WYKŁAD 3

Bakteriologia szczegółowa.

Pałeczki jelitowe – taksonomia

Ogólna charakterystyka rzędu

 G- pałeczki, średniej wielkości, wkołożęse (wyjątki)

 Warunkowo beztlenowe
 Fermentujące glukozę z zakwaszeniem
 Katalaza +, oksydaza –
 Redukcja azotanów
 Rosną na zwykłych podłożach (wyjątki)
 Główne różnice między rodzajami – biochemiczne
 „bakterie z grupy coli” / „coliform”

Naturalny habitat

 Wiele zasiedla przewód pokarmowy zwierząt i człowieka

 Szeroko rozpowszechnione w przyrodzie – gleba, woda, rośliny, ścieki

Chorobotwórczość

1. Chorobotwórcze (czasem warunkowo): Salmonella, Escherichia, Yersinia, Shigella

2. Patogeny oportunistyczne – powodują zakażenia okazjonalne: Klebsiella, Proteus,
Enterobacter, Serratia, Citrobacter, Morganella, Edwardsiella
3. Bakterie o nieznanym znaczeniu dla organizmu (17 rodzajów)

Czynniki zjadliwości pałeczek jelitowych:

a) LPS
b) Czynniki adhezyjne
c) Enzymy związane z inwazyjnością
d) Otoczka
e) Siderofory
f) Egzotoksyny – enterotoksyny, cytotoksyny

Rodzaj: Yersinia

Najważniejsze gatunki:

 Y. pestis - dżuma
 Y. pseudotuberculosis – rodencjoza, gruźlica rzekoma
 Y. enterocolitica - jersinioza
 Y. ruckeri – patogen ryb

Habitat

 Y. pestis – rezerwuar – gryzonie, wektor – pchła

 Y. pseudotuberculosis – gryzonie, zajęczaki, ptaki, środowisko
 Y. enterocolitica – przewód pokarmowy wielu gatunków zwierząt
Różnice między gatunkami:

Y. pestis

 Znaczny polimorfizm
 Barwi się dwubiegunowo (agrafka)
 Nieruchliwa
 Tlenowa, preferuje silnie wilgotne środowiska
 Optymalna T wzrostu to 27oC
 W 37oC wytwarza otoczki
 Charakterystyczne kolonie: środek ciemniejszy i ziarnisty, brzeg jasny, nieregularny; dodatek
surowicy wzmaga wzrost

Y. pseudotuberculosis

 Polimorficzna
 W 25oC urzęsiona i ruchliwa, w 37oC brak rzęsek
 Względnie beztlenowa
 Optymalna T 28oC (kolonie S), w 37oC kolonie R

Y. enterocolitica

 Barwi się dwubiegunowo (agrafka)

 Lepiej rośnie w T poniżej 30oC, w wyższej T wymaga podłóż wzbogaconych i tworzy formy
polimorficzne

Właściwości antygenowe:

 Antygen O – u wszystkich
 Antygen K – Y. pestis
 Antygeny H – Y. pseudotuberculosis, Y. enterocolitica

Y. pestis - chorobotwórczość

Czynniki zjadliwości:

a) Ewazja (hamowanie fagocytozy, produkcji cytokin)

b) Może przeżywać i rozmnażać się we wnętrzu makrofagów
c) Siderofory
d) Otoczka
e) Adhezyny
f) Fosfolipaza – ułatwia rozmnażanie w jelicie pcheł
g) Aktywator plazminogenu – rozsiew z miejsca ugryzienia

Patogeneza

 Cykl życiowy uzależniony od namnażania się bakterii w wektorze (pchła)

 Rozmnażanie bakterii w miejscu ukąszenia, następnie rozsiew do innych tkanek – ogniska
martwicowo – ropne i ziarniaki
 Możliwe jest zakażenie przez kontakt z wydzielinami i tkankami
 U człowieka możliwe jest zakażenie przez aerozol (postać płucna)
 a) Gryzonie
a. Zakażenie głównie przez przewód pokarmowy
b. Zwykle przebieg posocznicowy (posocznica krwotoczna; sylvatic plague) i śmierć
c. Możliwe zakażenie bezobjawowe i siewstwo (rezerwuar)
b) Koty
a. Zakażenie – pchły , ppok (gryzonie)
b. Zmiany dymienicze (w chł. podszczękowe i szyjne), charłactwo, porażenia, zwykle
przebieg śmiertelny
c. Psy, konie, krowy, ptaki – niewrażliwe
c) Człowiek (zoonoza)
a. Dżuma występuje endemicznie – Afryka, Azja, Ameryka
b. Zakażenie: szczury i pchły; z człowieka na człowieka (droga kropelkowa i pchły)

Postacie kliniczne dżumy u człowieka:

1. Dymienicza (węzłowa)
a. Gł. Węzły pachwinowe, pachowe i szyjne
b. Wysoka gorączka i limfadenopatia, zapalenie krwotoczne, a nawet martwica,
mogą się tworzyć przetoki
c. Na tym etapie zakażenie może się zatrzymać lub bakterie osiągają krwioobieg i
następuje rozsiew (postać 2)
2. Septyczna (posocznicowa)
a. Objawy ogólne z wysoką gorączką
b. Wysoka bakteremia
c. Możliwe zmiany krwotoczne i martwicowe we wszystkich narządach
d. Zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC) – skutek: martwica
obwodowych części ciała („czarna śmierć”)
e. Spadek ciśnienia krwi i niewydolność narządowa
3. Płucna
a. Zakażenie przez zakaźny aerozol (bez pośrednictwa pcheł)
b. Ciężkie krwotoczne zapalenie płuc, z krwiopluciem, dusznością, sinicą
c. Możliwy rozwój posocznicy
d. Śmierć
4. Leczenie
a. Dostępna szczepionka
b. Nieleczona 50% śmiertelność, przy postaci septycznej i płucnej 100%
c. Lek z wyboru – streptomycyna, często w kombinacji z tetracykliną

Y. pseudotuberculosis - chorobotwórczość

Rodencjoza / gruźlica rzekoma

a) Gryzonie, zajęczaki i ptaki – rezerwuar; głównie one chorują

a. Zakażenie drogą alimentarną
1. Zespół posocznicowy (rzadziej)
2. Postać przewlekła (zazwyczaj)
 a. Białe ogniska martwicowe (guzki, gruzełki) na błonach surowiczych i w narządach
(śledziona, wątroba, płuca)
b) Zwierzęta gospodarskie – zwykle zakażenia bezobjawowe
c) Człowiek (zoonoza)
1. Zapalenie krezkowych węzłów chłonnych – postać pseudowyrostkowa – zwykle u
dzieci
2. Zapalenie jelit
3. Bakteremia lub posocznica – śmiertelność 30%
4. Ropne zakażenia z różną lokalizacją
5. Gorączka szkarlatynopodobna

Y. enterocolitica – chorobotwórczość

 Nosicielstwo u wielu gatunków zwierząt, zwł. u świń

 Zakażenie drogą pokarmową

Czynniki zjadliwości / patogeneza

 Ma zdolność penetracji nabłonka jelit

 Aktywność hemolityczna i cytolityczna
 Enterotoksyny LT i ST (egzotoksyny) – biegunka sekrecyjna

a) Zwierzęta gospodarskie
a. Zwykle zakażenia bezobjawowe
b. Sporadycznie zapalenie jelit lub zakażenie uogólnione
b) Człowiek (zoonoza)
a. Postać jelitowa – okres inkubacji 1 – 11 dni
i. Zwłaszcza dzieci 0 – 7, ale możliwa u dorosłych
ii. Gorączka, ból brzucha, biegunka, z wymiotami lub bez
iii. W kale może być krew i leukocyty
b. Postać pseudowyrostkowa – chorują głównie 20 – 30 latkowie
c. Posocznica (oportunistyczna) – ciężki przebieg, śmiertelność 20%
d. Postacie pozajelitowe
i. Ropnie płuc, wątroby, nerek
ii. Zapalenie wielostawowe
iii. Zapalenie szpiku i kości
e. Rumień guzowaty
i. Skóra i tkanka łączna – głownie kobiety 30 – 40 lat

Diagnostyka laboratoryjna

Y. pseudotuberculosis i Y. enterocolitica

1. Materiał
 zmienione tkanki, węzły chłonne, kał – Y. pseudotuberculosis
 kał – Y. enterocolitica
 2. Izolacja
 Optymalna T 22 – 29oC, ruch 22 – 25oC, czas 48-72h
 „zimna hodowla” (cold enrichment)
 Agar odżywczy, agar z krwią, Mc Conkey – 48h
 Selektywne podłoże CIN agar (cefulodyna, irgasan, nowobiocyna) – do izolacji z kału i
żywności (kolonie – „bycze oczy”

3. Identyfikacja
 wstępna: biochemia, np. API 20E
 ruch w 25oC
 ostateczna: PCR, typowanie serologiczne i fagowe

4. Badanie serologiczne: ELISA, OA probówkowe

Diagnostyka dżumy

 Obowiązek rejestracji wszystkich przypadków dżumy w WHO

 Choroba kwarantannowa (izolacja chorych)
 Niszczenie ognisk epizootycznych – tępienie gryzoni i pcheł na terenie występowania
choroby
 Najwyższa ostrożność przy diagnostyce – laboratoria referencyjne (BSL3/4), pełna odzież
ochronna

1. Materiał – węzły chłonne (wysięk dymieniczy), krew, wymazy z nosogardzieli, plwocina

2. Bezpośrednie badanie mikroskopowe (krew, wysięk dymieniczy)
a. Barwienie met. Giemsy – barwią się biegunowo (agrafka); G-
3. Izolacja
a. Podłoże z krwią lub surowicą, Mc Conkey – 30oC
4. Identyfikacja
a. Wstępna – biochemiczna
b. Ostateczna IF
5. Badania serologiczne

Shigella – chorobotwórczość

 Bezrzęse, laktozo –
 4 gatunki: Sh. Dysenteriae, Sh. Flexneri, Sh. Boydii, Sh. Sonnei – wszystkie wywołują
czerwonkę (dyzenterię)
 Patogen wyłącznie człowieka i naczelnych, brak rezerwuarów zwierzęcych
 Droga fekalno – oralna (choroba brudnych rąk)
 Poprawa warunków bytowych, sanitarnych i poziomu higieny sprawia, że obecnie rzadko
występuje
 Zagrożenie zwykle w czasie wydarzeń wojennych, klęsk żywiołowych (powódź, trzęsienie
ziemi) i w obozach przesiedleńców
Czynniki zjadliwości i patogeneza

a) toksyczność (Shiga toksyna - entero i neurotoksyczna)

b) ewazja – przeżywają fagocytozę
c) inwazyjność – zdolność kolonizacji nabłonka i rozprzestrzeniania się do komórek przyległych
d) LPS – podrażnia ścianę jelita
e) Tropizm tylko do jelit, niezwykle żadko

Objawy i zmiany

 Gorączka, ból brzuch, biegunka, najpierw sekrecyjna, potem stolce z domieszką śluzu i krwi;
uczucie ciągłego parcia na stolec
 W błonie śluzowej jelita grubego mikroropnie, martwica, owrzodzenie krwawienie i tworzenie
błon rzekomych
 Potem w uszkodzonych miejscach tworzy się ziarnina i tkanka bliznowata
 U dzieci i osób starszych cięższy przebieg

Leczenie

 Antybiotykoterapia (ciprofloksacyna, ampicylina, doksycyklina, trimetoprim – sulfametokazol)

Profilaktyka

1. Kontrola sanitarna wody, żywności, mleka

2. Utylizacja ścieków
3. Kontrola much
4. Izolacja chorych, dezynfekcja wydalin
5. Wykrywanie przypadków subklinicznych i nosicieli

Diagnostyka laboratoryjna

 Zwykle równolegle / równocześnie z badaniem w kierunku Salmonelli

 Materiał – świeży kał, wymaz z prostnicy
 Tok postępowania jak przy Salmonelli

Klebsiella

 Brak rzęsek; obecna otoczka

K. pneumoniae – zakażenia gł. Człowiek

 Nosicielstwo w j. nosowo – gardłowej, czasem ppok – zakażenia endogenne

 Zakażenia szpitalne – wysoki poziom lekooporności
 Zapalenie płuc o charakterze destrukcyjnym; możliwe ropnie płuc; zapalenie opłucnej i ból
klatki piersiowej
 Zakażenia pozapłucne (ppok, drogi moczowe, opony m-r, posocznica)
K. ozaenae