Professional Documents
Culture Documents
The Final - HDĐT H I S C Tích C C 2015422 PDF
The Final - HDĐT H I S C Tích C C 2015422 PDF
HNG DN CHN ON V X TR
HI SC TCH CC
(Ban hnh km theo Quyt nh s 1493/Q-BYT ngy 22/4/2015
ca B trng B Y t)
H ni, 2015
Ch bin
PGS.TS. Nguyn Th Xuyn
ng Ch bin:
PGS.TS. Nguyn Gia Bnh
PGS.TS. Lng Ngc Khu
Ban bin son
PGS.TS. Nguyn Gia Bnh
PGS.TS. ng Quc Tun
PGS.TS. Nguyn Hng Sn
TS. Phm Th Ngc Tho
TS. Trn Qu Tng
TS. L c Nhn
TS. Trn Thanh Cng
TS. L Th Dim Tuyt
TS. Trn Hu Vinh
TS. o Xun C
TS. Nguyn Cng Tn
Ths. Bi Th Hng Giang
Ths. Nguyn ng Tun
Ths. Giang Thc Anh
Ths. Phm Th Thch
Ths. Bi Vn Cng
Ths. Mai Vn Cng
Ths. Ng minh Bin
Th k
Ths. Nguyn c Tin
TS. Nguyn Cng Tn
Ths. Nguyn ng Tun
Ths. Ng Th Bch H
Ths. Trng L Vn Ngc
MC LC
DANH MC CC T VIT TT
Chng I: H HP ............................................................................................................. 1
1. Chn on v x tr suy h hp cp ........................................................................1
2. Suy h hp nng do t mt b cp ca bnh phi tc nghn mn tnh .................8
3. Cn hen ph qun nng v nguy kch ...................................................................13
4. Hi chng suy h hp cp tin trin .....................................................................23
5. Trn kh mng phi bnh nhn th my ............................................................ 30
6. Vim phi nng do vi khun ti cng ng .......................................................... 34
7. Vim phi lin quan n th my .........................................................................42
8. Vim phi nng do vi rt cm A...........................................................................52
Chng II: TUN HON ................................................................................................. 59
9. Sc gim th tch mu ........................................................................................... 59
10. Sc tim .................................................................................................................65
11. Sc nhim khun ..................................................................................................73
12. Suy a tng do sc nhim khun ..........................................................................80
Chng III: TIU HA .................................................................................................... 88
13. Hi chng gan thn cp........................................................................................ 88
14. Suy gan cp ..........................................................................................................95
15. Vim ty cp nng .............................................................................................102
Chng IV: THN TIT NIU ..................................................................................... 111
16. Hi chng tiu c vn cp..................................................................................111
17. Suy thn cp .......................................................................................................116
Chng V: THN KINH ................................................................................................ 125
18. Cn nhc c nng ............................................................................................125
19. Hi chng Guillain-Barre .................................................................................132
20. Tng p lc ni s ..............................................................................................138
21. Chn on v x tr trng thi ng kinh...........................................................145
Chng VI: HUYT HC .............................................................................................. 152
22. Cc ri lon ng mu thng gp trong hi sc ..............................................152
Chng VII: SN KHOA ............................................................................................... 160
23. Hi chng HELLP .............................................................................................160
24. Sn git v tin sn git......................................................................................165
Chng VIII: NI TIT ................................................................................................. 173
25. Hn m tng p lc thm thu do i tho ng .............................................173
Chng IX: RI LON NC IN GII V THNG BNG KIM TOAN ..... 179
26. Tng kali mu .....................................................................................................179
27. H kali mu ........................................................................................................184
28. Tng natri mu ...................................................................................................188
29. H natri mu .......................................................................................................193
30. Cc ri lon thng bng kim toan.....................................................................200
31. Toan chuyn ha ....203
32. Kim chuyn ha ....206
33. Toan h hp ....209
34. Nhim kim h hp ....210
DANH MC T VIT TT
ALI
ALNS
ALT
ALTMTT
ALTT
ARDS
AST
BiPAP
BNP
BPTNMT
CPAP
CPP
CT scan
CVVH
DIC
DNTB
ECMO
EPAP
ESBL
FiO2
GGT
HA
HATB
HATT
HATTr
HCGT
HPN
HPQ
IPAP
LDH
MARS
MetHb
MRI
PaCO2
PaO2
PEEP
PEX
Pro BNP
SaO2
SGC
SpO2
TCV
TKMP
VTC
Chng I: H HP
CHN ON V X TR SUY H HP CP
1. I CNG
- Suy h hp c nh ngha l gim cp tnh chc nng thng kh ca b my
h hp hoc/v chc nng trao i kh ca phi.
- Suy h hp cp l nguyn nhn hng u bnh nhn phi nm ti cc khoa Hi
sc (60 70% ), trong trng hp nguy kch cn c x tr cp cu ngay lp tc ti
ch.
- Suy h hp cp c phn thnh ba nhm:
+ Suy h hp do gim oxy mu khi PaO2 di 60mmHg khi th kh phng.
+ Suy h hp do tng CO2 mu khi PaCO2 trn 50mmHg
+ Suy h hp th hn hp khi c km theo c gim PaO2 v tng PaCO2
2. NGUYN NHN
2.1. Thn kinh trung ng
- Thuc: an thn, gy ng, gy m.
- Trung tm iu ho h hp hnh no b tn thng: chn thng, bnh l
mch no, nhc gip.
- Ri lon h hp lin quan ti gic ng: ngng th khi ng trung ng, hi
chng gim thng kh do bo bu.
- Tng p lc ni s.
- Nhim trng h thn kinh trung ng.
- Hi chng gim thng kh v cn.
2.2. H thng thn kinh c
- Bnh l thn kinh c nguyn pht: hi chng Guillain Barr, nhc c, bi
lit, teo c, x ct bn teo c, vim a c.
- Thuc v ng c: ng c botulium, thuc tr su phospho hu c, cc thuc
c ch thn kinh c, aminoglycoside.
- Chn thng ct sng.
- Chn thng hoc mt chc nng thn kinh honh.
- Ri lon in gii: h Kali mu, tng Magi mu, h Phospho mu.
- Cc nguyn nhn khc: ph nim, mt mi, lit chu k.
2.3. Thnh ngc v c honh
- Mng sn di ng.
- Gy xng sn.
- G vo ct sng.
- C chng nhiu.
- Bo bu.
- Tng p lc bng.
4.3. Chn on mc
Yu t
Xanh tm
Loi nng
++
V m hi
+++
Kh th
++
+++
+ (sp t vong)
Ri lon thc
+
giy gia, l ++
hn m +++
5. X TR
5.1. Nguyn tc x tr
iu tr suy h hp cp kt hp iu tr nguyn nhn gy suy h hp.
5.2. X tr ban u v vn chuyn cp cu
- Nhanh chng xc nh chn on suy h hp cp.
- nh gi nhanh cc nguyn nhn suy h hp cp cn can thip ngay:
+ D vt ng th: Lm th thut Hemlich y d vt ra ngoi.
+ Trn kh mng phi p lc: Ngay lp tc chc kim ln vo khoang lin sn
hai ng gia n. Sau vn chuyn n bnh vin dn lu mng phi v ht
dn lu kh mng phi.
+ Ngng th, lit h hp: Bp bng ambu v vn chuyn n bnh vin t
ng ni kh qun thng kh nhn to.
- X tr ban u suy h hp cp:
+ Khai thng ng th: ly d vt, ht m di.
+ C n bng cc nghim php: y trn nng cm, nng hm.
+ Canuyn Grudel hoc Mayo chng tt li.
+ T th nm nghing an ton nu c nguy c sc.
+ Bp bng mt n c oxy m bo thng kh.
+ t ni kh qun bp bng c oxy (nu c).
- t ng truyn tnh mch ngoi bin.
- Vn chuyn bnh nhn n trung tm cp cu v hi sc.
5.3. X tr ti bnh vin
5.3.1. X tr cp cu
- Ni soi ph qun ly d vt ng th.
- M mng phi bng ng ln ht dn lu kh mng phi p lc m.
- Ch nh t ni kh qun:
+ Tc nghn ng h hp trn.
+ Mt phn x bo v ng th.
4
+ Mt kh nng bo v ng th.
+ m di qu nhiu.
+ Vt v hay khng hp tc.
+ Tnh trng bnh nhn khng cho php t mt n hay khng bo m tnh
trng kn kht ca mt n.
b) Thng kh nhn to xm nhp: khi TKNT khng xm nhp c chng ch nh hoc
tht bi.
5.3.4. iu tr nguyn nhn
a) Thuc gin ph qun (kch thch beta 2- adrenergic; thuc khng cholinergic)
- Ch nh vi suy h hp do c co tht ph qun (COPD, hen ph qun)
- Nn u tin dng ng kh dung trc, nu khng p ng th chuyn sang
truyn tnh mch.
b) Corticoid: ch nh cho cc t cp ca hen ph qun, COPD.
c) Khng sinh: khi c du hiu ca nhim trng (vim phi, t cp COPD c bng
chng nhim khun).
d) Li tiu: suy tim huyt, ph phi cp huyt ng, qu ti th tch.
e) Chc dn lu dch v kh khi c trn dch v kh mng phi.
f) Thay huyt tng loi b khng th trong cc bnh t min gy lit h hp nh
nhc c, hi chng Guillain-Barre.
g) iu tr cc nguyn nhn ngoi khoa:
- Mng sn di ng: c nh xng sn bng th my hoc treo c nh.
- Chn p ty c: phu thut gii chn p.
h) Mt s nguyn nhn khng hi phc: x cng ct bn teo c,
6. TIN LNG V BIN CHNG
- Tin lng ph thuc vo nguyn nhn gy suy h hp cp.
- Suy h hp cp c th dn n tnh trng gim oxy mu tr hoc tng cac-bonic khng p ng iu tr.
7. PHNG BNH
iu tr cc bnh l nguyn nhn gy suy h hp cp:
- Suy tim.
- Bnh phi tc nghn mn tnh.
- D phng huyt khi tnh mch su chi di.
- iu tr khng sinh sm khi nghi ng vim phi do vi khun, iu tr thuc
khng virus khi nghi ng vim phi do virus.
1. I CNG
t mt b cp ca bnh phi tc nghn mn tnh (BPTNMT) l tnh trng
bnh giai on n nh chuyn sang nng ln nhanh khng p ng vi iu tr
thng thng hng ngy.
Suy h hp do t cp ca BPTNMT c th nng, thm ch nguy kch, nu
khng c x tr ng cch v kp thi.
2. NGUYN NHN
- Nhim trng ng h hp do vi khun hoc virus.
- iu tr hoc dng thuc khng ng cch, dng thuc ng, an thn.
- Xut hin mt bnh l khc: tc mch phi, suy tim, phu thut (nht l phu
thut bng, phu thut lng ngc).
- Cc ri lon chuyn ho: tng ng mu, gim kali.
- Cc nhim trng khc ( bng, no).
- nhim khng kh.
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng
- Ngi bnh c chn on BPTNMT trong tin s.
- Kh th tng ln so vi tnh trng hng ngy.
- Ho nhiu ln (c th ho khan hoc ho c m).
- m nhiu ln v tr nn c.
- Ngi bnh c th c st.
- Tm, th nhanh.
- Co ko c h hp ph (c c n chm, c lin sn, c bng).
- C th c run tay, v m hi,xanh tm.
- Huyt p tng, khi suy h hp nng, huyt p tt khi c suy h hp nguy kch.
- Nhp tim nhanh, nu hp tim chm dn l du hiu rt nng.
- Suy h hp nng c th c ri lon thc: kch thch,ng g hoc hn m.
- Nghe phi thng c nhiu ran (ran rt do tc nghn ph qun tng ln, ran m
hoc ran n do ng dch tit ph qun hoc do c tnh trng vim phi).
- Cc du hiu ca kh ph thng: lng ngc hnh thng, cc khoang lin sn
gin rng, xng sn nm ngang, tim p mi c, vng trc tim g trong).
3.2. Cn lm sng
- PaO2 gim di 60 mmHg, SpO2 gim < 90% , PaCO2 tng, pH gim.
- X quang phi: hnh nh ca bnh phi tc nghn mn tnh, c th thy m
m ca tn thng phi mi xut hin (vim phi).
8
Lng m tng.
m m.
Hoc c 2 trong 3 du hiu trn, trong c du hiu m m.
+ La chn khng sinh da vo loi vi khun c kh nng gy t cp (theo
iu tra dch t hc v t l nhy cm vi khng sinh ca vi khun ).
- Nhim khun cng ng:
Cc vi khun cng ng gy nhim khun dn n t cp BPTNMT thng l
Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, Moraxella catarrhalis.
Khng sinh nn la chn khi nhim khun cng ng l cephalosporin th h 3
hoc khng sinh nhm penicillin ph rng, kt hp vi khng sinh nhm
aminoglycosid hoc fluoroquinolone hoc Moxifloxacin. Nhm Marcrolid nu nghi
ng do Legionella hoc vi khun khng in hnh.
- Nhim khun bnh vin:
Nu nghi ng nhim khun bnh vin: dng khng sinh theo liu php xung
thang. Nu iu kin cho php nn la chn loi khng sinh ph rng v c tc dng
trn vi khun nghi ng gy bnh.
Loi vi khun thng gy nhim khun bnh vin v mc khng khng
sinh ca cc loi vi khun c th khc nhau mi c s iu tr v cn xc nh
da vo iu tra dch t c s .
- Th my:
+Thng kh khng xm nhp: nu khng c chng ch nh.
+ Thng kh xm nhp:(xem k thut th my ngi bnh c tn thng
phi).
b) t cp bnh phi tc nghn mn tnh c suy h hp nguy kch
Khi xut hin suy h hp cp nguy kch, ngi bnh cn c t ng ni kh
qun ngay c th tin hnh th my xm nhp.
- Bp bng qua mt n vi oxy 100%.
- t ng ni kh qun, th my.
- Ht m qua ni kh qun.
- Dng thuc gin ph qun truyn tnh mch (xem phn 5.3.1).
- Tim tnh mch corticoit (xem phn 5.3.1).
- Dng thuc khng sinh ng tnh mch (xem phn 5.3.1).
6. TIN LNG V BIN CHNG
- Tin lng ngi bnh ph thuc: mc nng ca BPTNMT c, cc
bnh l km theo, mc nng ca nhim khun h hp, vic iu tr c kp thi hay
khng.
- Bin chng: cc bin chng cn ch l
+ Trn kh mng phi, y l bin chng nng v lm cho vic iu tr kh
khn thm nhiu. Pht hin trn kh mng phi trn ngi bnh BPTNMT thng kh
do cc du hiu vn c nh gin ph nang ca BPTNMT c th lm m cc triu
11
chng ca trn kh mng phi. Cn chup phi cp cu xac i nh trn kh mng phi
ngay khi: ngi bnh th nhanh ln t ngt, r ro ph nang giam km theo g vang ,
nht l khi gim mt bn lng ngc, tm, SpO2 tt nhanh, nu ang th may th xu t
hin th chng may va ap lc i nh ng th tng cao . X tr: dn lu mng phi tch
cc ngay.
+ Tc ng mch phi.
+ Vim phi bnh vin, vim phi lin quan th my.
+ Ph thuc my th nu ngi bnh phi th my ko di. Cn nh gi tnh
trng ngi bnh 2 - 3 ln mi ngy v tp cho ngi bnh b my ngay khi iu
kin.
7. PHNG BNH
- Theo di v iu tr tt cc ngi bnh b bnh phi tc nghn mn tnh.
- Trnh cc nguy c c th gy t cp.
- iu tr sm v tch cc cc bnh l mi xut hin ngi bnh bnh phi tc
nghn mn tnh.
12
13
14
Mch/ pht
Mch nghch
thng
(mch o)
PEF sau
thuc dn
ph qun
khi u
% d on
hoc % tt
nht
PaO2 (th kh
tri) v/hoc
PaCO2
C th nm
c
Ni c c
cu
C th kch
thch
Tng
Thch ngi hn
Thng
khng c
Thng c
Ngi ci ngi
ra trc
Ch ni c
tng t
Kch thch, vt
v
Thng>
30/pht
Thng c
Trung bnh,
thng ch c
lc th ra
< 100
Khng
< 10mmHg
To
Thng to
100-120
C th c
10-25mmHg
> 120
Thng c
> 25 mmHg
Ch ni c
cm t
Thng kch
thch, vt v
Tng
Khng ni
c
L m hoc
l ln
Chm- ri
lon nhp th
Chuyn ng
ngc - bng
nghch
thng
Khng kh
kh
Nhp chm
C th khng
thy do mt
c h hp
< 60% d on
hoc tt nht
<100 lt/pht
thiu nin)
hoc p ng
ko di < 2 gi
> 80%
60-80%
Bnh thng
<45mmHg
Thng
khng cn
> 95%
> 60mmHg
< 45mmHg
< 60mmHg
C th tm ti
> 45mmHg; c
th suy h hp
< 90%
SaO2 hoc
91-95%
SpO2 % (th
kh tri)
Tng CO2 mu (gim thng kh) xy ra tr em nhanh hn thiu nin v ngi
ln
Phn loi da vo cc thng s trn, nhng khng nht thit phi c tt c, cn c
s nhn nh tng qut c quyt nh thch hp.
PEF: lu lng nh th ra.
15
16
- Chuyn ngay ngi bnh n bnh vin. Trn ng vn chuyn: cho th oxy
6 - 8 lt/pht, tip tc xt thuc thuc cng bta-2 giao cm 10 - 15 pht/ln. Nn
dng bung m khi xt thuc thuc cng bta-2 giao cm.
5.3. X tr ti bnh vin
Theo Ph lc 5 "Phc iu tr cn hen ph qun nng v nguy kch" ca
"Hng dn chn on, iu tr hen ph qun" ca b Y t (2009).
a) Phc iu tr cn hen ph qun nng
- Gi u tin
+ Th oxy qua mt n hoc gng knh oxy, duy tr SpO2> 90%.
+Thuc gin ph qun: cng 2 kh dung 5 mg/ 20 pht x 3 ln lin tip.
+ Corticoid: methylprednisolon tim tnh mch 40 - 80mg.
nh gi sau 1 gi, nu cha ct c cn hen ph qun nng
- Gi tip theo
Tip tc iu tr nh trn:
+ Th oxy qua mt n hoc gng knh oxy, duy tr SpO2> 90%.
+ Thuc gin ph qun: cng 2 kh dung 5 mg trong 20 pht x 3 ln lin tip.
+ Corticoid: nu gi trc cha cho, tim tnh mch methylprednisolon 40 80mg.
Thm:
+ Ipratropium kh dung 0,5 mg.
+ Sulphat magie 2g truyn tnh mch trong 20 pht.
Nu cc du hiu nng cha mt i, tip tc iu tr
- Khong 6 12 gi tip theo
+ Th oxy qua mt n hoc gng knh oxy, duy tr SpO2> 90%.
+ Thuc gin ph qun:
Thuc cng 2 kh dung lin tc 5 mg/ln (10 15 mg/gi)
Hoc thuc cng 2 truyn tnh mch lin tc: tc truyn khi u 0,1 0,15 g/kg/pht, tng tc truyn 5 pht/ln (tu theo p ng ca ngi bnh), mi
ln 0,1-0,15 g/kg/pht (c th n 4 mg/gi ngi ln).
Kt hp vi Ipratropium 0,5 mg kh dung 4 gi/ln.
+ Corticoid: methylprednisolon tim tnh mch (200-300 mg/24 gi, chia 4
ln).
* Xem xt ch nh:
-Theophylin (diaphylin)0,24 g tim tnh mch rt chm (20 pht) hoc pha
trong 100 dch ng trng truyn trong 20 pht.
- Th my.
Nu sau 6 - 12 gi cha c p ng tt:
Tip tc duy tr iu tr thuc nh trn, v xem xt ch nh dng adrenalin
- Xem xt ch nh th my
17
18
19
iu tr ban u:
- Th oxy cho n khi t SaO2 90% (95% tr em).
- Thuc kch thch 2 dng ht tc dng nhanh, thng dng kh dung c mt n lin tc trong 1
gi (cn nh c th dng xt 20 pht 1 ln trong 1 gi).
- Corticoid ton thn nu khng p ng nhanh hoc nu ngi bnh mi dng corticoid
ng ung, hoc cn hen nng.
- Chng ch nh dng thuc an thn trong iu tr ct cn hen.
nh gi mc nng nh:
- Khm lm sng, PEF, SpO2, kh mu, cc xt nghim khc nu cn.
Mc trung bnh:
-
PEF 60-80%.
Khm lm sng: triu chng
trung bnh c co ko c h
hp ph.
Thuc kch thch 2 dng
ht cho mi gi.
Xem xt dng corticoid.
Tip tc iu tr trong 1-3
gi vi iu kin l c ci
thin.
Mc nng:
- PEF<60%.
- Lm sng: triu chng nng khi ngh ngi, lng ngc
co rt.
- Tn s: ngi bnh c nguy c cao.
- Khng ci thin sau iu tr ban u.
- Thuc kch thch 2 cho mi gi, hoc lin tc thuc
khng ph giao cm dng ht.
- Th oxy.
- Corticoid ton thn (tim, truyn).
- Xem xt dng thuc kch thch 2 tim di da, tim bp,
tnh mch.
20
p ng tt:
-
p ng duy tr 60
pht sau iu tr.
Khm lm sng: bnh
thng.
PEF > 70%.
Khng suy h hp.
SaO2> 90% (>95%
tr em).
V nh:
-
p ng trung bnh
trong 1-2 gi:
-
Lu li bnh vin:
Tip tc iu tr
thuc cng 2 ht.
Xem xt dng
corticoide dng vin.
Gio dc ngi bnh:
- iu tr ng.
- Xem li phc
iu tr.
- Theo di cht
ch.
p ng km trong 1
gi:
Thuc cng 2
ht khng ph
giao cm ht.
Corticoid ton
thn.
Th oxy.
Cn nhc dng
aminophylin tnh
mch.
Theo di PEF,
SaO2, mch.
Ci
thin
Thuc cng 2 ht
khng ph giao cm.
Corticoid ton thn.
Th oxy.
Cn nhc dng
aminophylin tnh mch.
Xem xt dng thuc
cng 2 di da, tim
bp, tnh mch.
Ni kh qun v th my
nu cn.
Khng
ci thin
V nh:
Nu khng ci thin.
6-12 gi
21
22
1. I CNG
Hi chng suy h hp cp tin trin (ARDS) c Ashbaugh v cng s m t
ln u tin nm 1967. L mt hi chng bnh l trong mng ph nang mao mch
ca phi b tn thng cp tnh do nhiu nguyn nhn khc nhau dn n tnh trng
suy h hp nng khng p ng vi th oxy liu cao.
Nm 1994, hi ngh ng thun u- M (AECC) a ra nh ngha v hi
chng suy h hp cp tin trin ARDS. T , c nhiu cng trnh nghin cu v
gi tr v tnh ng dng ca nh ngha ny trn lm sng. Nm 2011, hi ngh gm
cc chuyn gia hng u a ra nh ngha BERLIN v ARDS tp trung vo tnh
kh thi, tnh ng dng, gi tr, cng nh cc cch thc khch quan nh gi nh
ngha ny trn thc hnh. nh ngha BERLIN c gi tr tin lng tt hn v tp
trung vo mt s hn ch ca AECC nh cch thc loi tr ph phi huyt ng v
thm vo tiu chun thng kh pht.
nh ngha BERLIN ca ARDS ( 2012)
c tnh
Hi chng suy h hp tin trin
Thi gian
Trong vng 1 tun sau khi xut hin cc yu t nguy c hoc c
cc triu chng h hp mi xut hin, tin trin ti i.
Hnh nh X quang m m lan ta c 2 phi, khng th gii thch y bng trn
hoc CT
dch, xp phi hay khi u trong phi.
Ngun gc ca hin Hin tng suy h hp khng th gii thch y bng suy tim
tng ph ph nang
hay qu ti dch. C th nh gi bng siu m tim.
Oxy mu (*)
- Nh
- PaO2/FiO2t 200-300 vi PEEP hoc CPAP 5 cmH2O (**).
- Trung bnh
- PaO2/FIO2 t 100- 200 hoc vi PEEP 5 cmH2O.
- Nng
- PaO2/FiO2< 100 mmHg vi PEEP 5 cmH2O.
Ch :
*: nu cao t 1000 m tr ln, phi hiu chnh mc oxy ha mu theo cng
thc P/F* p sut / 760
**: mc PEEP ny c th cung cp bng cc phng php ca thng kh khng
xm nhp nhng ngi bnh c ARDS nh.
T l mc ARDS ty vao la tui, trung bnh khong 150 trn 100.000 ca bnh.
ARDS chim 10 - 15% s ngi bnh trong cc n v hi sc, trn 20% s ngi
bnh phi th my.
23
2. NGUYN NHN
2.1. Nguyn nhn ti phi
- Vim phi nng: l nguyn nhn thng gp nht, vim phi do vi khun (v
d nh: ph cu, lin cu, influenzae ...) hoc vim phi do virus (v d: cm A H5N1,
H1N1,H7N9,SARS...)
- Ngt nc: tn thng mng sufartan.
- Tro ngc dch d dy: thng gp ngi bnh hn m hoc say ru,
hoc c tng p lc ni s dch d dy gy ra tn thng phi trn din rng km xp
phi.
- Tim, ht heroin hay s dng cc loi thuc ma ty khc (cocain,
amphetamin).
- Chn thng lng ngc nng gy ng dp phi.
2.2. Nguyn nhn ngoi phi
- Nhim khun nng hoc sc nhim khun.
- Truyn mu s lng ln (>15 n v), c bit l mu ton phn.
- Vim ty cp nng.
- Suy thn cp.
- Bng nng ,c bit l bng h hp.
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng
- Thi gian xut hin nhanh, thng sau khi c tc nhn 6 72 gi c th n 7
ngy.
- Kh th, tm mi v u chi, th nhanh. Nghe phi c ran n lan ta.
- Nhp tim nhanh, th nhanh, v m hi.
- Co ko c h hp ph.
- au ngc, ho.
- Cc biu hin ca nguyn nhn gy hi chng suy h hp cp tin trin: st,
ri lon ng mu
3.2. Cn lm sng
- Xt nghim kh mu: PaO2 gim, thng c gim CO2 km theo (kim h
hp), tng chnh lch (gradient) oxy ng mch mao mch.
- Xquang phi: hnh nh thm nhim lan ta 2 phi.
24
b) Cn lm sng
- Phim XQ ngc: dng thm nhim lan to c hai bn ph trng.
- Kh mu ng mch:
+ PaO2 gim nng thng < 60mmHg.
+ T l PaO2/FiO2 < 300 (vi PEEP hoc CPAP 5 cmH2O).
4.2. Chn on phn bit
a) Ph phi cp huyt ng
- Do suy tim tri cp hoc qu ti dch cp.
- Tn thng trn phim XQ dng cnh bm tin trin nhanh v thoi lui
nhanh.
b) Xut huyt ph nang lan ta
- Suy h hp cp c km theo mt mu nhanh.
- Ngi bnh ho ra m ln mu hoc soi ht ph qun c mu.
5. X TR
5.1. Nguyn tc chung
- Th my vi chin lc bo v phi.
- iu tr nguyn nhn.
5.2. X tr c th
Mc tiu cn t:
- Oxy mu: duy tr PaO2 55 80mmHg hoc o SpO2 l 88 - 95%.
- pH mu ng mch: 7,25 7,45
a)Th mykhng xm nhp (xem quy trnh k thut th my khng xm nhp).
b)Thng kh nhn to xm nhp
Khi c chng ch nh phng php khng xm nhp hoc p dng nhng
khng c kt qu.
- Phng thc th PCV.
+ t PC v PEEP sao cho tng p lc th vo di 30 cmH2O.
+iu chnh PC v PEEP sao cho t c cc mc ch nu trn.
- Phng thc VCV: t Vt lc u 8-10ml/kg, sau iu chnh da theo
Pplateau 30cmH2O, lu khng gim Vt < 5ml/kg.
* Ch :
t FiO2 v PEEP theo bng sau sao cho t mc tiu oxy ha mu
FiO2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
PEEP
5-8
8-10
10
10-14
14
14-18
18-23
26
- Bin php huy ng ph nang: tham kho qui trnh k thut huy ng ph
nang.
- m bo hemoglobin (>8 gam/lt).
- Albumin mu > 30 g/l.
- Thay i t th: ngi bnh nm nghing hoc nm sp (nu c iu kin)
6. TIN LNG V BIN CHNG: Ngi bnh ARDS c nguy c bin chng
cao.
- Bin chng lin quan n th my: chn thng p lc, vim phi
- Cc bin chng khc:
+ Lon thn.
+ Huyt khi tnh mch su.
+ Lot d dy thc qun.
+ Suy dinh dng.
+ Nhim khun catheter.
7. PHNG BNH
- Tch cc iu tr vim phi phng tin trin nng thnh ARDS.
- Cho ngi bnh nm u cao, c bit nhng ngi bnh c ri lon
thc.
Ti liu tham kho
1. Bi Vn Cng. (2012), nh gi hiu qu oxy ha mu ca bin php huy ng
ph nang bng phng php CPAP 40 cmH20 trong 40 giy ngi bnh suy h
hp cp tin trin, Lun vn thc s y hc chuyn nghnh Hi sc cp cu, Trng
i hc Y H ni.
2. L c Nhn. (2012), Nghin cu hiu qu ca chin lc m phi v chin
lc ARDS Network trong th myngi bnh suy h hp cp tin trin, Lun n
tin s y hc chuyn ngnh Hi sc cp cu, Trng i hc Y H ni.
3. Bastarache J.A., Ware L.B., Bernard G.R. (2013), Acute Lung Injury and Acute
Respiratory Distress Syndrome, Textbook of Critical Care. Sixth Edition. JeanLouis Vincent, Elsevier Sauders. 58, Pp. 388-97.
4. Bernard G.R., Artigas A, Brigham K.L. et al.(1994),The American-European
Consensus Conference on ARDS. Definitions, mechanisms, relevant outcomes,
and clinical trial coordination, Am J Respir Crit Care Med 149, Pp. 818-24.
5. Christie J., Lanken P. (2005), Acute Lung Injury and the Acute Respiratory
Distress Syndrome, Principles of critical care, Pp. 515-48.
6. Grasso S., Mascia L., Del Turco M. et al. (2002), Effects of recruiting maneuvers
in patient with acute respiratory distress syndrome ventilated with protective
ventilatory strategy Anesthesiology. 96, Pp. 795-802.
7. Hansen-Flaschen J., Siegel M.D. (2013), Acute respiratory distress syndrome:
Clinical features and diagnosis, Up to Date 2010. URL: http://www.uptodate.com/
28
29
1. I CNG
Trn kh mng phi (TKMP) l mt bin chng rt nguy him ngi bnh
ang c th my.
Trn kh mng phi c th l bin chng nguy him ca th my do p lc
dng cao qu mc trong ph nang - bin chng ny c gi l "chn thng p lc.
Tnh hung ny c th xut hin khi c tnh trng "by kh" dn n cng phi (trong
cc bnh l gy tc nghn ph qun) hoc do tnh trng "phi nh" nh trong hi
chng suy h hp cp tin trin (ARDS). p lc cao nguyn ng th (p lc nh
ph nang) trong nhng tnh hung ny nu cao hn 30 cmH2O l du hiu bo hiu
nguy c chn thng p lc, nguy c s rt cao nu p lc cao nguyn ng th tng
trn 35 cmH2O.
2. NGUYN NHN
2.1. Chn thng p lc
Th my c th gy nn tnh trng tng qu mc p lc trong ph nang dn ti
v ph nang gy TKMP hoc trn kh trung tht.
Nhng ngi bnh c nhiu nguy c gp bin chng ny l:
- Ngi bnh c bnh l tc nghn ng h hp: cn hen ph qun nng, bnh
phi tc nghn mn tnh.
- Ngi bnh b ARDS.
- Cc trng hp khng phi cc bnh l trn nhng thng s my th c t
khng hp l, tng th tch lu thng qu mc, hoc bnh nhn chng my cng c
nguy c xut hin TKMP.
2.2. Bin chng ca cc th thut
Cc th thut nh t catheter tnh mch trung tm, sinh thit mng phi, sinh
thit phi, soi ph qun, p tim khi cp cu ngng tun hon u c nguy c gy
TKMP. Tai bin TKMP ny s nng hn v nguy him hn khi xut hin trn ngi
bnh th my.
2.3. Cc bnh l gy trn kh mng phi
Trn kh mng phi bnh nhn th my cng c th do nguyn nhn bnh l
nh: vim phi do t cu, lao, nhim cm A nng, hoc gin ph nang bnh nhn
COPD
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng
- Tnh trng kh th xut hin v tng ln nhanh chng.
- p lc nh ng th tng cao, ngi bnh chng my.
30
33
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng
- Ho.
- Kh th.
- St, c th rt run.
- Khc m c, s lng nhiu.
- au ngc tng khi ht vo.
- Khm phi: th nhanh, hi chng ng c, nghe c ran n, ran m, ting thi
ng ti vng tn thng.
- Cc triu chng nng: nhp tim nhanh, tm, co ko c h hp, ri lon thc,
ri lon huyt ng.
3.2. Cn lm sng
- X quang phi thng, nghing: hnh nh tn thng thm nhim mi thnh
m m trng hoc nhng nt m tp trung mt vng ca phi; c th thy hnh nh
trn dch hay trn kh mng phi.
- Cng thc mu: bch cu mu tng cao > 10G/l hoc < 4G/l.
- Xt nghim m:
+ Nhum soi: c th thy bch cu a nhn trung tnh, t bo biu m, vi
khun.
+ Cy nh danh vi khun gy bnh.
- Cy mu: 2 mu trc khi iu tr khng sinh.
- Xt nghim kh mu ng mch: nh gi tnh trng thng kh, oxy ha mu,
thng bng toan kim, lactat mu.
- Tng protein C phn ng (CRP), procalcitonin.
- Ni soi ph qun (nu cn): nh gi tn thng, ly bnh phm lm xt
nghim nui cy, m bnh hc, hoc phc v mc ch iu tr.
- Mt s xt nghim khc (ty theo kh nng sn c ca c s y t): huyt thanh
chn on Mycoplasma, Chlamydia; xt nghim nc tiu chn on nhim
Legionella.
4. CHN ON
4.1. Chn on xc nh:
- Vim phi mc phi ti cng ng:
+ Ngi bnh c cc triu chng lm sng v cn lm sng nh trnh by
phn 3.
+ c lm xt nghim nui cy vi khun trong vng 48 gi nhp vin, kt qu
xt nghim ln u tin dng tnh, v
+ Khng c cc yu t nguy c b vim phi lin quan n c s chm sc y t.
- Tiu chun chn on vim phi mc phi t cng ng mc nng, v
tiu chun nhp vin vo khoa Hi sc tch cc (khuyn co ca Hip hi cc bnh
nhim trng Hoa K-IDSA, v Hip hi lng ngc Hoa K-ATS nm 2007):
35
36
39
- Trn dch mng phi: vim phi gy trn dch mng phi, dch vng chanh,
thng do ph cu khun.
- Trn m mng phi: ngi bnh st dai dng, chc d mng phi c m,
thng xy ra trong trng hp vim phi mng phi, hoc do chc d mng phi gy
bi nhim.
- Vim mng ngoi tim: triu chng au vng trc tim, nghe c ting c mng
tim, thng l vim mng ngoi tim c m.
c) Bin chng xa
- Vim ni tm mc cp tnh do ph cu: bin chng ny him gp, ngi bnh
c cn st rt run, lch to.
- Vim khp do ph cu: gp ngi tr tui, thng ch b mt khp sng, ,
nng, au.
- Vim mng no do ph cu: l bin chng him gp, dch no tu c bch cu
a nhn, glucose trong dch no ty gim, chn on vi sinh bng nhum soi v cy
dch no ty.
- Vim phc mc: thng gp tr em.
- Sc nhim trng: rt hay gp ngi bnh nghin ru.
7. PHNG BNH
- V sinh rng ming y .
- Tim phng vacxin cm v ph cu, c bit vi ngi bnh c c a suy
gim min dch, bnh l c tn thng cu trc phi.
- Ngi bnh mc cc bnh l ni khoa mn tnh nng hoc c nguy c suy
gim min dch cn c t vn k hoch tim phng cng nh bin php phng trnh
cc bnh ly qua ng h hp.
Ti liu tham kho
1. Nguyn Quc Anh, Ng Qu Chu. (2011), Vim phi nng do vi khun ti cng
ng, Hng dn chn on v iu tr bnh ni khoa, Nh xut bn Y hc, Tr
89-102.
2. Ng Qu Chu, Nguyn Thanh Thy. (2011), c im lm sng v vi khun
hc ca vim phi mc phi cng ng, Tp ch nghin cu y hc 73 (2). Trng
i hc Y H Ni.
3. V Vn nh, Nguyn Th D. (2000), Vim phi, Cm nang cp cu. Nh
xut bn Y hc, Tr. 149-53.
4. Nguyn Thanh Hi (2003). Nghin cu c im lm sng v vi khun hc ca
vim phi mc phi cng ng do vi khun hiu kh iu tr ti khoa h hp
bnh vin Bch Mai. Lun vn tt nghip bc s ni tr bnh vin. Trng i
hc Y H Ni.
5. Halm E.A., Teirstein A.S. (2002), Management of Community-Acquired
Pneumonia, New England Journal Medicine, Pp. 2039-45.
40
41
1. I CNG
nh ngha: vim phi lin quan n th my (Ventilator Associated
Pneumonia - VAP), c nh ngha l nhim trng nhu m phi xy ra sau 48 gi k
t khi ngi bnh c th my (qua ng ni kh qun, hoc canuyn m kh qun),
ngi bnh khng trong thi k bnh ti thi im bt u c th my.
L bnh l nhim khun bnh vin rt thng gp trong khoa hi sc, vi t l
8-10% ngi bnh iu tr ti khoa hi sc, v 27% trong s ngi bnh c th
my. T l t vong khong 20-50% theo nhiu nghin cu, thm ch c th ti 70%
khi nhim cc vi khun a khng.
Lm tng t l t vong, ko di thi gian th my, thi gian nm vin v tng
chi ph iu tr.
2. NGUYN NHN V CC YU T NGUY C
2.1. Nguyn nhn
- Cc vi sinh vt gy bnh rt thay i ph thuc vo c im ngi bnh
trong tng khoa hi sc, phng tin chn on, thi gian nm vin cng nh thi
gian nm iu tr ti khoa hi sc, qui trnh kim sot nhim khunv cc chnh sch
s dng khng sinh ti n v .
- Cc nguyn nhn hay gp trong vim phi lin quan n th my sm (< 5
ngy): t cu nhy methicillin, Streptococcus pneumoniae, Hemophilus influenzae.
- Vim phi bnh vin mun ( 5 ngy): t cu khng methicillin,
P.aeruginosa, Acinetobacter baumannii, Klebciella pneumonia.Stenotrophomonas
maltophilia.
- Ngi bnh dng khng sinh trc : t cu khng methicillin,
P.aeruginosa, Acinetobacter baumannii v cc vi khun gram m a khng khc.
- Ngoi ra gn y nm l nguyn nhn rt ng ch gy vim phi bnh
vin, c bit nhng ngi bnh c c a suy gim min dch, s dng khng sinh
ph rng di ngy.
2.2. Cc yu t nguy c ca vim phi lin quan n th my
a) Yu t lin quan n ngi bnh
- Tui 60.
- Mc nng ca bnh.
- Suy tng.
- Dinh dng km hoc gim albumin mu.
- au bng thng v hoc c phu thut vng ngc.
- Hi chng suy h hp cp tin trin.
- Bnh phi mn tnh.
- Bnh l thn kinh c.
42
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng
Cc triu chng xut hin sau 48 gi k t khi c th my (qua ng ni kh
qun hoc qua canuyn m kh qun).
- Dch ph qun c m, c v s lng nhiu hn.
- St > 38C hoc < 35,5C.
- Nghe phi c ran bnh l.
3.2. Cn lm sng
- X quang c m thm nhim mi, tn ti dai dng, hoc thm nhim tin trin
thm sau 48 gi k t khi th my.
- Tng bch cu > 10G/l hoc gim bch cu < 4G/l.
- Procalcitonin tng cao > .0,125 ng/ml
- Cy dch ht ph qun >105 CFU/ml, hoc
- Cy dch ra ph qun ph nang > 104 CFU/ml, hoc
- Cy mu bnh phm chi ph qun c bo v > 103 CFU/ml.
- Gim oxy ha mu: nh gi da vo SpO2 ( bo ha oxy mch ny), hoc
ch s PaO2/FiO2 khi c kt qu kh mu ng mch.
4. CHN ON
4.1. Chn on xc nh
- Cc triu chng xut hin sau 48 gi k t khi c th my (qua ng ni kh
qun hoc qua canuyn m kh qun).
- X quang phi: tn thng mi hoc tin trin ko di trn 48 gi km theo 2
trong 3 du hiu sau:
+ Nhit > 38,3oC hoc < 35oC.
+ Bch cu > 10000/mm3, hoc < 4000/mm3.
+ Procalcitonin tng cao hn.
+ m c hoc thay i tnh cht m.
- Nui cy dch ph qun dng tnh.
4.2. Chn on phn bit
a) Vim phi mc phi ti cng ng
- Ngi bnh c kt qu cy vi sinh vt ln u (trong vng 48 gi u k t
khi nhp vin) dng tnh.
- Khng c cc yu t nguy c mc vim phi lin quan n chm sc y t.
b) Vim phi lin quan n c s chm sc y t.
Ngi bnh c kt qu cy vi sinh vt ln u (trong vng 48 gi u k t khi
nhp vin) dng tnh, v c km bt k mt trong s cc tiu chun sau:
- Ngi bnh c chuyn t mt c s chm sc y t khc.
- ang c lc mu, c vt thng hay c iu tr bng tim truyn nh
mt ngi bnh ngoi tr.
44
46
48
49
Loi tr kh nng
xut hin cc bin
chng (p xe, m
mng phi) v loi
tr cc nguyn nhn
khc khng do nhim
trng.
nh gi li kh
nng vi khun
khng li cc KS
ban u, hoc
nng khng
sinh trong phi
khng tha ng.
51
im
0
1
2
0
1
2
0
1
2
0
2
0
1
2
0
2
0
2
2.3. Vi rt cm A H3N2
Cng c cc c im gy bnh tng t vi rt cm A H1N1.
2.4. Viruts cm A H7N9
Cc bo co ti Trung quc cng cho thy c im lm sng ca cm A H7N9
cng tng t nh cc loi cm khc, v t vong do iu tr mun (sau 6 ngy) suy h
hp cp nng, th my khng kt qu v suy a tng.
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng
- Biu hin hi chng cm chung: mt, st, au u, au hng, s mi, ho khan
- Biu hin suy h hp trn nn ngi bnh c biu hin hi chng cm, tuy
nhin din bin bnh khc nhau ty thuc vo tng cn nguyn gy bnh v xut hin
thm mt s triu chng ngoi ng h hp do vi rt cm A (H5N1).
a) Thi gian bnh: ty theo tng loi vi rt
- Do cm A (H5N1) thi gian bnh khong 1 tun sau khi tip xc vi gia cm
cht, m hoc b bnh.
- Do virut cm A (H1N1) thng t 1,5 n 3 ngy hoc lu hn.
- Do cm A ( H7N9) khong t 3-7 ngy
b) Thi gian ton pht
- Biu hin nhim cm chung nh; au rt hng, st, au u, au mnh my,
ho khan, chy mi , nu do cm A (H5N1)
- C th xut hin thm cc triu chng ca h thn kinh: l ln, nn bun nn,
ri lon c trn v hi chng no v mng no
- Cc triu chng v tiu ha nh vim d dy rut vi biu hin a chy, xut
huyt tiu ha
- H hp: au ngc, ho, kh th tng ln, suy h hp tin trin nhanh, th
nhanh, mch nhanh, SpO2 gim, tm mi u chi, khm phi nhiu ran n hoc thi
ng.
- C th tin trin suy a tng nh: suy h hp, tun hon, tng bilirubin ton
phn v trc tip, suy thn, gim tiu cu
3.2. Cn lm sng
- Cng thc mu:
+ Bch cu v tiu cu bnh thng hoc gim, t l bch cu a nhn trung tnh
cng gim, trng hp nng bch cu gim di 1000 t bo/ml.
+ Giai on sau c nhim khun th pht s lng bch cu tng cao.
- Tng t vi cc marker ch th vim khc nh CRP, procalcitolin trong gii
hn bnh thng, giai on c nhim khun th pht CRP v Procalcitolin s tng.
- X quang tim phi:
+ Tn thng thm nhim khu tr mt thy phi sau lan ta nhanh ra ton
b phi thm ch lan ta nhanh c hai phi (phi trng).
+ C th gp hnh nh trn dch hoc/v trn kh mng phi.
53
54
55
56
- Bnh din bin nng cc ngi bnh c c a suy gim min dch nh
mang thai, dng cc thuc c ch min dch ...
7. PHNG BNH
- Khng tip xc vi gia cm sng khi c dch.
- Khi c biu hin gia cm m cht phi bo c quan chc nng x l.
- Khi c biu hin nhim cm phi n khm ti cc c s y t ngay.
Ti liu tham kho
1. Hong-Ryang Kil, Jae-Ho Lee, Kyung-Yil Lee. et al. (2011), Early corticosteroid
treatment for severe pneumonia caused by 2009 H1N1 influenza virus, Crit Care
15, Pp. 413.
2. Koichiro Kudo, Nguyen Gia Binh. et al (2012), Clinical preparedness for severe
pneumonia with highly pathogenic avian influenza A (H5N1): Experiences with
cases in Vietnam, Resp Invest :http://dx.doi.org/10.1016/j.resinv.2012.08.005 .
3. Koichiro Kudo, Nguyen Gia Binh & et al (2012), Impact of Education and
Network for Avian Influenza H5N1 in Human: Knowledge, Clinical Practice, and
Motivation on Medical Providers in Vietnam, Plos one, Vol 7, Issue 1, e30384.
4. The Writing Committee of the WHO Consultation on Clinical Aspectsof Pandemic
(H1N1) 2009 Influenza (2009), Clinical Aspects of Pandemic 2009 Influenza A
(H1N1) Virus Infection, N.Engl J Med 2010;362:1708-19. Copyright 2010
Massachusetts Medical Society.
5. The Writing Committee of the World Health Organization (WHO) Consultation on
Human Influenza A/H5 (2009), Avian Influenza A (H5N1) Infection in Humans,
N Engl J Med 2005;353:1374-85. Copyright 2005 Massachusetts Medical
Society.
6. Hai-Nv Gao, Hong-Zhou Lu and et al. (2013), Clinical Findings in 111 Cases of
Influenza A (H7N9) Virus Infection, N Engl J Med; 368:2277-2285June 13,
2013DOI: 10.1056/NEJMoa1305584.
57
X tr ban u
- Cc bin php cch ly tm thi.
- m bo h hp bng oxy liu php hoc thng kh khng xm nhp hoc
bp bng mt n c oxy hoc th my.
- Dng Oseltamivir 300 mg/ngy ung chia 2 ln nu nghi ng nhim cm A
(H5N1), 150mg/ngy ung chia 2 ln nu nghi ng do cm A khc.
- Methylprednisolon 1-2 mg/kg/ngy chia 2 ln tim tnh mch.
X tr ti bnh vin
- Cch ly ngi bnh: a ngi bnh vo phng cch ly theo quy nh cch ly.
- iu tr c hiu: Tip tc dng thuc Oseltamivir vcorticoid.
- iu tr h tr h hp: ty theo tnh trng suy h hp ca ngi bnh p dng cc bc
liu php oxy, th my khng xm nhp hoc t ni kh qun th my theo chin lc
thng kh bo v phi (lu hn ch dng PEEP cao v nguy c trn kh mng phi).
- Lc mu hp ph cytokine.
- iu tr h tr cc tng suy nu c (xem bi suy a tng).
- S dng khng sinh iu tr cc nhim khun th pht (xem bi vim phi bnh vin).
58
mu mt
(l/ph)
(ml)
I
750
Bnh thng
< 100
Bnh thng
Bnh thng
II
750-1500
III
1500- 2000
IV
>2000
Bnh thng
hoc gim t
Huyt p tm
thu < 90mmHg
Huyt p tm
thu < 70mmHg
5. X TR
5.1. Nguyn tc x tr
- m bo cung cp oxy.
- B dch v iu tr nguyn nhn.
- iu tr phi hp.
61
>100
Nhp th tng
Lo lng
>120
Kh th
>120
Suy h hp nng
Vt v
Kch thch
L m
Hn m
Mt cch ng thi
Kim sot ngun chy mu
Bng p i vi cc vt thng c nhn thy, bc l v kim sot
cn thn vt thng m v mch mu gy chy mu ni, bn vng
cao su hay t bng chn thc qun .i vi cc chy mu do v
dn tnh mch thc qun.
nh lng Hb mu
Tip tc hi sc dch
ng tnh mch v loi
tr cc nguyn nhn sc
khc phi hp (trn dch
mng ngoi tim gy p
tim cp, trn kh mng
phi, chn thng ty
sng, tc mch phi v vt
thng tim)
C kim sot c
ngun chy mu
khng?
Khng
Tip tc hi sc dch ng
tnh mch v xem xt nhng
bin php khc kim sot
chy mu. (VD: nt mch
cm mu)
9g/dL
Truyn khi
hng cu ti khi
nng Hb
9g/dL v iu
chnh cc bt
thng tiu cu
hay dng mu b
pht hin
Dng dch
NaCl 0,9%
hay Ringer
lactat
ALTMTT < 8 mmHg
o
ALTMTT
v HATB
ALTMTT 8 mmHg
HATB 60 mmHg
ALTMTT 8 mmHg
HATB<60mmHg
Kt thc qu trnh hi sc
S x tr sc gim th
64 tch mu
Truyn bolus
dch nhc li
t nht 20
mL/kg NaCl
0,9% hay
Ringer lactat
Dng thuc
vn mch
(Noradrenalin
hay Dopamin)
SC TIM
1. I CNG
- Sc tim l tnh trng gim cung lng tim khng p ng c nhu cu oxy
ca cc t chc trong c th.
- Chn on sc tim t ra sau khi loi tr cc sc khc: sc gim th tch,
sc phn v, sc nhim khun.
- Cc ri lon huyt ng c trng trong sc tim:
+ Cung lng tim gim vi ch s tim < 2,2 lt/pht/m2.
+ p lc tnh mch trung tm cao ( > 10 mmHg) v p lc mao mch phi bt
cao ( > 15mmHg).
+ Chnh lch oxy gia mu mao mch v mu tnh mch cao (DA-VO2 ln hn
0,55ml O2/lt) do ri lon trong sc tim l do tn thng chc nng tim khng phi do
ri lon ngoi vi.
- Trong iu tr sc tim: mt mt khn trng iu tr triu chng v hi sc
ton din, mt khc cn tm v gii quyt nguyn nhn sm nu c th c.
- Suy tim trong bnh cnh sc tim l vn lm sng ln bi v t l t vong
cao ln ti 30 90%. Tin lng ph thuc nhiu vo nguyn nhn gy ra sc tim v
kh nng can thip ca thy thuc.
- y l tnh trng cn c cp cu ti ch v vn chuyn bng xe t c trang
thit b cp cu ban u n khoa hi sc.
2. NGUYN NHN
2.1. Gim sc co bp c tim
- Thiu mu cc b c tim (c bit l nhi mu c tim cp).
- Bnh c tim do nhim khun (lin cu nhm B, bnh Chagas,), nhim vi rt
(enterovirus, adenovirus, HIV, vi rt vim gan C, parvovirus B19, vi rt Herpes, EBV,
CMV).
- Bnh c tim do min dch, do chuyn ha.
- Bnh c tim do nguyn nhn ni tit: cng hoc suy gip.
- Bnh c tim do ng c.
- Giai on cui ca bnh c tim gin hay bnh van tim.
2.2. Tng hu gnh (nguyn nhn tc nghn)
- Tc ng mch phi nng.
- Hp ng mch ch.
65
66
- nh gi ti mu mch vnh.
- C bin php ti ti mu sm khi c ch nh.
4.4. Chn on mc : Tiu chun ca ACC/AHA 2007
a) Tin sc
- p lc mao mch phi bt trn 15mmHg.
- Huyt p tm thu trn 100mmHg.
- Ch s tim di 2,5l/ph/m2 da.
b) Sc tim
- p lc mao mch phi bt trn 15mmHg.
- Huyt p tm thu di 90mmHg.
- Ch s tim di 2,5l/ph/m2 da.
c) Sc tim in hnh
- Ch s tim di 2 l/ph/m2 da.
- p lc mao mch phi bt trn 20mmHg.
5. X TR
5.1. Nguyn tc chung
- Giai on sm, h tr huyt ng phng nga cc ri lon v suy chc
nng c quan, thm ch phi gii quyt nguyn nhn gy sc tim nh ti ti mu
sm trong nhi mu c tim cp , to nhp cp cu trong trng hp nhp chm.
+ H tr chc nng tim: Tim phi nhn to ti ging ( ECMO), bm bng
ngc dng ng mch ch hoc thit b h tr tht tri.
+ Hi sc c bn: iu chnh cc ri lon do sc tim gy nn nh suy h hp,
suy thn...
- Giai on gii quyt nguyn nhn nhanh chng o ngc tnh trng sc
tim.
5.2. X tr ban u v vn chuyn cp cu
- Nhanh chng xc nh tnh trng sc tim ca bnh nhn, loi tr cc nguyn
nhn khc gy ra huyt p thp.
- Gim ti a cc gng sc: gim au, gim cng thng lo u.
- Thit lp ng truyn tnh mch.
- H tr th oxy (nu c).
- Lm in tim, xc nh chn on nhi mu c tim cp v xt ch nh dng
thuc tiu si huyt nu thi gian vn chuyn n trung tm can thip mch gn nht
trn 3 gi.
- Vn chuyn bnh nhn n cc trung tm cp cu v hi sc gn nht.
5.3. X tr ti bnh vin
5.3.1. H tr thng kh
- Oxy liu php: h tr oxy nn c tin hnh ngay tng oxy vn chuyn v
phng nga tng p lc ng mch phi.
68
- Thng kh nhn to: u tin thng kh nhn to xm nhp khi bnh nhn sc
tim vi cc li ch: nhu cu oxy ca c h hp v gim hu gnh tht tri, ch nh
gm:
+ Bnh nhn kh th nhiu.
+ Gim oxy mu.
+ pH < 7,30.
5.3.2. Hi sc dch
- Hi sc dch gip ci thin vi tun hon v tng cung lng tim.
- Lng dch truyn rt kh xc nh bnh nhn sc tim:
+ V l thuyt, lng dch cho cung lng tim tng theo tin gnh.
+ V thc hnh, c nhiu phng php khc nhau bao gm: theo di v iu
chnh p lc tnh mch trung tm, p lc mao mch phi bt, bo ha oxy tnh mch
trung m v tnh mch trn; lm liu php truyn dch; theo di p ng iu tr nh
lu lng nc tiu, nng lactat mu,...
- La chn dch truyn:
+ Dch mui ng trng l la chn u tin vi u im d dung np v gi
thnh r.
+ Cc dung dch keo cng c s dng khi c thiu lng ln dch trong long
mch.
+ Dung dch albumin cng c s dng trong cc trng hp gim albumin
mu.
- Liu php truyn dch c th nhc li khi nghi ng bnh nhn thiu dch
bnh nhn sc tim.
5.3.3. Thuc vn mch v tr tim
- Dng thuc vn mch duy tr huyt p ti a trn 90mmhg (hoc huyt p
trung bnh trn 70mmHg). u tin dng noradrenalin hn dopamine v kh nng t gy
ri lon nhp bnh nhn sc tim.
- Dobutamin c ch nh trong cc trng hp sc tim do tn thng c tim.
+ Liu dng: bt u 5g/kg/ph.
+ Tng liu mi ln 2,5 5g/kg/ph ty theo p ng ca bnh nhn.
+ Liu ti a 20g/kg/ph.
- Thuc gin mch gip lm gim hu gnh dn n lm tng cung lng tim
v cng gip ci thin ti mu vi tun hon v chuyn ha t bo bnh nhn sc
tim. Tuy nhin, thuc gin mch c th lm tt huyt p v lm nng tnh trng gim
ti mu m nn cn c theo di st. Dn cht nitrates c ch nh trong cc
trng hp c thiu mu cc b c tim (nhi mu c tim, cn au tht ngc khng n
nh).
5.3.4. Cc bin php h tr c hc
- Tim phi nhn to (ECMO extracorporeal membrane oxygenation) ch lm
c cc n v chuyn su v c o to:
69
71
Nghi ng sc tim
- Huyt p tm thu di 90mmHg.
- Du hiu gim cung lng tim (Thiu niu, gim thc, ph
phi).
ECG (+)
Khng c kh nng ti ti mu
Tip tc h tr cc thuc tr tim
- Dobutamin 2,5 10ug/pht
- Milrinone 0,375 0,75 ug/kg/pht
*Khng dng Mirinone khi c tt huyt p hoc suy thn
Sc tim tr
*Xt dng thit b h tr tht tri, ECMO, thay tim
S x tr sc tim
72
SC NHIM KHUN
1. I CNG
Sc nhim khun l giai on nng ca qu trnh din bin lin tc bt u t
p ng vim h thng do nhim khun, nhim khun nng, sc nhim khun v suy
a tng.
T l do sc nhim khun chim t 40 n 60%.
Vi khun xm nhp vo c th gy ra cc p ng vim h thng lm gii
phng cc cytokin gy vim, c s mt cn bng gia yu t gy vim v yu t khng
vim (yu t khng vim yu hn yu t gy vim) dn n gy tn thng c quan
th pht v to nn vng xon suy a tng.
2. NGUYN NHN
Do vi khun hoc nm t cc nhim khun xm nhp vo mu t:
- Da, m mm, c xng khp.
- ng tiu ha nh: vim rut, nhim khun ng mt, p xe gan.
- ng h hp: vim phi, p xe phi, vim ph qun, vim m mng phi...
- H tit niu nh: vim m b thn, m b thn ...
- H thn kinh: vim mng no m, p xe no ...
- Mt s nhim khun khc : nh vim ni tm mc cp v bn cp ...
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng
- Du hiu lm sng ca p ng vim h thng nh: xc nh khi c t 2 tiu
chun sau y tr ln.
+ St > 38oC hay h thn nhit < 36oC.
+ Nhp nhanh > 90 ck/pht.
+ Th nhanh, tn s > 20 ln/pht.
+ Tng s lng bch cu trn trn 10000/ml, hoc gim s lng bch cu
<4000/ml, hoc s lng bch cu non > 10%.
- Cc biu hin ca nhim khun nng:
+ Hi chng p ng vim h thng.
+ C nhim khun.
+ Ri lon chc nng c quan nh tng lactat mu 2 hoc thiu niu (th tch
nc tiu < 0,5 ml/kg/gi).
- Du hiu suy chc nng c quan:
+ Thn: thiu niu; s lng nc tiu gim dn v < 0,5 ml/kg/gi hoc v
niu.
+ Huyt p: tt h huyt p lin quan n nhim khun nng l HATT < 90
mmHg, hay HATB < 70 mmHg, hay HATT gim > 40 mmHg so vi tr s bnh
thng.
73
3.2. Cn lm sng
- Cc xt nghim cn lm sng xc nh nhim khun nh:
+ S lng bch cu tng (trn 10000/ml), tng t l a nhn trung tnh tng cao
trn gi tr bnh thng, hoc t l bch cu non > 10%.
+ Mu lng tng.
+ CRP tng trn 0,5 mg/dl.
+ Procalcitonin tng > 0,125 ng/ml.
- Xt nghim vi sinh xc nh cn nguyn gy nhim khun: cy mu mc vi
khun, virus, k sinh trng, nm.
- Gim ti mu t chc: tng lac tt mu ( 2 mmol/L).
- Du hiu cn lm sng ca ri lon, suy chc nng c quan nh:
+ Suy thn: tng ure v creatinin.
+ Suy h hp: t l PaO2/FiO2< 300, trng hp nng t l ny < 200.
+ Suy gan: tng ALT, AST, bilirubin mu, gim t l prothrombin mu ...
+ Gim s lng tiu cu, ri lon ng mu, ng mu ni mch ri rc...
+ Nhim toan chuyn ha, tng kali mu, tng ng mu.
4. CHN ON
4.1. Chn on xc nh khi c cc tiu chun sau
- Cc biu hin ca nhim khun nng.
- Ri lon chc nng c quan tin trin thnh suy chc nng c quan khng p
ng vi b dch v phi dng thuc vn mch.
4.2. Chn on phn bit
- Sc gim th tch: mt nc hoc mt mu, p lc tnh mch trung tm thp,
sc p ng tt vi b dch hoc mu.
- Sc tim do nhiu nguyn nhn; t mng ngoi tim, c tim vi nhiu tc nhn
nh chn p tim cp, vim c tim, nhi mu c tim..., vi c trng cung lng tim
gim nhiu.
- Sc phn v: thng lin quan n cc d nguyn vi cc biu hin qu mn.
4.3. Chn on nguyn nhn
- Tin hnh khm lm sng ton din cc c quan xc nh nhim khun.
- Phi hp cc bin php chn on hnh nh nh siu m, chp x quang, chp
ct lp vi tnh...
- Cy cc bnh phm nghi ng ca nhim khun nh; m, cht tit m di,
dch, m mng phi, mng tim, dch no ty, mu v nc tiu hay m hoc dch dn
lu p xe ....
4.4. Chn on mc
- C tin trin suy a tng l yu t tin lng nng.
- Lactat mu tng dn v tt huyt p khng p ng vi thuc vn mch l
biu hin nng ca sc.
74
5. X tr
5.1. Nguyn tc x tr
Nhanh chng, tch cc v mc tiu cn t trong vng 6 gi u:
- Duy tr p lc tnh mch trung tm (ALTMTT): 11 - 16 cmH2O
- Duy tr huyt p trung bnh 65 mmHg.
- Duy tr ScvO2 70% hoc SvO2 65%.
- Th tch nc tiu 0,5 ml/kg/gi.
5.2. X tr ban u v vn chuyn cp cu
m bo h hp v tun hon duy tr tnh mng cho ngi bnh bng cc
bin php:
- Lm nghim php truyn dch: truyn 1000 - 2000 ml dung dch natriclorua
0,9% hoc ringerlactat trong vng 1 n 2 gi u nhng ngi bnh tt huyt p do
nhim khun m bo huyt p trung bnh 65 mmHg.
- m bo h hp cho ngi bnh bng cc bin php oxy liu php (th oxy
knh, mt n n gin, mt n c ti ht li), th h thng p lc dng lin tc
(CPAP) c kt ni oxy h tr sao cho duy tr c SpO2 92%.
- S dng thuc vn mch (nu cn) nh noradrenalin hoc adrenalin ng
truyn tnh mch lin tc liu khi u 0,05 mcg/kg/pht m bo huyt p khi
nh gi tt huyt p ca ngi bnh khng do thiu dch.
5.3. X tr ti bnh vin
a) Bi ph th tch dch
- Truyn dch sm v nhanh ngay khi c tt huyt p nhm mc ch b th
tch dch lng mch, tuy nhin cng trnh gy ph phi cp huyt ng do tha dch.
B 1000 ml dch tinh th (natri clorua 0,9% hoc ringer lactat) hoc 500 ml dung dch
cao phn t gelatin trong 30 pht, sau chnh theo p ng v nh gi lm sng.
- Lm nghim php truyn dch cho n khi t mc p lc tnh mch trung
tm mong mun, duy tr p lc trung tm 8-12 cmH2O, nu ngi bnh ang th my
duy tr CVP 12 15 cmH2O.
- Loi dch: dch tinh th NaCl 0,9%, hoc ringerlactat, nu truyn nhiu
dung dch tinh th nn truyn thm dung dch keo gelatin hoc albumin hn ch
thot mch.
- ng truyn: nu l ng ngoi vi phi ln hoc t 2-3 ng truyn,
nn t ng thng tnh mch trung tm b dch.
b) Dng vn mch
- Ch s dng thuc vn mch khi nh gi b dch.
- Noradrenalin l thuc s dng u tay vi liu khi u 0,05 g/kg/pht, tng
dn liu 0,05mcg/kg/pht mi 5 10 pht t huyt p trung bnh 65 mmHg.
- C th s dng dopamin nu khng c nhp nhanh hoc lon nhp hoc
adrenalin vi liu dopamin khi u 5 mcg/kg/gi tng dn 3-5 g/kg/gi mi 5-10
pht n khi t HA ch, ti a khng tng qu 20 g/kg/gi, vi adrenalin bt u
75
liu 0,05 g/kg/gi, tng dn 0,05 0,1 g/kg/pht n khi t HA ch, ti a khng
tng qu 5 g/kg/gi.
- Thuc tng co bp c tim: dobutamin khng s dng thng quy cho cc
ngi bnh nhim khun nng v sc nhim khun, ch s dng cho ngi bnh c ri
lon chc nng tht tri thng qua nh gi siu m tim hoc ng thng ng mch
phi.
Trng hp c ch nh, dng dobutamin vi liu khi u 3 g/kg/pht sau
theo di v tng dn mi ln 5 g/kg/pht, khng vt qu 20 g/kg/pht.
c) Chn on cn nguyn nhim khun v dng khng sinh
- p dng cc bin php lm sng kt hp xt nghim vi sinh v chn on
hnh nh xc nh nhim khun v cy mu trc khi dng khng sinh.
- Gii quyt nhim khun bng chc ht, dn lu hoc phu thut dn lu nu
c ch nh trn c s cn nhc gia li ch v nguy c cho bnh nhn.
- Dng khng sinh ng tnh mch cng sm cng tt, tt nht trong gi u
ngay sau khi c chn on nhim khun, lu dng khng sinh sau khi cy mu.
- Dng khng sinh ph rng theo liu php khng sinh kinh nghim v xung
thang trn c s da theo cc d liu nhy cm v khng khng sinh mi n v
hoc xem tham kho s dng khng sinh trong nhim khun nng v sc nhim khun
ca B Y t. Sau khi c kt qu vi khun v nhy cm cn la chn khng sinh
nhy cm c ph hp v ngm tt vo m c quan b nhim khun.
- Phi hp khng sinh trong cc trng hp:
+ Nu ngi bnh c gim bch cu phi phi hp khng sinh ph ti a ph
nhim khun (vi khun gram m, gram dng hay vi khun ni bo ...).
+ Nu nghi ng nhim trc khun m xanh, Acinetobacte baumanni cn phi
hp vi cc khng sinh nhy cm vi trc khun m xanh (Carbapenem kt hp
Colistin).
+ Nu nghi ng do cu khun ng rut phi hp thm khng sinh c nhy
cm vi cu khun ng rut nh: vancomycine, cubicin...
- Lu cc ngi bnh c suy thn, liu khng sinh phi da vo thanh
thi creatinin, liu u tin dng nh bnh thng khng cn chnh liu, ch chnh liu
t cc liu sau.
d) Dng corticoide
- Ch dng khi sc km p ng vi vn mch hoc cha ct c vn mch
sau 48 gi (khng dng thng quy) vi thuc c la chn hydrocortison liu 50
mg mi 6 gi tim tnh mch. Gim liu v ngng khi ngi bnh thot sc v ct
c thuc co mch.
- Lu c th lm nhim khun tin trin nng hn nu liu php khng sinh
kinh nghim khng ph hp v gy tng ng mu.
76
e) Kim sot ng mu
Kim sot ng mu mao mch bng insulin qua ng tim bp ngt qung
hoc ng truyn tnh mch, nu ng mu mao mch 11 mmol/l, mc tiu duy
tr ng mu t 7 - 9 mmol/l.
f) iu tr d phng cc bin chng
- D phng huyt khi tnh mch bng mt trong hai bin php sau:
+ Heparin trng lng phn t thp nh Enoxaparin 1 mg/kg tim di
da, gim liu khi ngi bnh c suy thn hoc fraxiparin.
+ S dng bao thay i p lc nh k 2 tay v 2 chn.
Thi gian d phng cho n khi bnh nhn ht cc yu t nguy c.
- Xut huyt tiu ha: dng thuc bng nim mc d dy nh sucalfate 2
gi/ngy chia 2 ung hoc bm qua d dy ... hoc cc thuc c ch bm proton nh
omeprazole liu 20 mg ung hoc tim tnh mch/ngy, pantoprazole, esomeprazole
liu 20-40mg ung hoc tim tnh mch, hoc cc thuc khng H2 nh ranitidin ..., lu
ng dng trong tng trng hp c th v tng tc thuc. Thi gian s dng khi
ht cc yu t nguy c v bnh n li theo ng ming.
g) Th my
- Mc tiu: SpO2> 92% hoc PaO2> 60 mmHg v pH > 7,15.
- Cc bin php:
+ Th my khng xm nhp vi CPAP hoc BiPAP nu ngi bnh tnh v
hp tc (xem bi th my khng xm nhp).
+ Th my xm nhp c s dng PEEP (nu khng c chng ch nh dng
PEEP) khi th my khng xm nhp tht bi hoc ngi bnh khng hp tc (xem k
thut th my cho ngi bnhARDS).
h) Lc mu lin tc
- Lc mu lin tc sm nht nu c th ngay sau khi c chn on sc nhim
khun v lu phi kim sot c nhim khun.
- Ch lc mu khi nng c huyt p tm thu > 90 mmHg (xem quy trnh
k thut lc mu lin tc bnh nhn sc nhim khun).
- Ngng lc mu lin tc khi ct c cc thuc co mch t nht 12 gi v
huyt p n nh v chuyn lc mu ngt qung nu cn ch nh.
i) Hng dn truyn mu v cc ch phm mu
- Khng truyn plasma ti ng lnh iu chnh cc bt thng trn xt
nghim khi khng c nguy c chy mu trn lm sng cng nh khng c k hoch
lm th thut.
- Ch truyn khi hng cu khi hemoglobin < 7g/l cc bnh nhn tr, vi cc
bnh nhn c nguy c gim oxy mu nh cao tui, nhi mu c tim, t qu no ...
nn suy tr nng hemoglobin 7 9 g/l.
- Truyn khi tiu cu (KTC) khi s lng tiu cu (SLTC) < 10.000/ml ngay
khi lm sng khng c nguy c chy mu. Truyn KTC khi SLTC < 20000/ml kt hp
77
78
Chn on xc nh
sc nhim khun
X tr ban u
Nhanh chng m bo h hp v tun hon vn chuyn ngi
bnh ti bnh vin gn nht.
Liu php oxy hoc t ng NKQ bp bng oxy nu c iu kin.
Truyn dch nhanh 1000-2000ml trong 1-2 gi u nu nghi ng
tt huyt p do nhim khun v c th dng vn mch
(noradrenalin hoc adrenalin) nu nh gi ngi bnh khng c
thiu dch duy tr huyt p trung bnh 65 mmHg.
X tr ti bnh vin
Trong 06 gi u
- Tip tc m bo h hp bng liu php oxy hoc thng kh khng xm nhp hoc th
my xm nhp.
- Tip tc cc bin php m bo tun hon nh t ng tuyn tnh mch trung tm, b
dch, truyn khi hng cu, dng thuc vn mch khi ALTMTT duy tr 11-16 cmH2O
(cao hn BN c th my), dng thuc tng co bp c tim nu c ri lon chc nng tht
tri.
Mc tiu cn t: ALTMTT t 11 16 cmH2O,HATB > 65 mmHg, ScvO2 70%
hoc SvO2 65%. Th tch nc tiu 0,5 ml/kg/gi.
Trong cc gi tip theo
- Tin hnh cc bin php xc nh ngun nhim khun, cy mu v cc cc dch nghi ng
xc nh tc nhn gy bnh, ng thi dng khng sinh sm ngay gi u ti bnh vin.
Dng khng sinh ban u theo kinh nghim v xung thang. Dng khng sinh cho nhim
khun bnh vin a khng nu nghi ng do tc nhn vi khun bnh vin a khng.
- Tip tc cc bin php m bo tun hon: duy tr c p lc tnh mch trung tm 11-16
cmH2O, thuc vn mch, thuc tng co bp c tim nu c ri lon chc nng tht tri.
- Tip tc cc bin php m bo h hp bng cc bin php thng kh khng xm nhp
hoc th my xm nhp cho ngi bnh ARDS theo chin lc thng kh bo v phi mc
tiu SpO2 > 92% hoc PaO2 > 60 mmHg v pH > 7,15, p lc cao nguyn di 30
cmH2O.
- Dng hydrocortison 200 n 300mg/ngy chia 3-4 ln cho ngi bnh nghi ng c suy
thng thn hoc sc ko di.
- Lc mu lin tc cho ngi bnh sc nhim khun hoc lc mu ngt qung ko di ( 6
gi /24 gi) nu khng c iu kin vi th tch dch thay th 45ml/kg/gi.
- Kim sot ng mu bng Insulin tim ngt qung hoc truyn TM duy tr ng mu
mao mch 7-9 mmol/L
- D phng huyt khi tnh mch su bng heparin trng lng phn t thp hoc qun bao
p lc.
- D phng xut huyt tiu ha do stress.
S x tr sc nhim khun
79
1. I CNG
Suy a tng l tnh trng din bin cp tnh ca mt qu trnh bnh l c c cn
nguyn do nhim khun hoc khng do nhim khun trong c suy t nht hai tng
tr ln v tn ti t nht trong vng 24 gi.
Sc nhim khun l mt giai on nng ca qu trnh din bin lin tc bt u
t p ng vim h thng do nhim khun, nhim khun nng, sc nhim khun v
suy a tng.
Suy a tng m nguyn nhn c lin quan n nhim khun chim t l 60 81,5%. Trong tng s cc ca suy a tng
T vong do nguyn nhn nhim khun chim t l cao (cao gp 11 ln so vi
cc cn nguyn khc) trong t vong do sc nhim khun ti cc n v hi sc tch
cc chim t 40 n 60%.
C ch: cc tc nhn nhim khun (vi khun, virt hoc k sinh trng) gy ra
cc p ng vim h thng (SIRS) lm gii phng cc cytokin gy vim, c s mt
cn bng gia yu t gy vim v yu t khng vim (yu t khng vim yu hn yu
t gy vim) dn n gy t thng c quan th pht v to ln vng xon gy tn
thng a tng.
iu tr suy a tng l tn hp cc bin php tm v loi b cc nguyn nhn
gy suy a tng v thc hin cc bin php h tr cc tng suy. Trong khuyn co
quc t v iu tr nhim khun nng v sc nhim khun (Surviving Sepsis
Campaign) c thc hin lm gim tin trin thnh suy a tng v t l t vong do
nhim khun, khuyn co ny ang c p dng rng ri trn th gii.
2. NGUYN NHN
Do do nhim khun huyt l vi khun xm nhp vo mu t cc :
+ Nhim khun: da, m mm, c xng khp...
+ Cc nhim khun ng tiu ha nh: vim rut, nhim khun ng mt, p
xe ng mt, p xe gan, vim ty cp nng nhim khun...
+ Nhim khun ng h hp: vim phi, p xe phi, vim ph qun, vim m
mng phi...
+ Nhim khun h tit niu nh: vim m b thn, m b thn , bng
quang....
+ Nhim khun h thn kinh (vim mng no m, p xe no ...);
+ Mt s cc nhim khun hay gp khc nh vim ni tm mc cp v bn
cp...
80
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng:
- Du hiu lm sng ca p ng vim h thng nh: xc nh khi c t 2
tiu chun sau y tr ln
+ St > 38oC hay h thn nhit < 36oC.
+ Nhp nhanh > 90 ck/pht.
+ Th nhanh, tn s > 20 ln/pht.
+ Tng s lng bch cu trn trn 10000/ml, hoc gim s lng bch cu
<4000/ml, hoc s lng bch cu non > 10%.
- Cc biu hin ca nhim khun nng:
+ Hi chng p ng vim h thng.
+ C nhim khun.
+ Ri lon chc nng c quan nh tng lactat mu 2 hoc thiu niu (th tch
nc tiu < 0,5 ml/kg/gi).
- Du hiu suy a tng do nhim khun:
+ Trn nn ngi bnh nhim khun nng hoc sc nhim khun.
+ Thay i chc nng cc tng do ni mi thay i v khng th t cn bng
nu khng c can thip iu tr.
+ Cc tng suy v mc cc tng suy (theo bng im SOFA)
Bng im SOFA nh gi mc suy tng
im
> 400
400
300
> 150
150
< 20
20 32
Tim mch
Khng
HATB <
Tt HA
tt HA
70mmg
15
13 14
H hp
PaO2/FiO2
ng mu
Tiu cu (x 103/ml)
Gan
Bilirurin (mol/l)
Thn kinh
im Glasgow
200 vi h tr
100 vi h tr h
h hp
hp
100
50
20
33 101
102 204
> 204
Dopamin 5
Dopamin > 15
hoc
Adre 0,1
Dobutamin
10 12
69
<6
300 - 440
> 440
hoc
hoc
Thn
Creatinine (mol/l)
hoc
< 110
110 170
171 299
lu lng nc tiu
81
3.2. Cn lm sng
- Cc xt nghim cn lm sng xc nh nhim khun nh:
+ Xt nghim cng thc mu thy s lng bch cu tng (trn 10000/ml), t l
bch cu a nhn trung tnh tng cao trn gi tr bnh thng, hoc t l bch cu non >
10%.
+ CRP tng trn 0,5 mg/dl.
+ Procalcitonin tng > 0,125 ng/ml (bnh thng < 0,05)
- Xt nghim vi sinh xc nh tc nhn: cy mu mc vi khun, k sinh trng
(nm)...
- Gim ti mu t chc: tng lac tt mu ( 2 mmol/l).
- Du hiu cn lm sng ca ri lon, suy chc nng c quan nh:
+ Suy thn: tng ure v creatinin.> 130 mol/l.
+ Suy h hp: t l PaO2/FiO2 < 300, trng hp suy h hp nng t l ny <
200.
+ Suy gan: tng GOT, GPT, bilirubin mu, gim t l prothrombin mu...
+ Gim s lng tiu cu, ri lon ng mu, ng mu ni mch ri rc...
+ Nhim toan chuyn ha, tng kali mu.
- Xt nghim cn lm sng khi c suy tng: ch th hin 4 trong 6 tng, trong
2 tng huyt ng v thn kinh ch nh gi bng cc tiu ch lm sng.
+ Thn: tng ure v creatinin ty theo tng mc nng nh (xem bng im
SOFA).
+ H hp: t l PaO2/FiO2< 300%, ty theo tng mc (xem bng im
SOFA).
+ Tiu ha: Tng bilirubin ton phn so vi gi tr bnh thng, trong cc
mc tng ty theo mc nng nh (xem bng im SOFA).
+ Huyt hc: Gim s lng tiu cu di mc bnh thng, mc nng ty
theo s lng tiu cu gim (xem bng im SOFA).
4. CHN ON
4.1. Chn on xc nh: Khi c 02 tiu chun sau
- Nhim khun nng hoc sc nhim khun.
- Suy a tng: im SOFA 3 im, v tng t nht 01 im so vi lc vo vin
v t nht c hai tng suy v tn ti t nht trong vng 24 gi.
4.2. Chn on phn bit
Suy a tng do cc nguyn nhn khng do nhim khun: thng khng c bng
chng ca nhim khun.
4.3. Chn on nguyn nhn
Nguyn nhn suy a tng do nhim khun.
Cc bin php chn on nguyn nhn nhim khun (xem bi sc nhim khun)
82
4.4. Chn on mc
- Khi c suy tng, im SOFA cng cao v xu th tng dn ngi bnh cng
nng
- S lng tng suy cng nhiu, t l t vong cng cao, ty tng nghin cu t l
t vong t 80 n 100% nu c suy 5 n 6 tng.
- Lactat mu tng dn v tt huyt p khng p ng vi thuc vn mch l
biu hin nng ca sc nng.
5. X TR
5.1. Nguyn tc x tr
- iu tr cn nguyn nhim khun: x l nhim khun v khng sinh.
- iu tr h tr cc tng suy.
- Nu sc nhim khun giai on din bin suy a tng: cn iu tr khn
trng. Mc tiu cn t c trong vng 6 gi u l:
+ Duy tr p lc tnh mch trung tm (ALTMTT) 8- 12 mmHg (11 16
cmH2O).
+ Duy tr huyt p trung bnh > 65 mmHg.
+ Duy tr ScvO2 70% hoc SvO2 65%.
+ Th tch nc tiu 0,5 ml/kg/gi.
5.2. X tr ban u v vn chuyn cp cu
Nhanh chng m bo h hp v tun hon duy tr tnh mng cho ngi
bnh bng cc bin php:
- Lm test truyn dch: truyn 1000 2000 ml dung dch natriclorua 0,9% hoc
ringerlactat trong vng 1 n 2 gi u nhng ngi bnh tt huyt p do nhim
khun m bo huyt p trung bnh 65 mmHg.
- m bo h hp cho ngi bnh bng cc bin php oxy liu php (th oxy
knh, mt n n gin, mt n c ti ht li), th h thng p lc dng lin tc
(CPAP) c kt ni oxy h tr, mc tiu duy tr SpO2 > 92%.
- S dng thuc vn mch nh noradrenalin hoc adrenalin ng truyn tnh
mch lin tc liu khi u 0,05 mcg/kg/pht m bo huyt p khi nh gi tt
huyt p ca ngi bnh khng do thiu dch.
5.3. Cc bin php c th
a) Bi ph th tch dch
- Truyn dch sm v nhanh ngay khi c tt huyt p nhm mc ch b th
tch dch lng mch tuy nhin cng trnh gy ph phi cp huyt ng do tha dch.
B 1000 ml dch tinh th (natri clorua 0,9% hoc ringer lactat) hoc 500 ml dung dch
cao phn t (khng phi l dung dch HEAS) nh dung dch gelatin hoc albumin 5%
trong 30 pht, sau chnh theo p ng v nh gi lm sng.
- Lm test truyn dch cho n khi t mc p lc tnh mch trung tm mong
mun, duy tr p lc trung tm 8-12 cmH2O cc bnh nhn khng th my v 12-15
cmH2O cc BN th my.
83
- Loi dch: dch tinh th Natri Clorua 0,9%, hoc Ringerlactat kt hp dung
dch gelatin hoc albumin trong trng hp truyn nhiu dung dch tinh th hn ch
thot mch.
- ng truyn: nu l ng ngoi vi phi ln hoc t 2-3 ng truyn,
nn t catheter tnh mch trung tm b dch trong trng hp c tt huyt p.
b) Dng vn mch
- Ch s dng thuc vn mch khi b dch (da vo CVP v huyt p).
- Noradrenalin l thuc s dng u tay vi liu khi u 0,05 mcg/kg/pht,
tng dn liu 0,05mcg/kg/pht mi 5 10 pht t huyt p trung bnh 65 mmHg.
- C th s dng Dopamin hoc Adrenalin nu khng c lon nhp hoc nhp
qu nhanh, vi liu Dopamin khi u 5 mcg/kg/gi tng dn 3-5 g/kg/gi mi 5-10
pht n khi t HA ch, ti a khng tng qu 20 g/kg/gi, vi Adrenalin bt u
liu 0,05 g/kg/gi, tng dn 0,05 0,1 g/kg/pht n khi t HA ch, ti a khng
tng qu 5 /kg/gi.
- Thuc tng co bp c tim: khng s dng thng quy vi CVP cao, ch dng
khi c ri lon chc nng tht tri qua nh gi siu m hoc ng thng ng mch
phi.
c) Chn on cn nguyn nhim khun v dng khng sinh
- Xc nh nhim khun (lm sng kt hp chn on hnh nh, visinh..) trc
khi dng khng sinh.
- Gii quyt nhim khun: u tin cc bin php t xm ln nh chc ht, dn
lu nu c th hoc nu tin khng c hoc tin lng kt qu hn ch th phu
thut.
- Dng khng sinh ng tnh mch cng sm cng tt, ngay sau khi cy mu,
trong gi u nu c th.
- Dng khng sinh ph rng theo liu php khng sinh kinh nghim (xem dn
s dng khng sinh trong sc nhim khun do B y t ban hnh hoc theo s liu tnh
hnh khng khng sinh ti mi n v nu c) v thc hin theo chin lc xung
thang nu c th c.
- Phi hp khng sinh trong cc trng hp:
+ Gim bch cu: phi phi hp khng sinh ph ti a ph nhim khun (vi
khun gram m, gram dng hay vi khun ni bo ...).kt hp thuc chng nm.
+ Nu nghi do trc khun m xanh, hoc A.baumanni cn phi hp vi cc
khng sinh nhy cm vi trc khun m xanh.hoc A.baumanii nh: carbapenem kt
hp colistin.
+ Nu nghi do cu khun ng rut phi hp thm vancomycine, cubicin...
- Khi c suy thn, liu khng sinh phi da vo thanh thi creatinin, liu u
tin dng nh bnh thng khng cn chnh liu, ch chnh liu t cc liu sau, nu c
lc mu nn chnh liu theo lc mu.( lc mu lin tc hay ngt qung).
84
d) Dng corticoide
- Ch dng khi sc km p ng vi vn mch hoc cha ct c vn mch
sau 48 gi (khng dng mt cch h thng), nn dng hydrocortison liu 50 mg mi 6
gi. Gim liu v ngng khi ngi bnh thot sc v ct c thuc co mch.
- Lu c th lm nhim khun tin trin nng hn nu liu php khng sinh
kinh nghim khng ph hp v gy tng ng mu.
e) Kim sot ng mu
Kim sot ng mu mao mch bng Insulin ngt qua ng tim ngt qung
hoc ng truyn tnh mch, nu ng mu mao mch 11 mmol/l, mc tiu duy
tr ng mu t 7 9 mmol/l.
f) iu tr d phng cc bin chng
- Huyt khi tnh mch bng mt trong hai bin php sau:
+ Heparin trng lng phn t thp nh Enoxaparin 1 mg/kg tim di da,
gim liu khi ngi bnh c suy thn.
+ S dng bao thay i p lc nh k 2 tay v 2 chn.
- Xut huyt tiu ha: dng thuc bng nim mc d dy nh sucalfate 2
gi/ngy chia 2 ung hoc bm qua d dy ... hoc cc thuc c ch bm proton nh
omeprazole, pantoprazole, esomeprazole ... hoc cc thuc khng H2 nh ranitidin ...,
lu ng dng trong tng trng hp c th v tng tc thuc.
g) Th my trong trng hp tn thng phi, suy h hp cp tin trin
- Mc tiu: SpO2> 92% hoc PaO2> 60 mmHg v pH > 7,15
- Cc bin php:
+ Th my khng xm nhp vi CPAP hoc BiPAP nu ngi bnh tnh v
hp tc (xem bi th my khng xm nhp).
+ Th my xm nhp c s dng PEEP (nu khng c chng ch nh dng
PEEP) khi th my khng xm nhp tht bi hoc ngi bnh khng hp tc (xem k
thut th my ngi bnh ARDS).
h) Lc mu lin tc
- Lc mu lin tc sm nht nu c th ngay sau khi c chn on sc nhim
khun v lu phi kim sot c nhim khun.
- Ch lc mu khi nng c huyt p tm thu > 90 mmHg(xem quy trnh
lc mu lin tc cho ngi bnh sc nhim khun).
- Ngng lc mu lin tc khi ct c cc thuc co mch t nht 12 gi v
huyt p n nh v chuyn lc mu ngt qung nu cn ch nh.
i) Hng dn truyn mu v cc ch phm mu
- Khng truyn plasma ti ng lnh iu chnh cc bt thng trn xt
nghim khi khng c nguy c chy mu trn lm sng cng nh khng c k hoch
lm th thut
85
- Ch truyn khi hng cu khi hemoglobin < 7g/l cc bnh nhn tr, vi cc
bnh nhn c nguy c gim oxy mu nh cao tui, nhi mu c tim, t qu no ...
nn suy tr nng hemoglobin 7 9 g/l.
- Truyn khi tiu cu (KTC) khi s lng tiu cu (SLTC) < 10.000/ml ngay
khi lm sng khng c nguy c chy mu. Truyn KTC khi SLTC < 20000/ml kt hp
c nguy c chy mu trn lm sng. a SLTC ln trn 50000/ml nu c k hoch
lm th thut hoc phu thut.
6. TIN LNG V BIN CHNG
Tin lng sc nhim khun din bin nng khi c mt trong hai yu t sau:
- Tin trin suy a tng.
- Lac tat tng dn v tt huyt p khng p ng vi thuc vn mch.
7. PHNG BNH
- Pht hin v x tr sm cc nhim khun.
- Nu ngi bnh chuyn sang giai on nhim khun nng, sc nhim
khun cn tch cc iu tr ngn chn tin trin suy a tng.
Ti liu tham kho:
1. David J., Irvin M. (2001), Multiple organ dysfunction syndrome: a narrative
review, Canadian Journal of Anesthesia. 48, Pp. 502-9.
2. Dellinger R.P., Carlet J.M. & et al (2008), Surviving sepsis campaign guidelines
for management of severe sepsis and septic sock, Crit Care Med. 36, Pp. 296327.
3. Dellinger R.P., Levy M.M. & et al (2008), Surviving sepsis campaign:
International guidelines for management of severe sepsis and septic sock: 2012,
Crit Care Med. 41, pp. 580-637
4. George M.M. (1998),
Multiple organ system failure: Clinical expression,
pathogenesis, and therapy, Principles of critical care, McGRAW-HILL, Pp. 221-48.
5. Jason Phua, Younsuck Koh and et al. (2011), Management of severe sepsis in
patients admitted to Asian intensive care units: prospective cohort study, BMJ,
342:d3245.
6. Levy M.M., Fink M.P. & et al (2003), 2001SCCM/ESICM/ACCP/ATS/SIS
International Sepsis Definitions Conference, Intensive Care Med . 29, Pp. 530-8.
7. Schmidt G.A., Madel J. (2009), Management of severe sepsis and septic shock in
adults, Uptodate, destop 17.3
86
X tr ban u
Nhanh chng m bo h hp v tun hon vn chuyn ngi bnh ti
bnh vin gn nht
Liu php oxy hoc t ng NKQ bp bng oxy nu c iu kin
Truyn dch nhanh 1000-2000ml trong 1-2 gi u nu nghi ng tt
huyt p do nhim khun v c th dng vn mch (noradrenalin hoc
adrenalin) nu nh gi ngi bnh khng c thiu dch duy tr huyt
p trung bnh 65 mmHg.
X tr ti bnh vin
X tr sc nhim khun nu cn (xem x tr sc nhim khun)
H tr cc tng suy bao gm:
- H hp: m bo h hp sao cho mc tiu t SpO2 > 92% hoc PaO2 > 60 mmHg v pH >
7,15 bng cc bin php th my theo chin lc bo v phi.
- Tun hon: cc bin php truyn dch, mu (khi hng cu) nu cn, s dng thuc vn mch
v thuc tng co bp c tim nu c ri lon chc nng tht tri nhm mc ch duy tr HATB
65 mmHg.
- Thn: lc mu lin tc vi th tch thay th 45ml/kg/gi nu c th, nu khng c iu kin lc
mu ngt qung ko di (6 gi/gi)
- Tiu ha: c th p dng cc bin php o thi bilirubin nh truyn dch tng thi bilirubin
trc tip hoc thay huyt tng loi b bilirubin nu cn khi m nng bilirubin qu cao >
250ol/L c nguy c gy hn m.
- Huyt hc: xem bi sc nhim khun
87
1. I CNG
Hi chng gan thn (HCGT) l tnh trng suy gim chc nng thn cp tnh xy
ra trn ngi bnh b bnh gan cp hoc t cp bnh gan giai on cui, ch yu
gp ngi bnh x gan c trng tng p lc tnh mch ca, vim gan do ru, hoc
him gp hn nh khi u gan, vim gan ti cp do cc nguyn nhn khc nhau (vim
gan vi rt, x gan mt tin pht, vim gan nhim c, tn thng gan trong sc ..).
Theo nh ngha mi theo hi ngh ca Cu lc b c trng Quc t nm
2007, cng nh ca ADQI ln th 8, HCGT l mt hi chng c trng bi tnh trng
gim nng dng mu n thn do co tht ng mnh thn, dn ng mch ngoi vi do
tn thng gan nng tin trin. Mc d suy thn cp chc nng, nhng HCGT li c
tin lng rt xu, t l t vong cao v ghp gan l bin php duy nht c hiu qu tt.
2. NGUYN NHN
- Thng gp ngi bnh c biu hin x gan mn tnh.
- HCGT cc ngi bnh c tn thng gan cp tnh:
+ Vim gan do ru.
+ Vim gan nhim c do thuc, cc cht gy c.
+ Vim gan do vi rt.
+ Tn thng gan do sc (tim, nhim khun, phn v, gim th tch).
- Cc yu t thc y:
+ Nhim trng dch c chng
+ Mt dch do nn, a chy.
+ Gim albumin mu.
+ Tng th tch tun hon
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng
- Bnh gan cp tnh hoc t cp trn nn mt bnh gan mn tnh.
- Mt mi, chn n, ri lon tiu ha.
- Hi chng vng da : nc tiu vng, da v nim mc vng.
- Trn da c th c xut huyt do ri lon ng mu, sao mch, tun hon bng
h.
- Thn kinh: thc gim khi c biu hin no gan, du hiu ngoi thp ca x
gan.
- C th c nhim khun ton thn hoc nhim khun dch c chng.
- Du hiu mt nc, mt dch, sc (nu c nguyn nhn lin quan).
- Khai thc tin s nguyn nhn v cc t cp tnh ca bnh gan mn.
88
3.2. Cn lm sng
- Xt nghim nh gi chc nng thn: creatinin v ure huyt thanh, protein
niu v cc t bo nc tiu.
- Cc xt nghim in gii mu v nc tiu.
- Xt nghim nh gi suy t bo gan: AST, ALT, protein, albumin mu, GGT,
cc yu t ng mu, t bo mu ngoi vi.
- Chn on hnh nh: siu m, chp ct lp vi tnh nh gi nhu m, kch
thc ca gan, lch v h thng tnh mch ca, tnh mch trn gan
- Cc xt nghim tm nguyn nhn v cc yu t thc y xut hin HCGT:
+ Nhim trng ton thn.
+ Nhim trng c chng.
+ Vim gan do thuc, ng c gan cp.
4. CHN ON
4.1. Chn on xc nh: theo cu lc b c chng IAC 1996 v 2007, ADQI hi
ngh th gii thng nht ln 8.
a) Cc tiu chun chnh bao gm
- C bnh gan cp hoc mn tnh vi t suy gan cp tin trin km theo c
tng p lc tnh mch ca.
- Typ 1: tng creatinin mu trn 2,5 mg/dl (220 mol/l), triu chng khng
gim sau 48 gi iu tr bng li tiu v b th tch dch vi albumin 1g/kg/ngy. Tm
yu t thc y, thng tin trin vi ngy ti 2 tun, HCGT typ 1 thng nng hn
typ 2.
- Typ 2: c chng khng p ng vi thuc li tiu, chc nng thn bin i
t t, creatin mu 1,5 mg/dl (130 mol/l), din bin nh hn typ 1.
- Bt buc cn loi tr cc nguyn nhn gy ra suy thn cp khc nh: sc
nhim khun, sc gim th tch, s dng thuc c vi thn, si thn tit niu, hoi t
ng thn cp do nhim khun, tan mu, ng c thuc
b) Tiu chun ph
- Gim mc lc cu thn: v niu ( nc tiu < 100 ml/12 gi) hoc thiu niu
(nc tiu < 200 ml/12 gi).
- Protein niu < 500 mg/ngy.
- Hng cu niu < 50/vi trng
- Chc nng ng thn cn nguyn vn: ALTT niu > ALTT mu, Natri niu
<10 mEq/L.
- Natri mu < 130 mmol/l
4.2. Chn on phn bit
Suy thn cp trc thn ngi bnh x gan c trng do: gim th tch tun
hon thc s hoc gim dng mu ti thn do cc nguyn nhn khc nh dng thuc
h huyt p, ri lon vn mch trong thn (sc, nhim khun, phn ng vim SIRS qu
mc..).
89
+ Ph phi cp, ph ton thn: ch nh thuc li tiu furosemid tim tnh mch
20-40 mg/ln, khng p ng cho ti 100-200 mg/ln, ti a 600-1000mg/ngy.
+ Hi chng no-gan: cn loi tr h ng huyt, duy tr truyn tnh mch
glucosa 10-20%, gii phng ng h hp, t canun mayo ming, trnh ng m,
nu c suy h hp, ri lon thc cn t ng ni kh qun bo v ng th,
phng thiu oxy.
+ Ph no, co git: bo v ng th, an thn ct cn git bng diazepam 10
mg tim bp hoc tnh mch (hoc midazolam 5 mg, phenobacbital 100 mg).
- Khi vn chuyn ngi bnh cn ch m bo v h hp, tun hon, ri lon
thc gy mt kh nng t bo v ng th, ri lon nhp tim.
5.3. X tr ti bnh vin
a) Mc tiu
- iu tr tnh trng gin mch ni tng v co ng mch thn.
- Thuc iu tr triu chng v h tr cc chc nng gan vn ch nh duy tr
cc chc nng ca gan c bit trong thi gian ch c ghp gan.
- iu tr yu t thc y lm xut hin HCGT.
b) iu tr yu t thc y xut hin HCGT
- Nhim trng: vim ng h hp, nhim khun tit niu, vim c
+ Cy tm vi khun gy bnh, lm khng sinh .
+ Khng sinh theo nhim khun.
- Ph v tng dch c chng: thng i km vi c gim albumin mu.
+ Kim sot cn bng dch vo ra.
+ Dng thuc li tiu: furosemide, tim hoc ung, v hoc vi spironolacton.
+ Truyn albumin: albumin truyn 5%, 20%, a albumin mu v gi tr bnh
thng.
+ Chc tho dch c chng khi bng qu cng gy kh th, nh hng ti cc
du hiu c nng, xt nghm cc thnh phn trong dch c chng.
- Nhim trng dch c chng: d xy ra khi c chc dch c chng nhiu ln.
+ Cc triu chng nhim trng.
+ au bng.
+ Xt nghim dch c chng: bch cu a nhn, protein, soi, cy tm vi khun.
+ Khng sinh tnh mch: c tc dng vi vi khun Enterobacteriaceae,
S.pneumonia, Enterococci nh Cephalosporin th h 3, Piperacillin-tazobactam,
Ertapenem. Nu E.Coli c men ESBL (+) dng nhm Carbapenem c th kt hp vi
1 thuc nhm quinolon.
- Xut huyt tiu ha cao v thp: do tng p lc tnh mch ca, tnh mch ch.
Do gim cc yu t ng mu, do tiu cu gim.
+ Ni soi chn on nguyn nhn xut huyt tiu ha, can thip cm mu hoc
gim p lc tnh mch ca ty theo ch nh.
91
+ iu tr hi chng tng p lc tnh mch ca: thng tnh mch ca- ch trong
gan (TIPS) ty theo ch nh v kh nng tin hnh k thut.
+ nh gi cc yu t ng mu, b sung cc yu t ng mu (tiu cu,
plasma ti, si huyt).
+ Truyn mu theo mc mt mu, m bo Hb 9-11 g/lt.
c) Cc thuc dn mch thn: Prostaglandin, i khng Endothelin-1 c vai tr hot ha
cc ET-1 trong x gan. Kt qu cha r rng.
d) Cc thuc co mch h thng: s dng cc thuc co mch vasopressin phi lun kt
hp vi bi ph th tch tun hon.
- Terlipressin: dn cht ca vasopressi.
+ Terlipressin: ci thin chc nng thn ti 65%, ch nh HCGT typ 1.
+ Ci thin c tnh trng h natri mu do ha long.
+ Thi gian iu tr 7-14 ngy.
+ Liu dng: Terlipressin 0.5-2mg mi 4 gi tim tnh mch hoc truyn lin
tuc,
nu nng creatinin huyt thanh khng gim, tng liu ln 1mg, hoc 1,5mg,
hoc 2mg mi 4 gi cho ti khi nng creatinin huyt thanh gim.
+ Kt hp vi truyn albumin liu 1g/kg cn nng trong ngy u v sau liu
40g albumin mi ngy. iu tr n thun terlipressin khng c khuyn co.
+ Dng thuc khi nng creatinin huyt thanh khng gim 50% sau 7 ngy s
dng liu cao Terlipressin, hoc sau 3 ngy u iu tr.
+ C p ng: iu tr ko di n khi HCGT tt ln hoc ti a 14 ngy.
+ Tc dng ph: c th gy co mch, gy thiu mu v ri lon nhp tim.
- Cc iu tr thay th khc khi Terlipressin khng c tc dng:
+ Midodrine: thuc khng chn lc th th 1. Khi liu 2.5 7.5mg ng
ung chia 3 ln/ngy, tng dn t t ti liu 12.5mg/ ngy, kt hp vi Octreotide
khi liu 100mg tim di da, tng dn n 200mg/ngy, chia 2 ln v truyn
Albumin 40g/ngy. Tng liu sao cho tng huyt p ng mch trung bnh khong
15mmHg hoc a huyt p ng mch trung bnh ln khong 90mmHg. iu tr t
nht 20 ngy.
+ Octreotide (dn cht ca somatostatin)
+ Noradrenaline: liu 0.5 3mg/gi, tng dn cho ti khi nng huyt p ng
mch trung bnh thm 10-15 mmHg, kt hp vi albumin v furosemide cng c hiu
qu v an ton nh terlipressin ngi bnh HCGT.
- Vi HCGT typ 2: hin nay cha c bng chnh v s dng cc thuc co
mch.
- Cc p ng iu tr khi s dng thuc co mch
+ p ng hon ton: gim nng creatinin mu < 130mol/l.
+ Ti pht: li suy thn sau khi dng iu tr, creatinin mu >130mol/l.
92
7. PHNG BNH
- D phng xut hin HCGT l rt quan trng trong thc hnh lm sng.
- Ngn chn hoc iu tr tch cc ngay khi c cc yu t thc y: nhim trng
dch c trng, xut huyt tiu ha, cc nhim trng khc trong c th.
- Bnh nhn x gan c dch c trng: ch xt nghim albumin mu, lun
duy tr trong gii hn bnh thng. Ch truyn b xung albumin cho bnh nhn c
nng bilirubin huyt thanh > 68.4mol/l hoc creatinin huyt thanh > 88.4mol/l.
- phng nhim trng : cho khng sinh Norfloxacine 400 mg/ngy cho ngi
bnh x gan c c chng m chc nng thn bt u thay i.
- Ch cc thuc c nguy c c vi thn nh: khng sinh nhm
aminoglycoside, thuc chng vim gim au khng steroid, thuc li tiu, thuc cn
quang c iot.
Ti liu tham kho
1. Nguyn t Anh, ng Quc Tun. (2012); Suy gan cp nng; Hi sc cp cu:
tip cn theo phc . (Bn ting Vit ca The Washington manual of critical
care). Nh xut bn khoa hc k thut. Trang 597-615.
2. Dhillon A. (2010), Hepatorenal syndrome, Textbook of Critical Care Sixth
Edition. Jean- Louis Vincent. Elsevier Sauders, Pp. 752-6.
3. European Association for the Study of the Liver. (2010), EASL clinical practice
guidelines on the management of ascites, spontaneous bacterial peritonitis, and
hepatorenal syndrome in cirrhosis,Journal of Hepatology. vol 53, Pp. 397-417.
4. Nadim M.K., Kellum J.A., Davenpor A. (2012), Hepatorenal syndrome: the 8 th
international consensus conference of the Acute Dialysis Quality Initiative (ADQI)
Group Critical Care (16):R23, Pp. 1-17.
94
SUY GAN CP
1. I CNG
Suy gan cp l tnh trng tn thng t bo gan mt cch t do nhiu nguyn
nhn khc nhau dn n bnh cnh lm sng cp tnh vi cc biu hin:vng da, ri
lon ng mu,bnh l no gan, suy a tng mt ngi trc c chc nng gan
bnh thng. T l t vong cao 50 - 90% nu khng c iu tr hp l hoc khng
c ghp gan.
2. NGUYN NHN
2.1. Nguyn nhn vi sinh vt
- Do cc virut vim gan A, B, C, E virut vim gan B l nguyn nhn ph bin
nht Vit Nam.
- Cc virut khc: Cytomegalovirus, Herpes, Epstein Barr, thy u.
- Vi khun: gp nhng bnh nhn nhim khun nng v sc nhim khun, t
l tn thng gan v suy gan cp ti 20 - 25%.
- K sinh trng: st rt, sn l gan, giun.
2.2. Do ng c
2.2.1 . Thuc
- Hay gp nht l Paracetamol k c vi liu iu tr thng thng bnh nhn
nghin ru, hoc c s dng cng vi cc thuc chuyn ha qua enzyme
Cytochrome 450 nh cc thuc chng co git.
- Cc thuc khc: Isoniazide, Rifampicin, thuc chng vim khng Steroid,
Sulphonamides, Phenytoin, Tetracycline, Allopurinol,Ketoconazole, IMAO...
- Ng c cc thuc ng y, c bit l cht bo qun thuc.
2.2.1. Cc loi nm mc
in hnh l nm Amianita phalloides.
2.2.3. Cc nguyn nhn khc
- Hi chng gan nhim m cp ph n c thai.
- Tc mch ln gan.
- Hi chng Reys.
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng
Bnh nhn suy gan cp thng c tin s khe mnh hoc khng c biu hin
tin s bnh l nng n trc . Bnh nhn khi pht vi triu chng: mt xu, bun
nn, chn n sau cc biu hin in hnh trn lm sng l:
- Vng da v nim mc tng nhanh, nc tiu sm mu.
- Cc triu chng do ri lon ng mu: chy mu di da, nim mc, xut
huyt tiu ha cao v thp, c th xut huyt no.
- Hi chng no gan biu hin nhiu mc v ty giai on:
95
+ I: Thay i trng thi tnh cm, gim tp trung ,ri lon gic ng.
+ II: L m, u m, hnh vi bt thng, ng x khng ph hp mt nh
hng, cn p ng vi li ni.
+ III: Ng g, khng p ng vi li ni, u m r ,tng phn x.
+ IV: Hn m, biu hin mt no, c th cn p ng vi kch thch au.
- Suy thn cp l bin chng xy ra sau suy gan cp.
- Nhim trng: hay gp vim phi, nhim trng tit niu, nhim khun huyt.
- Ngi bnh c th t vong trong bnh cnh suy a tng.
3.2. Cn lm sng
- Cc xt nghim sinh ha, huyt hc nh gi mc nng ca bnh nhn:
+ Tng bilirubin: nu tng > 250 mmol/l bnh nhn rt nng.
+ AST v ALT tng cao khi c tn thng t bo gan nng.
+ INR, NH3, PT, aPTT, yu t V, VII, VIII v fibrinogen.Thi gian
prothrombin PT ko di 1,5 l yu t xc nh bnh nng.
+ H ng mu, h natri mu, h mage mu ,kim h hp, toan chuyn ha.
+ Tng ure, creatinin mu.
- Chn on hnh nh:
+ Siu m bng, xc nh kch thc gan, loi tr cc bnh mn tnh khc gan...
+ Chp ct lp s xem tnh trng ph no, xut huyt no nu c.
- Cc xt nghim tm nguyn nhn
+ Ng c: ly nc tiu, mu xc nh v nh lng c cht (nh nng
paracetamol trong huyt thanh).
+ Huyt thanh chn on cc loi virut gy vim gan cp: vim gan A (IgM);
vim gan B (HBsAg, Anti HBC, HBV DNA...). Vim gan C(HCVAb,HCV-RNA),
Epstein Barr virt (IgM, IgG) Cytomegalovirus (IgG, IgM). PCR vi cc vi rt:
Herpes; Enterovirus, Adenovirus, Parovirus...
+ Khng th t min khi lm sng nghi ng vim gan t min.
4. CHN ON
4.1. Chn on xc nh
- Chn on suy gan cp trn lm sng cn kt hp y cc biu hin ca hi
chng suy chc nng gan cp tnh, hi chng no gan: mt mi, vng da, xut huyt,
du hiu thn kinh...
- Cc xt nghim sinh ha: tng bilirubin, NH3, AST, ALT thi gian
prothrombin ko di 1,5.
4.2. Chn on phn bit: suy gan cp cn phn bit vi:
- Ng c thuc an thn gy ng.
- H ng huyt.
- Hn m tng p lc thm thu.
- Tai bin mch mu no.
- Cc bnh l thn kinh khc.
96
- t cp trn mt bnh nhn c bnh gan mn tnh (do vim gan vi rt, x gan
ru, vim gan t min, bnh gan do ri lon chuyn ha...).
4.3. Chn on nguyn nhn
- Suy gan cp do ng c: xt nghim c cht trong mu nc tiu, dch d
dy, nh lng paracetamol trong huyt thanh.
- Suy gan cp nghi do vim gan virus: chn on huyt thanh: vim gan A
(IgM); vim gan B (HbsAg; Anti HBC,m nh lng HBV DNA)....
- Suy gan cp do cc nguyn nhn khc: bnh t min tm khng th t min,
bnh ri lon chuyn ha...
- Chn on hnh nh: siu m gan xc nh tc mch gan, gan teo trong cc
vim gan virus ti cp.
4.4. Phn loi mc
a) Phn chia theo Lucke v Mallory: chia lm 3 giai on
- Tin triu: l giai on cha c vng da.
- Giai on trung gian: nh du bng s xut hin ca vng da.
- Giai on cui biu hin ca bnh l no gan.
b) Phn loi lm sng kinh in: da vo khong thi gian t khi biu hin vng da
n khi xut hin bnh l no gan.
- Suy gan ti cp 7 ngy.
- Suy gan cp 8 - 28 ngy.
- Suy gan bn cp 5 - 12 tun.
c) Bnh l no gan chia lm 4 mc : rt hu ch trong tin lng, theo di v thi
x tr cho bnh nhn.
I: Hng phn hoc trm cm, ni nhu, hi ln, ri lon gic ng, run nh.
II: L m, u m, mt nh hng, run r.
III: Ng lm, nhng cn p ng, tng phn x, run thng xuyn.
IV: Hn m su, khng cn run.
5. X TR
5.1. Nguyn tc x tr
Khng c iu tr c hiu cho bnh suy gan cp, do vy cc bin php iu tr
bao gm:
- iu tr h tr gan, cc c quan b suy chc nng.
- iu tr cc bin chng trong khi ch i t bo gan hi phc hoc ch ghp
gan.
5.2. X tr ban u v vn chuyn cp cu
- Ngng tt c cc thuc ang ung, gy nn, ung 20 gam than hot nu nghi
ng ng c paracetamol.
- Truyn dung dch glucose 10% trnh h ng huyt
- Chuyn ngay n khoa hi sc tch cc, m bo t th an ton, h hp v
tun hon trn ng vn chuyn.
97
100
Suy gan cp
X tr ban u v vn chuyn cp cu
- Ngng thuc ang ung, gy nn, ung 20g than hot + 20g
sorbitol (nu nghi ng ng c paracetamol).
- Truyn glucose 10%
- Vn chuyn n cc khoa hi sc tch cc, m bo h hp,
tun hon v t th an ton trn ng vn chuyn.
X tr ti bnh vin
Cc bin php hi sc
- Chng ph no
+ Theo di p lc s no (nu c iu kin)
+ Duy tr HA cao hn HA bnh thng,
m bo ti mu no.
+ Truyn manitol 0,5g/kg/6gi
+ Pentothal tnh mch nu c co git.
- Glucose 10 - 20% tnh mch lin tc
- B nc in gii
- Vitamin K1 10mg tnh mch
- Plasma ti, tiu cu truyn khi chy
mu hoc lm th thut.
- Thay huyt tng(PEX), gan nhn to
(MARS) thc hin khi c ch nh v
nhng n v hi sc c th thc hin
c cc k thut ny
iu tr theo
nguyn nhn
- Ng c Paracetamol
(v suy gan nhim c
cp tnh khc): Nacetylcysteine
140mg/kg trng lng
ngi bnh liu ban
u gi,sau mi 4
gi mt liu 70 mg /kg
/ln (17 liu).
- Bnh l t min dch:
corticoids.
- Thuc khng virus
vi vim gan do vi rt.
S x tr suy gan cp
101
Ghp gan
Thc hin
khi c ch
nh, ti
nhng ni
c th thc
hin k
thut
VIM TY CP NNG
1. I CNG
Vim ty cp (VTC) l mt qu trnh vim cp tnh ca ty, biu hin nhiu
mc khc nhau: mc nh ch cn nm vin ngn ngy, t bin chng. Mc
nng, bnh din bin phc tp, t l t vong cao 20-50%, trong bnh cnh suy a tng,
nhim trng.
Cc nghin cu gn y cho thy trong VTC c tng cao nng cc cytokin
trong mu IL6, IL8, TNF,thc y phn ng vim chnh l nguyn nhn dn n suy
a tng trong VTC. V vy iu tr sm l iu tr theo c ch bnh sinh khng cn ch
biu hin lm sng nh trc kia,t l t vong gim t 40-50% xung cn 10-15%.
2. NGUYN NHN
- Lm dng ru l nguyn nhn ph bin Vit nam.
- Nguyn nhn c hc:si mt,si ty , l nguyn nhn ng hng th 2.
- Do ri lon chuyn ha:
+ Tng tryglycerit mu l nguyn nhn ngy cng hay gp Vit nam.
+ Tng canxi mu: nh u tuyn gip, cng cn gip...
- Sau phu thut: nht l phu thut bng gn ty, quanh ty.
- Sau ni soi mt ty ngc dng (ERCP).
- Do chn thng, bm dp vng bng.
- Sau ghp tng: nh cc bin chng sau ghp gan, thn.
- Gan nhim m cp thi k c thai.
- Do nhim trng: quai b, vim gan virus, giun a.
- Do thuc: sulfonamide, 6MP, furosemide, ethanol, oestrogen...
- Bnh l t chc lin kt: lupus ban h thng, vim mao mch hoi t,
Schonlein Henock...
* Khng r nguyn nhn: 10% cc trng hp.
3. TRIU CHNG
3.1. Triu chng lm sng
Triu chng lm sng ca VTC xy ra ht sc cp tnh, t ngt, din bin
phc tp, c th c cc du hiu ngoi khoa xen ln, c bit trong VTC hoi t.
a) Triu chng c nng: Bao gm cc du hiu sau
- au bng: l du hiu ni bt nht, thng xut hin mt cch t ngt
vng thng v, c th lan ln ngc, ra hai mng sn hai bn, xin ra sau lng. au
lin tc, d di ko di nhiu gi, c th au khi pht sau khi n. Cng c khi khi
pht t nhin.
- Nn: a s ngi bnh c nn hoc bun nn, lc u nn ra thc n, sau
nn ra dch, nn xong c th au hoc khng.
102
- B trung i tin: do tnh trng lit rut c nng, ngi bnh khng trung tin,
khng i ngoi, bng trng v y tc kh chu.
- Kh th: do au, do trn dch mng bng, mng phi.
b) Triu chng ton thn
- St: thng c st nh, c th st cao v vim nhim ng mt do si, giun
hoc do hoi t ty rng.
- Mch, huyt p:
+ Vim ty cp th nh: tnh trng ton thn thng khng trm trng, ngi
bnh mt mi nhng tnh, mch, HA n nh, khng kh th.
+ Vim ty cp th nng: c th c tnh trng sc, v m hi, chn tay lnh, nht
nht, tinh thn chm chp, mch nhanh, HA tt, ngi bnh ht hong, kch ng hoc
ngc li nm l , mt mi, c nhng mng bm tm chn tay, thn th, th nhanh
nng.
c) Triu chng thc th
- Bng chng: bng chng u, c khi chng vng trn rn nhiu hn, g
vang do lit rut c nng, khng c quai rut ni, rn b nh trong tc rut c hc. Khi
bng c nhiu dch c th g c vng thp.
- Phn ng thnh bng: c th phn ng cc b hay ton b vng trn rn, xut hin
h sn bn phi khi nguyn nhn gy VTC l si mt.
- Mng cng trn rn: c th s thy mng cng vng thng v, c khi lan
sang hai vng di sn, ranh gii khng r, khng di ng, n au, cm gic ngay
di tu do hin tng hoi t m.
- im sn lng mt hay hai bn au: c hu ht cc ngi bnh VTC, im
au ny c Mayo-Robson v Korte m t t nm 1906, c Tn Tht Tng cho l
mt triu chng quan trng ca VTC.
- C triu chng vng da km gan to khi nguyn nhn lin quan vi ti mt to
do si, giun hoc si ng mt gy tnh trng mt hoc do vim gan.
- Trng hp nng (nht l trong VTC th hoi t) c th gp cc mng bm
tm di da hai bn mng sn (du hiu Grey Turner) hay quanh rn (du hiu
Cullen), y l du hiu rt c hiu, biu hin s chy mu vng ty v quanh ty.
3.2. Triu chng cn lm sng
a) Sinh ha
- Amylase mu tng > 3 ln bnh thng c 70% cc trng hp (tng sau 1 2 gi au, tng cao sau 24 gi v bnh thng sau 2 - 3 ngy).
- Lipase tng c gi tr chn on hn l tng amylase.
- CRP tng c ngha tin lng.
- Cytokine huyt thanh tng ( IL6, IL8, TNF..) xt nghim rt c gi tr . tuy
nhin xt nghim ny mi ch thc hin cc n v thc hin nghin cu.
b) Huyt hc
- Bch cu tng, trung tnh tng, Hematocrit tng do mu c c.
103
+ Khng dng khng sinh d phng thng quy cho ngi bnh VTC nng.
Ch nh khi c bng chng nhim khun r hoc c nguy c nhim khun cao (ty
hoi t nhiu, nghi ng p xe ty).
+ Cc nhm khng sinh thng c dng trong VTC c hoi t hoc nhim
khun l cephalosporin th h III, carbapenem, nhm quinolone, Metronidazol.
- Nui dng:
+ Nui dng ng tnh mch trong vng 24 - 48 gi u, sau cho ngi
bnh n sm qua ng ming, qua ng thng d dy vi s lng tng dn ty theo
kh nng dung np ca tng ngi bnh. Khi cho n li theo di cc triu chng au
vng thng v, bun nn v nn, tng p lc bng.
+ Trong 48-72 gi, ngi bnh khng nng lng qua ng tiu ha cn
kt hp nui dng tnh mch cho ngi bnh m bo nng lng 25-30kcal/kg
/24 gi.
+ u tin n qua ng thng cc cht lng, sau cho n c hn, khi ngi
bnh khng cn cc triu chng bun nn chuyn sang ch n qua ng ming.
+ Ch n c khuyn co: t l protid v glucid cao, cn t l lipid thp.
- Mt s bin php iu tr h tr khc
+Thuc lm gim tit dch tiu ha v c ch men ty: hin nay hay dng
sandostatin hay stilamin, cha c nghin cu no bo co hiu qu r rt trong vic
lm gim bin chng cng nh t l t vong ca VTC.
+ Thuc chng ng: s dng khi c bin chng ng mu ni mch ri rc do
tng ng mu v do hot ha c ch tiu si huyt.
+ Khng tit axit dch v: c th dng ngn nga lot, xut huyt tiu ho do
stress ng thi cng dng c ch tit dch ty v dch v.
b) Lc mu lin tc trong iu tr VTC
- Ch nh: Ngi bnh VTC nng n sm trong vng 72 gi u hoc c suy
a tng ngi bnh n mun.
- Phng php : Lc mu lin tc tnh mch tnh mch vi th tch thay th
ln 45 ml/kg th trng/gi.
c) Dn lu bng qua da
Ch nh khi:
- Cc t dch trong VTC thng nm trong hu cung mc ni, khoang trc
thn, lan dc theo rnh i trng xung h chu hoc nm sau phc mc. Cc ng
vo cn trnh i trng, rut non, gan, lch, thn ng thi gim thiu ti a nguy c
nhim trng v chy mu.
- Cc dch vng ui ty c th dn lu qua khoang trc thn tri, trnh i
trng xung pha sau. Tng t nh vy cc dch vng u ty c th dn lu qua
khoang trc thn phi.
107
Phng php:
- C th t dn lu bng qua da bng phng php Seldinger hoc bng
phng php Trocar ty theo kinh nghim v trang thit b sn c. i vi cc dch
hoi t c, dn lu khng ht cn thay dn lu c kch thc to hn.
- Dch ty vim c bit l dch ty hoi t thng kh c do dn lu tt
cc t dch ty vim cn la chn cc catheter c nhiu l bn v ng knh ti
thiu 12-14F. i vi t dch ln hoc nhiu t dch c th cn nhiu ng thng
hn.
- Rt dn lu bng khi: s lng dch t hn 30 ml/24 gi
d) Phu thut ngi bnh VTC khng do si
- M bng gim p:
+ Ch nh trong trng hp p lc bng tng cao 25mmHg,c triu chng ca
hi chng tng p lc bng m cc bin php hi sc trn khng t kt qu. Tuy nhin,
ch nh v thi im phu thut hin vn cn nhiu tranh ci c trong nc cng nh trn
th gii v nguy c nhim khun rt cao.
+ ng bng li cng sm cng tt thng sau 5-7 ngy khi ngi bnh bt u
hi phc. Cc bin chng qua m thnh bng: nhim trng bng, r, vim dnh, tch t
khoang dch trong bng.
- Mt s ch nh phu thut khc:
+ Chy mu cp trong bng do VTC hoi t n mn vo mch mu gy mt
mu trong bng cp nhiu (Ht < 25%, v kh nng truyn mu ti ch b hn ch)
cn phu thut cm mu cp cu.
+ p xe ty: cn phi m dn lu.
+ Nang gi ty: nhng nang ny c th t tiu, ch nh phu thut cho nhng nang
gi > 6cm v ko di > 6 tun. C th dn lu qua da vi cc nang nng, st thnh
bng, hoc qua d dy bng phng php ni soi nu dch nm cnh d dy (thnh cng
75% cc trng hp) cn li phi phu thut.
e) iu tr nguyn nhn gy VTC
- Vim ty cp do si, giun ng mt, ng ty.
- Cht hp ng mt do si hoc do u ti nm valter:
+ Ly si ng mt ra sm bng can thip iu tr ni soi (ERCP- Ct c
Oddi, s dng cc ng thng c bng hi km theo (Balloon Catheter) ly si trong
ng mt trong ngy th 2 hoc th 3 s lm gim bt mc nng ca VTC.
+ Ch nh phu thut ly si cp cu: thc hin khi khng can thip c k
thut ni soi ERCP hay tht bi v tnh trng nhim trng tc mt ngi bnh nng ln
m iu tr ni khoa khng c kt qu.
- Vim ty cp si ti mt: phu thut ni soi ct ti mt ch c p dng t
nht sau 3 tun, khi m VTC bnh phc, nu ct b ti mt sm th s lm tng
nguy c nhim trng.
108
109
Vim ty cp nng
X tr ban u v vn chuyn cp cu
- t 1-2 ng truyn ngoi vi c 14-16 G b dch 2-3 lt dch
mui ng trng,nu nn th t ng thng d dy dn lu.
- Gim au bng paracetamol 1g truyn tnh mch trong 15 pht
- Vn chuyn n cc khoa hi sc tch cc, m bo h hp,
tun hon v t th an ton trn ng vn chuyn.
X tr ti bnh vin
S x tr vim tu cp nng
110
iu tr nguyn
nhn
- VTC do si: ni
soi ly si; phu
thut nu khng
thc hin c ni
soi.
- VTC do tng
triglycerid:
thay
huyt tng khi
triglycerid
11mmol/l; s dng
cc thuc lm gim
triglycerid.
7. PHNG BNH
- Phi ngh n tiu c vn cp nu ngi bnh nm lu, ng c nng hoc c
tng men CK hoc mu sc nc tiu sm mu.
- Nu nghi ng c th xy ra tiu c vn, tin hnh truyn dch y vi tc
1000-2000 ml/gi v cho thuc li tiu duy tr lng nc tiu 150 200ml/gi, iu tr cng sm cng tt.
Ti liu tham kho
1. Nguy n Gia Bnh (2003), c i m lm sng , sinh h c v i u tr suy th n
c p do tiu c vn c p . Lu n n ti n s y h c - Trng i h c Y H n i.
2. V Vn nh (2003), H i chng tiu c vn c p, H i sc c p cu ton t p.
Nh xu t b n y h c, Tr. 277.
3. V Vn nh (2003), Suy th n c p, H i sc c p cu ton t p. Nh xu t
b n y h c, Tr. 263.
4. Counselman. F.L, Lo B.M (2014). Rhadomyolysis Tintinallis Emergency
Medicine : A comprehensive study guide (Editor : Tintinalli J.E, Stapczynski
J.S, Ma O.J, Cline D.M, Cydulka R.K, Meckler G.D), The American College of
Emergency Physicians. 7th edition.
5. Alardin A.L.H., Varon J., Marik P.E. (2005), Bench-to-bedside review:
Rhabdomyolysis an overview for clinician, Crit Care. 9(2), Pp. 158169.
6. Bosch X., Poch E, Grau J. (2009), Rhabdomyolysis and Acute Kidney Injury,
N Engl J Med 361, Pp. 62-72.
7. Miller M.L. (2013),Causes of rhabdomyolysis. Uptodate.
8. Miller M.L. (2013), Clinical manifestations and diagnosis of
rhabdomyolysis. Uptodate
114
m bo h hp
t catheter o p lc tnh mch trung tm (ALTMTT)
Lasix(400-200mg) bolus
sau tip tc 20-40mg IV
p ng
(nc tiu >
200ml/gi)
Tip tc cho
n khi ht yu
t nguy c
Khng p
ng
Khng p
ng
Lc mu
khi c ch nh, ch
thn hi phc
Ngng manitol
chuyn sang lasix
Ch :
Chnh tc truyn theo ALTMTT
o ALTMTT sau mi gi quyt nh tc truyn.
Lc mu nhn to: cho n khi thn hi phc ( trung bnh khong 2-6 tun )
115
p ng
(nc tiu >
200 ml/gi
Tip tc cho
n khi ht yu
t nguy c
SUY THN CP
1. I CNG
nh ngha: Suy thn cp l mt hi chng c biu hin bng s gim nhanh
ca mc lc cu thn vi th tch nc tiu < 0,5 ml/kg/gi ko di trn 6 gi, v c
nng creatinin huyt tng tng thm 0,5 mg/dl (44g/l) hoc trn 50% so vi gi
tr bnh thng (trn 130g/l) ngi trc chc nng thn bnh thng.
Hu qu: ng cc sn phm chuyn ho ca nit, ri lon cn bng nc,
in gii, axit-baz.
nh ngha mi: theo phn loi RIFLE
Phn mc
MLCT hoc Creatinin
Th tch nc tiu
RIFLE
hthanh
R- risk
Creatinin hth x 1,5 ln
< 0,5 ml/kg/gi trong 6 gi
Nguy c
hoc gim GFR> 25%
I- injury
Creatinin hth x 2 ln
< 0,5 ml/kg/gi trong 12 gi
Tn thng
hoc gim GFR> 50%
F- failure
Creatinin hth x3 ln
< 0,3 ml/kg/gi trong 12 gi
Suy
hoc gim GFR> 75%
hoc v niu trong 12 gi
L- loss
Mt ch/n thn hon ton > 4
Mt
tun
E-end-stade kidney Cn RRT di > 3 thng
disease
(Suy thn giai on cui >3
Giai on cui
thng)
GFR: mc lc cu thn; RRT: iu tr thay th thn
(Theo ADQI 2003 v theo KDIGO Clinical Practice Guideline for Acute Kidney
Injury 2012)
2. NGUYN NHN
2.1. Suy thn cp trc thn
a) Gim th tch tun hon
- Mt mu: chn thng, chy mu tiu ho, hoc chy mu khc.
- Mt dch trong lng mch: bng, vim phc mc, vim ty cp, tc rut, h
albumin mu, hi chng thn h, x gan, a chy, nn, ht dch tiu ho. Tiu c vn
cp.
- Mt qua thn: i ng toan xeton, tng p lc thm thu mu nh (s dng
manitol, tng natri mu), hoc gim kali mu, gim canxi mu.
- Mt qua da: mt m hi, bng nng, vn ng nng ko di (chy marathon
hay lm vic nng trong mi trng nhit cao), ri lon iu ho thn nhit (hi
chng tng thn nhit c tnh ), say nng say nng
- Gim th tch tun hon lin quan n gim cung lng tim : nhi mu c tim,
sc tim, trn dch mng tim c p tim, nhi mu phi, lon nhp tim.
116
b) Do mch thn
- Tc tnh mch mch thn.
- Co tht mch thn (dng thuc c ch men chuyn bnh nhn suy tim
huyt) hoc dng noradrenalin khi cha truyn dch ).
- Nhi mu ng mch thn.
- Hp ng mch thn.
- X va mch thn.
- Phnh tch ng mch ch bng.
c) Ri lon iu ho mch thn
- Nhim trng.
- Do prostaglandin hoc c ch men chuyn.
- Hi chng gan thn: c gin mch h thng dn n tt huyt p, thiu niu
do co tht mch thn cng vi ri lon chc nng gan nng. C ch bnh sinh cha r.
2.2. Suy thn cp ti thn
a) ng thn: ph bin nht gy suy thn cp.
- Thiu mu: do tnh trng suy thn trc thn nng v ko di.
- Do thuc: thuc khng sinh (aminoglycoside, cephalosporin, amphotericinB),
thuc cn quang c iode, kim loi nng, ho cht iu tr (cisplatin).
- Suy thn cp th pht sau nhim khun nng, iu tr mun: gim dng mu
ti thn gy tn thng thiu mu, mt kh nng t iu ho mch thn v co mch
thn.
- Tc ng thn do sn phm phn hu t t bo: hemoglobulin v myoglobulin
niu (tiu c vn, tan mu, tn thng c do nhit), myeloma, cc tinh th mui
oxalate, urat.
- Mang thai: sn git, chy mu t cung...
b) Vim thn k
- Nhim trng: vi khun (streptococcus, pneumococcus), virt (EBV, CMV,
HIV), nm, Mycoplasma.
- Thm nhim: lymphoma, sarcoidosis.
- Khng sinh: penicilin, rifampicin, vancomycin, quinolone, cephalosporin..,
acyclovir, ethambutol.
- Li tiu: thiazide, furosemide.
- Cc thuc khc: thuc chng vim gim au khng steroide, c ch men
chuyn, allopurinol.
c) Nguyn nhn do cu thn: bnh mch mu v mng y cu thn.
- Bnh khng th khng mng y cu thn: hi chng Goodpasture.
- Bnh l mch mu: vim mch Wegener, vim mch, tng huyt p c tnh.
- Do thuc: cyclosporin, amphotericin B, cisplatin ...
- Hi chng tan mu tng ure mu (HUS), hi chng tan mu gim tiu cu
(TTP).
117
+ Xt nghim huyt thanh: khng th khng nhn (+), khng th khng mng
y cu thn (+), pANCA (+) nghi ng bnh l t min dch.
+ Tng bch cu a axit gi suy thn do vim thn k cp do d ng.
+ Suy chc nng gan: tm chng gan thn, suy tim huyt, nhim khun.
- Xt nghim nc tiu: protein, in gii, ure, creatinin, p lc thm thu niu.
- Nc tiu: nhiu hng cu, tr hng cu gi nguyn nhn vim tiu cu
thn, vim mch thn. Nhiu t bo m, tr bch cu gi vim thn k cp nhim
khun.
3.3. Cc xt nghim khc: gip tm nguyn nhn
- Chp Xquang bng: tm si, xc nh bng thn.
- Siu m bng, CT-scan bng: bnh l thn, mch thn, nc thn, hp
ng mch thn.
- Chp x hnh thn: nh gi ti mu thn v chc nng bi tit thn.
- MRI mch mu xc nh tc nghn ng mch, tnh mch thn.
- Sinh thit thn: ch nh khi
+ Suy thn cp ti thn: trng hp chn on cha r rng nh vim cu thn
cp, vim cu thn Lupus, bnh thn k cp tnh tin trin xu i sau khi loi tr
cc nguyn.
+ Chn on cha chc chn, da vo kt qu sinh thit thn gip cho iu tr
c hiu nh vim cu thn, bnh vim mch, HUS, TTP, vim thn k d ng.
4.CHN ON
4.1. Chn on xc nh
- Xt nghim creatinin huyt tng tng thm 0,5 mg/dl (44g/l) so vi
creatinin huyt tng trc b bnh hoc trn 50% so vi gi tr bnh thng.
- Th tch nc tiu: theo phn RIFLE vi th thiu niu (nc tiu< 200
ml/12 gi, hoc mc lc cu thn gim 50%), v niu (nc tiu < 100 ml/24 gi).
- Cc ch s khc: tng ur, toan chuyn ho, d tr kim gim, BE gim.
- C nguyn nhn hoc yu t nguy c cao gy suy thn cp.
4.2. Chn on phn bit
- Suy thn cp chc nng vi suy thn cp thc th (hoi t ng thn cp).
Ch s
Suy thn cp chc nng Suy thn cp thc th
thm thu nc tiu
> 500
< 400
(mosm/kg nc)
Na niu mmol/l
< 20
> 40
Creatinin niu/ Creatinin mu
> 40
< 20
Ch s o thi Natri (FEna)
< 1%
> 1%
Cn nc tiu
.Protein vt hoc (-)
.Tr ht +++,
.Bnh thng
.Tr HC, BC i toan
.Protein niu 1g/l
FENa = (UNa xPCr/PNa) x UCr) (100)
119
- t cp ca suy thn mn: tin s c bnh thn trc , thiu mu nng, ur,
creatinin huyt tng tng t trc, kch thc hai thn teo nh.
4.3. Chn on th
- Th v niu.
- Th thiu niu.
- Th bo tn nc tiu.
- Suy thn cp chc nng (suy thn c nng, suy thn cp trc thn) hay suy
thn cp thc th.
4.4. Chn on nguyn nhn: (tham kho phn 2)
5. IU TR
5.1. Nguyn tc x tr
- S b chn on c suy thn cp chc nng hay thc th c thi x
tr cp cu.
- X tr cp cu v cc du hiu e do tnh mng ngi bnh: tng kali mu,
ph phi cp, ph no co git, toan chuyn ha nng.
- X tr nguyn nhn gy ra suy thn cp: i hi chuyn khoa, cn kt hp vi
cc thm d cn lm sng.
5.2. X tr ban u v vn chuyn cp cu:
- Khi ph to, i t, kh th nhiu ngi bnh c tin s bnh thn phi n
ngay c s y t chuyn khoa, khng ngi bnh iu tr ti nh.
- Nm c cc bin php iu tr cp cu tng kali mu c ri lon nhp tim,
ph phi cp, ph no co git, toan chuyn ha nng gy try tim mch.
- Thn trng trong qu trnh vn chuyn ngi bnh c th t vong v tng kali
mu, suy h hp cp, try tim mch.
5.3. X tr ti bnh vin
a) Suy thn cp chc nng
- X tr nguyn nhn:
+ Gim th tch tun hon trong lng mch: cm mu, truyn b th tch tun
hon (mt mu, truyn hng cu, cc ch phm mu) mt dch nh nn, a chay, say
nng (b dch ng trng truyn v ung). Mc tiu cn t duy tr ALTMTT 8-12
mmHg v huyt p trung bnh 65 mmHg.
+ Nu nguyn nhn gim huyt p do thuc (c ch men chuyn) , do cc thuc
c ch COX II, hoc cc thuc khng vim khng steroid (NSAIDs) v cc cht c
vi thn th dng thuc.
+ iu tr bnh chnh: xut huyt tiu ha, bng rng nng, vim phc mc,
vim ty cp, tc rut.
- Loi b cc thuc c vi thn v c kali, cc thuc gy gim dng mu ti
thn, trnh dng thuc cn quang.
- iu tr cc yu t gy mt b v cc cn nguyn mn tnh khc.
b) Suy thn cp thc tn
120
122
+ Lc mu lin tc CVVH
u im: Loi b cc cht ho tan c phn t lng nh, trung bnh
(di 40.000 dalton) cng vi nc theo nguyn l i lu, khng ph
thuc nng . Hiu qu, dung np tt khi c km sc, suy tim, suy a
tng.
K thut: lc mu lin tc trong 18- 24 gi mi ngy, mu t c th ra,
c lc qua 1 mng lc c h s siu lc cao, kch thc l mng ln.
- Dinh dng
+ Cung cp nng lng 30-35kcal/kg/ngy vi suy thn cp khng c bin
chng.
+ Ngi bnh c nhim khun, suy a tng, tng nng lng tng ti 130%.
+ Suy thn cp khng bin chng: axt amin 0,65-1gam/kg/ngy, c lc mu
ngt qung, tng d ha cung cp axt amin 1,2-1,5gam/kg/ngy, lc mu lin tc
nhu cu axt amin ti 2,5gam/kg/ngy.
+ Tng lng nc qua mi ng cn tnh theo cn bng dch vo-ra.
+ Giai on v niu, thiu niu, hn ch nc, cc ch phm, thc n giu kali.
+ Cc quan im mi v ch dinh dng:
T l carbonhydrat trong khu phn n chim 50-80%.
Cung cp thm lipt, c bit cc axt bo thit yu, axt bo khng no.
Bnh nng: n qua ng thng d dy, phng nhim khun tiu ho.
- Bo tn chc nng cc c quan khc
+ iu tr d phng xut huyt tiu ho thuc khng a xt hoc c ch bm
proton.
+ Cc bin chng tim v phi c lin quan ti suy thn cp: ri lon nhp, ph
phi, nhim trng phi, tng huyt p, chy mu phi (vim cu thn cp tin trin).
+ Ri lon ng mu: gim tiu cu, DIC, gim fibrinogen.
+ Thiu mu, tan mu, gim erythropoietin c th xut hin trong giai on
u.
+ Bin chng thn kinh-c: giai on sm c th c tht iu, ng g, n,
kch thch hoc hn m, ch cc nguyn nhn nh ri lon in gii, tng ure mu.
6. TIN LNG V BIN CHNG
- Cc yu t gp phn tin lng khng tt ca suy thn cp:
+ Tui cao, bnh mn tnh i km: i ng, suy gan mn, cao huyt p
+ Suy thn cp trong bnh cnh nhim khun, suy a tng, chn thng, hi
chng vi lp, sau m, creatinin mu > 3mg/dl.
+ Ngi bnh c nhiu yu t nguy c: ho cht, tiu c vn, thuc cn quang,
h huyt p do mi nguyn nhn, iu tr thuc c vi thn.
- Suy thn cp ti thn hay suy thn cp chc nng iu tr mun u c th dn
n t vong do cc bin chng cp tnh, ch c bit giai on v niu (tng K +
mu, toan ha nng, ph phi huyt ng).
123
7. PHNG BNH
- Chn on sm, pht hin cc yu t nguy c v d phng cng nh iu tr sm
v ng nguyn nhn gy ra suy thn cp.
- Ngi bnh cn c gio dc v c kin thc v cc bnh l mn tnh c nguy
c cao nh hng ti chc nng thn nh bnh i tho ng, cao huyt p, suy tim
mn, u x tin lit tuyn, t gip phng nga suy thn cho bn thn.
- Bit cc thuc c vi thn cng nh c ch gy suy thn ca n.
- D phng suy thn cp ngi bnh phu thut:
Yu t nguy c: ln tui, c bnh thn t trc, c bnh gan mn, suy tim
+ Phng suy thn cp: phi b dch, m bo huyt p trong phu thut.
- Phng trnh nguy c suy thn cp do cc thuc cn quang: xt nghim creatinin
mu trc chp, hi chn vi bc s chuyn khoa chn on hnh nh.
+ Truyn NaCl 0,9% 1ml/kg/h bt u 8 ting trc chp cn quang, Nacetylcystein 600mg x 2 ln/ngy, vo ngy trc v sau dng thuc cn quang.
+ Chn thuc cn quang nhm t nguy c gy suy thn: iodixanol (Visipaque)
- Phng STC do tiu hu khi u (lympho cp, ng th bch cu cp sau iu tr
ho cht).
+ Allopurinol 300-600mg/trc ngy dng ho cht
+ Truyn NaCl 0,9% 5000 ml/24h.
+ Kim ho nc tiu: truyn NaHCO3 100 mEq/m2/ngy, gi pH nc tiu
>7,00;
+ Tim tnh mch acetazolamide 1gam/m2 cng vi NaHCO3.
- Phng suy thn cp ngi bnh c tiu c vn cp.
Ti liu tham kho
1. Nguyn t Anh, ng Quc Tun. (2012); Tn thng thn cp; Hi sc cp
cu: tip cn theo phc . (Bn ting Vit ca The Washington manual of
critical care). Nh xut bn khoa hc k thut. Trang 557- 582.
2. V Vn nh. (2004); Suy thn cp; Hi sc cp cu ton tp; Nh xut bn y
hc; Trang 263-277.
3. Ronco C., Ricci Z., Bellomo R., Dintini V. (2013), Renal replacement therapy,
Textbook of critical care. sixth edition. jean- louis Vincent. elsevier sauders.
chapter 115, Pp. 894-901.
4. Elhassan E.A., Schrier R.W. (2013), Acute kidney injury, textbook of critical
care. sixth edition. jean- louis Vincent, elsevier sauders. chapter 114, Pp. 883-93.
5. Kellum J.A. and work group membership. (2012), Kdigo clinical practice
guideline for acute kidney injury vol 2-| supplements 2-| march.
124
125
c) Sinh l in c
- Nghim php kch thch thn kinh lp i lp li: c s gim bin b dn trong
4 - 5 kch thch u tin (suy gim p ng). Kt qu (+) nu bin gim trn 10%.
- in c cc si n l: c nhy cao, dng tnh chim trn 95%.
d) Chn on hnh nh.
- Chp ct lp vi tnh, hoc cng hng t lng ngc: xc nh c hnh thi
ca tuyn c cng nh mi tng quan ca n vi cc c quan khc trong trung tht.
Nhng i khi cng khng pht hin c.
4. CHN ON
4.1. Chn on xc nh
a) Lm sng
- Ngi bnh c yu c tng lc, yu tng ln khi vn ng, hi phc khi ngh.
- Thng c sp mi, c th c nhn i, nut kh, ni kh.
- Yu c h hp: th nhanh, nng, tm mi v u chi.
- Lm cc nghim php gng sc thy c yu i r rt.
b) Cn lm sng
- Th nghim prostigmin: (+).
- Nghim php kch thch thn kinh lp i lp li: (+).
- Kh mu ng mch: gim PaO2, tng PaCO2 do gim thng kh ph nang.
- Xquang phi: c th c hnh nh vim phi do sc, hoc xp phi.
- Ct lp vi tnh hoc cng hng t lng ngc: c th tm thy u tuyn c.
c) Cc du hiu nng
- Kh nut, nut sc.
- Lit c h hp gy suy h hp: th nhanh hoc chm, nng. gim SpO2, PaO2,
tng PaCO2.
4.2. Chn on nguyn nhn
- Do u hoc ph i tuyn c ngi trng thnh:
+ Chp ct lp vi tnh hoc cng hng t xc nh.
+ ng v phng x: khi nghi ng tuyn c lc ch.
- Nhng i khi khng r nguyn nhn.
4.3. Chn on phn bit
a) Nhc c mt
- Bnh l mt ca tuyn gip. Hi chng Kearns-Sayre.
- Bnh l thn kinh s vn ng v tn thng vng thn no.
b) Nhc c ton thn
- Mt mi ton thn: cm gic mt mi qu mc, khng phi l biu hin duy
nht.
- X cng ct bn teo c (Amyotrophic lateral sclerosis-ALS): bnh tin trin
ging nh nhc c. Tng phn x v du hiu Babinski, teo c v co cng cc b.
126
- Hi chng nhc c Lambert-Eaton (LEMS): tn thng khp ni thn kinhc thng lin quan vi bnh c tnh. in c c hin tng tng bin hot ng
ca c khi kch thch lin tc (p ng gia tng).
- Ng c botulism (ng c tht): n thc n b nhim Clostridium
botulinum. C triu chng hnh ty v c mt. Khong 50% ngi bnh c gin
ng t. Bnh tin trin nhanh. in c c hin tng tng bin hot ng ca c
khi kch thch lin tc (p ng gia tng) tng t nh trong LEMS.
- Nhc c do penicillamine: penicillamine kch thch c th to ra khng th
khng th th acetylcholin. Thng ht trong vng 3 - 12 thng sau ngng thuc.
- Vim a r v dy thn kinh: lit c tnh cht i xng, km theo t b. Trong
hi chng Guillain-Barre Dch no ty c protein tng > 0,5 g/l; t bo < 10 t
bo/mm3. in c c tn thng myelin hoc si trc hoc c hai.
- Bi lit: lit khng i xng, khng c ri lon cm gic km theo.
- Rn cp nia cn: lit vn ng, thng km theo ng t gin.
- H kali mu: khi nng Kali mu gim < 3 mEq/l. Hoc lit c c tnh cht
chu k (bnh Westphal ), hoc cng gip ...
- i ra porphyrin: xt nghim nc tiu c porphobilinogen.
- Vim tu lan ln: tn thng ty kiu khoanh (mt vn ng v cm gic).
4.4. Chn on mc : ca Osserman v Genkin ngi ln
a) Nhc cc c mt n thun: ch c cc c nhn cu b yu c.
b) Nhc c ton thn mc nh: ngoi nhc c mt, dn dn c cc triu chng
nhc c ton thn. Cha c triu chng nhc c h hp.
c) Nhc c ton thn mc trung bnh: nhc c ton thn nng hn. C triu
chng hnh cu no (kh nut, nut nghn, ni ngng). C th c yu nh cc c h
hp
d) Nhc c nng cp tnh: C lit c h hp. Thng c u tuyn c. T l t vong
cao.
e) Nhc c nng giai on mun: tin trin ko di trn 2 nm sau cc nhc c mt
hoc nhc c ton thn. Thng km theo u tuyn c. p ng rt km vi iu tr.
5. X TR
5.1. Nguyn tc x tr
- m bo duy tr chc nng sng.
- Cc bin php ci thin tnh trng yu c ca ngi bnh.
- Loi b nguyn nhn gy tnh trng yu c nng thm ngi bnh nhc c.
- Phu thut loi b tuyn c ngi bnh c u tuyn c.
5.2. X tr ban u v vn chuyn cp cu
- Nm u cao 30o - 45o.
- Th oxy knh hoc qua mt n. Khi c lit c h hp: t ng ni kh qun v
bp bng qua ng ni kh qun.
- t ng thng d dy, n qua ng thng khi c ri lon nut.
127
130
Cn nhc c nng
Suy h hp
C
X tr c hiu
Ung
Pyridostigmin:
60mg x 4-6 ln/ngy
Ambenoiumchlorid:
5-25mg x 3-4 ln/ngy
Tim: cp cu
Neostigmin: TB, TM
0,5 mg x 3-4 ln ngy
Thuc c ch
min dch
Lc huyt tng:
S ln: 4-6 ln
Phu thut ct u
tuyn c
Truyn globulin min dch
0,4 g/kg/ngy x 5 ngy
Methylprednisolon80
mg/ngy.
Azathioprine
2,2mg/kg/ngy
Lc hp ph:
Cyclosporine
6mg/ngy
Lc kp:
S x tr cn nhc c nng
131
1. I CNG
Trong hi chng Guillain -Barr l do c th sinh ra khang th chng lai cac
nguyn nhn nhim trng, ng thi cung chi nh cac khang th o tn cng va lam tn
thng myeline v/hoc si trc cua r v dy thn kinh ngo i bin. Biu hin la yu
c tin trin nhiu ni, bnh nng l khi co lit c h hp va ri loan th n kinh t ch.
2. NGUYN NHN
- Thng gp nht la Campylobacter jeuni, vi khun nay c trong vim da day .
- t gp hn: Cytomegalovirus, Epstein-barr virus v Mycoplasma pneumoniae.
- Sau dng vacxin:bi lit, cm, si, bch hu-ho ga-un vn....
3. Triu chng
3.1. Lm sng
Khong 1-3 tun trc co th co biu hin cua nhim vi rt nh ht hi , s
mi, chy nc mt, au hong, au moi bp c.
a) Giai oan khi phat
- Thng khng st.Ri loan cam giac nh kin bo ngon chi hay quanh mi.
- au moi nhiu ni tng ln.
b) Giai oan toan phat
- Yu c thng bt u chn, c th bt u cnh tay hoc c vng mt.
C d cm tay v chn b yu c
- Yu c mt, lit c hu hng.Yu c vn nhn.
- Yu c h hp cn phi th my h tr.
- Ri lon thn kinh t ng: nhp tim nhanh (hay gp nht), hoc nhp chm, b
tiu, huyt p thay i, tc rut, ra nhiu m hi.
- Cc triu chng t gp: ph gai th, git run c vng mt, gim thnh lc, du
hiu mng no, lit dy thanh m, thay i thc.
- C 90% bnh tin trin trong 2-4 tun t khi xut hin cc triu chng ban
u.
3.2. Cn lm sng
a) Dch no ty
- C s phn ly m- t bo: protein > 0,5g/lt, t bo < 10/mm3.
- C 80 - 90% ngi bnh tng protein dch no ty trong tun u ca bnh.
b) in c v dn truyn thn kinh
- Tn thng myelin: ko di thi gian tim tng ngn chi v sng F , gim tc
dn truyn cua cac dy thn kinh, nghn dn truyn do mt myelin tng on.
- Tn thng si trc: sng F c th mt, p ng vn ng v cm gic gim
hoc mt.
132
- Bnh vim a c, bnh l c nng, bnh l thn kinh nng i khi ging
Guillain-Barr. Cc bnh ny biu hin nh tnh trng lit cp tnh.
- Hi chng Miller-Fisher: cn t qu no, bnh no Wernicke v vim no
vng thn no, nhng thng c thay i thc.
- Bi lit: lit khng i xng, khng c ri lon cm gic km theo.
- Rn cp nia cn: lit vn ng, thng km theo ng t gin.
- H kali mu: nng kali mu gim < 3,5 mEq/l.
- i ra porphyrin: xt nghim nc tiu c porphobilinogen.
- Vim tu lan ln: tn thng ty kiu khoanh (mt vn ng v cm gic).
- Tn thng tu do: vim mng nhn tu, chn p tu (lao, ung th, thot
v...).
- Hi chng ui nga: ch khi c biu hin lit hai chn.
- Bnh l thn kinh ngoi vi do ru, i tho ng...
4.4. Chn on th lm sng
a) Bnh a dy thn kinh hy myelin cp
- Mt phn x gn xng.
- S hi phc myelin thn kinh ngoi vi xy ra tng i nhanh.
b) Bnh thn kinh si truc vn ng cp
- Phn x gn xng i khi cn,dn truyn thn kinh cm gic bnh thng
- Lm sng v s phc hi khng ging nh th hy myelin cp.
c) Bnh thn kinh si truc vn ng va cam giac cp
- Si cm gic v vn ng b tn thng, hi phc chm v khng hon ton.
- C triu chng cm gic i km nhiu hn, lit xut hin nhanh va nng.
d) Hi chng Miller Fisher
- Gp khoang 5% cc trng hp GBS.
- Thng do nhim Campylobacter jejuni trc o.
- Lm sng in hnh: lit vn nhn, mt iu ha v mt phn x.
5. X TR
5.1. Nguyn tc x tr
- m bo duy tr chc nng sng, c bit khi c lit c h hp.
- iu tr ri lon nc v in gii.
- Tp vn ng hn ch bin chng do lit vn ng gy ra.
- Loi b nhanh cc khng th t min gy ra tn thng thn kinh ngoi vi.
5.2. X tr ban u v vn chuyn cp cu
- Nm u cao 30o - 45o
- Th oxy knh hoc qua mt n. t ng ni kh qun v bp bng qua ng ni
kh qun khi c lit c h hp.
- t ng thng d dy, n qua ng thng khi c ri lon nut.Vitamin nhm B.
- Glucocorticoid: methylprednisolon 500mg/ngy x 5 ngy, sau gim liu
dn.
134
136
9.
H chng Guillain-Barr
- Nm u cao 30o - 45o
- m bo h hp: th oxy
Khng
Suy h hp
C
X tr c hiu
Methylprednisolon
500mg/ngy x 5 ngy.
Lc huyt tng:
S ln: 4-6 ln, ti
a 15-16 ln
Lc kp: rt t dch
thay th, khng c
nguy c d ng
S x tr hi chng GuillainBarr
137
Lc hp ph: khng cn
dch thay th, khng d
ng
TNG P LC NI S
1. I CNG
Tng p lc ni s (ALNS) c th gy ra ph no, thiu mu no, hoc tt no
rt nhanh gy t vong hoc tn thng khng hi phc, v vy cn phi c chn
on sm v x tr tch cc.
ngi trng thnh, th tch hp s khong 1500 ml gm (t chc no chim
80%, mu chim 10%, dch no tu chim 10%.
ALNS bnh thng l10 mmHg, tng ALNS khi p lc bn trong hp s ln
trn 15 mmHg.
p lc ti mu no (ALTMN) ln hn 60 mmHg: theo cng thc
ALTMN = HATB ALNS
(HATB: huyt p trung bnh)
2. NGUYN NHN
- Chn thng s no.
- Chy mu no: trong nhu m no, no tht, chy mu di nhn.
- Tc nhnh ln ng mch no: tc ng mch cnh trong, ng mch no
gia...
- U no.
- Nhim khun thn kinh: vim no, vim mng no, p xe no.
- No ng thy.
- Cc nguyn nhn c kh nng gy tng p lc ni s khc:
+ Tng CO2 mu; gim oxy mu.
+ Th my c s dng PEEP cao (p lc dng cui th th ra).
+ Tng thn nhit.
+ H natri mu.
+ Tnh trng co git.
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng
Tu vo ngi bnh tnh hay m m c nhng din bin bnh khc nhau.
a) Ngi bnh tnh
- Nhc u thng au tng dn ln, au c th lan to hoc khu tr.
- Nn: thng gp trong cc nguyn nhn h sau.
- Ri lon th gic: nhn i, thong m, gim th lc, soi y mt c ph gai.
- Ri lon thn kinh: ng g, l .
b) Ngi bnh hn m
- ang tnh t ngt hn m, hoc hn m su hn.
- C biu hin tng trng lc c.
- Ri lon thn kinh t ng (l du hiu nng):
+ Nhp tim nhanh hoc chm, tng huyt p hoc gim huyt p.
138
khun cn nhy cm vi khng sinh , thng dng 2 loi khng sinh kt hp, thuc
truyn tnh mch, iu chnh liu theo mc lc cu thn.
Cephalosporin th h 3: ceftazidime 2g/ 8 gi, cefotaxime 2g/ 4-6 gi,
ceftriaxone 2g/ 12 gi...
Cephalosporin th h 4: cefepime 2g/ 8 gi.
Nhm carbapenem: meropenem 2g/ 8 gi.
Chloramphenicol: 4g/ 6 gi.
Vancomycin 30-60 mg/kg/ngy chia 2-3ln. Thng kt hp vi 1 trong cc
khng sinh trn (khi cha c khng sinh ).
Ngi bnh suy gim min dch hoc trn 50 tui: cephalosporin + vancomycin
+ ampicillin 2g/ 4 gi.
+ Chng co git: (xem bi trng thi ng kinh)
+ Chng to bn: thuc nhun trng nh sorbitol, duphalac...
+ B tiu: t ng thng tiu.
- Hi sc bo h hp: cung cp oxy cho ngi bnh
+ Ngi bnh tnh: th oxy knh.
+ Ngi bnh hn m, ri lon h hp cn phi t ni kh qun v th my
(trnh s dng PEEP hoc dng PEEP thp 5 cm H2O), duy tr PaCO2 t 35 - 45
mmHg.
- Hi sc tun hon
* Cn ch : duy tr huyt p cao hn bnh thng hoc huyt p nn (HATT
140-180 mmHg, HATTr <120 mmHg) m bo p lc ti mu no (CPP: 65-75
mmHg).
+ Nu ngi bnh c h huyt p: cn t ng thng tnh mch trung tm 3
lng.
Truyn dch: da vo ALTMTT, khng truyn glucosa 5% v NaCl 0,45%
v lm tng p lc ni s do ph no tng ln.
HA vn khng t c yu cu: s dng dopamine truyn tnh mch.
+iu tr tng huyt p khi: HATT > 180 mmHg v/hoc HATTr > 120 mmHg
km theo suy thn.
Nu HATT > 230 mmHg v/hoc HATTr> 140 mmHg: nitroprussid truyn
TM: 0,1 - 0,5 g/kg/ph, ti a 10 g/kg/pht. Hoc nicardipine truyn TM: 5 15mg/gi.
Nu HATT 180 - 230 mmHg v/hoc HATTr 105 - 140 mmHg: ung chn
(labetalol) nu nhp tim khng chm < 60 ln/pht.
Nu HATT < 180 mmHg v/hoc HATTr< 105 mmHg: ung chn (nu nhp
tim khng chm < 60 ln /pht. Hoc c ch men chuyn: enalaprin 10mg/vin;
peridopril 5mg/vin. Li tiu furosemid tim tnh mch nu thuc h HA khng kt
qu.
- Chng ph no: gi p lc thm thu mu 295 - 305 mOsm/L.
141
+ Manitol ch dng khi c ph no: 0,5 - 1g/kg/6gi truyn tnh mch trong 30
pht; khng dng qu 3 ngy.
+ Dung dch mui u trng 7,5 - 10% 100 ml/ln c tc dng gim nhanh p
lc ni s, thi gian ti pht tng p lc ni s mun hn so vi manitol 20%, cho kt
qu tt ngi bnh b chn thng s no. Thi gian dng khng qu 3 ngy.
+ Thuc an thn truyn tnh mch
Thuc: phenobacbital hoc thiopental (100mg/gi), propofol (5 - 80
g/kg/pht).
Tc dng vi liu gy m: gim ph no, gim nhu cu s dng oxy
no, chng co git. Tc dng ph: hn m su hn, h huyt p. Cn theo di
st thc v huyt p.
+ Glucocorticoid: ch nh trong u no, p xe no.Khng dng khi c tng
huyt p.Thuc: Synacthen 1mg tim bp/ngy (tc dng tt trong u
no).Methylprednisolon: 40 - 120 mg tim tnh mch, duy tr
40mg/6gi.Dexamethasone: 8 mg tim bp hoc tnh mch, duy tr 4 mg/6gi.
b) Ngoi khoa:khi bit r nguyn nhn, iu tr ni khoa khng kt qu.
- No ng thu: m dn lu no tht.
- Khi mu t ln: ly khi mu t, gii quyt chy mu do v d dng.
- U no:
+ Khi u to: m ly khi u (thng kh khn).
+ Khi u nh 2 cm: x tr vi tia Gama
- p xe no: sau khi iu tr ni khoa n nh, p xe khu tr li.
- Chn thng s no c ng dp no nhiu: m b mt phn xng s vng
p dp ra ngoi gim p lc ni s.
c) Theo di p lc ni s
- Qua no tht: thng qua h thng dn lu no tht.
- Trong nhu m no: u nhn cm p lc c t vo trong nhu m no qua
mt l khoan nh xng s v c ni vi my theo di lin tc.
- Di mng nhn: u nhn cm p lc c t vo khoang di nhn qua
mt l khoan nh xng s v c ni vi my theo di lin tc.
- Ngoi mng cng: u nhn cm p lc c t vo khoang ngoi mng
cng qua mt l khoan nh xng s v c ni vi my theo di lin tc.
6. TIN LNG V BIN CHNG
6.1. Tin lng
Tng p lc ni s ko di s c tn thng no kh hi phc, tin lng xu.
ngi bnh hn m do chn thng s no cho thy thi gian tng p lc ni
s cng ko di lin quan n tin lng cng xu.
142
143
Tng pl c ni s
(Mc tiu: duy tr ALNS < 20 mmHg)
- Nm yn tnh nu tnh.
- u cao 30o - 45o.
- iu chnh ri lon nc in gii.
- iu tr tng thn nhit
- Khng sinh: khi c du hiu nhim khun
- Chng co git
Hi sc h hp
- Tnh: th oxy knh.
- Hn m, ri lon h hp:
TKNT (khng c PEEP), duy
tr PaCO2 30 - 40 mmHg.
Ngoi khoa
- No ng thy
- Khi mu t ln
- U no
- p xe no
- CTSN ng dp nhiu
Hi sc tun hon
Duy tr HA cao hn mc bnh
thng hoc HA nn (HATT
140-180 mmHg, HATTr <120
mmHg) m bo p lc ti
mu no (CPP: 65-75 mmHg)
Chng ph no
Duy tr ALTT mu
295-305 mOsm/L.
Manitol:
0,5-1g/kg/6gi
truyn TM trong 3 ngy.
H HA
- B dch theo ALTMTT
- Khng dng glucose, NaCl 0,45%
- Dopamin
Tng HA
- HATT > 230 mmHg v/hoc HATTr> 140 mmHg:
Nitroprussid TM: 0,1 - 10 g/kg/pht.
Nicardipine TM: 5 - 15mg/gi.
- HATT 180-230 mmHg v/hoc HATTr 105-140 mmHg:
Ung chn (labetalol) nu nhp tim > 60 ln/pht.
- HATT < 180 mmHg v/hoc HATTr< 105 mmHg:
Ung chn (nu nhp tim > 60 ln /pht.
c ch men chuyn: enalaprin, peridopril.
Furosemid TM nu thuc h HA khng kt qu.
S x tr tng p lc ni s
144
- St cao tr em.
2.4. ng kinh
- Ngng t ngt hoc thay i liu thuc chng ng kinh.
- ng kinh tm thn.
3. TRIU CHNG
3.1. Triu chng lm sng
3.1.1. Tnh trng ng kinh ton th co git tng trng lc (tonico clonique)
- Cc cn ng kinh ton th ni tip nhau, khng phc hi thc gia cc
cn.
- i khi cn ng kinh ch biu hin kn o trn lm sng bng co git nh
mt.
- C th ch biu hin bng hn m.
3.1.2. Cn vng thc ko di hoc lin tip
- Thng biu hin bng tnh trng ln ln.
- C th c co git kn o mi mt.
- Nguy c di chng tr tu vnh vin nu cn ko di.
3.1.3. Tnh trng ng kinh mt phn
- Nhiu hnh thi.
- Cn co git ni tip nhau vi thiu st vn ng gia cc cn:
+ Ri lon li ni ko di.
+ Tnh trng ln ln.
- Nguy c c cc tn thng no khng hi phc.
3.2. Triu chng cn lm sng
- in no : xc nh chn on trng thi ng kinh v phn loi tn thng
trn h thng thn kinh trung ng.
- Cc chn on hnh nh v xt nghim khc: nh gi nguyn nhn v bin
chng ca trng thi ng kinh
4. CHN ON
4.1. Chn on xc nh
- Lm sng: co git ko di trn 30 pht hoc co git ko di trn 5 pht m
khng c hi phc thn kinh gia cc cn
- Cn lm sng: in no xc nh cc sng ng kinh ko di.
4.2. Chn on nguyn nhn
4.2.1. Chc dch no ty: Pht hin cc tnh trng vim mng no do vi khun, virus,
nm, lao, k sinh trng.
4.2.2. Chp cng hng t s no: xc nh huyt khi tnh mch, tn thng no do
thiu oxy, do h ng mu.
4.2.3. Chp CT s no: xc nh tn thng nhi mu no, xut huyt no, xut huyt
di nhn, cc chn thng s no, cc tn thng u no.
146
Diazepam
(Valium)
Lorazepam
(Temesta)
Midazolam
(Hypnovel)
Ngn
C th truyn lin tc
trong tr trng thi ng
kinh tr
t nh hng tim mch
Clonazepam Nhanh
2-4h
(Rivotril)
- Phenytoin (hoc fosphenytoin) (Dyhydan, Dilantin)
+ Hiu qu (60 -80%) c bit vi cn ng kinh cc b v d phng ti pht
cn co git trong thi gian di.
+ Liu ti a: phenytoin n 50mg/pht, fosfenyltoin n 150mg/pht.
+ Tc dng ph: c ch tun hon v cn tim chm.
+ Chng ch nh: bnh tim mt b, ri lon dn truyn. Khng nn dng
ngi gi, bnh mch vnh.
- Barbiturat: Tc ng thng qua GABA receptor. Hai thuc trong nhm ny
hay c dng nht l Phenobarbital & Pentobarbital.
+ Phenobarbital:
Rt hiu qu, tim tnh mch tc dng sau 5 pht v tc dng ko di.
Nguy c: c ch thn kinh (tng ln khi phi hp vi benzodiazepam
+ Thiopental:
Tc dng nhanh, hiu qu; c dng nhiu ti cc khoa HSCC.
147
- Kim sot v bo v ng th
- Theo di cc du hiu sng (SPO2, huyt p
v in tim)
- Xt nghim ng mu mao mch
- t ng truyn tnh mch
- Ly cc xt nghim: Cng thc mu, in
gii, can xi, chc nng gan/thn, c cht,
nng thuc chng ng kinh, kh mu ng
mch
iu tr thuc chng co git
- Xem xt cho thiamin (100mg) v glucose (50ml
glucose 20%) nu nghi ng do h ng huyt
- Lorazepam 4mg tim tnh mch, nhc li mi 2 4mg cho n liu ti a l 0,1mg/kg; v
- Phenytoin/fosphenytoin tim tnh mch liu 1820mg/kg; tc ti a 50mg/pht (phynetoin) hoc
150mg/pht (fosphenytoin)
Nu ngng co git
- Tip tc thm d chn on (CT s,
chc dich no ty)
- Xem xt lm in no nu ngi bnh
tnh v khng c co git
- Kim tra lieu phenytoin mu mi 1-2
gi/ln sau tim.
150
1. I CNG
Ri lon ng mu l mt vn thng gp ngi bnh nng trong khoa
Hi sc, do nhiu nguyn nhn v biu hin lm sng a dng. Mi nguyn nhn cn
phi c nhng bin php iu tr c hiu v h tr khc nhau. Trong nhng nm gn
y nhng hiu bit su hn v bnh nguyn v iu tr lm sng cc ri lon ng
mu gip ch cho vic chn on v xc nh chin lc iu tr ti u.
2. NGUYN NHN
- Nhim khun (52%): l yu t nguy c cao nht ca ri lon ng mu (gim
tiu cu do gim sinh, tng ph hy, tng tiu th ti lch, gim cc yu t ng mu).
- ng mu ri rc trong lng mch (DIC): chim 25%, l bin chng ca rt
nhiu bnh nguyn nh nhim khun, chn thng, cc bin chng sn khoa
- Mt mu nng (8%).
- Huyt khi vi mch (1%): ban huyt khi gim tiu cu tc mch
(thrombocytopenia thrombotic pupura - TTP ), hi chng tan mu tng ure huyt
(hemolytic uremic syndrome - HUS) l nhng bnh cnh him gp,
- Gim tiu cu do heparin (heparin induced thrombocytopenia - HIT), bnh
nhn trong hi sc thng phi dng heparin (trng lng phn t thp hoc khng
phn on) d phng huyt khi tnh mch su, lc mu
- Gim tiu cu do thuc (10%): quinine, iu tr ha cht, thuc chn knh
calci, cc thuc khc.
- Gim tiu cu do min dch (3%): hi chng khng phospholipid hoc Lupus
ban h thng
- Sau ghp ty xng (10%).
- Mang thai/ sau (21%).
- Cc ri lon khc: ung th (10%), tng huyt p c tnh
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng
- Bnh cnh lm sng a dng, t khng c triu chng n nhng bin chng
chy mu nguy him.
- Xut huyt di da v nim mc: dng chm, dng ban hay mng bm tm
- Chy mu nng: chy mu tiu ha, chy mu no.
- Thiu mu tan mu vi bnh l vi mch (microangiopathic hemolytic anemia).
- St.
- Ri lon thc.
- Biu hin lm sng ca bnh chnh.
152
3.2. Cn lm sng
- S lng tiu cu gim di 150.000 t bo/mm3.
- Xt nghim ng mu: nh lng sn phm ging ha ca fibrinogen (FDPs)
tng, D Dimer: tng cao, Antithrombin(AT): thp, Fibrinogen c th bnh thng do
c ch b tr trong giai on sm. Trng hp DIC nng lun thy gim fibrinogen
mu cn di 1 g/l.
- Mnh v hng cu.
- Xt nghim huyt ty , sinh thit ty xng tm nguyn nhn
- Cc xt nghim khc: ure, creatinin, MRI s no
4. CHN ON
4.1 Chn on xc nh: da vo lm sng v xt nghim.
- S lng tiu cu < 150000 /mm3.
- Prothrombin ko di, aPTT ko di, fibrinogen gim.
4.2. Chn on phn bit
- Gim tiu cu gi do dng chng ng khng y dn n tiu cu b vn
lm my m nhm, s dng khng th n dng abciximab tc ng trc tip vo th
th Gb IIb/IIIa.
- Chn on phn bit TTP/HUS vi DIC.
- Suy gan cp.
4.3. Chn on nguyn nhn
a) Gim tiu cu
Lm sng: bnh cnh a dng t khng triu chng n cc ban, chm xut
huyt di da v nng n nht l xut huyt nguy him (chy mu ni s, xut huyt
tiu ha)
Cn lm sng: tiu cu mu < 150000 /mm3.
- Gim tiu cu do heparin (Heparin induced thrombocytopenia : HIT)
+ Thng xy ra t ngy th 5 10 sau dng heparin.
+ da, hoi t v tr tim heparin, v cc triu chng ton thn nh st, kh
th, nhp tim nhanh do tim heparin liu bolus tnh mch.
+ Gim tiu cu: gim > 50% s lng tiu cu sau 5 10 ngy dng heparin
ln u tin.
+ S lng tiu cu thng < 100 G/l.
+ Khi lm sng c biu hin nghi ng v test huyt thanh tm khng th ph
thuc heparin (ELISA dng tnh).
- Gim tiu cu do nguyn nhn min dch.
+ L mt hi chng c trng bi:
Tiu cu giam di 100 G/l.
Tng mu tiu cu trong tuy xng.
i sng tiu cu ngn.
C khng th khng tiu cu trong huyt tng.
153
Fibrinogen
50 - 100 G/l
< 50 G/l
< 2 ln
1
2
0
2 5 ln
> 5 ln
Ko di 3 giy
2
3
0
Ko di > 3 v 6 giy
Ko di > 6 giy
1 g/l
1
2
0
< 1 g/l
Nguyn nhn
Thiu ht yu t VII
PT ko di, aPTT
Thiu ht vitamin K mc nh
bnh thng
Suy gan nh
S dng liu thp thuc chng ng khng vitamin K
Thiu ht yu t VIII, IX hoc XI
PT bnh thng,
S dng heparin khng phn on
aPTT ko di
Khng th c ch v hoc khng th khng phospholipid
Thiu ht yu t XII hoc prekallikrein
Thiu ht yu t X, V hoc II
Thiu vitamin K nng
PT v aPTT ko di S dng thuc khng vitamin K
Thiu ht ton b yu t ng mu: suy gan, mt mu nng, tng
tiu th ( DIC)
- Lm sng v chn on
+ Biu hin lm sng ca bnh nguyn.
+ Cc du hiu chy mu, ty theo mc thiu ht cc yu t ng mu.
+ Xt nghim: gim cc yu t ng mu, thi gian ng mu ko di.
5. X TR
5.1. Nguyn tc x tr
- iu tr bnh nguyn l chnh.
- iu tr cc nguyn nhn ri lon ng mu.
- iu tr thay th v iu tr h tr.
5.2. X tr ban u
- Cm mu, n nh cc chc nng sng, bi ph th tch
- Nhanh chng chuyn ngi bnh n bnh vin iu kin iu tr.
155
156
Chn on
Bt u PEX hng
ngy viplasma
Nu khng thiu ht
ADAMTS 13 ( vd, c
suy thn cp, do thuc
hoc nghi ng c t
Shiga)
Khng dng corticoid
Tip tc PEX cho n
khi p ng
t cp ( gim tiu
cu ti din)
Bt u PEX hng
ngy, vi plasma
C chn on khc:
Ngng PEX
Nghi ng thiu ht
ADAMTS 13: bt u
iu tr corticois
Khng p ng hoc p
ng thong qua, c cc
bt thng thn kinh mi:
-Corticoid liu cao
-Rituximab
-PEX 2 ln/ngy
157
TC tng, ci thin
triu chng thn kinh
PEX hng ngy
158
ng mu bnh thng
Gim tiu cu
Ko di PT, aPTT v TT
Tng/gim fibrinogen
Tng D dimer
Tng sn phm ging
ha fibrinogen
C mnh v HC
Tn thng c quan
ch
Ko di PT
Ko di PT v aPTT
Ko di PT
Ri lon
fibrinogen mu
Bnh gan
C cht c ch
thrombin
iu chnh c
Thiu ht mt yu t
n l
nh lng nng
cc yu t ng mu
TTP/HUS
Ri lon ng mu
do tiu th
Hi chn huyt hc
Thay huyt tng
Ch nh truyn khi
tiu cu khi c chy
mu
DIC
Vim mch
Ko di aPTT
Bi ph n khi nng
t 50 80%
Hi chn huyt hc
159
B ko di
C cht c ch
Cht chng
ng lupus
anticardiolipin
APLAS
Du hiu
Thn kinh
Suy thn
Suy gan
Chy mu
ng
mu ni
HELLP
qun ri
rc
Xut huyt
gim tiu
cu tc
mch
+/+
+/-
+/+/+/+
++
+/-
++
+/-
++
-
+/+/+/+/Sy thai, tc
mch, lupus
+
+
++
++
Tng
huyt p
+
-
Tin s
+/-
+/-
Tiu cu gim
Howell di
Prothrombin
di
PDF
+
-
++
+
++
-
161
D - Dimer
VDRL
ANA
+
-
+
+
- Dch truyn: do tng tnh thm thnh mch nn th tch thng b gim (c c
mu) dn n cng Cathecholamin gy tng huyt p kh kim sot, gim ti mu
thn. Tuy nhin nu b dch nhiu th li c nguy c cao gy ph phi, nn phi theo
di lin tc ALTMTT v nc tiu.
+ Corticoid: cn nhiu tranh ci, tuy nhin c s dng cho mc ch lm
trng thnh phi ca thai nhi, gim mc tn thng gan.
+ Thay huyt tng (Plasma exchange - PEX): c ch nh trong trng hp
ngi bnh mc nng.
b) nh gi tnh trng thai nhi v quyt nh thi im chm dt thai k
Thi im chm dt thai k ty thuc vo tnh trng bnh ca m, p ng vi
iu tr ca m, tnh trng sc khe ca thai v s trng thnh ca thai.
6. TIN LNG V BIN CHNG
- T l t vng m khong 10%, t l t vong con t 10% 60% ty thuc tnh
trng bnh ca m.
- 20% - 30% s b hi chng HELLP trong ln mang thai tip theo v 40% b
tin sn git trong nhng ln mang thai sau.
7. PHNG BNH
Qun l thai nghn tt, sm pht hin nhim c thai nghn iu tr kp thi,
cn lu cc trng hp c tin s nhim c thai nghn, mc hi chng HELLP
trong nhng ln mang thai trc.
163
Hi chng HELLP
X tr ban u v vn chuyn cp cu
- Diazepam 10mg tim bp nu co git, c th lp li sau 10 pht nu
cha ct c cn.
- Thuc h p aldomet 250mg x 2 - 4 vin; nifedipin 10 - 20mg. Nu
huyt p ti a 200mmHg, nh di li 2 - 3 git adalat/ln
- m bo h hp, tun hon v t th an ton trn ng vn chuyn.
X tr ti bnh vin
iu tr cho m
- H huyt p:
+ Duy tr huyt p < 150/90 mmHg
+ u tin nicardipin 1-5mg/gi (truyn tnh mch).
- Phng chng co git:
+ Diazepam 10 mg tnh mch hoc tim bp nu
ang co git.
+ Megie sunlfate 2 - 4g tnh mch, sau truyn
tnh mch duy tr 1 - 2 g/gi.
- Mu v cc ch phm mu
+ Truyn hng cu khi khi Hct < 25%, c bit
khi m ly thai.
+ Tiu cu khi can thip phu thut hoc ch
huy.
- Truyn NaCl 0,9% m bo th tch tun hon.
- Thay huyt tng khi ngi bnh mc nng.
S x tr hi chng HELLP
164
Labetalol
Nifedipin
Nicardipin
Natri
nitroprusside
Liu
5-10 mg TM hoc TB mi 15
pht cho n liu ti a l 20
mg TM hoc 30 mg TB
Truyn TM chm 20 mg (
mi 2 pht) cho n liu ti
a l 300 mg
10-20 mg ung mi 30 pht
cho n liu ti a l 50 mg
172
4. CHN ON
4.1. Chn on xc nh
- Tng ng huyt thng > 33,3mmol/l.
- p lc thm thu mu >320mOsm/l.
- Tnh trng mt nc nng.
- pH mu > 7,30.
- Bicarbonat > 15mEq/l.
- C t ceton niu v khng c hoc t th ceton trong mu.
- Ri lon thc t l m n hn m.
4.2. Chn on phn bit
- Nhim toan ceton do i tho ng v hn m tng p lc thm thu
Toan ceton do i tho ng
Nh
Trung bnh
Nng
ng mu
(mmol/l)
pH mu ng mch
Bicarbonat (mEq/L)
Ceton niu
Ceton mu
p lc thm thu
(mOsm/kg)
Khong trng anion
Tnh trng thc
Hn m tng
p lc thm
thu
>33
> 14
>14
>14
7,25 - 7,30
15 18
+
+
Thay i
7,00 7,24
10 15
+
+
Thay i
<7,00
<10
+
+
Thay i
>7,30
>18
t
t
> 320
> 10
Tnh
> 12
Tnh
>12
Hn m
Thay i
Hn m
176
5. David A., Rometo., Marin H.K and Garry S.T. (2012), Diabetic Ketoacidosis and
Hyperosmolar Hyperglycemic State, The Washington manual of Critical Care,
Pp. 239-44.
6. Kruse J.A. (2003), Hyperosmolar Nonketotic Coma, Saunders Manual of
Critical Care, Pp.168-70.
177
Truyn dch
Tnh trng mt nc
Mt nc nng
Mt nc trung bnh
Sc tim
Theo di M, HA,
SpO2, nc tiu
nh gi iu chnh Na+ mu
Tng Na+
Kali
Liu u: 0,1UI/kg
Duy tr: 0,1UI/kg/gi
Nu Glucose mu khng
gim i 3,0 mmol/l trong
gi u, c th tng liu
insulin ln gp i
Duy tr insulin
Thm Kali: 20-30
mmol/gi cho n
khi K+ > 3,5 mml/l
Theo di K+
mu 2gi/ln
H Na+
1. I CNGc
Tng kali mu l 1 ri lon in gii thng gp trong khoa hi sc tch cc.C
th gy t vong nu khng c x tr kp thi.
Tng lng kali trong c th khong 3000 mEq (50-75mEq/kg). Tri ngc vi
Natri phn ln ngoi t bo. Kali 98% trong t bo. S khc bit trong phn b
gia 2 cation ny c iu chnh bi bm Na-K-ATPase mng t bo, bm vn
chuyn Natri ra ngoi t bo v a kali vo trong t bo vi t l 3:2.
Kali mu bnh thng t 3,5-5,0 mmol/l.
Tng khi kali > 5mmol/l.
2. NGUYN NHN THNG GP
2.1. Tng kali mu do tng a vo
- Truyn mu.c bit cc n v mu c lu tr lu.
- Truyn hoc ung kali: nu ngi bnh khng c cc yu t nguy c nh
gim bi tit aldosterol hoc bnh thn cp hoc mn tnh th tng kali mu do ung
khng phi l nguyn nhn chnh.
2.2. Tng kali mu do tng chuyn t trong t bo ra ngoi t bo
- Toan chuyn ha: tnh trng toan chuyn ha do toan lactic hoc toan ceton
dn n Kali t trong t bo i ra ngoi t bo. Khi pH mu gim 0,1 Kali mu s tng
0,5mmol/l.
- Do hy hoi t bo: bt k nguyn nhn no tng hy hoi t bo dn n gii
phng Kali trong t bo ra ngoi t bo nh tiu c vn, tan mu, bng, hi chng ly
gii khi u, sau tia x).
2.3. Tng kali mu do gim bi tit kali
C ba c ch chnh gy gim bi tit kali qua nc tiu: gim bi tit
aldosterol, gim p ng vi aldosterol, gim phn b Natri v nc ng ln xa
khi m gim dng mu n ng mch thn.
- Suy thn: suy thn cp v mn tnh c th c 1 hoc nhiu cc c ch trn v
l nguyn nhn ph bin gy tng Kali mu.
- Bnh l ng thn: toan ng thn typ IV.
- Suy thng thn.
2.4. Thuc
- Li tiu gi kali, c ch men chuyn, chng vim khng steroid,
succinylcholine
179
3. TRIU CHNG
3.1. Du hiu v triu chng
- Du hiu lm sng: khi c biu hin lm sng ngi bnh trong tnh
trng nguy kch nh: lon nhp nhanh, rung tht, ngng tun hon.
3.2. Cn lm sng
- Du hiu trn in tim
+ Nh: sng T cao nhn i xng, bin 2/3 sng R chuyn o trc tim
+ Va v nng: khong PR ko di, sng P dt, QRS gin rng, sng T v QRS
thnh mt, dn n ngng tim.
182
tnh mnh.
- Kayexalat( Resonium) ung
15-30gam vi 50 gam
sorbitol
- Lc mu cp cu khi iu
tr p ng km vi li tiu.
S x tr tng Kali mu
183
H KALI MU
1. I CNG
H kali mu l mt ri lon in gii thng gp trong khoa Hi sc tch cc.
C th gy t vong nu khng c x tr kp thi. Kali c a vo c th qua
ng n ung hoc ng truyn tnh mch, phn ln kali c d tr trong t bo
v sau c bi tit vo nc tiu. Do gim a kali vo hoc tng vn chuyn
kali vo trong t bo hoc hay gp hn l mt qua nc tiu, qua ng tiu ha hoc
qua m hi dn n gim nng kali mu.
Kali mu bnh thng 3,5-5mmo/l v h khi kali mu < 3,5mmol/l.
2. NGUYN NHN
2.1. Mt qua thn
- i nhiu do bt c nguyn nhn g.
- i tho ng khng kim sot c.
- H magie mu, h clo mu, tng calci mu.
- Toan ng thn typ I hoc typ II.
- HC Fanconi, HC Bartter.
2.2. Mt qua ng tiu ha
- Nn hoc mt do dn lu qua sonde d dy.
- Tiu chy (a chy).
- Dn lu mt, m thng hi trng, sau phu thut rut non.
- Tht tho hoc dng thuc nhun trng.
2.3. Do thuc
- Li tiu thi kali ( thiazid, furosemid).
- Insulin, Glucose, Natri bicarbonat.
- Cng Beta-adrenergic.
- Corticoid.
- Khng sinh: amphotericinB, aminoglycosides, penicillin, ampicillin,
rifampicin, ticarcillin, insulin.
- Kim mu.
- iu tr thiu ht vitamin B12 v acid folic.
2.4. Lng kali a vo khng
- Thiu n, nghin ru, ch n king.
2.5. Tha corticoid chuyn ha mui nc
- Cng aldosterol tin pht ( hi chng Conn), cng aldosterol th pht.
- Tng huyt p c tnh.
- Hi chng Cushing, ung th thn, u t bo cnh cu thn, ung nhiu cam
tho
184
K<3.5mmol/l
S x tr h kali mu
187
TNG NATRI MU
1.I CNG
Natri ch yu khu vc ngoi t bo (140mmol/l, gp 7 ln so vi trong t
bo), n c vai tr quan trng duy tr cn bng thm thu v chu s iu ha ca
hormon thng thn.
Tng natri mu thng l do s mt cn bng gia lng nc a vo c th
v lng nc b o thi ra khi c th.
Tng natri mu km theo tng p lc thm thu.
Cc triu chng ngi gi thng kn o, ph thuc vo thi gian xut hin
tng natri mu.
2. NGUYN NHN
2.1 Tng natri mu c gim th tch (lng nc thiu ht > lng natri thiu ht)
Ngi bnh c mt c mui v nc nhng lng nc mt nhiu hn lng
mui. Nhng ngi bnh ny c du hiu thiu dch, tt huyt p khi ng, da kh,
nim mc kh, nhp tim nhanh.
a) Gim lng nc a vo c th
Lng nc a vo thiu hoc do c ch kht b tn thng (tn thng h
thng thn kinh trung ng).
b) Mt nc qua thn
- Li tiu (li tiu quai, thiazid, li tiu gi kali, li niu thm thu).
- Tng ng mu trong hn m tng p lc thm thu.
- Sau khi gii quyt tc nghn ng tit niu.
- Tiu nhiu trong giai on hi phc ca suy thn cp.
- i tho nht: do thn kinh trung ng hoc i tho nht ti thn.
c) Mt nc ngoi thn
- Mt qua ng tiu ha: nn, dn lu d dy, tiu chy (a chy). Dn lu
rut mt, mt dch qua l r.
- Mt qua da: do m hi, do bng, do vt thng h.
2.2. Tng natri mu c tng th tch (lng mui a vo nhiu hn lng nc a
vo)
Nguyn nhn ny khng thng gp ngi bnh tng natri mu, thng xy
ra ngi bnh a lng mui vo ln hn lng nc nh ngi bnh truyn natri
u trng hoc nhng ngi bnh c ri lon chuyn ha mui nc.
- Truyn mui u trng.
- Truyn natribicarbonat.
- Ung nhm mui.
- Tha corticoid chuyn ha mui nc (HC Cushing, HC Conn).
188
Trong :
UV: th tch nc tiu (ml/ gi).
Una: nng na niu (mmol/l), Sna: nng natri mu (mmol/l).
Uk nng kali niu (mmol/l).
V d: ngi bnh nam 40 tui nng 60 kg, tng natri mu do mt nc qua ng
thn, natri mu 168mmol/l, natri niu 168mmol/l, kali niu 68mmol/l, tiu 100
ml/gi.
+ Lng nc thiu tnh theo cng thc: 6 lt, gim trong 48 gi tng ng
125ml/gi.
+ Lng nc mt qua m hi v phn : 30 ml/gi.
+ Lng nc mt qua nc tiu: 50 ml/gi.
Do vy lng nc thiu ht, cn b ngi bnh l: 205 ml/gi.
b) T l natri cn gim
- Ngi bnh tng natri cp (tng natri trong vng 24 gi) cn c iu chnh
nhanh chng bi v tng natri cp tnh dn n tn thng thn kinh khng hi phc
do hy myelin. nhng ngi bnh ny nn a natri mu gn mc bnh thng
trong vng 24 gi.
- Ngi bnh tng natri mu mn (tng natri mu trn 24 gi), cn iu chnh
natri mu khong 10 mEq trong 24 gi.
Cng thc iu chnh Natri
190
dch Natri
truynNatri
/ (Lng
c th+1)
Trong : NN=
l (sNa
mmol
mu
thaymu)
i khi
truynnc
1 lt dch
c) Chn dung dch thch hp
- iu tr tng natri mu c gim th tch: nn la chn dch mui 0,9% khi
phc lng nc thiu ht.
- iu tr tng natri mu ng tch: Nn dng natriclorua 0,45%.Nu mc lc
cu thn gim c th dng li tiu tng bi tit natri qua nc tiu.
- Tng natri mu c tng th tch: Nn s dng glucose 5% lm gim p lc
thm thu mu. Li tiu quai c th tng o thi natri qua thn.
- Trong trng hp tng natri mu nng v suy thn nng nn ch nh lc mu
ngt qung iu chnh natri mu.
- i tho nht trung ng b dung dch truyn c natri kt hp vi
desmopressin acetate (minirin).
- Nng natri trong 1 s loi dch.
+ Natriclorua 0,45 % c nng natri l 77 mmol/l.
+ Natriclorua 0,9 % c nng natri l 154 mmol/l.
+ Glucose 5% : nng natri l 0 mmo/l.
Ch
- Theo di in gii 6 gi /ln, p lc thm thu mu v niu 1 ln/ngy cho
n khi natri v bnh thng.
- p lc thm thu mu c tnh= 2 natri + glucose.
- Kim sot ng mu nu ng mu cao.
- Theo di st dch vo v dch ra ca ngi bnh.
5.3. Tm v iu tr nguyn nhn.
Tm v iu tr nguyn nhn gy tng natri mu.
6.TIN LNG V BIN CHNG
6.1.Tin lng
Nhng ngi bnh tng natri mu tin lng rt nng, do vy thy thuc cn
phi pht hin sm x tr kp thi.
6.2. Bin chng
Ngi bnh iu chnh h natri mu qu nhanh dn n tn thng no khng
hi phc do tn thng myelin.
7. PHNG BNH
Ngi gi d b tng natri mu do mt cm gic kht, cn t vn cho ngi nh
v ngi bnh cnh gic vi cc trng hp kht, nng, nng, mt nc.
Bc 2
Tnh lng natri thay i trong 1 lt dch
S x tr tng natri mu
192
H NATRI MU
1. I CNG
H natri mu hay gp trong hi sc cp cu. Nng natri trong mu h gy
nn tnh trng gim p lc thm thu ngoi t bo, dn ti tha nc trong t bo do
nc di chuyn t ngoi vo trong t bo.
H natri mu phn nh tnh trng p lc thm thu ngoi t bo, khng phn
nh s thay i tng lng natri ton c th, do khng phi tt c cc trng hp
h natri mu u c th iu tr bng cung cp natri cho ngi bnh.
H natri mu mn tnh thng khng c triu chng. Triu chng thc th, nht
l triu chng ca ph no, thng xut hin ngi bnh h natri mu nng (di
125 mmol/l), xut hin nhanh (trong vng 48 gi).
2. NGUYN NHN
- Nu p lc thm thu niu < 100 mOsmol/l: do c th c cung cp qu
nhiu dch nhc trng (ung qu nhiu nc, ui nc ngt,).
- Nu p lc thm thu niu > 100 mOsmol/l: tm nguyn nhn da vo tnh
trng th tch dch ngoi t bo.
2.1. H natri mu km theo tng th tch ngoi t bo
H natri mu km theo ph, xt nghim c protit mu gim, hematocrit gim:
h natri mu km theo mui v nc ton th. Trong trng hp ny, tng lng
nc c th tng, tng lng natri c th tng nhng khng tng ng vi tng lng
nc.
- Natri niu < 20 mmol/l:
+ Suy tim.
+ Suy gan, x gan c chng.
+ Hi chng thn h.
- Natri niu > 20 mmol/l: suy thn cp hoc mn tnh.
2.2. H natri mu vi th tch ngoi t bo bnh thng
H natri mu, xt nghim c natri niu bnh thng, protit mu v hematocrit
gim nh: h natri mu do pha long.
- Hi chng tit ADH khng tha ng (tit qu mc):
+ p lc thm thu mu/niu > 1,5
+ Cc nguyn nhn thng gp ca hi chng ny l: hi chng cn ung th,
bnh l phi (vim phi, lao phi, th my, suy h hp cp), bnh l thn kinh trung
ng (tai bin mch mu no, chn thng s no, vim no...), do mt s thuc
(carbamazepin, thuc chng trm cm, thuc gim au gy nghin morphin v cc ch
phm, thuc chng lon thn, mt s thuc iu tr ung th).
- Suy gip, suy v thng thn.
- Dng li tiu thiazit.
193
197
o thm thu mu
Bnh thng
(280-290 mOsm/kg)
Thp
(< 280 mOsm/kg)
Gim Na mu gi
- Tng lipid mu
- Tng protid mu
nh gi tnh trng
th tch
Tng th tch mu
- Suy tim huyt
- X gan mt b
- Hi chng thn h
Gim th tch mu
Tng
(> 290 mOsm/kg)
Gim Na mu tng
thm thu huyt tng
- Tng ng mu
- Truyn dch u trng
S chn on h natri mu
Theo: Usman A., Goldberg S. (2012) [6]
SIADH: hi chng tit ADH khng thch hp ALTT: p lc thm thu
198
- iu tr nguyn nhn nn
- Hn ch nc
- Dng dch mui u trng (3%) iu chnh
gim nng natri mu vi tc iu chnh 1-2
mmol/lt/gi ti khi ht triu chng
- Tnh ton tc truyn v thnh phn dch
truyn bng phng trnh Adrogue-Madias (thay
i nng Na huyt thanh khi truyn 1 lt dch):
(Na+K trong dch truyn) - (Na huyt thanh)
S iu tr h natri mu
Theo: Usman A., Goldberg S. (2012): Electrolyte abnormalities. In: The Washington Manual of
Critical Care (Editors: Kollef M. and Isakow W.), Lippincott Williams & Wilkins. (Bn dch ting
Vit: Cc bt thng in gii, trong: Hi sc cp cu - Tip cn theo cc phc , Nxb Khoa hc k
thut, H Ni, 2012).
199
1. KHI NIM C BN
Nng ion H+ dch ngoi t bo (DNTB) c xc nh bi cn bng gia
PCO2 v HCO3. Mi tng quan c th hin:
H+ (neq/l) = 24 x (PCO2/ [HCO3])
Bnh thng: PCO2 40 mmHg, HCO3 24 mEq/l.
Nng H+ bnh thng mu ng mch l
[H+] = 24 x (40/ 24) = 40 nEq/l
Nng [H+] c biu th bng nanoequivalent. 1 nEq = 1 phn triu mEq.
pH l n v biu th H+ c tnh bng logarith m 10 ca H+ c tnh bng
neq. Thay i ca pH t l nghch vi thay i ca H+ (vi d pH gim th H+ tng).
Bnh thng pH t 7,35 7,45. Mc tiu l gi t l PCO2/ HCO3 hng nh
Bng 1 . Cc bin i tin pht v th pht ca acid base
Cc loi ri lon
Thay i tin pht
Cch b
Toan h hp
tng PCO2
tng HCO3
Kim h hp
gim PCO2
gim HCO3
Toan chuyn ho
gim HCO3
gim PCO2
Kim chuyn ho
tng HCO3
tng PCO2
Khi pH khu vc ngoi t bo c gi n nh th pH trong t bo cng c
gi n nh, khi c cc thay i tin pht ( u tin) ca PCO2 th HCO3 thay i theo
v ngc li.
Bnh thng CO2 c sn xut ra trong c th (khong 220 ml/ pht) tng
ng vi 15000 mmol acid carbonic / ngy. Trong khi nhng acid khng bay hi do
thn v rut sn di 500 mmol/ ngy. Bnh thng PaCO2 (khong 40 5mmHg)
c duy tr cn bng chnh xc bi thng kh ph nang v sn xut PaCO2.
Bng 2. Gi tr HCO3 cn t khi c ri lon toan - kim h hp
Thay i [HCO3- ] c d kin i vi cc ri lon toan kim do h hp
Ri lon
HCO3- ( mEq/l)
PaCO2 ( mmHg)
SBE ( mEq)
Toan h hp cp = [(PaCO240)/10] +24
> 45
=0
Toan h hp mn = [(PaCO240)/3] +24
> 45
=0.4 ( PaCO240)
Kim h hp cp = 24 -[(40 - PaCO2)/5] < 35
=0
Kim h hp mn = 24 -[(40 - PaCO2)/2] < 35
= 0.4x (PaCO2 40)
Trong cc ri lon toan kim h hp, thn b tr cho cc thay i ca PaCO2
bng cch lm tng nng bicarbonate (HCO3-) huyt tng trong nhim toan h
hp. Cc ri lon toan kim cp ch gy ra cc thay i nh trong nng bicarbonate
v h m t bo chim u th. B tr thn mn tnh xy ra trong vi ngy ti hng
tun v gy ra cc bin i ln hn trong nng bicarbonate huyt tng.
200
2. C CH BNH SINH
2.1. B tr theo c ch h hp
Thay i H+ trong mu s c cc receptor nhn cm ng mch cnh
trong, no ghi nhn. Khi c toan chuyn ho n s kch thch h thng h hp hot
ng tng ln v PaCO2 gim.
Kim chuyn ho khng kch thch h thng h hp hot ng, nh vy h hp
s gim v PaCO2 tng ln.
2.2. B qua c ch chuyn ho
Thn tham gia vo iu ho bng cch iu chnh ti hp thu HCO3 ng ln
gn. Toan h hp kch thch tng ti hp thu HCO3, kim h hp th s c ch ti hp
thu (HCO3 gim). Tuy nhin c ch b ca thn chm hn, thng bt u sau 6 12
gi v n nh sau vi ngy.
Bng 2. c lng thay i ca acid base
Thay i tin pht
Cc thay i b c tnh
Toan chuyn ho
PaCO2 = 1,5 x HCO3+(8 2)
Kim chuyn ho
PaCO2 = 0,7 x HCO3 + ( 21 2)
Toan h hp cp
pH =0,008 x (PaCO2 40)
Toan h hp mn
pH = 0,003 x ( PaCO2 40 )
Kim h hp cp
pH = 0.008 x ( 40 PaCO2)
Kim h hp mn
pH = 0,0017 x (40 PaCO2 )
3. CC QUI TC NH HNG PHN TCH
Ba thng s c bn: pH = 7,35 7,45
PaCO2 = 35 45 mmHg
HCO3 = 22 26 meq/l
Khi cc gi tr ny vt ra ngoi gii hn th u c coi l bt thng
3.1. Ri lon chuyn ho tin pht
Qui tc 1: ri lon toan kim c cho l do nguyn nhn chuyn ho nguyn pht khi
pH v PaCO2 thay i cng chiu.
v d: Toan chuyn ho nguyn pht: pH< 7,35 v PaCO2 gim.
Kim chuyn ho: pH > 7,45 v PaCO2 tng
Qui tc 2 : ri lon toan kim c cho l nguyn nhn h hp khi PaCO2 cao hn gi
tr c tnh th gi l toan h hp, nu thp hn th gi l kim h hp.
V vy khi xc nh l c toan chuyn ho nguyn pht, th tip theo c
tnh gi tr PaCO2 xem b bng h hp. Nu PaCO2 o c cao hn hoc thp hn
thi gi l c ri lon hn hp.
3.2. Ri lon h hp tin pht
Qui tc 3: ri lon acid base c cho l nguyn pht do h hp nu PaCO2 bt
thng v PaCO2 v pH thay i ngc chiu.
V d: Toan h hp nguyn pht nu PaCO2> 44 mmHg v pH gim.
201
202
TOAN CHUYN HO
1. I CNG
nh ngha: toan chuyn ha l s gim [HCO3-], phn nh hoc l s li cc
acid c nh hoc l tnh trng mt kim.
p ng b tr l tng thng kh dn n gim PaCO2.
2. NGUYN NHN
2.1. Nhim toan khng tng khong trng anion (tng chlo mu hyperchloremic)
c th phn loi theo kali huyt thanh.
- Loi c kali mu cao hoc bnh thng:
+ Gim tit aldosterone.
+ Nhim toan ng thn loi tim truyn tnh mch.
+ Suy thn trung bnh (mc lc cu thn > 20 ml/pht).
+ a HCl vo v sau gim CO2.
- Loi c kali huyt thanh thp:
+ Mt qua d dy - rut do mt bicarbonat (a chy, niu qun phn nhnh, l
d mt hay ty).
+ Cc thuc c ch carbonic anhydrase.
+ Nhim toan do bnh ng thn xa v gn.
+ S gim bi tit acid ng thn.
2.2. Nhim toan c tng khong trng anion(anion gap)
- Toan ceton do tng ng huyt.
- Nhim toan lactic: hu qu ca sc, vim ty cp, ng c, suy gan cp
- Ng c thuc (methanol salicylat, ethylen glycol, paraldehyd).
- Toan ha ng thn.
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng: khng c hiu
- nh hng trn tim mch.
+ Gim sc co bp c tim, gim tnh dn truyn.
+ Gin ng mch.
+ Hi hp trng ngc, au ngc.
- nh hng trn h thn kinh.
+ c ch trung tm h hp.
+ Gim p ng ca thn kinh trung ng.
+ au u, hn m.
- nh hng n vic gn xy: gim gn xy vo Hb v gim 2,3 DPG (giai
on mun).
- nh hng n chuyn ha:
203
+ Ph hy protein.
+ Khng insulin.
+ Kch thch bi tit cathecholamin, PTH v aldosterol.
+ Mt cht khong xng.
+ Tng calci, kali v acid uric mu.
- nh hng trn tiu ha:nn, gim hp thu rut.
3.2. Cn lm sng
- Nng H+ trong mu tng v HCO3- gim.
- pH mu gim, hoc trong gii hn bnh thng (cn b).
- Cl- mu, Cl- nc tiu.
4. CHN ON
4.1. Chn on xc nh. Triu chng lm sng khng c hiu. Chn on xc nh
da vo xt nghim
- Nng H+ trong mu tng v HCO3- gim.
- pH mu gim, hoc trong gii hn bnh thng (cn b).
- Cl- mu, Cl- nc tiu.
4.3. Chn on nguyn nhn
a) Nhim toan khng tng khong trng anion (tng chlo mu hyperchloremic) c
th phn loi theo kali huyt thanh.
b) Nhim toan c tng khong trng anion
5. X TR
5.1. Nguyn tc x tr
- iu tr nguyn nhn. iu tr nhim toan phi lu thi gian din ra cc ri
lon thng bng kim toan.
- V d, nhim toan xe ton thng din ra trong thi gian ngn th bin php b
tr ti a bng h hp l an ton nht. Ngc li, i vi cc trng hp nhim toan
mn tnh (nh suy thn) cc iu tr nhm khi phc s chnh lch cc ion mnh
(Strong ion diffirence SID).
5.2. Cc bin php x tr
a) Natribicarbonate:dng natribicarbonate l n gin v hiu qu nht.
- Nu nh ch cn cho ung natribicarbonate 1g c 12 mmol natribicarbonate.
- pH < 7,20 cn phi b bicarbonate tnh mch c tnh theo cng thc:
[ HCO3 ] thiu = PKg x (0,4) x ([ HCO3 ]cn t - [ HCO3 ] o c)
Na s thiu ht tnh c c th b trong 3 - 4 gi nu khng c suy
tim nng. Cc loi dung dch natribicarbonate c dng 14%, 42% v 84%.
- Ring trong nhim toan xeton do i tho ng khng nn b bng
Bicacbonat, ch cn truyn dch nhanh o thi axit betahydroxybutyric v dng
insulin ng v kp thi l .
204
b) THAM:
- L mt cht nhn ion H +c ch nh khi nhim toan chuyn ha c tng
natri mu chng ch nh vi natribicarbonate. Tuy nhin, n c th gy c ch trung
tm h hp, h ng huyt v hoi t gan nng.
- iu tr nhim toan chuyn ha khng tng khong trng anion (tng chlo
mu).
c) Lc mu ngoi thn
Trong trng hp suy thn nhng c d ha mnh lm ure mu, creatinin hoc
kali mu tng nhanh v khng o thi c cc gc axit phi ch nh lc mu.
205
KIM CHUYN HO
1. I CNG:
Kim chuyn ha bn cht tng nng bicarbonate trong mu, thng gp
trn lm sng, nguyn nhn ch yu l mt ion H+ qua ng d dy hoc qua nc
tiu.
Mt ion H+ thng i km vi mt kali mu v h kali mu.
Nhng bnh nhn c chc nng thn bnh thng, lng bicarbonate c o
thi nhanh chng qua thn, v vy trng hp nhim kim ko di thng km theo
gim th tch, gim tun hon hiu dng, mt chlo mu, h kali mu v bt thng
chc nng thn
2. NGUYN NHN
- Mt axit clohydric qua d dy, thn, rut.
- a thm bicarbonate.
3. TRIU CHNG
3.1. Lm sng
- Triu chng tim mch: gim sc co bp c tim (lin quan n vn chuyn
++
Ca qua mng t bo), thay i dng mu ti mch vnh, ng c digoxin.
- Triu chng thn kinh c: tng trng lc c, co git do tn thng no.
- nh hng n chuyn ha: h kali mu, gim can xi mu, gim phosphat
mu, bt thng chc nng ca cc enzyme.
- nh hng n vn chuyn xy: tng kh nng gn oxy vo Hb v tng hot
tnh ca 2,3 DPG.
3.2. Cn lm sng
- Nng H+ trong mu gim v HCO3- tng.
- pH mu tng, hoc trong gii hn bnh thng (cn b).
4. Chn on
4.1. Chn on xc nh
V chn on, nn chia nguyn nhn gy nhim kim chuyn ho theo nng
clorua nc tiu l tin li. V ngc li iu ny c ngha iu tr v n quyt nh
c cho clorua iu tr nhim kim hay khng (nhim kim p ng v khng p
ng vi clorua).
a) Nhim kim p ng vi clorua
- C clorua niu di 10 mEq/l l loi thng gp nht trong nhim kim
chuyn ho.
- N thng km theo mt dch ngoi t bo (DNTB).
b) Nhim kim khng clorua
- Khi clorua nc tiu > 20 mEq/l.
206
- Rt t gp.
4.2. Chn on nguyn nhn
a) Nhim kim p ng vi clorua
- Mt dch HCl trong d dy - rut (nn, ht d dy, u nang tuyn lng v tiu
chy nhiu clorua bm sinh).
- S dng li tiu v lm mt DNTB v h kali mu.
- Tnh trng sau tng CO2 do lun ti hp thu bicarbonat thn.
- Truyn nhiu kim hoc truyn mu nhiu ln (tng citrate) c th cn gy
nhim kim chuyn ho p ng clorua.
b) Nhim kim khng cloruakhi clorua
- Loi tr hi chng Bartter v mt magi, nhng ngi bnh ny ni chung c
tng huyt p v khng mt DNTB.
- Nhng nguyn nhn khc: gim tit aldosteron tin pht, hi chng Cushing,
hp ng mch thn, hi chng Lidde, tng calci mu, h kali mu nng.
5. X TR
a) Nhim kim p ng vi clorua
- iu tr cc bnh chnh gy ra, b mt clorua c th dng vin NaCl, nu mt
DNTB r rt nn truyn mui tnh mch.
- Khi truyn nhiu dch, nu chc nng thn tt c th cho acetazolamide, l
mt thuc c ch men anhydrase carbonic lm tng o thi bicarbonat thn. Liu
thng dng l 250 - 500 mg ung hoc tim tnh mch 8 gi/ln.
- Nhim kim chuyn ho nng (pH > 7,55) vi cc triu chng lm sng r rt
nn iu tr bng liu php toan ho, c bit nu c chng ch nh a NaCl vo (v
c suy tim, suy thn). S lng acid a vo iu tr nhim kim c th c tnh
theo cng thc sau:
+ H+ thiu (mEq) = 0,5 x trng lng c th (kg) x [ HCO3 ] o c - HCO3 ]
mun c) 1/2 s thiu b trong 12 gi u tin, s cn li b trong 24 gi tip sau,
theo di tnh trng lm sng
+ C th lm gim HCl d dy bng cc cht i khng H2 ng ung hoc
truyn.
+ Cui cng l ngi bnh c suy thn c th dng thm phn mu iu tr
nhim kim.
207
Bnh cnh
Cng
pht
Hi chng Cushing
Hi chng Liddle
Hi chng Bartter
Dng corticoid ngoi sinh
208
TOAN H HP
1. I CNG
209
NHIM KIM H HP
1. I CNG
Do o thi CO2 phi qu mc (tng thng kh).
2. NGUYN NHN
- Bnh l h thn kinh trung ng (u no, vim no mng no) hoc bt n
v tinh thn : tnh trng au n, vt v, khc lc , lo lng
- Gim oxy mu: sng vng cao, thiu mu nng.
- C thai.
- Cng gip, x gan.
- Thuc: salicylate, cathecholamin, progesteron.
- Cc bnh phi: vim phi, cc tn thng phi gy ra mt tng xng thng
kh v ti mu, tnh trng shunt phi.
- iu chnh qu nhanh nhim toan chuyn ho mn tnh cng c th dn n
nhim kim h hp v nhim toan h thn kinh c iu chnh chm v lu hn, lin
tc gy ra tng thng kh.
3. TRIU CHNG
- Chng mt, ri lon cm gic.
- Tetani, ngt, co git.
- Ri lon nhp tim.
4. CHN ON
- Bng o cc cht kh trong mu c tng pH v gim CO2, nn xc nh xem
c b thn khng, nu khng th l bnh phi hp.
- Bicarbonat huyt thanh khng xung di 15 mEq/l, tr phi c nhim toan
chuyn ho km theo.
5. X TR
- iu tr trc tip bnh chnh.
- iu tr cp cu thng khng cn thit tr phi pH > 7,50.
210
211