EPIDEMIOLOGIA

Podstawy EPIDEMIOLOGII:
Epidemiologia to nauka i dział medycyny zajmujący się:
• badaniem częstości występowania i szerzenia się chorób w populacji
• badaniem czynników i warunków wpływających na ich powstawanie a także metodami ich
zapobiegania, zwalczania i eliminacji.

Epidemiologia zakażeń szpitalnych- bada, opisuje i ustala przyczyny występowania chorób zakaźnych u
hospitalizowanych pacjentów oraz sposoby zapobiegania im.

Historia nadzoru epidemiologicznego

- wprowadzona w połowie XIX wieku i związanie jest m.in. z przypadającym na tę epokę rozwojem
medycyny.
– podstawy nadzoru epidemiologicznego w szpitalach europejskich tworzyły wybitne postacie tj.
1. John Bell – chirurg angielski w 1808 r. radził swoim chorym, aby jak najszybciej po zabiegu
opuszczali szpital ponieważ właśnie w szpitalu grozi im gangrena i smierć. \
2. Florencja Nightingale- (1820-1910) – twórczyni nowoczesnego pielęgniarstwa i epidemiologii
szpitala, dzięki wprowadzeniu zasad higieny przyczyniła się do zmniejszenia śmiertelnych przypadków z 40
% do 2%. stworzyła podstawy higieny szpitalnej; wprowadziła segregację chorych, oddzieliła chorych od
rannych, zmieniała brudną bieliznę, dbała o dobre odzywienie, dbała o higienę sal.
3. Ignaz Phillip Sammelweise- walkę z zakażeniami rozpoczął w wiedeńskim szpitalu położniczym,
ustalił sposób przenoszenia infekcji ( brak higieny rąk personelu a zakażenia połogowe), obowiązek mycia
rąk w 1843 r. , nakazał dezynfekcji narzędzi i materiału opatrunkowego
4. Olivier Wendel Holmes- 1843- opublikował podobne obserwacje jak Sammelweis, jednak bez
naukowego uzasadnienia
5. Louis Pasteur- w sposób doświadczalny stwierdził, iż istotą fermentacji jest rozwój
mikroorganizmów (1857) które później zidentyfikował jako gronkowce i paciorkowce. Wykazał obecność
bakterii w powietrzu, narodziny aseptyki.
6. Joseph Lister- połączył odkrycie Pasteura z ropieniem ran, zastosował „kwas karbolowy” do mycia
rąk chirurgów przed operacją, do leczenia ran i wyjaławienia narzędzi.
7. Robert koch- odkrył, że niektóre zarazki obok form aktywnych mogą przyjmowac formę spor
odpornych na temperaturę i środki antyseptyczne.
8. Ernest Bergmann- opracował aseptyczne leczenie ran, wyposażył sale operacyjne w autoklawy
9. Aleksander Fleming- 1929- odkrył bakteriostatyczne działanie pleśni pędzlaka- penicilinum notatum.

KOLICYNY-
• Bakteriocyny- substancje toksyczne o charakterze białkowym wytwarzane przez liczne bakterie
Gram+ i Gram-, zdolne do zahamowania wzrostu organizmów pokrewnych lub nawet do ich zabijania
• kolicyny- bakteriocyny izolowane z E. Coli

SCFA- ENTEROCYTY-
• kwas masłowy należący do grupy krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA) określany
jako maślan, produkt beztlenowej fermentacji bakteryjnej
• udowodnione działania na przewód pokarmowy, przeciwzapalne, stymulujące regenerację
• skuteczne w zapobieganiu zapaleniom w obrębie jelita grubego: wspomagające terapię m.in.
nieswoistych chorób zapalnych jelit u pacjentów z zapaleniem po proktokolektomii
• najkorzystniejszą droga dostarczania kwasu masłowego jest dobrze zbilansowana dieta wzbogacona
w pro i prebiotyki
GALT- tkanka limfatyczna związana z jelitami
• poza błoną śluzową przewodu pokarmowego miejscami efektorowymi. GALT są śródbłonkowe,
limfocyty, a także zorganizowane struktury limfatyczne, tj. węzły chłonne

FLORA FIZJOLOGICZNA ORGANIZMU LUDZKIEGO:

• to zespół drobnoustrojów, które w sposób stały lub przejściowy kolonizują wybrane obszary ciała
ludzkiego. Kolonizacja rozpoczyna się tuż po urodzeniu drobnoustrojami pochodzącymi od matki, od
personelu i ze środowiska. Skład flory naturalnej ulega zmianie od wieku, stanu zdrowia i warunków życia

MIKROFLORA CZŁOWIEKA:
Wyróżniamy następujące obszary-
1. skolonizowanie stałe- skóra, błony śluzowe górnych dróg oddechowych, dolny i górny odcinek
przewodu pokarmowego
2. skolonizowane nie zawsze i niewielka ilość drobnoustrojów- krtań, tchawica, oskrzela, zatoki
boczne, cewka moczowa, szyjka macicy, spojówki
3. nie skolonizowane- oskrzeliki, pęcherzyki płuc, łzy, krew, płyn MR, mocz, tkanki, płyny tkankowe

obszary kolonizacji:
1. stała kolonizacja- ich liczba wzrasta w miejscach wilgotnych
skóra:
• staphylococcus epidermidis
• staphylococcus aureus
• maczugowce tlenowe
• acinetobacter spp
• candida zwłaszcza u osób starszych

błony śluzowe:
• przedsionek nosa- gronkowe, staphylococcus epidermidis i u 1/3 populacji stap. Aureus
• gardło i migdałki- paciorkowce, streptococcus orale i grzyby
• jama ustna- około 30 gatunków drobnoustrojów, najczęściej skolonizowane kieszonki dziąsłowe,
płytka nazębna i grzbiet języka. Streptococcus i staphylococcus. U osób starszych może wystepować E.coli i
klebsiella pneumoniae

jelito grube
• bakterie beztlenowe bacterioides spp, niewielka ilość clostridium, e.coli, candida

UCHO
• w warunkach zdrowia ucho środkowe i wewnętrzne nie jest skolonizowane mikroflorą. W uchu
zewnętrznym i kanale słuchowym obecne są drobnoustroje kolonizujące wilgotne obszary skóry i
przedsionki nosa

OKO
• w skład mikrofloryoka wchodzą drobnoustroje z rodziny: staphylococcus, streptococcus.
Drobnoustroje te występują w niewielkiej liczbie ponieważ spojówki są zwilżane wydzieliną gruczołów
łojowych, zawierającą lizosym niszczący peptydogilkan- składnik ściany komórkowej bakterii

POCHWA
• flora naturalna pochwy jest zależna od pH. U kobiet przed menopauzą środowisko pochwy jest
kwaśne i kolonizują je bakterie z rodzaju Lactobacillus, które utrzymują prawidłowe pH. Bacteroides spp,
corynobacterium, candida. U kobiet po menopauzie pH zmienia się na zasadowe co sprzyja florze z
przewagą GRAM- pałeczek np. E.coli
2. Kolonizacja przejściowa z niewielką ilością drobnoustrojów
• krtań
• tchawica
• zatoki boczne nosa
• przełyk, żołądek, górna część cienkiego
• cewka moczowa
• szyjka macicy
• spojówki

FLORA WYMIENNA:
W trakcie hospitalizacji florę fizjologiczna zastępują szczepy szpitalne tworząc endogenną florę wymienną.
Kolonizacja występuje już w 1 tygodniu pobytu
własna flora pacjenta ta fizjologiczna i wymienna wywołuje infekcje w 2 przypadkach:
1. w wyniku przemieszczenia się z miejsca naturalnego bytowania do obszarów naturalnie jałowych
2. w miejscu bytowania u osób z obniżoną odpornością

TRANSLOKACJA – przemieszczeniu sprzyjają zabiegi, które umozliwiają mechaniczne przeniesienie

drobnoustrojów z miejsc naturalnego bytowania w obszary fizjologicznie jałowe: intubacja, endoskopia,
zakładanie cewnika

Pozytywne i negatywne skutki istnienia flory fizjologicznej:

➢ reakcja między drobnoustrojami wchodzącymi w skład flory naturalnej a mikroorganizmami może
przybierać formę mutualizmu (symbiozy) np. E.coli, która wchodzi w skład mikroflory jelita – uzyskuje
substancje potrzebne doi wzrostu z trawionego pokarmu a jednoczesnie bierze udział w syntezie witamin np.
B12
➢ najczęściej obecnośc flory naturalnej nie przynosi korzyści ani też szkód
➢ obecnośc flory naturalnej może mieć efekt negatywny- zakażenie endogenne- antybiotykoterapia,
przerwanie ciągłości tkanek, stan immunosupresji

STAPHYLOCOCCUS AUREUS
• gronkowiec złocisty
• kolonizuje skórę i błony śluzowe człowieka
• może być przyczyną zakażeń miejscowych, układowych i uogólnionych a także toksyczności oraz
zatruć pokarmowych
• mogą wytwarzać szereg toksyn i enzymów

podział gronkowców pod względem oporności:

1. złociste metycylinnowrażliwe MSSA
2. złociste metycylinooporne MRSA
3. koagulazoujemne metycylinowrażliwe MSCNS
4. koagulazoujemne metycylinooporne MRCNS

MRSA- gronkowiec złocisty oporny na metycylinę

– ten typ oporności oznacza brak wrażliwości na wszystkie antybiotyki z grupy beta- laktamów tj.
penicylina, cefalosporyny, monobaktamy, karbapenemy
– MISA- jeśli bakteria jest częściowo oporna na tę grupę antybiotyków ale można je leczyć podając
maksymalne dawki
PACIORKOWCE- ENTEROCOCCUS
- naturalna flora człowieka
 Endo i egzotoksyny współuczestniczą w procesach próchniczych, powodują zapalenie wsierdzia
 Najczęstsza przyczyna ostatnich zakażeń poprzez powszechne stosowanie cefalosporyn-
antybiotyków nieskutecznych wobec enterokoków, oporność
na antybiotyki
 Enterokoki wywołują: zakażenie układu moczowego, przebiegającego w postaci bezobjawowej
bakteriurii jak również jako odmiedniczkowe zapalenie nerek, zakażenie wsierdzia

PACIORKOWCE Z GRUPY A
1. STREPTOCOCCUS PYOGENES
 Rezerwuar człowiek, nosicielstwo w gardle 15-20%
 Ostre zapalenie migdałków
 Płonica
 Roża
 Liszajec
 Gorączka połogowa
 Nieropne następstwa zakażenia to gorączka reumatyczna, ostre kłębuszkowe zapalenie nerek

ENTEROKOKI OPORNE NA VANCOMECYNE (VRE) , hematologia, onkologia

 Pierwszy przypadek to szczep importowany z innego szpitala
 Konieczna izolacja kontaktowa
 Wdrożenie badań przesiewowych przy przyjęciu z grup ryzyka ( długotrwała hospitalizacja)

ENTEROBACTER
 Pałeczki te są rozpowszechnione w przyrodzie (woda, ścieki, gleba) wchodzą także w skład flory
fizjologicznej przewodu pokarmowego
 U osób hospitalizowanych mogą wywołać zakażenia układu oddechowego ( związane z wentylacją
płuc) moczowego, zakażenie ran pooperacyjnych,
 Należą do wieloopornych

ESCHERICHIA COLI !!
 Pałeczki te bytują w przewodzie pokarmowym człowieka. Stanowią zróżnicowaną antygenowo
grupę. Zmieniają miejsce swojego naturalnego bytowania i stają się przyczyną zakażeń endogennych
takich jak:
 ZUM
 Zapalenie otrzewnej po zabiegu na jelitach
 Zakażenie dróg oddechowych

KLEBSIELLA PNEUMONIAE
 Dwoinka zapalenia płuc u dorosłych ostatnio noworodki
 Odpowiedzialna za zapalenie płuc gdzie pojawia się kaszel, gorączka, bóle opłucnowe
 Plwocina jest galaretowata i ma porzeczkową barwę
 Następstwa zapalenia płuc to ropnie i zwłóknienia opłucnej
 Rezerwuarem jest skolonizowany przewód pokarmowy i górne drogi oddechowe
 Kolonizacja szczególnie u pacjentów hospitalizowanych ponieważ te wielooporne bakterie są
selekcjonowane pod wpływem antybiotyków o szerokim spektrum aktywności zwłaszcza
cefalosporyny
 U noworodków- zasiedla się głównie w przewodzie pokarmowym, przenosi się podczas czynności
pielęgnacyjnych i leczniczych, ogranicza się stosowanie antybiotykoterapii
SUPERBAKTERIA NDM – NEW DELHI
 To określenie pewnego rodzaju karbapenemaz wytwarzanych przez Gram- pałeczki z dużej rodziny
pałeczek jelitowych Enterobacteriaceae
 Taki mechanizm może wytwarzać w szczególności Klebsiella pneumoniae ale także inne
enterobakterie jak E.coli
 Wykryty w 2008 r a w Polsce w 2011

CPE KARBAPENEMAZY
 Pałeczki jelitowe Enterobacteriaceae wytwarzające karbapenemazy
 W szczególności klebsiella pneumoniae
 OXA48

ESBL
 Beta-laktamazy o rozszerzonym spectrum działania
 Enzym beta-laktamaza rozkłada antybiotyki zawierające pierścien betalaktamowy. Szczepy
bakteryjne zdolne do syntezy ESBL należą do patogenów alarmowych. Cechują się wieloopornością
co prowadzi do ograniczenia doboru skutecznej antybiotykoterapii

PSEUDOMONAS AERUGINOSA-pałeczka ropy błękitnej

 Zakażenia szpitalne Endo i egzogenne
 Rezerwuar- miejsca wilgotne
 Tworzy biofilm na sztucznych powierzchniach
 Czynniki zjadliwości- posocznica, wstrząs toksyczny

ACINETOBACTER/PSEUDOMONIAS oddziały intensywnej terapii 

 zakażenie związane z terapią respiratorem 
 posocznica/ zapalenie płuc 
 często szczepy rezydujący na oddziałach przez wiele lat 
 kolonizacja sprzętu do intensywnej terapii 
 czynnik ryzyka duże nasilenie antybiotykoterapii 
 konieczna izolacja kontaktowa i restrykcji antybiotykowe 
 
CLOSTRIDIUM DEFFICILE 
 rezerwuar to bezobjawowi nosiciele podłogi, baseny, meble 
 Enterotoksyny, enzym, przetrwalniki 
 Zakażenia: rzekomo błoniaste zapalenie jelita grubego, biegunki antybiotykach, nieswoiste zapalenie
jelit 
 drobnoustrój izolowany jest u około 95 proc pacjentów cierpiących na choroby 
 kolonizacja bakterią wzrasta w przypadku hospitalizacji i wynosi nawet 35 proc 
 2 czynnikiem pre dysponującym jest przyjmowanie antybiotyków o szerokim spektrum działania lub
cytostatyków zaburzających odnowy nabłonka 
 
CANDIDA ALBICANS 
 jest to zakażenie endogenne 
 najczęstszy czynnik etiologicznym infekcji grzybiczych- wchodzi w skład flory fizjologicznej 40 do
80% populacji 
 szczególnie istotnym czynnikiem ryzyka wystąpienia kandi dos jest zaburzenie równowagi w
składzie flory fizjologicznej np w wyniku przedłużenia antybiotyków 
 ciężkie zakażenia są zwykle następstwem obecności grzybów we krwi umożliwiające rozszerzanie
ich do wielu narządów 
 czynnikiem ryzyka wystąpienia jest uszkodzenie błon śluzowych, żywienie pozajelitowe, obecność
linii naczyniowych 
 
ASPIRGILLUS 
 bez rodzaju tego należą do kropidlaków, rozpowszechnione w przyrodzie, występują w glebie, kurzu
i powietrzu 
 zakażenia wywołane przez te grzyby mogą przebiegać w postaci aspergilozy płuc, ogólnej,
wsierdzia, zatok rogówki 
 mogą bezobjawowo kolonizować układ oddechowy 
 
WIRUSY: 
 twory submikroskopowe 
 Budowa- genom+ kapsyd 
 Dermotropowe 
 Pneumotropowe 
 Neurotropowe 
 Arbowirusy 
 pantropowe 

Hiv ludzki wirus niedoboru odporności 

 retorowirus wywołujący aids 
 wirus hiv zaraża komórki posiadające receptor cd4 znajdujący się na powierzchni limfocytów
pomocniczych th, także na powierzchni komórek dendretycznych, makrofagów, monocytów,
eozynofileów 
 do zakażenia dochodzi za pośrednictwem kontaktu seksualnego, okołoporodowego albo w
konsekwencji ekspozycyjna wydzieliny albo tkanki zawierające wirusa 
 materiałem zakaźnym jest krew, nasienie, wydzielina pochwy, węgli na odbytnicy, mleko 

 
HBV 
 Wirus DNA 
 odkryty w 1971 roku 
 oporny jest na działanie temperatury i promieniowania uv. zachowuje zakaźność temperaturze 25 °
przez tydzień 
 okres intubacji 28 do 180 dni 
 infekcja objawowa rozwija się u 50% zakażonych 
 dawka zagrażająca to 0,0001 ml  
 WZWB jest wciąż aktualnym problemem zdrowotnym w Polsce i na całym świecie 
 HBV jest około stukrotnie bardziej zakaźny niż hiv 
 

HCV 
 zidentyfikowano w 1989 r 
 wirus rna 
 okres intubacji 2 do 7 tygodni 
 przebieg łagodny w 60 do 90% bezobjawowy 
 duża skłonność do przejścia zakażenia w postać przewlekłą 
 W Polsce rocznie około 5000 przypadków 
 

OKIENKO SEROLOGICZNE 
 jest to czas od zakażenia do momentu pojawienia się odpowiedniej ilości przeciwciał w możliwych
do wykrycia powszechnie stosowanymi testami 
 w przypadku hiw okres ten trwa do 12 tygodni 
 jeżeli test na wykrycie przeciwciał anty hiv zostanie przeprowadzony w okresie okienka
serologicznego wynik będzie ujemny 
 
NOROWIRUSY – BIOLOGIA 
 wielkość 27 – 40 NM 
 Jednoniciowy rna 
 Bezotoczkowy 
 niska dawka zakażająca 
 przedłużone wydalanie wirusa do 14 dni 
 wiele typów antygenowych 
 krótkotrwała odporność możliwa reinfekcja 
 odporny na zamrażanie i pasteryzację 
charakterystyka kliniczna zakażenia norowirusami: 
1. okres wylęgania 12- 48 godzin 
2. nas trwania 12- 60 godzin 
3. ostry początek  
4. wymioty i biegunka bóle brzucha, ludności 
5. rzadko objawy ogólne takie jak gorączka czy dreszcze 
droga zakażenia: pokarmowa, zanieczyszczona żywność, woda, kontakt z chorym lub nosicielem