4.

KATI ATIKLARIN TOPLANMASI

Prof.Dr. Hikmet Toprak
Dokuz Eyll niversitesi
Mhendislik Fakltesi
evre Mhendislii Blm
Tnaztepe Kamps 35160, Buca ZMR
4.1. KATI ATIK TOPLAMA YNTEMLER
Kentsel kat atklarn toplama yntemleri iletim biimine, kullanlan ara zelliklerine
ve kat atk tipine gre deiik ekillerde snflandrlabilir. Yaygn kullanlan
gruplandrma iletim biim baznadr; (a) hareketli konteyner sisitemi ve (b) sabit
konteyner sistemi.
4.1.1. Hareketli Konteyner Sistemi (HKS)
Bu sistemde bo konteyner belirli bir yere braklr, kat atk ile dolduktan sonra
arakas bo olan kamyondaki kaldrma dzenei ile kamyonun arkasna yklenir ve
bertaraf nitesine tanr. Bo konteyner yine ayn noktaya getirilir, indirilir ve yeniden
kullanma sunulur. HKS yksek retim hzna sahip atklarn toplanmasnda olduka
caziptir.

(a) Allagelen yntem

(b) Deitirmeli yntem

ekil 1. Hareketli konteyner sistemi

Tek, byk ve zeri kapal bir konteyner ok saydaki kat atk toplama bidonlarnn
yaratt hijyenik ve estetik sorunlar ortadan kaldrr ve ykleme-boaltma sresini en
aza indirger. Ayn kamyonda deiik tip ve ekillere sahip konteynerlerin kullanlmas
deiik tip atklarn toplanmasnda iletim kolayl salar. Konteynerin etkin bir
ekilde kullanlabilmesi iin hacmi belirli bir deeri amamaldr.
HKS toplama hattnda bir konteyner iin bir kamyon ve bir src gerektirir. Bu
olumlu yanna karn, toplama hatt bir gidi ve bir dn gzergahn kapsar (ekil
1). Bu nedenle, toplamada kullanlan konteyner bykl ve kullanm etkinlii
ekonomik neme sahiptir. Sktrlabilir atklarn toplanmas durumunda sistem
ekonomisinde sktrma ilemi ile bir girdi salanabilir.
4.1.2. Sabit Konteyner Sistemi (SKS)
Bu sistemde toplama kasas veya konteyneri araca sabit olan kamyonlar kullanlr.
Kk kaplar ve bidonlar ya el ile yada mekanik olarak kasaya boaltlr.
Kamyonunun kasas dolunca toplama ilemi braklr ve kat atklar bertaraf nitesine
tanr. Kamyon geri dner ve kald yerden toplama ilemine devam eder. KSK ok
deiik tip kat atklara uygulanabilmesine ramen ar endstriyel atklar iin uygun
deildir. Ayrca, hafriyat atklarnn toplanmasnda da kullanlmamaldr. Sktrlmal
kamyonlardan ibaret olan SKS'nde konteyner bykl ve kullanm verimi
HKS'ndeki kadar kritik deildir. Kk toplama kaplarnn kullanm ile yklemede
kolaylk salanr ve iletmeye elastikiyet kazandrlr. Yksek retim hzna sahip
atklar ok sayda kap gerektirdiinden alan sorunu yaratabilir. Kamyon kasasnn
sktrmal olmas tercih edilmelidir. Kk beldeler iin el ile ykleme uygulanabilir.
SKS sistemi bir src ve en az bir ykleyici olmak zere iki personel gerektirir (ekil
2).

ekil 2. Sabit konteyner sistemi

4.2. Toplama leminin Bileenleri
Deiik toplama sistemleri ve yntemleri iin gerekli ara ve personel saysnn
saptanmasnda her bir sistemin birim bertaraf zaman dikkate alnmaldr. Kat
atklarn toplanmas ilemi drt kademede gerekletirilir; (a) alma, (b) tama, (c)
bertaraf yerinde boaltma ve (d) dnme.
4.2.1. Alma
(P), alma teriminin tanm kullanlan toplama sistemine baldr. Allagelen iletim
moduna sahip HKS iin alma sresi, bo bir konteyner doldurduktan sonra bir sonraki
konteynere ulam iin geen zaman, dolu konteynerin alm iin geen zamn ve
boaltldktan sonra yerine getirilmesi iin geen zaman kapsar. Deitirmeli iletim
moduna sahip HKS iin ise, dolu konteynerin alm ve boaltm iin geen sreleri
iirir. SKS iin, toplama kaplarn kamyona boaltlmas iin geen sredir.
4.2.2. Tama
(h), tama terimi, HKS iin, bertaraf nitesine ulam ve bo konteynerin eski yerine
braklmas iin dn srelerini kapsar. Bertaraf yerinde gein sreyi iermez. SKS
iin ise, kamyon dolduktan sonra bertaraf nitesine gidi ve bir sonraki gzergaha
dn srelerini ierir. HKS'nde olduu gibi, bertaraf yerinde geen sreyi iermez.

4.2.3. Bertaraf Yerinde Boaltma

(s), boaltma terimi bertaraf alannda boaltma iin geen sreyi ierir. Bu sre l
zaman olarak da tanmlanabilir. Konteynerin (HKS) veya kamyonun (SKS) bertaraf
nitesine boaltlmas, kamyonun ve lastiklerinin ykanmas iin geen sreleri
kapsar.
4.2.4. Dnme
(w), dnme terimi, toplama ilemini gerekletirmek zere, bertaraf yerinden
konteyner noktasna (HKS) veya gzergaha (SKS) ulam iin geen sredir. Dnme
sresi; (a) i banda ve sonunda kayt ve kontrol, (b) ilk seferde ilik alma noktasna
gidi ve son seferde en sol alma noktasndan garaja dn, (c) trafik skklnda
bekleme ve (d) bakm ve onarm faaliyetleri gibi gerekli sreleri olduu kadar; (a) le
yemei iin srenin almas, (b) yetkisiz ay ve kahve molalar ve (c) arkadalarla
sohbet gibi gerekli olmayan sreleri ierir.
4.3. HKS iin Toplama leme Analizi
Her sefer iin gerekli sre (bu ayn zamanda her konteyner iin gerekli sreye karlk
gelir) aadaki eitlik ile tanmlanmaktadr:
THKS= PHKS + s + h / 1-w
Burada; THKS: HKS iin birim sefer sresi (saat/sefer), P HKS: HKS iin birim sefer
bana alma sresi (saat/sefer), s: birim sefer iin bertaraf yerinde geen sre
(saat/sefer), h: birim sefer iin tama sresi (saat/sefer) ve w:dnme sresi faktr
(=0.10-0.25; tipik deer 0.15). Alma sresi ve bertaraf tesisinde geen sre nispeten
sabit olmakla birlikte, tama sresi hem tama hzna hem de mesafeye baldr.
Tama sresi aadaki gibi ifade edilmektedir:
h= a + (b) (x)
Burada; h: Toplam tama sresi (saat/sefer), a: amprik sabit (saat/sefer), b:amprik
sabit (saat/km) ve x: gidi-dn tama mesafesi (km/sefer).
(a) ve (b) katsaylar aadaki izelgede sunulmutur:
Hz kst (km/saat)
a (saat/sefer)
b (saat/km)
__________________________________________________
40
0.050
0.025

56
72
88

0.034
0.022
0.016

0.018
0.014
0.011

PHKS aadaki gibi ifade edilebilir:

PHKS = pc + uc + dbc
Burada; pc: Dolu konteynerin alm iin geen sre (saat/sefer), uc: bo konteynerin
braklmas iin geen sre (saat/sefer) ve dbc: konteyner konumlar arasnda
seyahat iin geen sre (saat/sefer).
PHKS'nin hesaplanmasnda, eer (dbc) bilinmiyorsa, sre, h= (a) + (b) (x)
denklemindeki (x)'in yerine konteynerler arasndaki mesafenin yazlmas ile
hesaplanabilir. HKS sisteminde bir toplama aracnn bir gnde yapaca sefer says
aadaki denklem ile hesaplanabilir:
Nd= (1 - w) (H) / PHKS + s + a + (b) (x)
Burada; Nd: Gnlk sefer says (sefer/gn) ve H: gnlk alma sresi (saat/gn).
Baz durumlarda, zellikle uzun mesafelerin sz konusu olduu durumlarda, gn
banda bertaraf yerinden, gn sonunda ise bertaraf yerine yaplan seyahatlar iin
geen sreler alma sresine eklenmezler. Bu durumda (w) dzeltilmelidir. Bir
haftada boaltlacak konteyner says belliyse, haftalk sre aadaki denklem ile
bulunabilir:
Dw = PHKS + s + a + (b) (x) / (1 - w) (H)
Burada; Dw: Haftalk sre (gn/hafta) ve t w: bir haftada yaplan sefer says
(sefer/hafta).
Eer haftalk sefer says bilinmiyorsa, aadaki eitlik ile hesaplanabilir:
Nw= Vw / (c) (f)
Burada; Nw: Haftada yaplan sefer says (sefer/hafta), Vw: haftalk kat atk retim
hz (m3/hafta), c: konteyner kapasitesi (m3/sefer) ve f: arlk ortalamal konteyner
kullanm faktr.

(f) deeri kat atklar tarafndan igal edilen konteyner hacminin fraksiyonu olarak
tanmlanmaktadr. Bu deer konteyner bykl ile deitiinden yukardaki
denklemde arlk ortalamal deeri kullanlmaldr.
Uygulama 1 : HKS analizi
Bir organize sanayi sitesinin kat atklar konteynerler ile toplanacaktr. Konteynerlerin
bazlarnda sktrma ilemi uygulanacaktr. Garajdan ilk konteynere olan ve son
konteynerden garaja olan seyahat sreleri sras ile, 15 ve 20 dakika/gn'dr.
Konteynerler aras seyahat sresi 6 dakikadr. Kat atklarn bertaraf edilecei niteye
olan uzaklk 25 km'dir ve hz snr 88 km/saat'tir. 8 saatlik gnlk alma sresi
dikkate alnarak, bir gnde toplanmas gereken konteyner saysn hesaplaynz.
Notasyon
pc: Dolu konteynerin alm iin geen sre (saat/sefer)
uc: Bo konteynerin braklmas iin geen sre (saat/sefer)
dbc: Konteyner konumlar arasnda seyahat iin geen sre (saat/sefer)
PHKS: HKS iin birim sefer bana alma sresi (saat/sefer)
s: Birim sefer iin bertaraf yerinde geen sre (saat/sefer)
a ve b: Amprik katsaylar (saat/sefer ve km/sefer)
Lg-d: Gidi - dn tama mesafesi (km)
L: Bertaraf nitesine olan uzaklk (km)
THKS: HKS iin birim sefer sresi (saat/sefer)
w: Dnme sresi faktr
Nd: Gnlk sefer says (sefer/gn)
H: Gnlk alma sresi (saat/gn)
t1: Garajdan ilk konteynere olan seyahat sresi (dakika/gn)
t2: Son konteynerden garaja olan seyahat sresi (dakika/gn)
Hg: Gerek gnlk alma sresi (saat/gn)
zm
1. Konteyner ykleme - boaltma sresi
Mekanik ykleme-boaltma sistemine sahip kamyonlar iin, dolu konteynerin
yklenmesi ve bo konteynerin indirilmesi iin geen sre, (pc) + (uc)= 0.40
saat/sefer olarak kabul edilmitir.
2. Konteynerler aras seyahat sresi
dbc= (6 dakika/sefer) / (60 dakika/saat) = 0.10 saat/sefer
3. HKS iin birim sefer bana alma sresi

PHKS= (pc) + (uc) + (dbc)

PHKS= (0.40 saat/sefer) + (0.10 saat/sefer) = 0.50 saat/sefer
4. Bertaraf nitesinde geen sre
Mekanik ykleme ve boaltm sistemine sahip olan kamyonlar iin, bertaraf
nitesinde geen sre, s= 0.133 saat/sefer olarak kabul edilmitir.
5. Amprik tama katsaylar
88 km/saat'lik hz snr iin amprik tama katsaylar, ilgili izelgeden a=0.016
saat/sefer ve b = 0.011 km/sefer olarak alnabilir.
6. Gidi dn tama mesafesi
Lg-d= (2) (L)
Lg-d= (2) (25 km)= 50 km
7. HKS iin birim sefer sresi
THKS= (PHKS) + (s) + (a) +(s) (b)(Lg-d)
THKS=(0.50 saat/sf) + (0.133 saat/sf) + (0.016 saat/sf) + (0.011 km/sf) (50 km)=1.20
sefer
8. Dnme sresi faktr
Dnme sresi faktr, w=0.15 olarak kabul edilmitir.
9. Gnlk sefer says
Nd= [(1-w) (H) -(t1 + t2)] / (THKS)
Nd= {(1 - 0.15) (8 saat/gn) - [(0.25 saat/gn) + (0.33 saat/gn)} / (1.20 saat/sefer) =
5 sefer/gn
10. Gerek gnlk alma sresi
Nd= [(1-w) (Hg) -(t1 + t2)] / (THKS)
5 sefer/gn= {(1 - 0.15) (Hg) - [(0.25 saat/gn) + (0.33 saat/gn)} / (1.20 saat/sefer)
Hg= 7.74 saat/gn
4.4. SKS in Toplama lemi Analizi
4.4.1. Mekanik Yklemeli Kamyonlar
Birim sefer sresi ve birim sefer bana alma sresi aadaki eitlikler ile tanmlabilir:
TSKS= PSKS + s + a + (b) (x) / 1 - w
PSKS= (Ct) (uc) + (np - 1) (dbc)

Burada; PSKS:SKS iin birim sefer bana alma sresi (saat/sefer), Ct: sefer bana
boaltlan toplama kab says (adet/sefer), uc:SKS iin kap bana boaltma sresi
(saat/kap), np:sefer bana alma blgesindeki kap says (blge/sefer) ve
dbc:blgeler arasnda seyahat iin geen sre (saat/blge).
Her seferde boaltlacak kap says toplama aracnn hacmi ve uygulanan sktrma
oran ile ilgilidir. Bu say aadaki denklem ile hesaplanabilir:
Ct= (v) (r) / (c) (f)
Burada; v: toplama aracnn hacmi (m 3/sefer), r:sktrma oran, c:kap hacmi
(m3/kap) ve f:arlk ortalamal kap kullanm faktr.
Her hafta iin gerekli sefer says aadaki denklem ile ifade edilebilir:
Nw= Vw / (v) (r)
Burada; Vw: haftalk kat atk retim hz (m3/hafta).
Her hafta iin gerekli alma sresi aadaki eitlik ile saptanabilir:
Dw= (Nw) (PSKS) + (tw) [s + a + (b) (x)] / (1 - w) (H) (tw = Nw)
Uygulama 2 : SKS analizi
Bir yerleim blgesinin kat atklar 4 m 3'lk kaplarn kullanld SKS ile toplanacaktr.
Aadaki verileri kullanarak kamyon kapasitesini belirleyiniz.
- Kap kullanm faktr= 0.75
- Herbir blgedeki kap says= 2
- Kamyon sktrma oran= 2.5
- Kap boaltma sresi: 0.10 saat/kap
- Blgeler aras ortalama seyahat sresi= 0.10 saat/blge
- Tek yn tama uzakl= 30 km
- Hz snr= 88 km/saat
- Garajdan ilk blgeye seyahat sresi= 0.33 saat/gn
- Son blgeden garaj seyahat sresi= 0.25 saat/gn
- Bertaraf nitesine sefer says= 2 sefer/gn
- Gnlk alma sresi= 8 saat/gn

Notasyon
w: Dnme sresi faktr
H: Gnlk alma sresi (8 saat/gn)
Nd: Gnlk sefer says (sefer/gn)
TSKS: SKS iin birim sefer sresi (saat/sefer)
t1: Garajdan ilk blgeye olan seyahat sresi (dakika/gn)
t2: Son blgeden garaja olan seyahat sresi (dakika/gn)
s: Birim sefer iin bertaraf yerinde geen sre (saat/sefer)
a ve b: Ampirik katsaylar (saat/sefer ve km/sefer)
Lg-d: Gidi-dn tama mesafesi (km/sefer)
L: Bertaraf nitesine olan uzaklk (km)
PSKS: SKS iin birim sefer bana alma sresi (saat/sefer)
Ct: Sefer bana boaltlan toplama kab says (adet/sefer)
uc: SKS iin kap bana boaltma sresi (saat/kap)
np: Sefer bana alma blgesindeki kap says (blge/sefer)
dbc: Blgeler arasnda seyahat iin geen sre (saat/blge)
v: Toplama aracnn hacmi (m3/sefer)
r: Sktrma oran
c: Kap hacmi (m3/kap)
f: Arlk ortalamal kap kullanm faktr
zm
1. Dnme sresi faktr
Dnme sresi faktr, w= 0.15 olarak kabul edilmitir.
2. SKS iin birim sefer sresi
H= [(Nd)(TSKS) + (t1 + t2)] / (1 - w)
(8 saat/gn) = {(2 sefer/gn) (T SKS) + [(0.33 saat/sefer) + (0.25 saat/sefer)]} / (1 0.15)
TSKS= 3.10 saat/sefer
3. Bertaraf nitesinde geen sre
Bertaraf nitesinde geen sre, s= 0.10 saat/sefer olarak kabul edilmitir.
4. Amprik tama katsaylar
88 km/saat'lik hz snr iin; a= 0.016 saat/sefer ve b=0.011 km/sefer olarak alnabilir.
5. Gidi - dn tama mesafesi
Lg-d= (2) (L)
Lg-d= (29 (30 km) = 60 km

6. SKS iin birim sefer bana alma sresi

TSKS= (PSKS) + (s) + (a) + (b) (Lg-d)
(3.10 saat/sefer)= (PSKS) + (0.10 saat/sefer) + (0.016 saat/sefer) + (0.011 saat/sefer)
(60 km)
PSKS= 2.32 saat/sefer
7. Sefer bana boaltlan toplama kab says
PSKS= (Ct) (uc) + (np -1) (dbc)
(2.32 saat/sefer)= (Ct) (0.10 saat/kap) + [(0.5) (Ct) - 1] (0.10 saat/blge)
Ct= 16 kap/sefer
8. Ara kapasitesi
Ct= [(v) (r)] / [(c) (f)]
(16 kap/sefer)= [(v) (2.5)] / [(4m3/kap) (0.75)]v=19.2 m3 (=20 m3)
Uygulama 3 : HKS ve SKSnin Kyaslanmas
Bir beldenin kat atklar zel bir irket tarafndan toplanacaktr. irket HKSni tercih
etmekte, fakat yksek tama maliyetinden endie duymaktadr. Bertaraf nitesi iin
seilecek yerin uzakln, HKS maliyeti SKS maliyetini gemeyecek ekilde
belirleyiniz.
Ortak veriler
-Haftalk kat atk retim hz= 230 m3 / hafta
-Bir arata alan personel says= 1 kii/ara
-Toplama kab / konteyneri kullanm faktr=0.67
-letme masraf=225,000 TL/saat
-Kap / konteyner blgeleri aras mesafe=165 m
-Kap / konteyner blgeleri aras seyahat katsaylar; a=0.060 saat / sefer ve
b=0.040 saat/km
-Tama katsaylar; a = 0.022 saat / sefer ve b=0.014 saat/km
-Dnme sresi faktr=0.15
-Gnlk alma sresi=8 saat/gn
HKS verileri
-Konteyner kapasitesi= 6.10 m3/sefer
-Konteyner alma sresi= 0.033 saat/sefer
-Konteyner indirme sresi=0.033 saat/sefer
-Konteyner boaltma sresi= 0.053 saat/sefer

-Genel masraflar=6,000,000 TL/hafta

SKS verileri
-Kap kapasitesi=6.10 m3/blge
-Toplama arac kapasitesi=23 m3/sefer
-Ara sktrma oran=2
-Kap boaltma sresi=0.050 saat/kap
-Ara boaltma sresi=0.100 saat/kap
-Genel masraflar=11,250,000 TL/hafta
Notasyon
Nw: Haftalk sefer (sefer/hafta)
Vw: Haftalk kat atk retim hz(m3 / hafta)
C: Ortalama konteyner kapasitesi (m3/sefer)
F:Arlk ortalamal konteyner kullanm faktr
Tw: Bir haftada yaplan sefer says (sefer / hafta)
PHKS: HKS iin birim sefer bana alma sresi (saat/sefer)
Pc:Dolu konteynerin alm iin geen sre (saat/sefer)
Uc: Bo konteynerin braklmas iin geen sre (saat/sefer)
Dbc: Konteyner konumlar arasnda seyahat iin geen sre (saat/sefer)
A ve b: Amprik katsaylar (saat/sefer ve km/sefer)
X: Blgeler aras mesafe (km/sefer)
Dw: Haftalk sre (gn/hafta)
Tw: Bir haftada yaplan sefer says
S: Bertaraf nitesinde geen sre (saat/sefer)
A ve b: Amprik katsaylar (saat/sefer ve km/sefer)
X: Bertaraf nitesine olan uzaklk (km/sefer)
W: Dnme sresi faktr
H: Gnlk alma sresi (saat/gn)
MHKS:HKS iletme maliyeti (TL/hafta)
Mh: Haftalk iletme maliyeti (TL/hafta)
Ct: Sefer boaltlan toplama kab says (adet/sefer)
V: Toplama aracnn hacmi (m3/sefer)
R:sktrma oran
C: Kap hacmi (m3/kap)
F: Arlk ortalamal kap kullanm faktr
PSKS: SKS iin birim sefer bana alma sresi (saat/sefer)
MSKS: SKS iletme maliyeti (TL/hafta)

zm
A. HKS ANALZ
1.Haftalk sefer says
Nw: (Vw) / (c) (f)
Nw: (230 m3/hafta) / (6.10 m3/sefer) (0.67) = 56.3 (tw = Nw = 56 sefer/hafta)
2.Birim sefer bana alma sresi
PHKS = (pc) + (uc) + (dbc) = (pc) + (uc) + (a) + (b) (x)
PHKS = (0.033 st/sf) + (0.033 st/sf) + (0.060 st/sf) + (0.040 st/km) (0.165 km/sf)= 0.133
saat/sefer
3.Haftalk alma sresi
Dw= {(tw) [(PHKS) + (s) (a) + (b) (x)]} / [(1 w) (H)]
Dw= {56 sefer/hafta) [(0.133 saat/sefer) + (0.053 saat/sefer) + (0.022 saat/sefer) +
(0.014 saat/km) (x km)]} [(1 0.15) 88 saat/gn)] = [(1.713) + (0.15) (x)] (gn/hafta)
4. HKS letme maliyeti
MHKS= (Mh) (H)(Dw)
MHKS=(225,000 TL/saat)(8 saat/gn) [(1.713) + (0.15) (x)] = (TL/hafta)
B. SKS ANALZ
1.Sefer bana boaltlan toplama kab says
Ct = [(v) (r)] / [(c) (f)]
Ct = [(23 m3/sefer) (2)] / [(6.10 m3/kap) (0.67)] = 11.3 kap/sefer
Ct = 11 kap/sefer
2.SKS iin birim sefer bana alma sresi
PSKS= (Ct) (uc) + (np 1) (dbc) = (ct) (uc) + (np-1) [(a) + (b) (x)]
PSKS= (11 kap/sf) (0.050 st/kap) + (11-1 bl/sf)[0.060 st/bl) + (0.040 st/km)(0.165
km/bl)=1.220 st/sf
3.Haftalk sefer says
Nw= (Vw) / (c) (f)
Nw= (230 m3/hafta) / (23 m3/sefer) (2) = 5 sefer/hafta

4.Haftalk alma sresi

Dw={(Nw)(PHKS) + (tw)[(s) + (a) + (b) 8x)]} / [(1 w) (H)]
Dw= {(5 sefer/hafta) (1.220 saat/sefer) + (5 sefer/hafta)[(0.100 saat/sefer) + (0.022
saat/sefer) + (0.014 saat/km) (x km)]} / [(1 0.15) (8 saat/gn)]= [(0.990) + (0.010)
(x)] (gn/hafta)
5.SKS iletme maliyeti
MHKS= (Mh) (H)(Dw)
MHKS= (225,000 TL/saat) (8 saat/gn) [(0.990) + (0.010)(x)] = [(1,782,000) + (18,000)
(x)](TL/hafta)
6. Sistemlerin kyaslanmas
Gidi-dn tama mesafesi HKS ve SKSnin toplam maliyetlerinin eitlenmesi ile
bulunabilir:
(6.00x106TL/hafta)+[(3.08 x 106)+(0.21x106)(x)]=(11.25x106 TL/hafta)+[(1.78x106) (x)]
(x)=20.42 km
x1 (tek yn)= 10.21 km
4.4.2. El le Yklemeli Kamyonlar
(H) ve gnlk sefer says biliniyorsa, alma ilemi sresi aadaki denklem ile
hesaplanabilir:
H =(Nd) [PSKS + s + a + (b) (x)] / 1 w
Sefer bana alma sresi biliniyorsa, her seferde toplama blgesi says
hesaplanabilir:
Np= (60) (PSKS) (n) / tp
Burada; Np:sefer bana alma blgesi says (blge/sefer), 60:dakika/saat, P SKS:sefer
bana alma sresi (saat/sefer), n:toplayc ici says (ii) ve tp:birim alma sresi
(ii-dakika/blge).
(tp) aadaki denklem ile tanmlanmaktadr:
tp= 0.72 + (0.18)(Cn) + (0.014)(PRH)
Burada; Cn: her blgedeki kap says (kap/blge) ve PRH: kaplarn evden alnma
yzdesi (%).
Eer haftada bir kez kaldrmdan toplama yaplyorsa, 1 ila 2 kap iin t p= 0.55 iidakika/blge, 3ten daha fazla kap iin ise t p=0.92 ii-dakika/blge olarak alnabilir.

Allagelen kamyonlarn
arttrlmaldr.l

kullanlmas

halinde

bu

deerler

%10

orannda

Uygulama 4 : Toplama ilemi analizi

Bir beldenin kat atklar evlere braklan 2er kap ile toplanmaktadr. Belediye evlere
sadece 1 kap brakmay, geri kalan ise kaldrmda duran 1 kaba destek olarak
kullanmay planlamaktadr. Tm servisin %10u baheden toplama ilemine yneliktir.
Halihazrda 300 servis uygulanmaktadr. Her gn ka tane ilave kap toplanabileceini
hesaplaynz.
Notasyon
Ttop,m: Mevcut durum iin toplama sresi (dakika)
Cn: Her alma blgesindeki ortalama kap says (kap/servis)
PRH:Kaplarn evden alnma yzdesi (%)
Nservis: Servis says (servis)
Nkap,m: Mevcut durumda toplanan kap says (kap)
Ttop,p= Planlanan durum iin toplama sresi (dakika)
Nkap,p= Planlanan durum iin toplanacak kap says (kap)
Nkap,i= lave toplanacak kap says (kap)
zm
1.Mevcut durum iin toplama sresi
ttop,m = [(0.72) + (0.18) (Cn) + (0.014) (PRH)](nservis)
ttop,m = [(0.72) + (0.18) (2 kap/servis) + (0.014) (100)](300servis)=744 dakika
2.Mevcut durumda toplanan kap says
nkap, m = (Cn)(nservis)
nkap, m = (2 kap/servis (300 servis) = 600 kap
3.Planlanan durum iin toplama sresi
ttop,p = [(0.72) + (0.18) (Cn) + (0.014) (PRH)](nservis) + ttop,m = [(0.72) + (0.18) (Cn) +
(0.014) (PRH)](nservis)
(744 dakika) = [(0.72) + (0.18) (2 kap/servis) + (0.014) (0)] [(0.90)(T p)] + [(0.72) +
(0.18) (1 kap/servis) + (0.014) (100)] [(0.10)(T p)]
Tp= 620 servis
4. Planlanan durum iin toplanacak kap says
nkap,p = (Cn) (nservis) (PRH/100)(Tp) + (Cn)(nservis)(PRH/100)(Tp)
nkap,p = (2 kap/sevis) (0.90) (620 servis)(1 kap/servis) + (0.10)(620 servis)

= 1.178 kap
5.lave toplanack kap says
nkap, i= (nkap,p) (nkap, m)
nkap,i = (1.178 kap) (600 kap) = 578 kap
Blge says belirlendikten sonra, toplama arac kapasitesi aadaki denklem ile
saptanabilir:
V = (Vp) (Np) / r
Burada; v3: ara kapasitesi (m3/sefer), Vp: her blgeden toplanan kat atk hacmi
(m3/blge), Np: sefer bana alma blgesi says (blge/sefer) ve r: sktrma oran.
Haftalk sefer says aadaki denklem ile hesaplanabilir.
Nw= (Tp)(F)
Burada; Nw: haftalk sefer says (sefer/hafta), Tp: toplam alma blgesi says (blge)
ve F: haftalk toplama skl (1/hafta).
Uygulama 5 : Bir yerleim blgesinin toplama sisteminin tasarm
Aadaki verileri kullanarak 1,000 mstakil konut iin toplama sisteminin tasarmn
yapnz.
-Servis bana den ortalama konut says = 3.5 konut/servis
-Birim kat atk retim hz = 0.90 kg/kii.gn
-Kaptaki kat atn younluu = 120 kg/m 3
-Servis bana toplanan kap says = 2 adet
-Kap hacmi = 120 L
-Servis tipi = %50 evden, %50 kaldrmdan alma
-Toplama skl = 1 1/hafta
-Toplama arac tipi = kaldrp yklemeli ve sktrmal
-Sktrma oran = 2
-Gidi-dn tama mesafesi = 25 km/sefer
-Gnlk alma sresi = 8 saat/gn
-Gnlk sefer says 0 2 sefer/gn
-l sre faktr 0 0.15
-Tama sresi amprik katsaylar; a=0.016 saat/sefer ve b=0.011 saat/km
-Bertaraf nitesinde geen sre = 0.10 saat/sefer
-Her blge iin alma sresi aadaki denklem ile hesaplanacaktr:

tp = 0.72 + (0.18)(Cn) + (0.014)(PRH)

Notasyon
PSKS: Sefer bana alma sresi (saat/sefer)
W: l sre faktr
H: Gnlk alma sresi (saat/gn)
Nd:Gnlk sefer says (sefer/gn)
s: Bertaraf nitesinde geen sre (0.10 saat/sefer)
a ve b: Tama sresi amprik katsaylar (saat/sefer ve (saat/km)
x : Gidi-dn tama mesafesi (km/sefer)
Tp: Birim alma sresi (ii-dakika/blge)
Cn: Her alma blgesindeki ortalama kap says (kap/blge)
PRH: Kaplarn evden alnma yzdesi (%)
np:Sefer bana alma blgesi says (blge/sefer)
60: Dakika (dakika/saat)
n: Toplayc ii says (ii)
Vp: Her blgeden toplanan kat atk hacmi (m3/blge)
qbirim: Birim kat atk retim hz (kg/kii.gn)
nbirim: Servis bana den ortalama konut says (konut/servis)
Y: Kaptaki kat atn younluu (kg/m 3)
F:Toplama skl (1/hafta)
v: Ara kapasitesi (m3/sefer)
r: Sktrma oran
Nw: Haftalk sefer says (sefer/hafta)
Tp: Toplam alma blgesi says (blge)
tw: Hafta uygulanacak sefer says (sefer/hafta)
Dw,b: Birim alma sresi (ii-gn/hafta)
np:i says (ii)
Dw:Haftalk alma sresi (gn/hafta)
zm
1.Sefer bana alma sresi
PSKS = {[(1 w)(H) / Nd)]} [(s) + (a) + (b)(x)]
PSKS = {[(1 0.15)(8 st/g)] / (2 sf/g)} [(0.10st/sf) + (0.015 st/sf) + (0.011 st/km)(25
km/sf)] = 3.13 st/sf
2.Birim alma sresi
tp= (0.72) + (0.18)(Cn) + (0.014)(PRH)
tp= (0.72) + (0.18)(2 kap/blge) + (0.014)(50) = 1.76 ii-dakika/blge

3.Sefer bana alma blgesi says

Np = [(60)(PSKS)(n)] / (tp)
Np = [(60dk/st)(3.13 st/sf)(2 ii)] / (1.76 ii-dakika/blge) = 213.4 blge/sefer (=213
blge/sefer)
4.Blge bana haftada oluan kat atk hacmi
Vp = [(qbirim)(Nbirim)] / [(Y)(F)]
Vp = [(0.90 kg/kii.gn)(3.5 kii/blge)] / [(120 kg/m 3)(1 1/hafta)] = 0.184 m3/blge
5.Ara kapasitesi
v = [(Vp) (Np)] / (r)
v = [(0.184 m3/blge)(213 blge/sefer)] / (2) = 19.60 m3/sefer
6.Haftalk sefer says
Nw =[(Tp)(F)] / (Np)
Nw = [(1,000 blge)(1 1/hafta)] / (213 blge/sefer) = 4.69 sefer/hafta (t w=5 sefer/hafta)
7.Birim alma sresi
Dw,b = (np) {(Nw)(PSKS) + (tw)[(s) + a) + (b)(x)]} / [(1 w)(H)]
Dw,b = (2 ii) {(4.69 sefer/hafta)(3.13 saat/sefer) + (5 sefer/hafta)[(0.10 saat/sefer) +
(0.016 saat/sefer) + (0.011 saat/km)(25 km/sefer )]} / [(1 0.15)(8 saat/gn)] = 4.89
ii-gn/hafta
8.Haftalk alma sresi
Dw = Dw,b / (np)
Dw = (4.89 ii-gn/hafta) / (2 ii) = 2.45 gn/hafta (= 3 gn/hafta)
4.5. Toplama Gzergahlar
Ekipman ve i gc belirlendikten sonra, bunlarn verimli bir
kullanlabilmesine olanak tanyacak toplama gzergahlarnn karlmas
Genelde, optimum gzergahn bulunmas ilemi bir deneme-yanlma
gerektirir. Her alternatif iin sabit ve kesin bir kural yoktur. Gzergah
ileminde dikkat edilmesi gereken esaslar aada sunulmutur:

ekilde
gerekir.
yntemi
karma

-Toplama noktas ve skl ile ilgili mevcut politika ve dzenlemeler belirlenmelidir.

-Ekip says ve ara tipi gibi mevcut sistem artlar saptanmaldr.
-Gzergah snrlar olarak toporafik ve fiziksel engellerin kullanlmas ile gzergahn
balang ve biti noktalar belirlenmelidir.
-Engebeli arazilerde gzergahn balang noktas tepede olmal ve aaya ara
dolduka inilmelidir.

- En son boaltlacak/alnacak kap/konteyner bertaraf nitesine yakn olmaldr.

-Trafii youn blgelerdeki gzergahlarn kat atklar gnn erken saatlerinde
toplanmaldr.
-Ar miktarda kat atk oluturan kaynaklara gnn ilk ksmnda servis
gtrlmelidir.
-Az miktarda kat atk toplanlan dank alma noktalarna servis bir seferde veya ayn
gnde gtrlmelidir.
4.6. Gzergahlarn karlmas
Toplama gzergahlarnn karlmas ilemi drt kademede gerekletirilir:
-Kat atk oluturan kaynaklar ile ilgili bilgileri ve verileri ieren haritann hazrlanmas
-Veri analizi
-Alternatif gzergahlarn karlmas
-Dene-yanl yntemi ile optimum gzergahn belirlenmesi
1.Kademe
Kat atklar toplanacak yerleim blgesini gsterir nispeten byk lekli bir harita
zerinde her bir alma noktas iin;
-Konum
-Kap says
-Toplama skl
-SKS uygulanacaksa, her birim alm iin toplanacak kat atk miktarlarnn tahmini
deerleri
Problem analizine yardmc olmas bakmndan aadaki semboller kullanlmaldr:
Hareketli konteyner sistemi: F/N
Sabit konteyner sistemi (a): SW / N/F
Sabit konteyner sistemi (b): ( o ) () ( )
(a): Mekanik yklemeli sktrmal
(b): El ile yklemi
F: Toplama skl
N: Kap says
SW: Kat atk miktar (m3 / sefer)
o: Kap-haftada 1 kez
2 : kap-haftada 1 kez
: Snrsz servis-haftada 1 kez
: 1 kap-haftada 2 kez
: 2 kap-haftada 2 kez

: Snrsz servis-haftada 2 kez

HKS iin, her bir alma noktasndaki kat atk retim hz nemli deildir, nk
toplama gzergahnn karlmas zerinde dorudan etkiye sahip deildir. Bununla
beraber, SKS iin her bir alma noktasndaki kat atk retim hz her seferde
boaltlacak kap saysn belirler. Deneme-yanlma yntemi uygulanacandan,
izimlerde ince kopya kad kullanlmaldr. Alann byklne ve alma noktas
saysna bal olarak, alan fonksiyonel arazi kullanm alanlarn belirten kare veya
dikdrtgen paralara ayrlmaldr. 20 ila 30 alma noktasndan daha az noktalara sahip
blgeler iin bu ilem gerekli deildir. Byk blgeler daha kk alanlara
blnmelidir.
2,3 ve 4.Kademeler (HKS iin)
Bu kademelerin incelenmesinde; toplama gzergahlarnn ekil 4te grld gibi
hipotetik fonksiyonel kullanm baznda karld, aadaki verilerin mevcut olduu
ve 1.kademede hazrlanan bilgilerin harita zerinde verildii kabul edilecektir.

ekil 4. Tipik fonksiyonel kullanm alan

-Toplama arac zellii = Mekanik yklemeli
-Toplama skl = 5 gn/hafta
-Gnlk ortalama sefer says = 9 sefer/gn

2. Kademe: Her biri ayn toplama sklna sahip olacak alma blgesi says
izelgenin 1 ve 2.kolonlarnda zetlenir. Sonra, her gn ayn sklkta toplanacak kap
says belirlenir (4 8. kolonlar). Bu bilgiler ile gzergahlar karlr.
Toplama/hafta
(1)
1
2
3
4
5
Toplam

Alma noktas
says
(2)
10
3
3
4

Sefer/hafta
(3)

Bir gnde boaltlan kap says

Pzt.

Sal.

r.

Pr.

Cum.

10
6
9
20

2
3
4

2
3
4

2
3
4

2
3
4

2
3
4

20

45

3. Kademe: Bertaraf yerinden veya aralarn park ettii yerden balayarak, bu yere
en yakn balama ve bitii salayan toplama gzergahlar izilir. Pazartesi gn iin
izilmi gzergah ekil 4te verilmitir. Toplama ilemi, trafik artlar, aktivite tipi ve
benzeri hususlar dikkate alan mantki bir baza oturtulmaldr.
4. Kademe: Be gzergah karldktan sonra, kaplar arasnda katedilecek ortalama
mesafeler hesaplanmaldr. Eer gzergahlar dengesiz ise her biri ayn mesafeye
sahip olacak ekilde yeniden dzenlenirler. Her gzergah kesinletirilmeden nce bir
kez denenmelidir. Eer birden fazla sayda toplama araca gerekli ise, her bir
fonksiyonel kullanm alan iin toplama gzergahlar karlmal ve her bir src iin
i yk dengelenmelidir.
2, 3 ve 4. Kademeler (SKS iin)
Toplama alannn zellikleri ekil 5te verilmitir. SKS analizi verileri aada
sunulmutur:
-Ara kapasitesi = 30 m3
-Toplama arac zellii = Mekanik yklemeli-sktrmal
-Sktrma oran = 3
-Toplama gnleri = Pazartesi, aramba, Cuma
-Gnlk sefer says = 1 sefer/gn
2. Kademe: Toplama iinin yaplaca her gn servis gtrlen blgelerden alnacak
kat atk hacmi hesaplanr. ekil 5ten de grlecei zere toplama noktas says
18dir. Toplanacak kat atk hacmi aadaki gibi hesaplanabilir:
(1) (2 + 8+ 8 +5 +5 + 4+ 8 +8 +6) = 54 m3
(2) (8 + 8) = 32 m3
(3) (8+ 8 + 8 + 8 + 8 + 8 + 8) 168 m3
=254 m3

254 m3lk kat atk haftada gn toplanacaktr. Bu durumda her gn toplanacak

ortalama kat atk hacmi, (254 m 3) / (3 gn) = 85 m3tr. Kamyonun etkin tama
kapasitesi, sktrma oran (3) dikkate alnarak, (30 m 3)(3) = 90 m3 olarak
hesaplanabilir. (85 m3) < (90 m3) olduundan haftada gnlk toplama skl
uygundur.
3.Kademe: ekil 5te Pazartesi gn izlenecek gzergah verilmi ve kullanlan
notasyon aada sunulmutur:
Pazartesi gn toplanacak kaplar: O
aramba gn toplanacak kaplar:
Cuma gn toplanacak kaplar:
Pazartesi ve aramba gn toplanacak kaplar:
Her gn toplanacak kaplar:
Vpazartesi = (O 18 m3) + ( 56 m3) + ( 16 m3) = 90 m3
Varamba = (10 m3) + ( 56 m3) + ( 16 m3) = 82 m3
Vcuma = ( 26 m3) + ( 56 m3) = 82 m3

ekil 5. Pazartesi gn izlenecek gzergah

4.Kademe: Toplama gzergahlar belirlendikten sonra, gerek konteyner younluu
ve her bir gzergah iin tama mesafeleri belirlenmelidir. Bu veriler kullanlarak,
gnlk i gc gereksinimi gnlk alma sresine gre kontrol edilmelidir. Bazen, i
gcn dengelemek iin gzergahlarn yeriden dzenlenmesi gerekebilir.
Gzergahlar kesin olarak belirlendikten sonra master plan zerinde iaretlenmelidir.

Toplama gzergahlar iin bir master program hazrlanmaldr. Bu program toplama

iini yapan kurulu tarafndan uygulanmaldr. Her alma noktasn gsteren bir altprogram da hazrlanmal ve bu srclere verilmelidir. Ayrca, her srcye bir harita
da verilmelidir. Src her nokta iin bulgu ve gzlemlerini bir kayt defterine
aktarmaldr.