Dife PDF

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,
(6.Basm), Boyce, E, DiPrima, C.

* 2. Birinci Mertebeden Diferansiyel Denklemler
* 2.1. Lineer denklemler
Problem 2.c:
ty 0 + 2y = sin t,
t>0
ile verilen lineer denklemin coz

um
un
u bulup, t icin coz
um
un davransn
belirleyiniz.
C
oz
um : t > 0 dan verilen denklem t ile bol
un
urse,
2
sin t
y0 + y =
t
t
olarak yazlabilir. Denklem birinci mertebeden lineer bir denklemdir. Bu denklem icin
2
sin t
p(t) = , q(t) =
t
t
olup integrasyon carpan,
R
=e
2
dt
t
= e2 ln t = t2
olarak hesaplanr. Denklemin coz

um
u icin,
Z
sin t
2
y=t
t2
dt
t
integraline ulaslp, u = t,
dv = sin t ile ksmi integrasyon alnrsa,

y=
c
cos t sin t
+ 2
2
t
t
t
coz
um
une t > 0 icin ulaslr.
t icin y 0 oldugu basitce gor
ulebilir.
1
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan

* 2.1. Lineer denklemler
Problem 20:
ty 0 + (t + 1)y = t,
y(ln 2) = 1
ile verilen baslangc deger problemini coz

um
un
u bulunuz.
C
oz
um : Verilen denklemi t 6= 0 olmak u
zere t ile bolelim. Bu durumda,
y0
t+1
y=1
t
denklemine varrz. Bu denklemden integral carpan,

R
=e
t+1
dt
t
= et+ln t = tet
olarak bulunur ve coz

um icin yerine yazlrsa,
Z
1
y = t tet dt
te
dv = et ile ksmi integrasyon yaplrsa coz
um
elde edilir. u = t,
y =1
1
c
+ t
t te
olarak bulunur. Burada verilen baslangc sart y(ln 2) = 1 kullanlrsa, c = 2

oldugu gor
ul
ur. Bulunan c degeri yerine yazlrsa verilen diferansiyel denklemin
baslangc sartn saglayan coz
um
u
y=
olarak elde edilir.
2
1
+1
tet
t
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan

* 2.2. Lineer denklemler u
zerine daha fazla tartsmalar
Problem 16:
(1 t2 )y 0 ty = t(1 t2 ),
y(0) = 2
baslangc deger probleminin genel coz

um
un
u bulup, coz
um
un yasadg aralg
belirleyip, t icin coz
um
u inceleyiniz.
C
oz
um : Denklem d
uzenlenirse,
y0
t
y=t
1 t2
seklini alr. Bu lineer denklemimde integral carpan
=e
t
dt
1t2
= (1 t2 ) 2
elde edilir. C
oz
um denkleminde yerine yazlrsa,
Z
1
2 12
y = (1 t )
t(1 t2 ) 2 dt
ifadesine varlr. 1 t2 = u degisken degisimi ile sag taraftaki integrasyon
alnrsa,
1
(1 t2 )
y=
+ c(1 t2 ) 2
3
seklinde genel coz
um elde edilir. Baslangc sartna uyan coz
um
u bulmak icin,
7
genel coz
umde t = 0 yerine yazlp 2ye esitlenirse, c = 3 olarak bulunur.
Son olarak genel coz
umde c degeri yerine yazlrsa verilen baslangc sart icin
diferansiyel denklemin coz
um
u
y=
1
(1 t2 ) 7
+ (1 t2 ) 2
3
3
olarak elde edilir.

C
oz
umden de gor
ulecegi u
zere karekok
un isaretinin pozitif olabilmesi icin |x| <
1 olmas gerekir. O halde coz
um
um
uz |x| < 1 aralgnda yasayacak olup,
aralgn uc noktalarnda yani t 1 icin coz
um sonsuza kacacaktr.
3
3
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan

* 2.3. De
giskenlerine ayrlabilen denklemler
Problem 2:
y0 =
x2
y(1 + x3 )
ile verilen diferansiyel denklemi coz

un
uz.
C
oz
um : y 0 =
dy
dx
den denklem,
dy
x2
=
dx
y(1 + x3 )
olarak yazlr ve yeniden d

uzenlenirse,
ydy =
x2
dx
1 + x3
seklinde degiskenlerine ayrlms olur. Son ifadeden de gor

uld
ugu
u
zere her iki
yan integre edersek,
y2
1
= ln |1 + x3 | + c
2
3
ve buradan da denklemin coz
um
u
3y 2 ln |1 + x3 | = c,
olarak elde edilir.
4
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
x 6= 1,
y 6= 0

* 2.3. De
Problem 5:
y 0 = cos2 x cos2 2y
diferansiyel denkleminin coz
um
un
u bulunuz.
C
oz
um : Denklem uygun formatta yeniden yazlrsa,
dy
= cos2 x cos2 2y
dx
ve degiskenlerine ayrlrsa,
dy
= cos2 xdx
cos2 2y
elde edilir. Sag taraftaki integral,
cos2 x =
1 1
+ cos 2x
2 2
esitliginden kolaylkla integre edilebilir. Sol taraftaki integral icin u = 2y

degisken degisimi yaplrsa
Z
1
sec2 udu
2
integraline varlr. Bu integrasyonlardan sonra coz
um asagdaki sekilde yazlabilir.
y=
1
arctan(x + sin x cos x + c).
2
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan

* 2.3. De
Problem 13:
dy
2x
= 2
dx
x y+y
diferansiyel denkleminin y(0) = 2 sartn gercekleyen coz

um
un
u ve coz
um
un
yasadg aralg tespit ediniz.
C
oz
um : Verilen denklemin sagnda payda y parantazine alnp gerekli d
uzenleme
yaplrsa,
2x
ydy = 2
dx
x +1
seklinde degiskenlerine ayrlms olur. Integraller

ise oldukca basit bir sekilde,
y2
= ln |x2 + 1| + c
2
olarak elde edilir. C
oz
um d
uzenlenirse
p
y = 2 ln |x2 + 1| + 2c
olarak elde edilir. y(0) = 2 sartn saglayan coz
um icin, coz
um
un negatif
isaretli olan kullanlp c = 2 olarak belirlenir. Bu durumda verilen baslangc
deger probleminin coz
um
u
p
y = 2 ln |x2 + 1| + 4
ifadesidir. C
oz
umden de gor
ulecegi u
zere coz
um
un tanmsz oldugu herhangi
bir reel say mevcut degildir. Dolaysyla coz
um
um
uz < x < aralgnn
tamamnda gecerlidir.
6
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan

* 2.8. Tam denklemler ve integrasyon carpan
Problem 4:
(2xy 2 + 2y)dx + (2x2 y + 2x)dy = 0
denkleminin tam olup olmadgn belirleyip, eger tam ise coz
um
un
u yapnz.
C
oz
um : Denklem icin,
p(x, y) = (2xy 2 + 2y),
q(x, y) = (2x2 y + 2x)
olmak u
zere
py = qx = 4xy + 2
olup denklem tam diferansiyeldir. O halde,
Z
f (x, y) = (2xy 2 + 2y)dx + h(y)
yazlr ve integrasyon alnrsa
f (x, y) = x2 y 2 + 2xy + h(y)
elde edilir. Her iki taraf yye gore t
uretilirse
f (x, y)
h
= q(x, y) = 2xy + 2x
y
y
elde edilir. q(x, y) degeri yerine yazlrsa
h
=0
y
olarak bulunur ve buradan h = c sonucu artaya ckar. Bulunan h degeri yerine
yazlrsa coz
um,
f (x, y) = x2 y 2 + 2xy + c
olur.
7
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan

Problem 12:
x
(x2 + y 2 )
3
2
dx +
y
3
(x2 + y 2 ) 2
dy = 0
denkleminin tam olup olmadgn belirleyip, eger tam ise coz

um
un
u yapnz.
C
oz
um : Denklemde,
p(x, y) =
x
(x2 + y 2 )
3
2
q(x, y) =
olup
y
3
(x2 + y 2 ) 2
5
py = qx = 3xy(x2 + y 2 ) 2
den verilen denklem tam diferansiyeldir.
Z
x
f (x, y) =
3 dx + h(y)
2
(x + y 2 ) 2
yazlp integral icin u = x2 + y 2 degisken degisimi yaplrsa,
1
f (x, y) = (x2 + y 2 ) 2 + h(y)

elde edilir. Her iki yann yye gore t
urevi alnp,
lanlrsa,
3
h
= 2y(x2 + y 2 ) 2
y
f (x,y)
y
= q(x, y) ifadesi kul-
olarak bulunur. Tekrar x2 + y 2 = u degisken degisimi ile integrasyon hesaplanrsa,

1
h = 2(x2 + y 2 ) 2 + c
elde edilir. h degeri yerine yazlrsa coz
um,
1
f (x, y) = (x2 + y 2 ) 2 + c
olur. Son ifade d
uzenlenirse coz
um
x2 + y 2 = C
seklinde de yazlabilir.
8
8
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan

Problem 25:
(3x2 + 2xy + y 3 )dx + (x2 + y 2 )dy = 0
ile verilen diferansiyel denklemi bir integrasyon carpan bularak coz
un
uz.
C
oz
um : Verilen denklem icin,
p(x, y) = 3x2 + 2xy + y 3 ,
q(x, y) = x2 + y 2
olup,
py = 3x2 + 2xy + y 3 ,
qx = 2x
den denklem tam dif. degildir. Uygun integrasyon carpan icin,

py qx = 3(x2 + y 2 )
olup,
=e
icin
=e
py qx
dx
q(x,y)
3dx
= e3x
seklinde bulunur ve verilen denklem bu integrasyon carpan ile carplrsa,

(3x2 e3x + 2xye3x + y 3 e3x )dx + (x2 e3x + y 2 e3x )dy = 0
seklinde denklem elde edilir. Boylece,
py = qx = 3x2 e3x + 2xe3x + 3y 2 e3x
olup denklem tam dif. hale gelir.
C
oz
um icin
Z
f (x, y) =
(x2 e3x + y 2 e3x )dy + h(x)
secilirse ve gerekli integral alnrsa,

1
f (x, y) = x2 e3x y + e3x y 3 + h(x)
3
elde edilir. Son ifadenin xe gore t
urevi alnrsa,
dh
f (x, y)
= p(x, y) = 3x2 ye3x + 2xye3x + y 3 e3x +
x
dx
9
elde edilir. p(x, y) degeri yerine yazlp gerekli sadelestirmeler yaplrsa,

dh
=0
dx
ve buradan da h = c olarak bulunur. Bulunan h degeri yerine yazlrsa coz
um,
1
x2 ye3x + y 3 e3x + c = 0
3
olur. C = 3c icin coz
um yeniden d
uzenlenirse,
(3x2 y + y 3 )e3x = C
olarak da yazlabilir.
9
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
10

Problem 27:
x
dx + ( sin y)dy = 0
y
ile verilen diferansiyel denklemi icin bir integrasyon carpan bularak coz
um
yapnz.
C
oz
um : Verilen denklem icin,
p(x, y) = 1,
q(x, y) =
x
sin y
y
olup,
1
y
den denklem tam dif. degildir. Uygun integrasyon carpan icin,
py = 0,
qx =
p y qx =
olup,
=e
icin
=e
1
y
py qx
dy
p(x,y)
1
dy
y
=y
seklinde bulunur ve verilen denklem bu integrasyon carpan ile carplrsa,

ydx + (x + y sin y)dy = 0
seklinde denklem elde edilir. Boylece,
p y = qx = 1
olup denklem tam dif. hale gelmis olur.
C
oz
um icin
Z
f (x, y) =
ydx + h(y)
secilirse ve gerekli integral alnrsa,

f (x, y) = xy + h(y)
11
elde edilir. Son ifadenin ye gore t

urevi alnrsa,
f (x, y)
dh
= q(x, y) = x +
y
dy
elde edilir. q(x, y) degeri yerine yazlp gerekli sadelestirmeler yaplrsa,
dh
= y sin y
dy
elde edilir. Denklem degiskenlerine ayrlrsa,
dh = y sin ydy
olurki sag tarftaki integral icin
u = y,
dv = sin y
denilerek ksmi integrasyon alnrsa,

h = y cos y sin y c
olarak elde edilir. Bulunan h degeri yerine yazlrsa coz
um,
xy + y cos y sin y c = 0
olarak elde edilir.
10
10
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
12

Problem 31:
6
x2
y dy
(3x + ) + ( + 3 )
y
y
x dx
diferansiyel denklemi icin bir integrasyon carpan bularak coz

um yapnz.
C
oz
um : Verilen denklem d
uzenlenirse,
6
x2
y
(3x + )dx + ( + 3 )dy = 0
y
y
x
olarak yazlabilir. Boylece,
6
p(x, y) = 3x + ,
y
olup
py =
den
6
,
y2
1
p y qx =
q(x, y) =
x2 y 2
qx =
x2
y
+3
y
x
2x 3y
2
y
x
(2x3 y 2 6x2 + 3y 3 )
elde edilir. Uygun integrasyon carpan

R
=e
seklinde olup,
yq xp =
py qx
du
yqxp
1
(2x3 y 2 6x2 + 3y 3 )
xy
olarak hesaplanp yerine u = xy icin yazlrsa,

R
=e
1
u
du = eln u = u = xy
olarak bulunur. Verilen denklem = xy integral carpan ile carplrsa,

(3x2 y + 6x)dx + (x3 + 3y 2 )dy = 0
denklemine ulaslr ki bu denklem de
(x3 y + 3x2 + y 3 )0 = 0
13
olarak diferansiyel formda yazlr ve integral alnrsa coz

um
x3 y + 3x2 + y 3 = c
olarak karsmza ckar.
11
11
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
14

* 2.9. Homojen denklemler
Problem 6:
dy
4x + 3y
=
dx
2x + y
ile verilen denklemin homojen oldugunu gosterip coz

um
un
u elde ediniz.
C
oz
um :
f (x, y) =
4x + 3y
2x + y
olmak u
zere
x = tx,
icin
f (tx, ty) =
y = ty
t(4x + 3y)
4x + 3y
= t0 (
) = t0 f (x, y)
t(2x + y)
2+y
olurki bu ifade bize denklemin homojenligini gosterir. O halde y = vx don

usu
m
u
yaplrsa,
dt
dv
=
x+v
dx
dx
elde edilip denklemde yerine yazlp gerekli d
uzenlemeler yaplrsa,
v2
v+2
dx
dv =
+ 5v + 4
x
elde edilir. Sol taraftaki ifade basit kesirlerine ayrlrsa,

(
1 1
2 1
dx
+
)dv =
3v+1 3v+4
x
elde edilir. Burada heriki yandan integrasyon alnp gerkli d

|v + 1||v + 4|2 =
c
x3
denklemine varlr. Son olarak genel coz

um icin, v =
|x + y||4x + y|2 = c
seklinde elde edilir.
12
12
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
15
y
x
ile sonuc

Problem 8:
(x2 + 3xy + y 2 )dx x2 dy = 0
ile verilen denklemin homojen oldugunu gosterip coz
um
un
u elde ediniz.
C
oz
um : Verilen denklemde gerekli d
x2 + 3xy + y 2
dy
=
dx
x2
elde ederiz ki bu denklem x ve y icin iknci dereceden homojen bir denklemdir.
O halde y = vx degisken don
usu
m
u altnda,
dv
x = (v + 1)2
dx
elde edilip degiskenlerine ayrlrsa
1
dx
dv =
2
(v + 1)
x
bulunur. Her iki yandan integral alnrsa,
1
= ln |x| ln |c|
v+1
elde edilir. v =
y
x
ile de denklemin coz

um
u y 6= x icin,
x
+ ln x + lnc = 0
x+y
olarak karsmza ckar.

13
13
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
16

Problem 15.b:
dy
2y x + 5
=
dx
2x y 4
denkleminin coz
um
un
u bulunuz.
C
oz
um : Ack olarak denklem homojen denklem degildir.
= 1 4 = 3 6= 0
oldugundan,
2y x + 5 = 0,
2x y 4 = 0
dogrularn ortak cozersek,

(h, k) = (x, y) = (1, 2)
olarak bulabiliriz. Bu durumda verilen diferansiyel denklemi homojen hale
getirmek icin,
x = X + 1, y = Y 2
otelemeleri yapmak yeterli olacaktr.
ifadeler altnda, denklem,
dY
=
dX
seklinde homojen hale gelir. Y = V X
Ayrca, dx = dX ve dy = dY dir. Bu
2Y X
2X Y
don
usu
m
u ile ,
V 0X + V =
2V 1
2V
ve buradan da
2V
dX
dV =
2
V 1
X
elde edilir. Sol taraftaki integral icin gerekli d
uzenlemeler yaplrsa ,
3
1
dX
1
dV =
2 V 1 V +1
X
denklemine varlr. Integrasyon

ile sonuc,
|
V 1
| = cX 2
(V + 1)3
17
ve V =
Y
X
icin
|Y X|
=c
|Y + X|3
elde edilir ve son olarak X = x 1 ve Y = y + 2 ile diferansiyel denklemin

coz
um
u y 6= x 1 icin,
|y x + 3| = c|y + x + 1|3
olarak elde edilir.
14
14
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
18

Problem 16:
dy
4x + 3y + 15
=
dx
2x + y + 7
homojen olmayan diferansiyel denklemi homojen hale getirip coz

um
un
u yaznz.
C
oz
um : Verilen denklemi homojen hale getirmek icin (h, k) noktasn bulalm.
4x + 3y + 15 = 0, 2x + y + 7 = 0
dogrular ortak coz
ul
urse
(h, k) = (3, 1)
olarak bulunur. O halde
x = X 3,
y =Y 1
don
usu
mleri ile diferansiyel denklemimiz,
dY
4X + 3Y
=
dX
2X + Y
seklinde homojen hale gelir. Y = V X ile bu denklem,
V +2
dX
dV =
V + 5V + 4
X
2
sekline gelir. Sol taraf basit kesirlerine ayrlp daha sonra her iki yann integralleri alnrsa coz
um,
c
|V + 1||V + 4|2 = 2
X
Y
elde edilir. Once

V = X sonra X = x + 3 ve Y = y + 1 coz
umde yerine yazlrsa
istenen coz
ume
|x + y + 4||4x + y + 13|2 = c
olarak ulaslr.
15
15
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
19

* 3. Ikinci
Mertebeden Lineer Denklemler
* 3.1. Sabit katsayl lineer homojen denklemler
Problem 2:
y 00 + 3y 0 + 2y = 0
sabit katsayl homojen denkleminin genel coz
um
un
u bulunuz.
C
oz
um : Aranacak coz
um y = ert seklinde olup gerekli t
urevler hesaplanrsa
y 0 = rert ,
y 00 = r2 ert
elde edilir. Denklemde yerine yazlrsa

(r2 + 3r + 2)ert = 0
bulunur. Buradan karekteritlik deklem
(r2 + 3r + 2) = 0
dr. Bu denklemin kokleri ise
r1 = 1,
r2 = 2
olup denklemin genel coz

um
u ise
y = c1 et + c2 e2t
dir.
16
16
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
20

* 3. Ikinci
Problem 10:
y 00 + 4y 0 + 3y = 0;
y(0) = 2,
y 0 (0) = 1
baslangc deger probleminin coz

um
un
u bulup t artarken coz
um
un davransn
belirleyiniz.
C
oz
um : Aranacak coz
um y = ert seklinde olup gerekli t
urevler hesaplanrsa
y 0 = rert ,
y 00 = r2 ert
elde edilir. Denklemde yerlerine yazlrlarsa

(r2 + 4r + 3)ert = 0
elde edilir. Buradan karekteritlik deklem
(r2 + 4r + 2) = 0
olup karakteristlik denklemin kokleri ise
r1 = 1,
r2 = 3
olarak tespit edilir. Boylece denklemin genel coz

um
u ise
y = c1 e3t + c2 et
dir. y(0) = 2 baslangc sartndan
c1 + c2 = 2
elde edilir.
y 0 = 3c1 e3t c2 et
icin y 0 (0) = 1 sart kullanlrsa
3c1 c2 = 0
denklemden c1 ve c2 katsaylar hesaplanrsa
elde edilir. Iki
1
2
c1 = , c2 =
2
2
olarak bulunur ve genel coz
umde yerlerine yazlrsa, verilen baslangc sartlarn
saglayan coz
um,
5
1
y = e3t + et
2
2
17
olur. C
oz
um t icin sfra gider.
17
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
21

* 3. Ikinci
Problem 14:
2y 00 + y 0 4y = 0;
y 0 (0) = 1
y(0) = 0,
baslangc deger probleminin coz

um
un
u bulup t artarken coz
um
un davransn
belirleyiniz.
C
oz
um : y = ert aranacak coz
um
u icin, y 0 = rert ve y 00 = r2 ert oldugundan.
(2r2 + r 4)ert = 0
bulunur. Buradan karekteritlik deklem
(2r2 + r 4) = 0
dr. Karakteristlik denklemin kokleri ise
1 + 33
1 33
, r2 =
r1 =
4
4
olup denklemin genel coz
um
u ise
( 14
y = c1 e
33
)t
+ c2 e
33
( 1+4
)t
seklinde elde edilir. y(0) = 2 dan

c1 + c2 = 2,
1+ 33
1 33
1 + 33
( 14 33 )t
y =(
)c1 e
)c2 e( 4 )t
+(
4
4
0
icin y (0) = 1 sart kullanlrsa da
1 33
1 + 33
(
)c1 + (
)c2 = 1
4
4
0
denklemden c1 ve c2 katsaylar hesaplanrsa

elde edilir. Iki
1
c1 = ,
2 33
22
1
c2 =
2 33
olarak bulunur ve coz

umde yerlerine yazlrsa, verilen baslangc sartlarn saglayan
coz
um,
1 ( 133 )t
1 ( 1+33 )t
4
y= e
+ e 4
2 33
2 33
olur. C
oz
um t icin y olarak gozlenir.
18
18
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
23

* 3. Ikinci
* 3.3. Lineer ba
gmszlk ve wronskian
Problem 1:
f (t) = t2 + 5t,
g(t) = t2 5t
olarak verilen fonksiyonlarn lineer bagml olup olmadklarn belirleyiniz.

C
oz
um : Verilen iki fonksiyonun wronskianlar
2
t + 5t t2 5t
W (f (t), g(t)) = det
= 20t2
2t + t 2t 5
olup sfrdan farkldr. Dolaysyla f ve g fonksiyonlar lineer bagmszdrlar.
Problem 15:
t2 y 00 t(t + 2)y 0 + (t + 2)y = 0
denklemini cozmeden iki coz
um
un wronskiann hesaplaynz.
C
oz
um : Verilen diferansiyel denklem t 6= 0 ile bol
un
up d
uzenlenirse
y 00
t+2 0 t+2
y + 2 y=0
t
t
elde edilir. Bu durumda

p(t) =
t+2
,
t
q(t) =
t+2
t2
olup bu iki fonksiyon t 6= 0 s

ureklidirler. Dolaysyla, y1 , y2 iki coz
um olmak
u
zere Teorem 3.2.2 uygulanrsa,
W (y1 , y2 ) = ce
den, W (y1 , y2 ) = ct2 et elde edilir.
19
19
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
24
( t+2
)dt
t

* 3. Ikinci
* 3.3. Lineer ba
gmszlk ve wronskian
Problem 17:
x2 y 00 + xy 0 + (x2 2 )y = 0
Bessel Denklemini cozmeden iki coz
um
C
oz
um : Denklem x 6= 0 icin
x2 2
1
y 00 y 0 +
y=0
x
x2
2
olup p(x) = x1 ve q(x) = x x

fonksiyonlar x 6= 0 icin s
ureklidir. y1 , y2 iki
2
coz
um olmak u
zere Teorem 3.2.2 den,
W (y1 , y2 ) = ce
olup, W (y1 , y2 ) =
c
x
1
dx
x
elde edilir.
Problem 18:
(1 x2 )y 00 2xy 0 + ( + 1)y = 0
Legendre Denklemini cozmeden iki coz
um
C
oz
um : x 6= 1 icin
y 00
2x 0 ( + 1)
y +
y=0
1 x2
1 x2
(+1)
2x
olup p(x) = 1x
fonksiyonlar x 6= 1 icin s
ureklidir. y1 , y2
2 ve q(x) = 1x2
iki coz
um olmak u
zere Teorem 3.2.2 den,
R
W (y1 , y2 ) = ce
olup, W (y1 , y2 ) =
c
1x2
elde edilir.
20
20
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
25
2x
dx
1x2

* 3. Ikinci
* 3.4. Kompleks k
okler ve karakteristlik denklem
Problem 10:
y 00 + 2y 0 + 2y = 0
diferansiyel denkleminin genel coz
um
un
u bulunuz.
C
oz
um : t = ert seklinde aranacak coz
um icin, y 0 ve y 00 degerleri hesaplanr
ve denklemde yerine yazlrsa
(r2 + 2r + 2)ert = 0
dan karekteristlik denklem,
r2 + 2r + 2 = 0
olarak bulunur. Denklemin kokleri hesaplanrsa karsmza
r1,2 = 1 i
gibi iki tane kompleks kok ckar. Bu durumda verilen denklemin genel coz
um
u
y = c1 et cos t + c2 et sin t
seklinde yazlr.
21
21
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
26

* 3. Ikinci
* 3.4. Kompleks k
Problem 12:
4y 00 + 9y = 0
diferansiyel denkleminin genel coz
um
un
u bulunuz.
C
oz
um : y = ert icin y 0 ve y 00 degerleri hesaplanr ve denklemde yerine yazlrsa
(4r2 + 9)ert = 0
dan karekteristlik denklem,
4r2 + 9 = 0
olarak bulunur. Denklemin kokleri r1,2 = 32 i gibi tamamen imajiner olarak
ortaya ckar. Bu durumda verilen denklemin genel coz
um
u
3
3
y = c1 cos t + c2 sin t
2
2
seklinde yazlr.
22
22
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
27

* 3. Ikinci
* 3.4. Kompleks k
Problem 18:
y 00 + 4y 0 + 5y = 0;
y(0) = 1,
y 0 (0) = 0
baslangc sartlaryla verilen diferansiyel denklemin coz

um
un
u bulunuz.
oz
um : Oncelikle
denklemin genel coz
um
un
u bulalm. y = ert icin y 0 = rert
00
2 rt
ve y = r e degerlerinden
(r2 + 4r + 5)ert = 0
elde edilirse karekteristlik denklem,
r2 + 4r + 5 = 0
olarak bulunur. Denklemin kokleri r1,2 = 2pmi gibi kompleks koklerdir. Bu
durumda verilen denklemin genel coz
um
u
y = c1 e2t cos t + c2 e2t sin t
seklinde yazlr. Birinci baslangc sart olan y(0) = 1 den c1 = 1 elde edilir.
Ikinci
baslangc sart icin coz
um
un t
urevi alnrsa
y 0 (t) = (2c1 + c2 )e2t cos t + (c1 2c2 )e2t sin t
ve y 0 (0) = 0 sart kullanlrsa c2 = 2 olarak belirlenir c1 , c2 degerleri coz
umde
yerlerine yazlrsa verilen baslangc sartlarn saglayan coz
um,
y = e2t cos t + 2e2t sin t
olarak elde edilir.
23
23
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
28

* 3. Ikinci
* 3.5. C
aksk k
okler ve mertebe d
usu
rme
Problem 6:
y 00 6y 0 + 9y = 0
ile verilen denklemin genel coz
um
un
u bulunuz.
C
oz
um : Verile denklemin karekteristlik denklemi y = ert seklinde aranacak
coz
um icin
(r 3)2 = 0
olup kokler
r1 = r2 = 3
d
ur. Boylece genel coz
um,
y = c1 e3t + c2 te3t
seklinde yazlr.
Problem 8:
16y 00 + 24y 0 + 9y = 0
ile verilen denklemin genel coz
um
un
u bulunuz.
C
oz
um: y = ert seklinde aranacak coz
umde karekteristlik denklem
3
(r + )2 = 0
4
olup kokler r1 = r2 = 34 d
ur. Bu durumda genel coz
um,
3
y = c1 e 4 t + c2 te 4 t
seklinde yazlr.
24
24
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
29

* 3. Ikinci
* 3.5. C
aksk k
okler ve mertebe d
usu
rme
Problem 14:
y 00 + 4y 0 + 4y = 0;
y(1) = 2,
y 0 (1) = 1
baslangc sartlar ile verilen diferansiyel denklemin coz

um
un
u bulunuz.
C
oz
um : y = ert aranacak coz
um icin y 0 ve y 00 t
urevleri hesaplanp denklemde
yerine yazlrsa karekteristlik denklem
(r + 2)2 = 0
olup kokler
r1 = r2 = 2
dir. Bu durumda denklemin genel coz
um
u,
y = c1 e2t + c2 te2t
seklinde yazlr. y(1) = 2 birinci baslangc sart icin
c1 c2 = 2e2
olarak bulunur. Genel coz
um
un t
urevinden
y 0 = e2t (2c2 t + c2 2c1 )
olup y 0 (1) = 1 baslangc sart kullanlrsa
2c1 + 3c2 = ee
denklemden c1 , c2 katsaylar coz
elde edilir. Iki
ul
urse
c1 = 7e2 ,
c1 = 5e2
olarak bulunup yerlerine yazlrsa verilen baslangc sartlarn saglayan coz

um
y = 7e2(t+1) + 5te2(t+1)
olarak elde edilir.
25
25
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
30

* 3. Ikinci
* 3.5. C
aksk k
okler ve mertebe d
usu
rme
Problem 24:
t2 y 00 + 2ty 0 2y = 0,
t > 0,
y1 (t) = t
seklinde bir coz

um
u bilinenen denklemin ikinci coz
um
un
u mertebe d
usu
rme
metodunu kullanarak elde ediniz.
C
oz
um : y1 (t) = t verilen denklemin gercekten de bir coz
um
ud
ur. Bunu
gormek icin, gerekli t
urevler alnp denklemde yerine yazlr. Bilinen bu coz
um
u
kullanarak denklemin diger coz
um
un
u bulmak icin
y(t) = y1 (t)v(t)
diyelim ve t
urevleri hesaplayalm.
y 0 = v + tv 0 ,
y 00 = tv 00 + 2v 0
olarak bulunur. Bu degerleri denklemde yerlerine yazarsak

t3 v 00 + 4t2 v 0 = 0
denklemini elde edilip degiskenlerine ayrlrsa
v 00
4
=
0
v
t
olur. Birinci integrasyondan
v0 =
c1
t4
ve buradan da tekrar integrasyon alp

v = 3c1 t3 + c2
olarak bulabiliriz. Bulunan v degeri y = vt de yerine yazlrsa
y = 3c1 t2 + c2 t
elde edilir. y1 (t) = t oldugundan
y2 (t) =
olurki buda bizim aradgmz sonuctur.
26
26
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
31
1
t2

* 3. Ikinci
* 3.5. C
aksk k
okler ve mertebe d
usu
rme
Problem 28:
(x 1)y 00 xy 0 + y = 0,
x > 1,
y1 (x) = ex
seklinde bir coz

um
u bilinenen denklemin ikinci coz
um
un
u mertebe d
usu
rme
metodunu kullanarak elde ediniz.
C
oz
um : Benzer olarak gerekli t
urevler y1 (x) = ex icin alnp denklemde
yerine yazlrsa ex in bu denklem icin bir coz
um oldugu gor
ul
ur. Bilinen bu
coz
um
u kullanarak denklemin diger coz
um
un
u bulmak icin
y(x) = y1 (x)v(x)
diyelim ve t
urevleri hesaplayalm.
y 0 = (v 0 + v)ex ,
y 00 = (v 00 + 2v 0 + v)ex
olarak bulunur. Bu degerleri denklemde yerlerine yazarsak

v 00 (x 1)ex + v 0 (x 2)ex = 0
denklemini elde edriz. Degiskenlerine ayrrsak
v 00
2x
=
0
v
x1
olur. Sag taraf yeniden d
uzenlenirse
1
v 00
=
1
+
v0
x1
bulunur. Birinci integrasyondan
v 0 = c1 ex (x 1)
elde edilir. Ikinci

integrasyon icin
x 1 = u,
dv = ex
ile ksmi integrasyon uygulanrsa,

v = c1 ex x + c2
32
elde edilir. Bulunan v degeri y = vex de yerine yazlrsa

y = c1 x + c2 ex
elde edilir. y1 (x) = ex oldugundan ikinci coz
um
y2 (x) = x
olurak tespit edilir.
27
27
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
33

* 3. Ikinci
* 3.6. Homojen olmayan denklemler ve belirsiz katsaylar metodu
Problem 2:
y 00 + 2y 0 + 5y = 3 sin 2x
denklemini belirsiz katsatlar metodunu kullanarak coz
un
uz.
C
oz
um : Homojen ksm icin karekteristlik denklem
r2 + 2r + 5 = 0
olup kokleri
r1,2 = 1 2i
dir. Bu durumda homejen ksmn coz
um
u,
yh = c1 ex cos 2x + c2 tex sin 2x
olarak yazlr. Ozel

coz
um
Y (x) = a sin 2x + b cos 2x
seklinde aranmaldr. Buradan,
Y 0 (x) = 2a cos 2x 2b sin 2x,
Y 00 (x) = 4a sin 2x 4b cos 2x
ifadeleri yerlerine yazlrsa ve gerkli d

uzenlemelr yaplrsa
(a 4b) sin 2x + (4a + b) cos 2x = 3 sin 2x
olur ki
a 4b = 3,
4a + b = 0
olarak bulunur. Bu iki denklemden

3
12
a= , b=
17
17
bulunur. O halde denklemin ozel coz
um
u
12
3
sin 2x
cos 2x
Y (x) =
17
17
seklinde elde edilir. Boylece verilen denklemin genel coz
um
u
3
12
yG = c1 ex cos 2x + c2 ex sin 2x +
sin 2x
cos 2x
17
17
elde edilir.
28
28
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
34

* 3. Ikinci
Problem 6:
y 00 + 2y 0 + y = 2et
denklemini belirsiz katsatlar metodunu kullanarak coz
un
uz.
C
oz
um : Homojen ksm icin karekteristlik denklem
r2 + 2r + 1 = 0
olmak u
zere kokleri caksk olup
r1 = r2 = 1
dir. Bu durumda homejen ksmn coz
um
u,
yh = c1 et + c2 tet
olarak yazlr. = 1 olup karekteristlik denklemin cift katl kok
ud
ur. O
halde ozel coz
um
Y (t) = kt2 et
seklinde aranmaldr. Bunun icin
Y 0 (t) = et (kt2 + 2kt),
Y 00 (t) = et (kt2 4kt + 2k)
elde edilip denklemde yerlerine yazlr ve gerekli d

uzenlemeler yaplrsa
2ket = 2et
olur ki k = 1 olarak bulunur. Bu durumda ozel coz
um
Y (t) = t2 et
seklinde elde edilir. Boylece verilen denklemin genel coz
um
u
yG = c1 et + c2 tet + t2 et
olarak yazlr.
29
29
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
35

* 3. Ikinci
Problem 13:
y 00 + y 0 2y = 2t;
y(0) = 0,
y 0 (0) = 1
baslangc deger problemini belirsiz katsatlar metodunu kullanarak coz

un
uz.
C
oz
um : Homojen coz
um icin denklem sfra esitlenip, y = ert icin karekteristlik denklem
r2 + r 2 = 0
dan
r1 = 1, r2 = 2
olarak bulunur. O halde homojen ksmn coz
um
u,
yh = c1 et + c2 e2t
olur. Ozel
coz
um
u bulmak icin,
Y (t) = at + b
seklinde bir polinom secelim. Buradan,
y 0 = a,
y 00 = 0
ifadeleri denklemde yerine yazlrsa,

2at + (a 2b) = 2t
olur. Bu esitlikten
1
2
olarak bulunur. O halde denklemin ozel coz
um
u,
a = 1,
b=
Y (t) = t
1
2
olur. Boylece genel coz

um,
yG = c1 et + c2 e2t t
36
1
2
olarak yazlr.
y(0) = 0 baslangc sart kullanlrsa
c1 + c2 =
1
2
denklemi elde edilir. Ikinci

baslangc sart icin genel coz
um
un t
urevi alnrsa,
0
= c1 et 2c2 e2t 1
yG
bulunur. y 0 (0) = 1 dan

c1 2c2 = 1
olarak ikinci denklem elde edilir. Bu iki denklemden c1 , c2 katsaylar coz
ul
urse
c1 = 1,
c2 =
1
2
olur. Genel coz

umde bu degerler yerine yazlrsa verilen baslangc sartlarn
saglayan coz
um
1
1
yG = et e2t t
2
2
olarak bulunur.
30
30
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
37

* 3. Ikinci
* 3.7. Parametrelerin de
gisimi y
ontemi
Problem 2:
y 00 y 0 2y = 2et
denkleminin coz
um
un
u parametrelerin degisimi yontemini kullanarak elde ediniz.
C
oz
um : Basitce de gor
ulecegi gibi homojen ksmn coz
um
u icin karekteristlik denklem
r2 r 2 = 0
olup kokleri
r1 = 1,
r2 = 2
olarak bulunursa homojen coz

um
yh = c1 et + c2 e2t
Verilen denklemin ozel coz
um
u icin,
y(t) = c1 (t)et + c2 (t)e2t
alnarak, katsaylarn tespiti icin
c01 (t)et + c02 (t)e2t = 0,
c01 (t)et + 2c02 (t)e2t = 2et
denklemleri elde edilir. Denklemler taraf tarafa toplanrsa
2
c02 (t) = e3t
3
elde edilir. Bu ise
2
dc2
= e3t
dt
3
demektir. Buradan
2
c2 (t) = e3t
9
olarak elde edilir. Bulunan bu deger yardmyla
c01 =
38
2
3
olur ki buradan da
2
c1 (t) = t
3
olarak kolaylkla hesaplanabilir. c1 (t), c2 (t) degerleri yerlerine yazlrsa ozel
coz
um
2
2
Y (t) = tet et
3
9
olarak elde edilir.
Ozel
coz
um Y (t) = 23 tet secilirse (cu
nk
u et homojen ksm coz
um
unde var),
verilen denklemin genel coz
um
u
2
yG = c1 et + c2 e2t tet
3
olarak elde edilir.
31
31
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
39

* 3. Ikinci
gisimi y
ontemi
Problem 5:
2
denkleminin genel coz
um
un
u parametrelerin degisimi yontemini kullanarak elde
ediniz.
y 00 + y = tan t,
0<t<
oz
um : Homojen ksmn coz
um
u icin karekteristlik denklem
r2 + 1 = 0
ollup kokleri
r1,2 = i
olarak bulunursa homojen coz
um
yh = c1 cos t + c2 sin t
olarak yazlr.
Denklemin ozel coz
um
u icin,
y(t) = c1 (t) cos t + c2 (t) sin t
alnarak, katsaylarn tespiti icin
c01 (t) cos t + c02 (t) sin t = 0,
c01 (t) sin t + c02 (t) cos t = tan t
denklemleri elde edilir. Birinci denklem sin t, ikinci denklem cos t ile carplp
taraf tarafa toplanrsa
c02 = sin t
bulunur ki buradan bir integrasyon ile
c2 = cos t
olarak elde edilir. Benzer sekilde, birinci denklem cos t, ikinci denklem sin t
ile carplp taraf tarafa toplanrsa
c01 = cos t sec t
40
bulunur ki buradan bir integrasyon ile

c1 = sin t (ln | tan t + sec t|)
olarak elde edilir. Bulunan bu degerler yerlerine yazlrsa ozel coz
um
Y (t) = cos t(ln | tan t + sec t|)
olarak elde edilir.
Sonucta ise diferansiyel denklemin genel coz
um
u
yG = c1 cos t + c2 sin t cos t(ln | tan t + sec t|)
olarak yazlr.
32
32
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
41

* 3. Ikinci
gisimi y
ontemi
Problem 11:
y 00 5y 0 + 6y = g(x)
Burda g(x) s
urekli bir fonksiyon olmak u
zere denklemin genel coz
um
un
u elde
ediniz.
C
oz
um : Verilen diferansiyel denkleminin genel coz
um
un
u Teorem 3.7.1i kullanarak elde edelim. Homojen ksmdan karekteristlik denklem
r2 5r + 6 = 0
olup denklemin kokleri
r1 = 2,
r2 = 3
olarak bulunur ve homojen coz

um
yh = c1 e2x + c2 e3x
seklinde ifade edilir. O halde,
y1 (x) = e2x ,
y2 (x) = e3x
olur ve basit bir hesaptan sonra

W (y1 , y2 ) = e5x
olarak bulunurki bu bize coz
umlerin lineer bagmszlgn verir. S
ureklilik bu
denklemin katsaylar ve verilen g fonksiyonu icin var oldugundan ozel coz
um
icin Teorem 3.7.1i kullanabiliriz.
Z 2s
Z 3s
e g(s)
e g(s)
3x
2x
Y (x) = e
ds + e
ds
5s
e
e5x
gerekli d
Z
Z
3x3s
Y (x) = (e
g(s))ds (e(2x2s) g(s))ds
ve buradan da ozel coz
um
Z
Y (x) =
(e3(3x3s) e2(xs) )g(s)ds

42
olarak elde edilir. Denklemin genel coz

um
u ise
Z
2x
3x
yG = c1 e + c2 e + (e3(xs) e2(xs) )g(s)ds
olarak yazlabilir.
33
33
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
43

* 4. Y
uksek Mertebeden Lineer Denklemler
* 4.1. n. Mertebeden lineer denklemlerin genel teorisi
Problem 2:
ty 000 + sin ty 00 + 3y = cos t
ile verilen diferansiyel denklemin coz
um arlgn bulunuz.
C
oz
um : Verilen denklem t ile bol
un
urse
y 000 +
y
cos t
sin t 00
y +3 =
t
t
t
elde edilir.
sin t
3
cos t
, p2 (t) = , g(t) =
t
t
t
fonksiyonlar ack olarak t 6= 0 icin s
urekli fonksiyonlardr. O halde Teorem 4.1
e gore denklemin coz
um
u t 6= 0 icin mevcuttur.
p1 (t) =
Problem 6:
(x2 4)y v + x2 y 000 + 9y = 0
diferansiyel denkleminin coz
uml
u oldugu aralg bulunuz.
C
oz
um : Verilen denklemi x2 4 ile bolelim. Bu durumda
x2
9
y + 2
y 000 + 2
=0
x 4t
x 4
v
elde edilir.
x2
9
, p2 (x) = 2
2
x 4t
x 4
olarak gosterilirse, fonksiyonlarn s
urekliligi icin x 6= 2 ve x 6= 2 olmas gerekir.
Teorem 4.1e gore bu diferansiyel denklemin coz
um
un
un gecerli oldgu aralklar,
p1 (x) =
< x < 2,
2 < x < 2,
olark karsmza ckar.

34
34
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
44
2<x<

* 4. Y
Problem 11:
y 000 + y 0 = 0
denklemi icin
1,
cos t,
sin t
u
cl
us
un
un denklemin birer coz
umleri olduklarn gosterip wronskianlarn hesaplaynz.
C
oz
um :
y1 (t) = 1
icin basitce t
um t
urevler sfr oldugu icin esitlik saglanr. Dolaysyla y1 = 1 bir
coz
umd
ur.
y2 (t) = cos t
icin,
y20 (t) = sin t,
y2000 (t) = sin t
olup verilen diferansiyel denklemde yerlerine yazlrsa esitlik elde edilir. Dolaysyla
y2 de bir coz
umd
ur.
y3 (t) = sin t
alnrsa,
y30 (t) = cos t,
y3000 (t) = cos t
olup verilen diferansiyel denklemi saglarlar. O halde bu da bir coz

umd
ur.
Simdi bu u
c coz
um
un wronskiann hesaplayalm.
1 cos t
sin t
W (y1 , y2 , y3 ) = det 0 sin t cos t = sin2 t + cos2 t = 1
0 cos t sin t
olup y1 , y2 , y3 lineer baggmszdrlar.
35
35
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
45

* 4. Y
Problem 17:
y1 = 5,
, y2 = sin2 t,
, y3 = cos 2t
ile verilen u
cl
u icin W (y1 , y2 , y3 ) = 0 dr gosteriniz. Bu sonucu wronskianlarn
hesaplamadan gosterbilirmisiniz?
C
oz
um :
5 sin2 t
cos 2t
W (y1 , y2 , y3 ) = det 0 sin 2t 2 sin 2t = 5(4 sin 2t cos 2t+4 cos 2t sin 2t) = 0
0 2 cos 2t 4 cos 2t
olup y1 , y2 , y3 lineer bagmldr.

sin2 t =
den
y2 =
1 cos 2t
2
2
1
1
(5) cos 2t
10
2
yazlrsa
1
1
y1 y3
10
2
bagnts bulunur. Dolaysyla bu sonuc ilgili bagntdan hemen bulunabilir.
y2 =
36
36
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
46

* 4. Y
* 4.2. n. Mertebeden sabit katsayl homojen denklemler
Problem 12:
y 000 3y 00 + 3y 0 y = 0
u
cu
nc
u mertebeden lineer homojen denklemin genel coz
um
un
u bulunuz.
C
oz
um :
y = ert
seklinde aranacak coz
um icin,
y 0 = rert ,
y 00 = r2 ert ,
y 000 = r3 ert
elde edilip denklemde yerlerine yazlrlarsa karakteristlik denklem,

r3 3r2 + 3r 1 = 0
olup denklemin kokleri
r1 = r2 = r3 = 1
seklinde bulunur. O halde coz
um verilen denklemin genel coz
um
u,
y = c1 et + tc2 et + t2 c3 et
seklindedir.
37
37
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
47

* 4. Y
Problem 18:
y v y 00 = 0
dord
unc
u mertebeden lineer homojen denklemin genel coz
um
un
u bulunuz.
C
oz
um :
y = ert
seklinde aranacak coz
um icin, karakteristlik denklem,
r6 r2 = 0
olup, denklemin kokleri
r1 = r2 = 0,
r3,4 = 1,
r5,6 = i
dir. O halde genel coz

um,
y = c1 + c2 t + c3 et + c4 et + c5 cos t + c6 sin t
olarak yazlr.
38
38
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
48

* 4. Y
Problem 31:
y v 4y 000 + 4y 00 = 0;
y(1) = 1, y 0 (1) = 2, y 00 (1) = 0, y 000 (1) = 0,
seklinde verilen baslangc deger probleminin genel coz

um
un
u bulunuz ve t
icin coz
um
u yorumlaynz.
C
oz
um : Karakteristlik denklem y = ert seklinde aranacak coz
um icin,
r4 4r3 + 4r2 = 0
olup bu denklemin kokleri
r1 = r2 = 0,
r3 = r4 = 2
olarak bulunur. Buradan denklemin genel coz

um
u
y = c1 + c2 t + c3 e2t + c4 te2t
seklinde yazlr.
Elde edilen enel coz
umden t
urevler,
y 0 = c2 + 2c3 e2t + c4 e2t + 2c4 te2t ,
y 00 = 4c3 e2t + 4c4 e2t + 4c4 te2t ,
y 000 = 8c3 e2t + 16c4 e2t + 8c4 te2t ,
olarak hesaplanrsa, birinci baslangc sart y(1) = 1 den
c1 + c2 + c3 e2 + c4 e2 = 1,
ikinci baslangc sart y 0 (1) = 2 den
c2 + 2c3 e2 + 3c4 e2 = 2,
u
cu
nc
u baslangc sart y 00 (1) = 0 dan
4c3 e2 + 8c4 e2 = 0,
49
ve son olarak y 000 (1) = 0 dan

8c3 e2 + 24c4 e2 = 0,
bulunur. Bu dort denklemden
c1 = 3,
c2 = 2,
c3 = c4 = 0
elde edilir. Bu degerler genel coz

umde yerine yazlrsa baslangc sartlarn
saglayan coz
um
y = 2t 3
olarak elde edilir. t icin y olur.
39
39
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
50

* 4. Y
* 4.3. Belirsiz katsaylar metodu
Problem 1:
y 000 y 00 y 0 + y = 2et + 3
um
un
u bulunuz.
C
oz
um : Denklemin homojen ksm,
y 000 y 00 y 0 + y = 0
olup y = ert icin karslk gelen karakteristlik denklem,
r3 r2 r + 1 = 0
formunda olup bu denklemin kokleri
r1 = 1,
r2,3 = 1
oldugundan homojen coz

um
yh = c1 et + c2 et + c3 tet
seklinde yazlabilir.
Ozel
coz
um
u iki asamada bulalm. Birinci olarak
g1 (t) = et
alalm. t nin katsays olan 1 karakteristlik denklemin bir kok
u oldugundan
ozel coz
um
Y1 (t) = atet
seklinde aranmaldr. T
urevleri hasaplayp denklemde yerine yazdktan sonra
g1 (t) ye esitlersek
4aet = 2et
olurki buradan a =
1
2
olup
1
Y1 (t) = tet
2
olarak bulunur.
Ikinciolarak,
g2 (t) = 3
51
alam ve Y2 (t) = a seklinde coz

um aryalm. Bu durmda gerekli t
urevler alnp
yerlerine yazlrsa a = 3 bulunur ki bu durumda ikinci ozel coz
um
Y2 (t) = 3
olur. O halde denklemin ozel coz
um
u
1
Y (t) = tet + 3
2
ve boylece genel coz
um
yG = yh + Y (t)
olup
1
yG = c1 et + c2 et + c3 tet + tet + 3
2
sekinde yazlr.
40
40
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
52

* 4. Y
Problem 5:
y v 4y 00 = t2 + et
um
un
u bulunuz.
C
oz
y v 4y 00 = 0
olup y = ert icin karslk gelen karakteristlik denklem
r4 4r2 = 0
olup kokleri
r1 = r2 = 0,
r3 = 2,
r4 = 2
oldugundan homojen coz

um
yh = c1 + c2 t + c3 e2t + c4 e2t
olur.
g1 (t) = t2 alalm ve ozel coz
um
u
Y1 (t) = t2 (at2 + bt + c)
olarak arayalm. Bu durumda
Y100 (t) = 2(at2 + bt + c) + 4t(2at + b) + t2 (2a),
t
urevleri denklemde yerine yazlp d
uzenlenirse,
48at2 24bt + 24a 8c = t2
elde edilir. Buradan
1
,
48
olarak belirlenip yerlerine yazlrsa
a=
b=0 c=
Y1 (t) =
1 4
1
t t2
48
16
53
1
16
Y1v (t) = 24a
elde edilir.
Ikinci
olarak, g2 (t) = et alalm ve
Y2 (t) = aet
seklinde coz
um aryalm. Bu durumda da gerekli t
urevlerden sonra
3aet = et
elde edilir ki buradan
a=
1
3
olarak tespit edilir. Boylece
1
Y2 (t) = et
3
olur. O halde denklemin ozel coz
um
u
Y (t) =
1 4
1
1
t t2 et
48
16
3
olur. Genel coz

um
1
1
1
yG = c1 + c2 t + c3 e2t + c4 e2t et t4 t2
3
48
16
sekinde yazlr.
41
41
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
54

* 4. Y
Problem 17:
y v y 000 y 00 + y 0 = t2 + 4 + t sin t
ile verilen denklemin genel ve ozel coz
um
u icin uygun format belirleyiniz.
C
oz
y v y 000 y 00 + y 0 = 0
olup y = ert icin karslk gelen karakteristlik denklem
r4 r3 r2 + r = 0
olup kokleri
r1 = 0,
r2 = 1,
r 3 = r4 = 1
ve bu durumda homojen coz

um
yh = c1 + c2 et + c3 et + c4 tet
olur.
g1 (t) = t2 + 4 icin aranacak ozel coz
um
Y1 (t) = t(at2 + bt + c)
seklinde olur. g2 (t) = t sin t icin aranacak ozel coz
um
Y2 (t) = (ct + d) cos t + (et + f ) sin t
seklinde olacaktr. Bu durmuda ozel coz
um
un formu
Y (t) = t(at2 + bt + c) + (ct + d) cos t + (et + f ) sin t
olacak ve genel coz
um formu ise
yG = c1 + c2 et + c3 et + c4 tet + t(at2 + bt + c) + (ct + d) cos t + (et + f ) sin t
olacaktr.
42
42
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
55

* 4. Y
* 4.4. Parametrelerin degisimi metodu
Problem 1:
y 000 + y 0 = tan t, 0 < t <

um
un
u bulunuz. Ozel
coz
um icin parametrelerin degisimi
metodunu uygulaynz.
C
oz
um: Denklemin homojen coz
um
u icin, y = ert den gerekli t
urevler hesaplanp yerlerine yazlrsa
(r3 + r)ert = 0
olup karakteristlik denklem
r3 + r = 0
seklindedir. Bu durumda karekteristlik denklemin
r1 = 0,
r2,3 = i
dir. Buradan da homojen coz

um,
yh = c1 + c2 cos t + c3 sin t
olur.
Ozel
coz
um icin,
Y (t) = c1 (t) + c2 (t) cos t + c3 (t) sin t
secilirse ve gerekli t
urevlerden sonra
c01 + c02 cos t + c03 sin t = 0,
c02 sin t + c03 cos t = 0,
c02 cos t c03 sin t = tan t
elde edilir. Ikinci

denklem sin t, u
cu
nc
u denklem cos t ile carplp taraf tarafa
toplanrsa
c02 (t) = sin t
ve buradan da bir integrasyon ile
c2 = cos t
56
olarak elde edilir. Bulunan bu deger kullanlrsa

c03 (t)
sin2 t
=
cos t
ve buradan da yine bir integrasyon ile

c3 = sin t ln | sec t + tan t|
olarak elde edilir. c1 ve c2 degerleri birinci denklemde kullanlrsa
c01 = tan t
olurki buradan
c1 = ln | cos t|
olarak elde edilir.Bulunan bu u
c deger yerlerine yazlrsa ozel coz
um,
Y (t) = ln | cos t| sin t(ln | sec t + tan t|)
olur. Boylece denklemin genel coz
um
u,
yG = c1 + c2 cos t + c3 sin t ln | cos t| sin t(ln | sec t + tan t|)
olarak yazlabilir.
43
43
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
57

* 4. Y
Problem 4:
<t<
2
2

um
un
u bulunuz. Ozel
coz
metodunu kullannz.
y 000 + y 0 = sec t,
oz
um
un
uu
stteki ornekten
yh = c1 + c2 cos t + c3 sin t
olarak alalm.
Yine ozel coz
um
u,
Y (t) = c1 (t) + c2 (t) cos t + c3 (t) sin t
seklinde arayalm. Burada,
c01 + c02 cos t + c03 sin t = 0,
c02 sin t + c03 cos t = 0,
c02 cos t c03 sin t = sec t
olur. Benzer eliminasyonlar bu denklem takm icin yaplrsa,
c1 = t,
c2 = ln | cos t|
c3 = ln | sec t + tan t|,
olarak elde edilir. Bulunan bu u
c deger yerlerine yazlrsa ozel coz
um,
Y (t) = t + cos t(ln | cos t|) + sin t(ln | sec t + tan t|)
olur. Boylece denklemin genel coz
um
u,
yG = c1 + c2 cos t + c3 sin t t + cos t(ln | cos t|) + sin t(ln | sec t + tan t|)
olarak yazlr.
44
44
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
58

* 4.Y
Problem 7:
y 000 y 00 + y 0 y = sec t,
<t<
2
2

um
un
u bulunuz. Ozel
coz
metodunu kullannz.
C
oz
um
u icin karakteristlik denklem
r3 r2 + r 1 = 0
olup kokleri
r1 = 1,
r2,3 = i
dir. Bu durumda homojen ksmn coz

um
u,
yh = c1 et + c2 cos t + c3 sin t
dir. Burada ozel coz
um
Y (t) = c1 (t)et + c2 (t) cos t + c3 (t) sin t
olarak aranrsa,
c01 (t)et + c02 (t) cos t + c03 (t) sin t = 0,
c01 (t)et c02 (t) sin t + c03 (t) cos t = 0,
c01 (t)et c02 (t) cos t c03 (t) sin t = sec t
olur. Katsaylar belirlemek icin,
W (t) = ce
olmak u
zere
c0m (t) =
p1 (t)dt
g(t)Wm (t)
W (t)
seklindeki form
ul
u kullanalm. p1 (t) = 1 den
W (t) = cet
elde edilir. t = 0 icin W (0) = 2 den c = 2 olurki bu durmuda
W = 2et
59
olarak belirlenir. Ayrca,
0 cos t
sin t
W1 (t) = det 0 sin t cos t = 1
1 cos t sin t
ise
sec tW1 (t)

1 et
=
2et
2 cos t
Z
1 t es
c1 =
ds
2 t0 cos s
c01 (t) =
den
olur. Benzer olarak,
et 0 sin t
W2 (t) = det et 0 cos t = et (sin t cos t)
et 1 sin t
ise
1
c02 (t) = sec t(sin t cos t)
2
olurki, buradan
elde edilir. Son olarak,
1
1
c2 = t ln | cos t|
2
2
et cos t 0
W3 (t) = det et sin t 0 = et (sin t + cos t)
et cos t 1
olur ve buradan yerine yazlrsa

c03 (t) =
(sin t + cos t)
2 cos t
olurki bir integrasyonla,

1
1
c3 = t + ln | cos t|
2
2
elde edilir. O halde denklemin ozel coz
um
u
Z
et t es
1
1
1
1
Y (t) =
ds + cos t( t ln | cos t|) + sin t( t + ln | cos t|)
2 t0 cos s
2
2
2
2
seklinde yazlrsa denklemin genel coz
um
u de
Z
et t es
1 1
1 1
yG = c1 et +c2 cos t+c3 sin t+
ds+cos t( t ln | cos t|)+sin t( t+ ln | cos t|)
2 t0 cos s
2 2
2 2
olarak bulunmus olur.
45
45
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
60

* 5. Ikinci
Mertebeden Denklemlerin Seri C
oz
umleri
* 5.1. Kuvvet serisi
Problem 2:
X
n n
x
2n
n=0
kuvvet serisinin yaknsaklk yarcapn bulunuz.

C
oz
um: Verilen kuvvet serisinin genel terimi
an =
n n
x
2n
olup yaknsaklgn belirlemek icin oran testini uygulayalm. Bu durumda

lim |
an+1
n+1
|x|
| = lim |
x| =
n
an
n
2
olup |x|
< 1 icin verilen seri mutlak yaknsak olup ayn zamanda da yaknsaktr.
2
Bu son ifadeden |x| < 2 elde edilirki bu bize yaknsaklk yarcapnn = 2 olmasn verir.
Problem 4:
2n xn
n=0

C
oz
um: Serinin genel terimi
a n = 2 n xn
olup yaknsaklgn belirlemek icin oran testini uygulayalm. Bu durumda
lim |
2n+1 xn+1
an+1
| = lim | n n x| = 2|x|
n
an
2 x
olurki 2|x| < 1 icin verilen seri mutlak yaknsak olup ayn zamanda da yaknsaktr.
Bu son ifadeden |x| < 12 elde edilirki bu bize yaknsaklk yarcapnn = 12 olmasn verir.
61
Problem 8:
X
n!xn
n=0
nn

C
oz
um: Serinin genel terimi
an =
n!xn
nn
olup oran testi geregi

lim |
(n + 1)!xn+1 nn
n+1 n
1 n
|x|
| = lim |x(
) | = lim |x(
) |=
1
(n+1)
n
n
n
n
(n + 1)
n x
n
e
1+ n
olup |x|
< 1 icin verilen seri mutlak yaknsak olup ayn zamanda da yaknsaktr.
e
Boylece |x| < e elde edilirki bu bize yaknsaklk yarcapnn = e olmasn
verir.
46
46
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
62

* 5. Ikinci
oz
umleri
Problem 9:
f (x) = sin x
fonksiyonunu x0 = 0 noktasnda Taylor serisine acp yaknsaklk yarcapn bulunuz.
C
oz
um: Verilen fonksiyonun bir kac adm t
urevini alalm ve x0 = 0 noktasndaki degerlerini belirleyelim.
f 0 (x) = cos x, f 00 (x) = sin x, f 000 (x) = cos x, f v (x) = sin x, ...
olurki f (0) = 0 olmak u
zere
f 0 (0) = 1, f 00 (0) = 0, f 000 (0) = 1, f v (0) = 0, ...
seklinde elde edilir. Taylor seri form
ul
u
f (x) =
f (n) (x0 )
(x x0 )n
n!
de yerine yazarsak,
f (x) = sin x = x
x3 x5
+
+...
3!
5!
elde edilir ki, buradan
X
x2n+1
sin x =
(1)n
(2n + 1)!
n=0
olarak yazlabilir. Bu serinin yaknsaklg icin, genel terim

x2n+1
an = (1)
(2n + 1)!
n
olup oran testi uygulanrsa

L = lim |
n
1
x2n+3 (2n + 1)!
| = lim |x2
|=0
2n+1
n
(2n + 3)! x
(2n + 2)(2n + 3)
olarak bulunur. L = 0 < 1 oldugundan seri yaknsak olup =

yaknsaklk yarcap = olur.
47
47
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
63
1
L
icin

* 5. Ikinci
oz
umleri
Problem 25:
m(m 1)am x
m2
+x
m=0
kak xk1
k=1
ifadesini
f (k)xk
k=0
formunda yaznz.
oz
um: Oncelikle
verilen ifade d
uzenlenirse
m(m 1)am x
m2
m=0
kak xk
k=1
ifadesi elde edilir. m = k + 2 icin ifade yeniden yazlrsa
k + 1(k + 2)ak+2 x +
kak xk
k=1
k=0
elde edilir. Toplamdaki ikinci terim k = 0 oldugundan dolay toplamn 0 dan

baslatlmasnda hic bir saknca yoktur ayrca xk parantezine de alnrsa istenilen
formda asagdaki gibi getirilmis olur.
[k + 1(k + 2)ak+2 + kak ] xk .
k=0
48
48
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
64

* 5. Ikinci
oz
umleri
* 5.2. Adi nokta etrafnda seri co
z
umler I. ksm
Problem 2:
y 00 xy 0 y = 0
denklemin seri coz
um
un
u x0 = 0 adi noktas etrafnda bulunuz.
C
oz
um: x0 = 0 adi noktasnda seri coz
um icin kullanacagmz form,
y=
a n xn
n=0
seklinde olup gerekli t

urevler hesaplanrsa
y0 =
nan xn1 ,
y 00 = y =
n=0
X
(n 1)nan xn2
n=0
elde edilir. Bu ifadeler verilen denklemde yerlerine yazlrsa,
(n 1)nan x
n2
n=0
nan x
n1
n=0
an xn = 0
n=0
elde edilir. Birnci toplam n = 0 ve n = 1 icin sfr oldugundan, serinin toplam

2 den baslatlabilir. Bu durumda birinci toplam
X
X
(n 1)nan xn2 =
(n 1)nan xn2
n=0
n=2
sekline gelir. n = n + 2 icin birinci toplam yeniden d

uzenlenirse
(n 1)nan x
n=0
n2
(n + 1)(n + 2)an+2 xn
(1)
n=0
sekline gelir. Ikinci

toplamdaki x terimi toplama dahil edilirse
x
nan xn1 =
n=0
nan xn
(2)
n=0
elde edilir. (1) ve (2) ifadeleri denklemde yerine yazlrsa,
X
X
X
(n + 1)(n + 2)an+2 xn
nan xn
a n xn = 0
n=0
n=0
65
n=0
elde edilir. xn parantezinde
[(n + 1)(n + 2)an+2 nan an ] xn = 0
n=0
olup buradan
(n + 1)(n + 2)an+2 nan an = 0
elde edilirki, bu bize
an
,
n+2
seklinde indirgeme bagntsn verir.
an+2 =
n = 1, 2, ...
n nin cift say indisleri icin,

a0
,
2
a2
a0
n = 2 a4 =
= 1 ,
4
22
a4
a0
n = 4 a6 =
= 2 ,
8
2 2!
.............................................
1
n = n a2n = n a0
2 n!
olarak elde edilirki birinci bagmsz coz
um,
n = 0 a2 =
X
1 2n
y1 (x) = a0
x
n
2
n!
n=0
olur.
n nin tek say indisleri icin,
n = 1 a3 =
a1
a1
=2 ,
3
3!
2a1
a3
= 22
,
5
5!
a5
a1
n = 5 a7 =
= 23 3! ,
7
7!
.............................................
2n n!
n = n a2n+2 =
a1
(2n + 1)!
n = 3 a5 =
olarak elde edilirki ikinci lineer bagmsz coz

um,
y2 (x) = a1
X
n=0
2n n!
x2n+1
(2n + 1)!
66
olarak bulunur. Ohalde denklemin genel coz

um
u:
X
X
1 2n
2n n!
y(x) = a0
x
+
a
x2n+1
1
n n!
2
(2n
+
1)!
n=0
n=0
olarak yazlabilir.
49
49
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
67

* 5. Ikinci
oz
umleri
z
umler I. ksm
Problem 3:
y 00 xy 0 y = 0
denklemin seri coz
um
un
oz
um: Istenirse
t = x 1 degisken degisimi ile t = 0 noktasna cekilip
bu nokta icin coz
um yaplabilir. Fakat biz burada bunu yapmayp orjinal hali
ile calsacagz. C
oz
um
u ilk bir kac terim icin yazacagz. Burada coz
um icin
aranacak form x0 = 1 adi noktasnda
y=
an (x 1)n
n=0
seklinde olacaktr. Gerekli t

urevler hesaplanrsa,
y =
n1
nan (x 1)
X
y =y=
(n 1)nan (x 1)n2
00
n=0
n=0
olup yerine yazlrsa,
X
X
X
n2
n1
(n 1)nan (x 1)
x
nan (x 1)
an (x 1)n = 0
n=0
n=0
n=0
elde edilir. Birinci toplam n = 0 ve n = 1 icin sfr oldugundan, serinin toplam

2 den baslatlabilir. Bu durumda birinci toplam
X
X
n2
(n 1)nan (x 1)
=
(n 1)nan (x 1)n2
n=0
n=2
sekline gelir. n = n + 2 denilerek yeniden d

uzenlenirse
(n 1)nan (x 1)n2 =
n=0
(n + 1)(n + 2)an+2 (x 1)n
(1)
n=0

toplamdaki x terimi toplama dahil etmek icin x = 1+(x1)
ifadesi kullanlrsa
x
nan (x 1)n1 = (1 + (x 1))
n=0
X
n=0
68
nan (x 1)n1
Buradan da
x
nan (x 1)n1 =
n=0
nan (x 1)n1 +
n=0
nan (x 1)n
(2)
n=0
elde edilir. (1) ve (2) ifadeleri denklemde yerine yazlrsa,
X
X
X
X
(n+1)(n+2)an+2 (x1)n
nan (x1)n1
nan (x1)n
an (x1)n = 0
n=0
n=0
n=0
n=0
elde edilir. ikinci toplamda n = n + 1 yazlr ve denklemin tamam n = 0 icin

ack olarak yazlrsa,
X
X
X
X
n
n
n
(n+1)(n+2)an+2 (x1) (n+1)an+1 (x1)
nan (x1)
an (x1)n
n=1
n=1
n=1
n=1
+(2a2 a1 a0 )(x 1)0 = 0

elde edilir. Buradan,
[(n + 1)(n + 2)an+2 (n + 1)an+1 nan an ] (x1)n +(2a2 a1 a0 )(x1)0 = 0
n=1
olur ki,boylece
2a2 a1 a0 = 0,
an+1 + an
an+2 =
n+2
elde edilir.
Birinci denklemde a0 = 0 ve a1 6= 0 icin
a2 =
a1
,
2
an+2 =
an+1 + an
,
n+2
olur.
n = 1, 2, ...
a1
a2 + a1
= ,
3
2
a3 + a2
a1
n = 2 a4 =
= ,
4
4
a4 + a3
3a1
n = 3 a5 =
=
,
5
20
olarak ilk bes terim elde edilirki buna karslk gelen coz
um,
(x 1)5
(x 1)2 (x 1)3 (x 1)4
+
+
+3
+ ...
y1 (x) = a1 (x 1) +
2
2
4
20
n = 1 a3 =
69
olarak yazlabilir.
Birinci denklemde a0 6= 0 ve a1 = 0 icin
a2 =
a0
,
2
an+2 =
an+1 + an
,
n+2
olur.
n = 1, 2, ...
a2 + a1
a0
= ,
3
6
a0
a3 + a2
= ,
n = 2 a4 =
4
6
a4 + a3
a0
n = 3 a5 =
= ,
5
15
olarak ilk bes terim bulunursa buna karslk gelen coz
um,
(x 1)2 (x 1)3 (x 1)4 (x 1)5

y2 (x) = a0 1 +
+
+
+
+ ...
2
6
6
15
n = 1 a3 =
olarak yazlabilir.
50
50
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
70

* 5. Ikinci
oz
umleri
z
umler I. ksm
Problem 5:
(1 x)y 00 + y = 0
denklemin seri coz
um
un
C
oz
um: C
oz
um icin kullanlacak form x0 = 0 adi noktasnda
y=
a n xn
n=0
olup t
urevlerden
y0 =
nan xn1 ,
y 00 = y =
n=0
X
(n 1)nan xn2
n=0
gelir. Boylece,
X
X
n2
(1 x)
(n 1)nan x
+
a n xn = 0
n=0
n=0
elde edilir. Tekrar d

uzenlenirse
(n 1)nan xn2
X
X
an xn = 0
(n 1)nan xn1 +
n=0
n=0
n=0
elde edilir. Birinci toplam once n = 2 den baslatlp sonra n = n + 2 yazlrsa,
(n 1)nan x
n=0
n2
(n + 1)(n + 2)an+2 xn
(1)
n=0

toplam n 1 = n icin yeniden yazlrsa
X
X
n1
(n 1)nan x
=
n(n + 1)an+1 xn
n=0
n=1
olur. (1) ve (2) ifadeleri denklemde tekrar yerine yazlrsa
X
X
X
(n + 1)(n + 2)an+2 xn
n(n + 1)an+1 xn +
an xn = 0
n=0
n=1
71
n=0
(2)
elde edilir. B
ut
un toplamlar n = 1 den baslatlrsa ve xn parantezine alnrsa,
[(n + 1)(n + 2)an+2 n(n + 1)an+1 + an ] xn + (2a2 + a0 )x0 = 0
n=1
olur ki,
2a2 + a0 ,
(n + 1)(n + 2)an+2 n(n + 1)an+1 + an = 0
elde edilir.Buradan
a2 =
a0
,
2
an+2 = n
an+1
an
, n = 1, 2, ..
n + 2 (n + 1)(n + 2)
olarak belirlenir.
a0
,
2
a3 = a60 , a4 = a240 , ... olur ve buradan
x2 x3 x4
...
y1 (x) = a0 1
2
6
24
Eger a1 = 0 secilirse a2 =
da
elde edilir.
a0 = 0 secilirse a2 = 0,
a3 = a61 , a4 = a121 , ... olur ve buradan da
x3 x4
y2 (x) = a1 x
...
6
12
elde edilir.
51
51
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
72

* 5. Ikinci
oz
umleri
* 5.4. D
uzenli tekil noktalar
Problem 2:
x2 (1 x2 )y 00 + 2xy 0 + 4y = 0
denkleminin varsa d
uzenli tekil noktalarn bulunuz.
C
oz
um:
x = 0, 1, 1
noktalar ackca denklemin sing
uler noktalardr. Denklemimizi uygun formda
yazarsak,
2
4
y 00 + 3
y0 + 2
y=0
2
x (1 x )
x (1 x2 )
olur. Buradan,
2
4
p(x) = 3
, q(x) = 2
2
x (1 x )
x (1 x2 )
dir.
x = 0 alalm,
2
=
x2 )
olmasndan dolay x = 0 noktas d
uzenli tekil nokta degildir.
lim xp(x) = lim x
x0
x0
x3 (1
x = 1 alalm,
lim (x + 1)p(x) = lim (x + 1)
x1
x1
x3 (1
2
= 1
x2 )
olup sonludur. Benzer olarak,

lim (x + 1)2 q(x) = lim (x + 1)2
x1
x1
4
=0
x2 (1 x2 )
olup sonludur. Boylece x = 1 noktas denklemin d

uzenli tekil noktasdr.
x = 1 noktas icin ,
lim (x 1)p(x) = lim (x 1)
x1
x1
x3 (1
sonlu ve
lim (x 1)2 q(x) = lim (x 1)2
x1
x1
73
2
= 1
x2 )
4
=0
x2 (1 x2 )
sonludur. Boylece x = 1 noktas da denklemin d

uzenli tekil noktasdr.
52
52
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
74

* 5. Ikinci
oz
umleri
* 5.5. Euler denklmi
Problem 2:
(x + 1)2 y 00 + 3(x + 1)y 0 + 0.75y = 0
sekliyle verilen Euler diferansiyel denkleminin genel coz
um
un
u bulunuz.
C
oz
um: C
oz
um
um
uz
y = (x + 1)r
formunda olup t
urevleri
y 0 = r(x + 1)r1 ,
y 00 = (r 1)r(x + 1)r2
olur ve bu ifadeler denklemde yerlerine yazlrsa gerekli d

uzenlemelerden sonra
((r 1)r + 3r + 0.75)(x + 1)r = 0
((r 1)r + 3r + 0.75) = 0
olup denklemin kokleri,
3
1
r1 = , r2 =
2
2
dir. Boylece verilen Euler denkleminin coz
um
u,
3
y(x) = c1 |x + 1| 2 + c2 |x + 1| 2
olarak yazlr.
53
53
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
75

* 5. Ikinci
oz
umleri
Problem 4:
x2 y 00 + 3xy 0 + 5y = 0
sekliyle verilen Euler diferansiyel denkleminin genel coz
um
un
u bulunuz.
C
oz
um: Aranacak coz
um
y = xr
formunda olup t
urevleri alalm.
y 0 = rxr1 ,
y 00 = (r 1)rxr2
ifadelerini denklemde yerlerine yazalm ve d

uzenleyelim. Bu durumda,
(r2 + 2r + 5)(x + 1)r = 0
olur ki buradan
(r2 + 2r + 5)
elde edilirse son denklemin kokleri,
r1 = 1 2i,
r2 = 1 + 2i
seklinde elde edilirse coz

um,
y(x) = c1 |x|1 cos(2 ln |x|) + c2 |x|1 sin(2 ln |x|)
olarak yazlr.
54
54
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
76

* 5. Ikinci
oz
umleri
Problem 13:
2x2 y 00 + xy 0 3y = 0;
y(1) = 1, y 0 (1) = 4
baslangc sartlaryla verilen Euler diferansiyel denkleminin coz

um
un
u elde ediniz.
C
oz
um: Denklemin coz
um
u icin kullanlacak form
y = xr
olup t
urevleri yerine yazlp ve daha sonra d
uzenlenirse,
(2r2 r 3)xr = 0
elde edilirki buradan,
2r2 r 3 = 0
olup
r1 = 1,
r2 =
3
2
seklinde belirlenirse genel coz

um,
3
y(x) = c1 |x|1 + c2 |x| 2

olarak yazlr. Birinci baslangc y(1) = 1 icin
c1 + c2 = 1
ve ikinci baslangc sart icin t
urev alnp y 0 (1) = 4 sart kullanlrsa
3
c1 + c2 = 4
2
denklemden c1 = 1 ve c2 = 2 bulunur ve genel coz
elde edilir. Iki
umde
yerlerine yazlrsa baslangc sartlarn saglayan Euler diferansiyel denkleminin
coz
um
u,
3
y(x) = |x|1 + 2|x| 2
olur.
55
55
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
77

* 5. Ikinci
oz
umleri
* 5.6. D
uzenli tekil nokta etrafnda seri c
oz
umler I. ksm
Problem 2:
1
x2 y 00 + xy 0 + (x2 )y = 0
9
denkleminin seri coz
um
un
u Froben
us yontemini kullanarak bulunuz.
C
oz
um: C
oz
um icin denklemin d
uzenli bir tekil noktasn bulalm. x = 0
noktas denklemin bir tekil noktasdr. Denklem
x2 19
1
y 00 + y 0 +
y=0
x
x2
formunda yazlrsa
p(x) =
1
,
x
q(x) =
x2
x2
1
9
olur.
x2 19
1
1
= 1, lim x2
=
2
x0 x
x0
x
9
olup herikisi de sonludur. O halde x = 0 noktas d
uzenli tekil nokta olup
Froben
us metodu uygulanabilir. C
oz
um formu ise
lim x
y=
an xr+n
n=0
seklindedir. Buradan,
y0 =
(r + n)an xr+n1 ,
y 00 =
n=0
X
(r + n)(r + n 1)an xr+n2
n=0
t
urevleri denklemde yerine yazlrsa,
x
X
n=0
(r+n)(r+n1)an x
r+n2
X
1 X
r+n1
2
an xr+n = 0
+x
(r+n)an x
+(x )
9
n=0
n=0
elde edilir. Ifade

yeniden d
uzenlenirse
X
X
1 X
an xr+n = 0
(r + n)(r + n 1)an xr+n +
(r + n)an xr+n + (x2 )
9 n=0
n=0
n=0
78
olur. Toplamdaki u
cu
nc
u terim
X
1 X
1X
r+n
r+n+2
(x )
an x
=
an x
an xr+n
9 n=0
9
n=0
n=0
2
dir. Bu ifadenin ilk toplamnda toplam n = 2 den baslatlrsa
X
1 X
1X
r+n
r+n
(x )
an x
=
an2 x
an xr+n
9 n=0
9 n=0
n=2
2
elde edilir ve yerine yazlrsa,
X
X
X
1X
r+n
r+n
r+n
(r + n)(r + n 1)an x +
(r + n)an x
an2 x
an xr+n = 0
9
n=0
n=0
n=2
n=0
olur. B
ut
un toplamlar n = 2 den baslatrsak,
1
1
(a0 r(r 1)xr + a0 rxr a0 xr ) + (a1 r(r + 1)xr+1 + a1 (r + 1)xr+1 a1 xr+1 )
9
9
+
(r+n)(r+n1)an x
r+n
n=2
(r+n)an x
r+n
n=2
an2 x
n=2
r+n
1X
an xr+n = 0
9 n=2
elde edilir. Son ifadede uygun d

1
1
(r(r 1) + r )a0 xr + (r(r + 1) + (r + 1) )a1 xr+1
9
9

X
1
+
{ (r + n)(r + n 1) + (r + n)
an + an2 }xr+n = 0
9
n=2
Buradan, birinci toplamdan
r(r 1) + r
olup d
uzenlenirse
r2
dan
1
=0
9
1
=0
9
1
r1 = ,
3
r1 =
1
3
oltak elde edilir. Ikinci

toplamda a1 = 0 olur ki aksi halde xr+1 = 0 olmak
durumundadr. Bu da m
umk
un olamayacagna gore a1 = 0 dr. Son olarak
indirgeme ifadesi ise u
cu
nc
u toplamdan
an =
an2
(n + r)2
79
1
9
olarak elde edilir.

r=
1
3
icin:
an =
an2
,
n(n + 23 )
n = 2, 3, ...
olarak elde edilir. Buradan a1 = 0 oldugundan dolay tek indisliler

a3 = a5 = ...a2n+1 = 0
olur.
a0 6= 0 oldugundan,
n = 2 a2 =
a0
a0
,
2 = 2
2(2 + 3 )
2 (2 + 32 )
a2
a2
a0
,
2 = 2
2 2 = 4
1
4(4 + 3 )
2 (2 + 3 )
2 (1 + 3 )(2 + 13 )2!
a4
a4
a0
n = 6 a6 =
,
2 = 2
1 3 = 6
1
6(6 + 3 )
2 (3 + 3 )
2 (1 + 3 )(2 + 13 )(3 + 31 )3!
.......................................................................................................
(1)n a0
n = 2n a2n = n
2 n!(1 + 13 )(2 + 13 )....(n + 13 )
n = 4 a4 =
olarak elde edilir ki buradanda a0 = 1 icin coz

um
um
uz,
"
#
X
1
(1)n a0
y1 (x) = x 3 1 +
x2n
n n!(1 + 1 )(2 + 1 )....(n + 1 )
2
3
3
3
n=1
olarak ifade edilebilir.
r = 31 icin:
an =
an2
,
n(n 23 )
n = 2, 3, ...
olarak elde edilir. Buradan a1 = 0 oldugundan dolay tek indisliler yine

a3 = a5 = ...a2n+1 = 0
olur.
a0 6= 0 oldugundan,
n = 2 a2 =
n = 4 a4 =
a0
a0
,
2 = 2
2(2 3 )
2 (2 23 )
a2
a0
a2
,
2 = 2
2 2 = 4
1
4(4 3 )
2 (2 3 )
2 (1 3 )(2 13 )2!
80
a4
a4
a0
,
2 = 2
1 3 = 6
1
6(6 3 )
2 (3 3 )
2 (1 3 )(2 13 )(3 13 )3!
.......................................................................................................
(1)n a0
n = 2n a2n = n
2 n!(1 13 )(2 31 )....(n 13 )
n = 6 a6 =
olarak elde edilir ki buradanda a0 = 1 icin coz

um
um
uz,
#
"
n
X
1
(1)
a
0
y2 (x) = x 3 1 +
x2n
n n!(1 1 )(2 1 )....(n 1 )
2
3
3
3
n=1
olarak ifade edilebilir.
56
56
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
81

* 5. Ikinci
oz
umleri
* 5.6. D
oz
umler I. ksm
Problem 4:
xy 00 + y 0 y = 0
um
un
u d
uzenli tekil nokta etrafnda bulunuz.
C
oz
um: x = 0 noktas denklemin d
uzenli tekil nokta oldugu onceki ornege
benzer sekilde gosterilebilir
x = 0 noktas denklemin bir tekil noktas oldugundan, coz
um formu yine ayn
bir onceki ornekle ayn formda olup
y=
an xr+n
n=0
seklindedir. T
urevler yukardaki ornekten alnp yerine yazlrsa,
X
X
X
r+n2
r+n1
x
(r + n)(r + n 1)an x
+
(r + n)an x
an xr+n = 0
n=0
n=0
n=0
elde edilir. Ifade

yeniden d
uzenlenirse
X
X
X
r+n1
r+n1
(r + n)(r + n 1)an x
+
(r + n)an x
an xr+n = 0
n=0
n=0
n=0
haline gelir. Birinci ve ikinci toplamda n = n + 1 yazlrsa ifademiz
(r + n)(r + n + 1)an+1 x
n=1
r+n
(r + n + 1)an+1 x
n=1
r+n
an xr+n = 0
n=0
iki toplam n = 1 icin ack yazlr kalanlar ise n = 0 dan baslatlrsa

olur. Ilk
((r 1)r +r)a0 xr1 +
X
{[(r + n)(r + n + 1) + (r + n + 1)] an+1 an }xr+n = 0
n=0
halini alr. Buradan

((r 1)r + r)a0 xr1 = 0
ve
[(r + n)(r + n + 1) + (r + n + 1)] an+1 an = 0
82
dr. Birincisinden r2 = 0 olup r1 = r2 = 0 olup cift kat kok vardr ve tek coz
um
bulunurr.Boylece r = 0 icin
an+1 =
an
,
(n + 1)2
n = 0, 1, ...
ifadesi elde edilir.

n = 0 a1 = a0 ,
a1
a0
n = 1 a2 = 2 = 2 ,
2
2
a2
a0
n = 2 a3 = 2 = 2 2 ,
3
32
a0
a0
a2
n = 3 a4 = 2 = 2 2 2 =
,
4
432
(4!)2
.........................................................
a0
n = n an =
(n!)2
olurki coz
um a0 = 1 icin
X
xn
y(x) =
(n!)2
n=0
seklinde yazlr.
57
57
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
83

* 5. Ikinci
oz
umleri
* 5.6. D
oz
umler I. ksm
Problem 6:
x2 y 00 + xy 0 + (x 2)y = 0
um
un
u d
uzenli tekil nokta etrafnda bulunuz.
C
oz
um: x = 0 noktas denklemin d
uzenli tekil noktasdr. Dolaysyla, x = 0
noktas denklemin coz
um formu
y=
an xr+n
n=0
seklindedir. T
urevler alnp yerine yazlrsa,
x2
(r + n)(r + n 1)an xr+n2 + x
n=0
(r + n)an xr+n1 + (x 2)
n=0
an xr+n = 0
n=0
elde edilir. Ifade

yeniden d
uzenlenirse
X
X
X
X
(r +n)(r +n1)an xr+n +
(r +n)an xr+n
2an xr+n +
an xr+n+1 = 0
n=0
n=0
n=0
n=0
haline gelir. Son toplam
an xr+n+1 =
n=0
an1 xr+n
n=1
seklinde yazlp yerine konursa ve diger toplamlarda n = 1 den baslatlrsa

(n = 0 ksm ack yazlrsa) ve daha sonra gerekli d
(r(r1)+r2)a0 xr +
X
{[(r + n 1)(r + n) + (r + n) 2] an +an1 }xr+n = 0
n=1
elde edilir. Buradan, indisel denklem

r2 2 = 0
olurki r1 = 2 ve r1 = 2 olarak belirlenir. Toplamn ikinci ksmnnda

sfra esitlenmesinden,
an1
an =
(r + n)2 2
84
seklinde indirgeme bagnts elde edilir.

r=
2 icin
an =
an1
n(n + 2 2)
elde edilir.
a0
n = 1 a1 = ,
2 2
a1
a0
=
,
n = 2 a2 =
1+2 2
1(1 + 2 2)
.........................................................
(1)n a0
n = n an =
n!(1 + 2 2)(2 + 2 2)...(n + 2 2)
olurki coz
um a0 = 1 icin
x
x2
2
+
y1 (x) = x
1
+ ...+
1(1 + 2 2) 2!(1 + 2 2)(2 + 2 2)
(1)n xn
2
+x
n!(1 + 2 2)(2 + 2 2)...(n + 2 2)
seklinde yazlr.
Benzer olarak, ikinci lineer bagmsz coz

um r = 2 icin
an1
an =
n(n 2 2)
elde edilir.
a0
n = 1 a1 = ,
2 2
a1
a0
=
,
n = 2 a2 =
12 2
1(1 2 2)
.........................................................
(1)n a0
n = n an =
n!(1 2 2)(2 2 2)...(n 2 2)
olurki coz
um a0 = 1 icin
x
x2
2
+
y2 (x) = x
1
+ ...+
1(1 2 2) 2!(1 2 2)(2 2 2)
(1)n xn
2
+x
n!(1 2 2)(2 2 2)...(n 2 2)
seklinde olur.
58
58
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
85

* 5. Ikinci
oz
umleri
* 5.7. D
oz
umler II. ksm
Problem 3:
x(x 1)y 00 + 6x2 y 0 + 3y = 0
denkleminin varsa b
ut
un d
uzenli tekil noktalarn bulunuz. Her bir d
uzenli
tekil nokta icin indisel denklemi ve indisel denklemin koklerini tespit ediniz.
oz
um : Oncelikle
deklemimizi uygun formatta yazalm,
6x 0
3
y 00 +
y +
y = 0.
x1
x(x 1)
Buradan,
6x
3
p(x) =
, q(x) =
x1
x(x 1)
dir.
Verilen denklemin tekil noktalar x = 0 ve x = 1 dir. ilk olarak x = 0 alalm,
6x
=0
p0 = lim xp(x) = lim x
x0
x0 x 1
ve
3
q0 = lim x2 q(x) = lim x2
= 0.
x0
x0
x(x 1)
Boylece, x = 0 noktas d
uzenli tekil noktadr.
r(r 1) + p0 r + q0 = 0
indisel denklem form
ul
unde degerler yerlerine yazlrsa
r(r 1) = 0,
r1 = 0, r2 = 1
olarak indisel denklemin kokleri bulunmus olur.

Benzer olarak, x = 1 alnrsa ve gerekli islemler yaplrsa, bu noktann da
d
uzenli tekil nokta oldugu kolaylkla gor
ulebilir. Ayrca p0 = 6 ve q0 = 1
olarak hesap edilip indisel denklemde yerine yazlrsa
r(r + 5) = 0,
r1 = 0, r2 = 5
x = 1 d
uzenli tekil noktas icin elde edilen indisel denklemin kokleri bulunmus
olur.
59
59
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
86

* 5. Ikinci
oz
umleri
* 5.8. Bessel denklemi
Problem 1:
x2 y 00 + 2xy 0 + xy = 0
denklemi icin x = 0 d
uzenli tekil noktasnda iki lineer bagmsz coz
um
u elde
ediniz.
oz
um: Oncelikle
denklem d
uzenlenirse
2
1
y 00 + y 0 + y = 0
x
x
formuna gelinir. Burada,
p(x) =
2
1
, q(x) =
x
x
olup x = 0 noktas denklemin bir d

uzenli tekil noktasdr. Froben
us metoduna
gore
X
y=
an xr+n
n=0
seklinde bir seri coz

um
u vardr. Gerekli t
urevler,
0
y =
(r + n)an x
r+n1
X
y =
(r + n 1)(r + n)an xr+n2
00
n=0
n=0
seklinde olup denklemde yerlerine yazlrsa,
X
X
X
r+n2
r+n1
x
(r + n 1)(r + n)an x
+ 2x
(r + n)an x
+x
an xr+n = 0
2
n=0
n=0
n=0
elde edilir. Bu ifade tekrar d

uzenlenirse,
X
X
X
r+n
r+n
(r + n 1)(r + n)an x
+
2(r + n)an x
+
an xr+n+1 = 0
n=0
n=0
n=0
toplamn u
cu
nc
u terimi ,
X
n=0
an xr+n+1 =
X
n=1
87
an1 xr+n =
seklinde yeniden d
uzenlenip yerine yazlrsa ve b
ut
un toplamlar n = 1 den
baslatlrsa,
X
r
r
(r(r1)a0 x +2ra0 x )+
{[(r + n)(r + n 1) + 2(r + n)] an +an1 }xr+n = 0
n=1
olurki buradan
(r2 + r)a0 xr + 2ra0 xr ) +
[(r + n)(r + n + 1) + n)an + an1 ] xr+n = 0
n=1
elde edilir. Son ifadeden, indisel denklem

r2 + r = 0
olup r1 = 0,
bagnts
r2 = 1 ve r1 r2 = 1 Z dir. Ikinci
toplamdan indirgeme
an1
(r + n)(r + n + 1)
elde edilir. Buradan, g(r + n) 6= 0 olmak u
zere an rnin bir fonksiyonu olmak
u
zere,
an1 (r)
an (r) =
, n = 1, 2, ..
g(r + n))
olur. Buradan da
a0 (r)
a1 (r) =
,
g(r + 1)
a1 (r)
a0 (r)
a2 (r) =
=
,
g(r + 2)
g(r + 1)g(r + 2)
..........................
n
(1) a0 (r)
an (r) =
, g(r + n) 6= 0, n = 1, 2, ..
g(r + 1)g(r + 2)...g(r + n)
elde edilir. r1 = 0 icin,
an =
an (0) =
(1)n a0
(1)n a0
=
g(1)g(2)...g(n)
n!(n + 1)!
olurki a0 = 1 icin coz

um
y1 (x) =
X
(1)n xn
n!(n + 1)!
n=0
olarak elde edilir. Ikinci

coz
um icin uygun form r1 r2 = 1 Z durumuna
gore belirlenirse,
"
#
X
1
Hn + Hn1
(1)n xn
y2 (x) = y1 (x) ln x +
1
x
n!(n
1)!
n=0
olarak yazlabilir.
60
60
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
88

* 5. Ikinci
oz
umleri
Problem 2:
x2 y 00 + 3xy 0 + (1 + x)y = 0
denklemi icin x = 0 d
uzenli tekil noktasnda iki lineer bagmsz coz
um
u elde
ediniz.
C
oz
um: Froben
us metoduna gore x = 0 icin
y=
an xr+n
n=0
seklinde seri coz

um
u vardr. Gerekli t
urevler denklemde yerlerine yazlrsa,
x
(r +n1)(r +n)an x
r+n2
+3x
n=0
(r +n)an x
r+n1
+(1+x)
n=0
an xr+n = 0
n=0

uzenlenirse,
X
X
X
X
(r +n1)(r +n)an xr+n +
3(r +n)an xr+n +
an xr+n +
an xr+n+1 = 0
n=0
n=0
n=0
n=0
toplamn son terimi
an x
r+n+1
n=0
an1 xr+n =
n=1
seklinde yeniden d
ut
baslatlp uygun parantezlere alnrsa,
2
(r + 2r + 1)a0 x +
[(r + n)(r + n + 2) + 1)an + an1 ] xr+n = 0
n=1
elde edilir. Son ifadeden, indisel denklem

r2 + 2r + 1 = 0
olup r1 = r2 = 1. Ikinci
toplamdan indirgeme bagnts
an =
an1
(r + n)(r + n + 2) + 1
89
elde edilir. Buradan, g(r + n) 6= 0 olmak u

zere an , r nin bir fonksiyonu olarak,
an (r) =
an1 (r)
,
g(r + n))
olur. Boylece
a1 (r) =
n = 1, 2, ..
a0 (r)
,
g(r + 1)
a1 (r)
a0 (r)
=
,
g(r + 2)
g(r + 1)g(r + 2)
..........................
n
(1) a0 (r)
an (r) =
, g(r + n) 6= 0,
g(r + 1)g(r + 2)...g(r + n)
a2 (r) =
n = 1, 2, ..
elde edilir. r = 1 icin,

an (1) =
(1)n a0
(1)n a0 (r)
=
g(1)g(2)...g(n)
n!

um
y1 (x) = x
X
(1)n xn
(n!)2
n=0
olarak elde edilir. Ikinci

coz
um icin uygun form r1 = r2 = 1 oldugndan
y2 (x) = y1 (x) ln |x| + x
r2
b n r 1 xn
n=0
seklinde olup burada da bu coz

umle ugrasmayp direkt sonucunu verecegiz.
2 X Hn
(1)n xn
y2 (x) = y1 (x) ln x
2
x n=0 (n!)
olarak belirlenebilir.
61
61
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
90

* 5. Ikinci
oz
umleri
Problem 5:
olan
3
2
9
x2 y 00 + xy 0 + (x2 )y = 0, x > 0
4
mertebeden Bessel denkleminin lineer bagmsz iki coz
um
un
u bululunuz.
oz
um: x = 0 noktasnn denklemin bir d
uzenli tekil noktas oldugundan
x = 0 noktasnda Froben
us metodu uygulanabilir.
y=
an xr+n
n=0
seklinde bir seri coz

um
u vardr. Birinci ve ikinci t
urevler denklemde yerlerine
yazlrsa,
x
(r+n1)(r+n)an x
r+n2
n=0
X
9 X
r+n1
2
+x
(r+n)an x
+(x )
an xr+n = 0
4
n=0
n=0

uzenlenirse,
X
X
X
X
9
(r+n1)(r+n)an xr+n +
(r+n)an xr+n
an xr+n +
an xr+n+2 = 0
4
n=0
n=0
n=0
n=0
toplamn son terimi
an x
r+n+2
n=0
an2 xr+n =
n=2
seklinde yeniden d
ut
baslatlp uygun parantezlere alnrsa,
X
9
9
9
2
r
2
r
a0 x + (r + 1)
a1 xr+1 +
{[(r + n)2 ]an + an2 }xr+n = 0
4
4
4
n=2
olarak d
uzenlenebilir. Son ifadeden, indisel denklem
F (r) = r2
r1 = 32 ,
9
=0
4
r2 = 32 . Ikinci
toplamdan,
9
[(r + n)2 ]an + an2 = 0
4
91
elde edilir. F (r + n) 6= 0 olmak u

zere,
F (r + n) = (r + n)2
9
4
secersek, indirgeme bagnts

an (r) =
an2 (r)
,
F (r + n))
n = 2, 3, ...
olur. r1 = 32 icin F (r1 + 1) ve xr1 +1 katsays, (r + 1)2

a1 = 0 olur. Buradan da
9
4
6= 0 oldugundan
a3 = a5 = ... = a2n+1 = 0
elde edilir. C
ift katsaylar icin n = 2m alnrsa,
a2m2 ( 32 )
3
a2m2
a2m ( ) = 3
= 2
2
F ( 2 + 2m)
2 m(m + 32 )
olmak u
zere,
3
a0
a2 ( ) = 2
,
2
2 1(1 + 32 )
3
a0
a4 ( ) = 4
,
2
2 2!(1 + 32 )(2 + 32 )
........................................
3
(1)m a0
a2m ( ) = 2m
,
2
2 m!(1 + 32 )(2 + 32 )...(m + 32 )

um
"
y1 (x) = x
3
2
(1)m
x 2m
1+
3
3 ( )
m!(1 + 2 )...(m + 2 ) 2
m=1
olarak elde edilir.
Ikinci
coz
um icin tek indisliler yine tamemen sfr olup cift indisler ise benzer olarak hesaplanp yerine yazlrlarsa ikinci lineer bagmsz coz
um
"
#
m
X
3
(1)
x
2m
y2 (x) = x 2 1 +
3
3 ( )
2
m!(1
)...(m
)
2
2
m=1
olarak elde edilir.
62
62
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
92

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
* 6.1. Laplace d
on
usu
m
un
un tanm
Problem 5.a:
f (t) = t
fonksiyonunun Laplace don
usu
m
un
u bulunuz.
C
oz
um: Laplace don
usu
m
u tanmnda f (t) = t alnrsa,
Z
F (t) =
est tdt
0
elde edilir.
u = t,
dv = est
ile ksmi integrasyon alnrsa,

Z A
Z A
A sA
1
1
( e ) + lim
F (t) = lim
( 2 esA ) = 2
A 0
A 0
s
s
s
elde edilir. Boylece,
F (t) =
1
,
s2
s>0
olur.
Problem 5.b:
f (t) = t2
usu
m
un
u bulunuz.
C
oz
um: Laplace don
usu
m
u tanmnda f (t) = t2 alnrsa,
Z
F (t) =
est t2 dt
0
elde edilir.
u = t2 ,
dv = est
ile ksmi integrasyon alnrsa,

Z A Z
Z A
2
A2 sA
(
est tdt)
F (t) = lim
( e ) + lim
A 0
A 0
s
s 0
93

olurki ilk ksmdan herhangi bir katk gelmez. Ikinci
ksm ise 2s F (t) demektir.
Yukardaki problemden F (t) = s12 yazlrsa,
F (t2 ) =
2
,
s3
olarak elde edilir.

63
63
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
94
s>0

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
* 6.1. Laplace d
on
usu
m
un
un tanm
Problem 11:
f (t) = sin at, t 0
usu
m
un
u bulunuz.
C
oz
um: f (t) ifadesi tanmda yerine yazlrsa,
Z
F (sin at) =
est sin atdt
0
elde edilir. Pespese iki kez ksmi integrasyon uygulayalm. Birinci olarak,
u = est ,
ile integral,
st
e
0
dv = sin at
Z
1 s
sin atdt =
a a
est cos atdt
haline gelir. Ikinci

olarak,
u = est ,
ile integral,
st
e
0
dv = cos at
1 s2
cos atdt = 2
a a
est sin atdt
haline gelir. Boylece,

F (sin at) =
1 s2
F (sin at)
a a2
ourki buradan gerekli d

F (sin at) = f (s) =
s2
a
,
+ a2
s>0
olarak f (t) = sin at fonksiyonunun Laplace don

usu
m
u bulunmus olur.
64
64
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
95

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
* 6.2. Baslang
c de
ger probleminin c
oz
um
u
Problem 11:
y 00 y 0 6y = 0,
y(0) = 1, y 0 (0) = 1
ile verilen baslangc deger problemini laplace don

usu
m
u yardmyla coz
un
uz.
C
oz
um: y = (t) seklinde bir coz
um
un varlgn kabul ederek baslayalm.
Verilen denkleme laplace don
usu
m
u uygulanrsa,
L
(y 00 ) L
(y 0 ) 6L(y) = 0
elde edilir. L
(y)=Y(s) icin,
L
(y 0 ) = sY (s) y(0),
L
(y 00 ) = s2 Y (s) sy(0) y 0 (0)
ifadeleri yerlerine yazlrsa, daha sonra baslangc sartlar kullanlp uygun d

uzenlemeler
yapllrsa,
s2
Y (s) =
(s + 2)(s 3)
ifadesine varlr. Son ifadeyi basit kesirlerine ayralm.
Y (s) =
a
b
s2
+
=
s+2 s3
(s + 2)(s 3)
ifadesinden a = 45 , b = 51 elde edilr ki yerlerine yazlrsa Y (s) ifadesi basit

kesirlerine asagdaki sekilde ayrlms olur.
Y (s) =
4 1
1 1
+
.
5s+2 5s3
Buradan
1 22
1
1
4
1
Y (s) = (
+
)= (
+
)
5 s+2 s3
5 s (2) s 3
yazlrsa tablodan yaralanak uygun ters don
usu
mler
L
(4e2t ) =
4
,
s (2)
L
(e3t ) =
seklinde bulunursa verilen denklemin coz

um
u
1
y = (t) = (4e2t + e3t )
5
olarak ifade edilir.
65
65
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
96
1
s3

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
* 6.2. Baslang
c de
ger probleminin c
oz
um
u
Problem 12:
y 00 + 3y 0 + 2y = 0,
y(0) = 1, y 0 (0) = 0

usu
m
u yardmyla coz
un
uz.
C
oz
um: Yine y = (t) seklinde bir coz
um
un varlgn kabul ederek baslayalm.
Verilen denkleme laplace don
usu
m
u uygulanrsa,
L
(y 00 + 3L(y 0 ) + 2L(y) = 0
elde edilir. L
(y)=Y(s) icin,
L
(y 0 ) = sY (s) y(0),
L
(y 00 ) = s2 Y (s) sy(0) y 0 (0)
ifadeleri yerlerine yazalm, daha sonra baslangc sartlar kullanlp uygun d

uzenlemeler
yapalm. Boylece
s+3
Y (s) =
(s + 1)(s + 2)
ifadesini elde etmis oluruz. Elde edilen ifade
Y (s) =
a
b
s+3
+
=
s+1 s+2
(s + 1)(s + 2)
seklinde basit kesirlerine ayrlrsa, a = 2, b = 1 olarak elde edilir ve yerlerine

yazlrsa
2
1
Y (s) =
s+1 s+2
olarak bulunur. Tablodan uygun ters don
usu
mler,
L
(2et ) = 2
1
,
s+1
L
(e2t ) =
seklinde bulunursa verilen denklemin coz

um
u
y = (t) = 2et e2t
66
66
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
97
1
s+2

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
* 6.2. Baslang
c de
ger probleminin c
oz
um
u
Problem 17:
y v 4y 000 + 6y 00 4y 0 + y = 0,
y(0) = 0, y 0 (0) = 1 y 00 (0) = 0,
y 000 (0) = 1

usu
m
u yardmyla coz
un
uz.
C
oz
um: y = varphi(t) seklinde bir coz
um
un varlgn kabul edelim. Verilen
denkleme laplace uygulanrsa,
L
(y v 4L(y 000 ) + 6L(y 00 ) 4L(y 0 ) + L
(y) = 0
elde edilir. L
(y) = Y (s) icin,
L
(y 0 ) = sY (s) y(0),
L
(y 00 ) = s2 Y (s) sy(0) y 0 (0)
L
(y 000 ) = s3 Y (s) s2 y(0) sy 0 (0) y 00 (0),
L
(y v ) = s4 Y (s) 3 sy(0) s2 y 0 (0) sy 00 (0) y 000 (0)
ifadeleri yerlerine yazlp, daha sonra baslangc sartlar kullanlp uygun d
uzenlemeler
yaplrsa,
s2 4s + 7
Y (s) =
(s 1)4
ifadesi elde edilir. Elde edilen ifade
Y (s) =
b
c
d
s2 4s + 7
a
+
+
+
=
(s 1)4 (s 1)3 (s 1)2 (s 1)
(s 1)4
seklinde basit kesirlerine ayrlrsa,

2
a = , b = 1, c = 1, d = 0
3
olarak elde edilir ve yerlerine yazlrsa
Y (s) =
2
3
(s
1)4
1
1
+
3
(s 1)
(s 1)2
elde edilir. Tablodan uygun ters don

usu
mler,
2
2
1
2 t
3
L
( t3 et ) =
,
L
(t
e
)
=
,
3
(s 1)4
(s 1)3
98
L
(tet ) =
1
(s 1)2
seklinde bulunursa denklemin coz

um
u
2
y = (t) = tet t2 et + t3 et
3
67
67
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
99

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
* 6.3. Basamak fonksiyonlar
Problem 8:
t<1
f (t) = {0,
t2 2t+2,
t1
ile verilen fonksiyonun laplace don

usu
m
un
u bulunuz.
C
oz
um:
t2 2t + 2 = (t 1)2 + 1
olmak u
zere t 1 = t icin
g(t) = t2 + 1
olsun. Bu durumda
f (t) = u1 (t)g(t 1)
olur. Teorem 6.3.1 den
L
(f (t)) = L
(u1 (t)g(t 1)) = es L
(g(t))
olarak elde edilir.
1
L
(1) = ,
s
L
(t2 ) =
oldugundan
L
(g(t)) =
2
s3
1
2
+ 3
s s
elde edilip yerine yazlrsa,

1
2
L
(f (t)) = es ( + 3 )
s s
olarak bulunur.
68
68
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
100

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
Problem 14:
e2s
s2 + s 2
ile verilen laplace don
usu
m
un
un tersini bulunuz.
F (s) =
oz
um: Bunun icin F (s)i
F (s) = e2s
1
(s + 2)(s 1)
seklinde yazalm. Bu ifadeyi basit kesirlerine ayrmak icin,

a
b
1
+
=
s+2 s1
(s + 2)(s 1)
formunda yazalm. Buradan
1
a= ,
3
b=
1
3
olarak bulunur. Boylece,
1
e2s
1
F (s) =
3
s1 s+2
sekline gelir. Tablodan, L
(et ) =
1
s1
ve L
(e2t ) =
1
s+2
olup Teorem 6.3.1 den
[e2s L
(et ) e2s L
(e2t )]
F (s) =
3
olup,
L
(u2 (t)et2 ) L
(u2 (t)e2(t2) )
3
elde edilir.Boylece L
(f (t)) = F (s) den
F (s) =
1
f (t) = u2 (t)[et2 e2(t2) ]
3
olarak elde edilir.
69
69
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
101

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
Problem 21:
2s + 1
+ 4s + 5
ile verilen laplace don
usu
m
un
un ters laplasce don
usu
m
un
u problem 19 daki
sonucu kullanarak bulunuz.
F (s) =
4s2
oz
um: Oncelikle
iadenin paydasn tam kare yapalm. Bu durumda,
F (s) =
2s + 1
(2s + 1)2 + 4
elde edilir.
2s + 1 = u
denirse,
f (2s + 1) = f (u) =
u2
u
+4
elde edilir. L
1 (f (2s + 1)) icin
1 bt t
L
1 (f (as + b)) = e a f ( a )
a
formu kullanlrsa,
1 t
2t
L
1 (F (s)) = e 2 cos( )
2
t
elde edilir.
70
70
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
102

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
* 6.4. Discontinues forcing fonksiyonlarla diferansiyel denklemler
Problem 1:
y 00 + y = f (t);
oyleki
y(0) = 0, y 0 (0) = 1
0t< 2
t<
2
1,
f (t) = {0,
seklinde baslangc sartlaryla verilen homojen olmayan denklemin coz

um
un
u
bulunuz.
C
oz
um: Bunun icin,
1,
u 2 (t) = {0,
t< 2
t 2
seklinde bir tanmla

f (t) = 1 u 2 (t)
elde ederiz. Verilen denklemin her iki yanna laplace uygulayalm. Homojen
olmayan ksm icin her iki yana laplace uygulanrsa ve laplace don
usu
m
un
un
lineerligi kullanlrsa
L
(f (t)) = L
(1) L
(u 2 (t))
elde edilir. Teorem 6.3.1 den ve tablodan yararlanarak
e 2 s
L
(u 2 (t)) =
,
s
L
(1) =
1
s
elde edilir. Denklemin ilk ksmnda ise

L
(y 00 ) = s2 Y (s) y(0) Y (0)s + y 0 (0) + L
(y)
ifadesi elde edilip, L
(y) = Y (s) ifadesi kullanlp yerine yazlrsa,
1 e 2 s
s Y (s) y(0) Y (0)s + y (0) + Y (s) =
s
s
2
elde edilir. Verilen baslangc sartlar yerine yazlr Y (s) coz

ul
ur ve basit kesirlerine ayrlrsa
1
s
e 2 s
e 2 s s
1
+ 2
Y (s) = + 2
s s + 1 s2 + 1
s
s +1
elde edilir. Tablodan ve Teorem 6.3.1 den yararlanarak ters laplace don
usu
mleri
1
L
1 (1) = ,
s
L
1 (
s2
1
) = sin t,
+1
103
L
1 (
s2
s
) = cos t,
+1
e 2 s
1
L
(
) = u 2 (t)L1 ( ) = u 2 (t)g(t ),
s
s
2
2 s
s
s
e
L
1 ( 2
) = u 2 (t)L1 ( 2
) = u 2 (t) cos t,
s +1
s +1
olarak elde edilir ki baslangc deger probleminin coz
um
u de
1
y = 1 + sin t cos t + u 2 (t) + u 2 (t) cos(t

seklinde yazlr.
71
71
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
104
)
2

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
* 6.4. Discontinues forcing fonksiyonlarla diferansiyel denklemler
Problem 3:
y 00 + 4y = sin t u2 (t) sin t;
y(0) = 0, y 0 (0) = 0
seklinde baslangc sartlaryla verilen homojen olmayan denklemin coz

um
un
u
bulunuz.
C
oz
um: Denkleme iki yandan laplace uygulanrsa ve lineerlik ozelligi kullanlrsa,
L
(y 00 ) + 4L(y) = L
(sin t u2 (t) sin t)
elde edilir. Denklemin sagndan Teorem 6.3.1 geregi
L
(sin t u2 (t) sin t) = e2s L
(sin t)
tablodan da
L
(sin t) =
1
s2 + 1
alnp, yerine yazlrsa,

L
(sin t u2 (t) sin t) =
e2s
s2 + 1
elde edilir. Denklemin solundan ise L

(y) = Y (s) ve baslangc degerleri kullanlarak
L
(y 00 ) + 4L(y) = (s2 + 4)Y (s)
elde edilip iki ifade esitlenip Y (s) coz
ul
urse
Y (s) =
1 e2s
1
e2s
=
(1 + s2 )(4 + s2 )
(1 + s2 )(4 + s2 ) (1 + s2 )(4 + s2 )
olurki bu ifade basit kesirlerine ayrlrsa,
1
e2s
e2s
1
1
+
Y (s) =
3 s2 + 1 s+ 4 1 + s2 s2 + 4
ifadesine ulaslr.
s2
1
2
1
= [ 2
]
+4
2 s +2
105
seklinde yazlmdan sonra tablodan ilk iki terim icin uygun ters laplace don
usu
mleri,
L
1 (
s2
1
) = sin t,
+1
1
2
1
L
1 ( [ 2
]) = sin 2t
2 s +2
2
elde edilir. Teorem 6.3.1 den de
e2s
e2s
1
L
(
) = u2 (t) sin(t 2) sin 2(t 2)
4 + s2 s2 + 1
2
1
elde edilir ve bu iki ifade yerine yazlrsa sorunun coz

um
u asagdaki sekilde elde
edilmis olur.
1
1
1
y=
sin t sin 2t u2 (t)[sin(t 2) sin 2(t 2)] .
3
2
2
72
72
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
106

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
* 6.5. Impulse fonksiyonlar
Problem 1:
y 00 + 2y 0 + 2y = (t ),
y(0) = 1,
y 0 (0) = 0
seklinde verilen baslangc deger prbleminin coz

um
un
u bulunuz.
C
oz
um: Her iki yana laplace don
usu
m
un
u uygulayalm ve don
usu
m
un lineerlik ozelligini kullanalm.
L
(y 00 ) + 2L(y 0 ) + 2L(y) = L
((t )).
Bu ifadenin sol yan icin L
(y) = Y (s),
L
(y 0 ) = sY (s) y(0)
ve
L
(y 00 ) = s2 Y (s) y(0) Y (0)s + y 0 (0)
ifadeleri, sag taraf icin ise ilgili tanmdan
L
((t )) = es
ifadesi elde edilip yerlerine yazlrsa ve daha sonra Y (s) coz
ul
urse
Y (s) =
1
s+1
es
+
+
(s + 1)2 + 1 (s + 1)2 + 1 (s + 1)2 + 1
elde edilir. Tablodan yararlanarak,

L
1 (
1
) = et sin t,
2
(s + 1) + 1
L
1 (
s+1
) = et cos t,
2
(s + 1) + 1
ve Teorem 6.3.1 den

L
1 (
es
) = u (t)et+ sin t
(s + 1)2 + 1
elde edilip terlerine yazlrsa verilen baslangc deger probleminin coz

um
u,
y = et sin t + et cos t u (t)et+ sin t
olur.
73
73
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
107

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
* 6.5. Impulse fonksiyonlar
Problem 3:
y 00 + 3y 0 + 2y = (t 5) + u10 (t),
y(0) = 0,
y 0 (0) =
1
2
seklinde verilen baslangc deger prbleminin coz

um
un
u bulunuz.
C
oz
um: Verilen denkleme laplace don
usu
m
un
u uygulayp Y (s) ifadesini bulalm.
L
(y 00 ) + 3L(y 0 ) + 2L(y) = L
((t )) + L
(u10 (t)).
Bu ifadenin sol yan icin L
(y) = Y (s),
L
(y 0 ) = sY (s) y(0)
ve
L
(y 00 ) = s2 Y (s) y(0) Y (0)s + y 0 (0)
ifadeleri, sag tarafn birinci terimi icin ilgili tanmdan
L
((t 5)) = e5s ,
sag tarafn ikinci terimi icin Teorem 6.3.1 den
L
(u10 (t)) =
e10s
s
ifadesi elde edilip yerlerine yazlrsa ve daha sonra Y (s) coz

ul
urse
Y (s) =
1
2
s2 + 3s + 2
e5s
e10s
+
s2 + 3s + 2 (s2 + 3s + 2)
olarak elde edilir. Tablodan da yaralanlarak ters laplace don

usu
mleri bulunup
yerlerine yazlrsa verilen denklemin coz
um
u,
2(t5)
1 1 2(t10)
1 t 1 t
(t5)
(t10)
+e
+u10 (t)
+ e
e
y = e + e +u5 (t) e
2
2
2 2
seklinde yazlr.
74
74
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
108

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
* 6.6. Konvol
usyon integrali
Problem 4:
f (t) =
(t )2 cos 2 d

usu
m
un
u bulunuz.
C
oz
um: Burada
g(t) = t2 ,
olarak tanmlanrsa
h(t) = cos2t
f (t) =
g(t )h( )d
0
olur. Tablodan,
L
(g(t)) = L
(t2 ) =
2
s3
ve
L
(h(t)) = L
(cos 2t) =
s2
s
+4
olup.
L
(f (t)) = F (s) = L
(t2 )L(cos 2t) =
olur ki
L
(f (t)) =
2 s
s3 s2 + 4
2
s2 (s2 + 4)
elde edilir.
Problem 6:
f (t) =
(t )e d

usu
m
un
u bulunuz.
C
oz
um: Burada da
g(t) = t,
denilirse,
h(t) = et
f (t) =
g(t )h( )d
0
109
olarak yazlabilir. Tablodan,

L
(g(t)) = L
(t) =
ve
L
(h(t)) = L
(et ) =
1
s2
1
s1
olur. Boylece,
L
(f (t)) = F (s) = L
(t)L(et ) =
olarak elde edilir.
75
75
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
110
1 1
s2 s 1

* 6. Laplace D
on
usu
m
u
* 6.6. Konvol
usyon integrali
Problem 17:
y 00 + 3y 0 + 2y = cos t,
y(0) = 1,
y 0 (0) = 0
ile verilen baslangc deger probleminin coz

um
un
u konvol
usyon integral cinsinden belirleyiniz.
C
oz
um: Her iki yana laplaca don
usu
m
u uygulayalm. Boylece,
L
(y 00 ) + 3L(y 0 ) + 2L(y) = L
(cos t)
elde edilir. Sol taraf icin ,L(y) = Y (s) den sonra
L
(y 0 ) = sY (s) y(0)
ve
L
(y 00 ) = s2 Y (s) y(0) Y (0)s + y 0 (0)
degerleri yerine yazldktan sonra baslangc sartlar kullanlp sag tarafa esitlenirse,
sag taraf icin se tablodan
L
(cos t) =
s2
s
+ 2
elde edilir. Buradan Y (s) coz

ul
urse,
Y (s) =
s+3
s
+ 2
2
(s + 1)(s + 2) (s + )(s + 1)(s + 2)
olarak bulunur. Ifade

basit kesirlerine,
Y (s) =
2
1
s
1
1
+ 2
(
)
s + 1 s + 2 s + 2 s + 1 s + 2
seklinde ayrlr. Buradan ilk iki ters laplaca don

usu
mleri tablo vastasyla bulunursa,
1
2
) = 2et , L
1 (
) = e2t
L
1 (
s+1
s+2
olur. Teorem 6.5.1 yardmyla da
Z t
(t )
1
1
s
1
2(t )
e
e
cos d
(
))
=
L
( 2
s + 2 s + 1 s + 2
0
111
bulunup yerine yazlrsa, verilen diferansiyel denklemin baslangc sartlarn saglayan

coz
um
u konvol
usyon integral cinsinden,
Z t
(t )
t
2t
y = 2e e +
e
e2(t ) cos d
0

76
76
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
112

* 7. Birinci Mertebeden Lineer Denklem Sistemleri
* 7.1. Giris
Problem 2:
u00 + 0.5u0 + 2u = 3 sin t
denklemiyle verilen ikinci mertebeden denklemi sistem haline getiriniz.
C
oz
um: Bunun icin ilk olarak, x1 = u diyelim ve her iki yandan t ye t
urevini
alalm. Bu durumda, x01 = u0 olur. x2 = u0 diyelim ve tekrar t
uretelim.
x02 = u00 elde edilir. Verilen denklemden, u00 = 3 sin t 0.5u0 2u oldugundan, tekrar geriye don
uk tanmlar son ifade de yerine yazarsak, x01 = x2 ve
x02 = 3 sin t 0.5x2 2x1 olarak sisteme indirgenmis olur.
Problem 4: uv u = 0 denklemiyle verilen dord
unc
u mertebeden denklemi
sistem haline getiriniz.
olarak, x1 = u diyelim ve her iki yann t ye t
C
oz
um: Ilk
urevini alalm.
0
0
0
Bu durumda, x1 = u olur. x2 = u diyelim ve tekrar t
uretelim. x02 = u00 elde
0
0
000
edilir. x2 = x3 diyelim ve tekrar t
uretelim. x3 = u elde edilir. Son olarak
0
0
x3 = x4 denilip tekrar t
uretilirse x4 = uv = u = x1 olur. boylece,
x01 = x2 ,
x02 = x3 ,
x03 = x4 ,
olarak sistem elde edilmis olur.

77
77
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
113
x04 = x1

* 7.1. Giris
Problem 10:
x01 = x1 2x2 ,
x1 (0) = 1
x02 = 3x1 4x2 ,
x2 (0) = 2
ifadesiyle veriln sistemin coz

um
un
u bulunuz.
C
oz
um: Birinci denklemden,
x2 =
x01 + x1
2
elde edilip ikinci denklemde yerine yazlrsa

x02 = 2x01 + x1
olarak bulunur. x2 icin olan denklem t
uretilerek
1
x02 = (x001 + x01 )
2
elde edilir. Bu denklemde x02 = 2x01 + x1 ifadesi yerine yazlrsa ve d
uzenlenirse
x1 icin ikinci mertebeden sabit katsayl homojen deklem
x001 + 3x01 + 2x1 = 0
seklinde elde edilir. x1 = ert seklinde aranacak coz
um icin t
urevler alnp
yerlerine yazlrsa karakteristlik denklem
r2 + 3r2 = 0
olurki buradan kokler
r1 = 1,
r2 = 1
olarak elde edilirse x1 icin coz

um
x1 = c1 et + c2 e2t
seklinde yazlr. Bu coz
um
x02 = 2x01 + x1
denkleminde yerine yazlrsa x2 icin coz
um
3
x2 = c1 et + c2 e2t
2
114
olarak bulunur. x1 (0) = 1 baslangc sartndan

c1 + c2 = 1
, x2 (0) = 2 baslangc sartndan
3
c1 + c2 = 2
2
olur ki bu iki denklemden c1 = 7 ve c2 = 6 olarak elde edilip yerine yazlrsa
coz
um asagdaki sekilde olur.
x1 = 7et + 6e2t ,
x2 = 7et + 9e2t
78
78
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
115

* 7.3. Lineer Cebirsel Denklem Sistemleri , Lineer Ba
gmszlk,
Ozde
gerler ve Ozvekt
orler
Problem 2:
x1 + 2x2 x3 = 1
2x1 + x2 + x3 = 1
x1 x2 + 2x3 = 1
denklem sisteminin varsa coz
um
un
u bulunuz.
oz
um: Oncelikle
denklemin katsaylar matrisini yazalm.
1 2 1
1
A= 2 1
1 1 2
Buradan det |A| = 0 dan A matrisi sing
uler bir matris olup denklem sisteminin
coz
um
u yoktur. Bunu satr islemleriyle de gorebilirdik. A matrisini denklemin
sag taraftaki ifadesiyle birlikte yazarsak,
1 2 1 | 1
2 1 1 |1
1 1 2 | 1
olur. Birinci satr 2 ile carpp ikinci satrla, 1 ile carpp u
cu
nc
u satrla
toplarsak, ilk matrise denk olan
1 2
1 | 1
0 3 3
| 1
1 3
3 |0
matris elde edilir. Ikinci

satr 1 ile carpp u
cu
nc
u satrla toplarsak,
1 2
1 | 1
0 3 3
| 1
0 0
0 |1
elde edilir. Son satrdan
0x1 + 0x2 + 0x3 = 1
olur. Halbuki bu imkanszdr. O halde coz
um yoktur.
79
79
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
116

gmszlk,
Ozde
gerler ve Ozvekt
orler
Problem 4:
x1 + 2x2 x3 = 0
2x1 + x2 + x3 = 0
x1 x2 + 2x3 = 0
homojen denklem sisteminin varsa coz
um
un bulunuz.
C
oz
um: Bir onceki ornekten,
1 2 1
1
A= 2 1
1 1 2
ve det |A| = 0 dan A matrisi sing
uler bir matris idi. Bu durmda sistemin sfr
asikar coz
um
unden baska sonsuz sayda coz
um
u vardr. Bunu satr islemleriyle
gormek icin yukarfaki ornekteki islemleri sag taraf 0 olan matris icin tekrar
edelim.
1 2 1 | 0
2 1 1 |0
1 1 2 | 0
olur. Birinci satr 2 ile carpp
toplarsak, ilk matrise denk olan
1
0
1
ikinci satrla, 1 ile carpp u

cu
nc
u satrla
matris elde edilir. Ikinci

satr 1
ikinci sattr 3 ile bolersek
1
0
0
ile carpp u
cu
nc
u satrla toplarsak, sonrada
2 1 | 0
3 3 | 0
3 3 | 0
2 1 | 0
1 1 | 0
0 0 |1
elde edilir. Ikinci

satr 2 katn birinci
1 0
0 1
0 0
satra ilave edersek,
1 | 0
1 |0
0 |1
117
son seklini elde etmis oluruz. Birinci ve ikinci satrdan,

x1 + x3 = 0,
x2 + x3 = 0
elde edilir ki burada keyfi bir c icin x1 = c ve x2 = x3 = c olarak asikar

coz
ume ilave olarak sonsuz sayda coz
um vardr.
80
80
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
118

gmszlk,
Ozde
gerler ve Ozvekt
orler
Problem 6:
x(1) = (1, 1, 0),
x(2) = (0, 1, 1),
x(3) = (1, 0, 1)
ile verilen vektorlerin lineer bagmsz olup olmadklarn gosteriniz. Eger lineer
bagml iseler aralarndaki bagnty yaznz.
C
oz
um:
c1 x(1) + c2 x(2) + c3 x(3) = 0
dan
c1 + c3 = 0,
c1 + c2 = 0,
c2 + c3 = 0
olup katsaylar matrisi yazlrsa,
1 0 1
1 1 0
0 1 1
olup
det |A| = 2 6= 0
dan A matrisi sing
uler bir matris olmadgndan dolay boyle bir homojen sistemin yalnzca asikar coz
um
u vardr. Yani c1 = c2 = c3 = 0 dr. Boylece
vektorler lineer bagmszdr.
81
81
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
119

gmszlk,
Ozde
gerler ve Ozvekt
orler
Problem 8:
x(1) = (1, 2, 2, 3),
x(2) = (1, 0, 3, 1),
x(3) = (2, 1, 1, 0),
x(4) = (3, 0, 1, 3)
ile verilen vektorlerin lineer bagmsz olup olmadklarn gosteriniz. Eger lineer
bagml iseler aralarndaki bagnty yaznz.
C
oz
um:
c1 x(1) + c2 x(2) + c3 x(3) + c4 x(4) = 0
dan
c1 c2 2c3 3c4 = 0,
2c1 + 0c2 c3 + 0c4 = 0,
2c1 + 3c2 c3 c4 = 0,
3c1 + c2 + 0c3 + 3c4 = 0,
olup katsaylar matrisi yazlrsa,
1 1 2 3
2 0 1 0
2 3
1 1
3 1
0
3
olup
det |A| = 0 6= 0
dan A matrisinin sing
uler bir matris olmasndan dolay vektorler lineer bagmldr.
Simdi aralarndaki bagnty bulmak icin sistemi cozelim. Boyle bir homojen sistemin asikar coz
um
une ek olarak sonsuz coz
um
u vardr. Gerekli satr islemleri
yaplrsa, sistem
c3 + c4 = 0,
3
c2 + c3 + 3c4 = 0,
2
c1 c2 2c3 3c4 = 0,
120
elde edilirki buradan da

c3 = 4c4 ,
c2 = 3c4
olur. c4 = 1 icin c3 = 4 ve c2 = 3 olarak elde edilirse c1 = 2 bulunur. Bu

degerler icin bagntmz
2x(1) 3x(2) + 4x(3) x(4) = 0
seklinde yazlr.
82
82
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
121

gmszlk,
Ozde
gerler ve Ozvekt
orler
Problem 15:
A=
5 1
3 1
matrisinin ozdegerlerini ve ozdegerlere karslk gelen ozvektorlerini bulunuz.

C
oz
um: det(A I) = 0 denklemi kullanlrsa,
5 1
det(A I) = det
=0
3
1
dan
2 6 + 8 = 0
elde edilirki buradan
1 = 2,
2 = 4
olarak ozdegerler bulunur.
x1
(1)
1 = 2 ve x =
ifadeleri
x2
(A I)x(1) = 0
denkleminde yerine yazlrsa,

x1
0
3 1
=
3 1
x2
0
olur. Buradan, 3x1 = x2 olurki 1 = 2 ozdegerine karslk gelen x(1) ozvektor
u
x1
(1)
x =
3x1
olup x1 = 1 icin
(1)
seklinde yazlr.
122
1
3

Benzer olarak, 2 = 4 ve x(2) =
x1
x2
ifadeleri (A I)x(2) = 0 denkle-
minde yerine yazlrsa,
1 1
3 3
x1
x2
0
0
olur. Buradan da, x1 = x2 olur ki 2 = 4 ozdegerine karslk gelen x(2) ozvektor

u
x1
(2)
x =
x1

1
(2)
olup x1 = 1 icin x =
seklinde yazlr.
1
83
83
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
123

gmszlk,
Ozde
gerler ve Ozvekt
orler
Problem 21:
1 0 0
A = 2 1 2
3 2 1
matrisinin ozdegerlerini ve ozdegerlere karslk gelen ozvektorlerini bulunuz.

C
oz
um: det(A I) = 0 denkleminden,
1
0
0
1 2 = 0
det(A I) = det 2
3
2
1
dan
(1 )((1 )2 + 4) = 0
elde edilir ki buradan
1 = 1,
3,4 = 1 2i
olarak ozdegerler bulunur.
x1
= 2 ve x(1) = x2 ifadeleri (AI)x(1) = 0 denkleminde yerine yazlrsa,
x3

0 0 0
x1
0
2 0 2 x2 = 0
3 2 0
x3
0
olur. Buradan,
2x1 2x3 = 0,
3x1 + 2x2 = 0
olup x2 keyfi olmak u

zere x1 = x3 = 23 x2 elde edilir.
Boylece, = 2 ye karslk gelen ozvektor,
2
3 x2
x(1) = x2
32 x2
124
olur. x2 = 3 icinse,
x(1)
2
= 3
2
olarak elde edilir.
Benzer olarak = 1 + 2i ve x(2)
x1
= x2 ifadeleri (A I)x(2) = 0 denklex3
minde yerine yazlrsa,

2i 0
0
x1
0
2 2i 2 x2 = 0
0
3
2 2i
x3
olur. Buradan,
2ix1 = 0,
2x1 2ix2 2x3 = 0,
olup x2 keyfi olmak u

zere x1 = 0,
3x1 + 2x2 2ix3 = 0
x3 = ix2 elde edilir.
Boylece, = 1 + 2i ye karslk gelen ozvektor,
0
x(2) = x2
ix2
olur. x2 = 1 icinse,
x(2)
0
= 1
i
olarak elde edilir.

x(3) vektor
u ise x(2) vektor
un
un kompleks eslenigi olup x2 = 1 icin,

0
(3)
1
x =
i
olarak yazlr.
84
84
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
125

* 7.4. Birinci mertebeden denklem sistemleri icin temel teori

2
t
t
(1)
(2)
Problem 6: x (t) =
ve x (t) =
vektorleri icin wronskian
1
2t
hesaplayp lineer bagmszlk icin gerekli sart bulunuz.
C
oz
um:
(1)
t t2
1 2t
(2)
W (x , x ) = det
= 2t2 t2 = t2
olarak basitce gor

ul
ur. Bilindigi u
zere determinantn sfrdan farkl olmas durumda lineer bagmszlk sozkonusudur. W (x(1) , x(2) ) = t2 ifadesinin sfrdan
farkl olabilmesi icin t 6= 0 olmas gerekir. Bu durumda bu vektorlerin lineer
bagmszlg icin sartmz elde edilmis olur.
t
t2
e
(2)
Problem 7: x (t) =
ve x (t) =
icin wronskian hesaplayp
2t
et
lineer bagmszlk icin gerekli sart bulunuz.
(1)
oz
um:
(1)
(2)
W (x , x ) = det
t2 et
2t et
= et (t2 2t)
olarak basitce elde edilir. W (x(1) , x(2) ) = et (t 2)t ifadesinin sfrdan farkl
olmas lineer bagmszlg gerektireceginden, lineer bagmszlk icin sartm t 6= 0
ve t 6= 2 olmasdr.
85
85
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
126

* 7.5. Sabit katsayl lineer homojen denklem sistemleri
Problem 2:
x =
1 2
3 4
ile verilen denklem sisteminin genel coz

um
un
u bulunuz.
C
oz
um: Aslnda bu sistem normal formda
x01 = x1 x2 ,
x02 = 3x1 4x2
sisteminin matrisiyel formda yazlsdr. Problemin coz

um
u icin oncelikle matrisi A matrisi ile isimlendirip A matrisinin ozdegerlerini bulalm. Bundan
sonra matrislere yazlmasa da A matrisi olarak isimlendirelim. det(A I) = 0
dan,
1
2
det
=0
3
4
yazlrsa karakteristlik denklem
2 + 3 + 2 = 0
dan ozdegerler
1 = 1,
2 = 2
olarak bulunur. Simdi bu ozdegelere karslk gelen ozvektorleri bulalm.

(A
I)x
= 0 denkleminde srasyla ozdegerleri yazalm. Ayrca burada
x1
x =
seklinde bir vektor ve 0 ise sfr vektor
ud
ur. = 1 icin
x2
(A I)x = 0 denklemi kullanlrsa,

0
2 2
x1
=
x2
0
3 3
dan 2x1 2x2 = 0 olup buradan x1 = x2 yazlrsa, = 1 ozdegerine karslk
gelen ozvektor,
x1
(1)
x =
x1
olup x1 = 1 icin,
(1)
=
127
1
1
olarak yazlr.
= 2 icin ise (A I)x = 0 denklemi,

3 2
x1
0
=
3 2
x2
0
olurki buradan 3x1 2x2 = 0 olup x1 = 32 x2 olarak coz
ul
ur. O halde = 2
ozdegerine karslk gelen ozvektor,
2
x
(2)
3 2
x =
x2
olup x2 = 3 icin,
(2)
2
3
olarak elde edilir. Ksacas, = 1 ozdegeri icin

1
(1)
x =
1
ozvektor
u, = 2 ozdegeri icin se
(2)
2
3
ozvektor
u bulundu. Bu durmuda sistemin genel coz
um
u

1
2
t
x = c1
e + c2
e2t
1
3
olarak yazlabilir.
86
86
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
128

Problem 4:
x =
1 1
4 2

um
un
u bulunuz.
C
oz
um: det(A I) = 0 dan,
1
1
det
=0
4
2
2 + 6 = 0
olup ozdegerler
1 = 2,
2 = 3
olarak bulunur. Simdi bu ozdegelere karslk gelen ozvektorleri bulalm. (A

I)x = 0 denkleminde srasyla ozdegerleri yazalm.
= 2 icin (A I)x = 0 denklemi kullanlrsa,

1 1
x1
0
=
4 4
x2
0
dan x1 + x2 = 0 olup buradan x1 = x2 yazlrsa, = 2 ozdegerine karslk
gelen ozvektor,
x1
(1)
x =
x1
olup x1 = 1 icin,
(1)
1
1
olarak yazlr.

0
4 1
x1
=
x2
0
4 1
129
olurki buradan 4x1 + x2 = 0 olup x2 = 4x1 olarak coz

ul
ur. O halde = 3
x1
(2)
x =
4x1
olup x1 = 1 icin,
(2)
1
4
olarak elde edilir. Boylece sistemin genel coz

um
u,

1
1
3t
x = c1
e + c2
e2t
4
1
87
87
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
130

Problem 10:
x =
2
2+i
1 1 i

um
un
u bulunuz.
C
oz
2
2+i
det
=0
1 1 i
2 + (i 1) i = 0
olup ozdegerler
1 = 1,
2 = i


1
2+i
x1
0
=
1 2 i
x2
0
dan x1 + (2 + i)x2 = 0 olup buradan x1 = (2 + i)x2 yazlrsa, = 1 ozdegerine
karslk gelen ozvektor,
(2 + i)x2
(1)
x =
x2
olup x2 = 1 icin,
(1)
2+i
1
olarak yazlr.
= i icin ise (A I)x = 0 denklemi,

0
2+i 2+i
x1
=
x2
0
1
1
131
olurki buradan x1 x2 = 0 olup x1 = x2 olarak coz

ul
ur. O halde = i
x2
(2)
x =
x2
olup x2 = 1 icin,
(2)
1
1

um
u,
2+i
1
t
x = c1
e + c2
eit
1
1
88
88
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
132

Problem 14:
1 1 4
x0 = 3 2 1 x
2 1 1

um
un
u bulunuz.
C
oz
1 1
4
2
1 = 0
det 3
2
1
1
3 + 22 + 5 6 = 0
buda
( 1)( + 2)( 3) = 0
olup ozdegerler
1 = 1,
2 = 2,
3 = 3


0 1 4
x1
0
3 1 1 x2 = 0
2 1 2
x3
0
dan
x2 + 4x3 = 0,
3x1 + x2 x3 = 0,
x 1 + x3 = 0
olup buradan x3 keyfi olmak u

zere x1 = x3 , x2 = 4x3 olarak coz
ul
ur. Bu
durumda, = 1 ozdegerine karslk gelen ozvektor,
x3
x(1) = 4x3
x3
133
olup x3 = 1 icin,
x(1)
1
= 4
1
olarak yazlr.

0
3 1 4
x1
3 4 1 x2 = 0
0
2 1
1
x3
dan
3x1 x2 + 4x3 = 0,
3x1 + 4x2 x3 = 0,
2x1 + x2 + x3 = 0

zere x1 = x3 , x2 = x3 olarak coz
ul
ur. Bu
x3
x(2) = x3
x3
olup x3 = 1 icin,
1
= 1
1
x(2)
olarak elde edilir.
Son olarak, = 3 icin (A I)x = 0 denklemi kullanlrsa,

2 1 4
x1
0
3 1 1 x2 = 0
2
1 4
x3
0
dan
2x1 x2 + 4x3 = 0,
3x1 x2 x3 = 0,
2x1 + x2 4x3 = 0

zere x2 = 2x1 , x3 = x1 olarak coz
ul
ur. Bu
x1
x(3) = 2x1
x1
134
olup x1 = 1 icin,
x(3)
1
= 2
1
olarak elde edilir.

Boylece sistemin genel coz
um
u,
1
1
1
x = c1 4 et + c2 1 e2t + c3 2 e3t
1
1
1
olarak bulunur.
89
89
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
135

Problem 16:
x =
2 1
5 4
x;
x(0) =
1
3
seklinde verilen baslangc deger problemini coz

un
uz.
C
oz
2
1
det
=0
5
4
2 2 3 = 0
olup ozdegerler
1 = 1,
2 = 3


1 1
x1
0
=
5 5
x2
0
dan x1 + x2 = 0 olup buradan x1 = x2 yazlrsa, = 1 ozdegerine karslk
gelen ozvektor,
x1
(1)
x =
x1
olup x1 = 1 icin,
(1)
1
1
olarak yazlr.

0
5 1
x1
=
x2
0
5 1
136
olurki buradan 5x1 + x2 = 0 olup x2 = 5x1 olarak coz

ul
ur. O halde = 3
x1
(2)
x =
5x1
olup x1 = 1 icin,
(2)
1
5

um
u,

1
1
t
x = c1
e + c2
e3t
1
5
Buradan,
c1 et + c2 e3t ,
c1 et + 5c2 e3t
olup baslangc sartlarn kullanalm. x(0) = 1 baslangc sart icin birinci denklemden,
c1 + c2 = 1
, x(0) = 3 baslangc sart icin ikinci denklemden,
c1 + 5c2 = 3
elde edilip
1
2
olarak bulunup genel coz
umde yerine yazlrsa verilen baslangc sartlarn saglayan
sistemin coz
um
u,

1 1
1 1
t
x=
e +
e3t
2 1
2 5
c1 = c2 =

90
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
90
137

* 7.6. Komleks
ozde
gerler
Problem 1:
x =
3 2
4 1
ile verilen diferansiyel denklem sisteminin genel coz

um
un
u bulunuz.
C
oz
3
2
det
=0
4
1
2 2 + 5 = 0
olup ozdegerler
1,2 = 1 2i
olarak elde edilir. Ozvekt

orler icin, (A I)x = 0 denklemini kullanalm.
= 1 + 2i icin,
2 2i
2
4
2 2i
x1
x2
0
0
dan (2 2i)x1 2x2 = 0 olup buradan x2 = (1 i)x1 coz

ul
ur ki , = 1 + 2i
x1
(1)
x =
(1 i)x1
olup x1 = 1 icin,
(1)
1
1i
olarak yazlr.
Bu durumda,
(1)
x (t) =
1
1i
138
e(1+2i)t
elde edilir. Bu ifadeyi biraz d

uzenleyelim.
1
cos 2t + i sin 2t
(1)
t
t
x (t) =
e (cos 2t+i sin 2t) = e
1i
cos 2t + sin 2t + i(sin 2t cos 2t)
cos 2t
i sin 2t
t
t
=e
+ ie
cos 2t + sin 2t)
sin 2t cos 2t
olurki buradan genel coz
um
cos 2t
sin 2t
t
t
x(t) = c1 e
+ c2 e
cos 2t + sin 2t)
sin 2t cos 2t
olarak yazlr.
91
91
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
139

* 7.6. Komleks
ozde
gerler
Problem 7:
1 0 0
x0 = 2 1 2 x
3 2 1
denklemi ile verilen diferansiyel denklem sisteminin coz

um
un
u bulunuz.
C
oz
1
0
0
1 2 = 0
det 2
3
2
1
(1 )(2 2 + 5) = 0
buradan
1 = 1,
2,3 = 1 2i
olarak bulunur.

0
0 0 0
x1
2 0 2 x2 = 0
0
3 2 0
x3
dan
2x1 2x3 = 0,
3x1 + x2 = 0

zere x2 = 32 x1 , x3 = x1 olarak coz
ul
ur. Bu
x1
x(1) = 32 x1
x1
olup x1 = 2 icin,
x(1)
2
= 3
2
140
olarak yazlrsa birinci coz

um formumuz,
2
x(1) (t) = c1 3 et
2
(1)

= 1 + 2i icin (A I)x = 0 denkleminden,

0
x1
2i 0
0
2 2i 2 x2 = 0
0
x3
3
2 2i
dan x2 keyfi olmak u
zere
x1 = 0,
x3 = ix2 = 0
olarak coz
ul
ur. Bu durumda, = 1 + 2i ozdegerine karslk gelen ozvektor,
0
x(2) = x2
ix2
olup x2 = 1 icin,
x(2)
0
= 1
i
olarak elde edilir.

Boylece,
0
0
x(2) (t) = 1 e(1+2i)t = 1 et (cos 2t + i sin 2t)
i
i
olurki gerekli d
0
0
x(2) (t) = et cos 2t + iet sin 2t
sin 2t
cos 2t
elde edilir ve genel coz
umde
0
0
c2 cos 2t et + c3 sin 2t et
sin 2t
cos 2t
141
(2)
seklinde yerini alr. (1) ve (2) numaral denklemler ile verilen diferansiyel denklemin genel coz
um
u,
2
0
0
c1 3 et + c2 cos 2t et + c3 sin 2t et
2
sin 2t
cos 2t
olarak yazlr.
92
92
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
142

* 7.6. Komleks
ozde
gerler
Problem 9:
x =
1 5
1 3
x,
x(0) =
1
1
ile verilen baslangc deger probleminin coz

um
un
u bulunuz.
C
oz
1
5
det
=0
1
3
+ 2 + 2 = 0
olup ozdegerler
1,2 = 1 i
olarak elde edilir. Ozvekt

orler icin, (A I)x = 0 denklemini kullanalm.
= 1 + i icin,
2i
5
1
2 2i
x1
x2
0
0
dan x1 (2 + 2i)x2 = 0 olup buradan x1 = (2 + 2i)x2 coz

ul
ur ki , = 1 + i
(2 + 2i)x2
(1)
x =
x2
2 + 2i
(1)
olup x2 = 1 icin, x =
olarak yazlr.
1
Bu durumda,
(1)
x (t) =
2 + 2i
1
e(1+i)t
(1)
x (t) =
2+i
1
et (cos t + i sin t)
143
olurki buradan genel coz

um
2 cos t sin t
2 sin t + cos t
t
t
x(t) = c1 e
+ c2 e
cos t)
sin t
elde edilir.
Baslangc sarlar kullanlrsa, t = 0 icin

2
1
1
+ c2
x(0) =
= c1
1)
0
1
dan
2c1 + c2 = 1,
c1 + c2 = 0
olurki buradan c1 = 1 ve c2 = 1 bulunup yerlerine yazlrsa,
2 cos t sin t
2 sin t + cos t
t
t
x(t) = e
e
cos t)
sin t
olur. Gerekli d
uzenlemeler yaplrsa, verilen baslangc sartlarn saglayan coz
um,
cos t 3 sin t
t
x(t) = e
cos t sin t)
olarak elde edilir.
93
93
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
144

* 7.7. Katl
ozde
gerler
Problem 1:
x =
3 4
1 1
ile verilen sistemin genel coz

um
un
u bulunuz.
C
oz
3
1
det
=0
1
1
2 2 + 1 = 0
olup ozdegerler
1,2 = 1
olarak elde edilir.
= 1 icin ,
2 4
1 2
x1
x2
0
0
dan x1 2x2 = 0 olup buradan x1 = 2x2 olur ki, = 1 ozdegerine karslk gelen
ozvektor,
2x2
(1)
x =
x2
olup x2 = 1 icin,
(1)
2
1
elde edilirse bu ozvektore karslk gelen coz

um,

2
x(1) (t) = c1
et
1
dir. Ozde
gerimiz caksk oldugundan ikinci coz
um ,
(A 1.I) = x(1)
145
denklemini saglayacak vektor

u olacaktr. Bu durumda,

2 4
1
2
=
1 2
2
1
den
21 42 = 2,
1 22 = 1
olup buradan 1 = 1 + 2 olur ki, keyfi bir k icin 2 = k denirse 1 = 1 + 2k


1 + 2k
1
2
=
=
+k
k
0
1
elde edilir. Buradan da ikinci coz
um,

2
1
(2)
t
x (t) = c2
te +
et
1
0
olarak elde edilir. Son olarak verilen sistemin genel coz
um
u de,

1
2
2
t
t
et
x = c1
e + c2
te +
0
1
1
94
94
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
146

* 7.7. Katl
ozde
gerler
Problem 3:
x =
32 1
14 12
ile verilen sistemin genel coz

um
un
u bulunuz.
C
oz
3
2
1
det
=0
41
12
2 + 2 + 1 = 0
olup ozdegerler
1,2 = 1
olarak elde edilir.
= 1 icin ,
12 1
41 21
x1
x2
0
0
dan 12 x1 + x2 = 0 olup buradan x1 = 2x2 olur ki, = 1 ozdegerine karslk

gelen ozvektor,
2x2
(1)
x =
x2
olup x2 = 1 icin,
(1)
2
1
elde edilirse bu ozvektore karslk gelen coz

um de,

2
(1)
x (t) = c1
et
1
olur. Ozde
gerimiz caksk oldugundan yulardaki ornekte oldugu gibi ikinci
coz
um ,
(A (1.I)) = x(1)
147

1

2 1
1
2
=
41 12
2
1
den
1
1
1
1 + 2 = 2, 1 + 2 = 1
2
4
2
1
olup buradan 2 = 2 + 2 1 olur ki, keyfi bir k icin 1 = 2k secilirse 2 = 2 + k

2k
0
2
=
=
+k
2+k
2
1
elde edilir. Buradan da ikinci coz
um,

2
0
(2)
t
t
x (t) = c2
e +
te
2
1
olarak elde edilir. Son olarak verilen sistemin genel coz
um
u de,

0
2
2
t
t
x = c1
e + c2
te +
et
2
1
1
95
95
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
148

* 7.7. Katl
ozde
gerler
Problem 5:
1 1
1
x0 = 2 1 1 x
0 1 1
ile verilen diferansiyel denklem sisteminin coz

um
un
u bulunuz.
C
oz
1
1
1
1 1 = 0
det 2
0
1 1
( + 1)( 2)2 = 0
olup ozdegerler
1 = 1,
2,3 = 2
olarak bulunur. Simdi bu ozdegerlere karslk gelen ozvektorleri bulalm.

= 1 icin (A I)x = 0 denkleminden,

0
2 1
1
x1
2 2 1 x2 = 0
0
0 1 2
x3
dan
2x1 + x2 + x3 = 0,
2x1 + 2x2 x3 = 0,
32 x3 ,
x2 + 2x3 = 0
x2 = 2x3 olarak coz

ul
ur. Bu
zere x1 =
3
2 x3
(1)
2x3
x =
x3
olup x3 = 2 icin,
x(1)
3
= 4
2
149
olarak yazlr. Boylece,
3
x(1) (t) = c1 et 4
2
olarak yazlr.
= 2 icin,

0
x1
1 1
1
2 1 1 x2 = 0
x3
0
0 1 1
dan
x1 + x2 + x3 = 0,
2x1 x2 x3 = 0,
x2 x3 = 0
olup buradan x1 = 0 olup x3 = x2 olarak coz

ul
ur. Bu durumda, = 2
0
x(2) = x2
x2
olup x2 = 1 icin,
x(2)
0
= 1
1
olarak elde edilir. Boylece,
0
x(2) (t) = c2 e2t 1
1
olarak yazlr.
cu
U
nc
u ozdeger ikinci ozdegerle ayn oldugundan u
cu
nc
u coz
um,
(A 2.I) = x(2)
1 1
1
0
1
2 1 1 2 = 1
3
0 1 1
1
olup
1 + 2 + 3 = 0,
21 2 3 = 1,
150
2 3 = 1

1 = 1,
2 = 1 3
olarak coz
ul
urse 3 = 1 icin 2 = 0 olarak bulunursa

1
0
=
1
cu
olarak elde edilir. U
nc
u coz
um buna ilaveten ikinci coz
um
un t katnda
icereceginden, Boylece,

1
0
x(3) (t) = c3 1 te2t + 0 e2t
1
1
olarak yazlabilir.
Boylece verilen sistemin genel coz
um
u,

3
0
0
1
x(t) = c1 4 et + c2 1 e2t + c3 1 t + 0 e2t
2
1
1
1
seklinde ifade edilebilir.
96
96
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
151

* 7.8. Esas matrisler
Problem 1:
x =
3 2
2 2
verilen sistemin esas matrisi (t) nin (0) = I sartn saglayan coz
um
un
u
yaznz.
C
oz
3
2
det
=0
2
2
2 2 = 0
olup ozdegerler
1 = 1,
2 = 2

= 1 icin ,
4 2
2 1
x1
x2
0
0
dan 2x1 x2 = 0 olup buradan x2 = x1 olur ki, = 1 ozdegerine karslk

gelen ozvektor,
x1
(1)
x =
2x1
olup x1 = 1 icin,
(1)
1
2
elde edilir.
= 2 icin ise,
1 2
2 4
x1
x2
152
0
0
olup buradan x1 2x2 = 0 ve boylece x1 = 2x2 olarak coz

ul
ur. O halde = 2
2x2
(2)
x =
x2
olup x2 = 1 icin,
(2)
2
1

um
u,

1
2
et + c2
e2t
x = c1
2
1
Buradan, birinci baslangc sart icin,

1
1
2
(1)
= c1
+ c2
x (0) =
0
2
1
olup,
c1 + 2c2 = 1,
2c1 + c2 = 0
denklemlerinden
1
2
c1 = , c2 =
3
3
olarak elde edilir. O halde birinci baslangc sartn saglayan coz
um,
1 t 4 2t

2 2
1 1
3e + 3e
t
2t
(1)
e +
e =
x (t) =
32 et + 23 e2t
3 2
3 1
Ikinci
baslangc sart icin,
(2)
x (0) =
0
1
= c1
1
2
+ c2
2
1
olup,
c1 + 2c2 = 0,
2c1 + c2 = 1
denklemlerinden
2
1
c1 = , c2 =
3
3
olarak elde edilir. Bu durumda ikinci baslangc sartn saglayan coz
um,

2 t 2 2t
2 1
1 2
e 3e
(1)
t
2t
3
x (t) =
e
e =
4 t
e 13 e2t
3 2
3 1
3
153
olarak bulunur.
Boylece, baslangc sartlarn saglayan coz
umler icin esas matris bu coz
umlerin
birer kolon olarak yazlmasyla asagdaki sekilde elde edilir.
1 t 4 2t 2 t 2 2t
3e + 3e
e 3e
3
=
.
2 t
2 2t 4 t
3e + 3e
e 13 e2t
3
97
97
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
154

Problem 7:
x =
5 1
3 1
verilen sistemin esas matrisi (t) nin (0) = I sartn saglayan coz
um
un
u
yaznz.
C
oz
5 1
det
=0
3
1
2 6 + 8 = 0
olup ozdegerler
1 = 2,
2 = 4

= 2 icin ,
3 1
3 1
x1
x2
0
0
dan 3x1 x2 = 0 olup buradan x2 = 3x1 olur ki, = 2 ozdegerine karslk gelen
ozvektor,
x1
(1)
x =
3x1
olup x1 = 1 icin,
(1)
1
3
elde edilir.
= 4 icin ise,
1 1
3 3
x1
x2
155
0
0
olup buradan x1 x2 = 0 ve boylece x1 = x2 olarak coz

ul
ur. O halde = 4
x2
(2)
x =
x2
olup x2 = 1 icin,
(2)
1
1

um
u,

1
1
e2t + c2
e4t
x = c1
3
1
Birinci baslangc sart icin,
(1)
x (0) =
1
0
= c1
1
3
+ c2
1
1
olup,
c1 + c2 = 1,
3c1 + c2 = 0
denklemlerinden
1
3
c1 = , c2 =
2
2
olarak elde edilir. O halde birinci baslangc sartn saglayan coz
um,
1 2t 3 4t

3 1
1 1
2e + 2e
2t
4t
(1)
e +
e =
x (t) =
23 e2t + 32 e4t
2 3
2 1
Ikinci
baslangc sart icin,
(2)
x (0) =
0
1
= c1
1
3
+ c2
3
1
olup,
c1 + c2 = 0,
3c1 + c2 = 1
denklemlerinden
1
1
c1 = , c2 =
2
2
olarak elde edilir. Bu durumda ikinci baslangc sartn saglayan coz
um,

1 2t 1 4t
1 1
1 1
e 2e
(1)
2t
4t
2
x (t) =
e
e =
3 2t
e 12 e4t
1 3
2 1
2
156
olarak bulunur.
umler icin esas matris asagdaki sekilde
yazlabilir.
1 2t 3 4t 1 2t 1 4t
2e + 2e
e 2e
2
=
.
3 2t
3 4t 3 2t
2e + 2e
e 12 e4t
2
98
98
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
157

Problem 9:
1
1
1
1 1 x
x0 = 2
8 5 3
ile verilen sistemin esas matrisi (t) nin (0) = I sartn saglayan coz
um
un
u
yaznz.
C
oz
1
1
1
1
1 = 0
det 2
8
5 3
3 + 2 4 4 = 0
buda
( + 1)( + 2)( 2) = 0
olup ozdegerler
1 = 2,
2 = 1,
3 = 2

= 2 icin (A I)x = 0
3
2
8
denkleminden,

1
1
x1
0
0
3 1
x2
=
5 1
x3
0
dan
3x1 + x2 + x3 = 0,
2x1 + 3x2 x3 = 0,
8x1 5x2 x3 = 0

zere x1 = 54 x2 , x3 = 75 x2 olarak coz
ul
ur. Bu
4
5 x2
x(1) = x2
7
x
5 2
158
olup x2 = 1 icin,
45
= 1
x(1)
7
5
olarak yazlr.
= 1 icin,

2
1
1
x1
0
2
2 1
x2
0
=
8 5 2
x3
0
dan
2x1 + x2 + x3 = 0,
2x1 + 2x2 x3 = 0,
8x1 5x2 2x3 = 0

zere x1 = 34 x2 , x3 = 12 x2 olarak coz
ul
ur.
Bu durumda, = 2 ozdegerine karslk gelen ozvektor,
3
4 x2
(2)
x2
x =
21 x2
olup x2 = 1 icin,
x(2)
34
= 1
12
olarak elde edilir.

Son olarak, = 2 icin,
0
x1
1 1
1
2 1 1 x2 = 0
0
x3
8 5 5
dan
x1 + x2 + x3 = 0,
2x1 x2 x3 = 0,
8x1 5x2 5x3 = 0
olup buradan x1 = 0 x2 = x3 olarak coz

ul
ur. Bu durumda, = 2 ozdegerine
karslk gelen ozvektor,
0
x(3) = x3
x3
olup x3 = 1 icin,
x(3)
0
= 1
1
159
olarak elde edilir.

Boylece sistemin genel coz
um
u,
4
3
5
4
0
x = c1 1 e2t + c2 1 et + c3 1 e2t
7
12
1
5
olarak bulunur.
Simdi verilen baslangc sartlarn kullanalm. Birinci baslangc sart icin,

4
3
1
5
4
0
x(1) (0) = 0 = c1 1 + c2 1 + c3 1
7
0
21
1
5
olup buradan,
4
3
c1 c2 = 1,
5
4
c1 + c2 c3 = 0,
7
1
c1 c2 + c3 = 0,
5
2
dan coz
umler yaplrsa,
5
c1 = ,
2
c2 = 4,
c3 =
3
2
olarak elde edilir. Bu durumda

4
5
0
2e2t + 3et
4
5
3
x(1) (t) = 1 e2t 4 1 et 1 e2t = 25 e2t 4et + 32 e2t
2
2
7
7 2t
12
1
e + 2et 23 e2t
5
2
olarak bulunur.
Ikinci
baslangc sart icin,
3

4
4
0
0
5
x(2) (0) = 1 = c1 1 + c2 1 + c3 1
7
21
1
0
5
olup buradan,
3
4
c1 c2 = 0,
5
4
c1 + c2 c3 = 0,
1
7
c1 c2 + c3 = 0,
5
2
160
dan coz
umler yaplrsa,
c1 =
15
,
13
c2 =
16
,
13
c3 =
14
13

4
3
5
4
0
15
16
14
1 e2t 1 et 1 e2t =
x(2) (t) =
13
13
13
7
21
1
5
12 2t
e + 12
et
13
13
15 2t
e 16
et + 14
e2t
13
13
13
21 2t
8 t
14 2t
e + 13 e 13 e
13
olarak bulunur.
cu
U
nc
u baslangc sart icin,
4
3

5
4
0
0
x(3) (0) = 0 = c1 1 + c2 1 + c3 1
7
1
1
21
5
olup buradan,
4
3
c1 c2 = 0,
5
4
c1 + c2 c3 = 0,
7
1
c1 c2 + c3 = 1,
5
2
dan coz
umler yaplrsa,
5
c1 = ,
4
c2 = 4,
c3 =
11
4
4
3
5
4
0
e2t + 3et
5
11
e2t
x(3) (t) = 1 e2t 4 1 et 1 e2t = 45 e2t 4et + 11
4
4
4
7
7 2t
12
1
e + 2et 11
e2t
5
4
4
olarak bulunur.
umler icin esas matris asagdaki sekilde
yazlabilir.
12 2t
t
2t
t
e + 12
e
e
+
3e
2e2t + 3et
13
13
16 t
e2t 13
e + 14
e2t 54 e2t 4et + 11
e2t .
= 52 e2t 4et + 23 e2t 15
13
13
4
8 t
7 2t
e + 2et 23 e2t 21
e2t + 13
e 14
e2t 74 e2t + 2et 11
e2t
2
13
13
4
99
99
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
161

* 7.9. Homojen olmayan lineer sistemler
Problem 1:
x =
2 1
3 2
x+
et
t
seklinde verilen diferansiyel denklemin genel coz

um
un
u bulunuz.
C
oz
um: Verilen sistemin homojen ksmnn coz
um
u icin,
2 1
x0 =
x
3 2
ifadesini alalm. det(A I) = 0 dan,
2
1
det
=0
3
2
olup karakteristlik denklem, 2 1 = 0 ve boylece 1 = 1,
elde edilir.
2 = 1 olarak
1 = 1 ozdegerine karslk gelen ozvektor icin (A I)x = 0 dan,

1 1
x1
0
=
3 3
x2
0
olup x1 = x2 olarak coz
ul
urse ozdegerimiz,
x2
1
x =
x2
olur ki x2 = 1 icin
x =
1
1
elde edilir.
Benzer olarak ikinci ozdegerimiz 1 icin,

0
3 1
x1
=
x2
0
3 1
olup 3x1 = x2 olarak coz
ul
urse ozdegerimiz,
x1
2
x =
3x1
162
olur ki x1 = 1 icin
1
3
x =
elde edilir.
Bu durumda verilen sistemin homojen coz
um
u,

1
1
t
e + c2
et
xh (t) = c1
1
3
olarak yazlr.
Ozel
coz
um icin oncelikle T matrisi ozvektorler s
utunlara yerlestirilmesi ile
olusturulursa,
1 1
T =
1 3
Buradan da,
T
1
=
2
3 1
1 1
olarak elde edilirse,
D = T 1AT =
1 0
0 1
olarak kosegenlestirme islemi yaplms olur. y 0 = Dy+T 1 y denkleminde yerine

yazlrsa,
1
1 0
3et t
0
y+
y =
t
0 1
2 e + t
olup buradan,
1
y10 y1 = (3et t),
2
1
y20 + y2 = (et + t),
2
seklinde iki tane birinci mertebeden lineer denklem elde edilir. Bu denklemler
ikinci bol
umde verdigimiz metoda gore coz
ul
urse,
1
1
3
y1 = tet + t + + c1 et ,
2
2
2
1
1
1
y2 = et + t + c2 et
4
2
2
olarak elde edilir ve x = T y de yerlerine yazlrsa,
y1 + y2
x = Ty =
y1 + 3y2
163
den,
x=
3 t
te + 12 t + 12 + c1 et 14 et + 12 t 12 + c2 et
2
3 t
te + 21 t + 12 + c1 et 34 et + 32 t 23 + 3c2 et
2
Buradan da uygun d
uzenlemeler yaplrsa, verilen sistemin coz
um
u,

3 1
1 1
1
1
1
0
t
t
t
t
x(t) = c1
e + c2
e +
te
e +
t
1
3
2
1
2 1
4 3
olarak elde edilmis olur.
100
100
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
164

Problem 4:
x =
1 1
4 2
x+
e2t
2et

um
un
u bulunuz.
C
oz
um: Denklemin ozel coz
um
u icin parametrelerin degisimi metodunu kullanalm. Verilen sistemin homojen ksmnn coz
um
u icin,
1 1
0
x =
x
4 2
ifadesi alnrsa det(A I) = 0 dan,
1
1
=0
det
4
2
olup karakteristlik denklem,
2 + 6 = 0
olup ve boylece ozdegerler
1 = 3,
2 = 2
olarak elde edilir.


0
4 1
x1
=
x2
0
4 1
ul
urse ozdegerimiz,
x1
1
x =
4x1
olur ki x1 = 1 icin
x =
1
4
165
elde edilir.

1 1
x1
0
=
4 4
x2
0
olup x1 = x2 olarak coz
ul
urse ozdegerimiz,
x2
2
x =
x2
olur ki x2 = 1 icin
x =
1
1
elde edilir.
um
un
un esas matrisi,
e3t
e2t
(t) =
4e3t e2t
olarak yazlabilir. x = (t)c(t) olmak u
zere c(t), (t)c0 (t) = g(t) denklemini
saglar. Yani,
0
2t
e3t
e2t
c1 (t)
e
=
.
4e3t e2t
c02 (t)
2et
Buradan gerekli islemler yaplrsa,
1
c01 (t) = (2e4t + et ),
5
1
c02 (t) = (4e4t 2et )
5
ifadeleri elde edilir. Her iki denklem icinde gerekli integral islemi yaplrsa,
1 1
c1 (t) = ( e4t + et ) + k1 ,
5 2
1
c2 (t) = (e4t + 2et ) + k2
5
elde edilir. x(t) = (t)c(t) de yerine yazalm,
1 4t 1 t
e3t
e2t
e + 5 e + k1
10
x(t) =
.
4e3t e2t
15 e4t + 25 et + k2
Buradan diferansiyel denklem sisteminin genel coz
um
u,
1 t
k1 e3t + k2 e2t
e
2
+
x(t) =
4k1 e3t + k2 e2t
e2t
166
seklinde yazlr. Son ifade d

uzenlenirse,

1 1
1
1
0
3t
2t
2t
x(t) = k1
e + k2
e
e +
et
4
1
1
2 0
elde edilir.
101
101
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
167

Problem 7:
x =
1 1
4 1
x+
2et
et

um
un
u bulunuz.
C
oz
um: Denklemin ozel coz
um
u icin parametrelerin degisimi metodunu kullanalm. Verilen sistemin homojen ksmnn coz
um
u icin,
1 1
0
x =
x
4 1
ifadesi alnrsa det(A I) = 0 dan,
1
1
=0
det
4
1
olup karakteristlik denklem,
2 2 3 = 0
olup ve boylece ozdegerler
1 = 3,
2 = 1
olarak elde edilir.


0
2 1
x1
=
x2
0
4 2
ul
urse ozdegerimiz,
x1
1
x =
2x1
olur ki x1 = 1 icin
x =
168
1
2
elde edilir.

2 1
x1
0
=
4 2
x2
0
ul
urse ozdegerimiz,
x1
2
x =
2x1
olur ki x1 = 1 icin
x =
1
2
elde edilir.
um
un
un esas matrisi,
3t
e
et
(t) =
2e3t 2et
olarak yazlabilir. x = (t)c(t) olmak u
zere c(t), (t)c0 (t) = g(t) denklemini
saglar. Yani,
3t
0

e
et
c1 (t)
2et
=
.
2e3t 2et
c02 (t)
et
Buradan gerekli islemler yaplrsa,
3
c01 (t) = e2t ,
4
5
c02 (t) = e2t
4
ifadeleri elde edilir. Her iki denklem icinde gerekli integral islemi yaplrsa,
3
c1 (t) = e2t + k1 ,
8
5
c2 (t) = e2t + k2
8
elde edilir. x(t) = (t)c(t) de yerine yazalm,
3 2t
3t
8 e + k1
e
et
x(t) =
.
5 2t
2e3t 2et
e + k2
8
Buradan diferansiyel denklem sisteminin genel coz
um
u,
3 t
e + k1 e3t + 58 et + k2 et
8
x(t) =
3 t
e + 2k1 e3t 54 et 2k2 et
4
169
seklinde yazlr. Son ifade d

uzenlenirse coz
um,

1
1
1
1
3t
t
x(t) = k1
e + k2
e +
et
2
2
4 8
elde edilir.
102
102
Matematik Bol
I.T.U.
um
u, Durmus Daghan
170

Dife PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dife PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

(6.Basm), Boyce, E, DiPrima, C.

ile verilen lineer denklemin coz

olarak hesaplanr. Denklemin coz

dv = sin t ile ksmi integrasyon alnrsa,

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

ile verilen baslangc deger problemini coz

denklemine varrz. Bu denklemden integral carpan,

olarak bulunur ve coz

olarak bulunur. Burada verilen baslangc sart y(ln 2) = 1 kullanlrsa, c = 2

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

baslangc deger probleminin genel coz

seklini alr. Bu lineer denklemimde integral carpan

olarak elde edilir.

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

ile verilen diferansiyel denklemi coz

olarak yazlr ve yeniden d

seklinde degiskenlerine ayrlms olur. Son ifadeden de gor

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

esitliginden kolaylkla integre edilebilir. Sol taraftaki integral icin u = 2y

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

diferansiyel denkleminin y(0) = 2 sartn gercekleyen coz

seklinde degiskenlerine ayrlms olur. Integraller

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

q(x, y) = (2x2 y + 2x)

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

denkleminin tam olup olmadgn belirleyip, eger tam ise coz

f (x, y) = (x2 + y 2 ) 2 + h(y)

= q(x, y) ifadesi kul-

olarak bulunur. Tekrar x2 + y 2 = u degisken degisimi ile integrasyon hesaplanrsa,

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

den denklem tam dif. degildir. Uygun integrasyon carpan icin,

seklinde bulunur ve verilen denklem bu integrasyon carpan ile carplrsa,

(x2 e3x + y 2 e3x )dy + h(x)

secilirse ve gerekli integral alnrsa,

elde edilir. p(x, y) degeri yerine yazlp gerekli sadelestirmeler yaplrsa,

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

seklinde bulunur ve verilen denklem bu integrasyon carpan ile carplrsa,

secilirse ve gerekli integral alnrsa,

elde edilir. Son ifadenin ye gore t

denilerek ksmi integrasyon alnrsa,

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

diferansiyel denklemi icin bir integrasyon carpan bularak coz

elde edilir. Uygun integrasyon carpan

olarak hesaplanp yerine u = xy icin yazlrsa,

olarak bulunur. Verilen denklem = xy integral carpan ile carplrsa,

olarak diferansiyel formda yazlr ve integral alnrsa coz

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

ile verilen denklemin homojen oldugunu gosterip coz

olurki bu ifade bize denklemin homojenligini gosterir. O halde y = vx don

elde edilir. Sol taraftaki ifade basit kesirlerine ayrlrsa,

elde edilir. Burada heriki yandan integrasyon alnp gerkli d

denklemine varlr. Son olarak genel coz

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

ile de denklemin coz

olarak karsmza ckar.

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

dogrularn ortak cozersek,

denklemine varlr. Integrasyon

elde edilir ve son olarak X = x 1 ve Y = y + 2 ile diferansiyel denklemin

* Elemantary Differantial Equations and Boundary Value Problems,

homojen olmayan diferansiyel denklemi homojen hale getirip coz

elde edilir. Once