Trkiye 12. Kmr Kongresi Bildiriler Kitab, 23-26 May 2000, Zonguldak- Kdz Ereli.

Trkiye
Proceedings of the 12'1' Turkish Coal Congress, 23-26 May 2000,Zonguldak-Kdz. Ereli. Trkiye

SIVI KARBONDOKSTLE (CARDOX) KAZI SSTEMNN KOZLU

OCAKLARINDA KULLANILMASI
USE OF THE LIQUID CARBONDIOXIDE EXCAVATION SYSTEM
IN KOZLU MINES
Cneyd YAMUD, TTK Kozlu Messeseses. 67600 Zonguldak
Nuri Ali AKIN, Zonguldak Karaelmas niversitesi, Mh. Fak., 67100 Zonguldak

ZET
Bu bildiride ; ncelikle sv karbondioksitle kaz sistemi (CARDOX kaz sistemi)
tantlmtr. Sistemin uygulama alanlar tantldktan sonra sistemin Kozlu ocaklarndaki
uygulamalar verilmitir. Sistem, Kozlu ocaklarnda ; uzun ayaklarda arna dik ve arna
paralel olmak zere iki ekilde denenmitir Ayrca bacalarda ve hava patlatmal kaz
sisteminde de CARDOX sisteminden yararlanlmtr. Son olarak da ; sistemin
stnlkleri ve ekonomik katks ksaca tartlmtr.
ABSTRACT
This paper starts with the introduction of the CARDOX- liquid carbondioxideexcavation system. Follow by the general discussion of application areas of the system
and the applications of the system in Kozlu mines. The applications of the system in long
walls have been tried in two ways One is perpendicular to the face and the other is
parallel to the face. Also, the use of this system in developing of raises and high pressure
air blasting excavation system have been discussed Finally, superiority and economic
benefits of the system have been discussed.

55

1.

GR

lkemizin tek takmr reticisi konumunda olan Trkiye Takmrleri Kurumu

(TTK), zor jeolojik koullarda almalarn srdrmektedir Havzann iki kez tektonizma
geirmi olmas damarlarn faylarla blnmesine, eim ve kalnlklarnn sksk
deimesine yol amtr. Bu damarlarda emek youn, yksek maliyetli ve emniyet
asndan riskli koullarda retim almalar srdrlmektedir. 170 yllk retim kltr
olan havzada, bugne kadar retim klasik yntemlerle yaplmaktadr.
Havzadaki kaln ve dik damarlarda uygulanan retim yntemlerinin olumsuzluklarn
ortadan kaldrmak, daha gvenli ve daha ekonomik retim yapmak iin 1990'l yllarda
yeni retim yntemlerinin araylarna balanmtr.
Havzann yeniden yaplanmas ve modernizasyonu kapsamnda;
Yksek basnl hava patlatmal kaz
AN dik damar mekanize kaz sistemi
CARDOX, sv karbondioksitle patlatma
sistemlerinin denenmesine karar verilmitir (Akn ve Kel, 1999 )
2. CARDOX SSTEM
Sistem ilk olarak 1940' larda ngiltere'de uzun yllar kmr ocaklarnda basan ile
kullanlmtr. Daha sonra; ocaklarda, potkoba makinalan, kmr saban, kesici
ykleyicilerin kullanlmas ve toz kmr talebinin yksek olmas sonucu CARDOX
kullanm alan daralmtr. Ad geen sistemlerin uygulanamad ocaklarda CARDOX
kullanm srmtr. Halen; ngiltere, Gney Afrika ve Kolombiya'da bir ok kk
apl kmr ocaklarnda kullanm srmektedir. Ayrca sistemin ilk yatrm maliyetinin
yukarda saydmz dier yntemlerden dk olmas kk apl ocaklarda kullanmn
arttrmtr. Sistemin toksik etkisinin olmadnn anlalmas zerine, tkanan hububat
silolarnda tkankl gidermek iin kullanlmaya balanmtr. Sistem ayn zamanda
imento silolarndaki kemerleme veya tkanmalar amada kullanlm ve halen
kullanlmaktadr (Baaran ve Baaran ,1996 ).
Sistemin kullanm olduka basittir. Sv CO2 dolu zel tpler paralanmak istenen
kayacn iine alan uygun aptaki delie yerletirilir (ekil 1 ). Sv CO2 'in
genlemesinde yardmc olacak olan kimyasal bir ktztnc tpn iine monte edilir.
Kimyasal stc 12 voltluk bir el manyetosuyla atelenir. Bunun sonucunda stc
1170 C 'lik bir scaklk verir bu esnada tp iindeki sv CO2' gaz haline dnr. Bu
hal deiimi srasnda CO2 'in hacmi de 600 kat artarak geniler ve tpn iindeki basn
250 MPa' a kar. Bu basn etkisiyle tpn dearj kafasna yerletirilen zel alaml
disk kesilir. Bunun sonucunda tpn evresindeki kayaca byk bir ok dalgas
uygulanr. Bu ok dalgas dearj kafasnda iki ynde yaylr. ok dalgas kayataki mikro
atlaklar boyunca ilerler, ta ki bir sreksizlik dzlemi ile karlanca ok etkisi
snmlenir buna bal olarak patlamann etkisi de snmlenir. Gazn bu yol alma
srasnda mikro atlaktan genilettiinden gevetme meydana gelir. Sistemin baka bir

56

-' \
'i

zellii de tm bu saylan ilemlerin 14 milisaniyede gerekleiyor olmasdr (CARDOX

1994 ). Sistem , paralama ilemini ok dalgalaryla gerekletirmektedir. Bu nedenle
patlamadan sonra sarsnt etkisi grlmemekte ve darbe etkisi daha az olmaktadr,
patlamadan sonra ortamda - 78 C varan bir soutma etkisi vardr (Yamudi ,1999).
Bu iki neden ve patlama sonucu ortaya kan rnn iri paralar halinde olmas kmr
madenciliinde kullanlmasnn ana sebebidir. Trkiye'de kmr madenciliinde ilk defa
Tire Linyit letmesi Ocaklarnda kullanlmtr (Caba ,1995).

ekil 1. CARDOX tpnn kesit grnm

CARDOX SSTEMNN KOZLU MESSESESNDE KULLANIMI

CARDOX sistemi ile alma, havzada ilk olarak Amasra Messesesinde balamtr.
Kozlu Messesesinde ilk denemeler 1997 yl Temmuz aynda Amasra'dan getirilen
tplerle yaplmtr. Bu dnemde -425/-485 22928/211009 Aclk damar - 439 tabanda
ve -425 Byk daman tabanda deneme amal kullanlmtr. Her iki taban da BIO
kesitinde olup, her kullanmda arna 6 adet delik delinmitir. Baar salanm, tahkimat
bozulmam ve arn gk yapmamtr. Messesede tesisin kuruluu 17/11/1997
tarihinde olmutur. Aralk -1997 tarihinden itibaren standart kullanma geilmitir
(Erolu , 1998). Sistem balangta Byk Kl daman tumba retim ve hazrlk
tabanlarnda olmak zere 2 ana noktada kullanlmtr. Daha sonralan da; bu alma
kapsamnda uzun ayaklarda , hava patlatmal arakath gertmeli retim ynteminde ,
hazrlk bayukanlarmda ve bacalarn tumbaya evrilmesinde kullanlmtr Kozlu
Messesesinde halen 140 adet tp mevcuttur. Bunlann dalm ve baz zellikleri
izelge 1 ' de verilmitir.
izelgel TTK Kozlu Messesesi'nde kullanlmakta olan tplerin dalm
CARDOX TPLER' nin dalm
F57L
F57
91 adet
49 adet
F57L T
F57L K
F57 T
F57 K
Uzun tip tek Uzun tip dearj Ksa tip tek Ksa tip dearj
ynde k
kafas konik
ynde k
kafas konik

57

Messeseye kullanm m alnan tpler ift kl "F57" tplerdir Bu alma srasnda

karlalan baz problemlerin ozumu iin deneysel amal, tek ynde kl ve konik
kl dearj kafalar tasarmlanmtr

3.1

Kara Tumba liretim Yntemindeki almalar

CARDOX sisteminin ilk uygulamasnda pilot blge olarak 4 Ocak seilmitir Klasik
olarak patlayc madde ile yaplan tumbalarda , tumba kapan salam tutabilmek iin,
ilave tahkimat olarak yaplan kilitlerin ba ksmnda destek alnarak kapak yapldndan,
tumba yaplacak blge 3 metre boyunda ve damar kalnlnda olmaktadr
CARDOX ile yaplan tumbalarda alma sahasnn 3 m olmast zorunluluu (bir kilit
uzunluu), uzunluu 1,2 m civarnda olan ruplenn kullanlmasnda snrlama getirmitir
Bu nedenle, 3m olan tumba sahasnn 2m'ye drlmesi gerekmitir
ekil 2'de grld gibi patlatma 3 m kalnlndaki komur iinde yapldndan ve
CARDOX' lar uzun tp olmasna ramen ancak 1,5 m'lk ksmndan aasn paralayp
tumba etmitir Dolaysyla stte kalan 1,5 m'lk ksm askda kald iin kazs
gerekletirilememitir Askda kalan blgenin uzunluunu arttrp tavan basncyla
tumbann oturmas iin, tumba kapann 2 ba onunde bir kapak daha yaplp ayn
patlatma gerekletirilmitir
ikinci patlatmann sonucu da ayn ekilde olup, tup boyunca komur alnmtr Tupun
bitim noktasndan itibaren bak gibi kesilerek komur askda kalmtr Ayn kapan yine
k ba onunde 3 kez tumba kapa yaplp patlatma yaplmtr Sonu dierlerinden
farksz olup, daha once yaplan patlatmalarla beraber 3 tumbalk mesafede komur tup
boyu alnm, dier yars askda kalmtr Komur veya arakesme yapsndan olabilecei
dnlerek bu arn bekletilmeye alnarak baka tumba bacalarda denemeler devam
ettirilmitir Toplam 11 tumba bacada denenmi, fakat askda kalan komurun oturtulmas
baanlamamtr Ayn delie pepee k tup yerletirilerek yaplan 3 m ik patlatmadan
da sonu alnamamtr

Di at m it Deliklerinin

Cardox Deliklerinin

Yandan Grnm

Yandan Grnm

ekil 2 Kara tumba metodunda patlayc madde ve CARDOX sisteminin etki alan
58

3.2

Serbest Yzey Bacas Uygulamas

Yksek basnl hava ile delme patlatma retim ynteminde retimin yaplaca taban
srldkten sonra, pano snrnda delme ve patlatma ileminin kmr rahatlkla
aktarabilmesi iin, pano snrndan itibaren stteki eski allm ara kata 1-2 metre
kalana kadar srlen bacann grevi serbest bir yzey oluturmaktr.
Serbest yzey bacas, damar eiminde ve taban elde olup aa tahkmatldr Dik
damarlarda bacaya
diyagonallk verilmektedir. Serbest yzey bacalarndak
uygulamalara ; nce tek tple balanmtr daha sonra iki tup denenmitir Her ikisi de
belirli bir basan elde edilemeyince trapez kesitli olan bacalarda dort tuple ilerlemeler
yapilmtr.
Bu aamada herhangi bir a vermeden bacann ilerleme istikametinde delinen dort delik
ve bunlarn ayn anda patlatlmas almalan yaplmtr Delinen delikler, kesitin ke
noktalanndan yaklak 50 cm ierde ve CARDOX tpnn dearj pencerelerinin bir yn
ke noktasna dierinin ise bacann ortasna doru ynlendirilmesine dikkat edilmitir
Patlatma dzeni kabaca ekil 3'te gsterilmitir.

ekil 3. Trapez kesitli serbest yzey bacasnda CARDOX tplerinin anna yerletirilmesi

Bu drtl patlatma dzeninde seri balanan tplerin patlatlmas sonucu "F57" lerde
100 cm "F57L" lerde 150 cm gibi ilerlemeler yapld. Bu delik ve patlatma dzeninde
randmanl bir ilerlemenin salanabilmesi iin muhakkak dort deliinde ayn anda
patlamas zorunludur. Patlamayan herhangi bir delik ilerlemeyi hacimsel olarak yan

59

yanya indireceinden gerek tplerin tel balants, tutucu tapalann pozisyonu ve deliin
tam olarak ieriye oturtulmas gibi basit ama nemli faktrleri titizlikle gzden
geirilmesi gerekir. Patlamayan bir tp bulunduu kedeki kmr olduu gibi kalmakta
ve ikincil bir iilik gerektirmektedir.
Dinamit ile ilerlemede patlamadan hemen sonra gaz ve ince taneli paralanmadan oluan
toz sebebiyle arna hemen giri havalandrma durumuna bal kalarak 20-30 dk
srmektedir. Oysa, CARDOX kullanmnda zararl gaz ve toz olumadndan
patlamadan hemen sonra arna girilebilmektedir. En fazla 2-3 dakika beklenmektedir.
i sal - igvenlii ve zaman asndan sistemin nemli bir avantaj grlmektedir.
lerleme miktar asndan kyaslandnda klasik yntemde bir vardiya boyunca 50 cm
iken CARDOX' la bu 3 katna kabilmektedir. Ayrca dinamit kullanm durumunda
delinecek delik says ortalama 3-4 kat daha fazla olduundan zamandan tasarruf
salanmaktadr. Sistemin dinamite gre dezavantaj arlndan dolay bayukarda arna
kadar tanmasdr. Tama sorunu sebebi ile zaman zaman dinamit tercih edildii
grlmtr.
Hava patlatmal kaz sistemindeki serbest yzey bacalannn tumbaya evrilmemesinde de
CARDOX sisteminden yararlanlmtr. Bacann kenanndaki topuk durumuna gre 4 ile 7
tp belirli bir delik dzeni ile patlatlmtr. Patlatlan blgedeki kmrler ekildikten
sonra daha aadan ayn ekilde patlatma yaplmtr (ekil 4) (Kasapolu 1999)

ekil 4. Serbest yzey bacalarnda CARDOX 'la tumba metodu .

3.3

Uzun Ayakta CARDOX Kaz Sisteminin Uygulamalar

Kozlu' da CARDOX kaz sisteminin uzun ayakta uygulama almalan 6. Ocakta

yaplmtr. ay damann alld panoda kmr sertliinden dolay zaman zaman
60

kmr kazs patlayc madde ile yaplmaktadr. Lamlama sonras arnda ve tavanda
oluan kavlaklar mortipikrle tralanmaktadr.
Bir patlayc olarak kabul edilmeyen CARDOX sistemi burada patlayc maddenin bir
alternatifi olarak dnlmtr ve kmr kazs CARDOX sisteminin yardmyla
yaplmaya allmtr. Uygulamalarda iki ynteme bavurulmutur.

Arma dik yntem

Arma paralel yntem

3.3.1 Arna Dik Yntem

Bu yntem uzun ayaktaki CARDOX' la kaz uygulamasnda uygulama kolayl
asndan en baanl ve tercih edilen yntem olmutur. Yntemde allan beher sarmaya
belli bir standard olmamakla beraber 4-5-6' l guruplar halinde delik dzenlerinde
CARDOX tpleri kullanlmtr. Delik dzeninin bir standard olmay damar yapsna
bal olup (sertlik, klivaj, v.b.) ortam zeliklerine gre deikenlik gstermitir.
rnein, sertlii yksek olan ortamda 6'l delik dzeni kullanlmtr Taban deliklerinin
says 3 olarak belirlenmi, bunlann arnda potkoba grevi yaparak altta boluk
oluturmas ve stteki 3 delikte kaznn tamamlanmas n grlmtr. Bu alt delik 3+3
olmak zere zaman zaman gecikmeli zaman zaman da seri balanarak ayn anda
patlatlmtr (ekil 5).

ekil 5. Uzun ayakta CARDOX ekil 6. uzunayakta CARDOX sisteminin arna

kaz sisteminin arna dik yntemde paralel yntemde kullanm
delik dzeni

61

Bu yntemde tercih edilen tpler genelde F57 (1.25 m) olup hem kk oluu hem de
hafif oluu iinin benimsemesi asndan tercih sebebi olmutur. Boyunun kk oluu
ayakta hareket kabiliyetini de arttrmtr.
lk uygulamalarda, sarmann altndaki direklerde krlmalar gzlenmitir. Ancak daha
sonra patlatma delikleri atallarn kenarna doru ekilerek sorun giderilmitir. Bir
sarmada patlatma yaplrken nce taban seviyesindeki deliklerin patlatlmas verimi
arttrmtr. Damar kalnl 2 m nin altna inildiinde delik says azaltlmaktadr. Bir
sarmadaki 4 - 6 delik yerine 3 e kadar indirilebilir.
Arna dik uygulamalarda yalanc tavan olan damarlarda tavan bozmamak iin tplerin
dearj kafalar deitirilmitir. Klasik tplerde dearj kafas ift kldr Yalanc tavan
bulunan damarlarda tek kl dearj kafalar kullanlmtr. Bir sarmadaki patlatma
delii says patlayc madde kullanmndaki delik saysna gre delik saysnda % 40 50 altndadr.

3.3.2

Arna Paralel Yntem

Bu yntemin balangcnda ayakta orta noktada arna dik yntemle bir sarma allm
ve ayak ortasnda bir cep oluturulmutur. Daha sonra oluan cepten ba ve dip taban
istikametlerinde allmtr. Ayn anda ba ve dip tabandan ayak ortasndaki cep
ynnde de ilerlenmitir. Bylelikle drt kaz ann oluturulmutur. Kaz arnm daha da
arttrmak olanakldr (ekil 6).
Yntemde F57 ve F57L tpler birlikte kullanlmtr. Birbirine gemeli burgular ile 3 m'
lik delikler delinerek ayn delie iki tp birden yerletirilir. Delik boyu uzun olduundan
zaman zaman delik delmede ve delik iinde oluan gklerden dolay problemler
yaanmtr. Oluan gk tpn dibe kadar oturtulmasnda engel olmutur.
allan sarmaya altl stl 2 delik delinerek tplerin biri ksa dieri uzun olmak
kaydyla tpler delie yerletirilmi dier delie de tplerin yerletirme sras
deitirilerek drt tp ayn anda patlatlmtr.
Arna paralel sistemde karlalan balca sorunlar;
Uzun delik delinmesi,
Delik boyu uzadka delikteki gk ve entik oluma oran artmas,
Bir delie yerletirilen iki tpten dolay ikinci tpn yerletirilmesinde birinci
tpn kablosunun kesilmesi ve patlatmann gerekletirilememesidir.
Uygulamalardaki skntlar nedeniyle bu sistem tercih edilmemitir.

62

3.4

Hava Patlatmak Kaz Sisteminde CARDOX Kullanm

CARDOX sistemi, hava patlatmal kaz sisteminde ayr ama iin kullanlmaktadr.
Kalan topuklarn patlatlmasnda
Serbest yzey ba yukarlarnn almasnda
Kmr ekilirken gelen iri bloklarn paralanmasnda (kmr veya taban ta).
Hava patlatmal kaz sistemi uygulanmasnda uzun patlatmalarda delik aznda kalan
(yn tijleriyle geilen blge) 1,5 m uzunluundaki ksm CARDOX tpleriyle
patlatlmaktadr (ekil.7 ). Damar kalnlna gre 3-4 tp yelpaze eklinde yerletirilerek
ateleme yaplmaktadr. Bu sayede hem daha hzl hem de uzun patlatma sonucu ortaya
kan metan gaz nedeniyle daha gvenli patlatma yaplabilmektedir. Hava patlatmal
kaz sisteminde mevcut olan ksa patlatma nitesi ayn ilevi grmektedir. Fakat bu
sistemde delikler tek tek delinmektedir Bir delik delinip patlatldktan sonra ikinci ve
nc patlamalar yaplmaktadr. CARDOX sisteminde ise hatta dort delik ayn anda
patlatlmaktadr.

ekil 7. Hava patlatmal kaz sisteminde CARDOX kullanm.

l.Ocak -425 / -485 Aclk panoda kmr alma penceresini zaman zaman masa
byklnde iri haldeki kmr bloklan tkamtr. Kmrn sertlii de olduka yksek
olduu iin tokmakla krlmas olduka zaman alm ve retimi de etkilemitir. Bu
bloklara, kmr delme makinesi ile <>
j 57 mm apl delik alarak tp yerletirilip
patlatlmtr. Buna benzer ekilde, -485 / -560 ay panoda kmrn nn tavan
63

tandan kopan kaya bloklar tkamtr. Burada 54 mm apl apraz ( X ) balta azl
burgu ile delik delinip CARDOX tp iine 5,2 mm kalnlndaki diskler konularak
patlatma (patarlama) yaplmtr. Bu uygulamada, CARDOX tpnn dearj noktasn ta
blounun merkezine getirmek nemlidir. Dolaysyla delik uzunluu deiken
olabilmekte genelde 70 - 120 cm arasnda deiebilmektedir. Bu ve buna benzer alma
sahalarnda, ynetmelik gerei kesinlikle dinamit kullanlamayacandan sistem
alternatifsiz olarak baarl bir ekilde uygulanmaktadr.

4 UYGULAMADA KARILAILAN PROBLEMLER

Sistemin Kozlu'da 1997'de uygulamaya balamasndan 1999 yl sonuna kadar 1522 adet
CARDOX patlatmas yaplmtr. Bu patlatmann 1516 adedi bu alma kapsamnda
gerekletirilmitir. Bu patlatmalar srasnda aadaki sorunlarla karlalmtr.

letmede kullanlan F 57 tipi tpler 820 gr sv CO2 doldurulmas gerekmektedir

Eer daha az dolum yaplrsa tp iinde yeterli basn olumamaktadr ve patlama
gerekleememektedir. Bu sorun dolum iilerine anlatldktan sonra ortadan
kalkmtr.

Bu alma balayncaya kadar iletmede ok sk bir ekilde tplerin delikten geriye

frlad tespit edilmitir. Bunun temel nedeninin tplerin yerletirildii delik apnn
57 mm'den byk olduu gzlenmitir. Bu sistem iin M AZ tarafndan zel olarak
imal edilen 57 mm apl ularn kullanlmasyla sorun zlmtr.

Bir tpn arl 20-22 kg civarndadr. Tplerin yeraltna indirilip kartlmas iin
uygun bir tama sistemi gereklidir. Tplerin elde tanmas ve hele birde
kullanlmadan yerustne kartlmas iiler zerinde sisteme kar bir olumsuz
nyarg yaratmtr. Bu sorun, zel malzeme trikolarnn kullanlmas ve
kullanlmayan tplerin yeraltnda depolanmasyla ortadan kalkmtr.

Tplerin delik iine kolayca yerletirilebilmesi iin delik dorultusu ve kesitinin

korunmas gereklidir.

Sistemin tata ilerlemesinde delik apnn 57 mm olmas sorun yaratmaktadr.

Basnl hava ile alan martoporferatrlerle tata 57 mm apnda delik delmek uzun
sre almaktadr.

Zaman zaman tpler patlamadan delik iinde kalabilmektedir. Bu durumda hemen

yannda yeni bir delik iine tp yerletirilerek patlatma yapmak olanakldr.
5

CARDOX SSTEMNN STNLKLER

CARDOX sistemi bir patlayc olarak kabul edilmemektedir. Bu nedenle; depolama

tama ve kullanm srasnda herhangi bir izin ve ehliyete gereksinim yoktur. Bu nedenle
ocak iinde depolanabilmektedir
64

CARDOX sistemi laboratuarda % 9 metan ortamnda test edilmitir. Bu nedenle grizulu

ocaklarda kullanlabilmektedir. Ancak yer alt uygulamalarnda % 1,25'lik grizu snr
konulmutur. Havzadaki uygulamalarda buna dikkat edilmektedir. Patlatlmasnda
barutular grevlendirilmektedir.
Bu alma kapsamnda yaplan hesaplamalarda patlatmadan sonra ortam - 78 C'ye
kadar souttuu tespit edilmitir. Ayrca genleme sonucunda ortama CO2 gaz yayld
iin parlama veya patlama riski yoktur. Patlayc maddelerle yaplan patlatmalarda
patlatmadan sonra ortaya kan gazlar nedeniyle alma ortamna uzun sre
girilememektedir. Halbuki, CARDOX'la yaplan patlatmalardan sonra hemen alma
alanna girmek olanakldr. CARDOX sistemi evre kayac ve tavan tan bozmad iin
deformasyonlar minimuma inmektedir. Tahkimat gereksinimi de daha azdr.
Kendiliinden yanmaya yatkn damarlarda kullanlmas ve hzl bir retim srecinin
olumas dier bir stnldr
Patlama sonucu ortaya kan rn iri paralar halinde olmaktadr. Piyasada para kmr
fiyatlarnn daha yksek oluu sistemin kullanlmasnda baka bir gerekedir.
Bu almada sadece bayukar ilerlemeleri iin klasik sistemle bir maliyet kyaslamas
yaplmtr. Damarda, patlayc madde ve CARDOX'la srlen iki bayukarda sadece
patlayc ve iilik maliyeti asndan yaplan kyaslamada CARDOX sisteminin % 40-45
daha ucuz olduu gzlenmitir. CARDOX sisteminde 1 m bayukar maliyeti 30.815.600
TL iken patlayc kullanmndaki maliyet ise 43.245.100 TL olmutur. Dier mali
unsurlarn (tahkimat vs.) ayn olduu kabul edilmitir. Bunun yannda havalandrma vb.
konulardaki dolayl katklarnn bu maliyeti daha da drecei gz nnde tutulmaktadr

SONU

ok eski bir kaz sistemi olmasna ramen CARDOX sistemi havzada deneme
aamasndadr, iki kez tektonizma geirmi olan Zonguldak Havzasndaki retim
yntemlerinin kullanma olana olduka snrldr. Hava patlatmal kaz sistemi ve
CARDOX sistemi havza koullarnda uygulanabilecek sistemler olarak grlmektedir.
Hava patlatmal kaz sistemi kendisine bir yer bulmutur. CARDOX sisteminin,
bacalarda, uzun ayaklarda ve hava patlatmal kaz sisteminin ksa patlatmalannda
kullanlma olasl olduka yksektir. zellikle arna dik yaplan uygulamalar kaz
sorunu olan damarlarda kullanlabileceinin bir gstergesidir. Kozlu'da gerekletirilen
bu uygulamann daha da gelitirilmesi ve bir panonun tmyle CARDOX sistemiyle
retilebilmesi iin almalar yaplmaktadr.

65

KAYNAKLAR
Akn, N. A., Kel, K., (1999). Zonguldak Kmr Havzasnda Klasik retim
Yntemlerine Alternatif Olarak Denenmekte Olan Yntemler. Trkiye' de
Kmr Politikalar ve Temiz Kmr Teknolojileri Sempozyumu. Ankara s. 6280 TMMOB Maden ve Kimya Mhendisleri Odas Yaynn.
Baaran, C, Baaran, S.C., (1996), CARDOX Krma nitesi ve Uygulama Sonular
//. Delme Patlatma Sempozyumu 1996 s . : 23 3-240 TMMOB Maden
Mhendisleri Odas Yaynn )
CARDOX, (1994). Technical Documentation, Bristol, UK, 34 p.
Caba ,(1995). CARDOX Tantm Broum, CaBa ve D Tic Paketleme San. A.
zmir. 7 s.
Erolu, K., (1998). Kiisel grmeler, Kozlu- Zonguldak
Kasapolu, A., (1999). Kiisel grmeler, Kozlu- Zonguldak
Yamudi C, (1999) CARDOX Kaz Sisteminin TTK Kozlu Ocaklarnda Kullanmnn
Aratrlmas Zonguldak Karaelmas niversitesi , Fen Bilimleri Enstits
Yksek Lisans Tezi, 78 s.

66