TRNG I HC Y DC HU

KHOA Y T CNG CNG

GIO TRNH
TRUYN THNG GIO DC SC KHE

Hu, 2016
1

MC LC
Bi 1. Khi nim, v tr, vai tr ca gio dc sc khe v nng cao sc khe .................... 3
Bi 2. Hnh vi sc khe..................................................................................................... 10
Bi 3. Cc nguyn tc trong gio dc sc kho ................................................................ 26
Bi 4. Ni dung gio dc sc khe .................................................................................... 34
Bi 5. Cc phng php v phng tin gio dc sc khe ............................................. 41
Bi 6. Lp k hoch gio dc sc khe ............................................................................. 54
Bi 7. K nng gio dc sc khe ..................................................................................... 68

KHI NIM, V TR, VAI TR CA

GIO DC SC KHE V NNG CAO SC KHE
Mc tiu hc tp
1. Trnh by c khi nim, mc ch ca gio dc sc khe v nng cao sc khe.
2. Phn tch c v tr vai tr ca gio dc sc khe trong cng tc chm sc sc khe
nhn dn.
3. Nu h thng t chc gio dc sc khe trong ngnh y t Vit Nam
1. M U
Mc tiu ca T chc y t th gii cng nh ca tt c cc nc thnh vin ca T chc y
t th gii l :Sc khe cho mi ngi vo nm 2000. Mc tiu ny c th t c ch
khi cc cn b y t v tt c mi ngi cng c gng, n lc trong cng tc chm sc v
bo v sc khe. Chm sc sc khe ban u c coi nh mt phng tin hu hiu
t c mc tiu ny. Chm sc sc khe ban u p ng nhng nhu cu sc khe thit
yu ca i a s nhn dn vi gi thnh thp nht c th c. Thc hin chm sc sc
khe ban u l trch nhim ca cc cn b y t, ca cc c s y t v cng l trch nhim
ca mi c nhn, mi gia nh v cng ng. Trong ni dung chm sc sc khe ban u
truyn thng v gio dc sc khe c v tr ht sc quan trng. Trn thc t cc c nhn v
gia nh - ch khng phi l bc s v cc cn b y t - a ra hu ht nhng quyt nh
nh hng n sc khe ca h. V d mt b m quyt nh thc phm no s mua cho
gia nh mnh v ch bin thc phm nh th no. Cc gia nh quyt nh khi no th
a ngi nh i khm cha bnh v a h n khm cha bnh c s y t bo: trm y
t, bnh vin hay phng khm t? V liu h c theo ng nhng quy nh v iu tr hay
khng. gip cho ngi dn c nhng quyt nh hng ngy thng minh, ng n c
li cho sc khe ca h th h cn phi c nhng kin thc v k nng cn thit thc
hnh nhng iu c li cho sc khe. V vy chm sc sc khe ban u lin quan cht
ch vi gio dc v tng cng sc khe.
ngi dn v cng ng tham gia c hiu qu vo cng tc chm sc sc khe th cn
phi tin hnh nhng vic c bn sau y:
- Cc cp chnh quyn cn ng vin cng ng tham gia tch cc vo vic a ra cc
quyt nh nhm tng cng sc khe. Chnh quyn phi c nhng chnh sch, bin php
thch hp li cun cng ng tham gia vo cng vic t bo v v nng cao sc khe
cho h.
- Nhn dn cn c gip nng cao kh nng ca h v tng cng sc
khe cho h bng chnh nhng n lc ca bn thn h. iu ny lin quan cht ch vi
vn ht sc c bn l gio dc sc khe.
3

Mc tiu c bn ca gio dc sc khe l gip cho mi ngi:

+ Xc nh nhng vn v nhu cu sc khe ca h.
+ Hiu r nhng iu g h c th lm gii quyt nhng vn sc khe v bo v tng
cng sc khe bng nhng kh nng ca chnh h v s gip bn ngoi.
+ Quyt nh nhng hnh ng thch hp nht tng cng cuc sng khe mnh. Gio
dc sc khe gp phn thc hin mt trong nhng quyn ca con ngi l quyn c
chm sc v bo v sc khe v gio dc sc khe cng to iu kin cho
mi ngi c th thc hin c trch nhim l chm sc sc khe cho bn thn, cho gia
nh mnh v cho cng ng.
2. NH NGHA GIO DC SC KHE
Sc khe c T chc y t th gii nh ngha l: trng thi thoi mi ton din v th
cht, tm thn v x hi ch khng ch bao gm tnh trng khng c bnh hay thng tt.
Sc khe l vn qu, l nhn t c bn trong s pht trin x hi, l mt b phn trong
ton b qu trnh pht trin x hi. C rt nhiu yu t tc ng n sc khe ca con
ngi nh yu t chnh tr, vn ha, kinh t, mi trng v yu t sinh hc (th cht, di
truyn). t c sc khe tt hn i hi c s tham gia tch cc ca cc c nhn cc
gia nh v cng ng vo vic thc hnh cc hnh vi sc khe lnh mnh v to mi
trng sc khe lnh mnh. mi ngi c th thc hnh cc hnh vi sc khe lnh
mnh cn y mnh gio dc sc khe. Vit Nam t trc n nay gio dc sc khe
c gi di cc tn khc nhau nh: Tuyn truyn v sinh phng bnh, tuyn truyn bo
v sc khe, gio dc v sinh phng bnh, tuyn truyn gio dc sc khe v.v...Hin nay
chng ta thng nht tn gi l : Gio dc sc khe (Health Education).
Gio dc sc khe cng ging nh gio dc chung l qu trnh tc ng nhm thay i
kin thc, thi v thc hnh ca con ngi, pht trin nhng thc hnh lnh mnh
mang li tnh trng sc khe tt nht c th c cho mi ngi.
Nh vy, nh ngha ny nhn mnh gio dc sc khe c 3 lnh vc l:
+ Kin thc ca con ngi v sc khe.
+ Thi ca con ngi i vi sc khe.
+ Thc hnh hay cch ng x ca con ngi i vi vn sc khe.
nh ngha cng cho thy gio dc sc khe l mt qu trnh nn cn tin hnh thng
xuyn, lin tc, lu di, bng nhiu bin php khc nhau ch khng phi l mt cng vic
c th lm mt ln l xong. V vy thc hin cng tc gio dc sc khe chng ta phi
c s u t thch ng, ht sc kin tr th mi em li hiu qu cao.
Gio dc sc khe to ra nhng hon cnh gip mi ngi t gio dc mnh.
nh ngha ny cho thy gio dc sc khe l qu trnh dy v hc. y vai tr ca gio
dc sc khe l to nhng hon cnh thun li cho mi ngi t gio dc mnh. Bin qu
4

trnh gio dc thnh qu trnh t hc, qu trnh din ra thng qua s n lc ca ngi
hc (i tng c gio dc sc khe) vi s gip , to ra cc hon cnh thun li cho
ngi hc ca ngi dy (ngi gio dc sc khe).
Ngi lm gio dc sc
khe (Ngi dy)

i tng c gio dc sc
khe (Ngi hc)

Nh vy gio dc sc khe l qu trnh dy hc c mi quan h qua li hai chiu:

S cho thy mi quan h qua li gia ngi lm gio dc sc khe v i tng c
gio dc sc khe. Ngi gio dc sc khe khng phi ch l ngi Dy m cn phi
bit Hc t hc vin ca mnh. Thu nhn nhng thng tin phn hi t i tng c
gio dc sc khe l vn ht sc quan trng m ngi gio dc sc khe cn phi lm
iu chnh, b sung nhng vic lm cn thit trong gio dc sc khe.
Gio dc sc khe khng phi ch l cc hnh thc cung cp thng tin mt chiu t ngi
gio dc sc khe n i tng gio dc sc khe.
Gio dc sc khe c v thc hin cc hnh vi tng cng sc khe phng m au, cha
bnh v phc hi sc khe. Tm ra nhng nhu cu, thu ht s quan tm ca cc c nhn,
gia nh v cng ng v chm sc sc khe chnh l trung tm ca cc chng trnh gio
dc sc khe.
Gio dc sc khe khng ch l cung cp cc thng tin v sc khe v bnh tt. Cc thng
tin ng, v kp thi tt nhin l phn c bn ca gio dc sc khe. Nhng gio dc
sc khe ng thi nhn mnh n cc yu t khc nh hng n hnh vi sc khe ca
con ngi nh cc ngun lc hin c, nh hng ca lnh o cng ng, h tr x hi,
mc v k nng t chm sc sc khe....V th gio dc sc khe s dng cc phng
php rt khc nhau gip mi ngi hiu c hon cnh ring ca h v chn cc hnh
ng tng cng sc khe thch hp. Gio dc sc khe s khng c kt qu tr khi n
ng vin s tham gia v la chn ca chnh mi ngi. V d ch ni vi ngi dn lm
theo cc hnh vi sc khe tt th cha phi l gio dc sc khe.
Mc d a tr em n trm y t cn v tim chng hng thng l hnh vi tng cng sc
khe cho tr em nhng mt s cc b m c th nhn nhn vn khc nhau. C ngi tin
l tr em khe mnh khng cn phi cn v tim chng, mt vi b m khng thy cn v
tim chng cho tr t mc ch g. S nhiu khc cho l cc cng vic gia nh khc
cn quan trng hn nhiu so vi vic cn v tim chng cho tr. Trong gio dc sc khe
nhng quan im khc nhau ny cn c xem xt khi tm cu tr li gii quyt vn .
Trong gio dc sc khe chng ta cng khng c ph phn mi ngi nu h khng
thc hin cc hnh ng c li cho sc khe ca h v ca nhng ngi xung quanh.
Thng th cc hnh vi c hi cho sc khe khng phi li ca c nhn m nhng hnh vi
5

ny c khi c hnh thnh t rt lu, n tr thnh phong tc tp qun, thi quen ca

cng ng. Thc hin gio dc sc khe chng ta phi trc tip tip xc vi cc c nhn,
gia nh, cng ng vi cc nh lnh o a phng cng nh cp cao hn m bo
c s phi hp cc ngun lc v s h tr cho mi c nhn thc hin li sng lnh mnh.
3. NH NGHA NNG CAO SC KHE
Nng cao sc khe l mt qu trnh to cho nhn dn c kh nng tng thm s kim sot
sc khe ca bn thn mnh v ci thin n.
kh nng- Quan nim tch cc ny nhn mnh n cc nng lc th cht v cc ngun lc
ca c nhn, x hi v th ch chnh tr.
- Nng cao sc khe hng ti hnh ng nhm tc ng ln cc yu t quyt nh sc
khe hay cc nguyn nhn to nn sc khe
- Nng cao sc khe i hi s kt hp gia y t, gio dc, kinh t chnh tr vi nhng
sng kin v tinh thn thay i tch cc v hnh vi, thi x hi hay mi trng a n
s ci thin sc khe cho nhn dn
4. V TR, VAI TR CA GIO DC SC KHE
V tr, vai tr ca gio dc sc khe trong cng tc chm sc sc khe ni chung v
trong chm sc sc khe ban u
Trong nhng nm gn y vai tr ca gio dc sc khe ngy cng c v tr quan trng
trong chm sc sc khe ban u ni ring. T kinh nghim trong thc t ch ra rng
cc dch v v chm sc sc khe s c hiu qu thp nu khng c s h tr ca gio dc
sc khe v phi hp vi gio dc sc khe. Hi ngh Alma-Ata (do T chc y t th gii
v qu cu tr nhi ng quc t ca lin hp quc UNICEF t chc) nm 1978 ch
ra: sc khe bt u t trch nhim ca mi c nhn. Mi c nhn trong cng ng x hi
cn c sc khe sng cuc sng lao ng c ch cho x hi. c cuc sng khe
mnh mi ngi cn hiu r v phn bit gia nhng thc hnh c li v thc hnh c hi
cho sc khe, t quyt nh la chn nhng phng thc thc hnh c li nht cho sc
khe. Duy tr tnh trng sc khe ph thuc vo nhng hiu bit v cc yu t c li cho
sc khe v cc yu t gy ra bnh tt, bit to iu kin thun li pht huy nhng yu
t c li cho sc khe v loi tr cc yu t gy bnh. nhiu ni ngi ta thng ni:
Sc khe l ti sn qu gi nht ca con ngi, nhng trn cuc sng thc t chng ta
c th thy c nhiu hnh vi do ch quan hay khch quan, do thiu hiu bit hay c ,
lm tn hi n Ti sn qu gi nht ca con ngi. Tm hiu nhng suy ngh v hnh
ng ca con ngi gip h nhn r v thc hin nhng iu c li cho sc khe l
nhim v quan trng ca ngi gio dc sc khe.
Cc hnh vi ca con ngi c th l nguyn nhn ca vn sc khe, nhng hnh vi
cng l gii php chnh gii quyt cc vn ca h. Thng tin gio dc sc khe
chng ta gip mi ngi hiu c hnh vi ca h v cc hnh vi c nh hng n sc
6

khe ca h nh th no. Chng ta gip mi ngi c nhng la chn c nhn thch ng

ch khng p buc mi ngi phi thay i.
Gio dc sc khe khng th no thay th cc dch v y t khc, nhng gio dc sc khe
cn thit tng cng s dng hp l cc dch v y t ny. V d tim chng: Cc
chuyn gia y hc sn xut ra nhiu loi vc xin phng bnh, y l nhng pht minh
ln ca nn y hc hin i, nhng nhng thnh tu y hc t c ny ch c gi tr khi
ngi dn chp nhn s dng tim chng phng bnh. Tng t nh vy cc loi thuc
cha bnh ch c tc dng v mang li hiu qu khi n c ch nh v s dng ng n.
T chc y t th gii nhn r vai tr quan trng ca gio dc sc khe trong chm sc
sc khe ban u v xp gio dc sc khe l ni dung th 1, ni dung trung tm ca
chm sc sc khe ban u:
Gio dc sc khe l mt phn ca chm sc sc khe, n lin quan n tng cng cc
hnh vi lnh mnh. Gio dc sc khe c lin quan n tt c cc ni dung ca chm sc
sc khe ban u v tt c cc ni dung khc ca chm sc sc khe u c ni dung v
gio dc sc khe. V d gio dc phng chng suy dinh dng tr em, v sinh dinh
dng an ton thc phm, gio dc bo v v gi gn v sinh mi trng, xy dng mi
trng sng trong lnh, gio dc ngi dn tham gia xy dng v kin ton mng li y t
c s v.v...Lm tt cng tc gio dc sc khe s to tin vng chc thc hin cc
ni dung khc ca chm sc sc khe ban u c thc hin tt s to iu kin thun
li thc hin cc chng trnh gio dc sc khe khc.
Nghin cu x hi c vai tr quan trng i vi nhng ngi lm cng tc gio dc sc
khe v nghin cu x hi gip chng ta hiu r cc hnh vi ca con ngi trong x hi.
Mt iu r rng l khng mt ngi no mun au m, mi ngi u mong mun khe
mnh. Nhng s tht l bnh tt v au m vn lun xy ra vi con ngi. Trong cuc
sng thng ngy con ngi lm nhng vic hoc l bit hoc l khng bit nhng vic
lm lm cho chnh bn thn h nhim bnh hoc suy gim sc khe. Rt nhiu bnh do
nhim trng gy ra c th phng trnh bng cc bin php v sinh c nhn thng thng.
Suy dinh dng c th phng trnh bng cch n cc loi thc phm thch hp v v s
lng. Nhng thng thng chng ta nhn thy l rt nhiu bnh mc phi l do thiu
thc hnh v bo v sc khe ng n. Nh vy gio dc sc khe gp phn hnh thnh
th gii quan duy vt bin chng, chng li nhng suy ngh v nhn thc sai tri v sc
khe v bo v sc khe, chng li nhng m tn d oan, cc phong tc tp qun lc hu
tn ti trong nhn dn.
Trong thi gian tin s con ngi sng rt ging vi cc loi vt. Cuc sng con ngi
ph thc cho t nhin v con ngi cn hiu rt t v sao h li mc bnh v lm th no
vt ra khi tnh trng bnh tt. Tri qua thi gian di, khoa hc k thut pht trin, con
ngi c gng pht hin v gii quyt bnh tt, ko di cuc sng.
7

 nhiu nc ang pht trin, ngi ta ang c gng tng cng gio dc sc khe v
a n tr thnh mt b phn quan trng trong ton b cc hot ng chm sc sc khe.
Tt c cc trng o to v cc vin o to lin quan ti chm sc sc khe u c ni
dung gio dc sc khe trong chng trnh ca h. Tuy vy, hin nay vn cha c y
cc ti liu gio khoa hon chnh v chun mc v gio dc sc khe.
Trch nhim thc hin gio dc sc khe
Gio dc sc khe l mt b phn khng th tch ri ca h thng y t, ca tt c cc
chng trnh y t, ca cc c s y t v mi cn b y t ch khng phi l nhim v ca
cc cn b, cc t chc chuyn trch v gio dc sc khe. Gio dc sc khe c th thc
hin tt c cc c s y t nh trong bnh phng, phng khm ca cc bnh vin, phng
khm a khoa khu vc, nh h sinh, cc trm chuyn khoa, cc khu iu dng phc hi
sc khe, trm y t cc x, phng, c quan, nh my, x nghip...Gio dc sc khe c
th thc hin nhng ni cng cng, ti cng ng, kt hp vi cc hot ng ca cc
ngnh khc. Cc cn b y t d cng tc ni no cng c c hi thc hin nhng ni
cng cng, ti cng ng, kt hp vi cc hot ng ca cc ngnh khc. Cc cn b y t
d cng tc ni no cng c c hi thc hin gio dc sc khe theo chuyn ngnh ca
mnh v mi cn b cn phi xc nh lng ghp gio dc sc khe vo cng vic chuyn
mn hng ngy l trch nhim thng xuyn ca mnh v phi tranh th cc thi c thun
li thc hin gio dc sc khe bt c u, bt c lc no vi cc iu kin v
phng tin thch hp.
Trong ngnh Y t c nhng ngi c o to chuyn lm cng tc gio dc sc khe,
chng ta c th coi h l nhng nh chuyn khoa v gio dc sc khe. Nhng s cn
b ny cng rt t v khng th no m nhn c tt c cc cng vic gio dc sc khe
m tt c cc cn b u c lin quan n vic gip mi ngi c kin thc v k nng
tng cng bo v sc khe cho nn h u l nhng nh gio dc sc khe. Ngoi s cn
b trong ngnh Y t, cc cp chnh quyn trung ng cng nh a phng, cc ban ngnh
v on th qun chng, cc t chc x hi khc cng phi c trch nhim phi hp tham
gia thc hin gio dc sc khe cng vi cn b ngnh y t.
* tuyn y t trung ng:
- Trung tm tuyn truyn bo v sc khe.
Trung tm tuyn truyn bo v sc khe trc thuc B Y t, l c quan chuyn mn c
nhim v o to, bi dng i ng cn b lm cng tc gio dc sc khe. Trung tm
ny c chc nng, nhim v chnh nh sau:
+ Lp k hoch v ch o thc hin cng tc gio dc sc khe trong ton quc.
+ Nghin cu cc phng php v k thut gio dc sc khe thch hp.
+ Ch o, sn xut, cung cp cc phng tin gio dc sc khe.
8

+ M cc lp o to v hun luyn chuyn mn v k nng truyn thng gio dc sc

khe.
+ Tip nhn, s dng v phn phi ngun kinh ph dnh cho gio dc sc khe ca nh
nc cng nh ngun kinh ph vin tr ca cc t chc quc t mt cch hp l v c hiu
qu cao nht.
+ Phi hp vi cc c quan, ban ngnh khc trong cng tc gio dc sc khe.
- Cc vin chuyn khoa u ngnh trung ng:
Cc vin c phng ch o ngnh hay phng ch o tuyn hng dn cc c s tuyn
di cc bin php phng v iu tr bnh v gii quyt cc vn sc khe thuc ngnh
mnh.
* Tuyn tnh, thnh ph:
Do phng k hoch nghip v thuc s y t hoc trung tm gio dc sc khe tnh, thnh
ph ch o cng tc truyn thng gio dc sc khe. Ngoi ra cc trm chuyn khoa,
trung tm y t d phng, cc chuyn khoa u ngnh cc bnh vin tnh thnh ph cng
tham gia ch o cng tc gio dc sc khe theo cc chng trnh ngnh dc.
* Tuyn huyn, qun:
Do trung tm y t hoc phng y t huyn ( cc huyn cha thnh lp trung tm y t) ch
o, thc hin, lng ghp cc hot ng gio dc sc khe vo cc chng trnh, cc hot
ng y t khc trong phm vi ca huyn.
* Tuyn x phng:
Trng trm y t chu trch nhim ch o cng tc gio dc sc khe v tt c cc cn b
y t khc trong x, phng u lm cng tc gio dc sc khe k c cc cn b hnh ngh
t nhn cng cn c ng vin, thu ht tham gia gio dc sc khe. Ngoi ra x phng
l tuyn y t c s ni trc tip tip xc vi ngi dn do vy s tham gia ca cc on
th, t chc qun chng nh hi ch thp , hi cu chin binh, hi ph n, hi nng dn
tp th, on thanh nin v.v...c vai tr ht sc quan trng trong thc hin gio dc sc
khe. X hi ha cng tc chm sc sc khe ban u ni chung v cng tc gio dc sc
khe cho nhn dn. Chnh tuyn y t c s c vai tr ht sc quan trng trong gio dc sc
khe cng nh chm sc sc khe ban u v n l tuyn trc tip gn gi vi nhn dn
m i tng ca gio dc sc khe bao gm c nhng ngi khe v nhng ngi c vn
sc khe. Chng ta bit l hin nay c nhng quan nim khc vi trc y v phng
v iu tr mt s bnh. Cc bnh trc y cho l cn phi tp trung vo cc c s
iu tr th hin nay c th iu tr v phc hi ti nh, ti cng ng nh bnh phong,
bnh lao, bnh tm thn, suy dinh dng...Trong nhng trng hp ny vai tr ca gio
dc sc khe ti cng ng c vai tr rt quan trng lm ngi dn hiu r v tham gia
gii quyt cc vn sc khe ca h.

HNH VI SC KHE
Mc tiu hc tp
1. Thy c vic thay i hnh vi sc khe l khng d dng, tuy nhin c th thc hin
c qua gio dc sc khe vi s kin tr v hiu qu
2. Trnh by c khi nim v hnh vi v hnh vi sc khe
3. Phn tch c cc yu t nh hng n hnh vi sc khe
4. Trnh by c cc bc ca qu trnh thay i hnh vi sc khe
1. Mc ch ca gio dc sc khe
- Mc ch ca gio dc sc khe l cung cp cho mi ngi bit nhng kin thc cn
thit v bo v v nng cao sc khe, ko di tui th c ch cho x hi. Gii thiu cc
dch v sc khe mi ngi bit. Vn ng, thuyt phc mi ngi t b nhng
hnh vi lc hu c hi cho sc khe v thc hin nhng hnh vi sc khe lnh mnh h
t to ra, bo v v nng cao sc khe cho bn thn cho gia nh v cng ng bng chnh
nhng n lc ca h.
- Ngnh y t d c c u t nhiu n u pht trin cc c s phng bnh, cha
bnh, cn b y t d c c o to nhiu n my i chng na th cng khng th thc
hin c ht mi nhu cu chm sc sc khe cho mi c nhn trong cng ng. y l
bin php khng thc t v ngun lc cho y t bao gi cng c gii hn nht nh. Chm
sc sc khe da vo s tham gia ca cng ng l mt gii php mang li hiu qu cao.
Chnh cc c nhn trong cng ng v cng ng c trang b cc kin thc khoa hc v
phng bnh, cha bnh, h s l nhng thy thuc thng xuyn chm lo sc khe cho
h, cho gia nh v cho cng ng h mt cch lu di, rng ri v c hiu qu nht. y
chnh l chc nng ca cng tc gio dc sc khe.
- Nh vy gio dc sc khe cung cp cc kin thc khoa hc v sc khe v chm sc,
nng cao sc khe t c mc ch cui cng l lm cho i tng c gio dc
sc khe thc hnh cc hnh vi sc khe lnh mnh c li cho chnh sc khe ca h
cng nh ca gia nh v cng ng trong h sinh sng.
2. Hnh vi sc khe, qu trnh thay i hnh vi sc khe
Mi c nhn bao gi cng sng trong mt tp th, mt x hi nht nh, khng th tch ri
chm sc sc khe ca c nhn vi chm sc sc khe cng ng xhj. Chng ta cn phi
suy ngh v rt nhiu vn khi chng ta mun gip cc c nhn, cc gia nh v cng
ng bo v v tang cng sc khe. Gip cho mi ngi hiu r nhng vic chnh bn
thn h cn lm khe mnh l quan trng, nhng iu cha v trong mt cng
ng, mt x hi cc c nhn c rt nhiu cc mi quan h phc to v tc ng qua li
vi cc c nhn khc cng nh vi mi trng sng. Chng ta phi hiu r l trong nhiu
10

hon cnh khc nhau, khng ch c nhn cn thay i hnh vi m c rt nhiu yu t nh

hng n cch ng x hay hnh vi ca mt ngi. V d ni sinh sng, nhng ngi
sng xung quanh h, cng vic ngh nghip ca h, thu nhp ca h v.v...nhng yu t
ny c nh hng rt ln n hnh vi, chng ta phi tm hiu v phn tch k lng cc
yu t ny khi mun thay i hnh vi sc khe ca con ngi.
Hnh vi ca con ngi
Hnh vi ca con ngi l mt tp hp phc tp ca nhiu hnh ng, m nhng hnh ng
ny li chu nh hng ca nhiu yu t bn trong v bn ngoi, ch quan cng nh khch
quan. V d cc yu t tc ng n hnh vi ca con ngi nh: phong tc tp qun, thi
quen, yu t di truyn, vn ha, x hi, kinh t, chnh tr...chng hn: hnh vi thc hin cc
iu l v v sinh an ton lao ng, hnh vi tn trng php lut... Mi hnh vi ca mt con
ngi l s biu hin c th ca cc yu t cu thnh nn n, l cc kin thc, nim tin,
thi , v cch thc hn ca ngi trong mt tnh hung hay trong mt s vic c th
nht nh no .
Hnh vi sc khe
L hnh vi lnh mnh, c li cho sc khe:
Theo nh hng ca hnh vi, chng ta c th phn ra 3 loi hnh vi sc khe nh sau:
* Nhng hnh vi lnh mnh, c li cho sc khe:
l nhng hnh vi gip bo v v nng cao tnh trng sc khe ca con ngi. V d:
thc hin sinh c k hoch nh dng cc bin php trnh thai, em con i tim chng
y phng chng 6 bnh truyn nhim nguy him ph bin tr em, khng ht thuc
l, gi gn v sinh c nhn v v sinh ni cng cng, tp th dc th thao u n v.v...
* Nhng hnh vi khng lnh mnh:
l nhng hnh vi gy hi cho sc khe: V d nh ht thuc l, nghin ru, quan h
tnh dc ba bi, nghin ht, lm dng thuc, n sng, ung sng, cu cng, bi ton khi
m au, mt trt t ni cng cng, phng u ba bi v.v..
* Nhng hnh vi trung gian:
L nhng hnh vi khng c li cng khng c hi cho sc khe hoc cha xc nh r. V
d nh eo vng bc cho tr em, (hay vng ht tri cy kh chu Phi) vo c hay c tay,
c chn cho tr em k gi...Vi cc loi hnh vi ny th tt nht l khng nn tc ng
n, tri li c th li dng vic eo vng hng dn cc b m theo di s tng
trng ca con mnh.
Gio dc sc khe nhm to ra cc hnh vi sc khe c li cho sc khe m iu quan
trng nht l to ra c cc thi quen tt, cc hnh vi lnh mnh tr em v lm thay i
cc hnh vi c hi cho sc khe ngi ln nht l ngi cao tui v h c nh hng
ln n th h sau.
Qu trnh thay i hnh vi
11

Ngy nay khoa hc k thut ni chung v khoa hc y hc ni ring pht trin, t c

trnh cao. Vic thc hin cc k thut chuyn mn thng khng c g kh khn lm
nu nh k thut c chun b chu o. V d thc hin mt trng hp nh
sn nam ngi ta c th tin hnh trong vng 10 pht hoc t mt vng trnh thai
cng c th ch cn 5 n 10 pht. Nhng vic gio dc thay i mt hnh vi c hi
cho sc khe th nhiu khi rt kh khn. gio dc, thuyt phc c mt ngi nam
chp nhn thc hin nh sn phi rt kin tr, mm mng v i khi phi s dng phi
hp cc bin php gio dc khn kho. Tc hi ca ht thuc l ti sc khe l rt r rng,
nhng ngi bit nhng vn ng c mt ngi b thuc l khng phi l vic lm
d. C nhng ngi h quyt tm b ht thuc l ti vi ba ln nhng cui cng h
khng b ni v c ngi sau mi ln c b khng c li ht nhiu hn.
Thay i hnh vi c hi cho sc khe khng phi l d, nht l cc hnh vi tr thnh
thi quen, phong tc tp qun lu i trong nhn dn. Yu cu c bn ca ngi lm cng
tc gio dc sc khe l phi trau di kin thc v gio dc y hc, khoa hc hnh vi, nhn
chng hc v kin thc y hc, bit vn dng sng to vo nhng iu kin hon cnh thc
t trong gio dc sc khe.
gip mt ngi thay i hnh vi sc khe iu u tin l cung cp kin thc, lm cho
h hiu bit nhng yu t no lm h khe mnh v v sao h tr nn au m.
Di y l mt s v d n gin v mt s thc hnh ca con ngi c th gip h khe
mnh.
+ Ra tay v bt a n ung bng x phng v nc sch c th dit mt s vi khun gy
bnh.
+ Dng mn khi ng v thuc dit mui c th phng trnh c cc bnh do mui truyn
nh st rt, st xut huyt v.v...
+ Trnh nc si, bp du, bp in ni tr em chi, phng cc tai nn bng, in
git cho tr em...
Trong gio dc sc khe vic cn thit phi lm l tm ra nhng thc hnh c th phng v
gii quyt cc vn sc khe. Trc tin chng ta cn quan tm n nhng vn sc
khe ph bin nht v xem xt, phn tch nhng hnh vi no gy ra cc vn sc khe
. Tiu chy l triu chng ph bin ca rt nhiu bnh, n thng do hu qu ca tnh
trng v sinh km. Tiu ch l vn sc khe trm trng c bit tr em di 5 tui.
Mt s thc hnh c th dn n mc tiu chy l:
+ Nui tr n b thiu v sinh, chng hn nh cho tr b sa b bng chai.
+ Ung nc sng, sui, ao h...cha c lm sch.
+ Khng ra tay sch trc khi n.
+ n ung khng che y b rui, nhng lm bn.
+ Dng c n ung khng ra sch.
12

+ Thc n nu cha chn, cc mm bnh cha b tiu dit.

+ n thc n b i thu.
+ Thiu cc cng trnh v sinh c bn nh nh tiu, nh tm, ngun nc sch.
+ Thi quen i tiu tin ba bi, khng ng ni quy nh.
....................................
Mt s thc hnh gip phng tiu chy:
+ Tt c tr cn c nui bng sa m.
+ S dng cc ngun nc un si.
+ Ra tay bng x phng v nc sch trc v sau khi n.
+ S dng h x hp v sinh v ra tay sau khi i ngoi.
+ Che y cc thc phm trnh bi, cn trng v cc loi sinh vt lm bn thc n, ung.
+ X l cc cht thi nh phn, nc, rc v.v...hp v sinh.
+ n chn, ung chn.
.......................................
Khi tr b mc tiu chy c th c mt s thc hnh n gin gip khng ch v iu tr
tiu chy:
+ Cho tr ung y dch lng nh cc loi nc hoa qu.
+ Nu tr cn b m tip tc cho tr b nh bnh thng.
+ Cho tr ung Oresol, nc mui ng hoc nc cho v.v... phng mt nc,
mt mui.
+ Tip tc cho tr n ung bnh thng vi thc n giu cc cht dinh dng.
+ Cho tr n khm ti c s y t nu tip tc tiu chy.
..............................................
Vi cc vn sc khe khc chng ta cng c th phn tch tng t nh tiu chy
hiu r cc hnh vi c lin quan n vn sc khe v tm ra nguyn nhn v sao ngi ta
li c hnh vi nh vy.
Hiu r nhng hnh vi ca i tng cn gio dc
C rt nhiu l do dn n v sao ngi ta li c hnh vi ny m li khng c hnh vi khc.
Nu chng ta mun s dng gio dc sc khe ng vin mi ngi thc hin cc
hnh vi lnh mnh cho sc khe ca h v ca cng ng th chng ta phi hiu r nhng
l do ng sau cc hnh vi ca con ngi hin ti. Nhng hiu bit ny s gip chng ta
tm ra cc gii php thch hp tc ng n i tng gio dc nhm thay i nhng
hnh vi c hi cho sc khe ca h.
C 4 l do c bn nh hng n hnh vi ca con ngi nh sau:
a. Suy ngh v tnh cm:
Con ngi c nhng suy ngh v tnh cm khc nhau i vi cng ng m h ang sng.
Nhng suy ngh v tnh cm ny biu th nhng kin thc, nim tin, thi v gi tr x
13

hi v n gip con ngi quyt nh ng s bng cch ny hay cch khc i vi cc s

vic din ra.
- Kin thc:
Kin thc thng c tch ly qua t hc tp, qua kinh nghim sng. Kin thc thu c
cung cp bi cc gio vin, cha m, bn b, sch v, bo ch v.v...Chng ta c th t kim
tra, liu hiu bit ca mnh c th c la lm nng v au. Tr em a tay vo la
chng bit c la lm nng v au. iu ny lm cho tr em c c hiu bit l khng
bao gi a tay vo la na. Tr em c th nhn thy mt con vt no chy ngang
ng v b xe cn phi, t s vic ny tr em hc c rng chy ngang ng c th
nguy him v cn phi cn thn khi i sang ng. Kin thc ca mi ngi c tch ly
trong sut cuc i.
- Nim tin:
nim tin l sn phm x hi ca nhn thc c nhn cng nh kinh nghim ca nhm. Mi
mt x hi u hnh thnh v xy dng nim tin v tt c cc kha cnh ca i sng. Hu
ht cc nim tin c ngun gc t lu i v v th m x hi chp nhn v t khi t cu
hi v gi tr ca nim tin. Nim tin thng bt ngun t cha m, ng b v nhng ngi
m chng ta knh trng. Chng ta thng chp nhn nim tin m khng cn c gng
xc nh iu l ng hay sai. V d mt s nc trn th gii ngi ta tin l ph n
c thai cn trnh n mt s loi tht nht nh, nu khng nhng a tr do h sinh ra s c
nhng ng x nh ng x ca cc con vt m h n tht trong khi c thai. Nhng nim
tin ny khng khch l ph n c thai n mt s thc phm nht nh, iu ny s
khng c li cho sc khe ca tr em. Bt k nc no v cng ng no cng c th sai,
khng c c s khoa hc. mt nc mi ngi tin l ph n c thai n trng s kh ,
nc khc ngi ta li tin l ph n c thai cn phi n trng th nhng a tr sinh ra
mi khe mnh. Nim tin l mt phn ca cch sng ca con ngi. N ch ra l nhng
iu g mi ngi chp nhn v nhng iu g mi ngi khng chp nhn. V nim tin c
sc mnh, n nh hng n thi v hnh vi nn chng thng rt kh thay i. Mt s
cn b y t hay cn b lm cng tc gio dc sc khe cho l tt c nhng nim tin c
truyn u l khng ng v cn
phi thay i. iu ny khng hon ton ng. Nhim v ca nhng ngi lm gio dc
sc khe trc tin phi xc nh liu nim tin l c hi, c li cho sc khe hoc khng
nh hng g n sc khe. Chng ta cn phi hiu nim tin nh hng n sc khe con
ngi nh th no v tp trung vo thay i nhng nim tin c hi cho sc khe. Tuy
nhin cng ty tng trng hp c th m tin hnh gio dc sc khe. Nim tin l ph n
c thai khng c n trng l mt nim tin c hi cho sc khe b m v a tr tng
li bi v trng l ngun thc phm giu protein. Trc khi mun thay i nim tin ny ta
cn xem xt pht hin nu cc ph n c thai c n nhng loi thc phm giu protein
14

v cc cht dinh dng khc nh tht, c, phomt, u lc, vng v.v...th cng cn phi lo
lng qu nhiu v nim tin lin quan n n king trng khi c thai.
mt vng ngi ta tin l nu ph n c thai lm vic gia tra di tri nng, nng th
qu gi c th nhp vo c th ngi m v ph hy thai nhi. Nim tin ny l khng,
nhng n li c tc dng khuyn ngi ph n c thai khng nn lm vic di tri qu
nng, nng c hi cho thai nhi, nh vy nim tin ny thc t li c li cho sc khe.
Tt nhin khng phi nim tin no cng c hi. Nu chng ta nghin cu k nhng nim
tin ca mi ngi chng ta c th tm ra cch lm cho chng tr ln c li. Chng hn
mt nhn vin y t lm cng tc chm sc sc khe cho tr em ti cng ng c th
khuyn cc b m theo di pht hin s tng trng hoc st cn ca tr em nu quan st
cc vng eo c tay, c chn a tr nu vng eo cng ngy cng cht chng t tr tng
cn, nu vng c tay c chn cng ngy cng lng chng t tr st cn, trong nhng
trng hp ny cn phi a tr i kim tra sc khe ti cc c s y t.
Khi cng tc ti mt a phng, mt cng ng no , cn b y t cn lit k nhng
nim tin ca cng ng i vi nhng vn c lin quan n sc khe, bnh tt.
Nhng im tin no c li, c hi hoc khng c nh hng g n sc khe c k
hoch v bin php tc ng thch hp.
- Thi :
Thi phn nh nhng iu mi ngi thch hoc khng thch, tin hay khng tin. Thi
thng bt ngun t nim tin, kinh nghim c tch ly trong cuc sng ca chng ta
hoc nhng ngi sng v lm vic gn gi xung quanh chng ta nh cha m, ng b, anh
em, h hng, ng nghip v.v...Nhng ngi sng gn gi chng ta c th lm cho ta suy
ngh, quan tm n hnh vi no hoc cng c th lm ngi ta lo lng v vn no .
Thi c th bt ngun t kinh nghim ca nhng ngi khc bit l nhng ngi m
chng ta knh trng. Trong mt s hon cnh nht nh khng cho php ngi ta c hnh
vi ph hp vi thi ca h. Mt b m rt mun a tr b st cao n trm y t
khm v iu tr nhng v ban m, trm y t li cch xa nh nn b m buc phi em
chu n bc s khm t gn nh. iu ny khng c ngha l b m thay i thi
vi trm y t. i khi thi cu con ngi cng c th c hnh thnh bi kinh nghim
cha y . V d mt ngi n mua thuc ti mt trm y t v iu tr nhng bnh lu
khi. Ngi ny hnh thnh suy ngh l trm y t bn thuc khng tt v quyt nh s
khng bao gi n trm y t na. Trong trng hp ny c th c rt nhiu l do dn n
bnh lu khi ch khng phi thuc ca trm y t bn ra khng m bo cht lng, ch
khng phi do thuc.
Tm li thi rt quan trng i vi hnh vi ca con ngi. Trong gio dc sc khe cn
phn tch r ti sao mi ngi li c thi nht nh i vi cc hnh vi sc khe nh
vy t c tc ng nhm lm chuyn i thi .
15

- Gi tr:
Trong i sng c nhng nim tin v nhng chun mc rt quan trng i vi chng ta.
Nhng ngi trong cng ng chia s nhng gi tr ca cuc sng. V d chng ta mun
cng ng ca mnh n nh bn vng v hnh phc. Mt cch thc hin gi tr ny l
mi ngi trong cng ng hp tc vi nhau. C ngha l mi ngi cng nhau lm vic
gii quyt cc vn ca cng ng, iu lm cho cuc sng tr nn thoi mi d
dng hn. Cng ng n nh v hnh phc chnh l gi tr ca cuc sng. Chia s vui
bun, gip ln nhau trong i sng hng ngy cng l gi tr ca cuc sng hnh phc.
Chng hn nh mt gia nh mun xy mt cn nh mi nhng kh nang c hn, nhng
ngi khc trong lng s phi hp cng nhau v gip gia nh ny xy dng nh mi.
Tr em khe mnh, hnh phc cng l gi tr ca cng ng. Bng cch chm sc, nui
dy tr em chu o cha m cng s c li sau ny. Khi tr em trng thnh, khe mnh,
thng minh chng s nhn ra trch nhim ca chng i vi cha m v c kh nng chm
sc cha m khi tui gi, sc yu. V gi tr gn vi tr em nn n tr thnh ng lc
khin cc b m khng qun vt v kh khn, tn ty chm sc tr, c bit khi chng au
yu. Gi tr bao gm gi tr phi vt cht v gi tr vt cht. Mt s phong tc tp qun, nn
vn ha c gi tr cao trong x hi. Mt s hnh vi lm gim gi tr cuc sng v d nh
tnh li nhc, ch k thiu trung thc v.v...lm gim gi tr o c. Nhng gi tr c li
cho c nhn v x hi c hiu nh l cc gi tr tch cc v nhng gi tr c hi l nhng
gi tr tiu cc. Gio dc sc khe nhm vo pht hin v phn tch cc gi tr trong x
hi, a nhng t tng mi duy tr v pht trin cc gi tr ch, ng thi phi tnh n
nhng gi tr v vn ha tn ngng ring ca tng cng ng, trnh s i khng vi cc
gi tr cu cng ng.
b. Nhng ngi c nh hng quan trng i vi chng ta.
L do th hai ca nhng hnh vi ca chng ta l do nh hng t nhng ngi c vai tr
quan trng trong i vi chng ta trong cuc sng. Khi mt ngi no c chng ta
coi l ngi quan trng ca chng ta th ta thng d dng nghe theo nhng li h ni,
lm theo nhng iu h khuyn hoc nhng vic h lm. Nhng ngi c nh hng ln
i vi chng ta thng l cha m, ng b, v chng, lnh o cng ng, cha c, ng
nghip, bn thn, nhng ngi c nhiu kinh nghim, trnh v k nng c bit, nhng
ngi sn sng gip chng ta khi cn nh gio vin, cn b y t, nhng ngi lnh o
v.v...
Gio vin c nh hng v cng quan trng i vi hc sinh, nht l la tui cng nh
th hc sinh cng nh hng bi cc hnh vi ca thy c gio. Nu hc sinh nhn thy thy
gio ra tay trc khi n chng c th bt chc hnh vi ny cu thy gio khng c g
kh khn.
Mi ngi u thch c bn b v trong nhm bn b chng ta c th d thy nhng hnh
16

vi ng x ca h tng t nh nhau. Trong nhm tr em v thnh nin thn thit vi nhau,

nu c mt em ht thuc l, cc em khc c th s ht thuc l theo.
Nh vy hnh vi ca c nhn chu nh hng rt nhiu bi nhng ngi sng xung quanh
ta.
c. Ngun lc sn c:
L do th 3 i vi s thay i cc hnh vi ca con ngi l liu c cc ngun lc nht
nh gip cho h thay i hnh vi hay khng. Ngun lc bao gm nhng iu kin
thun li, tin, thi gian, nhn lc, phc v, k nng v c s vt cht.
- Thi gian:
Thi gian l yu t rt quan trng nh hng n hnh vi ca con ngi, c nhng hnh vi
phi cn c thi gian thc hnh hoc thay i c. V d mt th may c rt nhiu
vic phi lm trong khong thi gian ngn. Chng may anh ta b au u, anh ta mun
bnh vin khm bn, nhng anh ta li s i khm bnh s phi ch i lu mt thi gian v
bnh vin rt ng ngi v nh th anh ta s khng kp tr hng cho khch ng hn.
iu ny s lm mt uy tn i vi khch hng nn anh quyt nh n hiu thuc gn nh
mua thuc t iu tr. Ngun dch v y t rt quan trng nhng nu khng thun tin (qu
ng) cng nh hng n hnh vi s dng cc dch v .
-Tin:
Tin rt cn thit cho mt s loi hnh vi. C nhng b m rt mun chm sc con ci
bng cch mua cc loi thc phm c gi tr dinh dng cao nh: tht, c, trng v.v...cho
con ca h, nhng v khng c tin nn b m buc phi mua cc loi thc phm thch
hp s tin hin c ca mnh. C mt s ngi buc phi thc hin nhng cng vic nguy
him, thiu nhng phng tin bo h v mun c tin.
- Nhn lc:
Nhn lc i khi nh hng ln n hnh v ca chng ta. Nu mt cng ng no c
th huy ng ngun nhn lc d dng th vic t chc cc lao ng phc li cho cng
ng s c thc hin d dng thng xuyn. V d nh huy ng nhn lc tham gia xy
dng trng hc, trm y t, lm cc cng trnh v sinh, thc hin v sinh ng lng ng
xm v.v...
d. Yu t vn ha:
Cc yu t nh hng n hnh vi con ngi trnh by trn rt khc nhau gia cng
ng ny vi cng ng khc. Nhng biu hin thng thng ca hnh vi nh nhng nim
tin, cc gi tr c x hi chp nhn, s dng cc ngun lc trong cng ng...l nhng
yu t gp phn hnh thnh m hnh li sng. iu ny c hiu nh l nn vn ha.
Vn ha l tng hp ca rt nhiu cc yu t bao gm kin thc, nim tin, phong tc tp
qun, ngh thut, o c, lut php, thi quen v tt c nhng nng lc m con ngi thu
c trong x hi. Vn ha c th hin trong cch sng hng ngy ca cc thnh vin
17

x hi, vn ha l cch sng (theo nh ngha ca tc gi Otto Klin Berg).

Nn vn ha c pht trin qua hng ngn nm ca nhng ngi cng chung sng
trong mt cng ng, x hi v chia s kinh nghim trong mi trng nht nh. Nn vn
ha tip tc thay i, c khi chm chp, c khi nhanh nh l kt qu ca qu trnh t nhin
v x hi hoc do giao lu vn ha gia nhng ngi t nhng nn vn ha khc nhau.
iu quan trng cn ch y l vn ha hay li sng l s kt hp ca hu ht cc yu
t tho lun trn. Trong khi cc hnh vi bnh thng l mt trong cc mt ca vn
ha, ngc li vn ha c nh hng su sc n hnh vi ca con ngi.
Trong thc t chng ta c th nhn thy, nghe thy, hiu c nn vn ha khi ta trong
mt cng ng, bng quan st cc kiu n mc, s dng thc phm, t chc lm
vic hoc nghe nhng bi ht, cc cu ca dao tc ng hay cch ni thng thng...ca
ngi dn. Cch chc mng cng rt khc nhau trong cc nn vn: Bt tay, m nhau, hn
nhau, dng cc t c bit...Cch mi ngi n l th hin mt phn ca vn ha: Dng
a n, n bng tay, n bng tha, na...Mi nn vn ha c cch ring ca mnh lm
cng vic c th no v tin tng ti sao h li lm nh vy. Phm vi ca hnh vi, nim
tin v gi tr gip cho con ngi hiu v cm thy cuc sng thoi mi. Mi nn vn ha
i din cho mt phng thc m cng ng tm ra chung sng cng nhau trong mi
trng ca h. Khi mt ngi n mt cng ng mi c nn vn ha ca h, lc u
ngi ny c th gp kh khn v kh c cng ng chp nhn v ngi ny khng hiu
hnh vi ng x v suy ngh ca cng ng. Cc gio vin, cn b y t, cn b lm cng
tc gio dc sc khe khi mi n mt cng ng cng tc i khi cng gp kh khn
tng t do c im ngh nghip cch ngh v cch lm vic khc nhau. V th trc khi
tin hnh cng vic h phi nghin cu cng k cng tt v nguyn nhn ca cc hnh vi
ca nhn dn trong cng ng, nhng c trng ca vn ha cng ng, iu ny s gip
h c cng ng chp nhn v tin hnh cng vic thun li.
Nh vy ta c th c rt nhiu yu t nh hng n cc hnh vi ca con ngi. Cng mt
cch ng x nhng cng c th c nhiu l do khc nhau.
V d: 3 b m cng cho con n hoa qu nhng khi hi, h tr li vi nhng l do khc
nhau:
- B m A cho l cho con n hoa qu con s khe mnh.
- B m B cho l v b m chng trc y thng cho chng b n hoa qu nn b cng
cho con b n hoa qu.
- Cn b m C th cho con n hoa qu c gi r hn cc loi bnh ko.
Tm hiu k nhng nguyn nhn cu cc hnh vi chng ta c th c kh nng xut
nhng gii php thch hp nhm gp phn gii quyt nhng vn c lin quan n sc
khe ca c nhn hay cng ng.
18

Cc bc thay i hnh vi sc khe

Trong tt c cc cng ng c rt nhiu cc hnh vi gp phn tng cng sc khe, phng
m au, bnh tt, tai nn c iu tr, phc hi sc khe cho nhng ngi m. Nhng hnh
vi ny cn c pht hin v ng vin mi ngi lm theo. Trn thc t cng ng bit
c nh hng tch cc ca nhng hnh vi ny ti sc khe v chnh iu c v h
tip tc duy tr cho chnh h. Nhng ng thi cng ng cng tn ti cc hnh vi c hi
cho sc khe. V cc hn vi ny c hi cho sc khe nn ngi dn c th t t b. Nhng
cng c nhiu l do dn n cc hnh vi c hi cho sc khe vn duy tr trong cng ng
nh nim tin, thi quen, phong tc tp qun...
Nh cp trn, mc tiu ca gio dc sc khe l gip mi ngi nhn ra v loi
b cc hnh vi c hi cho sc khe v to ra nhng hnh vi nhm tng cng sc khe cho
mi ngi.
C 3 cch c th s dng nhm lm mi ngi thay i hn vi sc khe nh sau:
+ Dng sc p buc mi ngi phi thay i hnh vi v e da sc khe nh sau.
+ Cung cp nhng thng tin v tng vi hy vng l mi ngi s s dng thay i
hnh vi nhm tng cng sc khe.
+ Gp g mi ngi tho lun vn v to ra s quan tm hng th ca h tham gia vo
s la chn cch tt nht gii quyt vn sc khe ca h.
Trong 3 cch trn cch th nht s dng trong gio dc sc khe thng khng em li
kt qu hoc nu c ch l nht thi khng bn vng. Cch th hai c th em li kt qu
nhng thp. Ngi lm gio dc sc khe khn kho nht l s dng cch th ba s em
li hiu qu cao, kt qu lu bn.
Nhn vin gio dc sc khe c th thnh cng trong cc chng trnh gio dc sc khe
bng cch:
- Ni vi ngi dn v lng nghe kin ca h.
- Duy ngh nghim tc v nhng hnh vi hoc hnh ng l: cc nguyn nhn ca vn ,
gii quyt cc vn , phng nhng vn .
- Tm ra l do ca hnh vi cu nhn dn (do nim tin, phong tc tp qun, do nh hng
quan im, hnh vi ca nhng ngi khc, do thiu tin, thiu ngun lc, thiu thi gian
hoc cc l do c th khc...
- Gip mi ngi nhn nhn ra cc nguyn nhn ca cc hnh ng ca h v cc vn
sc khe ca h.
- ngh mi ngi d xut cc kin ring ca h gii quyt vn .
- Gip mi ngi phn tch cc kin ca h qua h thy c nhng kin no c
li nht v d dng c th thc thi c, ph hp ngun lc ca h.
- ng vin, khch l mi ngi chn nhng gii php hp l nht vi hon cnh ca h.
S thay i hnh vi c th din ra mt cch t nhin hay din ra theo k hoch:
19

+ Thay i hnh vi t nhin:

Qu trnh thay i hnh vi sc khe c th xy ra mt cch t nhin, qu trnh din ra
trong sut thi gian cuc sng. Thay i ny l do cc s vic t nhin, khch quan. Khi
c nhng thay i xy ra trong cng ng xung quanh chng ta th chng ta cng t thay
i m khng cn suy ngh nhiu v nhng thay i. l s thay i t nhin.
Di y l mt s v d:
Mt b m thng mua trng g cho con n nhng v hin nay ngoi ch khng c trng
g bn b phi mua trng vt thay th.
Ma h chng thng mc qun o mng v thi tit nng nhng ma ng chng ta phi
mc qun o dy, m chng lnh.
Thng cc b m trong mt xm a con n im tim chng gn nht d tim nhng
ln ny v tri ma to ng n im tim chng gn b ngp nc nn cc b m phi
a con n im tim chng xa hn.
+ Thay i hnh vi theo k hoch:
Qu trnh thay i hnh vi trong cuc sng i khi din ra theo k hoch vi mc ch
ci thin cuc sng, v d:
Mt ngi nghin thuc l nng nhng gn y anh ta b ho nhiu, anh quyt nh s b
thuc l v anh lp k hoch b thuc l trong mt s tun v bt u chun b k
hoch thc hin b thuc.
Mt b m mun mua qun o cho con b. Trc y b m ny thng s dng mt
khon tin mua ko bnh v nc ngt cho cc con. By gi b m quyt nh tit
kim s tin mua ko bnh v nc ngt cho n khi tin mua qun o cho con b.
Anh H sng cng cha m trong nhiu nm, n nay anh c v c c 3 con, nh tr
nn cht tri v c nn anh d quyt nh xy dng mt ngi nh mi cho gia nh.
Nh vy ta thy c rt nhiu yu t ch quan cng nh khch quan dn n qu trnh thay
i hnh vi.
Nghin cu qu trnh thay i hnh vi ngi ta thy rng khi a mt t tng mi vo
khng phi ngay lp tc ngi dn chp nhn, trn thc t c nhng vn cn b ch
trch, ph nhn. mt c nhn, mt cng ng chp nhn mt t tng, mt thi v
mt hnh vi mi n cng phi c thi gian v qu trnh thay i tri qua mt trnh t cc
bc nht nh.
Trong gio dc sc khe ch yu l gip ngi dn thay i cc hnh vi sc khe theo k
hoch.
Di y l cc bc ca qu trnh thay i hnh vi: Bc 1: Nhn ra vn .
Mun cho mt c nhn hay cng ng no thay i hnh vi c c hi cho sc khe v
thc hnh cc hnh vi c li cho sc khe th vic u tin cn thc hin l ngi lm gio
dc sc khe phi cung cp kin thc, thng tin, ng vin, gii thch cho cc c nhn hay
20

mi ngi trong cng ng nhn ra v hiu vn ca h. Bc ny c th thc hin bng

cch cung cp cc thng tin qua cc phng tin thng tin i chng, nu ra cc v d
minh ha, gp g ngi dn trong cng ng nghe h ni v vn ca h, tho lun
trc tip vi h gip h hiu r v quan tm n vn ca chnh h, t to iu
kin thun li cho cc bc sau ca qu trnh thay i hnh vi. S khng c chuyn bin
nu nh c nhn, cng ng cha c kin thc nhn ra vn ca h.
Bc 2: Quan tm n hn vi mi:
Tip theo khi c kin thc v vn sc khe no th ngha l h phi tin l n c
gi tr thit thc, cn thit v gip ch cho sc khe v i sng ca h. V d lm cho
cng ng nhn ra bnh tiu chy l bnh nguy him c bit vi tr em di 5 tui, lm
cho h tin l cc con em h c th b mc tiu chy nu h duy tr cc hnh vi c. H cng
phi tin l bnh tiu chy c th phng trnh c th h s khng phng nga n d h c
c gio dc bao nhiu v bnh tiu chy.
Bc 3: p dng th nghip cc hnh vi mi:
Nh c kin thc v thi quan tm n hnh vi mi ca ngi dn cng vi cc yu t
khc ca cc hon cnh c th v mi trng xung quanh h c th th p dng cc hnh
vi mi. Giai on ny cn s h tr ca nhng ngi khc.
Bc 4: nh gi kt qu th nghim hnh vi mi:
Thng sau khi p dng cc hnh vi mi mi ngi s nh gi kt qu thu c, tm ra
nhng kh khn thun li i n bc cui cng l duy tr hay t chi hnh vi mi.
Bc 5: Khng nh.
Khi phn tch kt qu t c ca vic th nghim hnh vi mi ngi dn s i n quyt
nh thc hin hay t chi. Nu h thu c kt qu tt, khng c kh khn g c bit th
h tip tc duy tr hnh vi mi. Nu h cha hiu, gp kh khn, thiu s h tr th h i
n ph nhn thc hin hnh vi mi. V nu nh h ph nhn th cn b gio dc sc
khe li phi gip h quay tr li cc bc trn.
Ngi lm gio dc sc khe cn phi hiu trnh t cc bc thay i hnh vi sc khe
trn, n c vai tr kh quan trng trong v cc giai on khc nhau cu qu trnh thay i
hn vi li c nhng tc ng h tr khc nhau cho thch hp vi qu trnh . V d nu
i tng thiu hiu bit cha nhn ra vn th cn phi cung cp
cc thng tin, nu i tng c thi cha ng th cn h tr tm l, trc tip tho lun
vi i tng h c nim tin. Giai on th nghim cn gip h nhng k nng nht
nh v.v...
Cc giai on ca qu trnh thay i hnh vi c th tm tt theo s di y:
Quan tm n vn mi
Quyt nh v th21
p dng

Khi cc i tng c gio dc t chi vic thc hin cc hnh vi mi c li cho sc

khe th ngi gio dc sc khe phi tm ra nguyn nhn ti sao, l vn kin thc,
thi hay thiu k nng thc hnh, thiu s h tr v.v... tin hnh iu chnh cc hnh
thc gio dc thch hp.
thng trong mt cng ng bao gi cng c cc loi ngi khc nhau i vi vic tip
nhn cc kin thc mi, ta c th phn nhm nh sau:
- Nhm 1: Nhm ngi khi xng i mi.
Nhm ny khong 2,5% theo tc gi Roger 1983 (i mi - qu trnh quyt nh).
- Nhm 2: Nhm nhng ngi chp nhn nhng t tng hnh vi lnh mnh sm. Nhm
ny khong 13,5%. H l nhng ngi tin phong gng mu. H c gi l nhng
ngi lnh o d lun, h c th c thm quyn khng chnh thc (v h khng phi
thng xuyn l nhng ngi lnh o cng ng, nhng h c uy tn v c nhng
ngi khc n xin kin gip . Nhm ny thng c trnh vn ha hiu bit cao,
quan h rng. V vy h c vai tr quan trng trong cng ng.
- Nhm 3: Nhm a s chp nhn thay i sm:
Nhm ny thng chp nhn nhng t tng hnh vi mi tip theo nhm 2, thng chu
nh hng sm ca nhm 1 v nhm 2. Nhm ny chim khong 34%.
- Nhm 4: Nhm a s chp nhn s thay i mun.
Nhm ny cng khong 34%, s chp nhn hnh vi thay i mun hn nhng s ngi
trong nhm ny cng kh ng, tng ng vi nhm 3, nhm ny chu nh hng nhiu
ca nhm 3.
- Nhm 5:
Nhm chm chp bo th lc hu. Nhm ny chim 16%. Tc ng vo nhm ny thng
rt kh khn, t hiu qu nn phi ht sc kin tr v dng cc gii php thch hp cho
nhm ny khi gy nh hng xu n cc nhm khc v nhm ny thng
c xu hng chng i vi c t tng i mi, tin b v c gng li ko nhng ngi
khc lm theo h.
Khi tin hnh truyn b mt t tng, mt hnh vi sc khe mi cn ch pht hin v
phn loi i tng trong cng ng tc ng. Tm ra nhm nhng ngi lnh o d
22

lun c ngha to ln trong gio dc sc khe v h l ht nhn s i mi. Chng ta

thng thy h l nhng ngi c vai tr ch cht trong cng ng v gp phn quan
trng cho s thnh cng ca chin dch gio dc mt t tng mi mt hnh vi lnh mnh.
H l nhng ngi cn tc ng trc tin v thng qua h s tc ng n cc i tng
khc trong cng ng.
Nh vy ta thy r:
- Thay i hnh vi sc khe l mt qu trnh rt phc tp, i hi nhiu n lc ca chnh
bn thn i tng v s gip tn tnh ca nhn vin truyn thng gio dc sc khe
cng nh ca nhng ngi khc trong cng ng.
- Trong cc chng trnh gio dc sc khe thng thng chng ta mi ch gip i
tng chuyn bin n bc 2 (thuc v qu trnh nhn thc cm tnh) ch cha gip
h vt qua bc 3 (bc chuyn tip) v hon thnh cc bc 4 v 5 (thuc nhn thc l
tnh) nn kt qu truyn thng gio dc cn b hn ch v hiu qu cha cao.
- Mun thay i c trit mt hnh vi c nhn phi th nghim y 5 bc
nhiu ln ch khng ch mt ln l c th t kt qu mong mun ngay c, do phi
coi gio dc bn thn mi c nhn bng nhng kinh nghim ca chnh h l ieeuf quyt
nh mi kt qu bn vng.
Sc khe l mt qu trnh t gio dc bn thn mi c nhn bng nhng kinh nghim ca
chnh h l iu quyt nh mi kt qu bn vng.
- Mun xy dng nn nhng con ngi p ng nhng yu cu pht trin mt x hi mi
th phi ch trng ti gio dc sc khe hc ng. Gio dc sm ngay t tui mu
gio nhm hnh thnh nhn cch tt vi nhng hnh vi lnh mnh tr th. Chng trnh
gio dc sc khe hc ng c vai tr ht sc quan trng v em li hiu qu cao v tui
hc sinh rt nhy c trong hnh thnh cc hnh vi sc khe lnh mnh ng thi qua gio
dc hc sinh s c nh hng n gia nh cc em v cng ng ni chung.
Trong gio dc sc khe chng ta phi ch tun theo 5 bc thay i hnh vi:
- Trc tin l phi kch thch s ch ca i tng gio dc (i tng ch) vo mt
kin mi, thi mi hay cch lm mi khc vi ci c h c sn, gip h nhn ra ci
mi c li cho c nhn, gia nh v cng ng. Lc ny cc phng tin thng tin i
chng c tc dng.
- Tip theo cn lm cho i tng thc s quan tm n hnh vi mi bng cch cung cp
thng tin chi tit hn v nguyn nhn, hu qu, li ch ca vn , cc gii php la chn
gii quyt vn , t h s c mong mun gii quyt vn cu mnh. Giai on ny
s dng cc phng tin thng tin i chng c tc dng tt.
- Khuyn khch i tng lm th theo ci mi bng gii php la chn thch hp nht.
Giai on ny cn trc tip tho lun v hng dn c th cho i tng. Cc phng tin
thng tin i chng lc ny s dng c tc dng t. Vai tr ca nhng ngi lnh o cng
23

ng, hng dn nhng ngi thn v nhng ngi tri qua cch lm mi rt quan
trng, v lc ny i tng cn nhng li khuyn bo v kinh nghim ca ngi di trc
v ngi ng cm khi gp cc tr ngi kh khn tm thi.
- Gip tng t nh gi kt qu lm th theo cc mc tiu ra h thy r
c li ch ca vic lm mi, hnh vi sc khe mi. Lm th v t nh gi l hai bc
rt quan trng cn c s gip cu cc cn b y t, cn b gio dc sc khe nhng
ngi c uy tn c trch nhim trong cng ng.
H tr i tng duy tr hnh vi sc khe mi mt khi h chp nhn v nht l khi

h t chi cha thy c li ch hoc tht bi trong ln lm th u tin. Vic gip v

tinh thn, v tm l l cn thit trong mt thi gian di cho hnh vi mi hoc s thay
i hnh vi sc khe c duy tr tr thnh thi quen.
Tm li, ty theo tng l do ng sau cc hnh vi hay cc nguyn nhn dn n hnh vi
m chng ta c cc chin lc hot ng v cc phng php gio dc sc khe phi hp
h tr qu trnh thay i hnh vi nh bng di y.
Vn

Hot ng cn Cc phng php gio dc sc khe c th

thit
dng phi hp

Thiu hiu bit

Cung

cp Ni chuyn sc khe, t vn, pht thanh, bo

thng tin

ch, trnh din, p phch...

Thiu k nng

Hun luyn

Trnh din, hng dn thc hnh, tr chi

gio dc...

Thiu nim tin

H tr

T vn, tho lun nhm, cu lc b, ng vai,

tham quan...

Thiu
lc

ngun Pht trin

ngun lc

cc Kho st cng ng, hp bn tp th, lin kt

cc ngun lc trong v ngoi...

Mu thun vi Gii thch r ng vai, k chuyn, tr chi gio dc, t

cc chun mc cc chun mc vn...

Bng: Phi hp cc phng php gio dc sc khe gip cho qu trnh thay i hnh vi
Nh vy nhng iu kin cn thit thay i hnh vi sc khe l:
1. i tng phi nhn ra rng h c vn sc khe.
2.
3.
4.

i tng phi mong mun gii quyt vn sc khe ca h.

i tng phi hiu r cc hnh vi lnh mnh no gii quyt vn sc khe d.
Hn vi lnh mnh phi c kh nng thc hin v c cng ng chp nhn.

5.

i tng phi th nghim hnh vi lnh mnh.

24

6.

i tng phi nh gi c hiu qu ca vic thc hin hnh vi lnh mnh.

7. i tng chp nhn thc hin hnh vi lnh mnh .

Phi c s h tr gip i tng duy tr hnh vi lnh mnh (h tr ca cn b y t, ca
nhng ngi lnh o cng ng....v ca cng ng).

25

CC NGUYN TC TRONG GIO DC SC KHO

Mc tiu hc tp
1.
Trnh by cc nguyn tc c bn trong ch o hot ng gio dc sc
kho.
2. Vn dng cc nguyn tc gio dc sc kho vo trong cng tc gio dc sc kho
ca mnh
1. Khi nim nguyn tc gio dc sc kho
Nguyn tc gio dc sc khe l nhng nhn t ch o mi hot ng gio dc sc khe,
ch o vic la chn ni dung, phng php, hnh thc, phng tin v cch thc t
chc gio dc sc khe sao cho ph hp vi mc ch v nhim v gio dc sc khe,
chng c ng dng trong cc khu ca qu trnh gio dc sc khe.
Xut pht t mc ch, bn cht gio dc sc khe, cn c vo thnh tu y hc v cc
lnh vc khoa hc khc nh tm l, gio dc hc v.v...v thc tin, gio dc sc khe,
Vit Nam c tin hnh theo cc nguyn tc sau:
- Nguyn tc tnh khoa hc;
- Nguyn tc tnh i chng;
- Nguyn tc tnh trc quan;
- Nguyn tc tnh thc tin;
- Nguyn tc lng ghp;
- Mt s nguyn tc khc.
2. Nguyn tc tnh khoa hc
Bn thn gio dc sc khe l mt khoa hc, c coi l khoa hc hnh vi ng dng kt
hp vi tm l gio dc, sc khe cng ng, do gio dc sc khe vn dng mt lot
nhng kin thc khoa hc rt rng ln khc nhau.
Gio dc sc khe c tnh khoa hc v n da trn c s khoa hc sau
Nhng c s khoa hc hnh vi
Khoa hc hnh vi nghin cu nhng cch ng x ca con ngi v v sao con ngi li
ng x nh vy. Hnh vi l mt phc hp nhng hnh ng chu nh hng ca nhiu
yu t: mi trng x hi, vn ha, kinh t, di truyn,...Hnh vi ngi rt kh c th phn
loi c. Tuy nhin, c th xc thc mi hnh vi bao gm 4 thnh phn ch yu: Kin
thc - thi - nim tin v thc hnh. Hnh vi sc khe th hin :
+ Nhn thc ca con ngi v tnh trng sc khe v bnh tt ca bn thn v ca cng
ng, cc dch v y t c th s dng c cc bin php t bo v sc khe ca bn thn
v ca cng ng, cc yu t nguy c nh hng n sc khe,...
+ Thi i vi cc vn sc khe, cc thi quen, li sng phong tc tp qun, k c
26

nim tin c li v c hi vi sc khe.

+ Nhng cch thc hnh, cc bin php t bo v v nng cao sc khe ca bn thn
v ca cng ng, phng chng c cc bnh tt v cc yu t nguy c cho sc khe.
Nhng c s tm l hc gio dc
i tng ca gio dc sc khe phn nhiu l ngi ln. Ngi ln c nhng iu kin
tm l cho vic hc tp t kt qu tt.
+ Thoi mi v tinh thn, th cht v x hi, trnh c cc yu t tc ng nh hng
bt li t bn ngoi v bn trong cn tr vic tip thu v thay i.
+ Nhn r mc ch ca vic hc tp, t nh hng ng n mi hot ng dn n
s thay i.
+ c tch cc ha cao ch ng tham gia vo mi hot ng tp th thay i
hnh vi sc khe cu bn thn v cng ng, y thc t gic v ng c hc tp gi
vai tr quyt nh.
+ c i x c bit ha trong khi hc tp cho ph hp vi trnh , nhp v phong
cch ring ca mi ngi.
+ Kinh nghim ca mi ngi phi c khai thc, vn dng ng gp vo li ch
chung ca tp th v cng ng.
+ c thc hnh nhng iu hc nhm gii quyt cc yu cu v cc vn sc
khe bn thn v cng ng.
+ c bit v kt qu hc tp v thc hnh ca mnh, thng qua vic nh gi v t
nh gi khng ngng t hon thin v duy tr s thay i t c.
+ T chu trch nhim, t kim sot v t iu chnh mi hot ng ca bn thn trong
hc tp cng nh trong thc hnh.
Nhng c s tm l hc x hi
Gio dc s ng i hi phi bit cch tc ng tinh thn ca nhiu ngi v bit s
dng nhng tc ng tch cc ca tp th v x hi i vi thc ca tng c nhn. i
vi mi tp th cn c bit ch ti:

27

+ Vic gio dc h thng nhu cu ng c hnh ng. H thng nhu cu ca con ngi
c th c chia ra t thp n cao nh sau:

Nhu cu t
khng nh
Nhu cu c tn
trng

Nhu cu XH (yu mn, ph

thuc)

Nhu cu v an ton

Nhu cu sinh vt, sinh tn

Theo (Maslow)
Nhng c s tm l hc nhn thc
C th tm tt bng cng thc ni ting ca V.I. Lnin trong l thuyt phn nh: T trc
quan sinh ng n t duy tru tng, ri t t duy tru tng n thc tin,
l con ng bin chng ca s nhn thc chn l, ca s nhn thc hin thc khch
quan1.
Nh vy, qu trnh nhn thc ca con ngi ta c th chia lm 2 giai on: nhn thc
cm tnh bng cc gic quan v nhn thc l tnh bng cc thao tc t duy (nh so snh,
tru tng ha, khi qut ha, phn tch, tng hp...).
Gio dc sc khe khng nhng ch gip cho i tng nhn thc bng cm quan m
quan trng hn c l gip cho h chuyn c sang nhn thc l tnh, nht l t nhn
28

thc, v cui cng l phi vn dng c vo thc t gii quyt cc vn sc khe ca

bn thn v ca cng ng m h ang chung sng, nhm thay i hnh vi sc khe v
li sng, bin thnh thi quen c li cho sc khe. Nh vy qu trnh thay i hnh vi
sc khe l qu trnh nhn thc t thp n cao. Qu trnh nhn thc i hi:
- Phi c s ch : Cn nhn thc mt thng tin th ngi ta phi ch ti thng tin ,
ni mt cch khc khng phi bt c thng tin g n vi cc gic quan u c nhn
thc. Nh vy trong vic tip nhn thng tin con ngi bao gi cng c s la chn. S
la chn ny ph thuc vo s hp dn, phc tp ca thng tin v ph thuc vo ng
c, nhu cu cu mi ngi.
- Phi c s sp xp: S sp xp thng tin thng tun theo cc c tnh.
+ ng nht: ghp nhng ci ging nhau thnh nhm.
+ Theo v tr trong khng gian: ghp nhng ci gn nhau thnh nhm.
+ Theo v tr v thi gian: gn vi nhng s vic hoc s kin gn nhau v thi gian.
+ Theo quan h ring chung: gn ci c trng ton th cho mt b phn bt k no v
ngc li.
+ Theo tnh ghp ha: ghp nhng phn khng y thnh mt dng quen thuc hoc
c ngha no .
Tt c nhng iu ny i hi ngi tin hnh cng tc gio dc sc khe phi trnh to
ra nhng thng tin khng y , qu phc tp v khng r rng. Nu khng c s sp
xp i tng gio dc sc khe s cm nhn theo cch ring ca mnh, nhiu khi s dn
n hiu sai lc hoc khng cn nh n thng tin na.
- Tnh hin thc: Nhn thc l mt qu trnh mang tnh ring bit ca mi ngi, n
ph thuc vo c im c nhn, trnh hc vn, kinh nghim sng, gii tnh v.v...ca
ngi tip nhn. y l c im c bit quan trng i vi ngi lm gio dc sc
khe. Nu chng ta mun i tng tip nhn thng tin lm thay i hnh vi sc khe
ca h th chng ta phi t a v mnh vo i tng v d kin c h tip nhn n
nh th no. Nu s tip nhn y khc vi d kin ca chng ta th h s gi nhn thc
y cho n khi chng ta hoc mi ngi no khc thay i c nhn thc y.
L thuyt ph bin s i mi
Nhng thay i hnh vi sc khe ca con ngi c coi l s i mi. Gio dc sc
khe bao gm nhng hot ng truyn thng nhm t c s i mi . L thuyt
ph bin s i mi c nghin cu bi Everer v M.Rogers. Ph bin s i mi l
mt qu trnh ph bin mt s i mi thng qua cc knh truyn thng trong mt thi
gian nht nh ti cc thnh vin ca mt h thng x hi.
Nhng loi ngi chp nhn s i mi rt khc nhau theo trnh t: nhng ngi khi
xng nhng ngi sm chp nhn nhng ngi trong nhm a s sm nhng
ngi trong nhm a s mun nhng ngi lc hu, bo th.
29

Nhng giai on cu s chp nhn s i mi mt c nhn hay mt tp th: Nhn ra s

i mi Hnh thnh mt thi tch cc i vi s i mi Quyt nh th nghim
s i mi Th nghim s i mi Khng nh mt hnh vi mi v thc hin (hoc
b d vic thc hin hnh vi i mi ).
Nguyn tc tnh khoa hc c th hin trong vic xc nh ni dung gio dc sc
khe mt cch khoa hc trn c s iu tra nghin cu ton din v x hi hc, tm l
hc, dch t hc, kinh t - chnh tr ca mi cng ng v mi ngi trong cng ng
pht hin nhng vn gio dc sc khe. Nhng ni dung gio dc sc khe cng phi
thc s khoa hc, c chng minh bng khoa hc v thc tin. Trong khi tin hnh
gio dc sc khe khng c a nhng ni dung m cc nh khoa hc cn bn ci,
cha r rng, cha c kim nghim trong thc tin. Trong khi tin hnh gio dc sc
khe cn phi s dng nhng thnh qu nghin cu khoa hc mi nht, mang li hiu qu
thit thc cho mi ngi trong cng ng.
Nguyn tc tnh khoa hc c th hin trong vic la chn nhng phng php, hnh
thc, phng tin gio dc sc khe khoa hc, hin i song phi ph hp vi tng i
tng, tng cng ng, tng giai on, tng hon cnh kinh t - x hi nht nh.
Nguyn tc tnh khoa hc cn c th hin trong vic m bo tnh h thng, tnh
logic ca lp k hoch v trin khai cc hot ng gio dc sc khe thnh tng th t
n gin n phc tp (Xem trong phn lp k hoch gio dc sc khe).
3. Nguyn tc tnh i chng c th hin
- Gio dc sc khe khng nhng c tin hnh cho mi ngi v v li ch ca mi
ngi trong cng ng x hi, m cn c mi ngi tham gia thc hin. Mi ngi
va l i tng ca gio dc sc khe va l ngi tin hnh gio dc sc khe. i
tng ca gio dc sc khe rt a dng, khng th cng mt lc chng ta c th lm
thay i hnh vi sc khe ca tt c mi ngi vi mi vn sc khe. Vin nghin cu
i tng trong mt t hoc mt ni dung l vic lm ht sc quan trng cho php
chng ta t c mc tiu v hiu qu ca gio dc sc khe. Khi nghin cu i tng
gio dc sc khe chng ta cn ch ti nhng im sau:
+ i tng gio dc sc khe ca chng ta sng trong cng ng Vit Nam, phn ng
l nng thn. Nhng gi tr o c, vn ha, tinh thn v nhn bn ca con ngi Vit
Nam quy nh hnh vi ca cc thnh vin trong cng ng. Trong cng ng nng thn
Vit Nam nhng t tng, tc l phong kin vn cn nh hng kh mnh m n vic
hnh thnh hnh vi sc khe lnh mnh.
+ Mi cng ng mang tnh khp kn tng i v mang bn sc c th ca a phng.
Cng l nng thn, cng chu nh hng ca t tng phong kin, song ng bng khc
vi min ni, min Nam khc vi min Bc. Nu khng tnh n nhng c im y, ta
s khng hiu ng n i tng, s khng xy dng c ni dung gio dc sc khe
30

ph hp v phng php ng n.
+ Ngy nay trong cng ng nng thn, a v x hi khng cn ng vai tr quyt nh
nh xa, nhng d sao cc v chc sc a phng vn c ting ni quyt nh. Trong
bi cnh i mi v kinh t, s phn ha nng thn din ra kh mnh m. Nhng ngi
bit lm n tr thnh lp ngi c thu nhp cao. Bn cnh , hnh thnh lp ngi ngho
mi. S tip thu ci mi i vi 2 nhm i tng ny ro rng khc nhau.
+ Yu t tn gio: Mi tn gio c chun mc o c ring, c nhng iu rn, iu
cm k ring.
+ Trnh hc vn, gio dc: Trong khi tin hnh cng tc gio dc sc khe cn ch
n vn ny: Ni dung, phng php, phng tin gio dc sc khe rt khc nhau
cho cc i tng c trnh hc vn, gio dc khc nhau.
+ Yu t dn tc, chng tc: s dng ngn ng dn tc, s dng ngi cng dn tc
chng tc tin hnh gio dc sc khe v.v...mi mang li kt qu cao.
- Mi ni dung, phng tin, phng php gio dc sc khe phi mang tnh ph cp, ph
hp vi tng loi i tng (theo tng nhm tui, trnh vn ha, a phng v.v...).
- Gio dc sc khe phi xut pht t nhu cu bo v sc khe bc thit ca cng ng
x hi v p ng c cc nhu cu . Khng nhng th gio dc sc khe cn l mt
nhu cu ca bo v sc khe trong cng ng. Ni dung tin hnh gio dc sc khe
phi trn c s ca vic chn on cng ng. Nhng ni dung mang tnh cht c
trng cho c th gii, mt quc gia, mt tnh, mt huyn, mt x v mt thn bn trong
tng giai on nht nh.
- p ng c cc nhu cu v bo v sc khe i hi phi ng vin c mi
tng lp nhn dn, mi thnh phn x hi, mi la tui cng tham gia thc hin cng tc
gio dc sc khe.
- Cng tc gio dc sc khe l cng tc lu di, i hi phi pht ng thnh nhng
phong tro qun chng rng khp, lin tc, tr thnh nhng phong tro qun chng rng
khp, lin tc, tr thnh loi hnh hot ng x hi rng ln v khng ngng pht trin.
- S dng mnh tng hp ca b my Nh nc, cc t chc x hi v ngnh y t. Cng
ging nh mt hot ng khc trong s nghip chm lo, bo v v s dng cc ngun lc
mt cch c hiu qu nht t c mc tiu ca mnh. Ngun lc y l ngun
lc tng hp ca mi t chc khc nhau trong ton x hi.
4. Nguyn tc tnh trc quan
- Mi yu t tc ng n con ngi trc ht trc tip vo cc gic quan nh tai, mt,
mi v.v... gy c n tng su sc cho mi ngi, ni dung gio dc sc khe phi
c minh ha ht sc c th bng nhng hnh tng sinh ng.
- S dng phng tin trc quan phi nhm to thun li cho i tng suy ngh v
hnh ng t c nhng mc tiu nh (trnh lm dng).
31

- Bn thn ngi cn b y t v c s y t vi ton b nhng hot ng ca mnh phi l

nhng mu hnh trc quan sinh ng c tc dng gio dc mnh m nht i vi nhn
dn.
5. Nguyn tc tnh thc tin
- Mi l lun khoa hc v gio dc sc khe u phi gp phn tch cc gii quyt c
cc vn sc khe mt cch thit thc, mang li hiu qu mt cch c th th mi c
sc thuyt phc cao.
- Chnh nhn dn phi thc s bt tay vo lm nhng cng vic nhm bin i hin thc
cht lng cuc sng, trong c sc khe ca h.
- Ly thc tin ca cc kt qu hnh ng gio dc, nh gi v ci tin ton b
h thng gio dc sc khe.
6. Nguyn tc lng ghp
Lng ghp khng nhng l nguyn tc quan trng c p dng trong gio dc sc khe
m cn l phng php cng tc trong lnh vc chm sc v bo v cho nhn dn ni
chung v ca ngnh y t ni ring.
Lng ghp trong gio dc sc khe l s phi hp cc mt hnh ng trong qu trnh
gio dc sc khe, phi hp mt s hot ng ca cc chng trnh gio dc sc khe c
tnh cht ging nhau hoc c lin quan mt thit vi nhau nhm to iu kin h tr v
tng cng ln nhau t hiu qu chung tt hn. Lng ghp trong gio dc sc khe
cn l phi hp cc hot ng ca gio dc sc khe vi cc lnh vc hot ng khc ca
ngnh y t v cc ngnh khc, cc gii v cc on th nhn dn thnh mt qu trnh
chung nhm to c nhng hnh vi sc khe lnh mnh, t b c hnh vi sc khe
lc hu, c hi cho sc khe ca mi ngi.
Lng ghp trong gio dc sc khe l nhm pht huy mi ngun lc sn c t c
hiu qu cao hn trong qu trnh gio dc sc khe, trnh c nhng trng lp khng
cn thit hoc b st cng vic, tit kim ngun lc, trnh lng ph v nng cao cht
lng cng tc gio dc sc khe.
Lng ghp gio dc sc khe trong ngnh y t c th c tin hnh trong:
- Cc hot ng chuyn mn: phng bnh, cha bnh v.v...
- Hot ng ca cc c s y t t Trung ng n a phng.
- Hot ng ca cc c quan o to cn b, nhn vin y t.
- Hot ng ca tng cn b, nhn vin y t.
Lng ghp gio dc sc khe trong ngnh gio dc: chng trnh gio dc ph thng,
trong cc trng trung hc, cao ng, i hc khng phi ngnh y.
Lng ghp gio dc sc khe trong hot ng ca cc c quan thng tin i chng. Lng
ghp gio dc sc khe trong hot ng ca qun chng nhn dn hng ngy ti cc cng
32

ng khc nhau.
Lng ghp gio dc sc khe trong hot ng ca cc ngnh v kinh t - x hi khc.
Lng ghp ngay trong bn thn gio dc sc khe:
- Phi hp cc ngun lc, s dng cc ngun lc, s dng phi hp cc phng tin,
hnh thc v.v...mt cch c hiu qu nht.
Trong khi tin hnh lng ghp phi m bo c cc nguyn tc v gio dc sc khe
trnh by trn.
7. Cc nguyn tc khc
Nguyn tc tnh va sc v vng chc.
- Ni dung v phng php gio dc sc khe phi thch hp vi c im tm sinh l
ca tng loi i tng sao cho h c th tip thu c.
- Phi lp i lp li nhiu ln di nhiu hnh thc v bng nhiu bin php khc nhau
cng c nhn thc v thay i dn thi , hnh ng tr thnh nhng thi quen, np
sng mi hng ngy ca i tng, trnh rp khun v nng vi.
Nguyn tc i x c bit v bo m tnh tp th
- Phi tm cch tip cn v tc ng khc nhau i vi tng c nhn v tng nhm, tng
tp th khc nhau.
- Phi bit tn dng vai tr v uy tn ca c nhn i vi tp th, ng thi phi bit da
vo cng lun tin b gio dc nhng c nhn chm tin.
Nguyn tc pht huy cao tnh tch cc, t gic v ch ng, sng to ca qun
chng: bin qu trnh gio dc sc khe thnh qu trnh t gio dc sc khe nhm
khng ngng nng cao cht lng cuc sng ca chnh mnh bng nhng hnh vi sc
khe v li sng lnh mnh.

33

NI DUNG GIO DC SC KHE

Mc tiu bi hc
1. Lit k c 6 vn cn tin hnh gio dc sc kho hin nay
2. Trnh by c nhng ni dung c bn ca tng vn cn gio dc sc kho.
Ni dung
1. M u
Nh chng ta bit T chc y t th gii nh ngha: Sc khe l mt trng thi thoi
mi ton din v th cht tm thn v x hi ch khng ch bao gm tnh trng khng c
bnh hay thng tt. Nh vy sc khe c 3 mt:
- Sc khe th cht.
- Sc khe tm thn.
- Sc khe x hi.
C rt nhiu cc yu t c th tc ng n sc khe. Gio dc sc khe nhm gip mi
ngi bit loi tr hoc hn ch cc yu t tc hi n sc khe v to nn cc yu t
nhm bo v v tng cng sc khe. Nh vy ni dung ca gio dc sc khe rt rng,
n bao gm tt c cc vn lin quan n sc khe th cht, sc khe tinh thn v sc
khe x hi. Gio dc sc khe khng ch bao gm gio dc v phng bnh, pht hin
bnh, iu tr bnh, phc hi sc khe m cn nhm nng cao sc khe. Gio dc sc
khe khng phi ch cho cc c nhn m cho c tp th cng ng, cho c ngi m v
ngi khe.
Tuy vy mi ni mi lc chng ta phi chn nhng ni dung gio dc sc khe cho ph
hp. Di y l mt s ni dung u tin cn tp trung gio dc.
2. Ni dung gio dc sc khe
Gio dc bo v sc khe b m tr em
B m tr em l hai i tng kh ng trong x hi (chim khong 60-70% dn s), nu
nh sc khe b m tr em c bo v v tng cng th cng c ngha l sc khe ca
ton x hi c tng cng.
Gio dc bo v sc khe b m tr em cng bao gm rt nhiu ni dung, di y l
nhng ni dung c bn cn tp trung gio dc:
- Theo di thng xuyn s pht trin tr em:
Dng biu theo di tnh hnh sc khe tr em m quan trng nht l theo di cn nng
tr em. Cn nng phn nh kh tt tnh trng dinh dng v sc khe tr em nht l khi
c theo di lin tc hng thng, hng qu hng nm. Cn b y t v cn b gio dc
sc khe cn hng dn cho cc b m theo di thng xuyn cn nng, ghi ng cn
nng tr em vo biu tng trng v bit th no l tr pht trin bnh thng, khi no
34

tr tt cn pht trin khng bnh thng

c bin php x l kp thi.
- Gio dc b nc kp thi bng ng ung cho tr khi b tiu chy.
Tiu chy l bnh ph bin tr em, v thng t l t vong cao. Nh c bin php dng
Oresol v nc cho, mui ng v.v...t l t vong do tiu chy gim r rt. Hng
dn cc b m pha v s dng Oresol v cc dung dch thay th khi tr b tiu chy l mt
ni dung gio dc quan trng. ng thi gio dc cc b m bit pht hin v x tr ng
khi tr b tiu chy, chng lm dng thuc khi b tiu chy.
- Gio dc nui con bng sa m v m bo cho tr n v s lng v cht lng.
Sa m l thc n tt nht cho tr em, sa m bo m s pht trin bnh thng cho tr.
Cn gio dc cc b m bo v ngun sa m, cch nui tr bng sa m, c th:
+ Cho tr b ngay sau khi , cng sm cng tt.
+ Khng nht thit phi cho tr b theo gi gic m cho tr b theo nhu cu.
+ Trong bn thng u ch cn cho tr b sa m l .
+ Phng chng kh mt v m la do thiu vitamin A.
+ Chng trnh phng thp tim.
+ Phng chng st rt ( vng c st rt lu hnh), st xut huyt, phng vim no, vim
gan v.v...
- Gio dc cc kin thc bo v sc khe b m : Gm cc ni dung chnh sau y:
* Gio dc cc kin thc chm sc b m trc :
+ ng k thai sm (phn u t 100% cc b m c thai).
+ Khm thai nh k: ti thiu 3 ln trong thi k mang thai v tim phng un vn.
+ Pht hin sm cc yu t nguy c, bo v thai nhi.
+ Gio dc v sinh dinh dng trong thi k thai nghn.
* Gio dc cc kin thc chm sc b m sau khi :
+ Cho con b sm, ra u v trc v sau khi con b.
+ M n cht, ng 8 gi/ngy, vn ng sm.
+ Theo di sn dch.
+ Hng dn chm sc tng sinh mn.
+ Hng dn theo di sc khe v ghi chp phiu theo di sc khe b m ti nh.
* Gio dc v dn s k hoch ha gia nh:
+ Tm quan trng ca sinh c k hoch.
+ Hiu bit v cc bin php v cc dch v k hoch ha gia nh.
+ La chn v thc hin mi cp v chng ch c 1-2 con.
Gio dc bo v sc khe b m tr em l ni dung gio dc rt quan trng v phong
ph. Ni dung gio dc c th tm tt vo cc chng trnh: GOBIFFF.
G: Theo di s pht trin ca tr bng ghi biu tng. O: B nc v in gii bng
35

ng ung.
B: Nui tr bng sa m.
I: Thc hin chng trnh tim chng m rng.
F: Cung cp thc phm b sung cho tr em v b m khi c thai v nui con nh. F: Thc
hin k hoch ha gia nh.
F: Gio dc nhm tng kh nng hiu bit chung ca ph n.
Gio dc dinh dng
Trong gio dc bo v sc khe b m tr em c ni dung quan trng l gio dc v dinh
dng. Dinh dng l nhu cu thit yu, vn ca i sng hng ngy, lin quan n tt
c mi ngi. Mc d loi ngi t c nhng thnh tu v i trong mi lnh vc
nhng cho n nay nn i v hu qu ca n vn cn l mt th thch ln i vi nhiu
nc trn th gii. nc ta tnh hnh ba n thiu v s lng v mt cn i v cht
lng nh hng ln n sc khe v sc lao ng ca nhn dn. Suy dinh dng tr
em di nm tui nc ta vn cn mc cao t 30% n 40% ty theo cc a phng.
Ph n c thai thiu mu dn n tnh trng suy dinh dng tr em, tr sinh ra c cn
nng di 2500 gram cng cn ph bin nht l vng su, min ni v mt s vng
nng thn. Thiu vitamin A hin nay c coi
l mt ch tiu tng hp v tnh trng ngho i v l vn c ngha sc khe cng
ng tt c cc vng trong c nc. Theo s liu iu tra ca vin dinh dng quc gia
trong nhng nm gn y, t l tr em di 5 tui b kh mt, lot gic mc e da n
m la do thiu vitamin A l 0,07% cao hn 7 ln so vi ngng bo ng ca T chc y
t th gii. Theo c tnh hng nm nc ta c khong 5000 n 7000 tr em b m la
do thiu vitamin A. min ni v mt s vng ng bng s dn b bu c do thiu It
rt cao, vng nng c ti 66% dn s b mc. cc vng t l mc bu c cao th c
ti 2% tr em b n n, c vng bnh thiu tr cn cao hn.
Nhng s liu trn cho thy mt bc tranh ng lo ngi v tnh trng sc khe v dinh
dng ca nhn dn c bit hai i tng l b m v tr em. gii quyt vn dinh
dng tt nhin phi c chnh sch v cc bin php phi hp hot ng ng b trong
khng th no thiu c hot ng gio dc v dinh dng.
Hot ng gio dc v dinh dng khng nhng khng th thiu c m
cn phi l cng vic tin phong trong chng trnh phng chng suy dinh dng cng
nh cc ni dung gio dc sc khe v dinh dng l ci nn ca sc khe. Cn c h
thng v mng li cng tc vin v dinh dng tuyn y t c s. T chc gio dc
dinh dng theo nhm, gio dc truyn ming...
Ni dung gio dc dinh dng tp trung vo cc vn sau:
+ Gio dc kin thc nui con cho cc b m
36

+ Gio dc n ung ca b m c thai, cho con b.

+ Gio dc bo v v nui con bng sa m.
+ Thc n b sung cho tr.
+ n ung ca tr khi b au m.
+ Cch phng cc bnh thng thng tr em dn n suy dinh dng.
+ To ngun thc phm b sung cho ba n: Xy dng dinh dng trong h sinh thi
VAC gia nh.
+ Tng cng v sinh an ton thc phm, v sinh n ung phng chng ng c thc
n...
+ Gio dc phng chng cc bnh c lin quan dinh dng n ung, cc bnh do tha
dinh dng hoc n ung khng hp l gy ra.
Nhng ni dung gio dc dinh dng v ni dung gio dc bo v sc khe b m tr em
gn lin vi nhau v vy cn lng ghp vi nhau v vi cc ni dung chm sc sc khe
ban u khc.
Gio dc sc khe trng hc
Gio dc sc khe trng hc l mt phn trong ton b chng trnh gio dc chung
trng. Thi gian mi hc sinh hc nh trng thng rt di. y l thi k rt quan
trng nh hng n ton b i sng ca mi ngi. Giai on hc sinh l giai on m
con ngi pht trin ton din c v th cht v nhn cch, y l thi gian rt nhy cm
vi vic tip thu nhng kin thc mi. Gio dc sc khe trng hc thng em li
hiu qu cao. N khng nhng ch c tc ng n cc em hc sinh m thng qua cc em
hc sinh n c nh hng ln n gia nh hc sinh, n cng ng x hi. Mi hc sinh
c th tr thnh mt nh gio dc sc khe t nguyn.
Mc tiu chnh ca chng trnh gio dc sc khe trng hc trc ht nhm mang
li cho mi hc sinh mc sc khe cao nht c th c bng cch:
- To nhng iu kin mi trng sng tt nht trng hc, phng chng cc bnh
hc ng.
- Bo v sc khe hc sinh phng cc bnh truyn nhim v cc bnh khc.
- Pht hin v phng chng nhng trng hp pht trin th lc, sinh l bt thng ca
hc sinh.
- Cung cp cc kin thc v pht trin thi gip cho mi hoc sinh c kh nng la
chn nhng quyt nh thng minh nht bo v v tng cng sc khe.
- To cho hc sinh nhng thi quen, li sng lnh mnh.
- Phi hp gio dc sc khe trng, gia nh v x hi tng cng sc khe cho
hc sinh.
Gio dc sc khe trng hc khng ch nhm to kh nng bo v v nng cao sc khe
cho mi hc sinh m cn to ra cho cc em hc sinh nhn thc r trch nhim bo v sc
37

khe ca nhng ngi khc. Cc ni dung gio dc sc khe trng hc lin quan n
s pht trin cc kin thc, hiu bit, thi v thc hnh ca hc sinh v cc vn sc
khe.
* Kin thc:
Cc kin thc cn trang b cho hc sinh nh sau:
+ Cung cp cho cc em nhng kin thc c bn v i cng v: gii phu, pht trin th
lc, tinh thn bnh thng, cc yu t c lin quan n pht trin sc khe, th lc v
bnh tt.
+ Cc bnh ly nhim t mi trng, cc bnh thng mc hc sinh.
+ Cc bin php v sinh phng bnh thng thng v tng cng sc khe.
+ Mt s lut l v sinh c lin quan n bo v sc khe cho cng ng...
* Thi :
To cho hc sinh nhng thi :
+ Mong mun t c mc sc khe tt nht.
+ Sn sng thc hnh cc bin php c li cho sc khe ca mnh cng nh ca gia nh
v cng ng x hi.
+ Chp nhn trch nhim quyn li v bo v sc khe cho c nhn mnh v cho nhng
ngi khc.
+ Sn sng thc hin cc lut l .
*Thc hnh:
+ Thc hnh cc bin php v sinh, cc thi quen lnh mnh cho sc khe trng hc,
nh cng nh cng ng.
+ Tham gia cc hot ng bo v mi trng, phng chng cc loi bnh tt.
+ S dng cc dch v y t cn thit bo v v tng cng sc khe...
lm tt cng tc gio dc sc khe trng hc cn ch mt s im sau:
+ a chng trnh gio dc sc khe vo chng trnh chnh kha ca cc cp hc.
Bin son chng trnh gio dc sc khe ph hp vi cc i tng hc sinh.
+ To mi trng sng lnh mnh trng hc v chnh mi trng trng hc hng
ngy tc ng n hc sinh v d nh cc mi trng phi c y bn, gh kch
thc ph hp vi hc sinh, lp hc nh sng, thng thong. Khu vc khun vin ca
trng sch, p. Trng c y cc cng trnh v sinh v hp v sinh. Thy, c gio
c vai tr rt quan trng trong gio dc sc khe, h phi l tm gng mu mc v thc
hin v sinh, bo v sc khe cho hc sinh noi theo...
+ Cc thy, c gio cn c tp hun v cc kin thc v k nng gio dc sc khe.
+ C s kt hp cht ch gia c quan y t v nh trng thc hin tt cc dch v
chm sc sc khe cho hc sinh.
38

+ Phi hp cht ch gia nh trng, gia nh, cc t chc x hi v ban ngnh c lin
quan trong cng tc gio dc sc khe cho hc sinh.
Gio dc v sinh v bo v mi trng
Bo v mi trng sng l mt vn ln c tnh ton cu ch khng ch mc quc
gia. Bo v mi trng l trch nhim ca Nh nc, ca Chnh ph, ca mi thnh vin
trong cng ng. nc ta hin nay nhng vn ht sc c bn lin quan n v sinh
v bo v mi trng l:
+ Gii quyt cc cht thi b ca ngi v sc vt.
+ Gii quyt cc cht thi b trong sn xut cng nghip v nng nghip.
+ Cung cp nc sch cho nhn dn.
+ Khng ch v tiu dit cc vt trung gian truyn bnh.
+ V sinh thc phm.
+ V sinh nh .
Nu chng ta gii quyt c nhng vn v sinh c bn trn th s gim cc bnh tt
pht sinh t mi trng, c bit l cc bnh truyn nhim dn n thay i m hnh
bnh tt nc ta v gim c t l mc bnh cng nh t vong.
Gio dc sc khe v mi trng c coi nh mt trong nhng hot ng can thip
quan trng trong chng trnh bo v mi trng c quan tm nhiu trong nhng
nm qua. Mt s nhng thc hnh v v sinh hin nay ca nhn dn ta c ngun gc t
xa xa theo cc phong tc tp qun v thi quen c. Cc thc hnh cng rt khc nhau
gia cc vng v cc cng ng. Cc thc hnh thng kh thay i nu nh khng
c nhng gii php thch hp v s n lc ca nhiu c quan, t chc v s tham gia ca
cng ng. Chn cc phng php gio dc sc khe cn phi to nhng iu kin thun
li mi ngi c th thay i cch thc hnh gi gn v bo v mi trng ph hp
vi phong tc tp qun, vn ha v iu kin ca a phng.
Gio dc v sinh lao ng phng chng tai nn v bnh ngh nghip
m bo mi trng lao ng tt, khng nh hng n sc khe ca
ngi lao ng l mt trong nhng ni dung quan trng ca bo v mi trng ni
chung. Ngy nay do s pht trin ca sn xut dn n mt s vn mi ny sinh nh
nhim mi trng, nhim khng kh, nhim nc, cc tai nn lao ng, cc bnh
ngh nghip v.v...m chng ta cn gii quyt. phng chng tai nn lao ng, tc hi
ca iu kin lao ng xu ti sc khe ngi cng nhn vn c bn l phi p dng
cc bin php khoa hc k thut hin i. Tuy nhin gio dc cc kin thc v sinh lao
ng, phng bnh ngh nghip cho ngi lao ng c th l:
+ Gio dc cng nhn thc bo v mi trng lao ng.
+ Gio dc cng nhn thc s dng cc phng tin phng h lao ng.
+ Gio dc thc phng chng cc bnh ngh nghip.
39

+ Gio dc thc s dng an ton cc cng c lao ng, phng chng cc ti nn lao
ng.
+ Gio dc cch s cu ban u cc tai nn v ng c trong lao ng sn xut.
+ Gio dc cho ngi lao ng thc ch ng bo v v tng cng sc khe cho bn
thn v cho nhng ngi xung quanh.
Trong cng tc gio dc sc khe cho ngi lao ng cn c gio dc nh hng v cc
bnh ngh nghip v tai nn lao ng m ngi lao ng d mc. Tc l da vo
tng loi ngnh ngh c th m chn cc ni dung gio dc sc khe cho ph hp vi
ngi lao ng.
Gio dc phng chng bnh tt ni chung
y l nhng kin thc phng chng bnh tt, bo v v tng cng sc khe thng
thng m mi ngi cn c. Ni dung gio dc phng chng cc bnh tt ni chung kh
rng, bao gm:
- Gio dc phng chng cc bnh ly v khng ly.
+ Cc bnh tt ph bin theo ma, thnh dch, v d nh: T l, thng hn, cm, si
v.v...
+ Cc bnh do k sinh trng gy ra: giun sn, amip, nm v.v...
+ Cc bnh x hi: st rt, lao, phong, HIV/AIDS, hoa liu...
- Gio dc phng chng cc bnh ca nc pht trin:
+ Bnh tim mch.
+ Cc bnh ung th.
+ Bnh tm thn.
+ Cc loi tai nn.
- Gio dc phng chng tai nn v bnh ngh nghip...
- Gio dc s dng ng cc loi thuc phng bnh v iu tr bnh, trnh lm dng
thuc.
Nh vy ta thy ni dung gio dc sc khe rt phong ph, bao gm nhng vn lin
quan trc tip hoc gin tip n sc khe ca nhn dn. Vic la chn cc vn gio
dc phi ty tng thi gian, a im, nhu cu v thch hp vi ngun lc hin c.

40

PHNG PHP V PHNG TIN GIO DC SC KHE

Mc tiu hc tp
1. nh gi c vai tr ca phng tin v phng php truyn thng gio dc sc
khe trong vic quyt nh kt qu thc hin
2. Nu c khi nim v phng tin gio dc sc khe
3. nh ngha v phn loi c phng php gio dc sc khe
4. La chn hp l phng tin v phng php trong cng tc gio dc sc khe
1. KHI QUT
C nhiu loi phng php v phng tin truyn thng - gio dc sc khe khc nhau.
Hin nay cng cha c s phn loi thng nht no, nhng c th tm tt chia thnh 2
loi chnh nh sau: trc tip: gia ngi vi ngi v gin tip: thng qua cc phng
tin thng tin i chng, ngy nay do s tin b ca khoa hc k thut nn cc phng
tin truyn thng i chng ngy mt hin i.
Cc phng php gio dc sc khe bao gi cng gn lin vi vic s dng cc phng
tin gio dc sc khe. Ngi gio dc sc khe phi bit la chn cc phng php v
phng tin gio dc sc khe ph hp vi nhau v vi iu kin thc t. Phng php
gio dc sc khe trc tip c th phi hp vi phng php gio dc sc khe gin tip.
Cc phng tin gio dc sc khe c th c s dng phi hp vi nhau. Nhiu
phng tin gio dc sc khe nh tranh nh, phim, pano, p phch c th cng c s
dng trong mt bui hay trong mt chin dch gio dc sc khe. Vic la chn phng
php v phng tin cn ty thuc vo ngun lc sn c, thi gian, a im, ni dung
gio dc v c bit l i tng ch.
2. PHNG TIN GIO DC SC KHE
Khi nim v phng tin gio dc sc khe
- Phng tin gio dc sc khe l cng c m ngi gio dc sc khe s dng
thc hin mt phng php gio dc sc khe v qua truyn t ni dung gio dc
sc khe ti i tng c gio dc.
- Phng tin cn c gi l ng (knh) m ngi gio dc sc khe s dng
truyn t ni dung gio dc sc khe .
Phn loi cc phng tin gio dc sc khe
Rt kh c mt cch phn loi cc phng tin gio dc sc khe hon chnh v cc
phng tin gio dc sc khe thng c s dng phi hp vi nhau trong cc chng
trnh gio dc sc khe. Tuy nhin ngi ta c th chia cc phng tin gio dc sc
khe c th chia thnh 4 loi nh sau:
41

+ Phng tin bng li:

Trong thc t li ni l mt cng c c s dng rng ri v rt c hiu qu trong gio
dc sc khe, nht l li ni trc tip vi i tng. S dng li ni c th chuyn ti cc
ni dung gio dc mt cch linh hot ph hp vi i tng. Li ni rt tin li v mang
li hiu qu cao, c th s dng mi ni, mi ch, vi mt ngi, mt gia nh, mt
nhm nh hay mt s ng ngi. Li ni c th dng trc tip hay gin tip. Li ni
thng c dng h tr , phi hp vi cc phng tin gio dc khc nh tranh nh, pa
n, p phch, m hnh v.v... Tuy nhin vic s dng li ni cn
ty thuc kh nng v khiu ni ca ngi gio dc sc khe. Nu khng bit s dng
li ni s tr thnh vic cung cp thng tin gio dc sc khe theo mt chiu, bun t,
khng gy c ch tp trung v cm hng cho ngi nghe lm i tng d qun.
Ngi ni nu khng nm chc ni dung truyn t c th dn n din t khng chnh
xc v gy hiu lm cho i tng.
+ Phng tin bng ch vit:
y l mt phng tin thng thng chuyn ti cc thng tin. C rt nhiu hnh thc
s dng ch vit nh: qua cc bi bo, sch, sch gio khoa,truyn n, tp ch, khu
hiu, biu ng, v.v... Phng tin bng ch vit c th s dng rng ri cho nhiu ngi.
Cc bi vit thng tn ti lu v vy i tng c th c tr li, h c thi gian
nghin cu, suy xt. i tng t hc v ghi nhn cc thng tin t cc ti liu bo ch,
sch v h s nh lu hn l nu nghe ngi khc ni mt chiu bun t. Phng tin
gio dc sc khe bng ch vit ch s dng c khi i tng bit c v hiu qu ca
n ph thuc vo trnh vn ha ca i tng. i khi cc bi vit cng c th din
dch sai cc ni dung cn truyn t. Cc n phm bng ch vit i hi phi c ngun
kinh ph nht nh in n v phn pht. Cc thng tin phn hi t cc phng tin ch
vit cn c thi gian v kinh ph. Phng tin bng ch vit cng nn c s dng phi
hp vi cc phng tin khc s c hiu qu cao, th d trong mt bc tranh nn c
nhng li gii thch hoc ch gii ngn gn s lm cho ngi xem bc tranh d hiu d
nh.
+ Phng tin tc ng qua th gic:
Loi phng tin ny cng ngy cng pht trin trong gio dc sc khe v n gy ra cc
n tng mnh. Cc tranh nh, pan, o phch, bng qung co, m hnh, tiu bn, trin
lm v.v... dng minh ha lm sinh ng cc ni dung gio dc, gip i tng d cm
nhn, nh lu v hnh dung cc vn mt cch d dng. Cc ni dung gio dc thng
c a ra ngn gn, n gin thng qua hnh nh, n tc ng n nhiu ngi v n
thng c s dng nhng ni cng cng. Khi s dng cc hnh nh khng nn a
nhiu ni dung vo mt hnh thc. Vic sp xp cc hnh nh cng cn theo th t hp l
42

to thun li cho t duy lgc ca i tng. cn kt hp phng tin ny vi cc phng

tin gio dc khc s em li hiu qu gio dc cao. Th nghim trc cc phng tin
thng qua ng th gic l rt cn thit, nu khng th nghim trc c th gy lng ph
kinh t m khng c hiu qu.
+ Phng tin nghe nhn:
y l loi phng tin gio dc s dng cc k thut hin i trong n thng phi
hp c ba loi phng tin trn. Phng tin ny tc ng trn c hai c quan th gic v
thnh gic v th n gy c cc n tng su sc cho i tng c gio dc v d
nh: Phim, v tuyn truyn hnh, video, kch, ma ri. Loi phng tin ny thng gy
s hng th v d li cun s ch tham gia ca nhiu ngi. S dng phng tin nghe
- nhn phi tn nhiu kinh ph thi gian cng nh phi c nhng iu kin bt buc nh:
in, phng tin nh hi trng, my chiu phim, ti vi, u video v.v... v cn nhng
ngi bit vn hnh, bo qun v s dng c phng tin.
Nh vy chng ta c th nhn thy cc phng tin s dng gio dc sc khe rt a
dng. Khng c mt loi phng tin no l c u im tuyt i cng khng c mt
loi phng tin no l hon ton khng c hiu qu. Vn quan trng nht l ngi
gio dc sc khe phi bit la chn phng tin no cho ph hp vi ni dung
gio dc, trnh ca i tng c gio dc cng nh iu kin thc t, ngun lc v
phng tin sn c ca a phng. Cch tt nht l nn la chn v s dng phi hp
cc loi phng tin trn.
Khi la chn cc phng tin cho mt bui, mt t hay mt chng trnh gio dc sc
khe c th cn t ra mt s cu hi nh sau:
- Phng tin no th thch hp vi ni dung v phng php gio dc ? (phng tin
c gip chuyn ti ng, cc ni dung gio dc khng ?).
- Phng tin c ph hp vi i tng c gio dc khng ?
- Phng tin c c cng ng chp nhn khng ? (c ph hp vi phong tc tp
qun, vn ha ca a phng khng ?).
- Phng tin c sn v c cc iu kin s dng a phng khng ?
- Cn b gio dc sc khe c k nng s dng cc phng tin khng?
- Gi thnh sn xut v s dng cc phng tin c chp nhn c khng?
Nn nh l trong mi trng hp phng tin gio dc sc khe ch l cng c ca ngi
lm gio dc sc khe, n khng th thay th c ngi lm gio dc sc khe. Hiu
qu s dng cc phng tin gio dc sc khe s hon ton ph thuc vo ngi s
dng, s dng khng ng lc, ng ch, ng i tng th cng khng c tc dng
phn gio dc cho nn cn thn trng khi quyt nh s dng cc phng tin trong gio
dc sc khe.

43

3. PHNG PHP GIO DC SC KHE

Phng php gio dc sc khe l cch thc m ngi gio dc sc khe thc hin mt
chng trnh gio dc sc khe.
C hai loi phng php gio dc sc khe l: cc phng php gio dc sc khe trc
tip v cc phng php gio dc sc khe gin tip.
Cc phng php gio dc sc khe gin tip
Gio dc sc khe gin tip l phng php gio dc m ngi gio dc khng trc tip
tip xc vi i tng gio dc, cc ni dung gio dc c chuyn ti ti i tng
thng qua cc phng tin thng tin i chng. y l phng php hin nay vn c
s dng kh rng ri trn th gii cng nh nc ta. Phng php ny c tc dng tt
khi chng ta cung cp, truyn b cc kin thc thng thng v bo v v tng cng sc
khe cho qung i qun chng nhn dn mt cch c h thng. Tuy nhin phng php
gin tip thng qua cc phng tin
thng tin i chng
thng t tin, i hi c k thut cao vn hnh s dng cc phng tin. Phi xy
dng k hoch kh cht ch, kt hp vi cc ban ngnh c lin quan. Phng php gin
tip ch yu l qu trnh pht thng tin mt chiu, do n thng c tc dng vi bc
1 v 2 trong qu trnh thay i hnh vi.
Cc phng tin thng tin i chng thng c s dng trong phng php gio dc
sc khe gin tip l:
i pht thanh
i pht thanh trung ng v i pht thanh cc cp a phng thng tham gia vo
cc chng trnh gio dc sc khe. Cc thng ip gio dc sc khe c th c
truyn i qua i pht thanh di rt nhiu hnh thc. Cc bi vit, cc bi ni chuyn
chuyn , cc cuc phng vn tr li v cc vn sc khe c th c truyn i qua
i pht thanh mt cch thng xuyn theo cc chng trnh: Thi gian cc chuyn
gio dc sc khe c th di hoc ngn ty theo ni dung c chun b v k hoch
nh ra. Cc hnh thc gio dc thng qua cc v kch cc bi ht, bi
th, k chuyn, qung co v.v... cng c th c truyn i qua i pht thanh. i khi
cc thnh gi ca i khng nhn ra l chnh h tip nhn cc thng tin gio dc hay
nhng gi pht gii tr, nhng thc t h tip nhn, ghi nh v thch th cc thng tin
mt cch t nhin di cc hnh thc truyn thng tin c bit nh ht, nhc, kch v.v...
i tng c gio dc qua i pht thanh trung ng l qung i nhn dn trong ton
quc. Vic s dng i pht thanh a phng vo gio dc sc khe thng ph hp
hn v c th dng ngn ng a phng, ni dung cc bi vit, cc tiu phm, cc cu
chuyn, cc bi ht... c chun b ph hp vi vn ha, phong tc tp qun a
phng s hp dn vi ngi dn a phng. C th dng cc th d, cc kin tho
44

lun ca a phng minh ha cho cc ni dung gio dc . Vic chn thi gian pht
cc chng trnh gio dc sc khe qua i a phng cng thch hp hn v chng ta
c th bit c vo thi im no th c nhiu ngi nghe nht. Cc chng trnh gio
dc nn lng vo vic cung cp cc thng tin cn thit, cc thng bo lin quan n ngi
dn a phng s c h quan tm ch .
i pht thanh l mt thng tin i chng ht sc quan trng thc hin vic truyn t
cc kin thc bo v v tng cng sc khe thng thng nht. Tuy nhin cng cn lu
c mt s thng tin qung co trn i v mt s vn c th no , v cha c
kim duyt cht ch nn c th ng, cng c th ch dng mt phn, thm ch c th
khng ng hoc cha c s xc nh, nhng v mc ch thng mi nn chng
vn c truyn i. Nu cc qung co ny c hi cho sc khe l gip mi ngi nhn
ra iu sai v phi cn thn khi nhn nhng thng tin nh vy.
3.1.2 V tuyn truyn hnh
V tuyn truyn hnh l mt phng tin thng tin i chng ngy cng c pht trin
khng ch thnh th m cn c nng thn, c i ca trung ng cng nh i ca cc
a phng. S rt c hiu qu nu nh cn b gio dc sc khe bit lng ghp cc
chng trnh gio dc sc khe trn v tuyn truyn hnh. Chng trnh v tuyn thng
c mi ngi ch v ngoi ngn ng li ni v ch vit cn c cc hnh nh khng
phi ch l hnh nh tnh m c bit l hnh nh ng gy c hng th v n tng su
sc cho ngi xem. Vic son tho chng trnh gio dc sc khe trn v tuyn truyn
hnh cn nhng ngi c k nng nht nh. Vic chun b cc ch phi cng phu, cn
c th nghim trc v nh vy thng tn km. Cc i tng c gio dc cn
phi c phng tin l v tuyn, in. Chng trnh gio dc sc khe pht trn v tuyn
truyn hnh cng ch yu l cung cp thng tin mt chiu, vic iu chnh b sung nh
gi hiu qu thng kh khn v chm. Nhng gio dc sc khe qua v tuyn truyn
hnh gp phn m rng hiu bit, chuyn i thi v hnh vi sc khe c hiu qu hn
so vi mt s hnh thc gio dc gin tip khc.
Video
Video l mt loi phng tin nghe nhn hin i l mt dng ca v tuyn truyn hnh,
nhng s dng video cho gio dc sc khe ch ng hn v tuyn truyn hnh. Video
c th s dng c mt nhm khn gi. S dng video trong gio dc sc khe thng
lm cho chng trnh gio dc sc khe sinh ng. Video thu ht c s ch ca i
tng, ngi lm gio dc sc khe c th ch ng s dng cc bng video trong cc
chng trnh gio dc sc khe. Tuy nhin vic lm phim video cng ging nh lm cc
chng trnh gio dc pht trn v tuyn truyn hnh l cn c thi gian, k thut v tin
sn xut cc bng ghi hnh. Cc bng hnh v gio

45

dc sc khe c th s dng c nhiu ln vi iu kin l n c bo qun tt. Mt

iu kin khng th thiu c l ni gio dc sc khe phi c my tivi, u video
v in ngi gio dc phi bit s dng n nn y l phng php kh tn km, i hi
k thut cao. Video nu dng kt hp vi cc phng php gio dc trc tip khc nh
trong bui ni chuyn sc khe, tho lun nhm s e li hiu qu gio dc cao.
Bo, tp ch
Bo ch l loi phng tin thng tin i chng kh ph bin. C nhiu loi bo c th
lng ghp cc bi vit v gio dc sc khe nh cc bo trung ng , bo a phng,
bo ban ngnh, bo sc khe. Cc bi vit tin tc v bo v tng cng sc khe c th
ng trn tt c cc loi bo ch ph hp vi tng vn sc khe. Trong gio dc sc
khe khng th no thiu s tham gia ca bo ch. Bo ch cung cp cc thng tin khoa
hc v bo v sc khe phng trnh bnh tt mt cch h thng. Bo ch c th c lu
tr lu nn i tng c thi gian tm hiu k vn sc khe m h quan tm. Bo ch
cng c th chuyn ti cc thng tin gio dc qua cc tranh nh. Cc bi vit v gio dc
sc khe c th chn lc ng cc loi bo, tp ch cho thch vi cc i tng v mi
loi bo, tp ch cng c i tng ch ring ca n. Bo ch ch thun li cho nhng
ngi bit c bit vit. Ch bi vit ng trn bo ch cn s dng ngn ng ph
thng. Cc bo a phng th cn dng ngn ng a phng ngi dn d hiu.
3.1.5 Pan, p phch
L nhng t giy ln hoc nhng tm bn v cc bc tranh v cc biu tng v li ngn
gn nhm th hin mt ni dung nht nh no , v d nguyn nhn ca mt bnh, hu
qu ca bnh, ng ly truyn chnh ca bnh v.v.... Pan, p phch thng c dng
ni cng cng nn nhiu ngi c bit. Pan, p phch cng thng gy c s ch
v suy ngh ca nhiu ngi. Khi sn xut pan, p phch cn ch mt s im sau:
- Xc nh i tng phc v.
- Xc nh ni dung tng mun din t.
- Chn hnh nh mun din t tng.
- Dng mu sc nhn mnh vn , thu ht s ch .
- Hnh nh phi d hiu, nhn vo qu l c th hiu c ni dung mun ni v vn
g.
- Ch nn trnh by mt vn trong mt tm p phch, trnh by nhiu tng s lm
ri v gy nhm ln cho mi ngi.
- Cng n gin, cng t ch cng tt ngi khng bit c cng c th hiu c.
Pan, p phch c th dng ring l hoc kt hp vi cc phng tin khc nh phi hp
trong bui gio dc trc tip , phi hp trong cc cuc trin lm, h tr bui chiu phim,
din kch v.v... Khi dng pan, p phch cn ch trnh ma gi lm nhanh hng pan,
46

p phch.
Tranh lt hay sch lt
Tranh lt (hay sch lt) l mt lot cc bc tranh, nh trnh by mt vn , mt cu
chuyn mang tnh gio dc. Tranh lt cng c th trnh by mt bi hc theo trnh t v
vn sc khe no mt cch n gin ngi c c th hiu c vn . Tranh
hay sch lt thng c dng kt hp khi gio dc sc khe trc tip . khi s dng tranh
hay sch lt cn ch cho mi ngi thy r rng hnh v v dng li ni
thng thng d hiu gii thch thm cc hnh v v cn tm tt ni dung chnh ca
tranh lt.
Mt s hnh thc khc
Mt s cc loi phng tin khc cng c s dng trong khi gio dc sc khe gin
tip nh cc t ri hay cn gi l t bm, truyn n, cc cun sch chuyn mng,
sch hi p v cc vn bnh tt sc khe... chng thng c s dng phi hp vi
cc loi phng tin khc.
Cc phng php gio dc sc khe trc tip
Trong phng php ny ngi gio dc sc khe trc tip tip xc i tng gio dc
sc khe. Ngi gio dc c th nhanh chng nhn c cc thng tin phn hi t i
tng gio dc nn tnh iu chnh cao trong phng php ny. Thc hin gio dc trc
tip thng tin c trao i hai chiu nn cc phng php trc tip lun c hiu qu tt
nht trong vic gip i tng thay i hnh vi. Cc phng php ny i hi nhn
vin gio dc sc khe phi c hun luyn tt v cc k nng truyn thng - gio dc
sc khe nht l k nng giao tip, t vn... cc phng php gio dc trc tip c tc
dng tt nht vi bc 3,4 v 5 trong qu trnh thay i hnh vi ca i tng c gio
dc sc khe.
Di y l mt s cc phng php gio dc sc khe trc tip:
3.2.1 T chc cuc ni chuyn gio dc sc khe
Khi gio dc sc khe chng ta mun mi ngi pht trin kh nng c lp, t tin v k
nng gii quyt vn ca chnh bn thn h. T chc cc cuc ni chuyn sc khe
gip cho mi ngi trc tip c nghe nhng thng tin mi nht v cc vn sc
khe lin quan ti h, ti gia nh v cng ng h, cc cuc ni chuyn sc khe c tc
dng ch yu l thay i nhn thc ca i tng v gip i tng suy ngh hng ti
vic thay i thi v hnh vi. Tuy nhin nu ch t chc ni chuyn sc khe khng
th khng m bo l i tng c thay i hnh vi hay khng m cn phi kt hp vi
nhiu bin php gio dc v s h tr khc. Thng thng khi t mt bui ni chuyn
gio dc sc khe cn phi tin hnh nhng vic lm sau y:
- Xc nh r ch ni chuyn v ch nn khu tr v mt ch nht nh.
- Xc nh i tng tham d, ngy gi, a im v thng bo trc h chun b ti
47

d nu cn c th thng bo mt vi ln cho i tng nh.

- Xc nh ni dung ct li trnh by.
- Xc nh khong thi gian trnh by.
- Xc nh trnh t trnh by.
- Chun b cc phng tin h tr thch hp vi ch v thc t a phng.
- Chn thi gian v a im thch hp.
- Khi ni chuyn cn: Phi ht sc tn trng i tng. Xy dng tt mi quan h vi
i tng trc cng nh trong khi ni chuyn. S dng li ni ngn ng a phng,
ni r rng mch lc. Khng nn ch c ni chuyn khng m cn s dng nh m hnh
v v d minh ha. Nu c iu kin th s dng video, phim v.v... Cn bao qut, quan st
i tng iu chnh. Cho php cc i tng hi v tho lun nhng vn cha r.
Gii p thc mc ca i tng mt cch y . Khng bao gi c nh kin vi i
tng gio dc.
- Kt thc bui ni chuyn cn tm tt nhng vn mu cht nht cho i tng d
nh v cm n s tham gia ca i tng to iu kin khuyn khch h tham d
nhng ln sau.
3.2.2. T chc tho lun nhm
T chc tho lun nhm rt c hiu qu trong cng tc chm sc sc khe ban u cng
nh trong gio dc sc khe. Tho lun nhm trong gio dc sc khe chnh l ng dng
nguyn l s tham gia ca cng ng trong chm sc sc khe ban u.
Tho lun gip cho i tng tp trung vo nhng suy ngh ca mnh v nhng kinh
nghim ca bn thn nu ra kin. ng thi h lng nghe nhng kin, quan im
ca nhng ngi khc n c th gip m rng v cui cng i tng s thy sng t v
cc quan im, thi , gi tr, v cc hnh vi ca h. Trong mt s trng hp, cc vn
tho lun gip cc c nhn ng u vi n v cui cng h i n thng nht cc
gii php, cc hnh ng gii quyt vn .
Tho lun nhm c th t 2 ngi tr ln nhng nhm tho lun tt nht l c t 6 n 10
ngi to c hi cho tt c cc thnh vin c th trnh by v tho lun lm sng t
nhng vn cha hiu bit v nu ra cc bin php gii quyt cc vng mc ca h
hay ca cng ng trong c h sinh sng.
Lun nh l tho lun nhm khng phi l mt bui din ging, mt bui ln lp ging
bi.
Mt s im cn thc hin khi t chc tho lun nhm:
- Xc nh ch v ni dung trng tm ca tho lun nhm.
- Xc nh mc tiu ca tho lun nhm.
- Xc nh i tng mi vo nhm tho lun. Tt nht nn mi nhng ngi cng
48

trnh vn ha, cng la tui, cng gii tnh tham d. Nu t chc tho lun nhm hn
hp trnh mi nhng ngi c kin p t, nhng ngi kh ha hp vi nhm tho
lun. Mi nhm tho lun mi khong t 6 n 10 ngi, nu nhm tho lun ng qu
s c ngi khng c thi c trnh by cc kin ca mnh. Trong tho lun nhm cn
chun b mt ngi hng dn tho lun v mt ngi s lm th k ghi chp kin
chnh ca cuc tho lun.
- Cn chun b trc cu hi trng tm nht cho ch tho lun da trn nhng thng
tin ph hp vi tnh hnh thc t. V d tho lun v mt bnh no , chng ta cn chun
b mt s cu hi cho i tng tho lun nh:
+ i tng hiu bit g v bnh ?
+ Tc hi ca bnh l g ? Bnh c l vn quan trng a phng hay khng ?
+ nguyn nhn ca bnh l g?
+ Biu hin (triu chng) ca bnh nh th no ?
+ Bnh ly truyn nh th no ?
+ Ai l nhng ngi d mc bnh, ti sao ?
+ C nhn cng ng v gia nh c th lm g phng trnh bnh c ?
+ H cn nhng h tr g phng chng bnh...
- T chc tho lun nhng ni thun li, trnh cc yu t gy phn tn trung ng
tng nh hng n cuc tho lun. Sp xp nhng ngi tham d ngi theo vng trn
d theo di, m bo bnh ng v thn mt khi tho lun.
- Khi nhng ngi tham d n u tin hy cho hi , ni chuyn thn mt thng
thng gy khng kh m p, thn tnh cho cuc tho lun. Hy gii thiu ngi
hng dn, ngi quan st v tt c nhng ngi tham d.
- Khi bt u tho lun cn gii thch v mc tiu ca bui tho lun. Cch tho lun, v
yu cu mi ngi tham gia ng gp kin chia s kinh nghim.
- Trong khi tho lun cn to c hi cho tt c mi ngi nu kin quan im. Ngi
t chc hng dn tho lun gi thi trung lp trong sut qu trnh tho lun, khng
ua ra kin c nhn. Khi cn thit ngi hng dn c th tho lun vi i tng v
tr li nhng cu hi cn thit. Vic hiu trc cc suy ngh quan im ca i tng rt
quan trng trong vic gio dc sc khe v mi ngi cn bc l ng quan im ca
mnh. Trong khi tho lun cn tng ngi pht biu kin, nhng ngi khc bit
lng nghe kin ca ngi pht biu. Cn tn trng mi kin nu ra, Khng c nh
kin vi cc kin khng ng. ng vin, khch l mi ngi thn mt cho bui tho
lun si ni thu c kt qu tt. Hy linh hot khi khuyn khch mi ngi tho lun
nhng ch khng cho tho lun sa vo nhng vn kh khn hoc trng lp.
Cn chuyn nhng cu hi tho lun trc khi cuc tho lun lng xung.
- Ngi qun st tho lun cn ghi li nhng ni dung tho lun, nhng vn thng
49

nht v cha thng nht trong khi tho lun, nhng kt lun, s ngi tham d, khng kh
trong bui tho lun, mt s kinh nghim rt ra qua bui tho lun ...
- Cui bui tho lun cn cho cc thnh vin c kin nhn xt v bui tho lun,
hi h xem c cu hi g khng, chia s cc quan im v kinh nghim vi nhng ngi
tham gia tho lun. Tm tt kt qu ca bui tho lun v cm n cc thnh vin tham
d v ng gp nhng kin b ch cho cng tc gio dc sc khe. Trnh cho mt s
thnh vin trong nhm c th khng ch cuc tho lun lm nh hng n s tham gia
kin ca cc thnh vin khc.
- Thi gian ni chuyn khng nn ko di qu m nn t chc trong vng 1 - 2 gi l
va.
Trong gio dc sc khe, chng ta quan tm n nhng cm gic, thi suy ngh, thc
hnh thc s ca i tng ch khng phi l nhng g m chng ta cho l chng ta cm
nhn thy hiu bit, thi , thc hnh ca i tng nh vy. Chnh tho lun nhm s
bc l nhng iu chng ta bit thc s v i tng. Thy r hiu bit, quan im ca
i tng v nhng vn ca h v nhng vn h mong mun quan tm gii quyt.
T chng ta gip i tng tm ra, la chn cc gii php v hot ng thch hp nht
vi s tham gia gii quyt ca chnh i tng.
Trong tho lun nhm thng c 3 khuynh hng sau:
- Th nht:
Ngi hng dn tho lun mang tnh c on lun p t cc kin ca mnh, cho
rng kin ca mnh l hon ton ng, khng cho nhng ngi tham d c c hi t do
pht biu kin v by t quan im ca mnh.
- Th hai:
Ngi hng dn rt d tt c cc thnh vin tham d t do pht biu kin nu ln c
th khng st vi ch tho lun. i khi ngi hng dn khng quan tm n kin
ca mi ngi, c nhng thnh vin khng tham gia kin cng c. Cc kin c th
khng tp trung vo ch trng tm trong cuc tho lun v cui cng khng th t
c mc tiu ca bui tho lun.
- Th ba:
L cch tho lun mang tnh dn ch. Mi ngi u bnh ng trong tho lun. Ngi
hng dn khch l, to iu kin mi thnh vin u by t kin quan im v dn
dt tho lun theo ng cc trng tm ca ch tho lun, bit ch ng s dng thi
gian trong tho lun hp l. Cui bui tho lun thng tm tt ni dung tho lun v
c th c nhng ting ni chung, nhng kin kt lun quan trng ca bui tho lun.
Trong 3 cch tho lun nhm trn, cch th 3 l cch tho lun tt nht. Nh vy trong
gio dc sc khe ngi hng dn tho lun nhm phi c kinh nghim dn dt tho
lun nhm theo cch th ba s em li kt qu tt nht.
50

3.2.3 T vn trong gio dc sc khe

T vn l mt hnh thc thng c s dng trong gio dc sc khe, c bit i vi
cc c nhn v gia nh. Trong khi t vn ngi t vn cung cp thng tin cho i tng,
ng vin i tng suy ngh v vn ca h. T gip h hiu c vn , nguyn
nhn ca vn v chn cc hnh ng ring gii quyt vn . T vn cn h tr tm
l cho i tng khi h hoang mang lo s v vn sc khe nghim trng hoc nhng
vn i tng cho l nghim trng khi h cha hiu r chng. Trong mt s trng
hp t vn cn p ng nhu cu b mt cho cc i tng b cc bnh x hi c nh kin
nh: nhim HIV/AIDS, bnh ly theo ng tnh dc v.v...
Ngi t vn thng ch ng gip cho i tng quyt nh cc vn sc khe lin
quan n i sng, to dng lng t tin, g b cc nh kin, trong mi quan h bn b,
gia nh, cng ng. T vn gip cho i tng v gia nh, cng ng c hiu bit ng
n v vn ca h, c thi thch hp v la chn cc bin php gii quyt ph hp
nht.
Nh vy ngi t vn gio dc sc khe cn a ra cc thng tin quan trng, chnh xc
i tng c th t nh gi, thy c r vn ca h v h c th t suy ngh
nhng vn m h phi ng u cui cng gip h a ra cc quyt nh ng n
c th gii quyt vn ca h mt cch tt nht. iu quan trng l ngi t vn
phi to ra c nim tin cho i tng h c c s cho s thay i hnh vi cho ph
hp. Ty theo i tng, phong tc tp qun, hon cnh c th ca tng a phng, tng
ni, tng lc, m chn phng php t vn cho thch hp. T vn l nhng bui tip xc,
tho lun chnh thc hoc khng chnh thc. Trong t vn cc bui tip xc tho lun
khng chnh thc thng a li kt qu tt.
T vn thng c vai tr quan trng trong nhng bnh c bit v d nh nhim
HIV/AIDS. Khi mt ngi c chn on l HIV (+) hoc b AIDS hay c cc triu
chng ca nhim HIV/AIDS th c hng lot vn xy ra vi h: Tnh cm cuc sng
gia nh, nh kin x hi, hnh vi c x ca nhng ngi xung quanh, vic lm, a v
v.v... nhng thay i ny dn n nhng khng hong nht l tm l ca i tng cng
nh gia nh h. Cng tc t vn phi ht sc linh hot, nng ng c th gip i
tng vt qua c nhng khng hong v ha nhp c vi cng ng. T vn gip
i tng, gia nh h v cng ng thay i nhng hnh vi nht nh no trong qu
trnh m vn ca i tng ang tn ti hoc c nhng hnh vi phi thay i v duy
tr trong sut c cuc i h. T vn gip gii quyt nhng vn sc khe ca c nhn
qua c th gip bo v sc khe cho gia nh i tng v cng ng. Hiu qu ca
cng tc t vn l i tng c t chp nhn thc hin nhng li khuyn hoc iu
c tho lun trong khi t vn.
Ngi cn b lm cng tc t vn phi c k nng giao tip tt, c kin thc tm l gio
51

dc, nhn bit nhng din bin tm l ca cc i tng c t vn. Ngi t vn phi
hiu c cc hon cnh x hi xung quanh v n c tc ng rt ln ti i tng. Phi
bit phn on cc phn ng ca i tng vi vn tho lun, c th h
hoang mang, s hi, au bun, chn nn... trong nhng trng hp ny vic h tr tinh
thn l rt quan trng gip h bnh tm bn cc bin php gii quyt cho h. Ngi t
vn cn phi bit kin tr lng nghe v gii thch cho i tng hiu vn m khng bt
p i tng phi hiu, phi lm theo ca mnh. Phi bit gi b mt cho i tng
trong nhng trng hp c th.
t vn thu c kt qu ngi t vn cn c kin thc khoa hc v ngh thut t vn.
Ngi t vn cn thc hin mt s nguyn tc sau:
- Chn thi c v a im thch hp cho t vn.
- Ngi t vn phi xy dng mi quan h tt vi i tng ngay t u v to khng
kh thn mt tin cn trong sut qu trnh t vn, qua th hin s quan tm v chm sc
gip ca ngi t vn i vi i tng c t vn.
- Xc nh r cc nhu cu ca i tng. Thng qua tm hiu nhng hiu bit ca i
tng v vn cn c t vn v vn c lin quan.
- Phi bit s ng cm vi i tng ch khng phi l s thng cm, bun b, chn
nn.
- i tng trnh by cc kin, cm ngh v nhng iu h mong i. Bit ch
lng nghe i tng qua nh mt, c ch ca ngi t vn. Thng i tng rt mong
ni v vn ca h i vi nhng ngi h tin tng.
- a ra cc thng tin cn thit ch yu nht, gip i tng t hiu bit r vn ca
h.
- Tho lun vi i tng v cc bin php gii quyt vn , trong c cc bin php
thit thc h tr i tng. Cc bin php ny c th lin quan n gia nh v cng ng
ni i tng sinh sng v lm vic.
- Gi b mt, ngi t vn lun lun tn trng nhng iu ring t ca i tng c
t
vn. Nu pht hin nhng iu b mt ca i tng cn phi gi kn.
- Thng nht v cng cam kt vi i tng v cc bc tip theo tip tc h tr i
tng.
- Trong nhiu trng hp ngi t vn phi phi hp vi gia nh, cng ng v mt s
ban ngnh, t chc phi hp cc hot ng gip cho i tng.
- Cn lin h v nm c cc hot ng ca i tng sau khi t vn.
Nh vy t vn l mt qu trnh kh phc tp gip i tng xc nh r vn , cung
cp thng tin, gip i tng chn la gii php v a ra quyt nh thch hp, h tr
52

i tng thc hin cc quyt nh la chn.

Tm li:
C hai loi phng php gio dc sc khe: Gio dc sc khe trc tip v gio dc sc
khe gin tip. Trong mi loi li c cc phng php khc nhau. thc hin gio dc
sc khe c hiu qu cao cch tt nht l phi hp c hai loi phng php mt cch
hp l, ph hp vi tnh hnh thc t cho php nhm t c cc mc tiu gio dc sc
khe nh. i vi mi hot ng gio dc sc khe c th s dng phi hp vi tng
loi i tng. Cng cn lu n c im c nhn, kh nng v s trng ca ngi
gio dc sc khe m chn phng php, phng tin v hot ng thch ng.

53

LP K HOCH GIO DC SC KHE

Mc ti u hc tp
1. cao vai tr ca k nng lp k hoch trong s quyt nh hiu qu ca TT- gio
dc sc kho
2. Trnh by c cc im ch khi lp k hoch gio dc sc kho
3. Phn tch c cc ni dung ca cc bc lp k hoch gio dc sc kho
4. Trnh by c cc ni dung qun l c trng trong truyn thng gio dc sc kho
1. Mt s im cn ch khi lp k hoch gio dc sc khe
Cng nh cc cng tc khc ca y t, lp k hoch gio dc sc khe c ngha quan
trng trong vic bo m thnh cng ca chng trnh gio dc sc khe. Lp k hoch
cng chi tit, c th cng tt. Lp k hoch l lm vic theo k hoch. K hoch cn
c xy dng da trn nhu cu chm sc sc khe thc t ca a phng ca cng
ng. K hoch lp ra phi c tnh kh thi v vy ngi lp k hoch gio dc sc khe
cn ch mt s im c bn sau y:
Xc nh r vn cn phi gio dc
Da vo kt qu thu thp, phn tch thng tin v tho lun vi cng ng xc nh cc
vn sc khe cn gio dc.
D kin tt c cc ngun lc c th trong gio dc sc khe
- Nhn lc:
Nhng ai s tham gia vo cc hot ng gio dc sc khe, v d cc cn b ca trm y
t, cn b cp trn, nhng ngi t cc t chc, c qua, ban ngnh on th khc ca a
phng v nhng ngi tnh nguyn t cng ng.
- Kinh ph:
D kin cc ngun kinh ph c th khai thc phc v cho cc chng trnh y t trong
c cng tc gio dc sc khe. V d kinh ph ca cc chng trnh gio dc sc khe
do cp trn cp theo k hoch, kinh ph do a phng cp, kinh ph t cc hot ng
dch v ca trm, kinh ph huy ng t cng ng.
- C s vt cht:
Nhng phng tin, trang b, c s vt cht no c th huy ng s dng vo cc hot
ng truyn thng gio dc sc khe.
Sp xp thi gian hp l
Mi hot ng, mi chng trnh y t u phi c thi hn thc hin. Cng nh vy khi
lp k hoch gio dc sc khe vic sp xp thi gian phi hp l, trnh trng lp vi cc
hot ng khc. Cc hot ng y t khc cng nh hot ng gio dc sc khe thng
c lin quan hoc c lng ghp vi nhau, hot ng trc lm nn to iu kin cho
54

hot ng sau thc hin. Cn ch sp xp thi gian thun li cn b gio dc sc

khe, cc ban ngnh khc v cng ng c th tham gia cc chng trnh gio dc sc
khe mt cch tch cc nht.
Kt hp chng trnh gio dc sc khe vi cc hot ng chm sc sc khe
ban u khc
Gio dc sc khe c lin quan cht ch vi cc ni dung khc ca sc khe vi cc mt
cng tc y t khc xy dng k hoch hot ng y t ca c s mt cch hi
ha, trnh trng lp v ph hp vi k hoch cp trn. Mt khc m bo tnh c th
ring ca cc chng trnh gio dc sc khe theo cc ch v ph hp vi tng a
phng tng c s.
a cc nguyn l ca chm sc sc khe ban u vo gio dc sc khe
Cn vn dng sng to, hp l mt s nguyn l c bn trong chm sc sc khe ban u
vo cc chng trnh truyn thng gio dc sc khe nh:
- Thch hp
K hoch gio dc sc khe phi thch hp vi iu kin, hon cnh a phng.
- Lng ghp:
Lng ghp l nguyn l ht sc quan trng trong chm sc sc khe ban u ni chung
v c bit l trong gio dc sc khe. Lng ghp gio dc sc khe vi cc hot ng,
cc dch v chm sc sc khe khc ca ngnh y t. Lng ghp cc hot ng gio dc
sc khe vi cc hot ng ca cc ban ngnh on th x hi khc nh ngnh gio dc,
thng tin a phng, Hi ch thp , Hi lin hp ph n, on thanh nin, cc t
chc tn gio v cc hot ng ca cng ng nh nhng l hi truyn thng ca a
phng. Huy ng s tham gia ca cng ng vo cc hot ng c th ca chng trnh
gio dc sc khe tt c cc giai on. Cng ng tham gia t khu xc nh vn ,
lp k hoch gii quyt vn , thc hin k hoch n khu nh gi kt qu. y l mt
trong cc yu t c bn quyt nh s thnh cng ca cc chng trnh gio dc sc khe
ni ring v cc chng trnh chm sc sc khe ban u v chng trnh y t ni chung.
Lng ghp cc k hoch gio dc sc khe vi cc k hoch y t - x hi ang c thc
hin ti a phng l cch lm khn kho nht v vn dng c cc ngun lc x hi
sn c. Vic thu ht cc c nhn v c cng ng vo qu trnh lp v thc hin k hoch
gio dc sc khe t n l gio dc, v h s hc c cc k nng sng to v pht
trin c lng t tin trong qu trnh , t h t nguyn t gic tham gia. Khng bao
gi p t mt k hoch lm sn bt buc cc i tng hay cng ng phi thc hin.
- Li cun cng ng tham gia
Cng ng tham gia vo tt c cc qu trnh gio dc sc khe s l nhn t quyt nh
s thnh cng ca cc chng trnh gio dc sc khe.
2. Cc bc lp k hoch TT- GDSK
55

Cng tng t nh cc bc lp k hoch trong cc chng trnh, hot ng y t, lp k

hoch trong gio dc sc khe bao gm cc sau:
Thu thp thng tin, xc nh cc vn cn giao dc sc khe
V sao phi thu thp thng tin
Chng ta cn c nhng thng tin chung v nhng thng tin c th v tnh hnh sc khe
v bnh tt ca cng ng. Thu thp thng tin l bc trc tin phi lm khi lp k
hoch giao dc sc khe. thc hin gio dc sc khe tt cn da trn s kin th ct.
V d Chng ta khng th ni l ti cm thy dinh dng l vn v c rt nhiu b m
khng bit loi thc phm no l tt cho cc con h. Cc b m hiu thiu dinh dng c
ngha l g ? Bao nhiu b m bit nui dng tr em ng ? Bao nhiu b m khng bit
nui dng con ng? Nguyn nhn ca thiu dinh dng l g ? ... Chng ta cn nhng
thng tin lm th no chng ta kim tra v nh gi tr thiu dinh dng? Nhng
thng tin tng t nh vy cn c t u ca chng trnh n kt thc chng trnh c
th da vo nh gi nhng thay i.
c c thng tin cn iu tra nghin cu trc nhm lng gi cc nhu cu ca cng
ng, ca cc i tng cn gio dc sc khe, t xc nh ra c cc vn sc
khe cn gii quyt bng cc gii php y t v bng gio dc sc khe.
Mt cu hi t ra l nhng thng tin no chng ta cn: Di y l nhng thng tin c
bn m ta cn l:
- Nhng vn sc khe quan trng nht do chnh cc c nhn, cc nhm ngi hay
cng ng nhn nhn thy.
- Nhng vn sc khe do cn b y t hoc cn b gio dc sc khe nhn thy
- S lng nhng ngi c vn sc khe .
- Nhng loi hnh vi c th dn n vn sc khe
- Nhng l do c th c ca cc loi hnh vi ny
- Nhng l do khc ca vn sc khe
c c nhng thng tin ny chng ta cn nghin cu cng ng m chng ta lm
vic mt cch kh ton din. Nhng thng tin khc chng ta cng phi bit:
- Nhng nim tin, phong tc tp qun a phng, cc gi tr c tc ng n sc khe
- Cc loi hnh vi c chp nhn ph hp vi nn vn ha a phng.
- Nhng ngi c vai tr quan trng a phng v l do v sao h li c vai tr quan
trng nh vy.
- Cc quyt nh gii quyt cc vn c a ra nh th no.
- Cc loi dch v chm sc sc khe ang c ti a phng k c cc dch v chm
sc sc khe ca Nh nc, tp th cng nh t nhn, c dch v hin i cng nh dch
v chm sc sc khe c truyn.
56

- Cc a im dch v chm sc sc khe

- Cc ngh nghip chnh ca nam v n a phng
- Trnh vn ha chung ca cng ng
- Mc sng ti a phng
- Cc hnh thc sinh hot vn ha, cu lc b, l hi truyn thng, cc t chc x hi v
cc t chc khc ti cng ng
- Tn ngng a phng
- Cch chia s kinh nghim tnh cm v quan im ca a phng ...
Khi tm hiu y nhng thng tin v cc vn trn gip chng ta tm hiu v nh
gi cc vn sc khe cng ng mt cch kh ton din.
Thu thp thng tin l bc khi u quan trng lp k hoch gio dc sc khe ph
hp vi vn ca a phng. Mt bc s khng th tin hnh iu tr bnh nhn nu
khng tm nguyn nhn ca bnh thng qua vic hi bnh, thm khm, lm cc xt
nghim cn thit. Mt gia nh khng th quyt nh xy nh nu khng c a im xy
nh v vn u t mua cc vt liu. Cng nh vy cn b lm cng tc gio dc sc khe
cng phi thu thp thng tin iu tra pht hin cc vn sc khe trc khi bt u
chng trnh gio dc gii quyt cc vn .
Cn phi bit r vn l g, tm quan trng ca n ra sao, n c nh hng nh th
no n i sng, kinh t, chnh tr, x hi. Cc thng tin cng y cng r th gip ta
cng d chn cc vn sc khe u tin cn gii quyt trc. Nu thong tin c thu
thp trc v sau khi thc hin chng trnh can thip s gip ta nh gi dc hiu qu
ca chng trnh.
Thu thp thng tin cng gip ta chn cc gii php, chin lc thch hp gii quyt
vn ph hp vi phong tc tp qun, ngun lc a phng.
Cc phng php thu thp thng tin
C 3 phng php chnh thu thp thng tin
1. Quan st
Quan st l cch thu thp thng tin rt c gi tr qua nhn v nghe trc tip. Phng php
quan st trc tip phi tin hnh cn thn v ng thi gian, a im, nu khng s cho
kt qu sai lch. Ta c th quan st cc loi thc phm c sn ca a phng ngoi
ch v c th bit c gi c ca chng. Qua quan st trc tip gip chng ta thy r
tnh trng v sinh mi trng, cc thi , hnh vi ca cng ng i vi vn sc
khe, tnh hnh v sinh c nhn, li sng, phong tc tp qun ...v.v... Ngi ta c th
chun b tc cc bng im (checklist) tin hnh quan st cc s vt, hin tng v
hot ng ca con ngi.
2. Phng vn
Phng vn l cch thu nhp thng tin qua giao tip gia ngi mun c thng tin (ngi
57

phng vn) v nhng ngi cung cp thng tin (ngi c phng vn). C th phng
vn c nhn, phng vn h gia nh, phng vn nhm hoc t chc tho lun nhm thu
thp cc thng tin. k nng phng vn rt quan trng. Ngi phng vn mun thu nhn
c cc thng tin chnh xc cn xy dng mi quan h tt vi i tng c phng
vn. Phng vn l mt phng php c gi tr thu thp thng tin kh chnh xc nhng
yu cu phi chun b b cu hi k lng. Cu hi cn chnh xc, d hiu sa i b
sung b cu hi cho hon chnh. Cn b i phng vn cn phi c tp hun trc c
c k nng phng vn v thng nht cch phng vn.
3. Thu thp thng tin qua s sch v cc ti liu bo co lu tr.
Cc thng tin c ghi chp li c th gip chng ta bit c nhiu vn ca cc c
nhn cng nh ca cng ng. Cc c s y t cng nh tt c cc ban ngnh on th
khc a phng thng u c ghi chp bo co v cc hot ng ca mnh. Bng
cch nghin cu cc ti liu ny chng ta c th pht hin ra nhng vn c lin quan
n sc khe . V d n gin chng ta c th thy t l mc mt bnh no xy ra vo
thi gian nht nh trong nm, iu ny c th gip chng ta khi lp k hoch hnh ng
phng chng bnh tt.
Mun c thng tin y , chnh xc, tt nht l phi hp c 3 loi phng php thu thp
thng tin trn, n gip chng ta c c bc tranh ton cnh v vn sc khe no
ca cng ng. V d tm hiu cc bnh lu truyn qua ng nc, s rt c li nu
thc hin phng vn ngi dn bit h ly nc t u v d tr nc nh th no.
th hai quan st cc ngun nc c ti a phng xem ngi dn c ly nc v d
tr nc ng nh h ni trong khi phng vn khng. Vic quan st ny s rt c gi
tr so snh vi kt qu phng vn. Cui cng cc s sch, bo co thng k ghi chp
ti cc c s khm cha bnh s cho chng ta bit s lng nhng ngi b bnh ly qua
ng nc.
Phn tch cc thng tin thu thp c s gip chng ta hiu r cc yu t no c lin quan
n vn sc khe, chng ta s khng c kh nng gii quyt vn nu nh chng ta
khng hiu r vn .
Chn vn sc khe u tin cn gio dc
Qua bc thu thp v phn tch thng tin chng ta nhn thy i vi c nhn, cc nhm
ngi v cng ng c th tn ti nhiu vn sc khe ch khng phi ch c mt vn
sc khe. Chng ta khng th no tin hnh gio dc v gii quyt cc vn
d sc khe cng mt lc v ngun lc bao gi cng c hn. Cc vn sc khe c mc
nh hng khc nhau v vy chng ta cn phi chn cc vn gii quyt theo th t
u tin mt cch h thng, ph hp vi tng thi im v ngun lc sn c ca a
phng.
u tin chng ta c th cm thy mt s vn ca cng ng hnh nh l quan trng
58

hn cc vn khc. Vic chn u tin khng ch da trn cm nhn v kin ch quan

ca chng ta m chn u tin phi c nhng l do logic nh nhng ngun thng tin
c thu thp. Nu chn ng vn u tin tc ng c th dn n gii quyt c
nhiu vn khc.
Khi xc nh u tin i khi cn phi dng gii php tham gia ca cng ng. Ngha l
tho lun vi cng ng chia s cc quan im chn u tin cho ng vi nhu cu
thc s ca cng ng. C th t ra mt s cu hi trong khi tho lun vi cng ng
chn vn u tin nh sau:
-

Vn no l vn nghim trng nht ?

Vn no l vn c lin quan nhiu nht n nhn dn?
Nu gii quyt vn ny th li ch ln nht ca n trong tng lai l g ?
Ngun lc hin c ph hp gii quyt vn khng ?

- Ngi dn c sn sng tham gia gii quyt vn khng ?

la chn vn sc khe u tin cn gio dc ngi ta thng da vo mt s tiu
chun cn nhc v cho im theo bng di y:
Cc tiu chun im ca cc vn sc khe
xt u tin
Vn 1 Vn 2
Vn 3

Vn 4

1. Mc ph bin
ca vn
2. Mc trm trng
ca vn
3. nh hng n
nhng ngi ngho
kh
4. c k thut
phng tin gii quyt
5. c cng ng
chp nhn
6.
Kinh ph chp
nhn c
Cng im
Bng : Chn cc vn u tin gio dc sc khe
C th cho im mi tiu chun trn t 0 n 5 im sau cng dn im. Ln lt u
tin gii quyt t vn no c im cao nht.
59

Xc nh i tng v mc tiu gio dc sc khe

Xc nh i tng
xc nh ng mc tiu gio dc sc khe ngi lp k hoch gio dc sc khe cn
hiu r i tng gio dc ca mnh l ai, gii tnh, tui tc, trnh vn ha ca h nh
th no s lng bao nhiu . ngi gio dc sc khe cng hiu r i tng c gio
dc sc khe th vic xc nh mc tiu gio dc cng st hp v m bo cho chng
trnh t cc mc tiu nu ra.
Xc nh mc tiu
Mc tiu gio dc sc khe l nhng iu chng ta mong mun t c sau mt t hay
mt chng trnh gio dc sc khe chnh l s thay i hnh vi sc khe ca cc i
tng c gio dc. Khi chn vn u tin cn gio dc ri th bao gi chng ta
cng phi xc nh cc mc tiu gio dc. Khi kt thc chng trnh gio dc sc khe
chng ta bit c chng ta c thnh cng hay khng da vo cc mc tiu nu ra t
u chng trnh. Mc tiu gio dc sc khe khc vi cc mc tiu y t. V d v mc
tiu y t
- Gim t l tr em mc si
- Tr em mc si c iu tr hi phc nhanh v khng c bin chng
- Khng c tr em cht v si.
V d v mc tiu gio dc sc khe
Chng ta bit rng hnh vi ca con ngi nh hng n sc khe ca h cho nn c
nhng hnh ng m mi ngi phi thc hin gii quyt vn ca h. Cc hnh
ng l cc mc tiu ca chng trnh gio dc sc khe. Di y l mt s mc tiu
gio dc trong chng trnh phng chng bnh si.
- Cc b m s a con i tim chng
- Cc b m bit pht hin sm con b si v nhanh chng a con n trm y t iu
tr.
- Cc b m bit phng bin chng si cho nhng a tr b si.
- Cc b m bit nui dng cc con b si chng khi bnh nhanh nht
Cc mc tiu gio dc sc khe thng bao gm: Cc mc tiu v kin thc, v thi
v v thc hnh. Nhng d l loi mc tiu no th mi mc tiu c th cng bao gm:
+ Mt i tng ch
+ Mt hnh ng hay vic lm c th m i tng phi lm
+ Mc mong mun i tng t c trong mt thi gian nht nh no . V d:
Sau bui gio dc sc khe ny cc ph n t 23 n 35 tui s c th:
(1) K ra c 3 li ch c bn ca vic s dng ng cch cc bin php trnh thai. (2).
T gic s dng mt bin php trnh thai ph hp vi tnh trng sc khe ca bn thn.
(3) Vn ng cc ph n cng la tui chp nhn vic s dng bin php trnh thai an
60

ton.
Khi xy dng cc mc tiu gio dc chng ta cng cn hng dn, khuyn khch c nhn,
nhm, cng ng tham gia h c th xy dng mc tiu cho chnh h v h c kinh
nghim ca hc xy dng mc tiu s ph hp vi nn vn ha, phong tc tp qun v
ngun lc ca a phng. Ngi lm gio dc sc khe cn hng dn xy dng cc
mc tiu c tnh kh thi cho cng ng. Ni cch khc khi xy dng mc tiu cn t
cu hi liu mc tiu ny c t c hay khng.
Vic xc nh ng n cc mc tiu gio dc sc khe l rt quan trng, v l cn c
la chn cc chin lc hot ng v phng php gio dc sc khe thch hp, cng
nh nh gi cc kt qu gio dc sc khe.
Xc nh ni dung gio dc sc khe
Ni dung gio dc sc khe l nhng thng tin cn truyn i t ngun pht tin n i
tng c gio dc sc khe. Cc ni dung gio dc sc khe phi c ngi lm gio
dc sc khe nm chc v chun b k lng. Cng mt vn sc khe nhng c th
cc i tng c gio dc khc nhau v gii tnh, v tui tc, v trnh vn ha, v
tn gio, tn ngng, iu kin kinh t x hi, mi trng v.v... V vy vic chun b ni
dung gio dc sc khe phi ph hp i tng, ph hp vi cc mc tiu ra. Son
tho cc ni dung gio dc phi th hin c nhng im ch cht v vn sc khe
cn gio dc. Cc ni dung cn c trnh by theo mt trnh t nht nh ph hp vi
qu trnh nhn thc, t duy logc. V d khi chun b ni dung gi dc v mt bnh no
ta thng chun b ni dung theo trnh t sau y:
- nh hng xu do bnh gy ra, ngha tm quan trng ca vic phng chng bnh.
- Nguyn nhn ca bnh
- ng ly truyn bnh
- Cch pht hin v x tr bnh thng thng ti nh
- Phng php phng bnh thng thng
Cc ni dung gio dc sc khe phi d hiu, trnh dng cc t chuyn mn phc tp,
gii thch qu su c ch bnh lm cho i tng kh hiu.
Xc nh ngun lc, phng tin, phng php gio dc sc khe
* Ngun lc
Thc hin chng trnh gio dc sc khe cng cn cc ngun lc nht nh bao gm
- Nhn lc
- Tin
- C s vt cht, phng tin trang thit b
Ngi lp k hoch gio dc sc khe phi d tnh c cc ngun lc c th huy ng
cho gio dc sc khe. Ngun lc c th huy ng trong cng ng v t ngoi cng
ng.
61

+ Ngun lc t trong cng ng cn c khai thc s dng gii quyt vn ca

chnh nhng c nhn, nhng nhm ngi v cng ng . C rt nhiu loi ngun lc
chng ta cn n nh: a im t chc hp, tho lun nhm, m lp o to. Mt s
c quan, t chc, c nhn c th h tr tin mua ti liu, phng tin cho gio dc sc
khe. Mt s ngi c nhng k nng c bit c th s dng vo gio dc sc khe nh
gio vin, ha s, vn ngh s v.v.... Ngun lao ng v cc phng tin, trang thit b
cho gio dc sc khe. Cn nh l ngun lc t cc thnh vin trong cng ng l quan
trng nht gii quyt vn ca chnh h.
+ Ngun lc t ngoi cng ng: cch tt nht gii quyt vn ca cng ng l s
dng ngun lc ca cng ng. Mc d vy i khi ngun lc c sn ca cng ng
khng p ng cho cc chng trnh gio dc sc khe cng nh chng trnh y t
ln v th m cn tm ngun lc h tr t ngoi cng ng. Mt s cng ty, b ngnh c
th h tr ngn sch, k thut cho cc d n cng ng. Mt s cc nh chuyn mn k
thut ngoi a phng c th n gip . Cc phng tin, ti liu cho gio dc sc
khe c th c h tr t ngoi cng ng.
Khi c cc ngun lc iu quan trng l phi lp k hoch s dng cc ngun lc mt
cch hp l v c hiu qu cao nht t c mc ch ra.
* La chn phng tin gio dc sc khe
Phng tin gio dc sc khe l khng th thiu c. Cc phng tin gio dc sc
khe thch hp s gip cho vic chuyn ti ni dung sc khe thun li. Cc hnh nh,
m hnh, tiu bn, phng tin thng tin i chng v.v.... lm cho chng trnh gio dc
sc khe sinh ng, gy cc n tng mnh cho i tng d nh, d quan tm v dn
n nhng thay i hnh vi sc khe nhanh hn. C th t to ra cc phng tin gio
dc sc khe n gin t nguyn liu a phng.
* La chn phng php gio dc sc khe
Ty theo ni dung v cc ngun lc, phng tin sn c m chng ta la chn phng
php gio dc thch hp vi i tng t c mc tiu.
Th nghim cc phng php v phng tin gio dc sc khe
Mt nguyn tc khi tin hnh gio dc sc khe l trc khi thc hin chng trnh gio
dc sc khe rng ri chng ta phi th nghim cc phng php v phng tin gio
dc sc khe chun b. Tt nht l th nghim ngay trn mt nhm i tng ch
c chn ngu nhin trnh kt qu sai lch. Vic th nghim gip chng ta iu
chnh b sung cc phng php v phng tin khng ph hp vi i tng v ni
dung. th nghim cng gip chng ta thng nht cch s dng phng php v phng
tin hp l nht.
Th nghim mang li hiu qu kinh t. V d ta sn xut ra hng lot cc tranh nh tuyn
62

truyn gio dc nhng i tng khng hiu, khng chp nhn iu dn n lng ph
v:
- Tin
- Thi gian
- Nhn lc
- Vt lc
Th nghim trc nu cn c th lm vi ln m bo chc chn l phng tin v
phng php gio dc sc khe c i tng chp nhn.
Thng thng mt s cc ti liu, phng tin cn th nghim trc nh:
- Pa n, p phch, tranh tuyn truyn
- Tranh hay sch lt
- T ri
- Sch nh
- Chng trnh truyn thanh
- Phum hay chng trnh truyn hnh
- Phim video
- ng vai kch
V d mt s cu hi n gin th nghim mt bc tranh gio dc sc khe:
- Ch c r rng v d hiu khng ? hay
- Bc tranh ny ni ln iu g ?
-

C d nhn khng ?
C n gin khng ?
C d nh khng ?
C g tha, hiu khng ?

- C gy hng th v hp dn khng ?
- iu g hc c qua bc tranh ny ?
- C ph hp vi ni dung v i tng khng ?
Sau khi th nghim chng ta i n vic tho lun v quyt nh la chn phng tin v
phng php gio dc sc khe no cho thch hp nht.
Xy dng chng trnh hot ng c th
Chng trnh hot ng c th phi nu r nhng vic cn phi lm, lm khi no, do ai
chu trch nhim chnh, ai, c quan on th no s phi hp trong cc hot ng, lm
bng phng tin v phng php no, ngun lc cn nhng g. Mi hot ng cn ghi
chi tit trn thi gian biu tin theo di khi thc hin. Cc hot ng gio dc sc
khe thng phi hp ng b vi cc hot ng dch v y t (cc hot ng ch yu) v
cc hot ng h tr nhm to thun li cho cc hot ng chnh (nh t chc cng ng
tham gia, phi hp lin ngnh, to cc ngun lc cn thit ....).
63

Di y l mt mu bng k hoch hot ng c th

Bng k hoch hot ng gio dc sc khe c th :
- Tn chng trnh gio dc sc khe
- Mc tiu: 1....................... 2.......................
........................
Thi gian
Ngi
Ngi c Ngi
Ngun Kt qu
Tn
cc
Bt u Kt thc thc hin quan phi gim st lc cn d kin
hot ng
hp
thit
1.........
2.........
3.........
..........khi lp k hoch gio dc sc khe ch ginh thi gian v kinh ph cho vic
Trong
hun luyn ngn ngy cho cc nhn vin gio dc sc khe v cc k nng cn thit. C
th lp k hoch o to nh sau:
Bng k hoch o to b tc k nng gio dc sc khe
Ngi

Mc

tiu Ni

tham d

o to

dung Ngi o Thi gian a im Ngi lc

o to

to

cn

1.........
2.........
3.........
..........
Lp
k hoch cc hot ng trong cc cng tc y t cng nh trong gio dc sc khe
cng c th cng chi tit bao nhiu th cng gip cho vic iu hnh v gim st k hoch
d dng thun li, t c th iu chnh cc hot ng ph hp hn.
Lp k hoch nh gi chng trnh gio dc sc khe
Cn xy dng cc ch tiu, ch s, t xc nh cc thng tin v ngun thng tin s thu
thp phc v cho nh gi o lng cc mc tiu ra. Ch chn cc ch s nh
gi c v s lng v cht lng.
Ngi lp k hoch gio dc sc khe cn xc nh cc phng php nh gi
thch hp s c s dng. V d nh dng phng php quan st ghi chp, dng bng
kim nh gi, dng bng cu hi phiu iu tra nh gi hay dng phng php
nh gi c s tham gia ca cng ng. Cng c th dng cc phng php thng k
n gin so snh nh gi gia hai nhm i tng mt nhm c gio dc sc
khe v mt nhm cha c gio dc sc khe. C th t chc tho lun nhm vi cng
ng l rt c li v chnh cng ng thy c thnh qu ca chng trnh trong c
s tham gia ng gp ca h v h c th t rt ra cc bi hc kinh nghim, tm ra cc
64

gii php thch hp d thc hin cc chng trnh v tham gia cc hot ng tip theo
tch cc hn.
Nu chng ta b thi gian v cng sc thc hin mt chng trnh no th chng
ta cng cn phi nh gi nghim tc bit c chnh xc cc thnh qu tu c. Vic
nh gi phi chnh xc, kp thi v khch quan. Phi o, m, thy c gi tr ca cc
hnh vi sc khe thay i. Qua nh gi chng ta thy c:
- Cc hot ng c ng theo k hoch khng ?
- Mi ngi dn c tch cc tham gia khng ?
- Cc ngun lc c c s dng s dng thch hp khng ?
- Chng trnh gp phi nhng tr ngi g ?
- V quan trng l cc mc tiu c t c khng hay ni khc i vn c c gii
quyt hay ci thin khng ?
- Cc bi hc kinh nghim rt ra l g ?
- D kin cc hot ng gio dc sc khe tip theo
Nh vy lp k hoch gio dc sc khe c nhiu bc, cc bc c lin quan mt thit
vi nhau trong mt chu trnh k hoch. Nu nh k hoch c lp ra st thc, tnh kh
thi cao th chc chn khi thc hin s em li kt qu v hiu qu nh chng ta mong
i, c ngha l chng ta t c cc mc tiu nu ra cho chng trnh gio dc sc
khe. Tt nhin khi c k hoch chi tit ri th mt trong nhng yu t quan trng nh
hng n kt qu ca chng trnh gio dc sc khe l thc hin hot ng iu hnh
v gim st h tr trong khi thc hin k hoch. iu hnh v gim st m bo k
hoch c thc hin theo ng d kin v tin ra. Tt nhin trong qu trnh
gim st, iu hnh nu thy cn thit c th iu chnh mt hoc mt s hot ng ca
k hoch cho ph hp vi thc t v mc tiu chng trnh nu ra cng nh pht hin
nhng im yu km ca ngi thc hin, tho lun bn bc vi nhng ngi thc hin
v nhng c lin quan c th gii quyt kp thi cc kh khn, tr ngi, cc im pht
sinh t xut m ngi lp k hoch ban u cha d kin c cng ging nh trong
cc hot ng y t khc, t c hiu qu cao th hot ng gim st v iu hnh
trong khi thc hin gio dc sc khe l mt hot ng khng th thiu c.
Khi lp k hoch gio dc sc khe ngi lp k hoch c th t ra v tr li mt s cu
tr li sau:
1. Ai thc hin gio dc sc khe th thch hp vi cc i tng khc nhau?
2. Gio dc sc khe tin hnh u, khi no th c li nht ?
3. Mc tiu ca gio dc sc khe l g ?
4. Chn ni dung gio dc sc khe no cho thch hp vi i tng v mc tiu ?
Dng phng php v phng tin, ti liu g cho ph hp vi i tng v ni dung ?
Cc phng tin v ti liu do ai sn xut ra?
65

Ngun ngn sch no sn xut phng tin, ti liu, hun luyn cn b.

o to cn b ra sao, chng trnh nh th no, i tng l ai, thi gian o to bao lu ?
Nhng kt qu v hiu qu g mong mun t c ca chng trnh gio dc sc khe ?
Lm th no nh gi nhng kt qu t c ?
Ngi lp k hoch gio dc sc khe cn tham kho nhng cu hi gi trn gip
qu trnh lp k hoch gio dc sc khe c tt v trnh b st nhng khu cn thit
trong qu trnh chun b cng nh c th lp k hoch gio dc sc khe c tnh kh
thi cao nht vi ngun lc c th ch ng huy ng v d kin c trong kh nng ca
mnh.
Ta c th tm cc bc lp k hoch gio dc sc khe theo s sau:
1. Xc nh cc vn cn gio dc sc khe
2. Chn vn sc khe u tin cn gio dc
3. Xc nh i tng v mc tiu gio dc sc khe
4. Xc nh ni dung gio dc
5. Xc nh ngun lc, phng tin, phng php gio dc
6. Th nghim phng tin v phng php gio dc
7. Xy dng chng trnh hot ng c th
8. Lp k hoch nh gi chng trnh gio dc sc khe
S : Cc bc lp k hoch gio dc sc khe
3. Qun l gio dc sc khe
Qun l gio dc sc khe l mt qu trnh lm cho tt c cc b phn trong qu trnh
thc hin gio dc sc khe hot ng c hiu qu, nhm t c cc mc tiu gio dc
sc khe nu ra. Qun l gio dc sc khe gm cc ni dung chnh nh sau
- Qun l cc ngun pht tin
Qun l cc ngun pht tin trong ch yu l qun l mi hot ng ca cc cn b
tuyn truyn gio dc sc khe bao gm cc cn b y t, cc cn b lm cng tc chm
sc sc khe cng ng (trong c nhng ngi tnh nguyn, nhng ngi c uy tn
trong cng ng ...) h cn phi c o to tt v cc kin thc v k nng gio dc
sc khe mt cch c h thng, y l nhn t quyt nh cho thnh cng ca cc chng
trnh gio dc sc khe.
66

- Qun l cc thng tin c pht i

Cc thng tin c pht i qua cc phng tin thng tin i chng hay trc tip gia
ngi vi ngi, nhng ni dung cc bi vit bi ni, cc tranh nh, p phch, t bm,
tranh gp ... u phi c kim tra v th nghim trc khi dng.
- Thu thp cc thng tin phn hi
Thu thp thng tin phn hi t cc nhm i tng ch kp thi x l v a ra cc
thng tin iu chnh gi cho i tng thay i hnh vi tch cc v c hiu qu cao hn.
y l nhng thng tin ht sc quan trng v cn thit i vi cn b lm cng tc gio
dc sc khe. Ngun cung cp thng tin phn hi quan trng nht l chnh t i tng
c gio dc v t cng ng.
- Qun l cc nhm i tng ch
i tng c la chn ty theo cc mc tiu y t v mc tiu gio dc sc khe, ty
theo tng thi im v tng a phng khc nhau. Chnh h l nhng ngi quyt nh
kt qu cui cng hay mc tiu ca qu trnh gio dc sc khe: H c quyt nh thay
i hnh vi sc khe ca bn thn hay khng.

67

K NNG GIO DC SC KHE

Mc tiu hc tp
1. Trnh by c khi nim truyn thng giao tip
2. Phn tch c cc yu cu lm cho truyn thng giao tip c hiu qu
3. Trnh by c cc k nng truyn thng giao tip c bn cn rn luyn
1. K NNG TRUYN THNG GIO DC SC KHE
Khi nim
Cch t nhin thng thng nht ca truyn thng vi i tng c gio dc sc khe
l ni chuyn vi h. Trong gio dc sc khe chng ta c rt nhiu cc c hi ni
chuyn vi cc i tng. C th ni chuyn vi mt ngi, mt gia nh, mt nhm ngi
hay vi nhiu ngi (nh trnh by bi trn). Truyn thng trc tip hay gin tip l cch
quan trng chia s cc hiu bit v cc yu t nh hng n sc khe t thc hin cc
ni dung gio dc sc khe. Truyn thng tt tc l em li hiu qu gio dc cao.
Nh chng ta bit gio dc sc khe gip ngi dn la chn mt cch thng minh
nht cc hnh vi sc khe c li ch nht cho h v cho cht lng cuc sng ca cng
ng h. lm c iu cn trnh by cc thng tin chnh xc di cc dng d
hiu. Cn s dng nhiu cch khc nhau trnh by v truyn t cng mt s vic v
quan im. Nh trnh by trong bi cc phng php gio dc sc khe chng ta c
hai cch truyn t cc thng ip v sc khe: Th nht l cc phng php gin
tip, trong vai tr ca ngi gio dc sc khe l chuyn i cc thng tin gio dc sc
khe qua cc phng tin nh radio, v tuyn truyn hnh. Th hai l cc phng php
trc tip gia: ngi - ngi. Mt iu m ngi lm cng tc gio dc sc khe lun
ghi nh l rt him c mt chng trnh truyn thng gio dc sc khe c hiu qu cao
no m ch dng mt hai hay thm ch ba phng php. S thnh cng ca chng trnh
gio dc sc khe ph thuc vo kh nng ca cn b y t trong vic kt hp cc phng
php gio dc khc nhau c trc tip v gin tip.
Qu trnh truyn thng gm c cc khu c bn l ngun pht thng tin qua cc knh
truyn thng tin n vi i tng nhn thng tin. Tt nhin c thng tin pht i phi
c ni cung cp ngun thng tin v x l thng tin trc, ngi nhn thng tin cng c
qu trnh x l cc thng tin nhn c. Ta c th tm tt qu trnh truyn thng theo s
n gin sau:
Ngi nhn thng
ip sc khe

Ngi gi thng ip
sc khe

68

Vai tr ca ngi truyn thng

- Truyn thng gip trang b cho nhn dn cc thng tin v cc s vic, quan im, v
thi h cn c a ra cc quyt nh v cc hnh vi sc khe.
- Truyn thng din ra khi cc thng ip v sc khe c truyn i v thu nhn.
Nhng thng ip v sc khe l nhng iu quan trng cn c cn nhc cho mi
ngi trong cng ng bit v lm. Ngun pht thng tin v sc khe c th t cc cn
b y t a phng hoc trung ng, cng c th chnh cc thnh vin trong cng ng
nhn ra nhng nhu cu cn thay i.
- Mt vn quan trng l iu g s xy ra khi thng ip c chuyn n i tng
? chnh l mc ch ca truyn thng gio dc. Nu i tng nghe v hiu thng
ip v tin tng vo n chng t rng qu trnh truyn thng c thc hin tt.
- Nu nh ch truyn thng n gin rt kh thay i cc hnh vi. Nh chng ta bit
qu trnh thay i hnh vi rt phc tp. Nhng cc s kin v quan im c nghe, c
hiu v tin tng rt cn thit m ng cho nhng thay i mong mun trong hnh vi
v hnh thnh s tham gia ca cng ng.
Mt s yu cu cn thit lm cho truyn thng gio dc c hiu qu
c c k nng truyn thng, trong c bit l giao tip tt ngi lm cng tc
gio dc sc khe cn phi nm c cc kin thc c bn sau:
- Kin thc v y hc.
- Kin thc v tm l hc.
- Kin thc v khoa hc hnh vi.
- Kin thc v gio dc hc ni chung v kin thc v gio dc y hc ni ring.
- Cc hiu bit v nn vn ha a phng, dn tc.
- Nhng hiu bit thng thng v thi s, chnh tr, x hi.
Ngoi ra mun t hiu qu cao nh cp cc phn trn cn b gio dc phi bit
chn:
- ng thi gian: v d khi lm vic vi nng dn cn bit khi no h lm vic, khi no
h ngh. Ph n thng c nhng thi gian lm vic nht nh nh v ra khi nh. T
chc tho lun hay hp phi t chc vo thi gian i tng khng bn vic.
- Chn a im thun tin: Chn nhng ni m i tng thng t hp gio dc
sc khe nh cc cu lc b, trng hc, ch, nh, cha v.v...
- Bit li ko cng ng tham gia vo cc hot ng.
- Bit s dng cc phng tin thng tin i chng c sn ti a phng.
- Th nghim cn thn cc phng php v phng tin gio dc sc khe trc khi s
dng rng ri.

69

2. PHNG PHP NG VAI (ROLE PLAY)

Khi nim v ng vai
ng vai l mt phng php thng c s dng trong ging dy v hc tp v gio
dc sc khe, ng vai (din kch) cng c s dng ngay trong gio dc sc khe.
K nng giao tip l mt k nng rt cn thit ca ngi cn b y t cng nh ngi lm
gio dc sc khe. ng vai l mt cch tt nht rn luyn k nng giao tip cng nh
to cho ngi ng vai hnh dung r cc s vic vn c th xy ra trong thc t.
ng vai l m phng li cc tnh hung v cc vn xy ra trong i sng thc t.
Trong ng vai, ngi ng vai nhn kch bn m t v nhn vt m h s ng. T bn m
t nhn vt, ngi ng vai thc hin cc ng tc v i thoi nh tin trnh ca vai ng
s din ra. Ngi ng vai c gng nhp vai, ngha l c gng ng x nh vi
nhng tnh hung v vn m trong thc t phai ng x nh vy.
Mc ch ca vai ng
Bng cch ng vai cc tnh hung thc ca i sng, mi ngi c th hiu r hn
nguyn nhn ca vn ca h v kt qu ca nhng hnh vi ring ca h. ng
vai c th gip cc c nhn tm ra cc cch tng cng mi quan h vi ngi khc v
tranh th c s h tr ca mi ngi c cuc sng khe mnh hn.
Mt mc ch khc ca ng vai l gip mi ngi thu c cc kinh nghim trong
truyn thng, giao tip, xy dng k hoch a ra quyt nh v cui cng i n vic
xem xt cc thi v hnh vi sc khe ca h. Chng ta c th hc c cc hnh vi
ring cho chng ta trong khi ng vai cng nh bit nh gi cc thi v hnh vi ca
chng ta nh th no.
T chc ng vai
- Chun b trc kch bn cho cc vai ng, nn c thi gian cho ngi tham gia
ng vai nghin cu, chun b trc cc vai.
- Chun b trc thi gian v a im hp l, a im rng nhng ngi ng
vai thc hin cc hot ng. C ch ngi v thun li cho nhng ngi qun st theo
di c cc hot ng v i thoi ca cc vai. Nu c iu kin th c th dn dng cc
cnh tng t nh trong thc t s rt tt cho ngi ng vai nhp vai.
- S ngi tham d:
ng vai thng t chc vi mt nhm nh. Mt s ngi tnh nguyn ng cc vai, s
khc ngi xem v quan st din bin xy ra v chun b nhng kin nhn xt.
- Thi gian ng vai ko di khong 20 pht l va, nu din bin cc hot ng tt v
khn gi thch th quan tm th c th tip tc ko di thm. Cn phi dng ng vai nu:
+ Ngi ng vai gii quyt c vn .
+ Ngi ng vai nhm ln v khng gii quyt c vn .
70

+ Nu khn gi cm thy bun t.

- Tho lun sau ng vai: y l phn rt quan trng ca phng php ng vai. Thi
gian tho lun khong 20 - 30 pht, tho lun v cc vai ng, gia nhng ngi ng
vai v nhng ngi qun st. Tho lun gip cho mi ngi tp trung vo nhng vn
quan trng trong ng vai. Nu nh tho lun si ni, c ch th nn tip tc ko di tho
lun. C th ngh ng vai li lm sng t thm nhng vn a ra trong khi tho
lun lm sng t cc kt lun.
- Nhng vn khc c lin quan n ng vai:
ng vai s tt khi mi ngi hiu v tin tng nhng ngi khc. Trc khi s dng c
nhn ng vai, cn m bo l bn xy dng tt mi quan h vi h. Nu nh mt nhm
tham gia vo cc vai ng cn cho h gp nhau v lm quen vi nhau trc.
Mt s iu cn ch khi ng vai:
- V chng ta khng bit chc chn c sn phm ca ng vai, ch bit l nhng
ngi ng vai c c hi thc hin cc vai din nn ngi theo di hng dn cn c mt
c th iu chnh kp thi.
- Trong nhm thng c nhng ngi khng hng th v rt ngi ng vai v th khng
nn p buc nhng ngi ny ng vai, trc tin hy h quan st nu qua mt vi ln
quan st nh vy h c th mnh dn hn v quan tm n ng vai, khi s mi h
ng vai.
- ng vai c th vui nhn qua ngi tham d hc c cc kinh nghim qu bu,
nhng ch khng cho cc vai ng i qu xa thc t, khng tp trung vo gii quyt
cc vn trng tm v mc tiu ra.
Trong thc t rt t khi ch c mt vai ng duy nht m mi ngi c th ng vai bng
nhiu cch sinh ng khc nhau v ty thuc vo nng khiu ca ngi ng vai.

71