SB

KEMIJSKA VEZA

10.1 uvod-valencija
Elektronska konfiguracija valentnih ljuski odreduje valentnost atoma elementa
(monovalentni, polivalentni i multivalentni elementi)
valencija - mo spajanja atoma s drugim ili istovrsnim atomima
elektronska konfiguracija je odgovorna za valenciju:
- "vanjski" elektroni - sudjeluju u vezi
- "unutarnji" elektroni - ne sudjeluju u vezi
svi tee najveoj stabilnosti. Kod atoma je to kada su izoelektrini (imaju istu el.
konfiguraciju) s plemenitim plinovima.
nekima je lake otpustiti, a nekima je lake primiti elektrone za izoelektrinost s
plemenitim plinovima
2

Title goes here

SB

10.1 uvod-Lewisovi simboli

ns1 ns2

ns2: np1 np2 np3 np4 np5 np6

toke predstavljaju valentne elektrone (oni mogu sudjelovati u stvaranju veze)

atomu klora nedostaje jedan elektron da bude izoelektrian s argonom
3

10.2 Ionska veza

heteropolarna veza - nastaje privlaenjem dva suprotna pola (iona)
ine je elementi koji lako otputaju ili primaju elektrone (en. ionizacije)
KORAK 1:
trebaju nastati ioni (kation i anion)
izoelektrian s He
izoelektrian s Ne

KORAK 2:
moraju se privui nastali ioni (elektrostatski)

Title goes here

SB

10.2.1 Energija ionske veze

pri 1 atm i 25 oC svi svi ionski spojevi su krutine.
stabilnost ionskih krutina ovisi o interakcijama iona koje je sainjavaju.
kvantitativna mjera stabilnosti ionske krutine se izraava energijom kristalne
reetke (energija potrebna za razdvajanje 1 mola ionske krutine u plinovite ione)
LiF(s)Li+(g) + F-(g) potrebna energija (H)
to je vea energija potrebna za razdvajanje ionske krutine, to je spoj stabilniji

Kristalne tvari - kubina jedinina elija

jednostavna

81/8 =1 atom

volumno centrirana

81/8 + 1= 2 atoma

plono centrirana

61/2 + 81/8 = 4 atoma

Title goes here

SB

10.2.2 Energija kristalne reetke veze (Born-Haberov ciklus)

10.2.3 Karakteristike ionske veze

1. veza izmeu iona posve je elektrine prirode
2. ionski spojevi su tvrdi s visokim talitem i vrelitem,
obino lako topljivi u vodi (vidi kako nastaju otopine!)

3. ionska veza nije usmjerena u prostoru (vidi molekulsku geometriju-VSEPR)

4. ionski spojevi su elektroliti, odnosno vodii drugog reda
5. u novije vrijeme ionske tekuine
(ionski spojevi u tekuem stanju na sobnoj temp.)

Title goes here

SB

10.2.3 Karakteristike ionske veze

usporediti energiju kristalne reetke i:

- naboje iona koji ine ionsku krutinu
- veliinu ionskog radijusa

10.2.3 Karakteristike ionske veze

ionski promjer - udaljenost izmeu jezgre nabijene estice i
najudaljenijeg prostora koji zauzima elektronski oblak
ionski promjer moe varirati (el. polje, drugi ioni)

10

Title goes here

SB

10.2.3 Karakteristike ionske veze

u pm

http://www.knowledgedoor.com/2/elements_handbook/shannon-prewitt_crystal_radius.html

11

http://abulafia.mt.ic.ac.uk/shannon/ptable.php

10.3.1 Kovalentna veza-Lewisove formule

Lewis (1916. g.) sugerira da se kem. veza stvara tako da atomi dijele
zajednike elektrone

veza koja se zasniva na dijeljenju elektronskih para (ili parova) se naziva

kovalentna veza, a spojevi kovalentni spojevi.

zajedniki elektronski par se u Lewisovim strukturama oznaava crtom

u vezi sudjeluju samo valentni elektroni

Title goes here

12

SB

10.3.2 Kovalentna veza-duljina veze

duljina veze je udaljenost izmeu jezgri dvaju atoma kada je molekula pri
najmanjoj energiji
ovisi o veliini atoma
13
animacija\atomska medjelovanje_nastanak kov veze

10.3.2 Kovalentna veza-duljina veze

Kovalentni radijus, rcov

14

Title goes here

SB

10.3.3 Kovalentna veza-pravilo okteta; slobodni el. parovi

15

10.3.4 Kovalentna veza-koordinativna veza

ako zajedniki el. par potjee od samo jednog atoma-koordinativna veza

16

Title goes here

SB

10.3.5 Kovalentna veza-viestruke veze

atomi mogu dijeliti i vie od jednog el. para

17

10.3.6 Kovalentna veza-viestruke veze i duljina veze

duljina veze ovisi i o tome koliko ima zajednikih el. parova

18

Title goes here

SB

10.3.6 Kovalentna veza-viestruke veze i red veze

red veze je broj zajednikih elektronskih parova (oni koji sudjeluju u vezi)

1
2
3

19

10.3.7 Kovalentna veza-rezonantne strukture

delokalizirani elektroni
delokalizirana veza-zajedniki el. par "pripada" veem broju atoma, a ne samo
dvama atomima
rezonanca

formalni naboj: graa iz seminara

20

Title goes here

10

SB

10.3.7 Kovalentna veza-rezonantne strukture

21

10.3.7 Kovalentna veza-rezonantne strukture

Elektronska strukturna formula CO2 prema pravilu okteta moe se
pisati na 3 naina

O C O

O C O

O C O

Formalno, sve tri strukture zadovoljavaju pravilo okteta

Strukture 1 i 3 imaju jednostruku i trostruku vezu, a struktura 2 dvije
dvostruke veze
jednostruka C-O veza je najslabija, pa je i najdulja (143 pm)
dvostruka C=O veza kraa od jednostruke (122 pm)
trostruka CO veza najkraa (110 pm)

22

Title goes here

11

SB

10.3.7 Kovalentna veza-rezonantne strukture

strukturna analiza je pokazala da su oba atoma kisika jednako udaljena

od ugljikova atoma (odgovarala bi druga strukturna formula), ali
utvreno je da je udaljenost izmeu C i O 115 pm to je manje nego to
odgovara dvostrukoj vezi (122 pm), a vea od one to odgovara trostrukoj
vezi (110 pm)
Stvarna elektronska struktura je REZONANTNI HIBRID ili MEZOMERIJSKI
HIBRID sve tri elektronske strukture.

23

10.3.7 Kovalentna veza-rezonantne strukture

pojedinane strukture zovu se kanonskim strukturama i ne predstavljaju
razliite vrste molekula nego jedna molekula hibridne strukture.
rezonancija dovodi do delokaliziranja elektrona
delokaliziranje elektrona smanjuje njihovo meusobno odbijanje jer se
prostiru preko veeg broja atoma
zato rezonancija odnosno delokalizacija elektrona - dovodi do vee
stabilnosti molekule.

24

Title goes here

12

SB

10.3.7 Kovalentna veza-rezonantne strukture

Primjer: karbonat ion, CO32-, NO3-

Dvostruka veza nije lokalizirana, postoji rezonancija

Red veze 1 1/3; jaa je od jednostruke, ali slabija od dvostruke; razmak
izmeu C-O je jednak.

25

10.3.7 Kovalentna veza-rezonantne strukture

Benzen, C6H6 - vaan primjer
Ima lokalizirane -veze i delokalizirane -veze
Veza izmeu C atoma u benzenu sastoji se od pune -veze i polovice
-veze. Red veze je 1 1/2
Struktura - pravilan esterokut

26

Title goes here

13

SB

27

28

Title goes here

14

SB

29

30

Title goes here

15

SB

31

32

Title goes here

16

SB

10.3.8 Kovalentna veza-pravilo okteta - iznimke

nekompletni oktet
neparan broj elektrona
vie od 8 valentnih elektrona oko centralnog atoma-proireni oktet

nekompletni oktet
npr. elementi 2. skupine (...2s2) i 13. skupine (...2s22p1)

33

10.3.8 Kovalentna veza-pravilo okteta - iznimke

za B se moe napraviti struktura koja bi zadovoljavala oktet

vrijede sve 4 strukture (3 rezonantne i jedna s nekompletnim oktetom)

34

Title goes here

17

SB

10.3.8 Kovalentna veza-pravilo okteta - iznimke

neparan broj elektrona u molekuli

esto se molekule s nesparenim elektronima se esto nazivaju radikalima

35

10.3.8 Kovalentna veza-pravilo okteta - iznimke

proireni oktet

S i P koriste nepopunjene 3d-orbitale za "smjetanje" elektrona

36

Title goes here

18

SB

10.3.7 Kovalentna veza-jakost (energija) veze

energija (entalpija) potrebna za raskidanje veze izmeu dva atoma u molekuli,
kada je ona u plinovitom stanju
CH4(g) C(g) + 4H(g) H = 1662 kJ
energija veze = 1662 kJ / 4 = 416 kJ

NH3NI3
37

10.3.8 Djelomino ionski karakter kovalentne veze

kad se spajaju atomi razliite elektronegativnosti

38

Title goes here

19

SB

10.3.8 Djelomino ionski karakter kovalentne veze

Veu li se kovalentnom vezom dva ili vie raznovrsnih atoma koji imaju razliit
afinitet za elektrone, atom s veim afinitetom (veom elektronegativnou)
jae privlai elektrone zajednikog elektronskog para (elektronski oblak).

Dolazi do asimetrine raspodjele negativnog naboja u molekuli.

nastaje pozitivni i negativni elektrini pol- molekula ima dipolni karakter, tj.
kovalentna veza ima djelomini ionski karakter.

39

10.3.8 Djelomino ionski karakter kovalentne veze-dipoli

40

Title goes here

20

SB

10.3.8 Djelomino ionski karakter kovalentne veze-dipoli

moe doi do asimetrine raspodjele negativnog naboja u molekuli.
asimetrinost ovisi o geometriji.
asimetrinost - gdje pada teite naboja

41

animacije\polarnost molekula dipoli_en

10.3.8 Djelomino ionski karakter kovalentne veze-dipoli

kod molekule HCl i H2O teita pozitivnog i negativnog naboja

se ne poklapaju, te su molekule dipolne

kod molekule etina teita pozitivnog i negativnog naboja

naboja se preklapaju, molekula nije polarna
dipolni moment = 0, jer je l=0

Title goes here

42

21

SB

10.3.8 Djelomino ionski karakter kovalentne veze-dipoli

43

10.3.8 Djelomino ionski karakter kovalentne veze-dipoli

Mjerenjem elektrinih dipolnih momenata naeno je da je
pozitivni dio u dipolnoj molekuli uvijek atom koji ima manji afinitet
prema elektronima, tj. atom koji je u periodnom sustavu lijevo ili
ispod elementa iji je atom negativni dio molekule.
Po Paulingu karakter veze ovisi o razlici koeficijenata
elektronegativnosti elemenata u vezi
A- B > 1.9
ionski spoj
A-B < 1.9
kovalentni spoj
ista ionska i ista kovalentna veza su dva granina sluaja.

44

Title goes here

22

SB

10.3.8 Djelomino ionski karakter kovalentne veze-dipoli

A- B > 1.9 ionski spoj

A-B < 1.9 kovalentni spoj

45

10.3.8 Djelomino ionski karakter kovalentne veze-dipoli

A-B

A-B

0.0

udio ionskog
karaktera veze /%
0

1.4

udio ionskog
karaktera veze /%
32

0.2

1.6

40

0.4

1.8

47

0.6

2.0

54

0.8

12

2.2

61

1.0

18

2.4

68

46

Title goes here

23

SB

10.3.10 Svojstva kovalentnih i ionskih spojeva

usporedba svojstava ionskog i kovalentnog spoja
svojstvo

NaCl (ionski spoj)

CCl4 (kovalentni spoj)

izgled

bijela krutina

bezbojna tekuina

talite (oC)

801

-23

vrelite (oC)

1413

76.5

gustoa (g cm-3)

2.17

1.59

topljivost u vodi

velika

vrlo slaba

vrsto

slaba

slaba

talina ili otopina

dobra

slaba

elektrina vodljivost

47

Interaktivne simulacije
https://phet.colorado.edu/en/simulations/category/new

48

Title goes here

24