ARAP BAHARI

Rusyann
Arap
Bahar
Politikas
Rusyann Arap Bahar srecinde
ekillenen yeni Ortadou politikasnn ise
temel hedefi bulunmaktadr: blgesel
anlamda siyasi, askeri ve ekonomik
karlarn savunmak, kresel gler
dengesi erevesinde Ortadoudaki
etkin konumunu muhafaza etmek ve
Arap Baharnn kendi siyasi balam
zerinde yaratabilecei etkilerin nne
gemek.
Emre EREN

ouk Sava dneminde

Sovyetler Birlii ve ABD
arasndaki kresel nfuz
mcadelesinin en nemli alanlarndan birisi, Ortadou blgesi
olmutur. 1990lar boyunca Rusya Federasyonunun d politika
ncelikleri arasnda Ortadou,

78

geri planda kalmtr. 2000de

Vladimir Putinin devlet bakan olmasyla beraber ise Rusya
blgede yeniden daha etkin bir
rol oynamaya balamtr. Blge
lkeleriyle hzla artan ticaret ve
st dzey siyasi temaslar, ran ve
Suriye gibi uluslararas toplum

tarafndan dlanan devletlere salanan askeri ve diplomatik destek,

Hamas ve Hizbullah gibi aktrlerle srdrlen diyalog ve slam
birlii Tekilatnda elde edilen
gzlemci yelik gibi aralar yardmyla 2000lerin sonuna doru,
Rusyann Ortadou jeopolitiinMart-Nisan Cilt: 6 Say: 61

Analiz

de yeniden nemli bir g haline

geldii grlmektedir.
Ne var ki Ortadouda nfuzunun yeniden ykselie getii byle bir dnemde patlak veren Arap
Bahar, dier pek ok lke gibi,
Rusyay da hazrlksz yakalamtr. 2011 ylnn ilk aylarnda TuAnaliz

Mart-Nisan Cilt: 6 Say: 61

nus ve Msrda meydana gelen iktidar deiikliklerini olduka temkinli bir biimde takip eden Moskova, olaylarn Libya ve Suriyeye
sramasndan sonra daha aktif
bir politika izlemek zorunda kalmtr. Rusyann Arap Bahar
srecinde ekillenen yeni Orta-

dou politikasnn ise temel

hedefi bulunmaktadr: Blgesel
anlamda siyasi, askeri ve ekonomik karlarn savunmak, kresel
gler dengesi erevesinde Ortadoudaki etkin konumunu muhafaza etmek ve Arap Baharnn
kendi siyasi balam ze79

ARAP BAHARI

Ortadou ve Kuzey Afrikadaki devrimler, Rusyann bir byk g olarak,

uluslararas sistemdeki nfuzunu korumas asndan da nem tamaktadr.
Bu anlamda, zellikle Libya krizi, Moskovann Arap Bahar politikasnn
ekillenmesi asndan bir dnm noktas olmutur.

rinde yaratabilecei etkilerin nne gemek.

Blgesel karlar
Rusyann Arap Bahar politikasnn oluumunda, lke baznda
farkllaan blgesel karlar, olduka nemli bir rol oynamaktadr. Nitekim Moskova, snrl ilikilere sahip olduu Tunus, Msr,
Bahreyn ve Yemendeki ayaklanmalar srecinde geri planda durmay tercih ederken, nemli siyasi, askeri ve ekonomik balarnn
bulunduu Libya ve Suriyede ok
daha aktif bir politika izlemitir.
Rusyann Libya ile ilikilerinde
ekonomik karlar ne kmaktadr. 2008de Libyann Sovyet
dneminden kalan 4.5 milyar
dolarlk borcunu silme karar alan
Moskova, bunun karlnda,
Kaddafi ynetiminden Rus petrol
ve silah irketleri lehine nemli
kazanmlar elde etmitir. Yaklak
10 milyar dolar tutarnda olduu
iddia edilen bu ihalelerin, Rusya
ve Msr arasndaki toplam ticaret
hacminin be kat byklnde
olduuna zellikle dikkat ekmek
gerekir. Ancak Rus irketlerinin
Libyadaki bu ayrcalkl konumu,
Kaddafinin devrilmesi ve iktidarn muhaliflerin eline gemesinden sonra ortadan kalkmtr.
Suriye ise pek ok bakmdan
Rusyann blgedeki en nemli
80

orta olarak grlmektedir. ki

lke arasndaki siyasi, askeri ve ticari ilikiler geleneksel olarak gldr. 2008deki Rusya-Grcistan
savanda ak olarak Moskovay
destekleyen birka devletten birinin de Suriye olmas, bu adan
dikkat ekicidir. 2005 ylnda ise
Rusya, Suriyenin Sovyet dneminden kalan 13,4 milyar dolarlk borcunun, yzde 73lk
blmn silmitir. Suriye, silah
ve enerji alannda da Rusya iin nemli bir pazardr. Nitekim 2009
yl itibariyle Rus irketlerinin Suriyedeki yatrmlarnn tutarnn,
19 milyar dolar at tahmin
edilmektedir. Sadece 2005-2010
dneminde Rusyann Suriyeye
yaklak milyar dolar tutarnda
silah satt iddia edilmitir.
Suriyenin Rusyann Ortadoudaki blgesel karlar asndan
ne kmasnn bir baka nedeni
de Tartusta bulunan, Rus ikmal
ve bakm ssdr. 1971den beri
faaliyette olan bu s, hlihazrda
Rusyann eski Sovyet corafyas dndaki tek deniz ss olma
zelliini korumaktadr. Tm bu
unsurlar, Suriyeyi Rusyann Ortadou ve Akdenizdeki jeopolitik
karlarnn merkezine yerletirmektedir.
Kresel Nfuz Mcadelesi
Ortadou ve Kuzey Afrikadaki

devrimler, Rusyann bir byk

g olarak, uluslararas sistemdeki
nfuzunu korumas asndan da
nem tamaktadr. Bu anlamda,
zellikle Libya krizi, Moskovann
Arap Bahar politikasnn ekillenmesi asndan bir dnm
noktas olmutur. Bilindii gibi,
Rusya Mart 2011de sivilleri koruma amacyla uua yasak blge
oluturulmasna yetki veren BM
Gvenlik Konseyinin 1973 sayl
kararnda inle birlikte ekimser
oy kullanmtr. Buna ramen,
Bat lkeleri, daha sonra bu karar kullanarak Libyaya askeri bir
harekt balatmlardr. Putinin
Ortaadaki Hal Seferleri arsna benzettii ve sonradan NATO bnyesine alnan bu harekt
sonucunda Kaddafi ynetimi devrilmi, muhalifler tarafndan kurulan Libya Ulusal Gei Konseyi
ise Rusyaya kar daha mesafeli
bir tavr almtr.
Libyada yaanan bu gelimeler, Rusyann teden beri ok
kutuplu bir uluslararas sistemin
teminat olarak grd, BM Gvenlik Konseyindeki veto yetkisini zellikle Suriye i sava srecinde harekete geirmesine neden
olmutur. Moskova bu balamda
Batl lkelerin giriimiyle gndeme gelen ve Esad ynetimine kar
yaptrm ngren karar tasarsn inle birlikte veto etmitir.
Mart-Nisan Cilt: 6 Say: 61

Analiz

Yukarda da bahsedildii gibi, Rusyann Suriyedeki askeri,

ekonomik ve jeopolitik karlar
ok daha belirgindir. te yandan,
2011in ortalaryla birlikte Moskova ve Washington arasndaki
ilikiler, Arap Bahar dnda da
gerginlemeye balaynca Suriye
meselesi, Rusyann ABDye kar
kulland nemli bir koz haline
gelmitir. Bu adan, Moskovann
Esad rejimine verdii destein
arkasnda, blgesel karlarn korunmas kadar ABDnin Ortadoudaki nfuzunu dengeleme
arzusunun da bulunduu sylenebilir. Hatta dorudan Arap Bahar
ekseninde olmasa bile, Rusyann
rana ynelik politikasn da bu
balamda deerlendirmek mmkndr.
Bu bakmdan, Rusyann, zellikle son dnemde, Ortadouda
giderek ne kan bir aktr haline geldii grlmektedir. Austos
2013te Guta kentinde yaanan
kimyasal saldrdan sonra Esad
ynetiminin elindeki kimyasal silahlar uluslararas topluma teslim
etmesini ngren srecin mimar
olmas ve 2014 banda Suriyeye
ilikin olarak dzenlenen Cenevre
Konferansnda etkin bir rol stlenmesi de Moskovann blgede
ykselen nfuzuna iaret etmektedir.
Son dnemde ran, rdn,
Suudi Arabistan, Irak ve hatta
srail gibi dier blge lkelerinin
de Moskova ile diplomatik temaslarnn sklat dikkat ekmektedir. Mursinin iktidardan uzaklatrlmasyla sonulanan darbe
sonrasnda ise Rusya ve Msrn
yeni ynetimi arasndaki siyasi,
ekonomik ve askeri ilikiler hzla
Analiz

Mart-Nisan Cilt: 6 Say: 61

gelimeye balamtr. rnein

Msrdaki darbeye liderlik eden
Savunma Bakan ve Genelkurmay Bakan Abdulfettah El Sisi
ilk yurtd ziyaretini Moskovaya
gerekletirmitir. Bu ziyaret esnasnda Putin, Sisinin cumhurbakanl adayln desteklediini
aklam, ayrca iki lke arasnda
iki milyar dolarlk bir silah sat
anlamas yapld iddia edilmitir.
Siyasi Balam
Rusyann Arap Baharna ynelik politikasna yn veren nc
unsur ise bu srecin Rus devlet
adamlar iin temelde istikrarszlk, huzursuzluk ve kktencilik ile
e anlaml grlmesidir. Tunusta
gsteriler baladnda dnemin
devlet bakan Medvedevin bu
olaylar, nihai amalar Rusyada
iktidar deiiklii yaratmak olan
d mihraklarla ilikilendirmesi,
bu adan olduka nemlidir.
Aralk 2011deki Rusya Devlet Dumas seimleri ile Mart
2012deki devlet bakanl seimleri sonrasnda Moskova ve
St. Petersburg bata olmak zere,
Rusyann pek ok kentinde, Putin ve Medvedeve kar dzenlenen geni katlml gsteriler de
hatrlanrsa, Moskovann Arap
Baharnn demokratik yansmalarndan neden rahatsz olduu
daha iyi anlalabilir.
Benzer bir rahatszlk, eski Sovyet corafyasndaki dier
hkmetler tarafndan da paylalmaktadr. Nitekim Ortak
Gvenlik Anlamas Tekilatnn
(OGAT) Austos 2011deki gayri resmi zirvesinde, sosyal medya
zerinden rgtlenmeye kar al-

nabilecek tedbirler tartlm ve

ye lkelerdeki anayasal dzeni
korumak amacyla gerekirse rgtn acil mdahale gcnn kullanlmasna karar verilmitir.
Moskovay kayglandran dier bir nemli husus ise; Arap
Bahar sonrasnda Ortadouda
g kazanan kktendinci gruplarn bata, Kuzey Kafkasya olmak
zere, Rusyann eitli blgelerindeki Mslman topluluklarla ilikilerinin glenmesidir. zellikle
Putin, Ortadouda El Kaide ile
balantl baz gruplarn faaliyetlerine kar dnya kamuoyunu
uyarmtr. En son, Aralk 2013te
Volgogradda dzenlenen bombal
intihar saldrlar, Soi K Olimpiyatlar ncesinde, Rus yetkilileri
radikal terrist gruplarla ilgili olarak alarma geirmitir.
Sonu olarak, Arap Baharna
ynelik politikasn, blgesel karlar, kresel g dengeleri ve
i siyasi balam dorultusunda
belirlemeye alan Moskova, son
dnemde, zellikle blgedeki
Rusya-ABD rekabeti asndan,
nemli kazanmlar elde etmitir.
Ancak bu kazanmlarn, uzun
vadede devam edip etmeyecei,
Suriye krizinin seyriyle yakndan
ilgili olacaktr. zellikle Esadn,
Suriyede kaybeden taraf olmas
veya onun yer almayaca bir gei hkmetinin ibana gelmesi
durumunda, Rusyann blgedeki
etkisinin de nemli lde mevzi
kaybedeceini ngrmek mmkndr. Bu nedenle, en azndan
ksa vadede, Moskovann Arap
Bahar politikasnda ok nemli
bir deiim beklemek gereki olmayacaktr.
Yrd. Do. Dr., Marmara niversitesi

81