tot

de

Geschiedenis der Heerlijkheid

'1.i

TILBURG trN GOIRLE.

PROEFSCHRIFT,
TXB YIRIRIJOINO YAI{ DEif ONAD VN

DOCTOR

IIi

DE I{EDIRTI{DSCHI I,ETTXRII{

AA{ DE RIJI(SUI{IVRSITEIT TE LEIDEI{,

OP GEZG VAN DI,N

R ECTOR.

O N

IF

rCUS

Dr p. J. COSIJN,
oootEERAAR

tx

DE

r.rcur,rert DrE LarrER rx rvt.rsr,rcrritr,

VOOR OE FACUITEIT OER LTTREN N

WIJSAEGERTE

OP ZATERDAC

VEROEOIGEN,

DEN 27en MEI 1899!

Df,s NAItIDDAcg rE

uREN.
I

DOOf

BEBEND DIJKSTEN,EUIS,
GEBOFEN TE GRIJPSKERX.

Ilij hct r'<.rltooicn van rnijn procfsclrr.ift z,ro l.rnlc jar.vr, narj;rt
ik dc r\cacicrnic verlatcr heb, is het mij ,,"n
pliclrt hier
"",la",,",,,"
nu uog dankba;rr cle lcsscn tc hcr<lenkctr aan
clc lloogcschrxil tr:
Groningcn gcnotcn.

'I'ocn <lc omstandigJtcdcn mij ucnootlz.,ralit lrarltlcrr

lcccls als

candidaat cene bctrekkinr

te

atrnvaaftlcn, hebt

sij

I orr:.:: cicc:r.rlc

St'rrols cn V-rr- Ill;r,rrs clool mij mct;-aad,:u ckracl tai .t"u,l.n,

hct vool rnij mogelilJi gemaakt cle stuclic vcr<.lcr. nrct sLrcccr ir:
kunncn voortzettcrr. l)at ik tricttcnrill nict aln tlc (ir.onill1cr,
nrlar
:ran rlc Lciclsclrc Iracultcit lriln pr.ocf:cltrift heb aan.:.cbrxleu, Ir,Jt
in dc lieuzc val ltet ondcrwctlr, dat ik natuurliik tcr. bc,xrr.rl..clirrg
voorlcgtle aan U I Ioogjclccr.cle llr.ox, lruug;c.t-hirttc
l,rc,,tr,,tr)1.:
Urv oucllecrling uit Groningcn ricccl in Lcirlcn {clukkis
nict tc vcrgecG ccn bcrocP op U I Url tvclu.illcntl .r,.lr_dc-I, ,rr.,
hctgeel ik tachtte tot Jtan(l te br.cn!.en, gaf rnii lir.acht el llorjrr
om voort tc gaarr. I Ioczcer hcbt gi mii tlaarnree aal Uveryrlicht I
Onvcructclijk zijrr voc.rr nrii rlc urcn, die ik nrct U. ..oll,.:ga
Scttnt'lns, in 'I'ilbur.g aan dc stuclic heb sc\!.ii(1. .-\lrr urve bclangloozc vrienclschap, clic nrij ccn steutr cn priklicl \rAs. onl,
nicttcsen_
' staandc groote moeiclijkhcdcn,
tc tra(:lrtcn het ciuclclocl rc bcr.crticn, .
heb ik voor cen groot tlccl tc clankcn, tlat ik tla:rr-il !.eslaa!,r ocll.
an IJurgcnlecstcl en Wcthorrdcr.s r.an f.ilbrrrg.
a,,,r.i"u
",r
Kcrkeraad
van rle Ne tlcr.larrclschc l-lclr.otnrcie (lcrucentc
ai,lalLr,
bteng ik hicr opcnlijk hrrlclc r.oor. dc glstvr ijlrcirl, dic bcicle
cuilcle.
mij in hunnc archicr.cn veriecn(lcu.
Tcn slottc nrijn tJank uau clic starlgenot,tctr, rlic trrij gitrlrrc
inlichtingen en gcgevens vcrstrckt hebbcu, ook zelfs ong.r.riaS,rc
allccu uit syn\)irthic nrct rrrijn l.crk I

INHOUD.
I.
Hoofdstuk II.
Hoofdstuk III.
Hoofdstuk lV.
Hoofdstuk V.
Hoofdstuk

t.

uLz.

Inleidhrg

De heeren van Tilburg

Bestuur en

Ambtenaren

5.

'

Jv.

73.

Belastingen

rs.

Nijverheid en Handelsvcrkeer

Kerk en School

t45.

Bijlagen

19r.

Stellingen

24r.

i1

.s

{q$

]NI-trIDINC;.
'filburg-.in clc licrrrpcl
, ooli rvcl \\rr,.t_l.illrr,_, r) {.rr,u.rrii.
,
vonlr(tc nrrt (ioirlc ecnc li:crlijkltcicl sirr(ls
ljSr. a1 'f.i,r., *,,,.
Pal<iheerlijkheitl, \\.cr.d hct il r6r.; (i) ,,"u".i".uliil.. L..,,riiii t,,
l,l.
l)e ltcltog r';rn Ilr:rbant ltlccf
l)it ltctii gcrlrtrrtrl 1rg
t(t29, rf, llili'- nlen .r,,, , ,,i-t'r.*tt't't''-ein'
In l6:9 \.crcl I)cn Ilosclr <l,rrrr l,.rcrlcr-.1- IIttrri1'ili
1'r,r.r,r.er.ri.
f)r: Statcn-(iencraal berrcclclcrr, rl;rt rrct I )crr
lirsr.h rrrk (h. ll( ,ter
.Startscll, l:rs gqvorcicn; ilc SPlrirnrcltc
Iicrrrirr,-t. ,-lat rle \lL,i;r-r.ij lrr,,rrr
',r.,t,t.,n
r.l

IJcittc P;rltijcn lic,teu h,rn,,,, a,,,,r1,r,,k,,,,

lrrrnrt(, Dlakkirtt.rr rril , lticrcrt ..r
b.,LL.tr,r1..n,
Itandhaalil<:n ofr-cstigrlerr cr lrrrnnc
g.c<,sk,liikrt r, rtr_r_olqrIcn tlt. ;Lrrrlr.r.,
tlcttkcndcn. (4) lirj clen rr.crLr vrrrr llLrnstr,rl
rlL.crl ,f,, f<,,,1i,,*,ra,,,,,,f,.",,
rlc
II.iierr.r , ,,srrr i^ ,t r,,.t.rcl.itijclic .):
',1'
rrr ,r
;jl^'11t,;.i,rn;f'.,r\.rr
; dc
"i],:,ru,
.llc,oarr,,;.1!r,lun \.\r,l,r) .., ,,,,.,t..,,,i ,i.,
)Icijur.ij rrcr.tl ;rls ccn tlr,r,l r.;ur Sr;rar._ ljlrLbrnrr
1."'n*t:f:,.,,:
1L)t \tL
Gctrcralitcitslatden gcrckcntl. stillls-ljritl);llt,
ccn clci,l r.;Ll lrri
nr;rclrtige lrcr.t,rrckrnr IlrLl)i rr \.rr.r
,
nl r.(rn rr ;rrr.L.\ { .i
]:::1,
_"-\'il|l llit (lcn r'r'r.c.rrrrlt.
{c\!,r(lcn,
e|l tl,,r,r. r.r,,.rrr,,, ;,,,1, ,, ,, _t,,,,,,,
Ilctre
.vcrtrcrlcling. otrcirr,lil Slrl)ot(,r. n() \.(r()1. (lc st.(irrl rl.irr r,,,,1.
htt 1'lattelattdl
t{.t lr,.r,,t,t ,r,,r. ,1,, t...r,t",l..r.ilt!: \.()l,f l)!.rr li,),, lr,
vr()cger cctt dcr vicr ltoolilstctl
srcrrcu van sr""t._;;,,;;;,;'1,;1"'_:l;fl:.','ji.",i;,,,,1,',:,,,1",,i1,;l;
i]l'.1
_l,"lr.l,"j:*f.
D( rret)
\';r'lr(l,lcrr

cr

il; o. o. ln do tritEirro vr,,

,r,,,
r.14r. Lns..r.iir!,r.! 7
*t zur,. (' uor]ll, Ir",'u. \.Ur\Ir,.
't1 {r,.. ,ti,..jl t,.
t.,,,. . . r.,."r,,,
l!l Zi6 Iootitqtuk I, blz.8. ".:1,1":..:,1
"
l:i Zlo Ilootdstuk t, btr.. ll.
(.lJ VSl. Ilootdstrik lll n \.,

r(igpn\\i,ofdig Sej.k.,t qero

r,,r

-2in'de rij dcr prorincin als zuster opgenomen zou rvorden, hebben
ze na tr5t voor goetl rlloctcn latcn varcn.(t)
Ilct hooddocl vlrn clit geschrift is bijdlagcn te leveren tot
dc gcschicdcnis van het Plattcland in Staats-Ilrabant. Al de

stcclcn alclaal hcbben reccls ltunnc gcschicdschtijvers gevonden ;

ovcl dc dotpcn is tot llu toc zoo goecl als triets geschrevcn.
'filburg , hocn'cl tltt dc g!'ootste stld vau Brabant, is in
t$o9 pas tloor Koning Lodclijk Napolcotr tot stad vcrheven;
voor dictr tijd rvas hct ccll oi)etl dorp. IIct llccft al dc ellende
en achtcru:tzcttilq. tlic hct plattela4d in vorige ccurven hecft
rnoeten tlultletr, mcdc onclctga:rn; zijn gcsclticdenis zal mutatis
nrutrurclis cio gcschictlcnis van clc mecstc cldtl>el, zooal niet van
hct gc)tcele pllttelatrd in dc ltcpubliek, dau toclt van hct Plattellurtl van Staats-Ilrabaut o, uog bepcrktcr , van de Meijerij van
l)cn llosch zijn.
liile bronucn zijtr in ltoofdzaak gcrvcesf: dc stukkcn, die
(lcmceute-,\rchicf
van 'filburg nog bervaarcl hceft. Voor
hct
zoover mij bekcnd is, hccft allcen Dr. J. ll. Schcpcls vr mij
viur cl't Archief gcbtuik gcmaakt. Het lcsultaat zijlcr nasporilgcn
l;ccft hij neclgelcgd in trvce *'clgesclrrcvcn altikelcn in de(n)
'tijdspicgcl val tE9+ en 1895. Het cerstc artikel: ,,Droevige
,lrrgcrr'', lrelranclclt f ilbr.rrgs lotgcvallen it't 1793-1794, alg hetwarc
hct vr.xl'sp:i virn- ltct{cel Holland en de ancletc provinciu hct
volgc[clc jarr tc rvachlur storxl. llct :c artikcl: ,,Uit oudc
'l ijclcn geclt ons itt t I schctsjcs cen bceld van den maatschap,
pclijlicn toc:;tand vau 'I'ilbttrg, ,.cctl Ilrabantsch clotp", in'tmiddcn
(Lr lllc ceu\\'. -\og bestaat ct ccn rtctkje van E' van I-indebulg
(I,)drn. I I. llcclis) gctitclcl : ,,Vctsprcidc str'rkkcn uit de Gcschierlcnis van f ilburg", qctl zqvcntal schctsjcs ttit dc r8s ceuw
trr:vattcrrrle. I)it rvcrkjc is trict in dcn ltartclcl.
In het nog vrij rvcl ongeor'<lenclc glnrecntqtrchicf zijn rvcl

tlc btl;rrr lijl:sit [rt0ttncn

, v:rn 1575 af vrij volle<tig bcbijllg<rl (z)

zonrler
cclttcr!
ltullas
\rurr(l r:,bl(\,,r,
t. I)c

qenrecntcrckcniDgcn

lriortas tu33ohon liaon lc]l go'ltnr: v:ro ltourn' lllstorio

ttl Zie over .rs po!ln?cu
vir ;s lJsrtootbosclr. Utecht ItT6 iIl' ? vl8'
!21 y,rchi ieDand htor tiid , lList 6o nroed hobhcn otr do fioBchlxlcnls valr oon aDd'
A,r"r' iii',ro -vor;,"t, v.n HilYnreDbeL l. hoeulrriJv!',. drn kln t'\J uit csn vlel rijkr 8ehiol

d(r hi on \oitsii!

p,rrlun. l)urr z'j', tijv. allo I.tne' u[uIlkorrltrg.n nL vxr LUlrt90'r v0olzl'n'

-3 2. Notulen van Drossactd cn Schcl)ctrcn yan Zto tr(ri.

, bcvattendc de Notulcn van rt3g_rZ5r, is s1xr,,rl,,c,s

(en dccl

verdwenen.)

3. Doozen ntct brievcn cn losse sttrkkcn, cloor clc zorgcn

van dcn gcmeentcseclslall5
ccn archivaris ontbrcckt lri(r . ,
chronologiscll gerangschikt.

!
.I

4. F)cn zcc van lossc stukken in (lc jrooistc wan)r(lc

tloor clkaar liggcnd, Vau dcze stukkcn kan ik icclal gccl rrrrl<:re:
aanduicliug geven dan: ,,dit stuk bcrust in het gcmccntear.c
h icI,,.
ccn gevolg van dc \vanorde, rvaarin dit archicf nog stec<ls r.cr.kccrt.
Ilehalve hct Gcmccnte-Archicf , stond tc rnijncr bcschilikirl
hct ;\rchief van dc Nedcrlandsch- Ilcq.ornrrlc Gcmceltc tcl.irr.rrrr!-,
dat. gedecltclijk op hct stadhuis, gcdccltclk ilr clc l)rotestantsc.hc
kcrk bervaard wordt. Wat dc gcschicdenis clcr liatholickc kt,rli
aangaat, heb ik geureend mij tc mogen houclcn aall l:ct bclic.nrl,
)."r-k "1n I-. H. C Schutjcs: ,,Xeit "l1t " gcschiedenis r,an lrcl
bisdom's-Hcrtogcnbosch',.'sllosch tllTo_rS76.
In I)en Ilosch hcb ik vooral voor hct lloofrlstLrk lir:ia.tingcn vccl kunncn virtdel in hct l,roviuciaal_-,\ rc)r icf rr.ri;tl
de Rijksarchivaris Mr. C. A. llonclam mij tloor. zijr,c ,rvr.lrr
ii
lcndheid en voorlichting zeer aAn zich ver.plichtte. l{ct
11.,,r.rr,
ciaal Genootschap van Kunstctr cn Wetcnsclt:rll1lcn tc .s_l [cr__
togenbosch \\'as voor. nrij ccu bclalgriikc .t.u,
bij ,,,1u.
ondcrzockingetr cltnr dc lijkc brlrliutlrccli
. ,1r,. Ir.r t^./.i..
daarcloor
rrrij het gcmis r'arl ccnc in tle orrrni<iclcllijli(. lliri)ii_
.ucrd
hctd ztnde
Acarknrisclrc llibti,rthcck r.uirrrs.lr,r,,r,,.,11,,,,1 lj,.
ijvcrige cl bekn'anrc Ribliothccaris, tle hccr L.
ral ier. Srr..n.
tt'as mij bij hct zoekcn van dc n,cr.kcn, dic ik rroorlig
haLl . irltrj,l
cyen rvchvilletd behulltzaanr.
I',inrfcl!k.heb
,, rl l)ct .\rchicf ik nog gcbruik kuuncn r)rak(,n \..1n grli(r\(r1.,
otc
van rlc ,a!ld{r.lit.crr \.ilu llesscn tc lltrr.[ru,,i
voor mij zijn vetzan)eld ckror rlcn hecr I- r\. (;()sscs,
l)()ctr,. l(trrs
in dc lYcderlandscltc Lettcrcn tc Lcicl-,u.
()lscloon nrijn hrroftLlcr.l rr.as
l.ilbull.: r(.scl)j(.,lLri. lir tt'
s}orer) tusscll.rl r6:, (t6+.,{) cn tigi hcb ik
nrij triet striiil .iL,l
(rl(] Ja:trt:lllcn gclt,,u(lcn. ,\llcs
rv:rt ik uit r.r.tx.tcIe trrrL rr rr, ir
kunncn vinden llct \\.ils nict 11r.1 ._ llr,b
iti bcschrer.crr.
\Vlt (L: gcrrrccntclckcningt,rr t.u Lrsse strrl.kr.rr lrr.silri.tr\.rrt.r,:,..
r:.i ,.r,

die de oorlogen, vooal in de r7e eeurv, over Tilbutg

eu om-

streken hebben gebmcht. Toch zal men zien, dat die gegevens

niet

geheel ongebruikt zijn geblevcn.

Wat het hoofdstuk Nijverheid aangaat, het cindigt niet

bij t795; in 't kort heb ik nog dc voornaamste feiten vcrmeld
n dat jaar, tot aan de komst der eerste stoommachines;
0l Zl.

good8tut lI, RogoeriDg.

HOOFDSTUK

I.

De Heeren van Tilburg.

l)c oolsl>rong van den naam f ilbur.g ligt nog in hct
duistcr-. Natuurlijk zijn el vcr.schilli:tde gissrgen gewaagd om
tot ccle velklaring te konteD. I)c meest vcrsprcide cu dool de
bcvolking gaalne als waar aaltgenonrene is die. tvaarbij Tilburg
afgclcid rvordt van I)riebur.g; zij is cchtcr rnecr cerbiedwaar.dig
door uderdonr dal tloor. r,vaar.schijnlij kheicl. Ilet feit, dat in het
wapcn van 'filburg dric torctrs r.oorkomen. geeft vol:jtrekt gcen
steull rlan die gissirg ; rvij nrogcn cvengoed, ja nog iiever aannerucn,
dat dc dric torens in het tr,apcn gckomen zijn als ectr gcr.olg vau
de afleidiug van I)rieburg. ( r ) ugustinus \\'ichmans, pastoor te Tr.lburg
(t63:-t643), vcrmeldt deze :rflei<lirrg in zijnc llrabantia trIar.iana: ,,list

,,autcm filbor-gh, quasi l)rij-borch, id est'l'r.ium Castror.um, co <1uocl

,,ibi olim tria castra seu uobiliuur aulir fueriut.,' (:)
Schutjes (3) r'crnrcldt dc rolgende alcidingen:
,,'l'il , tilli is bij sornmigen cclr eillen|aarn crr r.Dcn korrrt
tlc
bctcekcnis van 'l'illo's burg of bur.g van I'llc),l ; mcrr vinclt
,,tot
,,echter dien eigennaanr tc 'l-ilburg llict venreld.
,,f il van tilia bctcckent een lildeboorn, <lus ecn kasrcct
,,met linden onrgevc(: dl: zeer totschc lindenboom (4) op derr leuvel
,,kan lrier nict iu aanmerkirrg konrcu.
(l) ln de xlrukkan rnu Lot

st:1,Jr,r(tollszegll zion

$r oot rlc drio torcns,

lio euw) slain do drie rorns trrsscbclr O" *""ri, **ij!

s. DtonrHt,rs.(dcr bL'.chormh.trisu t,,.rrtbrs),dio,*,s""t"io
i*,iiii,iiilii,i ri.i o"
I'andon. tsii do lrtoro (Lrrr do 116 oorr') is...u di on; ziid
",
s. li.lryiios "r, r.,rrir.r
de o-ulsl boryad|d g6u6votrd (nnddur

rn6t do drio torus asngobrcht ox ua! do rDd.ro

(2) llb 3, Crp.

_",
,ua,

(.31.-

!._,11. .,,,
Arxlokartns.

(l) IliJ

gostound

2UJF

,t0.

"oovao deu'sor.
tlel wrlou

schutjus: Korrol{iko cescblodnis yaD bt btsdom ,s.lr6rros6nbosch, v,

bostond roods

ill

d tTdo eourv, w$s toaE at zot ou.l slr moost iloor sturtn

wordol (vgt. yoyrgss do Uorj

do lloncon],s,

t!.ls

167?,

l!

p. lZSi

,,Til ,'tille een ophaalbrug doet denken aan een gesloted

, ,,;i,'tille
,,kasteel of burg, rvat oudtijds een groot vooruecht was; waar,,schijnlijk echtei beteekent til ter of bij, dus ter burg, bij den
,,burg, immers vele plaatsen hebben den oorsprong aan kasteelen
,.te danken."
'Schutjes vcnverpt dus alle vroegerg afleidingen en ziet in
Tilburg hetzelfde woord als in Terborg. Wij zijn zoo vrij hierin
met Schutjes van nrcening te verschillen en nog het meest te
hcchten aan die etymologie, die een eigennaanl ziet in dit Til.
De oudste vorm, dien rvij kennen,, is Tilliburgis. (r) 'tls
nict onmogelijk, dat daarin cene persoonsnaam schuilt, al weten
\ve van dien Till of Tilli dan ook verder niets. De geleerde
llossche oud-rector I{ermans (z) wil den naam ook met een
eigennaam in verband brengen en rvel met Tillo of Tyl (de eerste
de Latijnsche , de tweedc de Friesche vorm). Hij rvijst op Tilliburgis en beroept zich voor Tyl gp den vorm Tylborch, dien. hij
gevonden heeft in een bricf van 1269. lvaaschijnlijk rtoelt hij op
den bricf, rvaarbij Jan I aan Willcm van Hoorn Venloen. (3)
schenkt met alle streken tusschcn ,,Silvant de Endenhout (4) usque
ad vicum qui jecet inter Tilborch et Venloen praedictam," (5) en
verder ,,et tcrtiem partem dccimae de Tylborch". Vreemd blijft
hier cchter dan de Friesche vorm Tyl in delTelfden latijnscheu text,
dig celige regels vroeger Til heet.
Goirle (6) is afgeleid van Goor. Dit woord beteekent:
r" modder, 20 moerassige, modderige plaats, laagland. Als plaats:
na.rm is het veel in gebruik. In het Mnl. Woordenboek van
Ven ijs-Verdam lll 2023, rvaaaan we dit ontleenen, lezen we:
,,r'gl. den naam der stad Goor, (en) lan eene laag gelegen buurt
,,trij 'tilburg het Geurken." Het Geurken of het Goirke is echte niet
ccne buurt bij Tilburg, rn:rar ecn der declcn van deze uitgestrektc
starl. Dat de beteekenis van laagland in den. naam niet mee
gevoeld wordt, blijkt uit het spraakgebruik: men zegt ,,op het
Goirke" en nooit ..in het Goirke".
0) dlrtrluq DlDloEats Ul N, ,.16 hlz, ?.
{2) C. B, Il.rdlr[. - O.chl.dtundlg mcnt.lwort ll

100. Dfrr aosc! f8fl.

(8, Vonloo[r lator Yonloan op Z6nd, nd lrorro]rand.
ta) zosr w.rr.chlloltt b.t teg.nwoordl8 udobhoo!
(6) gbl,l6ru, TrophGa.l.a Dulf d. BrabsDt I P[qr.6 lB (LUro tlro dc l rchlvo

du v'comt. d'Alol't.)
{0) BU ds volgrda plaltsnom.n wolt g! word grqSold dt oo
!t taekon, ol I Olslarpillr OiaB(jhot, Oqlrlp, gllvolrt r .Goltlg,

lb!!.

voorg63l,gld door

-iGoide is Goirloo, dus hct bosch bij of jn het laaglarr<J.

Goirke
is eenvoudig het verklcinrvoor <l ; oolr in rudcc buuft_
namen vindt men hiel ter stede dezen uitgang, brjv.
,,het Heikc.,,
Het oudste stuk ,waarin rvi.j <Jcn naam l.ilbur.g aantreffcn is r.an
2c.JDniZr\ en uitgcgcven door l{ir.aeus in zijne l)iflonrata Ill 2ii5,
Daat wordt vermelcl, dat Engelbcltus, cen Salischc lir.atrk, aur clet
Ileiligen Willibrordus ten bchocvc vun het kloostcr r.an l.lclrter_
nach schcnkt den ,,vicus de Alphcn,, (il Cc llar.onic van .lirecla.)
Deze schenking heeft plaats tc 'lilliburgis. (r)
Dan verloopen er 5 ecutven r.oor lr.e dclr naam \\.ecl zicn
verschijnen. Ongeveer lzoo rvor.dt er tusschcu l]rabant cn Gelrc
een_ strijd ovcr de Veluwc bijgclccd cn ondcr dc
getuigcn, d:e de
oorkonde, hier.op betrekking hebl:cnclc, getcekcnil hebcn, komt
voor
van Tilburg. (:) Onclcl clc vaza)lcn vau herrog
-G_islcbert
I{endrik
I van lJrabant (l r9o-r 235) komeu Ciislcbu.t lan Andres,
sire de Tilbourgh en zijn broedcr \\router voor, (3) vcrrlcr- (icr)rartl

van Gorle. (4)

Den 3r Dccember l2r4 was hcrtora lien(lrik tc Oistcll.r3li_

Hij gaf toen aan dc kapel van Olzc Lcve Vrouil, cn vau St. \\-il_
librord te ijcr.kel het derdc clccl varl dc tieldctr in ilerkel van
,

welke Gauthier van 'Iilburg oo)i ziju clccl gaf. (5)

In r zzz sclrotk Hendr.ik I o. a. zijn allt ,tal .g,,,_,1 .l.iiL,urg.
behalve het kasteel , ulal li tat fuu DisschoV t,au l"ltct/tt
itt lttu
aar. ngclbrecht, bisschop van Kculen.
u.ictr
hij
lrct
rvccr .
lad.,
"an
in leen ontv'lg. (6) aar r.ccds in r:SS s.ertlcu
rlezc I"e,r",, ,r.",
allodiale gocdercn, toeu irr den slag l)ij \\ircringcrr Sicgli.ierl,,\:rrrs,
bisschop van Keulen, de gcvaugcrrc \\.cr(l var hcrtoil
I. liJ
In rz3r rvordt ccn Ciislebcr.t r.au f.ilburg nog Jan
r.cr.mckl lls
getuige bij cetr scherrking- tS) In. <tatzelftje jrrr. r.clr:l.,cnt
lie,rrog
Heudrik de kerkgift "var Tilbur.g ,*,l ' ,i" .L,ii"'L:""*..,

(l)

l.c[um publico llltburgis XtI Kal. Julirs iDno )iV Chil b.rti gloriosl sirni
negis
(2) Butlns r, . p. I 160.
(8) Sutk.os t. o. n. t gsz.
(1) Butkns t. o. p. I tL)s.

t. . p. l8r, ondor do sotuts.n

9l
(o, :"lI*"
ute! t. a. p, 18C.

v.

r,crhxrJ v.L uurto.

,tor -Lrdt irn ,s Iloftng, ,ho"ah LIz.4 eJ.rie tit.o. At.

L^,_"(?),,ludonhovo'.Bsct,riivir'gho
narvo t burt \as nl, ool _do StrnL ran d
Ho.sc"o.
,r,t;n
"'.d ur'Lruylr. r'r0L Lr drrrrr rn6hc.
,hoor!, bbai?o
;; ; ";;.o'l'
orpllatr irtr
,sous! 16|ck

s,o!,;,,;;;;;;;::"::l.srondr

(8, EuttoD L lm.

uudo

srrarcvon'

;.l

,t.

,..

1.
iA?t i l:;{,'

'

-8loo (r) en in het volgend jaar

geeft hij aan het kloostcr de Tien\\'est-Tilburg mct den houthak in het bosch tc Endcnhout. 2)
Men mag dus aanncncn, dat de grond van Tilburg in cle
}[iddcleeuu'el allodium van den Ilertog I'an l]rabant cu NcderI-otharirgcn is geweest, tenvijl hct kasteel aan Utrecht toekrvam en
<iaarvan cloot I}abant in leen rverd gehouden; tlc,,hceren', val 'l'ilburg
zullcn rltn rvel oorspl onkclijl{ de bervaartlcrs vau het kasteel ziju gcrveest.
den van

Ilovel zijr Gislebert van ,Andres en zijn

brocdcr Wouter
'l'ilbur.g
als
van
genocntcl
,,sires"
on<ler
I{cncL.ik I eu
lGauLhicr)
.[ fcrrr]r'ili II.
Orrdcr. de volgendc hertogcu Ilendrik lll (t247_
t:62) crr Jtn I (r267-tz9+), Jan II (tz.g4-r 3rz', cn Jan ll I
(t3t2- r355) koneu geene hceren van 'I'ilburg voor. l3lijkbaar
is hct lccn rveer, b.r'. door uitstcrvcn van het geslacht, aan clen hertog
te.uagevallcn. Onder Wcnceslaus en Jolranna (t355-t383)rvashet
loq eigcnckrm van den hertog: inrnrcrs in t364 sloot Wcnceslaus eenc
ovcrccllkonlst met de kindereu yall den hccr vnn Ilredcfdc, rvaarbij dczen afstantl dcdcl \?u i)unlle aansprakeu op Valkerrburg,
\\aa!egcu Wenceslaus hun 9oo oude schildcn jaarlijks beloofde
crr bolerrdien cer tiut drie dor.pcn: Drulcn, \\,aal*.ijk of'Iilburg.
()p \\';ralrvijk is cle licuze gcvallen, het *,er.<l:u r364 ecne hcer-Jijlrheirt. (r)
l'ocn, na \\'cnccslaus tborl, Jcrh:rnla allccn regeerdell3,r3
t-1o11 , krecg zij het spoedig tc krvaad nrct (lcu hert(,g- valr (ielre.
Uit flclrlgebrck rvas zij gcnoodzaakt vcrschillcnde ciomcirrcn te vcr-

lrendcrr. Van ridrlcr' l)autt/.t tou Ilrt slrtt/tt lcendc zij

t3lii

1l

irr

4ooo ,,oudc Vr:ruckrl.kschc scltilden," .rvaArr.oor zijhem Lort,

d,rpcu'lilbulg, Goirlc cn l)ruocn cn den tol tc Venloon in paud
)czc l'aulus van I Iaestrccllt was Sclrout van ,s-l Iertogenbosch,
Iticltlcr cn IIcel vau l-oorr. (,1) Van <lczel paudbrief l)cslart een
;rf.ir:lrr.i-t lan t 3 -i\Llg. r4,o7 .karr Arn. Stanrclrrt , (iar<li;ren dcs
(,onvcnts vrrrr clc trI intlcr [x<.,edcrs in l)cn l]osclr. (5)
l'aulus r':rn I lacstreclrt kr.ceg bij dezc oveLccniionrst dus
'lilbulg, (ioillc, l)t-rrneu en rlen
tol tc Vcnloorr, Lrclllrlvr: allccn lrct

3;rl.

lrt
l"lj
t3l

itt
Lr,J

llull^i,s t,r{rres.lu lirr.. lV

10.t.

YaD Uurn. LliJjt, rio dcr Stlrl rtr

(llirltrhovcD t. u. l l,l, ri,,
Zlo biilsgg

^,

ltreriis

yan 's

l,) |

trg6x t&str:tr

!l,

i,

-9hof van Giertsbergc, (r) dat aan tic abdis van Canrereu behoorde
en waar dc hertogin haar hccrlijkheid en rechtspraak op blcef
behouden. Ook bchicld zij het reclrt van klokslag (z) in de gcnocmde
dorpen en het rcclrt om daar beden te hcffcn.

Door dit voorbchoud van klokslag en beden hicld <tc

hcrtogin dc belangrijkstc rcclrtcn aan zich. De nieuwe heer
klceg dus nicts meer dan de inkomstcn uit cijnscn, tienden en
andere heerlijlic rcclrtcn, zooals het recht van jacht, visscherij en
,,voghclrije". Herst als hij daar.toe r.erlof hccft gekregen van den
hcrtog, rnag hij bijr,. Iater schcl>cncn benoernen. I)c verpaude
clorpcn l,erclen bcschouu'd als leen cn de pandheer mocst dus
aan clc hcrtogin err lrarc optolger.s die dienstcn bervijzeu, die een
leettntarr a:rn zijn heer ver-plicht rvas. ,)ok l)et kasteel van I_oon,
clat aan P:rulus van I.laestreclrt in cigcrtrlorn tocbelloordc, zou
v<xntaan als lecn bcschouryd rvordcn. Vcr.<ler zorr de hertogin iu
het

scouthctschap (later. krvartier) van Oistcnvijk gccn nieurve tollen

, clie schadclijl< zouden kunncn zijn vool- den tol te Vcn_

iuvoclcu

loorr. Dc hcltol;in cu haar o1>volgers zoudeu teu allen tijtlc lrct

teclrt hcbbcn het parrd \ccr in ic losscn, 14 dagen naSt. )arrtcn
itr clcn rvintcr', vorJ 4ooo oLrde \1-anckrijkschc sclriltlcn of xxrl
claarrnce gclijk staaude uinr.de. Op tlen dag der lossirrg zou hccr
l'lrrrlus of zijue opvolgcr.s dcn bur.g te Vcnloou rvecr bezitten zonclcr
daiu

voor' lcetthrrlde

tc

docn.

4ooo ou(ic Frauschc sclrilclcn u.as rool clicn tijd ccn zccr
gootc s()lll; zc tvcrcl lttcr. clarr ook tc lroog gcaclrt onr cr het
ltarrrl.
wccr vo(r- in te losscu. ttr.. J. S. I-ots.r. in ziju uitvocrig pleidooi
voor het l)ri\':tticve jachtrcclrt r.tu f ilburg, gchouden r.oor cJc
r'r'ortdisserrrcnts-r'cclrtbrurl< ir l)cn llosch, in rti39 (J) zegl
,,1)c tc lcen gcgcvcu soru \\'ils voor. rlieu tijd zeer. beiangrijk.
,,4(x)o ou(lc lirausclrc schiltlcn, hci sclriltl op y' :.(> gcr.ckcrrrl (van
,,Goor', llesclrlijving valr llrcrla l). io-l) ruirirktcn / 9r75.. cl.
vclg-eiijliing s,ijst hij cl o1r, ltrre Jau Il iu t3o5 ,s_llertogen_
bost:h stfaftc Dlct 55oo 1loutlcrl 1xrl.eurcrrt, \at cette \r,narde vcr_

:. .. tr)
I'sbbD.

_Gi(r1st(rj.tcrt ts

Scl,utios

Ill.

aiil.

c.l| gchu(hr tur z. viur lrruoc

r. ,!or!

d!

.D krp$l gdst$x

v$r,
rvll. h!! r,jclr! onr bi, lto!86lul ilo worbrro mN!.
....,.....3.1.
111lo l.oclrt
"etoo(orrrr3tr.,
sclrxtpaD ol'
ro,jl'Ln, Volrvls
ell yardnru r. v.
(iJ) lotry: ,D0 w: undo r r .fitburg vordcdigd',.

.1

-itegcnwoordigde- va n / tgzo.(r). Deze som, slechts

iets meer dari het
vijfde deel der bovengcnoemde panrlsom, drukte
zoo ,rvnoa op U"n
Bosch, dat de betaling over jaar verdeeld
5
werd. AIs Johanna

in staat geweest was het pancl rveer in te lossen of

cr voordeel in gezien had dit te doen, zou zij hetals zij
rn r4oo gcdaan hebben, toen hecr paulus als hoofd dcr zeker

mkers.-in den Bosch tegen haar optrad, rvaarop

oproer_

zij zijn kasteel te

Loon liet belegeren. Ilet volgen jaar kwa,n do.

Lmictoet;ng
i}o..h .n

van- Philips van Bourgondie de vcrzoening

tusschen Den
dc hertogin tot stand. (2)

Na den dood r.an Johanna (r!o6)

.haar opvolger,

t'

,.J

.i l

.i

heeft ;\ntouie van Ilrabant,

zich de verpande dorpen toegceigcnA ,ona". ,1"

p"oa_
som af te lossen, ,,overmr.ts des pays wille, w]leneer
gcmarct tus_
,,schen onsen lande van Brabant acn d,cen zijrJe, .na? l"n
t"na.
,,van Vlaenderen aen d'ander ende de begeerte'van den dtic
staten
,,ons voorz. lants van lJmbant aen ons geaen,,, naar hij herstclt
dit
onrecht door den zoon van den eersten paudheer,
rnet ame l)ir
aan llaeslrec/tt op dicns ootmoedig vcrzock, waarin hii
wordt door de stad Ilrusscl, lZ Apil l4r: wecr;rr scsteund
riir" oua.
rcchten
herstellen, ,,gelijk hij .tair in sat eer wij die. xc11
6n5
.te
,,sloegcu". (3)
Dirck van Haestrecht wordt in l44o doot zijtzoon pauutls
opgevolgd. Deze krijgt van philips den Goede in r45z
hct recht
iu
_Tilburg en Goitle 7 schepenen te benoemen aau u,ie de Iagere
rechtspraak werd opgedragen,
Den zr"n,Juli 1473 verhief on aau l{acslrec/t/ de
clor.pen
.r_j,L
rllDogn cn (,orrle van den llertog, Van dicn tijtl afzrjn
zc gcsclrci_
clen van I)runen, dat in dat jaar verl:cven ,u.. doo.'\Villm
vau
I{aestrecht, en ran Venlocn, waar rvc dcn <lerden zoon
vau I,aulus,
yf, I-lirk van Hacstccht, als heer zicn c,ptrcdcn. (4) Jan laat
b;j ztj.1e1 dood (r5o7) cene minclc{arig" ochter n", ," una".
voogdij komt yan haar oom l)ir.k.
Dezc dochtcr ,4./at grie la tecdt late in hct hurvclijk
nret
Robrccht van Malsen. l r5zq zicn wi) l,lriutt t,au
Dlakrn.

:-"' rrlnn l, lfs srat(ro d ,!,rdc p f xs,.

tgt Va! llur! I,2tg,
(3) Coplo yad riler brllf borrsf to lot oofi66nte.^rcht,t
I]iltdSo It.
(a) Ior,Dtor. BiJd.rgor tdt do oe.h. v.lr tsrlb{nt
, S.;f. Sctru-rlov ft! rU.

'j
l
1

,x
!
I
I

- rl Zoon van Robrccht en l\Iargricta, ais hccr. r,an 'I'ilburg en Goirle

ingcschrevcn, nret tocstcml-nirrg van Karel V.
Tot in het bcgin dcr. lzc eeuw blr1ft de pandheerlijkheid
Tilburg cn Gojrle nu in hct geslacht van N'Ialscn: (r) droal

r524-156r, K.tr./ r56r-t533,

(.2)

Ilt1lttrt r588-1612

(3).

Fluybert had nrct de Aartshctogin onder haucJelingcn aange_

kuoopt (rvaalvan hij het cindc cchtcr niet mcer bcleefcle) om de
hecrlij)rheid te koopen , zo<:tdft zij lict rnccr. ingclost zou kunnen
rvordell, rvat volgcns clen pandbr.icl clk jaar vecr.tr'en dagen na St.
Itlaaltensdag gcbeur.en lion. I)crr ro,n Septernber ltr had Albertus reeds zijuc provisioncclc toestenrnting eegeven met belofte
van fcrnrreele vcllioopacte, zoorl.a fluvbrccht van l{alsen de toe_
stemDrinj var de Statt:n zou hcbbcn ontvatlijcn. I)e Aartshertogen
drorgen cr bij de Statc[ ol) aan zc tc gevel , daar de pandsom
zoo hoog was, dat zij er. gccrr voor.deci in zagen de heerlijkheden
te lossen cn ze tot dc donrcincu tcr.ug te br.cngcn. De Staten,
bestaande uit prelaten, ccielcn cn gcdcputecrclen van tle viel hopfdsteden (Ilrusscl,'I-cuvcn. --\ut\\.cr.i)cn en dcn Jlosch) ,.na r.oorgaandeu
gedanen lappot aan hunnc comnt,ttelltcn" , cotrsentceren in dc
erfelijkc verkoopirlg vln het pandgocd. I)e koopprijs bedroec,f
5ooo
cn zou dielren tot hct lossclr van atrderc {oedcrcn : zij rvcrd door
Adriaen, den zooll !'an llcn innridclels gcstor.ven IIu_vbert, in r6l3

abetaald.

I[ hct Stickgrcficr., (4) ecrr ltcgistcr rler. Leencu in cie

Mcijerij van den Ilosclr. r,inclcrr rr.c tlcr.ltalye ,l,ritn als eerstcn

r vernrcl,l
' ,,Jo: ,t\cL.iacn van l\lalsen. llecr van 't'iiborgit l7 Jan. r6r3
,Jnils tit ( t'otr o/t-solttor crrrT bijgc,,lacu tegcl hacre hoochedcn als
eigrnlijk. rr. lret

,,hcrtogc| van llrabant nret conscnic cltlc arlvol"r,an dc

Sta,.en

c|dc

,,dct opcLaclrt

clienvolgcnde lrenr gerlaen volgcuds <1'openc brier..cn

octroy
dacrop gecleltcsclrccrt iu dttctr cles lcstc daegs Octobris
,,\'an

,,r6rz

getcekcnd Vcrc_vckcn,

,,houdt cnclc lelhicfl' de lrct,r.lichcvtlcu cude <lorpcn van f.il:

iiin*. a*" ftmilto t,r,o m6n ao stirto v.ru.trc.
Db lrto,tlrhtd t!.|rs6!
x l,t gohcht va! Jslq n. Lourdaur t.96.
^usl,:rcl,:
(9)

nDz

C.'el l\,iriag'szoon

l,addon. nsFrcb bl. 7r.

bet,oordo

tot t6 edels, dis

)rot suro!

scb

rin ouito*te.

nr

(3) .4.an dor6n lJuIbrt tlni

hrt nog t rlburg b.srssndo legsclultclsslldF yu

6cnc NzjsiI]s jtr dd o',iorr|rntjn 6;srrrur.D,;ct0 ri in,r"r vo,j.scr,r"vr,'o'u:od
-- "--*
idus lanso seor)seryerd .n o|dorhoudrD Lhutdcllt', ru airio I pnr ro$. -"
{{) Rsglslcr yn Lenen oD trot ltovtrrcioll.ArclJio tu Dell Bosct, atdu3golomatr.e.
du grifnef Elrisl.
st. Joii

.t

.t:

,,tiorch ende Goorle mette hooghe, lagc cnde middele jurisclictien,

,,manschappen, waranden, vogelryen, visscherycn, renten, cheinsen
,,ende andere toebehoirten gelyck hy ende zyne voorouclcr.s desc in
.pantschap yoor datevanden voorsz, coop ende cessie beseten hebbel :
,,sontlcr cenige voirdere gercchtigheyt ie .o.g",, pr"t"n,l""r"n,
,,gefeserve aen hare hoochheden, haere successeurs ctrcle
,,naelconrelingen den clockslach, beden, hergeweyderr, esortj remissiu

van overjaerde delicten, Iegitirnatin, octoyen, conFscatien ter orr,,saeckco van den oirloghen ot rebellic oft van Religie, enclc andere
,,regalin volgende de voirsz. brievcn van opdracht, om dese hccr.lic,,heden ende toebehoirten eeuwelic endc erffelyck van haere hooch,,heden cnde henne successeurs als hcrtogen van Brabant solclcr
,,lossinge, tccnen volie lecne t houdclr cn.lc,t orrtfangcn..,
Iir is bij de vermelcling van dezc verlreffing tegerrpraak in
namcn en in data in de verschillendc leenregistes op het l,rovinci;ral archief in Den Bosch.
In het register van: ,,f_aeste vcrheffen der Leencn gcdacn
Rrussel"
fol. 36o, lezen tve r.L, dat llrylter-l van i\Ialseritlc hccr,,tot
lrjkheid verheft ,,mits titule van absoluuten coope,,iu r6r4 et (tat dic
krxrp zon hebben plaats gehad cloor )& iacu op den lailtstetr !lc_
tober 1613. Anspach beu,cert op grontl hierrair, dut de io 1612
(rr, l1rt) ovcrleden luy.bert een oudstcn zoon Fluybert nroet
gehad hebben, rvaanran hij eclrter vcrcler geen spoor kan viuclcn.
,,ln hct Leenboeck van cleu Raede cnde Leenhovc vau lIu,,bant" I fol. 38 vinden rye; n ovc[eenstcmming rnct hct Stljck_

grcfrer, Adriaen en de data JJ Oct. t6r2 .rr r7

Jan. rrrr.
,,Laeste verhcffen,,, ccn uittrekscl tcn bchoeve der Staten Generaal genraakt na 164g uit dc r.tr ljr.usscl
berustende leenregisters en lecnbrievcn, is dus zeer rvaarschrulrli

In het register der

door den copiist een foutr'cve opgave gcdaan.

Ilij den dcnd van Adriaen van Malscn komt dc hecrlijkheitl
aan zijne zuster JIarit z,nn ,lfalscn, gehurvd met Antolis, barorr
van- (irobbendonck, volgens de laatste a"enteckcning in het Str;ck_
grccr fr-rl. 233 :

.,Vrouwe }Iaria van Nlalscn , Ituysvrour\e het.c ./\ntollis

,,Ilacnderlreer van Grobbendonck, 3o Dcc. l6:r bij clooilc u,rjlcn
Jo.
,,driaen lan l!alsen, hacrs broeders onclerg;esclrrevcn, (r)
ordorSo6cFn, oord.aL :! bct Slrlcksccl do tnschijvinscr
-' Jr
"_ ziru
- _tll
rcr ya! 3.n blid, t6rc.iE tts lous r6ru;tDg or tovorr gscevoobp,lonneu
ii.'''

_,
oD

- l3 -

. ,

Na dc Recluctie van l)en Boscb (r29) eischtcn dc }lo : trIo :

dat allcn, die leenen haddcn in dc l\{eijerij, deze opnicuw moesten
komcn vcrhcffen, en in handcn van ,,d'Ecrste presideerende ende
,,andcre van den Rade cn Lccnhovc van lJrabant dadrvan ecd,
,,hulde en tuanschap doen om oJrnicurv brieven lan investitunr tc
,,ontvangen." (l) Maar ook de Koning vau Spanjc bcschoulr.de
zich uog als heer dcr N{cijcrij crr vaxrdigde daaronr een tc;cnbcvel
uit. (2) Gccu dcr lcenbezitters gaf dan ook gevolg aan de
oproepiug uit I)en Ilaag, $'aaro[) natuurlijk eene vernicurving tan
hct phkkaat op 't verheffen dcr lcclcn in de Mcijerij van ,s
llcrtocenbosch volgde. (3) Maar ook dc Koning lict ziju verbod
rvccr vcrnicurvcn. (4) Fieu paar jaar latcr begon dezc plakkatenstrijd opnieurv.
Grobbendonck hecft blijl<baar aan de be<lreigingen (5) uit dcn
llaag nict Lurger hct hoofcl ciurven bicdcn, althans 13 Sept. 6jJ
vcrhief hij aldaar \.oo f)en l{acdc ende I-eenhove vxn lJrabunt dc
dorpen, gocclcn endc ltcerlijkheden vau Tilburch endc Goirle. I-loezecr dus dc Jioning het gczag der Ho: X{o: over de Meijerii betwistte, in s,erkclijkhcid zijn dczc rvel de gczaghcbbcrs, als zclfs
ntonis Schets van Grobbendorrck, do r.erdediger r.an I)en llosch,
zich aan de Placcaten cier Statcn-Gcneraal ouder\verpt. leer
u,aarschijnlijl< hccft hij gevreesd, dat hij bij volharclcnd ."veiseren
dczc kostbare bczitting zou vcfliezen, I)jt kan ons niet
ver$Judercn van den man, dic cloor cle }3osschcnarcn, die hcrn
goed konrlen kcnncn, bcschulciigcl rverd van buitengcu,onc zrrinigheid. lrnnrcrs tijdens dc r.innigstc bclegering, tocn tlc. stacl rccrls
duizcndcn guldcns hacl ntoctcn olmcnlen, liet hij zich nog dtur de
stedelijkc regecring groote gesclrenkcn aanbiedcn.
()ok de gcmcenterekcningcn van 'l'ilburg bervijzcn, ciat hij in
hct mocilijkc tijdperk, tocn dc llcijerij no!{ t\vee hccreu hlcl ,
toen er aan rvcerszijclen belasting ll.locst lvodcn betaald , zich oolt
nog vrroltdurencl gcschenkcn lict aanbieden. IIij was ccn dutrr
meester. Ooli zijn broeder, de hccr viur \Vczenracle, <irrtving jaarlijlis
\.an de I {eellijkhcitl een aanzienlijk caclcau, bestaandc uit 4 Daartrl
Il

I3l

lal
ll

Gr. PI. I utg. Plrcc, an t0 Oul. 102C.

16 Nov. 163].
Gr. l'1. Book L 1r9 Phcc. vrn Fobr. ltlgo.
0 Uaort 1630.
Or. Pl. bool I U0 Placc. van 1B U6l 16gg.
.-_

-l{den. Dezc heer v.an trVezenutle tvas eclt man van grootcn inr4ocd
in,llrusscl cn hct jaar.lijksche.gcschcnk zal clus wcl ecn gcgroncle

rcdcn gehad hcbben.

llij den dood vau Arrtonis Sclrets (r4r) vcrhicfzijnc rvcdurve
deze heerlijkheid ,,in tochte.', Zij rvcrcl allccn ingcschr"u"u, zon.l"r
hare kindcrcn. Flr u,arcn ook strekcn r'n Brab;rnt, rraa. dc langstleventle nret de kindcren tc boek krvant, (r) 'licu jaar latcr rvcr.cl
haar zoon /du../ol nls heer van Tilburg iuge.;chrcvcn. ljjtlc
moeder rvas rceds vrocger gcstovct.l ; hij toc)r \r,odt rccds in
l6io feestelijk ingchaald als dc n curye hccr-. (z) I)c kosten bedoegcn r?o3 gld. 14 1it. 4 pernrnrcn.
Tot lZto hceft dc heerlijkheicl aan clc frurilic Grobbcntionck
bcltorrrd: I-aucelot rr;r,t666, (.)rroltrs jlultrltt-t r6_r6110,
JosrVhtu llontz,tntura (3) t8o t69r en Chor/t.s r6qr_r7 te.
Tocn Josephus lJonaventum vour ,tcclst itl. lr.cl de hccr_
lijkheid bezocht, rverd hij niet alleen schlt,;cren.-l ingchaald. nraar
heeft hij ook wekcu lang als gast dc inwonel.s ott ziirl l<astcel aldaar
gelogcerd. Uit cene lckcning , cl c <laerrrrn bcrraar.l 'r rl,bleven.
zieo &'e, dat kelder cn kcuken van allc; r,,r,,r.zj.rr rveldcu, cht cr
van gencentewege ook \\erd gezorgd vool c]c stitllcn, voor koks,
'ivcrkvrouwen cn tafclgerej en tiat cr tcr ccre van het hoogc
bcztek in r.crschjllende hcrbcrgctr il r)lc rvijkcn rlcr- statl ,,.rij bier gc_
schonken rverd (voor:49 gld. 15 st.) , alles op kosten clcr ingczctenen. 4) De gehecle rckenigg rvas / t745 : z : ro.
Al de Grobbcntloucks zijn dure )reercn gcrvccst : voo! \,roeger c
noch latcrc hccrct trefen rvij in clc r.ckcninge[ zoovclc uitgavc[ aan.
Aangenaam 1\'as hunue po:;itic in alle c.,pzlchtct bij liurgc
na niet. Flen der gcrvichtigste hccrlijkc rechrct \yas dat van hct
bcnoemen tot ambten en hicrin 1v:u.cn hu[nc hanclcn scbondcn door
het ,,ReglcmcDt op tle l,olitijcquc Itcforrnatie in clc lleycry van
's IlcrLogcnbosch (cndc andere
euar.tiercn vitn gclijcke u;,tu;..re,
ondcr de generaliteyt bchooretde)', (5)van r April r6o, dat hcu
lr) Y,gL d.D g.hat dor choljnsn \arr do voorriIiD3 ocblo. zcr onzulver ts.
c.rDoont6r6tDtog 145. ookolleo gov.Ion op"do
_
rntorrog; ;;o *Uo.
-{91
gt. don Or.vo vsn Oobb.ndonck
ots hooro vrD Tilborch._
"ur"l
Joalphuc
Somyeotltr
l3i
verhto
h6t,lan
prs
1prll t690. t)ozo on itniloo t.oDyor
hcflDror door do rmilio GrobbcDdonck z!! t vt;dn tn hi
,,eonbok vrn den r0do ondo
B.atlJnt." Prov. Arrl'l.f - DFn B^sch.
lq Liquldstlo gohouale! tugschsn d reg.erdors y:rn TilbDrg ondo coirlo ovr gedano
on g6tdnr ookoron roo in 'r.tD[$lon ocr zijo Urc. d.n heero Brron vlrn lllbursir 6r,10
oolrle t! dnto l7 gpt. 1680 alr doszot3 derloyocnt op d.n CJlr,r(tu ult;ior t"t Oo" 5i Ouro.
br

168{)

incluijs,

t6l r- Pl, Sool

II2c4;, Wilteoe KeLgtiilr pldc0

booh,

S.

'..
:;:ii, '
ir.',l;,
,,
i ,
f-,.'
I::
rt" i

'

verplichttc de regenten en ambtcnaren te zoeken onder de belijders van de Gereformeerde religie. Voor cle Katholieke Grobbendoncks was dat in het Katholieke Tilburg en Goirlc natuurlijk
eene zeer onaangenamc beperking hunner rcchten, waartegcn zij
zich vaak verzetten. Tot. in het allerlaatst .ler l7 e.ur rLn *i
toch nog vooftdurend enkele Roomsclren den Schcpenstocl bezetten.
In rZro werd de heerlijkheict met alle heerlijke rechten
verkocht aau Willctn , frins tnu f fcsstrKasstl, vorst van Hirsch_
fcldt, graaf varr Cirtzen-Flllcbogen , l)ictz, Ziegenhain, Ni<tda en
Schaumburg, I.uitenant-gcncraal van de l{uitcrij van den Siaat,
Colonel van hct Regiment gardes-dragonclers cn van cell re3imcnt
te voet, gouverncur vln }ircda. I)e koopacic is zoorvcl in lJrusscl
als in l)en lJaag gcpasscerd. [l] I)e koopsorn bcdrocg
5rooo
pattacons, d. i. / r27 Scyr.

I)e prins, Iatcr landgra.rf, rvas uit dcn aard der zeak ge_
rvoorrlijk nict op zijn kastecl te Tilburg, maar lict zNnc zakcn
waarnenten door ccn rcntmccster, In het Archicf l"an dc land_
gaven van lJcssen, te Marburg bcrustende, bcvindt zich ccn
handvol stukken op dezc heerlijkheid betrekking hcbbencle. (z)
Daaronder is eenc ,,Ileschrijving van de baronic van Tilburg en
Goirle", waariri dc rvaarde als voigt gcschat woldt:
l.
Droits seigneririaux , tites, jurisdictions, prerogativcs ct
privilges.
, maison , ccurie,'(3) jardins

/ r oo.ooo
- :j.ooo
clcs l3ois _ 2o.ooo

Ch;iteau

La Warandc ct toutes lcs plautations

4, I-a Chasse et la Pdchc
5. La charge de Drossard
tt. La charge de Secretaire
7. Reccvant de la Seigncurie et autres pctitcs
3.

.OOO.
3 5.OOO

jo.ooo

. charges
8. Andcre hccr.lijke goedcren : nolens,

3.ooo

lroeven
met haar land, hecrenveldetr, r.ecognitics,
lcenen, cynsen, ticnden, hcidcn, br.eukcn

jaatlrjks ongcvcer
O) In, Bru$st.l0
,*"n""" i"",i,lll

pr 1'lq

33.ooo, rvordt

5 .,,

I O.CDO

In den IIr.8 el Uct r?u.

i:#:l *p*

Ha4

lt

Jull

r?ll.

r,eeuboo] vsn .ron Raeds

dc mod.doot|tu dsrrvrn-on,..n-tohoudsopSavo yat} st di,.

._ _-.]1,..k
.rll va,n
oe
wolwDlondhold
d.n U..rr L H. gossos, Irtrl Xccrr. Doiri t" r,urir;. -[3] Yolgons tlo boichrl,vlng ta o! ao! shl voor !8 pasrdoo.

skrtlor
""*'"'

n4r{

&et

16. Er is in deze schatting vccl willckeurigs. Inttncrs hetrecht

om hct Drostambt t vergevcn wordt getaxeerd op f z3.an (z'ie

onder 5). De drost Peter van Hoven betaalde ccn jaarlijksche re'
cognitie van r/ I ooo, (I) hetrvclk, naar 4 L, gekapitaliseerd, rverkelijk
cene rvaarde ran /:5.ooo vertegenrvoordigt. Ir'Iaar fieter val
Hoven bctaaldc later, nl. na r 7:9 (:), slcclrts / oo. I)at zou dtts
cenc laarde vertegetr\Yoordigcn van/ l5 ooo ln ccn Duitsch afschrift dezer b:schrijvin3 rvordt cle Po.it sub 5 gctirxccrd oyt /zo.ooo.
l)e post sub 8 rvortlt gckapitalisecrtl :i .i l)r()ccnt , llaa hci bect ,
maar feitelijk tcgcn 30 procetrt. \\'itnncct rlij tlc postcn van I tot
ti optellen krijgcn rve 32 t.oru), ntaar rlc sch:ttting hcet slechts
f 23t.ct<fi, het l)uitschc afschrit irl ort:t ccnsLcrtr nt ing tlurntcc
z:6.ooo (/ 5ooo nrintlcr wegcns lx)st 5.)
trVekt deze schattinq tlooL hatt otrnattrlk c ttt ig)lc i<l rvantl otts ctr
op, de ,,lleschrijr-ing tan tle barotric vitn 'filbtrrg clr (ioit lc", ol-schoon
in slordig Fransclr gesclrrcvcn, l<otrrt , rrrlt <lc bcschrijving dcr
hccrlijkc reclrten aatrgrat, mct tlc tvo kelijlthci<l. r,5 crccn, o. ir' tLIt
de Heer het rccht hccft dcn ,,n)rgistr:tt' te bctrocttlctr, ttl. clcn
prcsident eD zcs schepetren, en cr icdet jaar dic vcranderitlg in attl
tc brengen, die hij goed vindt, (3) verclcr onl zcttc[s crl f,ez$'orcncn
te benoemen. Ook het recht onr:rllc:urtbtcn tc tct'Qcvctr, :lls (lr.,st, sccrctaris, brtrgemccstcr (rcccvnnt dc la Scgnculic) cnandcre klcint'r'c
arnbten. Bij hct Floofdsttrk lJc;ttrttr liorrrcrr $ij op ticzc llcschrijvirtq
nog terug.
Uit dc rckcningcl van dc lcntlllccstel's cles Latrclgravetr zitn
we, dat dc Nctto opbrcngst v;rtl de gclteclc hccrlijliheid bctlrailllt
f 3<f : ro | 3 i^ r7'J3, f 888.2 7 (nrct inbcurip van hct batig slot vrtn
het vorige jaar) in 1734. ln dc volgcnclc j:Llcn z;cn \ve v(xn.t(lLrten(l
cen tckort; in t735 , nicttc{.icnstaandc clc /- $S3 : 7 virt} I734 ills
oltva|gsten gcboekt zijn, ccn tckort \'^n,F slil : I3 :4, in 173

tll zl. hood8tuk B8tuur'

ia Coot.""q trabjJ do tnndgrs koni l0 Jutl 1729 'on or:coor{l t' hobbcn rrrgcF$rt
rn.! P--'t; H;v;;, warrur, ae l aariij t "ct e som van l rD $ of(1l o rc(l uccerd to l l' {O{) "do8h
lvrrl)urg'
tli LDrr sb on ss 8!1160!".0 Junl li3l,
^rchlefto
dito'rt vn'r v'"{ 1;11:"ltrr 'lod lol
lSl t tn6at ht6tuli op, ddt dot h0sclrtlvhrg
rirbur !n riotlo lrr" Iluntdqtuk lll d6 lru"r
-n rreJ vi1j nuvshotnge 6nz. Yannsar
lYillk'ur dor sclropensLol t tot:t,tdoton'
liiriii'J xp"rrt rordi tD turlocht om
Da h.oh4lrlog l oDSodstatd.

-17van

3tt i rS i 12,

Dcze tekorten rvorden in dc volgende rekeningen

gooter. Hoe komt dat ? De mcest voor de hancJ liggcnde

gevolgtrekking is, dat de inkomstcn door de r.ritgavcn ten behocve
steeds

van de heerlijkheid verre overtroffen tverdcn, maar men vergete hicrbij

niet, dat er jaarlijks cene groote som betaald moest worden aan
ilrteresten van geleende kapitalen, terrvtl nict blrjkt, dat
die
gemaakt zijn gedurende en wegens hct bezit der heerlijk_
"scfytacn
heid. Wel werd zij als onderpand g"g"r,.n.
Deze schuldenlast werd vanjaar totjaar grooter: irr233i.3443(,,
in r741 5r528,inr746f 5o728:4:o. Wel is waar is;naielaatstc vi.lf
jaar dc schuld niet toegenomcn, maar uit dc rekening
virrr t7+3
blijkt, dat de hofintendant Plumquc aan den rcntmec.t.i AnU.,o,iy
van Spaendonbrl in dat jaar nict minclcr dan
_
/ r r3oo had ovcrgezonden cn in r74z f tjooo. Toch geloo ik nict, d;t de
hccrliikhcid
eene zoo rvcinig begeerlijkc bezittius was, als zij, afg"ande
op clez"
rekeningcn schijnt. Imnters er ontbcken posten n inkonrstcn:
de_ drost betaalde na 1729 / 6cl0 re"og,ritie en _ in
jccn dcr
rekcningen tusschen rZ33 en rz4r rvodt dic post ondcr
de in_
komsten gevondcn. Ook de secrctaris betaaldc lijkba.rr
ccnc rc_
cognitie
op grond van de bovcnaangchaalde schatiing durvcn
w!
die zelfs- op / 75o jaarlijks stellcn _ en d,ez.c
if
75o ,'ind.n ,u" in
gcen der rckeningen, noch,ccn hoogcr <.,f lager Lcclrag.
X{aar het is
rvaar, zelfs al troffen we dic postcn geregcld onder <Je inkornsten
aan,
dan zou daardoor nognict vcrklaard rvordcl, hoe,
nicttegenstaandc de
geldzendingen van llunrquc, dc schulclcnlast zoo gocj'alsnrcts
vermindcrde. Toch is ons rv'antrouwcn tcgen de naulvkeurighcid
der
rckeningen opgcrvekt.
In 1754 heet dc lanctgraaf clc hcerlijkhcid vcrkocht aan
Glhcrtus Sk cubcrgeasis, groaf t at ffo.gc.n,/,,r2, (i) Lril.htt
r lttu | [o/iLtger enz. Do koopsom bedrocg
,fr65ooo. ljehaivc tlclhecrlijkc r.ccrrrcn
en hot kastijcl mct dc daarbij bchoorcntle vastc gclctlcrcn,
$,aLcn ook
dic goedcren in den koop bcgrepun, clie doiir lantlsrtai,
Willcnr
rvaren aangekocht en bbvcndjen d mcubelcn,
dic
zich op hct
kasteel bevonden. z)
Wanncer rvij eertd opgave nagaan van cle schaclc,
die tle
cirsb'nu-e
\v(r(r
sshe*on,
door
yr Ft;1" ?,fi'.i"'1"''.:,"f"'l,ni:,1.1.95h't:: "l"l
k^iz(r Krrol
Si*"*"y":ii"t":iii,"1i;ii,i,,,"iili*"r,,i,i.il,"".. ilJ:jrd;'i;TJ,,i",,:,",Ui,t

ll#i

,",,"r3,"#"Ivf

h*fr :f

gnhqliftH#f5l*';*:i$ii;

.l

i
I

18

U"

gclcdcn. tc
lt"Onl:tl :]::t
familic Van Hogenriotp berveetdc
795 clan-zicrr r'c ' dat rleze
n'
"'ii.1t"
'
;r:t-ffi";;.;
'"tttt"n
<le hcer.lijkhcid trok ' tliur tlc
familie vrij wat nlccr inkotnsten uit
rve claatbii bcclenlien ' clrt lancllandgraaf van tlcssen Wanncer
*'as' tc.vijl de \ra. l{osentlorPs
:"i''i"';;;';; ufll 'rtij't afi'czig r'rblijf
li' l'lcrr
"'j
t;;n" l'"..'lill'l'"ii

i;.*;

:":il.
])"oru"n
Y(ricl)ll

,i".rin *ir..hia,t rcc(ls de vcrklxlinq r:rtt hct lr')..1c

liratrgois '
Flr bcstaat ccnc llcmorie "'nn l)icclcrik Johatt
spccificatic
{cschrc'c' i. tsog' rvaarin ee'c
or""i t"n ;;;:;;.ttt,
tc toonc.'
.an
l'atrclsbcstuttL
me h"t d"el om .an llct
;;;i";
rvclkeschadchijgcleclcnhccft'tloordatinrTg5-de'hcerlijke
-.fg".tftto
zijn, dic zijrre irmilic vrocgcr ltrtcl {-clioclrt'
,""lti.t()ltnclncn \r:tn cerr
ilti'-ot*".i."" tlaarin tcgcn hct l'illckcurig'
nrivaatbczitenvaagtsctrarrcloosstclling'-(.).^Uitclitstrrkblijlit,
: '/ Soo '':.r1
'
il;. ;;. j;"rlijks aan rccognitin trol<
-..1"']...']"'tt
vltn tlcn
too
afsllger
/
en
ttt'kht'utl"t
secctitris,
'
/ :ioo van den

'{;;";:/
:;. iI4l) l'::":
:J;i":,l }l:ll:t ,t,,.,'-*.I*'
\'an
lorstcrs,
(r

rle beide
/
'filbtrrg ctl I 14 \1xr1 tiic I'al.(i'-,illc' dus/i976
van
van -*chcPcncn
j."ri-ai:"t"ec lrlen rlaarbij nog 'ocgt tlc. inl<rxrtstctr..v^n dc
*citlcu ' ch^ trog hct
""
;;;i; , tle nrolens , tle lr.c'ctr ' "k1'"" "n

-;-

lii:llllil:
- l:::. ll":^,i,i:",U:,:iil il'"'
luidt .- ,.dc aangcn'lallrnclo v
".i',J
tcll<er
als ool< r'au tle aurlcrc r\llbtctraLen'

.,*"^.a-,t"-,O-tlicuarcn
,,:;;;;"'.- I iL,l:: :l:1., j"":;,;;''l]::'','"*i1,:i:i
,,of liecognitie lerliezcl(l '
r65ooo njct tc h(lx lg,te,n( )cl1cll'
r'1n
,,.""r""," .n is dc lloopsotrl
' tlu' nooit z()als v(x) lrrnd-

h:i

'
Voo de \lan llogcntkrt-Pt 't'
gc\vec5t ziirr
schaclclijkc der bczitting cctt reclcu
hct
*,,"*."#
'
,rn-r," t"t dc hand tc doen
gocdcrt:tr itr t79i

I)c Van llogcnclorps hcllbcn hunne vast'

latclr itr rlctr ltrt-'p clct tijrlt:tr
naturrrlijk
'ti' mogcn bchottclcn- I)ezc
bczatctr
(i
gcrvorclcn l{cc'ls de t rl-rbctrt| rttclis
""
tle
otlrlet
^-''""ftjk
nnar vtxrt-ltl
vccl cn t,tldcr tl"n l'utttg'"^f vatl IIc:;sci1'
<lorrr krxrp nttg
t

t"i" V"n

Iogen<lorps

'

ziir- <leze btrzittingcn

zee toegcnomen'

c :\ 'I rx''r'''-.r,''''(n
i'J.;"':;:"I:i'll!"";''"' -''l v"'r'r{" "''I
'!u I !r 'r''

*rill:lb,;il*lti,:;;;;";,il1

,*Xil:;l.l';;1,;;; ,,:;,',,'1

-19Volgens de kapitale schatting van I\ci 165

bezittingen voor dcrr l{ccr. als volgt gctaxecrd:
Het huis varr den hccr

[r]

rvcr<lcn tle

f r2clr n
Het vcerhuis mct hof en Io ls. [z] l;rncl cn rlci _ r;oo
Hct heesterbosch rnet c-rpgaancle eikcboorncn - rooo

Dc hoevc aan dcn hcrdtgang dc Ilocr.en rnet 5

ls. land en rvci, :o ls, bccmcle en hci
- 3:oo
Dc hocve aan dc IJasselt mct 48 Is. lancl cn
rvci, :8 Is. bccmd en hei
- 2y)o
Nog een hoeve aan dc llassclt rlrct 50 ls, lxlld
en rvci z5 ls. lcdigc bccstenvcldcn
_ 2)oo
Nog een wci aan rle Ilasselt
r 50
Dc rvindmolcn tc Cor.r,cl.
6ooo
Ilen vielde deel in dcn Vclclhor.crrschcn ntolcn.
| 5OO
De rvincikorcnmolen aiu de I leyclsl.clc.
5OC{)
I)e hclft van dc novale ticudc.
I OOO
De r.vatcfvolmt)lqn.
| 200
Ilct chijnsbock, jaarlijkschc opbrcncst ZZ {ld 2 st.
IO Penn.
. gctilxccr(l ol) - :oco
IIct totaal dczcr bczittinqcn vcl tc{cn\\..rodigt clus ccne
waarde van +q5o, I)cz,c schtrttinc had
Pla;rts gehacl nrct het
ooI op eene in tc voercn kapitalc schatting, u.aarin iccler, tlic
f zocto ctr mcer bczat, :rarrgcslagcn zou ir.or.dcn. l)e ltccr .r,lu .l.il_
burg l'erd nict aangeslagcn, omtlat volguts clc vcrl<llrring vau clcn
lentmecster dc hccrlijkc titcl cn gocdcrert bczu.aartl \viil.c[ nlci
meer dan rf6oooo. \\'annccr clc finatrciielc ornstirnrlichcclcn viur tlc

familic Globbcndonck zoei slccirt rr.irrcl, rlirn rrrogcrr rr i.j aanncnrcn, clat
hulne bezittingcn in cle hccr.lijkhcicl rvcl nir,1 vccl {ooter gc\.cest rr. r,
toen zij in rTIo vcr.lioclrt ucr.tlen ltan tlcn prins r,.rur IIcssen. l)czc
bctaalclc claarvoor. cclrtcr vrrj witt nrccr (liln cle-/4o3
5o, \raarol) zc geraxeer(l lvalcll in l6)5. I)it vcnlonrlcrt ons nict, als rr.c clcnlict nlur rie
jaarlijl<schc inkornstcn, dic de lrccr bovcnclicu n()g
aalt rccoqnitian t()li.
In tE5S zijn clc lirltstc hcrinncritrilcn a:tn tlc ourlc hecrlijkheiLl

vcrnictigtl. In dat jaar hcclt tlc ianrilic Vtn llo1cn1lp11) 11 .1"

bczittingen, dic zij iu Tilburlr ht(t, verlioclrt, ook hct l<rrsteel tlat
,

(1) Zio vn H.urn lII. lii.

rrr do Noiirrii zt'u atc rrir"so bel$stilS {,oIo rlrrr{t,_, srhi iili Nor,rn
.,^
irger..rn t!:
zrtrcrs !a,r / !1r00
[:'tir,rljii$r), rru ri1*,i.,"r .,.r,,iiri,,g-""", ilir."ig ," ,lrc
l'i!f, ,t L1r, t , troL bovau.:r,iil,1, .r,,,.,,.,^n
(!) ls. :- loponstlar :..: t1j rnurgou, Zio noot :l op bL.,.l.

spoedig daarna rfgebroken rverd. In de koopacte staan afzondcr-

lijk

vermeld

De heedijkheid Tilburg en Goirle met adellijk kastecl, be' staande in kasteel , land cnz. en o. a. de chijnsen onder Tilburg
(Stephanus- of Stevenchijns), hct jachtrecht (l) cn dc visscherijen
der hecrlijkheid Tilburg tcn noorden van den straatwcg van
's-Hertogenbosch naar llreda over pl. m. 5ooo bunders.

De Novalia ticnden, het cvcn jaar aan de vcrkoolters, het

oneven aan 's rijks domeinen. (:)
De Novalia tienden over de gehcclc gcmeente Goirlc, elk
jaar behoorcnde aan de verkoopers.
In 1856 rvaren de bezittingen onder Goirlc eu ook het

jachtrecht aldaar verkocht.

Dc Van Hogcndorps zijn dus de laatste hccren van'.filburg

geweest. Van het bcgin af, dat die heerlijkhcid hun
Goirle
en
eigendom gerreest is, hebben lij op het kasteel tc;nidtlcn dcr
bevolking gervoond en het behoeft ons niet tc vcru'onderen, clat
Gijsbert Steenbergensis, de eerste Van IJogendorp, toen hij zijnc bclan-

gen rvilde behartigen, spoedig in botsing krvatn met dc bervoners,

vooral mct het bestuur. Door de voortclurencle afrvezigheid toch van
den heer in de dagen der Gtobbcntloncks cn van dcn vorigen heer
waren er misbruikcn ingeslopen, ten nadeclc van de hccrlijke rechtcn en het kon niet uitblijven : er mocst $'rijving ontstaan tusschen
dcn hcer, die nog voor zijn rechten op rvildc komcn cn de regentcn, dic meenden, dat de hccr zich tc veel aanmatigcie. Dezc
strijd is feitelijk niet uitgevochten, dc revolutie hceft er gervelddadig
een eind aan gemaakt.

Rceds in 1755 , dus hct 2o jaar van Van Hogendorps

heer zr1n, krvamen er onaangenaamhcden. -t\anleicling rvas de
bienvenue aan den nieuwen heer, We hcbbcn bovcn gczicn (3),
dat onder de Grobbcndoncks de nicus'c hecr fccstclijk rvcrd
ingehaald en onthaald door dc gcmccnte' 'foen cle prins van
Flcsscn heer was geworden, had men hicrin ecnc verattdcring
_
- trt ft-tn"lt,""rtt bnt an tlt6n strnrtwg ht vroogor dk-i-an do
"hc'rlilkhitl
behootd. Ovs; do vabde of hot prvstlof Jachlecht vsn Tltburg I|trddcn dovatr Ilogon'
dorps or pooos moolon Yoorun iat tor slolt bil orlosl vstr ddn lloog(n r8ed 2a 'luni
l8l{ schittoodd door hon 8ivonooo' wed.
i8l Doto l{ov.lt! tiobden valdsn v do Rcvotutlo tn do onoYon iosn door ds
furii'm ioittI* 8oh.totr. In dP l,atts Jrrstr rr dg rovolutlo {ordoo '! lasrlijkl
rorpscht voo 91. E f?00.
(8) Blrdr,

1{.

ifl

-31 -

ll

gebracht; hij had een bicnvenue gekregen rran tooo rijftsdaalders

en is waarschijnlijk ook nog feestelijk ingehaald. (r)
Dc goede wil om aan Van Hogendorp dezclfde som als
welkomsgavc te schenkcn ontbrak nict: bij bcsluit van dc Corporeele vergadering (z) van zz Apfil r7S4 werd daartoe beslotcn-.
I)c goedkeuring van de Ho: Mo: werd verlecnd, echter mer
eenc cstrictie; en hieruit kwam het begin der moeilijkheden voort.
IIet corpus had gewaagd die som van / 21oo op te magen
ncmell om in ro jaar af te losscn , maar de Ho : IMo : verbor.len
dit; dc / 25oo uroest uit reelcn omslag ht rrzs gevonclen worden.

I
i.
,i

Van Hogendorp rvilde aan de moeilijkhcid, die hieruit voo de regentcn

voortsproot, ccn einde makcn cn schreef aan dcn drost, clc schetrcuen
cu dc vcrdere ledcu dcr corporcclc vcrgadering, (3) dat hij afstanj <Jeecl
lan cle rooo rijksciaalclcrs bienvenuc, ouder voonvaardc echter clat

in de

burgcmecstcrsrekening van tZS4 vermcld zou worden, dat

clit slcchts voor hcm gold, en nict voor zijn succcsscurs. yoor deze
vrijger,,igheid voerde hij als grond aan: ,,overwciende den jegcn,,rvoorcligcn slechten staat der fnantiCn van onse voornoemclc gc_
J,mcentcns van Tilburg en Gorrlc: dic zoo door de lactste als door
,,voorigc trouble van oor-loge, nog zeer zrvaer belast zin rnet
,,capitalen err ver clere schuldcn, cn dacrbij geconsidcrccrt rJc tegcns_
,,l'oordige slegten stact en'rvcynigc fabriqu der bcy.,Jc gcrneent.nr,
,,cn vcrval dcr lioercncer.inge , warerop onze gemeentcns cn infjc,,zcctenen principacl moctcn bestaen,'.
I)ezc br.icf had niet dc uitrverking, die clc Graaf cr vim
verrvaclrt zal hebbcn. Itlr rverd hcm op vool.stel vau den drost
het hooghartig autwoord op gczondcn, d:rt lrij volstrekt
iccn rccht
op dc bienvenuc had; <lat, Iaar de corporccle vcgadering bcsloten
had hcm dic soru te ljcvelt, men dit gcdaau ha<l orn cen bcrvijs
van rvelryillentlhci(l te gcvcl, evenals dit ook in tTro gcbeurtl rvas.
rnaar dat cr vroclcr van bicnvenues nooit sprakc rvas gc\cest.
lVcl had lncn vroe{er dcn hcer dcn ecrsteu kecr schifte;cnd ingchaald , wat ook zeer vccl gekost lrad, nraar dit rvas slcchts
gewoontc-, geen ver.pliclrtiug geweest. I,len rvcigerde dus clen
bricf in dietr vorm in te schrijven en daarcloor. hct nageslaclrt bij
(l) Do rokfntnFcl| v:rn t?t0 rirtr hirovcr a_cbter niot duid.tlJk. Uit ds ]ek.ntn8,rL,
c_oirlo r,l.itkt, drr or oon rrlonvnuo is siscvon, un ato vnI, rrnurg, ani
c. ,,rii,"*'"1,i ilio.rfir
rs Diot vorurr.woord. xorrirr vano"iii"ii$ip"n.o
l,l,lil,"i,.il"ii,l""bronvsou
e) Zhr ovor dozo vorgrttotng tloofdstuk l.
(3)

Nol,uleu yao Drost

.u

ScboDeDo

varl

Junt li6d,
It

t,.l

22eventueele volgendc verwissclingcn van hccr de bicnvenue als last

op te legten. De Gr;raf adt,woot cldc ook \\,ccr zccl scherp cn uit

dc hoogte.

't \Vas vooral rlc rlrost llcndlik llaas, dc ec$.czcl !.cntnlecstcr tan den vorigcn hecr, cloor \,-an logenclorp tot dl.ost
benocnrd, clie in deze tegen dcn heer optr.;rcl. 'l'oen is blijlibaal
recrls rle grolcl gclcgd vq)r dc gcspanrcn vcr.lroudilg, clie er latcr.
tusschcn bciclc l)csotren bcstotr(I. Iir gingcu nu in het corpus
stcnrnrcl ol) onr nicts tc gcvcu , nraar dc clrost vcrklaardc
zich hicrtcgcn, ondat nrel dit natuur.lijk ook naar clen Ilaag
lrocst bcrjclrtcn cu clit gerrrakliclijk vcrlicercl rpgevat )<on
rvordcn bij clc I Io : l\lo : daar die zr-rutlen kulncn rneenen ,
dirt rlt-' 'l'ilburgcls uit liittcloolighcicl , or:rdirt zij hun zir-niet haddcn
kunncn krijgcn in Dcn IIrag (our nl. hct gcld op tc utoilcn lcllcn),
beslotcn haddcn nu nicts te docn, L)it zou ]tun eel slcclltcn nianl
bczorge[ cn bij latere ccle!]c'uhcdcn, bij antlc[c sollicitatia| kunucn
sclradcn, Naclat c ovef en rveer hartle u'oortlen rvaren gevalleu, rt'crcl
cr als besluit lan r'le corporcclc vclgaderin: ran r 5 Juni rZ56 bciclrt
{ez()l(lcn aan Van Ilogcndorp, clat nren irt-'nr rto rlircaten rliklc
schcnkcn Iloo voor 'filburg, ro vrxir Goir.lcl, dus 577 culclcn ro
stuiver-. Il] ]Iaar dat geschcnk rvcltl gcrveigcrrl. Fcitelijk h(icft
tle graaf dczcn strijd verlorcn, dien hij zclvc bcgontrcn r.'as. Imrrets niet dc rcgcntcn of het corpus, hij zclf heeft llct ecrst ovcl.
dc bicnvcnue gesproken, llrj hacl nl. zijn l'entmecstc naar de vqglrL.ring van l)rost en schepenen llczordcn rlcn 14u,, Apr.il l7;5,
om aln rle heercn lan tc koncii{cn, clat hij van pl:rn l,as bitrncnkort zijn intrctle te docn cn ziclr als hccr val f ilburg en Goillc
le docn ontvanscn, cl nict aan t\\'ijfelendc, of (lc llcmcclrtc z()u
Ircnr ccn biclvcnuc aanbicdel, zooals dat bij zijrr voolgantcr gcb,:uld rvas ctl ook in anclclc hi:crlijlihcclen gcbrrrikelijlt u'as.
Itii skrt vart ckenilg l]ocft lrij dus nicts gcktcgcn cn rvtt
crgcr \!as
cr ontstond de,dclijk cor uesltalnen r.er'lro rlitg tusscltct
- cen dcel r,'an rle bervonels
den licer en
zijncr heerlijl<hcicl.
I'Iaar Van }Iogentlorp zou tic lcgcltt-n wel lccrcn zich tcgctr
lrcru te tlun,en \,czeltcn. IIij grcep dc ccrste dc bcstc gelt:gt:nhcitl aan. Volgcns art. r rin llet ,,Iicglcrlcnt r'oor dc Iluis
lr,,udirtgc cn Iiinantic van cle IIccllijkhctlcn van 'lilborgcn Gc-'ill.:",

i,

{
l

(l) I dDcJrt j1

grla.5 eluivs.

il

,11

li
li

23i:

fioest alle jal'cn vr 3r Dec. door Drossaard, schcpenen, en secletarjs ecne nominrtie van schcpenen, burgemccsters , lezworens
cn zcLtcrs van 'I'ilburg en Goirle gemaakt worden, waaruit
cle hccr eene kcuze nroest doen. In 1758 nu wcek hij van die
vooldracht af en benoemde den afgetreden prcsident-schepen
Mr. Vlaardinger wout , dic niet op de nominatie voorkrvam , weer
tot prcsident. Na celig potest Iegde mcn zich daarbij ncer.
Ileu paar jaar late bleek het, dat de graaf het geheele bewuste
artikcl als ecuc vekotillg van zijue rechten beschourvde, daar
hij volgcns dc lecnbrieven in hct bezit rvas van de hooge,

ti
i.

lage en middelbarc jur:isclictic en hicrtoc zeker behoordc het benoc

mcn valr tle rcgccrilgszrmbtenarcn. Hij beschourvdc het als

eeltc

onvcrantrvoor delijkc zrvirkheid van zijrrcn voorganger, onderrvien het

Icglcrnclt in lZ32 tot stand was gekomen, dat dcze het goedgckcurcl had. De ptins van Flesseu had in de langdur-igc onderhanclclingcu, die er over het tot stand konren van dit reglement gevocld zijn, gcen lcvendig aalclecl gcnomen. Zijn drost Picter van
ll<.rvcn rvas gchccl cn al als zijn zaalgelastigde opgetrcden. IIct
schijnt clat ook latcr <lc qrrins zich rvciuig oor het rccht van bcllocmcn vtn t;clteircnen hecft bckonrmcld, dat dc drost alle jaren
eetr lijstje opDrllakte net' ict meer pcrsonen daIr e nroesten bcnocm(l woldeu err tlat tle prins dit altijd rnaar goedgcvonden had.
Allccn il de allcrhatste jalcrr had hrj buiten dc voordracht
diclzclfrlen Vlaru clilgcrrr,out , Mcestcl in tle rechteu, contraro]leul
dcr convooicn cn liccnten tot l)r'esi(lctrt benocmd e[ deze was
gcblcvcn nicttcgclsl rirndc protcst v:tn zrjnc ntedeschclrncn. Sl.nedig
tl:ralna was VI:uu dingcnvout gcclulcurlc de zickte vtll drost vall

Iloven waarnenr:nd tlrost gc\vordclt. X{et ijvcr uas hij voor de

bclangen varr clcn hccl tcgellovet' clc zich steeds nlcct aallnatigcndc
schepcnen opeckourcn cn hacl lrij L-rijv. aan cle schepelen deerken

ning

rveten af te rlrviugcu, tla.t tlc hecl hct reclrt had dcu Yk- cn
licurnreestcl tc bcnocrucn. lilrlel gelukkig rvas hij in zijn pogilg
ile\vecst oul ook dc bijschoolrncestcs in t vervolg niet urcer door de
scllcpcnel, maar cloor rlcn heer bchocrntl tezicn. Nietaltijd rvas hij
cclltcl zoo ovcrtuigd !re\\'ccst vul llet recht vau dcn heer op
bcrtocnringen, \r'aal\'oor hij latcr, ooli v()or- \:an I logclclorp onvetdt'o(cn opkl'anr. l,lcrst nadlt hij niet lan zijuc ncdeschepcnen
had krrrtncu vcrlirijgcn, clat dezc ltcnr tot ijkmecstcr benoeurden (r),
---lU
l"t"r"" vou DrosL u sctrtonc yurr ? ]ct t?;S,

t
j

t:
'j
i,, I

9r:
aangespoorQ zrjne rechten te laten gelden. Deze
adviezen werden ingewonnen, ook door de
het,
rechtsgelcerde
deed
tegenpartij, en het resultaat was, dat de heer den ijkmeester benoenrd had. Zeer zeket was het voor de heerlijke rechten goed'
dat de heerlijkheid in handen gekomen lvas van een Van Hogendorp, die op het heerlijk kastcei ging rvonett, uit eigen oogen zag
en lrandelend optrad, als hij het noodig oordeelde.
Ofschoon hij in 'tvoorjaar v{r r7S4 reeds hcer Nas geworden, kondigde hij zijne komst in de heerlijkheid pas cen jaar
later aan. In dat jaar toonde hij echter reeds, dat hij ingeslopen
misbruiken rvilcle keeren. Een zijnet eerste daden rvas het bcnocrnen van ecn jachtopziener en het uitvaardigen van eeu verbod om
zonder zijne toestcmming te visschctl Die ne jachtopzicnner
kon het stroopen niet beletten: hij benoemde cr in hetzelfdc jaar
log &ie andere bij om op warande, wildbanen cn visscltctijen
te passcn. Ook vor.rr de regcnten kwam hij op ' dool zijne bemoei:'ngcn kregen zij eene gunstige beschikking vande-Ilo:Mo'
in eene kwestie met de Lgen- en Tolcamet. (r) Nlaar dool die

h;d hij den prins

fi
N

IIt
|lt?
lt

lt
tl
B

tl
.t.

ongtlukhige krvestic van de welkomstgave rverd de tocstatrd gcspallnen'

Nadat de ccrste schenrutscling ten nadeele van Van Hogcndorp was
afgcloopen, had

hij, zooals rvij zagcn, de regenten verrast door

de

bcnocming van Vlaardingerwout tot Prcsidcnt en ltct bleek al spoedig,

tlat hij zich hier ccn getrouw bondgenoot, ccn vurig strijder voor
zijne rechten had vcrlvorven. 'De strijd brak uit in 1759' De aanlciding
was de bcnoeming van cen nieuwcn bijschoolmeestcr (z) tc Corvel'
Dcze was ouder gcwoonte bcnocmd door drost en schel:re[en, maa de
hccr tcckende er vcrzct tcgen aan' De mindcrheid der schcpcncu
-I'ilburg,
in't geheel warcn er 5 voor
nl. prcsident en vicc-prcsident

viclen den hecr bij, terwijl de drost cn dc meerderhcid

collcgc volkomcn bcvocgd was Vroegcr toch
beweerclett,
wcrdcn de bijschoolmcesters stecds door dtost en schepencn beooemd, zooals kol blijken uit dc eerste boroeming na de recluctie,
of licver na clen Munsterschcn vredc, in 165o. Ondcr lVillem vau
llcssen rvas het soms gcbcurd, dat dc bcnoeming geschieddc op recomman<latic van den heer en int7z7 w.!s voor 't ccrst in dc aanstellilg
gczet ,,met approbatic v:rtr dcn hcel". 'l'och hceft de prins indcrtijd tn
ingewonncn rechtskunclig advies van zijn vermccnd rccht op dc bcnoez voor Goirle

dat- hun

(1) l{otulr Drost sn echoponen Ytn

(?)

9.| Mourl tt6'.

tstchoolmeFlrs noemdo men als moststs io do buitollwiikelr'

fr

[,
i
,L

6.ming van bijschoolmeesters afgezien. (I) Op gtond hiervan mecnden

de rost c. s. tegcn den gaafhun standPunt te mogen blijven itrnemen'
Maar deze wcndde zich tot den Raad van llrabant, die hem gelijk gafen
dus erkende, dat hij gerechtigd was tot het bege\"en van allc ambtcu cn
officin, spcciral van dat van schoolreestcr tc Covel' C)p ccn corpusvergadering wcrd toen met 4I tegcn Io stcmmcn besloten -- orldcr tle
tegenstcrnmers behoorden de president c[ de vice-plcsidcttt Vlaardi[gJrwout, clie hun stcm schriftelijk motivceden, delaatstc op julidische
g.onden- om vandc IIo: Mo: machtiging tc vragcu zich in lcclrtcn
Lgen dc aanmatiging vau den heel tc mogcn verzcttcrl' Iiene
weigering volgcle. Maar dc regcnten gavcn hct nict t4r' Zij '
visten hunnc belangen zoo goecl tc verdcdigcn, dat de llo:
NIo: op hun bcsluit terugkrvamctr cn dc gelegcnheitl geollcntl rverd
de zaak in der luiuue te schiklieu. I)rost cn schepcucn steltlen
toen voor, dat beicle Patijen al ltrtuuc strtklicn bij cie Ilo: N'lo:
zouclen disponecrcu. l)it gebeuttlc, <lc zaak rverd Il76ol
comrltissoriaal gcrnaakt cn <laat tttcdc '11 tl. larrge baan gcsellt'r'cn'
Onrlcrtusscheu q'as dc rcgccring in Februat i I760 wcc \'ernicurvd. Volgcus art. 3 \'alr het Rcglcntcut lan lTJ2 kott tlclrrtl
tclken jalc clcn schcpcnstocl vclnicllwell, lnjts rinsi(lrs t\{c(r Jer
aftreclcndc schepelen ooli vool' hct konrcnclc jaar rvccr bctrrxrrrd
wcrden, Gcrvootrlijk zicn rvij jalcn achtcrecn dczelfclc schcpcnen'
hoogstcus rrret veanclcling van cn of tNcc, lrlilx nu ltatl cle hecr
"van zijn recht gebruik gcmaakt, al de scltcpclten, bcltah'c:,lfgezt:t
en zc vevangcu door nieulvc llcnt ',mccr behaaglij)ie" l)crsolten'
Door dczc benoeming, rvaarbij hij gehccl buitcn dc voortlracllt gegaarr '
\i'as, lvcrd hct cen puut van krtcstic ttit hocvcel pcrsoncn clc voordtacht
mocst bestaan. llovcn ltcbben rvij gczieu, dat deptins l'ltr IIcsscn
slcchts iu naatn de schcl>cnctr cllz. bcnoen(lc cn ditt fc:t(iliik dc
drost allecn aan\vccs, tvic ltct volgenrl jaar in <lc rcgecting
zouden ziju, Itr de eerstc jarcn on<ler Van Ilogctrdtttp *as ltct

niet vecl anders.

In alt. t

valr hct Rcglclncut, drt ovcl <lit Purtt hatl'lcltlc '

stood nict vcrurcld, hoc groot dc itr te dicncl uottlitr:ttie trr'rest zijtr
en nu rvas hct mcelrnalcu gcbcurcl, clltt buitctr de aftl edetldctr slcclrts
ccr) paar en dau nog ntiudct gcschiktt-- llersoncll loogedlltg(ll \\'lrcll
Ircitclijk had <lc hcer dan gcen keuze. l)cze richttc zich iu t7t'o
(1) No(ulon vuo Doct.n Schsp6nr g] Juni l50'

-26-

met cen uitvorig adlcs tot de Ho: I{o r om de intcrprctatic

art rt. r tc verkrijgen, clt hij hct rccht hatl buitcu de voordrrcht tc gaau. !n dat jaar bijv. had lrj ruoctcu kiczcn rrit 7 persolcn. \\ aavilll ttn stokoud rvas cn uitdrukl<elijk gevlaagd had
nict \lxuljedragctl tc wol(lcll , ecn itttclcL rvcgcns crgcrlijk levcnsge'tllaq ontlcr tle censuttt yan tlen kcrkcraad stoncl en ceu detde
uoq nraiu' pas in f ilburg tvas konlctl rvouett. IJovclldicn bcr:icp
hij zich in ziin adtes op cctte rcsolutie van dc hil': I\'Io:
lrrr ?S licbr. 1725, x,?LtlJij vcrkluttd was, dirt cle llittou virtr
llokstcl Ir] de bcvocgdlrcid lra<l af tc u'ijketr vau de vootdfacht, dic daar clt'tot ,.lcn drossaar'd rver-d opgemaakt. Den
25"' Aplil IZ6I krccg Vau Ilogeirclorp dc tloor lrem ge'nraa$de interpretatie. Wcl teekendcn de schepencu fvan t759]
potcst aan, maar zij ltcbbcu er zich bij uccr moetetr lcggcn. Irr
't \cr\'()lg l'ertl steecls in de Noninatic, dic aan deu hecr n'eld
:larrlr.lrbo(len, vcrntcld, rlat tlczc vttlgcns lesolutic varr 25 l*pil l76l
het rcclrt ha(l vau dc voordracht af tc rvijkcn.
had<len ,tratuurlijk voorlichtilg gerttidllcl van procuteus itt Den
tlool
i larrLtl ven leclttsgelect tletl en
Ilrrag ltuntrc bclatrgeu verciediilcl. 'l'oel deze tcclrtsgclcct detr het
lollctrtl jaar, tocu dc zaak voorccrst tusttc, htxrnc tekelingctr intlictrtlcu teu lastc dcl hcerlijkhcicl, rnaalitcn (le nictl$e schcllencn
lrij tlezcn 1)(rst van dc getnccutcre kcuilg ceuc kanttcckcnittg, tlat
hct lrutt nict gcbleken uas, dat voJtlaatr \vas ailn Art' 22 \'iln llet
,,licglcnrclt lc.xrr de I I u1'shortdingc" cnz'.'en z'ij dus niet uistcn, oftlczc
lxrst uit dc gcrucentekas bctaalcl nrt'rcltt worden en clat zij tlaarom
clc l.,c"iissing ovctlieteu aatr ltet ,,rvijs ct vr'rorsigtig rxrt'dccl lan rlic
van rtc [-cctr ctr 'blcrtnter", llct lichaam in ])cu lirsch, tlat clcrcktrrltrgcrt ectst gocrlgcJictrrcl urocst hcbbcn, r'oot' ze gcsloten kottdcu
soldtn lzie l{oofdsttrk }lesttrtrr]. l)czc l(atncr oyccr(le tocn dc
po,;t, ta;rttLxrt' clc scltcpctlcn vlrtr I759 r'ctPlicht rvct clen uit eigcn
kas ric arhoc;rten tc bctalctl. lU;utr zij lietcu hct c llict bij zittctt,
zij $cnrklen zich tot (lc Flo:, I\'lo: tooDdctt aatr, tlat tle uitgavetr
rr.o kclijli in hct belang tlcr getneetrscltap rvattn gc'laatl cu dltt dc Lcencn 'l-olkruuer ,rp ccn dlvaalsinol was lleblacht cloot dc thatrs aau

I)c tcgctttcl va]|, 1759

l:rrn'
(l) (t,k do lter a:ln Titborg \orit meormxlon B:'o'r goDostrd Do opdoblll'Iz
r'arDr'e vrrl
vdn
r"l,u,rio. rrs.r',ivinc, ts $rrbtitg beullond, h6r': "tsFrlrrljvlns ud
aronro
N"lJLo.:r.ook g!7oBd'dlL zil hu6lt ltltrc
TrlU,.rg
"u r.ioirlu'. D.lltrll]

2'i -

il

het bcrvincl zijuclc tcgcntctr. Zij lircgcu ltrtn zitr,

<{e:

postcn rft'r

lckcuing rvclclcn goeclgckettt-<l cn (lc lclicclcn(lc schcpettett ll'cltkrtt

vcroorclccld tle kostett tc bcttlcn, tlic <lc atrtlcr-en tloor ltun toctlrt'l
hadclcn moctcn ttrakcn. l)ltt tlczc kscstic otlde dc bet\'oltets zer:L
tlc alutltcht troli, ligt vtlol cle ltaurl , r'oc'tal d:tar tlc ovcl grrr-rte
nreerclerlrcirl ','an tle cotPorcele l'crgatlcrittg lzieblz. z3l (lL'lciicntctr
h;rcl gcmaclrtigcl <1c zaali tcgclt dctr ltccr a:rtr te llal< lictt. \[t:tt rvlt-; rrt
tNce J)altijen vcr(lccltl. I)e cltost cu tlc Ilt ecl dr:r'hci' l dr:r lrcvolliittq sl' rrrti
tcgctrovct dctr hcct cl bijna:tlJc sr:ltcpettt n ; cin rlcztrt-st:ltaiLrtlc ziclt aalt
tlc zijrlc vatr clcn tltosi. Ietlcr c vcl gadct itrg kcnrtrrtlil( ;1;cl1 clr"r'Jleii'l':
tootrt:clcn cn het liN-irrlr z,,o vct. tl:rt tlt: .;cltcl)(rll( !l i)l) ei1.tr h,rttlj,r r', t;1:L
(lulden cn ccu alzrrtrtlct'lijl< t-csolul itrllocli xirlllell(l(in It] i)it 'luttr''ti

tot 1765, tocrr ol) cclr lt(hcs vitn tlc gec,.)nltttittt ct'(l(l) iirll ]l!t
Corpus door clc llo: ]{o: aan dc schcpcllcu \v.rd gclilst gctnc
allarte lcrgadclingcn r)rcct tc itoutlcn.
llen pa:rr nrtan(lcn \'rocgcr- [5 pril I75] lta<llctr rlc 11,,,
Mo: ook cclt bcsluit ltctlcftttle 'lilbutg gcrtottretr, tviuurl',ot cttt.:
audcrc kncstic, \vlirfill t-rok clc Ilcer nluw l)etlolikctr rt:r-'' rlerd
llcslist. llct bett'f het itrgravclt dcr gcncclltcgl )Ddel Vlt'Il.g'u
dorp rvas bczig op grootc scltaitl gc nrecllteljl oll (lcll tc ()ntlinll(rl
althilns tot boscltcultuut tc gcbtuilictt. Nu tras tlc ljenlcell tcgr( Jllti
enlccnschappclijk cigcncl()rtr clcr itt*rrtrcts, htt is \!i!il! . lllilitr
tlc uitgcstrclitltci<1 cr t'an rtas zoo grrx)t . dlt llct iLl{enrc.l bcllttlt
cr \veitrilj schaclc tLrot' kc-ru li.itlcn, llls cel lratticulict ctrktl.
IrondercleD,,lopensaterr" (:) in gcb|Lrik |:rru. I lct ]iorr nict atrrlcrs, ol
tlc voordcclcu vau tle otrtr.riuuitl!j rl)oestctr t1r tlen tltrtrr ten Lr:ltt.
\:ar hct alllcnlccn lionten. l\taat tlc |cr-bittcritrg icgctr tl,.tr ltc.r
cn zijnc schcpcuctt urs zri gloot, (llt tlc bcvolkitrL ziclt litlr.clLtia
vc[zcttc tcg(n ltct uitgt:r'ctt latr !tort,l aitu ]rrttt ctt ziirt vtictrti (iltrrllt.
rlc l{r:y'. lre itclijkhctlcn blcicu ni,,t uit. I)e lijrrn,iclijkc sicntrrtiu'tcgcu dcu hccl blijkt uit publicatir's, dic hciurtlij)< rln cic ptti vlrr
hct clorlrshLris u cr den iratrgcpllkt ctr rvultitr ltatt Vrttr I loqtlrlrtlr r , rtl
tcn lastc gclegcl o. a. d:rt hij c(u :urnh(tis tiltlc b,rurtr.tr, rr.L.Llitr
allc kilrlelcu proteetautsclr zoutlcn rvoLtlcn oplevoctl. (3) ,\llcrlei itr
(

.t

il) Dlt book is llit

nior to v|xlou.

(2) llou ,,lop"nsact' \yrs oorslmnkolijk zokr een shk lxu,l' drt mr't.en "l(,f tr" *o'r'u
b6z1$id kor! lvotdcn. Yol8one Vru l)rl is cer krlln t,ol r(l'tstr, d\*!l vrjl'\{r i'oo,l, dr'h.ll..',
l,itcr (zio Vorwiis-Vanlanl i.v- lo!.) ln lill,trg is cen Itocd {'rtcr ll.11ll.l,. ilit (lr t:ti!ui,u!
dorRorlinroestor3rrrTllhursvorlilrl-l5r;blijkt!ltrt!.n..lopon'lo.nl'ctztlli!Ddcd.el\rrl
.'clr urud 1lrs, dus 18.?t ],iior (bl llolsclro nrud = il l{.L.)
(3) Notulou lirlr Drosi on Scleponun v|lu ll Oct. l61.

ll
il
1.

-t8trigues werden er gedurende 1764 gcbruik om elkaar zwart te

rnaken. Allerlei kleingeestigc dorpsvitterijen kwamen op den voorgrond. Ilij bovcngenoemde resolutie varl 5 April 1765 kwarn cr
een cindc aan het geschil. Aan beide zijden moest men iets toegeven, Op het verzoek dcr ingezetenen om aau dcn hee o. a. tc
gelasten dc ingegraycn gronden rvecr in dcn vrocgeren staat tc
Iterstcllcn, clus ze weer tot rocste hcitlc te lateu worden, wcrd
op billijkheiclsgrondeu afrvijzcnd beschilit, maar in het vcrvolg
nrochien dergelijke uitgiften vau gemeentegrond niet meer gesclu'eden.

Voor zoover ik uit dc Notulcn van Drossaard en Schepcnen

Itcb kuntrcn nagaau, zijn et later gecne gewiclrtige kwestics mccr
gcrezcn tusschen den hcer cn zijne onderdanen. Pogingcn om de
nog steeds hangelde zaak van de bcnoemingen tot een goecl einde
te brengen zijn rvel beprocfd, maar slaagcleu niet, Deze zaak is
onopgelost gcbleven, totclat de l'ranschen iu 1794 kwamen eu zccr
haldhandig cn afdoende alle oude kwcsties uit den rvcg rrliruclen.
'l'ot clien tijd toe benocmden drossaard en schepenen tot
<le arnbten, waaover geschil was, de heer keurde die benoenringcn goed, maar steeds met de bijvoeging ,,ongcpraejudicicert
een iedcrs regt tot het bcgeeven van ampten." Toen de dlost Maas
in r7134 ovcrleden was, benoemde de graafzijn zoon Diederik Johan
tot drost, 3 l)cc. 1784- Deze nam echter zijn ambt niet zelve waar,
maar benocnttlc dadelijk nadat -hij de goedkeuring van de Ho : Mo :
op zijne aarstelling gckrcgcn had, een stadhoudcr, l-. H. Wintgcns.
llet volgend ja"rr r5 Septcmbcr I785 overleed Gijsbert Steeubcrgensis, graaf van Ilogcnclorp, vrijhccr van Hofrvegen, 'filburg en Goirle, raad err rentnrcestcr generaal dcr l)omeinen
van llrabant. Dcn 6 Maart I7tl8 stierf zijre vroutv, Douai rc vau
Ilogcn<lor1r, geb. Brocnken. Nu rverd d\ts Dizdr:rih. Tohou
hccr van 'filburg en G<.rirlc. llct drostambt, dat liij sintls
het begin van IZ85 door ecn stadhouder lrad laten waamenlcn,
bclrickl hij ook, nadat hij hccr was gervorclen, totdat hij
it\ rTgl weer cen drost benoemdc, Petrus van der Vorrn
Vccl genot hceft hij van zijne hecrlijkc rcchtcu niet mccr gchacl
In t794 werden de lranschcn hcerschcrs. Uit vrccs voor hct lot,
dat hun misschien te rvachtcn stond, vedietcn somnrige schcpcnen de heerlijkheid; slechts 3 bleven en ondcr hrvloed van hct
corPus werden nu een paar noodschePencn aangesteld, zollder dat

,
'

-25-

,I de heer er in gekend werd, ook zondcr dat er rekenilg

werd rnet het door dc bevolking gehatc art' 13' van het "Rcglc' ment op de politicke rcormatic van I APril 16o"' (r) Als zooclanig
werdcn gekozcn manncn uit oude Tilburger families Josephus
Verbunt Jn Pcter Cornclis Brouwers lr8 Scpt' 1794]'
gehouden

dc Fransche
de schepnen op
tijdrekening in Tilburg ingevocrd ; tocn vergadcrden
I795] bleven
jaar
April
het
van
3 [r 5
, grurn"ii". Tot z6 Gcrminal

Gecn trvee maanden latcr, 16

Nov' t794' wcrd

in functie, op dicn clag werdcn in rle kcrk door

'
hct volk gekozen : Dams , Pictcr Vrecde ' van dcr Willigctt
denzclfdcn dag: ccnc
Pcsscrs en Matthijs , cn dezc bcslotcn nog

dezc sChcpenen

commissietcbenocmenovcrhctafsclraf|cuvattdcrccogtritintlcr
dctr
l"una"." ambtenaretr on<lcr de vorige hatelijke rcgecring aan
bctaald'
zoogeneiandeu heer dezcr hccllijkheid
13 bupanldo d:rt niomund ee rt
dil negtement Hoof'liluk v
'
^rt' Kork'
ilroordo t,ol do Grsrormesdo
"t "* "*t ai"
'ioi

"-"r,iLriOoo,

bT5=-

ut

HOOFDSTUK II.

Bestuur en Ambtenaren,

I)c Ilcijcrij r':rn s- | I cltoijcnbosclt , tl.i. oolspronkclijk hct

gcbie<l , rv:tar clc t:tior, l:cxrftlscltout vittr l)ctl lirsclt rcclttsllr':rlk
rritoclctrcurlc , rvas itr llct tii(\)crk, ditt rlij bcltitnclclcu -- vl.ocgcl
trourrcns o,rk rceds --- vcr(lecl(l in vict lirr':rrticrctt, nl. hct krvat.ticr
van ()istcnvijk, dat van Kctttpt:nlalrtl , clitt vatt I'ccll:tncl eu tlitt vitn
]al.,hntl. an hct ltrxrftl vatl icdcr krraltiet stolrd cell rvarticrscltottt,
tlie eclrter, altltatrs in Oistcrrvijk, zijn :ttnbt vccllrl lict wilornenlcrl
l<

rlrrrr cett stutlltortrlcr. L)ezc scllottt wits tcvcns tltost oI scliout vitn
tle ltr,,ufrlpl;urls vatr ltct krvartier: ill ()istcnvijli --Oistersijk, inl'ccl
lancl---lclnrond , in Ketnlrnlirntl- l')indlrovcn ctr itr Nitr$lito(l ()sr:h, Ictler krvartict hicld zijne kwarticrsvct g;rclet itrgcn, bestaantlc
uit afgcvalfdigdcn vatr clc bcstttren tlcr tlorpctr cu hccrlijkhctlcn'

l)e te bchandelqn Puntclr rvcrclctt voor:tf aan tlczc bcstttrctr gczon,.lcn , s-aut (le stclll , dr-r,.rr dc gccommitteedcn uit tc brchgcn, gcbcpaalr{ rvcrtl. \'rxrr dc krrstcn viul hct bcstttur vitn lret
k*artier rvarett rlc tftrr1rctt en ltccrlijkhctlctt lltitr ucll vilste vcl'-

trrftnlijk

lr<,utlirg rnngcslitgcn.

ltt ltct llvartier ()istcrrvijk \vas (lc tax,

ook Langstra:ttscltc tax

geuocurrl

, irls volljt:

t...
1

31

li : 12 (r) Cr<.rnr|oirt
: lt: 7) 'i/\or'h
l9
Gcstcl [z]-.cn Gcrnondc
l0 : 0 : l0 I logcmict clc
Goirte

Vucht

l/*

2/t: 8 : 1{ I'agcmierclc
15:14: 0 Ilulscl
't6:3:11 \Vaalrvijk
7 : /t: lll (iestcl (3)
5: l): 0 l-lilvarcnbcck
i-r: 0: ) lticl
'l(t: 3: 12 l)icsc0
'l I : li
12 \Vcstclbcers
(i : 2: 8 llokstcl
{ll: 'lti: 8 Ganso}'cn ('l)

Vcnloon
Oistcnvijk
Uclcnhout
Ilerl<cl
Ilnschot
Iluykelorn
Ilaren
Ilelvoirt
Flsch
I)ruren

Tilburg

bctaalLlc, zooals

uit

clcze

. 7: fi:
. ;t1 ; {l:

12

'1.
.i.

!t

(i

.). *
_..

. ir: ll:
. i6: l4:
. 17 : lfi:
. ltl . 1:
-

l):

12
()

{l
I

ll):

. 17: lS: {l
. li: ll.: ll
. {l 110:9
. 0: l: 0

lijst blijkt, hct

trteest

'

crr

rvas dus cle hclanlr'ijl<stc Plaats.

Nett oncler schcitltle tle plaatscl.t in dit krvarticr in Stillen

clorpcn, lralve hecrlijkhcdcn ctl. hccrlijkhetlcn' l)c '\ht/' tu1')rf''
tl;t
stonclcn gehccl onclcr tle Stlttcn-(ictteraal' ltl naiun \'rn
h':t
itltlitltr
collegc bcucr.m.le clc klllrrticrscltottt of zijlt 'tatlltotttlcr
gehcllc gcrcclrt of bc:sttttrt. In Itct ksrttticr ()istcrn'ijk rvaLclt lrtt'
.i. Aot1,: Oisterrvijk, Utlcuhout, Ilarcu c:n llch'cren ' llerl<tl
lilschc,t, Ilcukcltrttr, llclvoirt, I'isch, Il""lcrnicrele ' IlLrl'el '
t
Vtrgt, Kromvoirt, Gcstel (5) cn (icntontlc l)e hali't /tttr/ii/''/i"1'
jaat
nrtlt:
br:n't
ccttc
llct
belioordcl voor clc hclft .lan ccl) llccl"
jilltr clc ltt:ct : itt
cle krvat t jcrschottt cr ltt:t bcstuttr , ltct attlct'c
gcnocmtl krratticL rlucn het : I lilvatt nbccli I )icssctr ' liiel ctr
\\:cstcllrcrs. 7)c lrrl ij/. /t t,lttt , tviutr dtts dc lteer lttt b"tuiti
'filllulu cll Goit)c, llt'rtr:l ' l't:on t\r Zitrrrl 1i'i'
benoemclc, Ntretl :
Gcstel (7) , l)runctr' \\'tall ijk ctt (iatrzooictt Nirtr'rtttlijli [rerr'r:Llc
ook in c hcclc cu lrahc hecrlijkhetl:n de sottlcLe ittitcit lrii 'lc
I loogntogcnden.

(I) nl. gul(l0rrs lan m 3tLrirer en stulvsle r3D ltt letru'r'{ru'

(21

lit. ltiohiclstiost!1.

1:Jl

ttl 7")o i""' a" rlJr troA hr tbg]- In ltill b.t.r3l.|f l\,I'trrs
(i,l nl. St. lliohicls[esr.l.
({i) vooBer vonloot) toon vcukrn oi' Ztrrrl

()

l.

lt(lsrgstl

'

'

hicf

Lo({!

rl

t''_ds

z^nd'

:j: ll: !

-s2genomcn rvorclen
Gcen bcsluit van cenigc beteckenis rnocht
, gcen geltlcn opgenomcn. rvordcrt zondcr
geen bcnocmitrg gedaan
-.1.
l{o t NIo: Zclfs mocstcn dc bcnoemingen tn
Lrestenuning ,rin
Hccrlijiihedcn aan hunnc goedkcuring s'orden ondcrrvorpen'

de

Niet onmiddellijk n l6+8 wasdcze tocstand gcheel gcrcgeld;

jaar rvcrd
dit duudc nog tot t66o' I)cn lr'" April van dat
rvaarRefonnatic"
uitgevaardigcl liet ,,Rcglcnrcnt op dc I'olitlckc
' rverd'
gcrcgeld
cloor dc voogtlijschap over dczc lanclcn gchccl
van
In hct Rcglcntcnt voor tlc lluishoudingc cn F'inantic
wordt
i I73z'
tle I lccrlijkhcn Tilborg cn Goirlc, vastgcsteld 8 Me
Drossaard
dcn
62:
art'
in
o... d"r voogdij gcsprokcn
"Dat of llcdicndcrs'
Regcntcn
anderc
,,S.n".u"n"o, S"".i"tiit, Vorstcrs en
na- haar Hoog Mog'
,,",g p"rtin"nt"lijk zullcn moctcn rcgulcercn Meycrye van 's Her,,frlsl"."* op e I'olitique Rcformatie ovcrclc
nritssadcrs Haar
,,i"*lti"*rt, iato dcn r April 166o' cn dezclve'
voor Kcrk ctlArmnrecstcrs als
,,11oogt{oog. Rcglemcnt cr rdonantic
dcn I Maart I Too gcarlcsteert.''

'

-'f.t"i "n t"aar a:rnstcllingc ran

,,Co.titu;r"n
clcr
t"fg"rrdc ariikcl 7egt, dat bcs!1ur ..cn bcloncrs
i:nweuden
ntog-cn
alleen
i."nun"'i liit' ou"' punt"n vin gc'chil zich aau llaar Iidcl I\{og'
tot dc Iloog Mog' l{ccrcn Staten--Gcncraal' of
uitspraak nccr moctcn
. It..r"n o.t"n u"n statc, cn zich bij hr.rn
'llaag nrocstcn bclrandcld
leggcn. Daar dus tal van "akcn in Dcn
s'ordcn,rvaarookdcltaadvanlJrabantzctcldc'hadmcngercgcld
om vcrzockcen rcchtsgelccrd iaadsman, ccr d-ge'tt'

in dcn.llaag'

zakcn aan. tc
'
schriftcn in te dicncn, op afctt-'cning van
drinbijzondct
Voor
tlicncn
tc
aclvics
copicen tc lichtcn cn van
naar Dcn l-Iaag gcg"rt,l" ,.k"n werdcn nog vaak gecommittecrden
dringcn

[I]
.-..ti-.., wt1 ztetr
In'i"t volgentlc Hootl-*ttr1i' Bclastingcn' zullcn
frnantiijclc vcrhoutling tusrvclkc ttroejte hct gekost hceft om cle
tc rcgelcn' J)c belastingcn
schcn clc lUcijerij cn de Gcneralitcit
ccn cnkcl $ootd mcc
, zondcr d:rt dc bcsturen gcvcn
bceld
ons
"pg"f"Stl
"l"r,l"t
'ecn
rnochtctr sPrckcn' Dc gcmccntcrcl<cningen
ook van clc socialc toestandcn'
van dcn finanticelcnto cstand, cn vaak
claarvan hcb ik nicts
FIoc rlc tocstand was v<ir 1575'
pas bij dat jaar'

zondcn.

b"girrn"n
kunnen vindcn, cle gcmccntcrekening"n
aan ultgaven van
totaal
ccn
nrct
tl"r"- t"at* rckcnin-g slut't
U

Zio BillsSo D' nvet'oooh

vr! Pi'tor an

Olls.''

I
i1

ir

33aadf 3go. h de volgcnde jaren steeg dat bedrag cclrtcr- zcer

wordeu'
bctaald
mecr
,i"trt1t "lt de gctvone inkomsten kon hct niet
""
zootlat stecds nieuwe cn zrvaardere lasten rverden gccischt' I)e
oologstocstand verklaart clit volkotncn. Hct bcdrag van f 39cn
was lo jaar later reccls gestegeu tot,f 40693 er bcrciktc in 1597
zclfs dc som van f 6crrrr.. Natuurlijk verminderdc bij z'oo'n
ovc::bclasting, nog niet eens mecgcrckend de schade, die de
oorlog vcr"r met zich slecpte, dc draagkracht clcr bcvolking'
I,)cn gchccle uitputtini{ cn algcrnecnc verarming [r] nrocst volgcn
llij rlc rcgeeringsPcsotlcll bchoordc cen zcl;ere viltuositcit aanrvezrg

te zijtt , om tclkens u'ccr anclcrc belastingen te vinclctl cn dezc billijk

'.filburg u'ctd clit in 't laatst
om te slaan. Vool scltout cn scltepcncn van
dcr I6e ccuw bijna orrnrogclijk; de ontcvrcdenhcitl nan hand ovcr

toc, de tocstall(l rvcrd hachclijk.

'Schout cll schcpcnen zagen in deze ornstandigheden
naar bijstand uit. Zij besloten in overlcg met dcn hcer, Flul'bert
viur Nalsen, om mct cle ingezetetren overleg te Plegcn omtrent
hatrd

hct heffcn cn omslaau dcr belastiugcn.

..Alsoo dc lastcn ende contributin, soo ordinaris als e-Ytra^
,,ortlinaris, clen gcmeijuen ingezetcncn dezer heerlijcheijdt van

,,f ilbur:g endc Goirle clagelijks soo langet soo nleelderc overcomeu,
delseher,
,,cnde mctterdaet egecnc geoeletr en is 1'an veriichtinge
Godtbeter't,
..vccl min om daeraf ecns nae larlgdurige concussicn'
ende
,,ontslagen te blijverr, ende dat de gcrvoonlijcke nriddelcn
der
,,furnissemeut derselver, tot noch toe geplecght, bij den eenen
bij
ende
scadelijck
wordt
ingcsetcrlcn
llesustineert
,,voorschreven
te
wescn.
,,clen anderen proufhjtelijck
,,soo eest

,,dat bij mijtr hceren scouteth cnde schepenen derzeh'er

Ilulbert
,,1{ eerlijchcijdt bij advyse ende delibcratie van Jonchccre
(:)
hcrdtgaug
uijt
elkor
2
rnan
gedcpute(,t
ziju
i\alseu
,,vau
rameu
te
ecndnclrtclijk
hculurjden
bij
,,(r,olgcn de narncn) ornme
..dc beste ende alclcrbekrvacmstc lniddelcn, wacrlncde men ten
,,alrlerrneesteu Prouffijt endr: minstc quetsinge der lnwoonderen

(l) Zlo lloofdstuk III llol&etirgcn, $r:n dit tt cijfsrs {ordt rLlngtoond.
(!) Eerdt-s^ng, oorsFol)kclijk dxi dsol Yan 6.n dorlsgenreeDtq l{sarol'-ht ves gota'
monlilk l'oldl;;l Vrwiisryenl|lln, Unl. WoordDboek i. Y. Hoi hool hler echtr r6tls de
boieokDis

rau \Yijk ol gohucbt.

l
I

,t

d+ -.

f ilborg zou<le mogen vijnden, furnercn, setten ende execu,,teren alle de lasten cndc ongelden: bucn<lettalen, landtgclden,

,,Van

,,horcngelden, imPosten op allerhande specicn van drancken,

,,slachgeldcn op de bccstcn, maelgelden , thieudeir, trviutigstc,
,,h<'nderdste of andcre pcnningcn van alle incomen." (I)
Dit bcsluit is van t4 Juli I6o:. Dat de uood hoog
geklonrmcn rvas, leeft ots hct totaal dcr uitgaven van dc gemeenterekening, die in rol gcstegeu $alcn lot f 44ooo d. i ongevccr
tz maal zoovecl als in 1575. Daar 'I'ilburg uit II herdtgangcn
bestou<i, rverdcn dus 22 Inalncn aallgcwczcn om sclrout en schepencn bij te staau. Dc I I hcrdtgangcn rvareu l Con'el eIl Laer,
Oerle cn llroekhoven, tserckclijk, Reijdt, Hasselt, Stockhasselt,
Heijdsijde, Hoeven, Loven, Veldhovcu en Ketk cn llcuvel'
Deze oude nantcn leven nog voort, zells officiel. Di vorm van
hct tcgenNoordige Tilburg wijst cr oP, dat dezc herdtgalgen op zich
zeif staande gehuchten zijn gcrveest, lvAilr vall de mecstc tege[woordig dnor de grootc toenenring dcr bcvolking - toen s'arcn
cr misschieu hoogstcns 4ooo inlvoners, nu ziju cr 399rSe).ruel aan elkaar zijn gcbourvd, nlaar waarvall nog maa cnkelc onmerkbaar in elkaar overgaan. (3)

I)c :z

mannen, bij bedocld bcsluit bcttoeurd, stclden voor,

dat schout en schepenetr to of tt rnan (o rnccr of minder) zouden
;uuruijzen, die dc Coninxbe.de (4) nroestcn zctten, d' i' hoofdelijk
on)slaau en cvenecns hct landgeld (5), zooals in ontliggcudc dorpcn

gcbruikelijk was. Verder het horengeld (6), met dcn irnpost op

,vijn, bier en vlcesch, tlicn impost tc vcrpaclttcn voor allc
mafl, en het mnalgeld, zooals dat den ltcetcn sclrout cn schcpeiren
cn de zettcs bclieven zal. Schout en schcpcnen vcreenigden zich
mct tle voorstell en clct 2z nlal)tten cn z<,o werd het collegc van
zcttes,,,commerzettcrs" rlorden zij gcrvoonlijk gcrrocurd, ingcsteld'

vtru PvLrlxl.u!
11)
lJroclsmati. bcrust in hct Omecnte'Achlefl
lU Dcro
ilESl.
Butgcrliiko slnd op 1 JrDuorl tEsl.
Olarv. gurccrlijko
19)
igt opgavc
$u nos'
dat
d-o dichtstbovoltlo
dichtstblvolhlo
c'udshor do
Ucuvol, vrtr c'udsbor(s) n.-'"iit
Krk o ucuvol,
D; wiik K;k
irri
'rok
','dr
'
|'tlnh,I9r.Y:',r'.d'rp
'!
AIk'r; ; verb;nt l,t t.rakior var Btl'd' rcs'iJl l ds t'doro deel$"
.,i:i.rt""i,L l|og oi* s"hccl verlosn treubor. vand$r Bos etecds dr sllonho ulkoetrok lhe nl
in vrfhordiug t t do rJevolklng.
(,1) Zlo lioot&lul lll tslasliDgen.
ili Waarachiltltk dorslfdo bolosttDg rls Ittcr 'do bczasido morgr"' zio lfoodsl'uk lll
Bchrrtingorl.
16l ovc! horougeld $ordt ook g{,slroken odor ,Doh,ltlDgen"'

36I)c 22 uannut vorrnen langen tijd ccn zeer gervichtig

collcgc in dc heerhjkheid Tilburg. Of er in Goirlc ook cen
dclgelijke vetegenrvoorcliging van hctdtgangen is gerveest, wcet
ili niet. I)at cr in dc bovenaangeltaalcle lesolutie van I .ro: geen
spmkc is van Goirle, bewijst nict, dat ccn dergelijk besluit toctr
nict ooli voor dit dorp gcuomen is. Uit deu aanhcf dcr resolutie
zon nlcn zelfs hct tegendeel kurnen opmakcn. Imnrers Goirle liiclt
evengocd als Tilburg onder clc clrukkende lasten; daar ziet men
cvcnnrin als hier kans onr daarvan cctts oltslageu tc rvor-detr. Flr
zouden clan z gelijl<lu;dcndc rcsolutics gclronrcn zi.jn, ccn speciaal
voo( ilbui3, <le andcre voor Goirlc. Thcorctisch is ciat zecl gcrcd
mogclijk; imrncrs de beide dotpcn ltadclen rvel dcnzcllclcn Jrert,
dctrzcltlen scirout, ciczclfrlc diugl,anli , nlaat dc hrrisltouc'ling vau
bcirlc las stcc<ls gcscheiclctr. l)it is rxrli altijd zoo gcblercn.
\Vcr'dcn cr uitqavel gedaan, tlic dc gchcclc hccllijJihcitl bctrcrffcn,
darr betaalde Goirle t/,, cl Tilbulg ;1,, (t) \'an cL' 7 s.hefercn
\\,oonden c 2 in Goirlc, ! in 'I'ilburg. I)e scliout velgad.r'(lc
hicl nrct dc i 'filburgcrs, qintls nrct rle : Goir.lcrs. \-ergirdcr'<le
dc gehcclc schepcrbalk, dan heddcn dc bijeenkorustur plaat" iu
'lilburg. Ziju dus, ri:rt lij zccr laarsclrijnlijk acirten, ook onr
latcr trog tc roelren leticncn i:), r'erol Coillc e\'ctrcclls ? manncu uit
elken hclcltgang benoerld olu aiur sehout cn schegrcutn voorstcllcrl
tc docn, dan zal rncn daar- nrisschicn cel collcge vln S nlinnen grliad
Itcbben. (3) \\iij lctctr van hen et-'httr rolsttelit liets. (.y) In
ovcrccnstcnrlriulg nret of in narolgingJ r,un Tilbtr g zrjn cr tocrr zecl
waatscltijnlijk ook d:rat zcttcrs i)cloenr(1.
'focrt cl cirdclijli ccn ciutl rias gckomcl aart rlcn lautdurigcn or,,rlog, tocrt clc llci.ierij lal tlcu l:iosch en tlus o,.,li
'l'ilbulg otbctuist Staatsch tlrs gclotrlcu , bleef hct collcrc cier'
:3 nlalnen bcstaan, ooli irir l[]i)o, hLt jtor', uaaril hct licLlemcui
op cle Politiclie licfoln:rtic (5) rlcr,l ilgcr-ocrrl , laard<ol tle
Clrtistclijkc (icrclrrucerdc lteligic als staatsgocisdierrst iu hct
tl) lr hrl ,,'i,t,trrr A.r tSe ofu\! $,.rd d6 yrr'LrrinirS gdwirr:4 in 1r,, iL' a! l,/tLr u,
.
d birr{ :,llo \Rr, llu ri rrr,ri,, l.::,ittr \'.,n llucr,tu:i, r,,r,!r"b;1,.,. Z,I.i,.:.
{r) Zio lioot I l,lz. ll.

t.b{

(lr Iu Lio:rls l r',l, rr'rr;r' l l- .,r\v l,.vul{(l.lu l|rrLlt;. rr''r, li-h,.r. 'l r'' }\1,.
kululr, Arr J, li, r.k, d, l'l l,.rt' , r'
t \', r'.
(t) ls |ot ,\rchjri ,cdr orrollcdjg
^r'u$st llilbllr$ llDglll, vin coirls is r bijua uictr
nloI Yoorlllllrllt!n.

(t) ll0gl, rIfLjr h! lo lr,lit\r lr, li.,riirnrrli{ iD rI, }l,riit'rii .\'xri 'sIJrt t.nl\rs l'
olll, rr'l,r, .uurl,r,r,y.,nAli,,cl!l.:,l i.rr,..,iu,loriur,rl.rl,tr.,r!,,!rcLru!I^L
lI!w
Gr. Iri, L uk ll, -Uu;. ltil{cu:! }i(,i(liJ( I L lrugt t, r.

'

- s6-

district der Generaliteit rvetd ingevocrtl' Zoolang Tilburg Katholiekc heeren had (de Grobbcncloncks) , krvam het bij hct- gertttg
aantal Plotestantcn zelden of nooit voor, dat al die attikelen van
dit Reglement, rvaarbij de Katht-rliekcn van alle publieke betrekkingen rvcrden uitgesloten, nageleefd rverden' Toen de aandrang
uui hoog", hanri stecds sterker rverd, tocn eindelijk in het allerlaatst dci lZ" eeu\!' geen Katholieken mecr zitting haddcn iu de
schepenbank (voor Tilburg althans, Goirle ltad nog latel Katholickc
schepenctr), toen de iurvoners zich daarbij, althans voo! zoovcl"
ik kan lagaan, tijdelijk hacltlcn neergclegd, toen hcbben zij uit allc
ma.ht gesired"n om de zz tc bchoudcrr' Deze, uit de Katholieke

burgerif benoemd, konden <loor hunnc macltt althars nog ecnigcn invloed op het bestuur uitoefenctt. Van dc zijde der Protestantsche-egecring is cr even hardnekkig gestredcn om dc zz, tocn ze eerst vedwcncn
run-",r an later telug dreigclen te komeu, afgeschaft te houdell'
oodat de Katholieken nict , zooals ccn der schepcncu het noemdc '
dc regcering zouden vclkrijgctt
,,langs ecn achterdeur" l'ecr invlocd op
Oorspronkelijk beteekenclcn de 22 rnannett niet zoovecl' lir
blijkt zelfs uit de resolutic van I4 Juli 1602 volstrekt niet' dat zij
,nuden blijven, als zij aan de opdracht, orn middelen ter
de
"
verbctcring te beramen , haddcn voldaan' Ja, mcr zou tot
afgcclaan
als
taak
huune
ook
conclusie kunnen komen , dat zij zelvcn
en
bcschouwden; immers zij bedanktcn voor dc ecr, hun door schout
to
vast
schepcnen toegcdacht, om eenc instluctie voor de ,,zctters"
lloc
stcllcn. Dat konden deze zeli wcl , rvas hun oordecl (l)
nu lrunne beteekcnis op dcn duur grootcr gervorden is' zal rvcl altijd
stuk'
verborgen blijven. Ilet gcmeente-archief heet gccn cnkel
omschrijving
cencjuiste
,lot un-r.la".oue, inlicht. r\l ontbrcckt ons
van hunne ntacht, toch ziju er uit dc rekeningen eu andcrc bcscheidcn
hunnc
gegcvens genoeg te vcrzamcleu om ecnig denkbccld van
beteekcnis

te

geven.

zooals rvij bencdeu zullctt zicn' cen

'filburg
en Goitle tot stand . Vr
Itcgecr ingsrejlc-cnt voor'
ai.n tilO"it Jr twecmaal ccn bntwcrp voo een dergelijk -r'cglcnteut
g"rn*k,, maar beide keercn mislukte de pogtng llet ccst
tot eglement gcwortlcn'
lebcurde' dit in 1688. Was clit ontwerp
an zou offrciel azn de zz een groote invloed zijn toegckend

In I73z krvam cr,

(l) IIct ls ook vobt!lt triot zolr,

dst 0 vr IO}]

geD 2g maDnon gswce8t

zij[

37outlcrtcckcnd is door alle schepcnen, de zettcs,

gezrvorens ett de zz lDannen , moge[ rvij aanncmen, dat het

I)aar het stuk

(I)

rlc
vri lvcl

overeenkwarl Drct de bcstaandc tocstanden len wilde

dat, lvat gewoonte lvas, tot u'ct vcrhcffen, ()Pdat men zich bcter
tcgen misbruiken kon verdedigen, of zooals hct in de inleiding
van het ontrverp rverd uitgcdrukt:
,,Alsoo het convcniccrt, dat cle disor:drcs e[ abusen van
,,tijde tot tijde ingccroopcn in onse heerlijchcdcn ende gemcijntctr
'Iilborg er Goirle (zoo vccl doellijch zij) rverdcn gecorrtgcert:
,,van
,,lincle dat tot dicn cflecte, hct geradcn is, te imPetreclen ccn
besuceden'
,,r'eglcnlcnt politicq: lvaelmceclc desclvc souden werden
de (lrobllonaventura
Joscpltus
,,.o h"bb"n rvij onde rgescltreven
-l'ilbc,rg endc Goitle etc tot welst'rnt
,,benclonck, als Baron van
,,van onse gemcenten, rvcll rvillen conculccrell benefleus onse
soo fot
,,iDgcsetenen, onqre tsamelr ter hllnt te conciPieercn,
naebucrett, als antlcrsiuts , cen diergelijk
,, Rcgler-r-rente van onsc
(ncffens onsc authotiteijt d:rcrtoe tc latcn
tsclve
,,1leglement, ornntc
Statetr,,gebruijkeir) te versoeckctr aen hacr ho: mo: dc lteeren
var
authorisatie
,,(icncrael in 's Gravenhaghe al4rrobatie cnde
,,densclven enz."

Ofschoon het tloor dcn spocrlig tlitarolr gcvolgden tlcxrcl van

dcn hccr nooit tot rcglcnient is gcrlottlen, (orn rvelke redeneu zi.lt
opvolgcr cle zaak nict hecli voortgczet, leteu rvij nict) tillcu rlij cr'
toch uit medcdeelcn (op glrlncl vAlI o'lzc urceuing, dat rle bestaatldr:
tocstan.l cr on{fcvee in oulschtevclt is) wat hct t'an de 2: llalutctt
lulcldt. Aft.2 zegt: ,,Dat de vcrl<icsittgc vall dc schcPeDcll . llorgegc,,r'nccsters, elf trvaelff collectctlrs , (:) r'ijf sctters cr clc vijf
'lilbolg
gccoutlrittecldc
sijnctr
off
hccr
vatr
,,swooens bij cien
,,jacllijks sall mocteu gcschicclcn onrtrcut nicu\\' jaer, tulr dat '/;

,,lt]t.t cn twinlg ntotttttrt nt ' -!1/it'i'.tt ittu d.'tt /tc.'r vitll outs iD
,,gcbruijk , stlfuD li'ori.tt ,!t.o lut.rrl , o/i. ..r,r d7'rt ' uit rcicke
gecosctt
,,trvce cn trvintig tnanncu sullcrl bij tlctrsclvc hccre rvorclcn

'
,,rzir pcrsootren ot R.ccIL' rr.slt,/-J. cndc andcrc tlorpsnt-faircs
Nict alle 22, rlliulr vicr personcu, uit hutr midclcn gekozcn,
zordcu dus op de rcg(crinll toelicn:

(1) gcn colio is or van boNrrLlrd floblcvon, til lrt'!t bliikbasr Beiucrd $ls krg! blj
ccro latcra poging om eon lioglotn0nt t! klliqcrr.
(9J Oycr ])urgomcosrels ou colleotours uio tloo(lstuk llt Bolt$ti1]golr'

-38De burgcmeestcrs moesten hunrrc rekeningen binnen het

jaa, dat op hun <lienstjaar volg-de, (t) prcsentcercn aan de rvetlroudcren \z) en dt 4 r.'h.rutcc!t.t's (cvcntuecle narekeuingel ook

rvccr binncn het jaar aan dczcllden.)

Schcpcnen cn rcgecrdcrs rtroclrtcn gccn cxtra-onrslngcn doert
dan nret kcuris ett toesterl lli[g van rh' .1 rtltttntttsltrs , lecttc
processcn mochtcn bcgonncn \\'oldcn zondcl huune toestenrnring
(ovcr dc nog haugcndc gcschillcu ;zouclcn zii cclc bcslissiug ncmcl,
of ze verder zoudcrr vcrvolgcl uoltleu of niet),
gccn sollicitatics in Dcu IIaag clan nrct /rzrz goctlviu<lcu,
geen sclteukagien tl:].n rtet /ttrtt. tocjtemm;ns,

tot lastc van hct ;rlgcntecu dan ten

var dlost, sclrcpcncir cl\ iL' 1 r./it'n//t.i.rh rs , .
eeen pcnuingcu rnoclrtcrr rvr,l dcu uitgegevcn (lrlthus geen
beriragen bovcn cle ro sld.) dan nret mcclcrve'.eu cn gocdkeulirrg
van nrinsteus 4 sclrepenc0 c\ tb r./& t/t.r's/L'r-t ,
tcn olcstaan r':tn tlczclftlcu nrochtcl allecn gclclctr <[gcnonrcn
gecn nicrtrve \\'crkcl

ovcfstaan

rvorden

bij ks'cstics over het irr{ravcn

virn gcr}eentegrouclcu rnocstcn

cl iL 4

dr'{)st, sclrcpcncn, gczwolcns

rL'/:.n t.L'-tt(rs hct gcschil

Lrcslechtcn.

\\'e zicn 1rct, in

trcflcnde, oclcnclcn dc

bijna ailc zrlicl, hct politiqli bestuur be-

4 macht

uit.

lien rJclukliig toeral: heefL tcrviltl , dat aau clc itlgcnrcene

rcnrictiging van bijlagen (lcr {cn-}ccuicrclieu;ngen ccD stuk ontsnal)t

is, xaarin mclcliug gcmrakt \!.odt van dc 22 nrrrrncn cn s'aaruit
n.e lrunne bcteckcnis ir de jarcn t(i72 ci r(r73 ccniqszitts )iulrncn
opolillicn. llct betlx:lclc stuk is ccnc spccificltic vau <lcn tlrost
\,'crschurrren, ccn gr:spccificccltle lckcling loopcndc vtn r ug.
2<\ l;ebt, 1673. I)c tlr.rst rvas nl. ltctbcrgicr in hct
t()7a
- cu bij hern rvertlel rlc vcrilclelingeir ctr t:oulpalitics valr
dorpshuis
allc rcl3eerin3spcrs<rncn gchoucler.
\\'ij citccrrn uit zijne lekeuing lret volgcntlc:
,,3: Scpt. t(r72, burgcmccstcr, : schcPcne ei 2i'trLtft2z ntaun,a,

,,23
,,2-+
(U

,,
,,

"
2

"
,,

,, ,+ ,, ;, "

" |,, ",,

Oy6r dczo o ta.rrliiksrhe an,btcorrou zi6 Hoollst{k III lillctlnrrn,

(2) Zdr worto|| drosi 6u schepsrsn samon vrnk genocrnd.

39,,ten mijlcn huijze gczetcn t4r clcn ontlirncl< van hct slach, gcmael
,,cnde cleijn specie (t)
,,7 en 8 Nor,. 1672 de schel)cne \ \rct & tti.{.' lt:/ 22 l n ul'n
,,tcn mijnen huizc gczctcu op dcn ontittlck van slach, !{cmael cndc
,,cleijn specic.

zij1l d. 22 uanncu vc|gttclcrd ge\\-ccst tot het

,,oprlemel van ccnigc pctuingcn votlt' tlc gctrlccnte.
,,t6 Nov. zijn tlt zz l/ttt/tuttt gccot\vocccrt {e\vccst.
,,9 \)ec, ie 22 lltolttl(lt vctgaclctt 'ewccst voo tle :c nraal
,,on zekerc obligatic te vernicuwen, clact' tucclc Illen tcn Iiosscltr:
,,gelcl soudc oPlrcmen.
,,23 Dec. 1672 dt 22 ltuttttt(?t rctla<1crt gc\\'ccst
,,I.o Fcbr. {)73 d( 22 tttoautrt ziet dc telictring ua.
,,23 Iicbr. t73 is hiel vcltecl(l door lc zz tttttttttrn, als zij
,,ontboden wa[en ovcl hct afdoeu Lltl spccil'icaticu eudc hct resol't
i n rlt:
,Jveercn. aetr!]ac[(le l:ct lijclcn ntet de liatrcu (:) irl toccorrl
gczctel,
huize
tot
tllijllcn
rtlhjcr
hcbbcn
e':|.:S
licbr.
,,25, 27
,,schepencn, sccrctaris, burgcntccstt-rs Softilerts cn Sourcrs cn 4 r'an
,1{c 23 nnnnot orn dc vcrvallcn spccitrcatictr af te rloel en mcde tc
,,ontvangen op hct slach, gctrtircl ctrdc cleijn specic.
Het is jannrcr, clrt dc spcciircatie llog nict \\'at uiivoclitcr
maar
s,ij lccrcn er :rlthiLns uit. (ht,i 2l tle tekclin3 naz:ris,
gen en cle spccificatics ccrst l))oesten qocclLcutctr. clat zonriet
hunne urecleu'erking gccn gcltl <lpgctrotttcn ricrd. dat zi; ciie
belastingen ntcde indetr, \!lilr\1)or ilc gcrlrucltc zich ltls pachter'
had laten inschr ijlert (3), cenc 1)flr(:ll:iSc c()ntroL!r (lus oll tuisbruil:crr'
Wc zjen in huutrc bctcckctris cel grooic ovcl'ccllli()lnit llret dc
macht , clic iu het I6 jrtlr latet itrtcrlicrrrlc ()ntwcl-l) \'(x) ccn

,,8 N<-\'.

Rcglcmcnt

lan hcu rvcrrl tocucdltcht.

En spoedig rliraltra is hct luct llct aauzictt tlcr :l ll)anll'-'ll

gedaau. lli lien irllcetr llct lit ctrtrstatccl('n, !l:lt in 1;:I clr- ll
lllannen erl dc tcl<cnntccstcts llict Illc(ll lllrtol,lcn. al sinds j:Lrcn
nict mecr: conltolc vitu tlc br:v,rlliin:1 op heL llnillrtircl bellccr

bcstoud drts uici nrcc[, lllililr witlltlcct en \\alttcl,ror zti t'crthvcncll

zijn , tlaarviur is !.:enc ctrliclc ltirttrvij;liuq tc viltiletr. I let t t:l
eenigszius voor de hatrd li{ecn<le vcrrttocdcn, drt zc vcrd$eucn
Ilt

{1) Over dzs blsstiDgeL drr

(10

nrnni!ir, wNrol, rii Shr'Yon wcrdcD zii lt'roiistttk

il

Bcl:rstingen.

(?) gicrnrede $ordan bo.loeld rto \rrrr.u tun lohorv. vsrr hei ltgfl. gileYttll
[:]l Zn, ov.r .tiL {iobrLrik {DJl'lslLrk Ilt IllxqLiuscu.

-40zijn, toen in plaats van

de Katholieke Grobbendoncl<s de ?rotes-

tantsche landgraaf van Hessn heer ran het dorp wcrd (I7Io),
moeten we YerwerPen, daar deze heer in I72l eene poging dccd
om de rekenmeesters weer in te voeen De ,,Coopluijden, gegoijden en geerffdens" haddcn aan hem een adres (I) gericht met
verzoek om aan drost en schepenen te bevelen geenc rckening te
sluiten dalr ten overstaan van de 4 rekcnmeestets. Zij hadden
in hun adres gewezen op het concept van I88 en vootnamelijk
op het daain bepaalde omtrent de zz cn dc 4.
I)e heer beschikte , dat drosl ctt sc/tt/crt. ticlt no,slctt
lntden aan ltet legbnu t aau t688 cn betrocmde de zu (z) eu de
4 rekcnrneesters tot hct lrazien dcr rekcningen scdclt 4 jrit
herwaats. De drost weigerde cchtcr de zz te bccdigen, als
zijnde nieu'uighcdtz. Hardnekkig werd aan beidc zijdcn hct ccns

Novingenoncn standpunt verdedigd; ly: jaar (van r5 Juli I72I

rTzz) duurde de strijd, \,\'aarvoor dc bevolking zich natuurlijli zccr
intcresseerde. (3) Samenscholingen voo het dorpshuis] hcftige
bedleigingcn tegcn de regcnten toondcn de gczindhcid der inrvoners. Iiindelijk bcsloten drost cn schepeuen ecnen bricf aan clcn
prins zelven te schrijvcn (rechtstreeks \\i!s er nolj l]ict mct hcn.r
gecorrespondeerd , 's prinsen sccretaris lvas dc tusschenPclsoon gerveest.) In dezen brief sprakcn zij hunue verbaziug uit, dat zulk ccne
behandeling hun a"rngedaan rvcrd door Zijne l{oogltcid. licn tler
grondeu, waarop de adrcssccrendc ,,Coopluijderl" enz zich haddcn
bcroepen, lvas getveest, dat de bevolking nu i[ 't gcheel gcen
controle meer uit kon oefcnen op cle gcmeeuterekcning. I)rost
cn schePenen vocrden hietegcn aan, clat zij ouclcr gewoo[tc
hunne rekening cn verantrvoording stceds iu hct opcnbaal dcdcn,
met open deuten en venstcrs, en dat allc aanrvczigen kontlen
protesteercn, rvat dc adressanten echler niet gcdaan haclde[' 't Was
niets anders, vcrklaarden zij, dal ccne poging vau tle l{oonlschcu
om invloed op de rcgeering te krijgcn.
De prins gaf in zooverre toe, dat de rectls benocmde
4 tekenmeesters zich moestcn terugtrckken. Maar hij rvildc, evcttals
_--irj
vlfl 9r Moi l?2r'

ts ln:6ch6Yon In al6 Notulor vrn Drosion Sehopnon

do hordtgaog Hsijdslds nu vordeold wos tn oostor oh wcsLorh!0dsijdo
un ut air" fz *Uon waren, ierdin er 22 on iol2l bsoond (nl' 1 uit 00ils cn BtookhoYon'
I uit Brckdiil oD ult d orr8o l0 10.16r z)
l)dst en
t3l D.
- biJzondorhdn YornomoD wo olt do uitvoorlBo Notulor van
s"h"d"q, o,iri xoiur*to"run ,iin Ysn l?10 of tr| hol .Arobl6l voolhaodon' (Do '\otuloD
Yso t?88-l?61 oltbrakoo schbr).

i
I

oii aaF;

izi Oru"n*n

I
I

- 12zal
,,omrnc silh vcrclers dacr ovc.r te aclrcsscrcn soo als bcvontlen
,,rr.erclen te behooren." (l)

Zooals te vetrvachtctr rvas, tlc schcPcttt:n kotrtlctr zich mct

dcze bcpalingetr nict verccnigcu' l)c kanttccl<cnitrgen door cen
ook
hunucr, Dicclcrik Ulaeus, op hct oniilvcrp gctnaakt' tooncn dit
z<xr
tleu-dtalk'
hij
stcekt
rluittelijk a.en. )Iet sourn.rigc bcpalilgen
tlc
clat
t'
artikcl
bijr', rnet clc zinsnecle in hct boveu a:ru?':haaltlc
plrrkde
,,:tti,rg"rt en cPaltitiin nict rnot:eu {oschiedcn tlau volgens
van
krrtcrt cn ortlon[atttin r':l!r tlc Statcu-(]cltcl all en clcn l{aird
Statc. Nrtuurlijk nict, zcgt h!i, atdct's zoudcn rvij spoedig in hlmdeu
van rleu hsc:ral viu den l{aad van l}tabant vallen'
ln ecnc nota laat hij zich als volgt ovct dc rveclcriuvoct itt g
dcr ?2 cll <lcr teketrtnccstcrs uit: ,,Otlder ccue gctctrrmceldc

tli' irrtt ilror.{'r

,,rcgccring is dic instcllirrg ,-filborg
clen rr"" Nor' r6o7 r'astllestclcl'
van
,,[*,"t ,i;, a" Costuytnen
t?ch \\'or(lt
,,lti1i.t t,"t z. i. niet (z)] ccn oncling Dc regccrirg ccn /ilzGercfotmcclden
,,,kr,'r clc Ho: lo: gc{cven aan clc
'rls
zijrt'
,,.,/r/'cn nict als een lirst, cn't zou toch eell ondra;;clijkjuk
hebbcn:
te
,,dic 22 niet allccn na:rst, trraar zclfs boven clc rcgeerilll
in/nlttt"
,,'1 Is als hel iuarc het 7 t'ojaansche laard
gegcveu door
gcsontren
zich
heeft
L)e prins van llcsscn
zijn conccpt
hccft
hij
schcpenett,
.1" argumc.,i"n cn hct vcrzct van clc
clit
bciden-zich
ing"tirkk.n, <.rmdat de hecr en dc magistraat
-cloor
cn
Drost
,.i1",.,.,"r,t dc handcn gehccl zouclcn gebonden ltcbben [3]
,.ci]"I,"n"n kontlcn clus vrij rvcl zontlct'contlrlc op hutnc lrauclclittgctt
ecu cinde
.,,11..r"n, rllaar aan hutrne gocclc tlagctt zou tt-'ch spocclig
1/ttl.{ rs,oat hefun'

kontcn.

Ifc

finantielc tocstand van Tilburg,

ja vau de

gcheele

(l) ..Dat oo{,k v}n ongo hocriiJcl)slt vln Go1e :tullen vordo r?nlrltdt s?s -"?nDr
oock
d"'u"",**" doooosol noniioalio dor ingcsct'nanrldmrtoverlicsen'endo\!lcko
"rll,
onrcn drc*s,tiiri orn bij allo omslsson' s0ttinsen' solli
v:tn
h;xdon
lu
don
i..
edl,
l",irr*
(it3|inDsnderslmDosiij"lnlloovnclijllesp!0ie'IgrsoDadlo(luotigltiB!t9'pruo.sotri,lzl]n'
(lronstrs rs tlvl rercl
lirr'i'*i" -"r"'r""i"r oi hetslvo tot Dut r prnijt vnn do gomonte
1ordon ousestord rs
surr!tr
a
iar:+nastos
raetslnonn
tot
rarc .ireae
:;;;;:;;"
(r,1. ais in Art l) om re rraar ovoralro ordinniroor etlraordluirlro tofckeninon
..voorD
'i,r.-.,.r"
yoor ln on-se h..rrcrdrs {tx6r i}r to don eoo Ddc Fct\jrk }rler
do 6 mr non o!m*en'dri
"""-*_t,.!dc
sordonurort ir'" (rt' s) loetor wo urt
.:ii,"h;r;' ;J;ii;;;;
i,rrro,orep.o.relix mJ3r rllP wij{rn kndor zls noot {'jp l'lr':l:

is6chtrFel $lrra!o vlrn roolqrnxDttctr rrrasl schoirt eD sh&

(2) ID dez
"Caclu,vmetr"
,*noo'.''*",hungotdt'ordt,DiotgonomilonmogolijkighetDi0t,d.lths|dt'22g6w0egt

i3) Bllef

Ytr doo alrosL

ujt tustor'lsm) orndo

schponorr godteord ilon 30on

Msott l?lJl'

LgMcijerij en de an<lcrc lalrdcn vatr Sta"lts - Ilabint rvas slccht

Door de ootlogctr viur 1672--1673, van 16$8 '-I697 endcn
Spaanschen succcssicstrijd, die r'<xrt ccu groot deel rvaren gevocrd
in de Zui<elijke Ncclerl:urdcn, rvartrtloor dc 1'leijcrij tclkens blt-rotgesteltl gcrvccst tvas :ran inkrvlrtictingctr, doornrarchecringcn, telkcns
velplicht tot het lcvcrctr val paarclcn cn krtren, tvas de schttldenlast van al de dotpcn ottzaggctijl< toegcrlonrcn, z<-rocl;rt zij onrrtogclijk in staat \varcn dc lasten op tc bcngen. Ilct gchccle llr;rhan'.-

schc plattelancl tlreigde ten otrtler tc gaatr: tal van

qt-onrlcn

blevcn onbcbourvd liggcn, orncl;rt cic landboutvcL ceetr k;ttt; za'i

de zrvarc lastetr virn vcrpondiug, bcclc, pcrs<lrlcclc 1:tstctr cu ittrpolttcn op te brclgetr. 'focu nu tlit rcccls zoo geteistcrde lantl in
t723 t\og bczoclrt rvcrd rnct ntisgeu'as, rvcltl <lc tocstand zoo
crnstij, dat dc Hoog Iogcndcu middclcn bcraamclcn orD ecniJc
vcrlichting aan te brcngen.
I)en 2con Scpt, I7z4 r'aardigclctt zij ccnc celis vxn bcslLlitcu trit
,,tot vcrligtin'l dcr irtgezetencn van cle [Icijerije van's I Iet'toL cubosc]r
,,cr an(lcle qu-tt;etetr van Iiabant". Ir] Dc ver:lichtinu zou bcstitiur in :
I' het rfschaffcn of vernt itrtlcrcu van vclschcicleirc schtttilgcn
z het stichtcn van eett firncls tot allossing dcr opgenomcu
kapitalcn.
3n het her-stellcn vau vcrschillencle rnisbruilten inhetbcstuut
van de rluartieren, plaatscn eu clorpcn.
Op punt t elr 2 komeo rvij tcrug in hct uolgcudc ]looftlstuk.
l)e misbruiken iu hct bestuttt- (Lnder' 3 gcuoenrcl) ziju uiril r het
oordccl clcr Ho: i\Io : hooldzaliclijli een gcvolg virr clc I'eelluldigc'
afivczigheicl clcr officicleu (:), clt osten en auclct e t cgceringspcr s()llen
I)iurom stcldcn zij vast, dat clcze Irrinstcns 4 maitndeu in hetjaar rn
huune rvoouplaats mocstcn doolbrcngcn cn zcer zeker itiul\\'( zil
moesten zijn in tlctr tijd van tle vcrPaclrting clcr gemecne lritldt'lcn
I)e secretarissell nrocstctr {crcgeltl <1r httuuc stiln(\)laatscn
zijrr. Om tc vooLliot'nett, dat er gckuoeicl rvcrcl bij dc geluccntc-

lckcuingcn, rvcrd tlcn krvattierscltotttcn aanlcschlcvell l)cls(ron-

;rssistceren bii het docn <ler jaar-iijkschc dorpsrckcn itrgtll '

Wat clit laatstc l)ullt aangir.rt, ik vcrruoccl, ditt (lit voorscllrift nict

Iijk t

(ir. l'1. Bo(k VI' rl0r.

Nn* aowdrrtt i,d.r di. co,t umcl. o'n sntbt b kl'"lh orici r r" rroorn'n 1'r
or'd6r;col.U,,E
rrn n,illtairt !rlci' rerr Doonrdo r'rcu 'iu ntoblnrrrrlt huf;prl\lRo olncrtrn
_suntk.
ir lnn .,'l((rt oflicier" zondor Drecr, \\ofdt ltlo'j'lr de Loo8st'o rmblc'
.c
^1"Tilburs dc drost lrodocld.
naar, lu

tll

{11

lI.t

44uitgevoed

is: dc genrccntcrekeniugcu vtn 'I'ilbul,.- altlrnns

zijn nict
elclcrs is clit rvaar'-

door dcn krvarticrschout ontiertcckctrd. Ook

schijnlijl< nict gebcurd. Nog gccn cLie jatr l;rtcr, dcu 25"" Juni

r727 (r),

voorza8 ecnc nieuwe rcsolutie bctcr i[ clc contlolc oP dc !]emeentclinalcin. llr wcrd nu bcpaald, clat de t'ckcningcu ccrst ter Lccu

en Tolkamcr in l)en l]osch gcvisitcctcl nloqsten \\'oden ,

waal

ze naa \1)rnl cn inhoud gr>cdgcl<eurd mocsten ziju, ecr zc geslctcn

tnochtcn rvordell. I)c P|aktijk hccft bcrvczetr, clat dit ccn aftloende
tnaatlt'gel u,as. De rekettiugcn rvcrdetr ct nlct zolg uagczitn ,
ztxrels blijLt uit dc vclc kituttcckerlitrgctr op tlc cerste tckeniugctt
ra I7t7 \.oolramclijk, ntrar als ccD bcttijs, tlat <1ic Bo-'sclte rclicnkanrcr niet lctslaptc, ook uit dc aarttrtcrkingctr t>11 vclc l:!tcrc. '\15 (le
l-ecn clr'f,rlklrmcr aannrcrliingeu ntaakte o1l llostcll bcrveu 5o gulden,
tlarr rnocht dc gctucentc zich bcroellen rlp den llaad van Stirte
Dc aannrer)iingcn, oP (te ccrstc rcl<cnittgcn gcnraakt, rvclrtcn
de trgc'r:nis van Tilburgs dtost cn sclrcpencn, tlic bii clcn Raacl
van Statc in hoogcr bcroep gingcn. l')cn gclolg \::lrr dFcorespondcntic, clie hicrovcr gcvoerd rvct.d, rtas. clat dc litl. f'Io llccrcn
ltaclen vatr Statc clcn I S"" Januari I Zi l altn dost cn schelleuctl gchsttcl een Itcgcerings-rcglcln.nt tc otlt \\-ct'l)cll, waatjtl cle rcclltcn cnvelplichti:rqcu dcr lcgcnlcn dLriclelijk trnrsclrrcvcn zouclcn zrjn. I)cn
I9=n \Iel las hct conccl)t rcccls klltar, Dlaar hct rl crtl alrvccr nict
gortlgckeurtl (z). Daar,,p gai tot {ro{)ic ctqcrllis vatr Tilbrrt'gs
reijcrltcr, cle Iiaad van Stitte aan cle I-ccn en'l'olkanrcr clc opclracht
cr ccn tc nrakcn. l)it nicttrle r:oncePt rvcrtl rlctt I9ctl \o\'(nlb('r
ter' l.rer r rrclccl ing vootgcleg(l aan rcgctltcn cu ,,princip;tJc gccrffdens'
van 1-ilbLrlg cn (ioirle. Ilct oltl:r.schcitltlc zich o a van htt
d,.,or <ic regcnten ont\roll)cnc , 'd:rt llct tll vltr :tttikclelr l'cggclatcn htcl , uitgavctl rakctrtic, clic jrrallijks vast dooL cle gcmcetttc
nroestcn ecdai!n u-ortletr. IIct \!cglatell !'Ln tlcze attil<cls lol<tt:
protest uit \'.Ln (lc vcl gilclcl'ini; , trra;rt het lnocllt Irict b;rtcn'
Den E"' tlci I732 rvcrcl ,loor <Jc Iicl l\o llcctctr liaclcn van
Statc va-'tgcsteld lrct Iltgltttttut i,oor ,1, 1/tis/ttttttlit.qt' tn liit'tulit
t'an rl" ft,rlllLhtdet i'ttu Tilltorg ru Goirlt'.
O) Gf. Pl. Book YI, r)1.
(!) D:t concoPt i3 hr hot Nolxl')rrl' tr k Inj' lchrrY rt ll I l" l!' rr ort\ rrlnt to vor''
6n bo'
lvondoror, ,iri lrt uict xrog.tronterL v'!r : huL ir vrr\L'Lrfi;tkrlUr 1'r!L!'rki
v0rlcofd nrr*
Ii*l"ri ,rr"rr"i orrrlorgesohrkiu ,rkerr uli lrooldfLrxrc|r, biv ltrDYlol 'rzu'vrrr"
losniik,
i,.r"" l-"1"r*""".i,so,,, blJ h01, docu vrrr r"k':rrlng'rr ' rrz lll t it lrr
(ll|t *il o oir vcroonrat r hoe ivnrl ouils"' d l ulthuus rdt li!i' vLr!'tlrlllor14u zrLriLrr Sorog{'u
'

\{[rotl

:ii

-4hTot aatt dc Revolutie is dit rcglcmcnt ongcl'ijzigcl

in stand

Wij hcbben bovcn gczicn(t), clat clc pogingcn cloot tlc:n

gcblcvcn.
"g."nf
unn llogcndorp geclaatr om ccnc rvijziging te krijgen irr rlic
Irtikclcn , cloot rvelke lrij rnecnclc, dat zijne llecrlijke reclrten vcrktiri
wcrden, niets hebbcn uitgervcrlit.
'lirch
In clit rcglerncnt is gccn spral<c ntecL valt de zz cn dc 4
oefcnd'.: dc burgerij nog cetrigcn iuvlocd ttit, nJ' tloor dc Leptcscrtta[tcrr van ltet gcmeenc ctltllus of <lc Corloru/e r't)'.qotlcrtlt'l'
Deze bcstoncl bchalve uit (lost en scitcpetrcn, ook uit cic outl-

schcpcnen, tlcn butgemccstct , cle ottcl burgcrnccstcrs ' rlc iicttioucl kerkmecstets, clc armDlcestcfs cn oucl-arntltrecsters'
,rla"rt"r,
"t't (z) en oucl-capiteitlctr , zcttcrs eu oud-zcttct s' gecte capiteiucn
de aanzicltlij)icr
z\\'ol clrs cn oncl-gcztvoteus cn dan nog ccnigc vatr
dczc
Oncler
hatlden'
bclllcetl
fuuctic
inr.voners, clie nooit cenc
"tltccst
trranuctt'
tlezc
Al
voor'
cle
hccr
gegocclcn cn geilrftleu" kourt ook
o,,t ,oot., zij niet ,Jen schcpcnstoel bczettcn of bezet haddcn '
bchoorclcn tot dc cigenlijke burgclij llij IIqt ncnrcn ren gerriclrtigc
bcsluitcn, bij krvestics van Ploccsscn, of bij verschil van nrcLrlill'l
in belaugr:ijkc zal<cn tusschetr dt'ost cu schepencn ' r"'cttl tltzc
'n"rgad"rirlg bijeerrgcrocpen. (3) I)it gcschicdde dool tletr droit nrct
voorlicttuis vatl de schepcncn (4)

aauzicnlijlistc betrckliingcn in dc hcerlijlihcitl utrr':rl

clic van drost (schout) en sccretaris, tc1\!ijl ciiran'last dt: scltcl'etrt:tl
tltmoctcn gcuoernd s'ordcn. l)c chost (r'tir l4S schoLtt) rves
ziclt'
hccrett
dc
hcbbel
l)lijkbaar
lrloatsvcrr'ung". van clcn hecr'
i"ccls vroeg laten vcllangctt ' imnlcrs in ccu brief tall l+5r'(5)
\v(t1lt
rvaarbij cJe hccr hct lccht krijtt schcpctrcn te benocmcu'
ook nrclding getnaakt vau zijn sclrout, a:rn lvien hij tlat rechtlccr
utug .ru"r.lg"rt Of dc schoutcn altijd voor ]rrtir ier'':u alllgestel(l
,"",il",t "t', of zij , l-at rvij van dc laatste clrosteu altlrll\s ntctis
zckerhcicl \\'ete[, cclre lccognitic voc'r ltun ambt bctlrlclutr '
mij niet cluiclelijlc gcrvotclcu; hct is ccltter l'cl l'arLt'schijnl ijk
' oi'zt" r,r,. stjuncilcc lrd vru \\'iik'
n Kil)itoir)' dio o N do
i.ll In lodord herdtglrog hrtl rncrr
nr:rrscrr:rt'r ori rjoriri'
*'
t"
sonrs
*'x
i"cr'
-J4""'
.lrrs!rueen
*"*,;'/. ;; ri,i"i"r".""t"i,
r'o' tfrr"!r
reui;htre, btjv. jxelrt me\eLr oL' Uerl{lJsrc' uf al'ett(r Y!n

l)c

lii: .""r,,, t.i."f"""ti""

{31

[4]

. 22 RcglcDc t
13 ll' glem^r t

^rLcopte aruw.zis
(5) in

t.
I

vrn |i3:'
vtrr l;3:
op hct

rtdkr'^rchicf il| Deu Bosch scttdnkiDg A' N S$sot"

.l

- 46De laatste schouten bclrooren tot de familie tle lloy, ecn

zcer aanzienltk gsl:rcht, alt*raris iu -lilbLrlg. Ilubert de llo1.
heeft nog als schout de gcmeentcrekeniug onclcrteeheud van 1642,
den 28(rD l{aal t r 650 ; de naekening is gctcekend door zijncl opvolge r',
dcn drost Abnham lan \\'esep, dcu 2j.n Oct. t65t. Hubcrt dc Roy
mocht als Katholiek zijn ambt nict nrcct'\raa[cnlell. Van Wcsep
rvas l-uthelaan en rvij kulueu ons voostcliclr, rvclk ccn lastigen tijd
tleze man, dic niet Kathol ck uas crt *aarschijnlijk ook daarom bij clc
bevulkilrg nict gezicn, maar dic cvcnruin bchoorcic tot tle Crlviuistiscltc kcrk en daaronr verdaclrt sas c'n ollbetrou\vbaar ir hct rxrl van
dcn Gcrcforrncerden Kcrl<craad, gchad nloct hebbcl. (t)
C[ ltent volgdc Arnolcl Cloostcrnran (Io r6(19), van
rvien rve rvcinig rveten, op dezcn Hendrik Vcrschuuren (r669-t6lto),
Itoven (:) hcbben rvc gczieu, clat laatstgenoemclc ccnc hclberg
hield , waaril ltet gemcentehuis uchoudcn rverd. Daar vcrgadcrclcn al
dc anrbtcnaren, dic gcmccntczalien bchandclclcl, zoorvcl clc schepclcu
als de gczrvorcncn en zetters, daar hielden schepenel, burggtnccstcrs
en 22 manncn zitting om allerlci bclastigcn tc inrcn.
.A.ls men de hoofdstukken ..lSodeloonen en Karrevlachtcn"
uit de gcmccnterekeningen r-an dieu tijd nagaal, krijgt rucl den
indruk, dat er geen bodc van scmccntewegc laar Dcn lJosch
of cldcrs gezonden kon l.orden, of lrij vcrfrischte zich voor dc
reis ten huize van den drost cn deed dit bij zijne tcruglionrst
ucc. Geen bode krvam cr voo gcmcelltezakcn van clclers, of hij
.nlaaktc vertelingen terl huize van dcn drost, op kosteu dcr
gemecrlte. I{et jaarlijksch fcest, cloor drost cn schepcncn met hunnc
danes gehouden bij gelegenlrcirl van dc vernicurving vau dcu
schepcnstocl, ,,hct jacrrcdingh", had natuur.lijk ook te zijncn huizc
l)laats, I ij was ook mccrmirlcn dc lclcrrrncicr v:ur wilcl , cl:rt
Itcindc cn vct verzotttleu rscrd als ,,r'crceLingcn cn sclrcnkagii:n"
aatr invlocrlrijke pesonenr dic r)cn tc r.ricnd rnocst houdcl.
'.foen Adriaen llcrnagie, (r6lo-t724) hecr van l\{aliCn- eu
trIcJiskerkc, hct drostanrbt op zich ha<l gcnorneur kwaur hicriu
vcrlnrlcring, 't lllijkt uit alles, dat deze rnccr ,,heet" was clan
zijrrc voorgangcrs. Ilij hicld zich mct lcvclrurtics aall clc gcntccntc
t
i

tt) Zio llootdstuk

t2) Zi ULY{

V KsrL cn

ScI|o(,|.

17nict oP. IIet

tctr huize
genrcctrtehuis u'crcl cctst nog gchouden

vanclervcclulvcVa[Zi.Jncl1vo()rg;nrger'n]larsPoL'(lig.]')(\]',trt.nreu
(1('r'l)il)urs'
op zijn i[itiaticf tot hct iurichtcI vitD Lcn azundcrlrJk\:cltcl1l{en;
vall
*o"rin g""r1" gelcgcnhcid zou zijlr tot hct nakcn ntru' dic voor
getnecncn
lvas clctr
-.,t fJgt""f, ,','l"i' tt"t onbillijk tctr gclnccntchuize mocst- vermeernalcn
zakcn
allerl"i lirriic
maken of-althans
..tri;n"n, ,"a"U;t te drvingeu ot'u vcrtcringel't te
'
voor ltct brruu'cn
hcm de gclcgcnltcicl claartoc te {icvcll -Ruimtc
ket-lt Slcchts
van een clorl>shrtis vond mcu in overvloccl in de
dcr
vc't'r
'ielt rlicttst
ccn klein tlccl lrictvan was agesclt"tcn
r':rtr:rllerlei
bursl)liritt\
lr"for,tl""r,l"n, ; hct ovctigc clcel *as ecuc
:tilll \rcl(l ur:llc \ecrcrommel. Achtcl in de ker:k tcgcn tlen tolen
velttckje' dat
tarie en schepcnkamer gebouud mct ecn afgeschoten
als archieflokaal dienst deed (l)
bcHct schijlt , clat het tlactclllcnt clcr schoutetr rliet vast
ostcn
dl
ccr\te
'
d3t
'lcr,
paald was; ".'"r',r't-,i,t lvas clit hct gL'ral m-(jt
ltovcll(1724vett
I:)erst ontler: clen opvolgcr van llctnl;i'' I'icttt
aan den clrost
rvcrd
tijd
diel
Virtir
dit vastgesteld'

tii4j, .*.t

voor
scheltcnbesluit nu eclls ,l 3,oo tlan , 2oo tocgelegd
'
cn artd' r'c ailirc' lij ongun'Ligctt
zijne,,dietrstcn cn consultarlcn
zooals in ltct laatste k$artaal dcr lTeeeu\v'

routt bii

nn"n,;a"t",t toestancl ,
gecue-toclag' te
rvcrd mectrnalcn hct besluit gcnonlen tlcn drost
lr'sino",t, o, a. S Mci 1r'79 . 3 F.lrr" l: ' r) I liebr'
""''" Lt"rn,,gi. ha'l g'"";..l'l J zoo' t2l bclr:tlrc de't irls ,h' t inq'\'311 cmolulllcuten'
houden .r'crJ, nraar bovcldicu had hij nog till
;t l. oatuurlll< onrnogclijk rla te gran' uelke dczc allc gcs'cest ziiu'

n,uarto.hkun.,"nrtijccenigdcnkbceldvanklijgcn'als\\.!rertrc'

ingedicntl ' to'-tr ltct

Ncmorie nirgaan, clie cloot' zijncn opvolger is
tract(]nlcnl vestgcstt lJ zott rvold'tt
I7:7 (l)
llij clc rc.solutie nl vau clc llo: \'lo :van dcn 25e" Jrrni der
(lat dc tactcmcntcn
'lfliru"rd ook in llet vooruitzic]rt gestclcl,
ook clll
:rnlblcnlucn
dcze
dtts
clir't
tr'oLclen,
zoudcl
ciercu geregclcl
rctcis
u".* t"tott zoucler kli.igcu (tlc secr ctarisscu ltatlclctr
.tlit cll
.ina. tTaa; en uiet mcet- hun itrkomcn uit alle[lci vcschotte[
vacatiCn trckkcn.
ilgedicutl txr
Pietcr vau lloven hccft tocn ecue ntctttorie

i"ill; *",r,lczo

-irl
snzluljj!

uilgbl0id.

sec.etario

ni

clt( g..natNl tlc hi

icgenwcfklugutLlcnlredir'[rt

1:ll'
(9)
rre tll!6, vrnl'ns hlt cor\ccptro;lornetrt'iln
(3) ^lthans
Zio boeD blr' 11.

48aan tc tooncn welke inkomste! hij geregeld had, en die hij nu

natuurlijk als vast tactcment 'verrvachttc tc krijgcn. Uit dit stuk
kunncn wij eenigszius dc officicle bezigheden van den drost, en
hctgeen hij daarvan trok , oputaken:
,,Voor hct vcrarderen van de magistract cn der'selvel bctedighrg, voot het assistcercn bij de rccht- SU st. pcn.

200- o-o

dagcn

,,Vuor de auditic vatr de vcrpotrdingrekcning

,./. r'an 4o glcl. voor hci uitteikett dct boclicn
van vcrlrcnr.litrg
,,Voor dc aurlitic vau de halve verpouding
,,'/t in 22 gld. voor 't uitrcikcr dcr bocketl
,,Voor de auditie van dc rckeuing vau het gctnaal
,,1'asecreu van de kleinc sl)ccialn
,,Voor het halcn van ijck cn pcgel
,,Voor auditic vau clc rekening ran bicrcn.
,,Voot het taseeren dcr bicrcn cn tappcrs
,,Voor auditie cn bcstcding van hootttgcld, bczaaide morgcns , t/, l eryonding crr ve ldcr allc bcstctling
van imposten
,,Voor hct assistccrcn cn vacecreu alle l\'Iaaldagcn ten raethuyse tcn minste 2 3 uur.
,,\roor het vacceren alle Satutdagcn optlcpolitickc dagen, den gcltcclcn rnugcn bczig.
,,Voor hct schouu'ctt en persottcclc assistentic
bij ongelukken, mcer dan r4 clagcn mct kar en

pnrd.

,,Voor hct assisteeren bij alle publicaties

23-ro-o
6-6
6- o-o
7- 6-6
6-6
o-6
6- o-o

13 -

-(t
t2- o-o
13 - 6

20- o-o
r50- o-o
roo- o-o

63- o-o

r.an

30- O-O

Placcatcn

30- O-O
,,Voor het convoccercn dcr lcden
r8-18-o
van
lijstcn.
,,Vacatic l'<.rcr hct formceren
,,Voor kleinc uitgaven cn fooicn wegcns lantlloopers cn vagebondcn,
5()- O-O
bievcn.
porto
van
50- o-o
,,Voor
l)cn
llosch
of
Oisterwijk
naar
vacatie
,,Voor
2A) - O-O
of ciders.
cn
amen,,Voor vacatie tcn behoeve van kerk
n;hil

goedrren.'

Totaal

to48 - t3 -

;l

'

-4g-

I)e scltcl)cncn rvilclcu hertr eclrtul z.rotn gloot trilct(nrcnt

niet gcvcn ett r'onrlcrr 6.io glrl gcnocg. (r) Dc l1o: lo: beslistcn,
dat tle drost vr.rortaan ,/ Soo zou hebbcn ,,'oor 'filburg enl-tt5
\.oor C.,.r'1,. (n Llit ir';rcl(.rnr llt i. int{(gatr0 in tZ:9.
IJehalvc dczc zoo uaurvlcurig tot lteuningen toe ol)gcgcvcn
inkonrs'icn, moctcll cr echtcl nog anderc gcwecst zijn: imnrcts \:irn
I{ovcrr gaf cclc jaellijksche recognitic v^fi tooo ailn dcr} llccl,
toen hij volgerns zijnc cigcn opgirvcn ccn inkorncn hatl van 7'to48
luinr \'ool' 'filbLrr'! clr bovcntlicn als cll ost van Goirle w:g 7 t : t6 : 4
trok. Dat ltij rloor deze vaststelling \'.uI ziju tractement op_/8oo
/ t r 5 , vclkclijli in inliomcn acl rtelu itgcgaan is, mag mcl oprnalicu
uit lrct contllct, (2) dat hij clcn toenJuli r72g lnret den qrrins r':ur
1csscu gcslotcn hcct, u,aar bij zijuc rccognitie tcruggebraclrt i. ,4,
,f 6oo. Vlrn tlc vtocgere cLosteu, Ilcrnagie en zijlc voorrllrrrgers, llogcn rvij nog aalrncmcu, <lat zij veol verclicrrdcn aan
r:zlcatics cn \,clschottcn, maai' dit hiclcl na clc invocr,ng van het
reglcmclrt in I73z geheel op. Voor rcizen naar L)cn llosch, of
ccuige phats in clc llcijcrij cn naar (ie ll:rronie van Breda moclrt
hij nicts in rcliclinu breugeu; allccn ,,in comruissie gaande na
,,'s Grrrvcnhagc <-rf eldcrs buitel clc Stad cn Nleijerije \-an 's-ller,,togetbosch en lJalonie van llreda, zal llij genieter voo hern cn
,,zijn knegt, ns cles daags tle solnfle van vijf guldcn cn ticu
,,stuivcrs, eD voo zijn tansport, wagcn- of schecpvracht rlc
,,somme van agticn guldens cens." (3)
'
Het is uit den aard der zaak onutogelijk n:r tc gaan. uit
welke anclclc blonncn dc (lrostcn gei)ut hebbcn. Slcchts cuue
kunneu rvij aanrvijzen, maal rvij wctcn nict hoe rijk die gervcc"t
is. ltij alle vcordcninilen toch, die door rirost el schepcuc[ \r'cdcu
uitgevaartligtl , \r'alen boeten gcstcl<l op dc overtrcding cl viur.
-fevens
wcrd belienrl !:elrraakt, hoc dic boctc vcrcleeld zou rvolclcn :
in den rcgcl ), voor clen ilanbteuger, ',i voor dr:n olicicr cu ]',
voor (le arnteu, soms )', voor clcn ofiicicr. lJovcudien is hct van
genocgzanle br:kctrdltcid , dat de liatholiekcn, orn huu qotlsdielst
uit tc nlogcu oefencn, jaarli.jhs recognitic gaven aan de burgcrlijkc
overheden. (4)

lrl

Con(opr'rcglorDonh vlln

lru

li3l.

ir lci rrchiof to .Vsrburg t. I].

rt.66, Roglonrent van 1i39.
(4) zio Knuttcl: Do tosstand der Ndsrlsndscho KalLolieken tr tijd dr ltupubliot

(gJ Copio

dit. contrcl

(S)
20?

vls. r

lijlsol.

II,

{
,i

b0Zonder nu aan de ccrl.ijkheid der drosten te kort te rvillen doen,

cnkele gelallcn , dat voor hcn ook nog de mogclijkonr
langs slinksche lYegcll ltultllc iukomstcn te verbestond
heid
nrcer<lcren. I)ernatic bijr,. r'eLantrvootddc iu t6li7, tocu hij zich zoovccl
rucrcitc gtgcvcn had om vrijtlom san liccnt I'oor rvol cnz, tc vclirijsen, (l),/-looo, door dc mctletlcelitrg, dat hij dic airn zckct'
llecr h:rtl gegcvcn, wictts naaltt hij uict ttocructt ruocltt. Dcschcvct dcrctr I aat'borg
lrurcn tranrcn hict'nlcdc gcttocgcn cn vl ocgcn llcen'I'olkantcr
tharntctlc
ctr
tle
Lccu
van
nlanncu
Zect i:,:kcr zoudcn dc

blijkt toch uit

I:rte nict tevredcu gc$cest

zijrl

, ltcltr om llaclctc oPltcldc-

ringcn hebbcn gcvt'aagrl cn, zoo ltij tlic nict had ktttructr of rvillctr
gc\'!'n, l)crn gctlrvongctt hcbbcn clic sollr tc rcstitucercn N()i ccnc
andet'c :tirurvijzitrg hctrbcu sc, hoc clc clrost vatr zijnc'positic rtltsbluil< kotr rtrakcn. (Jntstteeks 1764 stouclcu clrost cn scltcPcucu
lijandig tegeuovcr elkaar cn nu vitttlctr vc in (lc Notuleu ccnc
vcrklaring van cen dcr ingczctencn (door cle schcpcncn uitgclokt
cl ol) hun last ingcsclrrevcn), dlt cctlc tegetr ltcln bo$bnttcn stlafzairk nict rr.as doorgczct , naclat lrij :ratr clctr cllost /.ioo had gc(c!cn, dic deze van hctn geiscl)t had. Of dc toctrtrralige clrost,
l7S.l) cn zijtte vootgatrgcrs tlat middel
llerrdrik llacs (tiis
vakcl gcbruikt lrcbben ? Dc
vcrbctercn
oor llunnc in!<otttslctr tc
ofliciLclc bcscireidett ntakctt ct uit dcu :r:trd clet zaak gccu rltcltlittg
\'all.

sclkzaamltctlcn vatt tlcu drost kutrtrctr sij opntalicn uit

hci ,,licgJcrtcttt toor de l'l u isltotttlitrgc etr Iiilratrtic rau de Ilcetlijkllcrlen vatr 'I'ilborg en (ioirlc".
\:rltlr 3t Dcc. moct hij rrtet schcpeucll cn seclctalls ccllc
n,;,nrinatie oPrrraketr ran scllcpcncn, butgenrccstct's ' zcttcs cn
'l'ilburg cn Goirlc, dic aatr tlcu ltccr aattgcbotlcn
1cz\\'()ren:; r'an
rrroct rvorden. Is dc keuzc gctlaan, clan moct hij binuen l4 dagcn vcrg.rtl<ring van schepcnen tcn taa<lltttize bclcggcn om lrcn tc ittstallccren cn tc bctcdigen (r\t. l).
()p dcn clrarop volgcndcn llarrrdag nroct h i.j <lc burilcrncrsters, zcttels, gez\\'orens, kclk- cn lfnlnlecstcrs citcctctr ont
(lt:zclr in dc vcrgadcriug v;t!r (lost en scltellcncn te itrstallccrctr ctl

I)c

tc

be.'cdigen

(l)

(r\rt.

216 tl,otdstuk

6)

Iv

Nijvsh1,1.

-51 llij laat

publicccrcn, wanneer de rcchtsclagen, die om den

anclercn l,Iaandtg {ehouclcn rvordcn, rveer (t) zullen beginnell (Art. 7).
IIij opcnt tle rechtszittingcn , vermaant de schepettetr om
goed, kort c[ orrvcftogel lcht te docn, &'aaroP hij uit de vcrgadcling gaat. (rt. 8.) (:).
12 uur met schcpenen
FIij moct alle laandagen van 9
en sccletarr's pclliticdag houden, om alle menschen te wood te
staiur, die icts tc klagcn of te verzoekcn lrcbbcu in zake bestuu
cn bclast,ngetr. Art. I o.)
12 met dczelfdeu
Verclcr zal hij allc Zatcrdagen van 9
zetters
of gez\volcns tc
aanrvczig moctcn zijn om al mlneestcrs
'
hooLen, our te ovcrlcgge[ wat de volgende wcek moet gcdaan
rvordcn cn de publicaties te maken, die 's Zondags zullen rvorden
afgcliondigd; r'crder onr kleine geschillen tusschen de inwoners
zoo nrogelijk bij te leggen. (Art, t t.)
Hij moct er voor zorgcnJ dat dc regenten elkaar ofandercn,
die in rle vergadcriug korncn, trict onheusch bejcgcnen cu ook, dat
raeneu niet doot dezen ,,door disrespcctueusc be.jegeningen, injurreu,
lastcringen,-,rlreigcmenten toegcsproken worden". (r\rt. t:.) (3)
Hij ,,slaat" mct de schepcnen dc ordonnantitn (4) tot betaling
van gemcentcschulden. (Art. I7.)
flij heeft het techt, met voorkennis van schepenen, de
lcclen en reprcsentauten \.an hct corPus bijeen te roePen (.\rt. 23)
Hij kc-rndigt alle jaren de schourvvoeringen van heirbanen,
gloote cn kleinc shrtetr cn tveen, stfoonlen clr wxterloopcn af. I)e
bocter, dar opgelegd, (3o stuivcr voor iedere breuk) zijn voor den
drost ,\r't. :E).
l{ij zal naurvkcurig aclrt laten slaan op alle landloopers,
vagcbonden, gauwdievcl en schelmcn (,{rt 29).
FIij r oet tegenrvoordig zijn bij executiln voor geurcente-,
reele en persotrccle lastcn (Ar:t. 33).
AIle plakkatcn cn ordonnantin zttllen rvorden gepr'rbliceerd
ten ovel staan van detr drost en z schepenen (rt. 5S).
(1) Een tijd on het jt|r is or Yscantie, dan bebbon do rechasd3gclr niot pl.{ls.
{2) Voor ilo lbrnralltoil6n' di vorvulil wordu bd ht oloDon dezor zillingorr' !i6
B$go B. of motl tr htorer tijd hirin ook Yrrndorhg hoet gbrohtr weot ,l lllot'
i3l Do bocie vao 12 gld., dio hij aar son schcpD' ir di vsn 16 gld.' dlo hU s3n eon
ond nlrs optegser), ziJn to zijDn voordrolo.

l4l

Zle Uoofdrtuk

ltl

Bolu$tlogen.

6.

brjzondcre
Wie ccne wollng aan qeemtlcn vcrhuurt zoncler
helft voor
(cle
z5 gld'
t.r*unning ,an a,ott "" "th"p"""n' vcrbeurt
den drost) (Art. 6I.)

en eindelijk

,,Art. 6.
vatr allc relielllnqcn
,,U"t aen cllossaat<l voot het ovcrstaan bcctlcn gcrllcenc

'
\'iln rle burgemecsters, verpondingen '
taxeccll der btleken '
alme-reketriugctt
cu
kcrk,
'
,,mrcldclcn
to"'"" ttt" schotl\ven ' \'acltiln
,,U".-a".rltu"ta en velpagtilgen,
's I lcrtogctrbosclt' haare Nrlcijcrijc
"
,,Ur t.., itt,.t"O"r., i'it*"n
'i"a bclcggcn cu. aclsisteerc. van
r",1" "n Birtonnie '
,,;';'.tJ
r'eraudcLett cu bcccligctt van schecPe-

,,2(x)

,,rcgtdagcn, baukspannittgen,

kerk- cn anlmecstels" sctrclis'

,,rr"-t, i","gao, lru'g"mcettct' '
andcrc rcgcnteu o[ bcc]icndcns dcr
,,collecteuts, gez\Yootclls crr
r'atl ltct Publiccctctl van 's laucls
,,gcmcclltclls, vool ltct ovcrstaal
hct,haalcn t11*.:'.U "'
orcioIrnilnticl'r'
,,placaatcn, resolutrtrl cll
bij tie hetbetgicfs ell taPpcls'
,,p"S"f ,l"t btouNkcctcls cn vout
lccden \:all clc egcerrngc '
,,i, too. het conloceeren dcrSaturdagsch"
tt
,,"r.it,""*" van de Xlaandag- en
l"t"d::l:.t1:t
o:::]n-""t"tt'
gerncctrtcus-boetcr
.,r,utl.i.Au!ftr', , om o!c alie
,te zoude lnogell
]rctzclvc
tlairnl
,.'r".dt""-t cu helpcn afcloen, u'lt uitgezoncl"i: *ll::*-.1"'l::
' vcrtcclllgcn
,,i*tl"t-, bcclagt cn onbeclagt ' gecl allc vacatiu'
<lien, mitsg:rclcls
,,irr,er ct-, "n p.rrta,, van
cri xtcilcrije vatr 's I Iet togcutosch
;;;;;.1;,t,:t, , zoo in tle s{act
in comttrissie gaaudc onlmc gcmcctr,,"n ;n A" l'lirronie van lJrcrla
ccus
jaarlijks zal

!ienletcil
uitgczondct'
,,t.-nlj ,rif"ir". medc gccnc
,,2' ttrlcl tllcc
'filborg agt ltondcrcl guldcns cu lvcgets (rorrre
,,\\'cgens
..hondc:'cl cn vijftien guldctts r.;
ccn lnall \all g(x)t
De ,lrort ,nu, otlclcr clit tcrJlencnt
jn Iiooldstul< I gczicn ' rlat
nanr,ien .n g"tui.ht. \\'rj hcbbeu
\'ruclrtcloos
t;+r" St".nb".{.:",r"i' , graaf lan Hogeutlorl> '

claaraan ntoctctt
g"itrube.r,l hccft aan zijne -macht tc tollen' l')t
l\Iarts in
llcndlik
te hct zelcr toeschrijvcn, dat hij, tocn dc drost

i,r

vrascr, ,,bans ,,r_.:r',

1rolo,:i,.1:,'il:."xf.[ ,J.],Jiiili"iilii,ll:

vnr 'lc irurgemtsler"rr'lttolng r2

rLid do d!oqt zreh t'rt trd
atiu iml'usitte*rnl,lng"n /"';rr:r' tr'e'ts \"' 1i3r {laorov'r'edt g('rldr{ie
;;;;:;;;;
illo
Grlrle'
\'oor
tianl
rIrcl(
! q articrsvc rgo{lerirrg getrnd on) lrt'gr
vau 1?3r'
sruto eD de s;ton ooeraar' zio oonIr! rslomeDt
.r,i .i"" iliu

!"or iud;l

;;;;'il;

i6

",l,

!i

ri,
:,

il

63het dostambt
1784 gestorven wils ' aan zijft rcon I)icclcrik Johan in werkelijkook
maar
;ffi#;.
-fr"* IIij rviklc nict allcen in naam na het overlijden van
,r". Flu toen Dicdcrik Johan
fr"iO
nogdrost l)e
hecr rverd (t), blcefhij voorcerst ook
"'1"" -t"a"r't.ff
hij vcrrichtel door cene[
bczigheden aan lret ambt verb(:ttdeu lict
hij t'cnoelndc
rr"l-ta... Toch is hij hiervan later afgerveken; stelde in z'ijne
Dcze
Ncer een drost, nl. l'etrus van cler Vorm
bij de regcnten en
;Lan
' wat
ft".t, ool., weer ecn stadhouclcr
irl*on"a. a"ht", goote ontcveclenheid vcrrvektc
Toen de staclhoucler F-r'cdcrik Ilcndrik Wintgens gestorven
tot zijn opvolger bclvas (rZ8Z), rvercl Carel I3cljamin Ilcshusius
doot de I{o : \Ic'' :
rvercl
i t t"lt.t t787\ Q). Dezc benocrning
"r
"
tot r79r '
staclhouder
goctlgekcurd (25 r'ebr' I7 ) llij blecf
(3)
Vornt
i.*'a" 1""r wcer een dt'ost beuocmclc, Pctrus van der hij rlccd
echtcr blccf deze zijnc s'aardighcicl bcklceden:
lO",
"n* cene pogiug otrr llcshusius als zijn stadhoude te latcn
.i .t."d;
-\ooit
ol)tlcdctl. j\uteekenden 'lc scncliencn eell hcvig 1'rot''tean,: n;lo(r('
slce|ls
ru", ., truag", sPrilkr'1(\\c(sf r":ttt een slarlltouder '
ambt uitgcoelcncl , allecn toen mcn het bijzondcr
clrost zclf zijn
'd.t
d" hccr zcl clrost s'as ' had merr cen stadh()udl
.* ltto,
deze krcnking nict latcn
moctcn dulden," maal nu wllde lncu zich
aan,verbonwclgcvallen. licn ambti l'aar zulk cen groot tractclnclt
('1)
.r"n"uor, mocst dooL rlen titularis rvorclcn rvaargenottttttirnlners clc
Wij kunnen ons mcr dit pr<lte st vcrccnigen '. de
cr officio Ph:rtssche pen was vulguns het l{eglernent
orcsiclent - -""t'
huunc tocdkcu-'
hcbben
M.:
l)e
H.:
o"t drost
.;il;
Vorm rvildc
der.
Yrttr
van
lt" .t niet verleencl ln cle I'laats
l)'zc
\irn'k
z':ke|ctt
,i""n"e1- ;r., ,Zq: ut' clrost benrrcmcu ectt
antieLe
zooc]at
dan- l{n, \[o: nict aiulgcn'rallr'
.*s
-ccn t;93
Iiebruari
".ht",
,rr*.t b..to"-.l rvordel (5)' Daarop rverd den:5'"met br-t
*it'' i^" Picter Verrriculcn clool V;rn Ilogcndorp
de tlo: I'Io: (r)'
clostarnbt bel<lcc<l , ondcr goeclkcuriut vau
2r I)cc'
Ifct liratst trad hij in <jic i<rvalitcit op in clc verg vatr
-it

Soote

",t" ""a"JUrbcrt
6 Nart 1?aS
Broenllo

s Stconbr'gonsis stiorr

l sortenrbe! 1s5i ziir rnodo' J^cr'lrlr

(2) Notulcn van ?l Juli lt8i'

aanstollin*
Vrn dtr Yo.r-lD
tl Ut do NotuleD \'rn 2l Jrru 1'rgl bl0kt drt rrlo
-1:e
rsrleond is
tiu
in
uei
:
Lrtr
lto:
rrs
gotareJns
,tJ"
lli t".i .,ts:;;

"t" {l

Notulor vxtr ilo corposvorgrdtr'ng van 9; Nor' l?r'}l'

5r
liesol. v.ru d ro : ]to:
'1ti1

99

1?9i''

Ntet goregistroordo Not'ul6u vin Juii l73'

!13'1

64rvaaL1793. In die van z8 Dec wa hij nict trrcer aan$'czig -Zeer dc

is hij een der vele aanzicnlijken..gcwcest ' die voor
"l"ft:f.
z!r1 (tJ
naderende Franschen op de vlucht gegaarr
bctcckenis
Naast den drost rvas de st.trtlatis cen mall vall
den. ccncn
af;
Natuurlijk hing hierbij veel ran de persoonlijkheid
zooals bijr''
.ccretar zien rve als een man van gervicht optrcdcn'
de vctcgcnPieter van Gils (r651-I675)' die zclfs hcrhaaldelijk

u"n "i geheele krvartier Oistcnvijk' als cl bclalgrijkc

merkcn
,rtaniaa naat Den aag te verrichten zijn; r'an andcenrvas
)rier
llcr'agic
*1. i"'.t ,u.inig. Ten tijde van drost r\clriaetr
den
met
.ec.etaris Antoiie Vereijk (t679-t7o9), tlie onophoudelijk
hct
lrr"i'''".t*ftotp lag. Nu kon de sccretaris uatuurlijl<' op
opcnlijl tcgcnJorprhui, d.n .o.t, die daar zijn tnecstcr was' niet
als iicl
tcrrein'.nl
ander
*"ik.n, ,rtu". hij bestreed dezen op een
(lcr
l:rittst
het
uit
.l"n kerkeraad. De kerkcraadsnotulcn
van
"r.r
r7" en het bcgin der t8" eeurv gevn ons !'en trcurig.betld
ti-Jr"t"p tuischen den dost cn prcdikant met kcrkcraad'
\Io:
Uir" ,,r4a liep zoo hoog, dat dc clrost openli-ik brj cle,]Io:
tu"ga .vrd, zijn pliclrt tc vcrzakcn' zich door de Katltolicken
"onget f*t
koopen e,t dc Gereormccrde Kcrk tcgcn te Netken'
"--,.
Vet t-'ijl<'
De man, rlic hier tusschen stoolitc, lvits de sccretaris
lien zijner opvolgers, Johan tle Jong' trad ook
.l-'otaig..

i,

-lrrecrnralcn
als lid unn derr kerkcrad tegcn tlcn clrost I'ictcr vln

Hoven op.
ht:cr
secrctaris rvetd voor zijn lel'cn benocmcl cloor dcu
recognrtrc'
en betaalde voor zijn ambt eene aanzicnlijkc jaarlijkschc
25oo' (?)
zelfsT
betaaldc
dc
lLepubliek
ondcr
llc luuttste functionaris
verecnigd (3)
maar deze hatl met hct secretariaat ook andere irmbtcn
klcrkctr
ctr
verdelc
l)e secretaris benoemde ecn gezworcn klcrk
seclctaris
d<:n
cn bczr,,ldigde die. I)e gezrvoren klerk vcrving
i;ja"n:i ai"n, afrvezigheicl Tot dit ambt rverd gervoonlijl< ccn
(4)
schepcn benocmcl, onder goedkcuring viur zijnc rneclcschcpelctt

l)c

(1) Zfo J. B' Sohoprs, Droevige fugen blt''J

{2} Zio Bilb8o c.

lD
{t

Zio bnsalon blz. 56.

en.Lonionrlo tor
D vrosgct bonooming van on s'jhspoo Lot Tr''!e\ tlork
l?l]'
lit
pril
Y{rr
ScLolclrot
Drost
oo
ilo
lIotulon
rn
io
secrotaflo vood lllstmolal

'

-66tot

tcljenwoadig
Daar allcrlci zaken, rvaarvoor mcn zich
zooals boctlelschcidirtgcn'
dcn kantonl cchter of den notlrris rvcndt'
bcrccltlcrd lnocsten
<lorpshuis
het
oP
h"i *"tt"n van voogdcn c a',
in aa'raking
ktu"m",t ntuu'lilk cl" intvoncrs voortclurcnd
;;;, 't""r"t"titstn
n'"'
ovcr.'talgemt:l
dcze
llit schijnt' dat
1",-i.
orn clc go getnccntc
r". ^.g al misbrr'rik gcmaakt ltcbben 'foeu tlc bovcn tcetls
,"'.t""tl of althans vecl te latcn betalen

;:;;;;" ;"';i;ie

I'crscher
van clc FIo : \'Io : vau dcn zon ScPt' 7:4
tcr verlichtitrg der lastcn van dc. )ciicrij

ncn rvas, rvaarbij mcn

lterstellcu' scrd lretallcrook de ,,abuysen" in de rcuecrittg rvilclc
varr (l( trlctcncnlcll der
ccst dc hancl geslagen ;ran de rcgclin;
over.'lchoote
Na'ar aanlcicling virn clc vclu l:leclttcll

,".ra,"rir."n

vesclrottgndoordielreclcninrckctringgcbraclrt,rverclbcsltrtcrr
hun cen vast tr:rctemcllt toe tc les{ell'
Oct. 1724 rcccls lverden de tractementet] v<x'r'
Den r9""
-Oi.tc'rv1l<
vastgcstclci' Dic van Tilburg kreeg /9oo
hct lclarticr
tliet tijcl hacl hij ccn
voor 'lilburs en ftSo uoot Gni'l" Vclr
Tilburg en /5o. voor G"oir-lel)rar
v.rst tractcncut van rf 2oo voo[
cle ccne ofar'clcrc zijdc
;;j-;;;o"tt hebbe' kunncn virclcn' dat cL vaubetlrag
hooger of lar:er'
zijn om clit
i,.Sj,tg"t in hct rvcrk gesteld
ovcrcctrlirv;rnr
ongcvccr
het
tc klijgcn, mag nrcn aEnnemcn ' r'lat
tractcmdrl'
/iju
uit
,r"" fti,S."" dJ titularit tot nu toe gemidclcltl
\\i]
\'cgcl;jk([
maakte, of althans Inoclrt mlken'
.n-virtr
drrrl)en
c
"..""'t*ur",t
s itr du xndur
dit tactemeflt urct ditt van zijtrc collc':i
t:u (rr)(l(r cluzclL(lc ()\'crrcsolLrtic
it"t t ,uor,t"t, clio bij clc clezclf''lc
bcrckcucl zijn ' clrLn k:rn '
rv.c'c,nn"n, tlus naar tlcnzelfcleu uraatsLrf
'lilbu.g in
hoczecr

hct secetaiaat

'*u
iurclct e dlrLPen' hocvct tt'etr
b"f,a!..riiklr"id uitmuutte boven clat tlcr
(t)
(lolPcn
iiiU,,?s't"",1- boven dc xnd( r'c
.u'tlt"k
ttt.,, ....,
l<$'antcn
scctct:uis
De bezighcdcn viur clen

l"t":.J,,,;';t,;;kctr,

:11,:].i:l]
' ]l::
"tltl;l':.:
''"
mtt dic rler' ;!ctlwooldilc gumcullt (-:ccctirt-i"serr
b'trelililllJ nr'L \ri( r"
in lt,:t bcstttrrr lratldcn zij kraclttctts llulln(

l<anntentlitAtt.lvirtllrctrcglcnlclrtr.audcnEen]lcil7.i:trlturakctr,
(lc vor)drilcht optuullilc
tlat tlc sccrcttris ulct clrost Lt '"lt"p"rt""
en gczworcncn
schcilcnen, bufgcrrccstes' zetters
hecr zijne kcuze dccd'

vitn

'

rvaaruit tL:

1o{r 'ro rrtron !rI1loord! rerk'

vuu olBtNiik had r 'jt;' i'ru-q /:r
*;';
t0'diprarr
-;;;"
ll vs ljoksrol f {I0n/10"nft'ui"ii'i
'r*ronbi'Rl'sctrcu/lr':tuFn/t
vsnlo,.,n 800, di varr

\Yaal$iik s15'

66Maar behalve zijne bezighcclen van gemeente-secrctat is had

hij ook nog tal van rverkzaainhecletr vool particulieren. I)cn 23""
'filburg een plakkaat van de FIo: Xlo: gcpttJuni r74o rvcrcl in
bliceerd, hetrvelk eene hernicurviug \vas var de irlnltkatctr vau
dcn 2'n Oct. Ii4 en den 2"" llaiLt t(r77 en l'a:rrbij bcpaalcl I'cld,
clat alleen dc sccretarissen in dc tlolpcu ntn S"aals- llt irbant Itct
recht haddcn publieke verkoopingcu tc beschlijvell ctr tc horttlcu'
en dat gccn Roomsche notarissen cn andcre onbetccl:'gcle l)ersoncu
zich c'lit nochtcn aanmatigen. ( | )
ln Tilburg heeft dc secrctiris trict illtiitl dit rccllt allccrr
gchad. Ilicrvoor had men daat, althrns in ectr dcel der llJc ccurv
z sloi:houdcrs ; in 1774 Nerden dc :clcclcu vatr het stokhor'rclctsanrbt met het sccretariaat vereenigd. llcctls vrocgcr rlas cut dct:l
van r.lit ambt in hauden van clcn secr-ctatis gcrvccst l)it tlccl
bestoncl in: ,,het schrijven , houdcu cu uitlcl'ctctt vau :rllcrlt:ruclc
,,soort van conditin van public)ic I'crkoopittgcn, r-ctlttlrinucn en
tc
,,r'elpachtingcn van allerhaude sooten van oerendc goctlclcn,
hortt,
bestialcu
meubclcn,
,.Netcn van alle erfhafeli.ikc goc<lclctr ,
'
is
'talgcmcctt
lict
bcglcpcl
rvat
ailes.
in
en
granen
tu!f,
,,rnocr,
,,ort(le \'astc en erlelijlie goctletcn; t bcleggcn cn doen pttblicectctr
,,van die verkoops-, verhurings- cn vclpagtingsdagcn , 'tschlijvun
,,r,au <1ie publicirtiLn en billettcn, t collcctceen van die pcnningcn'
-Dc'or het o'r'crlijdcn van dcn secrctaris Johan lioessing (t76'1) rvas
tlit <lccl vrij gekomcn cn ltct kwallr nu aall clcD nritlcletjat i{t:u zoon
vrn clctr schePen Cornelis liles, clctlzclfclen Isa:lli Illcs, dic in I77{
sccrctaris rvet d cn toen ook he t tlvccdc t-rcl van ht:t stokhouclcrsanrbt aan zich rvist tc trckken. l)it cltcl bcstoncl in: ',llet tcclrt
. r,an a[]raujjen van allc publiclic vcrkrxlllingctt ' r'rr ltttritlqcn ctl
gocdetcu, nlits,,vcrltachtingcn, zoo vall rocrcntlc lls onloaren(ie
,,gaCers hct publiceeren en lfigc.rctr van lLlle pror:lanlati'ilr, rlic
,,geschicden ter oldinaire prrlc." (:) Ilij nrocht eclrtcr gcctr vcrhuljug elz. belcggen dan tcn ovclstaan vlrtr dcl drost cIt '!etr
scheqx:tr, of van z schepcncn, als clc cll'ost aft'czig rr':rs'
Nict altrjd is hct stokhouder srttubt in lrvcein gctlccJcl gcrvr:cst.
In I7j; bijv, was het nog ccn ; tocrl irrrrtl hct t4rgcdtrrgctt itatt
,,len bovengqnoemden, toen nog tninrlerjarigctl Cornclis lllt:s, clic
{l) ltlgirier vaa Eetnbii,'t{ilde ordorrranticn tD phixteD' !j('rrrio nrclri rll
21 Ovcr do ros,6Bitie, dio Liarvoor trotsxld word, ziu ltool.lstuk I lllz' l$ cr' b\ila' 0'

t.
l:
rj

lf

-7(t)
daarvool aan dcn hecr cene recognitie betaalde van f tzcn'
hct
rvas
tijd
dien
Vtlr
(z)
glcl
en cen tactemcnt ontv,rg van 5o
vereenigd met hct anbt van oPPeIVorster'
'l'ilL'rurg en :
llet getal schtltutu bedroci 7 , nl 5 voor
voor Goirle. ,\atr herr rvas het burgcllijk bcstuurcn de rcchtspl'aak
I en 2 ) ( i ) '
opgcch agcn. Zij rvct den slcclrts voor cn jaar bcnocmd (;\rt'
fj"- fr""i mocst cchtcr tclkens z van dc algctl'edcn scltcpcnetr op
gezictt' dat
uieurv beuoetnett (:\rt. 3 ) Ilovcn (blz z3) hcbben rvij
als ccnc
voordracltt
cle hcer van llogcnclorp dit maken van cene
zich
lietuiltlc
bepcrking der hccrlijkc rcchte:r beschourvdc, clic htj
lateu rvclgevallcn.
Wat hurrttc rvcrkzaamheden eu bevoegdhedcn aitngairt, kunn(in
rvij vei rvijzen naar cle nrcestc artikelcn op blz 5t cn 5: aangehaaltl,
waar van drost cn schcPcnen sprake is. In art. 30 wordt tlreer
uitvoclig gesl>r-olicll ovcr huunc reclrtctlijke macht:
,,!)n l':rtltrceL ecnjgc delinquantcn mct clecl'cet \:an sciteepcttclt
zulletl dezelr''': tcn
,,of an<Jcrziuts mogtcn zijlr gcapprchcndeert , zoo
vcrhoort etl
$'ortleu
moctctt
,,celstcn tell o\'crstaan van scltcepcncn
moetcn
zttllen
sec'ctarjs
en deu
,,ge c-\iln;[ecrt, rtaartoe schcepelen
van
aflijdcn
,,r,^...r"n, gclijk zij ook zullctr moeterl docn in hct
schcrPcl
,,alle attestatatien , plePalttoie cu andcrc itlformatcu '
,,cxarrtinatic, torturen, alsnlede iu cle ctjtrtitleelc lcgt(l:rgcll '
ltct doeu van crirnincc]e
,,vetbaale , pLocccluutcs, hct sente[ticcren,
" \'c'ol al 'ltzt:
dcpcuclcctt
aan
,,cxecutie, en alle hct gccne cla:rr
uiets ttr
sccrctaLis
bezighcclen tnogcn clrost , schcpenetr ett
zij
trltctlt- '
lekening breugcn, het bchoott tot huu ofl'Lcic, rlaarloor
mcut klijgel Dvenmitt mogcn zij orn dczcldc Ledctt clcclarcct cn
voot- het ,,t'ilccecn onl iuspecticu oculait tc ucetllcrl op dijkc:tl'
prctliklntr ,,br:uggen, tJantmcn , cassijrvegen , dolps g.'cvatrgeuhuis ,
gerrtl-'andctc
eu
brnntl
,,hLris, schoolhLrizen, Lrrau<lspuithuizcn,
r'rf
rcstetlt:r1''i:tt
,,betgingcn, ook op allc bcsteccliugc van lcP'tlitti'n
,,tlic moetcn gcclaan n'otden, itern il het visitecrctr virn sch()(rl'
(lc gcquetstc, qcdi'oclc, r'crdrol!lictr
,,stecneu ell ovcus, mitsga<lers van
vau dell (L'ossaard cn
requisitic
tet
,,cn vcrongcluktc lighaamcu
'
ef|lo rckelli| rn tiondrlk Ur!-s'
Ul vrr .lezo rccos|itio sl)rdl mcldtng 'lernrakt in\irIr
d'ju LrnJgrxrl llozo rtl(nirr;
lootcndo tot 23 Nor'. 110, toorrua:rls lrog socetlris
berust iD bct rc[lol to lrrbulg
trl Nolulr \'!|r DfosL o scholotrsu v'n d'n grcu Jirr' l]!i'
(3) Nl
I ou : rt|rl tr.t Rlglar'retrt Yoo( d tluishou'lirgo eD l"inrniie vr" \l!
y.rn 'l'ilbo)g clr t;oirl0,
lhorlijlhodn ^rL.

68dtei plaatse ahvaar dezelvc leggcn '

,,zig telkens mede ven'ocgen
tumtllten cn bijcenrottingcn Itclpctt rvcerctr"'
.-arJf*
om
"ff"
Ilet li5 voor de hartcl , dat tle scltepenen i geocPen
zijndc' itlernsttge
recht te sprcken, doch zelve geen Iechtsgclccrdcn
schiiut hct' dat
Nu
bij :r<1r'oc:rten
-qing"n "tug""rersKostcl, crr
I732'
"aU"t
vitn
",,f."t
zij v,ii,r dc iri.ocring van het rcglenrctrt
'filbltr
N:lrcn gecn
(in
vacatiilu voor het halen vau clat irtlvics
gernccttte -\lthiursArt-iI
.Ju.,.,*"n; in rekening braclrten ten lirste clcr
crinr:ucelc z:Lirkcl'r cr1 olriitr
ntcnage
;;,; ,;. ..,, ,,Voorts iot nrcerrier
zullcn rJe sr:hctlrct'tctt \()ol-taan niet
,,llstin3c van clc gcnrecnte,
lllilitr de sttlkkctl vau ltct
.,,tt..'t'"r"lf, itt pc"Jt'n tctr irch isc !i:lil11 '
aclvocurt o aclt'ocatcn toczettclen
-iusgeliil<s'
,,lxoccs bezccgelt ailn cen
adyis
schiftclijli
hiurr
bcncvens
.,,,".,rr," a"r"rr.- stukkcn ,
zullcn zcndcu ' z'.lnrlet'tlat
,,U.f,,t"ttUf. gccacheteerd rvcdcr tcrttg
vltu tlc gcnrceutc zullctt
litstcll
tot
.,d,. srt'cgr:ns ccnige kostcn
vr'rot ht" vonlscl t\ cx-sclrilc,,"r"*."i -"Ut*, i'ot'.l"T, alt allicn
ell \\'cdcr' /'l)'lcll
.,lijk a,1vis nrct rle kostctt Ioot lret ovct
I)c tacicmentcn \.rtelr nict ltoog; ;\rt 9 luidt: "l)at
trvcc t"n.(1611lc.nror :Lllc
,.dc lijf schcllclcn r-au Tilbulg cn tlc
zij zouclct- ccuire. uilzorl,.i"*i'"" tt'*' r'ooten qerrelcl ' cu tlic

r.rok
' clrtat oncler
,,i,,ri,r"" O"*" tlicn gehouclcu zijn tc docuclat
nrcn hntt v'xrr
rel;trningcn
,,fr"Sr.;r,,,t hct aucliticgclrl van
itcn, llct

ttitrcl<cncu r':Ln bockcn'

,,<tczcl lrlag toc tc vocgcn,. hct
clc btouu'lictels ' het taxtrcrcn
,,t,"ut"n ,'n,t den cijck en pcfcl van
iu hct m:laken ran clc
,,r'ttr lttltbcrgiers a,' b't'u'""t' , lldsistecrcn bedagt cu olrbcdagt'
,,i",.f.tfr", nicis ter s'crclcl ttitgczotrtlcrcl '
'""
,..j,,,,rtijti. ietler schcel.rcn zal ttr";letr.. xtni'tc| '- l'

lo:o' (t)
varl (i'ri[lc / r+: -::.-l:l'
,,'fillrrrrg , 73toto, elr (io'r-le
vel{a(lel'rn1'
ter
in Tilburg
KurLttrttr tle sch.:pencn ven
WaaL<rn cctt
rlan krcgcn zij ietler Io stui!'cl:t ptcscnticgcld'
hl,r[rr !xn ouns :)n gl(l : ]llilli" ''
{lr Lril lrel .oDccpt \rvr r?ilt It d'r HclroncrroD
vo'r rullitio vnd oxlrr''oijd!" orrr'
lriYcrs'
6
sll
"*ll,il,',"r'i"'g"."""i"1"*t""i"s"'
ii,g':
g,d. a"i., vooL ,rst *,:1 *1
"t::")l;l,i"i"ill;iji"l."l,,"ii,l|ii,,"i,i;:,";ii
d,i i,rouwkctls. het txeroo
hei fornrercl1 dr hoofdlilstcn' htlPsn

j_qhrivor'

gld-]
u"t""nt'' O"t ;ollu rl'oukcn un suditi! 1lgld'
trtrcldrnni
dus !1 m 20
kfogen
t"""g"t
Do
6
slutYo.
srmcn /r5 cn
'ui*po*n
l)addcn'
ll4slorn|til
v'u
i8t
iuvoering
de
r
r"
"ll Golrlo moF|on eene vrlnlDdort|lg liid.n vn ]., stui'cri 4 pcnn' v.,| diL
",r""tDlo vao
csll van 6 gld' o'I vtr
,o"r.,i-t rrnal,,n z|j nL fu: 1t:1 6'!tr'rg'stold ull a PoglsD'

-gta,

"t

un uuu vD ? gld. 14,

3t

4 pn'

I
I
1

-59declarccren ' als

Tilburgsch schepen 3 gld lo stuiver mocht
terwiil een
hij f "o--i..i" naar den Ilosch of Breda ging ' in
rckcning
Goirler ..hcpen daarvoor slechts z gld lo stuiver
slechts
Goirler
dc
et
z:t6
mocht brengen; rvaarom de Tilburger f
ccn
narr
gin!{
,/ r:to vergoeding kreeg, als hij in commissie
anrJer dorp, kan ik liet veklaen' (I)
Een cler schcpcucn was presiclent, ecn ancler vicc-presiclent'
van <tcn
Bciclen rverdcn door den hecr aangcu'czctt l3ij afrvezighcid
dost nam cic presidcnt dicns functin rvaat
Nict altijd hcbben cle hesen van Tilbttrq hct recht gchrrtl
(lc lcchtcn der souveschcpenen te benoemcn: dit behoordc tot
reiniteit; maar in I45z gaf I'hilips van l3ourgondi aar ]'aultts
'filburg ct Goirlc' het recht'
van l{ae;tlccht, den 3'n heet van
jaarliiks 7 schepencu tc bcnocmeu, aan rvic (ie ?!dnl in istr tttie va]l
.n het politick bestuur van dc beidc tlorpen zou rvorticn

lurtiii"

opgedragen. (z;
nou"n (Utt. 22) is ruct ccn cnkcl woord gc\\'czcll op dc
kwestic, dic cr it t764 ontstaan \\'as tttsschen hcer ctt bcvolking
van gcovcr het ingraven clct gemecutcgroudctl l-cu dcr Puntcn
scltil rvas, of de schcpcneu allecn (zondcr tlcn dtost) t'cr3ttnrtitlq
ja of nccll Jil'
mochten gcven gemecntcgiondcn itr tc glavcll '
t'15: d': hect'
in
tocll
bewccrden de toenmaligc schcpcnctr, wallt '
rllltuurdaa!:toc
hij
hct reclrt l<recg schepencn tc bcnocmcn, hccft
Nls
lijk genomcn de 7 mannen aarr u-ie tlc ,'dircctic dcr gcmevntc
gczien
ltelr
opgJar^g.n. Dc gehcele ks'cstie is, zooals ttij bovcu
uitgetrarkt
nict
is
cchtcr
dit
l)uut
l"ii , it dcr minttc gcschikt ;
l
Wic rvaren dic 7 Danncn: Wat vcrstoncl rlrcu oncict "gemc1'trtc
lic'gict
en
Op St. Gillisdag in t3z9 r'crkochtcn hcrtogJan-llI
r':ur
.rar.r I-e"lale, Rorchglacff van Ilrttsscl , llcct'vau Oirsclrot '
I'crke (3) en van Beecke (4) aan ttc iuiloncrs lan ltuuue ltocvur
u"n fV"l Tilburg cn Goirlc allc hutrnc ,,Gcrtte1'trtc cudc rvocstijuen
valt
gclcgen bittnen cle llalcn ctt paclstedeu hicr turcr bcschrcvctl '
gct'echtigltcitl
of
ttldclc
'welken gond tocn tcr tiid eecn cij[scn
rvcrd betaald.
(l) orr

in hoi concopt vllu 1?31 niof' gospokon'

Sssson'
Bosclr. 6(hcnking ''t"

dbz vacstis worilt'

ie) Rijr"arct'i"r l"D

31 Ov Poiko

ltlrssdrirn''ia- h-e-t 4t1' fl'ur

hob ik nlot:r n"oo'-" tunnq linrlen
il"iiiit'ii li'rt'""ii Pr*c' err irr de v('lrrit, er Y*r worq!

*r.;"*tlll,":f..ioliir'
{)

Boocko ts ftilvulonbok.

60gcnoendc
,,Soo waer de voorsz gemcijnte binnen de nacr
wcctcn
tc
irr rvecken ctc i
,,paelen geleucn mogen sijn in het'dcn
van
.,"n a"n uiterstcn pael tler gcrncijltc van dc nacburcn
stractc tot clc
'
,,tlui"k"l.rnt, (r) door tlcn rvcch ofte gcmeijne
plaetse a1l tel plaetsc
dicr
van
toc,
t'atermolcn
(z)
,,tt,,u.r,"h.
toe gcrloemt
,,t,r" g"nu"nti licrrvlcsvoott, (3) r'an dael ter Pllclsc
vrtl
Nlidclelbroeck'
,,lIiclergc, van c'lacr tcr pliretsc toc gehcijtcn
goct'
het
l)ongerl' cntlc 1ot
,,<ti"r ptaet.e aif tottcr hoevetr toe tot
(4)' van dacr tottcl
lletgeu
van
\\'outcr
,,,o" tun dcn Ri<lcler hccr
dacr aff
l"oott
van
dorps
,,U"tr,rurtijf" scheijdingc toc clcs
' vln
-an
Hacen
clolllcs
,,totter r;itersten paal dcr gcmcijtlten onscs
clcr
\rn
gcnrcijnte
,,cndc |oorLs Yandacr tottcn voorsz pael dcl
;]'
,.ttlubut, n \':tll IIuick(l''nl
ctt
I)oor clczcn verkoop, (in tle ccrstc hcllt v;ttr lle 14" ccurv
rtttt
ttit'gy'|ttt
tlelqclijlio
enkelc jaltn vtocger viudt !llcn tirl vall
inu tlc bc$otlcts hct.-r'echt. gegclcu
gr
rcrrl,:.qro,t,\ru1 (-1,
""t,1
'i,.,r
,t. upp"rvl..t. le gcbruilten (superliciicl gcbruik)' -Zij nochten
Oi)ditt
:l.ltu1r,,rt r1r lat.l rl'"itlcu, lrci<lc naaicn cll turf stckcn
\{rr(l
",
z'ru
{aal'
gcpaald
otcle
nu ciit gcbruili ntct cen:Lc t'cgcl eu
volgctrs
liiczett'
tc
aan dc br:r'oucrs hct lccht (cgettn i nllnncn
clczc
t'icr vcrc.rL<lcn ingel cic ,,tcmcijtttc" of dc ,,rvrtc:tijncu"' zooals
qronrlett otrk.ltak gcn,rcm,l lctcleu, gcbr ttikt nlocstcn \ol(lcn'
Sinrls t3,9 z'i1tt,cr tlus in Tilburg cn Goirlc 7 rnaltrcu ' clic
zich
hct rccltt hcbbcn om kcuren te ttrakcn, rtaarnaar tle inlvoucrs
uit
allecn
nol
tc regclcn hcbbcn. l)c uracht clczcr 7 stlcktc zich
()1)
hct
overt{:rlcll
,,r.cr het gcl)l'uik vau <lc ,'getrlcijutc ' l)c boctctt'
Io
lrunncr keutctr '-Jestclcl , rvarctr in tlctl vcrlioopllt icf bcpaald o1l
l)at
brcngen
vctlncloriug
gecuc
scltcllingctt; zij mochten clitirrin
TilULrrg n Oisleririjk'
, l rler Heukolom, oon gohucht tttesclien
(21 Roovort n ghucht onder llilvnronbo6L'
}j6no Yor'
3t Eene coDio var den origlncslcu l'ot' scl'onkir gsbricf}cefl lloruytevoo'i

(l) tlui,r!!l,rn
r.Ine.

'vcnoenc

!p

heL alchif

lell Er'r!trovrt

woar let gctegsn tau hebben, scl ik niet'

{5) Ds saneehsald roordon zijn uit oono colie, di6 zich bovonC ondor 'lo lspleron
ao wiilon Nub;r DamIr zi Dout blz IS'
i6) 129)2 Ye!oE en wlntlro, 1s)? sonderw tk ' Mu0rtulLlloton,.''::11'-:: ii11:t*''
racs r"n, 1300 llok sn Donck, Bcrticum, arle.niksrt , oistor$ilk,Ilsronr_UrlrnoDd,
oojlrl' 1310 vcchel' 13lI
iil".t", :i"Li,'x"i*d, Rosmalcrr' lsol somoron, lP,1Ij striie, llros
lSit l)ourno, o'lo'-Y-llerdctl'
i,to"frout, oeacnroau, Oirschot, l3il Georonil', ll2l Duntln'

ill

'siia,
r*i"e. ra{lr
'')w

13?6

mI,

13e1

Lsrsoijk' urlvsronbs!!' Hoosotrisdo' wcsrrlovtn' 1334

1&:'7 Eswilk Dlzo lls ls opgeh:qkr

Stooo""l, rlj52 Stjphoul, l35t sun,

ult Schu{s r Gsscb. va hgt Btsdoo

's Ht'rgsnbosch'

6rdcr

uit cenc vcrhooging

recht behield dc hcog, zooals blijkt
Bourgonclie van tlcn 5'n Juli I+i6
bocte tot z realel d<-ror lhilips vau
gcgevcn stukkcn van
Aan die manner rvas ook hct recht
(r)

7
ccn ceurvigc
de ,,gemeijnte" aan patlcullcen te vckooPc[ "oldcr
Uit tle opbrengs: 1* .l:"0*bcvestingc" (sub firma perperua)
rvorJtn ' dic clt:
;;;.'";;;.",t' u;tt a" 1"u'ii.1t",'i" cij.; bctaakl
Dc verkoop nl' lvas
HettoE mJcsten opbrengetl''Iournol'se
b"ruonar.
s$altc cll
"ur'r,l"n
vau zoo pond
'
*"t"f""U tcgeu ecue ko<tpsom pou<l ter rvaartlc vau t> peuningen'
tcccr
ecu cijns vau 3 Polld,
(dcnarii).

bt uik tc gevctr '

.
.
dus in t76'1
$'etd
ingravcn)
docn
mogen
te,
(om gemccntcgl'ondcn.

Dit rcclrt otrr glorldctl iu particulicr

ge

rloordcsclrcllctlcllalsnulrrechtolatigtrrc]<orrrctrdegcischt.l)e
volstr(rkt
l" vcrt"g.n,r'oortlig"r van den hcer' rras daaltoc \rln 1329
atr"",
-ir"t""gA,
ortlc"ltl"n zij: itnmets dc vcrko'pbrie
ii.,
lijk' zoo u a-'
,ll.ukt" .l".htr mcl<ling vau dc T tn:urnctt' Natuur
hct rcclrt gckrcgen had
rcclcnecring, wcrdell , toctt de hecr
hullc
'r'.h.ir",t"tt
t. b"ncmcn, schelxnen ell 7 nanllL'n dczclkle pcrsonen'

het histolrsctr bervijs Ioor dit

identifiet:rer niet
gclevcrd liarr w'rrden ' ts
g"t"u.rJ i. ,cu wairtschijnlijk ook nroeilijk
is cn dat aau de
ii., ,"", goed mogeljk, clat het alclus gegaangcgeven
tt^tt
.', o"tt..'"* clc gcmecutegronclcn.
l:;..schePcnelr
d.c
met
dic
"."u""."t,"t ook voor rJe hautl, clat de schout'
C)fschoou

iigt
dc -directic" dcr
il; ;:i ;i" bestuur uitocfcnde ' ook t'ct he.
l5l2 ocfcnden schout
g.-.'?","gr"na.r, hecft gckrcgcn liecds in
$ij "gezwoL:rrurr
i,r a.lt"p""n.n hct oppcrgczrg uit' l)an Viuclen trllar
die c'ndet
hl<ldcn
grc'"rcl"u
'
vcrmcld , tlie het bchect ov"' d"
a",,

de bcvclctr van tlrost en scltclxrtctt 'ttltttlert LlL c!rru

t]""'l ,u: ?"1
In dic ,,gezrvorenetr" zag itr 176+
bc!\ L'irdur'r 'lilt tLcz(:
sLhel'cllcn
Lle
tcrrvijl
splolrkclijlic 7 manllcn,
(ic
cT schcpcue" lvll'cn arurgcsteld' tot-D
j"r,uur"*n cloot
'cltuut
gcrttrt'lclt'
schcPenambt vcrbondeu tc dLuk l'arcn
-

hct
tle
zli, lr't li22 stonden dc "gez\\olcllen ' otrtlcr
het
Hoe
2s
lunr
\an
lienc ptoclamatic
bevcleu van ,"l-rua,t t" sclrepcucn

erighe,len aan

r 5zz luidt o. a.
- -01 _li"r'u',or"" vrn dir
lPf tu \lsbur irr tte::oo I" lrrt
l{ivilgic.bcust tu hFt ^rcl
g(vlndrrr' dol dslslu! Yuu r
i'*'fta""'i"g
a'"
rR
hrd
Tilbutgsr g.mroDr':rruhi
"'*on
j"rilirir,,,"''",',r.endrl ,r0r,iu'rbblLtlnL'li1,;--rrrh,sdusehL,rr"r
hor re(,'t
D llrburyr tolio lert oDs
ook hot r{hlIrlog
gcz$ortnen
?
der
pri"iiugi"
on
hail om to cnlergcron, mat\| d'ti blj
"rt
bootn oD !e leggon.

62,,tem voortaan hebbcrr rvij (nl. schout en schepeuen) ghc,,looft clde ghcloovcn als v()or nrits tlezeu, <lat rvij in cghccne
,,toecomcndc tijdcn en sullen adnrittercn oft toclatcn, dat tlic
'l'ilborch crtdc Goiflc voosz. nu oft uacnlacls
,,(iczrvorcleu van
,,\\'escndc, cghceue hc)'c cn sullcn vcrhuclcn noch r.crcocpcn il ertiget'
,,ruaniecn, thcn zij entlc yclst vocrall zij cn rlocl clat publiccclcn
,,urct openbacr solrlach uutroepingc errdc kercligebocleu cnz. Item
,,voorts ghcloovcn wij als vorcu cucle ltcbben ghclrxrft, tltt rvij nu
,,loch in cghccnc toecorucndc tijde cn sullcn geclocgcn lloch toelit,,tcn, rlie scvcll ecz\ro[cns van 'I'ilbocll cndc vatt Goirle nu oft
,,nuernacls *cscnclc cn zullcn allc jacrcu, cudc als zij daartoc gct-oe,,p,1 sullcn ricrrlcn bij dcn lccte tclietring etrclc bcwijs cloctr vlltr

,,ireldel adruinistatie cudc otrtfalck dcr gerncijuterl cuclc

actde
So:rtlacgschc
zal
bij
openbaercrt
dat
mcn
Itun
gcbicden
etclc
,,aaugacude
,,k!.rkgcbodc[ te comcn, op cellell opetrt.r:rrc clingclach il de vicr'-

j,schac[ viul schortt enclc scltcpcuetr cuclc aile on)stalldcls vall

,,Tilborch elclc (l'rirlc orn acn tc hooLeu, rraat.rlj mct huntten
,,,' t: lcli crttle ar]tnittisttatie bJ,rirr sijn.
\\'ij kunlen lit hct botcnstaatrdc opmakctr, dnt dc gezrvorctlcn
t()t uu toc onrlcr <lc hattrl stulil<ctt gtoucls verhuuLclclt ctt vctliochtcn:
\.:rdcr det zij gccnc rtkctring etr vcriultNoording deden llict'ttit
zorrdrn rvij rnogen bcsluilcn , d:rt clc gez\troellcll uog clc vau ourls
gck,)zell 7 nranncn zijn, itnnters iu dc oilcn bticven lxlr 1329 stairt
rrict r-ct'nrcltl , tlitt z,y -:titn ielllall(i , uic clau txrli, t'crautrvoorcliug
:,;lrLrldig zijn. IJoclt ook ec:re itnrlctc vcrotrtlct stelling is mogelijk,
rle dooL schout crt scltcIctrcrt licnocrlcle gcz*oretrcn ziclt de
rcclrtcn tlcL ; nlunnen ltadtlcn aitttgenl:ttigd etr dat tl,lor tlczc
lrlor:larurttic rlaaraittt een citttl lcttl gcnraakt Schout (<h c-,st) cn
;,-lrcpeneu hcbbcu irrtr:t tle uczrlort:trcn) itt volgcnde ceuu'ctr hct llcrrirrrl ovct dc gtntccntclrontlerr rtitgeocltrtrcl l)aal dezc gton<icu
ziclr rxrl< uilsitcktcrr (i!r]r' cctl tictl clet ual-,urigc hce|lijklrcdcn
llillarcnbeeli ctr llicl, lrlevctr oJr ricn tluur l:rttsiugelr nict uit.
Vor,ral tu:scltctr i Iiivar,:rrbcck cn f ilburg zijn cr herhalrldclijk
1:tlestics gervccst ovc deze grc,udor. Ilij dc uitgftc van I329 \\'ls
rr1. lrcl,lrrltl , rlttt allc oprrvontntlen Ilt:t re,:ltt llatltl,:rt ,,rlc gcntcijntc'tc
gr bluil<t lt , tlLrs or.,li zij , tlic ontlcr- I lillar cullct:l: tv,rontlctt. l)aar
c.litci: :rirn rlc irru'ottet:' ratr 'lill.rttrg- eu (,r,illc allccrt ltet rccilt
\\as gegc!:etI dc 7 n)al]llclt 1c bcnocttte ctt clcz,lt, zooals tlijg,:zictt
Itcl,bcrr , ltct rcchi hadcletr cctr dcel ciicr grr.rtlclctt aatt particulietcti
clat nl.

63uit
tc verkoopen, rvas het gcwoontc gcworden, dat de voordcelen
dicu vcrkoop voortvloeicncle tctr batc van dezc heerlijkhcid kwamen'
lliertcgcn verzette zich op <lcn tluut' dc regceritg van llilvarcnjaar
bcck; cen proccs volgclc en iu t643, natlat hct ntecr datt 3o
}Jrusscl
in
'
aanhaugig *n, g"r"""rt, beslistc cic Iiaad van lJtabant
llilvareubcck
aan
tz
grouden
r'crkoclrte
bun,l"r'
l
dat vair clkc
(ler tot (lien tijd toe
rrtocstcn tvoLden afgcstaatr: vau clc c'llbreugst
nordcn (t)
bctaakl
proccnt
vcrkochte grontlctr nrocst clus l:

(l(rcl
iurvoners tan l{iel (:) heLrlren getracht ccn
ltcirbcn
rlicr gcnrcentcgt ontlcu aan ziclt tc trcliken Onrstteeks Ioo
zij cirkcl. butrtlct.s ct' vau, die onclcr <lc jurisciictic lan hutt tlrr1r
lag-cn, in pctccclctr vetkocllt, rvaanan zij eclttet- i;cetl clfcijnsel
bctiralclcu. I)it Ictzuittr rverrl in t6:7 ottttlckt ckxrr clcn ltcntDlecstcr (lcr l)o[le;nen, rrirarop bckertritrg tolgrlc' l'icn vr'rnnis tatt

Ook dc

dcn l{aacl van lJrabatlt bcsiistc, dat zij v:rtt icdct butttlct ceu
liapoen moestcu bctalen, I)it rvelc{ cloor de Ii'iclschcn grcti{
omdat daatcloor hun lecht op dic glondcu crkcntl rlt:rti:
"nnr,"n.d,
zij ha<ilen iu 16oo cn latcl gccll cijns bctaalcl , outrlat ltuu dolp
omstrceks dieu tijd tlool ktijgsvc'lk gclrecl vcrtlicld Nas' In l)3-l
lrr
vrocgcn zij \.an dc Hoog l{ogendctl vctlof *cct'ecn str'rk lteirle
aanvauliclijli toc*(]stilall'
lrerccclcu tc nloge vcfkoop(ll ; dit lvclci
'filburu
tclzctlc cl' ;:icJt tcgr:rt
cn
Goirlc
vatl
,rr..t. ,i" rcgecillg
kh:rnr' \a dctt r rtlc
uicts
vcLiitlop
mct tlit ilclolg , dat e t- r'an tlclt
v:ur N{uustcr hccft liicl ilog cclls ecnc pogiuu {cta:t'ld' tttanr rlc
lcgentcn vilrr 'filburg cn Goille hebben toe:r alu tlcn l(ltlttl r':ru
llrltbaut bct'ezctr, ilat l{icl niet tlezeliclc itirtrsprltktu ltit<l :rls
niet lllc'!r. ilrn
I Iih'arcnbcck, rtaatop tlcze li*'cstic sitrds (n:r rti;1
clc ot tlc is gclionlctr.
l)c vcrhoutling vittr dc lletrrrtrtt s tot dctr gcntcenschalpc)ijk ctr
Volgcus dc oltu lrlievcn ltltltlert ]ltn lll
lgtontl rvlts zccr cigctrl:rttlig.
cu l{,rgicr r,:rtt Lcefclltlc cle gloutlett \-erk(rcltt , cu trrch bcltii:itlttr
zij lrct cigclclontsrccltt. 't \\Ias (l!ts cellc tliti:ilte in erl'clijlic Prtcht (i)
I-r" hcltog blccl cigcttrar; l'hilips tlc Go'dc eaf iu r4ti-tr
te
arut zcl<eLetr ller:thorrt llilck hct rccht ccn stuk hciLlc itr f illrulg
irr
ht:t
otrl
,,bcqlavct" (tl. i. r'au den ovcrigctt gtolttl lr{-'cllttttcl
cultuur tc l)rctrtcrr) tcgtn cctr trliijtrs
l;l); Ll]dJolr
tl) ll!t ltroc.i a.u nrffr speeitt dc 310 blrrriler, \lit' il lill'0rgcrs in
uoi.n \'LIloor)lu (zio ltrnrcller')
{2) Nu eoll kleiu dorp totr z. w- rrr 'fiiblirF'
irli 7r. o*,t (rro k$lslio: W. li' z"rrrtr. l.U'lli$c tot d' ku)|lis urr hlt Dutlo Lirtr! ur
UrurOi,irtoi"ctit in llrdL rt, blz.91 vlg Dou rllsclr lnllr

64Toen in r595 cle kerk vatr Tilburg cloor 't Spaarrschc ktijtsvolk (r) ivas afgebtand, vcrkregen de bcsturttclets van hc't dorp itt
rSgT ;ctoni van deu froniu.q on 2oo buude land tc vcrkoopcn'
Ui' d. opbr"ng"t mocht de kerk hcrboun'd s'ortlcn Voor r'crlet
s'or<tcu
bunder rncst eeu jaatcijns van z schelliugen (artois) bctaalcl
()p ecle vcrklaring vau ,,scouteth" etl scltepcuen van'filburg' tlat zij
'
,tiets krrunen verkoopen ctt claarom ,,tltryLbaalhcid
u1, .ti".,
"i.jn,.t
Iioning I'hililrs
r'.agen tegcu clcn pentting 32, rvotdt hutt clit ttrlnerts
clen l;on:rnrt-'us
lJrabaut
vau
t,.,eie.taari Reeds in I575 had cle l{aad
clrtollvl
llclc
tot
liui octrooi veileentl onr 3oo bttnder ,,gemc)'nte
voorolldcr
baai' cndc ivilderlijck ligqcnde" tc molleli vcrlioopcn'
lrtln<lct'
uaarde v;ltl ecn jirarcijns van 2 stuivers ',(m(luytbaiu" 1:ct'
()p verzoek van <lc legccring <lcr hecllijhheid stotyl tlc Iiantcl
dcn
,'an Rek.lrillgen itr lJlLrsscl toc, clat oo1< clczc er-fcijus tcgen
pcnnirr.J
3: rvcrd rLf;;ckocht. (:)
-;I,r"ra
'
na dcn vt'cde van Iluttster r'lc Sraten-C ':ue t ltirl in clc
echtc[ gctedu lvilren van dc vroegcrc ltcrtogcn vgr l]r:abalt '
Aan
r""rcr, .lJ' Hoog Mc.rgenclen rltts cle cigcnaars valr dcn boderD'(lit
in
't
mcn
hcn moest dus octtiool gcvraagcl rvortlcn; schijllt' clat
jaal
geenc
dlt
na
cr
d;tt
t-"rk,
'filbulg ua t67: nagelatcn ltccft,
l.t,.,,rri1t" ,,rekening, bervijs cu reliqua" lord gclcvct cl - over hct
lcedb"hcer .r gronclen, uaartloor llih'areubeek rvccr schade

lcn lolgtlc in ltet algcrrlectr dezc talitick l)lost eil schcglaven

pcncn gavcn aan rlc i.nrvoners verlof grtrndcn itt te
er
dttzondcr
gezal;),
cigcn
iof a.r-n dcden tlit op
..zij
cvcnbij
dat
vooru'aartlc'
ccu cijns voor bclaalclen, ltllccn c'nclel
gtontl
tuccl latelcn vcrkooll zij vool clttl in cultuur gcblachten
tlp
z<'ru
hcitlc
z )vcel nlocstrin beiltlen ' lls <lc daaraan Srcuzcudc
brctgcn. I)aar<loor bcrciktt Irtcn tiit grootc vttorcleel' dlLt ccn laltzl,:ltijk .lc.l vatr rlett i5roud vrtlchll):rar gclrtiralit n'crtl' zrlndet dllt
te
rncn cijus betaalde :lan de Ho: IIo: en zonclcr I2 l)tocellt:rl
toen
cl'
1764
tot
,ta^tt ,,un llilvarcnbecli Dit lrcelt gcduurtl
'
dc
('rtstond
ovcl
llootc
r-,ntclr cdeuheid onclcr <lc gcnleentenilrcD
zott<lcr mccle*cLde
scllcpcnctr
t'loor
dlc
gronds,
uitgcstrekthcdcn
'
kil.q van.t"n drost eu clc gezlvocnel aan <lcn hcer Van llogeldotp

g"-l",Lo van Dal llrclr'

ui r,",
i:i tliti*" c.pi,, Y,rn,lo k\Yit'lxl

iD i1

laart li0l fi|triakendl blilktr dut do cUr\1

o}l

It'li":j:i*l*#:'ix,li:gllll*:',t;:,i'!i''f,,1,1;i-'1"i'1ill,
Ysn t5irl rin ln on l:r81.1
lrd oplrcrgr't r|| {ezon vcrro{'! $'rs

ICr0g :

rl : It d r' lt Il|

40

8ld'

!!r

buudof'

-66rvedcn toegesta:rrr. Ook Ililvarcmbeek teekcnde tegen rieze handelwijze protest aan. Voor zoovcr ik kau uagaan is er gcen ttdPerk
geweest, rvaarin clc gemoedercn rneer verhit waren dan in diejaren
1764 etr '65. Onophouclelijk hadden er corporeele vergatleringen
plaats, de vciligheid liet te lvcnsclren over, ja in dc onrlig-

gende plaatsen wetd zelfs gesprokcn over onlusten in Tilburg.

't Was gclu)<l<ig, dat cr eene hoogerc macht was, die de beslissing
had. l)e Ho: I{o: vaarcligdcn dcn 8'o Mei 1765 cene rcsoiutie
uit, rvaarbij aan het bestuur der heerlijkheid rverd opgedrageu
eene iijst tc nraken van de personen, die zonder octrooi van de Ho:
X{o: grortclen hadden ingegraven, mct oPgave !'au dc groottc er
van, en die pcrsoncn aan te slaan tot een gezamcnlijk bedrag van
f 36oo, rarr cle gemeentekas te betalen; vcrder over hen om te
slaan / 8oo voor cle niet bctaaldc cijnsen aan de tieneraliteit.
Verder rverd op icder lopcnsc(I) ccn cijns gelegd van een lralven
stuiver. llicrmccle is de krvestic over tle gemeentegrondcn getindigd.
Nog altijd behoort een decl der gronden aan de gemecnschap. Zij woden echte nict meer gcmeenschappclijk gebruikt;
het gemecntcbestuur behecrt zc, ntaakt van dc best geiegen
gerleeltcn bourvtcrreincn, zooals tie zoogenaarnde,,Ilesterd", uaar
bij de uitbleicling der stad biutten korte jaren ecrc ruitue arbeidersgebruikt een deel der
rvij)< tot staucl gekomen z't} ziln, eu
in
den winte \crk tc
gronden
om
erl
wocste
afgclcgctt
verder
verschaffen cloor ontginniug,

ln de(n) 'legenwoor dige(n) Stairt \-an Staats-lJabant lczerr.

rve: (z) ,,llct gercgt (in f ilbr.rlrt) bcstaat uit ccttcu drossaat,i,
,,eelren bur]entcestcr, ze|etl scltclrcns en t\tee ticunannen l)eeze
,,laatstcn Itartlctr tlc beden crt attdcre schattiugetr op, 7-ij *rrrderr
,,door den clLossaard eu clcu bLrlgentccstcr vetkootcn."

Varr clit alles is niets rvrlar, (lan dilt er ccn drost t.n 7
schepeueu wiucn. Dc sclrrijvcr' hccft rlijl<baar Lei)ut uit L)utlenhovens ,,llcschrijving r.an de Nlcijcrijc" cd. t-19, blz. 39: .,Tilborclr
,,heeft een dinghbanck ende

schcpeircu, ende tNer: ticnruans, dre

Xr lol$irsc ol loporisrat ls onll6vc.c l/d lI. -\.

:10 Arnlt. roeton s 5'iid',1 l[otr.
Eou oudo oodo :
Itell vierlrnt oude roe{l dLri lll.00,90 Ml
}]er lop{\)so -_-_= b0 oudo roodou ::;: 1mg,{6 }ll. ij l1r!risetr r- 1'tj.?0;0 Ars.
VolgrusoDgrvo ynlr dln eecfoturis Ynrt'f'lbur is dil do t'fticii$lo bstksniu8.
izl Dl, Xl, blz. 09.

ll)

-06Eenen burgemeester '

,,rle bede ende andete schattingen opbeuren'
"
Maar
ook voor Oudcnkicst
z
tienmans
die
scouteth
..aie met de
ovens

tijd is dit onwaar.

De beteekenis aan het burgemeestersambt

door dien schrijver toegekend is volkomen onjuist en van de twee

tienmarrnen heb ik schijn noch schaduw kunnen ontdekken'
De burgtrteeslers behoorden riet tot het bestuur der
heerlijkheid. Zij werdcn telkens voor n jaar benoemd en waen
belasi met het beheer der geldmiddelen; zij krvanen dus hetmecst
zou
oveeell nlet de tcgenwoordige gemeenteontvanges' Toch
zijne
ik'
dat
vernroed
zien,
gaarne
gen ontvanger vau tegenrvoordig
vroegere burgemeesters' (r)
iositie ,'olkolnen gelijk rverd aan die der
het
Deze waen gemcentcambtenaren , maar werden toch in
spraakgebruik tot de ,,legenten" gerekend, evenals de secretarissen'
en
H"rhnikl"lilk uinden we bijv. uitdrukkiugcn als : de burgemcester
geheel
zoo'n
hier
burgemeester
andere regenteu. Nu het woord
is
andere beieekenis hecft, dan waarin het gewoonlijk voorkomt'
ander
gthecl
een
het niet onmogelijk te achten, dat het oorspronkelijk
de
lroord g"r"""si ls. Rceds voor meer dan eeue eeuw, in 1794' heeft
vorm
orrtvang"er Van Breugel (z) in dit rvoord cen gewijzigden
van or zetnees ttr gezochl.
Over burgemeesters sprckende zegt

hij:

(Vicrde Hoofdstuk:

,,\'nu de wijze ran ophecvc der llclastingen")

gelijk itr de nabuurige
,,Deese burgcmeesters haclden niet
cen voornaam deel aan
,,pr,r.';,r.i"tl deel , veel nrin<lcr gelijk aldaar
, dan allecn voor zoove dezelve, gelijk nu nog ' te
,,i. t<"g""ring
-mct gesworens'
dckcncn, arnrcesters, hciligen-geestmeestcrs
,,samcu
de corporeele
,,"n g.nt";jn. naebuurcn o ingesctencn lcden van
van dat
ctymologic
,,u"rg.a"ring.n zijn. Ook vermccn ik dat de
lorger'
,,r*r,a ,ti. .l"r"lf.l" i, clan dic vatr tle burginagistri' vi[d
ilr
Want men
,, /t'.slcr.rt in <je evcngcnocnrtlc ptovi|rcicn'
van dcese stad als van de
,,,1c .lu,-lste ca:rrteD en privilcgicn, zoo
wieden. hrlnul.eslers
genaamt
'
,,,\{erjcrije, rlat die l)ersooncn
',1.'n,/rugn,
cn naJclhand borgcmccstcrs; zulks niet.klaarder
privilegie of de kaarte
,,t'on g"i..on*tcert woden dan uijt hct
ill voo.

aloordors bijzondorhcdtr omtrerrt hot burg0mcsstorsohep zis loofdstuL

II['

aon gorotr Comml!'

dor s:! an

t2l In one M0noris van Scbdftelijke Colsldslstiob ovot8ogeolr

*,f"""o t", do tan on'l'olomr ioi' hoi ondt'oI to!6xdo do t6lsrlil6lng
in do MsiJrll. zio bll 7l'
' LsBdd Lc$|,n

67,,valr Ilcrtog Jan, zijndc ccn Ileglcnrent op de Magistlaatsbestelliug

,,binncn dccse stacl , (l) gcgcevcrl oP St. I-ambcrtsdag in den

,jaarc 1336, alwaat mcn vind dat clcl Ileltog jaarlijks stcllett z.'rl
,,twee orzcdra,gtrs bij raaclc dcr schcpeucn, die een sleutcl vatr
,,stadszcgel zullcn hebbcn, allc jaar rekening zullen cloetl , allc
,,stadrentcn zullclr ontvaugetr enz."
,,tlIr in de caate vao llertogin Johanoa gegeevcn den 13
,,l'ebr. 1398 verleent zij aan dccsc stacl: Dat de twce bor.{.tttt.'sl,'r's
,,voortaan twcc straatmecstcts zullcn zijn, dic jaarlijk. trvceruaal
,,rekcniug zullen doen ctc.; uit lelke cIr mecr anderc bricvctl
,,duijdclijk constect, dat de bugemccsters hier ter steede zoo\r'cl
,,als iu <le llcijcrijc nict andcts gcn'cest zijn als rcntmecstcrs,
,,collcctcurs, beulZcmcestcs, dat is nreestets van stads ofgcnlcentes
,,pcn1li1l!{cn, tieus bedienittg het rvas on dczelve op te haalcn,
,,bctaling cn rckening te doer)."
llct cetstgenoemcle chartelt'an St. Lallrbettusdag bcrust
log in het Archicf dcr gcmcctltc 's-IJertogenbosch etr doct ons
zicn dat Van Jlrcugel goed gecitccrd heeft. l)at vandcn lin I'-ebt'r.jgli is daar in origirali niet ulcer te villdcn, maar in hct ltoocl
I'rivilegicbock , dat nict vccl latcr gctnaakt moet ztn, staat c eetl
afsclrrift vau, ctr lrier ,u'ordt nitt rtlc!"r vall or::, ira3hcre t , ttt;ttr
vat ltorgarnctsters gcsptokcn, ,,tlic sullctl llclllen ell Ll,'tgcven ollze
stadsgoetlen". (:) De etynrokrgie van Vau lltcugel rvordt daatdoor
zccr rvaars c h ij nl ij k.
Wat cle anderc gcnrccntc-anlbtclllreo aanga:rt, in dc cersre
plaats ttroetcu gcnocrrtd rvortlcn tle ; orslit s o[ g-crcclrtsbodetr' '
Iiccds in cl,i uitgiitcbl icvcrt t'rltt t 3:9 is spr akc vatt tlcu
ftrrcstariLts, dctt vorster. tlie hct rccltt krecg dc ovcrtrcdcs virn rlc
keurctr, docrl' (lc 7 nlillllrcu te n)aken, tc beiictucn ell hun Letle
boete op te leggcn vau to sclttlliugcu lsub pcnn deceur solitle'rrittt-t'
\,r'aarvao drn tlc helft zotL li,tttren ttlrn Jan 1Il cn l{triiicr vlrn
Lccfilalc cu hunnc rcclrtvctlitijgcudcu, ; sclrel)itrgen alrn cle kcrL
van 'lilburg cr! het ()vcigii, dLrs t scltclli[g oi r: pcnuingur, latr
clcn vqtstcr zclveu.
ln clc co1>ic vau ltct l.ror-ctrsctloctude privilcgic larr dcn 5'" Juli
{l)

Nl. D6u Bosch.

(2) lk Jxnk do nrdcdceiir) d.z(r t'{ruunorh.dtr! aru tlt.n Cero:LxtelrrchiYdis

Iloscb, dor bucr J. C. l]oaemiuJ.

vb

l'u

681436

(r) is echte geen sprake van cen voster'

maa wordt gczegd

A.i ,,ot'"" den gervoonlijcken schutter ook die voorsz zevcn secalangieten"'
,,r*,rr.n. crr.le "l.k van hen nracht sullen hebbcn te \aren
ilet kan ziju, dat tocn vorster en schutter s;nonicru
' maar
i[ lateren tijd rvaren llet t\\'ee zccr Ycrschillendc personen' Dit
bliikt uit hu[ne

instructies

gehouden Nescn te sorgcrt ' clat alle de

leggendc' behoorlijck
,,lan.lerien en wcijdcn ontler clesc heerlijcheijt
Alsurede clat eeu
paerden
enrlc
bcestcn
trar.ij.lt t'"n ..hnp"n,

,,l)ei schrter sal

,,rrora.rt
te laetett ovcrrvegen' 1z)
.,.vder siju goct \vordt bervaert van Personel
den olcrtreders van
n.raar
,,.t;" .t"o*o" niet uercglrticht en sijn,
nevetts (lc te schutten
,,di"n uya te sPitnnen haerc pecrclclr, deszelve
daertoe te setten' urne te
,.beesteir encle schapen in de scltutskol',
'lc Lresorgcn, dat geenc Personen dese gcmeeutc offden
,,t r"ng"n.
nrogcn corncnte gc,,Aert off Hcn)eentclsstraetcn o{ rvegen sullen
d!- mts,,bru;.k"n als die dacr toe gcrcghticlrt sijn rvesende llhde
-endc
voor<lers
brengen
ovc tc
,,U.ri1t "r, derselver aan clen o[ficier
o"n, dat eene goeden encic ccrlijcken schutter tocstaet errde

,.,"

,,behoolt te doen." (3)

l)c instructie van den vorster Gcrard Janss Velbunt ' itr
vatl Gtobbentlolck' luicit:
r 6rc,, bcttoenrtl tloor I-ancelot
' glave
si.jn olscn drossaert'
,,I)c tot-stct sal scltuldicll

ende gehoudcn

l'csl)cct tc dagen '

,,sehepetrcu cudc iru.lere -regeettlcrs llehoorlijck
tc gehoorzamcu' te clienett
,,,rn, ",t.,,tr" (llossaerts il egcns hct oflicie
doen soll(ier consent
,,ru,1" itt ltlle gratis te assistercn, gcnc arrcsten te
hacst \'cr'eijschende'
saeckcn
in
tcn
$'actc
,,!.Lll (,rl!ell tr)oLsz. clrossact,
bclrool lijckc tapcloel
sal
llrltt
,,tl:r,:r hil :l:rn tlcn clros-"acrt \'( t {cnrc
te gacu ul'lt onse
niet
dcnsclven clrossacrt
, lrort , solrdel collsent viln
cxecutitn endc dicr:gelijcke
,,irecr lijclrcijt, rr)lc crpJoictctt, insirluitti"n,
tlclictcu' leijtctt'
.,b.h,,orlijcl{ ctrd,: getrourrclijck tc volbrcngeu, alle
irnrlcte ntrrfusetr
clttlc
stra!tscllc[delijcll,
..,,,.1,t.,rij.n, tnrrr:trrillichetlcD,
van Icrlandc
verschrltrtrinile
sotrtler
,.tc ,rlrlcr:,rr:cl:ctr : cnelc tletclvc
,.ii!n (lro.,\''aet loorsz. br:kcltt tc nracckcn'
gcreclrtiiilltrtltn tc
,,t.rlt:; rriltrrarandcrt, r'issclletiit cttclc anclcrc
vatr ltondcn'
jaclltcll
<lc'r'dsclrictctr
l''ij
..lrervurcn. alle ,rrbcllr-rorlrjcl<(
,,r,

r,

or,

n*r',,

12) "*
Oit ril: zun eg LeDPD lver Lot {!sd r r e urrdlr'
Lil) CoLi! v&II s(jn !'sd vao 2! Urc. l6it'

_69_
;,afnemeh van rocrs ende netten

te

beletten

' hct inbrengen

van

de Placcaten te
,,*"..a. meelen in onse heerlijchcijdt contarie
aen
contravcnteus
de
andersints,
,,rua"r"tt , met calengieringe ende
geprocehun
te brengcn om tegens
,,or,aao ,roor"r. drosiaert over
cnde sal hcm voorts in alles
behooren
nae
,,".u ,. werden
eenen gocden endc getrourvcn vorster
,,quijten enae dragen, gelijck
,,schuldich is te doen."
Uit deze beicle instructies blijkt, dat niet meer aan den
voor het
vorster, maar aan den schutter nog het recht is toegekend
boeten
overtreden van cle keuren op hct gebruik der gcmecntegronden
in
op tc lcggen. ltieruit mrttcn rvij op, dat e tt,ullnier/,tr ', 'li
hatl die
a'" la" u* aangctt offen rvordt eu dic toen het recht
breukDit
bestond
niet
breuken of boetcn o1> tc leggcn, vocgcr
nog
eelc
tegen
mecstcrschap rvcr,l door Van I'logendorp vergcven
Flessen
ran
al aanzicnlijke recognitic. (l) Tcn tijde van Wiliem

wcrdt dit ambt verPacht. (z)

De vor.ter is blijkens de instructie van t66o gerechtstlicnaar'
tt
t
gemeentevcl<hvachter cn jachtopziencr tegehj.k
"j,
inI,,u""'
llijlasc I'i
dc
van
slot
""ta.t U;l het gerecht, zooals blijkt uit hct
sijrrder
wcgen
van
vermelde instructie : ,,Alsdan belast den scouteth
den
gaet
tc eisschen Dacrnaer
,,officie den vorstcr parthen voos
luijdcr
dcr stracte ' mct
,,""..t", rno*t ,o"d.'u"n justitic oP rvo'rrdctt
:
,,taelcn uispree.kcnde dcsc nacvolgendc
(lie
hvcr
{cdaeght zrln
,,ick eijsche hyer voorts allc dcgene
dertlc
andermacl'
cenmacl'
,,,"g"n"'d.r, i""." and" andcrc parthijen,
,,mael, vierde mael over recht"'
itlri
Onder het reglement vLrT 1732 onderschciclclc men
I ct
oppervorste en ondervorsters (gewoonlijk trvce)'
.tractt:trrcnt
de anricLctt'
t?":
29
,rj""- U.p"Aa op / 39 r'oor den oppervorstcr' /
D" uot", t"n boirl. krceg / ro voot Cjoirlcen/3ronr'lilburg
(Art.70,7I); alle vorsters bovctrdicll ecns per Jaar cctl Prar
l.no"n*. oven (blz. 57) hcbben vij gczien ' dat dc opl)crvorsi.l'
vr t735 ook stokhouder rvas'
functic in dcn loop der ti'jdcn verandr:ritrg

' rvicns
ondergaan, toen er ccn bt'cukmccster rvcrd aaugr:srcld'

De schnlttr

moet hebben
kreeg een tractment van
(1) Zio Biilgo

[2] Zt

/ t4'

C,

F.sk6niDgotr 1?33 on

rol8. ilr hol rcttlgf te l[arburg'

-?oDe zrtlcrs, die, zooals vij gezi:n hebben, sinds

t6oz
bestonden, noesten de bervoners in de personeele lasten aanslaan.
Na den verhuistijd gingen Zij rond ran huis tot huis om te weten,
waar de menschen woonden, Zij hadden daarvoor cen tractement'
vaa f rz, ten minste onder het rcglement van 1732 (Art.73). Vr
dien tijd kregen zij, althans in Goirlc, vacatie voor de dagen, dat
zij in dienst waren, nl. 12 stuivers. Voor clken dag, dat zijopde
raadkamer zaten om de commerbocken te folmecren, genoteu zij r gld
Gervoonlijk werden zij conunerzdtrs genoemd; de bclastingr egister s
door hen opgemaakt waren dc commerboeken. (r)
Gezu,orens of gezworenen waren (zie blz.6I)oorspronkelijk dic
mannen,
door de bevolkitrg gckozen, aan wie he't beheer der
Z
gemeentegronden was opgedragen. I-Iet vrocgst trcfGn rve dien
naam aan in het privilegie van den 5en Juli 1436. (z) In 1522
moesten zij, zooals *'ij bovcn (blz. 6z) gezien hebbcn, reeds
rekening en verantwoording docn aan schout cn schepencn ten
aanhoore van de bevolking. In latere tijden werdeu ze bcnoemd
door den heer (-\rt. r). Uit het reglcmcnt van I732 tlijkt niet, dat
ze andere bezighedcn hadden dan mct drost en schepcncn de schourvvoering te doen rzn de ,,hairbaanen, gloote en kleinc sfi aaten en
\\'egen, en van de stroomen en rvaterloopcn". (rt. 28 cn 73).
Zij kregen daarvoor l: stuivers per dag.
In Art. ro wordt nog gesproketr van 8 gezrvoren mannen
en taxateus, die een raad valt beroep vormelt voor teclamcs
tegen de zettingen in dq. belastingcn. Iliermedc kunnen uiet dc
gez\eolenen bedoeld zijn, veeleer dc E zettes
Over de ,,ca4teinrz" der herdtgangen, Io in getal, isboven
(b12.45, noot z) reeds gesproken. Soms rverdcn et r'og z ltt'ddt'oo.g'dtt
aangesteld, die de bedclaars Inoestcn verdlijvcn en daarvoor een
tactament kregen Yan 4 gld. per maand. (Art.7z).
De twee heli.ge - geeslmceslers o altnne.'st.rs hadclen dc
administratie van de goedcrcn aan tle attnclr tocbehrnrendc cn
hadden de geheele armenzorg tot hun l:ast. Zi) wcrden berloernd
door drost, schcpenen cn predikant, voor rvie zij ook ,,rcketring,
be*'ijs ende rcliqua" moesten doen, I)e arfiren wcrdcn bcstee(l
bij de (boeren) bevolking, vaak zeer goedkoop. -focn cr in de

{l)

216

{l}

ZL blr. 6L

V.rii&Vsdam l. v. Comm!

3,

71

(le

op tc richten (in
t8r euw geprobeerd wercl een armenhui:i mislukte dit Plirn
'
.*.r"*"*""-i""- l"n g'""r van Hogend.rp)
kostbaar zou rvorclctr: bij
te
hct
<lat
overwegtng
,
vooral op deze
O"-Uta*it besteedde men cle

ar

men itnmers voor bijna niets'

in dicnst van dc gemccnte behoorrlen

2 arocdarottii't.z'. die. allcn uit
verdcr een tlokh'r, eett c/trurgltt ert
Tot dc

ambtenaren

voor de bchandeling clcr

de gemeentekas eene vasre "Jrn k'"g"n jarenlang uit de dr>tpsI-li p"ti"nt"n. Ook cen ay'otltker heeft
dc medicamenterl aan armcll \'ct u, t irgo.aing gekregen voor
strekt. (t)

V Kerk en School'
Ovet t'eclor e scluo!"te,,rlers zie Hoofdstuk
afgelegd den:'" \ei
Ten slottc nog dc lxttester' L'ljn eed
dat gij a)le maten' qc\\ lgttn
rTot luidde : ,,Gij sult srveren en eed doen'
Coopmanschal sefurlrvord'
.'.i'ii..-o'tt*'desc heer )ijckheijt daer
clcselve ctrrLect
sult visitecrcn endc ondcrsoccken of

,,ga,-"l*f"t
..oohaarbelroorlijckenrateen!{oottesijn,andcrs-dese]\'enlcdc'
daat:
gij goedc achti.ge ncm"n op hct brootl
::;:'";. ;ii"
zondct:
den officicr overbrengcn
,,il.,'t"t"..ni'**" "lt""tt"t aan
bcvondcn rvordt tc becnfcruten
in
om die
,,iemand

te

verschoonen

vo.rders

de penc cn breuke daer toe stacnde' cnclc Incde'

getrourv eijckmeestcr sijll alnl)t
,,doen gelijck als een goeo

::il;;;";n

,,brengt." (z)
vrn \[alscn
Uit een extact uit de' huldiging van Huiitrcrtrvc'1c , hccrr-ltt
t"n a[
'lc
den 28.' Januari l59ll blijkt, dat van
mart.en
oP
*:"'cl]t'u":^t1lu--.::*"*-i1c
r,ir.rrJa cr rou *o,d"n
De hecl zotr ilarlilks
aangesteld
worden
zouden
meesters
mairndt'n tle itlltlt:tt '-tt
ia*r-aaatart benoemen, die miustens irlle
ze ltier tttt rtttt:iit s
tnoesten omlerzoeken Ofschoon

-.";

".*llt,a" *.,"0
i.'"'".. t.i":l:, u::...1,i:'l::"::"
il.-a'
!r
ol) rr( L l'.,.:,1;,1
u"n toen af toezicht uitgeoclelltl \vor(lcn - t".1.
t"t'
"o.t p.Ufi"f. verkocht wercl:
hct
']l.ll'
",
"'lat
.vl'e;clt
rltn Lrtcltacrts '
gebracht rvordencle niet onbe'1'lelttr

-,a

lraat oopan

(r) O s. van t65l - 16fi' ?2 gld pr js8r'

lte' It orn c' n rir'r ultrr' o:t'r r1
(21 06 don slriid' dLon mes in Tilburg gcva"ril
der
uL'riT rrrscr' !t"rr io '! Du'tden
Esr'r
ouag-rir'
uit
or. i. i-sct'epsr" '
*
",i*""
18o s6uw. Tldsplogol 1896 No ?'
er h Yrmtl\l
]yogens do volo bijzondrhedor' die
Dli srtilel ls ler

"*"i"uf6u

$g"od"r

losonswaar'Ug

eD hutslroudlng dor herliikheld'

72om

zijn"'

Daarmoesten beenhouwers en anderen, die vleesch verkoclrten, het

gestorvenen
,,gieclcte ofa$derc gebreken dootgeslagen oe

den
,,claeterken" d. i. ,,hmfd, lever ende loos", met de maag aan
(I)
zien,
keurmeester lat:n
Den I'n April 1758 werden voor den ijk- cn den keurmeester azonderlijke reglementen vastgestcld- In hunnc instructies
staat echter, dzt ze eLkaa moesten bijstaan en desnoods vervangcn'
Zij moesten altijd pesent zijn op de 4 jaarmarkten (z) en op de rvckelijksche , Zaterdagsche, (3) markten.
(1) Dit ottrsct voDd ik

oDder al6 paplrn' miJ door don hoor

F'

Doamsrl Yorstrek

t'

(S) TilSurg hod, bU octool van don 216n loburl 1?4' vaD Koning Pbiljpe Yo'gunuing
velk.ogstr der ;rUe jtrmarktoD t houdsn nl."s laandats n:t Palmdry, cpst Jan_Brplisien'
syod 3 Junl), llssrldag Da B. DloDvsius (9 Oct.) en dcn ndcrcn dg nr do bekceting vrl
Prulus" (post dil convorslonis Paull) ( Jou.).
Yoo; do jrstmsttin most e. rciins van 2 pond arioys, Yoo' d weekmakton lsn

van vlo! poDil btaslal wotil!.

ln al ilo gnrcenierckeningEh nl

6 varrltwooril.
31 lton 4en L6l 18G is d $ookmarht voor
Dog stoils, KroDskJo yslr llburg'

post Ysn

't

1C'{8

Nordt daarvoor

on

ccrsl op Yriidag gelroudon' zoolls nu

.-.-('-6b5-).

HOOFDSTUK

ITI.

Beiastingen.

lclhaal<lclijk zijn cr uit clc Nlcrjcrij klachten op{r'gaan ovct

l;L:rtst
de zl:rrc bclllsttngen, tlic opgebraclrt ntocstcn rvotdcn ltr hct
cn
dc
<ler t8o ccurv, in 1786, rvettl cr zells cloor
"Sta<lhouclers
uitr'oerigc
Ordinalis Gecommiteerclens dcr 4 krvltticren' ccnc
ingedien(l bii (lcn
,,\lemolie vau ulgemecne sccscntlijlic Lrestvaaten"
\'tlll
Raad vau State, rvaariu gertezcn llcttl oP clcn trclll lgctl staat
<le X{eijcrijcnaars , tlic nict cvcnrcdig aan, maar bot'ctr ltun vcrrtltrcil'
mogctr bchst eu daardoor op cleu dttttl gcheel vctlttmrl
encn
:rlgeml
tlen
H.i l,lat geen trvijlel, ol tle schilclcr iug, tlic eL v:rn
\\'c ilrlmt:rs
toestancl gegcven tl'crcl, rvas zce ovctclrcvcn dit ziclr
*- nlall
gcsc)ticclell
nog
cxrk
a(lcsscu
hedcn tctr llagc in clergelijhc
dat cl ecllc kcm van rviurrhcicl itr scltc'ol , tltttveu lil Serllst aannerllcll. L)aalvoor plcit \'()oreerst ltet a:urzien dcr adt'csslrtrtcn
vrocllc \'i!n
ver<lcr <lc ovcrecllkolnst tnct cle klltt:htcn llcrhaalLleliik
rvccr
ovcrlteiclsrvegc uaar I)cn IIalg gczoullcn ' l{AarvAll tcllictrs
(lc gron(lto;n was: ,,vcrlicht toch onzc bchstingen' sij gartn ':r
I

rloo tc glt'llilL""

\\rij ztrllen bctrc<ien zictr, hot-- groot dc mocite g(i\!ccst Lsr)ln

lra l (r4ti ccttc regclittg rler trclastiugeu tot staud tu brerrgen' hoc
cr toetr vo,lltdureixl ucl.lalgcl rver.l t>r'eL otrrle rtirrrkking en ltiptrsinq
/ijn
vcrclcr rlat iu I71.1 ccne leeks geu'iclrtigc besltit''rr gelrolrr('n
door tlc ll<,,oiJ llor5cndcu (r) ont cctte lro()(iig gc\\i)rd!'tt verliclrting
te
aan tc bcng;n. 'foch schijnt tlezc oP tlen 'lrtur niet all'rende
:

0)

Zio ook blz.

13,

7+-

: d:,b"".,1:'":lt""iilffij:*::

zijn

scweest_

van

Breuser

t:""t"'31,,1'ijl;

maat ook de ,, Nlemoritlt'au

.ovel"*:.:,:L.l!,]ii:lJl,i]""1"ffif:,:-i::

in clctr Bosch, <lie gecommttt Taxcn vln

."i,r'ttu*i" dc veranclerirtg tler

's lands lastcn

in

de

llcijcrii. (l)
.--.r.. r\.,nr,.id
ru,s tr['. tloor
Nlctuoric rvas
'1.
ls g(vt)lg \'3n (lc Dovcuiicnoenrdc
bcs]uit. genolnen eclr
hct
1787
dclr
st"
3renDec.
a"n t<,,J u",,
onderzt>ektedocninstcllcn'n""'d"''*"n"ttltclijkheiden'rrrogclijk-'
lastcn' vootnamclijk van de
dcr
hcicl cene billiiker wijzc van verclceling

l ijziging ccne grootc vcrDcrenrrj "-: :,"1:.-."

ftrs ,,.en
derl stairt'
voor ,"*
",",,, mlg
:;;,'"tt" tcgelijiertijci n('g ecu voot'dccl
dus
clc invocrirtg tlicl belastingen '
ir,"rr',t," lr.-itn"^, i"t "i sinds

'i"r'i,,-,,i,i',',i,',r.;"::::1:;r*'i*.':1,':#"1;,.'1]i'rl
't,*

"'*.'
als gccnc

*'t,l':

,,f :;::ii"i' r"l'il:ffi:

:"::);.,
rvijziging lv:rs gcol'i
tijtlclrjk in tlc.,.mogclijklrcitl vcrkccnl

;J;',"u;;'i;;oiu'"ni."r

lrllcitlcrtllrtnaanclcellrp."o'",'g".,,rcnrissjevatrltctgclrcelofvan
:
cle tas.dcr. gcncraliteit

vtn

cen decl gckrcgcn tot schldc "tuu'fi|t

kontlcn niet tijdelijk
inrmets clc
";;;ta\en (ler rutlcre plaatscn

<l'rgclijkc remiisiiju n,s

l:;,;';.

t"ill::t'l

irl cetts vooLk-t'attten' ztcn u'c

f::t':.**i':n;::":".:l:h
1,,,,'cntl rcmis'ie *'l:":::^

i':: *l,l

illi:

:'"'1,, ',','. ]l:r"::lXi:r'*:

gunst lcvl:utg(l cn vcrkrcgc

lijkste Plalts <tcr I\lcijerij'
Vor,r' rvii ol'cgaan

rot tlc gescllicclcnis dcr belastingcn tu

.:n tun 'fill"''g etr Goirle iu't bijzoudcr'

rlc \leilcrij in t ^lLcmecn

r'olgc ltier.ccrst e<:|r kort
irr rlc jitrctl tu.'chcll I)4iJ cr\ 179; '
ctr nntlerc best:heidcn
rcsurn van ltetgc":tr tlc g"'nctnt"rtkcni'rgcn
onslectent)verla/ttslettcnl'cl'tslittgettin'l'ilburgvrdicDtijd'(z)

-,''

o'"o"i'n'""''ll':,.i:\l:{;'l':,;:i;:,".'il'l:jil:i:JL'1Jil:
'"""
md'l rzook
+'
"" T"rr':'1' r''t.huL
l:'r::r;:^
:ll,::' "
""''
;,,,;;'.,,,- , .'t-:': I1i"",lt:i;::l ul;:lullll",l',11'.:lftl
;i;;;.'.i; 'li'i;"i:l;'1,1,
lc d Bilrtr!!l'u' k vrrr lr(t r'ur
!o ,
'
t" o"jl'*"t'

ir

ldlo z\jri veor

t"'t,i'iil,'l'"1tc'i'rs
otsl

41c1

ncdtdol6!'

Dr'0

"no

de invoorins
iik br)n sowcost' Yoorrl oor

zdo slbrsvn' kan

urt di'rn tud 8orr stur'kn bowaard

it

do{r'

-76rvij reeds

g-ezien'

In het vorige hootlstuk (blz 33) hebbcn

al de ellcrdcn van de'l
.lot h"t open clorp in de 1""" no i575
voeller \ras' lvcle \r'rl
o"rt.* nan meegcmaakt loe het nog g'ut"l,::;::::'*t"
.tua siuk 'rit dien tijtl is bervaartl
"** ?"""
l"-.J,,t"..t "ni,'g, i':-.'ill l,t i:i.":,"-:
l;il;:,;;-.
het gootste deel lcci
lvaarvan

van 1(aatu-'donll'
ticrcle trocpcll cn vrlot- tle bczctting
hct getlll int'ouers' is nrl! tli:t
Dezc som, in aanmerl<ing gcoorlcll
r.l]l:':ll:,j '"''
Naar het totairl vait uits^\''cn .kliirt I'l lt;
;;,
l1:1t1":.'''::.1'l
lt"t
r59t
"t
l,"i o,t,:"t "na" snclhcicl (r), cn bcrcil<tin
li)os lrtt
:n
2ifioo
tot-l
drl{lll
tc
lanllzitam
f 6oooo, om clal rvecL
z:t'tt
it, r'ro llii hr:t nar.:L'.van, tlc' !.:!rrllcn t]:
'""i;;;i;;";
',t", ,lui cr cenc gLootc ,ttt cqelnriLtig hc id llecsclrte 'u

cu

ingekrvar

bii\' in r 59; f 27t)oo il,' I59i, 1.(roc'too

;;"^.;;,
.,etln
\\t'r:
L' r6o3 /-(o()o() ctr hct r'<rlgc:tc1c r.ir']ricfri!11
;;;; ,;or..;
ziin
trotloSstoc"t:rtrclcn
r',,a- ,rttr',,1",.
"'..rraak.I)c af'r'istt'lcutlc
het 'f\\.'{lfjirrj{ ll(.1ilnrl
*.irs
-\r,urr cl;jlis
L,rii" ,"
rckcnitl'l sloot \\'eet luel !'r!lc tl irlir\ '
dc
,O
-*".iri"tt,
rla' -r +ooo , "
:'r ll-.1"":l: 1::'i ';,;:,,'i,i:l:i-ll:i: .:l'i,-:::,::i,:

stiiging yau uitgaver, nliLirr I "i

t'il I ctl til'j sie'rt:n 'iLi
in oollt,gstijtl ln tle llrett LLtsscltcn
clr '/ loo'-)'
ritg:I\'en llccr tot ttlssclleir '/ :o(n)o
tlc rlraa!:i<t-acltt .:liil lll\\ "n! I I )at cloot' clie zrr'lrre le:tctr
\\-ii zicn lrt: tl'ruu'"lrs rlli'iLl i
vetminclcrtle, ligt voot' rlc IliLlt(l
in I i;i 'r (ll.' ,\'r!l !ii:rrt
uit hct !ersr:hil ttlssclltll (cnc zcttirt'-i

i".-''-,,"

;l

:,'.,1:,.":11.,:1:.,."""1:l:,"):.,,,:;il*,:ll:,,:':"i,.':';:i:,
clc r4rbretlgst (le! zct'"1llQ( n
iL (r(:
lrr'<ltiLs rt ittr tJL:sL tlutr ' i.)r' '..r \:r'
;;;it"'.;:,'

""tr '"1t''".
aansla!ctt\\,itsl.J/1.,11.1///1.'\l(1r\1.1.'llcllir\'Lii(li!i.L.rl!'/L.ill]'.
!ttltl t!;ll ilrli rl:'_'lLlr tL'
nret trcn tirrrt (lc dol l)sfcqccl llli bc1'llri'i
:'ilt:r'e z'lLitr'l ' il; : ri : l 'n lr ' iir)
ir.i-.f,t" ln tl;i b' cliocrl
1':1ttrr::(rtr'
h.iilt,drrtl;tlrr
-'irr"" **a 1t.,tt)lt'-'t "tt"gt't1ll'-iel) \ltrn
1f.:r] !l(.\1)[]rnilr
Uit het ,'teuLls l<lcrtrc| rrolticLr '['z"r- "rrh'J.'tr
r-;
I
111
:
' {1" :'r'""1:l_ 1! rr"
1.-,r"tt'ri.t, \vij (l(lll it'll1(irrlitailil:l
l

:.tr; l,r.rt .j,. I :l

':.. lr-; ",'.. i i':'::
l'11
,'r'.l',''r!
r" i i:t
li':/::
'll!r,
.i..L!!; rfr!'i'

r, ':li
i!r
i 1' r'r:
fr "1':

-?8t-S:tl'.':ls8t
r58o tot '/.
"+:,t
I
in sg7 tot f t73tro'
i"i7rr: , t , g, ii'rsss tot f zot: ro:4'
zien tot ./f 21 5 : E.: I 3'
tc*ijt o," in 16o7 weer eene stijgrng-uit
dic dagcn zijn -bewaard
Enkele commerboeken iri
blijkt ons ' dat er in
oudstc
sebleven. Ilij hct nagaan der ier
in I5eo rz3f in

vrmindd tot

37r: 16:4,..

;;;;J;--nf""l"g"n"n'
t6o7 t33o.

i.r

in

in

Isso e47'

stceds wasseude getal ncemt het

Nittegenstaande
14
niet toe, maar zclfs af' Van / 427 | rs

dii

iedere zeiting

: l5 :
,i.n we eene daling tot 242 | rgt -rS in I 58o' tot/2I4i:'r""tt7
.uol
; ;;;;; bt f 2tstl:tz in' 16o7 Hct gemidde.ldc
gemidtleldc bedraagt

ir,' , 575

dus zeer vcrminderd zijn' I)it

-."
in. I58o 5 sttllver cn
""".g
voor 1575 lo sturvcr err olna 3 pcnniugcn '
stuiJei cn 8 penningcn en i' 16o7
;;.;;"t
' in I59o 3 Vcrgelijhcn we c111,e,1boeken
i stuivc en 3 Penrungen'
{e
zun'maa
i"ri"t, a"t ziei w., dat'd" grootc bcdragcn verdrvencn
Daar
is
tocgclomen
ontzaggelijk
a"-f," l*"f laag aangeslagencn
"is
hardc oorlogste nmen , at de bevlking in die
;; ;,;
tijden zeer .," ro?s.no'1.':,
:t"J ::.ii
meergegoedcn deze onvethge "*"".":*:

*'11-ili? g"""r"ekking komen, dat. velen' die vroeee:

lvcrden aangenu ook i.tl::t-to*'
omdat zij als te am beschourvd rvetden'
;" al rvas de aanslag voor deze on-,:i l]*Jn:*o*
;;
bedrag
in iea.r. ,.tting ook zcer gering (het laagste
1t -:-oot'utn
ivannccr dit bedrag mct r8o o zoo
ttul*4,
;
i
7.
;;.;;;g*,
zooals niet zclden gebeurde' dan
vermenigvuldigdigd mocst wordcn'

-we weten allen'

stuiver'
was het minimum toch nog 45 of 5o
-En
dan nu een
d"t t*na*I. 50 stuiver vrij rvat meer betcekendc
rijksdaalder.

na I.5.75
Maar bchalve deze zettingen krvamen er
die vij gebleven waren
allerlei andere belastingen' De ingezctcnen'
vaninkwartieringen,wet<lenextbelast;degoedcrenvanhen'
(3) Dan werd er
J ti, a. plaals geweken waren' eveneens'
extrabelasting van
;l-ting g.h"u.n o de tienden (4)' of eene
spoedig

mor tiln arnslNg gonotoord l$

Dsi zil[ lt. roglctors, eaain lodor belrslhEbotslonts
168l'
n
rsl Rotsnlog.^ 1680

(l)

3) lm s!

$81,

l) 1581.
g{71'
i tfen met eon optrongsl iP'D gtoolug'
**n"t
oo! tL
t6l ge! Ibrrdt.Id tatvomtro'

dIai tr t dsa tanl6!

G) ra?.

-rsproalollll

de

bod'u oYsr ilo

$i;;

-17 en
gebou rven, n,eu ge''-

::y:l.qli.lr3-:,
(i)
ichat ovct de'uizcn

j.? l

;'i J'l$;

extra commctbede
:::";;;;.;'nog
t t"
"",.,
jJ;il ;; io.enbecst"
en paarden,
moesr nrc[ be lralve tle
op tlc huizetr , eerl cxtrrt :-tlt]:';il:"ticnrlen bctale' ; in r 59r
en de too' pcntting 'att "*:,
de (rtu trict mccrtstra)
uc"'' ' "r::.';",'
r;:';.;"lvc
Cuninsbedcn.(i''
tlubbclc
1\\'ue
o- a.
taatden err

:;il;l; .p

"tt

.1"

van
Dc rekc'itrg. ".'''"1-',1',1,":i

:j::', *,
Jff:li
.:,rB vinclen rve and-

br
irnpost.
' l.?j,.,i:-'i.," ;';;;;
nrer lrct holerrxeld ,*d':1":l ,*''i; ,l ni,'"",," o-',t,rin1...-rp sch,^,r"j,lr.'uu,,.ng"
rr
selrrt ,,fhuis*cl.l ,rrt hccrd']eld ..,."' '
r.. ,rne l,,clrr sl iu':r
,rserden
Ptlti_"n,t"
vuursted"t,
roen
stecren,
"1tcrug ln
rekening van t(rro;

vinclen rve

liet

mec

volleelig
van dit * crk ..r ce..
t
"iii"" Ilet valt 'buitcn lrcr5t:;ll*
die
uit
laren ons
dc rckenilsctt
gcw('re zettin';:e,n

ou.rri"rrr'a"';;;"; "ar, al lretlceD

il i!
;""';;' ;;", 6i " ",'a','" ""'
van
,,mutineeteno:
""
afDersingen
:11.:^;" ,.". ,)ear door cijfcrs
i"o'"-"'"* \'^de[
i',1,,"111."111";*;
i:"ii:i ".,\'::l':
uit
spteketrde feitcu
"':t ':]']::.:':.",",,
tt::":::"^11 ,.t li,:,:.n,-t . .-,.,
':lr'i;*:;,
rvurden .loor o.,Lro{s'orK, :.
rilburg gcrood' lll' tt't1ft',
rltrs krvam
,-"r;;'.iil'ra'
2()5 "l:;ll'
en
kocieu
itrn(e
: ,",^;;,'
,rr-.,i.L]"n rl.rr lrcr',lt".li'll"*
'.:;,,";o vun ruitrt' tY ^i'::.'']:J,",1'll,',:l'. ""
u .','
zo"*:
e'..,,.
:'"*""i'
I"l,',.I'..t ] .'l; "::' ; ;r-'icl'
tt

l *m;"*,',],'i,-'

'

J.

.' uu.l*.' *- ",,;:l'-:ll: ;it..'l::,r:,1:

);,:::'i'
'
,lrtrberL , rvarltue zll bellootocrr',/""''' tooo'
i",L'.
{.,nr
-t^^^
suut llulr r,cl
rrclk<
:t[ ruot /
br:r'cl''lrattirtg
i;';
;':ili :'cl)ulxtrcn \\crrlen
betaar'l lt;;''t;"'it" rr):rirr
n

-:'t.,.

is uaar trict drrdclijk

,'i;";;

,*:

u" o:,;"',]:,,'l*.'*,,r1
;;il,
-,t"."t,.t
In r5li6 1's1{ cr aalr oorros5ruuur"i:o Itro.
lt"lst(l
/rtso:
ii:-1.' irl,
r r,,,s2, a,'.*, in ll.'.l"'ontl / :'tr itt 't'ut"ltt'trt \n I l.o!i:-t I ittctr
aan Mrrnsfljld t+r 'f ;s+i 'u"

i:i

;:;,,';';;, l2;,, rt':::

::',:i)l .j1,:,:','",*::i"::
ill llclrs(r
1 447r 7:
'

ll

*;rq*ni*-***.*,

ii,"* '* * " "'.'

_?8_
42o: tc):4; voor inl<s,artietingen ett verteringen vau cioortrel<kende
r\itesf2gZ4: r t :4. Dc burgenreesters lan datjaar ltebbeu eene rckcning overgcgcvcn, rvaarin dc genoenrcle posten in dezelfcle rubrickcn
voorkomen, celle voor ons doel gunstige uitzondering op andere rekeningeu, rvaar de oorlogscontributin vermeld rvordel naat'den datum
van betaling. I{et laatstc ltoofdstuk dezer rekenitrg vermeldt uog
irau clivelsert een bedrag Yalr / z8zo: Il :4. E[ deze post werd
log slcchts voor een klein dccl ten bchoeve van het tlorp ze)f
bestcecl. llij een totaal van uitgaven \aD J 43232:3:4 zou het
anders rvaarlijk nict veel gervcest zijn.
Nadat door hct eiudigen vau het bestauil de vijaudelijkhcclcn
\\'!rr \\'aten bcgonnen, u ercl aan filburg d<xrr de Staatsche trocpn
cetre contibutie opgclcgd var /7475. Ilovcndien kostte de stlijd
\eer groote sommeu. aan scherkagin, vercclingetr etl'kostclr van
doornrarchce|endc en ingckrvartierde troepen, zoodat de uitgaven
weer stegen tot ver ovcr de f zooa.
Na hct overgaan van I)en Bosch werd de Meijcrij irvceheerig.
l)c Koning zoorvel als cle llo: NIo: beschoun,den t?h .1. ,1"
\\ettigc souvcre:nen. Het kon nict anders, of hct arrne land moest
hierr.iLn de dupe rvorden. Beiden eischten cr belastingcn en beiden
hadrlen de maclrt om vervulling van hunne eischen te verkrijgen. De
Kouing blecf, evenals v<irir 1629, de groote en de kleiue Coninxbcde
met de Augmentatie vragen en bovendien nog eene llede bij wijze
van Consuntptie, 11. i. ectre som, die als belasting op de N'Iiddclcn
gclreven rverd.
.l)e ilo: lo: r-rocucn ook de Co. beden tot hctzelfde betlrag en stclden zich als eene bijzonderc gunst tcvrcden met het
t;rrccrtn der Mciierij op ccne bcpaalde sJm voor rcdcmptic dcr
Imposten. Dit besiuit is van zo Oct. 1629: dcn llosch rvas iu
hct nridden van Septcnrbcr overgcjaan. I-{et totaal clcr uitgavcn
berlroeg in dit tijdperk van 16z9-1648 llercgeld ongeveer 7r lncer
dan vr 1629, ea dat tcrrvijl cr van vijandelijkc trocpell tocn
natrrullijk gccn sptakc kon zijn. Ileide partijen toch bcschourvdetr
Tilburg als arn llunne zijde staandc. Toch wcrtlen de glootstc
rritgavcn nog besteed aan krijgsbevclhebbers, garnizocncu cn andcren,
die van den oor lojstocstand gebruik maaktcn om zich ten koste
van dit cn andcre dorpen te verrijken. Nog altijd bleef het hoofdstuk ; ,,Uitgaven vuor schcnkagin en verecringen" hct bclangrijkste
van de gchcele rekening. De last, door deze buitengcwone cn

-79rvctterijk uiet vcrPrichte .u'::l'":;o:i;u',1:,.',J'

cle dorpen ecn rekwest rndrerlocrr ..",i :;;^-',"

r.,iie"n.'

u* pr'k\*' :":l-,'r"," i,'"*t

vertoogen het gevolg:

lii,;lll; "l

!ji{ vrn dczc

t,]]ll)l""',",.l
.,

L'een

k\\alitcit "f o^(l( \rt:rk \''

;:;;i-;";-dg'li"'r
' van'<:o--nnd"u"
'u"lkc
ritmcestcr-s kapitcins
' rv":u"ll.-nlll,' nl'u'n""'
wendsel ook (gouventeurs '
afgeiiischt,
.'." *t*""1)" Mocht hun iets
oP buctc' r'art')ret.dubbcic
"*"""n'
de schouten de bctaliug "'"i
intigcn.c'l claJclij]i..aan clc
-;""
aan het land tc betale'. Zii-mo"st"n
state Lerichtl. \''4r.,,'3't" " "tt
lo : Mo : of aan den R"i
" In cctl
ghcrcme<lieert lvorde nac behorltctt
ueven,,opdat daar inne
d-"..t'i.;r';1 s..t"'t'
I\Pril r62e (2) \'as rceds

1l

dcn 6'"
er ardeeringen
;,':"':.:;
moest zijn ' drc :#,:l,ii:'*.,:"":,,"'
'bij
offrcier
;;' lang"' "'gt"t lt").::t.-:1"tt- ttt"'*
zorgcn, dat de soldatetr s""n
moclrt rvoLdett'_zou mt:n
was. Wat aall de lngezetencn ontllolncl
zouden zij S"It1ft
korten op hunue sol<iij "" bou't"tlitr' claar-' dit schatlc ltr1"::ll:
uitkooPen '
""t
Geen dorp mocht clc troePen
','uu van
s as I'erb'rclcn ul) booLe
uitkoop
Dezc
at'nt:n
J.-'
en dc ltclft r-oor den
".."U"helft voor O" bentd"el" plaats
de
gld.,
r5o
ofificier dier Plaats'
vergelckcn rltt (le scho()lrc
Hoe treurig is de' rverkelijkhcitl

il;;:;;

il;

bepalingen
'r'i11.,,r(, t^t],
: -.-- 'Lilburg
\'^i1 r1r citccretr
Uit de gemeenterexcning: van
-t:11:
"j;, :;.ll:
*,1

JJ";r
"nri
.'
*::l'-: .ii,: ; ; fi ::i1
aen :-'
;t';t !t..t'cl'. ruit"ij uit \:laautlererr
"schenckingeu Staeck'-nbtoe
rz Juni:
d' i' tle burgcnrccst' \f i)r'
te Oosterhout gek<lmeu l)c t'clrdirtlt'
ut"'
ga't cr' (Lr'ltlijli
dat jaar, tiie de rckening '1""t '
'l:-1rl';...-tlLt dc
t'"t"lljdt rlordun ' \ u l-re ginu.t
gemeijnte van schaetle "rott"l
""t"tt'n";t 14 Ju'i : dr:ic lnmtueu ' tt'": ]1ttt"ll.: .tL ic ko14tl
kickLrs' t\\cc l:rrrmetcu'
ti"t"n, oot StuJ"kenbr oclt i trvcc koppel
van llouilk'r'
eir eeu kalf voor dcu hctoll
;;;'i;t;;ttt
""-- -,;
cn(;:r toc'l e(n
ccn lirm voor Staeckcnbrocck..

Juni:

*p*,,,1i.r,ul;f *:il:1ru:T;:;i:::iil!il;ii;
(1) Gr. Pl. Book lI'
(2) or. Pl' Eoor It,

138'
111.

-80koppei quarkels; zes koppel kiekens aan vetschillende personerl'

n.r. git.tt hebben Staeckenbroek niet z gunstig gestemd, of
Een mot nog betalel :
Aan Staeckenbroeck, die toen te Waalwijk lag, I ooo gld',
aan zijn auditeur 15 gld., aan zijn tromPette een cruijsda:Llder, den
keldermeester 37 t/e stuiver. Den krvartiermeestergeneraal 2oo gld'
zijn comet lo gld., den pa$e lzlle stuiver, den tomPetter 2 gld',
lo st. en aan den stalmeester ook een rijksdaalder' Bovendicn
nog hamels, hammen, kieketls en een vet kalf te zamcn voor echt'
en dertig gulden, franco thuis (vracht een gulden)' Stacckenbroeck
bleet nog eenigcn tijd in Waalwijk liggen , tcrrvijl de prins van
Oranje et zijn leger te Drunen kampeerde' alwaar Tilburg turf
e$ hout moest leveen Den 7en Juli rverden aan een partij
ruiters uit het leger ran \Vaahvijk 7 Pattacons (van z gld' ro st')
geschonken ,,om meerdere costen te voorkomen." Den Ir'n Juli
*.rd z5 gld. gezonden aan den gouverneur van Bergen-op-Zoom,
in plaats ran wildbraad , waarom hij zijn weijman {Fzonden had
(deze bode kreeg z gld. Io st. voor een parr handschoenen, de
gr,one vorm voor fooien aan dergelijke boden). 2I Juli ontmoetten
ilka"r it Tilburg een sergeant van den Bosch eu een vatl Breda
om gevangenen uit te rvisselen. Aan ieder gaf men trvee pattacons
,,om redene dat se gheen vootdere costen en souden doen oft
moeielijkheijt bedrijven."
r2 Aug. ,,aan rvelluijden" van Staeckenbroeck drie koppel
patrijzen (l). t3 Aug. een bode moest een brief van Staeckenbroeck brengen naar Brussel; hem werd (op kosten van
Tilburg) als teergeld meegegeven 5 gulden. r4 Aug' aarr Staeckenbroeck vier hammen, cn haas, vier koppel l)atrijzen en zevcll
kiekens, I4 Aug. aan een partij ruiters van den hertog van
Bouill,on twee lopen (z) haver. 17 Aug- aan dezen hertog vijf

kiekens, een patrijs en drie wakkels. 19 Aug' prl:

koppel

patrijzcn aen Staeckenbroek. ,,Op desen dach om schaede van desc

endc
,,gerneijnte te verhoeden heeft desen rendnt metten scouteth
aldaer
Waelwljck
ende
tot
in
leger
geweest
't
,,president (schepen)
,,acr respecticve officiers als gouverneurc ritmesters, capiteins,

,,liutenahts etc. vereert de somme n 1438 gld. 9 st' en I

,,peruringcn." 22 Aug. aa den majoor Stockom te Waalwijk ge(1) totwud1816, fut, hst

(9

yf8

E o fopoD

gehoelc Jtor doot hatsn D p4trl,zetr goeoholkstr w't'lgD'

mud. I Boclcbe dud * I IlL.

Bosohs

in

-81 -

I
]):

,'i

:
L

zonden vier koppel kickens, twee koppcl patrijzen, een schape'

bout en een ham. 25 Aug. voor Staeckenbt oeck gekocht: drie
speenvarkens, vicr koppel patrijzen, drie koppel kiekcns' 5 Sept
Staeck.nbroeck in plaats van hooi, betaald 325 gld' 3t Aug'
aan eenc Partij luiters van den hertog vatr Rouillon in plaats van
haver 5 gld. cn aan den geleider van dit volk z gld' Io stuiver'
z Sept. aan ruiters van denzelfden lrl' vat havcr, 'savonds aan
andere tuiters twee vat haver 16 stuivc' 4 Sept' aan ruiters
uit Heusden vijf gulclen. 29 Sept' aan ruiters uit Ileusdcn ,'om
hier niet te peistecn" 25 gld. I3 Oct' voor havcr aan het Statenlcger, verder ecn vaatjc bier van 16 l)ottel en een schaap iu't leger
(sic)
te" Baaldu,ijk, zo Oct. aan een bocle, dic voor dc l'eduwe
ont
krvam
van dcn overledcn gouverneur varl Belgen-op-Zoom
wildbraad, z gld' ro stuiver. 30 Oct, vcrecrd aan dcn vicomte de
Nassau too glcl., aan zijn lieutenatrt z5 gld, aan zijn kwartiermeester 20 gld., aan cen korporaal ,,om betets rville" 6 gld' Iost'
IJovendien hadden nog vele particulieren schade geleden
door 't fouragecren van ruitcrs uit het l'rillsenleger te Waahvijk,
hctrvelk hun van dorpswege vergoed rverd (totaal 544 gld' r stuiler)'
Nog werd voor aalr clat legcr geleverd hooi cn stroo/212: I5 :8 betaal,a. Iiindettlk werd nog gedurende het bcwind vau dezen rendant
aan vergoeditrgcn voor iukriartieringen (uittcringen)/4I 5o:4 geleven'
Andere rekeningeu lccren ons, dat dc bcvclhebbers van alle
vestingcn in l3tabaut tusschen Bergen-op-Zoom eu Grave geregeld
jaarlijis of halfjaarlijks een beroep dcclcl op de Tilburger dorpskas'
We zicntius, <lat dc boveugenoerncle plakkateu slcclrt nagelecfd
rvcrdcn. \\rel is waar werdeu de omstandighcdcn na 164o iets
gunstiger, maar deze oorlogstocstand blcef toch tot 1643 voortduren'
j"
d"utno rvas hct nog niet geheel afgeloopen Toen rvas het
""lfi
vooral het garnizoel van lleustleir, dat, bclast mct het toezicht oP
<Je plakkatcu omtrellt collvooien cu liccnteu,' herhaalclclijk de
'filburgers cn zcker ook atlderen krvclde l:it afzeitc'
Iju behalve dcze cn dergclijke oorlogskostcn moesten '
zooals rve gczien hebbetr, bovenclien u()g zwae belastingcn aau
rvcerszijdeu betaald lvorden. Dc tijden tvarcn clus hard, maar ze
bleven hard ook na clcn vrccle vrtt I\IuIrster' \\iij laten bij de
beschourving van ltct tijdperk r648-r795, clc oorlogcn van
167:-1675, vn I6llS-IO97, van l;o:-I7I3 (tl van I;+I-17'13,
voor hetgeeu ze zijn. Iurnters dc mccst goedcrticren cgecring

"

.../.-

82van de

het plattclancl
had niet kunnen lerhindercn ' <lat hiercloor
getcistcrd werd'
",je,rij';; ;i;n eenig 'lcel van c1c l{cpubliek
geischt
steken
dt'"
llaar de belastingen ctoor oe regcering 'uan
watcn hoog en soms onbillijk'
stand
v:rn de nieurve belastin3en tot

Iloe is dc invocnng

gckomen
'I

gesloten- rvas '. verklaarde cle

clat zijn katrtoor rlu
l Io : XIc' :
' <Joor
het ophouden van
inbcurcn

octr de vredc van lutrstcr

m,t.t*"r*.""*"i i'; n"n de

i""ri,l*i f to-.o min<lcr zou
en saur,cgar<lcs. op voorstel
corrllscatitr,
-ii"rr".i contributiin , PasP()oltetr
opgcdragen ten
(2) Nerd aall dcrr Raa<l var Statc
,1r,i
u"t'
miclclttttl
."""0t-tr" uoo"t"ll"n tc doen' cloor lclke.daarop (3) 1ut^'",
de
ir.r
a
o
a<lviseertlc
i]rJ"-,,*0""""""1-"*tt't
-;i"n, ino"'"
ptn"t., t'"n dc scdcrt 1629 bestasnde
't*'i";
der gemeenc middclencncenc
rcclemptie dcr lmposteu: r'eri:achting
vcrPolxill'lg.
Vtrltontlirt.g'

I)icnovcrecnkomstrl

wcrd aan clc Hoofcloflicicren van

cle

r.,'J;.;:;';".;.1::,1:
:'';::ilJ,,-.:';11",:,:;
te docn lormcce
verponding
'
c1 xlag.ilratcn

aan alle oficiercn

.r't'U" nni'i.,'l l'ercl gemachtigcl
e hcc|lijkhc'len :: g:li":ll ::.:],:tt'"t
dc:: slcrlen, vl,:kkcn, clorpcu
hetzij zaei- of.rv.:ilaudel'
t( nlirkcn van alle huiZcn en la'ld"n '
v11;fer;jett'

;"";t;;;

ut'"at"",

*ilclernisscu

'

moetcn '. watitnden

'

,,"on.1,,i,g",-a...*:::l"l::.:::,.i::::ii"":,i,:"1;'.:']"
ulteJv
vogcl)ittoicn, gosingcn,

u",'t. g u,,a",..',, .-"i.::]lllt]

.:":, :i1:
."t nrr:rliteit cll \'oor llirevcel ":".):,,'il"
bcrlez'tters'
,;.r; ," d.)en ta\ccren 'lo"r gcz*orcrr
ecllter gccn lan alle
l)e kohicren, toen gcrnaakt' voldc<len
jnstructie van dc lid llo'

i';::

nicurvc
a:rn <lc eischen, \caarol) ecne
oP gewczetl u'erd' (lat c
ukkclijk
r.rrtcfi
cr
.,s156l1een (5.1, rvaarin
met kosten va' epttxtie'
tehouclen moclrt rvot clcn

;::,;'-;*;i;g

rr, 7., rxn

rl- Statcn
ri) Rt". rrrr "i",i:l't
il) ltj Juni 1li{!
(1) '.13 U.l]lr lOi0'
(;) 15 Ocl. rq.r'
I

''
i:1,::,lx::l;ll;i.
vnn

84over de dopen.

;"J:.:i:.:::5, #:,'.'5:::
" .i"'::::'",,^l
l)c tetmqn

bezrvaren gePaarcl'

J, r".i'",,,,.k' n o' l^'"

,,"':J
gekomcn l{et cest s"'t1-t^"-,,;1

,""

J"J;:*:::':'JT;

van mceni'g oveL de' tax' dicn

k$ articrerl \\ xs er' -\!'ce t;t".
't geheel cen hcvrge tegenstantl
zou nerlen. l,ir bestono, "'
bri d"rJ o.a"r-<,r
;i;;;r;;;,,
'rc,
tcen de toeea-sin:;.-,11'1*-:::*i:;;;;r.n, a"", deze reeds
:"'";-; '.;-:-r
\'.fJe.lin!, wrt oui r1r\'t Denocn."'
,lo it.or tleu
met de-dootgeene rekcnilg hiclcl
titts
cn
rvas
ou<l
zcer
narn
Nu
t"ttttandigh"tien'
'de' -Raad
larr{durigetr trorlog veliltldcrtle
zorr
'
vol;ens tlen
b"Ji"inx
1t):
t,'11"n'1"
i,,;;':t;:;"
zou
'redcmfttclax
betaald rras; het nlccdcre
bctaald rvoldcn, hetiicen vr-oc-ter
c
r-:lrrgstlaltschcn \\'el'is Nmr^,was
r.ercicelcl rvor.let nailr den
en
de vcrd^celrDg
i;uschillcll over
nu cen eint'l Lckonlcn aau tlc
i*'Jetr o" klachtcn over- dcn "taux"
on<lctlerclceling' ma:rr da:rrom

;:i::,.

.,f

r"i" .o'k gccommittccrder,r'an..den',1i'aadv'n

*n-"n g"tu""tt ceu naul"keuig-ondcr-

Statc, die in de gclc{elherd.

a"i- lt;J tc. hoo \vai-'.\e9 nogzoeli in te stcllen, Deroogocn'
lnaaisect]ondetzoekg.l".t,.,'".,.oprravcclgclta'pcl.cindclijkclctr
tluo' i"d"'" plaats in t1e vctponding
a)oo Scptember t;7 (2) dc.

t" b"t"l"n, "'"r.t ,vastgcs::1::'

ln iedcr dotP zoucten

'on',

bursemccsteLs (3)

, schepene',

gezrvo-

kom"" cli cen evcn gl'oot gctitl

rel] zettcrs en sccrctaris f-l;j "iflrlt.
van relig"utfA"n zontlc:t onderscheitl
'
van dc mcesi gegocdcn "n
opgcroepcu-om e-ene liist
,,ie. zorrclcn me(ic te u"t*ut""t'u, rvorclenhct dorp, ovcl dc
'r$'oncrs
;";t o"lk" l'"i bedra'; vatr
:;';:;.:;,
mogclijk de bcn'ot't"t
l)t"':bij
t""tlt'n
-'ot'u""t
z,ru verclceld
en ltefboel<en rvorden Qcv'lgcl'
,;.,t;;;;,
""""""ln'-i irr"'" geschiecklc dit n:rtuurlijl< door de zz mannen' op
ook voor
clc llestaanclc c<'rllectcbockcu
rvier advies beslotcll tled
,le vcr>otlrling tc volgclr'
ScPt 1657 voor'schrccf' <lat
'n

)fschoon hct plirlikaat van tlen

clctt t "n- Novcutber
.l,1,:]1.1:t1t"t"tt""
tlc k,rhicLt:nvatr <le tlorpcn vririr
cr nog cukcle jatcn vcrliepcu
)'i"l'ra,, ,r. ttt anclcrc plakkaten ( t)' rlat IL tol vun d,tpr:' hceft
(

voor rlczc zaak rver)iclijk

t"'"tri't"'"rrt'

ii l,1+ri;rt-11,,'

,,'r,,,',.'i:r;: i ;r:;'ii:';;li

,,

''

-83ook
met rentel elr lasten, wi],arlnede die gr'cdcre bczwlarcl waren;
met
of
van clcn eigenaar
niet met persoueelc lasten ctr schrtlclcn'f<-rcn
ook nu de eindelijk
dorpslastcu, sluisgclclen cn dcrgclijke
rvorden' besloten
kondcn
gocdgekcurd
ingelcvcrde kohieren nog niet
van
jaar
een
een
voor
de" Ho, NIo' (I) orn voorlo<.rpig
"ta'ux"
dit
tot
l{$'am
llen
f 2Eoooo in tc voercn in pla:rts van vcrpotrcling
beden
de
en
bechag als zijnclc in eenc toncle som, wat dc rccleml)tie
at dc
:o1567
rcdemptie
ni
haddcn,
/
opgebracht
."-.J ong.u"",
beden f 7,.117$
Deze ,,{t ootc

zou rcilcl zijtr cn zott worclcll omgesla{co over

gemachgronden eu andcre vastc goedctcn l)c I'loogschout rverd

tau\"

i;g<l de ofticictctl crl ctrcllien bijeen tc roePen onl de/2$oooo tc

lrJrd..l"n ovci clc vict krlatticren ' lraarop dan elk J<rvartier zijn
en
aandeel \r-ecr zou ollslairn o\:el ziilrc clotpcn , ctt dc rcgentcn
het
(dus
dorp
iecler
I'oor
zettcrs lYccl' een kohicr nt()esten makcll
derdc-) Ofschoon cr bcpaald uas, dat clczc ,,tous" itr zou gaanop
aatt
den r:'.\pril I54, bLjkt uit ccn schrijteu van clcn Iloogschout
tocn
hct
de Ed. lo. r'an dcn I7"" IIci cl. a. v dat dc kwartiercn
machnog nict cens Narctt over de verdcclitlg llij vroci: tla;rrom
I'ccltc
verclcelen:
volgt
als
tiging om voorloopig dc ,/ :Soooo
Oistenvijk
t5
E:
t*ai tta5oo ' i+, ti, Kcmpcolanrl f 63667:
'
f74z7z:7: l4 en llaaslancl /'22659, ti:'{' (2)
Flcni'Je m:ratrtlcn lang rrertl volgcns dcze lijst bet:rald ' maar
!)istconder protest. Pccllaucl eu liempeuland stonden tescnover
uitSt;rtc'
I'an
lilad
den
vlrn
u,ijk en lIaaslancl. Gccottrnrittcclclcn
:S"n
dcll
aPP()tceidcn
g"ro,,d"" om <lit geschil bij tc lcggen'
,\pril r655, clat I'ccllantl , licrrrircnl:ttrtl cn Oistcrrvi-ik goedgevon(3)'
dcn hadclcn de vcrclccliug tc tlrcn ni|Jr clcn Lan{straatschen tax
hclli
tcru'ijl lla'.rsl:rnd ctc hcit nitl (lczlrll , tnaat tlc antlcrc
raat clien tlet lcdentlltic rvilclc bctillcn '1) Jlaasliurd nroest
voor dc ntectclcrhcicl zsiclttcn: clel I'iur::strrtatsclle tit\ \\'cr(l dui
:S
ilanLellom(:11, r'aaruaar I'ccllancl 3(i licnrl'cnlan(1 24' C)istc\\'iik
guldclr
bcta:rklctr'
cu I'Iaaslatrcl t: gultlen l'etr ie<lc't'c honclcr<l
Nu kon metr ill dc liNiutlelcn c toc over gaan oln dc subdivisitl
(L)

:O

JtD. t(i;{.

{9) llii \,is tot (lfzc v.fliotr(tin s.liorrcrr lruu

c!D'r

do

l\jgt var ronenptio

(ri) ,\lliurIIo(,rrlonroDdourrrirrl'trrl.$lu|rnnrd(bfdcnovfr'loN(iltrij rerd'jel'l

t{o!deD

\'ols'ns
(1\ Yolgtrrs (l,n LnDgstr' lrx btttulllo llushrrd d" l!)lft Au Kfrnpcnlad'
OistcrtYlk
der rrdfm|ti.rrr ('s !iror, (lfr o (lfcl \'rru dnt k$rrtr'jr: tl- l'ccllsud {0:0;9;
?u:lr:t; li,urporlnl,J 2l: L1: ?; lltnsluudE:9:1; iio xloostcr! E:-;'

-85men in dic jarcn nog vcrmindcring verkrcgetr' f ilburg cn Goirlc

behoordeu cchter niet tot die gelukl<igen. In den ,,grooten taux"
betaalde Tilburg f r227o , in de verponding , Iot 8o. IIct rvas na"rr
en betaaldc <-rok vcrrcrleg het
den hoogsten maatstaf
meest in het kwartier Oistcrrvijk (z1\.irijlage Ir) I)ecornmissicttl .dictle
kohicren genspectcertl had (I) e$ volgens wicr velbaal dc vcrp<-'nding

: gld
per morgeu, met inbegrip van huizcn, molcns en tiendcn llct
aantal gecultiveetde morgeus van Tilburg bcdroeg pl. m.2ooo, dus
verdeeld was, had dc dorpen in

betaalde het pl.

verdeeld van 5,4, 3 cn

m. 5 gld. per morgen. lliervan moct \\el asetrokkclr

worden het bedrag, waarvoor de alleenstaantle huizcn, lllolens cn

tiendel in de vcrponding arngeslagcn waen, n]aa feitclijk rvcrcl
het na I.663 toch 5 gld., daar de verponditrg der tiendcn en
molcns nog nict ecns toercikend was om daaruit de Dede (zic
beneden) tc betalen, die gecombineerd rnct de verponding gehcvcu
yveld. (z) Pogingen vau dc rcgenten ot1 l'gllagillg te krtgcn
mochten niet baten, '.foch rvas dezc bclasting zrvaar, als rvij ze
vergelijken met de verpondilrg in Holland bijv, rvaar van de beste
gronden in de onmiddellijkc nabijhcid dcr stedeu niet meer tJan 3
gulden per mot gcn rvertl betaald. (3)
Over 't geheel is er in de verponding geenc verandcring
meer aangebracht; allcen is zij na 1695 geduren.le 15 jaar mct
tl verhoogd (4). Ook rverdcn er geene verandct iugen iu dc
leggers gebracht, zoodat dcze op detl duur oubruikbaar rvcrdeu'
Erst den 22"" Jar,. r73z werd gelalt de leggers tc hcrzieu, tcnr.ijl
voortaan de sccretarissen icdere vcraudeling van eigenalr nlocsten
boeken, zonder daarvoor betaling te mogcn vagen (5). ()m tc
voorkomen, dat door nalatigheid van secretarisscn of cloot verzurttt
van aangifte, of om. welke rcdelcn nog trlecr, de legeers u'ccL zoudc:r
kunnen veroudeten, rvercl in r737 de achtjarige vernieurving ingevoertl,
rveer zondcr tracternent voor de secrctarisscn, aan rvie Llit rvcrk
rvas opgedragcn. 't Werd dus gcrekcncl tot hu:r ,,oflicie" tc
behooren. Toch schijnt dit voorschri{t niet oveal cvcn strcnll
(1) Yolgns lltkk.at vnn den 25cn lei 167, Gr' PI. tsook ll' 2l?l'

{2) D bestaat oero opgvo au der 2?on Febrd.lri lisl, vau do huizer' dlo slzolrderliik
d6 Yerpond)g NaroD ll|lugeslttton Hot bodrag is sl.chts grius' slcflrts /:jlJ:1:lO' ln
Golrlo v:s slecl)ts n buts aaugcslaBon: bliikba.rr $7us trlrn d dc urdote grondbozit Yiir uou( o|' '
(3) Yan Hourn t. a. p. lII,1lo.
(4) Ites.vondo llo. Mo. an iler) Sion oct. 1(o, Yornioulxd bU publ !a den ?cn April
l09 on Ros. YaI dn 8eu Maart l?15.
{) Den 8on Masrt l?34 lvord er sfwiitenal bosohikt op oelr adrs tlor secletri$s! o[I
Balas yoor hst yorboetg! t lrogu ]|8Il.
il

86l-een cn Tolliamer in f)cn Ilosch'

gevolgd te zijn; althans aan de
ra rroest zien',voor-dat
wclk lichaam de rekenttlgen der gcmeelltcn
;": r',."';iJ
;"-'
:i'',]."

;;;;:-

,,i;

;,*, ii,:,i

1f
oeGnen, Deze kamer }ieeg l,! -* -"",., . v(lor
rrdL'L
Ir(r i-.+^nlent
urltairt -__--._. L-+
r753 de bcvoegtlheid om dcrt pnst lan
wts' dat
gelllekcn
nict
tler sccretarisseu niet gocd t"'k"u'""' als
resolutics veruicttrtd rvarelt'
ii- uont"r"r, volgens cle bovcugenoernde
in (le bettlrtlg
Ook is er cns ccllc vclandering gclltaclrt l(!57 endcu
van dcr lo'rr '\trr1
cler verponcling. l3ij tlc rts'rluties
dc betrlirtr; zou 'qc:;r:hicdcn bii
Sun Nov. t6z rvas bePaitl(l dat
tweemaan,Jelijkschc termij

ncn

'

'

Tl"''l l*:1,,1]]i.
::,]':l:i:]:'l::,;:;"
g::l:l'l '].
\lrl/r'lrnI
I;:3 en dcn 27"n Juttr t;-l'1 c"rrc jrr'rt
t':'1:l'',1..,1j'tt'"tt
rJi","*, dat dc verpourlilrgcu cer)t't" hetLLtcr
cile jlrar llehoclilen
l)ec.

rvor<1cn; clrrs dc

t\'ee ecrste *-t""d""

r;'{i*{;"-:.'::-"r'i::-';::l:1:"':'l'1,",lil',li.,:'11;:i;.1:,i.
I.citeiijk dus een Jaar surcllcar
cht
tler }lcijerij rvas iu clicu tr1d 7oo tcurig '

tr '

)ir

acht<ladigc

micllelen tcr vcrbctering ll(x)dig vafctl'

SePt I,7z-'l'--wcr(l hct
I3ij cle bekende resoltttic \.au dcll 2o"n
nn,,4,,.e, 1,!

"',*...h1,-,-..,';:;':.,,il,;l.ij,::,:i.i;

guldetl van de vcPondrng l

pt:nsioencn zoutlcn t'oLdett
ingcsteld olir een onds te vlrmetr' rva:lrttit
gcr'lucltte pledikantcn'
aan uit Irrankrijk uaat dczc litndctr
;;;;

,;."';;;

t";

zotrtlcn vtxrrtaan hun pcn'ioctr

"t'3"bl"t ""tt'
<-rpbrengst dcr vetlrondrrtge'

trekken uit de
()roolc rtt /:1ir /(o t itr'';s/'t'/t
belastirlg '..dit' nrett
I)e verponding rves dus cenc tticttlve
gcstcid nlct- dc /lcrl ' Dat
v,!r t6-13 nict kcncle r\llLlcrj \\as hct
lcrcl ' rr'ijst cr o1t'
.*r. ,'ai," bel.rsting hier Cr'rtliurbetlc gcnlrcltrd
dat zij irqevoer(r is in 'rcr tij'r.: i]::,,:]:
sat.rr' l'lrilil'' dc >!lrn'nc' ^' '',',:l 'l;:
rc!ens Koninscr)
'g"t,"-"",
dett
dat ( bc(len' 'lic o'rlspr:r'nkeli.jk tl<xrr
ifo" i, ft.,
wrts'
gcLd..rttxxiill
er
als
l{ert.,g uan ti" Stntcn gcvraar'J<l rvcrrlen'
liosrcll
\varcn olll
.it aJgaoon" krooninkomsten niet volrloetrr'le toc{Icstaan 'l1r
rx)r
ecrr
.1", ,"g-."ring te bcstrijden ' dic r'lan wcl(lcn
l<etitl<ler
j:trcu' ltet ltct
bepaald bcrtrag tn t'rro' "t" zeker aatrlal
btla'tirrllctr?
g"Lr"g"n ltcbbcn vatt permilncntc
"----'tt.t is bekenJ, rlat Kalcl V, t'nt zijnc vele oorlogen te
vl)eg ctl claL Iootnl
kunncn vtteren, veel geld van zijtre t'ncictdattt:n

";:;i;i,iifil:

l,

-87 waen'
)ne rijke bron van inkomstcn
de Nederlanden voor hem et iu staat al
glevraagde-op te
-1ret
Hoe rijk ook , ze waren nrct

;;";s;

t'

1^-Jt'f."'1 **,'",1*t*
j:li::,,'**'
:;'.,H:,"":*"""'*:"";;;;.ili,.
nu eene
kreeg
men
maar
biengen
gemakkclijkei op..te
"".

l"',.," 1l

"ttitl*

ooenbare schuld;

;;;;.-;i.t*e

'

l"td" er

het

oncler cn toen

in 153)
'cr
ko'1>ers van

""o'"t
men gcen
bedc te betalen rvas' kon
tn ut't'ott'i nrcn lijfrenten tegcn den

;J;;tt*;
;;-;" ." di p.n"i"g

werden oP den duur zoo

;;'":il;*

".L'"1;.,:Ji::
ttt

r"',;^" c inxbele-^:'I:t
Wat den oospoug

o"]llt* '

:ffi':l

ii;"*",'#

::i: :^ *:: :".""""11

r'",
",:'-,:::: ,:
natuurlijk ook een ordtnatre ;*"
' ook
r-'*,.tr
in lirabant)
cldcrs
Mpn hctaalde in Tilburg lnatuurlijk

..

de ..cootc

"

j;"1ff:i$J:"1i1,''.,^0"" *.
d(

(, r,

o a'
6 iaar toegestaan is' n'aatroor
d.t it ,;;; r zoooo 's jaars "'rorintrcst
f 5oooo's jaars beliep' LIet
sonl gelicht is, *"u'u"rr tl"
eene

01, *,."*1 *::1.::

Bade. Toe'n cr. ten gevolge
mocht
'" ju""' tii" ook oPgenomen
werd toegestaan van f zooooo
heette dit dc
dc achtcrstallcn tlt'' uo'igt te betalctr'
om
rvorden
'r*i
van clen opstand was er vrn

:;:.::':'ll]"i;/ li"lXl

i"i,

Gcdurencle den 'erdcren loop

tocn vcrschillendc studen'
aflossing dezer schuld geen 'f'"kt -tt'-"n
e a narr' de zii'lc cler

rrir,

Stccnbergcn
zooals Brcda, ts"'gtn-op-z'o'
hct voor de overblijvcndcn onrvas
Staatschen waren ovcrgcgiulu'

*oc"rijr,",6

.'*::-*ti:":l:.,i1::J:lll:::il

Statcn vatl Brabant

:1",;l:

goccr gc'

n"*''{:::!::"Ji"J^bcrasting,nroestbri

jr'c'dootbctrren

reeds ltirrd gcvallert

ioittttriit "uf h"t ou!

l icdc a;tn
Iueijeri om. na t ot'
;,'' ;;r "l; ;"*o-n""'1"'
^:l'.^:-.:;,
leid" cr zich tout cclrtc:-:"-l]""t't"""
beide zijden tc betalen i men
*""t na l6'1E' toetr nicurve bcmocst voor het geweld u"fttt '
bcclc bcstaan en tot ceu
it.,]"*".- *,"t" i"ngevocrd' bleef dc ou<lc

verrvekte groote

ergernis'

onvermiuderd bedrag'

--;;*;;

Bosch
cloiino Bdo' Rijk$lchte DoD

."-'i,i:1"'i:';.,1ii"1*;"ll;Jm';:i*"'"i;0"

"'*"

vou p'c'reron

ir

'

88Alle requesten naar dcn Haag gezonclcn om- ove; de hooge

het latsn voortlasten te klagen, wijzen op het onrechtmatige van
der vroegere
bestaan der bede, terwijl in de provincin de renthefers
middelen'
beden betaald werden uit dc donreinen of de gemeene
D" .trro"g", gemaakte schulden lvaren gcmaakt ter rville van dcn
rv""n du, zijne schuldcn zoo beu'cerde mcn ' en nu dc
i.rtog,
-Mo,
zich beschouwdcn als de reclrtmatige bezitters van dc
Ho,
u"n de Ilertogen, haddcn zij ook die schulden op zich
,.ln
of dc
"n
gcnomen, dus: zij moesten bctaald rvorden uit de domeinen
gemeene middelen.

F'eitelijk was in Tilburg dc bcclc ccne verhooging van de

vcrponding. Het heboek ltcettc: ,,llock clct ordinairc lan<lsvcrponding !".o.bineerd ntct dc Cotrinxbctle"' In de gcmccntenraar
ickeningen zieu rve slechts een hoofdstuk voor olltvangstcn '
bccleu
de
eu
daarentegen twee voo uitgaven, voor de verponding
rvaarvan
Bedebo-ck'
lfzonderlijk
ecu
mcn
had
afronderii.lk. In Goirle
intle
aEndecl
het
om
rvas
tocrcikend
niet
dc opbrengst (/ t39,t: t)
het
uit
rvcrd
ontbrekende
n.a. y i+S , t, , r) te Letalcn' Het
Verpondingsboek betaald.
wij hebben boven gczien, dat de verponding cenc bclasting
*"t op d vaste goedercn: de bede rvas dat dus ook' Oorspronkelijk
gcechter rvas de bcde gcen ecle last, cle plaatscn wedcn niet
bctckcnd
bevolking'
ta-xecrcl naar hun vermogcn ' maar naar hunnc
op de bedeu
naar het getal der haarclstden Hct oudstc teglement

is ua,t t4!r, vastgesteld door I'hilips van l3ourgondi De. hcrtt-rg

had in <lat jaar r 44oo3 Phil' rijdcrs voor zich eu bovcndicn nog
bctalen
6ooo voor in u.out" en kind gcvraagd en vcrkrcgcn' tc
belastingen
andcre
gecn
h 6 jaar, onder beloftc, dat cr in die 6jaar
,oud.n g.ur"ngd wordcn. In het reglcmcnt op dezc bede rvcrd
het bediag, dor iedcr te bctitlen, vastgcstcld lcdere hoofdstrtl
het Plattezou haar a"and.el omrlaaD, mits in de stad dc ao" cn oP
haardstcclc
Icdcr
vrijlatende'
armc
dcn
lancl de 5' haar<lstede voor
in de hoofdsteden werd met I t stuiver, in de andere stcdctr met
Dit is on7 stuiver en oP hct platte land mct 6 stuiver belst'

de ondetververanderd zoo gebleven tot omstrccks I548, tocn ook bij

decling het vemogcn er bij in aanmcrking rvcrd genornen' rnar
toen iverden de lantlerijen uog nict in de bcde aangeslagen' FIct
eerst heeft me dit in de Meijcrij geprobecrd omstreeks 1613' waarin
tegen echter door Den llosclt, waar vele bezitters van grondcn

i.

I
t\
ittl
t

il
lt

il

ll

ill
:

89-

Ilct k$nm. zelf\ tot

de Meijerij woonden, protcst rvercl ingeclicntl'
l)ec' I6t 3
voor d" Raad van ltrabant' die dcn r 8'n
;;.";;;
rvordcn
,a:rnQeslagcu
besliste, dat alle lasten persoonlijk mocsten
nict recl Van cen lallnaar ieders hoofd, staat cn qualiteit cn
tlocbclc ti'idcn
."lt ft"a gcial haardste<ten allecn kon in dievan
-**U"
f 5oooo op
"
m"i"r ,ijt ; de.extrabeclc ten bcdragc
*".""
betaalde rverd
f
'
stad en Meijcrij, en waArrn <te Meijerij 44327
gchcven-'
consumptic
van
middcl
dan ook bij
Na 1648 rverd de bede reCel gcvondcn' I)czc veran<lct-tng
jcRomen
is ,c"r wnar""hi.lnlijk recds spocclig na 1629 ot-starrd
rang van
hoogen
dcn
van
llosch
pr"t a" red,rctie i.,ch rvas l)cn
tot ccnc vcovcrdq 51ad I)e
hoodstad (t) van llrabant verncclerd
gccn oppodecle Spaansch rvas' bchocfcle van haar
ft{.l:"ti;, ai
der
aanslaan
"tg,cn
hct
tot
ovcr.
sitic mccr te vcezcn, claaroln ging nlcn
hcbbcn
te
go"a.*n na zc vootaf dor-beecaigclt laudmetcrs
tlczc bcdcheffing rvas '
"..L'
ao"n olnl"t"n' Ecn van de voordceleu van
<latnuookdcbezitteSvanclegrotrdcn,dichurrneNoolrl)Ialts
Dcze Ineting hceft in
elclers hadden, kondcn rvorden "ang"'lag"n
Hct is dc glondslag gcwecst' \l'aa-

iifi"tg pf""t gehacl in 1634

naar later dc kohieren voor dc

verponing volgens de resolutic

van dcn 25en Oct. 1650 zijn vastgestcld'.(2) .
cn
Bij het doorlezcn van cle vcrschillende bcz\vLlrscllrltcll
zietr lve' clat cr tt:lkens
requ.st"n o- verminderirlg van bclasthrgen'
Vooral dit
,n, op het onbillijkc van de bcdcu gervczcn rvercl'
nlcn
waarvo(lr
'rrona nr.n cen grieve, dat, terrvijl de schuldcn-'
hng aigclost lrtrcn of
tt"ig"tt,
ft."""

".,.

1ldll:^n*tu"o
'""4'
O:'.1:. tto"*
bctlrae als
kunnen zijn men Drau steeds hetzelftie
'
rvanucer wtl.::]tt
""nopbr"ng"n. Dcze gricr''e was. gegrontl' Itttmcts
noodig \\?rcn ()rll
oorsprorrkelijk
beden
permanente
de
n.aarr, d"t
allc rcntcn'
te volcloen, dan moct er ua 164o ' tocn
"",i.**t*"
b"d

hoofiistaiton: Brtr$ol

l'euven

'
"lor
Op hot gemoeoterrctltof boruston:

' ^ut$'crPn

cn 's llcrtogcnbosoh'

-ifl-sr;"rrt
(g} Zlo lrlr. 8l'
a. De moil v.on 1631'
b.Spclflc{tiooododoclsratioYAnilo$lnnoDiloslyhndononz,i|lgdozcttoruhcbbrn
doo[ motorr (ltl l&31) iloor ! ll|ndmotrs'
boorrrdnrr hu)-soD' nulenr
c.

ti
li
'1

vro rvcilen rls s:rylndon'

Quohtor dor lenilorllen' soo
hooro'r
Tllboroh, v'lsons ord; vtrn do l'ld io'

."a" ii.f"i.o"t u1""""

'
Rr'lotl,\'aI stlten

oo

ndogolijckdosogocdoronilrlfft.l"ilngo-.'u.ncnnubi,tveopctsolcllinledchtdt'8r'lc

pnr^ v St'atg
ritn g6taurord (zondc Jslrtal)
srrr vludooXletroct.
v:ru dol
--- vsu
--- r
doo Ead v3n
it. Quohlor oD.'. sls c gotruxooro volsons rcs'
l@
vs! do Rs vatl dc rMo'
0. ouohlua snz. als c on d gtluxoe{ in confolmlioit'
1655'
uB
l{
oq
ls
!6
Oc!
vrD 93 llasll talq

ii
!.

-90tegeu clcn 12en penuing'

clic bctaaltl moestcn Nottlcn

*:t"9ll:"*O

Ne!{,lelttotdenperuring16cnl'oolalnal;li'toeu(lcedtlctreglng
zijrt
aanzicnlijk overscltot gekornen
tot dctl Peotring jo, jxarliiks ecn
i..,ii,' -*"u,,',r., r. l::::lll: :[,i::,.'1.:i,",]l:j:1ll
te vLrtlcll, Nairuit dc ,,ccuNcll
Na
nrccr noodi{ zijn ucwecst
dan zoutlerr rrclclra dc U"attt t''i"t op cle' penn:t'tg 2i (I)'entoch
r;"ra o. t"u'lcvoct zcltt g"r'""ltt rcgevcu Uit
irillr oe dorpcn

*i

rveLtl

gcen eductle

;"u'

:;;;";";",-

<lat iaar-lijks

gthccl rttrclcre
voorl:-.,1:::::tt*"t
zc opgcllraclrt rlcrdcn (:)

*"''t" '"'tn'.n

tult*''ott'
tloclcbdctr rvcrdcll bestceti' a""
*"
cler trcijct]j
toestatrcl
oe
lierst toen iu rTz'1
:"tt]l:tll-*'
ll:'
cor1l"*l
ttitttt''t.'"ltt't ' die r-'p al dc
l:"U"
rror'.lert tloor dcn gootcn
ecn decl 'lct liikc inllomstcu
our
ovef
tce
cr
\1o:
rlin:-cn dc IIo:
O:lt- Utlll-,,..llLt t'"'
':" t't
tler bcclcn te gebruilicn ter verzaclrtiolj
dcr
rrl..rd"u
"rt rli::rlt'
ccn clcL niddelcrr ' Ai" ""ng"'"na
's I crtogcnb'stlt cu .'trdcre clttiLt;,;r",;;tJ- ;; tle lleiierii 1111(blzI
gr:maakt
lloten
5l) i' rcetl' urcldin-(

'tlrttgt*:l:l ttl..,lt"l,lt"ttt"t
tiercn van llrabattt"
: lau cle krvaLvan ccn antlcr micl(lcl ' tocn "')ot""nt l':et bcstuttr
irt
lcn vlrn r''.:rsclrillcntlc rnrsbruiken ]]c'cdett
zil1,Jttt ae
z.llcu
tit,-e', hcerl i.ikh".l"', "n anr1r",,g"'ntl't rver<l in ,rvll
hct I'ermitrtlcren
lcrliclttiug van clen clntk oJ
!i!ir
"''i'i", s"ichting va[ ceIr
""' bclistingen'
t""'r elicrr rvij. alleen lret Plsn tot
tlicuct'
opgcnonrcn .liapitaleut ur1., a'.t tut' lrflt"tlng-'tl"r
""n
-zou.
doot'
hecrlijl<hcclcn -toch
'rvas
I). :rclltlldcnlast vatr al de atu'1'""
groot gcsorclcu q
.i!,O"ttttt
iie voot:rf,Saande unttug"n o"t'-ugltl1i
tlc cot<lc I{o: \Io: voor' dat
r':rn

rlcl 2o'o SePt l;:'1

tcrrrci'en

",1;:.',l;l:.T'r: jili

pnrLL-nt
p,,ra j,rarr,jks
l-li
lrrengcn
fonJi mocstcn
2jloceflt
ovcrsch<''t dcr bcclen Deze
hct
tlit
ge
(ieuer:rlitcitswe
van
De cotpora bleken cclttcr
tot aiossrng

'l"n "thultl
.,nmachtigltunrlirocentop.."u,"ng.o,niettegi]nstaan.le..l.,''".
voortaal nrct
bepaalcl iraddtn ' rlat er
\1o : bij hetzclfde bcsluit
betaald
mocht
de

zoudett clienen

"tenthouclcrs"
meer clan 3 proccllt rnteresr'-aln
ht" Ii'jkJ'rc[io i! dcrr l]osch
,r, ,t"U" O"*""tngn dr Bo4sn irr
"

"";:1.*:';ll;;1.i"-':l:1,':','.:;','".i"i';;:;$'"j;'''l'Ji';1.'I:i;
p4 Jnd

;,i';;iiiit".iD'.'uvi'irlLi!lllliri;
lr)

i)o

!'trui'letr L'xl'cFi:n t3i1(

t*"il ui," iil""o"o lrtti';e's "'

r,,,",-,,"".nru"drrsi,is"r:1e:0,Ko

ristcrw[k /ijiti'a: u: {'

- 9t -

i:,:,.":i-":,ili::::1"":::r'l:::"'jL.l
.,,'"'
'""' :":::i:l'",1;0,': i::':'
"*,1.lt"
':l:::i';li"u"'
'

l:",i-1,'",

^''i"te
er"
'rcr at

'l'*;;';;i" ''"""','
ll l':i:l;'':*1"':
i, d'c,r n,
tr,zc. "r'l*llll':i. 'l^n::-' l":,:',;";"'''1,,;l:;
t)r,crro,,rr

'll:l:",i,,,,1:'
:

bt

r.,

ill.

kcrring

I'll

:
.

Llat

.illlc

tt "'l'lj
r ,,,.r'' r,"i

,1o,.1

hcrt ikr : ,,n::e.''

cr

l;;o

jill:':: ll., 1",::":

$l:::,:::,":
',ll't,:,t*"lll.',"'.".,,."i;,;,i ;";"" "r''('rc^

.t.

.1.,ii:

jil"lt:::1"r,

l:it:Jl,:,r;',.1

nlccote-rekctri's

{zi( ('c:

':''u

ll'lJ"]'""t"" o-'o"l"s ']]...:1.:.'1,,'il;

,-0,
in"t'"'i lcfrr;-;(\'co
I'
l'1'.:''":i
:"t".'; I

j:.Lrliilir /-IIil:
t.c''',i;
't'
;;; 1, rrc,rc r.,c.r"r'1c'l'lll,"i''
:i;:

i'.ll

nL,il,),"u"'.'."

; : -;:",-i"l':i '; ::;iJ"'l,l,i'lll;,,';' l i,..i

",l
)'1.,'f ,',1*.'. :: :: l ; I'; .l l,;,]llli,1,,
:"iil,, :i:t.1,,:
"1," I "

u,,.,,

.i'"1;:.,^l;',:1"

i ii .i.J. ""i'"1,1'i;:l,,ll:,1,,,,,,,,

,r"o'. tt.l"'i]'.1.."1i1,1,,:

]:. ",,J ,,.,, l,.rrl. rirb,,r,)'',,;

cr'
t"
/ l-'oss7: 'chttl'l' ).",]","u",r.*,,.uik l,,,rr iiiJ..r','rl' ".P . '.:e'
;:l',i:,,1";
i,.1",-:.1".'ll'r:: j :: il jil
o\.(1.uo[i,r

g.jr.',,r,l"tt V.ota1 cle

ontzaglijl< vcci

,r,r,,'.

.,

gcliost

oor

ll,ll;

rutll

,,1,*c.l,ageu
,,,o'ding crr
'-. L,:ric rr.-LLl
\.crl'u'r'rr's
\'1o
innen
lvij lcilietl*
riL r\ \r
[1ct "
trciierr
--..,,-,.,-,,,"'rr lLt
ltrnt'rttttcktttitt-(
ntttlit..
dc
i"
t'

"l'lt';"

ill:'|

""li

]'i.':'j'li ;1.:'::
i'n""

""ll,llllllll*:':;l'Iili;,l'i;;'ii:
trr rrrd'*' '::':''r';: l''i,.1.:l: ;1.'l:'i'l':l'l::liJ,'.'i':'
: 'r''i''' ' u t'"'' .'"''
.
li,l:i, ,l: ll, )itrr L il"'llJ:"- i:

l*

l"".

jil,,lli';i;;";1"1,;-,'; :-J,.,1..,,*,;l:- 1l'i; ;ll';.'""

J-,"
*"" ''"

-, , : ,:,

"''"-""''

iv

99aan, doch sincls l6z(r vilclcu *'e trict

cl
lncc dafl .n, .en bczuittigiugsntiratl'egel I)c burgeurecstclrvet
is
positic
zijnc
IIoe
tclLcns voor icn jaar bcnocmd tloor clcn hcer'
hct
gc\recst itr clc jlrrcn l'irr tr4S is uiet cluictclijl<' nrisschien lvas
de
in
i,,.g.n,"c.t", ..ltap in clie jircn rict zoo'tr slccht baantic als
:' jrelft van clc 17" ccurv. Iu tlc rSu ceurv is hct ook wecr bctcr''
voor hct veheigeen rvij ,rp kunnerl mrlten uit de rccognitie, dic
ilijlagc C )
(zie
bctirald
.-,rll"n r',ui hct arnbt aatr tlcl hccr rvclcl
tusschcu
ilejareu
in
llarrr in dc:" hellt vrrn (ic I7 eeuw, althaus
1672 cl 169S, \\'ls llct cclle bezockittg, als mell tot burgelnecster
(5 plorvcrrl bcnoemtl. \\'cl llns eI ecu tractcl'ncl'tt aan vclbonclcn
rvas tc
cen', ct,llcctcgclrl) , n.nar tic iurntict'lc vct tutu oot cle lijkhcid
betalittg
d
voor
clclijk
grrx,t. l)c bnrg"rlt""rt"t. trl. rr'ils verant\voor
Jrij uas als het \t'alc httl lllcr borg llcm rverden
i.. i,,1,,r"t"t
"n,
ovcrlc c,rllcctc- oi hcfboekcn, tloor clc conlmcrzcttcls vastgcsteld'
Ilcrcltharr,ligtl en hij lcihtc zc lecr ttit erttl tlu coilcctcurs in tlc,
I), 1( (oll(ct(uii \\'ill etl !cl illll \\'.ol dclijk vorrl de o|brengst
a",ta,',t.
'i,
kon
hunn" rvij)<. llleven cle bclastitrgschulcligen in gcbrcke; -clan
cn
$'tc
gcld
kosttc
hij hcn rrc'l gercchtelijk vcrvol{en, maar dit
is
Wt:l
?
nx.rc.t dat bctalcn, als clc :rangcsl;rgcnc onmaclttig bleck
rinl vildcn \\'c lll sQll)nlMe tcketriugcn cen aftrck voor: <lergclijkc
in
orrinbuc PoJt.tl , clie clal dcu collcctcur cn detr bttrgcmccstcr
sch:rdcallc
niet
zclier
hierin
ruitgr,aI r'ali.icct.lcn, mlat toch rverclen
qeregclc, oPgenone[i ln1ms[s vinds11. 1ve ltert,a,.l..u , ol,h^n, nict
hun aaniraalriclrtlr vootbccldcu, dat collectuurs in gcbrekc blijvcl
alti'jcl iicp het
clcel a,r cleu bulgcmecstcr a tc tlrageu l)och tlict
tnaar vccl te
z(x) c{. l)c colicctcur k*'ant tlan $cl tot zijn gclcl'
hct
laat cn nlttuurli.jk krcgcn ot''k tlc bttrgentccstcrs vccl tc laat
altlctc
jaar
ccn
*'ccr
icdcr
ct
qeltl rlr:r tle coller:tcrLrs lrinncu l)aar
rvcer
i,urg"rtt"",,t", bcnoenrtl rvercl, tlic naturrrlijk oll zijne belttt ook
bcbctaling
op
dc Jrllcctcboeken aan zijne collecteuts uitdr:clde etl
l]osch van ljcclr
L()lr aan tc tlt ittgen, omclat clc r'-'ltv;rngets in Dcn
vclrvat'ring ontscltrontclijkc
er
ccne
uitstel ger-licncl rvacn , nlocst
burgentecstcr
jarcn
de
v<!r
llet duurtle souts
"l{cl<ening'
"to"n.
bcsijs cn rcliqul" l<r.rn tloel vc-r'rL cllost ctr schepencu lJovcnclicn
I{!j
vcrantrvoorckle hij zr.ro'lt cetstcn liccr tr""it al zijnc inkr.lInstcer'
bestond
ield clan n,,g alti.lct ecn batig slot in ltanclcn l)tt slot.
g"rn,,,,nli.jk allecn op hct Jrapiel', tlaar hij het gehcclc berlrag
".ht".
dcr ccrllccteboekcn irls o[tv:rtllistcu vcrantrvooLdde ' tcrrvijl hij in

tt'cc of clric trurgcnrccstcrs

'

9'i

hacl f)an ga
lvekelijklieid og bij lmgc na nict alles olrtvangcn
dan nog ccn
hii cen oaar iaar latct wcc! ecrlc narcliening' rvaarbij
clie
tekening
linale
'ict
ill rr i.iiir*r Hielop v<.')gclc <lan ecnc l-c' Iir;rtilc nirr(' kunir*i'
r'ctt'rondu
sakl.
t'',,.d"tlig
;ldt"t";t;;.;;
id-

.lcnigntartl
;;;;- ,; ;tt*" jarcn, bcsloot <lau zijtte * crkzaamhe
lrij
n.i a.t It,j cen clct natekcui'gcn vcrantrvootdtlc ' als
;";;J
\tirs bcttocmtl'
i;";;ilt
'''i'i.t. ,'"r, 1","'i \rccr t{'t hlr'tc'rLc'ter
""
clc rekenitrl
illustratie:
tc
getalleu en fcitcn
r6tjo dic
in
167z
van
' irr
vai t67r werJ gesloten in r56, die
l7;
lal
clie
1656
in
167'1
vau
die
'
-o ,OZS ,r', 7,
in 16l-9. ll-ct..dLrurtlc
tgS, r" var r()76 in r6li7, <)ic v"n t677
- Jarcll' voor
12
dul lespectievelijk 15, 8, t4' 12' 20' rr en
u'ercl'
cl vollcclig reliclring cn vcratrtu-oorclin{ gcclaan veu
- .l)it.lrlccl
clie iu
ioo .,oor,o."n, lci tangst licPutr clc rckcttilt3en
.r'Si'
lI:ii
dus
ill
I;ls'
,irO, att pas na 3I jaat', ctt veu r6go' die
icls
hct
\a 169o wcrd
--'a"r*;,tr ge.lotJu konclcrl 'volcl"n
rvcttlctl
toen
beter en in r98 klvam cr ectl vecl betclc tocstirod;

cu krvam e e'cll ontvallgel'

burgcmeestcrs en collcctcurs afgcschaft
tl:rt trlc. I'rter'
;;;? ;.t tijd van Io jaar" llerrcden zullen *.c zicu'but'gcmccsters
'
. t".ugk""rd. tot hct stelscl van cnjaariijksche

mrar toen oP bctcren grondslltg'

'foctr tra I7:7 tlc
In ioille rvas' clc tocstand clczelfclc
cu Tolkautttgemecnterekeningeu onclct coutlolc van <le Lcen
ttut.toennulil..c
l)e
uroest" clit nattrurlijk vctrttdcrcu'
i.;;"t,
firirlc
gccu
(ioirlc
nc'g
tlie
'
l",t""rt*, en collcctcurs r.au
iu groote r ':t ltdaltrtioot
iJ"rli,,g h".l,l"tt gcclaau , i3craaktcu

rvclJie ttoci.:t:..
genheicl. ZLi haclclcn getclicu<l c'p <lc rvehvillcnclhcitl'
nlc(ir (lirll
sorIrs
l!+
ell
t3'
tlic
hadtlel tinclervonclcn,
iurg"nt"att"tt
-ioua
uu hutr aftlctleLt 'lc sl'rtetr htttrucr relienitrgcn {c;rriltrci
,o
l{aacl vior statc onr
fr,rA"n. Zi.; atlressccr''lcrt zclfs (r73o) rru tleulckcllr!]gcu t!:
ccu tcrmijrr vatr jaat tc n)ogcu hcbbctr ottr hlln[c ()()rcl (Lrt (le
'.
sluiten. \Iaar dcu g'n Jaluati l73t Ncltl liull gcant\

;.;;;t
u,"".

ni!L
moestcu dtagcn, clat tlurgclijkc ourc{clur3t'r:h!'tltrtl
l}lirir]rti.lr
6
binrrcrr
.q(.:ll |t(']r
.,.,ork*n'"tr , clat alle rclie tritr{ctr

t.ts

gclnoct.te korxcll"
rDocstel zijn en dat, onr aalr de rc(ltlestillrtcn tc
'
ilrOct' r;3-: 1t)
bctaalcl rvorcleu irl Oct. I73I,tl, in '\pril liir cn l'
Ter vcr tluielclijkittg virtr ltct rlrctit gctleei'lc ()\'c! Ll' \'clc

ulrekeni

lD')csl

gcn tlienc ltct volgcudc: tic butgcnttcstcl lirll l();i'

(1) llquesr or llnlwoortl iu ltoL Archiof lt' rioirlo'

:*:i.i-:::1'

:i

"-94de Sancle, vcl allt\voor(l(le detr Igon Jan 168o zijne

ilkorrrsten groot -/ 48$lo: 17: l+ cn zijnc uitgaven tot ecu bcdrag
t4'
val1 7 4o.1u6:5, zooclat hij ecu batig slot had vau / 8384:-t::
in
hartdet
nog
hij
hicld
1682
l'n
Oct
Ilij inc narekening op dcu
Novcurber r8r
1'to5q,'t6,2. Do i'inalc t'ekening van den lgennatekening
de
laltste
,t..r- nog cen saldo aan vlrn,/ '+iS||7|2;
[og
lrij
- <)213t4
van tlr'n l:en -\r-rg. 16ll$ doct olls zicll , dirt
rlco
overhicid, ciie hij cindclijk bctaalcl oi lcriult\\'oord irccft op
+." lrebruari r639.
I)e burgemecster vln lSo, Diottl's Colcn' \'efitutwooldde
Johannes van

clen
./ z5o-9:1,: I Zi]uc lclicning rlctd geslo"cl
de
llij
7'6:So:ro:,r5
9". I)ec. it.q: ,,t.t ccn bltig salclo Iatlhij
r4:7'bij
l3r3:
rroS
-7'
"r"k",ri.rg vatr rlcn t'" Ju)i Ir8r'r hiclcl
lo:3-cn bij de
II3:
llog
1653
llci
tZ'"
dcu
-/
<jc :o lrrckcuilL
j' n:rckcn;lt'J d"n ro"" -lau t6';rl blcck hij lu':er uiLLc!'evctr clau
i,n,r.n*"tt t,: iebbcn. r'i ,i 6::5:Ii, rlic ireur tlcu lIc" llci.d'a v'

aarr outtalgsico

scr(lcn. \\'clk ccne vcr:walt'itrg itr cl<: <iorirslitut: tie s llicrvatt

walcn
irc'. sc\(ilg nroest zi;n, is tluiJeli';lr' 'iIr llct j:r:Lt l"So bij\"
loopr:ttdt
,t. r(.,t",r;,t:"n valr lllie bulgcnccsierri siDLls l"Tc-[orj

bt1:r:ri,!

\\'iliell
ra)i5 r,'';.c; nori Sccl rlit t- tclit rlittl3r:tr clefilitiei gcslotcrr c11
l)ct:LL]llgctr
ci i]):| i bi]!,c]':.lItt.'lt' L)r: llltr,...cIriec:'Ltlt; t]c.]cn ]trttrtrc
'tli;i clu; v"roL di: hlrtitj' cl:rt
,rp ,r,.1,,tr,,".t1", ilrl '-lc scllr:p':ltclt:
toi bLtlLling' n(l c(l1s 1oll
ilicll
n,".", "j itct ,,sla;rtr" dcztrr l'evclsr:ltt
ijellrli {j;rn !\-(ier- (,{r1l all)(l(rcn I)llfilutTlccslcf:lls l)i.1x:Ll:l)ccr aiillwczlll '
r'olqric orrtclL"
orr,ar ,lal ;cl>cut'.lc ltct ook , (lirt i r i'c(rl br"t;l1in']
'
in lirL I ',r':i.'. i lLlrl'lr'rLrrir:li]lr I i':ltii' ti ilc rL qtntctr
(:f ;tr,.11
'l.i,l
.ritj'lj;t]1ic; :Iirrl 1.r l)(ll-.-1ctr)('(: lal'\ r)rJl tc lJ'Irl(:tr [''i3lg11 NL:tli',1airrdi:,{ i.t)()Ibc(:irLll 1l' iirl) \!e (lir:LlriLli ll:lll ill llt:l -\lcrllt'ri:r:Ll
\rr:reij}:
lt1 dc k,)it.j aal)'Lrl{il ( l)'tlt(rll ''lrn rlctt lr:ct'r1'r'ri:; -\rrlol:il
IlLl)
(ll
lll){)tlitrlr
tl()1rrl(
(t,t.) . r7t):\. L,it (lictt fil'l zi;rr "tt'; )r':irtiL '
\rc
1('cjl
,i,,,ti ,,a scl)rjtiillill I) lri lli\! d'll'1i "tlrlt:r-tll' llll|lrr
".'ritcll
\'illi 1 'rn"r:ntrlt:ll
ic1.:i ,arli (l !t ;1i1,,:li. tLurr' rle l:'rr'": lr:itrlqL l;r:ll;lr:lrjn
lltc't'tt, tlc-'rrt
,
I
ziilt
rt
lrt,
.,uo"r.,,,,,
ili
<i,
r'l
,:r'ti
'
.Ljarir.::irj-".
"|gt_"
(lc n{'iirl'n
lJiil-:irllri
irri
ir,.:r! ;:iln l'1,:;tl,,r,;ri!l r'tnurr!trri 'n "'!iIIII:riII
vrri:ir
Itilr'
irL:t
ir,:cli gesclirr;i'tn \\ ij ''nllt:ctt' tt 'l:tl talrtt
lroll)icrl;3rrrrrL':irl:'-'rl :r! d'lj.n i.-r"d i.r-; 1'-r,-:1 r'rIt-rl .'\triirni
r,:lr
r'ltt'.:-1tl , tiir nr'l;1ttr:11 i!:r'tuil \iirrrll'
iii)'..r! .1r1 :t!:ci:';,.;, ll ,i, i
j,;):a .r'rJc'1,:r;r;;r, ! 'l:". I'r,r' ',iI'(tL II ' I ' ': l r ! t ' i " i ' { i ' ! i r
'

In

; )

: rr

!,.*:d,1|i-li!}a?'

9succes deze machtigirlg hacl , b)ijl<t uit hct bovcntcrlr:Lal'ic '

hcef:
dat er vr l{)ti5 geen cnl<clc iinale lckenirg pirats
1;''rr\
opg'l()cfrcli
ri)7;
gclrad. In r6Ez serd dc bulgclttce;tcl
zirn docudagtn
S
birrnetr
cu
clor:u
te
im ,ijne narekening
hacl izic bovcnl
mcnten oP dc sccletarie ncer tc lcggen l)cze
van /S3S1 :
betig
cel
-'1ot
t"t*ittg in I6lio geslotcll mct
Or t tr):2
teo
"i;""
cicn
hij
clai
,I t ,+. UJ "ptocping hrLci cljt sttcccs ,
geiliiUctl
l(:ll
narekening hicld. In t6S'1 *'eltlcl cr ocionniurtie5
vatl e:itliL-!.clI)11laste vrn tlc burgttrrcestets ctt ctrllccteut's (rtl. tiic
tltr ltcrLlt
(lc
cc'llectcill-s
lllct
\rcr\\'ilrf(:n
cliug en tmpostcrlJ nlet re
l)'z'r
xt\
ti'o
r()79
1677
enr;"n bo*ng",rocnrd) r'au 1()7,
'
qe'Qtltttt.ri't
toett
rterdcu
ir'"igatrt"" eenvorili3 dic tc lre'ialcn ctt
\''rr] t I 'i'
Jii ii*.g (:z Fcbr,i binnctr [i clagcu tc docil olt b()'ic
(ifric
sr':trir:'r"c
J"ug, itJn ioor.l"cl" r'irn rlcu dtost clr de arnrill. )
()l
tc ii! r;'Lr:
:;u""". h",i, is uit <le (onvr.llicdiec; l":il1lecliellitlSen nicr'
b!i1':'rllrt!-Den 2tj.. Ilairrt tlli; rvcrtlctr dr: itr i;cbrck bl :i enrl:
rc lt"l_
Llocuill':ltr:l
l:Lrttttc
ters gcsommced om bintrcu s tillctt
-ili:': rorli
ri'r':
d
:i
rcn oP boete van 2j qld l)cn 1"n -'rul
"
Irr: !r:ci
ntatic herhirald, (ntcn hari clui rttiul + itr:tillii {!"':r(iil'
ir" /r
bedreiging vall gi.jzclilrll icg ltuiz': r:rn rlttl \1)rrrc: '
t
uict bi'rrncn clric tlagen v'.llt1c''ltril '\l:r i!i!11 LI''1tr L'-'l':ir;irr'' '1 "
r"t:l'l
ri'"Lr
irii
li
31c1:i;'cirlc:r
rirtg gcgevcn is, clau zijn cl tttin:'ir:tr"
,-eltuisvc::

l( \\'c( sl .
[n ]Ialtlt lSi, vorril ll1(ll il '\'cL 1\iti rlic:_l\ir ')i' li t l'r":il
cl' !"1i1
cn scircpcucn [rcsl<rictt tocrt t'ttt llln tlc lllli"ilt Li:lqt::it']
ir'rrl'l
'-'r
l.onte urcer i'c irci1l,.'n ilil ri,., d,,'rt lt.ttt ,,ir .cil':c:rqci"':t
I
i : 1l'
ll
gcklcn. l)c buLgclnctslct:r \\''lLl!:ll il;iirl'irili :r':l"l ;.^"
,tr"".t g.1o",1.- ln{'i)llcr , tla'it i '; ;:tr'_' li' ri " l' : c:r llt l'i"
r':\irlrlil"i \ lll
Itutr lcrm,l3cu i[ rrl,rt:tcit ]ittltrtitt s''ll r:r \itt'r ric
:i'titnli:"
'-i:1]lt lrccil1''iii"l
,'"rpun,lir'tr:'"rl be.lc. L)llrrt iLt: 1i"oir
i'ri \ir' lii \'!i' l_
itr tle llratstc jlitctr ltatl tll()Ljt! rl rrirlltj:^)11r ' rlll!':i '!
I i'l
(1
5':l:'t ni'
rr,:rrctr l-liiccl g:cl)l11chi li;i1. lrei r,.,,,t Ll- lt:Lilrl iirrl
''i(
tlcutigt:l schc|cniriir'r_cIl IlLll \l(l rlrl)lirrllrr 1'_,'eiill _\l_ ':i t Ltt'ile:"rll I
l

,J,r,,rg"r,rt ,r"r,i, r,rLl,lcn (lll:r (lc l)( ir('l' iir'll! ll iil

il

iillll!r i"rt tlrLrll'

rr

i "rrl

tiiti'rrtt it'i'"
stctt letroilerr rvot,lcl, Ui1 <lt'n"1 lltltlniirltt:ttcllellirtg'rl
l' Lrili t" r rr I
tl
l
iLlrtr!r'
e[ ij7 l]esiL)telr \r'c!tklll, ?t)Il lli(rl lirlllll{ I lr''
(:i1i i\'lli
t::iI
rlczcr: bctlrcillitt;; (l().1 ll.r!l !:()il'"il'r) irttrlt''- t1- I)IIIi
*
\'
r'tl
""1 l )l
ri7t, r',;.1 , l - r , l i - , l r - l Lf i l
:11 rl:t irr, rt ,, rr
r" :l li):rl'r'- : i I I
(

'

96Bovendien waren

er op hen

nog tot een bedrag var.

44co aan

ordonnanties geslagel tcr betaling van ente van opgenomen kapitalen'

zicu, hoc de regenten telkens dreigden, maar

ten uitvoer brachten, dan gelooven
de
drcigementen
zclclcn
slcchts
deden, maar dat zij
uit
noodzakelijkheid
\ye gairrne , dat ze hct
\\ratrneer rvij

zelvcn bcgrepen, hoc mocilijk ltet voor de butgemcesters rvas

aan hurutc optocl>iug tc voldoen. Nlaar zij kouden uict arlders:
het
,,'s lands comptoiren" rvilden bij tijcls ,,a.rnbetaal<1" zijn. Zoo rverd
dcn burgcmcester van t683 lastig eemaakt door deu ontvztrger van
de vcrponcling, die Juni t84 aanbetaald rvildc zijn. IIij, de
burgcnester , kon echter geen gelcl van de collecteuls loskrijgen;
dc cg,cntcr hielpcn ltctu nu door ltem te machtigcn /l5oo op te
llcllrcn, \laarvan dc Lcl)tc tcn laste dcr gemeeutc zou Lomen. Verder
girrg cchtet de rvehvillcndheid dcr lteeren nict: binncn hct jaar
nrocst hij dc r5oo gulclen terugbetaald hebben, andcrs zou de
lelte te zijnen lastc komeu.

't Was echtct geen zuivcLe naastenlieftle, dic hen zoo vrijgcvig
tlccd hurtlelcn; zij rvistcn zeer gocd, dat ltunttc vrijheid gevaar zou
ln,rpen ; rlat zi1 , als zij iIr clen Ilosch mochtctr komcn, gcgijzeld
zorrden rvorden, op cigcrr kos"etr, of op kostctr der gcmcetlte, als
's lancls kantoren vtuchtcloos gcsommcerd haddcn tot bctaliug

tlet in geblckc blijvcn van de bulgcnlcesters moctetr lvij aall

oruracht , triet aan oll\t'il tocschrijven. Zoo hacl bijt'. de collectcur dcr
cxtra vcrllon<ling van

7 7

Ilog geenc afreken!lrg gchoutlcn iu Aug. t 63 5,

hij kon dit cchtet uiet docn zrrnder zijne virstc goedercn tegcldetc
nraken. I)rr..rst cn schcpcncn bcgrepctt, dat dit h1[.] was, steldcn de afrc-

ktnin uit elt bc-'Lrtctt onr dan maar - nrctr ltad hct gcld zoo
tza o1, tr nenren onr in de ecrste uitgetvc tc liuttncn
rrtxrclig
- f
vo,rrzicrr. In t686 dczt:lit1q cllcnclc: gcctt geltl, tet rvijl ycrl><rrltliug
err Lr:dc rlocstcn l.rt't;url<l *orclcn. l)c brttgcnrccstcr vatl dat jaur
kiccg .,atr dr<,st cn sclicPeu':n vttrlof onr gckl op tc nelnen. Wecr
$ crrl er l>eslotcrt otrt t.titvrreriug tr: {cven :ran tlc ltcrltiaide bctL eiging
rr,:f gijz,-:littg. In r687 wiltlc ntcrt tlc ctlgcnltttcll v;In (lcrl tttttl-bnrgerrrleJter !ul tb76 g,tja;la6; bijna ecn jtar latcr rvcrtl dat besluit oPtrietrlv
:trnor)cn 111 i4g11 r,olgrlc einclcirjk tlc afrckctting. I Iclhaaltlclijk
ri.,zr:ilil,: lijdr.n.,g.:s,. h:r:clenis. (i:ttt rvotttlcr, rlxt lrct l)ul llclueestcl s,tnibt cr,,:lir1s ;rllc lur(lcfr br-ttckkinrJcn, rlrtat;iait inalttilclo vefant$,,rxri( liililrci(i ',/rIllt)Il(l, li 113., 1lr r:ctr lalt [resr.ltrrttrvrl rvctrJ, tlictt tnert

97ret tcgenzin aanv:raddc en ll'aaraall mcn langs allctlei rvcgcn zoclrt

te o[tkomen. 's Latrcls regcering ctkctrdc tlit cloor aatt harc alnbtenarcn en aan die van de Adrniralitcit hctplivilegic te vcrlce[cu,
dat huu clergelijke Posten niet opgedragcn rttocltten worcictt'

Iu

1693 rvcrd <loor Globbcncloncli tc't burgernccster virn Gortlc

benocmd Simon cle l.ccus', btourvcr , brander, ltcrbcrgicr en lanclbourver, een dcr rvclvarendste ingczctctleu. Dezc wctrddc zich ttit
de I'ld, N{o. met het veLzock henl vau de vcrplichtint t{Jt hct alluncnlcn vall dit burgenrccster schap tc otttslluru, kraclrtetrs cic rc>olutics van dc licl. Mo. vrtr dcl 3oen Jlrn. t6ii en (ldr 2')en Xl:rari

t672

, \\aarbij dc

pltchlers

van 's lauds noletrs laten vrijgcstcltl'

I-lij rvas nl. ook rnolenlrar. .foen clc Fltl. ]Io' hcm r.rlr gt'onci tl:mrvan van de vcrplicltting oltslocgen, l'cr\\'eliic tlit ccn groolc t1rgewondenheid iu ltct dorp, cll ccll recks rttn c(lLlcsten \"1rdrll
naar I)en [{aag gczoudcn. Ofscltoott dc adtcssatrtcn aitntoolldeo,
dat dc molen, waat Dc l-eeurv zich <-'p bericp, rlraar ccr klcjrr

()cr') tcrt lIrLlf

rvatermolentje rv:rs, dat slcchts gcbruilit rvcrcl vau lJ;Ltlis t
er in hct
tcrrrill
IMaart ett cnkel dicndc olrl c schols op te malctl,
dorp nog een andcle tnoletr rvas. ccn \;nCkurcllmolcn' tlie ilct Lc'
heclc jaar door voot cle ilrgczctctrctr hct iiotctr Irtaaltlc; oi-iic)rot'tt

zij

aautootrden,

tlat rlie tttolen trict alttt lteltt, Siutt:tr

elc

Leeu\\" toc-

behoorclc, maa aall cle vool'kiudr)clt lan l)c LeeLtrv s lrou\v ' crl
clat hij <tie dus -*lcclrts in ,,tocht" bczl'L ' nittshiclp l'lvcu rititti{
succcs hacl ccn adrcs latr (]robbctrclotrcli, clic c' lt bctoo!'ie: en'l'r
,,hct cene ongchooldc saakc sou\\'dc $cscu, 'litt iltldcl'c itr!:isctcncu'
ltotttlctr, leuc"'cl tt:
,,clic hacr uiet gcncrcn lnet blotl\\'cll , hcrbctult
de I
d(rr:clrcll
tloctt
niet
,,stolicn ctr soo t'cle conrlucstett
'curr"
'rlj
(lli(i'
p'i:r-i\rr1
L'ell
tc
dicltcl
cst:tt
sttllett
l
gehourvdcn
gcmeijntc
,,dc
r'.1
,,gclijk ttcu vooLsz. tlc l,ecurv ;tlz tli' -qt't't;;:"'i': itslitt 'i!!t'i i
bc'iriLI
,,tttr{t otrht/ost tlt tt b/ijLtrt ol) plctc\t 1"11 i1111q 1.':ltt tc
strelikcrt
niet
allcctl
stris
i]n(le
all:r()o
,,ricll l)allf \\'aterlrl()lcntje.
'iti
,,tot !.ltoote klcijtrachtilqe virir dctr :rLlplrlintrt, tttlLltt orrch larr rrllLl
,,de particrrlicre lrccrctr dct' Ilcijcli.i lcgJrt ilcblrenrlL "utLttr' li'.rt.lr:itlloll \rc'i.:rr ll1 jl
,,nrccstcs te stcllc:tr, tlt:rrclckc :rls<lirtt L':lt' rtirr rlcll
rtrt"l'
,,vt'i.j,l0tu alttl tli: rtlrtl,.l, ts r-;trt 's l.tu.is [toi' ni " ' tl]ttlri
.'-:ltl
l'lcillt''
,,tc lactur getlictcll il.lt de cilrlcttrutis ('f tij'lllcnlicrs
rrllllluls
{lrlr.rI
rr'ttt
ui't,
Lrtttl;t.'ltrtt
'-rtl
,,rrirtcrrnolt:utjcs, Oli'sij dcsclrt
tl'ri:ti'i;' f ''r-r ''iri
,,tlc antlc'rc iollcs(t(:ll(n ut;t itti i',it,tttrtt;'t:i
t'rr'lr'
,,4ttt l'L ir'tliiatii, ttshltst',t.9i t'tt,/itt t:t'\itit :'r';'r" ' '/' _':":ir'"

i'.:

'

'.;.

iir;j

,.

i,

',i

'

l:'r "

I'

-98-

ii

al molentjcs lacten winstcn

"ii"ning o*tlast " Nicts hielp : tlc

,,soodanige cijgcnaart

clcleprofijt doen

llaacl van State

,:;;-;;;
cctr ancler
i,i""i uti de vorigc resolutic Grobbenclotrck mocst tletr ccd af
rvcigcrdc
i"t-"rna,., mairr clezc, utonius Botcrmans '
dc licl' IVIo' op
t" I"gg.,,.itt haudcu vatt dctt tl'ost' I"crst tocn
en hij nu
Grobbcnclonck hcr]r gclastten dit te-doen
.;r;;:i
dczc ktvestie een
t'rt., langcr drrlftle rveigcreu' krvam aau
Ufi!.Ul"t"".
eindc.

zagcl ' het

bulgemecstcrs lllocstcn' zooals sij bovcu
lrertltganuctr'
ontratucrr r'rit haudeu vlrl dc collccteurs <let
uit cnkelc
zicu
ruairr
tvij
,n.t".t"n clkc maau<l 'rl," opbrcngcn'

l)c

(cl(l
i.r.
I

aanteckcningcn

lan betaling, Jie br:t'aanl zijn gcbleveu ' dat zij

nog vccl.langcrcn tijd

gerv..iorrli.jk rttecr clln tNce jarcu, eu vaali

tlragcn lcrlclc rnaancl'
noodig lracldt'n orn hun aanclccl gchccl af tc
rlm tle coF
s(rnrs"lccl llkct' z.otrtl cle bulgcmccstcr clcu r"xster
tcrr slotte ruct bclectcttts tc citcclctr tot ltct tloetl vatt l>calitrgcrr'

'l

,t

,.1

'!'

t
I

:l
it

I.

I.

l,

:ll

li

wirren ge\Yoontlreiging van c\ccutie. llaa ook tlezc collcctculs

'...,n,tr,,.lrtig r'olstt'clit niet onrvillig Zij rrarcn' cvcngoed als clc
,
lijk
post cn llct
lr',rrg"rt""*,trf , slircltt,iilrs lan tlcu lrun ollgctlrotrgcu
clcurrvaaLdcts
<lo<-rL
ma,J lns (lus lllct tc zccr vctr|r-rtttlcrctt' als zoo'n
clc rttittt,l"rinlS,t n,"" ,f zijtte lruisvrourv st'nrs in lvrrctlc tcgelt
,t"rt i"t. rrcl otrL.;tak en hctt tltcigtlL: of zclfs urish:tntlcltlc'
ctr
Uit r,r,.,t olls |crliltlu-i)ilrc Yclzct \\ils eclltcl llict gctxrt lootl'
hct
oP
broo-(l
cn
ol)
\!ttct,lc 't ltcllctrctt zettctr (lc r\'ecLsPntttriaetl
lltstl-:ir\tecl. (rettr rr't,ntlcr o"li , <l:tt iclrrlttr<l t'rt cctt detgelijlicrl
of
lllijvcu
tc
p.)st gct{)ci,cD, zijn l,'est clcrrl olll (' \'all vcrsclto"u<l
'ltctrl
,j,', ,,,ri t! ri()rrlcll lc'Jgctt' flltar ziju vet zet baattc
"f gc'lijztJd'
"i;1"r,1" rl,:r.d :tlrrccl
trict, lrij
"t
l)c c(rllcctcu \1)r'[ (lcn ]tcttlt!;ttl'l ()crl! ctl llrocliltovcn l'lttr
llrtl qctttu:stct
t)\)2 vtL: (ri) last 1"rlrl clc kiD'lrrttr vittr tlcn !1t:rvr:zttl
(lrrrsl
cn -5(llcl)cllcll
lilo
v:Lu ,lat jr,e,' in gijzeiin;'- Itr tlc Ictl'lttlt:r'iltg
ve',le',-r,n -lr:li r,-,1 1,.1111 r,1r zijrr vt:rzot ksclrtilt. orn iu vtijhcitl
gc:tcirl r.c ln()r'cn \',1)l-(ltr) , lull:'til 1-rc'clril;l ' ll:tat lll zijnc hltvc
(rll zi.jrr tt: r'citl :'tllatl(l !irital (x'i
,.-t, ,tt.ub.l' rc,:,ls
'\ilrcll
"etlit''r;lti
IIij rtt'rc:t'"
\-r.rl.(,ci]t zoLt rrr,trit tt ' z'r'rrilrL irij rrir:ts trlcul fxi'/'ill'
rht
lrij '1'r
:tcll(:n'
ln'r'
cclitcr <!t lr'.,.tr:n v;rn ;lrjzclilrg l'ttalcrr erl
rlc ,:ct'1,: :r:t:tlnl:llirrl zir-lt lr' cl ilr Sijz':lilrq z'ru lJrr!'(1\1ll'
rtrllt:rlillc
i 1,,': l:,rr'1 li 1 1,!i iit(iirt ritit' tt, t ''ot t irrrlt'l;ii' 'i':

09cl-fqctlltnen gcdartlt
verantwoodillg do<.rt tlc burgctnccstcLs of itunnc
gccrt t:ttliclc ge rccrlterverd, hct g"lJ ktt'.ut teu slottc terecltt Uit
()et gt'lcdtu rler.tl
biurlit
cr
cen
dat
malierl'
op
te
rekening v clien tijtl is
ctt schcl:ctlt'n
tlrr-'st
llcurltlcu
Toch rs clc toestancl trcurig l)ailtt-rttt

'lilbttl-q mct 1r'i

zich dett 2In Jirntlill i tr9fi tot rlell ltccr r':rn
l)|tgctltr:i:'ritrrs
verzoek oln lvegctts rlczc slcclltc tijclclr itt Ila;it-'' ":rtr
cn collcctcurs , vaali zoo ourl ctcncl , tlllt zii lczctt llr)rll 'chl lJ\ cll
r't:'l
kondeu, cen outvallgcr aal) tc stcllcl) [)audor''t zt'ur]crl
(rl d'lll
\\
(lcurwa:Ird!fs
cll:'onkostcn vatr ingcbiccler:s,
":')L)tlirtrllcrt'
ltc"
De hccr bcuoemclc tot olltl'allge r -lolrlrrr 'liaptisle Sr-'ii-:lt lt: oll
g!ll,ir':l(l(]llectcur!
iilncll
tractcurclt vroege d()or b'rtLctttcc:tct s |'l]
Del{aacllaustatcmocsttlczcbi:trotrttittlllocrliieLrr'':nltlr:etr
(lc gLlllccnlc iLillr:cit)r)iril
uitvoeri!.:.. stuk (t) rvcld ltet r'or.ritlccl r(]()l
(1e \'!lirrl(lcrirl-i 1r"r(i'
titctt
r''rtril
15 l'taa,t IO9i.1. In I)cn llrta3
""l' ut"t, ltaci llcztrilar t(jllcn d\jlr l)ql-s()i)11 \-illl (lrn b'ntx]lr)(icli
' l)rc;:t cl) s{:hci)cllrl]
ontvaoge[, ,,als zijrltlc vltr t1e fitcpschc r:t:ligic
tllit 'lc
,uim,lcn ,1it bezrvant uit tlctr iicg tloor cr op te "liizctl'
(iir:
il
'lr'elr
petsoon itr krvcstie ecu gcltr:ttirlcl lirrl !roiici; \\':li.
J t tl
lLtr'lllttt":'it
!'o'rl
clllt
tttc
etr
zijtr
zou
l'rc,testant voor te vittclcn
(lt
z'
collectcttt ook ttr:,r,it .cn l'l()tcstiLot 1-rerl"rrtt'i lra'l' ilalf
r:tclt
llt'
1
:lrt:rl
betrclikiugc[ c!]lle Llootc lrnlLrttiLci': \'c!:iLl]t\\oilL'tltlij
:l('r
vo"rtlcu, tcr,r',jl (1c \ oor(lrcln er iuirl r''tllritdclt irr'tlt:l:1i:iiiji
1'ri
J.\lrr)t!
L'
gcrilg *,atcn. ()ok c'le b'llci:l ilr- \rrr 'Jlrr- 'lrl '!|
cLLt ttt"tt '-t-- lti'rtlllrl'l
icrarrit * oor'<lcl ijk hc itl ttlct zicll ilralcl, rrittrl;ral
i llricrr' -i '('
1<uirltcLt
llittl
roL)f
van tlc Gcrcfot rrtcct'tle licligic
goerlkctll iug blect toeu rtici l:tlll'ir :rei)'!1\clc
jIr''I:'lI1l'-'
Van ltlcn at girtg ltcl rtttt tl'': !'ltl( t'llii :ili
ll
bctcl. Gct.'gcld rvtt,l tlc telicrtill l'lnittrr rr:l finil- lil:Li
:
gczicu ctt hci s1r ,1r .lc r','l:;..:rltlc f':li'rtl;11:l .lebi:l'1Ll "irer'lll
ro j:ttctr olll\itll:ler llcl-'lcttit trr o!l!l'r lt(il' i: LL lrlrir' !ir 1(!'ir
lr":t
I
het iiuatrtitci btirect' qcll'rnctt i.li.ll "i'r"i "r.' '\il rr'i 'i":';:;
t'r''l
ii'lr"'l
i'
iril
cclrtcr rle ritlirrll \\'r'('! llt \\'ilu()r(i. '-i' l)trl'lr''
';"
i'r'i
liL
':
i
1')i
"Lr\l'
ccll i):rltlioct. (lJ lirctt is rttt'ti irri! ir-'i) \\"t
i"'_r''
r''
\':Lll l)tllllcrtlcjslafr \'ll a!'ll(ftellr: L'lLl' : .'l..rr'1 .' ll:':
' "l'l ')' :lli!l
\""'r
qr'ot](lsliriicll l), f(rslLllrlt rL irl ir' ."
(lc l)llf$cll)rrtri'.(f llliLl!- \\11ri(rt tlt' "lr"i' )'t1 \( rltill\\(!rjIri'l l\ lr!
L_

(l)

In (.,ii,

ii rg ri't.$ rrf

i'i ,,",.,1,...',

r1r,,l 1.,:rrrri

: i' rli t;

i\'
In:rtrr il,, id,tl)i'!i.',i!1 \iLrr lJ.L r.rrlr'r t fir '1
rt
lt"r"l
rrli _ r"r'
','

"

r':

rL r"

t
r..i

i!

.;'J

t00 steld voor het finantiel ,beheer. Tcn hunncn behocve wcrd cr z
pocent van de inkorndten bcschikbaar gestcld om cle onwilligcu tc
ex"cutecren. Vroegct hebbcl rvij geziel, dat cr bovcndien sincls
tZ27 ec'tre uitstekencle contrtilc rverd uitgeoefend door dc Lecn etr
'folkamer.

'l'en slottc nog het volgeudc over gcmeellteckctringcu en

burgemecsters. ln het vorige hoofdstuk hebbcn rvij llczien, dat
in ro: op voorstcl der 22 lnannctl ovcgegaa[ lvas tot het betlocnlclt vatr zetters om tot de mccst billijkc narlier van vcrdcelulg
clcr lasten tc kontcu. l)cze hcbberr z egistes gemalht: ill llet
ccllc rverdcn opgenonten clc cigcnaats van dc ',rvintrenclc saijlandeu
en wcijcn" en van clc huizeu; iu hct atrdetc rvetclen de ittlt'ottcLs

gctaxeerd ,,na necringhc, tcctitlgltc, r'i'cl cucle qualijlt varcn, midtsgebeurdc irl
,,g,rd".s van sijne bcestcn , labcut cnclc bedrijtt' Dit
isercctr
1643
cll
1629
tusschcll
clcr
rekeuingcn
In
gectr
160+. (t)

spoor vau tc vi[dcn, dtt nrcl] clcze bei<le commc-lbocllcu nog gcbiuikte. Het ceLst lionrctt zc \ce[ \:ool dcn dag in clc rckening
lan 1643. (z) Dan hectcu ze loni[ocl; ctt gdtr lloclt' lcclerc
zettins van het cerstc beclt'ocg <laat J t3g.o, r3, van het trvt:etle
J 33 .i,+, als vol3t lctdcelcl otct tlc lterdtgaugen:
t!
L)erlc cn Btocklt,..rven (3) l:): 0: S cn 9:l0
(.)
I
):11J
l
f
lll:
,,
Con'e I ctr l-tr.cr
0
a)
2:
l(): :l: 4 ,,
Itcrckdijk
lt
7 : '7 :
,, l:'l\) i()
nijdt
Hocvett
I Ias-.clt
Str.,ckhassclt

tJt,i';d"rjde
Ve

ltlholt

tr

I-oi cn

IiL'rl:

7: $:lli,, I:lii
l0: 1l: 13 ,, 2: 18 .lt
7: lt
,,'l :i(i
2'l: [: li ,, 5: ),i.
8: lil: l0 ,, 2::[l) )1.
4
lii: lli: r-r ,, .]:
21 :l),:12,, $:llt t{}
I

1l

el I Iculcl

In clc tckrrtillJ virr) Iri.l'1 ircctcn 7c rali/|nl '.tt tyltrui/L'

lo,l , it t6q3 tLit/- cn ft.tutt,r/lot/; (lr (1it oalllcrl l'lijvcu ti
t()i. I1\ dat j;urt' '.vcr,-l itt:1 t'rrirc lllr.,rll; bc-'ell cler r,'et liotrr iitl;; lIct
ril ,.11.rsl,rrtr,l'rsli.1'l.rlif,trrrrLiit,lr{ir rr(rrilr .t!ix-'l!ri t'rvl: 11\1:rr !irrLr{'r rlr
r,n,')'r 'r,, 1-:lto+,i: r,.j ,l'.,,,:,',l"!,":i'r,,,blii
'l' {llJlri'nLrt!'1!'lrnrr1!lLrt'reirt"lut'rl
jt ,,,ll-rr;r.i:r-t',i:,lr;i,3"!(rj,.r'rr.l,rr,!7"
ll.rt!t{::rr,rri:'lr:r!rr|fr'l'll|rf(f^rrt'itt
rtj i,t -, rsr,re]:,r'jrrll,.zrl r,l,rr ,r, \vri,r, { zjjrj r;r r'i61,'.rdrr"jrirrgnrtl{iil.
t,: t.: ;!:t-., ;',11,.t t:,t't ti 7,trir,,.!'rir i,il:,,,,1r,!t(.

101

personecl conrmcboek blecf bestaan, Inaar het bc<lr:rg vatt icrlerc

zetting wcrd later aanzieltlijli vemindctd. In r659 lvas fcnc rcttitrll
it1 r72i niet meer clan ,l I '
-f 4o, in 167r f 32 ilt r7o2 f 20 ct\
is gcstelrl, x'cct ik nit:tiagcr
laget
ctr
al
Waarom clie ccnheitl
't Is trous ens zccr Drocilijk lli! te gaan, na:rr r!clkcn nraalstatle aanslag in de llct-sotrcclc zcttingel gcschiedde. Zect zekcr u'al ctr
dc irruonels hierbij rnccr clan bil dc Ic|cle zettjllgen aan lr'e lillckcLrr
ovcrgcleverd. aar dit kln clc tcdcn lict zijn. floetctr ''ve rle
vcrminclering dan ncct'als brivctr toeschli.ilcn aan dc r-clnriu'l' r'tl':
wclvaat ? Zoo ja, clan is tlc ntiiatstaf loch nict zoo zuivcr' tlarrL
c1c vcrponcling- :rls otttct:rnrlcrlijkc ll,rlastitrq ons dienaart'la:llld(r rrici'
lecrt. In cle plaats clcl aldtts velnlindqlcn(lc pcrson':elc l;islrtl''irrl
\\'c na I7I9 gercuclcl estra \'ct Potlcliu3 ctr. Otn tlezc t'rt i(11 r'li(rr
bccllag tc moqcn hcffcrr (t/,., "'",7' c-\irl tcrP l ll'r(l rl(rl t)(stcmrniug uit I)cn IIa:tg- ttootli;;. l)c ver1;Llllllillg t!erd viliik \'(n)r
, ook l'el voor Io achtct eetrvolrctidc jlt-en lcrlcentl'
Uit dc llctsolccle zcttirrgc:tr, latcr dan \-cl-\-anfej] d''(rf' ot
vcrccnic..cl lrct ecn grootcl of lilcittcr-dcc1 \'t1l cc!le !r \tl-il!'cl i)ol1r: lill'l '
rnoest (lc gctneentcllttishottcljtt! Ltootcutlccls bctealrl l oirlctt ilct
gctal clezer zcttittgc[ lisscldc tialtlonr lf lsal tiJ lri:hlr'itt , ttlaat
in tle oorlogsjarctl trlsscllcll lf)Z: (n l;li \riLj llet otlllr(l1l( ii; ' irll(i
dlaruit tc beialen, tocit lrcrtltn iirittlijlis lro':)'.c s'illllncil I'pl(l!()rllrlr'
clic clc gcrueeutcschultl tllLn rrr.tli nrct tttetl-claul tooi)oo icr/rr'a:lr(l
hcbbcu (t).

Li't tr''t''rlt' clc zetr-crpotrclitrglxrcl{co

'n
lil dt !clrlr(rrlftont\"lul!st
titgcn voflucn het cctstc ltoolilstLrli \-xll
tlLr opl't'tt1-1 rlcr
lto'rlil'tuli
lclictriugcn. Sr:dclt ti5cl lrcvltt ltct trlcetle
l)e rtpbrcltest tlct'

ji\rilitr'' irl
vctPotrclirtg ()11 tl': tittlrlcrt 1clcrl';l l)|'ze bcLlstirta rr:L'
(lc r-c l,,rrrlrirr'' 1111r '1, 1'.r.lt ','tlr 'rt' r " . r"'r '':: / l '

eclrtct tlc bu it ctrbc:: ittct-s , irt z,:lts rl'-rr Si t:rt l )\: i L l)(ir ii r;rir
Tilbu|t \'.,r-.lcrl vcr-|1c1lt itt ':;' lil.r[rp,rrl :\:lrl '|:L]l li lrcll'*" L'
aatt rlc Co11\'cnlLtiti. tt |lttt <1.: '\l,tl:i vlLrl i't'tt "ll"" : 'L Lll LlL Krr
nullllilien ratr Ililiatctt[r'cl' ' tc'siil ; \eri]lcll: \'(r1'l'il 11;1;-'1 1r ' tltrr

-102*
Raad van State (een hiervan had vrocger bchoord aal clcn tlekcn van
het kapittel, vier aan dar Bisschop van den llosch cn trvce aan tlct
pastoor rnn Tilburg) (r)' Dc z7e, de novale ticndc, behoordc hct eenc
j"ar
,1cn hccr, het anderc jaar aan Tongcrloo (z) . In dc cct'stc
"rn
jarcn bracht dczc verponditrg ntl cclls lrlccl dAtr mrn'lcr op, maar
.ind, t663 is zij bijua onvctaudctcl / 1248i4, tlus cle u'aarclc der
ticndcr!, in Tilburg gchcven, rvcrd gcrckend,f I oooo tc zijl Scdert
1679 rvcrden ook dc dric molcns in de vcrponding aangeslagcn,
rr,aardoor dc inkonrstcn \recr ntet 3cn lerntccrtlcrdcn L)p rvcll<en
grondslag rlc bcrekening van too gld per nrolcu berusttc, hcb ik
niet kunnen viuclcn.
Zijn cr gcen kapitalcrr oPgcnomcn, o heeft rlc gcmeentc
gecnc toevalligc batcn gchad, dan zijn hicr:mcdc dc hoofdstukkcn
van ontYangst afgcsloten.

In cle uitgalen zicn rvc hct eerst vcttnelcl dc vcrponcliug,

dan de becic, verder (nict rLltijcl) krvartierkostcn trr datt dc uitgavcn voor tle getnecntchuisltoucling : tactcmentcn, it1!ctesteu, liostcn
van bestuur cnz. In de rekcningcn ua t73: rlerd el van dc genreentehuishoucling ecn alzonderlijkc rekening gevoerd. IIcn hacl
.lan cen burgcnrccstcr, clie tlc velponding cn bcde vcralltwoodde
en vcr(lcr nog ccn collectcur, dic uit de csttavcrponding cnclcpcrsoneelc zettingcn de anclcrc kostcn bcstteed.

burgcmecsters mr.:clrtcn gcctt bctalinq docn dan op orrltrnnantics van dost en schclrcn<rl. Toen hct reglemcnt var1732
\\'as vastgcstcl(], waren hunnc tccilten en vcrlllichtingen jtlist onlscluevcn: bovendicn l\'as tocn ook clc tijd vall dc groote vewal ring
voorbij ; nraar vr dicn tij(l levelt ons cell kijkjc ilr dc gcnrccntchuishoucling ecu aanblik van dc gootstc vcnvarring. Wat dc
gemecntcrekcuingetr er van lect.n, )tcbben rvc boven gezictr, maar

I)c

nog bcter lcercn lc dcn tocstancl kcnucn uit de

rcgistcrs
(lc ordonnanties. I)en 29eD licbr. t6[jo bijv. rverden er op 6 vetschillcocle burgemeestcrs ett collccteurs otclouuahties gcslagcn tot
cen gezamenlijk bcdt.ag uttr f to87 : t6. Vool liet lcggen vatl ccn

steen$,g hoest

f I42 bctxal(l wotden, daar )o wcden op

--- tr, r*" ,'" .rt *"a" r'| ltulrjrt'r

ti.ndet, toi dlen til'l too door goottclkonou

(l Abd Yrd ollg.,rloo in
8ostoljjks intcbttngen gehevcu, srn der Stll rervj'len' blo0f
llei bodt horcr roohtor eD itrkomston' ondrt ,it tn hoi builo0land l3g irt' 43 vnD dn
vrcd Ysn l[ungt61,
(2) Dszo bovoh tiDde
700 61d.

etd ln l0['0

do

Yepcht voor l0 gld. 10 stulYor' In

1783

loor

-103va! f42' f 4'25'

pcrsonen ordonnantics afgcgcvcn rcsPcctievclijk
-f
r< en f qo (Maat't r6{Jo)'
' ' ' --"ri."ti"lijk * crdctr clrp dcn cencn bur{cmccstqr ofdonnanzoo cl'tr :8en Jan l0l' l voor
tics geslagcn ten bchocve vall ccll indc'
-lurgnt""*"

van l68I op zijnc voorgangcrs van t673' r674'

l)cn rzd'"
,/73, izo, 1677 c 1679 cn 'ip nog 2 collecteurs'
|
63u't <'y
lii tost nroestcn T bugcurcc:itcrs cn collectcursvan dat iarir
'
br"ng.n ibinn",, 6 clagcn) vtrot tlcn burgctncestcrzoor!l\'irildiien
te.
(nm
'
l,cnltirl;cn
ol1r lrcm kasgekl te bczot'gctr
(ll tl bij ruu rr..ll1c\\'rl"fiuiLlc Scluiclclc)
tcrnr
t""ttiiir.tte
a"
nt,

J.r.

beorlltl.:elcn.
fr:autlc geplccgcl is, is rnociclijk.te

-".nt"to"t.lt'uuainS' ook
dit rilrncllstcl viur
it gcloot eclrtcr , ditt nlcn mocitc zou hetrbcu uit clct kelijkcn
'''ct
git,iii's loopen.lc ulic'i11re' cc* api)ot '''r'er
nantii'clell t,)c'tand uit tc brclllell'

illi&1 tn'
ran strlc
llovcn (blz liz) hcbben \\'ii gczicn' tlat clc.Iiaacl uoovecl
ra dcn vreclc vau \lun"tcr, t(tc[ (lc gcncralitciLs-inkonstc[
tletr raad La <xl in l'jlitt\
vermin<lerdcn, aau dc IIo: lltr: o a
gcrn"'eue ntitr'rleltn '
virn c1e scclcrt l')29 bcst:land(' retlcmptic tler
ach-ics ' iui (icrl -]o"
tlier [ri'klclcu ilt tc oercll l3ij urclcr
.'.'
.',1" t.roo.tttiug
Jan. l6+9 :itclden (lL' r''(r' '\r
lirvatn ccn lirlcl)ti{
cle li'abantsche lijst , lllaal tc3cn dil votltstcl
lij't.'k in
llollautlschc
.,:;rt;; ;;t de zijcle I'an I '.'il"ntl' 'iie cic
tLrsschcn
r-erscltil
llet
zicn
de Gencraliteitslaucle n ingevocrtl rliltlc
(l)'
beicle li.jsten \vas oog al rranzicrrlij):
bci:rstitucu ')P ll!crlci
zrv;tai'ictc
Hollancl rviltlc tltt v"el
aen tlc:
l s tnocstctr bctirl'':tr'. 'xrl:
lcvensbehoeftctr, dic zi,lnc llt\\'ule
,1'leqgc' uit \rcc:
;;;;,*r, dczcr zo.vccl ir'rrrclc strcl<cnc1'': autlcrc 'pr"r in':icu "il.t
uaar
;;il- ;t \(ur in\volrcr-s rtit I l'rllanti ctr rlrtltLdttoL clc \ ool nrlnlstc
l" an"rntit"it,t^nrlcn zotttlctl vcltr'lilicl)'
' altl:rrr (nl in dc
;;"; r'",t iuliomsten, hct rrricldcl clcr cousuurPtic
vcllctl nrt lrl
pt""l"al"tl iu vct'vltl zoll {cralicll ctl rlc llchtcr*cblt
' staat zouclel ziju htln aandccl in tlc tlgculcctre lllstcu r'':.bctlk;tr:
(
ite itslurd cn cf i naltt tlc
cn diczelftlc iuwoncrs, rlic naitr tlc i euclirl
tlllurcl gi[tll iris m'rl1 latcr
bttitt
naltl hct
!ra*pro"itt.i", t'okkcn, zoucletr
li'i''t Jtrs.'nr-oct t-'u'
i".r, aoot: a"rl nn..rrl gedrotl{ctl' toch tlc I lollatrdschc
tlic l lolland-'cne
,loor' tlJ t'umitkl':llijke iuvrrtiirg vau
Gctttt'tru

;;:il

;.

G) Zio Ysu tleur (t.

u, t'.

lV l,lz l;ll

Ytg)'

l: !:
llld

]t fl

-;l

i': ':

L i.,
ii ai
;:: ri

,':1
l.':

:,

,l

,i
1

ii

104

lijst tenig verloop van

ingezctenen uit dc llcijerij plaats hebben,

dan lvas dat nict van zoovccl bclang als dat door de invoering van
de Rrabantsche lijst de welvaart uit al dc provincics zou worden
gctrokken naar die plaatsen, rvaar zij zoo rveinig zekcr rvas (r).
Kinderaclrtig lijkt ons dcze vrces van het machtige rijke
Holland r,'oor de arme Gcncralitcitslirndc , overdrevcn de voorstelling van het verhuizen op groote schaal uit dc provincies naar de
rvingcrvesten cn bclachclijk cle conclusie, dat men bij laterc cventueele verhooging der lasten eeuvouclig ovcl dc grcnzcn zou trekken.
Alsof het in cle Spaanschc Nctlcrlandcn * rvant hct nlcest scheell
men hct r.erhuizcu naar dc Nleijcrij te vcczcu
dan zoovccl bctcr
gcstcld rvas !
Van het invoercn van cclle lijst van vclpachJing krvamvooreerst nicts, dc lcdcmptic vau allc middelcn blcef voortdurcn tot I
April 1654. llct ingarg van clicu clatun:, tocn ook clc ,,(iroote taux"
rverd ingevoerd, ir,erd overgcgaan tot hct verpachtcn del gemeene
middelen, bij rvijze van proef volgens de Ilrabarrtsche lijst (z).
Spocdig daana vcrscheen vau dc Staten-Gcncraal hct ccrste plakkaat ,,van den ophceve van cle generaale en gemecne middelen
,,ovcr de quartieren van Iiabent". 6 -,\ug. t654 (z).
Verdere plakkaten ovcr dcze bclastinqcn zijn: Dc (icncralc
Ordonnantin cn Conditi[n, u'aarop cic gemccte midclclcn vcrpacht
rvorricn (4), uitgcvaardigcl tlcn 3en Aug. r654, op de rvijnen (5), op dc
brandcrvijncn (), op den .\ziJt1 (7), op clc bicrcr (3), op'tgcmaal
(9), op de stijiscl (to), op'tbcstiacl(rr), op hct zout (rz), op hct
\vit gcraffincct cu van buijtcn ingcbracht zout (r3), r.rp dc zeeir
(t4), op het blanclhout (r5), op den turf (16), op de lioolen (r7), op
de rv<-rllc lakcncn t3), <.rp de goudc lakcnen (t9), 9p de rvirgc
(:o), op tlc paarden (:r), o1r de ronde rDaat (z::), op de hoor.nbeesten en bczaaiclc mcrgcn (:3) cn op <lc boctcn (:4).
l)c verarrrlcring van Ttct ;oulgtlt/ iu cerrc lrcllxtting op clc

1) Be!. en lL

Ed, gr. mo8. 18 Maart 1819, atrl)gollllrld bii Vrn Brougol, Derd Hoofil.

siuk, lrlr, I reruo.

(9) ?aD Breuset Il blz. 9.
{3) O, Pl. Ilok l,2125.
(1) Gr. I'f. Bc,k t,zt:j\. lr) i,2tt0. {6)I,21{8. (7) I,,.:l0. {8) r,2l-)r,216S, L9) t,2t0.
{lO) I, 21?0. lllt l, 2lir3. (1A I, 2l!al. 03) I, 2189. (l.l) l, 2l!p, 9M. 0i) I, ?ij. (IiJ I, 2199.
trz)-t,zan. 09) I,,,?0?. (1t) l,nn. \n) \ n)2. 2r) \ nr$. \22t rtnw. v, \nn. \or) tl
2W,

1l'

-105hoofdcn, huisgezinncn cn bccsten h t659 (r), rvas rvcl zccr voordcelig

voor 's lancls kas, maar vcrwekte gfoote ontcvledcnhcicl , vooteerst, omdat daardoor van dc Brabantsche lijst sercl algctvckcn,
cn vervolgcns, omclat deze regeling allccn de l{cijclij en niet clc
overige Generalitcitslandeu tlof. l{en schattc, d:rt men hicr cloor
deze verandering jaarlijks f 27853t t7 nrccr olrbtacht (2)- IIct
kpam zclfs tot feitelijkhcdcn tcgen dc paclrtels fJuli l66r tc
Woenscl), rvaaraall cchter dool den I.Laacl van State cen cintlc gcmaakt wcrd (3).
Vo)gens dczc oldonnantic mocst hij, die I of : nrcllikocien
had, allc 6 maand bctalcr r stuivet, voor 3 hocictr 9 stuirur.
voor 4.koeien t2 stuir.cr, tlaarbovcn l5 stuir.er; huisgeziuncn, ciic
van hunnc rentcu lcefdel cn <licnstbodcn hicldcn, nnirr geclc rnelkkocien hadden, Io stuiver;ooli dic huisgezirucn. <liczou; vcr-liochtcn, of mct meicl en knccht ccn anrbacht uitoefc[tlc[; rvlc gec[
dienstboden had en mct hanclcnarbeid dcn lio.t vcrcliencle, i sturlcr.
I.let aautal kocicn rvcrcl medegerelicncl rnet hct oog op clc zuir-clbcrcicliug. In I{olland cn Zcclancl kende urcn <leze bclirstirr'1
ook. Ilct glootc vcrschil tusschcn llollaud cn Brabant rr-as
echter, (lat men hier gcen koeicn hiclcl met hct oog op clc zdilel
voornamclijli , maar, tcr rvillc van dc mcst, tlic troodig u as voor
dc vluchtbaarmaking dcr clorre lantlcn; clarrclooL clr.rkte tlic belasting hief zrvaa|dcr'.
Ilil hct hoorugcld, bclasting op hct r.ee, rvcrrl den led r\pril
t637 dez.a vcratrclcting gcmaalit, rlat lccftij<1 cn scizocn iu airnurt rliing
krvamcn: driejariac hoombccsten bct:r:rlilcn tlcctttlal zoovccl'll:
trvccjarige, 's rintcts betaal(lc mcn tlc helft r-atr 's zoncrs. I)itzclfdc vcrschil tusschcn zoucr c1 rviltcr rycld 9r.rl< gcuraakt bij rlc
luzaaidc tur'rgtu (bclasting op tlc bourvlalclen). llct (luulcle uLi t,rt
den I8e" Fcbruari t687, \foor cr gtootc \-cll(l('l iugel lirvarnrn.
Tocn rvcr'<l in plaats r.an zout- cu zcclrgc'lti dc pctsonccic tl uot isatie
ingevocrd (4), r'aaLbij velschiL gcrnaalit \ver(l tnsscllcI kal)italistcrl
cn nict-kapitalistcu. [Icn behoordc tot dc ccstc rubtick ris orcn
minstels f 2ooo bezat, I)c pachtcrs zourlcn f 4 lirijgcn van ietler

It

lil:
!i

rl
;

(1) Vin
I'liber.l

Brcugol,

ti Scpt, f.il ,{r

Iloof stuk l1l, blr, i': or(ion. rur Il. v.Si.

: }hrt

(2) Vsn Urcugel IlI,0.

(3) PlAklart 16 Jult 1061
(4) Gr, Pl. Bo6k IV,1148,

lLiU3.

U40,

YxD

26I'cbrurri li,1r ScRlll'

:!

van icdcr yat zout, dat door de kramers in den kring van hunne
verpachting zou s'ordcn. idgeslagen. Van iedcr epilaal Lu^.gtzin (t) groot 8 pcsoncn, twee kindeten vau 8 jaar voor een
gereliend, z glcl. ; van helbergiers , gegoed zijnclc, noc 4 gld.
voor hunne gasten; huislierlcu cn andcrcn, die 4 rncll<beestcn haddcn,
u'erdcn iietaxeerd als gegocden; grossierderijeu rverden op het
plattc land vcrbodcn,
Van iecicr vat zcep van :4o pond nrocst / 2 : 17 bctaald
lordcn, door <le klcine ktatncLs, tlie het inslocgcn; ietlel kapi-.
taal huisgezin, groot 6 personcn lnocst : glcl. bctalcn. l)oor clcze
slrlitsirrg (zout cn zeep behoorden bij de dcru' sprci'n) wctcl dc
opbrengst uog hoog-er dau vrocgcr.
Ook iu dc plaats vau gLDnal \rcd pcts(rncclc quotisatic irgcvocrd (hoo,fikr'\d /otc grnnal). (:) Ieder persoor, dic nict van
dc aLmcn lccfdc, boven t6 jaar bctaaldc t glcl., icdcr beneden
dicrr lccftijd lo stuivc. I)c tcgcntcn der clorpcn mocsten aJlejaar
hct aantal hoolilcu opgcvcu, ntaa cL rvcLcl claar:bij vr.ccsclijli geknocicl. Fleu nicnu' nticldcl van belastjng rvertl tclgeolgc daarvan
irr{cr'ocrd, nl. clc bocten op dc vcrzrvcgcu Pcrsotrelt op clc hoof<l-

lijiicu.
\\ranneer mcn dc tckclingen van de gerrrccuc micldclcn van
bct lsr,articr Oistelrvijk nagllLt, liltt men zich trict voorstellcrl, hoe
de autoriteiten gcnocgen lrcbbcn littntrcn ncnlen mct rleze hoolcl-

lijstcn. Nirtuurltk hcb il< niet tlie van alle tlorpcn ntgcgarn,
uarrr mij beperkt tot 'I'ilbirlg en (ioirlc.
In de lijstelr r,,al 'Iiibutg tusschen lf)89 eu lTo: vitrclctr rve
res1.,r:cticvelijk:

il{Xi (3) en l1)i3 (.1) van Goirle

:il3{r ,, li:>'l
311|l ,, l\tJ1
2{{i3
,, t7s I
:)f)t
,, l9:il
28rJ

,, liifl

:rJr ,, ,190(\.8.)
31i,3 ,, tr8r)
(1)

d. L hot gcgodo huisgfziD.

Cr. Pl. tsoek I V, I ltl,116t,1l5,
{:J) b4veD i6jarr

il)

(4)

boed6! 1tj ja.rr.

cr Ll?-1!i9:

il(ifi cu
172

l'il

,, ti
2it.t ,, 6'1
2(it ,, 6l
.lrx)

t,)

2rift,, {il
{l-)J,,2lti(N.ll.)
,*J ,, 23{,

-107:1376

3000
2788

:1010

e\2043

,,

1701

,, 13{)

,, l8)

2882 ,, ls0u

/rl2 cn 2l'i I
37(i ,, ll:l
iil)1 ,,2()'!
373 ,, l)1,
'.t t:o ,, 1\)i

WiLt kan dc oorzaak zijrr, tlat ntcn in 'filbtrrg in r95 zSSl lrcrsoncn bovcn clc 16 jalcn lurd cu hct rrrlgcntl jaar bijtur 7oo trrt:er,
tcrrvijl hct aautal kindcrcu itr tlatzclfclc jaal ncl D)Lcr (ltn 5c)o
toegcnomcn is? Flcn axnwas \jall belc-,lking vao l2o(' l)(tsoll(rl i\
toch nict aatr te l]cmcn. I')n dc v,tlgcnde jaren zicll rtc rle!ciiLilen
al schontmelendc wecr dalcn. In (i,-'illc juist hetzcltle ','t'l':cltiirlscl'
Illijkbaar is cr met dc lijstcu geknoeid, cn komt tlc l;j:t van l6i6
het clichist bij dc rvaalhcicl. Waarschijnliik is <lii ccn {et rrl{ I'au ltt't
pltl<Jiaat vau tlcn t9d'" I'cb. I95 (r). llij dc rct-pac)tiitril r'atr t1c
,,nrontantcn van vczwegcn l)c1soncn", rvas hct rnisblttili iltgcsiopcn.
dat dczc door tle cotpora rvcrtletr ilrgcllacltt of zcll! aatr ltctt lrlercclrten. Bil gcrocmd plalikaat nu rvcrcl dlt vcrbodcn, oP slr';Illii
van geeseliDg r.an hem, tlie dit nritltlclYoor ccll colPLli zott itlPaclttclt.
l)tts dc legc:ntcn \varcrl rlLl ttict ltreer in tlc g-eleqcn)tcicl htttt ''attr
corrtrolcur te zijt. Ilovcudin mocstcll dc hoocllij.telt \'(Drzicll zii1
van ccll ,leer sterk tlcclatatoir-", uict :rlleeir van dc l{egentctr ,
rnaar ooli van l'rcclikhnt, l)iakcnctr en -f[rmccstcrs.
ILrc groot cle p:rchtsorrr dczer ,,lnontanteo" \'l'oc{c1' rc'\\-ce:t
is, hcb i1< niet liuuucn vitrcletr, nrlar \rau l}cLrgcl 7(:{t, (lat zrJ
tocll zcc[ gestcgcn is. I)ezc stijgi1l! is datr echtr.r' niet \':ur laulcn
cluur gcrvccst (z). Dcn I'" .\1)il Ii9S \\'cC.n zc 1)leL inl)('-i.ii'
val tle Io. r'erhoogiul (5) r'ool f75z-1 vei)irciit, il t61t1; r'<,,rr.t Sto;
in rToo voor slcchts fsoj dc in ITol tlaalclc lt.'t bc(la: Tcll' t!'t
f I5r: 18. I)c prclrtcl orttvitrg tlc :5 guLlcn boctt vool ictlr't vcrzwcijeu pcrsoon cn bovctrclictr )retgcctl dcze in ric bcla'tint nt'r"t
bctalcn.

Ictlerc rvijziging itt dc itl'ordcrinq dtt gcrll':cttc Itti'ltlel'r:

hacl ecue vct'hoog-ing van c1,: opbrculist tcn g(\"()11.' I)L'n t$'"
Aufj. I9+ rvet'd tlaatcttl-rot ct noll ccll tiortlt lrrlltoogittr'1 itr'-;tvocrcl (4), d. i. ecnc v,.'thoogittg nrct lo procenl. \ratr ieelct gLrlrl':n
Itl
Il1

V:rn lirug.l III blz.u. Gr. I,l. B()ck lY,1lr'n-:'.'6i

Zle li,rkoDingeo Gmocno [ti&l,t(rn. -{rcllicf Dto I]os(ll

lill ovor loc verlooging 2io brtsderl.

t1l Gr. Pl, Boot lY l1;1.

-1082

stuivcr betltalcl w;orclen; vcrder van

pcnningcn
of cn achtste stttivcr; van
d. i. :z
duiten of een oot, \'rll 4 stuivcr 3 duiten, van 5 stuiver 4 duiten,
vau 6 stuiver 5 duiten, van 7 cu 8 stuivcr 6 duitcn en van 9 stuivcr 7 duiten. llij het hooldgcld zien wc zelfs sinds IToI ccn
trveccle tieude verhooginu itrgcvoct d.
Nooit is de opbrengst dczer belastingcn hooger gcrveest
<lan irr clc jaren 1697, t6g9, t699 en IToo. FIct vcnvottdert ons
dus niet, dat c[ ccnq gloote onte\'edcnltcicl ontstond, toclr cr ln
l7r5 cn 1716 ordotutatrties van dc ]icl. l'lo vcl'schcuen, rvaarbij
hct ,4 van clc gezarnenlijkc opbrcttgst der clric jatcn t6g8 , 1699
cn lioo aan dc corpota rvercl aatrgeschrctctr, d. rv. z clat er geeD
vcrpachtilr: plaats had, Irtau dlt icclcr dorll ecn r';rst bepaaldc som
had op te brengen. Ilij rcsolutic van detr "" ScPt. 1719, gevolgd
door rlie van den 26'" Juli t 7:o rvclcl dit bcdrag mct )i vcrminderd.
l)e Cleijnc Spcciiln rvarctr reccls sinds r93 bij redcmptie gelaten
aan de rcgcnten (t).
mocst

I)oor al dczc rvijzigini;en,

clic cvcn zoovele vcrhoogingen

bcteekendcn, s'as cle bclastingdrrtk zoo zrvaar gervorclcn, dat de
llcijcrij er door tc gtouclc clreigde tc gaan. 'foetl ktvant cr ook

reddilg. Hct rvas alrvcct dc voor deze strekcn zoo belangrijkc resolutie
van dcn zo'n Scpt. r7:1 , dic hu\r irr nood bracht. Wat de
gernccne middclen aangaat, bcvattc zij het volgcndc:
t clc to' vcrhooging cn cle pcrsonccle quotisatic rvcrdcn
afgcschaft;
zG tlc klcjnc :pecitn (azijn, ronclc tnaat, rvagc, turf, koolcu,
brandhr-rtrt, lraar<lcgclil , gcrutlc- , zilvcrcn- , zijdc- en rvollc lakcns),
riie niet vccl opbritchtcn en tr.rclt clc anrc inliczctencn clrttktcu,
I

in Io jila n:ct gehcvctr rvordcn.

Dc grt.ntntocdighcid ilitrg nict zoovcr, orn dczq volgctls eigcn
bekcutcns zeer drukkcndc ctl toch rvcinig opblcngencle bclasting
zouden

ii

i;.
i]

:i,
li,

rl

geheel af

tc

schirfeu.

3" dt:

jmPost op ltct gcmurl of het h<-rofdgeld tt'crcl voor ro

,j
lir,'

iit'ti

;l

F.1
i",

-.Y-:,:

rr,

(1) Volfcns
169?) yorr dll

wer Yoor 6

reB. vrndm !fN(l vrnstote v0lllfrtr'.,10Jullli!,on27trlil0!3{zioltkcrriIB

tijd yur drto J4r. Volgols ro3. vsll 0 8br. 1700 (zio rckonlng v.lll lLli irrr)

ji4t.

'

-109-

Oisterrvijk
'
iaar vermindertl tot de hclft, bchalvc in het kwartie

waar dc vcrnrinclelirrg slccltts /, zou bcdlagcrl

loctr
NiettegenstaaruJc dezc vcrtnindcrinL blce lret "h'rof'lgeld
gccne
rekctring
zij
daal
bclasting,
gemaal" tocl, eenc zcer drukltcnclc
dc draagkracht <let aatrgcslagenen' Iedcr' die uict vatl
ili"ld

-",

clan ucl
armen leefde, of hij mct ntocitc ziju brood verdicndc '
of hij rijk rvas, betaaldc cen gulden of Io stuivers vot'rr zijnc huts-

dc

genooten.

Ic'tkcct'tl
+" tle pacht van dc boctctr o1l de vctzrlegcn cl
alg-choodgeltl
)rct
aaugegeven p"r.on"n op clc lijstcn van
.ncld:rctio''
is
,"hotl .l""r,rno, zou in clc plaats lcomcn cen "lloPulat

tegcn rle lcgelten, als zij te wcitrig pcrsonen op dc Iijst Pliriristtl]'

clc'ot tlczc
.- Volg.n, de schatting der llo: No: l'crclen
Gencrltiu
clc
lastctr
cn de vroeger reeds gcuocln<le rvijzigingcn de
latcl
og
cr
liteitslan,len et % vcrminderd lJovcnclien \veldell
tal van remissitn vetlccnd aan enkele plaatsen'
viur
Dc tcrmijtl vau lo jarcn , gcdut eudc rvelke cr remi:isic
()ctobc;
tlen
clcn
v:rtr
kleine speciill zou zijn, rrcttl bij rcsolutie
r73 crl (icu +c"
,733 tr.t"i nog drie jaar vcrlcngd Dcr l;"" llci
yi tTaa to1gd" telkcus tvecr ccnc tcrlengiug san Io jiuu''
"l.
zott
i"nuill' "n 21"" lpni I756 bcPaald rveld ' dat <lc t'ctnissje
loor
zc
\\'ucr
jaar
nerdcrt
tllt
einciigen derr 3oen ScPt. 176I tn
dc h-clft aangcs,clrtevcu an die plaatscn' die rceds bcrii'jcl latctr
\rcr'(jeu zq
van de gercgisttecrrJc kapitalen (zie bovcn) In l;so
."""r Af"" "rl" ou"r"l tcu vollc aatucschLcvcn, maar iu rT'\2 tectit
1'()t
vcrmindcrcl , \aaol) in r7S7 nog ceDc re(ltlctitr
tot

wccr
'/,
t/" volgdc.

De

ing van hct hooiilgcld tot r/' cn lorrr Oistttbij cle bovcn gcuocmtlc esolutics vall.dcrl Il'"

verntiuclet

wijk hrt ],n u'crcl

O.t. r733 en clctr t5co llci r736 Icspcctieveliik llrct dric cn Lr(ir
Spoctlig echtcr', tcccls clcl :oei Seilt' ri'1i.li\\:uu
jou,
""rtiilga.
cr in dc heffiIrg van het llooiLlgclcl 11og e'11 nier\\c \\lizrsrr)''
vastc sotll \\'c1rl ititll'
rvaar bij het vo()r Io jiurr tot't ecltc
g"a"lt,,"n. 'I'cvcus rvcLtl cl bcvcl gclevcn toi ltet ttrakctl tl'lr
iolricr"L van huizen ortr, als eL rvccr liistcn r'au hootdgclcl noorli{

L)czc' koh it lr'tr

mochtetr zijn, die geruakkclijk te kutrncu f':'rurci'rctt'
uurlschrclctr
rvcrtl
nrocsten lllc 5 jaar vcrrticurvtl rvordcrl 'Tilburg
L)'
billai;c
u,rot. fz4E7,z,S elr Goilc voor f 4o-]:17:S (zic
'Iilbutg
ltadtlctr cr clctr tcrr
cu scltcpcttcn virtl

l)rossnarcl

Nov. t 734 in een request iran de Ed. N{o. op gcrvczctr, hoe nadeelig
het voor grootc huisheucfingcn mct geringe vercliettstctr nas, dat
hct middcl op t gemaal lroofdsgovijze rverd omgeslaucn. Zij
r,r'ocgcn het persoonlijk om te mogcn slaan naar clc zetboeken,
dus naar gelang van ieders uitcrlijke omstaldighedcn. Dit rverd
hulr tocgcstaan en met ingang van den lu" Oct. 1737 werden
ucgcns tlcn impost op hct gcmaal I50 zettingon omllcslagen, waarvan clc inning opgedragcn wcrd aau eeu coilcctcur (I),
Dcn 4cn Juni r746 s'erd cr cetre vernicuwiug vau de resolutie
tarr den r5'" trIci r73 uitgcvaardigcl, den 6n" Scpt. r746rverd die
\'.rn dcn ?o"' Sept. r73 r'ernicLnvd (:).
Ook aan dcze tijdclijke verlichting krvanr itr dc vcrschillencle
dorpcn ccn eind in cle jalcn tusschcr I76I cn, I78o, toen cle
schuldcn, op de corporzr drukkcncle, rvaieu afgclost,
T{ct aanschrijven van het hoofdgcld voor ccne vastc som, irr
plaats van dit af te lirterl hangcn van de lroofdlijstcn \l'as lecds ill
r7:9 gebeurd. Na hct aichaffcn rl. \'au de pacht op de boctcn
i'an vcrz\r'cgcn pcsonen, in 172.1, rvcrd er rtcct gcclttcltt nrct de lijstcn
uefrauclecrcl. Om hieraan ccn ciude te makeu wrlgdc de aauschrijlilg van ccn bcdrag, dat het gcrnidJclde zou zijn vatr de jaren t725,
r7zt, t7z7 en rZ21J. Op hct bcdrag va|t 1 5z6oz:z:8, waarop
hct tc'en grsteld lerd, is het gcbleven.
\\rat il< in T,lburgs r\rchief ovel dcze belastiugell heb kurncn
vinrlcn is zccr rveinig, .r dat lvcinijc is dru nog over ccu tijdpetk
rall rrcer tlrn I5o jaar lctdeclcl. Ook de rekeningcn tlcr Gcmcctte
Ilitltlelcn r.:rn irct krlartier ()istersijk gevcn vo()r clli dcr dorpcn
afzouclerlijk niet vccl nicuss. Ool< ran clk clct fliclclelcn alzondcrlijk is claar niet rccl tc viurlcn, (Jucler de oltviurgsten zijtr daar'
alli: uriddclen ondcL tlec of dlie, sorns onclcr ricr hooftlen geboelit,
terwijl zc toch azonderlijk \:ci)acht werdelr. I,ln iu de lc)ieningcn
vrn 1654 tot 165(.) trcffcn rve dan nog allcllci conrbinutics aan:
rriinen, gcblancle lijnen cn biclcn (irnpost op dc drankcu) otrder
lrctzclfdc h,rofd als azijn, zo\\t, zccf, enz. (clcijuc sPccin); gcmaal
el bcsli:rel r.ercenigcl ruct hoolrrgcldcn eu bezarritlc rncrgcn (3); <-rf
hourngcl"l cn bezaaide mergcn wedcll ook nog ondcl hct ecrste hoofcl
(l) Nutuln
(9)

^l
(ij)

yf,,, doqt

-o e.lr,tc.r'..r.

dozs resu;otl.s zlirL l!,icchrov,)r

liaki?utng

1,51,

in ,le r.rgisl.en vrr I,lnkktton io l'ol Cemocnto

111

sinds
gebracht cn oudcr het ao(lelc lllccn licmatl cu bcstiael;
bc'stitcl
cn
enz'
{curnal
'
659 g"rcgeld : t. Az.ijn, ?.o\\t, teelt
wijllcn cll bie{ctl'
gcbt:rudc
rvijnen,
mergctr,
bezaaide
oo-tng"tA"n,
,.
))oot'
Sinds r6S-'S vinclcn rvc een afzonclcllij)ie rubiek vool hoofdgcld
wc
de in'ocri.g va* clc ro. vcrhooging op ,,Clcijn SPecie" (r).zicn
w"lk g.,le"it" van de eerstc rubiek voor tlit middel' rvclk voor
bcstiael u'ortlt gegeven ' rvc vinden bijv votrl' 1694-lIo5'17 voor
clcijn Specic, /511:S voor bestiacl'
W"lk leclcclte filbur g cn Go jrlc iIr tlcze Itricldelcn bet:relti
istriet
hcbben, vrir ze voor ccn vastc som aa[g(]sclllcvcD rvctdctr'
trrrtlt
ge
mccntercl<cninlctt
dc
lcrvonc
volledig op te gevell. Itr
(l(l
\\'al]llLcr
zelfs
rvant
daaruan natuu.lijk gecn mcldiltg !:enlaakt,
genceotc clie micldclen zelI hrcl ingcpacht, of s'lnncer cctt aangcbeuldc dil rlic:
!"..hr",,,"n sont moest rvorclcn gccollcctcel(l uitdcjlrctr'toin
ioo, .1"t, butgcmccstet. Ilctt'te gcgcvcns hccl-t nlc:r
het gcheclc liirautiacle bchcet oudcr contLolc vrttr clc I-r:cn eu'lolkamet llvam, clus na 1732, en vooral tocl hci: vtlotr'chtili l*rlLttr'
dat de rekerringell van !'clpolldirg ' c\tl-lrcl Pon(ling en gctncct'te
micldelen bij elkaar ingcboncleu mocstell \rotLlcn (?)'

(lclt lo'"
Nicttegclrstaancle clc r crliclrting dt-ror de t csolniie firn
tlc
lltiit rri
in
Septembel t/:4 aarrg-ebraclrt, bleef de bclastitrL zsrrar

Ht lana vcrarncle cn cllcigclc gcltcel cu al rritlcput te gur':rl(cll

l;i)
De bovcngctrocrrrclc ,,N{curot'ie I'irtrtvcescntlijl<c bessetctt \'lll
licvet
of
rvch'lr:eu'
ltel"
r-an
op
hangt ons eeu drocvig tlxrtrccl
(le z\!:lc erl
Itet ,,tlualijcl<varcu" dcr 1lcijcrilcnirats, als gcvolg ian
oubil|jk dr ulikeuclc belastirtgcn. an dc arnle bclottcis orlibf(!lit
gecrr hIItLI'IItI':
b"hoort,.1k voecisel, volcloct'tcle liltccling, ja zij hcirbcn
thrrrrl'
dekking cn ligr:ing voor' 's trachts, hcct hLrt llrru sl''iis t'n
l)ltl
Lt
dLrr'[';
i-i)
I'c'otstcllen
is zoo attrrocrlig' als ncn zich nralr
t()i
altlll'll1'11
lij
L':tttst
in tle schilclclitr{ zit, lnost-n
ovcrcLijving
-hoo{te
(lili er tLt'rtl'
bc*iizcn
zclfs
hct
rvil
kunneir
zekel'r:
' rll:lilr
't
terniu dczc kcttt varr rvaarheicl in sclluilt' dat tlc llcijetij o\ct- ll,:
heel gctrotucn achtct!itlling, is ook llu tc lci(jrl(li
'l
("'ir.l' '
\Vij bcpalen orrs slcchts tot tle ciotlrcu iliru:!: en
lrl w'-rl ctr"tl ze
Tusscltetr bci<1o plaatsctl bcsfoucl cclt goot vcrsdlil

'

(l)
{l)

Sirdr 109{.
N ltidi.

(3) Zio do vollcdig lresclrfijvit'g ir) Billis G'

di

lF:
il

[[
li,.

r'f.

112

in dit geschrift <loor de omstandighcid, dat ze ene heerlijkhcid

, vaak bij elkaai' gcnoetnd. Goirle lvas ecn lilein dotp,

uitrnaken
l'1

li,

',:-

ii

dat hoofdzakelijk van dc opbrcngst van den latrdbouw moest lcven,

wirar dc nijverheid uiet veel bctcekende cn dat iIr de t8" eeuw bijm gehccl te niet ging. Tilburg claarcntegeir was groot, was van al dc ontliggcnde plaatscn in hct kwaltier Oisterrvijk vcewcg de bclangrijkste en de rijkste (r). De laudbouu' rvas hicr een belangrijke
tali virn bestaan, e-n daartaast bestond recds van oudsher eenc
bclanglijkc rvolnijverheid (ook linnennijverheid moct c bestaan
hebben). JJn clit dorlr zclfs, waar dc u'eveL in zijn vrijen tijd deu
irkkcr kon bcrvcrl<cn en de boer, als hij tijd had, aan het weefgetourv kotr plaats ncnrcn, naar dooL clat dubbcle bcdrijf gcmakkclijk brood te verdicncn viel , rvaat rvcgens clc daardoor ortstatre
lagc claillooncn vecl rverk krvam uit tle Ilollandsche stcdcn, ging
in dc tEo eeuw achtcmit. I{oe moet het dan rvel gegaan zijn
nrct andere plaatscn, die nict in zullie gelukkige omstandighcden
vcrkcerclen als Tilburg.
\\'ij bcsluiten tot achtcuitgans uit de gegcvcns, die de
kohiercn rlcr hrrizcn, die sinc{s 173 allc 5 jaar moestel u,orclen
opgenraakt, oplevercn (:). Het voorschrift tot hct nrakcn <lel kohiercn l,as uitgevaaldigd, omclat het ondoctrlijk rvas geblekcn op
rlcn duur de hoofdlij-.ten te controleercn. In de plaats clairrvan
rvercl nu ecnc lijst cicr huizcn gcr-ratgd, die om de 5 jarcn nloest
rvordcn hcrzien, onr gebruikt te kunnen rvolden als hct hoofdgelcl
\!ccr ccrs ingcvoclcl 'mocht rvordcn. Het liohier der huizen r-an
rZj6 gectt ccn getal ran r276, (iat van I79r slechts I214, cene
verrnindcring dus van : huizen in icts nleer dau ecuc halve eeurv.
Zelfs al rvare het getal niet mindcr gcrvordcn, n'as hct gclijli gcbleven, clan zouden lvc nog het rccht hcbbcn van acliteruitgrug te
splcken. Uit de verminclcriug van hct gctal huizen tc bcsluitcu tot
ccnc rernr;ndeir1g van berclking is nict gcrvaagtl. l\Iet l'elk gctal is
ht't zicilental achtcruitgegaan ? IIicr noetcn we schattetr. I{cn
nccrnt ovc hct algemcen aa[, <iat fi]cn hct getal huizcn mct vijf
rtoet vermenigvnldigcl, orn tot hct zielcntal te konrcn. Als dit

rl

i
$,
ii

il) ZiebijlxJ.oll,bevxtterde..n,Slrci ofl nhlire!t. l,oc vil da ro:rlecticrc dorpcD irr

oor redgJ!,lie tle s.mrano rr,id(bl,n zijl betilendr". (Biilnso L'ij do
rrii311l rtilierLlrg yatr \\rl0!i,ns, orlv.u)g.r dlr grnr.cro r,)iddrlot vu I'!t kw rtlor Oisfc.
$\rl !;rn I lrr'l l1l{! -- 8 April lrio, rcl,iof D0u B!$ch. Zlo vcrdlr l}ijhgen I, ,i ll L.
'il Zi6 rrovrn l,lz. 10e.
mno$t oldr I'0rldks

:.

113

Voor Tilburg opging, zoudcn er in t79r slechts 6o7o r)rcllschen

gewoou<l ltebbert ctt zou er sinds r736 eetr achterttitg:rng te constaie"r.n riln van 3Io iutvonets. Op grond cchter, dat volgcns cene officiele opgave er fi t79-7 8o84 personen rvoonden, verdccld oter I2I5
huisgezinnen, stellcu rvij het getal voor t 79 t veel ho'lllct Wanttcer s ii
u"nn"*.,, , dat het kohier, vatt huizcn sprekende, huisgezintlcn bedoelt (r), dan brengt eene ecnvoudige ver-gelijking o s vool IZ9I
op 8028 zielen. Maar dan r)roeten wc 6r,/r pelsooll pct huisgezin
volgeus die berel<ening zullcn et itr t73> gervoond ltel'ben
,,.-"n
"n
8437 menschen, dus cen aclrteruitgang van meer clall 4oo
Hoe het zij, een achteruitgang valt nict wcg te redencclen
en rvij schrijven dezen op gezag van tijtlgcnooten toe aan de te
zrvare belasting in dc eerstc plaats, Natuurlijk zal ook de algemeene malaise op hct gebied van haldcl en nijvclheid in eell llijverheidsplaats als Tilburg haar invl<.red hcbben doen gevoelen'

In het oucl-alchie van (ioirlc, tlat slcchts uit een paar bundeltjes stukken besta::Lt (z), voncl ik een stuk. dat met cijfers tlel
achteruitgang van dit dorpje, in r75z rceds, aantoont' Het is eellc
aan derr" l{altd
,,Memorie en llcricht van de l{egentcn van Goirlc
ontfang'trllrabatrt,
,,en llentmeester-(leneraal dcr ))oneijnetr van

tler lemeenc mirllciel

,generaal cler Beedcn', mitsgadcrs ontvanger
1'an I Oct lt!2
nrissite
ecn
van
voldoenig
ter
,,n verpondingen,
29
en
27
vln
l{o'
de
li<l.
Jltli I74') ovel
,,om ingevolge Res. van
en vatr
Nlcijcriie
de
van
,,te leggcn den toestand en het vetrnogen
,,de bijzondere plaatsen daarin.". (3)

Wij lezen claarin, dat het dorpje in zttlk

(l) lewij

bter voorhulzen

8orL

hulsgezin|ou mogo

'rnrue

ccn ellendigeu

Bn' wodcn de

lsrsdrillerr no'i

nr girrj mrnrclrun in l-311 buizrr' drr

s."ot.. Y;g*" a" toikst"lting nt. vro l8&r, wour:cn
9t1j
zirn
l;91
voor
J'o'sorr'u r'r! loor l;&i98n r'r r
mutstifberukendr
iou naardenzeldcn
i' buvur\irrs rrsscb(n r; r t l
r'oruiigxr'g
3
oon
!:r$.
drrar
;;;;;;;;
uu,"t. u"ruxeurng
irr verbnnd mothct gercgerll
roor
zou
zriu,
to
vorhlarcn
ils ;". oir: tot 803t mociDk
ziorr \e uit oen britl {&'L
t*r"t"o n, r?(.};. Dlt wotkeiiik hutllgzinnerr bodoeld wordn'{lanr
Itlk 2 3 $ur' tu llr
lr*o Sttt.. af" *" fnngoron termiin voo! lrot lbrlDoercn v3gon'
huls woootr
-----

[Lo$9o briovon eu

stukkonl.

'

tii'ivn*t r'", rilburgor oud'lrrchlbf etrs bolroorlj,ik sorosld wordi' zrl ht [liken
dt
Yol stukkon borusten, dlo in.Ooitlo i'hlris bohooren'
alae
--- ' nog
'i'rs";'"
v.ru Jult l?16 n)ooe! os-] lrtirooril sososen \Yord'n o] do
d;
lli
'"golutis
rolgonda vlgon:

r. Wolto ls de too$ltrtrd ou boL Ycrtrogen !'In (l! durpdnY

u" lectn lan ilo onil:rstibs! orr schihtingsrr'dlo vao tiitl tot ti'l t('l
ri'*t"llr
tijn?
soulses on vsrboloring dor c.nrtiLutlo vrr hrt plrlllttud 8'drsn
---1. Zrf. er nog"aorpen, aio bovon ilo geutr'jlo outlsitlng btl rei vsn dq go: Mo: Yen

lla
tocstand

is

,ui.:;itn,

rcgclaakt, dat'de itlqezetenct't c zecr arn! zijn - fe

tle tr{eiierij in 't algemcelr eu clie aau Goide in het

""rl"
Uiirona"rvctlcctlrl,zijnrvclnietzontlersucccsgervccst(meuzou
kunucu
.i.i.tt .tf. met scen mo3elijkhcicl aau den kost hebbcn
gerakencnduslrcbbcnnroetenvertrekketl),maartochlreeftlret
reeds vrocger- bij dc
il;';J' u"rti"ttting 'oodig , zooxls mcn
rvaatdoor mcn' bij resolutie van dctr 2o"n

ft.ri tto, hceft aalgelooud,

ii.i. t;o; , bo.'.,t " gcncrale ontlastiug

remissic heeft verkregcn

jaar en perrnissie totccuhcelc

van de hclft dcr impostcn roor drie
2/.,
met ilgang-var dcnl'"Januiui
rcile'le vcrpottcling in plaats van
den 4on Fcbr' I 749 met 2 lilrtr
van
:
Mo
I zli-s'l "r*r" ""n ie Il' '
rcs- van 7
llaar n. is helaas dcze prolongatie van teuissic.bij
;;;
huis
I74
uit
bestaat
.r in-o"Ur. I75o ingetokkcu Het dorp
omsteeks
Yoor.
65
,5"u*"t"n de geheele imPositin'
il";.;;'
68, ie rvel niet van rle armett rvordcu onderhouden '
,r" h"ti,'toc.h
nicts betalen cn 16 leveu van de arnlen Op
t urtn"n
dc toestand
,i"r. .4t"* had men rcurissie gekregcr en nttqwas
rvarctt
Vroeger
rvas
n,rf t.r"rg"ta, teru'ijl de remissie ingctrokken
onqevccf,I745)
(dus
tocn
cr in Goirle 477 becstcn en 9oo schapen'
cu nu (t7531
oelridcleld joS ri 3to becstcn en 90 loo schapcn
mccr
't
schapcn
io. oo fr."t,.n minder, te-nvijl er in't geheel gcclt
1\'acn.

o : 19: I3
Goirlc moest in <le gcnreene micldclcn betalen/ I2l
gctal
klein
zoo'n
voor
vcel
plls collcctcgcld en andcre onkostcn, te
rr itr
ovetbclastittX.rvar''
i,cr:rlcn.lc grin,t." T(ngcvolgc van rlczc
driu
t!l
rz:q r.e,.l. 4t lruizcn cn ieu olietnolcu ' cirlc wolververij
cr
zooclat
ul,lirr""r"" vcnallen cn afgcbtoken , daaura nog 6ltuizen'
t tii: t.* t3: huizen, kleinc hutten cn l<ctcn rvatcn overgcblcven'

I
'l

lrn 4etr J u rl lt{E voor 10 jar r gconrtn

u"",""t t

*iit"i"""i

ueerd' ogno biiTo}rdere ostlasl

vtl vellicn dirDm ziJ dle RosolttiPs:

;"h" "n'$ti's

;'":; :i:-.";':;i;';;i;;;; ?

i,zit!6,! ? zuo .la, om

\!i lk6 den'n

ln

g is ggvcn zoo

--hebberon
Eo'tcn

'

zo no3

i'

'

nici'

roF
Ho: No: en Ird No: IoB n 6 on t oct l31i
tn do llo : uo: srr 1s ldsi 14? r'tr res v:rn do l].l'
uo:Yl}n13Junl1l.l7inu'chesrlcogdxludei!n,irclkefircho3ncsvolgdgHo:}ojnEll.
lsln absoluto romlssio-otr \fl|lrover -\'oot 1?te
", ."". 'rr lJnp.u"n3 uei 1t#t vcmniet
gcheel of gcdsltelilk gccontlr cerd or 'c'
dltel
uunlouiv eurchcn.io ls rleond, tmocrcu

"'"':

fi,';;

,"rnr*iu'

,,"*r "". * i;ls g!iDdisd

d'or

do

die bii rcs

h;et of giteoltcljJk af3oschat

waaom

gllet wor.lcn op d3 x|Il-oldh$llo

Do&Dtwoorilhg dzor ragD EDcht niot
don oorlag eioot$NkL
chiefl' 1rr 3n brl{'f
{o'der do losso stullcir ln }}'t rilburser
d"r" ;Issen
-oister*1r
llst aui\oord rs
lllburE
vn
$chepnsn
6o
aax
;;;;;ti" '.n
'rrost
geblsYon'

bdo
door
ko3ted
*"*;;-;;t;

;;
""'
b.lss nlst bewoid

-i16'

verDaardoor was nu cle impost van ,,besaijdc ntetgen" zcer

mindetd: de lauclbourv bcteelientle hiet' niets meer ' verschillende
niet
iuna.rij"n, aatr dc Armetr bcltoorencle, ltacl mctt \-ool dc lasten
ofnicts boven
kunnen verhuren, honclerdcn lopcnsaten ltacldcn weinig
je lasten opgebracht. F)erl sprekcnd beeld vau verarmilg en achter-

uitgang dus.

Ten slotte aan de hand van cnkele losse gegevetls

nog

Middelen'
eenigc opmerkingcn over de rvijzc, uanrop deze Gemecne
voot een
hen
aan
die
cn
die door dc corpora rlarcn gepacht,
verpacht
Nerden
zekcr bcdrag rvaren aangcscltLeven, wccr
der
I')en dcr schepelen rvetcl teu kantore ran den ontvanger

Gemeeire Middelen

als pachtcr

ingeschreven

'

de anderen bleven

brg voor hen't. Lij verpachtteu dan rvecr de collecte dier belasting
het moeilijk
aan"hem, die clc laagste procenten vroeg, ol rvanneer

voor het dorpsbcstuur rvas om couttole op de inning te houden'

\Verd de
dan velpa.htten zij dat middcl van consumptie opnicuw

hooger dan het beclrag waatvoo schepencu geboekt

der gemcente; in het
ston<.len, dan krvam het ovetschot in de kas
op de andere
oveschot
uit
het
omgekecrde gcval rvcrd hct tekot
belasting vcrdeze
rverd
niet, tlan
-i.1.t"r, beiaald, en kon clit
hoogd. Ook gebebrde het rvel , clat hct aaugeschrcvcn beclrag bij
En dal
.vijzc van o-il"g o.'". dc huisgezinuen gcvonden rlerd'
natuultijk tot gevallen, clat iernand belasting betaalde
k*"m

pachtsom

nu

-",t
lu
vool cen Middcl van collsumptie, tlat hij niet eeus gebruikte
ook
lordt
beswaaten"
clc ,,{emorie van rveesentlijke algcttlecnc
op .1"""n misstand gerlezen, (r) Ln rvcl spcciaal .op den linpo-st
door een
u"n n'1n.n, brandcrvijnen, bicten enz', dic in vele pla'rtsen
wordt echtet"' zegt
clergclijLen omslag Qevolden rvcrcl
',1.{ier

de N{cmorie clan verdcr ' ',gcen $'ijn , brandervijn ' zclfs gecn bier
jenever brandervijtr
'
,g"aronL"n De \{eijerijenaar (lrirlkt alleell
ttit
vermoeidlleid in ecn
,,f bi"r, als hij ver van huis moet en
bij kerkgang Zij
,,lrcrberg gaat, er - op Zott- en Iicestdagen
o \\'ater of bij clezen cn
,,atittf."" in huis nicts dan zurc karrremclli

koflic"' Dat de belasting

,,g"n"n, ,tu en dan, zecr slechte thee of
tc- liuuneu. komen ' ook
tas
dcp
tot
Lhooga mocst Nodcn ool
slasdaaroi s'ijst tlc trcmot ie Dit rtas r"roral het gcval bij hct
vleesch")
nooit
of bestiael, ielastiug op vlcesch' ,,Dc Meijerijenaar eet
trl

.l

9l

Blz. 2b

rlg.

-iioom zijne
heet het. Hij moet rvel eens een beestje verkoopen
niet en
hij
kan
consumptie
itti"tt ," betalen, maar clathten voor
de
onmogelijk
tan
dus
,t;" cr slechts op cnkele plaatsen'
de ordonnantie bepaalde rz duiten
oP 2 li 3 sturver
gevonclcn rvordeu, maar moet de bclasthrg

"i"g"*
i^"'-ul, i"

oPbengst

dir bij

gcstclcl rvtrrden.

nog
L:, is uit dejaen tusschcn t6z9cn t648'toende imPosten
rcdemptie
bt-'vendicn
aan dcn l{onirlg betaalcl weden,ter$ijl de Statcrr
dcr zcttingen betaaltl
vroegen r rvelkc redemptic uit rJc opbrengst
wet<lcttclttsdoordenbtlrgemecsterirrzijtregcnreentcrekenirrg
dat op dc verpachting
vcrantrvoord , cn stuk bcrvaarcl geblcven '
daaruit dat schout
vernemen
We
betrekking hecft'

ai., i-p"rt"t

'

was
'
,.h"1r.n.n tot veryachting overgingcn ' omdat de !'ij !1ar
nog
r644)
"n
in
('t
was
in
Antrverpen
's
tentmccstct
Konings
ofschootl
Ze deden dit echtcr om de
*="t" .,,t..fttt;"ttig g",ontl"n hacl (r)
\{ocht de. rcntmeestet er
i"-e"ut" t,rol. ,"t,"d" te vriju'arcn
kqutoe te verechtcr nog toe overgaan om dc impostcn te zijnen
schcpenen zou
ctl
schout
van
pachtcn, i"n ko,t h1 , ai" ntt nu
kosten die
de
var
'
ilt;;,' n."r, *n.or"t tnakcn op vergoeding
rvas en
gesloten
N{unster
van
dc
vrede
Toen
had.
iri; g",n"k,
dus tusschen 1648
,1" "nr"",r" N'Iiddelcn nog Iliet rvareu ingevoerd'
nog
en clen r"n .r\pril 1654, hacl de verpachting dcr Jmposten: roch
Mo
:
fIo
hunne
bij
plaats als vriiri I648, ,,c'vermits daelinnc
tn.l"'" ordcrc oft rcsolutie cn i$ gestelt oft
,';;

::;;-

.,genomcn

"g".u"

Nog zijn belaarcl gebleven dc voorrvaarden vai vcPachting '

1655'
in 'l'ilburi tn d.,, I'n Octobe 1654 - den 3len l\aat bij de
ordotlnanties
clie gch,:utlen rvcrd vermogetrs de plakkaten cn
'I'ocn
reeds hct gebruik
dus
bestoncl
flo: Ilo: daarop geamanccrtl
Toeu
sclicpeucn
ett
van ltervctpachting tcn ovcstaan valr drost
verpacht
het hooilgeltl rvercl ingcvoerd, werd dc collecte hlervan
ett tegcn 2 r/'r
tegen 4 i,r,,cent in 1688, tcgcr) J Pocent in.16$
tlc
pcrn' ;n t69o. Ook van cle bclastitrg op de &ankert rverd
evcnals
:;llectc verl)act, maar lroorngcld en bezaaide mogen wcrd
laatste
dezc
levtrdc
1728
ltr
slag of bcstiael opnieurv verpacht'
werd
Gewoonlijk
.1n dc gemcente een ,,oorcleel op uan f 244'

[1]

\Pslkd schad dit \a1I

,n, rodt

nlt vo!told'

s,'N"

t:i r "'

ji,i'

::l
4

lt
7j

IV,

HOOFDSTUK

Nijverheict eo HandIsverkeer'

dau r:cnigc
Waarom juist Tilburg mccr

*li:.: l']"i:'.ll

o"

xr"ij.,;';;;;;-*.1*9.' t: J::.Tj:ll;li, l::l'-.i "''

"li r",.a oudenrrover (r)
:'':i:i:i;"'"^-'
;." ''',1'",,."",'i"*l
n"
JJ'
"lj'j,^o'i:l J#!J:i,.ll1,",i".::i:

voedsel
{l::'1,,:^::1,,::,,
Datzerrcrc onvruc'tbarc
"goedt
groote
mcnichte glrenouo( rvordcn".
"'""'--
-.bii
\\ianueer.er.oP ecn
'*"
it,i o"rd'er nl' zecr volkrijk (z)'

,"r.. o.-'Nat
":"andcrs
T-*Ii,"lli;.,11-"" '.l li:
bcvolking van
volcloe'd

]"1;" ,".;;i";i",., g".,r

brcngt. Landbourv en i"cetcr ij is op de n":*t,
.
,1Y, i::']
lcvcnsonderhoud. van vrsscner
bron van bcstaan (3)' vevcnrlg
gcen
ook
was
,""u"" o" i"a"
cu ''lan nog l'tict oP Aroutc
qcschiedde 'lechts in ccn . xlein 'lcul
mocl dc bcvolktn"-u"o' '.n f::'r 9t:l *"'::lt.,ll"ob"t
schaal;dus

;:fi''j*;,-;1"*:11.t":T:lJ',,:"",,:l:1"::
gcPaar<r'
steeds tnet elktL:rr

il""tt""t';-i;akeiljk'volnijv"rhei<l
ligt voor de

hand'

dcr Stadt.6tr
bsch{vixg d6t uoi/er!'

a;;-",1"'"*
blr. ? van do

cn rvolhi'del kon ontstaan'

do }lciior'ii-c v'rn

li 1,,;J; ii,,t;,"-*rit, door Bsolri'ro

bFu,;Ll groot0ld6ol iloor do J*'lr!'

''

Ilortogonbostclro' mstcr&r

snoc*d

,,.10

l{tltl

llo!'scschool dot vcllio'i!'re''

-r19-

,,,De

sroote

mnichreiil,,i"iJ',;,,1]ii.fr.Y1t:;#

j*';=i::jiki['*".'J"::::;;:ln;
;1" r'bor ch ver
i.*'ni1,il1i,..:.'i*.'* "

::i::".
:'

dc

,,,,.n.''"',

;.u".:::;'::::;.,,r.*"1::^llJ,iu.'."'

;:l*::
;;

*ft
.t g*

T' +'ln: *i* :i:1"jf; ffi

:
"-'",'*,::3;;'J','i1i'
;l'

1::,,',
".1":i

:HlJ'"11,";""*'J:1li',1t,""*'*l''""""'r
"oitot rn de ,,Vadc'landsche
lczcn

nc omtlent

Lommel

fi

rvor rvcrd uitge-

lV'

6o8 (31

Geographic" van Rachicnet

scharl'cn
heidc rvordcn' veclc

t "tj""t"

::;":Je*kl*::l-t'::r""*nr'*r:i'-i':l

xl*l*qt*,l,;'.:*:*'**;;*t"*l**
":.:':^;.
schrijYcr ,,de linnenwevenlen

door zijn

," rao bekcnd

di::'"::";J;'t;'".''3:'',l;:,,'

",,

n"

","",Joo,''
::l^,:l,"":';I:..,"*;;lh,'.'1";$:.
;:.::li:i,

Platte:::i:: $"i;:i:: '*ot't tott""t"t'"'tc..rcrnr':rret

J' - :,1-'3:l :l
:"'":,.*
;il:;
*::,
'l'ilburg
boven
hct dorp
:: 'l::..:,':;"t-"ft"n. .ri.t,i.h,

;;;;;;,

'ootl'

;:*::H,f,ll':;'"';'i"""li':"'u""'"*"'"
,,H':li'"J"lt"n:l;l*:u"'lll':"1;'':'-;::;
{r)

'"u'

tap'br4s'

i'^ ""'*$*;:'"]i

;'""11"ffi

:;: ::'t$"1';"}:'#"'l'l'l;

"l*"i*i$"if$
.""r"-',t*U';:,"r
;;r*
*" -'
N. :",,rrt*rlfi';1*illit
I'ronlkrul to
u

H$rrlum' onz.

M^1sircrr'

^mrter{Jm

Yd"

rlvr'

:'
-:120

:,'

;.,r-

:r'

'

O""
Dentatus waren' zijn. hate 9t:il:tit^t;",
Curius
..Rooms"h.n
saen sij veel blootvoct:l*o^lltol
,,somers gaen
-:il J,"-:;t:o:;
gaen sij op
des rvinters
lin,j '"::
gnemcatt
..r.an de warme landen
"na" ;_: ;i^"u. _ O";;

;.";;
*1.*n'iiL'.':.:l:;,"5 ::i",::-::
gelogeert.' gtll"-l:,,1i'"i,rr

"',

,,slccht
in !..r, croort.r te saen,
gltemeDn(
,,trehoeft daer de .
,.+---.,cr
clooster-odens
looster-ordens verre te
^

*J"0"'g't"
:.Tlo'-,:""."0""
"

:;;#'. i; "," ",n "' "a"'t " ;1,.i:. J,"'X. iti"ffi

f,

'

i::il":.:l,i!if
i"::r;:,1-ii::*":ii**.*::#::
volk
krachtig

,r..r,t,
**' illi'*oJ'T";::::"]l"l';;;n'ffi; i,t",ii
-;;;;ls'I ::: : *'
soed]<oon:

g"ri;t.

'ffi;

li::','.i:ffi

u*5;-',"''l'gl;lii*li-.lff

:l;' ;qry="q;;;i'll;
"-r;r;:i*m
;;; ;;' -n:,i:1'"''" ..:i,:;":: ;l'i;.:'#iiiJ;

::'ti,'Ji-::$iy:il*:'',.J;t:*;*::::
:-

il:* ; j"
i*;:,';:.ru;
tot

medegewcrkt lrccft

vcrklari's{eeft

dL ont

ii'tX'"il;"r dc oucle bewncrs van Tilburg

tn,{"tlttken boven dc andere Meijerijcnaars
door

,*ruurj"i "t"'gi"
n", se.ruk h1n .1:1"1',1:,,,t::,I,I
"i".ri
vcrmeldt, dat i't ti42,. t:i^"J,"";';;;O-.

i::::yJ
:Tlburg

""",

$ocst was, de meeste werxl

.'

:**t*,,-*

zijn gc-

;ff :.J:':-::',;:.:':,1"J:l,*ii:',i:f
)Ll,l"l:
..die dezc man(lfactuur (nl'
,;il"J*,' ;;;'{' l::1,' .,1 "il;" i;'"i'ff,il:,' l ii,'i:
"

vcrhaal geloor T:", ',Tjll_'

"l'il
lJr,,'1.;;
rrn deze voorstclling mcldlng ,,i.,

iii
lr
It:

..r

ki

,e[t hij, ,,dcvolk-

o"o*-** a ! bl' v'

bes(lrriivrt'|ij dsr sra'r c'r roileru
uostbiotr' on
tl'ir Jsr lsul
lil
!.tl;ll"i;fl;'
;r"",
^or!trukHktrn''so to elrrr'o'rlu 'oo!
{$s ,. HcrLosd.boscrr bosinroudo mo' "il:;:il

-lt

)|rm8en

1&.

121

door
aan het vewoester van Vucht
..riikheid (van Tilburg) toe

:,'^i:"',*

;; ti;"."'i-,,. ?:i":'" o,1ii'oi"ffi,J';'ji

r":,:"-:l51"JI li,'lli'''*'

^;;;;";

rvorden gewaaroeerq'

en moet ars zoodanig

cr lot
Voor zoovcr mij bekencl.is' zijn

l
:

i'::t::,:4.-tl

dcn oorsPronB .t" ": ,""';-:

onzcttclijke travorschingen naar
ltct eenige stuk' dat ik heb
o"Ot*ont"n'
der Tilburger nijverheid
Je gcschi"denis dezer nijverheid
kunncn vinden, *""tin ltt' """"
over let
van 1836' I{et is eene mededecling aldaar'
;;;;;;;'t
fabrikant
van Tilbulg door P van Dootcn'
Fabriekswezen
ter bevor't;-;;;;;;;;."t
l{aatscbappij
Nederlandsche

;"""* .::

van dc

jzl,"1.:,J]'.""j ;:Xi:^";:'H::
de
(Jister-

N.uvcyrr.eia

begint met
-;","";
niettlvs. Hct

Tilburg en
lakenfabrieken bestonden in

:;;",;".-

a", de abrikaten':::iil';:ni:i.'::tti;"':i:
"i;r. "nde deusdclijke
'i't'o;;;;;i'vn poo"n hcctt gelijk'
'offi
laatste
zijne
.-opmerkirg
1"iilil'rr,rr,
maaL hoc hij komt aan
neerscr
dat alvast
hij

dat

'
lakens sinds tlt;:-: ttu"'"n
.,"nrJft"o t""' de deugd tl"' Tilb''"g"t
zijn' at de tla'Jitie alzoo luid'lc l{3)
her. rveet ik nict, of ttet moett
Welishetzekerr'vaaL,oatdelenfabriekcncrtoenreeds.meer
rvolnijvethe d
,mo8e, :l--ui:.,:i.
dan twee eeuwen bestonde[. D"
voor ons ondcrzoek zoo rvctntg
doet

542 of niet ' het

eeurven -slcclrts weinig berichten
zake, daar ons uit cle vtocgcre
<lat van Tilburgcr lakens meldilg

,."*" .l*t

tcr
zijn ovetgcbleven' Het ou<lsi'
maakt , is r'an r 6I r '
Karaktcr tii O"
van l{ees in zi;u Oorsprong en
I"l:::
Otto
"'ii;*'t'eiclspolitiei
17" eeuw ' ht ccste cn ecnrgc
dcr
nnar"nl
cr in dc
<lcr Staatlnishoudkuntle' rvijst
clccl vau zijne Gcschiqdcnis
van
cles te nrinder ovcr cen tak
Inleiding (blz XX) op ' dat er

--,,1t ,o;-1"*t;t"t:,"'"#';fr."iJ[iiii-j::":i',,",,ii]{.*,}:";,l;:
tl

rrdwrkon, Tflbrlckn rr

;;;;;;"1;;i;;"

*'"

rt'U*""'"*

Mdo,roorinso,,

vrsschei?n' ol
ti"opt'Ji'dPl tl6 zo'va:rt ort 'Jo dr \edrr3'r'r

dor,rr,i:1;:it:l.f'mmSlL'rtcD

,:""',J"["H'iiiT ,1t*.]i:'-:lllln:
j::':i'::l:;*.h;; +l;'';l*":*"
wr*
''''

H9'r":'1."i:
Yeroer
ors{nrircr,on Kenntr'rcz
:;i';;;mircn"
rs'wosrn tr,rz. {;-{rr, dat ""'
s,o,a.'t,'s g"
""i.,
ouurFU'r-r
rtrL tr! csrsto,t&\r tu r;2{ otuncno
.,". r,o-."
it soYo
sovvDdrD bb.
hcrso(n 1r
etldt nrt
ursol Ii'Lrjo]sr'' Dcl,o bee(ius

'3.{"'"1"i*::1,,'1"l:"1'ld;;;':lu

;['ffi;;;;.;.

was:.meI
naarmate dezc bloeiender
-::-.^-L-:J
nllvsrrttru ds.heven
5!re^'' --- werd,
!r^^: .,,l .".,,1ie
van
achtrnia,dl:li:.,"::'*

H ff::ffi ".:* *"

i{$ffi
ffi ri-*r;":tk**{ix'l'xt
",:\":" n"1$1.,il,';:\lt,:")':illli
otoeirw.:'

J."

il;;;;;.

ir

t^.1.:ii,"'i:lll:
ffi l--1;4.',:.T"$*,i!:*l"lf
best moetcn
$il::: ;;:;",::" i"'#;-;;;;g r,,ln 'iti,s"

.'ifi

:i

" r:* :L,ttl* m*;m:'i:i

n::'"'mn**6;--ru::""*"i:"'l''J-
-t':':*-:m"::":"J':"i;:":::;

kl*f
tt*"t

ot' Tilburg

reeds

in 16zz'

'

misschien reeds

golcl

'vrgegcr
blijkt utt
Brabant'
*oliudustric
-il
aan
ats de belangrijk"" pf:rtit'uoo'
door d" Ho t !1o:verleend
1e ,,interPretatie" u"" ot "t^uu"'le"
is
pretatie
inte t
stonclen
de plaatsen, die onder tttitf"tt"
'Dcze

'

ffi]":J::-,1::r,l::,=..'i""-::":1,'.*:,1:.-ffil:
dc Staatsch-c sterrc':r tc
l:::"t' I,'o,""":i"''fi;;;;;;'' """'

il,.w,,"'"a.,'":l
komcf.,i il**"::i":,:'';ff

,,':5:

alle rvollen lakens

lakens *Lll'.f "Id.,,r'',r'
cr echtcr nog slechts grove
ilatccd va'
*'"'":'"
Het fabriceere'
t"i""i'"; ior II'"1." Ho : Mq : 'lc (z),
rvcinige jaren y"t. t649:-,,.,,'n';;;r';;;;"
-gcriclrt
lanelsche,,laeckendraPPic

watrin z'ii uitgaande

'"t"t""n'op
tut"
s Jr"r,i.",a.
:-,

S1'o"n'"h" rvol

op

-el^.invorrrcchtcn

",i"

ji

i",'lj,',ii
"l"m; ;:ioi,,, "i. oir
u'nin
Linllu1,s
van

'rc
;;L"""joi"'*#il"'"'n"i"o*
wcrd uitgeHolland
in
fabricage
l"t
tot tJit"i"
grcn,-ende. landen
oefend'
t
I

I
I

f.

ll ''1"*i'";' "'n""1"'.'1;'"lll.T:""i:;',liiX':'i'Jl:liil"
v.ns' r'nor'
*:il",,]i|;jii;;:;;;:.r,"".", r*,*'s.s'r{rr

".r,i.t'o.ro. vorornrsh

lat.

.lpllg r80'

'

'123-

genoemd van de
deze I)eductie het eerst
u"L:^ j:::"*"t
i" concurtentie gevreestl wordt'
T*
dan "grove laeckenen
,;-*"" aldaar niets gcmaakt hebben

Tilburg rvordt in

"fuu*.",
Hil

grove rvolle"
van haer inlanclsche en meer.andcre

**

"y.11:
",.i::::'-".[
":
ctan in I {olland , doordat

;: ;;,." ;;."",j*,lIi
l; ::",:::li;
t<ocT;u;;;
rverdcn in Holland opge
prijs fijn'' lakens gemaak^L

hodd"n t" tlragen cn

i'
.1""t 1'-"t -.',^:l' lascr was. Dic eldcrs vervaardigdc
omdat hct -wcrkloon ::
gezon<lcn, waar zij ge^:::' ;;..r''Li.r^nd
-iut
lakctrs rvetdcn .l"1 -l:';;;"n"
de markt krvamcn'
"n."op
verfd werden cn dan als ltotLi
ingezct'nen

":[;'t**

Ookrvcrclenzevandaari'o",',rgeverfclnaarHollandgezonden'
*1:l
o*," I *o
::;
-."1,",'""il"ff

"

"'-"

",li

"#'
l!ff ;ll ,:,,':i::':.:;"';:;;^;*n
:

"

;'l

om Spaanse wor

t::{il

ti,b".*

"' "..'1.':..:.".
l;":i:l':,:::.""(,::,i
"^,',
hct iaar t64t ll'acn ovcr r-rt
stecds toe'
tu lvol vervoerd cn dit nam
zeker cle N[cleijJ lE9ol7
zoodatinr45overdicstadalleen454Tzoligegaan\arcnten
clienste der lakcrrfabricage'
r . ]\-;i, '
nijverheid- in dc Mer'iertl 's-as
deze
daarvan
FIoe telgevolge
In t64t rverdcn ten
volgenclc
oe
uit
blijkt
,
"ijf"tt'
tocgcnomerl
tt*"n'
415 stuklicn *:::-".
kantore van de licenten 'n'a"l-so"lt t79 stuliken fijn': lakcrrs'
clan
aangegcvcn cn in I646 nict,mintler
ttt't'
u""g'"t"tt-'ttccrd.e n van :1: :t'
gcWanneer clc drapcniers ""
hacldcn
hunnen zin'
die advies over de Deductl"'uitb"tht"n'
ten Platten'landc in
' kregen, zou o' besloten;;t "t'- u"'ui"a"n

j*,.::::lffii;:',:.1i..::',':::
";il;;."9:*'"ir^.
plattcu
tcn
,,ptactscn
i1,."n,"r,. woue op ver]i:l:^'il:':i.";,,'

eentge '.;;;;.van z5
,,tc mogcn macckcn
cllde oacr ;u br,.n ""n boete
lacckenen
Je
..beurtc van
stuk laecken"'
,,gutaen uan iedcr
voorhad gcluktig
Iaar tle lvlcijerijsche uijvcrheid
qccnc
'.^ecn
vn
egcnten' dic
vcchter in de msterdarrrschc

i#,iu

"

::,':l'Y l: ;::

;:i""J,::;,i::
rvolstapel dan zou vertooP"tt: ,"", "_".,,..1....111
tr,,",.n,licn war.,,
tlc.rrijvcr{ eitt t1:ll
Ncdcrllrttlcu oncinrltg ntccr rlatl
otrvau oJrdeel ' dat '-r in 'lc l)eductte
clc Amstcrclutmcr hceren
iuiste voorstcllingcn voork|amen'

=.'r,:

:1:

,;'"1':

lr;, ,
i:ri,ll;,ili:.t.:I'.l
,.:1, 'i.;i'. :'

,-i
''il

',
-

'

'

*"nn".,

121

op de goedde Hollandsche drapeniers zich bcrocpen

a'*ia"loo""n tn' leensmidielen in de

koopere

,i

genoenrde naburige

maar
dan willen zij datnict tcgensPreken'
zoo vcrxlaen zrj
landen,
uit
hunue rvollen goedkooper en
daartegenover staat' dat de Hollanders
terwijl de buitenlandsche drapeniers

de eelste h.'d k"';;;;;en,

-

eiskosten.o...,'."k"nenverblijkostcnhebben,oftusschen.
en dan nog kosten krijgen

in atn n't

personen

moeten nemen

eerstvoorden',,uo.,a.,lvollencnclanvoordeuuitvocrder
lakens'Bovendien,i.l,,inai"streken,waarmentotvoofkorten
getouwen cn de gereedtijd slechts gto"" lakt"' maakte ' de
cr zulke *rlt9:-.11:
nog niet van dien aard ' dat men
immers zijn sommtgen
kan rn-aken als in Holland' Daarom
Einds hunne lakc::
rn"

schappen

i"t.iti
".''""a'
wij toch

'
,''

::j':' t*i:i

"pg"i"'a"n
wol
door zware rechten den uitvocr van
doen ophouden
nict
lakens naar hier
en den invoer t"rr l;;;;
cn tc treffcn
mce
die rvij claar<loor
zeggen zit1, tu"nt it'--"i"ttcn '
larclcn' waar dergelijke hindcrzullen zich dtn ri"hit" laar andcre
qr
e schrikbeeld van
palen niet in aeo -''"g worden gclegd
als.het vrede wordt ' zijn
-{msterdt- - a"tt"t"pen 'al tt"kt ' (I)'
t"r, ao"n dat verkcer tt zich te tekken
Het lijdt gecn trvijfel of Tilburg

:.
[i,;

b;t'
!,'

t"tt"nt

bovenaan

men iu Llolland vrcescle'

in de lijst der pl""t'"n ' wier concurrentie
Oudenhoven in 1649
dat
h"ib"tt"ftwij gezien '
Boven (blz'
rJe
"gl
pti* 'u'"t rvolnijverheid bloeide;
alleen Tilburg t*rnl"evenals vij ons voor
;ttjUb"., *"'- die naam alleen volcloerttlc ' handboel< van den
kunnen stellen, d;;-i; "tt Aar<lrijkskundig
Noord-Brabant is wolnijverheid een
:
ti.1J

"In

tegenwoordigen

'
'
''
I
i.
'i.
'ti

tt119.-

't
b.j"ngrijke tak van bestaan (Tilburg)"'had' tnaar
Ilij zegt, dat Tilburg *""i tlen 3oo getouwcnis' of dat de
d"at dit getal zeer.ovcrclrevcn
men kan veilig
"*tt"n'
Vergclijkcn wc daarvoor' lvat
wcrktcn'
;;;;t*"t "it'- gcregeld
in Leidcn "ten tijclcn wannccr
Orl" ts (z) zegt van c lakcnabricage
hoochstcn end.: itr haercn mccsten
,a" "*otd" nceringc op het hij'
t:*^-oj:l:5:::iitn"'"gt
,,fleur ghweest i"'i."alhicr
Hij wist an deskundigen'

::fi ;'**";;;;""-""'g";'*"'!' D p

(l]

Prln8Ehrim

rD

neechrtlrtos" dr

blz Er Yl8'

gtalt

Loldoo bls'

2{

'stdgn lll1'

*'u'"j;::l *'-l'..'r***:i'"g;:;ill:

't
dat er op ieder gc,.*"
cn zoo krimt- hij tot,4Tooo rn laar
dus icdere rveek r oocr stukken,
in den winter ' voor heili6 weketr rekcnt hij uoo' gtooti koude
'"0"*tu,j';:"],, ,n' r5o voor <le lakennijverheid van onsen''
blociperiode !
g".u".Ji"'in ^t|r Lcidcn in zijne
bcteekenis
veer dezclfde
lakcns
dat de Tilburgschc halvc
Ook zclfs nog wanneer se flunntn''

,"1

ri",*i; ;:y*",:l.iJ',iiil;i,1,]",i*
.irvaren,
in welk {eu"t,

lengte

:.'"l
'J^^";I;J"
*. ,t"
nrou.n
t:i:l^"
mct dc 47cpc.' Leidsche'

l:
o"*n:::::
i"","""iu*y';,
-,1 ; :":,'S- ;:: !1'*:':::ii
Dat et in 'lilburg otnstrcexr
der"Schellrngcn
daar wc uit dc rekcningen
.ru*, ;.itl* "tnrlgclijk'tursch"n
meer dan 2 3ooo
niet
65 r en t 687
u]rr"'r""n ,oua"n komen

in,"r:, ,"i'"rl

,l-at cr

","u,

o-tuui'*illt'u"llJ!,"",,"'

*"*

in dc llerjc'j
-,

I"l9: T:,ll
:"'il" :' r.i:l'"":

**,,t a .ii'",r'"it I'l I' i, lil:I,

"n'o't'"nt het.vorgende :
':1'*,";,.u:':;"*'"":;;;;i i'claglooncn'
tcr o?tt:1Y.,lt't d"n
Hthnoul' ,'rv"g"n*

,,,

"

*,

" *".t'lt .ll

"',|;i,:ll:

o"

lt'i"gc

::,;;1,;l:'l jj"

i,'l:'i1ll

:l$ :::.

"schilie'dc 'ot'.daatva' i]-::-l':l,c lin.ens, bo.tcn enz' te setvrirrdigen"'

(z)
il,ll:::i:,
aun 3 5o *..rg"tourvn
"gezoudcn'

,ffii.,

,,

",,

r"';.'i' 'l J:11

"ftil;''r'. """*o'

ban

i'

7 3

..is'tdoordeFratrschcrrt"nceu"nn'aleuitgePlunderdcuvct'r'l'oc;t'
vcrtrokketr"'
,,**rdtat vclcn u:rar cldcrs ;":'g'h"'hfl
"lcbben'illl.i::l-:*:
Iltes, Lcttule "t'."'
't
eu vceokkelij ' u>k vau linnenwcven
lattdbourv
dcn
van
.,halve
*" u"
-':1:l:l,1.,''ll
CttdorT' (Gclthop)' "o" t"uar"u'u. "': veelcrr de rzch ur be int'u'rcrer : <lcclr
ol)gang
,,*.*#i."""t'\ii'u'ing""l"':'
dc wolle$eevcrijctr dic daaf een glootcn
-.staan

"^uu'ni,,o'o''''
"de
--(l)

'

ook van

linn.oweuct'ln
D*;ld;;om

"1)c

veclal van
iurvoneren dezcr plaats bestaan

,tro"r,ija, bloeirlc ilit dorp

ik voor

on holf

ltton

ann oYoredlrkomctir

ongemeen door de
sn 16l''
'L srulcgsrdo

*-tljh;ft4'fitl"}jjd";ii"'i":',i'';::iilyJ.tl*wHil"l}:ulii*i:*{"'":":"tis'

lopen z!.1

Dan, dit handrvelk datrna zeer vet

i"*oncrs'i'' kwijne'rlll^]5",.,rie
.r"";
ha'trwer
:***,jil':['
;;:;i;",'mok.,,, cie huu ha'dwerk
..linnerrrvcverijen'

vetzcndc'"i,,buiten de plaats

bloeijIin,,"n*"u"rij"n daar i^ grootc'

;;^""' r"" met kctelbuuten ' die
..'."^o.to'r1?"lo..-":'ff;rontlour
tcizeu"'
g"t'""ttn zomet
'.;--,,.o* ;;"
wel voornaamlijk vau deu
bestaall
Oirschot' ,'De ingezeterlen
ook woncn daar vcel linnenwevers ' '
,,laudbol,r eu Yeeteelt '-mlar
h":dt"I"l:-:hut bestaan van 't linue'"kuipcr-s-en
Il/otrzel. ,Sommrgen hcbbe' ook
'
mtt' ' Uto"i was daljegenwoor-dig"
..rveven, dat echter voorlleen
de
jarenlaugs
voo ecnige
Gestet. ,,Bij dit oorp ieet mcn
de

raar
gr*i" linnenbleekerij aangclegd
!-indho'en
H""iltm voor de linnens die te
,:;" ;
'
geweven wordctt"'
.,an aaarornttttttts
'*O}stntl'k
t)ltt:,:" *"tt
"-"
l,Men 'vil' dat er 38 btourrcrijec
*
t'
Nog. hedeu
:J:l,t],*tt
,,a.n 5-' tuo" 'veef-getourven
ri,iet
,,;;;J ;". rakencnverre
: l#":l:
::'":'n*
na

, ".n"
..rivier den Donrmel
"a" "i''t",,

,,gezetenen

; dar op

,lrrcl

ll:-

:$,::
-:::J-;.""

.'ervallen is".

,,aoo,a",,.r,*."'*.::^''ff
w\ t ;"ff
-' - -:,l'"1,"'u""
i'"f
""" ""::fi
Doxlel ,,De inwonercn IlcL'u(Ir
---..;;

,.I".db";;

ook veelen

derzelver

'

en
van de linnenrveverlen

..bleekerijen"'

""'"-'-'"d,'' ,,Tocn filaacn van l{ossum in 1542 dit dorp o'eroorzake

'
verwocstte hii lrct totaal' Tetzelver
,,viel , plunderde n
van dit h'rndwerk ecue
aldaar
die
j'JiJ';;
lakenwevers
meestc
'

,,."u""*,r'"t*..':111";l,i*"r,I_-"i;,.'*"
neezettcdeu (lezc
,,7-ij
,,

zich

van
hebben hun
Osch' ,,De mccsteir del inrvoncrs
'bestaan o"

0"" ri"iu" "' 1' *:i:ll

van saaij en lvolle

,,ueverij

;i;l
is

;:-j"'ffi

"1, ji1;"

i"l'

cene der}randtecringen dct

alleteerst den landbourv",,fng*"1** dezer plaats: doch bestaan vcelal ram den landbourv
'
hlburg' ,'De inwoneren
det beuken't
aank$eeken
van
alsmedc'
,,U**.* ai veefottttrilgrond
hunne
'
zeer wel voortgroeien' Doch
,,boomen, die in dezen
verder
al rvat
is wolspinnen' lakenrvevetl' en
,,vootnaamste handteenng
ten dienste
delakens
Zij bereiden

Nislel/odr' ,,I{et

,:;;;;

"-t"factuure

Iinncnweven

Lehoort'

-11
,,<ler Fabrikantcn

plaatsen in
tc Leiclel' Delft' Ilaarlcm en :rudere

dcr
""""^"t);,',r.,,I)c landbourv is hicr nrcde de gemecnu-ha'<lteering van
zich geneercrl' mct 't rnaken
..,"*tt"",, rtt"*"i -t veleu
"krntsballcn '
sltcltts vier Pla;rtsen $u\\'ij zie' t""t''t" ll.t ..r cigc*lijk
.,.oorgr,rnrt
komt ofkrvatrt,
-i;.,;''oo '"n "
nocmrl woL<lctt, waa wohljvcrrcr:, "" ::
.
.*
.*.",t-.
a."t t"n
(r)- In het overige-dec
Oistcl\vijL, L')sclr en Gel<Jrop
-ii*f",
nl. 'filburg,
I?ar lakctrvcveri]
rve nog slcchts twee plartsc[,
irr.fr"r,
O:tl"ltl":l;^ tt'"
el
Zundcrt
of-tu^'i'
bcstaau
van
brou
eeu
"f'

nroctenhielbijcchtcl'inn"tooghoutltn'dathetaartschaalde
,':;; .,.,. rlachieneden-:":
.::i f.li,i:i:::::
toestallo
Ncrh is, dat ons
blik it-'t verleden dau
triel' en dot'
""n bcschourvd hebbeu'
der vorigc ecurv' Geeft hij
;rij rvil het .'ict als hoofdzaak
;.:' *;'J"g;;
;. ;;: ;"", l"t.,T"-*:l :lu, *1,, ll1,,u1"".i::l
l,
";"
"
:t'
o"'t""n r'""rt' :1,:"i\.::,.*t"'j
l::il" ::X .:):'r. u, ii"'
Deductie (2)'
tlr:l nt""r'nt""l gcnocnrdc

: li:'ff:]l

1,,

vct lreid aartgalt

:l;l-

' lf ij )czctuu

clatbelralvetraarTilburgcnGcldropooknaarEindlrovencn
(3).
i"-.,Ii =,,,ttt*t,. rvc-'l rvc'J uitqcvocrd Ai" *"n Oll,l:..iluttd"t
^ ,. :^ -:i
Gelclrop"n"
clc
Ovcr
"n
'.ti;l'"'rt"id
rvollijvcrhcid
lllhdb'ovctr en Boxtcl is de
uicts bekend gervolclcn' In
ontu iklield'ti:l::'lt t"*"tt
vet

hcid mcer
ds'cucn eu hccft zich cle litrnennrjver
t"""'lit: Ijnnen\vevcrs :*d".:tl-'']'''l''ll^l':l:'i
ove rscstclclc van'f iu""g'
dr:appie's cn $'ol\\ evcrs'
r
uog 83 li'nenrvtvcr s tegen 3 5
.r',,"r."

"rliri.,
;;;;;';",
ccuw was zij
)".i"^',

"0',

::";::i:'l;ll* l,.
:;::-*,.::,,1i.:;:
mlsscnrcu ':'" *,..1-'-"r:;,.,-

zcker

i'U"

'

gcen

,^., a,,
trvijel Mcn hecft latcr' toen dc u!
'iivcrhcid
was'

rvollcnllken fabric-k" 'ges'otdcu

in bcide dolpcu ,,commisiotr;rit'e
toegcscluevcn aan dc vclejoodschc
dcn achteruitgaug van Oistcrrvijl<
rautt"a"tt Gie be]reden) '
faurilies, clic zic'h daat gcvcstig't
wollcweves"'ftlecr
cen
dat het bcstaan van

vcrxtarttrg'
af*evo'schriften maaktc ' rvaalvan
bcstuur
lmb;rclrt , rvclks
Daar
(4)
.chaclelijk hccft gervelkt 'nict
mocht.rvor,t"n, up a"n 1o.l,

ncrnclijk is cclrtcr

cle

rveken

,t ou-;"I'l;;
l3l

Ereuscl' zio

bl' ilo noot \'

l;i;:'l ','11."::"*,::i1fi"
;*"illnog' nn

i4l Dlt rmbrcht be"t:$t

ksrLtoi $tuurrii! sohosr

il
ll

i28

tlui

stcdt''n'
rlezcltilc rctlctt van rtclttcruitgang llls itt rlc I lollandscltc
hcelaltijd
tlaar
gckcttrl'
'l'ilburg
hcclt rrrctt zoo icts trrxrit
In

(lc gteotstc rlijlrcitl op tl:tt gcbicd gchccrscltt' Gildcu' giltlcrtcttclt

'l iltruru rliet' \Vel
lakenlr,,ll"tr l."utlc ttrcn itr hct plattclandsdorp
"n
zijn cl soms ntl)btcllltricll gclvccst. die in orlrrridtlellijke bctrclikirtg
Itct
tclt ,1" rri.1vclh"i.l stoudctr. Iivenals iu llollantl tle llkctls vatr
(lc
rvcrdcu
nrarlit
aitll
sta,-lsu'apcn nloestcll lo()rz:en ziju , r'tiiil ze 'l'ilburr:schc
stukkcu
t"b.acltt, nloestcr'l oo)i (althaus na 165o) dc
hccrlijlihcitl'
r',r,rrrie,t tr,,r.l",t vatr cculoorl nlct hct NaPcll tlcr
Lciclschc
tlc
itunrcts
niet:
olcl'cc[]iolnst
Vcrcter gatt echtcl dc
l'orondcrzoclrt
st:talntccstets
tlc
1,,k".. lriirr.rrlt."ld tlrocstctr tltxrt
ltct
ze
r'oor
voldetlctt'
,l"n of z" lau tlc t'oorgeschtelctl cischctr
rlerdclt
\tl(ls\\'ir[)etr lioudcrt lcrklijgcu; tlc l'ilbutgscltc dau'ctttcgctr
hoc
allc liur ccrt loocl ',oorzien, r'atr ucllic krvaliteit zc ook l'arcu'
'l
mlar l<ontlctr
ze o()li rraerl bcrcitl. .\ls 'lc ilbutgscltc l:rkeus
tle
'l'ilbttrg
loltloctttle:
hct
u'as
lirvanren
,
t,"""4r"n , dat zij uit
rvlarlI:uu
liocht'
hij
k,u4rcr ntocst nraitL toczictt rrclkc lirralitcit
.u,,r. ,l"n drt bcsijs v:rtr hcrkomst ? l)it zrl )atel blijkcu'
llet tccltt onr ltct lootl latr dc llrkctls tc hechtcn \rcrd
.f,rul fr", clorl.rsbcstuur verpircltt' Dc paclrter tnocst dcn cc.d.aleg'lilbttrggcu, <lat hij tccrr loocl zotl hcclrtcn aan attclcre datl aau
schc lrrkctrs

( 11.

Zij, riie <lcn pachtcl \noegcn otn tc kotllcll loodcn' lnoestcu

nriostrl; dric -'tulikctr' itr voorraad hcbbcn l)ic rninder hacltlert
of ctbttinxrc.ictt d,: stukkcn tcn Itttizc l:ttl tlcu p:rchtcr l-xcugcn'
teilJc\\(rotl voor lrctillcll l)c gervolrc prijs lvas cctr- stun'cr l)cr
gltl'
,:trri , rl:rclcli;k t,: r'oltlrictt l)e ccrstc verpachtiul- bracht op 5z
lolgctrtlc
de
tlcn
llaclrtcr
lo stui','cr. Dllarl>ij krtarrtt;n notj voor
()nl:Jstcl: : gi(l. I() .t wijn(:rxrl'. 6 st goclspetlniug' lo st' \'(t()r
hct schrij,.cn (icl c)rrditicrt. lotrrrl dus ;; rild r stuivcr' l)c
r' r:r''cst dtts llt6 lalens I'l<xlt'lt ('tn /'ijn l)rchts()m tcltlg te
1r,i,-1,1,
1r, 1,i;L rr -.:t

ccn bctccligtl nlcteI L)cdic het als cctr

ikatttclt'
,,.,:il],] , o;, rr-'tz,-,ck valt ccn achtti nt:!l al'rt
,,-, ., ,,;r,r,igtl harllcrt r:n clie ottr zckcrtlcr tc zijn I'att cctlc {ult.,, 1,,i,1,.tL;ng oP lrun rtrlrc. ccn l'rotcstxnt als zootlaltiiJ lt:rtltlcu
:ir 't iVas ;n llet jir:tr v:ttt dc lt-rlitir:ke lieftrtmrrtic tler

Ir t',';.) \!cr,l ur tloot tlc scltrl'ct'cn

.,,,f,

'r

i, li r' 'lrltglok tcn lur'ritrrr jrrlirnrlohrtrt']rtziirrl:tlxilrntnjtltclTllburl$ch

r\'n vi'DrAt\t
i
, r, v4rl, r''1 r.' rr t! r' ii ;'rcrr el' r''' llurrrlrrr vrr(r'r'

-129Nlcijcrij, rvaartloot gccrl atlrbt bclilccd nloclrt wor(lcn door ccn lnrler
dan ietn:rnd vatr cltl (]crcfixtlrccl tlc leliqic' l)czc atrrbicttlltt- glf
ccn officitcle vcrklat ing af r.lrtt clc lcn:Ite dc:' gclirl)r ic(cr(le stuli
ketr. Sleclrts ccns vindcu lvc t:tu dcn tlretci inclrlitlg gcnre;r1it'
Wij rrcteu dus niet, of dii arrrbt l:r'iet is blijvclr voortbcstaitll l ct
trirctcmcut ran dcn Dicier zou zijtt un ';'-triver rtor ieder h:rl''llrktrr
Lictcn clc labrikrnteu ilcm trii zich arti huis kc'Iucir ' clan "ttr.ctr
zij hcn.r daan'oor vcrg)cclin'l scltLridi( (n:rar' (i;scrct;e)
Ook Lerrcle met\ cctr ldrrd/t!t .tLl, rt icni plicltt rra' : .'o:ttnrc
r
,,tlle be;chadigdc rt'olle ol':c van binncn bcsci lct vai';citc illtc'l-,
tiLl'Cc
au(l'ir!
bctrcltcn:'
,,als alrdclsints, voor clie des terluileeten,
r)11'
,,lnccstes te tarle[ crt r:.tactcli.jli visitcererr, het bcschadig(lc
irtr;'
in ltacl lclc|rr':l
,,r,alse paccagie juisit cstimlcrcn en gettorr*elijli
Llts lt(il)()lls
aeusicn!
sondct
otrsijtliu
allc"
stcllcrr,
,,ofte tarrabricvcn
l)i'i rnrLtt
(l)'
behoort"
e3tcn
cn
,,als ltaer gocdcreu, collricientic
o
lr' tl'lrr
Lurgcrs
:l:rnzicul-lLstc
lveld vaak waalgctlollleo cbor tle
alugeitletclc
'r''rl tr'
sclrepcnen. I)ezc tan'amccstcrs ltadtletr ilc
i'r
b:il
oudclzoelieu en oefendcn dus ccnc atrtlcl'c littrctie rtit tlnn
\ra:rr ,,tot hst sclllttcn van de Scbrckctt <icI o1';;ej:rar t;';'r' \'iel- t;llf:l^mstcrdam,
,,rnarktc en verkogtc laliencu al scclctt hcr
i\r' !:llritirl t!l'
rrili':hiclt
gc\\'cc:it
Zir
(7-ttll.
,,nlecstels a r:cstcld
jl
itcl
r'!ih(Jl : ' ' iitr
r
,,weck , cles Dingsclits cn clc Doucl:rtleg'
t'cr'itrr
,,ll-alcren, daar zy tle l-itkcns, di': r'rxrt' hrin :1'rirr':Lcltt
lrcr'r L i
i'lrtl'
1\1:; tcrlt
'
'
,,trclerzogteu , cll zo c cenig gebr't:k 'lllll
,,cr t1e koopcr voof l<otcrl rnoqt' (:) 1'cn ti-idc r':Ll \\'lLq'rrtelt
geschiecide dit cclrtct lnl|ar zccf ztltltn ttrrei tlautvelijlrl -: "1 i
maal in hct jirat. \!'lrlltreer dc tolrrllllccstcJs tu)r irct ir(t!i lrr
'f ilburg be[ocrDd zijn (lit gc.chicddc 'loot 'irosl cll ..hulJcllril]j rrl
(il'!
hoc laug zii geblcvcl z,ijn, lrrlr ili rli(t liurnlerl virrden

Uit dc ,,Cortc l)c,luctie bliilit, Jrrr ti" iiiir''rr'1cr irl'rt'

tot enkele jarcn vrior t6-1$ vlLn iulan''l'circ f 'rl \\(1(lcll -'rlriL'i
terrvijl onrstrccks dicll ti.j(l bt:lonrlett ucttl ntci ilci ili'rr'(r"lcll r'rr:
fijncrc lakens uit Slxr:ttrsch,: lol dic uit llollriril r"r'l irrq ux:t'l
r'

t,
I
I

I
I

-..,

(t) lustuctio !n ddr.lldi !dbr' rilrl

r.ll \|rlen.Lrr, rrrstcrdirnr II' lll
rt lltarr ''
i'r' rn i;lt 1!'rll Pr ftr '!nri'airLq erii,:is'lf incl\icii! \'^r'(l n 'r'rLn
\!'r r:rfrJr' rnr!{l
!irtrrr
tr'rxDrffsttr
!lcr
I
l'rr'11
l^
Lr)
n"
"
uror-t
hd
'(rr
!qr srxelcu:

lok""'Ttrdclofolil.l)llin]|'.lrk'Ll|'ItJ|ii'lfool'li(1!sf..lu.LI'('.11x'..$JL1]..t1||il\|riA11
lrrj
:rir l u 'r""r' '
S"l*Uti"",,lt l'rk or''i'"/r"'t
i
"..U,,f.*,f"

u'otden
claaLt'ltn luoesten ticclrtcll betaakl

maar

'
hke'ns op de
th:
tr'rg
rocclkooper
llcijcr:ij
,,,.' ,i",t,*,",tt"r clc
rtt:lrktlirrttbt.clrgctrthtrIlollarr.l,h"i..lm.n,.|.rv.z.tlet{ollandsche
tatt de IIo: Mo:' gelvild ' dat
rlt:tpcuiets cn (l!: C;cconrmttteertlcn
tlc Gencraliteit zou rvortlen
.cn \'rrlstl clit vcrbotl vltu tlttvoct llilirl
Anrstel)it is eclrtel tlituli zij de bcuroeiiugen viur
Vuor tlclr iuvoer

,U,*",.",.tOr.t

'

rlaltr, :riet gcbeuril'

|).j(;cll(:Iilliteitsllttr<]ctrltcbbullgc.lr'tt.ctr.lclrctgcheclebevrkeeld'
tle ticpubliek rll ecn! l(cl eigurlaartliSe Positicvirll
!tilirn
St:ratsch
r,., \1,,ii,.rii I'ii\'-- otschooll llll 1629 doo"r tlc tlo: l{o; als opziclrte
buitcnli'nd gcltlcu tcn
::tbic,l bcscltotts'tl, blccl to!n alJ
had trrct tlc andcrt: Gcrru ,lc conitxrietr cu liccntetr' l)itz'elfde
lmmcls clc groote ri'viclcu
,. ,.t i"',..i,,",,"t r Ilct z'ii!l(:n Plirats'
ltgerl daar buiten (I)'
lolrlctt :rls t{i: tr:llittie cn tlc ccn'craiitcitslanclcu waar de-adrcssantert
'"""" il', rriiri.t o"rt cl'riclclijk trit c1e Decluctic'
lr)ijndltovcn '
,,. .. ,,"iu"n '' ,';\ls tlacr zijn tlic vau "'filburch '
i,',
t' /'i

,',

.'',i,; ;,, t

t'

11',i;'

,;:';"'i,:,k,':'*:',:"

iu
..1'iru ,\cclicn ''''
Grrlick AIle gclcgcn
icltci.itlcn i)laetscll In ltet laudt vau
'
..r'.-ei l ll';'""
Nctlet liruclcn" (z)' l )us de Mcijcrij
\'"r""nig.-lc
;
l.;;;;
"ij"
nlaa wcr(l tcu opzichtc Yrn
i,,-l',,,*r,,,1 r,* qcbieLi tlel liclrtrblicli r
jt.'r',i:, :r rrrut l;tt Luil(nlirtr'1 ltlijli Xc"t'ld'
clic voor <le belangen
liccren

{),k cle .t "ttt"'oaurt"lt"

'
'opkwanten beri.-;rct irt ilirtrui: uijterheicl bctllcigcle 'jc\\cstcll l)crst in ' t65o
::;.;r,,:i:,, l,-'it." "t'-'.r hct l)uiterlund ligceudc'
,,.;,ii.'';',","" "1' lrcl eanJtirtgcn JL Gcncralituitslitl'tc1t
1-litlszins
tot de bcsl{'tcrl steden
'"*;;r;,1,f ?1i.i 'v-rd c':ht'-r. sl"Jlrts uitgebrcidblee cr nog buitcn dus
'
irr ,1,: (i,.tr,fililtiirshll(lln li.; l let Plattcland
l,r,,li'l.i1brrr;i.}Ilrerlricrzatrttetrttictstil'I)cdoPsrcgecring,zoolvel
tc l<t'ijgen ctt
. ,f. ,i'rr,,r',"1"", rietlcn llrtlt bcst Itierin I'clbctcring te. velwe\'err
I vcrgullnlllg
",
rr,'.1.,,t',1, lcirriitc irct hrin , iD 165 '
wat tot dc fabt'icagc v:rn
allc'
ctrz'
r'en rvol' r'lir:
,,,t' tt.',
t4r inlandsclt
',.,,,o.""
nr,t.'dii '*:r:;, zotrclcr bctaling vlttl licetlt'
'.yollcrt l,,iril
1:rtgett zij hct vool echt' '*t :1".:lll 1:..111lt"' "^'
i,,',,,,,,, 'l (1Ll'r.rirl!a)r'rfcr:lrtctr
bi.j de altttkontst dc gocdce[ rlI
,,ir,ln,l,n,., ;(-,t.)tl(r
()ln nu tc voorkolncll' dat cl van
Iilbrtr';J rvlrr]r:n !"-l-cstrltt(i([rl
(i"lrhie'ltr'ir !lLr lrrl$sli!Ho! jD Ncrlcrlurr(l Llz 1l?'
rrl i,,,i'',,g*' lL'itaq'' t"t "
r:l) lJring ihritrc ;t
(ll) ir':1.|,la ' r' ir'

1S1

rvertl, rnocstcu alle laliettl<rx4rcrs ctr <lra1'crtiel ''

hier uit gcsrrrolrlicltl
-.lit
alcggen '
t'ootLccltt rvctt:;clttctl tc pto6tccrctl' rlen ccJ
,li" t'au
7c
zolld(r'
vctvoerctt
,i"i ,i,j ,u" uol, olic, cttz. ttict rvccr z,trtlert
' beturkl te
vatr
U"fr.ttf if. itangcgcvcll ctt 's littrtls gcrcchtigheid tr
siecltts ool
hebbcu. I)czc vrijstclling I'au liceutelr 1!erd tclkctrs
gcgevcu l)' \'rxrr
eirkele jrtcu, hoolastcs voor 3 jlrat aclrtcLccu
n'ortlcu'
ic.lc.. t,rilst"lling mocst tcll<ens \vecl opllietr$ {csollicitcerd
Stats
lan
{aari
rlen
crt
' ..rr
in Dcn laug iij cle Statcu-t i ctrsraal
oudtt
}laas
cle
vatr
i,, nott"r,t,,ni' bij he'; ,\drninlitcitscollc{c
gcmcctrtet c kctr: tt9c tt
\\'elks csso[t dc Gctreral itcii slautlctl lagcn l)c

,""t.nintlicntijtibijuaallcjatcurneldilgvautlitqlvcrr,.'gcdr:ltr
l:jrtop dc uoile
,,in hct bcsollicitcecn van rtijtlom r':rtr liccrlt
"
hazett
i-izcn'
prtt
ivaklicls
voor
,i.t,ror; ,ijn clc posten van uitgavetr
'
enkickcrrs,.licaorlclelrccrctrvcLeet.tirvcrclcn,cnookzijnell)o.tclt
a:tn
vul sorns hondetdcn guldcns, dic tlcn als cen "cotlrfcsle
dc.sr''llicitatie'
in
ll,'u zijn
,,r.".k", t,""r" S.g"u",Jratl, dic behulpzlirmlccrcn
ons lvclke.lnocrLc
ckcuingen
gcmcentet
Maar nict irlleen <le
oplieiti" tc
de
vrijstelling
om
en liosten ulell moest aau\\ endcn
htt'-'/;tttLtt"
Jt
rt
o!
vcr kt'i.jgctr, ook uit <le tckeniugcn tlcr "sL'futlliug'
vcr lemeir rvc dit.
lu ovcrlcg mci cilost ell schePcnen \vas ced's.ill Io b(lakel'
tcsloien cen schcLling ( stuivc) tt helln viui icdL:t
"ddtvrrl
eldcrs
tllaat
Jxrl'
llolliingl'
irr
t Uri."",.t wercl, o;n uict allcen
rvas nl nng nici
heclct voor het fabrikaat te vckl'ijgcl) I[cn
iuvoet
clen
,"tr"a.. t't., dc gunstigc l>cpeling omtrent
-r'atr "r"l
iaica* r'rij in
qctulnkte
olic enz., ,tt,t, ,o",, streefdc ci ook n:rar cie
boven z:rgeu'
llollaurl iu tc kunncn vocrcu Di| rvas' z'roals rvii
l'lct is rl:erklllttverboclcn bij dc -oauvegarclo vau l6:2 (ofviocler'')'
illt'rpruiirtic
eerle
lirrl
copi:to
tlrie
ief
dig, dat cririhct Gcmecntc-''\r:ch
?
Ik vetiltr'c(i
zoot'cci
Vattrvirat'
.tii, .uuu"ii-"r,1" Lr"ivaarcl zijtt gcblcveu
liij rlt
ov':t'tui;lingsstuiiken
<lat zc telii.rns rvcct gc.licn<l hcbbcn als
rtnt
z';n'
gcdaau
t6"15
ircrhaal,Jc sollicitatiin, clic ool< recrls virirr 'fillrLrlgschc
niirer'Lc;'Ll
*,.,u*ig", bepirlingcn voor tlc prodrtcten dct
lriictr:
i" t.t-ttr;g.t li \t'r' 16r rvtrd huu toegestaan hunrrc
cctt
vrrj in te'vocren jn clric stcdcu lan llolland 1:)' l)rat'tJ:t

--iii ^t.r,r r"" dlzd vrij$iellinifrr oI hot GrnNentil^ldri"f ril'lr$c'zlrn"riti;ili:i

1e0' t N'rY hi: fn;:
i'i N,,". ti'01, 1!NDv rfir's l)!(r' ltjLi?' 13 N!v'
t,
eir"lfx \'(lrtlrrr trL li': rrrr-r' rf rm'r'
"''i:iiil'*,"ti.*t"nirt';
'" -,1]'r,;ii.
aD r(ril lio
't'*
"*""'
t'u det '(!hcllir'r n nrcrnul
volgctt'lc Rrh'nriLrgulr' nL,ch uit dr rlrrtritt
'lcrop tc rnarun, riotko {tcden hn'r t,':'rqtd z\i!)
t',.. o"k i;;. ;i;-;";'
i";;k"r il;; J't
q

139

'l'ilbulg" mocstctl dc lalicus van hct

()olrccht \tas \-oor

i'r,"'*'".',""',"i',r:

i:::Ji l]*t

'wirPell varl

stcld' rvairrover o'*".l l:']:i':"*.

rti r""u onr'r"ed, <rc oudste
zUnc la ''"
voor
rrndcrc ntuktcn
Wc zicn daatuit ' dat ntcn zich
rckenin( dct Schcllingcn t"n
om tlc "Tilburgschc-lacckc'
locn lreijverdc lcrgullrlinq t" *tl'il;g"n'
tcn plt'tt"n l"ntl" in llrabant <-rnder't
ncn" rvce vrij in tic stcOcn cnJc
llct oudste
. gcbictl vau tletr tioning van sllauje t" n,og"n br"ng"t'
vindeir'
nt'it-ft"tA' O"i ltt ttcU kunncu 'lilburg
telicht r-,ver de 'l'ilbur gschc
"
van
aau
,:",-n'"tttt , 4"t <te artshcrtogcn
-<lic
t;;;
latrdcu te
huune
itr
licent
,;-t;";;* g"u"n hunn" lakcns zondcr
lian ziin' is
b"tc"ltcnis d:tt vcr\1tcr gcwccst
i'"n
gcwcest
bccluidend
""1k"
hct uog irl
';i;:;";:
nict meer na tc uiliLu ' ruaar dat
dorpsvau
sollicitaties
;r;:;,';'j;t, i. t'p te'nrak"n uit dc hcrhaalde
guusttge
ont
r(r34 en t638
scge iu l)cn llaag, o a rn t6z6 ' lrutcleu t"
nasr tlic
":t\t:^bel.,tlinge n tt'r.rr tlen rrrtrocr.
van
'f.retr dc vrc(lc vitrl 'rlunster geslo"cn was' hrdde Iioniug

"t'.iiJ!;:iiliJ::;

So:rnjctl:uiusoetclerlakensttitdel{-cpubliekindeZuidclijkc'}icdcrTilburg
't ( iclolg charvrn was' clat vclc drapcnicls waartoc
;i;; ;;"i
te vcstigcn'
;:;;.;;. ;; zlch in dc Zuiclcliikc \cderlauden

o*"";in;"n "tllcn ltebbcn mcde gcrverkt'

uitscslotcn
n^nx"""d ''n Llit"''u van tlat 'crb'tlvotrtdutcn<l
';;;;;;;:
lnocst'
hier
nrinr trrk
t,: kr-ij3cn, hacldcn \!cl succcj'
tcllcill.. tc bchrrudeu l)c
q"tuonneu
,,|$'r:rkl rvordcn t'ut het'""n'
er der .\ch,'llitt.!t'^1":,:'1, "tt u't'
*:;i"'r.',;;,il *li*r,t"r"n r"t,,,l-ins
I670
t'"" tOl3 slcckt cr van-::.Lrd::van
1icc,lq de ccsto lck(n.n:i
l
Iolland
in'
o;"thrif"'i"ir ' tlat cr zoorvcl
1,r.Lr <lui,itlijk cloirr h:tar
voortdurcnd gcrvclkt mocst
irr tl: Spr;ur.;cltc \crlctlen'lctt nr'r'J
:tl;
'1i1,,
i,,'' ';,';;; J","::l;'';l
;',:,'',';'li
l<rridcll zll l|r l,' 1i,ll;:l':":":*i:i
i'.c(hit),
,\rD
aflcgdc'
vctklariug
in .i\ntlvetl'(:n' d^lt in l67t tle
zr:ct

zelitr orrk g'rrlsclicnsti'3c

l.rkcnktxrlrcr'';ildt-'
;r,',

.i*' ii,i

"'.1

:" :: : :ll;: l1 I;JI i:li

'a:rv,ron lakctr lvcl Io stlllv(
(:)'
,ii,'t in r\nttu"'Pcu lirvant':rr
".

.'
t) 'tink r'it'i !rrr I'Lt' trn
ri,, ,,u ,,,r,-;,

::;l

k;1"*

'h,-:fu
rn.rl 4! ! * r'@l "2t1"'

l'

jji, J1;il','-,,:

srlcllingotr H{:c'iet vu! do

'!''r 'l'

hockLtr'

r"

"r,t',,li,,l;;;;i,,':i:;Iil il:,',',,.:l'",i'rf:::l;
r, y.rv,rr 'rourrrrrr ''l'l l'1"":l:::::-;..,,.,, r,rr lrlccJd l]ohiuir\i vn sci!o

,a," *",-ji"
..4..fl,,jr

:i

ffl;:"rl';lni:'l:";: l;li':"1;'oar

(,1) ta,,terjjng dd "ch.llingolr v.|o

'ri?l'

"u

"'r'

tr'r'tr rlL:
IIet sollicitccrett in tlcn Il;rrr3 llir'1cl 'rp' l-':''ruire -ilalctlI]]rllt]ll'
ccllri {ul1-tiq(r
Gencr:ral tlcn II.n \overlll)r'r' Ii,riZ
z"rt g'-1rlr:rt rrtt:Li ctn Jrr"rr
i"- ni"t .t".lt,t Yot)r cn!iclc .iltl-en
tt;r'l:r" l)1:1 rr'ir'lirr:i 'li /-l.,
a.iniii"r ],"r,,t.t., tttta llct s:rs ctttc
r"'t i"r'l ':rl
li:
rciolLtties r)lrlilclli \r:i(l')l ' ilrl 'rll: '
\'clc \'r()cScfc
1,itlll,(r'i:/1
lr'
'lilbttr-i vrij t:Lr- Icltl ::
,irll,,'rd. llc. hc(ft arrtt
(]c
!lLrrrr(rrllr' rl(ll l'!'-ruir'
llct ui'r
bcsthil<liillg tc rcrkriigctl; rr ij zit:lr
(1('f. ..lr.Lil)r'rrl)'!:)r' ' rr
;;t" ,',utul"'i ""u rlc vct !l rLtlct irr g ''rr
;l;;
j iocr: tL rL,:'1, \rlr "'l
'
,i. r.'1."n,u"",., clct Schcllilltrn r
"1 :"i't:
tl l' r: 'lr-'!r ""
'l"
:
,l,n.llrr irt"l,'l
,,rl
lt,'. ,,1r,.1, r, li' ir i,irr)'j
i
\
ltlrtl
..1t,.1.f, .f,,, lrii lLllcs
01' l,lrnrtillLrtri ' ir i 1 r " 't .'t ,:':.
1t,|.,.,, ,.,,,,t :tl r\ol ' ()liri tl\z
irr: r"''l r'", :'", t"'l 'l-::
hecr-lijlihc.tl tc brcllgcnl t()r'll \\iti
.

,ttln\tr'l(11 ult\l Lrr'

ir I

,-

(r\

(.I

I,

'/-"1 "'i' l I1i)'l il)o

.'/-erIU
'r'

i! l il)i'

:lll\L(n

:1

i rr':l:r"i

lr.taltrtt" "'u' glr'li-' ic (\'n "l''lr''\.'':'

i,.lr" .l,t
-,",t,'
,1.n" ttc.'{ zll ln.ctcrr
tr:' t irr x'r''
\\ l:r lr!t:rlri
ir'"i ';t;,:tt ,t" tth"p"tl"t' \\'t'l is lrtrrt'
il.rt rl'r'
rrr:L':irli'''lL
ir"g":"1'', t1'tr he1- (ri tnt)f\t ziirt ct:
;;",,,
:r'
1

i,.,",', ,. ,t'ltt.-rr 'l''rr. f ij

']';

'.'.'
' .
,,"., relicuitlJ tl''erl ' t'lerl l''I.':"1 ii r" ,, ,.
..-tt'].'
ha'l i'':rrr:rar"i '
'ri i.r '::'1 'ri
""t"tt"n
lit --iu t s strti'cr i)nli,'1ctt
ilr !ilrr': !
!""1

tlcr stittlrencrr ovcllit:i "rlli rr' ll.-llldist:r'ctic

- -ir-:
-*"t.,,
I-"t"t "'t' lrij irrtii:':;"1 I'tr1('i \jrrr 'i
rt *l".i-ir.l,,
l(r \iri'il!i !rr''ir'
ir"a".t^cht hatltlctr' \r(l writ "!r "i:!ri-;
t
)"
i0ii llll er !:'rr clll rr
,-1clul<kig: wcgcns tie arnti'ctlt: tlcl gcnr''rfl)lL
\'l)l'itl(li i)r'il(illi1;ilriiir tlf
mcc tlclllen l)()ch tlog iulrlcr( u;lllL\'tll
'liiirrrt:' ?!trl rlrl:l ::-::l:,'ril.
,i.r' f"t.,n,i (l), \lcurvixxrlt' lrrLtl arttr
;
Ir', , rr r:Lrll\ i.r rr li:6 r lr( l''l' 'rt tl i r"
i)" r'Lirr if iirr(ir i ' i: 'tr
lrtirLlLi'i
i'
r'l
qcntcttttekr's. t"t:t'*:'t'l
l::1,,.,, r,",r..1r.,r,r. (r.,. (, ,,t.1 r,liiiii\ "
{c\\'ci!cl(l Ilicli irts t!r l)tLill
::rrLr ':ll 'Lrr rrr')'r-' I i"' I
*in11"" ,." tiiLt lr(1' lrL!!r'r'r'
i"'i;lit;
il"Ll1l'11
I(ijcrs
onlrrt)g(1ijli
"'- --'-r^r" z()tl ziju hLltrtt' '
ell'':nilllr Ll' li!l)l rl iilil rri ""1
,,lcijt'r's tti trLii'rr'*i rvrtt''rrl
1ir:l i!r)( " li' l'' l""
l:rlictts. l),: tl:apcni.:r:s lcl'ttlctt lltn
'
(,) r;it.t!;ori,ni,L:"1...,1'l l:l'ilili i'l:; "::'ll: i.i.,":i r," , ''.,
,,voor 'l Urrsollnri!(rcu

(r

lltr {l!

Lr

rrf

,),r,!,i,ix,Lr, :. o,',lr

"'

,,1:1,,,,i,:

'

.'

ili:,1,),1';;:ll,,.,:'1,
l"'1":1..-,.
l,L'r !:rrr rlc llJrrtfnijr 'lnf
.
L). ..
,],,.,1,:ili:,i';,t:'t:,:,r;.
,,,,,,
,",",.r,.'"
:, ,
:iii.,;i"i",;;,,,i,,,,
i,,,
-";:.-,..
"
'l' 1r'!
re{trr zrlr .lilrnrers oi li('1ll] lrf/fu r:L(l'
\'
1,r
r'"rri
:r
rr lrrL'"tc
rtrrrri'
' '
lied lfn, ,lu!t Lt. 'LnitnlltrL
\ r' 1rr ! tL rllr I r! '
1"
irr'r'rir
o"t
nrrr
(onirnrolleufs i)t)!o'!
"
't"utu"' r:ri
;,;. ir. ,ili, tr', r:'ri z''L,:ii(:rifrtirrt i r' r'
I

,'I',

'

i
134

veelheid\Yol,wlauitdezcnccnstuklikcnwecfd(nZijontvifllien
tl9e1 in 11111
-dicnst
,ta run'a s'l van tlcn tltallcnicr ' lictcn die huunc kaardcrs
of
uaarttp
zttivcLcn'
en
u'as'chcn
r;n.i" p.r.on.n
zc
tc
olrl
"scltciclcn"
,iir*rflfr"f-* tle grondstof nlct olic bcrverktelt u'erklicdel
wekten
g"..ftff., te ,nkcu voor het spitrncn Dcz-e.
l)c slrinntrs ctt
"u
i",t'ttuir" van clen ,,rcijcr" en c'ntlcr ziju tor;zicht
rrtttt 'u'li\'i'l lukcl\:lt'l
-,,rt*"r' o",tar",t in llrrnnc ci!:(lr \!rrl]'n'l( l)
ltczc krccl ric 'lcsP"trtt' 't !\ L,l wcer llruj' cn
r1,,, ,.i.,, .i",i,
L)an rtas zijne tilak. i:llgclo()Pcn;
lccirlc cr tlc slukkcrl larl it)
iriivcrkiua: r''rllcn ' rul-ctt '
,lc tltapenit:t irad d:rtl voor vcrdrfe
y;1n
:ll clc l-crlilit'tlctr ' tlir: ticzc
tlroqcn cu schcLcn tc zorgcn
I)czc
rrr clictlst bacl ' rvarcn dc !1't".(;t-/tttrJct-'r tlc \'oo"[:!itlllslc' rverli'
giad linipilcrr' cctt
,rr,r.1.,.,,n na", gr-oote schitlclr clc siukkcn
cclr e'clsLo vcLtrisclrtc
,r1.,,.t',rr.ra glootc hlLndiqhcitl cu beclrcvetrilcid
cllrt <le
!!,ils. tl,:t 1r3t dl:tLr.rnt vLrot 'le hancl lan te llelltl1l '
lrr tlc
lrcbbctr'
,tr',rtt,", oor.spronk.:lijk tlat rrttk zclf zal vcrticllt
'{rogsrlhet:rdcls
oLl,.ljt(r Ittukkc!l \foilcit (nll ook llc drlpcnicrs
ttic,'s nririlcr
rriis
irl
iloll:Lrrtl,
..'Ir.r.:rl.l' })c tlt.t,,.,g.chcet.tlcr;-s1'ttc't1c'
qi(lcls-uil
clcn
lakcnbct
der
(l
'c
,latt ccnc vcr:il{lcrill{ \'ltll
'l crlieclcri (:)'
rlt dc tic,l r','orna:'rnstc stcdctl vetr llt-rlland
vcrIn dc tesc-,lulie 1a[ dcll I len -r* or" triS7 rv:ls uilrlt'ukkelijk
7()ndc
velvoccll
b,r,ier rv,.,l, olic et'tz. wccL buit':n cle lacm'cote tc
zotttlcn nrct
l)c
ovclitcrlets
qcrccllti{hcirl
l.,t,rfin" .iltn s lirncls
(3)
vocrllcrictr ctr
',,.,,,,,trirt cu lrratrtlru,-rliing gcstttft lottlctr
'\11c
a11c1lqcu'
ci:tl
<1etr
d'-o:it
clcn
i,,,r,r,l f,l,".f'rt' ttl'ir,.:itrr ill ll.ttrtlcu van
()fscltt't'n
clc
makcu'
,lrt irij ;ricll iric alrn ni!t 'r:hul<!ii1 ;rouelcl
ecn
eed
t"'k
I'or'gc ''t'rtc':"i':s l)itrr,i'
'!r:rttclticl-- t,)i'i(:ci oe
rl:Lt \!'rl
' olic cllz'
lra,lcicn trroctcn zleren, !r'b!llr'lc llri ioih'
liict llrti'L llct
1r,o 1l1in naar brliltn rvcltl "'crvrrcrrl l'lirilitrlrar
l tt'
rrnlolilicllt:rrlrl'
l;'ltt
rlus
ttiet
tr,.i ,,nt lt,rt vcrricr te 9cf!'xrrrcrl
'
l)(:7il
'l
vcl\\'cfli(jll
latcn
tc
,lrijvctr, ntrar ,rllt li'-t lrltltcll illrrrrll
vanilL:n'lilbLrtgscltrrtucrl<h"i',a.1*i.1r,, ;irc1.'.e natuullijli trrt ttrtrlccl
lrut \\1'r'k | !vrxrorrtlLrr tlri!
r,'ra grlwntr'iik or'!rrvu r twi'rtij lcr(rrrrL irr
qpinnue ( 3i'rLs!'rr\'
r
li0
l4!l
a lrr,l'i)!rf,l|rri
Plijl')lolrrirr'O)rr';'tjs gtrnrtr{r'I ttj
(l) Zio h r lLl'rig.rr va li-r l]tfsr'r li': trjr)r'lsr:i'' I'l':
11'i: vLr Irr; !r'r' 'lt: V'tlrrrr
i:rr'
lr
,t"*r.lri.',,-,rrt \',,'rr:drg r3cu l)olrd'r'l',; '\rd'l

rlr rri

i't ltrltt'\t'
t"'t'"i"''r"
"'I)tt -attottt(in't 'ttt
iri,,;-",,"
_1:n n' i;. \Y tcLriror|:
r'*'hrr!.txrr'll.\1'v,l\9iLulrik
(lTzlrY(!)r'lilhrri/uqt'1rr'lLlr{
lio trli,trri1i
r.rrl rli r'1,' rlLL
ni:trf u 'l' t"'$ot'i'trr':'r' \rrr 'iL 'j vttl'u'r'rn I 'lir':i.
.,"
rll'rr
I'l'
olrrrr'l vrdi n"
!r!
'., ' i,,,t""r, virld,t'
lltrli
!ril
I
vrrr
*,,t,,",1',". t.,r,"'i,t t. Dtut 4!'| tlik ll]lL li''-titl
,'1,,",.i,,",,, lr,rttrr'nr vtu'jl Juli l;l]l) jf' fl llo!k Ylt lrrti'

r3

trcl:

r!aaorc(le het cltrtlr"bc'strrrtl

man, zoodat hct een zaak wcl(l'
rrlrt''
..'' ',:ll;.]1"'"
vrttr tlt"
"
)'i'J' ," .o.t"n bcmocicn Ri.j Irrblic:Ltic rcrl'"'l' n't oiJ
'tr'rll' \'itrr
rvercl <lczc uilvocr

U"t .1"'I{ei

r6S4

t: gld boctc 'lilbLrrg' tlat dc.'r-rr zijntlrx:tl.1", ,unl

"n
".rU""rr"
koo1,e we'kl<rachtc' clc 'ijvcrhcicl
;:,ll
"i11'';t^::'ii,::,'l1,:j
llio il'cfc r:rirr ''".
h:rd ctolLen. \ti't {lrr{ cl'lc' lr': lLJi
,-';
l'')rtrin
nc'il
l9f ccu!v lietcn de "t.cijers" ltrrntrc !jir!:( lls
bcid' Ilrtirt'trt
clezc
tu"ch"tr
^';;;;;"
o'P"-Z.tr,r api,t"n ; hct ,,Spirrncrspatl"

".

'''

bcstaat nog.
l li" (:'llr\' :iiilr:l rir"
\Vat tle gesclticrlcnis cltlr incltlstt()lic in rlc
ltct tvrr;tt- is' tl:rt ilt l:irur::
(lcclcll
rlaatovcr valt tciniu rtlcc tc
rcl<ctril3 rrcr-)"'L:l t-r' i"rr
in r739 6o<l wcclstoclctr voot l-ciclsc]te
rl()(ril ti :lLll'1 !f L rl
ik bij gcbrcli ailll gcgcvctls belcstigcn
ni';." l-i'n.' ovcr clit lij'lpct.l' zrjn rc)trrar''ch
]'lll:'"t':....'i,::l:ll
itrt' I'Jl'' )ri \irr
ll e,n rcjLri
,r," ,1t"", gcda:n, dus lclressen' \'cit',o-'
lndLcllo'LrleD\-l!il(if(i:-;'rlrl
genectttcrckcningcu zlvlgcn cr ovcl
cn cle
-;";;";"tt
r'
i""tl" claat in opgcn',nrc'rl .atlr!5scrl. ctt..b'iiv'
;;
),.t.':..tt '
"n
,rlo*lt :;t""ttt, eer c[lielcr kccr cie rvo)nijvcrireid ileno'-tn'l
irri'
l-ti'l:l
nrlt
zou cr hicr clus icts over tie uatlcre L''ctrckliin'l
cL
i'rttr
'\tLi'ri'ri'i" ir
tc vinclcn zijn gewccst, als uict hct '\rchicl
Lril
\\'il
'l' ]i:'1
Ilcrvormdc Kcrk altltans iets ilcs-e\.cn lreti
'''It.rrl
(Ll I;:! | rl rt rl' .,',;'..t
dcr lctlematcn, dxt zich ttliscllerr Ir'rrl
;Ltt i'"tr": l
l''
llct irttcsliltiu rlLtl lititrtlr'tlclltl' u:t
,lr,
r"'h
".i'*.f"". A1 is clit gctal nicl '-t""t'
] .." 1' .''-'".' :].:.'-.''"''
vun waar z<:ovclctr krvattrcu \\'rj't Jrrr''"-t-ll,' ' ]'t-'ll r'(r'
i'...',""t'''
i)
l(il\rl (tl lllr'r
vetr :tlnt:tkitr;j, ilie (f ttlsilllLIl
ttlt za]it' J( I'riirlillrrl
Toctt, onr $'clkc rcrlclr tloct ltiel- nicL
l'L'rrr:r
van Tilbutg besloot ecll \''clrt()el tc l<rropetr 'rt '''x'l 'il'l'tt': | :'i,''
lLl' l"l
(laaloP tc lllten lvcrlictr, lttoe:tcn zt"t*ei srr"l
rr' 'l ' rLl I t r'l rr
lr'
r'
li
liontcn. l'lctr tlcr ttrccsL btllictttle -rLtttt '':rtlL
t''' ill I" ' ri1 i (:r \'r
nalLr Tilbutg trokkcn, is I'ieter' \'r'e'rit: '
'
lirlrrilirLrr" (:i' \\,lirr lr'; I
trrcnclc, zich te Iilbur'!l vcstigtlc a1s
r''
!
i
'
vrIi\\1)l!IIII
I
spoc<1ig volgeudc tlagctr- vaLr Stlats-litallltlts
l'1
13)
',riclttii. , rl lr, . tt ':' 1""'
I 'l'rrr rr' rL: t '
lloc langcr hocllccl sultrjntJt 111'1'111;r'irtr
I

(l) fringshuir, qJrl rLUl'l' t'

r:) ZijI lrhriek bc u'il uo6'
iti Zi" .1}" v'ii"'lirrg \trt
J.

C.

. gezonlltsns.

r
Siiriis-llsbsrrr' ln lirri" (lu('r !rr'D ';ss' '

Li

'1:

'

ls6

voor
eeuw vool' vrccnldc lclicning-, zij hct clatr ook niet allccn
adres
viul
'jcn
Lciclschc (l), ectlrevetr te. \vol(lcn lu hct couccpt
is
Statc
van
lharl
tlctr
valt
n
)to.
i:e(lPutt:cr(le
a" ai
' rvcl
I724'
","r
ulrat onserlatcercl, utaar bliikbaar gcschrevett tu:tschclr I7I7 cD
cttkclc
slecltts
d:rt
vcrutelcl'
rceds
1rr,,.rr.li1ntijt. irr l7I8) rvc'tdt
k,-,rpli",l.n ,tug uuol. eigcu t elicniur4 u'ollcn lrtkcut n liLbricccrclclt' uraar
danr
rlat tlc me esu iu commissie voor tic liooPlictlcn \''n \nlstcl
l!jZ
No\"
dcu I I"n
cn Leitlctr lictcn llcrlieu. Dc gtltrstigc bcpaling vtu
oluircnt hct vcr\'ocr
l7S
ili\rt
l7?5
vao
cn hct bii ptakkltat
3I -luli
'['ilbulg
zckcr hct ortstilitD
zll
zccr
\
ilsl
i]cstcl{lc,
r',tn .,,r1 clr. ttlrirr
hauc{ {cs'etkt
tlc
itt
tlicr,,conmissiouttairc urrllctt-litkcufabtieli"
nu
Ilict t)lcer t]cllritbxllt
hebbcu , tla:rr hct ven'ocr llllltI clI \'lll
ptoatxlctcllrllbattt
:rururtcl rvas cllrtr dat vlur cle ccuc llLol'incic naattlc
I
Iollattdvtu
ri,.ccrclc 1ru vatr ltct terbocl van ilxlu-*tr:c trl) 1)ct l)lattcl:rl)d
iltllr:rlen
in
fi]lltll-Lls
tttcn
slxcckt
Iu t litirtst dc1 ISe ectlw

')liicicl!'itnrlccotllmissiotrnlritcrvollcn-lal<<:nlabtiek':rlsr"itntlcvoorli!an)stc bloll vatt bc:taatt trxrt dt: hcer:lijlihcid ln tic lllt:t-litaiste

LLitgci:ren trl. van hct tijclpcrli' \vairr()\'cr zich ntiitl ontlcrlock hcet
grotttlc zort
.strckt, rtcrd'lilbutg |erotr"rust cloor rle vt'tcs ri:rt hettc
,r;urn clc-,or tlc -iotlcn ln hct trlLburrSc ()istclrviili s es tle fabt'icltgc van
dcr Iti'
rvolleu stofletr zcer aclitct'ttilgeg-lt:ur ctr bci(]cliclrtlc in hct li[rtst

rlcini{ nlcct . ] )aar rl'lLt cn iu delt J<-xrp cler cqulv l'clc Jllcrtlschc
gc
arnilics h,,ncn uotren. \'olsetts hct rchicf vlLu clc Isrriilitieschc

eeuw zccr

r)cerltc\1tt]Oi;tt:r'rtiikrDocicDcl-txrtstteeli';17'+l'ccds:ofLrlrilicsilc*oortl hcbbcir. \\-cikc rctlenet nlell ol vclor had otn irtsschetr

hct vcl'1oo[) rlc, a]-rrica'ic cn hct il{))t gctitl Jotlcu ccrl callsilili
verbiurd tc Lrrcngcu, rrce'. ili ni'::l' ltlllilr (icll li:it is hct ' clat ntt:t't
hct in 'Iilburg 'lcccl ell ttict llllr:eu claat '
n t7; It:r,1 eelr:l':lrercI.svi IIat()!lltl:l)i'r'L!:rr'ijlir':rtrcleStir"etl(;.:lrcri!:ll verl,, tel'tle':en zrclt ilr 'l'rlllrril tc testigcrl (l) l )r'rrr:irL:rrcl r:rt
op ttttgc:r--lr'-i.rcncn h:Lrltl-n zicil er lir;rclltiL'.eg't vtzct, rvalrtschijtrlijli
illcn
loctr
rl
wcLlcll,
Vor:t
jilaf
a:ttli-'c
l:llcI
,,,!,-r rlezcllilc !t'ott<lctt, tlic I(,
.,vilrlc bcle'.tcn, rl:tt <ic t8-jariilerrll(istczoollvtullatloilhvo''rtziclrzclvetr
(1) I{os hl!rgiir '1" i,elI,kirirLcrxr {uliihlu Lri't![ or'lillrur!j \fxr!rr' I'!ilit rr!r uit'
i,,t nrr!u,,,i.. ocri iD 1i1 in Trll)ur'j edrc tr$rr-Ll'ri,ik! ' iktu uill' ii lroul'i lo"l"rrr'rr'
I r l' l' |
tcrbo'l
'
t,&ftsl vrlroo'l L,j,l!rr d. irtY.,cr vrtr Nolltirr laliLIs irit 'frlt'ufl \rlk
r ver,l,ro
v{r.rfiolrir;i
\j
lLr
ttnt
2,,
trit,1,rr,
Lrri.rrt
?Lr
J.l,ril,cocn
,li,,,i(t.I
ir,r
dLosr
*,rrr.
v$breidi,rgv,rlnl6rthn,lieo:i!ol1tr'iak'rr,slrrar(rr::rinr'lLiit'rjrlris-l!r'f!rr!'rr"wrnr
li,r :'lov t! 1)ur Iovj lir'
di,r ziekt iccrsi:||lo. ,\oiuleo larr '')tr llu rrr',
iI

t:l)

Groot I'l,kluirLbock

ll(, fiI.

I I

' '

l!
ll
I
I

li

l.|

,I

-187lll l79o' locl] lij u'nc lrtrisllotrtlin{'-litt(.hr"liltncrr'

tlrr' 'i"clr ltij tr'x:lt
irui I Iurt,,iii \vxs tocgdlltcn oll(l(t \'('l\\'ititftl(:'
lrii 3i:erttt rLntlttc:
tlirt
ctr
,;ji. f.;,t,1",1n arnrlastig zoutlt:tl rvot<ltrn
(rn
vlt::r;ltllotr"vtttl'
mocltt ocfeueu tllltr ltrtttrlcl in ve{j
"'t
"lgtti";, t"t,"td (r), tlrLt tlit ccr) (lot t)crr(1)(Ir \rit:i' (lic detr l(rrl!n
ilii
'locn !liLrt''q1r Jr" l'rrtj': r1()"ll'
vrij rvcl ovctltl wllcn LocgcsLililn
i:) rl
,8' 1"", ,1-.t ortl.tr rvas, bcgotr lrij hc't oti'ie-1:ictri!(){)l)cf'tvirli
(lltri"tr:ur-'url-liiterlir'rirrct"'
,uar ,1""r,1uu, ccl collctlleot van cltlielt
(L')'r (1-f i (rl1
Dcze ltlaagden cl' o\:cl cn rvilclcn , clai htt h'-rn
1r 5i \\rt' 'itl)
schcpencn vct lroclctr zou tvorclcn ll;1;11 ll;11io1
d:rlLl rltr't ' ' i'r''t tl
oorclccl, tlat nlttrrirtrcl zijtt z<'otr tlit lion vctirierlr.ln'
':l
'l ilburqcr Nas I)t: r'cclttsg':lccrcle lrrl!iel:cll !illl rlr iril ' r:
-cl'
i"
(lorprir (l (ociriLl ) cu I)otrlier (iut.t'tr'; l-'-i'lcn in lr'-;r
t.t".;",
(ll
:rcll(irell'ir
.r\,ar"r', ,ti"t zor, Positicf, clltt llrers'lt:tl'tl
':':: lr- 'l -t
tr'i"'luLtJr':'.n r-li, I)(/r
verbocl tc3cn dc f;turilic Ilarroglt tltttitl':D
tncl het cLiilcl ltli lrlrrr htir'lrl
Sl.fl; A,- ook gctust tloor
Italtogh Jr' l t79o in cr:n rLlz-t'n'l' rliii' 11;11" - r:u",.
(]-t /'rrr
""ttl".
"'
wotrcn, k\\'lLtllco <lc gcnroc"lcttl ttec't iit lrrrr' lirl*
lrtr::lr''iiirre'r
cloor rnocst g..airtr, zoutletl et spr"'etliL 7 Jot-'cl'cir''
"rrn
Le"-'-irr:r ':cr dau ults ict cintlc vrn'lilbLtrgs rrellla:ttt nalrii l'eil!
lr"
.,.u hct col1lus lrct<-l biictl gct ocllctr , r"cl t 'tl ix'sri
l
ririliiii
(it'lLl tl'ttl r)r'|li ii ci
gerviclrtig tncn tlczc lirvcstic ar:littc 't
i:irLt.r"-'l
i"n ,,tt"i tuiltctts vetval tlcr cotllntissitrtrntir''' rr''ril'" lrLi:''i
rlr'r'
ttuitbrciri
tlt'
-Jr''rrj'cltr'
,,"ltti"r, "ona"ri"u clc plilcipalcn tlor'rl
li3"' sorrrlr:ll li'ulrct't Dc.'.Ir-ru
z"cl
hccrliichelitlt
clccsc
ttlnn"it
,,n"tic

ceno zaal( bclotl, cn

(1) Zi .lr. tt. J liu )nou, Cosolricdenis d(rr Jo iorr ir! N"'li''l r"'r'
(2),Zijrtvide!lt.r{t(l.urgotrorcnn!:qirrgxoL"Yl\'oordrtvrliIr:rr"1ii'rrrlL-!D:"rn
rr' 'i'r"
{31 lloi rdvies Ynn lr" Eoude\ijurollk'rrU'LrtltslrrilLicolr:j!\i''rr-jcrL
r'

rr \'"'
<rrr r'llr.n 2\ii.irt''ar'
s"[,k]"i,";;;;'';;illLr.'*
',""t'n.'';"'r\rk
ii ftrI'r'r'l
rrnLlcr(,,,'etv,,,."'r'trrcr""'rt''tiirrr'ii:1
'tr7'rh'rt
\ront. hrn ri,,n dieus
1: r1\:

.r'lniLr11 /';'i'|'.r'ni,'rij:
ii""i''i,""i,r',. r,,i-1"'.i i'.','r,ir', " '|Lr.rri(r r*'!rr
t!!rlc-li'ru'\ir'":1Lr' rrr
i,r" *r*t.,"tt", ic 1cr0rr' ]{tLrlJrr'zuIit!trrrirtirLi'tr'r!rcii
rrrlri)Jr\trrr'.IriikriLrr'{tit'ir:t'
i"".",,lt! t r licn zo ootr I'iotru'",rtueh!(uirlsl")drtlrr' .r1r g{r r(.]e
o[r rr
|rrrr, l i l'.1 .r 'r , ,] r.,
i;'i;;;;;;' ""*, , cu ,.nkul rtui"iiL zill i I s,,rocijro'rcl
nro(rrtri,.fdsii'r'rr11'.irrrrr !rt: D'LL
r:,i',"il; i. ,r""t.',1,"" )Lct,rr!'
i""i,.."]i''
'".I)ozo kwfsiiu rrrl'r'f {rcn: olnrl'lllL{'"!'rirNtJ'Llcitltirrirr:'l
ir"r"it
ltetrrlst'rnrrzijri,(lr{rlrioirr't'!'izo'LvrnL'!r}IrI{'c'i '
ii, "."]t*ri*".,r,lison.
" ti", 'u"i
r

"i,',i"i,,"'scitrtrgel.
otra.urzi:"0friDOeLcn1!Yorrrrrr!*rIlr!illrrrlt\'!rI'u(tet:lf!rli(!lirir

lL

o'r'rr'rt !r'rir" 'rr'k-

l(lusnccnr!. Zrrg,drldol)u16jr\iziuLr(if\rrLrrrr\o!rrrLrxtl"rrl!lilldlrllLrrLrtD\11lrrtt'rLr'rl

;;;il;;,;,,"-ii,l,rr",,\\,;truz

rrr!r Iisir'|!rrnr{'r'llvrrrq'|('tr)d'rir(Lu!u\'ur.r"r'r!'i'
rit!rr'r' I'rr
rr'{crr

'L!ltL'!rr'ri
zJruziii[si,r.rlziiuzoll(lt]L'lilsti'overrlitrrrrrr'urt filUrrfqrf
i,i-i*""', ,'i:L,r"t'u to Yorri(xtcrr' |rirx resr{orr\LdLtrlninrrrrrliji'iun\!orr'r'rr'Lr'rrrr'rrr''

;;, s;"J
'iirrr'"]s

\\'rl, lroo iitdrrt nrocrzijrr' Zolstodr'(utllirsrrrtrrrL'lltrl!'rivuLzrt'trrrlr!r!

}r 1 rtr

ir"t 0i"l.."lL

doD 13dD

No!.

1786).

"utr

Jodoulrolk wordl' !x dii dioul ro!rli('ru'lr

t'0

\ortlcn'

{)i'lnrL

rs8

,,\vorden tot dc iutrckhing van <lcrzclvcr cornnissirr, cvcnals het

,,n;rbnrig vcrvallcu Oistcrrvijk , \tclecr zoo[el als filburg spcciaal
,,door de cornmissionnaiLe l,ollc ltl<cnfabriccrl hcbb,cn<lc ge0orecrt,
,,tloor het olgclukkig lrhnittcclcn va:r Jooden irl.la:rr, daarvan cen
,,lcvcndig cu sprekcnrl bt:rvijs oplecvcrt."
l.lcne lesolutic viur clc I Io : flo : \'iin (lcn t7"n l)cc. tTgo,rvaarbij
cle
kinclcrcn van Lcr,i llaltoglt vct-boclen lcrtl alzonclcrlijk tc
luirn
rvoncn, l'cltl na een vr'r'toog'- uaarin Ilartogh aauto<tnclc, dat ltij
r,u zijnc fatnilic aan gccn cnlielcn 'l'ilbLrtgcr scltrttle tleclclt tloor hun

ltct clcbiteltc:r tlttt lantlccleu in tlc Generalitcitsloterij, het vclkoolrett cu letltutctt viur burldetr cn soortgelijkcrl
ticn ::'" IIaltt r79l gc*ijzigtl, toctt dc l{o : to: bcslistcn,
Inntlel
dat in Tiiburg nrcctdcrc -lorxlst:hc hrtisllrrtttlctrs lcrcletr tocgclatctr,
lnits lccrc ttcgotic tirijv.rtr<lc, \vititr(lo(lr tlc l'lrbriel<cn bcnadccld
rr'cidcrt of u,aartoc slcclrts itrgczctctlen bcvrlcLd rvarcn
I)e gehcrlc zaak Lcvi lartoglt nrartkt clcn indruk, (lat ivij
jn hoofdza:rk tc rloett lrcbbcn mct antisctnitistllc, zoolvcl vall
hrt Ilcrrrormdc bestuur (ler llccrllkhcid als van"hc Iiatholicke
bLrrgcrij , cen godsdicosthart, dien mel zocht te verolommcn loor
lict tc laten t'r)othontcn, alsof nrcn slccbts voor de belatrgcn dcr
bc,ireigcle ni.jvcrhcid r4rkrvaln. ( )nrlrogclii)< is het cchter nict, dat
c1c Jocleu in Oistcruiik rloor ,,gclclscharrelalij" dc toch leeds nict
l.rlor-'jcncle ni.jlcrhoicl aldlar rrog trrcer hcbbcn docn aclrteuitqaln cn dat tlit metlc dc or.rrz;urk vatl tlc tLccs voor hullnc t()ci:rtilg rvas.
I)lt t1c 'IilbLrrgcr nijvclhcitl irt tlc llJ' ccu\\' ruccst v()or
rlllicnin;J van vrcenrtlcn Lccltcvcn ivcrcl , hebbcl rvij 1<utrnctr lan1(xncD- l)lt rl,: tijzigirtgc:l iu ltcl Plirkliltat op cic couvooiclt en
licclrtcn virn t6S7, trittlrLri<1<t:lijl< vernrclil in )rct pl:rkkaat v.\1\r72i,
,.rir !Iunsti) van 11c rtoltrijvcrhcicl il 'lilblrrg, Goitle cn Oistcnvijk
.cu grioten str),'t rrrn Llczc rvijzigin': itr hct k;rlaktcr clel nijvcrhcid
aldaur gcgcvctr ltceft, is zcel rvaar''chijnlijk. \Ict dczc fcitcn voor
or-,ecn bLjft ltet rltij dr.ristcr, ltoc Van Ijoorcn in zijn bovcnaaugcoudc-klccrhanclcl,

harrld rairport :ran clc vtrl3cndc bcrvcring {ckomcn is: ,,No zckcr
(iottvct'ncltrcllt atrtlcrc, guttstigcre rvijzigingcn,
-tijdvcrl,l(rp hceft hct
.,schiki<in3cn cn trrL'gcvingcrl lticronrtrctrt aanqcnonlen' rvclkc tcu
,.g,:r,ol1e hadden, drrt dc lakcnberr:irlcrij, rrclkc rvelecr te's l3osch ,
,,lireda, (iccrtr uirlctrbetg ctr Ilcttstlcn gcvcstiild u'as, itr de tijtlruilnle
'liiburg rl'crd ovetgcbraclrt",,vrur l/r5 t<'t r793 :rllcngs mar

' .: ,

r89

-'briknnt.n voegcr vool httnne rekcning hlrdden laten rvcrken in rlc 4

'l'ilburg lictcn ciocn' i'f,
bovengenocmde
oovrrLcrruL!ruL ste(lcn, cn clat na t765 iu

t;-l tlc ti;r:rr

Ji'ten
iu
Tilburgrckening
rvoncncle fabrikanten f voor llunuc
-filburg vcstigdcn lleirlc verouderslc Ilirr:t tr
tvcrken, f zich zclveu in
ziju zcer onrvaarschijnlijk. Ncrgcls toch vindetr \\'e ccn enkcl'r aancluicling, dat clc u'olnijvclhcid itt (lect tlu idcubcrg cu Ilcrtsrlctr oot
vrn eenilje betccketlis is gcrvccst; irl gcctr cttlcl plaliliart, tit"iuclit:
of reclucst js ooit van ecn clczcr lllaatscn als zctcl van rvoltriivtthcicl sprakc. Gcettluidcttbct'g lcefclc vatr dc I ischr';rtr9st' lcu'"1'n
virn tloot'vocrltanclcl \Vcl bestoncl cr in tieze Jaatsle plitlrts celt ilevt:rsgild, maar het \\'as hct nrillst l.rete ckcnctrtlc vatr dc 7 arrdreclttsg;tae" 1t). Iir rvatcn \\'cvc[s' cvcnals ntcl cr ook stnccleu' ba]<kets'
l et is
,.hoartnrok"r:i , timmcrlieclcu , ktanrcrs eu scltippers hacl
gilrlctr'
Ir
lvaar, in l)en l3osch rvas ook rvtrlu ijr-cr hcid' Ondcr tle
dic Oudenhc,vcn noetnt' komen vool : ,,t) tlc lvollett-laeckcn*evct-s'
tlc
,,zo De klcclmaeckets cntle ondcr dcsch'e dc laketrbcrci;tlers cn
tr
allc
liltlcn
van
bcstuttttlers
,,lal<cuver koopcls". IIet gcttl clcr
samcn Naj <loor keizct Karcl V vastgcstcltl ttp 5: (lckctri clr i7;
qczwolens. Dlurtvarrhceft het ,, \Vollcn-l 'acckcurvelersgild ' rc'1rcc
iievclijk slechts z ett 8. ltct,irnclcre gild 4 cn ?8: ccn bervijs' det
althans liet cerstgeuocnrtlc lliet !'atr grootc betce]icttis gr:uccst is'
Ourlenhovcn maalit ooli slechts tcrloops mcldiug ovcr dc laLculiLbricage; vall \:cel grootcl bclang ooldcclt hij dc fitbri(ir'-t )'rn
mcer,,I-ijnrvact", cu hij schrccf otttstteeks t649 1)c rcecls
n,"1",, .nn,J"lto"lclc ,,1)eclLrctic dcr Ilollaudscirc l:reckenclr:rppi'-r s"
uit clcnzclfclcl tijtl sllrcckt nlct gccll cukel rl'oot<l over l)eu llo:clt'
rloch kotni hcrhaalcicliili tcrtrg op clc c<'ttlcurrentic v:rn dc f,lciicrii'

heeft, belangrijher dan clc Tilburgschr: en clat tlan u:r

r)
mct Trlburg bovenaan. Zij rltaitkt rvcl nrcldiltg viin dc horldcrddrrizqrr(l(
t'trt'
trtlgt'i
zjn
pontlcrr rvol , dic ovcr l)en llosch uaar dc llciicrij
doch ovcr lrctgccu itr I)cn lJosch t'crrttil"l uct,.1, rvor'lt gez\r(:gcl'

clan ntissclrictl dc lvolfabricagc na 1650 in I)en lltrsch

toegenomcll onr llir 1765 rvccl itr vel lal t'': gcrakctr I Ntrr';1cn"
hcbbeu rvc ooli zcllls cen sl)oor vatt bc'ltijs tialtrvoor l<trunctl t'ittticn
ln rldn ,,'feuenrvoorrligcu sttat I'au Staat-lirabalt" (2) lczen rrc onttrctlt

Is

(1) J. vlrn OudonhoY,jrl, Bosohjjvingho dor Slrxli Uousds,

(2)

Itodcnd&rgsohe

istorio dor volkc!

XlI, bl!

{'

blz":0

_\ursrerdurtr

ntcrqiu l?{0'

lt4j'

140

'Dcn Iloscli:
,,1)c rvollenrvevcrijen zijn er scdert
dezc nijvcrhcitl in
Iliel is dus sPrake van
vecl
aflicnomcn"
,,cleu Spaansclrcn ooldg

vcrval ilr \'eel vroegcrcn tijd

l'lu lroc staat het nrct lir:ctla ? O<-'k daar \\'erden laketrs
gcnraakt, lrlrtaf dezc nijvcLhcitl \vas ct rceds Ju vtocqercu tijd
l.l,teluitgcgiran. Iu ltctzcllilc rlcrlt vinclen \\'c: (I) ,,I{ctr mairkt
lla zo veel niet, als
,.u,,,g lak"u. bilttett ljrccla, tlocll op vclle
half vetloopett
recds
dcze
tlat
vltl
,,r'oor clczcu". Nctttctt t,'c aatr,
'l'ilbrrrg
gcqaaD,
ik ovcrtgens
waalva[
i:i
nijvcrheirl nog cctr tlccl nirar
lelgens iets heb liutrnctr r'lttclctt, thtr utltg- toch nog uict g-czegcl rvottlen'
<i:rt 'l'ilburgs bloci rl:t'tlalltr roo ccn dccl tnaS- tocgcschtcvett tt'ottlt:tt'
I)r' trlijli tlLrs I atr tL: bcrvcritrg vln Viul D(Dlcll :) nog ovct '
rlet clc 'l'ilbur-gcl nijvcr'hcitl llil l i'65 wccr is gaau bloeicn- Op
in hct
zi-1n gezag nl(tllclt \re clit alttncntcn, rnant' hij drvlur'lt zckcr
loug
stoud
r-ectls
,ro"*"rl ,1". groutlcu. lill.rrrlg, nij zagcn ltct,
hct
vcrnreldcn
vrjr)r l;1;i vcr l)otct.t f)cn l]osclt ctr lirctla, tcnvijl rtij
r.'an (iecltr u irlctrbcrg (3) cn I lctt-'tlcn als gchccl cpgcgrond dutvcu
be..:houn ctt.

iu'lillrrrr''l voor [Ioliltrrlschc rckcuiuf gervcr'.:rt tt'crtlctt, rl cl tlett in Ilrtllirncl zclf ge"'crfcl: tlit maak ik o a'
oir uit ltetgectr tlc ,n'erlcvcrittg ilt orrdc lirbrikirtcnlatnilics txrl<
ilian. no: zcqt, ttl., tlat alle l;rllrtts, dic iu Tilburg gcfabr r'ceer <l
$-crclctt, irr Lciclen guvcrftl tttotsl,n tt'otdcn Meu haalt dit nog
lrn als cctt s',artllj. r:an vlocjcc vcdtukking l)at hier van clrvattg

l)c

:
i'

1..
t. ,;
t'

lakcns, clic

ccLict gcctt sprakc Latt zijn, lcert ons hct plakl<aat o1l clc convooicn en
liccuicn van 3I Juli I72i, '\r't. rl{:: ,,\ran gelijke suller c!: l:ra,,k,len ,{etnael<t irt hct tlistrit:t v:rtr tl'.: (lenctllljteit, ua 13t'cd;r cn
nr'.rgctt rvortlcn
,, s llrrl<,i,tulrr,'r:it ,,lrl iLlclaal- g..:r'erftl tc rv'rrtlctt,
daal bij gcre,,g{,'vr)cld ,-,p l-,ilttlctrlittrrlscllc I)ilsl)r),tcn clr Plccilut;c,
rvcrdcn gcha:rltl "
,,,1t,ir.crt , rnits rlltt tlcsclvc tct' llitcstcr c()11ll)t('ie
bctteircic allccn
tlit
tlat
tlrr:n
vcrstantic,
cn .]\rt. tS7. ,,i\lles ntet
tri iro",'au*.""r* tlirrofio dtr volkftrrr xll' blz llg mstrrdurn d1;{0TilLnrgff tlbri
(:1, titrtor }l|r, Doororr'i corl rD.lr vrrr l)'1o!korrit gulvoosi ourl'rr
kiirt!n!ii.!1c6{irBt;r)r,lflozr:roourv.llrjiJrlljccrst6;o$oest'di'jr!jhrir)oml't\or!
i'o'k'
i,r!lt. l,!! .2rre,l lrll l39rj lvrrd do oirsto st.rrrt g|ltAd Yoor zijn sloomYolnrlox te *oId
holzclftl
in
]{r$
irlr
irdl
s'Yol'l'
volr
rritc
so.d
or
lllt
i.;;i.;, , t" Af,rlr
'lo
"
ziil'!u!.tJ.lidguvcIi.jtldo<}r.l!.tl,tikllIlt!n,ic!lrotxJcllitlg}lau,JloKortl.Llirorielj0\lal'
'Ii1l,nrg.l

t'
t:

t:

r,lrtu""n,gtsledciriJJvi'r(tclrlful'lcjrg,'liooerttrt

(;ci,oo!soh.rp tn Kurr$ton o WjtcrichaploD uitliegcvou

,nlldiDg goorr|irlt vr}Il wolwcvoiJerl dutr.

g'ttoorlrctNoordBnbatrtsclt
ordt, is mct glon exkel rYood

l4l .,werd\'crgulld,tcnaitusicnvilllllcttrilnsl)'rtvirlllilal{cncnn'r(l('
ttciltr- lt;r tkr
ctt
'ltttthaL is buit':n tLt:
i,".rrtu" ir",l",t ,rnt gc'crt tc tr"rrclct), rqlrlicabel
tau hct fabrir:cl, n)irar' ltensirtts
,:il;*t
ilcsclvt:
cn specialijk nict tcu aanrritn \-:tll dc laalienen iu
,,g"u"lf"n
rrrts"tt<lclt \t'cr(l.:l(le ''
,,pf.o*a" blijvcu<lc o vandaltr
tle I'iiLrtll-r:i
\\'annect' llu lllcttc!cl):rr:lallrlc: tlit bctrcficic toch

laketrsinlrctvcrrcl-eirlctrilcrtlctrglcr.crfri,clanlrcbbcn.rr,iittc,r:
'eiclcn lcrl:1': lrr
een bervijr, clat 'l'ilbulg hoofiiz:rlicliili voot'
icLti' 1'
filburg z-clf rvcrcl ook rvel gevctfil, tnrutr riit bcleelieudc.hccl
ri'r
\\'cl
Ook' h"t i'o/|ru clet l:tlictl:r cschiecirie "16s1-'
.r'ilt'!r'n\'cl\'')lll1()l(l11
ccu
ooli
166;
onclcr tle bezittiugcn vltn tlcn Ilccl io
tot gt:ricl Llt r'1r
*"1d. Lorr""t,,t vlur Cj lc'lrbctrcloncli hltcl itr t5t
gc"'rlragcl
eu vcrktc'1':rr
octfooi
alrr-r.tig .,"r"oak van tlc ittllczctt:t'lul
nlaal of (l( zLr Ll( lr
aJ fft : X'Io : ottt cctt rvitrcll'olmolcu ol: tc licitt':n'
""" b"1lnor",l,1".'oltuoleu ilt rlc I3 cctr*' uog bestotr'1' bct\ijielili:
h.=.
hcb ik cen palrr bt i':i t lt
in-nner s in dc losse stulikcll van llet Archicf
die '-'ir \\cq
en stukken gevoll(lcn otcr lilLLctt rnet i"-l;eus
oi rlniiau lir'rnL r| le '
naar Waalt e om alclaal ge l'olci tc Nottlcn
qcll'Jtllcll ltr \.\'aalt' el
ioot'- t orlt*;"r"n iu llcslag \\'iltcn
r oilcn
' ' ",'*
ii. O"a"nroa" lict mcn tJc I ilbur.g.-c[e i.rlicn:
r
olmolens
nog lang nadat iu f ilburg nicuwc
lt*]. ..1.','1"""t
c1l \rirs SLilot:'\rl JilitL" t,r'r!\t:'
De" oudstc nlolcn dirtect viur r;gilr)
Jtn lrLl r': \(rrrn
In r8rl (z) is cl uog ,cen rrrt''let {L:b-outl9,
irr lEil
N{ocrgcstci) ctr, zoo:rls u i'j bovdl zi'3cu'
tusschcu 'i'iib,rrg
"n
(3)'
1.r,,"-"n .1" ouclstc storlnrtrllmtrlctrs in lcbruik
r ll-'t il<'rl'tL l'r' rrtarkr -"cl'r'acllt ?
\'rn \[rrl]'t' f illlls
Wij hebbcn botctr gczieu, tltt trt' t tllt ticrr lt'J'
\rr'lellarrdcrt
in het rvcrl< stc-l(lc oln llct dcl)i(:t il tic Zuitlclijkr:trrr"l lrttrr'ti<<ttook
Jau
i"r,ll t" *rtjg"n, ooli, dat llollantl zii hr':t
$clJ .ilI l/)--i
" i"p"f;"gJt, r'oot Tillrttt.gschc l;rl<ctrs geopclrl
[rakl;c]ijkt (iL,{)l (i!tl"
,u"rd " r.cLl<oop naar ncutrirlc larld(rn i.crg.
.'",t dc llcl' N{o, (l:tt cr van tlic stukl<cl' clic otnciliLx:lri
lJuri"
Waar rvcrclcn dc

(r)

Kronir'tle v$5 Tilb:rrg

(',1)

t.

r' !.

'IiilrLrr'1'

t,,, o- ,'u *I.,""",":

.l::1.'.'1":""ll'\:,l,ijl,lJ:,:l:':*1;i,l,"l;'ii,.
trino. DczrIlooisiof li\l Irior dirsr(ool efD
Y0('t rjo:r 'l! sl1 1atr ri'I

l:i

r"."",Ji. u*.,tu,r"l l)cirert, dt con rfboi'llrsse'in i$rr'liiks

verkoop')I'
kostbat
"' '' producl koIrhclrbon
tu drirrorl
dlrsrJn Dos rlt'ljd ccu eigltlllrtrdigo biiu3xrn
io itiu**o

i';
li:.i

:l:
t:.:

rl

-112uit die laudcn tcl'ug k$'ilrrcn, gccuc uitvoerrechtcl bctaalcl behoefdcn

te \older). \'cltlcl rvcrclen clc jliu- cl) wcckntlktcn afuer.eisd om
het fabrikaat a,ur ,lct nran tc brcrljcn. \\Iegcns <lc cigenaarcligc
liggiug van filburg, <kror eeu cnkclcn water\veg mct iurdere Plaatscn vclbonclen , nroest hct vetvocr gcschicdcn pet kar. NIct clit
r.ocrtuig rcisrlc nlell tot ovcr rlc grelzcn onr clc narktctr tc bczoekeu. Iu tijdcn viur ootlos \\'irs dit ccD gevaulijk bcdrij. \raait
\\'crdcn dan de kalrct rrrct tlc larliug vclbcurcl r,crklaattl, hctzij
zc iu h:urclcrr van roofzuc)rtige pxtrouillcs viclcn, of dat zc in bcslag
rleuoolcn rrcrdcn vooL nog nict bctaalclc oor.logscontr ibutics,
Natutrlijk storrcl rlan tle ver.lioolr cn dus ool< dc fabric!.ee stil.
'fussclrerr 167. ctr t7t3 lrect het plattcland r.an lJrabarrt
cl.ienraal
zulk een ool logstoeslancl gelicud en hierlan moeterr rvij het zcJ<er
roor eeo groot dcel trlcschlijvcn, dat clc rvclstrud van 'I'ilbur:u
cn auder!- dor.Pen clcr NIr:ijer.ij zulk cen gercldigcn linak hacl
gektegcn , dlrt ntcl er in j:u-crr l)ict bovcnop kon komen cn dat melr
in den FIaag be'grccP naar nriddelen tc moeten uitzien onr de
i'crarmde streken te hclpeu, hetgcen in r7:4 gcbcr-d is.
I)at in dc allcreclstc plaats tlc nijvclrcid gclctlcn hird tloor
die r,'oortdurcncle oorlogcn ligt voor dc h:rnd. faar ujet lllleetr
in oorlogstijd, ook in r-ollcn r,r.cdc vond tle koopmal-lirbrili:urt
vijandcn op zijncu wcg Zolclcr. tc sgl.ckcn van de struilirootes cn
dievor, die het rcizcn langs de ecnzamc rvegcn in dc Iiemyrcrr r.a:rk
Lcr-i:rlijk maaktcn, <lcnlien rve bij dczc vijalden in de allcrcclstc
ltlaats :ran (l,j ginlizoeten clcr <-rnrliggcndc vcstilgcn, vooral HcuscJcl
cl l)cr Ilos,:h, cl :lrn rlc iLlubtcnafcl clcr. ;\dmir-alitcit.
llet grootc plrnt riur vcrschil tussclrcl bcvolking en amtrtcnar.clr
\\'as altijd, of nen jn hct (lcuctalitcitsdistr.ict voor lrct vcrv(rcl viur
ei,jcn gewas cn cigcu br.i)i;rlrt binncnlaldsclt paspoor-t roocliu hlrtl,
ja clau ncc,n: j;r, zeirlctr tlc lLltrlttctrarcn, llcel, \\,irs ltet oot.dcel rlcr
ber.c'lking. Itrnrcr:; nergcns stond iu dc pialikatcn vcrnrclri, d:rt
tie buitenlan<lsch paspoort noorlig had, orn naar IIollancl cn de
;rrtrlere irrr_,vincics tc ll)(rgcn vcr\1)ct.en, tol< nog ccn bjnuenlanclsch
p:t;poort lrclrocldc r"oor hct vcr\.c,er in zijn ci!.cjl laud. Eu ric
(;

eller:rliteitslao(leu nlocstel) l.,uitcrrliLnclsclrc l)aspootcn iiclrtcu cyerr

gocd als de vrecnrdc ianclctt. Art. 2() vlu] hct plakkaat van dcrr
I9"" Juni r687 r'ermeldcie , dat binncnlanrlsch pasl;oort gclraalri
moeJt wordcu van gocclcrr_-n, dic van dc ccnc proviucie naar <Je
andele r*-crdcn vcn'ocrd en in dezelfde provincic van de ecne plaats

143

I
I

,i:

'n

naar de atrdcre, Dat hct Ocncralitcitsdistrict lticrin nict berlrrlx n

wasJ wcrd door ccne rcsolutic van clctr,;"n \:r:Ltt t6SS t)rrirlciijlr
uitgcsprokcn, cvcuals Alt. I5o vrn hct I'lalil<aet lirrt (l,rl 'jl"".lirli
r7z5 uitdt ul<lie)ijk bcslistc, clat hct plattclrncl vrtrt rlc (,r,lnt rrliteit
van birrnculanclsch paslroolt tril!cslotcn t:rs. 'lrrclt crr'clrlcu r{r'
ambtcnaren tlcr A.lruilalitcit lrct lrcr'bealr1e1ijk, zorrrltr. zir:h rla,Lrlrij
bovcndicu tc stofen aan rlc trcttclijkc bcpalirtlr'tt trtttlrrttt r]c
bcrckcuing der erpeciiticgcltlcu. Ilct lrezrraatst:ltrili \':rn iisr) ril
,.1:rlrovet lttrlt.r, r, ttrlc Iil:rcltter.
Wanrtecrlijrtuzien,cl:Lttlcantlrictt:rr-enzii:itzur sl,-'irl lricirl,-n
aatr clc ph)il<aten ctr tlr.: lrt',o)kir.1 rlus lL;Ln rlillcii.trr (,i(r'r.('l(',(r,i \',rrr,
dan tnogen rvij bij voolb:rat tcctlr r', r'rtr,rcd,:it , cl:11" hci \,,r,r t/,ilnog vccl cgcr gcstcl(1 is gc\!ccst. I)rLL dit ler-licli.iL lr,:i l,:i:Li
rvas, clat hct boveuclicn ooli nrig zcet moeilijk *lrs r)l)t :(hr)r 1('
krijgen op billijke kl:rclrtcu, )iunl,:rr sij clLr,rlciijI z.tn Lrii t:r'n
,,Vertooch" vau clert 'l'ilbutgcl Sc(:retir:s. I'ictrt ral (;i1",(li('ir1 lr:!'
door hct kl'artier Oistcr,,vijk naxl lJen llaag cl It()tlr)(l;!ru 1'(!-!rllmittccd \vcrd om lecht tc \1'a!,,cll tegcu het 3-aru:zoett '.al i lcir.,.i' rr.
(lat zich aal allcr-lci azetterijcn terr naileclc r':ur lrcl pl:Ltt,irLrrri
schultlig nraakte (t). Slechts c,:n lrandYr,l .tul<l:e[ is Lr.i ,i;ir) 1i;il
belvaerd gcblcvcn cu llct glnotstc rlctl Ja:u-v;rr ir:Lrtrl, li or.r'
dcrgelijkc lirvcstics. l)aul<brrar wlol hct gc\1)n\icnL, lrcllcrii\'lr f, il
tc rnccr rlcn vcloclr geganclr schlt.

In de t8" ccll\v, tocu cl nlccst vou rclicnir)! rln lloiirrrrrl

gcrvcrkt rvcld, hicld het vctv()cr liLiu rle r lije jaer- (:n \ c( Lr)ririil( rl
natuulijk grootendeels op. Irr )ret llczn'ir:Llsclrrill \iur l,tf() \\{,:-(il
rvel nrckling gcmrakt vau rlc Drocilijklrecidr, rlrc ritrr ,lr:ri,,;,.r'
uog altijcl rverdel aangcda:Lu, urear Tilbur3 1\'or(li ll..lt i(u.\'ir1(1,
rvcl Gcldrop. De iu 'Iilbulq rclirbrir:ecrrie l:rkeos s,r,l.n ,ilr
nrccst door Ilollanclscltc dlapcnicls oi> rlc nrali;i lcbr':rclrt irrr h,rt r;ri!
rnociclijli tc zeggcn, rvaal tlic stul<keu hccn l,cnrenl rvcltlcl.
Voor f ilbulg l'as tlit ooli pirs iu tle tn cctl,-: lrl.rlt. r'.rrr lrr'l:utr'
I Iooftlzaak lvas, tlat de I Iollltrrlscltc hlitrtlrutcicl iiolc', r dr',, Irl i.ou rrr,. l
op coutmissics Lclicncn. \rlrtr l)oolcl splcclit van,1r'r'oLcn lLi.:, 1 itr Li.:
Lcvant, llauervinkcl r)ocrlrt Smr-tna ills voolllailrlrstr' rl,,l-,r,rrclr...
Met schlik hoorrlen drost ctr schcpcnun in rr.5i lrr:t bcreiri r.rl
dc verwoestiD{ r'itn Lissabon , ,,tltror hct groot bclaul t rlec lrct
(l)

Zic Bijlge

1r.

-111 ,,bestaan deeser plaatsc

in de negocie op die ongelukkige stad

.,,hadde". Het tijdt geerr twijfcl, n n;nrde l-cvarrt, n uaar I-issabon

firar i ook na,rr andere landen zullcn tle 'filburgsche lakenen
via llolland.
$evoerd zijn, maar

__ De ontwikkeling ran Tilburg. tot de eerste stad op het

gebied van rvolnijvcrheid in ons laud, wicr productcu naar allc
Lrndcn van de rvercld gcvoerd tvorden, nu nict mccr via llolland
als tusschenpersoon tnaar rechtstlceks, valt buitctr de grenzen,
rlie vocrr dczc studie gestcld zijrr.

-?re5s5-

FIOOFDSTU K

Kerk en School.

Recds vclc rrckcrr looldct lrct bcleg vatr 's- I I ertogcnbosch

cildigclc met de vcrovcring dr:r stircl door l.rederik Ilcncilik (I+ Srpt.
I29), rvas dool dcu S_r'nodc van Zuid-tlolland cene conrmis.i.
aiurgcwezcn, oru zich naar tlc lcgcrpJaats vau den Prils tc beger.en
orn ,,nijn IIecle tlcn ll.incc vru ,Orangien ende de Ii. lleeleu
,, Ge comm ittccrtlc Statcn tc vclsoclieu, dat lrale l.lcl. Ilog. believen
,,tc bccleul<cn , drt de uijtliorustc vrur de oollogcn del:endererr r':ur
,,(ioclt, eurlc te resolvclcu, t4rdat clc llcelc sijuen zeghcn strcckc
,,ovcl halc rvapcncr (srxr <lc locrlt: (iorlt itaet believe tc velleencu
,,rlc victlrr-ic)" onr irt rlc stacl cn rle otrtlclltooligc doryeu prcdil<anteu aan tc stcllcn cn tlc r:ccstclijlie got:tletcn volgerts tlc be
doelirrg \.atr dc ee|stc scheuli<r's tc ,,c()Dvcrtccrerl tr)t (lclt dirrnst
(iotls cl f ios nsus." l)e s,r'norhlc corrrrnissic zal zcet zcket over
de voolr':rarrlcn van o\:erliave tcvlcdcu gewcest zijrr. Volgcns het
30 cu 3e ar.tikcl nl. mocsten alle gcestelijlic eu le)igicuse lranspcrsoncn billcn tlcn tijd van : nlaanclcn uit de stad vertrekkcn,
tcrrvijl dc lierliclijke cn pastor-icgocdcLcn zouclcrt vct'vallen aau dc
'.frvcc cl:rgcrr nlclat Grobbenclonck met de bezetting
I I tltcn-(]cneraal.
clc stad vc'rlatcn had, dcu lgco Scl)tclllbcr, werd voor den eersten
liecr binuen dc st;rd I{crvomrdc gorlstlie nstoclcuirg gehoudtn irr
chic licrlicl, F,erst u,cltl <lc tlicnst verticht door tlcn veltlprcdik.-'r
vu dcu l'riru, dit: met vijf ,,ru cldcrs gclccrtde predikanterr ccu
lLl

116

rlicuwe gcnrcentc moest aank$recl(cn sPocdig werd cc[ ketkcraad

gekozcu vau g persotrel,'dic ccu vootclracht opmaaktc, rvaaruit dc
llo: llo: r-ijf predikantcu bctlocmdcn, clcn z7'n NIci I(r3o
\ict zoo geruakkelijk als in dc stad ging hct in dc I'eijclij'
l)c Spaanscirc iionjng blccf, zooals sij bolcn reecls helhaaidclijk
z,rgttr, ziine 1echtcll cr',rp hanclhaleu, tcrsijl de Staten-Gcncraal
I:crlccltleu, dat rnet c1c statl ool< Itct onclcrltoorige land rvas ovcrgcgaan. Zii betiepcn zich op httntre eigeu houcling na tle ovcrglve
'Iocn
van .\ntrvcrpen. Iiceds dcn 2oen Octobcr 16:9 bcgon de strijd'
ruerJ clor:rt cle Gecomttittcct dctl vltlt dcn l{aatl van Statc hct vol{ende
bcvcl uitger,aarcligtl:,,-r\lzoo

cle

statlt van 's Flcrtogcnbosch gercclucccrcl

.,is onrlcr de gehoorzaamhcijt van dc llo: N'Io: hceren St:rtcn,,Gcncmal tler Vcrccnigclc Neclctlantlcn, cncle mitsdicn bij <lczelve
,,h:rlr IIo: XIo: gercsolvecrt is, dc kelken tjn dc rcspecticvc
met gocde
,,clrr1>cu, iu clc \leijcrij vau 's Ilosch gclegcIr, te voot'zictr
van de
dc
Gecommitteeldcn
zoo
hcbbcn
,,cn bcquane lrrcdiktnten ,
geotcndc
gqlast
Nctlerlandcl
,.l{adeu vau state der \:crccnigdc
IlIo:
ltaar
lIo:
,,donncert, lastetr en ordontlecell bij deezcn, volgeus

,.bevcl iLlie l)ilstorcll cu Capellanen, ctrde andere, haren dienst vet(lc Ptl,,lrcdcndc . ho,j dic gcnurnlt zoudcu moLcn \\:ol dcn' dat zij
,,bliekc licrhen van de }lcijclij lootsz. zullcn hcbben te rurtrlcu
,.enclc quitectctt: zouder tlaaliu vooltailll cenige dienst tc
,,rlo1cn cloen , rnaar daaLntcrle tc latcn gcs'er-den clcngccuctr,
,,r.1ic

tlacttoc bii , endc vau haar Iloog. tr'tog. zullctr

rvcrcleu

,.r-lcstck1: cottsentcrclldd tticttcntiu dlrt z,ij alle kcrkelijkc otnamcnten,

rlaar Irict uit zLrllcl rnogcn Iicllteu clldc uaaL haar
.,clr

'.'oorrlcts

,,lcnrcn. ( )rr1<-rntrel clldc lrrcdc, tlat zij binncn den tijd van 8 tlagcu
,,uu tlc inrirtuatie lan,lcezctt' zullctr ltcbbeu over te bteugctr, clk

(ir;cottrllittccrtletr, lrinttctl
,,irr <lcu z:ijuen, arttt ltaltrlclt t':rtt tlc toc.rrsz
,,'' IIcltt,gcnlro,clt ,,lje ,li,: riarLttr.,c ztrllcrt zijn gcsteltl, cr':ttcrl 1x:rti,,ucnten jta:rt van lll. tlc 1lo.tlcrcn, cndc iuliotncn tot iL:rlctc lier'l<
,,bellx,rcutle zotrdct des tc blijvcn itr {cblcken alz(x) ilctzclve llita

\1rrr. clnstigt; rttcrriuLc cu l.-rcvel is"I)cn 23'n l\ct. 1629 (11 krvrrrrt cL I ccd,'; ecn tcgr:trlrcvel
nlrnlcns dctl Slxr:tuscltctt liotrin{, ularbij tlcn l.rt icstcrs gtl!lst wct'tl
te biijicn. Aatt cie iLIt:L-,ltltrLrr:rr rrclrl hicrbij stlcug lrcvcl glcgcvctr rlc
uitoefetiltll van (icll Itoottt:;cltctt g'rd:;tlienst tc lrt::;ehct'rlletl l)ctr
,,11c,og,

rli Vrn llurjl h .r' ! I, {i,l

14?
J

I
I

t:
l.
I

;'
:
,j

,l

3cit Jan. I630

(r)

werd door dcn liaad van Statc cerr strcnii plakkaat

uitger,'aardigd tcgcn de }{oomschc ltricstcrs, dic bcdleigcl rrcrdt:n
met confiscatie van hunne eigeu goe<lercn. Tevcns rvcrclcn, al:
antwoord op het tegenplakkaat van derr25'" Oct. rr29, de s^choutcn,
secretaisscn cn vcrdcrc officicren traar Den ]]osch ontbodet orrr tlcn
eed van trourv a tc lcggcn, claar cle [Io: ]l[o: bc*,cctdcn het hoogstc
gezag te hebbcn in de Meijcrij ,,soo in 't gecstelijkc als rvcclcltlijckc '.
I)e toestand der bcvolking en der regccringsl)cr\(l)en
rv:rs alles behalve beuijdensrvaarclig. Zij lvendclen zich cllaroru
tot de I{o: I\{o: met het verzoek om tc trirchtcn tot rcn
vergelijk tc komen mct dcn Spairnschcl koning cn rvcrkclijk h:rd er
te '.filburg ecne samenkomst plaats in April. I)czc rlcrcl cclrter
spoedig geschorst. llnkelc tlagen voor zij opnicurv geopenrl zou
rvorden (z), vaardigde de koning vier plakkatcn uit, rvaalbij lerboden rverd aan de IIo: I\'Io: bctaling te rlocn van dc rcdcnptie
der gemcene midclelen err van dc n<x,alc ticrrden et tcvens om dc
flo: Mo: tc erkennen in zake justitic. Nu rverd bij bcsJuit lan

den 3"" Aug. 1630 (3) hct plakkaat van den 3n" Jan. t63o il
rverking gesteld, de ambtcn:rrcn mocstcn dc kcrketr itr de lle,jtrii
alom siuiten en moclrten niet toelatcn, dat er ,,Paurcliikc (licrtlt
gedaan rverd. Wel heeft dc pledikant van 's-Gravco)ocl' tc'filbur3
gepreekt, nadat cornmissarisscn dcr Statcn vln llollancl rlt kcri;
hadden latcn opcubreken, rrraar blijkbaar '\\'e(l c de hantl nict

aan gehouden, althans clcn l3"o X{ci I63I volgtlc ecnc vcr.cltet'l,in.l
van dit plakkaat (4). Ik vcrmoed, dat ccrst daatoir in 'l-ilbur{: tlckerk voor de Katholicl<cn geslotcrr rvcld (5).
Dcn 26'" Juni t63t (5) rvcld daar ccn l)l:rliliaat lrlr wc{c
,,den Couincklijkcn l{acclc" afgcl<ondigcl, ,,cllt tncn dcl tlictrct rler
,,kercke soude contilluecrell r)ael' ou(ier ljewoontc' n icttet.nstlaldc
,,de Staten van llollands placcatcn". l):rt men hicr *cl voltens rlc
plakkatcn dcr IIo: Mo: clc lick gcslotcn had, v(:, mel(lt ook Schutjcs V
74t : ,,'focn de kerk tc'I'ilbug vrnl dc liathr.rlickcn gcslotcn *'as, r,er',,zocht de pastoor door zijucn l<apclhan den 5on _lulij I3I lcrl()f
,,om ouder dcn blaurvcn hcnrcl of in alzondcllijlic huizcn de ll. \Iis
,,te mogcn opclragen, rvat cle bisschop ()pllovius toestontl '. \\'atrnccr nrr
PL. ?oek I, 23r. Wtltoni Kort. I'1. Dolk I, 65?.
t2l Or. ?L rlook I.249. lYiltens Kcrk l'l.IJock l. (e,
(3) Or. I't. Boek I. 2{2. \Ylltc[$ ltork l'1, l]ook I,5,n.
(41 Or. Pl. Bock I.912. \Ylllons Kolk l'l.llook I, ).

0) cr.

(6)

Gslnoootorekxlug

1631,

IJooftuk BodolooD6r. Schutis II, {3,

:148nir 16 Juni dic kclk u.ecr gcopcncl is, blijkt uict. (lvcr 't algctirccn
zullcn u'ij nlo,Jcn aiulncnlen.., dat iu dczc cn dcrgclijl<c yrlairtscn,
tlie biirur lritshriterrd tloerr liatholiekcn bewoond rverclen, de plak.liatcn. rl,x.rt. dc llo: IIo: uitgevaarcligd, veclal cen dooclc lettcr
blcren. ;\udcls rvcltl hct, tocl cl r'<-ror tic I[cijclij oo)< prcrlil<;urtcu
b.rrocrrrtl r.:rt ,.lezc naar ltulnc stlrur\rlaatscn lcbmclrt rvcldcl,
l)el ?;en Scptcurbcr 163r (r) bcslotcn tle llo: Mo: rxrr
rl.rr t3 I)larrtsctr il dc Ilcijcrij prcdikautcn tc zcnclcn. I)r: kclkcr:lr(l lnn l)c'n liosch krccg dcu jIn l{aart I63z ecn c aanst:lrr ijv inq
rrrl .crst 6 l)rediliatrten tc l)etroenrcD vocrr ciie plaatscrr, rvaar tlit hct
nrt'cst rro,xlig {erxlclccltl $'crcl. l)en 2en fIx:r t633 rvclrlen als stancll,liL:|1scu vix)f <lc nicuw bcnoeurrlc PretlikaDtcll il:rDuc\\'ezell I Iclnrond,
lilbrrlg, { )ilsclrot, Oistcrrvijl<, ()sc)r en Vrrcht. \'oor '.['ilburg rvcld
bcr'lrcpco l'attlus r\rlcborrtius. I)ezc hccft zijrrc r eclelrtaai cli'l ltetlcu
r1r,stitckcrrl en <laaLlur hcelt zijn klcinzoou |ctlus ;\rlcbourt ccn
c<,1ric gcnairkt, die nog beuaald is gcblcr.cn (z).
Uit dit ,,Cort vcrhaal val hct (iedcnkrvaalcligstc '!rveJk is
,,!r'l)ssscer(l orrrtrertt rnijllcl! dicnst tot lilbulg" vclnctrrcn wc, (l:tt
hij dcn :;'n .,\plil r35 tot prcrlikant tc 'filburg bcrocpcu rveld,
(lc i l'rdcre prcclil<antcrr. llet kosttc hulallclcclrtcr
t.!r:lijk
'uet
urrq vrij r\':rt nrocitc ctt tijti. r,txrr zij ltul dicnst ltonclcn bcginrrcn.
llet bliikt rlrrirlclijli uit dc bcsclrrijving r.:rn clc iutrocluctic r;urzijrrc
,:,,)lcg:r's ert )rcnt zelven, rht de kcllicn tot clen laatsten cllg in
'hct irczit dcr' liatholicken gcblcven zijl, tlat <lus clc lrlakkatcn van
rlt lio: ,\[t,: rrict tcn rritlor' gclegtl Ierdcn, Op clcu 7.. Juli
1,;Ls *r:rrl rlc cclstc \iul hct zcst:rl llaaI zijne nierrrvc stauclpliurts
llclrrrrc:Lt. nl. !)3 'l'csclius naar C)sch, ,,gccon\1),rccft nrct e(xrrgc
\ ul!l-r),.rs". I)r'rr Yrrlgcntlclr tlag rr,cr'tl l)! l;tx:anus tc \/trcht ltevt.ti1rl. ,,rlc Ii.:rkc sicrrl lal tlc st:rthourlcrrl,:r I lrroth S(:lr(,uts ule l
.,.-itirr.l,l rlreng,:;i;rgcrr", ,l:raI tlc lrr.icster zich sr:hrril hitlri crr rlc
' lcrrt<:ls vr:rboliiel lr;rr l.
(.)nrrlrlrr,urlclijk schijlr:n r'lelxrrrtius r:n zijnc c()llcllir's lliral
rle lt,lelplirats vrur rlen I'rjls tc' lir-rtcl lctr.,rlikr:rr t(: zijll, (,n) \,:11
l) ai,rn.d,,WjLt,,.,!,r,jden,(trrr:)ket!,trr\',,,,u\frrrtclst.ril|herltrssir!xn\t,r.

..tr,.j.11,..:rjI js

gi:!lert g,:! ri,lul,", l,lr. f;

noot. Drr,

U.i' h t;ll_

{2} lU.o.rDllr(sl|,.rltl,ct(rrto,l,r:l,li!r.lrD)orl,.ui'!r.r;,:v,.r)lts:.ULi,tr,ri,,totr!,.
t(.i,jra{.iri&ldris vrD :\_oard ljrrb !,r,,, t t,' I Kg r l,jtrDris, t, A ri Ln | $! \.. C. Kisr (|lW. ;\tou
lllt I,,lcn d!{,ll (,n., (,tl)l.,r1 Iellr nog nrkj.,ht j,ii riid(tl{zii! r,erujt, nrrrr,l'tlburq !,,1!.r
ou,l rytr:r. en l! l,;lrt rrrLclrur lvlrd! rrr ZnlL- Bo,r
, w.rrr tri] rtcx :.!i!D )cL. t,i;l ovlrt,arcx ts.
'[rl

140

daar cetr nrilitair geleiclc tc llijgcn orn lrcn tc hc\rcn zich in hct
bczit van dc hun aangervczcl kcrlieu tc stellcn. Nog- orrgcvcer
cenc maancl lnocsten zij rvachtcn, tot eintlclijk ooli voor h<:n dc
gcrvichtige clag llvam. Arlcboutius vcrtclt dit hccl ccrtr.oucliL:
,,Den n Augustus sijn rlij eindclijli tot (lit ons \.ooncrucrr !e,,koomcn: I)o Schapcnbcrgius, Gotrzcnius ctr ili, nrct I)o liocrruo.
,,tlic ons soutlc bcvcstigcn, sijn't sanrctt uijtgcrcclcn op ccnrl \\'iL;r!(n
,,uijt hct lecgcr tot Iloxtel, gcconvoyccrt rnet 50 ()if 6o lluijtcrcn.
,,over tlc lvcllie urijn I'Icer Ilergaiunc (I) scli! in l)ers)()n conrorirr
,,rlccrdc ; rvij, nict rvcctcnclc n'ic vatr ons dricn cerst souclc bcver,
,,tigd l'olclen, quaanlcn tot Oostcru,ijk; dc slcutclcn val clc kcr.l<c
,,waarctr gcgcven in dc hrtt<1cn viul c(ltigc viut ('nsr ftrijtcrL , .lie
,,r'ooruijt gcrccdelr rtarcn, rluansrvijs otn lagt t1r dcn t()r't.ll tc stcllcn:
,,so clat rvij rlaar gcrrralilijli it riraktcn cn l)o (;o[Lzcnills \\'icl(l
,,door

D'

liocanunr bcvcstigd"

])oor ccnc list nrocst rtrclt zich dus van de licrk nrcc-rcr
malico. Dan bcsclrr ijft hij vcrdcr, lrr.rc zij uaar Ojrsclr,;i lcrle n olr
daar l)' Schaperrberg in 't b,:zit dcl kcrli te stellen, un hoc (lcz(:
met <lc klcinstc kcrk alclaar tcvrctlcn nrocst zijn, onrclat tlit de oud.tc
rvas, Ofscltoon clc ltoo::schout hiclvan nict gehecl ('vutui!(l \va{,
lcgdc hij zich ,,om vlctlcnswillc" cr bii trccr, cliLt dc klL instt: r.o.r rir:
Hcrvorrnrlen scrd ingcruinrd, tot groote elil-euis vnlt .\r'1.:l;r,lrriu..
l)czc mocst r)og ccn (lag rv:rchtcn, ' r'ool hij iu functic liou tr.cclcn.
Ondcltussclrcn q'as mcn in TilbLrlg op dc hrxrgtc gclrlrcht lan
hctgccn cr in Oistcltvijk gebcurd rvas, dctr>r ccn lrrrcle. rlic rras
korncn vcrtcllcn, ,,tlat trlclaar dric oft r.icr (:olr)i)l!tnicrr l)c(r(i(r)
,,\\alcll ()nlnle alclacr ccucn Prcdicant in P95:;cs5jc tc :ttcllcn' (:t.
,,I)cn Z"o dito," zoo i.laat hij vo()rt, ,,sijrr sij rler.lrirlvr.n
,,gcltccl vocgh wcctlcr ttilgcrccrlcn, rvcescnclc {ccou\r( )-\'.crt r,lrr
J,onltent :oo paalclcn; mijn IIec tlc I Icxrgsclrt>trt It;rtl tvt.rlr.r,,rrr
,,ovcr clic tlc conrurtndo. 'l'ot Tilborgh gck()ncn siildc, tle lierlr
,,is rvcl gcoopcnt cn Dtct ccn dc (lcur val dcu tooln, orn l.a,;lrt
,,daarop tc stellcn , dog terstotrci rnaalite hcnr rlc l<o.iteI nrct <]t'
.,slcutcls 't soukcn: alsoo dcc<lcn ooli clett ca1:pclaarr, kr.r'krrrr,esrqr.,
,,cn al dic claar omtLcnt rrrrncntlc icts to sc{g(.n lnillcl uin
,,'t l<crl<clijke; ondcltusschcn rvicrcl rlc tooLcnclerrr uccclct tocljcslolcu,
(1) Do lloogschout.
(?) Gmocutor0koning 1633, Iloolsluk llodlouDon, D posl,
8en r\ug., mlrr do bodo zLll

{r lokor

dou 0o! gorvcosi z\ju.

jr ge|o|(,.ri

ot) rt.u

I'r
l,,t

150

,. !,

,.
i

:
:

,,eer de rvaght daar op gesteld was, en dcwijl dat de sleutelen wegh

,,waren, moest men dg deurc met gervcld openbreeken.

,,Als ik dan gepredikt hadde (het was cevcn oP eenen

,,Sondagh) wierd ik van D'Focano in mijnen dicnst bevestight; dc
,,actie gcdaan sijnde, hecft men al de deuren van dc kerck ver,,sccckert en vastgesloten, opdat nicmand daar tccgcn mijn dank
,,iukoomen soude; de groote toorndeur in slot sijnde, is het slot

,,mct groote moyte afgcslaagcn. Iicn grenclelslot (expres tot dicn

,,cijndc mccdegcnoruen) is vau buijtcn daaraan gespijkert, waarvan
,,dc sleuiel in presentie van den schoutet van 't dorp cn seer vccl
,,anrlere bijstandcrs solemnclijk mij wiert bchandigt van nijn Heer
,,den lloogschout, alreede te pccrdc sittende, gcreet om rveg tc
,,rijden. Dadelijk daarop blicsen de tromPettcn, de ruijterije
,,vertrok en ik vont mij alleen onder so veel gepassionneerde
,,lapistische bocrcn; dies ging ik na rnijn logernent. Dogh cer
,,dc Hoogschout van m schcide, gaf hij mij niet alleen mct den
,,sleutel een ernstigc vcrmaninge om dicn rvcl tc bcwaarcn, maar
,,hij geboodt ook deu schoutet, presidcnt en andcrc mij wel te
,,verdcdigcn voor onheil."
Flr rnoetcn toen althans een paar I'lotcstantsche families iq
Tilburg gcrvoond hebben, maar daarvan vinden rve in zijn verhaal
rveinig bijzondcrheden. Wel zien rvc, dat hij zich crgcrde, dat cr
zoo rvcinig menschen in zijne kcrk krvamcu, terrvijl de school ,
rvaar dc pricster (I) ,,sijn missc deedc", en die vlak bij de ker
lag, stecds gcvuld rvas. Dc predikant rvas naef genoeg om te.
gclooven, dat, als de pricstcr zijne geloovigen om zich verzamelde op
ccne pl;rats, vcrdcr van de kerk gelegeu, hij zclfrvcl mecr toehoorders

zou krijgen. Den 6'n Novcmbcr hecft hij een kind gedoopt,
Johannes l)ctc Vcrschuurcn. I)c gctuigcn bij clczcn doop rvarcn
uit Sprang en Oostcrhout; gccn cnkcle van de zcvcn woondc in
Tilburg. Tr.,t dcn 2 t'tr l)cc. (St. Thomasdag) hccft hij den sleutel
van de kerk bczetcn, maar op dicn dag bevond hij, dat alle deurcn
opengebroken rvaren en dat de priester er rvqcr dienst dcccl. Dczc
stclde hem voor om de kerk gezarnenlijk tc gcbruikcn, maar daar
wilde hij nicts van rveten (z). Hij wilde nict en rvas bovenclien
van oordecl , dat hij ,,geen macht haddc hicrin toe tc gevcn, voor
(l)

aug. \ftchnraDs lfr?-l6r:| (Schu$os V,

9l0t

?ltl

tthotJes llr l3 moet en dctgcllil vooratl om do lerkoo gomocnsshnp'

to Sebl$ltn to 10(ll rdo d6 Etrton uiigsgaan ziJn, toon do bl$oltop v4u Dgn Bo30h

t2) olse'l!

ot)llovlus, zlcb ot l.go lorllarrd brd,

11

,,al eer (hij) dacrtoe van de I'1. D. I\agistraten ortlre hatlt otrtf;ttrgcn,
.,rvant dat aan ha.rr hingh, de l'aapcn toe tc laten, off ltijt tc drij'
,,ven, en nict aan them)."
Op zijn schrijven over den stand van zaken krvam cr rn
tlc
Januari 1634 bericlrt van dcn lloogschout, die oP last van
c'ntruillo: Mo: aan schout, pastoot cn andercn beval dc k(:lk tc
men, maar mcn stoordc cr zich nict aan. I)aarop is rlcboLrtirrl' in
I\laart naar clen llaag gcgaan om tc vragcn, of dc IIo: N{o: clet.t
pastoor mct gcrvcld uit dc kcrk rvildcn vcrtlrijven, clan ucl. of
nren bctcr oordeeldc, dat zij clc kctl< samcn gcbruiktcn. \a l:rng
gervaclrt te hebbcn, vcrnam hij, dat de Ho: \'1o: ccnc niculvc rcsolutie hadden uitgcmardigcl , dat dc kcrk allcen gebrLtikt mtnht
wordcn door dc l{ctvormden cn dat al dc bceltlcu crr aoclefc
sicradcn er uit venvijderd rocstcn $orclc[. I)it schijnt in Tilbrrr;1
zondcr vccl stoornis gebcultl tc zijn cn clcn 3o'":\ptil tlccd '\rlcboutius rvecr dicnst in dc kcrk, X1aar reccls drie dlgetr ltler rltrrtl
hij, met zijn collcga uit Oiste nt ijk' gevarrkelijli scSiievr"-r'rl naar
I3rcrla, s,aar hij cerst <lrie rveken op den gevangcntorcn rlcrtl gcslotcn en daarna gcbracht u'crd ,,voor de gio<-rl"; ,,daar sat ik
,,verschovcn in cel stinligat, gcschcijden lan alle menschcn, ntaer rtic''
,,van dcn Hccre, dic in allc plaatscn woont cr noijt alischcijr vau
,,tlic hem van heten dicnen." Spocdig echtcr krccg hij ltct tcer
bctcr, na eenige nraattdcn ryocht hij zich ovcr clag vtij in rlc sl;rL1
bewegen cn dcn z6"n Augustus 1635 wed hij oP bor:atocht o tslagen. Trveemaal is hij uog wcet in Tilburg llcwecst, cerst tocr
hij uit Zceland (rvaarhccn hij na zijn bcvrijdiug gcgi(arr \Lu(r Qttr
Dordrcclrt, Geertruidenberg eIr 'I'ilburg (,,all'aar ili de triison'-]ct'tt:
van de Gcrcformcerdc ll.cligic hcbbe bcgroet") ttaat l)cn liorclr
ginlJ, cn latef tocn hij nog ccns, Inaar vruclrtcloos , prol.xr:rtl':
zijn dicnst aldaar rveer ol) te vattcn. llet hct vcrltall hiet'van
eindigt dit decl zijncl Nlcmoriln. ,,I)cn t t '" Novelnbcr, ,1r clL:n riaqlr
,,van St. Marten, hcb ik ruij tot 'filborgh vcrvoegt, bij rnij ht'btx,n,,de Roclandt Roelandts, clie gcor clinecrt was vatt tlc I Icr:rerl Sti'.tcrl
,,kostcr en schoohncestcr vuu 'l'ilborgh. I)cn lloogschoutct hadclc
,,mij mcdc gcgcven sekcrc missievc aan den I'astoor, Schout en
,,andcrc Regeerders cn ingcsctcnctr dier plaatse; \\aaill hri hlar bc,,lastc, dat sij nrij (ofte vccl licvcr ons) geustclijk soudcn ]atcn itr
(1) GenloeDterckenirg
moD

1ti3{, lloofd$tuk Bodoloouol. ,Bodg vn (leu Uoo$

ils *rckq soqds rrijoren".

96 ,Iarr 1034,

lroutlo't.ilt.lc

il

169

,,dc kcrke onsen dienst plegcn. Doqh nicrnant rvildc hct schrijvcn
,,aanvaarden; de schout was niet te vinden ; de schcpcucn scijdcn
,,dic niet tc dervcn oopnen. De Paap bcjegcttlc ik op hct l<elk,,hof, naar dat il< lange op hcm hacldc giratr rvaghtcu; hij rvcij3cr',,tle den brief te ontfangen, cn llaa veele rvooLclcn scgeortle stou,,tclijk: hct is tuiju tcrtc, gingh hij dir;rr in oru sijn slkc tc vcr.,,tigtcn, alrva"rr hcm vcel voll<s met clcvotie vclbeijden: so rlat il<
,,onvcl ljqter sakctr, cu sonclcr prcdijken, mct nrijncn liostcr rvcc :r
,,r)iral (lcn Bosch kccrdc.'
I{iermede eindigden clc lotgcvallcn van Tilburus ccr.'stcn
llervormclcn predikant. J)c Tilbtrrgers \.aren gcdurcndc zijn vcr.blij aldaar biina zonder uitirondcring Iiatlrolick: in r6:5 \\,ar.cn er
slcchts z pcrsoncn \ran kcttcrij vcrclacht (r) cn in ta)so telde de
Hcrvorrrrcle Gcnrcentc cr slccirts 8 lr:dcu. Voor llct ;urnncmcn
van cetr tusschentijdsclrc Vcl'mccrtlcring bcst;rat gceu gt.onrl. Ditt
hct \'(xx de bcvolking ccn htrd gelag rvas zich door rv;qrcngcrvclcl
dc l<crk, dic rrtcrr nog |ict lang gelcdctr
r597-*ntct grootc
-na bchijcvc van slccltts
opofl'cringcn had herbourvd, te zicn outuel)clltcn
een paar l)rotestantschc families, laat zich lcvcntlig gcvoclcn. \.1
hct vcrttck vn Arlcboutius kregen clus rlc liatholiclicn dc licrli
leuj, rrraar van ecn ltrrgdlrrig, rLrstig bczit .was gccn sllLa.lic ntccl..
Dc licrf< moct gcsloten gewccst zijn in 163(r en 1637 cr ji t612,
claar dc huwclijkcn dcr'I-ilburgcts tocn clders ir:Lczcucnd rverticl (:).
l)czc lijdclijke vcrb:rnningen dcr Tilburgcr gccstclijkcn zullcn rvci vcr.bancl houden nret (le llehaaldc uitvaalrligiuueu dcr zcrurterrairtrtlc
Retorsicplakkaten, rlc plakkatur varr \r'ccl.tvr.i!ak tca.cn dct Spanjaar<J.
T,ooals .iij uit hct vcrhaal van I)s l\rlcboutius zaecn, is
zijne positie vcrrc vrn aangcnaant gcrr-eest. I Ictzelftle moct ook ntcr <tt,
:ur<lcre r.ijf het gcval gcrvccst zijn: trrcc van hcn ginucn r1r clc
vlucht, t\1ee dientlcn lrun ontslag in cn r1c lrlcclililurt van Oistcr.'*,ijk rvcrd met r\rlcbr;Lrtius gcvangcnse nr )nr(:n {3). J)cn r2cn ()ct(rbe IaJj3, dus nog maar ccn l):la marndcn, rratlat rlc Jrrctliliiurt<;rr
hun arnbt haddcn aanvirarcl , hacltlcn dc Ilrr: lo: ccn ulalililurt
uitgevaardigd (4), rvaarbij:ra.n allc ingczcrtn(.n \iur (lc r\lr ijcr.ij virn
IJcn Bosch gelast rverrl dc I'rcdikantcl cu httunc toclrrrort]crs nrct
Sclrutjus v, 1r.
12) Sol,utj.8 v, ?09.
(31 SoItlbse ll, a{,

{l)

a) Or. l,l,

BooL

I, 2t0,

Witt6lrs Ksrk. 1,t, Bok t,

601r.

-153-

te molestccen, X{cn stoorclc zich hicraan cclttcr niet (r) cnram,

zooals rvij gczicn lrebben, dcn :'n X'Ici t631 dc bcitlc bovcitg,:oocrn,le
pcdilianten gcvangcn z). 'focu volgclc hct Plaklilat r,'an ltctor'ie,
dcn 2o"n Juni

t t

34.

l3ij dit plal:kaat u'crcl clc uiic,cfeling van tlcu Iiatholiekcn

godsrlicnst itr pirlticulicre huizen zoowcl als il licrl<ctr r-cllrrrlcu,
,,tcr tij(ll en wijlc toc, drt dcn vij:urclt s:rl hcLbcn gercsiitucelt rlc
,,I'racclicirnlcll uijt (]c l{cijcrijc gehxelt, t ijn(1(: oDsc intcntie llict

1i

,,clc c-xclcitie vall cle voolschcvcnc lloonrschc licligic ilr (lc r'()or'
,,schcvclc onsc l'Icijcrijc \rcl(lcr \tcrboclcn tc hottdcl als te ti.i(lt
,,cn \\'ijlcn toc, clat tle \nxl[sc)rrc!'cnc lestitntie sul zijn gcschicd:."
l)en 2.n l.'cbr:uari lr36 trlgclc ccnc lclscltcryln.i: lrllc
sauvegartlen nl. \'oor irllc gccstclijlio pcl,!u1lcn \icr(lctt oi)!jczcJ(l in
clc Iirvlrrticlen vlrn Lculcn, ,\uts'erlrcn, Ilccht:lcn, Iltcrla, Lilrtlrurg
mct dc llnclcu van ()vctmtzc, I-uxcmburg , \'laautl,.:tcl ctl Nalrri)lr.
tot zoo lalg tle vijald tle prccliliantcn vrij cu orlscttr{)cicl lj( t irr
Irct klarticr van I)en llosch. \'crdcr lcrcl rle rtitotlctrin{ r'iLtl (l(rl
liatboliclicn godsdicust vctbc.rtlctr in hct \larliiczaitt liur ll.r!l:(n
op Zoont, hct land vatr Cnll<, het Ovcrliwarticr vur ( lcltlcriirncl,
dc dolpen van Zuid llollancl cn eltlcrs, r'alr tot nu toii (irzu
uitoefcniug tocgelatel s'ctd. l]lijkbur had ool< dit pllkl:rl'L rti, t
de uitrvcrking, clie nretr cr zicll \:a[ r.rxrtstckl.:, \'ilndaiir c.lr
,,StricteI l)laccaat op llct sch'c sulrjcct, den :''" l)cc. tti3", urLiLrlri.l
alle ccestclijlicu ills ongclroolzaruc onclcrzatcn de \lcijer.ii had,lcl
tc vcrlirt(:n, biulen r4 (lirgcn na clc aliorrtli3-iu1. 'l'crt qcvolge r';rn
ciczc pl:rlili;rtcu zullcn in r63a) en IlijT dc 'l'illrur1lr' Sc..tcl ii., n
ruitgclclicu zijn. Van l63ii -r642 )r.'bben zij ecirtcr lrun (li!J).l (lair
\rccr liullllcn uitotfcncn, t()t(lirt ..ij in hct I;r.rtstl.lun,rr rrlL j.riLr (i(x'r
hct l)lalililrat vau tlc:r Iilratl I'lLu ,(tatc yilu (l(n :o!" )laiut ll,il,
ccuc hcr-rrieus'ina- viur hct ,,Sllictcl l'laccaat" r'ln tlL:u :en l)cc.
t{i36, <lrtticurt uit mocstcll wijlicn. }Iaar: in I6-13 r'arcn zii rccris
rvcc tcru! cn (llrt nicttcacDstlrrntle rlc ()\'cstrrn!a(: bclItli at:t't tlitr
plakkatcn, cl:rt icclcl gccstclijlie in tlc llcijclij !cvln.tcn ,lr11'rrcn
kon rvot clcn : dc bsPrijs \r il:j !.:cstcl(l )p ./ 5q) . .- -/ r (F.J. iil k,.,n
door dctr I{aatl van Shrtc vool zr:cr. rtrnzieulijke lec:tqliilicn oo,l
{l) Sdluijrs lV,

{ii,

UiI lret v,)rl'lnrl

vsD -\flol]outius rr0cL !rL,r op,r,rkcr, da( huune slv r-rrrprrir-.

eL\c \yclrwmlli \vlr volf (lio v.llrdor l,$$toor vriu O!(.h, dio lolgrrs ltrri, ir l)r! B(,i )
gtvrDgoll tjlzct is iri nlxrrl ot
ldll. Vol;ur:r irndcrtru ant dzo r.lritr rDadJ !,1,
^t)ril
l{S.
liii,l gcyangcu, zio ui, Solutjes V,
('.2)

_154_
\:crhooi:(l \ror(len. Krvam tlq.
g,jc51.lijke, voor rien hct
rantsocn
bctaald rvas , Iatcr toch vccr i;.
dc
.,,,"
lr,*.,
ia *,"",
li",l*r,,

*""i",,;u" *'
'r" ;";o;s..
:;:"::"i:"':'". t w"'
soo sobrc
qttalitttiit"'
h;j h"t

rantsoengclcl nict kon bctalcrd

scrr genomcn *.,,", ,t"oruroL'^1::"

*tt..l'*

d,tP, rvaar'tui
hij

gcvan-

;"i,ilffil1i'i;l;1,i,,::::1,:
i::
):it:.u"
Ecer ,/
Iooo nroctc[ bctalcr
""i:,,1,ji:i:
dic tlcn. <lienst
bijrvrondc
/ roo, rcr\\,tl

<lc bczittcr ,,,1'_:: .,,"-1,

clic"dicnst scschicd
\r.s, voor i".1..r" o.,"r',,'.,'7tri
ll;jl."r.
t
lrlbur,t is tlit Plalrkaat, rvlt cle
boctcn aiurgaat <loor
,.., ,'r,
lrut (l',ll'
t( lrit.ll(n, rict lr;til(.\.our1l :
rlur
;t.crr
l,.rrre, rrt(riierringen
urt LL(n tij(l vcr.rrrcltlt ccnc ui
voor tlat tloel 'I-routvcrrs zulkc
srrcngc plalrkatcr, \r".",,
ni"tstttc
btcnl3cn; ttrisscllicn
\et tijdeljk o| ccn cnkclc ol,-l:" rl)aar
:'l:t"":
.tcovcr
niet
zulk ccrl grootc
uitgestrektirci<t .1. .t" ii.u;"r'"iil'
Dc rccstclijkcn dor ri
.r". g",u.*,"r,-"p'
:3::,i.::;,;
ill::::,*rr
l*r,anrcn dLrs irr .filburg n:r kortcrc',i'f,,,,g;,",,;;;,;;;_.
,"
lastoor r\u,Justirrtrs van Diick, (trc rn r64.i de
rrpvolgcr rvclcl v:rn
.\rrL. \\'ichotans, mrrcst c.r.
'
.r",,.,," r.,".f

;*ffi:'$:ll.:,

to stuivcr

f ";;,:,"'?,J"ilill"i;]';ll
#" H:

kosttc) cn rvooncic

hr nict artid,.",*, ).#,-",,'": l:i,,lil::l:

zrlne gemecntclcrlcn. (z)

llij dcn vrcdc r.an l

'.i:.::::, -:*''
<;,nbcr..istc

",::,t,:::"
-

(,c'cra;rl

.u' .ttl,::
scbi"crc;-jn';re
r,r;1r..n, r,u,,-n"nr;; ;,,i;J..';:i',.,,
:,,:;';':j;l:I 1,..ill1,;,.i;
r"
stcc(is zijn sczas ovcr crc )rcijcr.f
,,"i' *"i i""1,.i,"uu",
ll'l'lc allc leclcn t.an
(lairr(loor
bcstl
utt-'ot"r,. \llnr toch rvcrd rrc

def liatrroriekcn ,,"t"

jl,-: .".,*-.,,,i1i;': ;;;;"" ","1;;:"'::
toe. rrog, gcbruikr
t()c:jtand

hadclen

zoo.ats

:,,

jl:,'l,,J::J
';,1,"r..,r^"

i,, r.ilb;;;,
u"
o"" i.."',ii"l,,".,,*,.

u.rrrdcn afgcsraan. ucccrs

.11",::;:jl:l
oe alketl(lr{inX vln
',-

den ,,rcdc

"'-og.;,ih ;,, ;,,**:"",if;"'il,?,}.;

(l)

.
,,,",i;i

Sc)r,r,jer

tl..li, vermutdt, d!r tu d., rt

'

:i: :/:',:,,::

*
.i:i,,f;;;;;;;:;; ;;;;:j1;i:1ffi,'il,, #il ,:i;1 ^,"*

165

l';

:i

it
.l

.i9
.r

i
:

machtiging vragende om l6 of lE prcdikantcn in de aanzicnlijkste

plaatscn der Xleijcrij tc mogen bcr,rcpcn. Zij vrocgen dit nrct tc
mcer vrijmocdigheicl , omd:rt dc I.Io : \o : in r 63.3 zulk cene
machtiging aan dcn lJosschcn kcrkertad allccn hatlclcn vcllccncl
en deze dat gcrvichtigc rvcrk tocn tot tcvl.edelhcid hrrnncr lastgcvcrs
haddcn vcn icht, tcrwijl uu (rl. in r(r43) dc onrstanrlighcdcn zoovccl
gunstigcr walcn cn cr (sinds 164r) een classis was gclornrecrcl,
iran rvic ook hct recht gcgevel \yi!s, dat alle antlcre cllsses
haddcn, nl. om preclikantcn tc betoepen, tc e\an)incelcn, ctr tc
bcvestigen. l)c IIo: no: bcslistcn gunstig (2j IIei;. -,lan tlc
classis zotr cclrter nog ccn zcvcntal ptcclikantcn uit antlcrc rleeltn
van hct land rvordcu tocgcvoegd onr ,,dc reformatic van cle llcijcrij"
ter hand te ncncu. Van den,,." Juli dclr r5en l)ec. 164l{
is deze vetgadcnng bijeen goveest (r).
Er rverdcn 14 predikanten bcnoemd, o. a. L). Paludanus l-emannus van Fleertvijnen voor Tilburg. l,atcr kreeg men tocstenlming nog 32 plcdikalten te bcrocpen. Ik rvcct nicf, ofde4tocn
in dicnst gctredcn predikautcn (:) allen ccne gemeentc hcbben
kunucn stichtcn, die op clcn tluur zich hecft liunlen staaldc houden:
ik bctwijfcl zccr, of cnkclc er van tot ccnigcn bloci gekonrcu zijn,
rnaar een feit is hct,,dat cle gcestclijke rcformatic dcr Mcijerij, zooals dc Extraordinail'e Convcntus vatr 1648 zich dic voorstelcic, geheel mishrkt is. Wij hcbbn daarvau eel onrvra.akbaar getuigcnrs
van hct jaa r74r. li clat jaar bcstond dc classis Dcn lJosch ecnc
eeuw en ter vicring van clat ecurvlecst wcrd ccne lecrrcdc uitgesproken door Dr Cor.nclis dc Witt tc 's-I{ertogcnbosch ovcr lsalm
CXX.\VIll : 8. ,\au hct slot gaf hij ccn hist,rrisch.'\,(.rziclrr virn (l(,invocing van den Ilcrvornrdcn Gotlsclicnst in dc tr,leijcr rj. I)aarop volr.le
dc erkenning, clat tot dien tijd toc tle llcrvornrirtr' nog gccn rvr)rtcl
geschotcn had: ,,Wic zcker hadclc niet qcwagt, dat van zulk
,,cen mcnigte !'an Lccrarcn, zoo binlen dczc sttt, als buitcn, in de
,,Meijcrije wat goots zou zijn uitgctvrogt, tot uitbreiding vanJesus
,,koningrijk, dat d'Ingesetenc van clcczc dorrc I'laatzcn, bii hctop,gran van dat hcldcr licht des Evaugcliums, zich opgc*,ckt zotrclcu
,,gcvonden hebbcn, om hunne oudc bijgcloovigheden, cn afgodcrijen
(1) Do
van dozon Conyclltus vulton ooE tijlig boctidet, bornstcnile tn hoL .chif
^ct& Bosch to 's.gertogenbosch, Zto ovor do snnrcnstollhrg v n itoz6 vergaitorttrg
9dn d0 Classis.Do!
do Loredo var Corn. ilo Wit blz.33 lg. noot.
(2, LiJst doz6r predik$ulou ou huuD slendplnutsu iD 801i|96 N,

-156,.tc I'cr.laten, en

voortaan tc u.anclclen in dc lichtcn

rlcs Ileercn,
<lcn eersten aar
cere goedc hopc sr-'ltcc. te
dat hier zulk
"\vczerr'
"e" l:;:]*^^1:1I

,,alzoo

.,<ricn.

in

*.,,. i:.'*"0",'|. ;:J".:'.""'j'::,,:"j:,,,:;

.<rie

,,scircidcn opsestelt, cn aan lrun IIoog.

rr.g. irr"i"":,i, *rr ll.
,,r'an clcr IIagen, Il.edikant tc l.)1,r,llor:.n,
Oi *;;;;;;;;;:"
'.i.,,,"",r"n
*"r",
,,noct, dat hij, oudcr extraorclinairc _""i,";
,,<latr routonrmc grote die[stcn gcclaarr crr
ycclc honclcrt ziclcn
, ";-r;;lj-1.:1,
,,gcrvonncn h;rdden. I)alr zict, tltans
,lo,rrg",,,l,, or"-rri.*^ nr,cta,,
,,zulk cen gcti'g aantal vau, I.cclcr'aterr
.*;:;;; ;,,;'r;,;,;';;
,,er l-rijna mccr, <lan <lic v,rlg1115; rl,: l,olitijkc
licfor.matic (r),
,,I lc\.()rnrdc' Godsclic'st ,rx,"tcn ,ij,r ,".*:;;,, '"i;i;"r',..\"n cicn
i
,"",.
,,u.1 , (iat dit cen stolL va:
,,1:.

illJ',,,i:.,;il]:i-:;ijll

1,,,i r.'",,

j,",

: lrct ganschc rvcrk n=1{1J,

,,(rirt
clcr l{qir1l111ic, clat nu in
....ccn \'(\)rt!i:rlrg hceft kLrnncn cl'e., genocgzan'r /;o,i,,:i,'.t J,r,.,.,r,
o1l nict zal rrit,,loopcn, crr zij alzoo rlcl ecns volltornen
,u",]"ron, ,rra"aL", ,r,,rat"u,
,.getrjk zij voor dc tieducric vau Stirt
,
en a"u"r'.*;;;,j"
",1

l)e

tri.

scschiedcnis

dcr

<ic !crlrouclins dc-zer kleinc

nrccr.crcrr,.cicr

IL.lyerrndc semccntc

irr filburi;,

en

.il. r*"ii,,"'1":;i::.:i",,,':i."ff,,il"h::l],l

.]]l-',r,^.,'11.1e (tor.pcn

i ). Dc r,".h,,u.Jing ,r.,..l
A",r*u"
".,"r,,1';,,
r/ceu\r zecr !.lcspir.'clt. In.lc.,\ctava,
'-,
'rc
;.',::
clcn kcrkcraacl
lcllcnwc dan rnoplt ouclcliili lilaclltcn
ilan or,"t- ,,1,""1r..tr""' ,i,r,rr,*U"_
rlrn". In rle t,3. ceurv vcrrlg
i]]:,1.,

()

cic kcr.k, u, ,," i";jl,:":..:1. 'l:"'''*1',"""'1.

i",i-,,"u"i il'"

l:,,:ccrt.:':::1,:L
na
vr<:rlc van llunstcr N.c
nier. r\aar
"""' ",,-'i,'"i,",,t
rrrrrestcn ontruintcn
(4).
I

rc

)"

.[,errr;rnnus narrr cr

rr

,_.

lr V.tgdl. l|r lc AtomcnL u! Jo

"

bcst.n

I,l

tlc i,g.rcra

il' 1*. ,,I'"l':f ),'i[:, :l:

;',;'l;;lJ],,";:1i,"'i":;jI

d-;" r' ;il;,.::'1,,

mcr

]:'ur

j:1,,,;,,1"3:;',,;,,,:,.,,l"l,*;;
do

I'ij"rii vrti licrr r,"'

."""",r,,*,1]:i^"..rr"form.tie-rarr
I'orlonorr iol d4rt rlcroriDtlunio(lsdiorrtt
(r) i. .. l/. Llz. Ei en",,'
88.""
{ .) lru Lt ,trrrtrtnduren vdn .n d.:r
.
d

-. ,,r,x.,"",""i
u^,,,,

bJlroor.n.
^r'ril

;;;;;;;;,;"'#:,i::;l#:i;;,.,il,J.;;ll"i,,ii:.J,fil

Grrnd"nt:rokpninj 16t3.
_1,
vra ,je
le.k ts rudftlu.,,

Julll

rr'o[

stnulr bodc, dio drrr la,j(i{rt bractrt

i
nolol|td

li)? 1649 zier\ we eenc vemccrdcring urct tz, t65o nrct Io, i! i6jl
mct II. Gcu'ooDlijk blcef hct gctal tler nieuNc lirlnretcr il} |olccndc jarcn bcncdcn lo, ctr vclcn r,etlieteu 'f ill,,urg spocrlig leer',
zooclat ilr I675 I)ct getal Icclel 3o was, en llet fttltrl t<,elr,r<xclcrs,
d. z. rle I\-otestantetr, dic gcel belijdenis gcrlaau lrarltlerr, rvtarLoe
dus ool< dc liiudercn gerekcud nrocteu n'ordcl, 6o (t). lrr t6;r
rvas clc gcutccttte cchtcl !lr(rot ljeuoeg- om er ecu iier'l<ctalrl rrit tc
bcuocnrett, \r':rt door rlcn plctlikalt en tlvce gedcputcelderr ,,al de
classis gcsclticcldc. l)ezc liclliclaad, beh:rlvc dcn pretli[:ant uit vrcr
lcdcn bcst;rurrJc, : outler-lingcu cn 2 riiakcncl, rergrrdelrlc vrx,rlrct
ccr-st (ldr tli'" f{ci 165t e). In dcze vcrglLtlcrirru rvclrl bcsjotet
ccls in de maatrtl bijeen tc lionrcn, nrtar'hieraan rverr.l;rl ,irrt[:lijli dc
hatr<l nict gchouclen. lJclrarttlclcl wcr(len (le loli,crttlc l,trrrien :
te lilachtcn viln cen sclloolmcester ovel lrct st:lrr x.,l lr our lcrr
tloor I{oonrscltcn;
2e mell zou tllchtcn (lc tnl l)cesters of it(lllrini[istliltcllls v-1ir
clc I[ci]igc-Gccst goeclcrcn tc du'iugcn lclicning- tc rlocn, cn utclelzoclictt, of mcn uit clie goedcleir gccn inkunlstcn lior kl_jgcrr
r.oo[ clc l )iacouic ;
3" tlc lielkereclrtcn, dic vroeqet gellcvctr \rcldcrl r',^r It..i
hrirlcn bij beglafcnisscn en ire,; bcgr.alen c,p lrci licr'llr,ri , zorr,l,n
ttu r.rpg-cciscltt w(irdcn tcn beltocvc vrLn tlc llclrolnrrk: LclL.
llct cctstc punt, dlt, llelrrrlclc[1 rrcLri, rvrrs lu:i, cn 1lr'. r:
lictrscltctst:ntl . ccn lillclrt vur ccn sclrtxrinec!tcl uvet r:cn ,.(\ol'
Lritiiutc 1'rtcpschc stoutighcid."

Mct clc lrcdiliautet \\'arcrt rle liostcrs sr:iroolrnuc,tr:r's in dc

ij relionten. l)czc wiucn op lclc pialilst'ir iteltc(.1 irtlri!nli(-lijli van clcrr ptctliliaut, dic tlau troli s1rla1< r'lu :ijtt rtrit/,i. \',rt'l
zij lttttttrc futrctie tnoclrtt rt illo\'lltdctt, rr),)estcll zii ecr-s1 rl,rol tlt:
clirssis , t.i'irlril lnrrrnc stantlplllts tacJc1r:tr las , gr'cllrrliuc.,rLl
rvoldcrt (i). Zij rlertleu bcuocurtl rl.ror of l:rrnr.:ns rl:n lil;td r',rn
St.rtc (4). l(crxls vrir'l' cle irrrrreliutS r,:ur hct Sclrooitcrllcntcnt lool
Ic'ijct

(1) r\clr jJ S.pt. t0;t.

l9) h l,!t :\rcliitf vrn rlen llur;frlijl{,:rr st!r!l 1c'filuIlf]t L.nrq1. (l'u JIi!ltrr,k, J.,r
lot o!scLfilr lre,rlr: tlcfyofrdJ DooDl,{r'k !:rr trilil - l;ill I! dii, t,urlt l), \i8lur zjrh ,^,r u,
\ur ,l.rL li,jk!rr: !:rr lt'l - l,j;i. V.r(kf .en lLst d.r I.d{:,',rrr.r !rrr trj.tt - t;Jl
^cl.ru.t l \Lelijlqregist.r vrtr l0r9 - I'iI,
ed
tJ) Scll)olfrLtl.n,trt ili de :i{rldr , n l{ rr l,hlt]' hr Lle i1l nt, llrcrlil,(r,{Llo !l lr,'rii.,,
sL'or,,l or,rl(,f r| (l,,rtl1llitrit. r] l\lli lLiin.(;r. l)1, l]ork lI,.l rr_]:). \V:|,lrsIirtk.t,t,ri({i,1,r.,.
({) Sclroolrul:irr|ll dft. l,

-t68_
de Generaliteitslande' van 1655, rvas er
met de komst

lan den
n:eurven predikant eene wijziging
gekomen i,, h.t onJerrui.lrena
-mcester,
pcrsoneel van- Tilburg.
"Di. ou,te
Jan ,"" O""rra, 0,"
nreer dan z5 jrar ziln ambt
lvaargenot""n, ,n*'rjir,-,n" pu*rr""
,had
165o genoodzaakt ztn ontsrag
re nemen. Sinds 164g r.eeds was

,".: onzeker gerveest. von rs;,ni ioas lr".r.'

in de gemeenter ekening , lvaar het aan hcm betaarcre
""nt",
tractement terantrvoord rverd., .t-e
anteekening g"pi""*],,_"u*
te trecken in consequentie,,. Deze uitbetaling!".;.""r'
l,irn o*
recht op rerdcrc gcrcgekJc bctaling.
Z.'ijn i*"i.rr.", fraa
fcc,
bedngen
z5o.
1,]""_
l^:.,]t".
.'e posten

Buitcn hc
,f
,,a" rn,.rt,,. D;'l;;;
Hr'::::r"::,':1""'jl ;:;
zo gld. en kreeg bovenrJien nog enkele guld"n,
u"n i.--ii.ifig"_
Geest armen voor het schoolgeld
van dc " Li"j"-r" i,;,,
t"", 1638_- 1649 leeg eerst
"p_
f Zo, later f 75. ln 1685
],1,:..r

zron rve behalve Van Deurne

cn
collega u"n ,,d. Iior""lt,,, nog
_zijn
trvee onderschoolmeestcrs ve
1636- 48 is er nog
cen mcester met een tractemclltli;
i*
:649 kwanr Johanncs van dcr. Hammer
met attestatie
.,-,,_,-I1van trdrnaatsclrap
der Gcrcformeerde Kcrk uit n"tt..a"n,
n_J;fUurg
ovcr cn rverd schoolnreestcr in plaats
van _"..r". .,"n-'i"*"" op
ecn tr.actement lnrl roo guldcn. IIct
ko.t"rr"hnp ,"",1 l"*,""0
dotrl lloeland Roelands, zcer waarschijnlijk
<Jezelfle, ai.: in rO35
was, toco <tczc vruchteloos bcprocfdc
jl |l:f":r'":.rueegckonrc.n
zrcn
weer in Tilbur.g tc vcstjgen. In
r52 krvam ;;.
_
scl)oolnrcestcr aan ,,de liasselt,,.
"; f* "."
M, ..;",r vnn- d", ,f.,rr,r*,l
_*
dezr:n.een contlact
icslotcn, waarb, zij I.ilburg in twee declelr
vctCcclrlcn: gccn varl bciderr nrqcht
i".rlrg"n
dcn andcr oP zijte school tociatcrt. ,.[-ocn ";t-1,.t a;rtrlo r,rtt.t
N. Cr_I.nelis

dezc ;rfsltraak or.ertrad, u,ertl et

bij.dcn ierkeraad

Srrroklcrs

i;j.' ;;;,:'";il:"]:: ::: i::l;l,r;.: :::i:

de beide mcesters betaalde,

niet cle scbepcntank, _""rj i..'****,

hun
gcschil
uitoefende. r. i", .L""i*,"
1:.-.l'".],t.0.""u..
lervc(st rlas, dic hct onderwijs zclf bctrof,
A"n ,.r- fl*'oI,.ro"u
d('or d;t collce, of door clen o
in_

Ilb"",,.,ir.;:.'"";;;:#'li,lljll.,J,lji,::'K,,,;

nrakc',haddcn. Volgc's het schrr,lrcglenrent,.'.i,',,_"rilr.

ur"r
crnderwijs aan dc jeugd z.:,1t
: ,,rJat ,f. f.ir,f.."
:.*

'_ar-i,1"

l"Jre

s"pi rurr.

U"

169

,,Christelijke Gereformecrde Religic, vlccze rles Ileercn ende alle

,,sedigheijdt en gchoorsacmheijclt , mitsgadcrs in gelecrtlreijt, goecle
,,konsten mogen opgevocdt ende opgetogen rvorden."
Verder heet het (r): ,,De schoolmeestcrs sullen oocl< de
,,kinderen van jongs af, elck na sijn bcgrijp cn jarcn, mct den
,,eersten ncfGns het lescn, doen leeren het Vadcr Onse, de tlarti,,culeu des Gelooi;, cle Io geboden, het morgcn- en avondgeLrdt,
,,mlsgaders het Gebedt voor en na dcn eeten.
,,Oock sullen sij gehoudcn ziju dc bekwaamste van dc Scho,,lieren, zijndc van de Gelcfornreerde I{eligie te docn lcereu de
,,vragen in dc Catechismus , die tclkens op den Sondagh in de
,,I(erckc verhandclt sullen worden, om aldaar publijckelijck van
,,haer opgeseijdt te l'olden; nraar de kleijuc Kildercn sullen sij
,,eerst lecrcn ccnigh compendium ofte kort bcgrijp vau dc cate,,chismus, ende hacr daer iu oeflcnen (z).
Aan alle kindcren, zonder dat cr gelet scrd op velschil in godsdicnst, werd de IIeidelbergsche catechismus gclecrd. 't l,igt voor de
hand, dat de Katholiekc ouders mct tegclzin hurne kinderen naar
die scholen zondeu. Doch het reglcmcnt trad nog mcer bcpaiingcn,
die hun ergenis moestcn o1>rvekken, bij\'. art. 2 van het 2e kapittel :
,,Zij sullcn oock aer hare schoolkindercn trvcc halverlagen iu de
,,wccke, tc rvcten, \Veusdauh en Saturdagh na dc middagh, cnde
,,trvce rvecl<eu irr het gehecJe jaer tot Speel<laeen cu(le vacenticn
,fmojel gevcn, cndc niet lnrect, itu ctt ttiutrnt'ntrr ort, I1u'psc,ltt
I;ecshla,gc u.

lian het ols vcwondcrcn, drt er l{oomsclrc bijscholeu

? lir toch il dc jareu tusschcu 1653 ct lr;i2 r-intlcn ue

vel'ezcrl

over <lezc scholcu in de Acta gecrr klachtcn. Na<iat Jirn vat rler
I Inmmcn zijne klaclttcu vit.r (leu I Sen ]'l ci t65 t, in tle lergatle riug
vlur dcrt 5"" Nor,. r65t helhaaltl had, uclrlcn op last vau tlen
dlost, Abrahanr Lodervijks vlu \Vescp, dc;re scholcn gc-slotcn en
in tle cerstc zo jaar was hct tocn blijkbur in tlit <.rpzi:ht rustig.
Illlr cr rv:uen gcdurendc dicn ttd gcuocg lrnrlere zakcn,
lvailraarl dc lierkcrard zich ergcrcle. Iu I(r5z rvas D" \\'illichius,
prcdikant te Oistctrvijk, tlool clc classis latrgcrvczen our uaar l)err
.l larg tc glln, en daar aan tlc llo:
Nlo: allc rebreken i1 de
rcfornratie"
cn
bezrvarcu
tcccu
dc bcstaludc toc\tal)den
,,politiekc
(l) X.rutlel z, , il vsr
(:) t. 3. t'. Art.6.

lrot nAlo oDt,

;ti

1,,
1'r1

''

160

ilan te t.)ooeQ, llij nto._st

t,"t u"n
.nattrtttlijli bclraalLlc gcgc'ens
i;j'0,,:.;",."11'.:oor fc.rrtnulccr'..lu
-,t"i"i'ti.il"tuit;rrtd

g.ievcr: "o''.i"
(r) ,"

toc'n tlc volgcnde

Jra,r*a,r,,r.:sterd ccn

.";,,.'-.,:.,,;,,;",.;:,,* l::,.:,t
3:'"l:":l,"ii":'i:,:]' """r"n "..i"lu"'r'''" ;"''o'""'""'
.il::],":..11,

zijrr oud

*'.,"i,"' rl"li',,;j: ;:::,llll

.qelurt.rc',,rie nog
''...,::;

:::: ;H,il:ff:l,l".,lui:,'

schatrtrrrairrd r'crdcrr
r',, dat hij n" *;";- -;;;;;:.::l: . llil:*"-*".'':
^,r':iilj:':'l;:-,:'il
h.d..
aa.gcstclcl,
oGchoo'
cf gesciriktc lic-tlcn r.an o" 'i^)-:11"""""",
5 rl;rt er- a"."1;.;r.*'R,r,,i,.:i,etekrrtnccrde rcha-ic te viudetr .,"arcrr;

jl :: ;*:;lnir:llrj::,ir::l[.tr

1l
:

il],:r,,:::tl
,:,i,i,,'.*,,-,1il'l; l. :1..:.;:;;y,::::jilli
;.",,11._..1::1,u,*
j;;,..,,,

i'i" l'".r,i"]i'"',1:l:,":1"i,il::j1"...t",, g"ku''', ;;;;'

,,"
\-ct.l
succ!,j ll(.bber zry rnet dezc
.
lilaciltcri niet gcharl
unrlers (lcn :z"n l.ebruari
,
vc.lil:tat'tlcn

zrj' clat tlc oudc

kla'lrte' r'an
't'''"^;;::"'i,' 1:15'
bcstorrclen. J)c
or1,\t
'tlt'.Irog
,ii",, 1ii,r"lt::ttl:lr'
cctrc
Irroeiclrjkc
'eticc'(lc
^l
r;r.rrit rli,ur. a",, ,,r,".rl".tul,'
P.sitic, vcroor'*
:.,1'li,l;u'I"ll",i,;;;,,1; ij
:,1 lu:'""11..,'
rl,:
icr.c.t(.1(i
I
Ier
r,.r_,rnr<]c
gr.lr,l;",rrtr..f"rr;,r1.:; :;;":rll
'c4:ht
btut{lr.1lf iL:lD tlc:n ;11r,lcr!.11
,r,,,,"
l;,1
zicrr in
:ll:., :"*,,
Jcn
ltcer bcnocnrlc Ji;ilJroli,
l:rngrlc va' rrcur, .rat ,,1"..'i]Ii.,-illlo^'*l' I)c kcrl,-etarrl vr:r's1j.n
;li.':;: ll;:l'::,i;:'::,'i:,'l;:.1;'il:i:'
. \u.;
Ii
crri('
I,rr
lle!
r
c'l
'b(
!.r,c.
'
rr,,r..,1 61;.1.,..,,,,,,,,.,,.,-*.",,,.;;;,;]:l]
li,.,,,,,. ,,uijt wirt r:rach,L rrij r,icr.
r'aa{: ,,uiit .,r,", .,",,Li-'i,,1'i,"lrczc Jrcrn :trtirrr,t.clclc nrct rlc r'crier.-

ilJ i

ll.

rret,;,;.';:lf

;';i

l:'l"'

:;

.:Llll:;:ff*.il:j::

',';

tv;ts ai"r.'rgett'1" (:) l

L,rr lrij
licrrl;
' )':,':,',,."..:"::
//)r)(lu|
ccrrc.tlrrder'(
'ietrr",,"
"",,rr,,,-.]",r.
rrjr,:lriiin,r v:',h.
il,, : -\i,,:,,.
r,,;'1.,.1
rc;u':lrt;:''l 'l.n l'.,'t,,,,ii lr':t re'l,lijr
.,1, lr,-t k.,.r."1 ,. .',.,i,..,,,
;,ct

...ru., r,.r,r,.,,

r.,;;i".;:,,:i1 ,,,;ll:,,,i;:::,i'j:i;:;:",::l:j]l

-,,,1.,1i1.0,..,,.n,,,.rr.
(.-') \ct3

2a

lurl

,.,,,,''11.,r"l]";ii.,'i,

|..;r.

r4'rr $l,nLr.j,, ,r,j

sclsi.rjjjrxr L" r,,,rir.!l, ,o,!rr.,

,;irir

a;r !c,,o

rl'ci.

-161 -

i,,:.j -

.-!

li.
l.

i
:

.,:

::

r48, (r) cn op ccne ,,Rcsolutic van dc State[-Geuerael tot hand,,havingh van de rvare Chr.istclijclre Gereior.rrrcercle licl;gie err:, 2Z
,,Januarii r65r in dc groote vergadcrilgc op cle groote zaal
,,genornen", waarvan alinca 4 luidt: ,,Dat tlc l,laccaten jcgcls dc
,,1)ausgesindcn, voo dcsen geijnltncert, sullcn blijven irr haer.
,,vigcur', cudc oock strictelijcli naer. hare fonnc cude inhoLrtlcl
,,wede1t gcij.\ccutcerd" (z). I I icrdoor. krcgen dcplakkaten vau retr.sie,
die volgcls <lc cigcn rvoorclcn dcr FIo: llo: sleclrts ccu tijdelijl<
karal<tel zouclcn cilagcn, cle l<raclrt van \.lstc \rcttcn. \trrclk cr:trc
bittcrc tclerrrstcllitrg r.oor. de l(atholiekcn, <lic rccht haciclcn gcrrrrti
olll tc verwacltten, dat, nu dc oor.log geeinLlig-d was, hun tocsr;rrtrl
ccdcr betct cian minder zou gcrvorden zijn.
Irr ecn plakkaat van (lctr roen Felrr. r6ir (3), rr aalt_,ij lrlast rvercl ovclal ambtelaren val dcn [Icrt,ornrdcn Gosclienst:ran re
stellen, spral<cl dc 1{o: I{o: varr hun plan otn ,,ecrstdaeghs i{l_
,,dacr cle hooghuoodige l,oliticclue l{elormatic in te voelcn,'. Nog
9 jaar heeft hct eclrter geduur.d, r'oor het ,,]{egl1:mcnt op (le It)li,,tijcque licformatie in dc Ilcijcr:ijc van 's-Hertogcnbosch, endc andcrr,,Ouartiereu vau gclijcke n:ltuijrc, orxler de Generaliteijt gehooreurlc.',
uitge\a.dig(l rvcr.cl (4).
Dit l{cglcrnent vau 43 lr-tikclen is celc urclcre'bevestrliug
cu uitblei<liue. v:ur alle ltlakliutct, vr)cger tcr rvering ratr rle
Iiatholicl<en uit tllc :rnrlrtr:rr eu betrckkiuscu uitgei.aar dig<l : r/u,
JfuntornrJe StoolslLrlt tcr,l,lo,tnloor it d. (;.turd/lt..t:/iittrtl
tt{euotrd,
Enkele der belaugrij)iste ar.tikcieo ziju: .r\r,t. :. ,,Lrrdc
,,sullen allc tlrossacrclcrr, b:rilliurrtl, schoutcn, strrrlLlrouclcrs, of sub_
,,stituijten vaI sr--houtcu, out:rlti.lul.s, r.u!lL lcesrcrs virrl 't landt,
,,iiccntnrccstcr.s, *rntrer.ollcurs, qrillicr.s, sccr-etlr.issert, cnde hacre
,,gcs\voofcllc sul)stitui;ten, vo[stcrs , ctrcie otrdcr.,,.orsters in Qrrsc
,,stcdcu, hccrlijckhcdcu, r'riih,:tlcu cudc clorpcl, lot(rjlijck moctcn
,,riju van rlc rr;rre Christclijclic ( icrc,for.ruecrr lc l{eligie, endc alle
,,luijclen onbcslttooclicn r,.iut lcvcrr, ter goe(le llilaul en fililu stacn(lc.
A1t, 3. ,,(iclijcli ,xrr:k lr)lc schepcueu, tic:n- , :rclrt_ t.rf
,,vijlrnaulcrr

,,bccdcscttcrs

, tctr l)lilttcn llrnclc lrcnninghmccstct.s,

lics\!.oorcns, lr:nre cntsluiidct , kcrk_, arol-, gast,,

ltorgcrrrr:cstcr.s

(noot l'i. ljo.k I, :lr;. \rilLcns lilrk. tl. Bnek Ir 'r,.

Gr. Pl. ao!k I, 10rj. lVilteirs Xork. I'1. Boek I. i.
t3) (;I. l'1. I]"ck I, .161. \Vil!.nr liIrk. I'1. tlooli I. ?.
(l) I lril lr;4,). Gr. l.t, Boek lI,9tjtj,-,. \yillcDs Kok. t,), Booli l,
(1)

\21

,f
i{

9.

t'' r'

'I

-162.'::: '.ft,ll:r"neestes,
cntle anclere gesrvoorenc bocten,
.gerichts
::il"f ,,

;::,"""',,::l'::i ili:;:'J1"fl il:,ili,1!l.li

,,qestcldt sullen

ir

erdcu

..ziiudc.

uijt luijden van tle Gercfolnrl*,l,i""lar,*"

13, ,,In het aerrstellen van schepercn, ticunr..rnneD,

^lt. ofte vijfmauncn,
,,a:llrtrnalncn
sullen altijdt g"pr"1."."",;'-,uo,.ci",,
,,dc Jtrrbanclers, ofte Gcnaturali.""r,l",
'fcCrfrtc,
",ri",ir.i."l'a,,. lloirl,a..
,,endc (icuaturaliseerdc, dc gequalificeerstc
cncl" dc rne..t
,,enrlc ouder dese die van de Cercform"".,l" tt"t;g;
r.;;
,,andc'r'ert:
alq,aer gecu gcnoeghsame stoffc cn is, "ff"n
_etrde
sullcn
,,nto{en gckooscn ende {:clnlplol-ccrt rverdel clc
oupartijclighstc
,,endc .rlc.rcltickstc I'ausge-sinrlen nevcns clc luijclen
van .1. G.r"fo.,,nccrdq lleligic, o'dcr rvclclie oock gekoor cn sull"r'nog"r,,u.rr.l"r,
,,tiie gcc'e die cerlijck zij., encle varr cliscretie, ,,i
i,,';iir"r'),, -*
,,ha'e hauden of eerlijcke ar'baclrten a. t".i ,rr""t",r..'.;;1,r:,;;
,,lll*: O" ze daer bul.rvast jaer elcle dagh gcwoont tr.Utr.,l, elra"
,,ot!\'eD woonen, het zij dat zc lngeboornen zijn, oft
nict.,,
I)at rvccr nict aan al clc ar.iikcl"u .r"n ii ploLk^"t'a"
t,"na
gchouderr rr.ei<J, )eeren ons
j",,".,p"J. i"",,*de klaclrtcn
"r". X,ro tui
Irerlcn" in de ;\cta r.an dcn kerkeraad.
in Ir.t- r""t.t
dcl lic ceLtw rver.cl er ,,e1..1e".
_,,._Jd ovcr. de aanrvezighei(l van ltoom_
:rrc scnel)cncn en vorstcrs (r). Hcrhaaldclijlr
rv;rs cr vcrschil
vall mecorng ovcr de ,,genocghsamc
stoffc,,, wilavan jn art. r3
.
i:: I)c Kerkcrarrd rvas van mecuing, clat, als cr. ir
lllt,,k"
Goirie
bijr', 4 Gcrefirrmcerden u.arr:n, rvaarontlcr
dc scho<>lnccster, er
dan keuze {jcnocg was om tlvec schepeuen
trgelpartt was va[ dczc meeiring niet. In ," t"u"anr"n.- f,r.
tlc rg"
i. o"
\trijd daaovei
.I.itbu,g
gei'.igd_

schel>eneu

Dan heclt

"",*
**"."1i i,rri"ri.",*u.

Goirle mecstal Katholickc.

\-ooI dc kleinc I'r,rte-tarrtsclrt:,,.,r,,.hr t-,-,r.:rr..._., ..
vec,r ba,rge, ja'en g",".",, d;;;
,,1;;:
Irr het voorjaar van 166 tvcrcl
r.,r,r.crbenden, a;. uo.,,g"u",,'tl,i:l"t::..",,'.if'1,:'lilil":i;
Iunstcr te behooren cn clie bijna ,1.
seh.ej" I,,;,;":;;,r;;.;j" _"

;;;;:il::il.;.,:,,,,'i;

ir) In t0$: l,rd dr d.!st dc Ruomr

l. aDtstrso!, -"". i,* *ni^r. i"t'"i"1""" ***'"ll op llrsL Yun de llo: Ilo: vrn trun
dt l',otcstffrr on
iJdr, rvodL ,r,j drost ,r verk,senhcjd r*l:-8""1'8cs':hl\tc persL'lull
'r{lu
h.J cr
a.

recrlis,, dosb,,

i;.il;';;il].
",;;

.*"iill;l,":;,',?;li,ll,.l;;X;",",,",,,,",,

103

meente hebbcn vedleven. Na eene ballingschap van enkelc mrran_

dcn, gcdurcnde rvelke zij zich mccst in Siuanu, I_ool,op-Zarrr.l tn
I)cn lJosch ophieldcn, kccr.den zij naar lruunc ha:rrdstcclen tcr rrrJ.
'fusschcn den 7n Jauuar.i cn (lcu
9en lei rvcr.rl cr gccte godsclir:lst
oefeuing gehouden (l). Ir April krvarn dc lielker.aatl in I)cn lirst:lr

bijcen (z), uaar beslotcn s'elrl ,,dat de prctlikant (omnrc :tlc

,,blamc dcr l'apistcn , dic sccr trccrcsseercll , \r,cgll tc lecruerrl bii
,,dc cer ste gelcgcnhcijt doclr nrct:rlle r,,oor- cn ornsichligheijt ccn:i
,,(zou gaan) plcdikcn cnclc rlan voorts nae bcviltlinglrc dcr :.;rir:lic
,,sich tc gedragcn". In het begin van llei zijn (le l,rotcstlntet iu'I irour lg
teruggekecrd, maar niet allor: sonrmigen van hen hatlden lilbLrra
1'oor altijd dcn rug toegekcerd.
h clic clagcn rvas <lc verhoudint tusschcn Katholiekcrr cn
Ptotestantcn nrccr gesl)alrncn tlan in dc r'or.ige jaren. Dit is
urisschien voo ccll dcel toc tc schrijven aau clcn ijr.el van <Jc
,,Dcputati Classis", dic clen tsun Irebr. r665 ccn ontlerzocl; irr
Ioco in krvarncn stcllen <lp eenc l<lacht yan den ker.kelaa<l ovcr.
Roornsche schcpcrrcn iu Goir.lc cn

l'ilburg.

l)czc,,Deputati" r'r.rnrlcn

dcn tocstand zecr ernstiq cn aclrtte[ het noodig ont aan dc ,,(it,,committee(lcl \/a[ dcu l{ard r,.alr State tot clc a. s. verpacurrug
,,der tientlen" o. a. lie[nis tc ljevcn vau clc ,,exor.bitautc stolrti.:hcijt", dat <le nicurvc Dastool cu zijue beitlc liapcllaansallc Zontlageu
ruct llulrnr-' gehcclc gcnrccntc ler lierli gingen. l)c l,rocurcur-gcnelaal rrtn het hof vau lJr.abant bcrrrociclc zich er ooli llec cl nitdat
in 1666 een hcnticurvd otrdcrzock in loco las inLestL'ld duo[ t\\.cc

raadsheerel van tlit Hof, gavcn dczcn aau dcn dr()st Ilenth.jk Vcr.schuurell ber.el, tl;rurrur cen cirrtlc te rualicn. \\'trlr :tond nu dczc
l<cll.r ? cn sinds rvirnnccr bcstoud zij ? Nog r,ritir rleu vrctlc varr
X'[utrstct, toel Plstoor Arrgustinus val l)ijcli tIror.tlc r.c t,
liaten
'rsicplak
get\votrqctr rvas zijn velblijf in :\lphcu tc lrourlcn, l>c.:af dczc r:ich t1r
Zon- ctr licestclilgen otilt Acl of cr.lc- olrlcr. ltrllrr:l oru voor tlt:

'filburgers dc ,lis op tc dlagor. l:r r65: rcrcl lricr. ecn bedclrtris

opgcriclrt tcu dieustc vau dc 'l'iltrursrr. liathr.rlickcu (j). Wcl gcbcurde dc rlicust tusschct lSl cn l;5( sonts ooli nog l'cl op
'ffl
l" Ll."""l-.""ir'fDs v l rlorr l.tclr
l{iGi-3i .\}ril ,rio, vcrrn!\vordr nog !
collcclo v:rt) der ?crr J D. '0U or! |irct d:rD (lezo^trit
li. lt. d|t lltri, r ${u rerilsr coltcctox z{n
vLirnhoord, 't \rclck voroors:rcckt is dor'Illi(,D Dii,t rJlon do rl)c!stf Lcdemate[ rnrct @6
,dsr predicrDt rxc.tsijn itlnili h.bbc| nrortctl vluchion ddor irvrstu rr clo stroopondo tpro,,tendoKlc }lunstsr6cho troupeB',.
.

(?) Actr 5 pril !(t(

(31 Schutics V,7lB otr

1.1,

IJt,

?ij8.

164

- "

het kasteel , maar na dien tijd moesten ze naar Ael. Dit gehucht
lag op cen afstand van b.ijne z uur van Tilburg (r). Iien kerkpad
dus r.atr trvee uur voor bijna de geheele bevolking, teru,ijl de kerk,
die hun oorspronkelijk toekwam, in het midden van het clorp liggendc, gebruikt werd door de weinige Protestanteu, die cr slechts
een klein deel van voor hr,rn dieust hadden ai;eschoten cn de overige
ruinte als bergplaats en rommelhok gebruikten. Vr 1665 viuden
lve over die ker.k ilr Ael nooit klachten in dc Acta. Het komt
ous voo, dat er dan ook inderdaacl geen rcdeu tot klagen was
van l\'otestantsche zijde. Inteeendeel ! Fln toch, in r65 iverd
er de r-andacht op gcvestigd en moest het uit zijn. Ilat hierop
terbitterirrg mocst volgen, ligt voor clc hand.

l)at vr t665 de wrhouding bcter I,as, zien rve

uit de geschiedenis r.an de l.anjnscfie school. ln '1663 wendden

zich 37 ingezetencn per adres tot drost en schcpenen, met verzoek

eenen rectol of Latijnschen schoolmeester aan te stcllen. Voor
den ovelgang aan de Statcn rvas hier ccn Roomsche rector gerveest,
nraar die had zijn ambt natuur.lijk moeten neer leglen (z). De
aclreisanten s,aren overtuigcl , dat er in de gcheelc Meijerij geeu
pl&1ts rvas , mecr geschikt om ccne I-atijnsche school op tc richten
dan Tilburg. Zij boden aan voor icdcr. kjncl ro gulcleri schoolgeld
te betalen er vroegen een tractemcnt van de gemecnte voor den

te bnomen rector.
Spoedig dced zich eeu sollicitant voor de rectorsplaats op,
nl. Cornelius Rouwenius. uit Breda, candidaat tot dcn Ileiligen
Dienst. Hij had uog geene betrekking als predikant, maal oodeelde, dat men als rector ,,dc kercke Godts" evell coed kon
dieuen dan als predikant. In overlcg rnet l)cdiklnt cn er.keraad
lverd hi tot rector benoemd: ,,denwelcken dicnvolgcns (zou) ge,,houderr sijn, alle debvoir cndc ncerstichcijt aan te wen<len ommc
,,de jonge jeucht in de Latijnschc taclc op de bequacmstc nri<lclelen
,,wel ende getrouu'elijck te ondcrrvijsen etda ltsottdtr dcscive rn
,,de tzeese Godts ende goede manieren tc instruccreu, enclc. voorts
,,hcm soodanich te comportecren als een vroom cnde gctroun,
(1, nl, vao d wiit Kck o|r louvot. Do:rndero s,ij]sn zoosls lbclrutt, Stockltosrr,lor

Ue[dlii|. laf.D nog

eon lrlltf uur vrd,or.

@ lt botwutt, of dz t6ctor lji d.r dopkN$ lrrrctcDto t g6trnat lroo, of h[ nrosr
.lie D'lcctsr lciffsd V6B twsBi zijn , dt3 tn ds t|laLqro jrron yrt{tr lrj{8 x.rlgr Jl|l
vtru
Duno Eoom{t wodt. '! Zou drD c3l|!cr re yowondrra zilo. d||! [ij nr!stcreD nl!! Rctor

Ssassmd wortl.

18

q'ettiee clachtcn van

,,ecto betaemt, houdende zich alsoo buijten
aran
ecn iegtlijckcn clen
ntcdc
,,een ieder, ordonncrende clerhalvc
..voolsz. Con. liourvcnius als rcctot tc crkcnncn cndc bchoorlijck
te cspcctccrcn." Zijn tactcmunt rvcrd bc1:aald op/z5o; hii hrrrt
if3oo gevraagd. Itlen zou ccnc pogiug docn bij de ,,li,d. lo. gedc,,puteerden van den llaad van Statc op dc vcrlnchtingc tlcr ticntlcn
,,in dc I!cijcrijc van dcu llosch," om tcn bchocvc vln dcn rcctor
een jaarlijkschc toclagc van /l50 uit de inlionrstcn tler gcestelijl<c
goedcrcn tc vcrkrijgcn. Dit is echtcr niet Hclukt.
Ilr hct ccrst had dczc school succes, en hct plt:it voor <ie
gocdc vct'standhor,rcling, clat Roomsche oudcrs gcen bczrva:tt utaektcn huunc kiudctcn op school tc clocn bij ccrr rcctol -Pc(likant.
De toeloop wed zoo goot, (lat hct lokaal, ltcm door (lc !{cnrecnlc
verstrekt, spoedig tc klein blcek cn c nleer banken noodig rvarcn.
De irragistraat rvilcle hem toett school doclr houdcll in de kerk,
waar luimtc genocg ovcr was onr er eenc school van tc nrakcn '
maar clc tcctor had daartegen bczrvaar'. IIij vrecsde cltt hct \'oof
de Roomsche oudeLs een rcdcn zou zijn hunnc kindcrcn niet Incct
te sturcn, als hij iu dc kcrk dcr Protcstantcn lcs gaf. ,,I-ltrurt mr-i
,,liever een schuur, tlic achtcr Irrijn huis ligt", r'roeg hij, ,,votrr-zict Itrij
,,dadclijk v;!.n tog clrie of viet sclrrijfbankcl cn cenc tirlel , tlalt
,,kan ik voorcerst in nriju huis log rtel lcs gcvcn" (t). Ol'nLr .h'ost en
schepeucu hun zin doorgcdrcvcn hcbbcn cn clc Latijnscltc school
toch n:urr dc l<erk vcrplaatst is ? of tcl gcvolge daarvan gcbcurti is'
rvat Rourvenius teccls vrecsclc, dat de l{oourschc outlcls hunnc
kindercn van zijne school namen ? I Ict is l'cl rvaat schijlliik. I'lcl leit
is het, dat dic school, die in 't begiu van 1664 zoo blocicit, itr }ei tar
dat jaar rcecls geene lecrlingen meer tclde. t)ok is het zccr L.'cd
mogelijk, ciat om andete tcdcnctr dc publickc opinic zic)rtcgcnticn
rcctor cn zijne sclrool had gckccrtl , cn tle sttijcl, clie ilt ltet vrior-l-ilburgers
jaar van 1665 gcopcnd rvcrd tcgcll hct kc'rkgaan van tlc
te Acl , zal dit nog crger genrirakt hebbcn. l-rourvcns van tlcn
beginnc af aatr Nafcll cr g-c$'cest, dic otrtcvlcdcn warcn ovcr rlt:
oprichting dczcl school , zoolls tlc ector orldclvond , tocrl hrj ill
't begin van 64 z,ijn tmctemcnt rvilde hlLlcn bij tlen brtt gctnccstcr.
Iu plaats toch vau gcltl krccg hij !'cn blutaal ant\r()ord: ,,hij
,,(de burgcnrcestcr) cu hacltlc g-ccl l-atijns s:ltoolmeestct t'an tloen,
,,hij en sijn gcbucrctr hatldcn ntcclc ovcr 't aenllenlcn beltcxtren tc
(l) Do stukkon blerove! gorYiBsotd llggh iu ht gomootr'rrcbi.f bijostr.l

.166,,consentceen eaz," 'tzou niet tc vcrwondercn zijn, als hct velen.

Tilburgers een doorn i1 ' hct oog \yas gclvcest, dat tlrost en
schc'pcnen slcchts in r>r'crlcg nrct dcn prcdikanl cn licrkclaacl clen
rccterr haclclcn benoemcl en (lat dc anclcrc ingczetcncn, clc z2 man_
ncn biivoorbeeld, in 'tqehcel niet saren gchoord.
I{ourvenius krccg uor-: tactclllcnt tot (lcn len Nov. 164,
ollschoou rcerls ir llei beslotcn wits hct in tc tr.elilien, daar clc
:,chool lict veel toeloop mccr hatl. In r6ij rvcr.d hij prcclikant tc
(ioir-lc ir), na eest r.ruchtcloos gcprobccrd te hcbben
ccnc aar_
slelling tc Jirij{cu vrxrr liuschot (z). Voor ccn groot clcel moet
hct aan lrcm toegcsclrrevcn w(x.(icn , (lat nLr tlc strijcl tcgen cle

,,I'acp-*qhq stoutighe-rleu" net nlccr klrLcht dan <roit vr.rcgcr tcgon_

ncn rvcLcl, ll.ourvcnir.rs oveltr.of allcn in ijr.cr. cn bcschuldigcle prc_
rliliit, kctker.aarl cn c!ost val 'I-ilbrrrg zijtlelinrs van 1,ii.ht..,"rzuinr, onldtt zij o. a. uooit ,, ljc(lolccr(|,' lracldcn ovcr tlc goclstlcnst_
ocfcningcn, dic dc ltoomschcn in t\\'cc tot kcllien ingcriclttc schurcn hieldcu.
\aclat zells hct IIof r.au lJr.abant zich ruct (lc godsdicustrgc
iriiccnkornsten in ,\cl benrocid h:irl (zicblz. 163), t,n dczc clirarrloor
blijkbaar opgehoudcn zijn, s,crcl cr in'filbrrrg in sclturcn rlienst gedaatr,
I)czc sc]rr.rurkcrkcn \.crrmcn sinds tfl ecn lricllw
l)unt op (lc
Iijst der ,,stoutigltcclcn". ,,1)uizcnclen lionrcu claar bijceu;', zor wordt
c del ?5en Oct. geklaagd, ,,zondcr ziclr ecnigszins te outzierr,
J.r
,,ze1fs mct de l)atcrnostcrs ltoot jt c1c hand (3), zoo(lat dcn Room_
,,scl)en l)icr niets mccr ntbrcekt tlarr lrct gclui dcr kkrkken cn dc

,,kelk". n het bcgin van dat jaar lrad <lc licr.kcraad iu angst

[{ezetcn r)vcr ecn m,rgelijken oorlog mct lfrankr

ijk, rnaar clit gevau

ulrs slnds hct slLtitcn van tlen vredc van ,\licn (r Mci r6rS)
vo()rccrst t;t:rvcken. I.lchter nict voor langcn tij<i. IIct jaa,r t67z
k\nm, dit ook voor 'Iill.rurg zoo bangc jrLar. Allc schrijvcrs, rJit:
zich nlet de geschicdcnis yan Noord_I|.abant bc_,zig r:chouclcu ltcb-

bcn, m;rken

Jrllti

mcltlirg van

t('72. hecft m<rctcn

clc zrv:rre

plunrlcr.ins,

lrjrlcn. lk hcb

,li" i.iiu.j clcn :4",,

tc .u"inig b;.rn-

d;urrovcr

(1,,\cLr6JtrllllJ
(:r ,:ra ri /\prit, 27 Aptit,Zi \si, ! Joli ur lr
. lurjr. ljlechot is co .t(r.tLio (ui_
:,:l' |l I](l.jllt,!rr or TiD rg.
^u
{:jl }r'.i,risrc! :rls Jrzu jilvarreir vrtt,,. \j,,or.. zo, \v!rd lrnJl rt,j :tijrIl vcrldcu,jlr
gtkhl,r'J.,irr t,: b,,r1ron rr! Lqt gil,nrtl.o,l,
orv]aL drllrot, o?u kr uis ;;,r:t,itilcrd $Ils,

Loa -

dcrhedcn kunnen vinden om cr vccl nccr van te vcrtcllcn, dan

lvat men uit dc bcliendc geschriften kau ivetcn (t).
Uit dcn aard tlcr zaak zagen (lc Pr()tcstantcn de liranschen
nlct mcer schrik naclclcn dan dc Katholiel<cn. I)czcn toch koncletr
van Frankrijk hclstcl van hun openbarcn ce[cdienst vctrvltchicn.
I)c l)rotcstallten konclcn cr allcs bij velliczen. l)c lioonrschc
bijscholcn vcrrczell nu blijkb;ru' in vcrschillcndc dcclctr van rlc stad ;
er rvercl rvel ovel geklaagd in de vcrgaclcringcn van tlctr lict lieraacl,
nraa tot daden clttrfde (leze nict ()\'crgaau. Itll rvclcl, nog irt ti7<,
beslotcu dit lcccl nraar-te vcrkloppen, Lot cr cen bttcrc tiid aan
zou brckcn, Ook clc crgcluis over het sp,tten van dc Kttltoliclicu
rnct dc door dc IIo: l\[o: uitgcschlevcu maandclijkschc bcdt,lllcn,
cloor dc l{oornschcn (icuzcn-l Iciligend:rgcn gcuocnrd, \ irar(}P zc
zich nict ontzagcn Diettcgcnritaaudc strcng vcrbo<l ltutt itirtbacht
uit te oefcncn, in hunne linkels uit te stallcn cn clc lict.bcrlcn
tc bezoeken, zictr rvc in clc ;\cta uit dic jarcn geregclri vct'rtrcitl ;
maar rncrl trad nict vcrdcr ltandelend op, dan allecn ,loor tlcn
tlrost cr ovcr aatt tc sprekcn, die rvcl belt>ofdc cl tegcn tc zullcu \\'alicrt,
nraar zich cr blijkbaar- ooli nict vccl orn bekonrnrcrde. \\'cl trit,
sinds r675 \ct ilootste gcvaar vcrclrt'cncu, maal dc ljra,rschcu lagcn
nr..rg in N'Iaastricht cn eischtetr ruaaudclijlis oorloi;stontribtrtic. llij
icdete aautnaning om tc bctalcu krvanr dc bedleigirtg, ti;tt dczc tn
gcval van niet bctaliug nret gcrvcltl zou tvordctt gcltiralcl. lju rrat
tlc kcr:kcraad daarvan, vooral voo dc l'rotcst:urtcn, r'tccstlc bij tic
gcziudheitl der bevolking tcgcn hco, naan'an zij zich biiikbaar gccn
illusies maal<tcn, bhjlit Lrit dc r\cta van clcn tr'n Au.:. t6;i. l)c
classis van 's Hertogcubosch rviide cle ,,gravantina tescu lrct l'lusdom" tcr sprlkc brengcn op clen sytrodc, riic te Zutfcn ::'.(rn(l
gchouclcn te rr'ot'clctr. Zrj had daalonr van clcn Iicrlieraatl ccrt
volletlig.e lijst van bczsarcu gcvtaagrl, Kctrschctscrrcl v()()r (lcn
tocstaud is hct v<.,lgende besluit : ,,1)ic ccrl act-dc licrckcrttlct
sacckr:
,, ovcrli cegcnclc ..ttr.|t/s, dat uogh in clttbio rvas, ht'c de
ltctn
tlat
ctctt
lastright
ailoopctr
moghte
dc
belegcring
van
;
,,nrct
itt
stedcn
cn
lirttr:u
andelc
lagclcgcnc
,,vijandt nog daarcnbovcn
ln.
(l) ltr heL gomeentcrrcl)i(iziin$cleor'joAcgovons,bv.ellrorgrv\:rnl,,iato]'.h
(zcterrerbe\rerrdcD.drl hurr ontslolert rl!s, ou erls liist var loor$0rpclr'dio Ncn trscrl b rrt' ,r'j
virr c(l)e z.kare surr llit do frtursclD lcgctlals tcnrg korr hloD hrlr, o|] noi (Dlicl! tlntl'rc
llittkon, lrair do ol,ntrYoo zijn vrijzckerlll onvollcdis. DooYcrralondr.!rcl'r('l;tr'lct)l!"
doring h'rddon llxrls op o.r nutktdtrg' Del lrt do kortris, zooAls 3o 'rtiSou l,t\roldn, dMr dFz,,
tocn ree(ls, venrle n, lD'll$tstvrn Augustus govitrd rYcrd.

Zi| Bilohicuo,l,3. D.lv,610! Y,ru Ileurr t.a. !.lll'li1.

.168hij lightelijk tot ons konde komen en ardcrdcels

,,na dicnt gcmccne volck. seer groote vrijhedel in clese troebcle
,,tijdcn gewoon zijnde, oimogelijk zoo kort en subit gecomprimeert
,.konde rvorden, te nrcer alsoo 't nogh gcen volkorne gaudearnus
,,was cn dienvolgens lightclijk groote insolcntie[ onrtrerrt dic van
,,de Religie door desclve te vrecscn stonden voornamelijk alsoo
,,claer drie Paepsche schepeucn in regceringhe zijn; Itenr dat bij,,geval de rninste franschc partijc alhier komeu of llirssccr.cn uroghtc,
,,te dughten stond, of niet dc gemijntc mct cu door deselve tlen
,,pxstor loci het ccne of andere ongcval op dcrr hals brcngen
,,soudc, alsoo zij hem nrccr als eenrrraal met dc cloot Scdrijght
,,hadde, ryaer door

,,hadden,

.geresoluterl

,,vccle dingen van dc paepsche onlijdclijkc stontighcclen en vilijnig,,heden iu te houden ende tot bcctercn tijt tc spralsn dogh om dc

,,ordere der Ii. Classis te parecen soudcn desc navolghende

,,gcneralia aan de li. broedercn voorgc$tclt tvor.dcn: I" dat alhicr
,,ccnen paep en tu'ce cappcllanen saten, 2e (lirt clcsclve alle
,,Sondagen en H. dagcn in z schucren harcn dicnst dctdcrr,3 datter
,.clrie paepsche scheepencn in regccringe blevcn, 4" dattcr ccnen
,.plcpschcn voster was, S dattcf vcrschijdcte pacpsche school,.mccsters cn cloppen sactcn, 6o dat onsc nracntelijxc bcdcdagen
,,van dc papistclr als gcu"^c H. dagcn scprofanect wordcn, Ze dat
,,die van dc religie grooten hoon en smaad gedurende clezc trou,,bleusc tijden van die van 't pausdom gclccdcn hacldcn cn dagelijks
,,nog lijdendc waren."
llet register is niet klcin, maat $at er voor den dag gckomcn zou zijn, als niet dc ovcnvcghru van ccn nog altijcl clrcigcnd
gevaar clcn Kcrkcraad eenigszins tcruu gchoudcn ha<l, zicn rvc uit dc
.\cll vanderrZn Nov, t6713, tocrr cindclijk de vrcde gcslotcn rvrs cu dc
vccs \(J! dc Iiriurschcn hcrn dus niet nrecr rvcclhiclcl, 'lbcn gccn
korte aan<Juiding mcc, maat ccn uitvoerigc onrschrijving clcr
klachtcn, mct bcpaaldc grievcn tcgcn bcpanldc pcrsoncn, in clcallcrcerstc pl&rts tegen tlen pastoor llruno IJzcbout, vcrder tcgen dc
dric Roomsche schepeneu, waarvan de ccn, Laurijs lVijtcns, aan
rlen prcdikant had durvcn zcggcn, dat hij niet Lnng was voor dc
Rcfornratie, rvant dat in dc 4o jaren, clat de }lcijerij recds Sta:rtsch
rvas, zij cr van beteekenis nog nicts gcvorderd was; tcnvijl schcpen
Wouter Keijscrs zich niet ontzicn lrad om in t676, tocn dc ltoode
Loop hevig woedde, ,,dc oude paepschc doodsl<leederen mct roode

-169-

i:

li

lj
:

't
I
!
I
t

,,kruijsen er op voor den dagh tc halen, rvaarmcde alle lijcken op

,,sijn pacps sijn beglavcn gcsrrtdcn."
F)rnstigcr ziju <le gticvcn tcgcn dc !t,rutlin( tlct Kallt,rli,:lictr
op den :8'" ugustus i673, t<)ctr rlczc san tcnLcsclrrx rld rvatcn l'<;trr
het lrtris v:ro dcn tlrtrs':, tocllcnclc : llintr tyn ru /t ll'tllot ,
blijkbaar dcn drost cn clc ll'otcstrlttsclrc schcpcncu ntct rietr ,ltr,r,1
clrcigenrlc. 'Ioch, ;tl ncrrtctr \!c aall, ditt ct' ovcrtlrijting scltttilt in
<lczc opsontrning, al oorrlcclcrt wrj, (ii!t, als cr otrvcr'r.lrait{z:Latlltt iti
hccrschtc, tlczc rvaar:lijli nict viul cen k:urt krvatrr, rr-c lczcn er
uit, dirt dc jarcn tusschctr t(t7z cr t67S zccr lugstigc jrttct: r,rr,rr'
clc l<lcinc l)l.otcstantsche {cmccrtc rJcrccst ziju (t).
Na 1678 duuttlc hct rtrrg latrge jatcn, r'oot tr citrrltlijl; c, n,:
rnccr clragclijlic r,'cr'lroud ng tusschen tlc bcljclels dcr beid,:1,,,1'cliclstcn krvam. IjcIst nrocst nog clc stlijcl ovct' dc ltr)o:rtscltc l.ri.i'
scholen uitqevochtqr r,<-ucicrr. ])e lilachtcn rlalroycr u-aLcn bc'
gorncr clct I7"n Fcb. 167: , narrrcn toc sincls 1675 , mlrlLr hct
cluurrle tot 1679 voot clc l<clkcl;Lacl cr cllstig rrcrk van nttLitkte.
Iir rvas in clat jaar l,cer ccnc l-atijnscltc schtxrl opgcticltt. uartn;trt
-l
ilbur:I , ti:ctor.
I )s Willenr cle llcvcrcn , sincls I 7 t prcrlil<atrt tc
urts. 't Was cchtc corc schooi zondcr lccrlitrgcn, tcrrriii ccu
anclcre Latijtschc schooi, door- ecu Katirolick gchoudcn, ct r,,it1,
hacl. I)s l)c llcvcreri klatn claardoor il de ril dcr klit;.n,le
schoohncesters, De llcr.ctctr Jtacl als t'ector eell tracrcnrelrt \':Ln Io()
gulclcn, dat door clrost cn scbcpclcn u'crtl ingcttoltlicn (t-i ()ct.
r79), tocn zijne school gccu lcctlingen J<rccg. llicttcgctr lrltrtestecrdc hij cchter, oncht het rlict zijnc schultl rvts : w.r(l (ic
schuol vau deu l{oomschcn cctol in 't Nicurviaud oirgchcverr, <lan
zr.rrrdcn ze qcl liomel. In r65t zag hij zcker in, tlat tiit eutr iiticl,r
hoop rvas; hij vcrklnarde tocu, dat zijn tirctcmclit hacl opgelroLttlcrr i:,).
l)c latclc gcsclriedclis mclclt tricts ucct !art I-atijusclte sclroltrr.
In dc rti" ceu\\' schijnt dc bchc,cftc cr aan, dic in dc l;:c c(:ll\\'
zri<'r rh ingend gcvoclrl rvct.tl , dlt 3Z ingczetencn, bijna itllctt, 2,r,,
nit:t irllcn, Katbolicli, c onr vioclen, olscltoon zij listcn ecu l'totcstantschen rcctor tc zullcn klijgcn, nict nlcer tc bcstaau (3).
{1) IIot siuk is in zn gchocl opgcuorrou irl lijinqo o.
(2) Nog iD
1li3'.1bmclt Ds do llo'rofo|l !e oklcl,rovcrdczc lioomrtlo Lrtltrs(he

^tril ctt Cirssis-Dor llosdr 8

in bij do Clrssis.
(3r Dycnmir al5 nu in 'l lrlt-(lrl,rr lh rd\v, nu^prillual
dd gcnroert+ I'ilhurB tollinc t,\)t lrr
jtrlr onj,lrollng vr:rgl n ycrkrijgt vtu de crllichLing! irrlr bij d IV.r op ht ll. t), r.n ls;li
school

opsologd, oen gymuasiuDr oD te

ricirto!.

I)c

kerkcraad bcgon dus

1679 met alle kracht te wcrl<en

c,m de Roomschc bijscholen 1c d<-ren sluiten. Ifiervoor haciclen

zii
natuurlijk mederverking vail den drost noodig. I)e toenmaligc dr.osi
Hendrjk Verschuuren was ecn man van groote woorcien en bcloften,
maar blijkbaar onrvillig onr mct kracht dic zaak aan te pakkcn.
Stecds
krvam hij mct nieuric bezrvaren voor den clag, cn liet hij hct voorkomcn,
of hij nict wist rvclke macht en bcvoegclhcid hij in dczc had. Zijn
opvolger Adriacn I3ernagic, hcer van l\,Iarin cn l\.Ieliskcrke,
<iie in
den herfst vau 1680 zijn anbt aanvaard had,
Pakte hct krachtigcr.

aan. IIij

verklairrcle d:rdclijk aan ccne commissie uit den kcrkc_

raad, clat hij ,,allc dcvoir zou doen om die bijscholcn uit tc roercn,
,,rvel sicndc hoe pcstilcntiacl clcsclve voor de Religie en tlc Gcre_
,,formcerdc schoolmecsters vallcn',. Hij hicld zijne belotc en clcn
?Ier Nov. 168r bctuigde de kerkcraacl zijnc vr.cugde ,,ovcr des
,,drosten cluistelijkcn ijver in dit cas,'. Zoolang drost cn kerkcraacl
eensgezind bleven, ging allcs gocd, maar nauwclijks was cr olleeorghc'id tusschen hen, of de bijscholcrr verezen wccr. Dc vrcdc hecft
nict lang geduurd, op dcn duur werd hct een bittcre Strij<l
l)en l" Oct 1685 nog verklaarden prctlikant en kerkcraacl:
ondcrgeschrcvcnc
,,\Yij
predikant endc kcrkenncdt dcr gerefor,,mcerclc gemccnte Jesu Christu in de hecrlijchcidt Tilborgh, Meij,,crije 's Ilcrtogcnbosch attcstccrcn op hct versoccl< van clcn hecr
,,Aclriaen Ilernagie drossaert van dc hcer.lrjckheijt Tilbor.gh cn
,,Goirlc, gelijck wij attestccrcn bij tlcscn, clat zijn E. voornocmt nict
,,allcen is ccn lcdcmaet van de uacre Christelijckc Gcrcforurcercle
,,gemccntc alhicr, gesont in gclovc en stichtelijck latr lcven, ruacr
,,or-rck cen pcrsoon, dic hicr zijn officic als clr<.rssacr.t (tvaartoc vall
,,haer Ho: Io: gcapprobecrt) met sulck eclr ontsach en voorsjch,,tigheijdt beklcct cn handhaeft, tlat niet allecn dc booscn bcdwongen,
,,tlc goede ingesctcrrcn in vcijlicheijdt cn rustc onclcr lraer rvijnstok en
,,vijgeboom rnogcn woonen, nracr insonclcr hcijt, clat onsc Gereformccrcle
,,gcnrcentc, dewelckc lricr ma.cr is als cen hutken in dc rvijngaerdt,
,,als een nachthutken in dc kornkommerhof, als een bele,rerde stattt

,,otnringht van vcle duijsen<.len valr het pausclom, rrict allccn

clc

r,jemeenc rust en veijlicheijdt geniet, bcneffcns andcrc ingcsetencn,

,,maar oock alsins mct vrcsc en rcspect bcjcgcnclt wordt, soo dat rvij
,,dieshalvcn redcn lrebbcn (iod ahnachtig te danckcr ovcr siin pcrsoon,,.
Rcetls hct volgende ja;rr was dc goccle r.erstandhou.ling.r".brokeu. I)e bijscholen verrezen wecr cn dc drost, dic in ,t
begin

i
,

L?t

van zijn dfostschap in kortcn tijd alle scholcn kon tlocn sluitcn,
was daartoc toen blijkbaar niet mccr in staat. Ts.aalf jalcn laug
wed er vluchtcloos tcgcn dc bijscholcn gestrc<Jcn, tot cr in 16rg
cene formcelc aaDklacht tcgen (lcn drost nailr clc IJo: Xlc_r: gezotr_
den rverd. Hij wcrd bcschulclig(l ziclt door clc Itoomscherr orn te
liLten ko<-rpcn. Ofschoon hij alle schuld van zich rvicrp cn de hou_

ding van tlcn kcrkcraarl tocschrccfaan deir gcntccntcsccrctiu is-ouderling Antonic Vercijck, clic nrct dcu pr.cdikant sarnenspanclc onr hcnr
het lcve:r lastig tc nrakcl, hceft lrij zccr rwrarschijnlr.lk Lrit I)cn Haag
bcricht gcktcgen, dat hij ecn cincle aan lrct bci,.aan clcr lioomsclrc
scholen mocst m;rkcn. -\lthans zij vcr.drvcrtcl , cn tocl zij l)c.t
volgend jalrr rvccr. opckrlicu, was cenc bedrciging van ticl kellicraarl.
dtt men zich rvccr. to'u rlc l{o: Mo: zou liclrtcn, voklocnclc orn
clcn df<.rst iran zijn |liclrt te ile)nDeren.
'fusschen dcn r." April l7o: or <lcn
3en llci r7:.1 gecn
enl<cle klacht. Iin tocn ooli nog slcchts cn kcer. IJc nicunc
cltost l)icter van Ilovcn decd dadelijk dc l{oomschc scholcn
sluitcn. IIct laatstc rnij bckcnde qcval is r,,an t7:ti, tocn ecl

zckere Arlriirna van lcr.sel cloor den Iiisclcl van dcu llovc
vall Brabant bcboct tvcrd nret ./ 50 $'cgc|s 't houclcn vaD ccnu
bijschool (l). Lrngztmerhantl zijl blijlibarrr clc gcnrocdcrcn
rvat bedaarcl; clc nriestcrs hcbbcn nrisschicn bij hun oldcrrvijs cr, zoovcel zij ruochten en kontleu, rp gelct, de Katholicke
kintlcrcn uict opzcttelijk te krvetscu. Ook tL: kcr kcrarrtl, rlicgcrlrrrcnde clc l8c eeuw stcccis voor ccn dccl bcstoncl uit ltcrs,rncrr,
dic tevors hct schepcnanrbt belilcccklcn, zal tcr rviilc van clc rust
nlet mcer zoo aanvallcrtcl te rver.k zijn geLitan. Vcel schijnl tot tlic
qocdc vcr stan dhoucl ing ooj; nrctlc gcrscrlit tc ]rcbbcn lglaLirr:
Sprong, ccrr geestelijkc, rlie vlrn t73r
- tr77, t:ctst als lirpclaan,
latcr als lxrstrxrr, clc ziclcnhcr-tk:t. tlcr 'filbullcr liatholiclicn i-r,:rvccst. Schutjcs zegt vun henr: ,,hi.j rvist zich tle achting zclis tlcr
I'rotestautcu tc vcrwclven." Dat hij ccn nran van grootcn itvloctl
gcweest moct zijrr, blijkt iticruit, dat hij rvist tc bervcrlicl , tlat de
Jlcidelbcrgsche Katcchismrrs nict rrrecr op dc Iilbur.i:schc scholcn
aan Katholiekc kindclcrr u,clcl gelec(l (2).
Dc klachtcl orcr dc scholcl ginlcn gcrvrxxrlijk uit r.an tlc
schoolmccstcrs, die zich door <le lioomschc biischolcn in lrunrrc
(l)

r't Oct. lmj.

(2) ^cls
Sclul"Jcs Y,

?15

o!

?lii.

r72

bedreigd- zagen; wel is s.aar kregen

,ij tra.t"m.nt nan
lr^komsten
de
getneente, nraar bovcntlit
Irc.n onder sr:rr",r* ;';_,i""",,:t:;i1,
;:lj;,r":;"".
na dt:n doo(l van ltoclands (1667),
van a. t lrJr.i..,*",..
,"r.
I;r:rtsten werden door dlost t
zijne aansrcring- ;;;";
rnccstersplaals mcant dan
,
vcrd dit door dcn l.,.f.",,nl l o"n O"
Iitl. l\lo. bericht nrct hct ve.lzock om zoo
spocclig mogclijk in dezc
vircatuL, tc rvillc' rrrorzicn
'..r...,-.f *', t ntcscrrstcllin;: mct.tlc bij:.ch',lnrccstcr-s
ork u.cl oplrr:_
scnootnlccster genocrrrrlc. titularis
zctcidc in a" *i;L X"rt
dcn gr.ootcn a.ritar*t, .,,n"rof nnj"ruffi
"n
#,u,.10"r0
,t"1.::",:..
lalrc)l
cr. bchoctc ontst;
, riirs]r:".,
na : 5 e vrij
r,i;..r.il

;;;,'l"i''iili

i,lffii:., i;:',i".:l:

""."g.r,rl lc;.1ct.i1,Jc. ],,rHt",,:'J'i:i",::i:J:

diicl' of Ct,rvcl
1,, a" , S; Ji"lr'ri",i *" ,,"r"
"n
scholcu doorloopen,l
, in ac ze hclft lau de rze eeurv rnoestcl
<ic orrdtl.s zic]t rrtccrmalcn tot drost
en scitcltclten wcn<lcn om
toch cindelijk te rvjllcn r.oc
ln cene vacature' di sonrs rvcl
reecrs ecn ;^rr. r*r.,ra,-,'
sa-Jzlcll
rn certcrs n ict .. zooar
s rvij _ ;i:::i ....,i""1], :';,,K"?,i.,','.":i
1745 gcr.oerd (z). Willcrn llain,
schoolnrccster te Cowcl en Laer,

l-cncldc zich trt clrost cn sch(

tc u,ascr tot ,io. ,",
pi, rn, 4<l guldcn a;rn schoo
u" *": raag<Jc f I5o we.dcn
hc- tocgestaan. \-a'
dcze ,"';i1:" ..
'rl
nt..t2o suldcndus,
,,ro".t l,ij
:. i *rj""'ilill.l: ,rarr,l)l

ri

";:lJi,i"';:rl:i".:

".*
iikb;,.rr,,,;';.;,;;
" "';;;

"'l

j'"'u::i;::;l;,".11:,

*"::n'i:

tyorden.rvcrd in dc r7o ccurv mecrrnaleq

de kcrkcraacl in clerr :rrm
genonrcn, zooals blijkt uit het
aclrcs van ccn rr.cLkmarr, J," U._
ongcschikt rvas gcrlorclcn voor
z.ijn
::.
.,1'l*r,'*
l)cR['aam
Oordcclds onr schoolr
"rl.iJ'"^lir,r ,"
e en ge va r, crat <r c
1,re cr ik a n f
., ;:l^."ri:,il:
rnoest rvorden, tot bijschoormecstcr
:::::i:::::i(J,. fluar ,lit \!.;rti:|l h:,r,,,,.r;ir- ..,,.._.-., rvist
'- docn
Dcnocmcn
I - rc
't argen,ecn
-""i.,.,d; ;"

:;:::l ;:.:';

;;"r.J'i,#i'*."i:,,;::

l) Aob I trfi t;10.

r:, L...,r ttuter - du,r.!r,ruarrhiL..
lii.,,jor,i!.relontfigon vj,n lr g-l{d6
, rlu
.l3) Zlo
ycrlosud.
s?

over don olrlorttsnd aan

}Ir. woutor

do

-r?s-

ta[tsche gemeente: geregeld hadclen zij zitting in clcn kcrkeraad,

tvaar ze voorkrvamcn naast dt.ost, secretaris, schelrclerr, colrtrarolleur,

commies of ontvangcr vatr conrrooicn en licenteD.
Uit den aard der zaak \yas hun aanzicn bij hunne Katholiclic
nredeburgers nict zoo hoog en rvc vinrleu tlan ook in rlc cta

herlraaldelijk melding gemaakt van lasteringcu en <lreigemcnrcn,

rvaaraan zij blootstonden. Tot mishandclingel k\\.am hct eclrtcr
niet. Althans in Tilburg niet, Irraar iu Goirle hceft zich het r*.al
voorgedaau, dat de mecstel met zijne vouw zoo mishaltlell trcrrl,
dat hij ecnige dagcn het bed nroest houclen. Doch mecster.\\'illcur
van Voorst had het cr naar gcmaalit. llij zijnc betrekking be_
kleedde hij nog meernralcn het schcpenanrbt ; cr warcn nl. in Goillc
in dien tijd, omstrceks 168o, niet urccr dan t\yec Dersonen val rlc (ic_
reformccrde religie, die in clc tcr.men vielcn tot cen ambt benocrntl
te rvorclen en daatyan was hij c cell, Als schcpcn r.cnvaarloos<lc
hij zijue school, toch eischte hrj hct vollc schoolgeltl e,r \\:Laktc e-r
voor, dat de ouders hunne kirrdcr.cn niet naar. hei diclrtb,l gcleg.u
Poppel, op Spaansch gebied,op school zonden. Langzamcrhand maakte

I
i.

hij-zich aan zulk een crgerlijk pliclrtsvcrzuim schulclig, dat dc

Goirlers zich tot dc Ed. trIo. rvcncltlen, die hem gel-astteu hct
schepcnambt nccr te leggen. Nu rrcr.cl ht l)ct voorrr L,rp vatr spot,
rvaarbij zijne dorpsgenooteu inclir.cct stcun von(lcn bij den dr.ost cn

den secretaris. Tocn volgde dcmishanclcliqg op clen zJ"" _{ug. r6$4.

Van Voorst beklaagde zich nu als irurtelaar vooihet lcloof cn lracl dc
voldoening, dat de Io: Mo: den 4e'{)ct. bcvalcrr, cjat lrct ofiicic
fiscaal van Rabant ten laste cler gcmecnte val Goiile orrr zou sllnn
37.5t14: o, ,,omnle daeruit tc bctaleu de oncosteD, \,cl.lctt, l)iju
,,endc smerte dewelcke Willenr vat \roor st cu dcszclfs huisr r ourv
,,Cornelia van l-oo hceft gesupPor.tccr.d, over dat sii luiitlen tLrol
,,trvee boosdoenes den 24"n Aug, dcs :rvorrts onrtrent j ur.cu t,rt
,,Goille op de publickc strate moordadclijk siju acngcrant, cnd.r
,,dat rvcl apparent is, dat sul-x door oprraccl<ingc val c,errigc b<x.rs,,acrdige menschen code tot hact vatr tlc Christelijkc Gc.ef.,r,.,rccrdc

,,lteligie is gcschicdt." De Goirlcrs pr.otc::tccrden en bii slor \.a[

,,rekening \verd dc som bij besluit van (lcll roe' Nov. t6S4 lcru{
gebracht tot,f 196: r5:o(r). Iloe nrcn zich overigcns
ele gcr.cchdu (ri'rt'ur

**'"''"
",,"1';'l':,':'ik,ll{;5'-;l}r"r:
bctir{B sr.r i"i, n.'*"i.,,'"",i,*"; ;l;"tu"1"

/ rr:,:, ',u,,'i,drii', / ::, vx,,

/ r;' (r' rc i!'rr wrtu(rLr / u rrLr

-114_
ti{hcicl, door rle hccrcn in D_cn }aag uitgcocfencl,
r,oorstclclc, blijke
hicruit, dat de Goirlcrs aau Val Vooi.t O",
,""J g"rcIr, ir'rr;.1 r"t".
llog cens dle-iqde zich tt_rt tlc IIo: No: tc ,utt.rl
*",ra"n-, aot fr1
rlan eer..st,cc'n nrand nlct k"1r,r",r"r, naar. clen
l{aag nroest zclden.
]lchah.e _. onl Irret lrc ccuivsche tcrrrr-en
te-" .r."1."o _
sclrolcrr van lagcr cn lu cn cl:ur varr ,u3",
t,,
,,,, t"rlu:;.,*, i., ,". U,, U"
ISe ccuw ook lirarrschc scholcn. I{ecds clc
cerste nreertcr
-o.i.,,.f,tondcr.
Irrt nicurvc rigirne, Johauncs r.an tlcr l{anrrncrr,
t.,""ft
I'rusche scrror'rr tc r'e .cr. r-rij maarite
""u.
dit .i.", ,rri".i"". o*r,.
dc volgcnde advc,r-tcntic (r): ,,Johaurcs u"n.l.,
I I",rr;;;;, ..noo,-.
'I'irbulcrr nrrcckt
"nrccstcr- dcscr Ilccr.rijchcit
rnit clcscn t
uo"
gc'acden is gc*,or.rJcrr rrr"t
,,tl:rt,
"i.",rr,
.r,
*i""
.1".
'ij
'ourl.cn,rir."
,,;\L:lrtb. Ilagistr.act, sontler. prcjutlitic
ufr. t."nt i,g" ,ri n .1r,
,,ordirraire rluijtsclrc sc)roolc
,,fi arrscrrc scrr,,orc r.r,t r ,.,,".,,,i11],,,t,,llji,l:.*":;].
,,allcen
.tle talc prornptclijck Le doerr lccrc., ntacr oock vo<lr cle
,,1<ncclrtkcns hct cijircn c' ltaljtrcns t,,".t t,u,,.t",,
,,thclrtels hct iriurtrtcrcli r.au
""i" ',.",. o"
,,traer aen. rrcer
",,,,,,",r.,,,i",,',t:r'l,"uli1,t:'t;,1ffi:
,,siiu dc kinder.en
s.. iu .lc hc"lc als in de lr;ir." ;;ri';"" ,.
,.rr, rlcn undc allcs irn .irilc

'::l,i:'h:i1;

,,"r. ri.r"i,i.,. l;.:;":;,;:; jill;, 'illl,i,li" :"111::li::l::i

,,siinc l;irrticr.ctr r'n clc r'crornocrn(lc tlrlc cn(lc kolstetl
tc laeten
,,orrrlcru,ijsen, ghelicr c h<:rrr iLc
,,ti'gc ocr<tn,c-,.. ui, r,., ill,,;,;]1llj]-i;,i;l'."i:.,:,1":;1,
rS: cn r694 I;r.anschc rnccstt:rs irr .l.ilburg- vcsl;!.41,j1, -,fi"^..f,t.l.
nl lior.tet.ett .f la.3cr.cn tijtl *_ccr. \.(ir(ltr.c'cll
, lnaat 'att hun.c
sc:hoii:tr hcb il< tri<,ts
r

liunrrcrr virrrlcrr. Irr ,1"

.1,u.",, turr.l,"n' ,7r5
!!-ils lricr. ccrrc blt>eir:tr<lc lfransche
iiosclrrxrl, ,r,""runn
.rrirs, <lie
rlagsclr.c,l
tlcr.r. j,,ge,lit,dc' .,.,n ,.,i,,i"r.,'t.,,.r.
"",,
t:n zrioncl 'crbonrlcn
van den ]!.()tcitrurtschcn als clcn Iittlroliclicn
-i""rt ju,t.,i;"nrt
\r'rj(l l)czoclrt. 'li;t zclfs uit lior.rzcntlaal
'u.r"
t ,",,rn"n
i,"l1",,

ctl I/i:lo

schor;l irczocl-en. ()schoon zij bestuurrl.rr"U

.f,,",j.n'fi""",..f,
echti.,:u, N;lt dor)f clro tt e tr scl
1\,i,s,r" o.
ecn'rotcsta,,,J;i"l];i"il]::"l,,[j::il
r-ctschillclrc]c I)rotc\tantscl)c nlr
sc'ot;l r:enoot ,r" ,,1"",,,.;,.":;'f;",]1i",,11,,"'rjil"l;l':,,,

fi,

{rt Il.

vor(t djt stuk o} ocI litoiu stu

vln zii,r rut"cr,c,, r,,,, _,

r,;;,t;,,',;;,;;li,ili,',Jt,ffi"'""r.

'r trri,|,' ocr,to.

sescr,ro.

kindercn nict naar buiten te zcnden, doch kon ze in Let dorp

zelf genoee latcn leelel. I.ir toch $,as rr mau t,olcloentlc ollr
die school ten glonde tc r.ichten, nicttc[cDstaa[dc clcn steun varr
drost en schcpcncn, oldanks dc sl,nrpathie der. bevoll<iug: die cenc
man was dc nicu.s,e ,,I)uijtsche. (d. i. Ilollandschc) schoolnrcesrer, ,
Johan Cocuaacl vau S\vaneDburL, dic jn I Z2o tc 'l'ilburg k\\,am. ll i.j
rvilclc, dat clie school gcslotcn zou lt.oden cn drost crr schcpeleu
hadtlen nict tlcu mocd etr dc kraclrt hcn te rvecrstaatr (r).
Iu lZ55 vestijdc zich ccu zclicre Jean l)u I,crr.on il'Iilburr,
bcgolr cenc lilanschc school vortr eigen rekcuing, ulaar \roc!
tcvens tl.Lctcmclt. l)rost cu scltcpcncn bcskrtcu lrcm I jo
t1ul(lcr toc te stirau, daar zij zcer. iugcnorncu \yal.cn ntet dc licuu.c
school , malr nrocstcn claarop rle goeclkcuring val cle IIo: IIo:
hcbbcn. Dczc bchaurlcltlcn dit zaakje op dc gcrvonc ornslltcrrrr!c
rdorirr;stlatievc tvijze. Zij vr.ocgcn advics van dcn l{artl liln Statc.
l)it college stclclc het l.cqucst in handcn val clcn l{alrtl cn l{etrtmccster'-Gcncraal cler donrcitrcrr van lJrabant en tlcn licutnrccstcr
van cle eccstclijkc gocclelerr van 't liwarticr. r,an Oistcr-$.ijk, orn tc
clieoen r.at bericht. Nu l'crcl hct ecn cinclcloos ucsclrriif. In clc,n
IIaac had nlcn toeu blijkbaar dcmocratische nei!:ilgen; mcn vonr!
het ccl groot bcznaar., dat cr nraar. bctr.cklielijk u.cinilcn ran rlit:
Iilauschc school zoudcn profitecrcn clt dan nog lllcrn (le nrrcst
gcgocdcn. Onbillijk zou hct ziju, dcn arme ooli tc latr:n bctalclt
voor ecllc school , rvaar hij nicts aat hacl. l)r.ost cn schcpcncn
voerden hiel tcgctr aan, dat rvel is s-lar de nt ec:-gt,g, retlen yll rlic
school zouden ltroGtcctelr, nraar dat cieze toclr ()ok llct {rootstc
tlecl <lcr l:rstcu opblachten. I)en 2lleo Juli r7i;, bijnl :,1:r:rr.,
nxdat l)Ll l'cnon zich hier gevcstigcl lratl, llvanr cr c.llc q.unr.trgc
bcschililiilg. Ilij is tot t73 gcblcvcl elt vcrtrol( toeu utiu.Orlsler.{1) ln cen xdrirs vnn l7t7 Eordr. nrrldiIg rll dzc schol g,rrrxart,r, rcirrcr ?.]lnrfr
d(,r tiid juist rrn tc \iiren. Uit {le lijsr drr tidrrit,u lru do |rrv. Krrti, jI fLrlurrt hii_r
nrok,, drt het rdtrs Ncl s!N(,It vrx een h)Lg lcrl(dell tijd, nunr di(.n Ilr u ricL locr, r!r::
I'crinrrrt, on ortrdii dc xuogrxt. Jo|. (rocnr.l.l(t S\ncnburF ill lt"],j j{ t.rlt,trrg }onrt, trLl)

jk.rls irrcnz.n ltli on l,10 ges{eld.

Onr nreestcr S\y$noDburg ic tolluen, nog hct rolljcnde stlrtrjo lrit (lo Notulcx tr,,
ilrot n scliotjL, o yrn dlD lon NovcrILcr li28 o!er3er)onr.n:
hls nloi rcn boos cr) sterrs \rescll 0ndo soer inreverelt tinnen {|foomou, d,)ll (x,stff
,,eD schoolrnootdf

S\rnDouh[g, scggerjdc: Nio do0i hief do snrkur vrD ,lor dfossanrr: drD

oll andoroJ I.k kom U altscggou, drt ordre ste)t, dut A(trirm \aD IL:rs:(l $F
,.[i.t srl hebtrn t0 folroeloll nxt kosikit|(loren o't rndor6 trnq (r1],rLr(hrrr Dledrfn ,c
,.i{,.rcn. buoldo wcl, ick Lel)t goseijtl on is so,) \y(du, u[(1,.r dhig trs|a,,r ro Lrrjr.!l
,Dresidcnt

-176hout'

Spoedig daarna krvaur picrrc

*enaud uit Dordrecht, die de toestemrning overlcgcie val dcn graa Van IlogcncJorp
(r). N" .r,"ra.,
in dje jarcrr (z.ic' r Io,rfdstuk l brz. 24)
tlu"rti ,...i.ni.,, r,.",
"",'.
cn orost en scrrcpcncn o. a. ,)ve de bc'oegdheid
tot hct benoerrrco'arr

lcrschillende ambtcnarcrr. I Iiertoe behoordcu

onf. ,f. Jilr"i-"lnr""r_
"i<.nou.t
l,cl.zocht aarr )rct clorpsbcstuu,. on, tjllr..
t('cstemoritg tc gcvcn zich hicr. te vestigcn
,,ongelxaejudicecrt
een
'"i"ni,,n",l
,.ietlcls recht tot het vcrgevcrr cler anrlrtcn
trinn.n
"n
.,de'se voomocnrcie hccr.lijcheijt, totdat de vcr.schillcn
,i.''i*"*" ,rr,,schctr <lcn hecr ct drossacrt cll scllcpcucn nnt.tr,",r,
,1,,
"ut"i"n
,,gedccr'deert waill ct zoo 't bcltoort.,,
l)e rli.ost r.erzcfte zich, rnaar <_lc schcpcncn .i,olcleclen
aan irct
rctzock van dcn gra:rfen stclclcn <le l.olgerrr.lc instlucttc
vast: ,l l,i"rr.
lic'nauil r,,er.d aangcsteld tls l,.t.aniclrc-kostschoolhoucler
op ccu
j:nr lijksch tnctcment van
,f r ;o ,_ r glci. pcr. nraarcl r.in icder. kintl;
:" hij nroclrt nict ontlcrrvilzcn itr de N cderclu ijtsclrc taal
;-3. 1,1
moeJt trooclr cD zijtre school houclcu aan licrk
of l{cur,.cl; 4. 114
\riLs yclplicht de jcugcl tc vernilnell cn tc ondcr.wjjzcl.in
de rvare
Ccreformeerdc religie; je hij nroest ccn stichtclijk
lerci lcidcn en
noclrt gecn, boekcl bij ziju ontlern,ijs gebruikcn dau
clie door de
ttel'cl(lrllccrde l(ek \\'ilrcn tocgcstaalt 6" r,an
;
zijn cvcntucel vcr._
tck rroest hij 6 maantlen tc vor-cn ltclnis
ljcvcn.
Jleze sclrool teldc spocrli{t vccl lclirrgen
daar haar
bloci niet anders dlrt rrrorclcclig knu ,4n ,,oot' ct
A" g;,,r."nt"
cn rn\\'o[ers) beslo,rcD dr.ost t)t schepenen (z), or)) ook
ht hunn"
tc doen .r'c_ror nog rnceLdcren bloci, cn ccnc arlvcrtcntic
te pllatscn in
tlc Ilaagsche cl Arirstcrcianrscl)c corrrilnteo. Hicr.in
rvcrd clc lir:gjng
vau 'l'ilburg, zckcr ntct l:et oo1 uP tlc r...is,;clc-gcuhe
t1"n ui, if,ri,",r,f,
;Ll,lus :nngecluirl: z1 uur. v:ul den llosclt,
J uua u.n It"ur,
uur' '"'au llr.ctla. \\'ij zico cl r.er.rlcr. uit, (l.rt ,.1. ,rn(lcr\trs
"r, 4
ie!evelr
rlcrd in liranscJr, Jczcn cu sclrrrjrurr, ci.jler.crr, ltrli.uursclr
frt,"il,,]un""
eu r:rvigirtic ctr lLl ltctgccn vcr.tle,r._ tot ccni: g,:rcrlc
g"r.l,il*t. ,1,
"n
\',cding verc;sdrt rrercl ; eindclijk, cl:rt lrct korts"tA'i3o
l,-ii, p".

ters. I)e {iraaf

irL.rr i'ct!r'or'--

\a lltnaud, clic in tTlir sticr.f , zijn cr Do!.twce liranscfie

mcestcrs ge!!.cest, ccr.rit l,iclr.c
fcan Ifcrotr (3), rlic rle sr:lrool {chccl
{il tiolulor) vNn dro-"t .ll s,.l,oi,olrin, i, }fxrt l7!1,
j] Nrrulcn yrrr ,tros! 6u r.tr.!,,roU, .t0Jullt l;1.
{rl -YoruiD r dreJi eu ccletrxt!, t; J.rri l-a)

-177laul Leopold l3eetge, van wierr lve uiets

clan
hij
I79z
gekomcn is en iu t795 \,oor 't laatrt
weter,
dat
in
tractement heeft ontvangen,
dced verloopcn en daarna

Voor dcn oppcrschoolmeestcr en dc bijschoolmccstcrs vinrlen

we tict, zooals voor dcn Iilauschen nlcestcf , ceuc jnstuctie.

Irouwcns het schoolrcglenlellt vlll 1655 rvas in dat opziclrt voldocndc, Ijl rverd blijkbaar geen ander ondcrrvijs gegeven tlan in
lezen, schrijvcu, zilgen, zccr u,aar sclr ijn lijk ooli irr rckelcn. of-

er r'n het rcglement niet over gesploken *errl. lkrveu:ran

stontl natuurlijk het godsdienstonderwijs (zie blz. r59), ()oli
schoou

bevattc hct bepalingcu ovcl clc tucht: ,,de discipline ofstrafic rrroct
,,niet tc saght noch tc \,vrect wcsen ) rrler mct ecn ooghmerck vlur
,,r'clbctcinge cnde discretie, na dcn acrdt, tcerheijdt cnrlc lrunrcur.ctr
,,der kinderen gemotlcreert, cudc dan alleenelijck volgetrs dc or,,clinaire schooldiscipline, mct roccle en placke, corresponder cnclc
,,met de huijsdisciplirte van dc ouders, rvelcke van dc l)rcililiautcn
,,bij gclegenhcijdt dactoe vcrn')ilendt sulleu werclen. lincle sullct
,,de ouders harc kincleren aen de rncestes soo o\rclgcvcl. onl \:ln
,,tleselve onderrvescn, en \tegens hare fautcn gcstral:t te \verden,
,,sondel dae ovcr ontstcltellisse te maecl<cu (l).
Ilet ccrste dcel van dit artikcl stelde aau cle ruccsters lr<loge
paedagogische cischcu cn I'clonderstcltlc ccne geregekle getlaehclrvisseliug tusschcn de opvoeclcts in huis cn in sclrrxrl, \!'aaroi/ ur( uig
clnstig ondenvijzc van dczcn tijd jalocrsch zal ziju. \icrdel mrrstcrr
cle mccstels c vool zorgcu , clat cle ltoonrschc kinclelen lccu
l{oornsclre bockcn, rozcliransen , crucifi.xcu , sclrildclijtjcs ruz. Dlcc
in de school braclrten, of rlat zc cliraL de Gcrefirr.urccrtlc liintit.r.err
plaagdcn of l{oomschc beginsclctr lccr..leu (z). \u , cen goetl oldcrs,ijzer kon daar iu clc school rvcl tcgctr s'alicrr, ua;rr rr.cinii;en
zullcn cr gcrvecst zijn, dic 1}lr kouclcn kontcn, 1vlt huu ill lll.t. lJ
vau hctzclfdc ltoofdstrrl< u-crcl r.oolgesehrcven : ,,Sij strll,--u o.rck
,,sorge dragen, clat dc school)<ilderen hael. niet eu l;ttmcn tc lcr-

,,lnpeu, of in dc

schoolcu

, of als sij

rurer huijs r1:rcr

, in

het

,,rnisbluijck van des llcercu hcijligcn nacrrr, iu vlocckcn, s\vecrcn,

,,lastelen, ontuclrtig spleelrcu, steclcn, licgcu, tlobbelcn, kaartspclor,
,,dat se malkantleerr liet shen, bijnaurcn gcrel, hler. oftc bar.e

lll

Cupittol I, urt.

{2J Cupiitel U,

)rt

10,

1r,

-ris,,oudcs olte vricndefl lauten onderlingh nict vet.tvijtcnr ofte eenige

,,alrdere- ongeegelthcijclt, oneerbacrhcijtl, outucht;gheijdt ende der_
,,tclhcijclt , mct tc loopctr, spccletr, tr'er.en, gebaclen, veclrten ofte
,,roepcn, endc soo voorts tescn de sedighcijdt cnde Godtzaligheijdt
,,strijdentlc, cl plegcn".
Wrj hebbcu boven gczicn, tlat de sclroolmeesters cerst door
de classis moestcn ecij\aniucertl norden. I\.Iet de bijschoolmecsters
was dat blijkbaar nict altijd het scval. I)at c-ramcn
liep natuur.lijk in
dc ecrstc plaats over de zuivcrhcid in clc leer. Vercler weld cr
gei\arlincerd iu lczcl , schrijvcn cn zirtgen. Mccster Cor.nslis
I lagcus r an '.['ilbulu u-c1d bij zijl csamcn op dc' 23n
April r Z j
bcknalnr bcvondc'n il lczen cn schrijven, ,,o", ,u"r ouo.,rldocnd.
r cr klaar',1 irr zirr!r'rr.
Ilij de se,liicitatics voor ecl der bijscholcn rver.dcn in cle rI.
ceulv gcretcld proc\.en l,atr schoonschrift overgczonclen.

l]ovcn hebbcn l r-j gezicu, dat tle Gcrcformccrde gcmecnte

. r(r5o
in
begonncu is urct 8 liclurateu. In l7li5 *ur"ir
zz6
Ilcrlormclcn (r). uit is l.cr cen voor.urtsaDg, maar, over".bijua
an<lcliurlvc ecu\!, ioch ecn zccl. geringe. In denzclfclcn td giu{
bet aanttl con)nlunicalrtcn van dc Rooruljche rcligie voouit van
4too k)t 6po (z). Tilbur.g blccf dus ccnc scPrononceerd Katho_
licke plaats. I)it l(uunen rr.ij tr.oul,ens in dc gcheclc l\{erjerl op-

mcrken, inrnrcrs cie 'filburger. J er.r,ormclc :erDeette lu,,. aanog."r,

(lcr {r.ootstc. I Ict is rlus zccl hgrijpelijli. dat Katholickc
sclrrrlvers
net tlots tr. op riijzcn, clit clc llrabandcrs njcttegctrstailtdc de \.c1._
rJlrrkkrng r:rr ilc aclrleruitzettin$, !!.irar.rxD zij biootgcsteld
rvarcl ,
tocir hct gcloof hunncr vadcren getrourv zijn gebleten. In Tilburg

hebbcn uci gct-;rllcn lrlaats uchacl , dat liatiroiiekcn hunnc Kerli

vcrlietcn ont ll.otc:;ta:rt tc r,".or.clen, maar hct orngckeet.de gcbcurdc
z{rker e!,envcci. \rrtuurlijk gaf zoo,n
jeloofsvcr zakiug lrirn dell ccllcll
liaut st()f tot blijclschap, cn rvas zij aan tlc :udcrc zijrle ccn oc,rzrali
l'an ergcrnis. \ict altijd $.arcn dic ue loofsver auclcringcn elstr{
gerD.en(1, zoodat de kcllicraa<J, ckror olclcrvilciing
eclccrd, hct bc_
sh.lit rlanl (3) aan rric[rand o clerstculing tc vrr.lccnctr,
clic trict
nrirlstcrs ccn jaar cl 6 rveken it,lilburg had gelrlond el getooud
11,-"rurj"s;, ro;. tirollioi(j. vau Tr!url.r.
r. & p. tr'(i rs $.aur, wordcu di.4100 op4.:gcvon voor 1ri.l0, murr
_. ,,r 9
l"f.!!,"
ovor
groot
?ru
tiiLlsverloo! btookuu! t0 juf 1rl!r, voel.
(r) Aclr I pjt 1i;t7.

:'

.,i
q
Ir

-l

ri,

had standvastig in tlc Christelijk-Gcrefornrccrclc religie te zijn (r).

I)urr rve in rlc diaconie-r.ckenirrgcn, vecl meel. dan in de
Acta, bckcellingen I'crrtrcl<l zien, is dc redcn van den ol,cgallg vrr
vclcn nog al genrlrlikclijl< tc vcrltlarcn, 'I'och treffcn rve in de.r\ctit
nrocrrnalcn, vooral itr dc jalcn vrir lZoo, in dcnzclftlcu tijcl , rllt
de str-ijd hct bittcrst was, ovcrlaugco tot lret liatholieke sclrof
aat: <lc oolzalli rvas hicr vcclal dc licfclc.
Gcncngdc huwclijkcn \\'tcn een bfon van vool.t(lul.enrle crticr.,
voor
rlerr kclkcr';rarl. Mcn lrad dit t674rceLls z.oo vaak r,nrlrrrris
vol(lcn, dat cf bcslotcu wcl.d ailll clcrgclijkc husclijl<err ccn cilr(lc
tc nrakcn, (iool' vul alle ongchut,clen, die bclijdenis rledeu, dc LL.loftc tc r,.r'agcn, dat zij zor..rvccl nrouclijk rlergcli.jkc )rurrclijkcn
zourlcn vcrrnij<lcn, sclijli zulks ook gcbcur(lc in cenigc licrlicl irr
Ilollaucl (:). Hct mecst rvertl <le invloccl van l{<xrmsche vrouu.crr
op ltaal Gcrcfoulrecrlc rnauncn gevreescl. 'I'ocstcmnring tot ricr-gclijke hurvelijken mocst cloot dcl kcrkcraad gr.gcvcn \vorden ctr
dczc uant ccn dcruclijk l)in niet in oudcr.troutv op, als nict dc
bekrfte rvcrd alclcgd, clat cle liinclcrcn in clen Gerelr.nrecr<lcu
godsdicnst zoudcrr u,oldcn opgevoctl.
Dc jonggcborcncrr r))oesten dus il dc I Icr.vormdc Iielk qedoopt
rvot'dcn. Nu rvoftlt ltij rlc I{alholiclien hct slcralucnt vatr (letr l)oo1_, zr,o
spocdig nogclijJi uir dc gebool tc toei:cdicnd, tcrrvijl dit bij rlc I Ier-r,orru,
dlxr r)loct gescJricclen iu cc[c oPc'nltaLc goclsclienstocicnirrg. l)it laiirrj
genreng(ic lurvclijlicn vaal; aiurlcitlitg tot aller.lci onaaugcnaaurhcdcn,
IJc lloonrschc rnoccicr gcvocl<lc l)airL r1c.trctcn niet gcrust, \1ir llirir
kiutl gcdoopt rvas, cu volgens tlc voolschr.ilicu rler. llcntrrurrlc Kclk.
nrocst drarruc(lc sor s cet)ite clltgctr gcrr.acltt \',rt.tlcrt. lltt sas
d;urLonr r'oor rlcn lier-kcraad orrnrogelijli zich in tlcze illtii(l lan de

voolsclu'iltcn tc houtlen. Il Snrctius (3) Slrrod:rle rxrl rn rrautiirn

Cap. lV: ,,r'atr clc II. S:lcr-aurcutcu des l)ot1rs cn tlcs .r\r'ontlnr:rrls ,
viuclcrr sc in.r\r't, r, cltrt clc cloop !l)()est t(rc{cllicll(! \'(r.(l.u iltecllc
opcnba[c gotlsdictrstr>cl-cniug. (b hct plattcland eo in stcdcn, lviuu
nict zoovccl pletlikatiin gchoudeu rvertlcn, zou nrcu cn dilg in clc,
l'cek aantvijzctr, [rila nict dan irr ccnc gotlsrlieustoefcuiug. tn irr
,

{l) }lirt.rLrni ovL! lcl tslu'ko..rrc| tot hu, yroegL.r oc,r ccu rekorou VrrschuurI
vrrrakto K.rlho)icjsr)c iiocL dcD dirkouoD vaD do jlren loart ou l&11) do rr2uctrLius tu tlo
!!tr | ,,wrdukec'rr!lo u)ottcn hout rot iijI yoorighu uttLllreo]sol.',

9)
Oct. 10?1. I)iobrloltownscourorurDoutron7:3;l(tur.i,:!)_lq:tcor.ri:11.
(i]) ^cta3
Svncdalo Ordour)rnl.iiirr oDdc ltcsolrtli:rr lol nul. dlD81, o[ gcrlordef Xert.n o.r,trr
Jt C|lr. Stlodus v.ru t lcrLogdonr (irlr! oll QrJt|tsctlltt, Zut0hou gs:roott)rt,,. Nu ordre irtl

.llooggrDro o |-hrirtijko Syuodo u;llgogovoll d(f Jo[. Amouus, ?rtd

drrl

l?J0,

,.*
.,i

-ldo_

Art. li: dat ook kranke kinclcr.en niet buiten de godsdienstoefening

en zulks om ,,superstitie" tc vermijden.
- blijkt cluidelijk,
Uit deze laatste bijvocging
dat
gedoopt mochtcn rvordcn

het uitctruktelijk
lerbotlcn werd, omdat de Iloonrschen het rvel declen.
Tcgen deze bcide artikcls hceft dc Tilburger kerkeraad her_
haaldelijk gczondigd, maar op goede gr.rnden. ls ecn kind stierf,
r,rir' hct een Zondag bcleefd had, tvas het nalaten
van den dooo
cen glurrel iu dc oogen dcr l(atholicken, in rvier mi<Jden men leefdi,
rvier aanntcrkiugen mcn rvenschte tc ontgaan, aan rvie men geene
gelcgcuheid lilde gcr.cn onr op het Gereftrrmeerdc geloofte
schim_
pcn. Ilolcnclien zou in zulk een geval de Roomsche moeder er geen
btzrvaar legeu hebben , ja zclfs gaarne zien, dat hct kind, vr
het sticr.f, door cen Katholiek geestelijke gedoopt werd. Geen
uoudcr dus , dat de l)rcdikant ook buiten cle goisdienstoefenrng
doopte, vooml rvanneer de Katholiekc mocder hci vroeg (r).
Om dxarcntcgen te voorkornen, dat kincteren un,i .r"formeerde moeders, die vr den doop mochten stencu, in,tgeheim
door liatholiekc vrocdvr.ourven gedoopt zoudcn zijn,.rnss51e; 6s2.
vrourvcn bij hct aanvaarden van hunne betrekking den ee<l
afleggcn ,,in 't:rssistccren van <ie Gereformcerde vrouwen met doopen
,,der kindercn hircr niet te sullen bemoeien (z),
(l) Uitrrehsets uit het doopboek do cseformeerdo Comeontoi
2 r\ug. l6f| eon kind gedoopt van paul nents
.Ioo"r; jilrs t]ir z$rt<boid vau het
.
I;Itti. mlrr r.et mee vallde moedcr. di6 vrr contrarle rcligie iiis,
on dmrom vrt lngo\yiligd,
:I) J:ln, 16r,, vrijdrg.yond ton vler uro is tcr ooreaeci
il;roo;;;ni,"
rr,
n6 popi't"'t ,ldD,a re oDtsran,,rn de rorcrre rn prcseniio
""
var ;;;;;;;;;;;ili";"
.

,"u".
nrt4n e):traordir:airlljct godooDt.
! Feb. 16i8, is ter o.rrcsacko vrtr do sreackheijt alor husvrourv:n om iton
DaDtsteD don
ltlllllt tc atoppn ir 't prtyoet gcdoopt.
2l Oct. j680 is op deu tsn Dijck (t oorscecko van don papqchon doop to
ontgsan)
godoopt hot

tid

van

Ja, rro a", gur"l,i.t

Dec, t08l' cer liixal van meostr" Lodor.iik v0n dr

o!saect rben do p1(psch nocder lltr heft Dtoeto; Inwilljgsn llummn In huls goiloopr ier
? Jlt 1682 is ter oorsscck: van dc
f,acpecho moeaer lub gedoopt h! kind vxD ttou
.
hrir Drcsidxr Joh. vaD optrusen.

2 Fbr. 1OS5 ter oorraece vsn do paopscho :noedor oo poopirhc pctF, lnzol1dorlloid
noedrs zuBter, die een ltop wis, n iirhtl k rn ,,
lanur'iiJ
,d::
4oopn
doot d pa[p, bulten .otsn va atr
h6t klnd YanJoh' van ophuijlen, pre'
tsrdoDr-schopen
.

i* irni;:j;,ffi;,,*,

o kerkmecster a*oon,,,, ,,lloot""

1;06, en kt d itoor do vcuoJlro)r tol

roo ve.."oohr,-srrud!,,*;,";;;;

;;;;'.:L'i"''#ij lli,""j"i*fi]L1"*

tD do lr.rk gsdoott. ltaoo do moedo, paps

w{n,cn t ijgo;;d;;;;;,",,,",
, l?c8 op vrijd:rs
sdoopr
wotln bi, abcntle vat dn *au' r",i
ooop'i."ii, ooo. ,r"
'ou
'
i:.:*,'*t

__.-...r:l +lr"l"tlr var aoo dorgolltoh vrooderouwoncd

bri'k! v6'(rdr ul, dlt dio vrcuw

Sii';""ljiJ,i"*

vr!

e, Nov. t?01 borurt oD ht(jo.

""i* ,r*o;"ii",'#i,i',l!,',r*t",

181

Kostte het dus veel zorg en overlcg onr dc jonle zicltjcs

Gercfol mccrdc Kerk tc rvinncn of tc bchouden, rrog vccl
mcer zolg vereischtc het vaak van dctr kcrkcraacl on volrvar;senen v<xrL
hun kerkgenootschap tc bchoudcn, Veelal rvas hct reeds tc lalt,
als het hun tcr oorcn kwam cn de predikant dcn over:;urg tot hlt
Katholicisme nog trachtte tegen tc houclcn. Tocn lcttc tlclJoclrholt, dochter van dcn rentmecster van hctklarticr van Oistclrvijli, o1r
het huis Moercnburg bij f ilburg rvonende, neiging vcrtoc-rnde afvallig tc
rvorden, rvaarschurvde dc vader rlcn kerkcraacl. I)c pt'cdiliatt slaagclc
cr, blijkbaar pas na vccl mocitc in, haar tc bervcgen to{ cclfl
ct'nstig na tc denken, voor zij dcn gcrvichtigcn stap ciecd en tracllttc
haar bezu'arcn uit dcn rveg te uimcn. Harc gricven zijn a|lus
geformulecrd: ,,Ie het daght hacr vremd, dat onscn Cirl,,,rrui zrine
,,kappe verlaten cndc ccnc an<lere rcligic aangevaard hadde cn rllrt
,,hij, Calvinus, rvas gegeescld cn gcbr-audmerkt I 2e rvaatorn l'ij. ciir:
,,ons voor dc warc apostoliscirc l{crli oprvicrpen, hct laatstc olijscl
,,door Jacobus bevolcn nict onclcrhielclen; 3" \yaafotn rvij tic apo-

loor de

,,cryphe bockcn nict aannarnen; 4" rvaarorn rvij dc bccklcn Iernicrpen

,,en hct teckcn dcr I{. Drievuldiqheid voor in onzc bijbcl schilderdcn ;
,,5e dat wij gcene crucifixcn tvjlden cn noclrtans Christns aan hci
,,kruis n in otuq huizcn ophingcn D vooLaan in onze Nicus-e Tc.i,
,,tamentcn schilderdcn; 6" tvaarorrr rvij het ranbicklcn clcr hcilirr:n
,,verbodcn, tcrrvijl dc Schrift rvil, clat rvij voor clliaal bidJcn" (r).
lVat de pledikant hiertcgcn aangevocrcl hceft, r'er.rtcltlcn tlt.
Acta niet, lvcl, dat ,,cen bittcr pacpschjongnran" haar ts'iilll stcrlitc
en zij voor de Gcrcformecrcle Kcrk vcrlorcl uing.
Als llijlage (z) ncmen wc tlcc brievcn op, dc ccrstt llcsc]rrctun

aan de dochtcr van deu schoolrnecstcr Adr'. van llccst, Jcnnckcn.

Zij had haren ouden vader en hlar gcloof vcrlltcn, rvaarop rlc
predikant haar in cen brir:f traclrtte te bervcgcn tcr'r.rg tc konlcu.
llaar antloord bcrvijst, dat zij zich dc bctr:t:kenis r':ur haar stalr
zccr goed bclust s'as. l)eze bricf is zoo gct,at, dat lret ruij roorkomt, dat zij niet zolcler gocdc hu\r zal scsclu-cveu hcbbcn. beid':
brieven zijn in hun gchecl in dc .r\cta opgsnomclt.
In de I8' ceuiv komcn tlcrgclijkc opzienbarcnclc bckccringen
niet meer voor, Dc :\cta zrvijgcn cl zoo gocd als gchecl ovel
(1) ctc obr. 1tt7:.
(e) zlo Bijlags r'.

182

slcchts ecn cnkclcn kcer is e nog vln vrecs voot 't overgaall naar
hct Katlrolicisrnc sprakc.
I)c bclijdcrs tler bedc go(lsdicnstcn lcvcn il rlic cclrw mccr

brocdcrlijk natst clkaar, nict allccn hier, ntirar blijlibaar in gchccl

Ilrabant en Linrburg. KnLrttcl rvijst cr: op (r), rlat iu clc :" hclft
vrrn de achttientlc ecurv dc lilirclrtctr ovcr. ,,pturlrsc)rc stoutiglrcrlcn,'
orrk in tlc synodeu vcrnrinclcren. IIij schriift clit uict toc aan <lc
horiding clcr Roontschcn, tlic r.an tlc mccr.dcrc vrijhcitl tal bc_
scging, clic zij langzamellrarr(l \.cl.lircgcn hacklen, .rvcl gebluil<
lullcn hcbbc[ gcnraakt, [lilar nlccl. airn tlc houding rlcr r.cgccriul t:n
airn ticn vcrntindcrdcn geloolinlrijt.cr (lc1 l,lotcstiultLju. \\,'at linuttcl
lricr in het algcnrccn aanlccllt, rvorrlt bcvi:sti!rl door hclgccn ons
tlc i\cta van dcn 'filburgcr licrlicraatl voor rlczc ecnlccntc lccfcu.
llr is ccn groot lclschii op tc nrcrkcn tusschcn tlcrl toon van tlc
,.\ctl vatr dc IZ en dc ccrstc ?j ja(.n vln cte r,olgctrdc ccutv, cn<lic
lan dc latcrc j:rrcn rlcr ISe ccuw, Nerg-cns urcer dic bittcrhci<|, <lat
scltcl<lcn <ryt andcrsdcnkcndcn : hct Pilirurtc is ct.af, 11c hilltstoclltciijkr: toon is vcrclrvcncn cn tlaardoor ziin clc fulirrutcn, u.rarin clc.,\ctn
oplcschrcven zijn, ecl saaic lcctuur gcri orclen. Slcchts ccn cnkcicl)
kecr kotnt er rvat lcr.cn itr, ltls cr t\t-ccdritc]rt itr r,zgrrz boczcrrr
lionrt. Tocn <le ouclc pr-cdiJiiurt Joh. Ulaerrs zic)r bij lict staun
tk.'ol cerrur hulpprcclikcr, Dicdcrr.ik van clcn Ileuvcl (:), Ilvirnr cr.
$'c{i tlvcespalt cvcnals in clc clirgcn van I.cntirtrttrts ct l{oLrrvcnirLs.
Vstr ons is vau grrxrtcr bclane (iiln tlc bijzontlcrhcdcrl vatr (lczc
nrccr inticme krvc.ties , clc u.t.ijving, dic r:r rru cn dal1 ontston(l
tusschcrr dcn kcrkcr;racl cl dcn (lrost : Dict rueer.J zooals in <lc
ri ceu\\'J over rvcrkclijke of vcrrnccndc lirurhcic.l van clczcn antbtclliliu tcgelovcr buitcnspor.ighcdcn clcr. ]iatholickut, lllaif _ ovcr
gcldzxken, voornamclijJ< ovcr clc boctcn, dic vorlr oi,ertredingc,u vlur
!tct ,clrtrcglerncnt betaald nlocstcl \rodcn.
Volgens <lit rcglcmcnt mocsten boctcn betalrl<1 u-ordqr vrrrr
allc vlceschelijkc gcruccnschap buitcl hct hu*,clijli, rve tc brretcn
tlrc't <lcn officicr, den aanblcugcr en dc arnren tclijkclijk vcr.tlcelrl
mocstcn wodcn. In cle tiiacr.rnie lcl<eniD.{cn vill(lclr rvc jiritr-lijlis clir
.laaruit voortspruitcndc gcldcn vcanttroord. I)c tlrost l,jetel r,rrn
Ilor,cn I'erzuimdc de eerstc jarctr dczc gcl<icl tc r,,crantq,ooLdcn,
{l) Dr. lY. P, C. Kruttel: Do r.)6l|lro,j der Nd.jrtun lJ,|tra Kr rrlnriicn ion rijrrg
npubll.l. Il dl: D6 schlttbd souw, blr.'Jrli on 2.96, ,s-Or,rv,r,lnso t691,
12, ln l1N,

dor

,'t JI

t..
ts

r83totdat hij in 1734 op last van dc lltl: No: f r2,:tS: to bctaalcle

aan de diaconic, voor I5 ovcltlcdingcn gedurcndc rrc(ctt irr;tt.
Dc kerkcraad bcwecrde, drt zij 1rog I5 gevallen tt,istcn, tvititrrtor
de drost gccn boeten vcr antlvoor cldc , ntaat zij clrc.rngcn toch niet
op verdere betaling aan (I). I)c lijst tlcr boetetr door deu tlror;t
opgcgcvcn is zecr rncrkwaardig, ook c.rnrclat wi cr uitzicll, (lat nict
sttcng dc hand gchouden u'crd aart hcL bctlrag rlcr boctctt in hcl
F)chtreglemcnt bepaald. Flen srnid bijv. betaaltlc 1o gld. co
bcloofde voor I5 ulcl. rvcrk te zullcn vcrrichtcu bij clen clr,,'1.
Flcn andcr zond t8 flcsclr l3ouraognc, ccn dct<lc bctaalrle t5 ':l,l
voor dczclfde overtfcdilg, \]aarvoof dc ijcnoerndc snticl:, '-1ltl, nr<,c.i
vcrgocclen, weer cell attlcr bctaaklc cr slechts 5 uld. r'r.,or. llliikbaar rvcrcl et rclicnitg gchouclcu rrrct clc clraagliraclrt rler zonclaats.
Dit Iiclrtrcglcment leclt ous velclcr, <lat allc tlou\rlusti.t!n
in o[dcrtrous' tttoesteu tt'ordcn ()l)genomcn, nict :rllcctr dcxrt t]r:
schcpctrctt, ntatr r-rol< door cien kcrkclaurl: clus ook dc l{atholicl<cu
nocstcn zich bij dcn 1>rcclikant en ccn cler ourlcrlin3cn iirtert
insclrrijvcu. Aan cle Roornsclrc g^ccstelijkcn u'as ltct vcrbocletr
iemaud in ondcrtrourv op tc ncnrcn of tc trourvcn, op stlrrlic varr
vclrvijdering vau hulnc standpliuts, en bij hcrhaling op stuLic van
vetbanniug. I)c aldus onclcrtLoulclen vcrbeurclcrt ceue boelc vln
too guldcn cn bovcncliqrr q'as een delgclijJie olrlcftLouw ouriilri.:.
Voor de diaconie sproten jaarlij)is r.rij belanllii)ic inkonr.tt.u toolt
uit de gcldcn, <iic dc ,,l{oodrsl:hc bruirlcn" irf vr.ijrvilliq in rlc
armcnbus dcdcn, irf volgcus taricf (in f ilbLrrg rS stuiier) bctaalrl,.r.
C)fschoon clit rcglcmcnt pas dcn rll'" llaar.t ri;, uiLg'.
vaar cligcl is, nocst blijl<baar rcccls vloegcr hct opncrnel inondc!-'
tou\\' voor dct kcrkcraacl gesr:hicden, maar vclen :toortlcn ct
zic]r nict aan. Dc
van dcn roen llasrt l52 klaeen r.terl.
ovcr ,,clat ongodclclijk^cta
bijccnloopcn cn bijcenzittcn zouclcr: ir cttr:li.jl<
,,getou$'d te zijn", zonclcr t*'ijfcl clociendc op tlic lruuclijlen, tlic
door de l{oomschc geestelijl;cn voltrokkcn wcr-lcn. l)en 3oen lrrn.
I656 wcrd er uclilaagd over de onger cgcltlhulcn , clic Lrij lrct opncmcn in ondetroulv plaats hadrlcn door hct or.crtollic lcl-.rluik
v:rn dratrk, I)at clc l(atholiclic bcvolking zich ccrst langzanr.:rhln,l
atn dczc hatelijkc bcpaliugcn vun hct Jichtreqlcnrcnt ontir.r'u.ierp,
zicn rvc uit het 'frourvrcgister viur L)" I-emannus. ln ItiSo zrjrr
door hem 3 hurvelijken i0geschrcvcn, in r(,5'
t5, iu t652 -- ri.

(1)

ob8 14

Jull

1734.

-184in

zr, in SS __ 49, in 165 _ 55 enz.

3t, in 165.1
- /)r',zr.zzri.bcstouclcn bchalv;
Dc- inkorrrstcn van dc
uit clczc iri<1c1,
uit (lc opbrcngst tlcr collectcn in <Je kcrk,.lc rrntsc,cnpenniuiu
1r.1,
rlc opbrengst cier busscn tcn hujzc van (lcn (lrost, cLn scci:ctaris,
rh:n oplrrvorster cu dcl preclikant, cn rrit tocvalligc b:rten, zooals
icgiltcn en erfcnisscn. Olschool dc lictlicraacl zich it clc ccrstcvcr_
cariering lq791gi nutll<tc, tlat de cliacolic gccn tocrcilientlc inkont_
stcrt zou hcbbcu cn r.cccls hct (xrg sloeg op cle goeclclcu
clcr algc_
nrecnc of [Iciligc-Gcc,itarrncn , hcbbcl clc cli;rkcncn altiicl oycr vo]_
tl,rcurlc rui<lclc-lcn kunrcn bcscltikkcrr, licrrls irr rti;: hlrlLlcn zij
ccrr brtig saldo van .1 :oc cn )rct volgeurlc jaa zcttcu zij
J- 45o
ol) jrtercst. ,\rrlc huisgczirurcn hadcleu zij slcclrts
Ofi:j.
"nk"tc
sclruou rle kcrlicr:rarl in (lc ecrste jarcn rtog ste cds ;Lan-.pr;rak
nralrlitc
op dc inlionrsten van tlc rlg-cllccnc arnrcu, hcbbqn zij diLiLrvan
1653

lrricr toch ;rfcczien, cll *crcl el tusschcrt c]c dialic.c' cn clc;rrr'

nreest(]rs dc ovctecnkorlrst gctr-ohLn, cllrt beiclc
ltartijcn uit h0nnc

inl<onrstcn hunnc arnrcn zouclcn ondcrlrourlen. \\;clclir (sinrls to)

t
riclcl cr uit clc diacon icpclningr:n jaarlijlis zclfs ccr.1g.5ss 111 619
Ileiligc-(iccstnrccstcrs (5) ucschonl<cr. I,len clczer. bciclc arrnurccstcrs

n,)cct roldcn'i de Plalikatcrr van dcn Gcrcfilrnccr.dcn

goclsdrcrrst

zijtr, ulr;rr hct l'as zulk ccn t.cinig bcgccrcnslr.aarclig

Postjc , ttlrt
cr zich nooit ecn (lelclorntcclclc voor. rlispritribcl stclrle;cr:
rvatcn

vccl iastL'n cn ccnc grootc uel<lclijkc vcr.antrvoor tlclij khcicl aan vcr_
b,rnrlcn cn ,,lc vcrgoecling rvas slcclrts gctinc. Bovcndicn vocr.(lcn
dc ( ie rctornecr.dcn als {ronrl vool. lluntrc rreigcring ailn, dat gccll
lloornsche mcc icts ,ran ilc lt. (j. .,\rnrcn zou vetnr;rlicl al.s
clc
,
I'r()tcjtantcn cr het bclrecr ovcr lrnclclcn , cn rlirt lrct tlus il hct
bclanl dcr arnten \\-as, dat liatht lickcn als I lciiigc-( iccstrnct:sters
bcnocrncl rvertlen. I Ict b;taltjc van ar-mmccstcr. rverd clus cven
rvcirrig
bclccltl, als in tic t7o ccurv <lat van burgcrncc,stcr..
in dc rccds ltecn)alcn gcuoemrlc ccl..tc kcr.licritirclsvcl gt(lc_
srrivr tor guldou txnroin ook oorrjosgot(t genoom,l) op dc otbrongsr
. ;troeno
.(,) Eotr*wart
der
liddol3tl gelegd.
Dozo welden some z4o ijketUk Dedccll, d.t! zij du
t,,r,ndrn, t,rtiexs, eLrz. ,.!, y{,r_
, .,12) Dircoiore
r.ochtcu.
lcmiis rr?r. rrL som.rr;! irL,, \r.rii, vF r s"i,,..,, ,;,i ,,;.;.,;,,,",,.,
rrs jr'el__!'ln r-rh:,icd n,.s slroovon, urL.tl. *,u"" ,r,,, .",,;;i;r
i.ir;,,,.'i,,:;. ,,,,,"
1lq
srrsD. Ir' 1ai8 heei de pxlikinr lnarefsteuuilg aeqeycn arD t,r, p",r.,t
i"ruu",
xog 2t m al atn groopn yan r tot 16 per3otlr)r.
"-",i

;i;

(',,,"* j:llt

l.'lo jarllr siuurd, vr.!r d djakeuur er r,e o'l,toll r]rluso rro

Ileljisr-Co!stmeosros r no{,me,r. ln ,te roki,j!c
*" tO,;, ,"""ii
*-moester nrg gnoond -proyirur doi tslo tqu
""" u
don arlro, ubusiyolijk.ithior gcnoonrL
-,irnrn,arlari

..H6ilig6 ceesl,.',

ing van (lcn rSu' -r", ,ar, -t-l:r

tcr sprakc, h'e

"ok tc houdcn. Ienmcn;ran
in stancl
bcsloot
de kerkmcestcrs aan te sprekct om dc gelden tc vcralt\roo!,dclr
voor hct luiclcn bij bcgrafcnisscn cn voor hct begr:rvcn o1r hct kcr.k_
hof. Het duu(lc tot t6S6 vor dic hccrcn hunne rckc,nin,: clctlcn
cn hct batig slot aan hunnc ll ote:,tantsche oPvulgers (r) ovcrgaven.
Wanncer rvij tlc kcrkrekclingen van r58r tot r624 vcrgclijkcn nrct
middelcn zou iiorncn om clc kerk

die van 1656 cn latcl - clic varr 16z4 tot 1656 z,ijrr vcdtvcncn _
mcrl<cn rvc natuurlijlt ccll groot verschii in inkomstctr cu uit_
jrvcn op. I)c offcrs in latur.;rlia, hoofclzakclijk oggc, nraar ()oli
bockl'cit, gcrst, lijnzaad cn spurric, boverrdicl ciclcn, boter cnsl)rns
vlas, komcn in dc laterc ckcninijctl nict nrecr r_,r.cr.. llchah.c cle
bovengcnocnrclc inliomsicl van luirlcn eu bcgravcn, olltvingcn
,,dc
,,kerckmecstcrs oftc proviscuren cler fabriic<ruc binncn Tilborch.,
na I648 nog ccnigc cijnscn en r..nt.,,, r...o,:,1iti., vo,I. lrct lrll(kcn vatr
stcenovens (z) cn voor lrct ingravcn van gcmccntcglondcn (3).
l)c finantin vau dc ,,abrycquekcrk" ziju cchter nonit
gunstig gewccst: gclvooltlijk nroest bij groote cptlrrties (lc kirs
clcr diaconie aangcsprokcn wordcn en tocn er in I76j ccn orgcl
in de licrk krvam, rvas clc,f z8o<.r, dic het gckost hacl, hoof<Jzakclijk
uit vrijr,villiuc giften bijecngcbraclrt , tenvijl cr. (loor (lc lidnr.rt(xr
jaarlijlis cenc som opgebracht rnoest rvorclen om cleu org:rnist tc
bctalcn ..- zijn tactamcnt was. roti gid.
clt hct ogul tt. under_

dan

tl0uoct].

lir zijn fiagmentcn ovcrgcblcvcn van ccne briefs.isscling rn

I680 gcvocld tusschen de kcrkrnecster.s cn dlost cn scheDerrcn.
rvaaruit rvc vcrnelnellr dat dc iD{czijtuDcn zicir nog irl r..r.zut Ircbbcn
tcgcn het bcialcrr voor bcglavcn cn ltridcn tcu bchoevr: van tlc
Gcr cfot nccrdc lierk. I)cn r.n
Juni 1652 ha(l I)s l.emannus ziclr
tot dost cll schcpcnen gcwcud rnet hct vcrzock, dat in Tilburg
cu Goirle , evcnlls in andcre plaatscn gctruikelijk rvas , ccnc
rccognitie ir:rn <le kerl< bctaalrl zou \vodeo vool hct begravcn
(r'oor ieder ljroot lijk r gld., voor lijken vln pcrsoncrr bcrredcn de
I2 Jaa 5 stnivcr), evcDals tlit voor dc llcformatic gebruikeliik was.
l)it rvercl dcn rI"n Juni r52 tocgcstaan; maar vclcn 1vaen over
(U

Do korkmllsters wrdon door doD drost,ts schoponn ou dn

t6rlitr i belomd
(2) Voo. rdolri ovcn van mo6r Lhr l00u00 sr""n"o t: r.tO.
Sf,j.'(3) Voor hot bourysn yrn en huts ofechuur o! gemcntogtond;
"-r,ninau.O
voor zoo;r ik heb

Iu.nnslr yiEalo!, xigi voo! hot l oultuur brDgu,

186

tlezc belasting ontcvredcn cn rvcigcrden dc bctaling, Toen cchter

,lc Raacl van lJirbalrt in 1654 zijne sanctic vcrlccnclc ;nn clc
r.csolutie ,r,an tlcn r ten J.yni l65z , rvcr cl hct gcr.:rarlijkcr ont tc
rvcigercn. 'loeu is Grobbcntlonck tusschcnbeidc gekonreu cn heeft
\\'eterl tc bcwerkcn, dat tlczc belasting zou ciucligctr en dat dc
lierk daarvoor jaar.lijks roo gkl. uit dc gcmccntek;rs zou trekkcn.
l)it geld is on{cr.cer viif jaar lanu bctaaltl cn tocn is hct opgchoudcl. ln t3o r', ocjlcn de kerknecstcrs de achtcrstalliger r 93o.
Zij besceldcn, clat het irl,cxtlclcn van clit gclcl door (le vrocgerc
Lctknrcestcrs, tlic ter:elijkcrtijtl scheltcnen wacu , vcrzuimd was
,,ortt t1e l.luonrschcn conrpluisaut tc zijn.,, Ik hcb nict kunncn
vindcn, noch in cic gcnrcentc-, noch in de kcrkrel<cniugcn, clat <lit
llcl(l nog bctr:Llrl is (t). L)e post ccnmaal in het vcrgeetbock
gcraakt is cr blijkbaar in gcblcvcn. I)aacntc[jcn zicn ryc in dc
rclicningenJ sincls r{i6r, ccl bclangr.ijkcn post \,iur inliomstcn, voort_
spluitenrle lrit dc bctalingcn voor llet bcgravcn r'z cle l<crk (z).
Ot-rli Ii;rtholiclicn licten zich in dc Protcst.ultsche kcrlr bcgr.aven.

I)c qcschiccleuis r.arr cic I'r.r,/, r'an 'l'ilbur.g is clo8r. Schutjcs

vr-,i uitr,.oerig bcschrcvcn iu zijnc nrccrrnalcn gccitcercle Gcschie<lclis
ran hct .llisdorrr 's- I I ertogenbosch (iccl V, blz. 7o5 vlg.) Ik kan
clalrbii uit tlc mij tcn dicnstc stlurutle br onnen u,cinig mcer toe_
\'{rrrl-en, dalr \vat in het voorgaitnrlc hicr cn ciaar is vcrmcld. Allccn
rrol rlit ; Schr.rtjes t. a. p, blz. Zo9, nliralit urelcling van ecne
nrxldisc hcrstclling van clc kerk, ten bchocvc rvaarvau f ilburg
fi1 1197 octt.)ot Jlrccg zoG bunders gcmec|tcgron<l te verl<oopcn.

IIi.rrbij vul ili iu.u, tlat clc kcrk tlel rie".April r595 door hct
,lanizecn van I)cl llosch rva.i alcbranci, rlat nrcu clatlclijk
u,cer
i. bcllonncn tc bout.err en rlat rlc nieu.ir,e kcrlr nrct rlc beicie
ti)cus jtr rl-l rl)t nict gcc(j(l was. r\l dic jar.en lrccft men cr
rran;1crr,erkt.

Na

dc parochickcrk :ran rlc l,rotcstantcn cn

uit clcn aarrl dcr zalrk gcene tlcltling mcct
vatr, J)at ricze kcrk voor hct lilcinc kutldclic Ilcrvornrclcn r.ccl
tc gloot uas, l;gt voor rlc hanrl. Zij hcbben cr riaarorn ccn clccl
varl !oor lrun dicnst algesrlrotcn. l)c or,cr.blijvcnrlc rujmtc rvertl
rr.+8 lirlanr

Sclrutjes nr;rakt cr rlarr

{j) ID U(,{j srril o $oor lcrje cc,rrertrnluttic ovr gevoer(1, woor zonrlcr resuliur,
f,iii kostni ri guklon- Ds srayen itr het koo! w;uoD .iuur.lor, Dotiao Inenschn
lifln''l)
bij de logralenis urdn lang iutdon r gld. per uur. Voor don u.rituo grootuu
&bij.nDtr Vartirus r|u tJouu)cl, is l9 uu goluid,
i

18?

na I68o vJor ccn clecl ingericht als sccrct:tric, nicttcgcnstaande

hevig protest vau dcn lierl<crarul, cn in 1726 is dczc sccretirric,
rvecr ontlcr hcvig vcrzet, nog aanzicnlijk vergrcrot. In 1763 lertl
er, zooals rvij bovcn zagen, ccn orgcl in geplairtst. In Jrrnuarr
tI
,",

ri
'1:

:j

{
itl

rZ95 wcrd, volgcns hct cloopbock, cle kcrk gcbt-uilit iLls firrragcmagazijn. De clienst cler Helvormden hacl il clat jlrrr sonts
plaats <.rp hct kastecl. In I8o9 gaf )<onhg I-oclcrvijlt van Iollatrcl
de parochicl<clk rran dc Katholickcn terug, cnkcli: rvclien narlat
hij in TiJburt gclogcctd was gcwccst (t). IIet lrccfL eclttcr uog ccnigc
j:rlcn gctluurcl, voor de Katholicken hun ou<le Ler Ii u,ccr iu lrzit korr<ir:n
ncmcr cn clc Flcrvor-mdcu ccnc rticurvc l<crk haclticn, nl. tL,t tS:j,
Over dc geschictienis clcr Iiathlllickcn liatr en bchr,,L I ili
zoo uitvocrig !rict tc zijrr als ovcr rlic (lcr l'rotestalltcn. \'qorce-r'st

blijkt, uit

)rctgcen hicr voor ove de Flerlor mclcl gcschlevcn is,

cluiclclijli, hoc de liatholickcrr \'ilrt \i:e{c c]c overheicl bchantlcltl rvcrdcn, cn hoc hunnc vclhouding tot dc llotcst:urtcn Nas.
Vcrdcr vindt mcn in clc licrl<clijl<e Geschicdcnisscn rlcs lJisdorrrs
daarovcr uitr.ocrigc be.;chrijvingen, l,)indelijk hecll IJ' Kuuttel.
in zi.jn bcl<cnd wcrk ovcr den tocstand dcr Katholiclicu onrler clc
rectls

vtij

Rcpublick, rlaalovcr tal van gc(cl'cns bij clkaal gebr:rclrt. \\'ccr

ter ilatvullillg van hctgcen anclcrcn rcccls ovcr dc filburl.che Krrtholiclicu gcschrcvcu lrebbeu, dcel il< hicr teu slotte no3 nre(lc,
s'at mijuc bronnen mij hierovcr gclecld hebbcrr. \\Iij hcbben lrovcn
gczicn, dat cr in'filburg sintls" I665 clicustrcrlarrn s,.r',1 irscltttrcn.
Vok:cns Schutjcs (2) k\vam er op hct Goilke in 1 693 ceD lccnrcn sch u ur kcrk, tcrrvrjl cr nog in hetzclfdc jaal ccn bcrlchuis ophet llciketulrczen
zou zijn. Uit clc .r\cta van clcn I2en -iLrli l69o echtcr blr.jkt, dat r:r

rry het Hcikc (rvijk Kerk cn Heuvcli ccn Kathrllick

bcclchuis rrtoct opgelicht ziju cu scl in dc onutir!.lcllijiie nabijheicl
var tl: iervormdc Kcrk; irnrncrs dc kcrkcraaLl beklaagcle zich,
rlat zij hct ziugcn van cle mis in hunnc kcrli l<ondcl hooren.
Iilijl<ctrs dc Acta van tlcn tn Jturi I69j wacn zij cr teeu lloe'
niet ln gcslaagd, dit berlchuis tc docn vetcll'ijnen en bcskrtcrr zij
zich cr maitr bij neel te lcggcn. I)us reccls siutls t69o moct er
ccuc scltuurkcrk bestaan hcbbcn. Of nu in t69S ccn antlcr bcrlchuis in gebr uil< is gcnome[, tlat vcrdcr onafucbrokcn tcn cliclstc
cler Katholickcn is geblevcn, tcllijl nrisschicl tlc ltclk, waarvan
tocn

Leec{s

(r)

Schuus V, ?9{, Kronioho r0tr Tilb g op U April

(2) t. lI. p. V, ?20.

lb.(yJ.

-188tl j"::" ran 169o- 1693 spr.akc is, wecr

vcrdwencn is, kanik
.d:
nlct
bc.slissen. In r6rlg moct cr ook cen
Katholick U"aeiiuo U"_
staan hcbben tc Iiockhovcu.(r).
Nici alleen irriiit",ig,l,f.
.la"*

rvcr<len schuurkcrkeu

opgcrrcnr; nret toestcnrming der ovcrheidspL'rsonen, die zich daar.r,oor cclrtcr

licten betal, ,r1". au" a.
Katholicke eeredienst rvecr jn het ,p.,rb"n; -;i,t;"n,
n.g sleclrts in schuurkerker:. huizcn ,rf ..r,",."",'ii"'ir,rlri,.;r.".n,".
.r""r
ccredien :t. vatcn iugericlrt, uraar rvier
,,p
,f", ,"n
l::l:,1
:]""or()cht
kelkcn
jelijkcn. llen mocht aan ";,".i;fni.t
clczc tcciehuiicn nicts
'crtimnrcrc', zclfs ccn gebr.okcn glasruit moclrt nict hcrstcltl \yordcn
zondcr toestemming van_ , clrrs zoucier
bctalhrg aan, a"
C).rk gcbcurdc hct rvcl clat tlczc
"r,"rfr"ia.
,
kcrkcn hicr.
.1,,,o i*.. g"_
siotcn. Ncden als repr.csaille-rnuatcgcl
"n
, tcgcl ecnc rvcrl<clijl<e of
vclorrrlerstclde ,,stouthcid" .ler lto,_,nisclrcl. "
ff"t Iigi u"o. j" fr",r.f,
n": rcgccrngspersoncn qcrnaklrclijk vicl our
van hunne
5,-,]*
(rc prakrittctl rcgen tlc tritocfcniDg
van clcn KatholickcD
llll.li:
.
cercorclrst *acn nooit i'gctrokkcn
misbrLrik tc mal<c, crt zich
aan alpcrsingen schulclig tc rlakeu. li,en , zooirls \t ii bo\ ,el gczicn hcbbcn,
op last van clc
L_. \,
,'".
.'..": tn tZ21 crr 1227, dc tractcnrelrtclr der
officiqren cn
sccfclarssen gcr.cgcld 1yc1ilc1l oru
ccn cilr<]c tc "',.].
make[ aan

v'ijrviJlige gittcn aan .li"

r"no,."n ,
,,,"n
lrtrgi13 gcrvaagd onr",r,t
o,Ji bcvrijd tc woldcn
van de rccognitics voor dcn Kath;liekcn
irl. llr"f
is waar gclulitc dit nict, nraar toch uisclrtc
"".c,li"nrt
du
..*.jg
alle recoglitrtn, .clie bctaald r|erdcu (_i). D"n
,n:" ""n"
:l:,":
.rall
luli
r7;o (4) vaardigdcrr tlc FIo: Io: ccn
tqviclrti3. .lif
ifirU;
wcrd
"i, ";,.
gcven van gcschcnkcn aan
.hct
verbodcn,
"rnbt"nnr'",r
"n
""."g"
[laar tevcls ncrd aan de Katholiclicn ccnc
valstc"-f
bcIasting o|gelcgd, aan dc rentmccsters rler gcestclijkc
g.,e,l.r.n tc
betalen, nJ. / 5o ja.rtij*s voor icctcrc
k",.il; ;;;;;;,; or',,r,"rr".
v-crbonclen was qt/ 75, zoc> cr o(.,1<
noj cen tlvccde djcnst rlcccl.
liovendicn zc.ru Let in hct vcrvolg niJ,rr"crr'rn

:]i
(Lc .lrcrjc'i] eerrc
uI( '::*1":i"t1..

ovcdreden , rli[rr v.u <lcn Raacl van

State afhangcn
tot prie;^tcrs zoucien rvorcler toegclator (5).
I

I rbr. l0!&
:r) Knuttot t. a. p, I Z}g vl(.

{1) ctr

(t) fiuit l t. a. p. II, tlijJssc

{{) cr. Pl. Book Vt,:tjs_gb.
t) Nltrttol

L.

& p. lI,

216 v,g.

Lc;iij

a"

1ri,,,,i."1i.;f,r"

, ;l;.'rr,.

",
rvcrcl bcpaald,

ii

:
i

i::

*
s
,a

i
Jl

.'l

]I
,,.

rli

:{
..{

t
g
a:

-189dat alleel gcboren Nedcrlanders err in gecn gcval lcclen

cener

geestelijke orde, vooral lict de Jczuictcu, tocgclrterr rtochtor woLdcn.

FIet volgend jaar u'crd lricrc,p ccnc uitzonrlcrinq uemaal<t voor clc
abdijledcl van somnriqc l<loostcr.s o. a. ook r.oor clic lan,l.olgcr1oo.

Deze rvijziging is voor. 'l'ilburg bclangr.ijJi, ornclat -folgcr.loo cr.

de kerkgift had. In dicn tijcl rvarcu hicr. 4 gcestclijken, cle pastoor
el dric kapclaans. Goirlc stoltl uict in betleliliiug met Tongcr.lor.r :
daar rvaren tncc scculicre gccstclijken.
Hoc nq clezc bclanurijltc r.csolutic iu 't al3cnrcen in rle
Generaliteitslanclcu gc\\,cllit Jrceft, liiru ili hicr onbeslrrolicn latcu.
Wat Iilburg aansaat ) r'alt cr o1r tt':nc botsirrL tc n ijzcr tusschcn
dc l(atholiclieu cn dctr clrost l)icter van IIor.en in ri39. Iinultct
ma:rkt er cvcn ntcldilg vau (I), cn rritr.<tcr.ig is cL ovcr geschr-cvcn
door Ddm. Il. Ileclis (z), dic in clc rclcgcnheirl g-c\t.ccst i-q d:lai.,
voor rnzage tc ncoten van bcschcirlcn, dic bij f;rmiiics bcL_usreu.
Iet gemeentearchicf ztvijgt cr vull , (lc n)tulell van rlrost cn schc_
pene[ van dicu tijd zijn vcrclrvcnct cn onclcr <ic br.icr.cn en iossc
stuklicn hcb ik zclG gccn en)iclc zinsirclin! op rlit leit sc\-on(lrn.
In de rcsolutic van dcn r9e' JLrli r73o rr.as ook aan dc oiicicr-cn
opgcdragen, tc rvakcn tc{cn bedclaal.tcll, -\Ll \vcrdcn cr. iu r7.i,-r
tc Tilbur-g gclden gecollcctccr.d voot cenc bc(lclaart naar. I{er.claar.
IIet doel dezer bctlcvaart \!.as onl (lc ,,voorspr.iurk cn clc tusscircn_
,,komst van I{aar, Llic g-cuocmcl wor(lt: .5'aJ iy'irtt:orult, I}c1.tot:d
,,der klanken , in tc locpcll crr r:\,cll als rcc(ls r or igc .iar en lesclric.Ll.:,
,,rvas mell rn oDze sta(l voofllclllcns ccDc bcrler.lar-t te olrdcnrerrrcrr
,,uaar dc zoo gclieldc O. L. Vr.outl vlLn liclclaar', tj). Dc llo:
N{o: l.raddcn nl. ccn plaliliaat rritgcyaardigcl ()rTl tc \\,akcl tcgcl (c
,,pcstilelltiaale zielitc", dic in Holualijc cu uaburigc irutdcn,irecr.schte-,
en dicntenucvolge wc(lc1l trrct z\\,arc stlllLiu betl;:cigtl ,,rlc berle
,,laals, lantloopcrs eu insonclclltcijdt rlt: piLcktL.aalcltlc joorlcl ,
,,inilllncll e1l voulvcll , haar gcncet.cttde ltrct ltct coL)pctl cll \,(:t_
,,coopell vall ouclc clcedclcn cn r.oclclcl ,. Spocclig tLrar.rra l.er.r-ltn
r:au \vegc de Statcn oitcubare gcbcclcn rritgcsc:heveu ()nr clc r\zil.
tiscltc pest af tc $,ct-crr. llct is van liatlrolieli starrrlltuDt uitsrclteuti
te vcrklaren, dat zij hct nict lictcn lrij dc otliciteic gcbctlcu rlo<,r.
cle Ifo: llo: voorgcschr.cvcn, ulil:Lr (llt zij clt: r-oorsil.aeir r.al tlc
t\io11]emaaSd .qingcu iuroclrcIr. llaar vru clcn ru.lclcn
ltaut, betlc,
(r) I. r. p.1I,:?.t.
{!) Yerspreidectukker)uit(ieCcscl)iodanieyn li ,Lrrgdo,,).I|.vrrot,iuLtstrurcl,tz.l_Bl.
(3)
T. r. ]).3

-ro0varten \\,aren verboden cn

ook het collecteeren voor Katholieke
doeleintlen. Dc drost trad

):1"."--i:,;i'*'"-lli;
zcer zekcr zal tot ziin strcl

jl"l1.'"",'d:;:::"":,:l:
r::::;

ongcteckende br;;;, " ";;,.."-,it'"""1:r;::,

at was het ro jaal r_raar dcsen rlag,,. Niettcsenstaande
.lll-e.|ld:
arre aangervcndc mocitcn rvcrcl.
de- b.i.f..hrl.iu"-,
,,r";a,,i,:i,u,i;
,,'9-:,:ll:,ll
grappcnnrakcr (?) .ri"_""a,
J1".
i",_,,l*,, "",l
u.
,,r\ilulr trr-licl| wilde aanstokcn

"*

,r.r, ,r,,",.*."'. ,,";;

I;39.-nrac'tigirrg

il;

ll1;* f,ll#'i;u

nil:-!l

(z), te'roccdeerc,,,,"g..,i J.'.1r.",""r,'

tcgcn .krceg
::11]],::':t)et pJakkaat
.dicgenen, o,: i:" rre.c,,|lcc r"uu.ln *u.u.,,
vi)rscns
r.an dcn

il;;;;:' : ;1",*J:;:,:J: ii,"::":i;;:,;:

:: .1::
illu ll:.;
lorstcn , Jan Corne

.l,o

iu

utsa.r's

eIr Statrs va' lJcur<lcrr

g.tung"n';:r$.;;r
;rrl:"t
h1 d
a;i ;; ;;",,' ;r il l;: 1:l;-_:
1,a",
tot,-scvan*enisstnr'r .,*.u",.''oi",i,ili',':::l
'tu"r,l"n

;*

l:,.:J:':
-_-,

.,

*"'.

t,.' lttccn tijd

btijkt

heb ik rvci'ig nrecr kurrnen

vilrtlen. Uc.

het nog rvct uit oc.'turen

van;;;;; ;;";;:,,",,",,,
:li"i::l
.1.,*
cn Katlrolickcn_ zich niet
'rlr t1'otestiultcn
o:l:lr'clen, nr*r. ron rr,,t"i,'g",,,u;';J";.r-,,";.,,;""r.
"f, frrr"i"*,.li1," U",,
;j1.:"
.'rcn
lad gc.lccrd clkaar tc ontzren.

"i

I;
''";1, Lt, *il,;
*" ,lli
,;,,""li:i:;
-""'''
:;Lt*

wesos de'xr

v!

een corr."ta

tol ."n

r,ft,colBrs

Bij lagen.

t93

BIJLACIE A.
'l'rans1;olt van dr:n DolJ'eu 1..1n Tilbolrh
GoerL: onde Dluencu nritten Tr.rlk; r,ln Vcrr
loen rnit llou hiuon hcerlicheytklt. irogr:rr
endo nedelcn, chynsen, visschet ien ol) wiu iLn.

den te lossen

u)it IIII''

ouden scirilderr

lk, bt ucder. Arnt Stxrt)ciart, (iarcliacn dcs conl.cnts \.itn {lgl

rrryltlcrbrucclcren iu s-l I crtogeu br rssch e, doel cont lllen lrrJ ,l, rr,
dat jli gcsien encle gehoir.t hcbbc or.crlcscl cnde lcmstclit: qr.cx:r
minccrt cnen goeclen gansscn crrrlc gar.cn br.icfl sondcr l.rsucr (.1)rt,.
ongequcst, wel bescgelt mit g;ursen cncle gar.cn scgel <icsglrcr:n.
dar clie briclf op sprcct, sprckcndc vau .woird te *,ojrcl irls hicr nrrc
bcschlcrren staet.
Johanna, bidcr gracicu Goods Ilertogvnle van l_urernbourg,
urercgrevinne clcs heilichs lir.cx,
docn cont allen luyden, clat t'1'r.oirons, on-se hoir cude erftLellamcu
Scgcven hcbbcn elcle geveu mit dcsen brier.c onsen getrouu.en ltaclc, Her.cn
l'aurvcls vu Ilaestrecht, voir hcm, sinel hoir encle nacomclilqerr

van Rrabant, van Ll"rnburg cntlc

t.

voir tti,rduJ,se orde -ttatcr-ycst/tt sc/riLtt, die hv ous vcrleit enrie

gelccnd heeft, iu clen sclroutlrctambachtc van tlcn lJos::che r.rnsc
Dolpen van Tilborch, van (]oirlc enclc van Druenen quclc oic rlen
'follc van Vcnloen rnit irllen hucreu hceriicheydcn, hoc"1.c
crrcic
ncder, rnit allen brockcn, fi)riitcn, grotc cnde clcene, nit nruucn,
chciuscn, Lenten, rvalaucleu cn visschcricn, cntle rnit allcr: enrlercrr
lruelcn toebehoirtcn, hoc dic gclclcn sl,n in natcn ot' in drocgcn
crde hoc dic gcnoempt z_r,n, gcl;,.ck rv.r. crtdc onsc vorr.;uler.ctr tlic
tot hicr toc gehou,:1en hcbbcu, n1.ct s tgcscher-den clan ailcen't hoif
van Gicrsbergc toebchor.enclc rler Abclisscn vln cler Canrcr.cn, dair
wy onsc hcerlichcyt cude l.echt anc bchourlcn, behouclclic oic ons
ouclcn clolislagh in deu voir.sz. dotlrc encle sjncn tocbcllrir.tcn, cnclc
onse beclc als 9115(: gcnrel'nllrnt ous bctle ghilt, nrit voirrvlirclcu,
dat ltccr P:rurvcls voirsz. eude sinc En.cu tlic voir.sz. rlor.pcrt ruit
huereu toebehoiren cnclc dair.toc zln borch te Veuloen,,or,,u,rr
ende van onsen Erfllfcnarncn I lcrtogeu off IIer-togynncl viln lJrilbant alle rvegc houden selcn cnrlc sclruldich zvn tc houclcn in I_ecn
c[de ons dacr aff docu alsull<en dienst als cctr n]ao s:ne Ilercn
ll

-r04-

r'

schnldich is te doene ende en selen here pauwels van llaestrecht

voirg. uoch syn hoir ende rffgcnamen onse liedcn in den voirg.
doqrcn mit huer toebelrolrten geseten niet mogen haudelen noch
vueen bu''ten vonnis noch reclrt van zaken, die te vonnis staen

ende selen se veantrvcden ende bescuddcn van om.echt ende ge\t'out nae hair macht, bchoudelic dat l{ecr paurvels voirsz. ende
stn en'en bynnen den voirg, dorpen alle ondaet der hooger heer_
lycheyt aengaende, die jn dese dorpen off in hueren toeehorften
tcvallen selen, rechten mogcn op haers selfs conscientien omme die
ondact tc verdriven sondcr jcgcns ons dair acn te miscloen,
Oik hebben rry verlecnt ende gcgeven hcren paurvels voirsz. ende
silcn Iirfgcnanren voir ons cnde onse nacomelingeu, dat rvy rrr
egheenert tatr onsen dorpen, r'n onscn schoutethscalte van Oestcrwyck
gclegcn, en selcn doen leggcn noch latcn heffen enigerande .folle
dan dair nteot vall outs gegcvcn heeft, dic lreren I'auwels voirg,
ol sinen erfgenamen schadc of hindcrnisse aen sineu f.olle te
Vcnlocn, die hy jegcn ons nu vcrcregen hecft, <Jaegcn (?) mogeu in
celligel mannier. Ende so rvannccr tr.y olf onse erven willen, mogcn
u.r' die voilg. dorpen mit hucrcn toebehoirtcn afflossen, alle wege

bynnen veehieu dacge nac sinte trIcrtensdacll in den \,-illter. mittcn

voirsz. vier duvscnt oudcn francrycschcn schilden offmr,ttcr rveerdcn
daira, beheltenis hcren Paurvels cndesinelt ervcn hucrelt I entcn, rechtel
cnde foirfaitcn, die hen dair op dicn tyt verschenen sullen syu, dic
zij heffen, hcbben cndc behouclenselen ; cncle, die loesnissc gcdacu, rs
voinvairde, dat hecr I'auwels cncle syn Erfgenamcn heul voirg.
bou:'ch tc Venloen weder hebben selen endc behouden sondcr
manschap dair af te doen, ons oft onsen nacomelingcn, het eu zy
rrrit harcn rviile, gelyc heer l)aurvels clat tot hier gchoudcn heeft,
:rllen arglist rvtgcschcyden; in oirconden rlcs briefs, dair rvv onscu
zcrel iten hcbben tloen hangcn, gcgcvcn te lir.usscl XVIJ rlagc in
troventbris int iaer onss hcren, als mcn schreeff dusent <lrie honrlert
ser.cl en tachentig, in kennisse der rvairheid so hebb ic, brucdcr
,\rnt, Gardiaen voirsz., den zcgel mynrc Gardiaenschap aerr dcserr
brief gelrangen in t jaer ons heren dLrcent CCCC .,.,. ,"u",, ,r.,
tcn dertienstcn dach il Augustt.

Onderslout; pour copie collationnce par le soussigtrc secrctairc

de sa majrd l'Imp. et reine et grcflicr de sa chambre tlcs contl,ics
ert Ilrab;urt, was gt'ltlcni : I{. du Caye. In ndrgiut, sltntl : Coprc
getrocken u).t dcn egistc der vcrpantle lreerlychcdcrr ,t zc.dcrt

1
196

rjo6

getecckent

IJ,

berustcnde

in haare nrajr" Rekenkacmer

van

Ilrabant, folio zz, .r, .iras gerru/li.?/,/ met ecn kcyscrll,k zcgel
van quttre, sols rvaar.op gcsclucven stont: Transport van clen tlorpu
van Tilbolch, Gocrle cn dc Druncn mitten tolle van Vcnlocn mrt

allcn hueren heerlicheyden hogen, ende nederen, chynsen, visscher.ien,

warandell etc.

Copie van

3r Oct. l79I ,

berustende

in het

Gemeente-archie.

'

l.r

...

.:

-196BI.'LAGE B.
Antonius, bider Gracidn Goods Hertoge van Lotharineen,
van
Ilrabant ende van Lyrnborch, Mercsreye des hel,lichs 1t1,ci,
aften
den genen, die decsen brieff selen zien, Salut, ,ry
h.bb"n'ontf"ngen
die oetmoedige bede rau onscn geminden l)irk van llaestrccht
cnde 't versueck dair aff voir hem gedacn, van onser
,i"a u"r,
Ilruessel , iuhoudende hoe rvilcn onse lieve
vrouwe ende noyc,
vrourve Johanna, Hertogynne van Lutzemburg ende
van llraband,
dair godt die sicle aff hebben moet, in h:rn<Jcn sctte
mit har.en.
oepencn brieveu heren pauryels van I:Iaestrecht,
ridder, sincn vaccjer
eude na hem sin hoir ende nacomclilgen voir vier duyscnt
oude
vrancryksche schilde, die h1, haer geleent hadde
cnde rlcyt, die
dorpe van Tilbor.ch vau Goede en van Druencn,
mit h,ecrlicheydcn,
renten ende allen anderen toebchoirtel, in nranicren
en op conditien
volcomelic verclairt in onser liever vrouwcn
en _o.yin op"n.n
bricven, dair op gcgecven XVIJ dage in novcmbris
i J"n ,"-_
onss hcren du1'sent CCC .n,J" ,eu ende tachcntich,
O,; #*"
dorpen. mittn toebel.roirten, wy overmits
des pays rville wileneer ge_
maict tusschen onsen lande van l3rabant
,1,".n zijde, cncle den
""nbegcerte,,
landc' van Vlaenderen aen d,ander, ende dc
*n "n,fa;"
statell ons voorsz. Iants van Brabant aen on,
ledacn, nae clooden
onss liever vrouwcu ende moyen geheelic enJc
al weclcr aen ons
geslagen hebbcn, d'rvelk Dirk van Haestecht
voorsz, in grootcr
schaden comen is, ende noch veele meer souclc,
uair hcm d-a,r op
van ons niet versen en worde van renre<Jien, clair
hy ons octmoedelic om gebeden heeft, wair om wy geneylt tot synre
bedel
ter versucck van olss stad van lJrussel voirsz. deu selve Dircende
virn
Ilaestrecht geset hebben ende setten mit desen bricve
r.l dic vorrsz,
D<-rrpen lan Tilborch, Goerle endc Druelen rnit
heur en toebchoiften
voirsz., gelyc hy dair in sat, eer wy die aen ons sloegcn,
nae in_
houden onss liever vrourven en<Jc nroycn brieven voirsz.;
ontbieden
dair <-rm ende bevelen onsen l)rossatc, onscn Schouthct van
tlcrr
Ilosch ende allen andererr richterelt ende dienaren ons
vor.rsz. rarrrs
van Brabant, dat sy Dirck van llacstrecht voirsz. clcn voirsz.
I)orpn
nrit heuren toebehoirten laten vrcdclic ende r:rsteljc gebruycken,
ongehindert ende ongelet, nae begryp der ocpcnen
iri"u" on.r;
lievet wouwen endc moeyel voirsz,; in oircontlcn dcs bricfs,
dair
Ivy onsen zegel acn hebben docn hangen, gegevcn in onsc stad

_197_

van Rrusscl XVIJ dagc in Aprillc in t Jair onss hcren I\CCCC

ende XIJ nae Paesschcn, .,\ldus gctcikent bv nrinen l:ercn
tlcn
Hertoge ter relacien van U cnrle van rnincn he,.en clct l)rr.rst,
hercn Henrick van llergcn cn(lc mynen
Jonckheer van t\lontjo.r.crr.
!V. Bont.

Copic van

jr Oct. r79r, bcrustcndc in hct Gemccntc_archic_

-108BIJLAGE

C.

Meuorie van sedert de Revolutie in r.len

jaare 1794 geleedene schadens of privatie
van pecunieele voolde'elen, recognitin en
rechten, aan de heerlijkheitl van Tilburgcn
Goirle vr-rlgens contract van koop tleugdelijk
sutnmo Ju le cornpeleerende
.

De heerlijkheid van Tilburg cn Goir lc is bij koop cn dus

titulo oncroso aan den heerc G. S. van l{ogcndorp

ovcrletairrr,

rnet alle dc voordeclen, rccognitin cn reclrten aan <lic hcerlijkhcirl

gehoorcnde cn bt contract ourschrevcn, voor eeric somnle virt

(niet ingevuld) (t). F)n is vcrvolgcns bij succcssio.e sterfrcrallcn
gedcvolvecrd en vcrleeden op dclr tegcnsrvoordigcn IIecr I). J. F.
van l{oogendorp van Ilofivecgen, zooals zulks voll<omcn in corrfcsso
is, en ook lcgaal kan bcrvczeu rvordcn, Ondcr. tlc pccuniccle
'i'oor<ieelcn, rccognitr'n en reclrten aan deezc hccrlijkhcitl gcaccrocheerd en gehoorcnde, rvclkcr gcnot en uitocfening zcdert de
Rcvolutie var^ rZ94 is opgchouclcn, bchoort:
I 't Schorit- of Dostanlbt, 't gcen door dcn hcer. s,ierd
begccven op eenc jaarlijkschc rccognitic of uitkccring van /8oo.rlelke uitkeering of recognitie zedcrt den jtnrc t7<;14 tot heedcn
toe, zijndc dus een tijdvak van 14 Jaaren, tel) oorcchtc, en in
rveerwil van alle aangcrvende devoiren nict nreer r's bctaald gcrvorden cn rvaardoor alzo cloor clcn tcgcnrvoorcligcn hcer en zijn
Fl- vader in den tijd cenc sclrade is gelcdcn van l[l](X) {uklcD_

:. Ilehoordc tot gcmeldc I Icerlijkhcirl lret ambt

sccretais, stokhoudcr cn aslagcr

van

of afhtutgcr, door den gLor.rtva<lcL

van dcn tcgenwoordigcl hcer in derr tijcl aan rlcn hccrc Isaac
Bles uitgcgeven, bij contract van den r4en Mei t724, ol) eenc1aarlijksche rccognitie of urtkccring in gcld van, z5oo.- cl mcer
andcrc conditin bij dat contract omsclrrer.cn, wclkc uitkccring of
rccognitic zedert den rqo Nov, van den jaare tZ94 tot hccdclr toc,
zijndc dus een tijdvak van bijna t4 jaarcn, tcn onrecbtc cn rn
wcerwil van alle minnelijke cn gerechtelijke intc|pcllatjcn, nict mccr
is vt-rldaan geworden en waardoor alzo dool dcrr tccgcnsloordigcn

'-irr

7-rrocn-

-199heer en dcszelfs vadcr in dcr tijcl ecnc schade is gclcdcn

/l[0

I
j

i
i
I

. i:'
I
I

van

gultlcn (r), buiten en bchalvc nog ccne sonrnc ran, 37 r r : 5 : I

door ziju E. op tlc rccognitin v\n r7g2-r7g4 nog dcugdclijk vcrschuld, dus /371I :5:8.
3 Het burgcmecsterschap van 'I'ilburg, brcngencle jaarlijlts
op cene sommc van roo guldens, onbetaald geblccvcn zcdert den
jaue t794 tot hcdcn, dus 14 jarcn, makcndc {1100 gulden.
4" Ilchoorde tot voorsz. heerlijkhcid de verpagting van dt.
breul<mecstersplaats van Tilburg cn Goirle, door clkanclcr jaarlijks
opgcbracht hebbcndc Scr..- cn alzo in r4 jarcn als voor nict
hcbbcnde kumretr of mogen verpagt rvordcn, beclraagt de sclraadc
hierdoor veroor zaakt 4200 guldcn.
5 De beijdq vorstersplaatsen van Tilburg bragten ictJcr
jaarlijks aan recognitic op eeuc sommc van z4 glcl., rlus zaamcu
/48.- welkc ook zedert 1794 is onbetaald geblcvcn tot hcctlcn
toe, bcdragende de schaade hierdooL yeroorz:rakt ii72 gulden.
6" Betaalde de gemeente van Tilburg l.oor recoq-nitic aan
den heer jaarlijks ccne sommc yan ,f t+6.- rvclke zeJert 179.1
meede niet meer is betaald gcworden, bedragcnde cleeze schaadc
alzo 2044 gulden.
Ze Genoot de hcer voor het cligcren van schcepcncn van
Tilburg jaarlijks eenc sommc van / 6g.- rneerie onbcta:rlcl scclcrt
t794, dls {052 gulclen.
8 Genoot de hccr voor het eligeeren van sch,:ircnen van
Goirle jaarlijks ecne sommc van
f t4.- mecde onbc.taalj ais r uor
dus 19[i gulden.
Veroorzaakende alle deeze rveclerrechtelijke rlanbctalilgen
te zamen de Importante schade van f l\g4itt:5:g e\.
Boven en behalvc dcczc pecunicelc voo.de":icn,
j(jcoilsiderecrd als ccn gcvcnrcdigd derlornmagenrcnt voor. dc uitgcsch(rotcnc
koop-pcnningcn dcr heerlijkhcid, mist ook cie hecr.
hj l.""t.,t .,u
de aangenaamheid vau cle aanstelling van alle tlc
bovengernelde arnbtenaren, als ook vau .lc anderc arubtcrrareir, .rvclkcr
aanstclling
met gecne pecunieelc voordeclen ,,,un l',i,k"".,n"
.schoon
ol rccognitic
vcrgczeld, cchtcr aan dc hccrlijkheid vcrlinogt rtirren,
en waarvan.het allessints billijk rvas gervcest volgens koop-contracr,
(l)

Dozo schtdo

ls t

10000

to hoo8

(2) Dozo so|tr is nstuurliik ooh

borekeu(.
lfxlo0 te !oog.

_2oo_
dat de kooper altoos bleef jouisseeren, immers en ten minstcn totclat hij. ook deswegen behoorlijk was gedeclommageerd geworden,
gclijk de benoeming en aarrstlling van de bijschooimeestJrs, vande

klap-rvakers, den eijkmeester, den keurmeester en den doodgraver,

Dan gesteld, dat de benoerlingen en aanstellingen van alle
de voorschreven ambtenaren, als tot de regalia of heeJilke rechten
behoorende, als vervallen en met cle orde van zaken str4iig
mogtcn
rvorden beschouwd, en als zoodanig nict mcer vermogten
rvorden
uitgeoeffend, dan nog volgt hier gcensints ujt, dat d uitkeeringcn
of recognitin door de ambtenarcn aan den hccr betaald, wordende.
geconsidereerd als ecn geevenredigd dcdommagcmcnt ofinterest
voor
dcszelG uitgeschootene pcnningen, daardoor mcede vervallen
zouden
kunncn gerekend worden, te minclcr vermits dic aanstellingcn
op
die voorwaarden door den hccr zijn gedaan cn cloor den"aange_
stclden zijn aangenoomen cn bij behoorlijk contract of
comnrissic
omscl:rc'cven, rvaaruit van zelv volgt, clat de gcbeneficieerdc
ofaangestelde ambtenaar zich tot clc voldocning aarvan
vr.ijrvillig vcr_
bonden lrcbbende, ook gehouclen is in all gevalle disuitkiering
of recognitie te voldoen, en dat allc onttrekking daaraan, onder
)u"]f
l.:t"*t ook, tegen alle principes van rccht, cerlijk_ err billijkheirl inloopen en in foro conscientiae rnet geen anclc-rcn naam
als
van dieverij kunnen bestempcld worden.
I)at d,eze non voldoening der gewoonc uitkecr.ingen en re_
cognitin nict alleen hoogst scharlelijk cn in de gevolgin
ruincus

voor den hecr lan Tilburg en Goirlc zijn; mao. da"r. en b,lvcn
dcs te smertelijkcr, vermits andcre heeren van hcerlijkheden
van
alle voordeelcn aan de heerlijkheden verknogt cn

lehoorencle,
immers en ten minsten van allc pecunl.ccle voordcclenlouissecr
cn,
wra-rvan
heer van TiJburg en Goirlc zich op eene allessrnts
-de
nederrcchtelijke wijze verstooken bevind door moedwillige
krva"rd_
trouwighcid van dicgcencn; rvelke zich ten zijnen kosten
schaclen,
teegcns hun vrijwillig aangegaan contract en commissie
vcrrijken,
't geen nimmer zal kunnen worden gcprevenicert, als aoo,
,lccrcct van Zijne lajesteit den koning van llolland
(le
omtrent ""n
agtcrstalligc recognitin, crt voor het vervolg, terwijl.
minnclrjkc
(rr gcrcchteltkc interpellatin vrugtcloos bevon<Jcn ziln,
cn procc_
,hrrcs oycr dit sujet al tc langclurig, r uineus, kostlaar
eir <loor
chicunss van dc practijck et honclqrcl an(lcre cxtnvcs
itl (lcn
rn der uitslag zeer onzeker zijn, tetwijl echter cle
boofdzaak,

..

.. de voldoening dczer

201

uitkeeringen

of

recognitin op zich zclvcn,

billijk en rechtvaardig door iedcr. rcchtschapen cn cerlijk

man moet worden geoordecld, immers en tcn minsten tot tijd en
wlen dc heer van Tilburg en Goirlc desu,eegens zal zijn gededo_
allessints

mageerd.

Dit

stul< berust ontlcr de papicrcn, mij door dcn heer F., l)aauren
welwillend verstrckt cn dateert van r8o8. Zie uoot blz. rg.

!.*L:...l

- 208

'.:l

BI'LAGE D,
Yertogh ofte rapport int corte van
de
.oesotgnes
door peter

van Gils, secretaris

van Tilborglr c.. a., als gedeputeerde van
den
qualtiere vrrn Oosterwijck, uijt krachte
van
sr.;ne comnrissie, gedaen ende
aengewent
soo aen hirere ho: nro: de heeren Staten
Generael, deu llaedt van State, fret
tor Admiraliteijb, alsoock de heerencolieg
hael"e
no: mo: gedeputeerden tot de sirecken van
de I!eijerije, ten eijnde dc ingesetenen
ten
platten lande vrij ende libor, snder
eenige
inlantsche passepoorten ofte attestatiJn
souden ilogen gaen, sten, rijden, hun
hant.

wercl{ n'el en , gewin ende lentvruchten

insarnelen, \'ercoopen ende verbrengen
van
d'een in d'andere plaetse binnen de uilterste
wachten ende comptoiren van desen staet.
opdat alsoo cle molestien, die daerover
de ingesetenen dagelijcx door den guarni.
soene van Heusden ende anderen wierden
aengedan, eens mochten ophouden.
De voornoemde gccommittccrcle, sijne commissie
vercrc{cn hebbcnde, heeft hem rnet goetvinden
de heercn compaunten dcs quarti.s op tlcnvan12.nde
l,*n s,nt. 1.'5, Septcmber 1656
mct <len lr""r" out"out.th ' ,run
Helvoirt gctransporteert binnen ,s Hcrtogenbosch,
ve_
gens de aen t vangeq sollicitatie seecker
hccte
aldaer ter fine vollcdig bekentj te gacn spreeclten
cnde
naer desselffs advjes tlc saeckc te .ii.ig"r.n,
den wclcken
alsdoen verhicclert sijndc egeen finacl ;dvie;
he;ft c;;rcn
geven,
doch versochte den volgenden tlach wederom
.
binnen te .rvillen comen,
" " welcken , volgende. de voorsz. gecommitteer<le hem aldacr iterativeljk getransgoteert hebbcnde, heeft sijnc
Edt

.,

*203_

geconcipiqcrt ccnc lcrrisonnccr(lc r.cluestc, endc gacl(ic c)ncllssicn soo ilcll djc van
Alphcn, Nlocrgcstcl cnde anclcr.err gc(lacn, tc rcquucren.
l{en sept, 1d56
l.lnclc- hecft sich alsoo r.rp dcn r4"n clitg rurcr
lphcn bcgcvcn endc aldlrcr cen sccr favorabclc attcstatrc bccorrrcn.
l5on
,
Itcrn (lcn I5cn dito nacr locrgcsicl cn<ic_ altlaer
'
mecle gclicht ccu ccrtificatic sccr (lictrsticlr [()t (lc
sitcckc.
16r ,,
I)en
t6.n
Scl)tember
o1r
hct
scltrijvcrr
"
r.an <lcl
voolseijden hccr ulrcr dclr ]iosclr gcr.crlcrr, die lrct crrn_
ccl)t viur re(lllcstc rnct ccni(c strrcken in dcsclt noo(licll,
. hcm gccontrrrittccr.tlc hccft bchanrlicirt, rvrclmctlc hii tot
bcvordcringc rlcr sacckc sijrr rcijse acngevangen irccft,
entlc alsoo in rlcu llagc gcar.rir.ccrt sijnclc, hccft hcrn
daermcdc nrct eelcn brieff van voorsclrlijr.cn acnstonts
gctlarspotccrt bij dc btocder van <len voorsz. hccr, dic
aeuranr nrijn hecr Ilrakcl daerovcl- te sprecclien cnrlc
sijnc Iadt de sacckc op ltet gcvoechlijchste tc reconrnurn_
dercn , 'tgenc oock alsoo, is gcschict, cndc hecft alsoo
ntet goctvinclcrr vart den sclvcu hecrc, clc lequcstc tot cirie
distinctc r.eijscn I'crandcrt cndc oock ccniqc rcsohrtin
op de gri1ie van haerc ho: nro : op ,t stuck ticr liccnten
jemaleelt, gclicht,'l u ijclcnde tle voorsz. re(lueste itldus,
.r\an etc.
\\rclcke rcqucstc mcn clicnstich r,ollt ccrst over tc ge\.sn
bij dc prcsidc r';rn opgemclteu hcct, tliur ul.o,,
".rr,,n,1".
hccr rvas gcan-iveert, rlic voor mostc gacu, hcelt
echtcr
hij , gcconrrnittccrcic, onlDlc tot cril)editic tc gcr.aeckcl
cnde nict larrgcr vr-uchtcloos tc blijvcu, gct.trdcn gcr,oucicn
dc voorsz. lcqueste Dircl. r,oor!.acnrlc sericua" rciourn,a,r_
zirr ,,
" datic op dcu 25en ScPtcntbris ()vcr tegevcn, cnde aLsoo
dc l,ll. NIo. hccrcn llarlcn r.an Statc oor<Jcclden, dat clc
voolsz. fe(lucstc ccl.st sou(lc nlocteIl wcl.(lcIr gc,proscntecrt
aco harc lro: nro; , clie tlcsclvc ;rlsrliur s,e,lcr op hen
aclvics sourleu scijndcu, is (lcn titcl allccn veranderi
cn.le
270lr n , tlcsclve op (lcn :lzen dito
tcr v<:rgatlcringc van h:rcrc
ho: mo: overgegcveu, traer rlat hij, Lccornnrittccrrlc cenigc
heercn dacr oycl nrcnclclingc gesproockcn ha.1,1", ji"
wclcke nacr c-yarninatie hcbben
Soctgcvonden en verstacnl
gevondcrr attcstaticn van

_204_
dcsc-lve nrctte bijlagc

te verseijndcn acn opgemclte Ed.

lrecrcn den Raedt van Stale,
n"
r\drriraliteijt tt Ilotterclar
"l.r".t
".'f.'r".
-,.". -..,.n , ornme
tc dicncn

llo.

berjcht

c'jc

van hen

oA,r;...

linde nacrclicn het

-besondcre

t":

bericlrt lnrr dc voosz. trvec

colleg.icn tJoor. Iracr.e

':

voor\,.._ gecumnr ir1".r,

ho: mo: lj(r.cquirccr.t

t" g",ruut.lrl.;';"'J;i

]ll.ircqucste met alle de

dt:
stuckcn, tlie ."", n.ni.liiAi.r,
\r'accn, tc ctpiccrcl, onrme
dcseh.e .tpij"n p"r besloten
het collcgic tcr. .,\tlniralitcrji n.
;;;;;;
llr-:.tt.
,"""der
en hccft
alsoo op het spoedichste .L ..i*i,r""f"
i.(lu(stc rnett(.n btlil:aclr rcl
dc l_tJ: ]Uo: h.",.;
van Sta[(. ovc{uge\.(.n, die ,le.clvc
hebbcn tc.tclt
.r\a(ot
ril
1)an(tclr val den lrt,cr. -Btrkel ornnrc
tL- visitr.rr:n, tc
cxalntqeeren en te doen lapl)ott.
Soo- \rilnnccr l:ij, gecon:mittccr.clc,
hcm vcrvocclrt
ncoDer)dc brl s1n F,dr, d(.Dsclvcn
ernstich tot favoriLblt.
cxpcditie versocht, clic antrvoolcldc sulcx
bj
ntet
sullcn [lancqucj:enr cloch clat ,r.r"n .i.t
"lj;;;;;
op-tr"t
,te.
spoedichste soude bcgeven nacr Rotterclam,
jfa"".
expcditie tc becomen,
"^
2(jn

0d.

Endc hceft hcm alsoo

Rt-rttcrdanr begeven mctten

g..,,,',n,,,0",

oyr den zon October nacr

v<

;iu;::'';"j:'::',fi:,

"ru "",.
gcnl.rcmdcn
hccr ten eijncle

var dc missivc uon h"", ho-,

rrr,r: aerr dc hcercn ter Admir.alitc,jt
rriet ovcr. t",:"r*.
s'rn,l, r aiv<.rrcn* sijne lidr te hcbbcn
g.rlrrro.k";," *;i*,
dat utt die redcnen entlc ooclt t'u' allc rlc
hcercn uijtgcnomc* t!!.ec crcrselvcr nbrarr,
nritrccrcic sijne reijse,,,,,,r, :';"i";j,.,i;
hccft endc aldacr dcn 4e" clito gccomen
srjnde, dacr_aff
rall)ort biIrrren Oostcrwijck geclaan.

Voorts op hct voor-qz. schrijven dcn

5.n 6.dcn IJosch gercclen, cnclc alsoo tc s"tr,".
if,
"1". hecr
l:.r:':
oc voorsz.
vcrnits

sijn vcelvoutiigc occupaticn nict

nacr bchooren conde gcsproockcn rverdcn,
vcrsocht clcn
volgeu,lcn rlach rvcljcrorn binncn rc comcn,
trcnc bii
hurn -lljoo is geclect.cr.rl, als rvannccr
"*l,rj:"i,;;:
van alles in't lange mondelingh tc spreecl<sr1.

*206ct

6sn

sn

,,

Den 6u" dito een missive van Croesbeccl<

be_

comen, rvacrbij hij notificcercle, dat <jc

hccrcn itr dctoc_
comcnde weccke collcgialiter sou<leu
vegadcrt siiD. en(lc
<lat dcrhalvcn noodich lvas tot vcrvolch
", .""Jii rl..r.
te comeIr; dcrhalve dc voorsz. gcc(]rrrnrittce
(lc ]lclr tot
dien cijnde op dcn 9en October rveclcrom
clerrvaerts bc_
gcvcl recft, encie aldacr gcarrivccrt sijncJc <le
rnissivc
van hacre ho: mo: in tlc vertaclcrirrge
or"ra.f.r.u,
Daer (lat hij alvorcns tlc lrcclcu ,,,on,l.li,rl.
u",l it.

kgenhcijt

,,

zlon

?3en

g?cll

,,

,,

dcr srcclie \.olcourcu,ru,l"rri.ht ,,,1,1",:.,lu.n,

""
doch alsoo hij uicttegcnstaendc crnstig
vcrvolcb :,au
tt gedacn, tot cgenc e\pcditjc conclc gcracckcn, rr1r
is hij

gctrootdruct gervccst hen ol) dcn :ren'()ctolr"l.

,r.",1",.
olnme uaer den liagc tc bcgcvcn, cntie
aldacrtc licirtel
hct advies van den ltiruclt ,,,an St"t., ,,a.,,.
U"1
IoeD ditar tc voorcn \!.ils
ijcfurneeld g.rr..el.t,"i-,,j,
w.:.ren.l.
van descn Ilhout, ctc.
tu"ttu, ad'ics, als gcltccl frv,rabcl, hii o1r dt.rr
:3 n
,,^.-,
Uclnb(r ilcrr hat.re hu: mo: ovur.Liri .Ici..J:r.r
b.rrtffun.
Ieprcscntcet secckere rcqucste, lraeroll bij haer.c ho :
lllo:. gcnoncll is clc rrtecleglrelcic rcsolutic,
cnde tcn
n)rssrvc aen het collcijic tcr l\drnilalitcijt
gcdrpcscbecr.t,
ten. crjnrlc varr op het spoeclichstc a"r.".,". 'nar;.,,
t"
rvillen llrctun locconrdD. rrclcke rrrr,srr.u
irr Itct c,,ll..,.it
'.-rop.den 27en dilo or.,,r.-J,jg q1.( 11 zijn(l(., rucn
.,,,,
i;;
pr:ditic hccft conncll gefaec]icn princiPacl
,
sijndc, soo sckerlijck bcriclrt rvicrclc, ,lat gccilLrscrt
acn sccckq.
yr'rent !oor- het obtinercn
vrl ccrr rcsolutie rtror tl,.:rr
qtlirftlere cclr recoglritic bclo<ift, cntlc
noijt q,:ggy1,n 15

ge$'ccst.

:ioll

Ijndc is ,t voorsz. ittlvis

Nov. de|r her.c sccrctaris

vcr'bcr, rr,esc'd"

ccl.st

uijt llLutlel

riur

il..ji"
"J;l',,.'::l":jl l;ll .r,...

mon<lclirrg r.crhacltlc, clrclc clat n"rUi.l

r'"r.r,,"u

de Itr!{csctelcn hacrc vruclrtcn allecn nrit clcijlc ,to,

,tL,,ur_
titcijt. s()udcu I.og-en vcrbr.cngcrr, rlocir
riat ,ir, *,:,,,r,.
qualrtitcijt r'nllrDdschc passelx)olt soudc
tnoetcn \-crd'll
gelicht,
trtct rvclcli lttlvics ric

\.<rt)l.sz. l1ecoll111ittccr.tle

henr nacL

il

.206:jj

6+n

dc'n l{age begevcn hcbbende,

tselvc naer rccommandatie

li6v. olt den 6en Novcnrber.

"";
ho: mo:
r'""n

.tl

;",r";;r;;"'J.

_"-

"

,n
::.".i^lii'
(iu
vcrj-Iidenngc gclcscrr zijlde, ""'i"r""..i',
ncflens hct ad, u,ur
tlcn llaedt van State gestelt is
in hanclen u",r- a.,1" 1"",
Gent ende andere haie ho: mo:
g"J..o,"".i* ,., *
saec.ke_ van de llcijerije,
omnrc te i"i Jr",,
rcsolutie hicrnrede verthoont.
"tc.,,.f*.,
fira"
n*.ji"r,
a"
voorsz. heere seer tardijff is omme
.f" O" .rrig", frli
cle hant te nemen encje aot r,t;
g""onr,,iti.ero'i"ur"lijck ccnige ryeecken vruchtel.r. i'*
g-oi" ."-.,"" .."u,r"
hcbbe' moeten blijvcn liggen,
;;;r."p;;;'
;. g"r.aecken_, soo is hij te
"1".,
rade gcwordcn
,"
tcnde de saecke aer
"ra.."i"r, f"_
r,o". k u.,,or
i: ::: J:l
",,, il"'J,'.t',
nant, oock \?lr
celr antidotate ta paas"[t"a"n o-u"a a"
sollicitatien van de

tff

":

*n n

tegcns die,""
9en November wedc
bi'ncn Tilborch gecomen' als
wanneer hij tot o;:
van sijn gebesoigneerde
heeft rapport *"0".n.'tt"tttlt*

h",';';:tl:::,,t::::ili.;,.::

l)en r4.n November

een misr

;#;:: ;r::::;, ::'$

.*,
l,1i_l,o
",; ;;;;;::: ffJ;.:fi ;i:.
\vtcrdc
ng'n,,"r^.';;;;

lnlfr
cscusucrde

de voorsz. c()mmis

aengcdacn,
rSeD dito wedcrom een nrissivc
van denseh,en becomen,

l)cn

2te

"

lvaer hij anclcrmacl schrijt, dat ,1"

.,oo..r. hlc'l
cn coste gedi<porrccrt wcrdor <lc bcstrignes
":i
I' (]cr
:j llar)t tc ncr)tL'11, hetwelcks
ul
hcnl, Sccotnmit tc;;(lc,
nacr voorgaend advies van c,
ge'cn hcet, h",r, t ;,u,"n oJrtt:rl
:,::
hcer tc. vcrvocgcn op <Jen 26en i"",
n".r, i.r,
l,?1.t*ccnrch addcs tc
cundc
bccomcn aan dcn hcelcn ge<lcd..^ quarticrs Nijnrr.gcrr, rgcnc sijnc
.l,ttlt acu_
l::j::-1,,"" ,irect
j.enomcn
bij den ltecrc Gouverncu:. te cfluct u ecj.cn.
volgcnde cJe voorsz.. g.lcomrnitteertie op
dcn
-_ --&1.k"
Nl,veglfcr tsclvc van sijn tVellirl. tr..ft
U"o_"r,,
l;*
rvacnnedc hij naer Nijnregcn vencijst
is, code dacrolr

3lolr Nov.

201

aen hem sccr favorabcl voorschrijvcn :rcn den hecr van

Geuclt gcaccordcert, hctrvclck Jrij op clcn 3c.n dito ael
agent van den lJroeck heeft toeccsonden.
Ende alsoo dic van Heusdcn in hunne concussieln
bleven continueercn, als hebbcndc onder aldercn trvcc
voleus acngeslagcn van Jirn Andriesscn in Uclenhout
endc dcsclvc bij sententie verclacrt van gocclcl prinse,

doch alternatieil dat dic mct vijftich gulden souclcu

mogen rvcrden gcredimecrt, soo hccft dc voorsz. gecomrnitteerdc ltenr, tcn vcrsocckc van rlcu vooLsz.,lan, binnen
Ilcusdeu gctranspotcert cnde aklacr bekent gcmacct
de lcsolutie varr l8 Julij 4o, \\'ler bij het 1;laccrct
rvaerop dcselve hacr fundclen is itgchouden, cloclr en
is den heere commartdeur dacrnrede niet gcnoccht
geweest, tercij hcm dcsclve resolutjc orisineel oftc l'el
per copijc authentiicq rvicrde seblcecken, dic <lerhalven
ontboden is ende acn sijne litlt dacrnacr verthoont, dcnwelckcn excipiercndc scijde, dat hcrn clcselve bij haclc
ho: mo: selffs mostc togcsonden rvcrden, alleer hii die
condc acnnemel, rvaclop te radc sij gcrvorden aen dcn
agent voorsz. te sclrrijvcu, tcn cijndc van sich in clct
nacme vall den quarticre claechsgcrvijsc acn Racclt l':ur
State te prcscnterel, o[une te hcbben cstitutic viln dc
r.oorsz. vijftich gulclcn ende anclcrc pcnningen ntccr,
door dic van lleusden soo nu als tlau gckncvclt.
Wclcke lcquestc den l{acdt lreeft q..octgurrrrrdclr
tc stellen in handcn van den hccr courmandcLrl cndc
crijchsraeclt, ten cijn(lc r-eu rllcr tc{cos binleu :lcllt
dagen tc scggcl hennc rcclencn, cljr rsclcl,e acn hcn
gecommittccrt sijndc , tlcsclve t()t noclt toe ntet haclc
cottcussiclt hcbbcn gcsultcrccdccrt cn(le is dc vcxrlsz.
rcsolutic hem gecorrun ittccr de riotr dcn agcnt <.r1r dcu
2-1en

"

3D Dec.

24eo Novclnber. tocgcsonclcn.

I)cn derden Dcccmber notificatic ontangerr r.:ur

den agctt, dat hij lraclclc bccourcu de rrissjvq dcs
tlualticls Nijmegcl acn dcn lrccr van Gcut, als oock
clat tlc brourvers n'edcrotn rvocltlctr, <loch dlt ousc
antidutalc rlacr tegcus ltch.

Dcn ." dito insgelijc\ schr.ijvcu

becouren, dat

_208_

ii

:,r,,

D(o

den agc,rrt rle rr.?l-^i1,-l

.r.n hic,re ;;,
,Jrer.quartjer Nijmegen a.cn
c'ehandist
hacldc, rlie uulrrer
lust *,';-.;, ;;';"::"t
"'L chi scen
,*
*.'a""..
Den icn ?l'^T ':,
r"arr clc tlcbvr,ircr, "t"To"t uederom schriiven b
t'""t

geene cspcditic,.1-oll-.o"u
j"

:,1,,

""i""o"tul';'ff:i

"",,.."i;.r.r"-u;,:.,;:"",f,,:*::,",,,1,"",,,";,oin.:i,," ''",,
Dcn .11"n

:il;;j;,.,.*,,i1:'il,.i"J::,_;'i,J",,.,I:,;

tot gc'c'c

r.ro, u,,,','1'.ltt--"--tacnde
Is contlcn

soo

t"niii,

iicbrirclrt *o'dcn".r.,,rt"tt
(nnrlc
'
33,rr.'*rs.,r"""i'*'r
ncm(tt.
strlcx ,ir hi cur)teiucK {(.'eccssir cc, ,' "1:.::
Itacr 1o: rno, t.,,".-,.-]1"'LsL -(raeruyer Icqucste aeu
.l"n t,',u,-.,."t,""r';l]':::::"":'. die alsoo i^ ptiretsc van

g.sur.r.ogccr.t crc.
hecr
,i_
ljlill 1Tol",
r,ccrt u,cuc,r
ccrstcn dc **k
or'nJilll,i'lJ';i::]'""
,{n r
l)cn 36"n Dcccrube
u{.ent va' dcn l;l-J.li] 1L"'en nrilsivc van dcn
'. maeckcrrde,
onttangen, daerb;i h-kent

Van der S,.".,

h""t"n' ot'

,,,, d.

ooi fu:'""""

"','i,,|'

ll'.lo'dcn '

is ge*ccst

uo'--t'u.."

:1.'. dc saccrrc
r-ctstretrt ltaddett
ievereu ",,i"o..,
copijc tc
";:,]]:ji,-::::11..i.J,,,j"
tvae'bij het
'an ,r. ,-.'r,1,'.li'"'
jacr-c 164o
1'l'rtcaat
va,, ,lc'
i, ,,,*.i]""'i' trtitsradcrs
oocli
nris5-i*c
v.^

tor ,ur,

cle

tlc rcslrcctive guLlVcr'rcLr.s

cn(e conrmanclquLs-ll,i.i"".|',,:
,,r:::.:,.:f] r'csPectivc
sccr ravo'xbcl
sijn<lc, sulcx ;"il;
(nnltlc acll de grlLllc
:::::ilt:tr'
uijtcon)st
tc twtlclcp

is.

rrrct

Ja'uari
op de vcrgarlcr.irrsc
,,".., '-l:.t
.3un
(reu
:652
quiu_ticc,
vi
voo52 1", a,,,ll ,t"^,,
'.n
l'ictlc
v'ornocrurle'
i;,,.,,t" -t u"'r
gctla;ttt' ctrdc
naer<lat rlc
"l1lll"'
'apPu't
"]",il
hetn van zijn

u.

bt.,oig,,""rJ. """,'.,lt ...tt'int'""ten

vcsoctgevo.d'r, oui'"')".
.lt.bb"n'1","i-''"
t'" 1:|]l:''"'
vo'rrsz soilicitatie
bii lrcnr
voorts door ."hr4u
d(tr.irg(rrt vandcnutocclvarr tut tot ri, ,.":1^o:"
soudc rvcrtlen
Ar'^o<.r de ,,""-lll"nl
t!']-.,"u-unllntcrt ol' ""tu.,tg"t't'
de jotr{str
vcrgacdcringc
,ro,,

s*1"*".;r:,r","1'i".1.",

o;;"';i;;;;,ni;::l:.l

-20etaris binncn Tilborgh in qualiteijt als gccommittccrdc

van densclvcn quarticre tot weringe van :rllc con_
cussicn der militairen, cnde tcn eijncle l,an tht
ijeder vrij sonder attcstatie vau d,cen plactsc in
d'ander soude mogcn frcqucutcren, sijnc
cn gcrvin vcrhandclcn, nacr rapport vanSc\flssen
silrr gc_

0eD JrD. 1657

ton

,,

bcsoigncercle dcnselvcn daerovcr hcbben bcclarrclit

cude velstacn, clat de toorsz. sollicitatjc trrorts bij
scluijvcn aan dcn agcnt van <jen Broeck, r.au tijc.l
tot tijd tc docn, soudc rverdcu vervolcht.
Naen'olgcns wclckc rcsolutic de voorsz. gcc,rsrmittccfdc de saecke 1:el missives metten v.r,'sz, a-jctrt

wtcrgenomen hecft, ende dicnvolgens op clen 6un

JarrLrirrij
t6i7 vatl den voorsz. agcnt ecu missive ontlarrgcrr,
dacrbij notifi ct:ercndc, dat niettcgenstacldc sijn contirurccle
abeijt, hrj tot gcen apport in d,cen oft d,aucler collcilic
hceft conuen gcr.aeckcn, enclc mits het vcrtleck rarr
tlcn
hecr van der Stccn (le stuckcn rveclerom iu hantlcrr
r.;rn

dcn heer. Iiaesfelt souclcn moetcll comeIr.

Dcn ton Januarij u.cdelom cen nrissive bccorrrco.
.sacrbij den agcnt bclicnt
rnaact, dat hij clc stuckcrr 11c_
liclrt cn aerr rlcn hccr l{acsfeklt o\.elet,crcn sou(lc, cn(le
hceft clalr bcncfcr.rs, ovcrgesontlcu copij van hct;rtlri..s
vau dc heeren tc A (inlil.aliteijt, rucclcbr engcltlc, tl;rt nrr:rr
ntct eenije cJcijnichcclcrt varr d,ecn tot d,au(ler s(,u(lcll
nrogcl lrcqucntercn sotrdcr passeport, ,tgcnc clc
Lcr:r)rrrrnittecl.dc aeu <len hcer. llooftsclloutcth Ire"ft g".,rnrntrr-

nicceft.

u,n r

l)cu r3." dito

rvcclcLorrr ccn rnissivc ontfanrlen, siclr

<len inhou<ic van cle vool.glcnclc,'nret bij_
vocgllltc, irlsax) dcn itgcnt vcl.stacn hadde,, tlat aen
cicn
hccrc hooltschoutcth tioor dcrr liacdt r.au Statc
orn ecnich

rcfcr.ccrcudc

tot

bericht u.as gcschrevcn , tl:rt tlcuseh.cn ge.o,nnritt"er.l"

sich bij sijn lldt soudc vervocgcu our li sch.c
bcricht
o1t dc bcstc nranicr.c te concipierel, ,tgene
tlcnselvcn

alsoo hecft gctctueett.

t{n

,,

Dcn r4"n dito ecn rnissivc trckorncn rnet notificarrc,

rht den agcnt oltborlctr is gcweest bij tlen hccr llar.on
r.an
Gcrrt, dic lrem aenscijdc sclrr.ijveu vrur .1"
p.ori,r.i"
G.l-

lt

:i

-210derlant ontfangen te hebben, waerbi

de bervuste saeck

sijne hoochedgllreijt was gerecommna.ert,

ten nensien
nrede Interest lijdenje .*., .na"
dat derhalve de stucken metten alleree-rsten
l.r, t
Racsfelt souden wer.den bchandigt, ,tg.n.
""n
"a,
ut.o g.r"t i"atir,

de provincfe voorsz.

:i,on

,"n.

d ie

aennant mettel

D"n ,o.,' ::::t"l^1':]:'

gccreputecrde *",,

""'*"oeringete

leggen.

J':""::""ii;.lil,,tiili

{:een r.appo hadde gedaen, doch dat

sijne })di
ecn schriftelijke mcmorie van dc mate
a., gr"n*-;r,
<ic Nleijcrije hadde versocht, die hij sijn
n, troOa.
behandicht.

:ri.tr "

Den 2.+"" dito heeft cleu agcnt geschrcven,

dat de
lreer Racsfelt noch
vcr s ocrrt, o
,"",, :ff ;:
..;
dat sijn l.)dt",gclicvcn soude op .t spocdichstc
ziin advies
over te rnaecken, cndc alsoo hct atlvies rvas
affgesonden,
is 'tsclve met consent vau den voor.sz. here ho"oftofficier
$cder tcrugge ontboden, tcn cijndc van dacrbii
iiets te
voegen, 'tgcnc tot dielste van den quartiere sor"rv.""n.
Welck advics op den 3oun clito acn voosz, ge_
<lcputeerdc teuggccomen is, tlie sich aenstonts
bil den
voorsz. hcer schouteth heeft vervoecht, ende
tselvc advics
door sijn lidt eenigermacte tcn dienstc als voor
ver_
andcrt, 'tgene door d,selve gccommittecrde dcn2tendito
N.cder nacr dcn llagc affgesonden is.
Den 3un l.'ebr. dacro| antrvool.t beconrell, met
notificittie, dat alnoch geerl ral)por.t rvas gcdaen
ene dat
d'andere quartieren rvilden versoeckcn geralen
vtijdom
ran dc liccntcn.
I)co fr"n dito schrijvcn beconrcn, dat <l,heer.Racsfclt apport hadde gedaen ende de ses p.ovin.iio on"
versoeck toegcstaen, uijtgenomen die van Hollandt,
dic
ovcgenomcn hatldcn ,tselvc in den hcuren te corrnu_

Jl;#:,"X"",*ff:ffi

.,4!n

..

t'"b.

r.idlr

J)

niceeren.

1&l "

l)en r3"" dito bccomen bericht, dat <Jc saccke noch

stond in jjs<lem tcrmjnis endc dat clc hcer van
Or_rdanr
tlaer over in den ltaedt van Statc ontboclet was, die

sijne soldatcn seer verschoonde

'
1?n Fb.

-ztl-

Dcn r7." dito schrijven ontfangen, dat de heeren

van Ilollandt hacr advjes ltaddcn ingcbraclrt cn<Je ver_
clacrt hen te cotrformercn met hct a<lvics van de
adnriralitcijt, 'trvclck dc ses anderc provincin niet eu
hcbbcu u.illcrr volgen, rvaaroP dc zaccke gcstclt is iu
hanclcu van cenigc uijtten liacdt van Statc, rnir5.J;r(lcrs

dc gcrlcputeerden van dc tespccticve adrn iraliteijtcn, r,cr._

socclienclc daeromme, d:rt voorsz. gccolt)llittccr-dc opt
s4retlichstc souclc ovcrcomcn, 'tsclck aen tlcn hccre ltooli_
schoutcth gccomrnuniccert hcbbentlc, heclt Lcoordcclt,

tiat sulx nict sondc kernissc cudc pcrnrissic v:rrr rlc

antlclc lcclcn soudc ntogcn geschicden, 'tgcnrl ircl (i(rl

a!cnt is genotificeert ntct rcconrmantlatic etc.

I)cn 24." <lito schrijft (lc asent vcl!.on(lc,rl te riin,
dzrt dc qccornmittccrdc niet o\rcrcotnt, uotificecrtlc clatl

2cr) Muirt.

bencffcns, dat de gccommittccr.den hacr a(l\,ics soudcl

hebbcn ingcbr.acht; Itcm dat de gecomnritf ee l.(l\r,r \rul
d'andelc cluafticrcn op 't stuck tlcr brourvcr ijen nicr
spcciacl soudcn ovcrconen etc
I)cu :.o Mar.tij $'e(lcronr schnjvcn beconrcrr, rl.rt
gcnc 6nalc rcsolutic val tlc hcren, niettelcnstlcnrle itilc
mogclijlic rlebvrriren , Jian rvordcu uijtgcrver.clit.
l)crr roo" lccr.t per nrissivc colrijc lcsolltic, irr
tlcscn gcttomcn, o\.ct.{csoltden ntct r,cLsocck, {lxt ic,lDrirl
overcontcu soudc.
l)cn :ljen dito, dat dccsc \rccclic niel.dcc (l;jpositic sor.r<lc vallcl. cntlc (l:!t rlcttcu ecrsteu <lc r;rr,rlricr.cn
ratr de tLie quar.tictcn sou(lcn \\.or.(lelr bij <lc lrlnr 1r
rlolllcll , \\':tcl-toc trorxlich *as, cl:tt ijernarrt (rv(.f(iuirnl.
l)cu /en .,\1lr.il cerr missivc tcgc[s tlcn gulrr.rri_
socle \:alr lleustlen scer. fiu'or.lbcl r.oor dc ecnt,,rijotc.
l)cn roen ;\l)r.il van 'tgccn r.oorsz. is r.xpf(,rt
gcda r cn lrij dc cotrrPartDtc[ dcs quartiers vcrstiterr, dtt
lllj gcconl nrittccl clc tlc voore. ruissir,,e pcrsonclijk acn
rlen Lect conrnrandcur cnclc crijgsr.actlt binucl llcusclen
s(rudc o\.crblcDgcn cutlc daar.bij ver.soecken l.estitnlic
yan de penningell (lel. volens, rvclckerr volgencle rlc
voorsz. geconturittcerrlc ltcrtt ol) (lctr :oen tlito tL,t.rv:rct.t:
begevcn lrecft srdc tlcn ntissivc ovcl.uclevert hel]bcncle,

.12

daer beneffens restir

voorsz' penningen versocht;
soo wanneer .0."t"11t^^1:t
daeoe

?r,'

rroij.

:.. .

te

d,.;;; ":::

van Ob<lanr gecommuniceert "il:l'.J';,.i;:n"",::::::

te hebbcn ."AJ frJJ
den auditeur, in den nacme als
"o".
voor, u"r.r*ni i" ru,rt"n
snpeLcederen, tot dat descn
aengaende u";;;
rpg.melten heere van Obclar:r advies
soude a"S;...r., ,,j",
uacraff hij nretten ecstcn notificatie
,ouO"-a*,rl':1
,
*..n
hem ouder dese belofte ingewillicht
i.Ende ulsoo den autliteur voornoemt
ergiverseerde
'i".ro,
srjn aennemell te . voldocn
elnteriyk,
,
n1
(iaertoc cenise reijsen
-heeft
schriftelijck
;,
;;g;;;.;.
dcn :3"n Meij een missivc aerr a.,,
"p
uoorg];;lo;_,"
tcerde geadresseert, r,ersocckende t.^
au.ioul, ona.
linge te sprcecken.
Den rvclcken hcm ogr ,t selve schrijven,
den 26n
daenner, binnen Heusdcn ti""rt getran.poi.i..rt,;;; .,n,".-

neer dcn auditeur

:*n

meergemcrden
1,r occdurc tc willen superccdeeren soartc,
tot rle zi)sort t"
r.si/.r\i.

"*,J'l.iui

des ?,oorsz-

;: .i::

?.nringc tr, ,ouchtder"n, ,t elve

,"n i.n*"
" ".r.
*,

soude bij sijne Wel Edr in tockomen,t.

Ccn quartierc rvedcrorlr rverrlen ;",*.t-^

--_:.

^"^
dat ien opgemeil' ili',:::"';::i
?articuliel alfront soui( /touden etde ,/at ,lie ,,an
aeu
q aThcre
-

::;:i,:;

,terde y'artl.e uinden soutleu.

- \r,raervan op clen 7un Junij op des quar.ties ver_
, r:i:.,.ii.-e
(rapport) gcdaen hcbbende, i, b;
J;;".;.,
'lirirtil:. verst:ren, dat lrct voorsz. u"rro." U"hoorJ"
t"
r,.,rC:r, ingovilliclrt, wacrnrcclc .lnn
O" ."""t .-" nii"n

betustcn.

Dit

stul< berust

in hct

Gemecnte_archicf.

-zlsBIJI,AGE E.
Formelier ot instruotie tic,ur II,. hn rlo
Roy, schouteth der heerlijcheijt van ,l.ilb{lfoh
cnde Goirle, in geschrifte gestelt , in $-t
nlanieren de Oficiers ende Justiciet.s dcr,
selver herlijcheijt op de ordinal.isse gelecht_q_
daegen gewoon sijn in alle t.rvcrt,,ntende
saecken te menen ende te lvijscn, ulltsgaedets de proceduren van alle hacelijckc
ende er.lli.jckc gerichten , die in tler vrer.
schaere der voorsz. heerlijiheijt rvorderr ge.
bracht ende gesletcn, ll)et velhael v;rn de
salarisen, die elck der wethontleren ur
derselver bancke op de gerechttlagen behoiren te genieten.
In dcn eersten soo lnacnt den schoutcth dcn schcpcncn, oft
hcn nijct kennelijck cn is, dat incler kcrckc van .I'ilborch cnLlc
Goirle geleght is cen ccningc cnde gcclinse c,nrmc oP huijcleu
tle
bancke te spannen cnde rccht tc doen.
Alsdan seggcn de schcpcncn altcrrrael ,
Jae,
Daer nac scght den schoutcth: soo macnc ick U, hcercn
schcpencn, hoe dat ick dc banckc zal spannen.
Alsdan soo seght dcn presiclcnt, bclicvct U te hooret hccr

Schouteth.

Len schouteth ant$,oo[t, 't is rnij licfl

Alsdan soo scglrt die prrsident, lclus rvijscn rr rj
-.chepcnen,
elsdat tle schoutcth vau rlcs hccrcn ,r"r.3.,, ,,r"uro,,ru
C,l"iu,,,n.

van Grobbcr:donck, als dr.rurvauicrc van i.iib.rrch

G,rirl", .r.
banckc sal spallllen onrtnc ui" man rccht tc d()cn
"na"
tusschen
clcn

heerc cnde arrder.e gtarthijen : dr: schoutcth slrl ntaencn,

clc sclrcfcrrcn
sullen wijscn, soo als rcclrt is.
Alsdan vracght den schoutetlr acn clcn artclcrcn onrsittctrJen

schcpenen, volght

clcs heeren schcpcncn ? claer oppe dcselvc

alsdan antrvoordcn , Jac.

Daernae seght dc schoutcth, soo span

ick rlc banck

van des

211

heeren weegen, mevroulvc etc., heere tot Tilborch endc Goirle,

cnde ick gcbiedc allen man te spreeckcn mct heuse taclcn, mct
ortdcctcn hoofde, ende met minnelijckc spraecke, oft ick sals mij
houdcn aen srjn goct endc bloct , ot alsoo vecl oft meer,
dat
schcpcncn sullen wijscn, soo als rccht is, dat stelle ick
onthout
van U mijne Heeren schepcnen. Alsclan bclast clen schouteth,
van
rvcgen sijnder officie, den vorstcr parthijcn voorts te cijsschen.
' Daer naer gaet den l-orster metten roede van Justitie op clcr
straetc,. mct luijder taelen uijtsprecckende dese naevolgendc
woortlen
ick cijsclre hijcr voorts alle dcgcne, die hijcr geclaeght sijn:
tcgcns den hcere ende andere parthijen, cenmael, intl.xma"i,
aorOenracl, vicr demael ovcr rccht.

_ Dit stuk is blijkbaar slcclrts ccn fragment. IIct bcrust op

-hct Genreerrte-archief
cn datccrt van vr 161S (zic blz.45et46),

l-..

i':::,

.-,

.t

-2L6I

BIJLAGE C.

Memorie vinn algemeene rveesenl lij ko lrr'swaaron der Meijerije van 's Bosch, gcrlrrrrrr
maaken en aan de Edele Mogende Iltt'rr'n
de Raaden van Staaten der veleerrigde Ntderlanden, ter voldoening aan hor-rgsl rhrr'
selver resolutie van den 30"o Decerul;er I7Sir

overgegeeven door

ofie van rvecgcns

st:rrl-

houdels en oldinaris gecommittcerdens del

vier kwartieren van de Meijclij van's Bose lr,
met bijvoeging van der selver consideratien,
op welke wijse deselve beswaaren het gevoegl|kst souden kunnen worden geretlresseer[.

I
I

In dit stuk wordt (blz. 7-r r) clc toestand ol) het pl.rttc
land aldus geschilderd:
Hij, die dcn Meijerijenau' kent en nagaat in hun tlasclijhs
bcdrijf en levensrvijse, evenveel of zij Land- of Ambagstlicden zr.jrr,
zal, bij ondcrvindinge gaarne toestcnrnlen, dat zij, over hct;rlgenrccn
zijn ontblood van datgeen, hetryelli aan hun, als rccdclijkc mensclrcn
toekomt, Hij vhtdt den ingezeeteu rvel den gantschcn rlag, sonclcr
selfs den nagt te sparen, bijna boven mcnschcnkragtcu u,cLkzlilnr
en zwoegende voor sig cn de zijnen; maa met u'clk tevolu?
Voor dit alles is zijn drank schoon \yater, of zuure karncmclk, sijn eeten aardappelen mct raap-olij , soo die niet tc duqr
is, of meesten tijds zuure karncnrclk en somtijds azijn; brootl sorxlcr
booter of kaas, ten minsten seldsaarn arders; sijn kleediug gescheLrrt
en geplukt, met eeir blaurve soogenaande kiql van srof ljlrrcn
overdekt; zijne legging sondcr ecnige vccrcn op sakken mct stlr,oij
of dergeljke gevuld, en sijn dekscl van geen bccter natuur gchccl
afsigtelijk, 't saamen soo vecle bervijsen vau sijne belrocftigen tocstand, waarmede hij te worstelen heeft, al sijn sw:tarcn arbcid kan
hcm geetr booter op sijn brood geven; sclnars tvat spck; genrrcgsaam nooit vleesch; gccn bier, gecn bchoollijke kleeding, dckscl
of ligging, en derhalven ontbreeken hem de natuurlijke en rccdc-

- 2lri iijkc

bchocftcns, die aan dcnsclvcn, als nrensch tockonlc[

cn aan
er mct alle, ja lioven, sijne kr.agten op uit is, om dic tc
-rlie
rcrkrijgcn. Een gevangcn., hoe rnis.lacig o.rk, t.4.t (lairgclijks
siju booter op zijn brood, een stuk vlccsr:h of spel< bij
sijn lntagc,
cn zijn quantitcit bicr, cn waaronl audeLs ! dal omdaim"i,r l*_t
aaa.
voor houdt, dat den mensch, lls mcnsch bcschourvcl cn beh:rn<lclt
$ortlcDdc, zulks toekomt
rcccrcr ijrie bchoertcns, b,j,r"
iu dc huisgc.silueu van ccn l\cijcr.ijsch ;ng"r""t",, .,,- u",, .1"
h-rnderd huijshouclingcn sal rDcn op vcrrc dc rnccstc pllLatscu
cr
gccn ticu vinden, alrvaar hct voorsz. e.cblcli sig nict
ontclckt, Ian
\vilar vaul dairn, dat decse mcuschcn orltbccrcn Jtc,tgccle nrcn
airtr
Iten volgcns de sten <lcr nrcnschclijkheiti nict lian rieie-crcu
I u,aiLl.
vrru tiaan , dat zij dcesc dcornisrvaarrligcn sturt, licgcnstaanclc
ccnc lang-e vreede, ccrtc qcldigc
1;1ijs van bootcrt cn llraaue[,
sondcr algcnrccnc mcr.kclijlic ralrrpcn te hcbbcl gcl.cden,
nrct t.
lrooven kunnen komerr ? Van traaglrcicl luitrc,;tt of ctclgclijlic
,
lcerlcncn van cige schulcl kal nrcn lrun inrrnrr_ r.ritt lrcschLrlitigcn,
tlcuijl srj voor hun bcstaan clocn allcs cu rnccr. ,i",, .,",, .",,
li.:clclijk mensch ua billijk)rcid Jian rr,,orclct gcvcrgt.
Ilct komt Iidcl\{ogcnde IIccrcn, (onclcr ootnocdi!.c corr.cctrc)
ali(-'crl (laar van (laan clat sij ncnscJrur nicL c,,.cnr cclig
aan , tuaar
bovcn hrrn \..cr mogen bclast ziju. Iicl claglooncr .ir,r,lcr ..,,,g
lan.l of huis in cigcnclom te hcbbcu, rnoct cltcr in Jrct Iloofrlgclcl
crr :ln(lere ccmeenc mid(]clcn betaalcn, omclirt dcsclyc soo lrooL.
zrln aalgcschrcvcn, dat nrcn huu , tot viDcling vao dcn ..laux nict
r <x'rbij k:rn g:ra..
heor,

""',:': ;j':jlli::,fi", :i:

. Ourlertussclrcn zijn sijlc tlirglooncn bij sc.rorncrrlag naurvclijlts

1r,c!ilicldo om llcm (ll sijn huisrlczitr sotclcr bicr, spek of vlcesch,
rlrin nirLg tc vullcn, nren srvijgc van hctgcr:ne ltij ,.s rvintcr.s
naar
kan ujnncn, rvant (lit sal, clcn ccltcn cla11 tkror (lc[ iilldctcn
Lcr.cc
lir''r1, gccn drie stujvcrs bctlraagcu, rraclicn hij :rls<1an vccltijts
nicls
ltr.ircocn kan; bchalvcn clat hij op Son- rn lleiligtJ.,g.,, ,,;.t. r,"r,
.cl:cncrr nag, llrr rvat r-csourccs lian hij clienv,rlgcris hcbbcn ,rnr
s l-lnri-s lasten te bctaalen, cn sijne vcrd.rc bchocircns
te vinricn J
Ilen I-andmau kan, soo lrij ecn grootc menigtc van liurd
otr'lcr rie ploeg Irecft, en dltlt bij, la cvcurccligheirl, lrr_,,_,i en li,ci_
lan,l,:n
vooral cene gocde stal nlet vce, onl sijnc lanrlcr.ijen r,;Ln
_cn
(lc toodige
mist, sondcr u.clkc hij niets kat tccJcl, te voor.sien, br1

t
I

-zti_

j:l-r:g"]:::.tigen p:.ijs.varr .bootccn grlancr, nulj ivirt profitccrcn

n'raar dc situatie van de ll

is soocranig, 0", *" ;":i:: ::;::]:

:$'::,,:,;:
j::::::,.:l is; de soortanigen dic rveinig akkertanrl bourvcn; en

]:

roogte van de mcqitc

il;:,;"J;h::: .xl::_:::",ff
::.::.:tnct gcncr.aai uinralkt, kan

rD

fi

;n"l;:

li
ll
fi

saakt,

t;
t;
t'

: J;,_,

mct al ,i_jn lrt,ragco

n,",
"n-.rrr()"*cl,,
voor hcm'
.,'
i.',*i."", ,,"
want hceft hij ie'.s, rvaar

hij

dit, en dan nog

rloorr

ii";"-1"il:' 11,i"'l;j"i:iil;:;'
L -:'",1"
1"",.
rasrcn,
waaLoncter
hij zLrgt,
(l,il hij zich ,r^"ni-.i,"ud"u;.
oc naruur
"n,_o:1.

li

lj

<ie

.,.":,,1"l]l
'il'"'"';';
crie ancrcrsirrts .;:1]]':]t':-Pi
:ill:."',.:l' -1;.; ;;.1" ":',1"J:'fi':,"'',J:.:1",'X;::l
rneecre

t,i

!;r'

ft

lili

(l{)

;,-"J.;:il'*

gervcld aa'docn, omcJat

hrj " *",rrr"ro"

rnaagen van r,:.r>ury en J;indc

,rr;;,i.i"n

claatvo'r niet: kan goecl clc'en'

"r,r,."
Dit is soo ,.n
van
ccr
ciscnaar en ltoc
""nr,",f"tt
is dan nog il , ;;" "il
'
'eel crgcr
lutlrdcr is' cn clLis mce(lc
nloct soltclt
v.r.rr tle huu4rcnni'gen cn
condititlr van cc ltot''.
Ir.li"n ltdet; i;;;.'ll;,";l
.l:^0.'l'.,'1""1*"I'an
tngczccien, tlie r',xrr
.qccr)c grootc boclen tc ,,o,,.,1,1t)f,.-t'otttt
zr)rl en r'iruuit tle flcii' rjrr o'cr'
hct algcmcen 1""..i ,..,",r')'"t
,crv"n, uit

;;;;il

;; J"._ji :;,,),:;:,j,1,,
;i.l;

bcquaa'r zijn, orn trurr b".,;;',;-,..;,;:;',

]l_1...i,,11""tU'.'
.,, ,,"
lnrtstc tcllctlspocden , rvclkc
rtrttttrt rlijli oP lta;tr tijtl
tnoctcn
lrlaats hcben
"''!'rr!lt zrltr' sortdetr hu'r noli altoos ,iaar.
",r,t"ii"J.
",r""r.r'ii"i"ler.in cchcel ," r"u,.

I)cn rlatlooncr is, onr

Dcscholl\rt alttDs o1,,,srrno-gn4

recclcnelt voor.sz. \.an alle

l:rsten r,rr1,
ttt"tt gcc'c iran tlcn ccn cn
anrc.

Jtrrn btrter', Jruu sirc)t,

ui.;';.t
klccrlinr,:, t...;,,i1"'.,, o..u).i,, "'""-"" ' h'rn bicr ' htrnnc bchoorlijkc
sr'aare'' arbcicl , als nrc'schen ::,-::'::."* dc'rzclvcn, voor rrunncn
.n er
lret gehccl
nicts ovcrsr:hi*cn,
l::?"'i
.
-s:tl 'vcr
;,';;';il,-''
J
\'uel'
llct!ccll
<lcselr'.-n karr rcrlcicn
rrr ccn_ o.gcvlrr \'at"""J
sicclit(.'s,
*anr dan nroet hij rvceclcr ,,"nfJ.';*t)t "- ctl \lcrtcltlie tcsensl)ogilgn,
trcL vt,orz. b.rro.ft.",... ,i.,.i',l,l.|, ,', tr Jtu .l:rjrr u,,,i j,.i ..",,,i.
(re
du rtsllcclir... r.c_e^t(.lr, ;,,
.."]l "(t .t.llcclv( r'rlo'rt.lJt rl,,.,r
.f.
rtrrorcr rro.trcn
gctauxec,t, n',,,,,.-;,,;i 'n".'""'i,;llll]i.
1l'-11.l.l
gccne moirclijkhcid clcn

last

oll."n,trr,j:;',";.,nji:,^;::";t.::

t-,'-".-+,:.

o:

- il8 Ilro1] rvorden lctruricclt, clat sij daar ondcr wegsinkcn, cn nrct dc
nrin- cu onvcrnrogcnclcn ras gclijk rvordcn. De min_ of eigentlijk

, hii , die clcn ingczeetcn in het generaal uitmaakt,

ci;rn er,errreedig ilitlt- clr boven sijn venlogcll belast, omdat hij
niets liat oyrbrerrgen tlan met {etnis van sijue rcclelijkc bchocftens,
cn tlc mccrvcrurogcnclc , rviurs a.ctirl , in vcrgelijk van de ccrstge_
rnehle, stxr gerjng is, ourtlat nritsdicn, en al is rlc rnin_ of onver_
rll(,ge|dc nog soo belilst, dc i)roportic vaD den ornslag nict kan
wol-dcl gcnonlcl llil sijlt ,velluogcn, rua:rr allccn ruet opsict tot het
hoor,c ur:rr,,rn, \.an dct tturx, rvcllic ntoet wordel opgeblagt..
ls hicr cctrigc cvcurcelig-hcitl , soo is hct eenc cvcrrredigheid
tlliscllcrl lrrccr- clr \-cl.n()gcn(lc, rvellic soovccl rnogclijl< ! gcobser_
t't:ettl lorrl door dc respectivc cgcntetr uit kragtc der gedaane
lLarschriivirucn , l)uar llct ltontiult dc lasten, in
.hct gencraal
l.rcsch...ruu t, in I'cr!:.e1ijlr vaIr
cu oi)B.e\\,ogen tcgen
het vcrmogcn
- clc vereischtc
rlcr rngczccteltcu I'rr hct gcmccu,
heeft als voorsz.
plopoltic niet, bch:rlvcn tlrt tle tnirrvcrmogendc van hunne landcrijcn
c\cn s()) rcelc llstcn Drocte !r bctaaletl, alls dc meervermogcndc ; eu sij
rritorx te vccl bct:ralcl , indicl sij vatr humc rcedclijke behoeftens
onr-errnogcndcn

is

l* ,,r.r'i8 lrublr.rr
Lt het zijn <le,:zc geriullc liedcn in het gcmecn, ten rviens
l:r.t,.ir birrncn decsc llciicr.ij rr.ortlcn gchccvcn: Bceclen, vcr_
,r,;nrijn{etr r :icrlleenc nri<lrlclcu, als hooftlgcltl, hoor.ngelcl, bezaaidc
rrr()r{clr. dclt iml)ost op tic rvijncn, branclcrvijucn cu biercn,
Iret L:ccstiacl cu tirb:rl<, mitsg;rders clc l<lcine spccicn, als den
,r..

irrr,.r:,1 u1, clcu azijrr. zcclt, zottt, gouclc-, zilvcre-, zijrlc-, rvollc, den in.rpost ol) bnndhout, turt koolen, waagc
( l rondcmilatr ulrirr.vat.t bcchaagctr jaarlil(s
l:rkerrs, Irct 1r;rardcgclcl

tlc [,,rct/qt. / 5o583 : o: 13

,le vcrponclirgcn _ 2oiqr ., 2: 12
Gcrnccrtr; nidtlclcn -. r79()oo tS: t2
v,(r' c()llcctl()otl cttz.6 proc, - 22526: 8: o
.. l , l
1 . 1 ,l( i., r:rl-,,crll,L.nu in,1"n
/ a5U55 i ,t ),- S
1

llocdanigc s)rnntc valt J 4S8S5t:7:8 al tcrstrind rantoont,

in rcrgclijlr r';rn rle verrrrrlgens (lcr voorsz. ingczcetencn, cene tlorrc,
.r:lrra;ile cn onvrrrgtbarc r;ronrl bourvcndc, dat desclvc nict cyen_
r., {j;:. ij .r;ll
- ,ltaar vcrr.c tc boven jaat __ dic vefnloLetrs;
)ij.orrrler !anlccr
rncrr renrirrquscrt r d;rt sij al rrog
bcla*i zr met

vecrtigsten cn trgtigsten pcnning op de verkopingcn cnz. van

ste gocdcren; met hct micldel r';rn dcn tr'intigstcn pcnning in cas
van successie in adcendcnti linea, en collateraal ; het klcinc zcgcl;

de convoijen en licenten; mct de tollcn; met het mddel vari den

houtschat; mct de tlominalc chijnsen cn met de novale tientlen,
van rvclkcn wij nict bckwaam zijn het jaarlijksch exccssif monthnt
te

bcpaalen,

En hoe groot en vcrloestendc zijn niet, Edelc Mos. llccrcn !

en nadcelen, rvelkc de gocde in- cn opllczcctcnen,
tcr saakcn van alle dic liutcn cn heffingeu, het zij rvccgcns rvanbctalingcn, verzuimen cn tocvallighceden als antlcrsints, komcn tc
lijclen, die, hoewel accidentcel, nict rveinig vcrmccrderen tlcr zelvcr
ongelukkigen toestand, en, dicnvolgens, hier mcede, rvcl tlecgelijk in considcratic komen.
En hoe seer wij eer.bicdig vertrouwen, dat hct gccn voorsz
bij U Edcle Mog, meer als voldocnde sal rvorden bcvonclen, ror
bcwijs lan voorsz onse stellingen, soo k;rn mcn egter. nict voorbii,
met permissie van U Ed. Mog. alhier aan tc merkcn, cLrt
hetzclve bewijs eencr onevenredigc hcffinge niet rveini!: gcstcrkt cn
tocgcligt (wordt), indicn desclve rvord beschourvd met rclatie tot
de lastcn, in de nabuurige provincin van Hollantl en Geltlcrland
wordendc gehcevcn: ryant dan blijkt, dat de armc }ciicrijc bclast
is met de becde, waarvan men in l{olland cn elders vrij is cu tlat tlc
schraalste en mageste zand'cn heijgrondcn, biuncn desclvcr vecl
hooger in de verpondingen zijn aangeslaagcn, clan dc bcstc etr s\a.lrste
klcijgronden in die provincin cnz.

de

schaadens

I)ezc Mcmoric, <22 blz. in firlio, bcvintlt zich in rl: Ilibliotheck

virn hct Noord-Brubantsch Gcnootschap varr Kunstcn cn \\'ttcngchappcn te 's-l lcrtosenbosch.

.,.

'G-

.r

qF-*."".rF=

I
j

Liist

van
Oistor.rvijk:

l'trytonding

/ 10180
- 703i
- 57,rb
- 2930
- 277{)
- ?5fti: l0
- 2?p.3
- 2274
- t90it
- 2085
- 1870
- 1828: tt
- t7b2

Tilburg
Hilvarenbeek
IJo.xtcl

Uclcnhout

Ilichiclsgestel
Waahvijk
Diessen
aaren

FI

Vcnloen
$locrgestel

Oisterwijk

Hclvoirt
Vucht
Goirlc
lJcr.kcl

Druncn

Ricl
llogcmicrd
Lagemierd
.

Enschot
Esch

Cromvoirt

Ilulscl
IJuijclum
\Vcstelbqcrs
Gansoijcn

ft het kwartiel

lrtS$
l%18

200

)072
{000
89lJ:9
&i8

-7m

- 5ll : I0:1)
- 500
- 1t/t5:72
-

1t01t:

ll:)

(i

lijst i5 vastgcsrclct ilcn 6cn Scpt. 165Z cn is

. t.r"t:
, einde
tot aan
Itct
dcr ltepubliek onverandqrd geblevcn.
Iiijlagcn l', I en X ,1n .,"u,-:ng."tllj
ui, g"g"ur,.,"
uoor_
-M;;.r,r"
L,,rrrcnde in: ,.-\lanrraal bctrt kttclijk
,1.- rckcningen i;;
var'.s-Ilcrtt_rgenbosscho', <loor vr.
;ntr. Cr;;,,;;r;;,";;"rIogcngoscll 1741.
l

221

BIJLAGE H.
Staet ofto bliLIact.t, hooverel cle l esl)cctiovc
tlorpen ter macnt eltdc jtel.lijx voor. re(lontptio
der gcnteene uridrleleu zijn bttxlcnde.

.f

ll

77f.':{2:

ilvarcubcck
,-rlil : l1t: 7
IJostcl
;-r0l : t): l()
Gcstcl bij (icmonrlc (l) - 2t)i : l$: 4
Udcnhout
24:3 : ll: (t
l)icsscn
23S: {i: $
Gcstcl bij Oistcr.rvijlr (:) - 221t: llt: lt)
I larel cu l]clvcr.en
lTlJ: Ii: 0
Oistelrvijl<
lTil:1lt: L)
\\'ac irv ij li
1ti9: 3: i
II

jt
I
i
1

:
,t

Velloon
Iclvoitt
Vucht

164:

lll):

illc

Lagcmicrtlc

I)rt,ncl cu

fil:

Garrsoijcl

Ricl
I'lnschot
\\rcstclbccrs
I Icucliclorrr

Ilulscl
Ll()m!oit
(r)
(2,

frl): 7: i

lisch
I

l)
l.1

9l: l:

lJcrckel
I

i:

l.-r:

l4S: 11): i
l0{i:111: 7
1l(i: '.1: ll

Iloogcmic'rcle
Go

j;talliili-

ltcr_m:ratrcl

Tiibolch

i,r:
711: | 7: I
78: l(): i(,
7il: J: ti
ln)i / l
(i{): lN: ll
): ll: (i
ilii : l7: 0

1 9:l1ii lit

- (i7;l:
-

UU

li-r

l:l: ll)

- :l1r2i
- !s{ |
- 9ti117: l0
- 2l1i

-:l0r: I
' l0lll : i
- lttl;l: i
- 11,17: l0
- 17x7: l()

- l2Sii: li
- ll.:':i: i.-,
- I t0:,
, l1)71: l)

- 11.-rS: L-r
- 1rJ: ltl
- 1.77: l()
- ;1ri::,
-

'i7 :

lt,

lt)(i

SL lichtel:,Sost!t.
Moorgostt.

. I)^czc ,,Strrct" litt als llijlagc. in rlc orrtlstc r.cIcni4l.

t
'- irr,-],rj
vut de Gcmce[c ][itltlclcn van hi:[ (1s.111ic,1
0i.t",
liijksarchicf

I)cn lioscn.

ui;i.-

_",i.i,,
''a :-.

Lijst r7n

de tsecle

in het krvru.tier Oisterwijk.

i1

IH
I

,,)

Lijst van I{oorngold cn l}ezirrridr,r lnel gen,

Wijnen, Ilrandervijncl cu Dier-cn eu l:iertirr;il
in hct kwaltie r Oistoln'iik.
Hoorhgld

Tilburg
Hilvarenbeek

Boxtel

Wijoh enz.

./1

Venloon

Udenhout
Michielsgestel
Moergestel
Flaaree

Helvoirt
Berckel

enz.

f1877:75: 8f2-t:1i3: (i : t2( t)/1310:{:}

- {2lU: ti:10 - e7 : l()
( 7) - 2St): | |
- Iliit
- )ll: 9: l.i ( 2t -4!'J:
- J094: 9
- l:l: li:12 ( ti) -.2117 : /r
-4036:2: 4- 302: li: tt(11) -;1t:'lit

- tltl:I3: 4-

58fi:

t7: 12( (i) -2ii

- 780:'1{ - lll8: l3: 4 (101 - l.S:12

- 713:77 :42 - 208: 1 : l0 (t.i) - 2:iti : 2
- Ci{iti:43: 4 - 421 :.lit: 8( 1.}) -2:;7.111

En-

4(, 1)

(i)

.lr

tt(. 7)
,1(',u)

( {;)
(t:il
/t (, \t)

(8)

schot, Huij-

(ll)
{ t;l

clom te zamell
Diessen

Vuclrt

12 ( lrh

Dr uuen

(,t!)

Goirle
Oisterrvijk
Hogemierd

(lril

(i(. i1
'(17)

Lagemierd

'r (

Riel
Waalwijk

l1))

(2())

4(

Westelbecrs

:r)

I (21)
)
1(J'l)

Cromvoirt
Hulsel

r'.: ( r

Esch

{'.! i I s1

Gansoijen

lr(,lr)

De tusschcn lraakjcs gcphatstc cijlirs tluiclcu rlc v,rlqortlc

aan, rvaarin dic ltlaatscn, naar Irun a:urslag in \\'ijtcn, rcsl rccticr.clij
lr
l3cstiarl , gerangschikt, zouder rr)octcn geplaatst \r'ol rlcD,
'

t-.

l,t _
a.h

. fiist .'-,rn het hoofrtop

"-"'ugeld
v(r'
t:d4. (l)

f ilburg
Boxtel

.f

Vcnloon
Michielsgestel
Waalwrjk

7/tll : l0
- Ii)80; 2:g
_ )ii5: 5

llilvarenbeek

I{elvoirt
Moergestcl

Vucht
Udenhout
Ia"rren

Oistcrrvijk

I.,lschot, Ilcukclonr.
,rreurvkuijli.

Goirle
Diessen

Clromvoirt

Iloogemierdc

Iisch
Lagcmicrde
Riel

_.1U0::lb

I{ulscl

I /J

- .tO2:7:B
_ 78: JJ:0
- 10:15

Gansoijen

d6 bekerlde rosojutro
vao

2:B

_ 900: 5
_ g/t7: 2:g
_ 093:
_ $lf2:.155
_ ti84;{5
- A%):.12:R
- 587:40 '
- I't77 : lr,
Ber.kcl - l-,66,
ii; lJ
- 49i):.1(l
- 408;i7:.9-,
- 3%:'15
- %t:lo
- 22cg; 5
- tXt:iZ:t
-

ll'estcl beers

,,r, .:l ,1."'

2Ni:

loco- gemaal

-l*m,*',r*,*""*,r,,*"m,ri*,"';m:

2t26

B.'LGE M.
Saur qgarde,

Dcn Raedt val Statc tlcr Vcrccrrichclc

Neclcrlanden bcvirrdclde, dat dcn jnhoudt a", Snur"g".,t",r,
li:
Mo: Hccren Staten_Gcnetael acn de clorpcn, "",, ,".*.,r'.* tr",
hun onder contributie
be1;cvendc, gegcvcn wordcn, soo
h i,", .ri;.f,rrrl.t ,,i* u,;

ingcsetelcn derse.lvcr <tor?cn, r,crscheijd"lij.k

ende theulel schoolstcn

u"

"":

l,;;r';;;,i,iun.t",,

::::::::"'"d;;i;";:;".'':::,',',":1"..'"]tll;,.::::l:l;
ocrsclver
tsij dic gcregc' siju binnc' cft

r*
:g
't:
it!

'

ii
:i

:l:

.:

buijtc^ a-]i_;nrit.n
van dc _dofpL',
I{o: }Io: I{cercn Statcn_Gcner.aci
, "",-i"'ir"-*. U",,r.
coutributie tc moscrl vcrv:rllcn cnde bctalcn '(nrit"
.pr1 .i] irn.f,t",,,
geen uttslijtcl.s en sijn) meugcrr vrij,
.ond"r 1,a.1rort
.,,n,1",
licelten tc bctalel, uijtc stcden van dcser
sijtlc halcn cntlc "n
nac
lrrnrc
hu isen br.cug.en , ,gecut sl.lot
/)Lrr
tuotdrttl
n, ou,t"r"r doen h. tbcn,
l:r aa
hoad
namentlijck cctren kces, ,r*" ot" Ur,j,-.
gesouten
eeuigcn verschcn zec oft" .iui",.";r.i1
.aberdancn,
Ln .i.t"
van hondcrt
haringcn, hondcrt buckingetr ecn ofte
,
irr""
pou"o
trae4.raep ofte boomolie, cen loopel
..,
U",,,
"fr'ui"r"n.f."f-.ror,r,
vat biers.. oft ni', vijff o[ zcs
Pondt scep, ccn oft trr"" u;"r"u,i""t
en twintich
l^l:
,I{twec poudt r.rcucocckcl, ecn riste nij"i,,.;; ""-" :.,.",,
lvecdasch,
ltotasclr
broots ars
;i':,ll:i:::,,'l1l:,:::,J,:
..1 pondt pcck, vijftich s|an.cu, vijl cn trvirrtich
dcelcu, c_cn
l-*
I calcx, twec
'.,r"r".i
hoct
vecttel smccolctt, .r"ta"l.t""^",,
,' ,,r. ,,.1.
nae discrctie val docn sullcn rnollcn
hcblrcrr, sulcs, dat',lescivc
irgcsctencr v.' nrccLdcr cluantitcii

;,ili;'ffi

i:

.1, bor..' ,.:;i;;j;' ;... o"

behoirlijckc liccnteu sullcn r-no,
irh v/k1 ut'.qt u oir:l
.ry- utlte aoorsi. !t..t.u ,,,,,. ,,,.::.:"..:.':lt.u::t '
,:y.,/, ut,,^, ai i,,, r,,,,,1 ,.i1i,1,,,''i,,lil,)lii,;,,,,::l;':;,,'::::,:,,,,':,,:
tyg,Lt taoll , itt sy'Jao/ot itt d., shr?
!1,1rd.././ /kl/,t./t- \ (r\).tts
sullcn oock clcsclvc iogcsctctcl, onrlcL
coltributie .itt"nj.., ,,,"ug,.a,
sondcr p.rspor.t etrrlc sonder li
tc bctirlen rrij eutlc r'.uck
brenge' in de stcdc'
'
.r,ttttt"tt
uru"ht"n, .u;u"r,r"".t"n, "nn
r,"*,-,,-*.**:lt,u:t]::',:lr",,1:::'*il',1:,;

die

sijn , die altlrer in hcur.e oft

alrlcre
dorperr gewasscu,. g*.allen, gc\bcdt
7tohlttu:t

olb an/b /al;ctter, uttt

_ri.x*."t1"',_,iu.,*"
'',r'ir),,'l,r,r,

oi *"_"""ti3ijn,

",,a*" .r,f,"",'''";:;:,"':;,i:,:l::;::,;.:l:,,1:':,;.:_1?,,i:,ll1l

I ::

-226-

volgens de lijste sullen

hr

;:rr l;:::tri,i:|"i^:,rt;ii"rt.

i::.Sl

ti:,1r::l

tilr*:r:*,rf ru,,:i$

iLi..,,"|'il!::;1,i"',,,,i,,,i,,',.,,]*,.,.x1

j.:*m;

,-fi ;:",J:

m1{'1,r l*lliffi
"*:;:*:
.
:i;-'"..,"'li: :",'5 Jiffi
Jr',l,;.,,
.,,
'X,^**, "
i:'*1ffi :,#:",j=, n l*l! [:l tr
i;,,,,,",,',

"u.

:::i:l x,:lr
: .iih fi :,.i ::"i:l:f l :f
att ntinrlu' rn..t

:ti;'',,1,1:
drije_ r'cbben

,r^t""",,'-"",1.."'t

j:,_." t

.:,:",

"'nn:'].

, .ori

,iiii:L iii:f il,

r

t"

il t,:t

; 1,

*l

;:l',;::'.Ji:'r,,:'j
1,;:;*:":,*,t
:l
,":*
i:!i";
'
i.oclcn,
thoonende
rnits
*';fii",il:-ottt, :tt::g"i

ii.,'?

noclrtiraus

"=uig.

tf*h*:"Ii,

iec,re i,erloncn. rrie

.t

iil" i'ill' i"iil,.:i,,f

;':::,,"i

sccrcrt

i:lI;f; :;J.:ij)i;i,X";:";:,;,,1;i:
l"*,iii."i,,.1"'",,":"*,;''""",r.,,r,,,1,,."i,n.l
.r:" -,,

1lffiill
";^;{if '$'uil
jin::rhril;,;,il
:
rurjrh;;*rr.:'
::;

i::,

:',f

:;:;

Gedaen in
2o.n lcij ,6rr.--

I)it stuk

rlel
r\.roc van State in
""', ll:rrl,.

,s

(iravcnlrt.qc,

rlcn

:i
I

bcrust in hct Gcnrccnte-arclricf,

I

,l

221

BJLAGE N.

Lijst der Predikanten , die na den vr.etle

van Munster. in tle Meijer ij zijn beroepen :
D3 Christianus

Scijstius

,, Cornclins C<.rstius
,, Johannes alstius
,, Nicolaus Vogclius
,, Abr. l{odcnbureius
,, Johurncs Wclrclhuisius
,, Jodocus Willichius
,, Hcnricus Pijlius
,, Johannes Aalstius Jr
,, I{cnricus de Vries
,, Paluclanus I-cmanuus
,, Gisbetus Coctius
,, Jacobus Kuchlinus
,, Joiranncs lJroekhuizcu
,, Andrcas Dcmctrius
,, f imotheus lioclandi
,, Nieutvcnhuizel
,, Jcnijn
,, \trrouder
,, Watcrbecli
,, du Mouliju
,, Withovius
,, lnmcns
,, Vogclsang
,, linthcuius
,, Mornchius
,, Sauterus
,, Albcrti
,, Outhovius
,, I-ijdius
,, Schellingius
,, Solmius,
,, Itademalierus
,, La Mijue
Lrs

te lludel.

,,

Helmoncl.
Oirsclrot.

,,
,, C)crleirrodc.
,, Hecs bij Leende.
,, Astcn.
,, Oistcru'ijk.
,, Vuclrt.
,, lloxtel.

,, \\'aahvijk.
,, Tilburg.

,,

Hilvarenbeek.

0r.

,, Oirle.
,, Kcssel.
,, Michielsgestel.
,, Zornclcu.
,, Micrloo,
,, l)culnc en Vlierdel.
,, Iiakel.
,, Aarle.
,, !irp.
,, Schijndc'I.
,, Sou cn -lJreusel.
,, Gcldor'1>,
,, Nuucrt
,,
I-oonopzand.
,, ^sten.
,, Hclvoirt cn Cronrl'oir1,
,, Drunen cn Cuik.
,, Hoog- en Lagemierde[.
,, Moergcstel.
,, Iicrscl en l)uisel.
,, tsergeijk.

D"

Lamerius
llartholomeus v4n der I'ort

Wilhelmus Cuminius
Joannes Petri
Johamris CuPerus

Louderbach

Conndus Coenen
Schuilius

Kies

Tilius
Spilju'dus
i

I:

ir

Pistorius

de llitter

te l{oogeloon.
,, Lommel.
,, Veldhoven.
,, Oost- en Middclbcets'
,, Rijthoven en Steensel'
,, Verkensrveert'
,, Hccswijk cn l)inther'

,, Berlikum.
,, l{opmalen.
,, Gefcn'
,, I3elchem.
,, Lith er Lithoijen.
,, Dungen.

Zie notetl op blz' 86 vau de

(zie blz. I48, rloot I van dit werk)'

Leerrede van Qoln' dc

Witt'

-225BIJI-,ACIE O.

I\rc/scuc sto tightdttt'

Acta 7 Nov' t678'
trloct(:n olnstirndrglr
Alsoo nu -ttt d:t]ut", classis sullcn
bcrigrrr doc'.ac* hare tt.: y,i.i-.""1,,l;],J,i:il"Lilil,':,.,iJ:'-il:

::""#::,0't"i:'":l:'fi {:i,,r"",rru,.:1,',-,,ll::
tc bre'sen'
lii. ""i,ilui''ll"l,''," "ij:'il;, "'i"ir'"rr' o'er

ltict oP verllrtctr'
krii:
- . b-liiischap
(kcrkeraad) tlcsc nrissive mct'
vcrgaderiugc
-i'i"n'
l)e l').
J'rnr l)"tn'
'i*u.ii"
g.." c'olvec't rlcn Fl clas'i'
'
xllulnrctlcn
cn(Ic,l(
b'-sroctctl
""n*"t,ii,
de llevcren aldus scl)rlltelUK Le tloetr

sullctr otrs

,,", -'

t n::l*: j1:*.ir$.*::iili,,. i:l ii

"",1
CaPcllacnctt llcdurcrl(re::;11^::':::::''";,1:,;i-ii,",
Ilrunometz
',,,t,i'.t,
oniloua.n hebbcn ., o'"{'"': .,i'',1.",-1,],''''l"ti":',.;;i,-t"*t-l':'',',..,'u,
"

ir'"1,,::n*""*:,::r...,:;',,J.n'lJ:l.l"t;]'l:ll
:f :":':,.,""'J''.,*u"i''.ili,"l".i**l;i.lli:[:Jll:
iH', i:l,,if qii:i: +i*::i;ul
;ll ;::l .
rrric..'lrucar"ttrr'tr
ll :,"-.r';J,-f,::l'l'ii';;,.;iu""' "m:li,lt:i rttc'r'
j[r:!fi;g';,,;r'1Eri,

;lli 5.
ru[U
tlat' de't Geusenreligic in coml

:::ln#,

j:

r: rl ri:,

','.*r
:";i""*'ii.p5:**rtt;*i*f
i',",'.1t.'
"i:i,
:'il
l,: :::; i
ir'::
til;:1,
dcn
.cn.'l
l,

i,r.t,....i
pedickstocl clccft,
.
rs
bchandtgllt
Dom-. dc Bevcrcn

""'"

;o

*":m

gaet tot Tilltt'g '".,tlt.,t.llockjcn

::":1ru ti,

*"o"ulli;*

",.,

r'3:.

*m

op--clert

ll

"

lreln rln

lt",ii ";'':'':::i'l::';3il' :i:

,,".,:"'L'i1,,""'lh"':,,"'

:.1:.,'ilLl;

.i"'t'h"t,""'"if t" diene. riict gcl'rt

:::l:i:if'j"u:l:\i,:lti
bctalelr lnoctL'n"'
a" t.it"t.rt
"*" '"ii"t -oi,i"kende bij

ll^ot.t

veftoont.

In

tsclvc trirctaetjcs certijts tlcn L'l' Clu-'i

tlcrvcn
somma dcn gcnrclden Pacp heeft 'wcl soc' vcrrc

-230in vocgen hij vcrstacntle, tJat clc afgoclerijc oftc door <lcn
Hoogh Fltlclcn Ilccrc Iloofdscltont oftc el(lcrs veb)(lcn \\'cr(lrn
sourlc, uijtclrtrcliclijck tcgcns ccrrigc Gcrelonrrcclrle I -crlcrnatcl hccft
tlcrvctt ,scg{cn: dotr is ol ttt r, .grlt .gLl,rtc*. lI'.crLlrxl' is lrct tlor.lr
van 'l'ilburgh tnet graeurlc ruoluiclieu cucic bcuijncn uelrjck al"s
gaen,

vcrr.rtlt gcwrrrulcn, die inspcctic vau onsc (lcr.eltrrnrccrclc licr.l<c tlcclcn,

ovcrsl:rgcldc harc grootc eudc waer hlrrc altarctr olic llrcrlckstocL
te sctt( ll.
\Vclckc g[1u1l,g rnr)nniclien in lrarc ltabijtcrr nrcnniqlrnrat l
gtltcil ckt cn rnissc gcdircn hcbbcn, fulnrirtccr.cnclc r:ntlc lrLslclcndc
nrt-r lrircr vcrnr)gcn op rlc (i cr cLr.rnccltlc (icnri.jntc. Oocli lrcet
tlcn p;rcP liruno sigh nict orrtsicn rlc qcrnijntc tc \.ctniulcn v!rl
gelt ol) tc brcu{cn, tctr cijldc tlacr ccn 1>acPschc ltcrlic lotTilbur.q.
stru<lc gc'bcrut ryer(lcn, \\tclol) cle gcnriirrtc r.cpliccclrle d:t htj /irtrutt
,/ttt t,iu.gi r in lt rrrrlt .rhtr'/;tu ,uit ritlt'tt ttt rLtt ltnl hi1 tttr.s.
Oock is dcrr !cnrclclcu lltcp Jiurro ecclurcntlc rlcscn rxrr.loglr
ccne'_ pestc t,ndcr rlie ran Tilburg gcrr.ecst, t1c gcrnijntc l)rcl ont(lt.ac::elijkc lastel uttputtende, ja rk:n arlrcn bcstcclcnclc, \\.lrer(nl)|]c (lc
l'acpscltc schcpcne:t allc (lcv(x)r ilcoge\vcllt hcbbcrrtlc ont tlcnsclvc
tc cnlovecrcn, lilagcntle so() tcn (len Ilissclxry r";rl ,\utrr,cr.pcu irls
.rcn .rlrn ,'\ bt ran 'I'orrgcrluo. sor-r ovcr ziilc scclititwsc plcLiit:atitn,
trr)cckcn- cIt lastc1r11-111, in sr)lllnro ovcr sijnc clicvcrijcrr en gicll-igltci1,
dt-'ch sijn nict r:cholpcn. scqgcn<lc lrij, l!.uno, .lat nrcrialsiio .lr,
rr-acrltcijt tcgcn dc kcttcrcu lr()st sttenclc ltoutlcn: rr.clchc dinqeu
uij allcn met solcnrncclc cctlen cn, tles noot zijndc, met bonrligc
atlcstat'iin tc bcvcstigc|.
l)r-u soocl;urigh ccn horrlt nu is lrct lclrcelc Iich:nrl ltat
!.ie\\1'r(icn,
tlc plrlristcn ziclt nict ontsit:rr vrrn Jrurr r1r
-!-n ltebhLl
flcn rl{el' /\u{uJti
(l(r jtcrs t67: ten hui.iic vau rlcn llccle l)r.o:r.
sitert tc bcgcvct, alle .lrtrlcrrc)iclijr-:lic iusolcttictr ltctllijvclrle vll
sints sijntlc om )tcrn, llccrc' I )rossrrcrt ct :il rlc (icr.cli rr.rnccrtle sclrcP(nf n f,trl tC btcnatrt, to(lrc rl(. crr s, ltIr.r:rtrrerr,l,., ,;,trt- ;ittt tru ,/,
,i ll'irhx.' Iri.rqcliir Lt rrrrr,{rriih lrcl,lrt.rr ,ii ,,,,,.1:,,rr,lLllrr;r,.rr r,
J)lcXcn ()tntrcnt sccclicrcn ll(\:ritct, CLr.lr,l ujl'r J;r,,:,:, 11,/,lll,:(.sl(:f
a<'n rlctr IIar:ttgtrucl.: rlc IIrrsrclL, schiclrlrlc ruct l<rlael. rl,rLrr.tlc <lcrrr.t:
cn ,,r'rrI r rrlle rn,ctrrillu brvlrijvcrxlc, j:L irr,1 lrccil-.,u, r,err.,,rl,.rlrrr rr, il
r.o,rgrrr rlc 1;aci.,sciic sicnrjr: irn;rnt van rk: (itcli,r'rrreel-(lc fr.lli(., \v(.1
riofit,i0 Iritichrecuu,cn: 't is e, rrt|r G' rrs .r1,r,.1 i,,u ,1,,i1 ,,1t h,t
alticrttrr:l:1c.
Ilcnt'. tttrt. ;rt/ ,tt,ty E ,l,t.:.ttr trts .i /.n,gL.// -.utlt t' .nt (;t .l
:-, urn,ttl Ltel ;
vr:rrlcrs rlir: r,atr rl,; r,:li:i,: rrrct ui.jtl,rslr:tclictrc: I(,ir,,,r rr r1r rl,,
:.1;rtrn b(:cl)clttcnrk:, iltstclr.nrlc cntlr; rlrt rrlilrr)(n \v(:r.l)cn.l(r, j,lr(I
rL:tttle rlcn plcrlir:anl vr()r c( lcn tr)!.et)l!itf, r,'irls,:lr(; ]cclitirr, lil
llcm mct rl: clrrr:t tllij-enclc:, :,ri,r hij sijrr Ir:rr.:n ir:(:: trJcus lrr.t
I)aurdol rluant tc tc,rtc(:reD.
( ),rck (iin t'.rt 'Iilbrrrllr
.l l'arlsr-lrc s,:lrr:,lr,.rrln l'etlur, rr,L

t31 dcscn oolkrlih irr Ilugecringhc 1;crvuc't ':ntlu al'n"'lh t ''-:uurcntle'

(lircr);ltr,i. ,f,, rtlcictl,ilter;l.j .tr vilijlsl.: v"rr Ittt gittrscltc l)irrr\rl"trr'
tlcrvelckc
l)esc.sijnt'
is
r-cligic
dc
st"ffe
riatr
ovctr.l,'t,li':c
;tl*hi,tt.
rlc sch,,olruccstcren vrtr.lc lili,:i. nlet rtllcrlci .l'aelrscltc
(l(sclvc
";rt"".1"
bii:cllo,J(ll .ge,lrttcl:1 utttle ',lrLlc[(]rll( kl ll.Jl)l)ell, olllnetllc')d('
ll(lc
(lurlrrtfilctallrtlrlcll
vrrl'r'qc\(
])lru
lulr
\cll,r"lllluc'i,
i;'.r. tl,t'u..tJ,
.lc (i"u."n aisoo tt: rvilictr cltttclicn, rlltt llct nienllttrt in Iilbtltg
souclc liot:ncn lroutlett.
*-'ii"f.tftatt t,ock i'.ctnclclc sclttlxttctr *cl .rvctclt'lc ' clat tlc
gcldcn vttr otrsc l)iaconl', uijt dc l-r' '**(rn ten IlttlJle filll dctl llccrc
ir,o.,t"tt sccrctitlis.,n,lcvr,ttiletltrl'l)crrulstel''luoldt'\ttrrrrtt''tcr'cn
IIti'l'lclctr trict
;.;;"i.; \virten, t)icttcgcrlstacn'lu itllc iluls-e\\'ur1(Lc
rvillcn tcstitttccrctr.
:clll''
I)rrcrc,rbovctr ltcllbctr otr,.li,lu gettttltlc'''lrtP'tttrt'""
fl'r:
Il',':
IliLIti
viln
Jcr'1'llLlilttIll
ltrltllrtrllcercrt
niet
llct
:rls rloor
(
\1x)l'
tltlc
t
ouse tlltctttlijclisc lrcrtlecltgctr 1e(:llulllllitsl I'clrf"l;lllcci ('rr* m"'1':liek
*uircleL
]rtt
ditl
i;;,;." ii.irii. rl:Lrletr Lcsch,i'l''rt,

lrru
Icser':t ir,li, 1,r',,:lrtl,ti;rr l(lI rllill'l'll rl'tlcrt t" br'l'ltrtl;'ltcr
rr':l
t'Lr'
rlcr!
tr
tti:r
I'r'"1
i.,ii-,' ,"f, ,1."r 'c)r.1u,r I.rtrrriii \\'iitcrr
uijirltucl<clijcli dct-vcn seLg'r'n, tl:lt irii rlitt L(llL !r"rt rellt liLlrrrm:lllc
tr!ct
ill'ti.jtr vitll vcc(lell vcrvi!clt l'l' 'L[- 'ijll'1" 'l' , \Icijelrj' ttu.li- lr(l(
ilttr!l(
tli(5
tcf
ge\!Lcst,
5ou(ltl
'litt
.i" ,jc, i",',r', onclct <ltrtr stilct
t.""r i..,l-- ."t-iiler;rbcls va'r <lctrich'cD gc(ilcn \as . \'."rr:sinhee[t
tlir',r,,.fi it"n ..tt.1,"n \\:outcl Kciisciis nict ontsictr 'rm rlcn
ou(lL i':r{i'icll(
r.nc 1676 t.-n tiiclc'vrrtr rlcn )i""leir l'''r-,,1' J-t
len
\'(!'r'
er
kt.trij*etr
t""tlc
'lit-lr t( liiLltll
li,,",f.i"J,f.,"t't nrct
"|
',"""ittt",i.t irllc tic liir:liurl r4r sijrl 1rr.:1's :-ritl l)('l|ilrcrl 'lc\\t'l'lLtl ,l,l1
.,,lrlrltit g, l)l,rl,l, 5cllcl)tlt' n lttirlr' rt ;u'lrrlt tttl': ':(s . l ld ll :tLl'
r':(r i ilr'
, *,,,:frii"rri.11 t,,ff\,,1r, 1 rtr'(( l:rtc1, ',,ll,iit, n \1'or'\er'\'rri:' rr
i)r)riclI'lrr,
{
al,,r.,r', l.1,u,, clcu lilt!cr tc<ictl. i"'1c' l:'lkc 1c"r'a;t
"-!''!(ri.frlr'
*ijntlt
vrttr
tllt':t
ertl'"vett
clntclicn ctrtlc ccn iegclij':l;
'
\!clrtui".:r.1" ."1igi,., , tlc,ctl" sullltctt I tl:Lctto'" llle ltitlLltlt:tt ilcNit
tt
r
k"tn'
lrr'"
rl'rot
"r'e
;;;;--,i;" ,,;r',;, ,.1.', Gcicl"r'tr":r'clc Ie utiitrl':
\'crnril(l\rt1in
l'
5t!(lcll
villl
-ti:r.,,t ttiit :ttt,ltr't
""^ \1c'll(lc
lltet:tr: srilt 11111 rrtrcli I l)il!l)5cll( \orsl(': ilr (ji!rn:t '
rIi!t !icvrr('t llt' i1
\\:i!clli!rr siLll r.lctr c.ti.t,, l(rlll!eltlt liln Sclriilkclr' rril
)lt.t I '';-' t 'tr'rr
r,':Lr1
ili'rcr
,1,
Ii.li-i.,
u
sc:r:ck,.rc r,Lcrrr,.lc ','l-()rl\\
(ir' flricl rtl t('
!rr
tr'L(ttiifLrr
tr
tc
r'"1'
brriiretr
,,1.'r,1.,lij,k
-.1...;;tt.;t .
sllcll.
!cIIt't ccu \\,),if1 ,r" !(:le\l!rl. stt iLri ir' licdcn -tler l)irltist(rl(;{'(li
rlLttcrrr[i rl,rtt oor1,,1lr zijn oirrlijt:i1'(!1ic]ijcli c!r \rhrij(11 trtr'r'
i,t ,t.,,t tl,rtttcl li,,t, ll.'li1' l;t:elt' '-lc|lr' -rrit'L "ll ltlLl lr(l)l)rrl
r1'r' tt
.il ,,t.ii ,,tt,,, rirti -evier'.' ,,i 'l'' 'i.l viLtt 'L' [t' I lir: rr l- ''t11trr
h:rtr n'ct
..1t,.1i.t",t- 'ii uit \i),,r 1.1'l'r' rrr'ie l:tttctLtr' .lr" ltcblrttt
ovcrl'!'i tlili l'('\'(r
1.".f,,t,u,t ,xrt rlt rlittr.trrl:r'1li \ir'l \lrll 1'lttlit'rn''
llLLr \\'trfcli
l(l(i1'rlc!:fellr'lt
vt
ttt'l':
,,lt
ltlt,l
rt, rl t, ,|,ctt. r'rtll,trrlt
Si.l Ir.blrt ,",,:l; ,1, tl..r' l'rtttr" trl'' !tt alir': lclcr::.ttrlltrrt:tl'-ti

-i

it1.1
1

-252moeielijk, gcvallcn, houdtndc

-sigh ccncn hoop papistcn aen dc kerke
(rc Lcqematcn tve(lct-l||cldctl,
scggcn(lc: iarr ltctttcu cnit tatr
!,t.1 |tu,1 Shi g!,an; ondcr dc prcdicitic met stccucu rle glascn cn
laijc'n afrverpenclc endc rct rocrj schietendc ; an,Jcr.c hcbberiletraglrt
dc bankcn te brcecken, dc boecken te scheurcn
cnclc dcn f;crk-cn_
rirct in harc consistorialc vergdcringhe ovclast tc <locn; ja nogh
lacstnralc, sicndc de picktoriircn ovcr clc vrcdc br.anclcn . 'oorstcn
scrnrmige rvel scggcn, dat sc rvcl rvc[stc[ orD dc Gcrrscn dacr mctlc

ofc

lc

)l

-\iL'|l ('l)sprillgen, cndc dat soo dc vrcdc voor 't l) us(lonl voo_
gcrvccst s arc, tlat sij hircr vcr nraclr gcnoorncri sourlen gchatlt
:c:ltgh
ncDDcn onl (lc Ucllscn mct <lrcck tc tvcllcn: atr(lcrc dcdcii dtcr
bij: sij sorrdcn sc tot (lctr lactst(.n. mirn trijtroe.ijcn: .1,,, nogl, gi"n
: dll(n gclccdcn _ltccft tlcn pacp Jiruno loghrnrrlc trlr sijn scrmocn
ocrvcn llcll)cn, J ducatonncn
vcrscttcntlc onrler clkc llltctsc, dic u,ij
uit Godes woort tot on-scn vooLdcclc licten bijbrcngn,
sciicldcncl
tlircrtoc nogh dc prerlicanten van Rottqrdanl
voor mrs_
draghtcn cn rvanschcpscls,
"n "nC"i"

ir

:l
Kerkeraadsnotulen.

I i'

-283BIJLAGE

tr

.r

i
iI

li
ll
tl

P.

Bri,f z,'tn D-t. Ulocrrs.

Acta 7 Oct. 1686
I-ieve Sustcr in Christi Jesu onsen licnigcn [l<:ijlandt cn
Salichmakcr: imntcrs icl< rvil hopen, clat ghij als ccn vtur tlc Lcdcnlatcn valr orrsc kcrck clcsc N:tcm noch l'eertligh zijt.
Soo bacst en vcrstont ick urv vcrtrcck niet, 'tgccn mij uu'
oudcn vader mct tlacncn in cle oogcn, en mct dc gloots(c tlrocfhcidt van sijn ontsteldc zicl, quam bekcnt ntacckcn: of ick uiclt

tcn hoochsten rllct llcm bcrvogcn, insouclcr lrcij clt rvrrnnccr ltij
zcitlc, clat ghij u selven soo steclsrvijs ltacl rvcghgepackt, ctrtle

rnij

tlat

nrct ecn voorncnen (gclijck lrct gcnrccnc gctuclrt loopt) onr nict
allccn urv vlclcr, macr oock ul' Godt en Rcligic tc vcf]ilctcn, en
u sclvcn tot het I'au:;dom te begevcn. Is 't moeclijck ? Soud
ghij sulk ccn sptough sacgcn ? Sulck ccn grootcn vcr;urdctitrglt
acngacn ? Sonclcr als lcdcmact ecns ltct urv Leetacl , mt:t ttw
ziclsorger hicr ovcr lacdt tc plegcn? IIoe! bcvondt ghij urv btswacrt over ccnigc poincten iu onsc rcligie, had ghij mij dcsclvc
nict ccrst bchooren voor tc stellcn ? Saecht ghij icts mccr in cle

lioonrschc godsdicnst tot bevorderinghc van uw geioof, godstiicnstichcijdt cn salicheijdt: had ghij mij sul:{ nict tijdclijck moctcl)
bckent maeken, of icl< u mochelijck bctcr ontlcrrichtingc hatl krrnncn lcvcn, cn u urv vcrltccrt gcvoelcn bencmcn: Nccn, nrcn dwinclrt
hier nicrnandt in sijn conscientic: indicn ghij genoechslcutc rctlcncn
tot vcrandcritrgh had rvceten bij tc brcngcn, soo souw ncrl tcn
ruinstcn gcsien hebbcn, dat ghij door ccn godsdicnstigen icvcr 3cdrevcn rmcrt : nraef soo stcclsrvijs rvegh tc loopcn, sondcr uw varlcr.
soldeL uw lccracl, sonclcr cenvltn uw rucdeledenrateu nocir vtintlctt

te zeggcn: dat is uiet Clrristclijck, dat is nict ecrcli-ick;

Ick hoor, dat ghij hicr toch niet ver \an daen sijt , cn clacrotl
lacdt ick u , in tijdts rvcdcr tc kecrcn: valt u vadcr u, in si.jtt
vaarrvcl

fjhij sijt oudt gcnocgh, cn klrut $ooncu.

claer 't u gocdt duuckt. llcbt gij ecn gcncucntheijt voor dc
Iloomschc rcligie, gecft ons rnaa retlcncrr lan vcranderinlh cn chij
liunt tlic licligie hicr soo ucl oefcncu, rrls op ecn andcr, cn cl;rtr
nnc trcckeD. (lircr 't u lust. macl wat zirl lnen nu van dit llw \rechIopcn dcnckcn: Flvcn of ghii ccl dievcreii, of ccn moordt bcg:rcn
had cn van hct gcricht vclvolglrt rvcltlt; ruct schandcliicke cn oncclclijcl<c vrourven racclt tc plcgcl, rvelckcrs nrrns gchangcn zijn,
clacLrncc acn tc spanoct, sich dlcrdoot tc laetcfl opstoockcn, alsoock van dicgcnc, dic gcs'oon sijn, onse Rcligic sondcr rctlcnen tt:
vcrdoelren, cn dc ecnvoudige een dccl lcugerrs rrijs tc rrrircckcrr !
O Sustcr I gtct eens in urv conscicntic, hcb ick u tot tlusltrngh
sulck ccn vcrkccrtlen, sulck cctr virlsclten go.lsdicnst gelccrtl ? rvacr
voo gij soo rnoct vluchtcu , cn u licdcn ? Iorurcrs hcbt gij trns
noijt ccnige tekcncn van afkeerichcidt getoont, cn noijt gervraroudcrtlonr, rvat mocilijl<,

i'.''t
t,

-!34-

slach Als ijrrrlrrrtlt tnlc cctl ScrinLc vclanlrij :(\l un rn(t 'ijn rrirrdr'rl r':ttrlt tc Ilegrlr'
is
.
,1,..r'irt-tt
\fiult rlienrrurd is rrii. in.'rin cigctr zartck cn siit ghij rvijs itr ttu'
!),,gcu, rlat ghii suick ecn gro()tc ver:rtrtlcringh clcrft- ncnl'angcu '

sclrourvt als mt:t tle

r.r,'r

Ir,,

1"r' ur.r, .,ri",r.lcn .c,,s t,-- hoorcu ? \\'cef ghij uel rt:rL cle lit'otrtsche
{()(l{sdicn\t in hccft ? \\'cet ghij r!tl' tl:tt llrii 'lic Iicli-li' btlij'lendc,
i],urr:ccrst urv oudcrs, tt*' vr'itttlcu, ctl otts :tltsacntelt stllt noctcn
vclrlocntett: tlat ghii sult moctclr s1\'(:crell olI lrl tc Sclovcfl , n':tt
.t,,t ,t" ,,"^tt zeit ?" llelicft het clic, hij sal u ccu srtlichnral<cr nracclicn
valr broi,rlt, \vitcl'\'oor ultii rr, nlet uctt l"rl'tliettstigt ect' sult lr]u('tcll
ncclcrb'.rijgcn, eu hetselvc irctrbicltlttr: 'lit is Llt lrlt'cl \'lrll clc Ltoomschc gcriisclielrt, rvaut clic ccn tcdclijck lllcllsch s(x) vcf liiln breugcu'
,t,,t t,l- ,lin cl\l3n'l ,l):rl zi.rr rijt z.itttlctt :tl'rrc'r1 rll 'rtr oll\\'(llj'
rrru| irtt liclr;r, rtt Lltt:-1; . rrt r,i,,l ,lctt <,.lrL"r'rt ('ltri'ttrr n(trlll s"o
Jrij tccu
stoot als hij acrr het lir,iiis g.ltatri"tt hcrt; :"lrr"'rr 'l'rt
cll
rl\\'ilr'({'ll
-'''I:LrI:
.i'cf.
rr'.1
tntrr,
c'nit
of
icL.rrr,l.iitt:lt
1,r',,,ti
'tI
u;li.inn;".'i kl,n ,rrett'\'r),'rti \!ijs trtaeckctt. \\lrt llrcll \\il : lradcnlitcl
;l;'"; ;;;t, olrrerlelijcket stellitrtc liiin bcd:tcllt rtot dcrr' Vootts- zrrlt
ncclcrbuijr"r:n ' ccr h.r)p
*f tii i t.ri 1'u1,i,.n .,t 1,..11'l'.:tr moe lcn
ii.l.t,"..t, ,n.ln-'.jr.,n f.q1q r np ,liutrrrt ,,1' q( rt ll( 'l:tr'-' rr. tr llu'.llr
ntc'i
tijilcn; rret cell woodt ghij vc:laet cctlr"tl*tlitn't.l;tlijcknnrtt.(lodt
hehbetr
it
rttrnrtr:ttt
rvii
cl,i'u',:lcli.
iu
sijn),
,,irf."ttJ ia"
ellect te <liclen, op dc vcrdicnsten valt sijtr Zoon te vclllotlwcll cn
rltet ccl
llcnt allccn nrct ttrv gattschc lcr'en vrloL clie vet iossingc
.n qt,dsaligcri' rvatrclcl te cllttrcl<en , ctt in clc Plact! van
"r,,oirr".
g,r,f..Li"tlit . t,."it ult;-i u tr't uctr.l';11'ettrliuttst, slttl bcsir:t dc
,fi"''t
It,,om..chc iiciir.Jie van voo,:cll, \'illl acltici:cu .tt alle seiclcl, err ghij
minschelijcl<c geLrc'clcn, wetcn, ccrcmonicn e[ i]rstcl.,,1i iti"l
"f:;
ii,,gcn vin,1"n: jrt claci is nict jn, dlt uae il-()dtsdicttst suijmt' als
vttijle
,,iil* ,f" Nacni, h<,c,* cl nirct' tot ectr blzrncl:c"tcl onr clie
lllct
cells
olilcr
alcsc
re(lellen
ovctlcclit
vcLcictcn:
te
Droo
lt{krr
ii'lt
tr
' i't
;(r) L lrri-Lelijcl: r,ordc.l rrr'rrtt ick lreb ;terr ;clr-;cnlrt
ccniljc
s'r"
ll"cll
I
et
crt
horrdctl)
tc
r:t,ol
lcdenelr
clcsc irricf
rkxl'
"ecl
r,,,r.t"tii.t tt.lA itr tt ovct l;cblcvcrt is, stt" lil icl: rt ct trviieltrr
llcbt
loclopeu'
lc's
rtict
soo
,r,'";",t,i" tioclts: of g-liij sult imtncls
.,i'ii,,,t"ti r".i"rIt i,t i'.i,,, nccnrt hci ccrl-( ecr jaar itt.urv bcriL:rclt:
ill.'' i.l,,,,ir,,u ,,i-,tu"."1. rvillcn rvoldcn, rrcrn(n cerst rvcl. cetr 1rt,efbc;,;, ,..,;ti tc zien,' ,-tf sij lrrrat ucl tot tlit lc"cn s'Lrtltrtt kunnctr
l)cnck
ijn
st'trdc
rlij
1,;;;,
.'.rarcl.t.ingh
{fur'lrf
<lesc
''rLt
'Jrrr Lr lc
ii",r ncrck"t , dat lhij qccn rnindcr trjrlL !'ln n('den lr(h)tsoo
oubilwce:it
l)cgint,
ecr
I'hii
noch .n. ,i,ut, vetsint
f.rc,r,r,l,rl
ltiLrr dc
'
soucl
lcencu
txrr
u
allccu
ontlertrr''.eltcn
i,i.f.' tt;.,. .i"i Iltti
sLiu
.;' i;;J:.it. ;lcc.tcli.iekhcitlt, r''f ltct rt tratl'rtrLr.6ijtle
i{;,;,t
.s'rrttlc
-rtrli"i.
h',rt
c;ocl<.r1.,,
h',rt
nr:1111
ta ,."r",r,1...,r,
,,,,i
ziin:
trrr t""lr.
'1.'tiicn
:,; ", ';;ia, l' 'hn, cn b,1,r".ft ''"'l ;l"1(tl " ''zrlgttt:
.t, .,i1 u allccn 'iit t'rl l''c'lLrrjt
;,i. l",rJ.ltrrlirrr
"in,li*"i,
hcLrt tot trrr vlclct', tlic
lictilc
cenige
kindt,
t".ttt
,ri.
u
i","lt,
tjlii

",,,i

.rr.i.:,
,r{:,.i,1

-236-

..

mersclrchct lcvefl gcgcvcn lrecft' cn tlie shii \'()l'fcrs

ketr.t
srxr
n'
tc
bcttrinue
schulrlich ziit
iii"l-.t {i,)d.lclij'ih" *iuticnvrtn
rrt"'hrlii'li
letettr
tt
'"u't
'"'tlrt';1.
lrij'in!fsiurcli
.tj".ilt,-,,f1;.r
in
rrr't
't',,;
j,,"t
g'^"""'i"'i1t"rl
..l.sijrr
'h'xflr'i'lt
l-ijn
;":
tl
'ijn.,
k;tr'ittt
lr:Lcru
r':ttt,
-""
tl't
tllrt'lcn : t tcnrtrgi ''uJl;r'-'
Itct rtllI d'ren
(;'r'l
"r"or,f.,t
rr\r
\'r'r
\rr'(\:.1(,:
glrij
11"" "'u'ii
"r",.rt
.'l;rt ' lt' lrt
'
':lrrl 'r( uo! ' lr"itrrr'
i.iur,rln'r'"r"ntt"",rlrlt n ? 'k S.llr no.^lr cetr': vcl:ttt'lcr''
rt',l c'rrr1 ltiet'
rcclcttctt, soo {hii ln-ccnt, trm,riru lteligi. .tc
l''lLr 'l) / lrl
I
ttti
rti't
!(\\
zij:r
\\'ij
"'ll
cn rloct het rllcL litl:''(1 ..
5
ittt 1'"tlt'l"tt': "r, Ii''l'lrrr'
couscicntiu tc rlrvirtgt'rl, at"1tu ili.: i^"
licfin-r,'nLl'rlr'irlt,' lrls
als tt <le bchoutlcnissc r';rtt tt "t.tt'' "t't't 'o"
jcr. hcl tc liriri rs'
clegetr
tcr
tt
bcraatlt
:,,iicltc;jat is,
'.'ri.',
'-lr'ij
zijt' '',"1 rtlj ..,;1''....1;1" '""1
'";;";
,'i*
-''f
"ii""'r"
.it"",'-selran
f,i:'1""t'
'I'ausctorri
l"li",l
k!.r1'
i' hct
::..1::'l:l:l::,:"1,1]ll,.l'
'rnr
"ci
rr r\j
li
lLIl'
((ll
\'ull\\'r:'(
;e\
tl:tt ghij u sLlven itt,
: i-l' sr:hcii
' "'":.''
lu(rgtLr lrrllrell
rrrv nacl<lacgcu .n tttt'r"'t'u"i u ii'tt t'tl corNcic'tiL'
\ i1 r:L(rck( tI
snr
ttr'
hij . in
iiii ;".t;i-il i<l..l.,n ,.l.u..fil,uc'
u'u'"''j
'lrt
sl::l:.)i:t
zo(tr rno(n:lrt
,r,n-cr,ij nr"r
",i'r.ir"n
*i,r,.,,"i,.,,l,lll.,ll:,::.'l]:,1,.:]l:';.1],,I1;,'l
,r,,;,,:;';l*',,.1 ])'l
ol)st:reD cn tot llrull \'ir(lct' !
<l"cncie.'.::11].,'""'i'"
1-;
i'i-i"3ert"
Ilertrcl
s;ntlicht tcgcn tlen
'irrt cutle u rvcrlcr.ttt i'e
rvii rc<lcn Itebbctr otrt t,,nt s.-lvctr ic r't'lttu{"tt
nu'",r.,, un,.,r suslcI in clrlisto.ltil\.i,:tt*..srciilcti

naest God

o1,zi,:nrl,:r

Johanucs lJllLcu'

Attlit'oorrl irtrt Jtntttt i'art /)tc's1'

1t'lu:tt'lt'lt
Ul', brici q'e(liltcct tlcn z9'" -lrrliv'rtr cl"etr
l)trtttilrc:'n"l.t
(lell :lr)"'' -'\rtt';ttstris' \\iI!:t- L'l' 'lrrrli
t'th"tttlitltt
i."r"
'i:ri lil-'
,r",rr",tt,it, tlrtt bct ftif gr,ot" c{)ntcotcrn('lt.tc-di'
,t.,. ";''t"t;tii
'"t"i."t.i".itillr
t::L
\'cf\r'e'l)1'
crr.
nict
t'nt' '"litiic'-sclfs
l]ll'l
Ii(r(1Lrrr nierlriLrll 1r1 \rjrr\l
"ii],t"
ir',i.fcrt"qht, *"til"n'1" lrutlcrirurcl ' tllt gij
iiit

! (ir'r-c r'{
n,rciii" gr:lt'uf ert ''lrlinlltt bovc)lili'n-.tr
";,,";;;tii"
l' li(J'rrlcn
f(-rlcnr-rr
trrre
",ttt-.i.tii.,
, '-l"t itl' {u.('rri
;;,i.tu
ic1i ttrii
l
helrbcn ,ttr Irlijn gtl""l t"tltl "tlirl].: te Y'r'tndrr'11'.. ,"i
c,r r',:ri,Lrjt t'i,;|:i"il'"ll;,:,i'';i:i,l]fl ;ll':i'1.1i]; :::
"i"i",'"i,,,.'r' ltcbbeu oP

sorttlc {cdacu
ieli
-!rriinttl:tijri' cntlc hicrirltt'' -s.Lrtk
vrru tuiin \':tde ' stccis\vrls, tit i'tl
c(lr)clr
'rc\\(c\1':
l,.41,.r' lt";;";t,.'i,," ter-hc;r'
''t.'.'t
'"'l"t schriltucll)irtet'cn
dltct
rlrtt cu ttlltcclit tll'l nict tt'+ "tr:i c' nile.
I'trr':'iiLIr:ul
t'
ttrtht:ttts itllc: ,rr"ttc b"ttt"'"i.ru' l"lgerl' trL' I"rittlc.
lr,sr rr' r'rr
' 'r 'lrri'r'lii'l'nloct hct nr:tr'r
,r,t,,i ,i,n UI'.. zeiiL. 'lit rri l "'l'i'ik tl;ter'onlttr'".cu
tlot'tl ttet{ens lllc{le t)c\\'cscll 'trtlt' l tatldt: Lll'l \ cl
gcsrell
ltt:ttgcttottlt n tl ortlc'
\1iol 1)ritctjcs
.nllc
t'iitlit""rt,.'J'
!:c\1).('len
c.'lit'ic
urv
s.ttrlt
b'rl'..l , althcr
.iitt"'t
(lctie nst(n' lrtt ti ctl 3
Il'crl, tis;tut"lijtl; litutet't'iiorni actr hct

,r

286

vers, alrvacr lcsen kont: ,,wannccr uwcn broeder, u mocclcrs zoone,

,,ofte tr dochtcr', oftc hct rvijf qrves schoots, ofte urver vrilclt, tlic als
,,u sicle is, sal acnporren. int heijmclijck, scggcndc: laet ons gaen
,,cntlc dieuen andrc gode, dic ghij niet gekcnt en hcbt, gij noch
,,urvc vadcrcn, soo en sult ghij hcm Dict te rville zijn endc nacr
,,hem uict hooren, oock ert sal urve ooghc sijnrler niet r.crschoncu,
,,cnde gij cn sult u nict ontfcrmcu noclrte hcm verbergen, endc
,,ghij sult hem sceckcrlijck tlootslacn cndc ghij sult mct stccnc
,,stccDigcn, opdat hij sterve, \\'ant hij hceft U gesocht af tc drijvcn
,,urn u$c Heere ut'en (ioclt". Clousidercert, domin , dat hicr
gccxdiuccrt rvord oock hct nijf, orl hctwclckc dcn mln ooclc
vrrrlct crtclc moedcl ruoct r.cllatcn, hct lcvc[ tc bcncu'lcn, ingcvallc
zij tlen rnan mucr gesocht lr,ccit t tc drijr.cn van de hecLc onsctt
(iodt; hoe vcel te rnccr ist mij gcoorlooft van mijn va<ler tc
vluchtr.:n , dic mij inder daet afdrijft van rrrijnen Heere cncle mijncu
Gc,dt. Iiude bij Lucas acn hct t4 cap. het z6 v9r's stact uijtrlnrckelijck: ,,indien imaut tot rnij liornt cude nict cu htct sijtrett
,,vadcr cudc moeder ende ja oock selfs sijn eigcr levcu, dic en kttr
,,rnijn disc\rl niet sijn", ist drn, domiuc, gcoorlooft mijn vadcr tc
Iraten, hoe veel tc rnccr mij stillekcns uijt sijn huijs te rctirccrcn
r-xrr den rcclrtcrr s cch tot Goclt te l<orrncu bckomcrr , 't welck
nrijncn vacler buijten falinuhc rnij soudc hcbben beleth, gclijcl< rrl
ccnigcn tijdt heelt gedaen, clen rvelcke in soo eene gclcgcnthcijt
soo rvcinig moete aansien, clat iugcvallc sicl.r geleijdt hatltle oock
c,p dcn dorpel van cle doorc, ont rnij in clcu rvech des Heeren tc
bcletten, oock over sijn lichacnr soude mogen loopcn cnde hcnt
mct de voctcn tapl)en, ills rnij dit oldclricht dcn hcijligcn
IIr'eronimus, schrijvcuclc tot llcliodorius vrn het eensaem levcn,
jac tlcusclvcrr hciligcn rnan, uitleggcndc hct ro cap. van \lttllcus,
soijt uijtdluckelijk, dat dusdarige hatt tegcDs sijne oudcrs, strstcrs,
brocclers ctc. is eene kindellijckc licfdc tot Godt: signantclijcli
uijtlcggendc het 35 vers, alivacr Chtistus sctlr;ght, dathij gcl<otncn
is om den ncuschcn tlveedlaclttigh tc mackcn tegcns sijuen vaclcr,
entlc de clochtcr tegens hircr nrocrlct entlc (le schoonmocdcr; tcwctcn
rvlnuccr der vader sijnett sootrc trfte doclrtcr lil bclcttcn aitn tc
r,ccrtlcn dat qckrol, dic rcligic, dic dc ccnigc is, clie ons kau btengcn
t()t onsc salichcijdt, rvant gclijck e nlacr celletl Godt is, dic ous
kln salich maecken, soo en isser tnaer ccn geloo, cloor hctrvclcl<
rvij lionncn salich rvordcn, rrcrt()c nu doot dc bcrmhcrtighcijdt
(iotlts geracckt bcn. I)ornirrc ! uijt ltet voor getleducecrdc korrt
.sij gcnoechsaem bevroijcn, dat ick niet allecn en hcbbc gcdacn,
Itctgenc soude mogen strijtlcu tcghctrs ltct vadcrlijck leipect J nlacr
rrtij vecl ntcer te doctr rvas (r:oorlooft, dcs wur noclcn sijudc: jlle
so rvijt ist van <1aer, dat ick soudc mistlacn hcbbcu, urijn vadcr
cndc dcssctfs huijs verl:rtcn<le, (lat mi dacr voor bii Mattltcus acu
hct 19 vels 29 het cculvigc lcvcn bclooft is, str)cks d,lt mij ict
cn noet gewtcn wordc die ondiscrcte drr.rche ijt var mijncll vadel,

231

't

jt
tlie clc )clingc Christi nactl<ome rrllu iterl hcnr:tllr'tt clie k )ropc'
s()()
lictt:ttlc
U('rll\'
dat bencl'fcrrs nrij sal vcrlicht rlr,lJe clo',r tlc
(lilt
Ul'l'
l)c11,
vcrtt"ckctt
ick
crrll)uuft,
Uli. trrii mogcliick
'ond(
tc h,:r:.ri. dit te'chi.t s,,ttdcr fttutlitttrcnt, al:otr Ul" entlctlcaudcte,
.lic noemt clc'ccl.maten vau U I'rctcnsc lielckc. vcel jaercn gcltoort
hcbbc cndc gcuocchsirctrl {etol}rrt, 'lxt.(;lrij) rn:r':r r[.jt LCnul
blinrlc lcijcltsnitn, hctrvclckc D'ch muer bcve'ti;lrt nr..t Ljli -blicf,
.1"r, ,r,"l.i"rt ttt"t ""rt tlccl r':rlsltccleir , calulrrtri ctrric blasl:hcltic
,r"iuult, on,l"t rtnrlerc, tlat ick tlc I{ooutsche Catlrr-rliel<c rcligic
acnvccr.lcucle, tniju ouclers vritt<lc endc altcmacl tltqcllc, tlic vau
l)it i'
UF,. ,"cte tijn, ial llloctetr vcroordcclcrt t:ntlc velt]rrertlcn
(
cn
arh<'rlijclic
lto<'Il'cJru
cl'r
rlant
calunllie'
cltle
ecn gt'oot ablijs
scgg&r nict, clit sij lcclrtcl sijtr van tlcgcttc, rlic uu'e 'rcctc bclijtlcn'
d",i,.:tata" allc"tt"l11. tockorlt ccll auticr t':: r'cLor rt r'lte lcn enrle vctdocmcu , milc selJgcll Incttcll l i. JolLtrnc'; itr sijn 3 L lLp vs l S
endc ruct ,1" ,ru,iiilr.l.t"r,: ,,tl:rt (lejlrurlc tlie tti't ctr ltclri'rt hct
tr't,'leu.ti.in,tle tics
,,w.tcitchtig geloof cndc tlact btrijtcn Llijr'''nJu
(l.-,o1
cndc
totrttctrttlt
ccrtrviglrc
totte
af
acn
,,L"u"n., ditl'i-t"
.(;'Ilt t6
r"
Sir-t
srjrl"
-1['Lri
verclc,cnlt
cntle
vertxrrdeclt
i.tu.t
'u'ek
,,Cf'tt
'litus
dc
\uchLc
rIo
j
Ca1'.
l)ct
'''el: 'u.:.r"r
(r cncle to';
Roorttschcu Catholicclicu, ciat uen 'ticL lllt'u'lt is ltltttttcu Sali':Lrnalicr, vccl ttriu rlat rttcu actr clit mct {o(l(licn'ti'le ccc lltoet
ncderbuii!:eu o[Le lLuttL,iLltlcrl , lnltct- uel Iuct ':lc hciilige:c]tliure
errd. dc'4. l)tttltvarlets, 41. ,-lit irr clitijsetrt bocclicn i' bc'clil.ctctr
dc c'rtt;oc|e"ic
cndc klaerlijclt bervcsen, tlat otrtie't- clc l\is'e tlc''or
(lhristtts
:(ilvtrr:
t[r]e
Christi
het broot vctarldclt in het licltltcrn
ncrticu
ltcn
ir.
tljt
scltttlcli':lt
eclc
goLldelijcl<en
tlcsen
ntcn
cnclc dat
dc l{oot'nschc Chrisictrcn, opl(lirt hct (lorlt clrtle Cllli'tti' ir':ttt
on<lcckt eucle ons ntoctler dc hcijlilhc liclclie ovtrrS')'rltt' bij
rvictr qhccn bcclroch troch falitti;c kan \\'c'ell \\'ilcl'')rn lt'f r';r1t is
il"ne caluurttie, cl:rt dcsclvc' I{oolltsclrc Lhri'1'cne:'Ll'""cn lii
"r',,1.
'wat clc 1>acp nracr cu zcit, eelijcli hct o()cli- \'alr.elrlc ccx\'crLltlnrrli.:
iac blasihciuic is, dxt (lesch(lc lioonrsclte Cliholieli'tt i'ir )r. lr)i)ircrr
'cu bcelilcn sic)r lctlcrbuijgcu. Nrt, tl:rt tlesc'lvc al!-t*lorrr]r Irrr'1lcc1i'rr
ecren cn(lc clicncu o1l !lc.stttc tlacgctr. e1l nroctni(rtlltlri\'(:i\'r'lllicl(ll'
vci-'l rnin .1"n glr.t.,,i. clie siclr intitulctt eLrt'll lcvriier' . :rli'r"
Chr:istus is ccucir irfgc.t,rr'c. trtclttclte tlrtl"lic u" lr lrrus ;' r'l'le lii ci:':
ccrc toel<rxtrt. 1)at'sc taria, ,lc utocdct (lrlisti Ita'r' Jt ttteuscheliit:kc urrtulc. errrle attdcte lleiiiiglrc nlil (.ll nlitl(Lr cel- :Lls (lotlt
,r'.1"n,1e.",t cn s-ortl bij hLrri ni':t ontli'lll ' Irril( r hrre LllLl rlit
gcsclticl eltcl,. lllLl \\:tL tiln'l.tlllLIll , -nl \ll'L. rrrrt I''.I'r't ' tt'
sicn iu otrtlLllijclie lxrclicu, \!iltlttlllllL ilr" llrr'l t( lr.jli\':r!r'll ls
onnotligh. lr'li l:.rbbc itl dir-cl'cllc oc.rtsi(Ir:lcllir\lt(tntdct'ronrscht:
rcligie'ier
decgh tc bcsicrt, m:Lct-*.'tdc tlact lrel rrrttlitt'lct's gcl-lt'r
'mcuschclijciic
als
{ebtr,.lett, tvtltcrt cll c\rrcDn)Iliill I \.itttlc riact o'rcli
gocklclijcke gcb.ttictr, ,loor hct ,'nsicrreliicli lteroj tlclselie. -tlat is
Cl,ti.t*, hullicclcu gcgcvor. Sijn cllrcr' {)ock \\'ctte!1, gebotlett crt

:",'L uo

|.,""i,|:o

J":,"] !-'ur.

siener

ijckc

oo

rcren gegeven,

;1rc1qnierr,;;-d*;::,r.r'.'n.1i
l%,:li,:
uc
cenrgc oprcchte relisie
.,roor
"l."ll[,ff
k"l.k,
t o.r",
raer rvaerheid voor blanctsel.;
^lld-"
maer tooni ,ui"n.""n"-rri,ii"
Uiulltsl..a"t gtri.i
slt,

den telckcn, op dat mcttcn

dcercr (lcn buiisel, rvacr nrc<le u.rlor"u "oon " irrn, .our,_
rvord g".ro.t,.-n..1i;r.,:-r"i"n,t",
tot, ccne oprechtc spijsc cter. .fiu.i.,,i
l:-*:
lr,l",ri,'il r,i,ra.*
den bu,ulhaltitctr .l lccrc vart
nlcr boven
dic bcn
Ul.J. ootnrocrligc clicrrarcssc

Jau

d,'n dtttin z:ott Tilo4;h.

Joanua va1r Beest.

I{erlieraadsnotulen.

i1
J.

I {,..

..

STELLINGEN.
I.

Dc oorsprong van tlen naam Tilburg is nog niet

afdocrde

vcrlilaard,

II.

I)c Statcn van l{ollarxl hebben het mcest bijgcdragcn t()t

dc achtcruitzettins van Staats- llrabant.
II].
Tcn onrcclttc

berveerrlen de bcrvoners van Staats-lllabant,

waavoor
rncln J],rtcn op Drocst brcngcn, eigenlijk
dat de schulclen,
schulden van de Ho: llo: rvaren.

IV.
'ferecht rnaakten zij bczrvarr tcgc[ hct onvcrnriuclerd blijven
van hct bedrag der.JieJor.

'v.
Het verbo(l va[ llct urtocfclcn vlrn nijverhcitl 'Jp llct ljlattclaud van llolland is aan het plirtteland van llrltr:urt, spcciaal a.rn
Tilburg, ten goedc gckomcn.
VI.

l)c bcrvclins vau I'hililp r\udreas \(:ruuich Original lieitge zur eigentlichcu Iicnutnisz von lolland. 'fiibiugcrr lSog), dat
de rvolnijvcrhcid in 'l'ilburg n1 rZ:.1 meer beteckcndc tln vtirir
dien tijd, is onlaar.
VlI.

Dc bcvolking vau Strats-lJrabalt hird, llir hct sluiten van

den vrede van )lunster, hct reclrt tc vc.r,\vachten, rlat de uitoefening
van dcn Katholicken cerctlicnst sc,.luld zou sortlcn.

c,ro

Hct is orrbilliji

r14
dat orvc regeering in

te berveren,

De KaaP vcrkocht hecft'

IX.

lll op dc lirauschc
aansorakcn vatl Ucluard
rrotltr{'
niet tle oorz.aak van den Hondettljatigen

kroon zijn

l)e

x.

Mat i:r Sturt moet

de la cassctte" r'an
der
echthcid
De
"lcttres
betrvijfcld rvorden'

xI.
bervotr<]cretlswaardige
Taine hceft' in ztlnc oveti*cus

.'..

iii

i;;il;;

lnalyse

h",
l r' " 1 * ":l
oa
met tle outrvikkeling ' drc -. hcctt
tijd
e" <looi de'
'ndcrgaan'
:;;;d;.;*

i"i.'$'il'l'--:::T;:

XII.
r)e urtra-ro1:Lrri'tc"ij1
ISr; zontlcr sl:tg or
in
zich
mceste mxkcn' ,

l'::l:l'"::-:i'*^:li'1;"1"1,""'J

XIII.

tlc

'

berijmdc "schijnheiligh"

. r lr-^^/r
is vrn r'' n" "re\i!'-'

xlv.
t{enncn--i M"'::'"i.'
ztct,,

:;:'::-iJ-,'J1"""1':};

kronick schreef, beroePt

van l\aerlaDt: ,.De clarastcn- niet d()(,r Mlerlant gcsclrrcvcn zijn.
Dczc Clarasien kunnet

-:{3xv.
.

De ,,Chronijk van llrabant" medcgcdccld door l!r' Il' J'

L. De Geer van Jutfaas in den Codex Diplomaticus Neerlandius'

uitgegeven door het Historisch Genootschap te Utecht, berust op

-C-orte
Coronike van Brabant door Jan lloendalc, aangcvuld met
ae
intepolaties uit Maerlants Spieghel en Boendale's Yccsten'

XVI.
Floris endc lllancefloer, ed. lloltzcr, vs 2o5o stalt:
Hi nam orlof ende voer met sincn goede
men leze :
.

Hi nam orlof

ende voer met goede'

XVtI.

276 staat-r
ibidem vs 27o+
Doe dedi als henr siin rverd beval
Ende ga hem rveder tsri ende aldaer met
Dat hi selve hadde uP geset.
Door den uitgever is ten onrechte /srzrl ingevoegd. IIen leze:
nde gaft hem rveder ende aldaer met'
xvrrt.
'fen oneclrte maakt mcn iu dc gcbruikelijke spnakkunsten
niet opnrcrkzaam op lrct verschil in karakter tusschen ondcnvcrps- en
gezegdeszitrnen cn bijvocglijkc, bijwoortlelijke en voorrverpszinneu.

XIX,

In de

uitgave der Oudsaksische Genisisbruchstcke (Neue

Heidelberger Jahrbiichet lV, z) beschourvt llrauuc in vs. 3o den
. vorr t .ar6ut als 3 ps, pl. pt. van zift'srru,
I)it is onjuist: uuaran is hier Infiuitief.

xx.
.

Het bcstaau van Umltut van ri , het Oudsaksisch

Outlncdcrfrankisch is nict bewezen.

en

XXII.

Itij het oddeiwijs in de Aardrijkskunde mag de Politieke

Aardrijkskunde niet op den achtergrond komen.
i

I
I
I

.1.

XXIII.
Hct is rvenschelijk, dat op Hoogere llurgcrscholen met
S-jarigen cursus, althans in die plaatseu, waar geen H. l!. S. met
3-jarigen cursus bestaan, de Geschiedenis tot aan dcn laatsten tijd

toe,

reeds

in de dlie. laagste klasseu behandeld l'orde.

.\x t\-.
Het Dindexame[ der H. ]1. S. rvorde voor df Algemee[e
Geschiedenis beperkt tot de Nieurve en Nieuwste Geschiedenis.
XXV.

Bi

het ondervijs in Geschiedenis en Aardrijkskunde op de

Middelbare Scholen is de concentrische leerwijze aan te bevclcn.

XXVI.
alleen bij het onderwijs in de talcu, maar ook bij dat
in Geschicdenis cn Aardrijkskuutle kan de :rcsthetische ontwikkeling van de leerlingen in het oog geltouden rvordcn.

Niet

D'

XXVII.
llrongersma is in zijn bekcnd artikel in de ,,Vragen

des Tijds", jaargang 1898, onbillijk in zijn oordeel over de wa.rrde

van Geschiedenis en Aardrijkskunde als vakken van onderrvijs op de
Ivl iddclbare Scholen.

XXVIII.
aan Unifcrm-Programma's voor de Middelbare seholen toegekend, worden gervoonlijk te-hoog geschat'

De foordeelen,