stanbulun

yal, kk ve kasrlar
Seyfi BAKAN
Sanat Tarihisi

Amadeo Preziosinin "Kahveci Kz" tablosunda stanbul panoramas

ahlar, aslnda geleneksel

Trk evi planna sahip olan
kk ve konaklardan farkl
deildir. Onlardan tek farklar
nlerindeki rhtmlaryla birlikte
denizle iie veya eski deyimiyle
"leb-i derya" yani deniz stndeki
kmalaryla denizle organik balar
olmasdr. 18. yzyla kadar yallarn
alt katlar zellikle sar tutulmutur.
19. yzyla kadar stanbul'un youn
yerleim alan olan kyleri ile
karayolu balantlar olmad iin bu
yallarn tek ulam yolu denizdendi.
Bu yzden her yalnn bir
kaykhanesi olurdu. Yallarn sar ve
penceresiz olan alt katlarndan
sonraki kat genellikle yalnn esas
yaama alan olur ve orada bazen
asma bir kat da bulunabilirdi. Bu
yzden de cumbalar kademeli olur ve
st kat cumbalar asma katnkine
12

gre daha takn grnrd. Bahe,

genellikle yapnn arkasnda ve byk
bir ounlukla da byk bir korunun
paras olurdu. Yallarn gze arpan
en nemli yanlar deniz cepheleri
olduu iin yallarn bu ynleri dier
cephelerden daha nemle ele
alnrd. Bu cepheler yalnn her iki
yanndaki bahe duvarlaryla uzatlr
ve cephe kompozisyonu daha arlk
kazanrd. 18. yzylda deniz cephesi
de dahil ikinci katlarda pencereler
sklamtr. 19. yzyldan itibaren ise
alt katta da pencereler yaplmaya
balanr. Cephelerinin gzellii ile
nl yallar arasnda Neetabad,
Ortaky'de Valde Sultan, Bebek'te
Halim Paa, Ali Paa, Hekimba,
Ylanl; Rumeli Hisarnda Kprl,
Reit Paa; Emirgan'da smail Paa;
Tarabya'da ipsilanti; Bykdere'de
Franchini; Kanlca'da Fuat Paa,

Saffet Paa; Kandilli'de Kbrsl,

Cemile Sultan, Vaniky'de Serasker
Rza Paa, Beylerbeyinde Mehmet
Ali Paa, Rauf Paa, Hasib Paa,
Paalimannda Hseyin Avni Paa,
emsi Paa'da Kaptan Paa ve
Direkli gibi yallarn adlar saylabilir.
Tasarm ve yapmnda insan ve
insana dnk deerlerin hareket
noktas alnd bu geleneksel yap
zmlemelerinde herey insann
mutluluu, rahat ve huzuru iindir.
Yal altndaki kaykhaneden,
kimilerinin iinde yer ald
koruluklara, kimilerinin bitiik dzen
sraland dar sokaklardaki st kat
kmalarndan, yksek duvarl avlu
iindeki hayata, hatta odalardaki
mimariye bal hereye, her eyaya
kadar fonksiyoneldir. Ve her
fonksiyon insana dnktr. Bu

Boazii'nde bir yal

sistem, iinde yaayan insan

gznne alarak tasarlanm ve
uygulanmtr. Bu sistem, doa ve
insan ilikilerine en yakn, en ksa
yoldan zm bulan bir sistemdir.
zellikle plan emas ve d siluetin
bir ok benzerlikler gsterdii
stanbul veya Anadolu kk, konak
ve yallar 18. yzyln sonundan
itibaren Anadolulu elerle birlikte
batdan esinlenmi eleri de birlikte
tar. Orta salonlu simetrik planlar,
oval mekanlar, simetrik byk
merdivenler, cephedeki plastrlar bat
etkilerini gsterir. zellikle
stanbul'un byk konak ve
yallarnda grlen bu gelimenin
veya deimenin lale dneminde
balad dnlebilir. Bat ile
kurulan diplomatik, ticari ve kltrel
ilikiler batda popler olan bu
konudaki eilim ve beenileri

stanbul'a tam olmaldr.

Tarihiler, Yirmisekiz elebi Mehmet
Efendi'nin Paris'e eli olarak
gittiinde Paris sosyetesinin giyim
kuamnda bir dou esintisinin
balad, Mehmet Efendi'nin
dnnde ise oradan tad bilgi
ve nerilerle Kathane ve
Boazii'nde 15. Louis dnemi
Rokoko taklidi sslemeli konak ve
yallarn arttn yazarlar.
Nitekim II. Mahmut anda
stanbul'a davet edilen Fransz yap
ssleme ustalarnn Trk sanatna
yeni bir slup getirdii bilinmektedir.
zellikle Osmanl saray evresinin
hemen kabullendii bu yeni eilim
yakn dnemlere dein sren
bir sivil mimari anlaynn nn
amtr.
Osmanl Sultanlarnn Hali'te veya
Boazii'nde kaykla gezintiye

ktklarnda Sultan'n olas

sorularna hazrlkl olmak iin
sahillerdeki yal, kk ve konaklarn
kime ait olduklarn belirtir kaytlar
tutulurdu. Sultan kaynn yneticisi
de olan Bostancba'nn elinin
altnda bulundurduu bu kaytlara
Bostancba defterleri ad verilirdi.
Bilinen en eski Bostancba defteri
III. Selim dnemine ait 1791/92 tarihli
bir cetveldir. Bu kaytlarda Hali ve
Boazii'nde bugn var olmayan ok
sayda yapdan sz edilir. zellikle
Hali'in i ksmlarnda Eyp,
Bahariye sahillerinde ok sayda
yalnn ad geer. Ne yazk ki bu
yallardan hi birisi gnmze
gelememitir.
18. yzylda, Hali'te, Ayvansaray,
Hasky, Balat, Fener ve Kasmpaa
imparatorluk bakentinin nemli
sayfiye semtleridir. Hali'in iki
13

Saray adyla anlrd. Sultan III.

Ahmet dneminde yaplan
Aynalkavak Kasr III. Selim
dneminde nemli lde
yenilenmitir. nl bir mzisyen de
olan Sultan'n baz nemli bestelerini
burada besteledii sylenir. Hasoda
Kasr da denilen bu yapnn baz
blmleri 1803 ylnda yklarak
arsas tersaneye dahil edilmitir.
Tersane saray yaplarndan III.
Ahmet'in Hasbahe Bini kk de
bu dnemde onarlm ancak yap
byk lde zgnln yitirmitir.
Aynalkavak Kasrnn ift tarafl oval
mermer merdivenlerinden i
mekanna girildiinde ssleme
elerinden yapsal formlarna kadar
her ey bat etkisiyle birlikte 19.
yzyl Osmanl zevk ve beeni
dzeyini yanstr.
Amcazade Hseyin Paa yals

kysnn stanbul aristokrasisinin

kk, konak ve yallarnn ssledii
bilinmektedir. Dnemin yazarlar
buradaki Aynalkavak bahelerini
anlata anlata bitiremezler.
Hasky'deki Aynalkavak Kasr
Sultanlarn da vazgeemedii bir
yerdi. Byke bir koru iinde yer
alan ve Kanuni'nin lmnden
hemen sonra yapmna balanan IV.
14

Murat ve Sultan brahim ile I.

Mahmut'un emriyle ilaveler yaplarak
geniletilen klliyeden gnmze
yanlzca 1791 ylnda yaplan ve ayn
ad tayan Aynalkavak Kasr
kalmtr. mparatorluk tersanesinin
Kasmpaa'da olmas nedeniyle
Hali'teki kke ve kasrlarn yer
ald baheler Tersane
Hasbaheleri, bu yaplar da Tersane

III. Selim zamannda byk poplarite

kazanan Kathane'de, III. Selim
tarafndan 1792 ylnda Sa'dabad
alayan kasr tamir ettirilmi,
yansra ayn yerde mrahor Kasr
yaptrlmtr. 1790 ile 1800 yllar
arasnda nemli lde imar faaliyeti
olmu, ok sayda kk, yal ve kasr
yaplmtr. Bu youn yap eylemi II.
Mahmut dneminde de srmtr. I.
Mahmut dneminde yaplm Gksu
Kasr da onarlmtr. Ancak bu yap

18. yzylda Hali kylar (stanbul Trk slam Eserleri Mzesi'nden)

1857 ylnda Abdlmecit dneminde

yktrlarak yeniden yaptrlmtr.
19. yzyl kimliini byk oranda
koruyabilmi ender stanbul
semtlerinden lk akla geleni
Arnavutky'dr. Sivil mimarlk
rnekleri ile geleneksel kltr
birikimini byk lde devam ettirir.
Reat Ekrem Kou stanbul
Ansiklopedisi'nde, Arnavutky'n
geen yzyln banda stanbullu
Rum zenginlerin ve Fenerli beylerin
yallaryla kapl olduunu ve Trklerin
19. yzyln ikinci yarsna kadar
buralara rabet etmediklerini ancak
1877 yangnndan sonra
yerletiklerini yazar. Arnavutky
aknt burnunu dner dnmez
balayan, Bebek'in Sultan III.
Ahmet'in sadrazam brahim Paa
tarafndan yerleime aldn
belirtir.
Bebek'te Yavuz Sultan Selim
zamannda yaptrlan ve Sultan
Abdlmecit zamanna kadar var olan
Bebek Kasr Abdlmecit tarafndan
yktrlmtr. "Konferanslar kk" ad
ile de anlan bu kkten baka
Bebek'te bilinen bir baka yap da
Valde Paa yalsdr. Eski Msr Hidivi
Abbas Hilmi Paa'nn Annesi Emine

Kont Ostrorog yals

Hanm iin yaptrd bu yap 19.

yzyl sonunda Avrupa'da
yaygnlaan daha sonra Avrupa
dnda da etkili olan Art Nouveau
akmnn sekin bir rneidir. Yine
bugn var olmayan ancak Bebek'te
1725 ylnda Nevehirli Damat
brahim Paa tarafndan yaptrlm

Bebek Hmayunabad Kasr da

belirtilmelidir. Sultan I. Abdulhamit ve
III. Selim tarafndan da ksa aralklarla
kullanlan bu kasr 19. yzyln
ortalarnda yklmtr.
skdar'n Boazii'ndeki ilk iskelesi
Kuzguncuk'ta boazdan bakldnda
15

pembe renkli bir yal dikkati eker. Bu

yap, Fethi Ahmet Paa, Mocanlar ya
da "Pembe yal" adyla bilinen yaldr.
18. yzyln sonunda harem ve
selamlk olarak yaplmtr. ki katl,
on alt odaldr. Fethi Ahmet Paa,
Sultan II. Mahmut ve Sultan
Abdlmecit zamannda valilik, elilik
ve nazrlk yapm, ngiltere Kraliesi
Viktorya'nn ta giyme treninde
OsmanlI mparatorluu'nu temsil
etmitir. II. Mahmut'un kz Atiye
Sultan'n ei olan Paa Askeri
Mzenin kurucusudur.
Gnmze gelebilmi ilk nemli
engelky yals 1780'li yllarda
yapld dnlen Kekolu
yalsdr. Merkezi sofal plan tipinin
boaziindeki en gzel
rneklerindendir. Eyvanlarn farkl
ynlere almalar ve odalarn ayn
llerde olmay yapy kuru bir
simetriden kurtarmtr. Selamlk
ksmnn hemen yanndaki Flarem
gnmze gelememitir. Kekolu
Yals iki kata ayrlm, on odal orta
boy bir yapdr. zellii, stanbul
yallarnda 18. yzyln ikinci
yarsndan sonra uygulanan, dzayak
zemin zerinde, tek katl oluudur.
Yapnn zemin kat, dneminin bir
zellii olarak ok pencerelidir. Ar
oymal gbeklerle talandrlm
tavanlar ve duvarlar hafif al
kabartmalar ve kalemileriyle
sslenmitir. Yapnn i bezemesi
muhtemelen 18. yzyln ikinci
yarsna ait olmaldr. Yalnn dna
yansmayan i ssleme zenginlii
sade ve mtavazi bir grnm sunar.
engelky'n bir baka nemli yals
olan Sadullah Paa yals da 18.
yzylda yaplmtr. am aalar
arasndaki bu yaly Sultan I.
Abdlmecit, Dar-s Saade Aas
Mehmet Aa'ya vermitir. Yal 18.
Yzyln sonunda Bostancba
defterlerinde Mehmet Aa'nn kz
Hanife Flatun'un mlk olarak
grlr. Yal 1789-91 yllarnda eski
Sadrazamlardan Koca Yusuf Paa
tarafndan kullanlmtr. Klelikten
Kaptan- Deryala, daha sonra
Sadrazamla ykselen Koca Yusuf
Paa OsmanlI devletini Avusturya ve
Rusya'ya kar savaa tevik etme
suuyla Sadrazamlktan nce
azledilmi sonra tekrar grevine iade
edilmitir. Koca Yusuf Paadan
sonra yal, damad Kaptan- Derya
16

Kandilli Kont Ostrorog Yals plan, kesit ve cephe restitsyonlar (S.H. Eldemden)

Seyit Ali Paa tarafndan kullanlr.

Yap ailede son olarak da Koca Yusuf
Paa'nn olu Flamdi Paa'nn
mlkiyetinde grlr. Ve yal 19.
yzyln ortalarnda Ayal Esad
Muhlis Paa tarafndan satn alnr.
Yalya adn veren Sadullah Paa,
Muhlis Paa'nn oludur. V. Murat'n
tahta kyla birlikte nce Mabeyn
Bakatibi olur ancak ksa srede
gzden dnce Berline Bykeli
olarak atanr. II. Abdlhamit'in tahta
kyla da bu grevi srgne
dnr. 1891 ylnda Viyana'da
lmne dein hep yurtdnda kalr.
Merkezi sofal ve kesien iki eksen
esasna gre dzenlenen Sadullah
Paa Yals plan tamamiyle
simetriktir. Ota andran orta kubbesi
ve Barok etkili mimarinin da
tamayan sslemeleri bir ok kere
elden gemesine ramen orjinalliini
yitirmemitr. Yapda her odann
sslemesi farkl ele alnmtr.

16. yzylda Sultan III. Murat'n

Rumeli Beylerbeyi Mahmut Paa'nn
bugn Beylerbeyi Saray'nn
bulunduu ve eskiden stavroz
denilen yerde var olan yalsndan
dolay Beylerbeyi olarak anlan
boazii semti, Trklerin stanbul'u
allarndan beri yerleim yeri olmu,
saysz kk, konak ve yallarla imar
edilmitir. Gnmze hibiri
gelmeyen bu yaplar iinde henz
varln koruyan Hasib Paa yals
nik bir rnektir. Yap 18. yzyl
sonlarnda ina edilmi ancak 19.
yzyln balarnda adeta yeniden
yaplyormuasna ele alnm ve
bugnk eklini almtr. Flarem ve
selamlk olarak yaplan yalnn plan
aksiyal olmakla birlikte, tmyle
simetrik deildir. Bu ekli II. Mahmut
dneminde yaplan yenileme
srasnda kazanmtr. Sultan
Abdulaziz dnemi yaplarnn
karakteristik Rokoko slubundaki

sslemelerinde pek zenli bir iilik

grlmez. Oval kubbe ve kubbe
aklklar ile tavanlar hari yapda
sslemenin fazlaca kullanld
sylenemez. Ksmen zgn eklini
kaybetmesine ramen Hasip Paa
Yals, genel izgileri ile 19. yzyln
Beylerbeyi yallarnn anlarn
yaatmaktadr. Bu yrede
amlca'nn srtlad yamalar ile
evre yolu altndaki derede birka
harap 19. yzyl yaps da hereye
ramen varlklarn korumaktadr.
stanbul yallarnda 19. yzyla ait
ilgin bir rnek Kandillideki Hadi Bey
yalsdr. Yap, harem ve selamlk
blmleriyle iki katl olarak
yaplmtr. Harem alt katta byk ve
orta sofal bir plan anlayna gre
dzenlenmitir. Selamlkta ise sofa
yanda ve iddiaszdr. Bu ksmn oda
says 7, hareminki ise 11'dir.
Haremin plan aksiyaldir. Yalnn
sslemeleri 1800'lerden sonra
Osmanl ssleme sanatlarn
etkilemi olan ampirik sluptadr.
Yapnn deniz cephesi, balkonlar,
pervazlar ve bir ekme kat ilavesi ile
eski grnn yitirmitir.
16. yzylda Sultan IV. Murat'n
Emirgune Han'a armaan ettii ve
19. yzylda da Msr Hidivi smail
Paa'nn kkler ve bahelerle
ssledii Emirgan'da da dier
boazii semtleri gibi gemiten ok
fazla bir yap kald sylenemez.
Ancak Rumeli yakasnn en eski
yallarndan birisi buradadr. erif
Abdllillah Paa tarafndan 1785
ylnda yazlk olarak yaptrlan yalnn
gnmze ancak Selamlk ksm
gelebilmitir. Hemen yanndaki
Harem blm ise 1840 ylnda ky
yolunun yapm srasnda yklmtr.
Bylelikle denizle ilikisi kesilen
yapnn divanhanesi, yol kenarnda
kalmtr. Mermer oymal bir havuzun
yer ald divanhane boaziine yirmi
iki pencere ile alr. Olduka ok
onarm grdnden yap zgn
kimliini byk lde kaybetmesine
ramen gnmzde en bakml
boazii yallarndan birisidir.

Sadullah Paa yals, plan kesit ve restitsyonlar (S.H. Eldem'den)

stinye koyunun iinde bulunan smail

Paa Yals 18. yzyla aittir. Yapnn
st kat 18. yzyln ikinci yarsnn bir
dnem zellii olarak merkezi
sofaldr. Ancak ayakhane tarafna
rastlayan iki odann ekli plan
17

w
:K4

* m

wrfrrjwr;i
pIWIWWWdN

W M iW li.< iW e*iW i% i*iH **W ***'***t*'* *

.. fm . -

'm t iit v m & it M t to itV i* * * #

' T
**1

"T i

T T T T T -

** * -r

^ m *M *>* *

; ..

;V~ ... .. ..
.,<
V ... ,i
!
i
,, M. . /. iM UM Vt
. i * Jtu

:.'<**.'**. -

l' ***

*'

.
., i.*W,K>
i.'AH

kompozisyonuna aykr durumdadr.

Bunlarn dier odalar gibi kapal
olmalar merkezi sofann plan olarak
tamamlanmasna engel olmaktadr.
Bu sofa eyvanyla sokak, bahe
ve deniz taraflarna bakar. Yap
olduka hafif rokoko bezeme
anlayyla sslenmitir. zellikle st
kattaki kabul odas ok
ilgi ekicidir.
Kanlca'daki Amcazade Hseyin
Paa Yals boazn simge
yaplarndan birisidir. Gnmze
ortasndaki ahap kubbeli bir sofas
ve direkler zerinde, denize taan T
eklinde eyvanl divanhanesi
kalmtr. Geleneksel Trkevi plan
emas ya da geleneksel Boazii
yallarna zg dzeni, a boyal
pembe rengiyle payandalar zerinde
boazii dalgalaryla i ie yaar.
Divanhaneyi da aan kk
pencereler ve kubbeli yksek tavan
zengin kalem ileriyle sslenmitir.
Nar iei, gl, karanfil, yasemin, ve
lalelerle bezeli duvarlar, tabakalar
halinde altn yaldz varakla
kaplanmtr. Eski gnlerinden ok
ey kaybeden yal bugn kendi
yalnzln yaamaktadr.
Kanlca'da duvar sslemeleriyle
dikkati eken bir baka yal daha
vardr. Bostancba defterlerinde
1878 ylndan itibaren Zarif Mustafa
Paa mlkiyetinde grlen bu yap
17. yzyln sonlar ile 18. yzyln
balarna tarihlenir. Yalnn ilgin bir
yan da en az yal kadar sslemeleri
asndan zengin bir hamam
olmasdr.
Yine bu sahilde, Amcazade Hseyin
Paa yals veya Zarif Mustafa Paa
yals kadar olmasa da yine de gzel
sslemeleri olan fakat daha mtevazi
olan Saffet Paa yals
bulunmaktadr. Byk lde mimari
zelliklerini yitiren yapnn 18. yzyl
sonu ile 19. yzyln banda yaplm
olduu dnlebilir.
Ayn blgede bir baka yal,
Hekimba Salih Efendi yalsdr.
Kiremit krmzs ile a boyas
arasndaki rengi ile uzaklardan bile
grlr. Hekimba Salih Efendi 1848
ylnda Sultan Abdlmecid'in
Hekimbas olmutur. Gnmzn
baz salk kurulularnn ilk
temellerini o atmtr. Yal, tek ve
20

katl yaplar topluluu eklinde

varln hereye ramen zenle
korumaktadr.
Kandilli'de byk bir korunun
eteinde yer alan Kbrsllar Yals
yaklak bir buuk yzyl nce Kbrsl
Mehmet Emin Paa tarafndan
yaptrlmtr. Mehmet Emin Paa,
19. yzyln ortalarnda bykelilik,
valilik ve iki kez de Kaptan- Deryalk
yapmtr. Sultan Abdlmecit ve
Sultan Abdlaziz'in padiahlklar
srasnda da Sadrazamdr. III.
Napolyon'un ei Evgenie, Irak kral II,
Faysal, Piyer Loti ve Claude Farraere
gibi nemli kiilerin konaklad yal,
21 odas, divanhanesi, sofalar ve
havuzlu limonluu ile Boazii'nin
bakml yallarndan birisidir.
Boaziinde, Kbrsllar Yalsna
yakn nemli bir baka yal da Kont
Ostrorog yalsdr. nl bir PolonyalI
aile olan Ostrorog ailesinden Kont
Leon Valerien yzylmzn banda
OsmanlI hkmeti tarafndan hukuk
danmanl yapmak zere
stanbul'a davet edilmitir. 1932
ylnda Londra'da len Kont daha
sonra stanbul'a getirilerek
stanbul'da defnedilmitir. Kont
Ostrorog Yals stanbul'da 19.
yzyln ortalarnda younlaan orta
sofal karnyark tipte bir yaldr. Bu
tipte sofa bir dikdrtgen eklinde
yapy ikiye ayrr. ki katl yapnn
plan her iki katta da ayndr. Btn
odalar kelerde olmak zere drder
tanedir. Yapnn yan cephelerinden
biri bitiik, dieri de dar geit
zerinde olduundan evin
pencereleri daha ok bahe ve deniz
yanndadr. Yalnn en nemli zellii
i sslemelerinin hemen hemen hi
bozulmam olmasdr. Yap iindeki
mimarlk ve ssleme zellikleri
ampirik tarzdadr. zellikle deniz
yanndaki alt ve st odalar ok
zengin bezemelidir.
Bir saray veya benzeri yaplar
topluluu iinde yer alan zel bir
emek ve nem tayan kk
programl yaplar kk adyla anlr.
Osmanl mimarlnda olduu zere
bu yaplar genellikle byk bir bahe
veya koruluk iinde yer alr. Farsa
olan isim Trke'de daha ok
kullanm anlam bulmu, sonra tekrar
Farsa'ya ve btn bat dillerine
gemitir. Benzer ilevlerle
kullanlan, ancak Osmanl ncesi

eski rnekleri dnemlerinin gerei

koruma ilevine de sahip olan, kale
gibi korunakl bir dier yap da
kasrlardr. Osmanl dneminde bu
isim daha ok, uzak ev ve dinlenme
amacna ynelik yaplar iin
kullanlmtr. Bu konuda ilgin bir
nokta da OsmanlIlarda kk ve
konak isimleri aristokrat veya varlkl
kiilerin evleri iin kullanlan bir
sfatken, kasr yanlzca Padiahlar
iin yaplan yaplar iin kullanlmtr.
19. yzyl bandan sonra da kasr
ismi terkedilmitir.
Osmanl dneminde Sultan veya
hanedan yelerine ait kkler
ounlukla saray klliyesi iinde bir
ksm veya bir blm durumundadr.
Baz zamanlarda varlkl ve asil
aileler tarafndan bu kkler kendi
balarna bir bahe iinde mstakil
yaplar eklinde de yaptrlmtr.
Osmanl Sultam'nm bir mevsim veya
birka gn bazen de birka saat
kalaca kkler, kasrlar veya kk
saraylar "bini kk" ismiyle
anlrlar. Mesirelerde yer alan bu
yaplar, bazen Sultan'n yabanc
misafirlerine de tahsis edilirdi.
Yansra Sultan'n eitli etkinkinlikler
iin kulland kkler de vard.
rnein Adalet Kasr, Alay Kk,
Yol, Cirid, ftar Kkleri gibi. Bu
kkler yln yanlzca belirli
gnlerinde kullanlrd.
Osmanl mparatorluu'nun bat ile
ilikilerini, bir baka deyile
Batllama srecinin Osmanl
mimarlna etkilerini belirleyen en
nemli rnekler antsal, sivil mimarlk
rnlerinde grlr. 17 ve 18. yzyla
ait saraylar kkler ve yallar, bu
etkinin net grlen rneklerini
sergiler. Galata'da 1716 tarihli
Kurunlu Mahsen Kk, Belgrat
Ormannda 1717 tarihli Byk Bent
Kasr, Sultan III. Ahmet dnemine ait
Florya kk, 1719 tarihli yal kk,
raan Saray, Sadabad'da 1723
tarihli Kasr- Neat, Dolmabahe
Sarayfnda 1748 tarihli Bayldm
kk, 1751 tarihli Eski Kksu
Kasr, Topkap Sarayfnda 1752
tarihli Mustafa Paa Kk, 1755
tarihli Sultan Osman kk, Topkap
Saraynda 18. yzyln sonlarna ait
Sultan Ahmet Kk, yine ayn
dneme ait Topkap saraynda
evkiye Kk, Bebek'te Nispetiye
Kasr, Kekolu yal-kk,

engelky, Sadullah Paa yals

Acbadem'de Hnkar mam kk

ve Arnavutky'de 1797 tarihli
zzetabad kk. Gnmze bir
ksm gelebilmi olan bu yaplarn
strktrel ve bezeme zelliklerinin
aa yukar ayn olduu var olan
rneklerden anlalmaktadr.
Bu yaplarn byk ounluunda
ahap tek yap malzemesidir. 19.
yzyla kadar ahap egemenliini
korumutur. Plan emalar da
genellikle Anadolu kk ve
konaklarnda kullanlan geleneksel
Trkevi plann tekrarlar. Trk
insannn geleneksel yaama
dzeninin gerei olarak bir sofa
etrafnda toplanan plan emas uzun
yllar varln korumutur. Rokoko,
Barok ve Ampir sluptaki bezemeler
ise yaplarn iini
zenginletirmitir.
Fatih Sultan Mehmet'ten Sultan IV.
Murad'a kadar olan dnemde

stanbul'da az sayda kk
yaplmtr. Bu konudaki younluk
Sultan IV. Mehmet zamannda
grlr. Kiilii ve av merak
yznden eitli bahe ve
koruluklarda 50'ye yakn kk
yaptrd bilinir. III. Ahmet tahta
ktnda kullanlr olan btn kk
ve kasrlarn listesini kartmtr.
Buna gre miri kklerin says 120
civarndadr. Daha sonra tahta kan
I. Mahmut kk yaptrmakta
amcasndan geri kalmamtr. 18.
yzyln ikinci yarsnda yavalayan
kk inaatlar III. Selim zamannda
yeniden hz kazanmtr. II. Mahmut,
IV. Mehmet ve III. Ahmet'ten sonra
kk yapmna en fazla hz veren
sultanlardandr. Bu sultan zamannda
da bu kk ve kasrlarn says 60'n
altna inmemitir. Bu dnemden
sonra sultana ait ba ve bahelerin
gelir kaynaklarn gsteren defterler
bilindiinden bu tarihten sonraki
kkler kesin olarak tespit

edilebilmektedir. Sultan Abdlmecit

ve Abdlaziz'den itibaren yaplan
btn kk ve kasrlar artk kagirdir.
Gnmzde stanbul'da Topkap
Saray dnda kk ve kasr
karakterindeki yaplarn says 20
kadardr. Varlkl ailelerle Osmanl
aristokratlarna ait kkler de
Saltanat kk ve kasrlarna benzer
bir sreci yaamtr.
19. yzyldan itibaren nem ve say
bakmndan gittike varlklarn ve
niteliklerini kaybetmilerdir.
Bunlardan gnmze kalanlarn
says 10'u gemez. Edirne ve
stanbul dnda kalan hanedana ait
kkler Manisa sarayndaki kule hari
hibiri bugne gelmemitir. Rumeli ve
Anadolu'da zellikle Birgi, Amasya,
Safranbolu, Diyarbakr gibi sivil
Anadolu Trk mimarlnn zengin
merkezlerindeki genel rnekleri hari
nemli saylabilecek kk ve konak
kalmamtr.
21

<sf - V

Kiisel Arivlerde stanbul Bellei

Taha Toros Arivi