SSTEM KAVRAMI

Sistem bir szck ve kavram olarak Sistem Yaklamnn ortaya

kndan ok daha eski dnemlerden bu yana kullanlmaktadr hatta
bilimsel bir terim olarak da zaten yerlemi durumdadr. rnein
Danimarkal astronom Tyco Brahe (lm 1601) Gne Sistemini
inceleyerek tm evrende geerli genel bir gkcisimleri sistem modelini
tanmlamak ve tespit etmek iin uramtr. Sistem Yaklam zaten var
olan bu terim zerinden 1900l yllarn ilk yarsndan itibaren belirli bir
bilimsel yntem gelitirmeyi amalam ve yalnzca sistem rneklerini
deil kavramnn kendisini ele alarak incelemi ve zelliklerini tespit
etmitir.
Sistem Kavramnn Genel Anlam
Bilimsel bir kavram olarak ilk kez Eski Yunancada ortaya kan Sistem
deiik alanlarda hatta gnlk dilde kullanlan bir szck olarak deiik
ama birbirine benzer ve balantl anlamlar iermektedir ve bu anlamlarn
farkl kullanmlar ierisinde ne kt grlmektedir. Trkede ilk kez
Sistem szcne Mehmet Bahaettinin Yeni Trke Lugat (1924) adl
eserinde rastlanr. Kelimenin anlam ierikleri balca u ekildedir:
1._Dzen: Sistem en genel ve en basit anlamyla bir dzeni veya dzenli
ileyii, planl, programl ilerleyii ifade eder. rnein: Sistemli almak
Sistem kavram ou zaman dzen ile ilikilendirilir. Dnyaya ve
insanlara, alanlara, ekonomik faaliyetlere ve retilen mallara
baktmzda ilk sorulacak soru u olabilir: Bunun altndaki sistem ve dzen
nedir? (Eucken, 1952). Bu balamda Trkede bazen Dzen
szcnn Sistem manasnda kullanldna da rastlanr. rnein: Yeni
Dnya Dzeni.
2._Yntem: Bir sonu elde etmek iin belirli bir plana gre nceden
saptanan yol, usl, yordam. rnein: Merkez Bankas yanl bir sistem
uygulamaktadr.
3._Mekanizma: Bir arac veya mekanik bir yapy oluturan tertibat, tesisat,
dzenek. Belirli bir amac gerekletirmek zere kompleks bir biimde
dzenlenmi eler ya da paralar bileimi veya yap. rnein: Fren
sistemi, Artma sistemi.
4._Model: Bir btnn niteliini anlamak iin rneklenerek ele alnan veya
incelenen para veya versiyon. Bu anlam btne ynelik olarak rnee
yaplan vurguyu ierir. rnein: Son sistem bir yar arabas.
5._Prosedr: Tek tip (tek dzen) bir plan veya standart uygulamalara dayal
sral ileyi veya sre. Veya ardk olarak ilerlemesi gereken bir ilemler
dizisi ya da dng. rnein: cretlendirme sistemi, (nal, 2002: 21-22)
Muhasebe sistemi (MSUGT, 2004: 1-8), Envanter sistemi, Randevu sistemi

6._Oluum: Bir btn oluturacak biimde karlkl olarak birbirine bal

elerin tm, btnleik bir yap veya kompleks yaplanma. rnein:
Gne sistemi, Solunum sistemi.
7._leyi: Bir sonu elde etmeye yarayan gelitirilmi uygulama
(aplikasyon), ara ya da bu bunlarn bileimi. rnein: letim sistemi,
Biliim sistemi (Gmtekin, 2004: 4).
zellemi Anlamlar
1. Dnce Biimi: Felsefede bir dn/dnce (ide/idea) etrafnda
toplanm eitli bilgiler anlamna gelir (BSTS-TDK, Felsefe Terimleri,
Sistem) Ayrca temel bir prensip ya da bir dnya grne gre
dzenlenmi olan retiler, bilgi birikimi ve dnceler btn manas
tar. (Hanerliolu, 1995: 175) rnein: Felsefede Descartesden nce bir
sistem anlay bulunmaz ve oluturduu analitik dnce sistemi bu
alanda bir ilktir.
2._Ynetim Biimi: Bu anlam daha ok siyasi bir oluumu veya devletin
ileyiini ifade eder. rnein: Trkiye'de sistem sorunu yoktur. (Mesut
Ylmaz, Alnt: Yeni Asr Gazetesi, 26.02.1998). Ayrca Kapitalist sistem,
Sosyalist sistem, Liberal sistem, Komnist sistem, Kolonyalist sistem,
Feodal sistem gibi ekonomik temelli siyasal ynetim anlaylar da bu
anlamn ieriine dahildir.
Etimoloji ve Edeer Szckler
Szck birleme, oluma, bir araya gelme anlamn tayan Latince
Systema, ve Yunanca yerleme, konumlanma birleme, bir arada duru
manalarn ieren Sustema kelimelerinden tremitir. (Liddell, Scott,
Jones, 1819) Bu szckler Fr. Systme, ng. System, Alm. System
(okunuu Ziystem), sp. Sistema, Rus. Sistema ekline dnerek
gnmzdeki biimine ulamtr. Franszcada birok unsurdan oluan
dzen" manas n plana kar. Farkl okunularna ramen tm Dnyada
kullanlan ortak bir terim haline gelmi olan bu szck nadiren de olsa baz
dillerde farkl szcklerle karlanmaktadr.
Trkedeki kullanm asndan bakldnda ise iki alternatif szck
grnmektedir:
1. Dizge: Trk dil kurumu tarafndan z-Trke bir kelime olarak
Sistem kavram karlnda nerilmitir (TDK Szl, Dizge).
Ancak gnlk kullanmda fazla yaygnlamamtr ve genel olarak
bilimsel terminoloji ierisinde de ok fazla kabul grmemitir. Bu
szcn kelime kkenine bakldnda diziler halindeki bir oluumu,

ardkl, dzenli bir yaplanmay ifade ettii grlmektedir.

(Hanerliolu, 1995: 175) rnein: Eitim Dizgesi Sorunlar.
2. Nizam: Modern Arapada birebir sistem manasn karlamaktadr
ve Arap lkelerinin pek ounda bu tabir tercih edilmektedir (Wehr,
1993: 355). rnein: Manzume-i emsiyye (Gne Sistemi)
tamlamasndaki Manzume/Manzumah biimi Nizam szcnn
ekimli halidir. Dizmek, sralamak manalar bu szcn kkeninde
de bulunur. Osmanlca zerinden Trkeye de gemi olan bu
szck Osmanlcada dzen manas tamaktadr (Sami, 1901)
rnein: Osmanl Kanunnamelerinde sklkla kullanlan Nizam-
Alem tabiri (Akgndz, 2013; eserin muhtelif yerlerinde).
Gnmzde Trkede halen bu anlamda kullanlmaktadr. Bu adan
bakldnda Arapadaki anlam Osmanlcada olduundan biraz
daha genitir.
Tanmlar
Sistem kavramnn farkl tanmlar yaplmtr ve bunlarn nemli bir ksm
ortak baz tespitler iermektedir. Bu tanmlarn bazlar u ekilde
sralanabilir.
Dzenli olarak birbirini etkileyen ve birbirine bal birimlerden, deiik
blmlerden oluan ve genel bir plana gre kurulan, belirli bir sonuca
ulamak iin amaca ynelmi bir btndr. (Ataman, 2002: 131)
Sistemler, paralardan oluan dizinin, btnn genel amacna doru birlik
halinde almas ile ortaya kan yaplardr. (Efil, 2010: 86)
Belirli paralardan (alt birimlerden) oluan, bu paralar arasnda belirli
ilikiler olan, bu paralarn ayn zamanda d evre ile ilikili olduu, bir
amaca veya sonuca ulamak zere fiziksel veya kavramsal, birden ok
bileenin oluturduu btndr. (Koel, 1984: 38)
Sistem, birbiriyle ilikili kk paralardan oluan, fakat kendisi de daha
byk bir sistemin paras olarak ilevde bulunan bir btndr. (Hodgetts,
1991, 22)
Sistem birbirine baml olan (etkileen veya ilikili olan) iki veya daha
fazla paradan oluan, alma ve zellikleri itibariyle belirli bir snr olan
rgtlenmi ve blnmez bir btndr. Ayn zamanda d evre ile ilikisi
olan cisim veya varlklarn bilekesidir. (Kaya, 1979: 81)
Sistem, aralarnda belirli ilikiler bulunan ayn zamanda evre ile de ilikisi
olan, bir veya daha fazla amaca, hedefe ve sonuca ulamak zere birlikte
hareket eden fiziksel veya kavramsal birok bileenden oluan bir
btndr (Al, 1991: 151)

Sistem, fiziksel olan olmayan, aralarnda iliki bulunan, belirli bir amaca
ulamak iin, birbirleriyle etkileimde olan elemanlar grubudur. (Ackoff,
2012: 121).
Tanmlarda, sistemin baz ortak zellikleri gze arpmaktadr. eler,
ilikiler ve faaliyet (eylem) ve ama sistemlerin ortak noktalardr. Bu
noktalardan hareketle, sistem elerden olumutur. Bu eler arasnda
eitli boyutlarda ilikiler vardr. eler arasndaki ilikiler ise belli bir
amaca hizmet etmeye (faaliyete - eyleme) ynelmitir.
Sistem rnekleri:
1. Anatomik olarak organizmada ayn ilevleri gerekletirmek iin
birbirleriyle ilgili veya balantl organlarn oluturduu birlik.
rnein: Karnca Sindirim sistemi.
2. Kimya biliminde zerinde inceleme yaplan belirli snrlarla evrilmi
olan evrenin bir paras. rnein: Molekler sistem. (BSTS-TDK,
Kimya Terimleri, Sistem)
3. Biyolojide zerinde lme yaplan belirli canllar topluluu. (Doal
olmakla birlikte denetimli olarak oluturulmutur). rnein: KoliBasili Bakteri Kltr Sistemi.
4. Biliimde saylara dntrlebilen veri tanmlama yntemleri.
rnein: Bilgisayarlarn ileyiinin temelini oluturan 0 ve 1
rakamlarnn diziliinin kombinasyonlarna dayal olarak kullanlan
kili (Binary) sistem.
5. Hukuk asndan bir ilemle veya zorunluluk sonucu ortaya kan
insan topluluklar. rnein: Hapishaneler kapal bir sistemdir.
SSTEM YAKLAIMI
ncelenen bir sorunu veya olguyu bir sistem olarak ele alan bilimsel ve
dnsel anlaytr. Organizmalar, yaplar, rgtleri,
mekanizmalar,
doal oluumlar bir btn oluturacak biimde birbirleriyle ve evreleriyle
ilikili veya bantl unsurlar dizisi olarak inceler. Deiik oluumlar
iindeki unsurlar ve nitelikleri arasndaki ilikiler topluluu olarak alglayan
ve aklayan bir yaklamdr. Olaylarn, durumlarn ve gelimelerin
incelenmesinde kullanlan bir bak as bir dnce tarz, bir metottur.
Sistem yaklam, olaylar ve olgular arasndaki ilikilerin ve karlkl
etkileimini inceleyerek analizlerde bulunur.
Sistem Yaklamnn Tarihesi
Alman filozof Friedrich Hegel tarafndan baz temel kavramlar 1800l
yllarn sonunda oluturulmu olsa da ok fazla ilgi ekmemitir. 2. Dnya
Sava patlak vermesinden nceki yllarndan itibaren bilimsel konularn ele
alnna yeni bir bak as hakim olmaya balamtr. Disiplinler aras
ortak bir yntem oluturma amac gden bu anlay evrenin btn
zerinden Tmdengelim yntemini kullanarak her eyin birbirine baml

olduu fikrini balang noktas olarak grmtr. Ancak elde edilen

sonularn Tmevarm ile dorulanmas gerektii savunulmutur. Btn
bunlara uygun olan kavramn ise Sistem olduu ngrlmtr. Fizik
bilimindeki ilerlemeler ve teknolojideki geliim ile de desteklenen ve btn
bunlarn yansra insanlk tarihinde eine rastlanmayan bir topyekn
savan ykc etkilerinin dnyadaki en uzak evreyi bile dikkate almak
gerektiini
gstermesi
ve
bylece
dnyann
btnsel
olarak
deerlendirilmesi ile pratik olarak nemi anlalan bu yaklam
yaygnlamtr. Bunun sonucunda Sistem Yaklam olarak bilinen bu
yeni dnce tarz Avusturyal biyolog Ludwig von Bertalanffynin
1920lerde balatt Genel Sistem Kuram (ng. Uluslararas yaygn isim:
General Systems Theory, Alm. orijinal isim Allgemeine System Theorie /
Lehre) bilim dnyasnda dikkat ekmitir. (Brauckmann, 1999: 1-50)
Alman felsefe ekollerinin sava ncesi Almanca konuulan komu
lkelerdeki (Avusturya, svire) etkinlii bilimde yntem araylarna katk
salamtr. Biyolojide sistemlerin gzlemlenebilirliinin pek ok bilim
dalna nazaran daha kolay ve belirgin olmas bu yaklamn ilk kez bu
alanda ortaya knn nemli nedenlerinden birisidir. Bertalanffy biyolojide
uygulad sistem teorisini dier alanlara da uygulamak istemi ve eitli
disiplinler iin ortak prensiplerin var olduunu gstererek hepsine
uygulanabilecek genel bir analitik model gelitirmeye almtr. (Al,
1991). Ayrca Lotka tarafndan 1930'larn balarnda temel ilkeleri ve
bantlar belirginlemeye balam olsa da, ilk kez yazl metinlere geii
ancak 2. Dnya Sava sonrasn bulmutur. nk Avusturyann
Almanyaya ilhak edilmesi ile birlikte bu alanda da bir duraklama
yaanmtr. Matematiki Norbert Wiener 1948 ylnda sistemlerin birleimi
zerine bir yaklam gelitirmitir.
Genel Sistem Kuram, her trden sistemlere ilikin yntemlerin, sorunlarn,
ilkelerin ve genel kavramlarn tmn ieren ortak bir yaklam
oluturmay amalamtr. (Bertalanffy, 1945, 139-164) Bu ynyle, bir
teoriden ziyade metodolojik (yntembilimsel) bir yaklam veya alma
alan olduu ynnde eletiriler yneltilmitir. Bu sebeple sklkla Genel
Sistemler
Aratrmas
(General
System
Research)
olarak
da
adlandrlmtr.
Von Bertalaneffy Genel Sistem Teorisinin sadece oluturucusu deil, ayn
zamanda bu anlayn yaygnlatrlmasna dayal bir hareketin ve bilimsel
rgtlenmenin bata gelen ncs ve organizatrdr. (Brauckmann,
1999: 1-20) 1954'de ilk olarak Genel Sistemler Teorisini Gelitirme Birlii
(The Society of the Advancement of General Systems Theory) adyla
kurulan organizasyon sonradan Genel Sistemler Teorisi Birlii (The
Society of General Systems Theory) adn almtr ve kamuya aklanan
amalar balca unlardr:

1- eitli alanlardaki kanun, model ve kavramlar arasnda yap

benzerliklerini aratrmak ve bir alandan dierine gerekli transferleri
gerekletirmek;
2- htiya duyulan alanlarda ortaya kan teorik sistem modellerin
yaygnlatrlmasn ve gelitirilmesini tevik etmek;
3- Farkl bilim dallarnda alan uzmanlar arasnda iletiimin artrlmas
sayesinde bilimde ortak genel geer bir modele ulamak.
Yani bu kurulu yaygnlatrmaya alt Sistem Teorisini ayn zamanda bir
yntem olarak benimsemitir. Dolaysyla bu teorinin bilinli bir biimde
kullanlan ilk uygulamasn gerekletirmitir. (Klir, 1969: 1-30) Sistem
yaklam deiik alanlarda farkllaarak bilim dallarna zg ayrntlar
belirginlemeye balamtr. Antropoloji alannda Margaret Mead,
sosyolojide Talcott Parsons ve Niklas Luhmann, ekolojide Fritjof Capra,
Ynetim bilimlerinde zellikle Beinci Disiplin (1990) adl eseri ile Peter
Senge, nsan Kaynaklar alannda Richard Swanson, Fizikte Khler, sistem
yaklamnn balca savunucular olmulardr.
Genel Sistem Kuramnn zellikleri
Son derece metodolojik prensipler ieren bu yaklam ilk dnemlerinde
felsefi temellerinin oluturulmaya allmas ve mantk biliminin
nermelerinden yararlanmas bakmndan geni kitleler tarafndan
anlalabilir olmaktan uzaktr. Ancak zet olarak her olay belirli bir evre
iinde baka olaylarla ilikili olarak incelemenin olaylar anlama, tahmin ve
kontrol etme asndan geleneksel yntemlere gre daha etkin olduu
ileri srlmtr. Genel olarak sistemlere ve bunlarn zel trlerine veya
bamsz alt sistemlerine ve aralarndaki ilikilere uygulanan modeller,
ilkeler ve yasalarn tespit edilebilecei savunulmutur. Deneysel olarak
sistemler alglandklar biimde gzlenip incelenir ve daha sonra bu gzlem
sonular deerlendirilir. Btn bu yntem tespiti almalarna ramen
Bertalanffy Sistem yaklamnn baz pratik sonular da olduunu ne
srm ve oluturduu yntemi kullanarak ve basit karmlarda da
bulunmutur. Bilim adamlarnn sistem yaklamndan bihaber olarak,
evreden kopukluu bir yaam biimi olarak benimsediklerini ve bu
nedenle bir kapsl iinde olduklarn ve onlar oradan karmann nerdeyse
imkansz olduunu belirtmitir ve iddialar dnemin bilim dnyasnda belirli
dzeyde tepki ile karlanmtr.
Gnmzde Sistem Yaklam
Gnmzde sistem yaklam metodolojik bir alan olmaktan ziyade bir
yntem, bir bak as ve bir deerlendirme yntemi olarak fen bilimlerinin
yan sra eitim, psikoloji, sosyoloji, siyaset, ekonomi gibi sosyal bilimlerde
de yaygn olarak kullanlmaktadr. (Bailey, 1994)
SSTEM YAKLAIMINA GRE SSTEMN ZELLKLER

Alt birimlerden oluur.

Alt birimler arasnda tanml ilikiler vardr.
Her sistem, kendini meydana getiren daha kk alt sistemlerden
oluur.
Bir sistem, daha byk bir sistemin parasdr (Evren hari).
Belirli bir amac gerekletirmeye yneliktir.
Belirli bir snr vardr.
Her sistem bir evrede faaliyet gsterir.
ve d evresi vardr.
ve d evre ile etkileim iindedir.
Sistem bir dng oluturur.
Girdileri, ileyii, ktlar, dengesi, denetimi ve geri bildirimi vardr.
Anlaml bir btndr.
nemli olan btndr, paralar bu btne katkda bulunduu lde
nemlidir.
Deikenler ve parametreler (sabitler) bulunur.
Dengeli durum ve dinamik bir denge vardr.
Mekanik, biyolojik, organik ve sosyal sistemler bulunabilir.
Sistem anlayna gre aslnda tm evren sistemlerden rlmtr.
Bir sistem kendi bana sreklilik arz eder. Ancak st sistemle birlikte
sona erebilir.
Kimi durumlarda dardan enerji ve kaynak almaya bile ihtiya
duymaz.
Btn bunlardan hareketle Sistemi oluturan 3 ana zellik u ekilde
zetlenebilir:
Paralar mutlaka birbiriyle ilikilidir,
Paralar mutlaka birbiriyle uyumludur,
alrken bir btn olutururlar.
Sistem ierisindeki bileenler dinamik olarak birbirleri ile ilikili veya
bamldrlar (Esen, 1985: 4). Sistemin dnda kalan eler, onun evresini
oluturmaktadr.
Alt Sistem: Bir sistemi oluturan, birbiriyle ilikili ve ou kez de birbirine
baml paralardr. Her sistemin bal olduu daha byk sistemlere de
st sistem denmektedir. Sistemlerin etkili ve verimli alabilmesi baka
sistemlerle iyi ileyen bir ilikiye ve alt sistemlerin iyi almasna baldr.
Her alt sistem de ayr bir sistem olarak incelenebilir. Sistem, alt
sistemleriyle kanlmaz bir iliki iindedir. Bir altsistem ise sistemin paras
olan ve kendisi de bir sistem oluturan bir eler kmesidir. Paralardan
(alt sistemlerden) biri zerinde yaplacak deiiklik sistemin tmn
etkileyecektir.

Sistemde dzenli ve uyumlu bir ileyi sz konusudur. Epistemolojik (bilgi

fesefesi) asndan bakldnda bu durum evrendeki dzenli ileyiin doal
bir sonucudur. Dzenli ve uyumlu ileyiteki bir aksaklk veya uyumsuzluk
bir soruna yol aar. Bu sorunun bymesi ise krize dnr. rnein
siyasal anlamdaki sistem krizleri veya ekonomik krizler gibi
Sistemler kendi aralarnda bir hiyerari (stlk ve astlk konumlanmas)
ierir. (Litterer, 1970: 3-6) Bu yaklam farkl isimlerle yaplan
snflandrmalarda ortaya koyulur. rnein yukarda bulunandan aaya
doru geniliine veya kapsad alana gre Makro sistem, Mezo sistem,
Mikro sistem eklindeki adlandrmalara rastlanabilmektedir. Trkede ise
st sistem, Sistem, Alt sistem kavramlar da tercihen kullanlmaktadr.
Sistem Trleri
Doal Sistemler: Bykl, amac, yap ve ileyii insan tarafndan
tasarlanmayan sistemlerdir. rnein: Gne sistemi. Alt Trleri: Biyolojik
sistemler, Ekolojik sistemler, Fizyolojik sistemler
Yapay Sistemler: Bykl, amac, yap ve ileyii insan tarafndan
tasarlanan sistemlerdir. rnein: Bilgisayar sistemleri. Alt Trleri: Mekanik
sistemler, Ynetim sistemleri, Siyasal sistemler, Ekonomik sistemler,
Sosyal sistemler
YNETM BLM AISINDAN SSTEM YAKLAIMI
Genel Sistem Teorisinin gelitirilmesi ve bu teorinin tm alanlara
uygulanmas sistemin ortak zelliklerinin belirlenmesi ile daha da
kolaylamtr. Sistem bu ortak zellikleri ile uygulandnda bir btnlk
meydana getirir ve sistem yaklamn oluturur. Ancak modern
organizasyon teorisi insan ele almas bakmndan Genel Sistem
Kuramndan farkllar. Sistem yaklam ayn zamanda, probleme ilikin
tm elerin gz nne alnp, incelenerek problemin anlalmas ve
belirlenmesine ilikin bir bak as olarak da tanmlanabilir
Sistem Yaklam ynetsel birimlerinin birbirleri ile olan ilikilerini ve bu
ilikilerin niteliklerini incelemeyi, belirli bir birimdeki gelimelerin dier
birimler zerindeki etkilerini aratrmay; ksacas ynetim olaylarn baka
olaylarla ve d evre artlar ile ilikili olarak deerlendirmeyi bir yntem
olarak benimser. Olaylar ve sistemleri tek bir adan ve evre artlarndan
kopuk olarak incelemek yerine her olay belirli bir ereve iinde, baka
olaylarla ilikili olarak incelemenin, olaylar anlama, tahmin etme ve
kontrol etme alarndan ele alnd btnc ve genelci grn
ynetim konularna uygulanmas ile ynetimde Sistem Yaklam ortaya
km bulunmaktadr.

Sistem yaklamnn ynetim kuramlar asndan tanm u ekilde

verilebilir: Sistem yaklam, bir organizasyonun btnyle kendisini
oluturan alt sistemleri ve bunlar arasndaki ilikileri doru olarak kavrayp
deerlendiren, yneten ve sistemde meydana gelecek sorunlar
zmlemekte ve karar vermede sistem analiz yntemlerini uygulayan bir
bak as ve davran biimidir (Marap, 2000: 15). Baka bir ifade ile
Ynetimde sistem yaklam, yneticiye evreden balayarak, btn
inceleme ve paralara inme biiminde geni ve salkl bir yaklam
gelitirir. Bylece de organizasyonun evresi, unsurlar, kaynaklar ve
bunlarn birbirleri ile ilikilerini kavrar. Problemin zmnde de tek bir
ynteme bal kalmaz, probleme dar ve geni bir ereveden bakarak
bozukluklar kolay ve doru olarak ortaya koyabilir (apar, 1993: 54).
Sistem yaklam organizasyonu eitli paralar, sreler ve amalardan
oluan bir btn olarak ele alr. rnein, organizasyon sistemini oluturan
paralar olarak insan unsuru, makineler, maddi kaynaklar, grevler, formal
yetki ilikileri, kk informal gruplar saylabilir. Btn bu paralar
organizasyonun amacn gerekletirmek zere, iletiim ve karar verme
sreleriyle birbirine balanm bulunmaktadr. Sistem yaklam, bir
amaca ulamak iin para, insan gc ve materyallerin nasl
birletirileceini gsteren egdml yntem ve uygulamalardr. Dier bir
deyile, sistem yaklam, ele alnan ve incelenen bir sorunu veya olguyu
sistem olarak, yani bir btn oluturacak biimde birbirleriyle ve
evreleriyle ilikili veya bantl unsurlar dizisi ve bunlarn kendileri ve
nitelikleri arasndaki ilikiler topluluu olarak alglayan ve aklayan bir
bak asdr.
Sistem yaklam, sistemi unsurlar, ilikileri, amalar ve bu amalara
ynelik faaliyetleri ile bir btn olarak ele alan, bu bileenler arasndaki
sorunlar eitli gr akmlar ve bilim alanlar ierisinde deerlendirerek
bilimsel yntemlerle sorunlara zm arayan ve sistemin doru
almasn salayan bir dnce, hareket ve uygulama yntemidir.
Sistem yaklam en basit ekliyle ynetim srecindeki bir dnce tarzdr.
Bu dnce tarz, organizasyon almalarnn baarl bir biimde
ynetilmesini, i ve d evre elemanlarnn bir btn olarak ele alnmasn
salamaktadr. Ynetimde sistem yaklam, ynetim konusunda belirli bir
dncenin ortaya kn beklemek ve bu dnceyi gelitirmek amacyla,
ynetim
srecinin
izlenmesi
ve
oluabilecek
problemlerin
zmlenmesinde yneticiye yardmc olmaktadr (Ertrk, 2000: 36).
Sistem yaklamnn ynetim kademelerinde uygulanmas tamamen
yneticiler ile ilgili bir konudur. nk ynetici; organizasyonun hem
planlaycs, hem idarecisi hem de en yksek sorumluluk ve yetki
kademesidir. Yani ynetim dendiinde bir sreten ok o sreci yneten

10

kii akla gelmektedir. Ynetici; organizasyonun i-d evresi, organizasyon

alanlar ve alt sistemlerin ilikileri yardmyla organizasyonun durumu ile
ilgili bilgi edinir. Organizasyon yneticilerinin, organizasyonun yaamas,
devamlln srdrmesi, gelimesi ve dinamik dengesinin korunmas iin
organizasyonla ilgili tm deikenleri bilmesi, anlamas ve deerlendirmesi
gerekir.
Sisteme ynelik analitik bak as blml bir sreten oluur:
1-Sistemi paralarna ayrmak
2-Her bir paray ayr ayr incelemek
3-Sistemin anlalmas iin btnsel deerlendirme yapmak.
RGTLER VE EVRE
letme asndan evre; bir iletmenin kendi dndaki fakat kendisiyle
dorudan veya dolayl olarak ilgili faktrlerdir. evre duraan ve dinamik
olabilir. evrenin nemi, sistemi ve ileyiini etkileyecek potansiyeli
tamasndan ileri gelmektedir. letmenin d evresi, Devlet, Kanunlar,
ok uluslu iletmeler, Kresel ekonomi, Kresel bilgi a, letmenin
tketicileri, letmenin rakipleri olarak saylabilir.
Organizasyonun zellikle d evresi, srekli olarak ve eitli ynlerden
gelimekte ve deimektedir. Bu deiikliin en byk etkeni ise teknoloji
ve bilgi evresidir. Srekli deiiklik, hzla gelien bilgi ve teknolojinin hem
nedeni hem de sonucu olmaktadr. Bu durum organizasyonlar, iinde
bulunduklar evreye giderek daha baml duruma getirmekte ve evreye
uymaya zorlamaktadr. 1990larda geliimi hzlanmaya balayan bilgi
teknolojileri, bu deiimin en nemli araclar olmulardr. evresel
deiiklik meydana geldiinde sistem kendini yeni artlara uydurmak
zorundadr. evresel uyumun en nemli anahtar da yenilik ve yaratclk
yoluyla bymeye ynelmedir. Bunun doal sonucu eski denge
durumunun stnde ya da altnda yeni dengelerin olumasdr.
Duraan evre, faaliyetlerin, grevlerin ve srelerin tam olarak
tanmlanabildii ve yava yava deien bir evredir. Duraan evrede
mekanist rgt yaps hakimdir.
Dinamik evre ise, karmaklk ve hzl deime nedeniyle sorunlar ortaya
ktnda grevlerin kolaylkla tanmlanamad evredir. Dinamik organik
rgt yaplar etkilidir.
Kapal ve Ak Sistemler
Sistem ile sistemin iinde faaliyet gsterdii evre arasnda enerji,
malzeme, bilgi-alverii varsa ve evresiyle iliki kuruyorsa ak sistemdir.
(Erdoan, 1983: 40) letme gibi sosyal sistemler ak sistemlerdir. Kapal

11

sistemler, evresiyle etkileim ya da girdi-kt al verii olamayan

sistemlerdir. evreleriyle iliki iine girmeye ihtiyalar yoktur.
1. Ak Sistem: evreden girdiler alan, bunlar ileyerek evreye ktlar
sunan ve ktlarna ilikin dnt alan ve en az bir amac gerekletiren
sistemlere ak sistemler denmektedir. Ak sistem iinde yer alan
elerden birinin ya da ikisinin bulunmamas sistemin yapsn ve trn
etkilemektedir. Sistem iindeki tm eler birbirleriyle yakn bir iliki
iindedirler. Biyolojik ve toplumsal sistemler ak sistemlerdir. Ak
sistemlerin Byme yetenei ve kendilerini koruma eilim ve yetenei
vardr. Biyolojik sistemler de ak sistemler olmasna ramen bir sre sonra
entropi etkisi ile faaliyetlerini durdururlar. (bitkiler, hayvanlar, insanlar)
2. Yar Ak Sistem: Yar ak sistemde, girdiler, ilemler ve ktlar yer
almakta ancak yeterli ve srekli dnt bulunmaktadr. Bu yzden de
sistemin amacna ulap ulamad, ne dzeyde ulat, aksaklklarn
hangi e ya da elerden kaynakland bilinememekte ve buna ynelik
nlemler alnamamaktadr. Bu da sistemin ya salksz bymesine ya da
klmesine fakat her iki durumda da bozulmasna ve bir sre sonra da
lmesine yol aabilir.
3. Kapal Sistem: Yeterli girdisi ya da kts bulunmayan bunun sonucu
olarak
da
dnt
olmayan
sistemler
kapal
sistem
olarak
tanmlanmaktadr. rnein yeterli kayt alamayan ya da mezun veremeyen
bir okul, kapal sisteme rnek olarak verilebilir. Kapal sistem, evresi ile
etkileimde bulunmayan bir sistemdir. Kapal sistemler, bnyelerinde
mevcut olan entropi nedeni ile bir sre sonra faaliyetlerini durdurmak
zorunda kalrlar. Mekanik sistemler kapal ya da ak sistemlerdir.
Entropi ve Negentropi
Her sistemde, enerjinin tkenmesi, faaliyetlerin bozulmas, dengenin
kaybolmas, karklk ve aksamalarn belirmesi ve sonunda sistemin
faaliyetlerinin durmas ynnde bir eilim vardr. te entropi bu eilimi
ifade eder. Kapal sistemlerde entropi kuvvetlidir ve belirli bir sre sonunda
sistemi durduran en nemli faktrdr.
Ak sistemlerde entropi
durdurulabilir. Ak sistemler evrelerinden aldklar bilgi, enerji ve
materyal ile entropinin olumsuz etkilerini tersine evirebilirler. Dolaysyla
ak sistemlerde negentropi (negatif/ters entropi) vardr. Bozulan sistemin
dengesini yeniden kurmak iin gerekli nlemlerin alnmas gerekir.
Entropi kavram dorudan Fizik biliminden alnma bir terim olup
Termodinamiin kinci Yasas olarak da bilinmektedir. Bu prensibe gre
evrende var olan her ey bozulma eilimindedir. Kendi haline braklan her
ey eninde sonunda enerjiye dnecektir.

12

SSTEMN UNSURLARI
1. Girdiler: Sistemin amacn gerekletirmek iin dardan alnan ve
gerekli olan her tr malzeme, bilgi ve insan kayna girdi olarak
tanmlanabilir (Snmez, 1987: 18). rnein bir niversitenin girdileri,
renciler, binalar, retim grevlileri, bilgi, para, vb. olabilir. Bir sistemin
ktlar baka bir sistemin girdileri olabilir. Her sistemin girdisi, o sistemin
amacna uygun nicelik ve nitelikte deilse bu durum sisteme zarar verir.
kt kalitesi iin girdinin kalitesi son derece nemlidir. retim iletmeleri
iin bu girdi hammaddedir.
2. Sre ve lemler: Sistemin girdilerinin, amalar dorultusunda ilendii,
biimlendii, yeniden oluturulduu ve rn durumuna getirildii blm
ilemler olarak tanmlanmaktadr (Snmez, 1987: 18-19). Sistemin en
nemli esi ilemlerdir ve tm sistemlerin ilemleri vardr. rnein selloz
fabrikasnn girdisi aa ilenerek kat olur, kat ilenir kitap olur, kitap
ilenir bilgi olur gibi. Sre doru almad zaman rgtsel bozukluklar
balar.
3. ktlar: lemler sonucunda ortaya kan rnlerin tm sistemin
ktlarn oluturur (Snmez,1987). Eer sistemin girdileriyle ktlar
arasnda farkllk olumamsa sistemden sz edilemez. rnein ilkretim
birinci snf rencileri okuma yazmay renememise sistem ilemiyor
demektir. ktlar, nicelik ve nitelik bakmndan sistemin amalarn ne
derece karlyorsa sistem o kadar iyi iliyor demektir.
4. Dnt: Geri bildirim. Sistemin amacnn gerekleme derecesine
baklarak sistemin ileyip ilemediini,
ilemeyen yanlarnn neler
olduunu ve bunlarn nasl giderileceini belirlemek amacyla yaplan
etkinlikler dnt olarak nitelendirilmektedir (Snmez, 1987). Ak
sistemlerde dnt, dzenli ve srekli kullanlan bir edir. Geri bildirim
sayesinde sistem faaliyetlerini deerleme ve gerekirse ayarlama imkann
bulur.
Ynetimin karar verme srecinde yararland bilgi, tm sistemlerin nemli
girdisi ve uygulanan faaliyetlerin sonucudur. Bilgi, organizasyon iin girdi
olmasnn yan sra, faaliyetlerin sonucunda ortaya kan bir rn zellii
de tamaktadr. Buradan da anlalaca gibi, bir sistem bilgisiz
devamlln srdremez.
SSTEM KURAMINDAK AKIMLAR
Sistemler farkl ltlere gre farkl biimlerde snflanmaktadr. farkl
sistem yaklamn bulunur. Bu yaklamlar aadaki gibi zetlenebilir:
1. Para-Btn Yaklam: Bu yaklama gre sistem, birbiriyle etkileim
iinde olan paralarn oluturduu bir btn olarak ele alnmaktadr.

13

2. Sre Yaklam: Bu yaklama gre, sistem belirli bir girdiyi ileyerek

ktya dntren bir sre olarak ele alnmaktadr.
3. Diyalektik Yaklam: Bu yaklama gre i elikisi olan her ey bir
sistemdir. Diyalektik sre Tez + Antitez = Sentez bantsna gre iler.
Diyalektik: Kartlklar kullanarak gerekletirilen akl yrtme biimidir.
Bir fikir (tez/iddia/sav) kendisine kart fikirler (anti-tez/zt-iddia/kar-sav)
ile atr. Bylece yeni bir fikir (sentez/bireim/terkip) ortaya kar. Bir eyi
yalnzca kendisini inceleyerek anlamak mmkn deildir, kart olan
olgular da incelemek gerekir. Kainat ve yaam dngs ztlarn birliktelii
zerine kuruludur. Ahmed Hamdi Tanpnarn Saatleri Ayarlama Enstits
adl eserindeki Herey zddyla mmkn ve maruftur, cmlesi diyalektik
anlay kasteder. Diyalektik yaklama farkl kltrler ve dinler ierisinde
de rastlanr. rnein; in kltrnde Yin ve Yang bu ztlklar
simgeselletiren ve birletiklerinde tam bir daire oluturan iki balk
motifidir. slam kaynaklarnda Herey zddyla bilinir, prensibine sklkla
deinilir. Diyalektik anlaya gre her etki bir tepki dourur. Ayrca
diyalektik kavram tartmada muhataplarn ikna etme sanat anlamna
gelmektedir. Szcn kelime kknde Dia (ikili, karlkl olma) anlam
bulunur. Diyalog szc de yine bu kkten tremitir.
Holism
Holism kavram Eski Yunanca btn, tamam, tm anlamlarna gelen
Holos szcnden tremi olup ngilizce Whole (btn) kelimesi ile
ayn kkenden gelmektedir. Bu yaklama gre herhangi bir alanda (fizik,
biyoloji, kimya, sosyoloji, ekonomi, dilbilim, felsefe) bir doal sistemin
btn kendisini oluturan paralardan ve alt sistemlerden farkl bir yap
oluturur. (Buckley, 1967: 1-10) rnein insan baklk sistemi ve
solunum sisteminden olusa da bunlarla belirlenemez. Kendisini oluturan
sistemlerden bambaka bir varlktr. Dolaysyla alt sistem aslnda ou
zaman st sistemin bir ilevini (fonksiyonunu) yerine getirir. Bu yaklamn
temel dncesi, sistemi bir btn olarak ele almasdr. Btnsel yaklam,
sistemi oluturan paralarn, paralar aras ilikilerin ve kacak sorunlarn
birbirinden ayrlamayacan kabul eder. eler ve ilikiler arasnda
meydana gelen sorunlarn (entropi) da birbirine bal olduunu, bu yzden
de sorunlarn birisine zm bulunduunda dier sorunlarn da
zleceini
ortaya
koyar.
Btnsel
yaklam,
sistem
kavramn birbirleriyle etkileimli btnlklerden olumu, evresiyle
etkileimli bir btn olarak grr (Erkut, 1989: 11). Bu anlaya gre
sistem ou zaman sinerji meydana getirir.

14

Sinerji: Btn paralarn toplamndan daha byk bir etki yaratr. Bu

anlay Aristonun btn paralarn toplamndan daha fazladr sz ile
zetlenebilir. (zalp, 1992, 293) rnein 1. Kii tek bana 5 birim
retirken, 2. Kii tek bana 4 birim retmektedir. Bu iki kii ortak bir
alma yaptnda 4+5=9 birim retmeleri beklenirken 11 rettikleri
grlmektedir. Bu etkinin nedenleri ise ok farkl olabilir. Bazen de sinerji
negatif ynde iler. Verilen rnekte retkenliin derek 8 birim retim
yaplmas gibi. Yine burada da nedenler ayr olaylarda ve durumlarda farkl
olabilir.

Sibernetik
Sibernetik, insani mdahaleye gerek duymadan d dnyann ihtiya ve
deiimlerine gre kendi kendini dzenleyebilen sistemleri inceleyen bilim
daldr. Yapay veya biyolojik sistemlerde otokontrol ve bilgi aktarm zerine
younlaan ynetsel ileyitir. rnein gnmzde kendi kendini
ynetebilen
sistemlerin
ou
bunu
bilgisayar
ipleriyle
gerekletirmektedir. Makinalarda ve canllarda, kontrol ve haberlemenin
artlarn ve kanunlarn tespit eden bir bilim daldr. Bunun sonucunda
canl varlklarla mekanik veya elektronik sistemlerin karlkl etkileime
girebilecei hatta uyumlu olarak alabilecekleri varsaylr. rnein bir
insana yapay kalp taklmas veya bir robotun sesli komutlar anlamas
gibi Makinalar, sistemin durumu hakknda bilgi toplayabilecek ve bu
bilgileri deerlendirerek, sistemin ynetilmesine yarayan emirleri
hazrlayabilecek duruma geldii andan itibaren, ynetim makinalarn da
yapabilecei bir olguya dnr. (Bu anlayn ele alnd ve sonularnn
sorguland en ilgin rneklerden birisi Terminatr film serisidir.)
Sibernetiin kkenini oluturan Sembolik Mantk zerine ilk sistemli
alma alman filozof Leibniz tarafndan yaplmtr. Ancak asl olarak
terimin de oluturucusu olan Norbert Wiener tarafndan gelitirmitir. Tm
canllar ve makinalarla ilgili bir kontrol ve iletiim teorisi gelitirilmeye
allmtr. Bu yaklama gre, sistem belirli bir girdiyi ileyerek ktya
dntren bir sre olarak ele alnmaktadr. Sibernetik canl ve cansz tm
karmak sistemlerin denetlenmesini ve ynetilmesini, yaplarn aratran
inceleyen bilim daldr. Bu sistemler mekanik, fiziksel, biyolojik, dnsel
ve sosyal olabilir. (Temel Britannica Ansiklopedisi, 1993, Sibernetik)
Sistem mantk biliminde birbirine baml olarak kullanlabilen ve birbirine
bal olarak sonu douran nermeler dizisidir. (brahim, 2006: 19)
rnein Eer evren en st sistem ise, tm her ey bir alt sistemdir
cmlesi mantksal bir sistemi zetler. Mantksal bir dngy zetleyen
Algoritma emalar da yine bir sistemi temsil ederler.

15

Basit bir geribildirim dngs (Algoritma)

Yapsalclk (Strukturalizm) ve Yapsalc Teoriler

Ferdinand de Saussure ve Levi Strauss tarafndan gelitirilen Yapsalclk
Kuram farkl bilim dallarnda uygulanm ve yine sistem yaklamnn
geliimine dorudan veya dolayl olarak katklarda bulunmutur. Tarihsel
olarak Sistem yaklamndan daha nce ortaya kan Yapsalclk ilerleyen
dnemlerde (daha yakn tarihlerde) Sistem Kuramndan etkilenmitir.
(Barry, 2002: 39-60) Yapsalclk da bir sistem ngrmekle beraber en basit
biimiyle izah edilecek olursa sistem kuramnn i ie gemi alt ve st
birimler modellemesine karn yapsalc yaklamlarda st ste eklemlenen
veya pe pee gelen birimler ngrlmektedir. (Ycel, 1999) Dolaysyla
aada yer alan taban olmadan zerine yeni bir ey ilave edilmesi veya
ncelenen (sra olarak da nce gelen ve daha nemli olan) bir olgu
olmadan sonrakinin gelebilmesi mmkn deildir. Altyap ve styap gibi
kavramlar bu anlayn bir sonucudur. rnein Karl Marksa gre Ekonomi
sosyal bir sistem iin Altyap iken, dier tm sosyal olgular (rnein Din,
Siyaset, Ynetim Sistemleri) styap niteliindedir. Buradaki en geleneksel
rnek yapsalcln bir eve temel, zemin kat, st katlar ve at olarak
bakarken, sistem yaklamnn su tesisat, elektrik tesisat, kanalizasyon
tesisat, asansr tertibat, anten hatlar, hatta evlerde yaayan ailelere bir
alt sistem olarak yaklamasdr. Dolaysyla yapsalcla gre evin temeli
olmadan birinci kat asla olamayaca gibi dier tesisatlarda kurulamaz.
Ancak sistem yaklam su tesisat olmayan bir evin var olabilecei ancak
bu durumun eitli sorunlar douraca sonucuna ular. Hatta temeli
olmayan bir yap bile kurulabileceini ve bunun ksa bir sre de olsa
ayakta kalabileceini dikkate alr. Yani sistem yaklam bamllk ilikisinin
zorunluluundan ziyade derecesine odaklanr. Yapsalcln kurucusu
olarak grlen Saussere bir dilbilimcidir ve dil onun bak asyla bir
yapdr. (Saussure, 1916, 1-10) Dildeki altyapnn temel birimleri
kelimelerdir ve dnemindeki pek ok dilbilimcinin aksine dilin temel birimi
olarak sesleri ve harfleri dikkate almamtr. nk yapsalclk asndan
alt birimlerin yap iin (felsefi adan) anlaml olmalar gerekir. (Berke,
2002: 86) rnein betonarme bir yap iin kerpi herhangi bir anlam ifade
etmez ve bu nedenle alt birim olarak grlemez. Buna karn tula temel
birimdir. Oysaki Sistem Yaklam anlamllk zerinde neredeyse hi
durmaz, sistemin iinde pratik olarak bulunup bulunmadna baklr.
nemli olan btnn anlaml olup olmamasdr. Jean Piaget'e gre

16

Yapsalclk bir yntemdir bir reti deildir, ancak retisel sonular ok

olmutur. Bir yntem olarak uygulanabilirlii kstldr ve verimli
olmasndan dolay baka yntemlerle birletirilmitir. (Piaget, 1999: 129)
Disiplinler Aras Yaklam
Hem genel sistem teorisinin tm disiplinlere uygulanabilmesi hem de baz
bilim dallarnn birbirleriyle kesin olarak ayrlamamas, disiplinler aras
yaklamn gndeme gelmesini salamtr. Bu geliim, eitli bilimlerin
domasna ve bilim alanlarnn alt blmlere ayrlarak uzmanlamann
artmasna neden olmutur. Disiplinler aras yaklamda, sistem iindeki
sorunlara deiik fikirlerle zm arama sz konusudur. (Aydn, 1988:166).

Sistem
Yaklamnn
Deerlendirilmesi

Klasik

ve

Neoklasik

Alardan

Klasik Ynetim anlaylar rgte nem veren bir bak asna nem
vermilerdir. Bu adan bakldnda btnsel olarak bakldnda Sistem
Yaklam ile klasik yaklamlar arasnda rgte verilen nem noktasnda
bir eliki grlmez. nk rgtn kendisi asl sistemi oluturmaktadr.
Fakat burada bir st sistem olarak evrenin dikkate alnmas gereklilii
bulunurken Klasik teorilerde evre konusuna yeterince nem verilmemitir.
Yine insan dikkate almayan Klasik yaklamlarn aksine Sistem Yaklam
hem birey olarak hem de gruplar halinde insan dikkate almay zorunlu
klar. rnein informel gruplar, sendikal rgtlerin kurum ii yaplanmalar,
alma takmlar, ynetim birimlerindeki ve alt blmlerinde alanlarn
hem mekan hem de stat olarak konumlanmalar Sistem asndan nem
arz eder. nk bunlarn hepsi sistem iindeki alt sistemler veya
birimlerdir.
Neoklasik Teorilerde ise insan merkezli bir yaklam sz konusu iken, rgt
hi dikkate alnmamtr. Bu adan sistem yaklam ile aralarnda nemli
bak as farkll sz konusudur. Sistem yaklamnn terminolojisi ile
ifade edilecek olursa Neoklasik grlerde alt sistemler (insan ve gruplar,
onlar motive eden faktrler) dikkate alnrken st sistem zerinde hi
durulmamtr. Bu da Sistemci grler asndan son derece eksik bulunur.
nk Tmdengelim yntemi ile de belirli ortak noktalar ieren Sistem
anlaynn
belirleyici
zelliklerine
btn
anlamadan
paralar
deerlendirebilmek mmkn deildir.
Sistem yaklamnn bir sonucu olarak ynetim olaylarnda birimlerin
birbirleri ile olan ilikileri ve nitelikleri anlalr. Dolaysyla birimler ve
bireyler aras ilikilerin varl kabul edilir ancak bunlarn ierisindeki

17

gereksiz olan ilemlerin atlmas ngrlr. (Ataman, 2002, 139) Bu

noktada Brokrasi yaklam ile belirli bir oranda benzerlik tad grlr.
Fakat Brokrasinin kendi i elikisi nedeniyle gereksiz ilemlerin
atlabilmesi adna bu gereksiz ilemlerin vazgeilmez hale gelmesinin
sistem yaklam sayesinde farkna varlabilir. nk Sistem yaklam
sistemleri dinamik dngler olarak deerlendirir.
Taylorun mekanik bir bak asyla ii paralara ayrmas yine Sistem
yaklam asndan herhangi bir sorun tekil etmez. Fayolun Sre olarak
bakmas da Sistem Dngs ile byk bir uyum gsterir.
Klasik ve Neoklasik Teoriler ile Sistem Yaklamnn tmnde ortak bir
nokta olarak nem verdikleri husus ise blmdr. Ynetsel adan Klasik
ve Neoklasik
yaklamlar iin temel kavram ve ilkelerden biri olan
blm (Baransel, 2009, 161-162) Sistem Yaklam tarafndan da kabul
grr ve blmnn ortaya kt alt birimlerin her birinin zellemi bir
fonksiyonu yerine getirdii ngrlr.