Skrypt Z Chemii Sądowej

Uniwersytet im.
Adama Mickiewicza
Wydzia Chemii
CHEMIA SDOWA
Opracowanie:
Beata Jasiewicz
Iwona Kowalczyk
Joanna Kurek
Pozna 2012
CHEMIA SDOWA
Skrypt przeznaczony jest dla studentw studiw stacjonarnych II

stopnia Wydziau Chemii UAM
SPIS TRECI
strona
I.
WPROWADZENIE
II. PODSTAWY TEORETYCZNE
III. CZ DOWIADCZALNA
19
WICZENIE 1. Wykrywanie zwizkw patologicznych w pynach

ustrojowych
1.1. Analiza liny
1.2.
20
20
1.1.1. Wykrywanie jonw tiocyjanowych
20
1.1.2. Wytrcanie mucyny
20
1.1.3. Wykrywanie biaka w linie
21
Analiza moczu
21
1.2.1. Oznaczanie pH moczu
21
1.2.2. Wykrywanie jonw NH4+
22
1.2.3. Wykrywanie kwasu moczowego
23
1.2.4. Wykrywanie mocznika
23
1.2.5. Wykrywanie kreatyniny metod Jaffego
23
1.2.6. Wykrywanie kreatyniny metod Weyla
24
1.2.7. Wykrywanie indykanu
24
1.2.8. Wykrywanie zwizkw ketonowych
25
1.2.9. Wykrywanie barwnikw ciowych
25
1.2.10. Wykrywanie biaka kwasem sulfosalicylowym
26
1.2.11. Pilociowe oznaczanie cukru w moczu

prba Benedicta
1.2.12. Wykrywanie urobiliny - prba Bogomoowa
WICZENIE 2. Identyfikacja alkaloidw oraz niektrych lekw w moczu
2.1 Wykrywanie alkaloidw w moczu
26
27
28
28
2.2. Wykrywanie lekw przeciwblowych, przeciwzapalnych

1
Opracowanie: Beata Jasiewicz, Iwona Kowalczyk, Joanna Kurek
CHEMIA SDOWA
i nasennych w moczu
32
2.3. Wykrywanie opioidw w moczu
34
2.4. Oznaczanie metabolitw aspiryny w moczu
35
WICZENIE 3. Ocena naraenia na toluen oznaczanie kwasu hipurowego

w moczu
37
WICZENIE 4. Oznaczanie lekw przeciwdepresyjnych w paznokciach
4.1.
i wosach
39
Oznaczanie rodkw przeciwdepresyjnych w paznokciach
40
4.1.1. Oznaczanie haloperidolu
40
4.1.2. Oznaczanie flupentixolu
41
4.1.3. Oznaczanie citalopramu i desmetylocitalopramu
42
4.1.4. Oznaczanie acebutololu i kwasu salicylowego
43
4.2. Oznaczanie rodkw przeciwdepresyjnych we wosach
44
4.2.1. Oznaczanie haloperidolu i flupentixolu
44
4.2.2. Oznaczanie citalopramu i desmetylocitalopramu
45
4.2.3. Oznaczanie acebutololu i kwasu salicylowego
45
WICZENIE 5. Analiza wosw na obecno metali cikich
47
WICZENIE 6. Metody identyfikacyjne w chemii sdowej
49
6.1. Analiza odciskw palcw
49
6.1.1. Ujawnianie odciskw palcw za pomoc proszkw

daktyloskopijnych
6.1.2. Ujawnianie odciskw palcw za pomoc par jodu
49
50
6.1.3. Ujawnianie odciskw palcw za pomoc roztworu

ninhydryny
50
6.1.4. Ujawnianie odciskw palcw za pomoc metody

cyjanoakrylowej i barwnika BASIC YELLOW 40
52
6.1.5. Ujawnianie ladw krwawych za pomoc luminolu

i barwnika AMIDO BLACK
6.2. Analiza odciskw uszu
53
55
6.2.1. Ujawnianie odciskw uszu za pomoc proszkw

daktyloskopijnych
55
2
CHEMIA SDOWA
6.2.2. Ujawnianie odciskw uszu za pomoc ninhydryny
55
6.2.3. Ujawnianie odciskw uszu za pomoc par jodu
56
6.3. Ujawnianie ladw stp, butw oraz opon samochodowych

za pomoc odleww gipsowych
57
6.4. Ujawnianie usunitych numerw i oznacze z klucza
58
WICZENIE 7. Analiza materiaw dowodowych na obecno narkotykw
60
7.1. Analiza materiaw dowodowych na obecno amfetaminy

i jej pochodnych
7.1.1. Analiza proszku na obecno amfetaminy
61
61
7.1.2. Analiza jakociowa proszku na obecno

amfetaminy (TLC)
62
7.1.3. Analiza tabletek na obecno pochodnych

amfetaminy
63
7.2. Analiza materiaw dowodowych na obecno

9-tetrahydrokanabinolu (9-THC) TLC
63
WICZENIE 8. Badania identyfikacyjno-porwnawcze materiaw kryjcych

na dokumencie (analiza eli dugopisowych)
IV
PIMIENNICTWO
64
66
3
CHEMIA SDOWA
I. WPROWADZENIE
Chemia sdowa jest jedn z dziedzin nauk sdowych wspomagajcych rozwizywanie
spraw kryminalnych. Stosowana jest przede wszystkim w kryminalistyce i toksykologii
sdowej.
W kryminalistyce, spord wielu zada, dla chemikw sdowych najwaniejszym jest
analiza i identyfikacja rnego rodzaju ladw znalezionych na miejscu przestpstwa oraz
zabezpieczonych materiaw dowodowych. Zadaniem toksykologii sdowej jest przede
wszystkim analiza materiau dowodowego pod ktem obecnoci substancji toksycznych
zagraajcych zdrowiu i yciu czowieka, takich jak: narkotyki, leki psychotropowe, alkohol,
metale cikie i inne toksyny organiczne i nieorganiczne.
Zawarte w niniejszym skrypcie wiczenia obejmuj dwie, oparte na wiedzy chemicznej,

dyscypliny nauk sdowych: toksykologi sdow i fizykochemi kryminalistyczn. Su one
przedstawieniu metod dowiadczalnych i drg realizacji takich tematw jak:
Analiza materiau biologicznego
Metody identyfikacji kryminalistycznej
Ekspertyza traseologiczna
Ujawnianie i zabezpieczanie ladw mechanoskopijnych
Analiza materiau dowodowego na obecno narkotykw
Badanie dokumentw
4
CHEMIA SDOWA
II. PODSTAWY TEORETYCZNE
5
CHEMIA SDOWA
ANALIZA MATERIAU BIOLOGICZNEGO

Materia biologiczny pochodzenia ludzkiego, zwierzcego bd rolinnego zwany jest w
kryminalistyce ladem biologicznym. W praktyce kryminalistycznej lady biologiczne mona
podzieli na trzy grupy:
pochodzenia tkankowego - np. krew, paznokcie, wosy, zby, koci, fragmenty rolin
wydzieliny - lina, nasienie, wydzielina ojowa, wydzielina pochwowa, pot
wydaliny - ka, mocz, wymiociny, smka podowa.
lad biologiczny jest ladem szczeglnego rodzaju gdy wilgo i wysoka temperatura sprzyja
rozwojowi procesw gnilnych oraz rozwoju mikroorganizmw, ktre cakowicie niszcz
zabezpieczony lad. Najczciej analizowanym materiaem biologicznym s plamy krwi,
wosy, lady liny oraz mocz.
LINA
lina (ac. saliva) to pyn produkowany przez gruczoy linowe zwierzt. W organizmie
czowieka wytwarzana jest przez trzy pary duych linianek i przez okoo 200-400
mniejszych gruczow linowych, ktre s rozmieszczone w caej jamie ustnej z wyjtkiem
dzise i przedniej czci podniebienia twardego.
Skad liny zaleny jest od wielu czynnikw, midzy innymi od wieku i pci. Na przykad
u mczyzn zawarto jonw wapnia, sodu i fosforu jest wiksza ni u kobiet. Okoo 99,5%
liny stanowi woda, reszta to zwizki nieorganiczne 0,2%, organiczne 0,3% oraz martwe i
ywe komrki.
W linie obecne s kationy Mg2+, Ca2+, Na+ oraz K+, a take amoniak powstajcy z
deaminacji aminokwasw pochodzcych z pytki nazbnej i pynu dzisowego (gwnie
argininy). W linie obecnych jest kilka grup anionw. Aniony ortofosforanowe (H2PO4,
HPO42, PO43) i wglanowe (HCO3, CO32) wykazuj rwnoczenie waciwoci buforowe
liny. Druga grupa to aniony: chlorkowe (Cl), fluorkowe (F), cytrynianowe (C6H7O7,
C6H6O72, C6H5O73) oraz rodankowe (SCN). Te ostatnie s produktem detoksykacji
pobieranego z pokarmem CN- i wykazuj dziaanie bakteriobjcze.
Spord zwizkw organicznych obecnych w linie naley wymieni: peptydy (np.
opiorfina, endogenna substancja dziaajca przeciwblowo), polipeptydy o duej zawartoci
6
CHEMIA SDOWA
histydyny (dziaanie bakteriobjcze dla S. mutans i C. albicans), biaka, wrd ktrych du
grup stanowi enzymy oraz czynniki wzrostu.
Powszechnie znan funkcj liny jest funkcja trawienna. Wrd enzymw peroksydazy
liny, biakowymi enzymami trawiennymi s midzy innymi: amylaza linowa, -Dglukozydaza, maltaza. lina peni take funkcj wydalnicz, gdy wraz z ni wydzielanych i
wydalanych jest wiele substancji takich jak mocznik, kwas moczowy, alkohol, morfina, jodki,
tiocyjanki, hormony i niektre metale cikie (Hg, Pb, Bi).
Substancjami niebiakowymi wykrywanymi w linie s metabolity zwizkw azotowych:
mocznik, kwas moczowy i kreatynina. Obecne take s aminokwasy, wglowodany (np.
glukoza), lipidy, w tym cholesterol i kortykosterydy pochodzce z wydzieliny linianek
przyusznych. U ok. 80% ludzi w linie obecne s take substancje grupowe krwi (mucyny
bdce nonikami antygenw grupowych), dziki ktrym mona okreli grup krwi w
ukadzie AB0 opierajc si jedynie na badaniu liny.
W przyszoci badanie liny moe peni funkcj diagnostyczn dla wielu powanych
chorb, podobnie jak badanie krwi. Skad liny zmienia si bowiem w zalenoci od
aktualnego stanu fizjologicznego organizmu. Obecnie na podstawie badania liny mona
wykaza obecno biomarkerw raka trzustki oraz raka jamy ustnej. lina jest rwnie
uyteczna w diagnozie HIV-1 i HIV-2 oraz wirusw zapalenia wtroby typu A, B i C.
linianki s ukrwione, co powoduje, e w linie, ktra jest czciowo przesczem osocza,
znajduj si substancje przenoszone przez krew takie jak leki i hormony. Czsteczki
lipofilowe oraz obojtne wystpuj w linie w takim samym steniu jak w osoczu, sabe
kwasy w mniejszym, a sabe zasady w wikszym steniu. Dziki temu moliwe jest
diagnozowanie obecnoci w linie np. etanolu, teofiliny, antypiryny, digoksyny, niektrych
hormonw (testosteron, estriol, progesteron i jego 17-OH pochodna, kortyzol). lina
umoliwia te diagnostyk mikrobiologiczn. Sialometria jest badaniem pozwalajcym
zmierzy ilo i szybko wydzielania liny przez linianki. Pomaga ono w zdiagnozowaniu
chorb wydzielania liny.
7
CHEMIA SDOWA
MOCZ
Badanie moczu naley do podstawowych bada analitycznych wykonywanych w
laboratoriach klinicznych. Mocz jest produktem czynnoci nerek i zawiera prawie wszystkie
kocowe produkty przemiany materii. W warunkach fizjologicznych przez nerki przepywa w
cigu 1 minuty ok. 1,2 litra krwi (tj. ok. 0,6 litra osocza), co stanowi 25% minutowej
pojemnoci serca. W tej samej jednostce czasu powstaje z przepywajcego osocza ok. 120
cm3 przesczu kbuszkowego, zwanego moczem pierwotnym, a jego skad chemiczny jest
taki sam jak skad osocza pozbawionego biaka. Z caoci wytworzonego w cigu doby
moczu pierwotnego powstaje okoo 1-1,5 litra moczu ostatecznego. Rutynowo w badaniu
najpierw ocenia si wasnoci fizyczne i chemiczne, a na kocu osad. Mocz prawidowy ma
barw jasnot (somkow), ktra zaley od barwnikw: urochromu (prawdopodobnie z
przemiany tryptofanu) i urobiliny (redukcja bilirubiny daje bezbarwny urobilinogen, ktry
utleniajc si przechodzi w urobilin). Bilirubina normalnie nie wystpuje w moczu,
natomiast jeli mocz j zawiera to po pewnym czasie przybiera zabarwienie zielone. Mocz
prawidowy jest zwykle przejrzysty i klarowny, ale z upywem czasu mtnieje. Natomiast
mocz od pocztku mtny moe wskazywa na ropne zapalenie drg moczowych oraz niektre
postaci kamicy nerkowej. Prawidowy mocz wykazuje odczyn lekko kwany, pH jest rwne
5,5-6,5. W przypadku wystpienia niektrych schorze jego odczyn moe by obojtny, a
nawet zasadowy.
Ciar waciwy moczu jest bardzo istotnym parametrem i powinien wynosi od 1,0161,022 kg/l. Wystpienie niszych wartoci wiadczy moe o utracie bardzo wanej funkcji
nerek, jak jest zagszczanie moczu. Taki wynik czsto sugeruje rozpoczynajc si
niewydolno nerek.
Rozrniamy mocz prawidowy i patologiczny. W stanach patologicznych z moczem
wydalane s substancje, ktre w warunkach prawidowych praktycznie nie pojawiaj si w
moczu lub s wydalane w bardzo maych ilociach i taki mocz okrelamy jako patologiczny.
Do patologicznych skadnikw moczu nale: biako, ciaa ketonowe, glukoza, bilirubina,
kwasy ciowe, hemoglobina, zwikszona ilo urobilinogenu. Przyczyny wydalania
substancji patologicznych mog by rne; zwizane nie tylko z zaburzeniami czynnoci
nerek, ale take ze schorzeniami (zaburzeniami metabolizmu) innych narzdw.
Badanie moczu moe pomc w rozpoznaniu choroby nerek i wtroby oraz drg moczowych.
Pozwala rwnie oceni predyspozycje do tworzenia si kamieni, a take uatwia diagnoz
cukrzycy i taczki.
8
CHEMIA SDOWA
Badanie moczu przeprowadza si na obecno dwch barwnikw: urobilinogenu oraz
bilirubiny. Podstawowym barwnikiem ciowym jest bilirubina, ktra powstaje w wyniku
rozpadu krwinek czerwonych i hemoglobiny. Barwnik ten nie powinien wystpowa w
moczu w wikszych ilociach, w osoczu zdrowego czowieka jego stenie wynosi 0,2-1,0
mg/100 ml. Due stenie barwnikw ciowych w moczu wiadczy o niewydolnoci
uszkodzonej wtroby w wyniku taczki hemolitycznej bd mechanicznym jej uszkodzeniu.
Natomiast urobilinogen u zdrowego czowieka wydalany jest z moczem w ladowych
ilociach (ok. 4 mg / dob).
U ludzi zdrowych w moczu biaka wydalane s w niewielkiej iloci do 100 mg na dob.

Znaczne iloci biaka (biakomocz) moe towarzyszy kamicy nerkowej, zapaleniom drg
moczowych, a take, u niektrych pacjentw z niewydolnoci krenia czy w czasie
wysokiej gorczki, w przebiegu chorb oglnoustrojowych.
Kolejnym istotnym parametrem jest stenie cukru w surowicy krwi. Obecno
cukromoczu informuje midzy innymi o nieprawidowym leczeniu cukrzycy.
W moczu obecna jest te kreatynina bdca produktem degradacji kreatyny.
Ilo indykanu w prawidowym moczu jest nieznaczna (do 20 mg na dob). Indykan
tworzy si w wyniku dziaania bakterii, szczeglnie Escherichia coli na tryptofan. Tryptofan
przechodzi kolejno w kwas indolooctowy, skatol i indol. Indol w wtrobie ulega utlenieniu do
silnie toksycznego indoksylu, ktry w organizmie ulega detoksykacji na drodze sprzgania z
kwasem glukuronowym. Powstajca sl potasowa kwasu indoksyloglukuronowego nosi
nazw indykanu. Ilo wydzielanego indykanu jest miar nasilenia procesw gnilnych w
organizmie.
9
CHEMIA SDOWA
Ciaa ketonowe to prawidowe produkty metabolizmu syntetyzowane w wtrobie z

acetylo-CoA. Nale do nich: aceton, acetooctan i -hydroksymalan. W warunkach
prawidowych ich stenie we krwi jest bardzo niewielkie i wynosi od 0,2 do 0,8 mg/100 cm3.
Ciaa ketonowe u zdrowego czowieka wydalane s z moczem w bardzo maych ilociach do
20 mg na dob i nie mona ich wykry stosowanymi dotychczas metodami. W pewnych
warunkach np. w niedoywieniu czy na diecie wysokotuszczowej oraz w stanach
gorczkowych, a take przy cikiej niewydolnoci nerek moe dochodzi do wzmoonej
syntezy tych zwizkw w wtrobie.
W osadzie moczu mog by obecne nabonki, ktre pochodz z nerek i drg moczowych, a
ich obecno nie ma istotnego znaczenia rozpoznawczego. Natomiast nadmierne wydalanie
leukocytw (krwinek biaych) moe by objawem leukocyturii, ktrej przyczyn mog by
ostre i przewleke bakteryjne zakaenia ukadu moczowego. Erytrocyty (krwinki czerwone) w
moczu zdrowego czowieka mog by wydalane w liczbie nie przekraczajcej 3 milionw na
dob, a rdem krwiomoczu moe by uszkodzenie zarwno nerki, jak te kadego odcinka
drg moczowych. Najczstsz przyczyn jest kamica nerkowa, czy te atak kolki nerkowej.
Waeczki s to biakowe odlewy mikro fragmentw nerki i nale do niekorzystnych
skadnikw w badaniu moczu, poniewa najczciej wiadcz o powanej patologii nerek. W
prawidowym moczu o odczynie lekko kwanym mog wystpowa niewielkie iloci
krysztaw kwasu moczowego, szczawianw i moczanw wapnia.
Wiele zwizkw chemicznych ma szkodliwy wpyw na tkanki i narzdy organizmu
ludzkiego. W celu okrelenia stopnia zagroenia zawodowego coraz czciej wykonuje si
pomiar stenia substancji chemicznych lub ich metabolitw w pynach biologicznych. Ze
10
CHEMIA SDOWA
wzgldu na swoje waciwoci i sposb pobierania prbki to wanie mocz jest najczciej
wykorzystywany przy badaniach oceny naraenia rodowiskowego i zawodowego. Mocz jest
materiaem niezwykle bogatym w niezbdne informacje na temat funkcjonowania organizmu
i efektw naraenia go na szkodliwe substancje pochodzce z otaczajcego rodowiska. W
moczu mog pojawia si okrelone zwizki chemiczne, ksenobiotyki lub ich metabolity
(biomarkery) ktre normalnie nie powinny si w nim znajdowa. Biomarkery s wskanikiem
zmian, ktre mog zachodzi w organizmie w wyniku oddziaywa czynnikw szkodliwych o
bardzo zrnicowanej budowie i pochodzeniu. Wrd biomarkerw moemy wyrni
zwizki nieorganiczne (np. nikiel, rt, cynk), zwizki organiczne ( np. benzen, toluen, fenol,
alkohol metylowy) oraz halogenowodory ( np. chloroform, tetrachloroeten).
WOSY I PAZNOKCIE
Badania pynw ustrojowych takich jak krew, lina czy mocz majce na celu oznaczenie i
identyfikacj rnorodnych skadnikw czsto napotykaj na trudnoci. Eliminacja
skadnikw z organizmu czowieka (alkohol, narkotyki, leki, rodki psychotropowe), w
kierunku ktrych prowadzi si badania, z krwi czy moczu jest stosunkowo szybka i po
duszym czasie trudno jest stwierdzi ich obecno w pynie ustrojowym badanego
czowieka. Alternatywn metod, pozwalajc na stwierdzenie obecnoci pewnych zwizkw
w organizmie badanej osoby nawet ju po zaprzestaniu ich przyjmowania, jest analiza
wosw. Od wielu lat stosuje si badania zwizane z analiz wosw na okrelone skadniki,
co zwizane jest z faktem i badanie pynw ustrojowych ma swoje ograniczenia czasowe.
Wosy jako materia do bada naraenia na trucizny znajduj si w polu zainteresowania
od przeszo stu lat. Pierwsze analizy zwizane byy gwnie z wykrywaniem arsenu i rtci.
Ju w 1858 roku opublikowano pierwsz informacj o wykryciu arsenu we wosach z
ekshumowanego po 11 latach ciaa. Jednak dopiero od 1960 roku wosy ludzkie stay si
materiaem do bada zawartoci innych pierwiastkw w organizmie czowieka. Na caej
dugoci wosa gromadz si bowiem mineray i substancje aktywne obecne w organizmie. Za
porednictwem plazmy, limfy i pynw, stanowicych rodowisko metaboliczne, wszystkie
elementy nierozpuszczalne takie jak: leki, rodki odurzajce, metale, mikroelementy,
docieraj do cebulki i mona je wykry podczas analizy.
Obecnie w wielu krajach badanie wosw traktowane jest jako rutynowa metoda
stosowana w medycynie sdowej, w medycynie komunikacyjnej i toksykologii klinicznej.
11
CHEMIA SDOWA
Od niedawna do analizy toksykologiczno sdowej wprowadzona zostaa take analiza
paznokci, ktre s potencjalnym, alternatywnym do wosw, materiaem dowodowym, gdy
nie zawsze badany (podejrzany / poszkodowany) ma wosy. Pobieranie paznokci do bada
jest metod nieinwazyjn, ponadto zebrane materiay nie wymagaj adnych szczeglnych
warunkw transportowania czy przechowywania.
Zarwno paznokcie jak i wosy zbudowane s z keratyny i okrelane jako przydatki skry.
Wzrost paznokcia przecitnie wynosi 3 mm na miesic, jednak warto ta moe by rna, ze
wzgldu na cechy osobnicze i tryb ycia czowieka. Przyrost pytki paznokciowej kciuka w
cigu doby wynosi 0,1 mm, a cakowity odrost paznokci u rk wynosi okoo 3-6 miesicy,
natomiast u stp rednio 12-18 miesicy. Na to jak szybko rosn paznokcie ma wpyw pe,
wiek (najszybciej rosn w 2 i 3 dekadzie ycia, z wiekiem wzrost paznokci jest coraz
wolniejszy), dieta, czynniki dziedziczne, pora roku (zaobserwowano, e paznokcie rosn
szybciej latem ni zim).
Materia biologiczny jakim s wosy i paznokcie moe by wykorzystany do bada w
czasie ycia jak i po mierci badanego. Ponadto s materiaem, ktry mona wykorzysta do
bada toksykologicznych wiele miesicy po zaprzestaniu zaywania leku. Z reguy
wykorzystywanym materiaem biologicznym s wosy, a metody analizy paznokci stanowi
alternatywn form bada.
12
CHEMIA SDOWA
METODY IDENTYFIKACJI KRYMINALISTYCZNEJ

DAKTYLOSKOPIA jest jedn z najstarszych i zarazem najpowszechniejsz metod
identyfikacji czowieka. Zajmuje si identyfikacj osb na podstawie wizerunku linii
papilarnych. Dziki trzem gwnym cechom jakie posiadaj linie papilarne na opuszkach
palcw badania daktyloskopijne s praktycznie niezawodne. Wzory linii papilarnych nie
zmieniaj si zasadniczo przez cae ycie czowieka, s nieusuwalne, gdy regeneruj si
wraz z naskrkiem i nie mona ich usun prostymi sposobami. Ponadto wzory linii
papilarnych s indywidualne, charakterystyczne dla kadego czowieka.
Jako wzorw linii papilarnych pozostawionych na powierzchniach jest uzaleniona od
wielu czynnikw. Istotna jest temperatura danej powierzchni. Lepsze odciski powstaj gdy
dotykana powierzchnia ma temperatur nisz od temperatury ciaa. Pozostawione na
przedmiotach lady linii papilarnych s tym wyraniejsze im bardziej jest ona chropowata czy
szorstka. Dziaanie si adhezji jest wtedy silniejsze. Metod pobierania ladw odciskw
palcw dobiera si odpowiednio do rodzaju powierzchni na jakiej zostay one zostawione.
W przypadku trudnoci w doborze odpowiedniego proszku daktyloskopijnego do
zastosowania na danej powierzchni najpierw wykonuje si testy rnych proszkw
daktyloskopijnych, a nastpnie tym najlepszym pobiera si lady dowodowe.
Pozostawione lady linii papilarnych s niewidoczne dla oka, dlatego w pierwszym etapie
ogldzin miejsca zdarzenia naley posuy si lamp UV. Badanie prowadzi si w zakresie
wiata niebieskiego (440-445 nm). Powoduje ono fluorescencj wielu pynw ustrojowych.
Po odnalezieniu waciwych ladw mona w kolejnym etapie zastosowa proszki
daktyloskopijne lub inne metody zestawione poniej:
Proszki daktyloskopijne s to proszki stosowane rutynowo przez grupy ekspertw
zajmujcych si ujawnianiem odciskw palcw i innych ladw. Do najczciej stosowanych
substancji zalicza si biel cynkow, argentorat (py glinowy), grafit, sadz angielsk, tkanol,
sproszkowane elazo i tlenki metali np. tlenek elaza(III). Najlepsze rezultaty otrzymuje si
badajc za ich pomoc wszelkie powierzchnie gadkie np. szklane. Odcisk palca zawiera
substancje potowo-tuszczowe, zawarta w nich woda i zwizki tuszczowe powoduj
przyleganie do nich proszku na skutek si adhezji. Sia adhezji jest proporcjonalna do
powierzchni wzajemnego kontaktu czstek proszku ze ladem.
Pary jodu do analizy stosuje si jod w postaci staej (krysztaki) lub lotnej (pary). lady
ujawnione pod wpywem jodu s widoczne przez stosunkowo krtki czas. W celu utrwalenia
13
CHEMIA SDOWA
w ten sposb ujawnionych odciskw palcw naley przeprowadzi dodatkowe reakcje
chemiczne (np. ze skrobi) lub wykona zdjcie fotograficzne.
Roztwr ninhydryny jest najczciej stosowany do ujawniania odciskw palcw na
powierzchniach papierowych i drewnianych. Metoda ta jest szeroko stosowana podczas bada
ledczych, gdy pozwala na wykrywanie zarwno odciskw wieych jak i tych
pozostawionych nawet kilka lat wczeniej (nawet po 20 latach na papierowych tapetach cian,
rnego rodzaju papierowych dokumentach).
Metoda cyjanoakrylowa zostaa wynaleziona w 1978 roku w Oddziale Identyfikacji
Kryminalnej Japoskiej Policji Narodowej. W praktyce kryminalistycznej stosuje si
specjalny pistolet z palnikiem zawierajcy cyjanoakryl. Dziki temu uzyskuje si form
sprayu nanoszonego na dan powierzchni i w wyniku reakcji cyjanoakrylu z wod zawart w
odcisku tworzy si biao-szary osad. Czsto, dla wzmocnienia efektu, taki lad zabezpiecza
si jeszcze proszkiem daktyloskopijnym (np. fioletem krystalicznym) lub spryskuje
roztworem fluorescencyjnym (np. Rodamin 6G lub Safranin 0). Jeeli badany przedmiot z
pozostawionymi odciskami jest dostatecznie may, lady mona ujawni w komorze
cyjanoakrylowej. Za pomoc tej metody ujawnia si odciski palcw na gadkich
powierzchniach np. metalach, powierzchniach plastikowych czy gumie.
Inne metody to np. oddziaywanie pdzlem magnetycznym przy zastosowaniu proszkw
ferromagnetycznych, albo metoda oddziaywania promieniem lasera argonowego czy
miedziowego. W przypadku tego ostatniego do ujawniania odciskw na przedmiotach
metalowych, szklanych i plastikowych stosuje si pary estru cyjanoakrylowego po czym badany
materia poddaje si dziaaniu barwnika, a nastpnie przemywa metanolem. Wyrane lady linii
papilarnych atwo mona zaobserwowa w wizce promieni lasera miedziowego i sfotografowa.
Do coraz czciej stosowanych innych metod identyfikacji kryminalistycznej nale midzy

innymi:
CHELIOSKOPIA identyfikacja czowieka na podstawie ladw czerwieni wargowej

OTOSKOPIA - identyfikacja czowieka na podstawie ladw maowiny usznej
ODONTOSKOPIA - identyfikacja czowieka na podstawie ladw zbw
14
CHEMIA SDOWA
Przykadowe lady linii papilarnych ujawnione za pomoc rnych proszkw
pary jodu
proszek grafitowy
sproszkowane elazo
tlenek elaza (III)
EKSPERTYZA TRASEOLOGICZNA
Traseologia zajmuje si analiz ladw przemieszczania si osb, pojazdu lub zwierzcia
pozostawionych na miejscu zdarzenia. Zabezpieczony lad obuwia umoliwia midzy innymi
identyfikacj rodzaju obuwia, jego rozmiaru, czasem producenta. Bardzo czsto moliwe jest
take okrelenie pci, wagi i wzrostu podejrzanej osoby oraz jej cech sprawnoci fizycznej
(osoba starsza, czowiek wysportowany itp.). Badania te nie s ju tak popularne jak kiedy ze
wzgldu na oglnie stosowan tward nawierzchni drg (asfalt, pyty chodnikowe). Bywaj
jednak istotne w odniesieniu do ladw opon samochodowych pozostawionych na asfalcie.
Na ich podstawie mona okreli np. drog hamowania samochodu.
UJAWNIANIE I ZABEZPIECZANIE LADW

MECHANOSKOPIJNYCH
Mechanoskopia zajmuje si badaniem ladw oddziaywania jednego przedmiotu
(narzdzia) na drugi oraz analiz samego przedmiotu. Mikrostruktura uytego narzdzia jest
bardzo istotna, gdy w trakcie jego stosowania ulega on znieksztaceniu, dziki czemu
moliwa jest jego identyfikacja. Analizowane s zarwno cechy grupowe narzdzi (powstae
w toku produkcji np. wada formy odlewniczej pozostawia lad na wszystkich wytworzonych
narzdziach) jak i indywidualne, charakterystyczne dla danego egzemplarza narzdzia
(powstae w toku produkcji, uywania oraz napraw, regeneracji czy renowacji).
15
CHEMIA SDOWA
lady narzdzi wystpuj przede wszystkim jako zmiany w zewntrznej geometrii cia
staych oraz jako nastpstwa tych zmian. Podstawowe mechanizmy powstawania ladw
mechanoskopijnych to: wygniatanie, tarcie oraz cicie.
lady ze wzgldu na mechanizm ich powstawania mona podzieli na dwie grupy:
- lady odksztace podoa powstae w miejscu bezporedniego kontaktu z
okrelonym ciaem staym,
- lady mechaniczne odksztace podoa w wyniku dziaania wypadkowej dwch lub
wicej si.
Ze wzgldu na fakt, e lady te s dostatecznie widoczne nie ma koniecznoci ich ujawniania.
Przy mniejszych ladach ujawnia si je optycznie powikszajc 5-8 razy za pomoc lupy.
lady takie naley odpowiednio zabezpieczy pod wzgldem techniczno-kryminalistycznym,
aby nie zmieniy si ich cechy charakterystyczne, indywidualne oraz ich stan.
ANALIZA MATERIAU DOWODOWEGO NA OBECNO

NARKOTYKW
Do najczciej wystpujcych substancji zawartych w zabezpieczonych materiaach
dowodowych
nale:
siarczan
amfetaminy,
chlorowodorek
amfetaminy,
3,4-
metylenodioksymetamfetamina (MDMA) oraz 9-tetrahydrokanabinol (9-THC), ktry jest

skadnikiem aktywnym preparatw cannabis (haszysz, marihuana).
Jako skadniki towarzyszce (zafaszowania) w materiaach dowodowych spotyka si
czsto wglowodany (monosacharydy, disacharydy, skrobi) jak rwnie tak zwane leki
obojtne (kofeina, paracetamol, efedryna).
Od 1927 r. amfetamina stosowana bya w medycynie w leczeniu astmy oskrzelowej i tzw.
narkolepsji (napadowej sennoci). Obecnie stosowanie tego zwizku w lecznictwie jest w
Polsce zakazane. Najpopularniejsze pochodne amfetaminy to metamfetamina i 3,4metylenodioksymetamfetamina
(Ecstasy).
Ta
ostatnia
wykazuje
zarwno
dziaanie
stymulujce ukad nerwowy jak i dziaanie psychodeliczne. Nazwa Ecstasy czsto uywana
jest take w szerszym znaczeniu w odniesieniu do innych analogw amfetaminy o podobnym,
jednoczenie stymulujcym i halucynogennym dziaaniu.
Kolejna grupa zwizkw obecnych w materiaach dowodowych to alkaloidy opium
(opiaty). Opiaty s substancjami znanymi od stuleci, stosowane w medycynie gwnie w
celach umierzania blu. Do grupy opiatw zaliczane s przede wszystkim: opium, morfina i
16
CHEMIA SDOWA
heroina. Do tej grupy zwizkw naley te wiele syntetycznych substancji chemicznych
podobnych w dziaaniu do morfiny, np. Dolargan, Palfium, Fentanyl.
Morfina stosowana jest jako silny rodek przeciwblowy w leczeniu blu wystpujcego
midzy innymi w zawale minia sercowego, niedokrwieniu minia sercowego, cikich
urazach klatki piersiowej z uszkodzeniem oskrzeli i puc, w leczeniu blw nowotworowych.
Dostpna jest zarwno w postaci tabletek jak i roztworu. Alkaloid ten dziaa na receptory
opiatowe zlokalizowane w orodkowym i obwodowym ukadzie nerwowym.
Heroina pochodna morfiny jest zwizkiem bardziej uzaleniajcym ni morfina. Dobrze
si wchania z przewodu pokarmowego oraz bon luzowych nosa. Kocowy metabolizm
heroiny nastpuje w wtrobie, gdzie dochodzi do jej przemiany w morfin.
BADANIE DOKUMENTW
Wedug definicji stosowanej w kryminalistyce dokumentem jest kady przedmiot
zawierajcy tre utrwalon rnymi metodami. Podczas ekspertyzy dokumentw w celu
ustalenia ich autentycznoci identyfikuje si zarwno materia kryjcy (materia, ktrym
wykonano dokument) jak i podoe dokumentu. Kryminalistyczny zakres bada dokumentw
opiera si na analizie porwnawczej i mona podzieli na badania fizyczne, chemiczne i
fizykochemiczne.
Metody fizyczne to przede wszystkim optyka, ktra pozwala na okrelenie intensywnoci i
odcienia barwy rodka kryjcego, stopnia przenikania lub przebicia atramentu. Jak rwnie
przeprowadzenie analizy fluorescencyjnej.
Metod fizykochemiczn jest gownie spektroskopia w podczerwieni i Ramana. W
ekspertyzie dokumentw dotyczcych ustalenia ich autentycznoci, badania fizykochemiczne
s wykorzystywane midzy innymi do identyfikacji zarwno podoa dokumentu jak i
materiau kryjcego, ktrym dokument sporzdzono.
Wrd metod chemicznych najwiksze znaczenie ma obecnie chromatografia
cienkowarstwowa i wysokosprawna chromatografia cieczowa, a ostatnio take stosuje si w
tym celu metod elektroforezy kapilarnej. Techniki te wymagaj wstpnego przygotowania
badanej prbki, tj. najczciej ekstrakcji badanego materiau kryjcego z podoa (papieru).
Do najczciej stosowanych materiaw kryjcych nale przede wszystkim atramenty
(wodne roztwory barwnikw), pasty dugopisowe (mieszaniny ywicy syntetycznej i
17
CHEMIA SDOWA
barwnikw rozpuszczone w lotnym rozpuszczalniku), tonery (zabarwione drobnoziarniste
polimery wykazujce waciwoci elektrostatyczne) oraz owki.
W skad atramentu wchodzi barwnik naturalny lub syntetyczny, rozpuszczalnik (woda
destylowana, spirytus), dodatki nadajce konsystencj (gliceryna, guma arabska) oraz rodki
konserwujce: fenol, formalina.
Do najtrwalszych atramentw nale atramenty chiskie zawierajce sproszkowany
wgiel (grafit) w roztworze wody i gumy lub w roztworze szelaku (rodzaj ywicy naturalnej)
i boraksu z odczynnikiem dodajcym wilgotno. S to atramenty o najtrwalszym i
najintensywniejszym zabarwieniu. Kolejna grupa to atramenty kampeszowe zawierajce
wycig z igie Modrzejca kampechianskiego (Haematoxylon campechianum) zawierajcych
hematoksylin i chromian potasu. Skad atramentw elazo-garbnikowych to przede
wszystkim kwas galusowy, siarczan elaza, zasadowe barwniki anilinowe (syntetyczne) oraz
kwas garbnikowy (tanina). S to atramenty wnikajce w papier, czasami nawet skadniki
reaguj z wknami papieru, dziki czemu atramenty te charakteryzuj si du trwaoci.
Obecnie powszechnie spotykane atramenty to atramenty barwnikowe, zawierajce rne
mieszaniny gownie syntetycznych barwnikw wanadowych, wolframowych, anilinowych i
innych. W skadzie polskich atramentw znajduj si najczciej barwniki triarylometanowe
np. fiolet krystaliczny, bkit Wiktoria R, rodamina B, oraz barwniki tiazynowe, np. bkit
metylenowy, a take ziele malachitowa i kompleksy metali np. elazowo-taninowy.
Pasty dugopisowe to zawiesiny barwnikw w cieczy o duej lepkoci. W skad past
dugopisowych wchodz: ywice naturalne lub syntetyczne polimery, kwane zwizki np.
kwasy tuszczowe, substancje zapobiegajce wysychaniu, substancje nadajce lepko oraz
substancje zapobiegajce korozji. Barwniki wystpujce w pastach dugopisowych to midzy
innymi: Solvent Blue 38, fiolet metylowy, kompleksy metaloorganiczne np. ftalocyjan miedzi
oraz dua grupa barwnikw azowych.
Czsto w analizie chemicznej poddaje si rwnie tusze pochodzce z piecztek. W ich
skad wchodz barwniki, guma arabska, gliceryna, klej rybi, szelak, rodki konserwujce i
inne dodatki. W zwizku ze zwikszajc si liczb dokumentw powstajcych przy uyciu
komputera badaniom poddawane s take dokumenty, w ktrych materiaem kryjcym jest
toner. W skad toneru wchodz ywice jako skadnik wicy, barwniki lub pigmenty oraz
rnego rodzaju domieszki zwikszajce mas tonera, poprawiajce lub nadajce podane
waciwoci (np. amorficzna krzemionka).
18
CHEMIA SDOWA
III. CZ DOWIADCZALNA
19
CHEMIA SDOWA
WICZENIE 1
WYKRYWANIE ZWIZKW PATOLOGICZNYCH W PYNACH
USTROJOWYCH
1.1. ANALIZA LINY
1.1.1. WYKRYWANIE JONW TIOCYJANOWYCH
Odczynniki:
- 0,1 M roztwr CH3COOH
- HCl rozcieczony
- 5% roztwr FeCl3
- lina
Sprzt:
- probwki
- pipety Pasteura
Wykonanie:
Do 5 mL liny doda 5 kropel 0,1 M roztworu CH3COOH, zagotowa do wrzenia i
przesczy w celu oddzielenia biaka. Jony NCS- wykrywa si w przesczu:
do 2 mL przesczu doda kropl rozcieczonego HCl i par kropli 5% roztworu FeCl3.
Powstae czerwone zabarwienie pochodzi od tworzcego si tiocyjanianu elaza(III).
Zachodzca reakcja w formie jonowej:
3NCS- + FeCl3 Fe(NCS)3 +3ClPorwnanie zawartoci rodankw w linie osb palcych papierosy i osb niepalcych:
Naley przygotowa trzy probwki. Do jednej z nich nala 2 mL wody, do drugiej 2 mL
roztworu liny osoby niepalcej, a do trzeciej 2 mL roztworu liny osoby palcej papierosy.
Do wszystkich trzech probwek doda po 3 krople rozcieczonego HCl i po 5 kropli 5%
roztworu chlorku elaza(III). Obserwowa pojawiajce si czerwone zabarwienie, zanotowa
w ktrym przypadku byo ono najbardziej intensywne.
1.1.2. WYTRCANIE MUCYNY

Odczynniki:
- lina
- kwas octowy
- etanol
- siarczan(VI) amonu
Sprzt:
- probwki
- pipety Pasteura
20
CHEMIA SDOWA
Wykonanie:
Mucyn mona wytrci ze liny etanolem, rozcieczonym roztworem kwasu octowego
lub przez nasycenie roztworu liny siarczanem amonowym. Do 5 mL roztworu liny doda
par kropli 0,1M roztworu kwasu octowego. Wytrca si kaczkowaty osad mucyny.
1.1.3. WYKRYWANIE BIAKA W LINIE

Odczynniki:
- lina
- 10% roztwr NaOH
- 1% CuSO4
Sprzt:
- probwki
- pipety Pasteura
Wykonanie:
Biako w linie mona wykry za pomoc reakcji biuretowej. Wizanie peptydowe w
rodowisku zasadowym w wyniku tautomeryzacji moe wystpowa w formie enolowej.
Dodatek jonw miedzi Cu2+ powoduje ich skompleksowanie przez enolowe formy wiza
peptydowych. Jony miedzi tworz dwa wizania koordynujce z atomami tlenu oraz cztery
wizania koordynujce z atomami azotu. Powstay kompleks ma barw fioletow.
W celu wykrycia biaka w linie naley umieci 1 mL roztworu liny, zmiesza z 1 mL 10%
roztworu NaOH i doda par kropli 1% roztworu CuSO4. W przypadku obecnoci biaka
powstaje fioletowe zabarwienie.
1.2. ANALIZA MOCZU

1.2.1. OZNACZANIE pH MOCZU
Odczynniki:
- mocz
Sprzt:
- zlewka
- papierki uniwersalne
Wykonanie:
Na pasek wskanikowy naley nanie kilka kropli moczu i porwna uzyskane
zabarwienie ze skal barw.
Mocz najczciej wykazuje odczyn lekko kwany, pH 5,5 - 6,5. Odczyn kwany ma mocz
osb stosujcych diet wysokobiakow. Odczyn zasadowy moe by spowodowany diet
bogat w jarzyny, owoce i produkty mleczne.
21
CHEMIA SDOWA
1.2.2. WYKRYWANIE JONW NH4+

Odczynniki:
- 1% roztwr fenoloftaleiny
- 5% roztwr Na2CO3
- mocz
Sprzt:
- probwka
- ania wodna
Powstay w komrkach kanalikw nerkowych amoniak tworzy si gwnie w reakcji

hydrolizy glutaminy. Katalizatorem jest enzym glutaminaza:
glutamina + H2O glutaminian + NH3
Amoniak generuje si rwnie w reakcji deaminacji oksydacyjnej glutaminianu
katalizowanej przez dehydrogenaz glutaminianow:
glutaminian + NAD+ + H2O -ketoglutaran + NADH + H+ + NH3
Amoniak dyfunduje do pynu kanalikowego i tam czy si z jonem H+ tworzc NH4+. Jon
wodorowy powstaje w reakcji dysocjacji kwasu wglowego utworzonego w reakcji
katalizowanej przez anhydraz wglanow:
H2O + CO2 H2CO3 HCO3 + H+
Ilo wydalanych z moczem jonw amonowych jest zmienna, ich tworzenie zwizane jest
z utrzymywaniem przez nerki rwnowagi kwasowo-zasadowej. W przypadku zakwaszenia
ustroju ilo produkowanego jonu amonowego wzrasta. W ten sposb nerki usuwaj jony
H3O+, wydalajc je z jonem NH4+ (a nie z jonem Na+).
Wykonanie:
W probwce umieci 2 mL moczu. Doda kilka kropel fenoloftaleiny, a nastpnie 10-15
kropli 5% roztworu Na2CO3, do uzyskania malinowego zabarwienia. agodnie ogrzewa. W
trakcie zachodzcej reakcji wydziela si amoniak, ktrego obecno wykry mona
umieszczajc u wylotu probwki zwilony papierek wskanikowy, lub te za pomoc wchu.
Wydzielanie si amoniaku pod wpywem wglanu sodu wiadczy o obecnoci jonw NH4+ w
moczu. W wieo zebranym moczu prawidowym amoniak nie moe pochodzi z rozkadu
mocznika, gdy nie ma w nim bakterii, a wic nie ma ureazy - enzymu bakteryjnego
hydrolizujcego mocznik na amoniak i dwutlenek wgla.
22
CHEMIA SDOWA
1.2.3. WYKRYWANIE KWASU MOCZOWEGO

Odczynniki:
- roztw. kwasu fosforowolframowego
- mocz
- 2 M NaOH
Sprzt:
- probwka
Kwas moczowy wystpuje w dwch formach tautomerycznych: enolowej i ketoiminowej.

W formie ketoiminowej wykazuje waciwoci redukujce: w rodowisku alkalicznym
redukuje kwas fosforowolframowy do niszych tlenkw wolframu, co uwidacznia si
niebieskim zabarwieniem.
Wykonanie:
Do 2 mL moczu doda 0,5 mL roztworu kwasu fosforowolframowego, a nastpnie 2 M
roztwr NaOH do odczynu alkalicznego. Tworzy si niebieskie zabarwienie.
1.2.4. WYKRYWANIE MOCZNIKA

Odczynniki:
- podbromin sodu NaBrO
- mocz
Sprzt:
- probwka
Wykonanie:
Mocznik zawarty w moczu pod wpywem alkalicznego roztworu podbrominu sodu ulega
rozkadowi z wydzieleniem azotu czsteczkowego, dwutlenku wgla i wody wedug poniszej
reakcji:
(NH2)2CO + 3NaBrO + 2NaOH N2 + 3H2O + 3NaBr + Na2CO3
Do probwki doda 1 mL moczu oraz 1 mL alkalicznego roztworu podbrominu sodu.
Wydzielajcy si gaz (azot) wskazuje na obecno mocznika.
1.2.5. WYKRYWANIE KREATYNINY METOD JAFFEGO

Odczynniki:
- 1,5% roztwr kwasu pikrynowego
- 2 M roztwr NaOH
- mocz
Sprzt:
- probwki
- pipety Pasteura
23
CHEMIA SDOWA
Prawidowe stenie kreatyniny w surowicy wynosi u dorosych kobiet od 0,5 do 1 mg/100
mL, a u mczyzn 0,6 1,2 mg/100 mL. Znacznie nisze stenie kreatyniny wystpuje u
maych dzieci w wieku do trzech lat (0,2-0,4 mg/100 mL). Podwyszone stenie kreatyniny
we krwi moe wystpi w chorobach nerek, mini i zatruciach witamin D. Kreatynina w
rodowisku zasadowym tworzy z kwasem pikrynowym kompleks o czerwonym zabarwieniu.
Wykonanie:
Przygotowa dwie probwki. Do jednej doda 0.5 mL moczu i 0.5 mL wody destylowanej.
Do obydwu probwek doda 1 mL 1,5% roztworu kwasu pikrynowego, a nastpnie
zalkalizowa kilkoma kroplami 2M roztworu NaOH. Wymiesza. Zanotowa obserwowane
zmiany i sformuowa wnioski.
1.2.6. WYKRYWANIE KREATYNINY METOD WEYLA

Odczynniki:
- 10 % roztwr nitroprusydku sodu
- 2 M NaOH
- mocz
- 30% kwas octowy
- woda destylowana
Sprzt:
- probwki
Wykonanie:
Przygotowa dwie probwki. Do jednej doda 2 mL moczu, do drugiej 2 mL wody
destylowanej. Do kadej z nich doda 3-4 krople roztworu nitroprusydku sodu oraz 1 mL 2 M
NaOH, wymiesza. Pojawia si czerwone zabarwienie, ktre po pewnym czasie blednie, a
znika natychmiast po zakwaszeniu 30% kwasem octowym.
1.2.7. WYKRYWANIE INDYKANU

Odczynniki:
- mocz
- 20% roztwr (CH3COO)2Pb
- 0,4% roztwr FeCl3
- stony HCl
- chloroform
- H2O2 lub 1% roztwr KMnO4
Sprzt:
- probwki
- pipety Pasteura
24
CHEMIA SDOWA
Wykonanie:
prba Obermayera: do 8 mL moczu doda 2 mL 20% roztworu (CH3COO)2Pb. Do
przesczu doda rwn objto 0,4% roztworu FeCl3 w stonym roztworze HCl i 1 mL
chloroformu. Cao bardzo dokadnie wytrzsa. Warstwa chloroformowa barwi si na kolor
niebieski.
prba Denigesa: do 2 mL moczu doda 2 mL stonego roztworu HCl, par kropli H2O2
(lub 1 kropl 1% roztworu KMnO4) i 1 mL chloroformu. Po dokadnym wytrzsaniu warstwa
chloroformu zabarwia si na niebiesko.
1.2.8. WYKRYWANIE ZWIKW KETONOWYCH

Odczynniki:
- 1% roztwr nitroprusydku sodu
- 10% roztwr NaOH
- kwas octowy lodowaty
Sprzt:
- probwki
- pipety Pasteura
Wykonanie:
Do 5 mL moczu doda 0,5 mL 1% roztworu nitroprusydku sodu i 0,5 mL 10% roztworu
NaOH. Obserwowa zmian zabarwienia po dodaniu 1 mL CH3COOH lodowatego. W
obecnoci zwizkw ketonowych (kwas acetooctowy, aceton, kwas -hydroksymasowy)
czerwone zabarwienie przechodzi w winiowe. W pozostaych przypadkach czerwone
zabarwienie znika po dodaniu kwasu octowego i przechodzi w tozielone.
1.2.9. WYKRYWANIE BARWNIKW CIOWYCH

Odczynniki:
- 1% etanolowy roztwr jodu
- 15% roztwr BaCl2
- 10 g FeCl3
- 25 g CCl3COOH
Sprzt:
- probwki
- pipety Pasteura
Wykonanie:
prba Rosina: 1% etanolowy roztwr jodu podwarstwi moczem. Na granicy obu cieczy
tworzy si zielony piercie.
prba Fouchettea: do 5 mL moczu doda 2,5 mL 15% roztworu BaCl2, zmiesza i
przesczy. Na sczku zostaje osad z bilirubin. Sczek z osadem zala kilkoma kroplami
25
CHEMIA SDOWA
odczynnika Fouchettea (10 g FeCl3 i 25 g CCl3COOH rozpuci w wodzie i uzupeni do
100 mL). Pojawia si zielone lub niebieskie zabarwienie.
1.2.10.
WYKRYWANIE BIAKA KWASEM SULFOSALICYLOWYM
Jest to bardzo czua prba, pozwalajca wykry ju 15 mg biaka w litrze, jednak niektre
alkaloidy stosowane jako leki rwnie daj zmtnienie, a elazo trjwartociowe powoduje
zabarwienie rowe.
Odczynniki:
- 20% roztwr kwasu sulfosalicylowego
- mocz
Sprzt:
- probwki
- pipety Pasteura
Wykonanie:
Do 2 mL prbki dodajemy kroplami 20% roztwr kwasu sulfosalicylowego, potrzsamy i
odstawiamy na chwil. Stopie zmtnienia i ilo osadu zale od iloci biaka w badanej
prbce. Mona przygotowa roztwory o znanych steniach (np. 15 mg-100 mg biaka/L) i
porwnujc je z roztworem badanym oceni przyblion zawarto. T metod mona
wykrywa biaka niemal we wszystkich, nawet bardzo rozcieczonych roztworach.
Najprawdopodobniej ta prba da wynik negatywny (i bardzo dobrze!), gdy zawarto biaka
w moczu wiksza ni 10-80 mg na dob jest objawem gorczki lub procesw chorobowych
zachodzcych w nerkach. Przyczyn wystpowania biakomoczu moe by take duy
wysiek fizyczny czy te spoycie duej iloci biaka, np. w mleku.
1.2.11.
PILOCIOWE OZNACZANIE CUKRU W MOCZU PRBA
BENEDICTA
To najbardziej czua i specyficzna ze wszystkich prb redukcyjnych na cukry. Kreatynina
ani kwas moczowy nie redukuj odczynnika Benedicta (tak jak np. w przypadku prby
Fehlinga). Czynnikiem wicym Cu(OH)2 w rozpuszczalny kompleks jest tu cytrynian sodu.
Odczynniki:
- cytrynian sodu
- bezwodny wglan sodu
- 17,3% roztwr CuSO4
Sprzt:
- probwki
- pipety Pasteura
26
CHEMIA SDOWA
Wykonanie:
W 0,6 litra wrzcej wody rozpuci 173 g cytrynianu sodu i 100 g bezwodnego wglanu
sodu. Po ochodzeniu doda powoli, stale mieszajc, 0,1 litra 17,3% roztworu CuSO4,
dopeni wod do 1 litra. Oczywicie do naszych celw mona przygotowa mniej np. 0,1 L
odczynnika (100 mL).
Do 5 mL odczynnika dodajemy 10 kropli moczu, mieszamy i wstawiamy do wrzcej wody
na 5 minut. Po tym czasie wyjmujemy i ozibiamy probwk pod biec wod. W
przypadku obecnoci cukru w moczu (lub innym roztworze) powstaje ty, pomaraczowy
lub czerwony osad. Z jego barwy mona w przyblieniu oceni stenie cukru.
Barwa mieszaniny reakcyjnej

bez zmian
zielona, brak osadu
zielona, osad
tozielona
pomaraczowa, osad
czerwona, osad
1.2.12.
Przybliona zawarto cukru w g/L

0
1-3
5
10
15
20 i powyej
WYKRYWANIE UROBILINY - PRBA BOGOMOOWA
Odczynniki:
- nadtlenek wodoru (albo rozcieczony kwas azotowy)
- stony kwas octowy
- 20% roztwr CuSO4
- chloroform
Sprzt:
- probwki
- pipety Pasteura
Wykonanie:
Dodajemy do moczu niewielk ilo nadtlenku wodoru (albo rozcieczonego kwasu
azotowego) i bardzo energicznie wytrzsamy (np. w rozdzielaczu) otwierajc co kilka sekund
zawr, by powstay gaz ulecia. Utleniony do urobiliny urobilinogen moemy wykry w
nastpujcy sposb: do 10mL moczu dodajmy 0,5mL stonego kwasu octowego i 0,5mL
20% roztworu siarczanu miedzi. Mieszamy energicznie i wlewamy 1-2mL chloroformu. W
razie obecnoci urobiliny warstwa chloroformowa barwi si na rowo.
27
CHEMIA SDOWA
WICZENIE 2
IDENTYFIKACJA ALKALOIDW ORAZ NIEKTRYCH LEKW W
MOCZU
Zarwno alkaloidy jak i leki stanowi du grup zwizkw, ktra jest wanym
przedmiotem sdowej analizy toksykologicznej. Substancje te s identyfikowane i oznaczane
zarwno w materiale nie biologicznym (proszki, tabletki) jak i biologicznym (pyny
ustrojowe: krew, osocze, mocz) oraz w wycinkach narzdw wewntrznych (wtroba, nerki,
mzg) i wytworach naskrka (wosy, paznokcie). Ilociowe wyodrbnianie trucizn ma
zasadnicze znaczenie w analizie toksykologicznej materiaw biologicznych. Do najczciej
stosowanych sposobw wyodrbniania trucizn naley ekstrakcja rozpuszczalnikami
organicznymi w ukadzie ciecz-ciecz. Metoda ta pozwala na wyodrbnienie z materiau
biologicznego zarwno zwizkw chemicznych pochodzenia naturalnego jak i zwizkw
syntetycznych.
Na wydajno ekstrakcji istotny wpyw posiadaj dwa czynniki:
1. stopie zdysocjowania zwizku w fazie wodnej
2. wspczynnik podziau niezdysocjowanej formy zwizku pomidzy faz organiczn
(rozpuszczalniki), a faz wodn (badany materia: mocz, krew, homogenaty
tkankowe).
Oglnie ekstrakcj zwizkw o charakterze kwasw naley prowadzi ze rodowiska
kwanego, natomiast zasad ze rodowiska alkalicznego. Istotne znaczenie posiada rwnie
dobr odpowiedniego rozpuszczalnika organicznego. Najczciej stosuje si eter naftowy,
heksan, benzen, dichlorometan, chloroform, eter etylowy (w kolejnoci od zwizkw
najmniej do najbardziej polarnych). Eter naftowy stosuje si do ekstrakcji zwizkw nie
polarnych dobrze rozpuszczalnych w tuszczach, natomiast eter etylowy do ekstrakcji
zwizkw polarnych.
Podstawowym zadaniem w diagnostyce zatru jest uzyskanie duej iloci informacji w
stosunkowo krtkim czasie. Identyfikacj wyodrbnionych zwizkw mona przeprowadzi
przy uyciu:
-
prostych testw i metod kolorometrycznych
metod spektrofotometrycznych
metod immunologicznych
28
CHEMIA SDOWA
-
metod chromatograficznych.
Metody chromatograficzne nale do najczciej stosowanych technik w analizie

toksykologicznej materiau biologicznego. Najbardziej wartociowym osigniciem jest
poczenie chromatografu gazowego ze spektrometrem masowym. Niemniej jednak do chwili
obecnej duym powodzeniem ciesz si metody chromatografii cienkowarstwowej i
bibuowej, poniewa nie wymagaj uycia specjalnej i kosztownej aparatury. S to metody
proste, wymagajce krtkiego czasu trwania analizy. Cechuje je dua specyficzno i
wykrywalno. Dodatkow wan zalet jest atwo ujawniania plam chromatograficznych
w wietle UV czy te po zanurzeniu w odczynniku Dragendorffa lub spryskaniu roztworem J2
w KJ.
2.1. WYKRYWANIE ALKALOIDW W MOCZU

Wykrywane alkaloidy:
H
H2C
H2 C
CH2
CH
O
N CH3
HC
HO
CHCH2OH
H
N
H
H2 C
C
H
CH2
H3CO
atropina
chinina
cytyzyna
H
N
N
N
CH3
nikotyna
sparteina
O
H
strychnina
Atropina - alkaloid wyizolowany z pokrzyku (wilczej jagody) Atropa belladonna,

rozkurcza minie gadkie oskrzeli, przewodu pokarmowego, drg moczowych, rozszerza
renice. W lecznictwie stosowany w postaci siarczanu.
Chinina - rodek przeciwmalaryczny, przeciwgorczkowy i przeciwblowy, stosowany w
lecznictwie w postaci soli. Wykazuje sabe waciwoci antyarytmiczne. Obecnie dodawana
do napojw typu tonikw.
Cytyzyna - alkaloid ubinowy, stosowany w medycynie ludowej jako rodek
halucynogenny.
29
CHEMIA SDOWA
Nikotyna - alkaloid wystpujcy w liciach i korzeniach tytoniu. Ciecz rozpuszczalna w
wodzie, bardzo trujca. Skadnik rodkw owadobjczych.
Sparteina - alkaloid ubinowy, dawniej stosowany jako rodek rozkurczowy i
antyarytmiczny.
Strychnina - alkaloid wyizolowany z nasion kulczyby. Stosowany w postaci azotanu jako
rodek tonizujcy w zaburzeniach krenia. Jest skadnikiem trutek przeciwko gryzoniom.
O
H 3C
CH3
CH3
kofeina
CH3
H3 C
CH3
CH3
teobromina
teofilina
Kofeina - wystpuje w liciach herbaty, nasionach kawy oraz nasionach kakaowca.

Pobudza orodkowy ukad nerwowy, orodek oddechowy i naczynioruchowy, a take kor
mzgow. Stosowana w niedomaganiach krenia i oddychania oraz preparatach
poprawiajcych koncentracj czy odchudzajcych. Kofeina jest metabolizowana w wtrobie
do trzech produktw: paraksantyny, teobrominy i teofiliny.
Teofilina - pobudza orodek naczynioruchowy i oddechowy, rozszerza naczynia
krwionone. Stosowana w astmie, rozedmie puc, w nadcinieniu ttniczym.
Teobromina - wystpuje w nasionach drzewa kakaowego. Dziaa rozkurczowo i
moczopdnie. Rozszerza naczynia nerkowe oraz naczynia wiecowe serca. Stosowana w
przewlekej niewydolnoci krenia oraz w dusznicy bolesnej.
Odczynniki:
- 850 mg Bi(NO3)3
- 850 mg Bi(NO3)2OH
- lodowaty kwas octowy
- woda destylowana
- 8 g jodku potasu
- 1.2 g jodu
- kwany wglan sodu NaHCO3
- chloroform
- etanol
- wzorce wybranych alkaloidw
- metanol
- mocz
Sprzt:
- zlewki
- bagietki
- cylinder miarowy
- kolby stokowe z korkiem
- szalki Petriego
- pytki TLC, kapilary
30
CHEMIA SDOWA
Przygotowanie odczynnika Dragendorffa:
Roztwr A
850 mg Bi(NO3)3 lub Bi(NO3)2OH rozpuszcza si w 10 mL lodowatego kwasu octowego i
dodaje 40 mL wody destylowanej.
Roztwr B
8 g jodku potasu rozpuszcza si w 20 mL wody destylowanej.
Przygotowany roztwr A miesza si z roztworem B, otrzymujc w ten sposb stony
odczynnik Dragendorffa. W celu otrzymania rozcieczonego odczynnika Dragendorffa,
uywanego do wywoywania chromatogramw, roztwr podstawowy rozciecza si
lodowatym kwasem octowym i wod destylowan w stosunku:
[A + B] : CH3COOH : H2O = 1 :2 :10 (v/v)
Przygotowanie alkoholowego roztworu J2 w KJ:

1.2 g jodu i 2.0 g jodku potasu rozpuszcza si w 100 mL etanolu.
Wykonanie:
20 mL moczu alkalizuje si kwanym wglanem sodu do pH=8 i poddaje ekstrakcji cigej
(lub w rozdzielaczu) chloroformem. Pozostao otrzyman po odparowaniu chloroformu
rozpuszcza si w moliwie maej iloci etanolu (0.5 1 mL). Etanolowy roztwr ekstraktu
umieszcza si na 2-3 pozycjach startowych pytki chromatograficznej, obok nanosi si
roztwory wzorcowe.
Analiza TLC
Rozdzia w komorze chromatograficznej dokonuje si przy uyciu metanolu, ktry jest faz
ruchom. Osuszone pytki zanurza si w odczynniku Dragendorffa, uzyskujc plamy o
zabarwieniu pomaraczowym.
Wykrywanie alkaloidw purynowych

Alkaloid
kofeina
teofilina
teobromina
obserwowana barwa plamki na pytce TLC

brunatno czerwona
brunatno czerwona
popielata
Rozdzia chromatograficzny przeprowadza si w ukadzie chloroform etanol w

stosunku:
9:1. Po osuszeniu pytki zanurza si w alkoholowym roztworze J2 w KJ, a

31
CHEMIA SDOWA
nastpnie spryskuje si roztworem skadajcym si z rwnych czci 95% etanolu i 25%
roztworu kwasu solnego.
We wnioskach z przeprowadzonej analizy naley przerysowa pytki TLC i poda wynik
z zaznaczeniem barw poszczeglnych plamek oraz nazwy wykrytych alkaloidw.
2.2. WYKRYWANIE LEKW PRZECIWBLOWYCH,

PRZECIWZAPALNYCH I NASENNYCH W MOCZU
Do powszechnie stosowanych lekw zdecydowanie zaliczy mona te o waciwociach
przeciwblowych czy przeciwzapalnych: aspiryna (kwas acetylosalicylowy), salicylamid,
fenacetyna, fenazon, aminofenazon (piramidon).
(H3C)2N
CHCH3
HC
NCH3
O
N
C2H5O
NHCOCH3
kwas acetylosalicylowy
fenacetyna
aminofenazon
a do nasennych: heksobarbital, metylofenobarbital, cyklobarbital, barbital (weronal),

fenobarbital (luminal).
OC
NH
H2C
OC
C 2 H5
CO
NH
kwas barbiturowy
OC
NH
C
C 2 H5
OC
C 6H 5
CO
C 2H 5
NH
kwas dietylobarbiturowy
(barbital)
OC
NH
C
OC
CO
NH
kwas fenyloetylobarbiturowy
(luminal)
Przyjmowane leki czy alkaloidy znajdujce si w napojach i ywnoci, bd alkaloidowe

rodki odurzajce w organizmie czowieka najczciej ulegaj rnym procesom
metabolicznym pod wpywem enzymw, dlatego z pynw ustrojowych takich jak krew,
mocz czy osocze, oznaczy mona wprowadzony do organizmu skadnik i jego metabolity lub
wycznie jego metabolity.
Aspiryna - kwas acetylosalicylowy (ASA) jest jednym z najczciej przyjmowanych
rodkw farmaceutycznych ze wzgldu na swoje dziaanie przeciwblowe i przeciwzapalne, a
ostatnio, z uwagi na waciwoci antykoagulacyjne, aplikowany jest w maych regularnych
32
CHEMIA SDOWA
dawkach. ASA w organizmie czowieka metabolizowany jest do kwasu salicylowego,
natomiast salicylamid moe by zidentyfikowany w moczu w formie niezmienionej.
Odczynniki:
- 50 mg difenylokarbazonu
- 20 mL etanolu
- 1 mL 5% roztworu chlorku rtci(II)
- 5 kropel 30% roztworu kwasu octowego
- etanol
- 1 g chlorku elaza(III)
- 50 mg elazocyjanku potasu
- 10 mL wody destylowanej
- 20 mL moczu
- 1 M kwas siarkowy
- eter dietylowy
- wzorce wybranych lekw
- propan-2-ol
- chloroform
- amoniak
- mocz
Sprzt:
- zlewki
- bagietki
- cylinder miarowy
- kolby stokowe z korkiem
- szalki Petriego
- pytki TLC
- kapilary
- pipety Pasteura
- szczypce
Przygotowanie odczynnika difenylokarbazonowego:

50 mg difenylokarbazonu rozpuszcza si w 20 mL etanolu, dodaje 1 mL 5% roztworu chlorku
rtci(II) oraz 5 kropel 30% roztworu kwasu octowego i dopenia do objtoci 30 mL. Tak
przyrzdzony roztwr rozciecza si etanolem piciokrotnie.
Przygotowanie odczynnika wywoujcego:
1 g chlorku elaza(III) i 50 mg elazocyjanku potasu rozpuszcza si w 10 mL wody
destylowanej. Roztwr przygotowuje si na wieo.
Wykonanie:
Do 20 mL moczu dodaje si roztwr 1 M kwasu siarkowego w celu zakwaszenia do pH=1
i poddaje ekstrakcji cigej eterem (lub w rozdzielaczu). Pozostao otrzyman po
odparowaniu eteru rozpuszcza si w moliwie maej iloci etanolu (0.5 1 mL). Etanolowy
roztwr ekstraktu umieszcza si na 2-3 pozycjach startowych pytki chromatograficznej, obok
nanosi si roztwory wzorcowe.
Analiza TLC
Pytki umieszcza si w komorze chromatograficznej, w ktrej znajduje si faza ruchoma o
skadzie: cykloheksan chloroform - lodowaty kwas octowy w stosunku 40:50:10. Pytk po
osuszeniu
zanurza
si
roztworze
wywoujcym.
Zabarwienie
plam
koloru
33
CHEMIA SDOWA
ciemnoniebieskiego nie jest trwae, poniewa po kilku minutach caa pytka ciemnieje (naley
zakreli kontury sygnaw owkiem).
Wykrywanie lekw nasennych (pochodnych kwasu barbiturowego)

Lek
obserwowana barwa plamki na pytce TLC
Heksobarbital
Metylofenobarbital
Cyklobarbital
barbital (weronal)
fenobarbital (luminal)
fioletowa z ciemn obwdk

biaa z ciemnofioletow obwdk
biaa z row obwdk
Pytki umieszcza si w komorze chromatograficznej, w ktrej znajduje si faza ruchoma

o skadzie: propan-2-ol - chloroform - 25% NH4OH w stosunku 45:55:10. Pytk po
osuszeniu spryskuje si odczynnikiem difenylokarbazonowym. Intensywno powstaych
barwnych plam jest najwyraniejsza po upywie 15-20 minut od chwili wywoania.
We wnioskach z przeprowadzonej analizy naley przerysowa pytki TLC i poda wynik

z zaznaczeniem barw poszczeglnych plamek oraz nazwy wykrytych lekw.
2.3. WYKRYWANIE OPIOIDW W MOCZU

Odczynniki:
- mocz
- kwas solny stony
- 40% roztwr wodorosiarczanu(VI) sodu
- 50% roztwr kwasu trichlorooctowego
- amoniak
- wodorowglan sodu
- chloroform
- butanol
Sprzt:
- kolba stokowa 50 mL
- ania wodna
- may zestaw do sczenia
- kolba okrgodenna
- fiolka
Wykonanie:
W kolbie stokowej o pojemnoci 50 mL umieci 5 mL moczu, ktry naley zmiesza z
8 mL 40% wodnego roztworu wodorosiarczan(VI) sodu, a nastpnie doda 1 mL stonego
kwasu solnego. Mieszanin ogrzewa w ani wodnej w temperaturze wrzenia przez 30
minut, a nastpnie ochodzi do temperatury pokojowej. Do tak przygotowanego roztworu
naley doda 35mL 50% roztworu kwasu trichlorooctowego w celu wytrcenia
ewentualnych substancji biakowych. W czasie 5-10 minut powinno nastpi wytrcenie
34
CHEMIA SDOWA
osadu, ktry trzeba oddzieli od roztworu. Do klarownego roztworu dodaje si amoniak do
uzyskania odczynu bliskiego neutralnemu pH 6.07.0, a nastpnie wysyca si roztworem
wodorowglanu sodu (0.5 g na 30 mL roztworu). Tak przygotowany roztwr ekstrahuje si
mieszanin butanol-chloroform (1:9, v/v) 3 porcjami po 20 mL, przez 5 minut na porcj.
Otrzymane ekstrakty poczy i suszy nad wglanem sodu, przesczy i zagci pod
zmniejszonym cinieniem w temperaturze 40oC. Pozostao rozpuci w bardzo maej iloci
(0,5 mL) wczeniej stosowanej mieszaniny butanol-chloroform i przenie do fiolki. Za
pomoc tego sposobu ekstrakcji mona wydzieli nawet 72% opiatw z moczu.
W zwizku z faktem, i opioidy zawieraj jeden czwartorzdowy atom azotu do ich
detekcji korzystnie jest zastosowa spektrometri mas, ktra umoliwia oznaczenie tych
substancji w ladowych ilociach.
Celem wiczenia jest identyfikacja opioidw w badanej prbce moczu na podstawie
analizy widm MS
W przypadku obecnoci opioidw w moczu w widmie MS obecne s sygnay przy: m/z =
340 (acetylokodeina), m/z = 298 (kodeina), m/z = 284 (morfina), m/z = 326, 324 i 322 (6MAM). Intensywno tych ostatnich jest niewielka, wynosi 0.1-5%. Ponadto wspln cech
charakterystyczn dla poszczeglnych morfinopodobnych opioidw jest sygna przy m/z =
144.
W otrzymanym po analizie widmie MS naley stwierdzi lub wykluczy obecno
substancji opioidowych w badanej prbce moczu.
2.4. OZNACZANIE METABOLITW ASPIRYNY (KWASU ACETYLOSALICYLOWGO) W MOCZU

Odczynnik:
- mocz
- 1M H2SO4
- eter dietylowy
- NaHCO3
- Na2CO3
- 25% amoniak
- metanol
- octan etylu
Sprzt:
- zlewki
- kolby okrgodenne
- fiolki
35
CHEMIA SDOWA
Wykonanie:
W celu oznaczenia metabolitw aspiryny w moczu naley prowadzi badanie na moczu
oryginalnym i zakwaszonym z zastosowaniem rnych rodkw alkalizujcych. Salicylamid
bdcy metabolitem aspiryny (powstajcy w wyniku hydrolitycznego aminowania) mona
wykry w prbce moczu zakwaszonego, a nastpnie zalkalizowanego amoniakiem.
A. oznaczanie metabolitw w moczu oryginalnym

5 mL moczu (pH 5-6) pobranego od osoby przyjmujcej aspiryn naley przenie do
rozdzielacza i ekstrahowa trzema porcjami po 15 mL eteru dietylowego.
B. oznaczanie metabolitw w moczu zakwaszonym

15 mL moczu pobranego od osoby przyjmujcej aspiryn naley zakwasi roztworem 1M
H2SO4 do pH=1, nastpnie przenie do rozdzielacza i ekstrahowa trzema porcjami po 15
mL eteru dietylowego. Ekstrakty eterowe zagci i zachowa do analizy. Warstw wodn
podzieli na trzy porcje po 5 mL kada i zalkalizowa. Pierwsz porcj alkalizowa NaHCO3,
drug Na2CO3, a trzeci 25% roztworem amoniaku, wszystkie do pH 11-12. Ponownie
przeprowadzi ekstrakcj eterem dietylowym wszystkich trzech mieszanin (OSOBNO!!!) 3 x
15 mL. Ekstrakty eterowe zagci, a nastpnie pozostaoci z kolb wymy 0,5 mL metanolu
lub octanu etylu, przenie do fiolek i przekaza do analizy GC/MS.
Metabolity w prbce moczu z czci A (1 fiolka) i czci B (4 fiolki) bd

analizowane za pomoc metody GC/MS.
Wartoci m/z dla aspiryny i jej metabolitw w moczu

Substancja
Kwas acetylosalicylowy
Kwas salicylowy
Kwas metoksybenzoesowy
metoksysalicylamid
Salicylamid
m/z
43, 64, 92, 120, 138
53, 64, 92, 120, 138
53, 63,
152
52, 63, 92, 122, 151, (44, 77, 105, 134)
53, 65, 92, 120, 137
36
CHEMIA SDOWA
WICZENIE 3
OCENA NARAENIA NA TOLUEN - OZNACZANIE KWASU
HIPUROWEGO W MOCZU
Wykrycie w materiale biologicznym niektrych zwizkw organicznych jest niekiedy
bardzo trudne lub niemoliwe. W tych wypadkach rozpoznanie przyczyny zatrucia moe by
dokonane drog wykrywania metabolitw tych zwizkw. Dotyczy to przede wszystkim
zwizkw metabolizujcych si do pocze nie wystpujcych w moczu fizjologicznym lub
wystpujcych w nim w bardzo maych ilociach. Przykadem moe by toluen, ktry
wchania si do ustroju przez drogi oddechowe, przewd pokarmowy i przez skr. W
organizmie nastpuje przemiana toluenu w kierunku utlenianie grupy metylowej do kwasu
benzoesowego, ktry z kolei ulega przemianie w kwas glukoronowy (10-20%) i kwas
hipurowy (70%).
Odczynnik:
- 6 M roztwr HCl
- 1.5% roztwr aldehydu p-dimetyloaminobenzoesowego
w bezwodniku octowym
- 0.16% roztwr FeCl3 w bezwodniku octowym
(przygotowany bezporednio przed oznaczaniem)
- alkohol etylowy 96%
Sprzt:
- kolby miarowe
- rozdzielacze
- fiolki
- kolby okrgodenne
- pipety Pasteura
37
CHEMIA SDOWA
Roztwr wzorcowy kwasu hipurowego: 10 mg kwasu rozpuci w 100 mL wody
zakwaszonej HCl do pH=2.
Wykonanie:
5 mL moczu zakwasza si kwasem solnym do pH=2 i rozciecza wod destylowan do
objtoci 100 mL. Pobiera si 1 mL i poddaje ekstrakcji 5 mL octanu etylu, wytrzsajc prb
w rozdzielaczu przez 1 minut. Nastpnie pobiera si 1 mL ekstraktu i odparowuje do sucha.
Do suchej pozostaoci dodaje si 0.5 mL 1,5% aldehydu p-dimetyloaminobenzoesowego w
bezwodniku octowym oraz 0.5 mL 0,16% roztworu FeCl3. Prb ogrzewa si na wrzcej ani
wodnej przez 10 minut. Po ozibieniu dodaje si 4 mL etanolu i po dokadnym wymieszaniu
oraz odczekaniu 10 minut oznacza si absorbancj przy dugoci fali 470 nm.
Wykres wzorcowy:
Do probwek dodaje si wzrastajce iloci roztworu wzorcowego kwasu hipurowego: 10, 20,
30, 40, 50 i 60 mg i uzupenia wod destylowan. Po dodaniu 5 mL octanu etylu dalej
postpuje si jak przy wykonywaniu oznaczenia. Zawarto kwasu hipurowego w badanej
prbce odczytuje si z wykresu wzorcowego.
38
CHEMIA SDOWA
WICZENIE 4
OZNACZANIE LEKW PRZECIWDEPRESYJNYCH W
PAZNOKCIACH I WOSACH
Analizowane leki przeciwdepresyjne, ktrych obecno mona oznaczy w paznokciach:
haloperidol, flupentiksol, citalopram i jego metabolit desmetylocitalopram oraz acetolol i
atenolol.
Haloperidol 4-[4-(p-chlorofenyl)-4-hydroksypiperydyno]-4-fluorobutyrofenon, pomimo
wielu
silnych
dziaa
ubocznych
jest
wci
najczciej
stosowanym
lekiem
przeciwpsychotycznym i uspokajajcym z grupy pochodnych butyrofenonu. Mechanizm

dziaania leku opiera si przede wszystkim na hamowaniu receptorw dopaminowych w
orodkowym ukadzie nerwowym. Pomimo tego, e haloperidol wykazuje pozytywne efekty
lecznicze odznacza si te licznymi i silnymi dziaaniami niepodanymi. Lek ten szybko
wchania si z przewodu pokarmowego osigajc max. stenie we krwi po 3-6 h, w 90 %
wie si z biakami osocza, a jego dawka toksyczna wynosi okoo 300 mg. Z danych
literaturowych wynika, e haloperidol bywa przyczyn zatru i jest stosowany jako substytut
narkotykw. Cz przyjmowanego leku gromadzi si te we wosach i paznokciach.
Z wykonanych bada wynika, e wysze stenie leku zaobserwowano w paznokciach
ng 98,9 9,14 (rednia 98,9 pg/mg) ni w paznokciach rk 67,3 6,49 (rednia 67,3
pg/mg).
OH
N
HO
S
Cl
HALOPERIDOL
FLUPENTIXOL
39
CHEMIA SDOWA
Flupentixol wystpuje midzy innymi w postaci lekw o nazwie Fluanxol (0,5 mg,
tabletki draowane). Fluanxol naley do grupy lekw, ktre znosz objawy obnienia
nastroju, stosuje si go w zaburzeniach psychotycznych bez zaburze depresyjnych oraz take
doranie w zaburzeniach depresyjnych innych, ni w przebiegu psychozy. Zwizkiem
aktywnym farmakologicznie jest izomer cis-(z)-flupentixol. Dziaanie przeciwpsychotyczne
flupentixolu
spowodowane
jest
blokowaniem
receptorw
dopaminergicznych
wyzwalajcym wtrne zmiany w innych ukadach neuroprzekanikowych. Biodostpno

flupentixolu po podaniu doustnym wynosi okoo 40%, a maksymalne stenie w surowicy
wystpuje po okoo 4 godzinach, a jego metabolity nie wykazuj aktywnoci neuroleptycznej.
Lek wydalany jest gwnie z kaem, w maych ilociach z moczem. Biologiczny okres
ptrwania flupentixolu wynosi okoo 35 godzin.
Citalopram
(1-[3-(dimetylamino)propylo]-1-(4-fluorofenylo)-1,3-dihydro-5-izobenzo-
furankarbonitryl) nalecy do grupy selektywnych inhibitorw wychwytu zwrotnego

serotoniny (SSRI) stosowany jest w zapobieganiu nawrotw zaburze depresyjnych oraz w
niektrych zaburzeniach lkowych. Citalopram wchania si szybko po podaniu doustnym,
osigajc najwiksze stenie w osoczu rednio po 4 h. Jego biodostpno wynosi 80%, a
okres ptrwania 33 h. Stenie citalopramu we krwi osiga stan rwnowagi po upywie 1-2
tygodni od podania leku i mieci si w granicach 20-200 ng/ml. Wydalanie z organizmu
zachodzi przez wtrob oraz nerki, a tylko do 23% leku jest wydalane w postaci nie
zmienionej. Jego gwnym metabolitem jest desmetylocitalopram.
Acebutolol jest -blokerem i w profilaktyce stosowany jest rwnoczenie z kwasem
acetylosalicylowym (ACA). ACA ma dziaanie przeciwblowe, przeciwgorczkowe,
przeciwzapalne i take przeciwzakrzepowe.
4.1. OZNACZANIE RODKW PRZECIWDEPRESYJNYCH W

PAZNOKCIACH
4.1.1. OZNACZANIE HALOPERIDOLU
Odczynniki
- paznokcie rk i ng
- woda destylowana
- aceton
- 1M NaOH
- chloroform
- n-heksan
Sprzt
- zlewki
- noyczki
- chodnica zwrotna
- czasza grzejna
- kolba 100mL
- fiolka
40
CHEMIA SDOWA
Wykonanie:
Materia biologiczny bdcy przedmiotem analizy stanowi paznokcie rk i ng. Celem
badania jest wykonanie analizy na obecno haloperidolu w materiale biologicznym. Pobrane
prby paznokci przechowywane byy w temperaturze pokojowej.
W celu wyizolowania skadnika z materiau dowodowego naley przeprowadzi
ekstrakcj. Przed wykonaniem ekstrakcji otrzymany materia naley zway (prbka powinna
mie mas okoo 100 mg), przemy wod destylowan porcjami po 20 mL, odsczy i
przemy jedn porcj acetonu (20 mL) w ani ultradwikowej (temperatura pokojowa). Tak
przygotowany materia naley wysuszy i poci na drobne kawaki okoo 1 mm. Kolejnym
etapem analizy jest hydroliza, ktr przeprowadzamy w kolbie okrgodennej zaopatrzonej w
chodnic zwrotn stosujc 30 mL 1M NaOH w temperaturze 95oC przez 10-15 minut.
Ekstrakcj haloperidolu przeprowadza si 200 mL (4 porcje po 50 mL) mieszaniny n-heksanu
i chloroformu (7:3 v/v). Otrzymane ekstrakty osuszy nad bezwodnym MgSO4, przesczy
zagci pod zmniejszonym cinieniem, zway, przenie ilociowo do fiolki i odda do
analizy.
Analiza jakociowa i ilociowa na obecno haloperidolu w paznokciach przeprowadzona
bdzie z wykorzystaniem chromatografii LC-ESI-MS.
W celu potwierdzenia bd wykluczenia obecnoci haloperidolu w analizowanym
materiale otrzymane widmo naley porwna z widmem wzorcowym.
4.1.2.
OZNACZANIE FLUPENTIXOLU
Odczynniki
- paznokcie rk i ng
- woda destylowana
- aceton
- 1M NaOH
- n-heksan
Sprzt
- zlewki
- noyczki
- chodnica zwrotna
- czasza grzejna
- kolba 100mL
- fiolka

badania jest wykonanie analizy na obecno flupentixolu w materiale biologicznym. Pobrane
prby paznokci przechowywane byy w temperaturze pokojowej. Do badania trzeba pobra
co najmniej 50 mg materiau biologicznego.
41
CHEMIA SDOWA
mie mas okoo 50 mg), przemy wod destylowan - porcje po 20 mL, odsczy i przemy
jedn porcj acetonu (20 mL) w ani ultradwikowej (temperatura pokojowa). Tak
przygotowany materia naley wysuszy i poci na drobne kawaki okoo 1 mm. Kolejnym
etapem analizy jest hydroliza, ktr przeprowadzamy w kolbie okrgodennej zaopatrzonej w
chodnic zwrotn stosujc 30 mL 1M NaOH w temperaturze 95oC przez 10-15 minut.
Ekstrakcj flupentixolu przeprowadza si 200 mL (4 porcje po 50 mL) n-heksanu. Otrzymane
ekstrakty naley osuszy nad bezwodnym MgSO4, przesczy zagci pod zmniejszonym
cinieniem, zway, przenie ilociowo do fiolki i odda do analizy.
Analiza jakociowa i ilociowa na obecno flupentixolu w paznokciach przeprowadzona

bdzie z wykorzystaniem chromatografii LC-ESI-MS.
W celu potwierdzenia bd wykluczenia obecnoci flupentixolu w analizowanym
4.1.3. OZNACZANIE CITALOPRAMU I DESMETYLOCITALOPRAMU

Odczynniki
- paznokcie rk i ng
- woda destylowana
- n-heksan
- chlorek metylenu
Sprzt
- zlewki
- noyczki
- chodnica zwrotna
- czasza grzejna
- kolba 100mL
Wykonanie:
mie mas okoo 50 mg), a nastpnie podda dekontaminacji przemywajc wod destylowan
(porcje po 20 mL), odsczy i przemy jedn porcj n-heksanu (20 mL) w ani
ultradwikowej w temperaturze pokojowej. Tak przygotowany materia naley wysuszy i
poci na drobne kawaki okoo 1 mm. Kolejnym etapem analizy jest hydroliza, ktr
przeprowadzamy w kolbie okrgodennej zaopatrzonej w chodnic zwrotn stosujc 30 mL
1M NaOH w temperaturze 95oC przez 10-15 minut. Ekstrakcj citalopramu i
desmetylocitalopramu przeprowadza si 200 mL (4 porcje po 50 mL) chlorku metylenu.
Otrzymane ekstrakty osuszy nad bezwodnym MgSO4, przesczy zagci pod
zmniejszonym cinieniem, zway, przenie ilociowo do fiolki i odda do analizy.
42
CHEMIA SDOWA
Analiza jakociowa i ilociowa na obecno citalopramu i desmetylocitalopramu w
paznokciach przeprowadzona bdzie z wykorzystaniem chromatografii LC-ESI-MS.
W celu potwierdzenia bd wykluczenia obecnoci obu szukanych zwizkw w
analizowanym materiale otrzymane widmo naley porwna z widmem wzorcowym.
4.1.4. OZNACZANIE ACEBUTOLOLU I KWASU SALICYLOWEGO

Odczynniki
- okoo 100 mg paznokcie rk i ng
- woda destylowana
- aceton
- 0.1 M HCl
- eter dietylowy
- 0.1 M NaOH
- chlorek metylenu
Sprzt
- zlewki
- noyczki
- ania
- fiolki
- rozdzielacz na 50 mL
Wykonanie:
badania jest wykonanie analizy na obecno acebutololu i kwasu salicylowego w materiale
biologicznym. Pobrane prby paznokci przechowywane byy w temperaturze pokojowej. Do
badania trzeba pobra co najmniej 100 mg materiau biologicznego.
mie mas okoo 100 mg), podda dekontaminacji przemywajc wod destylowan (porcje po
5 mL), a nastpnie 5 mL acetonu w ani ultradwikowej (temperatura pokojowa). Tak
przygotowany materia naley wysuszy, poci na drobne kawaki okoo 1 mm i
przeprowadzi hydroliz. Nastpnie do tak przygotowanej prbki doda 1 mL 0.1 M HCl i
umieci w ani ultradwikowej na 16 godzin w temperaturze 50 oC, po czym ekstrahowa
4 porcjami po 5 mL eteru dietylowego. Obie warstwy dokadnie rozdzieli i na kadej
prowadzi osobne badanie: warstwa eterowa (na obecno kwasu salicylowego) i warstwa
wodna (na obecno acebutololu).
Warstw eterow zagci pod zmniejszonym cinieniem, doda 0,5 mL metanolu,
przenie do fiolki i odda do analizy.
Warstw wodn przenie do rozdzielacza, zada 1 mL 0,1 M NaOH i ekstrahowa 4
porcjami po 5 mL chlorku metylenu. Nastpnie zagci pod zmniejszonym cinieniem,
doda 0,5 mL metanolu, przenie do fiolki i odda do analizy.
43
CHEMIA SDOWA
Analiza jakociowa i ilociowa na obecno acebutololu i kwasu salicylowego w
paznokciach przeprowadzona bdzie z wykorzystaniem chromatografii LC-ESI-MS.
W celu potwierdzenia bd wykluczenia obecnoci szukanych zwizkw w analizowanym
4.2. OZNACZANIE RODKW PRZECIWDEPRESYJNYCH WE WOSACH

4.2.1. OZNACZANIE HALOPERIDOLU I FLUPENTIXOLU
Odczynniki
- wosy
- aceton
- metanol
- kwas octowy
- chlorek metylenu
- aceton
- 2-propanol
- amoniak 25%
Sprzt
- zlewki
- noyczki
- rozdzielacz 50 mL
- fiolka
Wykonanie:
mie mas okoo 50 mg), przemy kolejno maymi porcjami acetonu, eteru dietylowego i
metanolu. Po wysuszeniu moliwie rozdrobni (najlepiej w mynku kulowym), doda 4 mL
metanolu i miesza w ani ultradwikowej przez 2 godziny. Po tym czasie metanol usun
pod zmniejszonym cinieniem, a do pozostaoci doda buforu fosforanowego o pH = 6.
Cao przemywa kolejno: 2 mL wody destylowanej, 1 mL 0.1M kwasu octowego, 2 mL
metanolu i wysuszy. Nastpnie doda 1.5 mL roztworu skadajcego si z: chlorku
metylenu/ 2-propanolu/ 25% NH4OH (80:20:2,v/v). Tak przygotowan prbk przenie do
fiolki i przekaza do analizy LC-MS-MS.
Analiza na obecno haloperidolu i flupentixolu w badanym ekstrakcie z wosw
przeprowadzona bdzie z wykorzystaniem chromatografii LC-MS-MS. W celu potwierdzenia
bd wykluczenia obecnoci obu zwizkw w analizowanym materiale otrzymane widmo
naley porwna z widmem wzorcowym.
44
CHEMIA SDOWA
4.2.2. OZNACZANIE CITALOPRAMU I DESMETYLOCITALOPRAMU
Odczynniki
- wosy
- woda destylowana
- n-heksan
- chlorek metylenu
Sprzt
- zlewki
- noyczki
- chodnica zwrotna
- czasza grzejna
- kolba okrgodenna 100mL
Wykonanie:
mie mas okoo 50 mg), podda dekontaminacji przemywajc wosy wod destylowan
(porcje po 20 mL), odsczy i przemy jedn porcj n-heksanu (20 mL) w ani
ultradwikowej (temperatura pokojowa). Tak przygotowany materia naley wysuszy,
poci na drobne kawaki okoo 1 milimetra i przeprowadzi hydroliz (kolba okrgodenna
zaopatrzona w chodnic zwrotn; 30 mL 1M NaOH; temperatura 95oC; czas 10-15 minut).
Ekstrakcj citalopramu i desmetylocitalopramu prowadzi porcjami chlorku metylenu (4 x 50
mL), (pH 8-10). Otrzymane ekstrakty osuszy nad bezwodnym MgSO4, przesczy zagci
pod zmniejszonym cinieniem, zway, przenie ilociowo do fiolki i odda do analizy.
Analiza jakociowa i ilociowa na obecno citalopramu i desmetylocitalopramu we

wosach przeprowadzona bdzie z wykorzystaniem chromatografii LC-ESI-MS.
W celu potwierdzenia bd wykluczenia obecnoci obu zwizkw w analizowanym
4.2.3. OZNACZANIE ACEBUTOLOLU I KWASU SALICYLOWEGO

Odczynniki
- wosy okoo 100 mg
- woda destylowana
- aceton
- 0.1 M HCl
- eter dietylowy
- 0.1 M NaOH
- chlorek metylenu
Sprzt
- zlewki
- noyczki
- ania
- fiolki
- rozdzielacz na 50 mL
45
CHEMIA SDOWA
Wykonanie:
Materia biologiczny bdcy przedmiotem analizy stanowi wosy. Celem badania jest
wykonanie analizy na obecno acebutololu i kwasu salicylowego w materiale biologicznym.
Pobrane prby wosw przechowywane byy w temperaturze pokojowej. Do badania trzeba
pobra co najmniej 100 mg materiau biologicznego.
Izolacj szukanego skadnika z materiau dowodowego przeprowadza si na drodze
ekstrakcji. Przed wykonaniem ekstrakcji otrzymany materia naley zway (prbka powinna
mie mas okoo 100 mg), podda dekontaminacji przemywajc wod destylowan (porcje po
5 mL), a nastpnie acetonem (5 mL) w ani ultradwikowej (temperatura pokojowa). Tak
przygotowany materia naley wysuszy, poci na drobne kawaki okoo 1 mm i
przeprowadzi hydroliz (opis powyej). W dalszej kolejnoci doda 1 mL 0.1 M HCl i
umieci w ani ultradwikowej na 16 godzin w temperaturze 50 oC. Nastpnie cao
ekstrahowa 4 porcjami po 5 mL eteru dietylowego. Obie warstwy dokadnie rozdzieli i na
kadej prowadzi osobne badanie: warstwa eterowa (na obecno kwasu salicylowego) i
warstwa wodna (na obecno acebutololu).
Warstw eterow zagci pod zmniejszonym cinieniem, doda w celu rozpuszczenia 0,5
mL metanolu, przenie do fiolki i odda do analizy.
Warstw wodn przenie do rozdzielacza, doda 1 mL 0,1 M NaOH i ekstrahowa 4
porcjami po 5 mL chlorku metylenu. Nastpnie zagci pod zmniejszonym cinieniem,
doda 0,5 mL metanolu, przenie do fiolki i odda do analizy.
Analiza jakociowa i ilociowa na obecno acebutololu i kwasu salicylowego we wosach

przeprowadzona bdzie z wykorzystaniem chromatografii LC-ESI-MS.
W celu potwierdzenia bd wykluczenia obecnoci szukanych zwizkw w analizowanym
46
CHEMIA SDOWA
WICZENIE 5
ANALIZA WOSW NA OBECNO METALI CIKICH
Czue metody i przyrzdy pozwoliy na detekcj we wosie ludzkim wicej ni 60
pierwiastkw. Takie pierwiastki jak Na, K, Cl, S, Zn, P, Cu i Fe s obecne w wyszych
steniach we wosach i krwi. W mniejszych ilociach wystpuj: Cr, Mn, Co, Pb, natomiast
pierwiastki takie jak: Hg, As, Au, Tl nie powinny znajdowa si w organizmie. Zawarto
pierwiastkw we wosach jest charakterystyczna dla specyficznych podgrup ogu populacji i
zaley od wielu czynnikw takich jak: dugo wosw, wiek, rasa, pe dawcy, kolor
wosw, rodowisko geograficzne, poywienie i lekarstwa.
Zawarto ladowych pierwiastkw we wosach

Pierwiastek
Wartoci (g/g)
Dane medyczne
Dane laboratoryjne
Wap
204-712
200-600
Magnez
29-137
25-75
Fosfor
108-203
100-170
Sd
346-1080
150-350
Potas
42-430
75-180
elazo
21-50
20-50
Mied
17-67
12-35
Molibden
0.59-2.55
0.1-1
Mangan
0.62-1.97
1-10
Cynk
104-288
160-240
Chrom
1.03-3.23
0.5-1.5
Selen
0.08-0.64
3-6
Lit
Nieokrelona
0.1-0.8
Nikiel
1.8
1-2
Kobalt
Nieokrelona
0.2-1
Wanad
0.5-1
Ow
15
20-30
Rt
2.5-5
Kadm
1.6
1-2
Glin
2.9-5
20-40
Arsen
0.4
2-3
47
CHEMIA SDOWA
Odczynniki
- wosy okoo 500 mg
- woda destylowana
- aceton
- 65% HNO3
- 30% H2O2
Sprzt plastikowy
- noyczki
- zlewki
- fiolki
- cylinder miarowy
Wykonanie:
Pobr prbek:
- z gowy jednego dawcy pobra kilkadziesit wosw z 6 - 8 rnych miejsc gowy
-
kady wos powinien by odcity blisko skalpu
dugo wosw pobranych do analizy 2-4 cm
do analizy nie nadaj si wosy po trwaej ondulacji lub farbowane
prbka powinna mie wag okoo 0.5 g
do pobierania prbek naley uywa narzdzi plastikowych lub ze stali

nierdzewnej
prbki mog by przechowywane w plastikowych fiolkach lub torebkach
Oczyszczanie prbek:
Prbk wosw naley umieci w gilzie i my acetonem przy uyciu aparatu Soxhleta przez
1 godzin, po czym przenie wosy do plastikowej zlewki i puka trzykrotnie w wodzie
redestylowanej. Na koniec prbk ponownie umy acetonem (zlewka). Za kadym razem
naley doda tak iloci powyszych rozpuszczalnikw, aby cakowicie przykry prbk. Po
kadorazowym myciu zdekantowa ciecz i doda wieego rozpuszczalnika. W ten sposb
umyte wosy suszy ~ 45 minut w suszarce w temp. 60 0C (zlewk przykry bibu), po czym
przenie do plastikowych fiolek. Wszystkie operacje przekadania wosw naley
dokonywa przy pomocy plastikowych narzdzi.
Mineralizacja prbki:
Mineralizacj prbki naley przeprowadzi przy uyciu pieca mikrofalowego. Do
mineralizacji uy prbk o masie 0.2 g. Do roztwarzania wosw naley stosowa
mieszanin mineralizujc: 65% HNO3 + 30% H2O2 w stosunku 2 : 1. (4 mL kwasu + 2 mL
wody utlenionej).
Roztworzone prbki przenie ilociowo do naczy miarowych. Oznaczy zawarto metali
metod AAS.
48
CHEMIA SDOWA
WICZENIE 6
METODY IDENTYFIKACYJNE W CHEMII SDOWEJ
6.1. ANALIZA ODCISKW PALCW
6.1.1. UJAWNIANIE ODCISKW PALCW ZA POMOC PROSZKW
DAKTYLOSKOPIJNYCH
Odczynniki:
- proszek grafitowy
- wgiel drzewny (utarty na proszek)
- brz aluminiowy BRZAL
- sproszkowany tlenek elaza(III)
- sproszkowane elazo
- etanol
Sprzt:
- delikatne pdzle
- szalki Petriego
- modzierz porcelanowy
- szklane talerze, szklanki, butelki
gadkie kafelki/glazura/pytki
- szeroka tama przylepna
- biay papier
Wykonanie:
Pozostawi odciski palcw (im bardziej spocone donie, tym lepszy efekt) na dostpnych
przedmiotach podanych w opisie wiczenia (szklane talerze, szklanki, butelki, gadkie
kafelki/glazura/pytki). W zalenoci od rodzaju powierzchni stosuje si rnego rodzaju
proszki, najczciej na jasn powierzchni stosuje si ciemny proszek. Niewielk ilo
wybranego proszku umieci w szalce Petriego i delikatnie zanurzy w nim pdzelek.
UWAGA! Naley nabiera nieznaczne iloci proszku na pdzelek, gdy mona zamaza
lady. W przypadku zamazania ladw pdzelkiem z proszkiem, miejsce na przedmiocie
przetrze dokadnie wacikiem nasczonym etanolem i nanie lad ponownie. Pdzelek
zanurzony w proszku delikatnie przesuwamy po caej powierzchni przedmiotu w celu
ujawnienia ladw odciskw palcw. Nastpnie na ujawniony lad przyklejamy tam klejc
i po chwili delikatnie odklejamy starajc si nie przesuwa jej powierzchni, aby nie zamaza
ladw, po czym naklejamy na kawaek biaego papieru w celu utrwalenia odcisku. Proszek
przylega tylko do ladw pozostawionych przez palce. Odcisk palca zostaje ujawniony w
kolorze uywanego proszku w postaci linii papilarnych.
49
CHEMIA SDOWA
6.1.2. UJAWNIANIE ODCISKW PALCW ZA POMOC PAR JODU

Odczynniki:
- jod elementarny
- piasek
- 1% roztwr skrobi
Sprzt:
- soik z nakrtk
- ania piaskowa lub pyta grzejna
- papier (najlepiej do drukarki)
- szczypce (pinceta)
- tama klejca
- rozpylacz
Wykonanie:
Jod zostaje zaadsorbowany na powierzchni ladu poprzez oddziaywanie z substancjami
pozostawionymi przez palce na danej powierzchni (np. pot, woda, tuszcz). Odciski po
ujawnieniu bd widoczne w postaci brzowawych linii papilarnych. Po wyjciu ze soika
naley w pierwszej kolejnoci usun ewentualny nadmiar jodu poprzez umieszczenie kartki z
ujawnionymi ladami pod dygestorium (Uwaga! Pary jodu s szkodliwe) na statywie na
powietrzu. Utrwalanie odciskw:
- spryska kartk 1% roztworem skrobi (przed uyciem pojemnik z roztworem wstrzsn)
- poniewa pary jodu s do lotne dlatego po wyjciu z komory (soika) paska papieru z
ujawnionymi odciskami palcw i usuniciu nadmiaru jodu, naley przyklei jak najszybciej
obustronnie tam klejc, w przeciwnym razie bd one widoczne tylko przez krtki okres
czasu.
6.1.3. UJAWNIANIE ODCISKW PALCW ZA POMOC ROZTWORU

NINHYDRYNY
Odczynniki:
- 0,1 g ninhydryny
- 50 mL metanolu
- 1,5 mL lodowatego kwasu octowego
Sprzt:
- 2 zlewki po 100 mL
- cylinder miarowy
- pipeta
-rozpylacz
- papier (najlepiej do drukarek)
- listwy drewniane
Uwaga! Wszystkie czynnoci w wiczeniu naley wykonywa pod dygestorium i

sprawnie dziaajcym wycigiem!
Metoda stosowana do ujawniania odciskw palcw na papierze i drewnie.
50
CHEMIA SDOWA
Wykonanie:
Przygotowanie roztworu ninhydryny: odway 0,1 g ninhydryny, wsypa do zlewki, w
ktrej znajduje si 50 mL etanolu i dokadnie wymiesza. Nastpnie doda 1,5 mL
lodowatego kwasu octowego.
Metoda 1
Kartk papieru z ujawnionymi odciskami palcw naley spryska roztworem ninhydryny
(w postaci mgieki) i suszy przez kilka minut na powietrzu. Nastpnie kartk papieru
ogrzewa nad pyt grzejn. Jeeli jako ujawnionych odciskw nie jest dostatecznie dobra,
to naley powtrzy ca procedur.
Metoda 2
Kartk papieru z ujawnionymi odciskami palcw naley spryska roztworem ninhydryny
(w postaci mgieki) i suszy przez kilka minut na powietrzu. Nastpnie kartk papieru
ogrzewa si w piecu wysokotemperaturowym przez 30 minut umieszczajc obok naczynie z
wod (w temperaturze 90-100oC).
Ujawnione odciski placw przyjmuj barw fioletowo-niebiesk (jeeli do roztworu
ninhydryny nie zosta dodany lodowaty kwas octowy) lub jasnofioletowo-row (roztwr
ninhydryny z dodatkiem lodowatego kwasu octowego).
Poniszy schemat prezentuje produkty reakcji ninhydryny z aminokwasami w rodowisku

kwanym i obojtnym.
51
CHEMIA SDOWA
Ninhydryna (2,2-dihydroksyindano-1,3 dion) jest reagentem odznaczajcym si duym
powinowactwem do aminokwasw, polipeptydw i biaek, ktre s pozostawiane na papierze.
Ninhydryna pozostaje w rwnowadze z indano-1,2,3-trionem, ktry tworzy zasad Shiffa z
aminokwasami. W reakcji tworzy si ketoimina, ktra rozkada si z utworzeniem aldehydu i
przejciowo aminy, reagujcej na zasadzie kondensacji z innymi czsteczkami ninhydryny
tworzc purpur Ruhemanna.
6.1.4. UJAWNIANIE ODCISKW PALCW ZA POMOC METODY

CYJANOAKRYLOWEJ I BARWNIKA BASIC YELLOW 40
Odczynniki:
- cyjanoakryl
- etanol
- 0.2 g barwnika Basic Yellow 40
Sprzt:
- krystalizator
- metalowy przedmiot o gadkiej powierzchni
- pyta grzejna
Podstaw metody jest fakt, i estry kwasu cyjanoakrylowego polimeryzuj na ladach linii
papilarnych w postaci trwaego biaoszarego osadu. Proces polimeryzacji katalizowany przez
wod i skadniki wydzielin ojowych przebiega nastpujco:
Uwaga! Wszystkie czynnoci naley wykonywa pod wycigiem! Cyjanoakryl

momentalnie skleja skr!
Wykonanie:
Powierzchni (np. metalow) przemy etanolem w celu odtuszczenia i pozostawi na niej
kilka odciskw palcw. W parowniczce umieci metalowy przedmiot z odciskami palcw i
woy do krystalizatora wypenionego wod do 1/3 objtoci. Nastpnie niewielk ilo
kleju cyjanoakrylowego umieci w maej zlewce lub fiolce i postawi w krystalizatorze.
Cao przykry foli aluminiow i podgrza do temperatury 40-60 oC za pomoc pytki
grzejnej. Odciski palcw zostaj uwidocznione w postaci biaoszarych linii papilarnych.
Cyjanoakryl polimeryzuje w obecnoci wody, a jej dua zawarto w ladach
daktyloskopijnych sprzyja reakcji polimeryzacji.
52
CHEMIA SDOWA
Przygotowanie roztworu barwnika Basic Yellow 40: rozpuci 0,2 g barwnika w metanolu
i przela do spryskiwacza.
W celu lepszego uwidocznienia uzyskanego wizerunku linii papilarnych naley rozpyli
etanolowy roztwr barwnika Basic Yellow 40 na metalowej powierzchni z odciskiem,
umieci pod lamp UV i zaobserwowa te lady.
6.1.5. UJAWNIANIE LADW KRWAWYCH ZA POMOC LUMINOLU I

BARWNIKA AMIDO BLACK
Odczynniki:
- 5 g wglanu sodu
- 0,5 g luminalu
- 15 mL perhydrolu
- krew np. drobiowa
- przecier pomidorowy, ketchup,
- soki owocowe (np. czarna porzeczka, winia)
- soki warzywne (np. z burakw)
- 0.2 g barwnika Amido Black
- 10 mL lodowatego kwasu octowego
- 90 mL metanolu
Sprzt:
- zlewki 100 mL, 250 mL
- cylinder miarowy
- kawaki tkaniny bawenianej
- spryskiwacz
Za pomoc tej metody mona wykry nawet mae plamki krwi niewidoczne goym okiem.
Metoda ta moe by stosowana zarwno do starych jak i wieych ladw krwawych. W
wyniku reakcji 30% nadtlenku wodoru z luminolem w rodowisku zasadowym dochodzi do
utlenienia luminolu, co zostao przedstawione na schemacie obrazujcym reakcj luminolu z
plamami krwawymi. W tej reakcji katalizatorem jest hem pochodzcy z krwi. W wyniku
reakcji powstaje sl kwasu aminoftalowego, ktra emituje energi w postaci wiata.
Amido Black to barwnik proteinowy, czuy na skadniki krwi. Stosowa go mona do
ujawnienia lub wzmacniania ladw naniesionych krwi na powierzchniach porowatych i
gadkich. Niewidoczne lady linii papilarnych mona ujawnia na tworzywach sztucznych,
drewnie lakierowanym oraz powierzchniach papierowych.
Roztwr odczynnika Amido Black (AB) przygotowa przez zmieszanie 2 g (AB) z 100 mL
lodowatego kwasu octowego i 900 mL metanolu. Jednorazowo przygotowa 100 mL
roztworu odczynnika.
53
CHEMIA SDOWA
Schemat reakcji luminolu z nadtlenkiem wodoru w rodowisku zasadowym w obecnoci

hemu
Wykonanie:
Przygotowanie roztworu luminolu (zlewka o pojemnoci 250 mL): rozpuci 5 g
wglanu sodu i 0.5 g luminolu w 100 mL wody destylowanej; do caoci doda 15 mL
perhydrolu.
Kilka dni wczeniej naley nanie na tkanin bawenian (! wane, aby tkanina nie bya
wczeniej prana z zastosowaniem wybielaczy optycznych, gdy ich skadniki powoduj
wiecenie w wietle lampy UV caej jej powierzchni) krople krwi oraz przecier pomidorowy,
ketchup, sok owocowy. Zbada mona take wieo naniesione na bawenian tkanin plamy
krwi oraz przecieru pomidorowego czy ciemnego soku owocowego lub warzywnego (np. z
burakw). Wczeniej przygotowane kawaki tkaniny z plamami umieci w ciemnym miejscu
i spryska przygotowanym roztworem, w razie potrzeby spryska powtrnie. Plamy obejrze
w wietle lampy UV. Krwawe plamy (stare) pod wpywem odczynnika przez pewien czas
wiec, co jest jeszcze lepiej widoczne w wietle lampy UV. W przypadku wieych plam
krwawych pod wpywem odczynnika obserwujemy pienienie si na powierzchni tkaniny
(kataliza rozkadu nadtlenku wodoru).
54
CHEMIA SDOWA
6.2. ANALIZA ODCISKW USZU

6.2.1. UJAWNIANIE ODCISKW USZU ZA POMOC PROSZKW
DAKTYLOSKOPIJNYCH
Odczynniki:
- metanol
- aceton
- proszek grafitowy
- sproszkowany tlenek elaza(III)
- wgiel drzewny
Sprzt:
- delikatne pdzle
- szalki Petriego
- pytka szklana 15 x 15 cm
- biay papier
Wykonanie:
Pytk szklan naley dokadnie przetrze acetonem i metanolem w celu usunicia
wszelkich zabrudze. Nastpnie pooy na doni i dokadnie docisn do ucha osoby, od
ktrej pobierany jest odcisk do analizy. Odciski mona pobiera od osb z biuteri na uszach
lub bez niej. Optymalny cigy docisk szklanej pytki naley prowadzi od gry do dou
maowiny usznej. Odciski mona pobiera z prawego i lewego ucha. Nastpnie szklan
powierzchni naley delikatnie opyli proszkiem (jednym z podanych) i rwnie delikatnie
pobra odcisk za pomoc tamy. Tak uzyskany odcisk przyklei do gadkiej kartki papieru.
Na podstawie uzyskanego odcisku okreli ksztat maowiny usznej i poda moliwie duo
informacji o jej budowie.
6.2.2. UJAWNIANIE ODCISKW USZU ZA POMOC NINHYDRYNY

Odczynniki:
- 1 mg ninhydryny
- 100 mL acetonu
- 1 mL kwasu octowego
- 3 mL odczynnik Photo Flo
- 0.3 g czarny proszek SPR
Sprzt:
- papier (80GSM lub o gramaturze 100)
- zraszacz
- zlewki
Wykonanie:
W celu ujawnienia odcisku maowiny usznej z zastosowaniem roztworu ninhydryny, na
pytce szklanej naley umieci kartk papieru (80GSM lub o gramaturze 100). Pytk
pooy na doni i dokadnie docisn do ucha osoby, od ktrej pobierany jest odcisk do
analizy. Optymalny cigy docisk szklanej pytki naley prowadzi od gry do dou
maowiny usznej.
55
CHEMIA SDOWA
Przygotowywanie roztworu ninhydryny: 1mg ninhydryny rozpuci w 100 mL acetonu,
doda 1 mL kwasu octowego mieszajc do uzyskania klarownego roztworu. Przenie do
rozpylacza.
Tak przygotowanym roztworem spryska lady pozostawione na kartce papieru. Po
minucie kartk woy do suszarki o temperaturze 60-80oC na 5-10 minut. Analizowan
kartk papieru po ujawnieniu odcisku mona zabezpieczy tam i przyklei do arkusza
papieru.
W celu polepszenia obrazu uzyskanego odcisku naley zastosowa proszek SPR z
dodatkiem odczynnika Photo Flo i obserwowa w wietle lampy UV. Ujawnione lady
potowo-tuszczowe barwi si na grafitowy kolor. Gdy lad jest jeszcze mokry naley go
najpierw sfotografowa.
Roztwr roboczy Proszku SPR przygotowa przez wymieszanie proszku w wodzie z
dodatkiem odczynnika Photo-Flo. Roztwr roboczy wla do pustej butelki ze spryskiwaczem
i rozpyli na badanej powierzchni. 30 g proszku SPR wystarcza na 1 litr wody. Jednorazowo
przygotowa 10 mL roztworu roboczego (0,3 g SPR, 3 mL odczynnika Phot Flo).
Na podstawie uzyskanego odcisku okreli ksztat maowiny usznej i poda moliwie
duo informacji o jej budowie.
6.2.3. UJAWNIANIE ODCISKW USZU ZA POMOC PAR JODU

Odczynniki:
- jod elementarny
- aceton
- metanol
Sprzt:
- soik z nakrtk
- szczypce (pinceta)
- papier (80GSM lub o gramaturze 100)
- biay papier
Wykonanie:
W celu ujawnienia odcisku maowiny usznej z zastosowaniem par jodu, na
pytce
szklanej naley umieci kartk papieru (80GSM lub o gramaturze 100). Nastpnie pytk
pooy na doni i dokadnie docisn do ucha osoby, od ktrej pobierany jest odcisk do
analizy. Optymalny cigy docisk szklanej pytki naley prowadzi od gry do dou
maowiny usznej.
56
CHEMIA SDOWA
Kartk papieru z pobranym odciskiem naley umieci w komorze z jodem i odczeka
kilka minut. Wyj szczypcami kartk papieru i po ujawnieniu odcisku mona zabezpieczy
tam i przyklei do arkusza papieru. Na podstawie uzyskanego odcisku okreli ksztat
maowiny usznej i poda moliwie duo informacji o jej budowie.
6.3. UJAWNIANIE LADW STP, BUTW ORAZ OPON

SAMOCHODOWYCH ZA POMOC ODLEWW GIPSOWYCH
Odczynniki:
- CaSO41/2H2O gips budowlany
(nie szpachlowy)
- ziemia np. podoe kwiatowe
- lakier do wosw
Sprzt:
- miska lub pojemnik do przygotowania masy
gipsowej
- pojemnik np. blacha do pieczenia ciasta do
wykonania odcisku
- szczotka
Czsto na miejscu zdarzenia znajduje si nie tylko odciski palcw, ale take odciski butw,
stp czy lady opon samochodowych. Tego rodzaju lady ujawnianie s na podou
piaszczystym bd ziemistym. W celu porwnania odcisku znalezionego na miejscu zdarzenia
z obuwiem zarekwirowanym od podejrzanych naley wykona odlew ujawnionego ladu.
Znaleziony lad naley oczyci z kamieni, lici bd innych przedmiotw przed wylaniem
masy gipsowej. W przypadku, gdy w zagbieniach ladu znajduje si woda powinna ona
zosta usunita za pomoc pipetki lub bibuy. Masa gipsowa po zastygniciu odwzorowuje
dokadnie ksztat stopy, lad podeszwy buta lub opony samochodowej.
Zastyganie (twardnienie) masy gipsowej zachodzi wedug rwnania:
2 (CaSO41/2H2O) + 3 H2O 2 (CaSO42H2O)
Wykonanie:
Pojemnik wypeni wilgotn ziemi i wyrwna jej powierzchni. Wykona odcisk stopy
lub buta i nastpnie w celu utrwalenia spryska lakierem. W drugim pojemniku rozrobi mas
gipsow dodajc wod w sposb zalecany przez producenta gipsu, szybko i dobrze
wymiesza. W miejscu gdzie lad jest najgbszy rozpocz wlewanie przygotowanej masy
gipsowej. Naley wla w zagbienie ladu odpowiednio grub warstw masy gipsowej, aby
zapobiec jej pkaniu przy podnoszeniu. Nastpnie odczeka do cakowitego stwardnienia
masy. Uwaga!!! Zestalony odcisk gipsowy bardzo delikatnie wyj z ziemi i usun jej
nadmiar za pomoc szczoteczki, spuka wod i pozostawi do wyschnicia.
57
CHEMIA SDOWA
6.4. UJAWNIANIE USUNITYCH NUMERW I OZNACZE Z KLUCZA

Odczynniki:
- 10 mL stonego kwasu solnego
- 1 g bezwodnego chlorku elaza(III)
Sprzt:
- klucz lub przedmiot metalowy
- szalka Petriego
- zlewka 100 mL
- pilnik metalowy np. mosiny
- papier cierny gruboziarnisty
- opatka
- szczypce
- cylinder miarowy 50 mL
W celu ujawnienia usunitych przez sprawcw (najczciej noem lub pilnikiem)

numerw, oznacze czy kodw z przedmiotw metalowych (klucze, czci samochodowe,
bro palna oraz inne) uytych podczas przestpstwa bd skradzionych stosuje si metod
metalograficznego wytrawiania (kontrastowania). Za pomoc odpowiednio dobranych
odczynnikw
moliwe
jest
ujawnienie
na
przedmiotach
metalowych
wczeniej
wygrawerowanych oznacze. W miejscu, w ktrym grawerowano oznaczenie, jednolita

struktura metalu zostaje zaburzona. Dziki temu proces utlenienia zachodzi szybciej ni w
pozostaych nieuszkodzonych fragmentach.
Wykonanie:
Za pomoc papieru ciernego wygadzi powierzchni klucza lub innego metalowego
przedmiotu (niemagnetycznego), z ktrego usunito wygrawerowane oznaczenie.
Nastpnie przygotowa roztwr 1 g chlorku elaza(III) w 10 mL stonego kwasu solnego.
Uwaga! Wszystkie czynnoci w wiczeniu naley wykonywa pod dygestorium i

sprawnie dziaajcym wycigiem!
Przygotowany klucz (lub inny paski metalowy element) umieci w szalce Petriego i wla
przygotowany roztwr. Pozostawi na 10-15 minut. Wyj analizowany przedmiot z
roztworu, spuka wod i osuszy bibu. W przypadku, gdy oznaczenie si nie pojawio,
naley procedur powtrzy nawet kilkukrotnie. Po waciwie przeprowadzonym procesie
usunite symbole, ktre nie byy widoczne goym okiem, pojawiaj si w postaci
szarobrunatnego kontrastu w porwnaniu z barw klucza bd metalowego przedmiotu.
Zabarwienie zwizane jest z naruszeniem jednolitej struktury metalu w wyniku grawerowania
58
CHEMIA SDOWA
oraz faktem, i klucze najczciej wykonane s ze stopu metali zawierajcych w swoim
skadzie mied. W trakcie kontaktu metalowego klucza z roztworem chlorku elaza(III) w
kwasie solnym zachodzi reakcja pomidzy miedzi i jonami elaza(III) wedug schematu:
Cu + Fe3+ Cu2+ + Fe2+
59
CHEMIA SDOWA
WICZENIE 7
ANALIZA MATERIAW DOWODOWYCH NA OBECNO
NARKOTYKW
Najczciej wystpujce substancje zawarte w zabezpieczonych materiaach dowodowych
to: siarczan amfetaminy, chlorowodorek amfetaminy, 3,4-metylenodioksymetamfetamina
(MDMA, Ecstasy) oraz 9-tetrahydrokanabinol (9-THC).
Do wstpnego sprawdzenia czy dana prbka zawiera substancje odurzajce stosuje si
zestawy komercyjnie dostpnych testw - odczynnikw do wykrywania narkotykw
NARKO-1 (w warunkach laboratoryjnych), NARKO-2 (w warunkach polowych, na miejscu
zdarzenia) czy testy NIK.
Poza wymienionymi testami w pracy laboratoryjnej stosuje si analiz TLC oznaczanych
skadnikw.
W celu analizy aktywnego zwizku chemicznego w postaci handlowej pochodzcego z
nielegalnej dystrybucji w pierwszym etapie naley go wyizolowa.
Odpowiednio poprowadzona izolacja zwizku psychoaktywnego (w formie proszku czy
tabletki) pozwala na otrzymane go w postaci krystalicznej, a w tym stanie moliwa jest
identyfikacja za pomoc typowych metod fizykochemicznych. Najczciej z dowodowych
substancji sporzdza si ekstrakty alkoholowe, ktre nastpnie sczy si, zagszcza i poddaje
badaniom.
Wyniki bada waciwoci fizyko-chemicznych materiau dowodowego s bardzo istotne
przy wydawaniu opinii i stanowi przedmiot interpretacji toksykologiczno-sdowej.
Najpopularniejsze fazy rozwijajce stosowane w analizie TLC zwizkw psychoaktywnych:

Ekstrakty z amfetaminy i jej pochodnych:
metanol : octan etylu : amoniak 25% (10 : 85 : 5).
Chromatogram po wysuszeniu wywouje si odczynnikiem Fast Black K Salt.
toluen : aceton : etanol : 25 % roztwr amoniaku (54.5 : 45.5 : 6.5 : 2.5) lub
aceton : metanol (4 : 6)
Chromatogram widoczny:
- w wietle lampy kwarcowej z filtrem 366 nm
60
CHEMIA SDOWA
- pod wpywem roztworu 0.05% fluorescaminy w acetonie w wietle lampy
kwarcowej z filtrem 254 nm
- pod wpywem 10% ninhydryny w EtOH, ogrzewany przez 10 minut w temp. 100 C.
Opiaty, kanabinole oraz pochodne amfetaminy:

ukady rozwijajce stosowane kolejno:
I - eter naftowy : eter dietylowy (9:1)
II - aceton : eter naftowy : eter dietylowy (1 : 8 :1 )
III - dichlorometan : izopropanol : 25% roztwr amoniaku (98 : 2 : 1.5)
IV - dichlorometan : izopropanol : 25 % roztwr amoniaku (88 : 12 : 1.5)
Chromatogram widoczny w wietle UV.
7.1. ANALIZA MATERIAW DOWODOWYCH NA OBECNO

AMFETAMINY I JEJ POCHODNYCH
7.1.1. ANALIZA PROSZKU NA OBECNO AMFETAMINY
Odczynniki:
- 6 M wodny roztwr NaOH
- papierki wskanikowe
- chlorek metylenu
- bezwodny siarczan(VI) magnezu
- metanol
Sprzt:
- zlewki
- rozdzielacz
- kolbka okrgo denna
- pipeta Pasteura
Wykonanie:
Zway otrzyman porcj materiau, zbada temperatur topnienia. Proszek naley
rozpuci w wodzie i nastpnie za pomoc 6 M wodnego roztworu wodorotlenku sodu
zalkalizowa do pH=13. Tak otrzymany roztwr ekstrahowa za pomoc chlorku metylenu (4
x 50mL). Ekstrakty poczy i suszy nad bezwodnym MgSO4. Przesczy i zagci pod
zmniejszonym cinieniem, zway. Pozostao naley rozpuci w moliwie maej iloci
metanolu. Nastpnie, aby wydzieli w postaci krystalicznej, dodaje si porcjami (kroplami)
do wczeniej otrzymanej pozostaoci stony 96% kwas siarkowy(VI). Otrzymuje si biay
osad, ktry naley zdekantowa, przemy i wysuszy (podda analizie elementarnej).
Oznaczy temperatur topnienia. Porwna z temperatur topnienia siarczanu amfetaminy
(lit. 238 oC z rozkadem).
61
CHEMIA SDOWA
Moliwe jest take dokonanie ilociowego oznaczenia zawartoci siarczanu amfetaminy
w materiale dowodowym. Jedn ze stosowanych metod jest metoda spektrofotometryczna.
7.1.2. ANALIZA JAKOCIOWA PROSZKU NA OBECNO AMFETAMINY (TLC)

Wykonanie:
Na pytk nanie punktowo etanolowe roztwory badanych zwizkw. Rozdzia
przeprowadzi na pytkach Kiesselgel 60F 254 firmy Merck stosujc jako faz ruchom
mieszanin rozpuszczalnikw: octan etylu : metanol : amoniak (v/v 8.5 : 1 : 0.5).
Po wyjciu i osuszeniu chromatogramu dokona identyfikacji badanych zwizkw w
wietle lampy UV przy dugoci fali 254 nm.
Wartoci Rf:
siarczan amfetaminy - 64
chlorowodorek metamfetaminy - 58
chlorowodorek 3,4-dimetylenodioksymetamfetaminy - 60
efedryna - 43
paracetamol - 74
kofeina - 77
62
CHEMIA SDOWA
7.1.3. ANALIZA TABLETEK NA OBECNO POCHODNYCH AMFETAMINY
Otrzymane do analizy tabletki naley rozkruszy i zala mieszanin eteru dietylowego i

propan-2-olu. Nastpnie tak uzyskany roztwr ogrzewa na ani wodnej. Mas tabletkowa
przescza si, pozostawia do krystalizacji. Oznacza si temperatur topnienia. Porwna z
temperatur topnienia chlorowodorku 3,4-metylenodioksymetamfetaminy (lit. 150-151 oC).
7.2. ANALIZA MATERIAW DOWODOWYCH NA OBECNO

9-THC) - TLC
9-TETRAHYDROKANABINOLU (
Wykonanie:
Na pytk nanie punktowo n-heksanowe roztwory badanych zwizkw. Rozdzia
przeprowadzi na pytkach Kiesselgel 60F 254 firmy Merck stosujc jako faz ruchom
mieszanin rozpuszczalnikw: n-heksan : eter dietylowy. Po wyjciu i osuszeniu
chromatogramu dokona identyfikacji badanych zwizkw w wietle lampy UV przy
dugoci fali 254 nm.
63
CHEMIA SDOWA
WICZENIE 8
BADANIA IDENTYFIKACYJNO-PORWNAWCZE MATERIAW
KRYJCYCH NA DOKUMENCIE (ANALIZA ELI
DUGOPISOWYCH)
Podczas ekspertyzy dokumentw w celu ustalenia ich autentycznoci, poprzez badania
fizykochemiczne identyfikuje si zarwno materia kryjcy (materia, ktrym wykonano
dokument) jak i podoe dokumentu. Obecnie materiaami kryjcymi s atramenty, pasty
dugopisowe i tonery. Tego typu badania s badaniami porwnawczymi. Aby okreli
przynaleno grupow materiau kryjcego analizuje si jego barw, rozpuszczalno, obraz
chromatograficzny i spektralny (widma IR, UV oraz luminescencja). Szczeglnie szeroko
stosowane s metody chromatografii cienkowarstwowej i wysokosprawnej chromatografii
cieczowej. Techniki te wymagaj wstpnego przygotowania badanej prbki, tj. najczciej
ekstrakcji badanego materiau kryjcego z podoa (papieru). Porwnanie zestawu barwnikw
w dwch atramentach czy pastach mona rwnie przeprowadzi stosunkowo szybko metod
chromatografii cienkowarstwowej, biorc pod uwag liczb, barw i pooenie plamek
otrzymanych na pytce chromatograficznej. Metoda ta wymaga niewielkiej iloci materiau do
bada. Innym bardzo czsto stosowanym sposobem identyfikacji jest porwnywanie obrazw
spektroskopowych badanych prbek z wzorcami w celu okrelenia ich skadu i ewentualnych
rnic, ktre mogyby wskazywa na faszerstwo. Do identyfikacji podstawowych
skadnikw materiaw kryjcych, tj. ywic, barwnikw lub rozpuszczalnikw stosuje si
zwykle metod spektrometrii w podczerwieni i Ramana, porwnujc uzyskane dla prbek
widma z widmami substancji wzorcowych.
Odczynniki:
- dwumetyloformamid
- chloroform
- octan etylu
- izopropanol
- kwas octowy
Sprzt:
- zlewki
- noyczki
- pytki szklane
- chodnica zwrotna
- kolba okrgodenna
Roztwr do ekstrakcji: dwumetyloformamid : chloroform (9 :1)

Ukad rozwijajcy: octan etylu : izopropanol : woda : kwas octowy (30 : 25 : 10 : 1)
64
CHEMIA SDOWA
Wykonanie:
Przed przystpieniem do analizy naley dokona wstpnych ogldzin dokumentu w wietle
zwykym padajcym prostopadle i skonie. Ogldziny maj na celu stwierdzenie, czy
wystpuj rnice pomidzy poszczeglnymi fragmentami tekstu.
Nastpnie z zakrelonych wczeniej miejsc wyci fragmenty linii pisma o prostolinijnym
przebiegu i dugoci ok. 2 cm. Wycity fragment pisma naley zala roztworem do ekstrakcji
i termostatowa w temperaturze 100 0C przez 10 minut. Po ostudzeniu cz roztworu (przy
uyciu strzykawki) nanie na lini startow na pytce chromatograficznej, a pozosta cz
na pytk szklan. Zarwno na pytk TLC, jak i na pytk szklan, naley nanie rwnie
wzorce, tj. materia kryjcy pochodzcy z narzdzi pisarskich. W tym celu na pytk
chromatograficzn nanie roztwr pasty pobranej z narzdzi pisarskich rozpuszczony w
roztworze do ekstrakcji, a na pytk szklan nanie past z dugopisu. Po naniesieniu
wszystkich prbek na lini startow wysuszy pytk TLC i umieci j w komorze
chromatograficznej. Po wyjciu i wysuszeniu na powietrzu, uzyskany obraz podda analizie
w wietle zwykym i przy uyciu lampy UV.
Po odparowaniu eluentu z naniesionych na pytk szklan ekstraktw, ich suche pozostaoci
zway i podda analizie IR (w KBr).
Analiza wynikw:
-
Porwna otrzymane obrazy chromatograficzne (liczba i barwa plamek oraz

wartoci Rf) w grupie materiaw wzorcowych i w grupie ekstraktw oraz
porwna obraz uzyskany dla materiau wzorcowego i dla ekstraktu.
Wyszuka obrazy podobne i rne
Porwna otrzymane widma IR
Wycign wnioski odnonie do podobiestw (lub rnic) w skadzie chemicznym

badanych prbek i na tej podstawie wysun tez o moliwoci faszerstwa
dokumentu.
65
CHEMIA SDOWA
IV. PIMIENNICTWO
66
CHEMIA SDOWA
S. Bell, Drugs, Poisons and Chemistry, Facts On File, Inc., New York, 2009
J.W. Bridges, M. R. French, R.L. Smith, R.T. Williams, The fate of benzoic acid in various
species, Biochem. J., 1970, 118, 47.
F. Canon, F. Pat, E. Meudec, T. Marlin, V. Cheynier, A. Giuliani, P. Sarni-Manchado,

Characterization, stoichiometry, and stability of salivary protein-tannin complexes by ESI-MS
and ESI-MS/MS. Anal. Bioanal. Chem., 2009, 395, 2535
Y.H. Caplan, B.A. Goldberger, Alternative specimens for workplace drug testing, J. Anal.
Toxicol. 2001, 25, 396.
M. Cingolani, S. Scavella, R. Mencarelli, D. Mirtella, R. Froldi, D. Rodriguez, Simultaneous

detection and quantitation of morphine, 6-acetylmorphine, and cocaine in toenails:
comparison with hair analysis, J. Anal. Toxicol. 2004, 28, 128.
G. Cyprysiak, W. Tadeusiak, Zastosowanie liny w diagnostyce medycznej, Nowa Stom.,

2001, 16, 33.
wiczenia praktyczne z biochemii: skrypt dla studentw II roku Wydziau Lekarskiego pod
red. E. Birkner, lska Akademia Medyczna, Katowice, 2006
European Urinalysis Guidelines, Scand. J. Clin. Lab. Invest., 2000, 60, 1.
T. Fujii, K. Hatanaka, G. Sato, Y. Yasui, H. Arimoto, Y. Mitsutsuka, Selective determination

of haloperidol in human serum: surface ionization mass spectrometry and gas
chromatography with surface ionization detection. J. Chrom. B, 1996, 687, 395.
E. Gruza, M. Goc, J. Moszczyski, Kryminalistyka czyli rzecz o metodach ledczych,

Wydawnictwo WAIP, 2009
A.T. Hattori, H. Iwai, Liquid chromatographic - mass spectrometric
etermination of
haloperidol and its metabolitem in human plasma and urine, J. Chrom. B, 2002, 776, 107.
67
CHEMIA SDOWA
B. Hoyst, Kryminalistyka, Wyd. VIII, Wydawnictwa prawnicze PWN, Warszawa, 1996
M. Kys, S. Rojek, A. Moskaa, Wykorzystanie materiaw alternatywnych w ekspertyzie

toksykologicznej z zastosowaniem metody LC/APCI/MS do oceny przypadku kompleksowego
zatrucia miertelnego klomipramin, tianeptyn i hydroksyzyn, Z Zagadnie Nauk
Sdowych, 2003, LV, 76.
K. Kozowska, . Polkowska, A. Przyjazny, J. Namienik, Analytical procedures used in

examining human urine samples, Pol. J. Environ. Stud., 2003, 12, 503.
A.W. Lis, D.I. McLaughlin, R. K. McLaughlin, E.W. Lis, E.G. Stubbs, Profiles of
Ultraviolet-absorbing Components of Urine from Autistic Children, as Obtained by HighResolution Ion-Exchange Chromatography, Clin. Chem., 1976, 22, 1528.
P. Marsh, Mikrobiologia jamy ustnej, Wydawnictwo PWN, 1994.
D.E. Newton, Forensic chemistry, Facts On File, Inc., New York, 2007
E. Paszyska, Wybrane czynniki wpywajce na wydzielanie i skad liny omwienie

aktualnego pimiennictwa, Dental Forum, 2005, XXXII, 86.
Praktikum z biochemii. Praca zbiorowa pod red. A. Dubina i B. Turyny. Instytut Biologii
Molekularnej Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 1999.
E. Pufal, Determination of medicines in epidermis products and their usefulness in forensic

toxicology, Problems of Forensic Science, 2002, LII, 7
E. Pufal, P. Piotrowski, Oznaczanie haloperidolu w paznokciach metod LC-ESI-MS, Arch.

Med. Sd. Krym. 2006, LVI, 187
E.
Pufal,
M.
Sykutera,
P.
Piotrowski,
Opracowanie
metody
oznaczania
lekw
przeciwdepresyjnych w paznokciach i jej wykorzystanie w toksykologii sdowej, Arch. Med.

Sd. Krym., 2008, LVIII, 167.
68
CHEMIA SDOWA
E. Pufal, M. Sykutera, T. Nowacka, A. Stefanowicz, K. liwka, Opracowanie metody
oznaczania citalopramu i desmetylocitalopramu w paznokciach i wosach i jej wykorzystanie
w toksykologii sdowej, Arch. Med. Sd. Krym., 2010, LX, 216
U.K. Rasulev, U. Khasanov, T. K. Islamov, M.M. Shakhitov, D.T. Usmanov, Surface

ionization mass spectrometry. Selective determination of trace amounts of opioids in urine,
Problems of Forensic Sciences, 2000, XLIII, 237.
B. Scutaru, M. Ghiescu, D. Hvrneanu, A. Maftei, M. Romanic, Metabolic aspect in rates

exposed individually and simultaneously to organic solvents, J. Prev. Med., 2003, 11, 53.
H. Trabelsi, S. Bouadballah, K. Bouzouita, F. Safta, Determination and degradation study of

haloperidol by high performance liquid chromatography, J. Pharm. Biomed. Anal. 2002, 29,
649.
S. Walter, S. Bauer, I. Roots, J. Brockmller, Quantification of the antipsychotics flupentixol

and haloperidol in human serum by high-performance liquid chromatography with ultraviolet
detection, J. Chrom. B, 1998, 720, 231.
D. T. Wong, L. Zhang, J. Farrell, H. Zhou, D. Elashoff, K. Gao, B. Paster, Salivary

biomarkers for pancreatic cancer detection. J. Clin. Oncol. (Meeting Abstracts), 2009, 27,
4630.
N. Yasui-Furukori, Y. Inoue, M. Chiba, T. Tateishi, Simultaneous determination of

haloperidol and bromperidol and their reduced metabolitem by liquid-liquid extraction and
automatem kolumn-switching high-performance liquid chromatography, J. Chrom. B, 2004,
805, 175.
M. Yoshida, A. Akane, T. Mitani, T. Watabiki, Simple colorimetric semiquantitation method

of hippuric acid in urine for demonstration of toluene abuse, Legal Medicine, 2005, 7, 198.
69

Skrypt Z Chemii Sądowej

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Skrypt Z Chemii Sądowej

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Uniwersytet im.

Skrypt przeznaczony jest dla studentw studiw stacjonarnych II

II. PODSTAWY TEORETYCZNE

WICZENIE 1. Wykrywanie zwizkw patologicznych w pynach

1.1.1. Wykrywanie jonw tiocyjanowych

1.1.2. Wytrcanie mucyny

1.1.3. Wykrywanie biaka w linie

1.2.1. Oznaczanie pH moczu

1.2.2. Wykrywanie jonw NH4+

1.2.3. Wykrywanie kwasu moczowego

1.2.4. Wykrywanie mocznika

1.2.5. Wykrywanie kreatyniny metod Jaffego

1.2.6. Wykrywanie kreatyniny metod Weyla

1.2.7. Wykrywanie indykanu

1.2.8. Wykrywanie zwizkw ketonowych

1.2.9. Wykrywanie barwnikw ciowych

1.2.10. Wykrywanie biaka kwasem sulfosalicylowym

1.2.11. Pilociowe oznaczanie cukru w moczu

2.2. Wykrywanie lekw przeciwblowych, przeciwzapalnych

2.3. Wykrywanie opioidw w moczu

2.4. Oznaczanie metabolitw aspiryny w moczu

WICZENIE 3. Ocena naraenia na toluen oznaczanie kwasu hipurowego

WICZENIE 4. Oznaczanie lekw przeciwdepresyjnych w paznokciach

Oznaczanie rodkw przeciwdepresyjnych w paznokciach

4.1.1. Oznaczanie haloperidolu

4.1.2. Oznaczanie flupentixolu

4.1.3. Oznaczanie citalopramu i desmetylocitalopramu

4.1.4. Oznaczanie acebutololu i kwasu salicylowego

4.2. Oznaczanie rodkw przeciwdepresyjnych we wosach

4.2.1. Oznaczanie haloperidolu i flupentixolu

4.2.2. Oznaczanie citalopramu i desmetylocitalopramu

4.2.3. Oznaczanie acebutololu i kwasu salicylowego

WICZENIE 5. Analiza wosw na obecno metali cikich

WICZENIE 6. Metody identyfikacyjne w chemii sdowej

6.1. Analiza odciskw palcw

6.1.1. Ujawnianie odciskw palcw za pomoc proszkw

6.1.3. Ujawnianie odciskw palcw za pomoc roztworu

6.1.4. Ujawnianie odciskw palcw za pomoc metody

6.1.5. Ujawnianie ladw krwawych za pomoc luminolu

6.2.1. Ujawnianie odciskw uszu za pomoc proszkw

6.2.3. Ujawnianie odciskw uszu za pomoc par jodu

6.3. Ujawnianie ladw stp, butw oraz opon samochodowych

6.4. Ujawnianie usunitych numerw i oznacze z klucza

WICZENIE 7. Analiza materiaw dowodowych na obecno narkotykw

7.1. Analiza materiaw dowodowych na obecno amfetaminy

7.1.2. Analiza jakociowa proszku na obecno

7.1.3. Analiza tabletek na obecno pochodnych

7.2. Analiza materiaw dowodowych na obecno

WICZENIE 8. Badania identyfikacyjno-porwnawcze materiaw kryjcych

Zawarte w niniejszym skrypcie wiczenia obejmuj dwie, oparte na wiedzy chemicznej,

II. PODSTAWY TEORETYCZNE

ANALIZA MATERIAU BIOLOGICZNEGO

U ludzi zdrowych w moczu biaka wydalane s w niewielkiej iloci do 100 mg na dob.

Ciaa ketonowe to prawidowe produkty metabolizmu syntetyzowane w wtrobie z

METODY IDENTYFIKACJI KRYMINALISTYCZNEJ

Do coraz czciej stosowanych innych metod identyfikacji kryminalistycznej nale midzy

CHELIOSKOPIA identyfikacja czowieka na podstawie ladw czerwieni wargowej

tlenek elaza (III)

UJAWNIANIE I ZABEZPIECZANIE LADW

ANALIZA MATERIAU DOWODOWEGO NA OBECNO

metylenodioksymetamfetamina (MDMA) oraz 9-tetrahydrokanabinol (9-THC), ktry jest

1.1.2. WYTRCANIE MUCYNY

1.1.3. WYKRYWANIE BIAKA W LINIE