SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA ENERGETIKA I OKOLINA

TEMA: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I

NUKLEARNIH ELEKTRANA

Saetak

Donoenje odluke o lokaciji za budue TEP predstavlja jednu od najbitnijih poslovnih odluka
potencijalnog investitora. U okviru rada dat je prikaz algoritma faznog postupka izbora
lokacije TEP na ugalj i NE. Realizacijom prve faze odreuju se eliminacioni kriterijumi za
izbor lokacije, proizali iz zakonske legislative, primjene domae i svjetske prakse, te
tehniko-tehnolokih zahtjeva samog energetskog objekta. Pri tome se odbacuju podruja koja
su neprihvatljiva po barem jednom eliminacionom kriterijumu. Preostale potencijalne lokacije
u irem podruju idu u dalje dodatno vrednovanje i meusobno poreenje. Pravila za
vrednovanje potencijalnih mikrolokacija, koja trebaju biti unaprijed definisana, predstavljaju
kriterijume za poreenje, a obino se daju u formi zahtjeva za postizanje unaprijed
definisanog cilja. Dati razliiti kriterijumi mogu biti i meusobno suprostavljeni, pa je
potrebno za vrednovanje alternativa raspolagati i metodom kojom bi se omoguila njihova
simultana obrada. Proces ininjerske optimizacije predstavlja sistemsko traenje optimalnog
Tuzla, 2016
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

rjeenja zadatog ininjerskog problema uzimajui u obzir definisane kriterijume optimalnosti,

a u uslovima zadovoljavanja zadatih ogranienja. Optimalno rjeenje mora biti i energetski
efikasno.

2
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

Sadraj

Saetak........................................................................................................................................2
1. UVOD..................................................................................................................................4
2. O TERMOENERGETSKIM POSTROJENJIMA ZA PROIZVODNJU ENERGIJE........5
3. IZBORA LOKACIJE NOVIH TERMOENERGETSKIH POSTROJENJA......................8
4. ENERGETSKA EFIKASNOST I LOKACIJA TEP.........................................................12
5. MODELI ODLUIVANJA I FAZE REALIZACIJE ZA IZBOR LOKACIJE.................13
5.1 Faze rjeavanja problema...........................................................................................15
5.2 Dimenzija problema i preliminarne teine grupa kriterijuma za vrednovanje...........15
5.3 Definisanje i usaglaavanje teina kriterija i tipova preferencije za svaki pojedinani
kriterijum...............................................................................................................................16
5.4 Usaglaavanje teina kriterija za poreenje mikrolokacija TEP................................17
6. IZBOR LOKACIJE ZA NUKLEARNU ELEKTRANU..................................................21
7. OSNOVNE FAZE U PROCESU IZBORA LOKACIJE...................................................22
7.1 Pregled mikrolokacija (faza I)....................................................................................22
7.2 Demonstriranje prikladnosti preferentne mikrolokacije (faza II)..............................24
8. PARAMETARi ZA VREDNOVANJE I USPOREDBU MIKROLOKACIJA.................25
9. METODE ZA VREDNOVANJE LOKACIJA..................................................................27
9.1 Metoda eliminacijskih kriterija ( "Yes - No" Categorization, Exclusionary Screening)
27
9.2 Metoda sumiranja vaganih vrijednosti.......................................................................28
10. PRIMJER ELIMINACIJSKIH KRITERIJA.................................................................29
11. ZAKLJUAK................................................................................................................32
LITERATURA..........................................................................................................................33
POPIS........................................................................................................................................34
OZNAKA I SIMBOLA.........................................................................................................34
SKRAENICA.....................................................................................................................34
TABELA...............................................................................................................................35
SLIKA...................................................................................................................................35

3
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

1. UVOD

Donoenje odluke o lokaciji za budue TEP predstavlja jednu od najbitnijih poslovnih odluka
potencijalnog investitora. U procesu izbora prihvatljivih potencijalnih mikrolokacija za TEP u
okviru odabrane makrolokacije neophodno je primjeniti odreeni postupak, koji e biti
uniforman u svim svojim aspektima. U okviru rada dat je prikaz algoritma faznog postupka
izbora lokacije TEP na ugalj. Realizacijom prve faze odreuju se eliminacioni kriterijumi za
izbor lokacije, proizali iz zakonske legislative, primjene domae i svjetske prakse, te
tehniko-tehnolokih zahtjeva samog energetskog objekta, i valorizuje iri prostor. Pri tome se
odbacuju podruja koja su neprihvatljiva po barem jednom eliminacionom kriterijumu.
Preostale potencijalne lokacije u irem podruju idu u dalje dodatno vrednovanje i meusobno
poreenje. Pravila za vrednovanje potencijalnih mikrolokacija, koja trebaju biti unaprijed
definisana, predstavljaju kriterijume za poreenje, a obino se daju u formi zahtjeva za
postizanje unaprijed definisanog cilja. Dati razliiti kriterijumi mogu biti i meusobno
suprostavljeni, pa je potrebno za vrednovanje alternativa raspolagati i metodom kojom bi se
omoguila njihova simultana obrada. Proces ininjerske optimizacije predstavlja sistemsko
traenje optimalnog rjeenja zadatog ininjerskog problema uzimajui u obzir definisane
kriterijume optimalnosti, a u uslovima zadovoljavanja zadatih ogranienja. Optimalno rjeenje
mora biti i energetski efikasno.

Pod izborom lokacije ze nuklearnu elektranu podrazumijevaju se uglavnom: Izbor

odgovarajueg mjesta gdje ne postoje neprihvatljive karakteristike, a gdje su ostale
karakteristike medu najboljima u jednom irem podruju, Odreivanje projektne osnove za
zatitu elektrane od vanjskih ekstremnih pojava i njihovih efekata, Procjena karakteristika
lokacije u odnosu na mogui utjecaj na okolinu u normalnom radu i u akcidentalnim
situacijama

4
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

2. O TERMOENERGETSKIM POSTROJENJIMA ZA
PROIZVODNJU ENERGIJE

Klasina termoenergetska postrojenja za svoj pogon koriste fosilna ili nuklearna goriva, koja
dobijenu unutranju energiju goriva u tehnolokom procesu sagorijevanja pretvaraju u
elektrinu energiju (kondenzacione elektrane, slika 2.1), energiju toplote (toplane) ili
elektrinu i toplotnu energiju (termoelektrane-toplane, nuklearne toplane-elektrane i sl.).
Princip rada kondenzacione termoelektrane na ugalj kao gorivo prikazan je na slici 2.2.
Kombinovana proizvodnja elektrine i toplotne energije (esto i tehnoloke pare) posljedica je
elje za to veim iskorienjem goriva i utede u investicijama u odnosu na realizaciju
pojedinanih postrojenja, koja se koriste samo za proizvodnju elektrine odnosno toplotne
energije. Pri tome je, pored snabdijevanja elektrinom energijom, neophodno u potpunosti
pokriti zahtjeve konzuma (urbane sredine, industrijske zone, poljoprivreda) za toplotnom
energijom i tehnolokom parom. Najee se kombinovana ili spregnuta proizvodnja
elektrine i toplotne energije (SPETE) realizuje u postojenjima termoelektrana-toplana (TE-
TO). Turbine za kombinovanu proizvodnju elektrine i toplotne energije rade paralelno u dva
energetska sistema - elektroenergetskom sistemu (EES) i toplotno energetskom sistemu
(TES). Pri tome, ovi sistemi imaju svoje tehnoloke karakteristike i specifinosti, iz kojih
dalje proistiu odreeni tehnoloki uslovi i zahtjevi koje parne turbine moraju zadovoljiti.
Korienjem glavnih karakteristika elektroenergetskog sistema (godinji dijagram trajanja
optereenja, dnevni dijagram elektrinog optereenja), definiu se glavni zahtjevi u
tehnolokom pogledu (maksimalna elektrina snaga, elektrina snaga pri tehnikom
minimumu, dijapazon promjene elektrine snage, brzina (vrijeme) starta iz vrelog, toplog i
hladnog stanja, gradijentna brzina promjene elektrine snage i skokovita (nagla) brzina
promjene lektrine snage) i tehniko-ekonomskom pogledu (specifina potronja toplote
postrojenja, potronja toplote pri startu iz vrelog, toplog i hladnog stanja), koje je neophodno
zadovoljiti.

5
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

Slika 2.1. Prikaz tipine kondenzacione termoelektrane u radu

Toplotnoenergetski sistem u principu predstavlja sistem urbanih potroaa energije ili sistem
industrijskih potroaa toplote. Karakterie ga takoe dijagram trajanja optereenja ili dnevni
dijagram optereenja. Kod sistema industrijskih potroaa, optreenje se vrlo malo mijenja
tokom vremena (u najveem periodu je blizu maksimalnog optereenja). Zavisno od vrste
industrijskih potroaa, trajanje ovih optereenja ide od 8760 (8784) radnih sati (postrojenja
bazne hemije), pa sve do 2500 radnih sati (postrojenja procesne industrije). Sistem urbanih
potroaa toplote obuhvata potroae toplote za grijanje prostorija i potroae sanitarne tople
vode.

Slika 2.2. Princip rada konvencionalne termoelektrane na ugalj kao gorivo i

kotlom za sagorijevanje u atmosferski cirkuliuem fluidizovanom sloju

Najee su svi oni (moe i samo jedan) povezani na sistem daljinskog

snabdijevanja toplotnom energijom. Potronja toplote za grijanje zavisi od
temperature okoline (maksimum u najhladnijim zimskim mjesecima, nula
izvan grejnog perioda). Potronja toplote za sanitarne potrebe je najee
stalna tokom godine, sa malim i neznatnim promjenama (zavisno od broja
korisnika, standarda i njihove navike). Ukupno trajanje optereenja sistema
daljinskog grijanja zavisi od klimatskih uslova i obima uea pojedinih
vrsta potroaa toplotne energije.
Polazei od karakteristika toplotnoenergetskih sistema, definiu se glavni
tehniki i tehnoloki zahtjevi, koje koriena parna turbina u sastavu SPETE
postrojenja (postrojenja za spregnutu proizvodnju elektrine i toplotne
energije) treba da zadovolji. Pored ve navedenih, toplotnoenergetski
sistem treba da zadovolji: zahtjeve za toplotnom snagom turbine i
specifinom potronjom toplote pri maksimalnoj toplotnoj snazi, specifino
smanjenje elektrine snage pri maksimalnoj toplotnoj snazi (toplifikacioni
reim rada), potronju toplote pri startu postrojenja iz vrelog, toplog i

6
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

hladnog stanja, dijapazon regulacije pritisaka za svakog od potroaa,

najmanju elektrinu snagu pri maksimalnoj ili nominalnoj
toplotnoj snazi, kao i maksimalnu elektrinu snagu pri isto
kondenzacionom reimu rada.
Najbri porast jedininih snaga parnih kondenzacionih turbina biljei se
poetkom pedesetih do polovine sedamdesetih godina prolog vijeka, kada
pod uticajem prve energetske krize dolazi do njegovog znaajnijeg
usporavanja. Istovremeno, biljei se rast jedininih snaga parnih turbina za
SPETE, tako da krajem dvadesetog vijeka te se snage praktino
izjednaavaju sa snagama kondenzacionih turbina sa dvopolnim
generatorima. Rezultat kombinovane proizvodnje energije je visok stepen
korisnosti parnog turbopostrojenja i bloka u cjelini. Jednu od znaajnijih
tehnologija u proizvodnji elektrine i toplotne energije predstavlja
simultana istovremena proizvodnja elektrine i toplotne energije iz jednog
goriva i u jednom postrojenju (kogeneracija ili Combined Heat and Power -
CHP). Broj izgraenih ovakvih postrojenja u zemljama bive Jugoslavije je
relativno mali, dok je u Evropi, SAD i nekim drugim zemljama u zadnjih
tridesetak godina izgraeno vie hiljada kogeneracijskih postrojenja.
Razlog ovog poveanja je sve vea potranja za elektrinom i toplotnom
energijom.
Po prirodi tehnolokog procesa, kombinovano postrojenje za proizvodnju
elektrine i toplotne energije treba da bude energetski efikasno i sa
znaajnom utedom primarne energije pri njenoj transformaciji u toplotnu i
elektrinu energiju. To bi sa svoje strane uslovilo nie trokove u
proizvodnji energije i dalo doprinos relativnom smanjenju emisije tetnih
materija, a posebno gasova sa efektom staklene bate. S druge strane,
ovakva postrojenja imaju dobru ansu da kroz primjenu Direktive
2004/8/EC obezbijede povoljno vrednovanje elektrine energije u
spregnutom procesu proizvodnje toplotne i elektrine energije ("zelena
energija"), te omogui korienje stimulativnih mjera pri finansiranju
izgradnje, kao i beneficija pri plasmanu takve energije na energetsko
trite (poseban tarifni sistem). To bi moglo da stvori dobre uslove za
prodor na energetsko trite, bez obzira na relativno male koliine energije
i jaku konkurenciju na tom tritu. Poveanje energetske efikasnosti
podrazumijeva korienje ukupne toplotne energije u okviru energetskog
sistema na razliitim raspoloivim temperaturnim nivoima, za proizvodnju
korisnog mehanikog rada ili toplote pare za tehnoloke procese ili
grejanje, uz minimalno odvoenje toplote u okolinu kao otpadne toplote.
Ovakav pristup se najee realizuje u termoelektranama toplanama (TE-
TO) u tzv. kombinovanim ciklusima za istovremenu proizvodnju korisnog
mehanikog rada odnosno elektrine energije sa jedne i toplotne energije
sa druge strane. Primjena kombinovane proizvodnje toplotne i elektrine
energije omoguuje utedu primarne energije u odnosu na odvojenu
proizvodnju toplotne i elektrine energije. Imajui u vidu izraenu
tendenciju korienja obnovljivih izvora energije u zemljama EU,
potencijalno znaajne koliine otpadaka drvne industrije raspoloive na
podruju BiH i pozitivna iskustva u korienju biomase kao osnovnog ili
dopunskog goriva u sagorijevanju sa kotlovima manje snage, namee se i
potreba analize mogunosti korienja biomase kao dodatnog goriva u

7
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

buduim TE-TO. Ovo bi obezbijedilo buduim investitorima dobijanje CO2

sertifikata i mogunost trgovine odreenom kvotom emisija CO2, saglasno
odredbama Kyoto protokola i odgovarajuim direktivama EU. Osim
poveanja stepena iskorienja primarne energije goriva (preko 75 do 80
%), primjenom kogeneracijskih postrojenja mogue je proizvodnju energije
premjestiti na mjesto potronje (manji trokovi transporta toplotne i
prenosa elektrine energije), ime se poveava energetska efikasnost i
strogi ekoloki uslovi (niske emisije u atmosferu).

8
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

3. IZBORA LOKACIJE NOVIH TERMOENERGETSKIH

POSTROJENJA

Donoenje odluke o lokaciji za budue TEP predstavlja jednu od najbitnijih poslovnih odluka
vezanih za cjelokupan postupak koji prati najranije etape njihovog ivotnog ciklusa -
pripremu za projektovanje, proces projektovanja i izgradnje, pa sve do putanja u rad i
njihovog probnog pogona. U procesu valorizacije i izbora prihvatljivih potencijalnih
mikrolokacija za TEP u okviru odabrane makrolokacije neophodno je primjeniti odreeni
postupak, koji e biti uniforman u svim svojim aspektima. Da bi se ovakav cilj i ostvario
neophodno je definisati opte kriterijume za izbor i meusobno poreenje izabranih
mikrolokacija u okviru ranije utvrene makrolokacije pomou primjene metode
viekriterijalne optimizacije. Proces donoenja odluke o lokaciji usko je determinisan sa
donoenjem drugih odluka, od kojih su posebno bitne definisanje namjene TEP (proizvodnja
samo elektrine ili elektrine i toplotne energije) i izbor sirovinske baze kod TEP. Algoritam
postupka izbora lokacije dat je na slici 3.1. Pristupanje ozbiljnijoj izradi projektnog zadatka i
potrebne (zakonom propisane) projektne dokumentacije zahtijeva prethodno definisanu
ulaznu bazu podataka. Eventualne potrebne dodatne podloge, ostala projektna i druga
dokumentacija, kao i druge informacije od vanosti za izradu dalje projektne dokumentacije
definiu se nakon obavljenih preliminarnih analiza i tokom postupka postepene izrade
dokumentacije (nii nivo projektne dokumentacije determinie obim i sadraj istranih radnji
potrebnih za naredni vii nivo dokumentacije). U sluaju neraspoloivosti nekih od podloga,
investitor i projektant zajedno ocjenjuju uticaj neraspoloivosti podloge na oekivane
rezultate i dinamiku izrade dokumentacije, rizik i nain prevazilaenja problema. Izbor
lokacije termoelektrane prvenstveno zavisi od snabdijevanja i raspoloivih koliina goriva i
vode, dok izbor lokacije toplane ili energane podreen je prvenstveno potroaima koje treba
snabdijevati sa toplotnom energijom. U okviru Faze 1 odreuju se eliminacioni kriterijumi za
izbor lokacije, proizali iz zakonske legislative, primjene domae i svjetske prakse, te
tehniko-tehnolokih zahtjeva samog energetskog objekta, i valorizuje iri prostor, pri emu
se odbacuju podruja koja su neprihvatljiva po barem jednom eliminacionom kriterijumu.
Glavni cilj realizacije ove faze je da se eliminie to vei dio podruja od interesa i
pojednostavi proces traenja i vrednovanja potencijalnih mikrolokacija u okviru ire
makrolokacije. U sluaju da na stadiju razrade i projektovanja ne postoje dovoljno dobri
kvalitetni i pouzdani podaci za primjenu eliminacionih kriterijuma za izbor mikrolokacija isti
se ne koriste, uz obavezu njihove realizacije po sprovedenim dodatnim terenskim
istraivanjima. Cilj je spreavanje nepovratnog odbacivanja potencijalno dobrih, ali dovoljno
neistraenih, lokacija, dok eventualni prolazak loih lokacija u sljedeu fazu istraivanja
sigurno e biti otkriven i sankcionisan u daljim fazama postupka izbor lokacije
primjenom viekriterijalnih metoda odluivanja.

U okviru Tabele 3.1 dat je pregled eliminacionih kriterijuma za potrebe izbora lokacije TEP
na ugalj i gas. Po realizaciji ove faze odreuju se potencijalne lokacije u irem podruju koje

9
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

nije eliminisano, tzv. globalno vrednovanje ("Site Screening"). Lokacije koje ostanu nakon
Faze 2 neophodno je dodatno vrednovati i najee i porediti, s ciljem njihovog rangiranja
prema povoljnostima lokacija za smjetaj TEP. Pravila za vrednovanje potencijalnih
mikrolokacija, koja trebaju biti unaprijed definisana, predstavljaju kriterijume za poreenje
(KP), a obino se daju u formi zahtjeva za postizanje nekakvog cilja. Kriterijumi za poreenje
se obino grupiu, Tabela 3.2. Poveanje nivoa uticaja energetskih objekata i postrojenja na
degradaciju ivotne sredine zahtijeva podjednako i od razvijenih i zemalja u razvoju
usklaivanje potreba izmeu zahtjeva konzuma i proizvodnje energije, uz poboljanje
energetskih opcija za odrivi razvoj. Usklaivanjem ciljeva zatite vazduha, vode, zemljita,
flore, faune i pejzanih karakteristika sa drutvenoekonomskim ciljevima ima za osnovni cilj
maksimizaciju neto ekonomskog blagostanja razvoja energetike, uz zadravanje zalihe
ekonomskih, ekolokih i sociokulturnih vrijednosti za budue generacije i osiguravnje mree
za pokrivanje osnovnih potreba i zatititi kategorije siromanih.Odrivost izabranih
energetskih opcija zahtijeva detaljni i integrisani okvir za analizu i proces odluivanja, sa vie
kriterijuma i vie nivoa odluivanja, kao i uz mnogo objektivnih i subjektivnih ogranienja.
Polazei od ranijeg principa planiranja razvoja energetike, koji je podrazumijevao
zadovoljenje zahtjeva konzuma za energijom sa minimalnim ekonomskim trokovima,
neophodno je dodatno ukljuiti i zahtjeve vezane za ivotnu sredinu i samo drutvo, poev od
najranije etape razrade i izrade projektne dokumentacije, gdje je izbor mikrolokacije vaan
preduslov za osiguranje odrivog energetskog razvoja.

10
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

Slika 3.1. Algoritam postupka izbora lokacije novih TEP

Tabela 3.1. Prikaz eliminacionih kriterijuma za izbor lokacija TEP na ugalj/gas/mazut

11
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

Tabela 3.2. Prikaz kriterijuma za poreenje kod izbora lokacija TEP na ugalj/gas/mazut

12
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

13
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

4. ENERGETSKA EFIKASNOST I LOKACIJA TEP

Grupa kriterijuma, oznaena kao PK 4, obuhvata analizu ekonomsko-finansijskih pokazatelja,

kao i energetske efikasnosti sistema u cjelini. Drutveno-ekonomska analiza opravdanosti
trokova (Cost-benefit analiza) obuhvata analizu investicionih trokova, trokova ekploatacije
i odravanja, trokova rekonstrukcije, revitalizacije i modernizacije i trokova uklanjanja
objekta ili promjene njegove namjene, zatim analizu drutvenih tokova (ocjena distorzije
cijene ulaganja, plata, fiskalni aspekti), drutvene koristi (distorzija cijene uinak/rezultata,
drutvena korist od zaposlenosti, spoljane koristi, ekonomska neto sadanja vrijednost (NSV)
i isplativosti (Isp), kao i dodatnih kriterijuma za procjenu, sa aspekta prezentacije rezultata sa
stanovita optih ciljeva standarda EU, poveanja GDP-a, poveanje zaposlenosti i dr.
Prilikom kreiranja politike energetske efikasnosti, polazei od stanja na tritu energije,
potrebno je definisati mjere mogu stimulisati ulazak na trite i koje mogu ubrzati
komercijalizaciju ili poveati prodor energetski efikasnih proizvoda i usluga na trite, [4, 5].
Prije definicije paketa instrumenata podsticajne politike potrebno je provesti detaljnu analizu,
koja najee obuhvata:

analizu neposredne potronje energije u zadnjih minimalno deset godina (odrediti

istorijske trendove te ispitati razliite mogue razvojne scenarije),
proraun indikatora energetske efikasnosti na makroekonomskom i sektorskom nivou
(energetska intenzivnost, specifina potronja, indeks energetske efikasnosti,
prilagoene indikatore prema klimatskim uslovima, difuzijske indikatore i CO2
indikatore,
Benchmark uporednu analizu, analizu sa referentnim zemljama ili sa vrijednou
prosjeka za EU-15,
odreivanje nacionalnog cilja za poboljanje energetske efikasnosti kako za
cjelokupnu potronju, tako i za svaki sektor posebno.

Ciljevi se postavljaju za cjelokupnu potronju energije, kao i za svaki sektor moraju biti
SMART (specifini, mjerljivi, ambiciozni, realistini i ostvarivi u odreenom vremenu). Na
osnovu rezultata analize trita definiu se podsticajne mjere i uspostavlja prihvatljiva teorija
o nainima na koje e instrumenti politike dovesti do ostvarenja ciljeva, odnosno utvruju se
naini na koje e upravo odreeni instrument dovesti do ekonomski isplativih poboljanja
energetske efikasnosti (pristup poznat kao ex ante evaluacija).

14
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

5. MODELI ODLUIVANJA I FAZE REALIZACIJE ZA

IZBOR LOKACIJE

Postojanje tekoa u vrednovanju odreenih ekolokih i drutvenih uticaja razvoja novih

energetskih objekata i veliki broj mogunosti za izbor njihove lokacije zahtjeva primjenu
metode viekriterijumske analize, a ne samo primjenu konvencionalne metode analize
trokova i dobiti. Zbog osiguranja veeg obima prihvatljivih alternativa izbora lokacije, od
posebne vanosti je identifikacija moguih kriterijuma (eliminacioni i kriterijuma za
poreenje), koji u osnovi moraju zadovoljavati elemente odrivog razvoja - ekonomiju,
ivotnu sredinu, energetsku efikasnost i drutvo.

Koritenje metoda viekriterijalnog odluivanja treba da obezbijedi pomo donosiocima

odluka u sluaju kada postoji veliki izbor alternativa za problem koji se rjeava. Pri tome,
proces odluivanja i izbora optimalnog rjeenja prilikom projektovanja energetskih
postrojenja je viekriterijumskog tipa, pri emu je potrebno u obzir uzeti vei broj faktora i
interesa razliitih grupacija i nivoa drutvene zajednice (esto i meusobno suprostavljenih),
uz uee vie interesnih grupa u procesu odluivanja, [2]. Postavlja se pitanje kako pomiriti
sve ove kriterijume, sa aspekta razliitih preferencija i esto meusobno suprostavljenih
interesa. Prilikom izbora varijantnih rjeenja kod energetskih postrojenja, idealan sluaj bi
odgovarao situaciji kod koje bi se svi kriterijumi u problemu mogli klasifikovati u dvije
kategorije: profitnu kategoriju, gdje se kriterijumi maksimiziraju, pri emu kriterijum ne mora
nuno biti profitni i trokovnu kategoriju, gdje se kriterijumi minimiziraju. Idealno rjeenje
bilo bi ono koje omoguava maksimiziranje svih profitnih i minimiziranje svih trokovnih
kriterijuma, to je u praksi veoma teko postii. Kako idealno reenje nije moguepostii,
potrebno je traiti tzv. nedominiranih rjeenja (rjeenje je dominirano ako postoji bar jedno
drugaije rjeenje, koje je bar po jednom atributu bolje od posmatranog, uz uslov da je po
drugim atributima bar jednako). Treu kategoriju ine tzv. zadovoljavajua rjeenja, kao
redukovani podskup moguih rjeenja. Konano, postoje poeljna rjeenja koja su
nedominirana, a najbolje zadovoljavaju oekivanja donosioca odluke. U principu razlikuju se
dvije grupe metoda jednostavne nekompenzacione metode za jednostavnija odluivanja i
preciznije kompenzacione metode za sloenija odluivanja, slika 5.1.

Polazei od tri najea tipa viekriterijumskih zadataka mogue je izdvojiti viekriterijumsku

optimizaciju (jedno rjeenje), viekriterijumsko rangiranje (rangirano vie rjeenja) i
viekriterijumsko odvajanje skupa dobrih iz skupa loih rjeenja (podskup za dalje rjeavanje
problema).

Pri tome se posmatra konaan skup alternativa (odluka, akcija, potencijalnih rjeenja) Ai A
(taj broj u praksi najee ne prelazi 4), gdje se svaka od alternativa opisuje sa vie
kriterijuma (atributa, pokazatelja) PKj PK. Za konkretni sluaj izbora lokacije TEP
alternative i kriterijumi se ureuju u matrinom obliku. Svaki od tih kriterijuma je ili

15
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

maksimizacionog (max) ili minimizacionog (min) tipa, dok je sa xij data vrijednost i-te
alternative prema j-tom kriterijumu i sa Wj teinom kriterijuma (ocjena njegove vanosti).

Slika 5.1. Hijerarhijski pregled metoda odluivanja u energetici

AHP predstavlja pogodan i veoma prilagodljiv sistem za podrku odluivanju kod razliitih
problema pri varijantnom odluivanju sa vie kriterijuma, a koji sa druge strane se realizuje
kao softver za PC platforme sa kompletnom tehnikom podrkom u oblasti viekriterijumskog
odluivanja. Kod rjeavanja nekih problema moe se pojaviti odreena nesigurnost u
odluivanju, pa se koristi tzv. Fuzzy viekriterijalno odluivanje. Ta nesigurnost moe biti
uzrokovana na dva naina: prvi nain, za sluaj kada donosilac odluke nije 100% siguran pri
donoenju neke subjektivne procjene, a naziva se nesigurnost subjektivne prosudbe, i drugi,
kada informacije o nekim kriterijima nisu potpune ili nisu dostupne uopte, a naziva se
nesigurnost zbog nedostatka podataka ili nepotpunih informacija.

U principu, za rjeavanje takvih problema koriste se izvedbe obinih metoda viekriterijalnog

odluivanja koje su namijenjene problemima definisanim s odreenom nesigurnosti (fuzzy
izvedenice metoda, kao to su: fuzzy AHP, fuzzy TOPSIS, itd.). Grey theory (siva teorija) je
metoda koja se koristi za prouavanje nesigurnosti, posebno kod realizacije matematikih
analiza tehnikih sistema sa ulaznim neizvjesnim informacijama, posebno problema

16
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

nesigurnosti, koje su uzrokovani diskretnim podacima i nepotpunim informacijama. Izvorni

koncept ove metode razvijen je od strane prof. Denga 1982. Godine. Koristi se kod rjeavanja
problema odluivanja koji su definirani sa relativno malo ulaznih informacija i podataka,
poznatih na specifinoj ljestvici i nepoznatih na specifinoj ljestvici. Grey theory se bavi
visokom matematskom analizom sistema, koji su djelomino poznati i djelomino nepoznati,
a definisani su s nedovoljno podataka i nedovoljno znanja. Kada proces odluivanja nije
jasan, grey theory ispituje interakcijsku analizu izmeu velikog broja meusobno razliitih i
nepotpunih ulaznih podataka. Pored viekriterijumskog odluivanja, ova metoda se koristi se i
kod raunarske grafike, prognoze te kontrole sistema u cjelini. Grey theory metod koriten je
kod izbora lokacije skladita, a pod odreenim uslovima primjenljiv je i kod analize izbora
makro i mikrolokacije za sloene energetske objekte.

5.1 Faze rjeavanja problema

Osnovne faze rjeavanja problema sastoje se od odreenih modula, koji su meusobno
uslovljeni. Izgradnja konkretnog modela viekriterijalne analize za rjeavanje problema u
energetici zapoinje definisanjem nivoa na koju se model odnosi, tj. za strateki nivo
odluivanja skup kriterija i generisanje akcija (alternativa) e imati sigurno razliit postupak u
odnosu na nie nivoe odluivanja. Polazei od podjele na strateki, taktiki i operativni nivo
odluivanja (politiki nivo odluivanja je izvan razmatranog konteksta problema), onda se
stratekom nivou odluivanja moe opredijeliti makro teritorijalni pristup u definisanju akcija,
kao i vremenski period koji se odnosi na 3 do 5 godina. Za nie nivoe odluivanja
karakteristian je mezo i mikro teritorijalni pristup (konkretno teritorij jedne regije ili njenog
dijela, te optine ili njenog dijela), odnosno vremenski periodi manji od 3 godine pa do
nekoliko mjeseci.

5.2 Dimenzija problema i preliminarne teine grupa kriterijuma za

vrednovanje
Konkretna primjena viekriterijalne analize na vrednovanje procedure izbora lokacije u okviru
predinvesticionih i investicionih studijskih analiza projekata TEP posebno izdvaja prostorno-
geoloki segment analize (kriterijumi grupe PK 0 i PK 1), ekonomsko-finansijski segment
analize (kriterijumi grupe PK 4), tehniko-tehnoloki segment analize (kriterijumi grupe PK
2), drutveno-politiki segment analize (kriterijumi grupe PK 6) i ekolokosigurnosni segment
analize (kriterijumi grupe PK 3 i PK 5). Prethodno se podrazumijeva da su izabrane
mikrolokacije u okviru ire makrolokacije u potpunosti zadovoljile eliminacione kriterijume
iz Tabele 3.1. Navedenim segmentima analize ravnomjerno bi dodjeljivali po 20% vrijednosti
sume teina, a unutar segmenta analize za raspodijele teina pojedinim kriterijima, koristili bi
se najee anketom ekspertnih timova. Pojedini autori su ukazivali na potrebu dodjeljivanja
veih teina grupi ekoloko-sigurnosnih kriterija, te kriterijima koji su se odnosili na
legislativu i pravnu regulativu za njihovo ispunjenje. Za realizaciju potrebnih graevina u
okviru energetskih sistema u cjelini, Tavares (1999.) razvija tri karakteristine glavne grupe
kriterijuma - kriterijumi koji utiu na proces izgradnje graevina iz dispozicionog plana TEP,

17
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

kriterijumi koji govore o samom sistemu u cjelini, kriterijum koji se odnose na integraciju
sistema u okolinu, drutvo, politiku, kulturu, itd.

Kriterijumi za poreenje termoelektrane na uvozni ugalj i domai ugalj dobijen iz jamske

eksploatacije grupisani su prema prevladavajuim karakteristikama u tri grupe - tehniko-
tehnoloke (A), sigurnost i prihvatljivost ue lokacije (C) i prihvatljivost ire lokacije (D).
Slino, kriterijumi za gasne termoelektrane grupisani su prema prevladavajuim
karakteristikama u dvije grupe tehnikotehnoloki aspekti (A) i prihvatljivost lociranja (B).
Sunil Ghose (2008.) uvodi metodu sa 21 kriterijumom za izbor lokacije za novi
termoenergetski objekat snage 750 MW: namjena ili dostupnost zemljita (Land Availability),
seizmika stabilnost (Seismic Stability), plavno podruje (Floodplain), karakteristike vremena
na lokaciji (Weather), postojea podruja opasnosti (Existing Site Hazards), postojee
korienje zemljita (Existing Land Use), ogranienost vazdunog prostora (Restricted Air
Space), kulturna dobra (Cultural Resources), endemine i ugroene vrste (Threatened and
Endangered Species), blizina javnog podruja (Proximity to Public Access Areas),
dravni/lokalni uslovi za zatitu ivotne sredine (State/Local Environmental Requirements),
blizina klase I vidljivosti (zasienosti) podruja (Proximity to Class I Visibility Areas), blizina
zemljita sa posebnim vlasnitvom (Proximity to Tribal Lands), pristup rashladne vode
(Access to Cooling Water), ekoloki aspekt snabdijevanja gorivom (Fuel Supply
Environment), pristup na elektrinu mreu (Access to Grid), prava slunosti (Rights of Way),
opcije transporta na raspolaganju (Transportation Options Available), dostupnost izvoaa i
zahtijevanih vjetina za realizaciju projekta (Labor and Skills Availability) i trokovi i
ekonomija vezana za privredno okruenje (Cost and Economic Environment). Kao posebno
znaajni izdvajaju se sljedei kriterijumi: dostupnost i nain realizacije sistema hlaenja
objekata TEP (Cooling Water Consumption & Availability), transport i skladitenje CO2
(CO2 Transportation and Storage), dostupnost i namjena zemljita (Land Availability),
dostupnost za realizaciju planiranih radova i potrebnih vjetina (Labor and Skills Availability)
i razmatranje dostupnosti goriva (Fuel Supply Consideration).

5.3 Definisanje i usaglaavanje teina kriterija i tipova preferencije za svaki

pojedinani kriterijum
Viekriterijalni problem izbora lokacije za TEP sadri vie razliitih, ponekad i konfliktnih
kriterija koji mogu biti od razliite vanosti za donosioca odluke za konkerni projekat. Za
procjenjivanje stepena vanosti kriterija postoje metode zavisne do sposobnosti eksperta
donosioca odluke ili grupe eksperata (sudaca). Pri tome, uobiajno je da se relativna vanost
kriterija izrazi u terminima prioriteta (sluaj kada su kriteriji poredani po vanosti) ili teina
odnosno pondera (koriste da bi se brojano, najee u procentima, izrazila vanost kriterija
ili da bi se razlikovala relativna vanost nekoliko kriterija unutar istog prioriteta). U prvom
sluaju, postupak se sprovodi planiranim redoslijedom na bazi vanosti, pri emu sljedei,
manje vaan, kriterijum uopte ne ulazi u igru, sve dok se vaniji kriterijum s vieg nivoa ne
uzme u razmatranje. Teine kriterijuma oslikavaju stavove donosioca odluka, koji imaju
veoma visok uticaj na konane odluke za izbor lokacije. Vaan aspekt koji je prilikom
odreivanja teina kriterijuma potrebno razmotriti predstavlja subjektivizam donosioca

18
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

odluka, koji se donekle moe smanjiti uz istovremeno obezbjeivanje mogunosti da se

stavovima konsultovanih eksperata iz oblasti projektovanja energetskih postrojenja obezbijedi
znatno vei znaaj u odnosu na stavove poetnika prilikom odreivanja teina kriterijuma,
koji je delimino prilagoen u cilju primene grupnog odluivanja u sluaju grupe sa razliitim
znaajima dodeljenim uesnicima grupe. Postupci za odreivanje teina kriterijuma obino ne
predstavljaju sastavni dio metoda viekriterijumskog odluivanja. Metode za grupno
ocjenjivanje predstavljaju metode pomou kojih se u viekriterijalnim problemima odreuju
vanosti kriterija, ija je osnovna prednost nad individualnim miljenjem iri spektar
informacija, strunost i iskustvo u analizi. Meutim, postoje i problemi kao to su utroak
vremena, dominacija pojedinih autoritativnih osoba ili sposobnost uvjeravanja nekog lana
grupe, koja moe odvesti diskusiju u nebitnom smjeru.U literaturi se razmatra vie naina za
odreivanje teina kriterijuma, meu kojima izdvajamo postupak poreenja po parovima,
metodu rangiranja, metodu ocjenjivanja, sukcesivno poreenje, Entropy i Delphi metodu.

Neke od metoda koje se koriste za izbor najbolje alternative su i metode jednostavnog

zbrajanja teina i metoda PROMETHEE. Svaki od navedenih naina ima svoje prednosti,
specifinosti ali moda i odreene slabosti. Metoda jednostavnog zbrajanja teina (Simple
Additive Weighting Method - SAW) je poznata i iroko koritena metoda vieatributnog
odluivanja, gdje se svakom kriteriju (atributu) u toj metodi pridruuje ponder vanosti
(teina), dobijen direktno od donosioca odluke ili nekom od metoda za odreivanje teina
kriterija. Teine svakog kriterija postaju koeficijenti varijabli iz matrice odluke na nain da se
ukupni skor za svaku pojedinu alternativu dobiva jednostavno mnoei podatke iz matrice
odluke za svaki atribut s teinom tog atributa. Zbrajajui te umnoke preko svih atributa
dobiva se konana ocjena svake alternative. Alternativa sa najveim skorom (najvei
ponderirani prosjek) predlae se donosiocu odluke. Metoda PROMETHEE razvijena je s
namjerom da pomogne donosiocu odluke u rjeavanju problema viekriterijalnog odluivanja.
Ova metoda vri poreenje i rangiranje razliitih alternativa istovremeno vrednovanih na bazi
vie kvantitativnih ili kvalitativnih kriterija (atributa).

5.4 Usaglaavanje teina kriterija za poreenje mikrolokacija TEP

Polazei od perspektiva i potreba za razvojem TEP nije teko zakljuiti da dobro odabrana
lokacija predstavlja vanu mjeru sigurnosti, pa je iz tih razloga je veoma bitan segment kod
realizacije preinvesticione projektne dokumentacije. Makrolokacija za svaki od kopova uglja
iz posmatranog regiona je definisana odreenim stratekim dokumentima na nivou
republikog ili lokalnog nivoa. Ponekad su ova rjeenja veoma skupa i ne prate trend razvoja
novih tehnologija i korienja nove opreme u oblasti termoenergetike i energetike u cjelini, pa
je neophodno dodatno izvriti ocjenu varijantnih rjeenja prema odreenim kriterijumima i
uslovima, koji e se primjenjivati u postupku poreenja i izbora odabranih mikrolokacija za
realizaciju TEP u okviru unapred odabrane makrolokacije. Ovi kriterijumi, osim svoje
razliitosti, mogu biti i meusobno suprostavljeni, pa je potrebno za vrednovanje alternativa u
viekriterijumskoj analizi raspolagati i metodom kojom bi se omoguila njihova simultana
obrada, uz uvaavanje inherentnih mogunosti svakog tehnolokog pristupa i njihove
relativne meusobne vanosti prema kriterijumima. Odgovarajuim izborom tehnikih

19
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

rjeenja nekada je mogue lokacije svesti na priblino iste ukupne uticaje na okolinu, pa se
one mogu rangirati po obimu ovih rjeenja i potrebnim ulaganjima. Meutim, nekada je, zbog
zateenog stanja, nemogue u posmatrani prostor uklopiti zadati objekat, bez nedozvoljenog
nivoa tetnih uticaja. Metode koje se koriste za usporeivanje i rangiranje alternativa na bazi
ulaznih podataka za odluivanje moraju uzeti u obzir prednosti koje neka alternativa ima u
odnosu na ostale i izvriti poreenje prednosti s njezinim nedostacima. Ukoliko kriteriji imaju
razliite vanosti, treba uzeti u obzir i njihove teine. Metode koje se mogu upotrebiti u ovoj
situaciji zasnivaju se na odreenim pretpostavkama koje se matematiki karakteriziraju.
Zavisno od teine i sloenosti datog modela neophodno je poznavati odgovarajuu
matematiku teoriju da bi se on rijeio. Postupkom za raunanje teina kriterija i prioriteta
alternativa iz poreenja u parovima raunaju se prioriteti alternativa i teine kriterija, ije
vrijednosti u najveoj mjeri zadovoljavaju uslove zadate meusobnim odnosima i ija ukupna
suma je jednaka jedinici. U okviru prvog koraka formira se matrica (tablica) odnosa prioriteta
(teina). U i-tom redu i j-toj koloni te matrice nalazi se vrijednost procijenjenog odnosa
prioriteta alternativa. Ukoliko se daju procjene relativnih vanosti kriterija, onda je to
vrijednost odnosa njihovih teina. Izraunate vrijednosti odgovaraju teinama kriterija,
odnosno prioritetima kriterijuma kod ocjene alternativa. Ovaj postupak u sluaju
konzistentnih procjena odnosa veliina daje njihove tane vrijednosti. Kao kontrola, u
procjeni vrijednosti odnosa teina kriterija i vanosti alternativa pomae nam Saaty-eva skala.

Po oba koncepta (teinski i koeficijenti iz Saaty-eve skale) daje prednost za tri kriterija kod
vrednovanja potencijalnih lokacija za TEP na ugalj: PK4 ekonomsko-finansijski uslovi, PK5
- ekoloki uslovi i uslovi odrivog razvoja i PK3 sigurnosno-bezbjedonosni pokazatelji
(pouzdanost, odravanje i rizik). Rezultat prethodnog izbora je i usvojen kao optimalan i
primijenjen u procesu dalje izrade projektnog rjeenja TE Stanari instalisane snage 300 MW,
slika 5.2. Za kombinovane parnogasne elektrane najee se koriste sljedei kriteriji: uslovi
ivotne sredine na licu mjesta, kvaliteta vazduha posebno, troak proizvodnje elektrine i
toplotne energije, socioekonomski problemi, blizina dostupnih dalekovoda, razmatranja
transportnog sistema, dostupnost goriva, voda i kanalizacija potrebe, prevoz, dostupnost
nekretnine.

Prema Delphi i AHP metodologiji dobijeni su teinske vrijednosti za sledea 4 kriterijuma za

poreenje: Faktori vezani za prirodu A 0,232 (geoloki parametri 0,433, voda 0,048,
hidroloki i geoloki 0,520), Tehniki faktori B - 0,083 (duina infrastrukturne mree za
pristup sistemu (Route Length of the Access System) 0.049, pristup dalekovodnom i mrenom
sistemu (Access Systems Line Voltage) 0.738, stvarna snaga (Actual Power) 0.138, stanje u
saobraaju (Traffic Conditions) 0.078, Ekonomski faktori C 0,046 (ukupna sredstva
potrebna za finansiranje projekta (The Total Project Funding) 0.125, potreban period za
pripremu i izgradnju (Construction Period Interest) 0.067, period povraaja kapitala (Payback
Period) 0.071, ROI 0.612, investicioni kolinik (Net Profit Ratio of Capital) 0.125, Sigurnosni
parametri vezani za radioaktivnost 0,639 (osnovni pravni zahtjevi, engl. Basic Legal
Requirements 0.632, rezervni planovi, engl. Contingency Plans 0.229, gustina naseljenosti i
distribucija oko lokacije, engl. Population Density and Distribution around the Site 0.082,
uticaj spoljanjih dogaaja na nuklearnu elektranu, engl. The Impact of External Events on the

20
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

Nuclear Power Plant 0.05). Prostor planiran za izgradnju novog bloka termoelektrane
Ugljevik III obuhvata zemljite povrine od 30,14 ha, a nalazi se van urbanog podruja
naselja Ugljevik. Za datu lokaciju i realizaciju planiranih sadraja, rijeeni su imovinsko-
pravni odnosi, odnosno otkup zemljita koje je bilo u vlasnitvu fizikih lica. Dio parcela ini
i zemljite koje predstavlja vlasniki udio ZP RiTE Ugljevik. Za potrebe izgradnje novog
bloka termoelektrane Ugljevik 3, na prostoru ueg obuhvata bie zauzeto zemljite za
izgradnju stambenog dijela, tj. kampusa za smjetaj radnog osoblja koje e biti angaovano na
izgradnji predmetnog postrojenja, slika 5.3.

Slika 5.2. Makrolokacija za TE Stanari instalisane snage 300 MW

Slika 5.3. Satelitski snimak i situacioni pregled sa prikazom prostora, predvienog za blokove
TE Ugljevik III i TE Gacko II

Projektna rjeenja eksploatacije uglja u Gatakom ugljenom basenu treba posmatrati kroz
vaea projektna reenja za PK "Graanica", sa aspekta razvoja idejnih rjeenja za novu TE
"Gacko 2". U procesu valorizacije i izbora prihvatljivih potencijalnih mikrolokacija za TE
"Gacko 2" primijenjen je slian postupak kao i za TE Ugljevik 3. S obzirom da je
makrolokacija i mikrolokacija novih energetskih kapaciteta definisana u dokumentaciji

21
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

Rudnika i TE Gacko 1, glavni pogonski objekat (GPO) druge faze TE Gacko projektovan je
na prostoru koji se naslanja na GPO postojee TE Gacko 1 u pravcu zapada. Lokacija je
optimizirana uvaavajui klimatske, geoloke, ekoloke, socioloke, tehnoloke i druge
uticaje na naseljena mjesta Optine Gacko i u dosadanjoj eksploataciji Rudnika i TE Gacko
1, pokazala se kao dobro odabrana. Svi pomoni objekti nalaze se u krugu TE Gacko 1 u
blizini GPO. Iz ovih razloga, rezervne varijante lokacije za TE Gacko 2 nisu razmatrane, pa
nije bilo potrebne ni za sprovoenjem dodatne analize i rangiranja vie mikrolokacija u okviru
makrolokacije zasnovane na znaajnom ueu donosioca odluka odnosno projektanta,
neophodno je dobro poznavanje problema i uee vie donosioca odluke razliitih
specijalnosti, kako bi se dobio optimalan redoslijed kriterijuma po kojoj se i bira konana
mikrolokacija za dalju razradu dokumentacije. Nivo razvoja na kome se nalaze metode
viekriterijumske analize i dobijeni rezultati primjene modela omoguavaju postizanje dobrih
rezultata kod izbora optimalne mikrolokacije za konkretno termoenergetsko postrojenje.

22
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

6. IZBOR LOKACIJE ZA NUKLEARNU ELEKTRANU

Pod pojmom "izbor lokacije ze nuklearnu elektranu" razumijevaju se uglavnom aktivnosti

koje ukljuuju slijedee:

a) Izbor odgovarajueg mjesta gdje ne postoje neprihvatljive karakteristike, a gdje su ostale

karakteristike medu najboljima u jednom irem podruju

b) Odreivanje projektne osnove za zatitu elektrane od vanjskih ekstremnih pojava i njihovih

efekata

c) Procjena karakteristika lokacije u odnosu na mogui utjecaj na okolinu u normalnom radu i

u akcidentalnim situacijama

U naelu, karakteristike lokacije mogu se svrstati u dvije kategorije:

a) Karakteristike koje definiraju utjecaj na elektranu (npr. seizmika karakteristike, ekstremne

meteoroloke karakteristike, mogunost plavljenja, eksterni efekti uzrokovani ljudskom
aktivnou i si.)

b) Karakteristike koje determiniraju utjecaj elektrane na okolinu (npr. naseljenost u okolini,

disperzijske karakteristike atmosfere i voda u okolini itd.)

Ako bilo koja karakteristika lokacije moe dovesti do znaajne vjerojatnosti pojave nekog
dogaaja protiv ijih posljedica se elektrana, na sadanjem stupnju tehnologije, ne moe
adekvatno zatititi , te ako su karakteristike lokacije takve da bi utjecaj na ljude ilii okoli
elektrane bio iznad posebno propisanih granica tada se dana lokacija mora odbaciti kao
neprihvatljiva. Kriteriji po kojima se odreuje da li je neka lokacija prihvatljiva ili ne su tzv.
eliminacijski kriteriji . Neki od eliminacijskih kriterija propisuju se u zakonu, neki su manje i l
i vie rezultat prakse u pojedinoj zemlji, a neki mogu ovisiti i o tehnolokim karakteristikama
i tipu elektrane koja je u pitanju. Osim karakteristika lokacije koje definiraju vanjski utjecaj
na elektranu odnosno utjecaj elektrane na okolinu ne mogu se mimoii u procesu izbora
lokacije ni karakteristike vezane uz ekonomsku stranu izgradnje i eksploatacije elektrane.
Meu takve karakteristike spadaju npr. Poloaj lokacije u odnosu na centre potronje
elektrine energije, trokovi prikljuenja na visokonaponsku mreu, nain disipacije otpadne
topline i si. Neke od ovih karakteristika mogu biti tako nepovoljne da se apriori moe tvrditi
da na danoj lokaciji s ekonomskotehnikog aspekta nije racionalna izgradnja nuklearne
elektrane. Tako se i jedan dio eliminacijskih kriterija obino formira na osnovi ekonomsko-
tehnikih parametara, pa lokacija moe biti eliminirana ak i ako nudi velike pogodnosti s
obzirom na sigurnosne karakteristike.

23
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

7. OSNOVNE FAZE U PROCESU IZBORA LOKACIJE

Proces izbora lokacije za nuklearnu elektranu odvija se u pravilu u nekoliko faza. To nije
egzaktan proces, ve bitno ovisi o opim karakteristikama podruja obrade i o kvaliteti i
opsegu podataka koji su u danom trenutku na raspolaganju. Njegove glavne karakteristike su
racionalnost (ne traim u danom trenutku vie podataka nego ih trebam), kompleksnost (svi
parametri treba da budu barem jednom analizirani) i konservativnost (prednost
deterministikom pristupu i inenjerskoj prosudbi u odnosu na probabilistiki pristup i
matematike analize), barem ako se radi o poetnom periodu kad se obrauje iroko podruje
i vei broj lokacija a nedostaju pouzdani i detaljni podaci.

Najgrublje, mogu se definirati tri glavne faze:

I Pregled mikrolokacija i izbor preferentne (ili preferentnih) mikrolokacija (site survey)

II Demonstriranje prikladnosti preferentne mikrolokacije (site qualification)

III Potvrivanje izabrane lokacije (site confirmation)

Prva faza obino s dalje dijeli na tri meufaze:

a) Regionalna analiza i izbor potencijalnih mikrolokacija

b) Vrednovanje potencijainih mikrolokacija i odreivanje preliminarnih mikrolokacija

c) Vrednovanje preliminarnih mikrolokacija i izbor preferentne mikrolokacije

Druga faza moe se takoer podijeliti u dva koraka:

a) Aktivnosti za potrebe dozvole za lokaciju

b) Aktivnosti za potrebe dozvole za gradnju elektrane

Trea faza zavrava dozvolom za rad elektrane i svodi se uglavnom na monitoring i dopunu
podataka. Najznaajnija s gledita izbora lokacije je I faza pa e njoj i biti najvie reeno.
Bez obzira to je proces izbora lokacije podijeljen u faze njegova osnovna karakteristika je
kontinuitet obrade. Pojedini parametri i karakteristike obrauju se kroz vie faza, ali na
razliitim nivoima. Na taj nain prua se vrlo korisna mogunost da se u svakoj fazi napravi i
revizija zakljuaka prethodne faze ime se znaajno podie kvaliteta obrade i uvruje nivo
povjerenja u krajnji rezultat.

1 Pregled mikrolokacija (faza I)

Pregled mikrolokacija treba voditi na racionalno] osnovi da se osigura da preferentne
mikrolokacije budu meu najboljima u cijelom podruju od interesa. U procesu pregleda
mikrolokacija potrebno je razmotriti (barem jednom) sve karakteristike koje se tiu

24
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

sigurnosnih aspekata, kako one koje se odnose na potencijalni radioaktivni utjecaj na okolinu
(npr. razdioba stanovnitva, disperzijske karakteristike zraka i vode) tako i one koje se tiu
ekstremnih vanjskih efekata koji mogu utjecati na elektranu (npr. karakteristike seizminosti,
mogunost plavljenja, opasnost od pada aviona ili eksplozije raznog porijekla). Opseg
podataka kao i kompletnost i kompliciranost samog procesa postepeno raste kako se
pribliava kraj postavljenog zadatka, a taj je odreivanje preferentnih mikrolokacija. to se
tie izbora metodologije u pojedinoj fazi, kao i njene kompleksnosti vrijedi obino slijedee:

1. U fazi 1a dovoljna je primjena eliminacijskih kriterija na pojednostavljenoj osnovi

2. U fazi 1b zahtijeva se:

) Primjena eiiminacijskih kriterija na kompliciranoj osnovi, to znai da je potrebno po

mogunosti primjeniti i one eliminacijske kriterije koji zahtjevaju i odreene detaljnije
predradnje

B) Vrednovanje i usporedba potencijalnih mikrolokacija uz koritenje jednostavnije

metodologije

3. U fazi 1c trai se:

A) Primjena svih eliminacijskih kriterija na kompleksnoj osnovi
B) Vrednovanje i usporeivanje preliminarnih mikrolokacija takoer uz koritenje
kompleksnog pristupa
C) Terenski radovi ogranienog opsega

U regionalnoj analizi koriste se raspoloive informacije vezano uz izvjesne karakteristike

lokacije sa svrhom da se iz daljnje obrade eliminira to vee podruje regije kao nepodesno.

U stvari, podruje od interesa je obino razmjerno veliko i nije prikladno identificirati i

detaljno obraivati sve mogue lokalitete. Izbor karakteristika koje e se analizirati u
regionalnoj analizi ovisi o njihovom znaaju, o mogunosti da se primjene jednostavni
eliminacijski kriteriji i naravno o raspoloivosti neophodnih podataka. Primjeri takvih
karakteristika su gustoa naseljenosti, povrinski rasjedi, regionalna seizminost (od
sigurnosnih aspekata), te raspoloivost rashladne vode, mogunost prikljuka na
elektroenergetsku mreu i si. (od aspekata kuji nisu sigurnosne prirode). Mnoge informacije
koje se trae na ovom nivou (npr. karte terena, podaci o popisu stanovnitva, postojei
geoloki podaci itd . ) obino ve postoje, ili se mogu relativno lako dobiti.

Rezultat regionalne obrade je opis terena unutar dijela podruja od interesa koje nije odbaeno
primjenom eliminacijskih kriterija. Unutar tog podruja mikrolokacije povrine nekoliko
kvadratnih kilometara identificiraju se kao potencijalne mikrolokacije. Njihova povrina moe
biti neto vea nego je potrebno za danu nuklearnu elektranu tako da se za vrijeme kasnijih
faza u procesu lociranja moe stvarna lokacije akomodirati u danom prostoru bez tekoa.
Kao krajnji rezultat u ovoj fazi identificirat: e se vei broj potencijalnih mikrolokacija
(obino desetak ili vie).

Potencijalne mikrolokacije analiziraju se u fazi lb uz koritenje dodatnih karakteristika

lokacije kao i uz koritenje mnogo detaljnijih kriterija za one karakteristike koje su ve

25
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

analizirane u prethodnoj fazi. Pri tom nije ekonomski ni tehniki uputno praviti detaljne
analize svih karakteristika lokacije za sve potencijalne mikrolokacije, jer neke od
potencijalnih lokacija mogu biti odbaene na osnovi eliminacijskih kriterija, koji se u ovoj
fazi prvi put primjenjuju ili se primjenjuju uz koritenje veeg fonda podataka, i komplicirani
je metodologije nego u prethodnoj fazi.

Daljnje vrednovanje potencijalnih mikrolokacija (onih koje su preostale nakon primjene

eliminacijskih kriterija ) se provodi pomou njihove preliminarne usporedbe uz koritenje
elementarnih tehnika vrednovanja ili jednostavnijih metoda usporeivanja tako da na kraju
ostane kao rezultat svega nekoliko preliminarnih mikrolokacije (obino 3-5).

U fazi lc neophodni su terenski radovi ogranienog opsega kao i kompliciranje tehnike

vrednovanja i usporeivanja. Budui da je ovo posljednja faza pregleda mikrolokacija
potrebno je provjeriti da su obraeni svi sigurnosni aspekti, te osim toga, potvrditi da vrijede
sve pretpostavke postavljene u ranijim fazama.

7.2 Demonstriranje prikladnosti preferentne mikrolokacije (faza II)

Nakon to je u fazi pregleda mikrolokacije obavljen izbor jedne ili vie preferentnih
mikrolokacija u ovoj fazi potrebno je izvesti i jo neke dodatne radove koji su neophodni za
traenje posebnih suglasnosti za lokaciju nuklearne elektrane. Mora se istaknuti da je ova faza
prema naem zakonodavstvu podijeljena u dva dijela, jer je potrebno dobit i dva formalna
dokumenta:

A) Dozvola za lokaciju

B) Dozvola za gradnju

Da bi se ishodile kod nadlenih organa navedene dozvole predvia se izrada slijedeih

elaborata (koji u sebi treba da objedine sve dotad napravljene radove):

- Za dozvolu za lokaciju

A) Pogodnost lokacije - sigurnosni aspekti

B) Preliminarni izvjetaj o utjecaju na okolinu (za potrebe preliminarnih uvjeta ureenja

prostora)

C) Preliminarni investicijski program na bazi idejnog rjeenja

- Za dozvolu za gradnju

A) Izvjetaj o analizi sigurnosti (na preliminarnoj osnovi)

B) Studija o utjecaju na okolinu (za potrebe uvjeta ureenja prostora)

C) Investicijski program na bazi idejnog projekta

26
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

8. PARAMETARi ZA VREDNOVANJE I USPOREDBU

MIKROLOKACIJA

Da bi se mogli zavriti radovi na lokaciji iz faze I i II potrebno je prikupiti i sistematizirati

mnogo podataka s lokacije i iz okoline elektrane te izvriti opsene analize. U nastavku daju
se parametri odnosno teme ija analiza je potrebna za dovrenje potrebnih elaborata koji se
odnose na lokaciju elektrane (redoslijed navoenja je sluajan):

1. Ekskluzivna udaljenost
2. Zona niske naseljenosti odnosno zona evakuacije
3. Podaci o naseljenosti i obrada podataka
4. Meteoroloki podaci s oblinjih meteorolokih stanica
5. Meteoroloki program na lokaciji
6. Ekstremne meteoroloke pojave
7. Procjena disperzijskih karakteristika atmosfere
8. Vanjske ekstremne pojave vezane uz ljudsku aktivnost
9. Projektni poplavni val
10. Zatita elektrane od plavi jenja
11. Karakteristike lokacije s obzirom na izbor i osiguranje posljednjeg ponora topline
12. Disperzijske karakteristike vodotoka
13. Karakteristike podzemne vode (disperzijske i sorpcijske)
14. Meusobni utjecaj temelja elektrane i sistema podzemne vode
15. Povijesni poosci o potresima
16. Instrumentalno evidentirani podaci o potresima
17. Regionalne i lokalne geoloke informacije
18. Identifikacija seizmotektonskih provincija
19. Veza potresa sa seizmiki aktivnim strukturama i seumotektonskim provincijama
20. Odreivanje karakteristinih potresa na lokaciji (Si i S2)
21. Definiranje konstrukcijske osnove za karakteristina potresna gibanja (S1 i S2)
odreivanje spektara odziva
22. Istraivanje povrinskih rasjeda
23. Likvefakcija
24. Stabilnost tla na lokaciji i mogunost temeljenja objekata
25. Nain upotrebe povrinskih i podzemnih voda u podruju lokacije i okoline
26. Kvaliteta povrinskih i podzemnih voda
27. Opis koritenja terena na lokaciji u okolini i u iroj regiji
28. Ekoloke karakteristike kopnenih ivotnih zajednica
29. Ekoloke karakteristike vodnih ivotnih zajednica
30. Socijalno-ekonomska karakteristike ireg podruja
31. Potrebe elektrane za vodom

27
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

32. Utjecaj izgradnje elektrane na ekosisteme vode i kopna

33. Utjecaj izgradnje i pogona elektrane na koritenje terena
34. Opis rashladnog sistema i osnovnih pogonskih stanja
35. Utjecaj elektrane na hidroloke karakteristike i na koritenje vode
36. Utjecaj rashladnog sistema na okolinu
37. Procjena emisije radioaktivnih tvari (Source Term)
38. Putovi ozraenja
39. Radioaktivni utjecaj pri ekspioatacijskim reimima elektrane
40. Radioaktivni utjecaj na okolinu u akcidentalnim situacijama
41. Opis sistema za obradu otpadnih voda (konvencionalnih)
42. Utjecaj na okolinu sistema za prijenos elektrine energije
43. Socijalno-ekonomski utjecaj izgradnje i eksploatacije
44.Utjecaj izgradnje i eksploatacije elektrane na povijesne, arheoloke i prirodne znamenitosti
u okolini
45. Program mjerenja i monitoringa u okolini
46. Alternativna rjeenja

Razumljivo je da, ovisno o karakteristikama podruja od interesa neke teme mogu biti
dodane, a neke oduzete, a moe varirati i nivo obrade pa e na jednom podruju vea panja
biti poklonjena npr. seizmikim aspektima, na drugim mogunosti plavljenja, a na treem npr.
problemima vezanim uz temeljenje. U pravilu, to su lokacije kvalitetnije, potreban je nii
opseg i nivo istranih radova.

28
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

9. METODE ZA VREDNOVANJE LOKACIJA

U nastavku daje s krai opis metoda koritenih u studijama pregleda mikrolokac i ja za

procjenu kvalitete pojedinih mikrolokacija. Obino se jednostavnije metode koriste u ranim
fazama pregleda mikrolokacija, a kompliciranije metode u kasnijim fazama kad je fond
podataka obimniji.

9.1 Metoda eliminacijskih kriterija ( "Yes - No" Categorization,

Exclusionary Screening)
Ova metoda je najjednostavnija i predstavlja obino prvi korak u svakoj fazi pregleda
mirkolokacija. Njena glavna karakteristika je da odbacuje lokacije koje su po barem jednoj
karakteristici (parametru, atributu ) neprihvatljive. Postoje dva pristupa u primjeni ove
metode:

-Konjunktivni pristup koji primijenjuje odjednom sve eliminacijske kriterije

- Leksikografski pristup koji primijenjuje jedan po jedan eliminacijski kriterij dok se broj
moguih lokaliteta ne svede na razumnu mjeru

Ovaj drugi pristup je praktiniji i koristi se i u naoj praksi. Obino se postupak inicira
primjenom kriterija koji mogu eliminirati najvea podruja, U prvom koraku, pri regionalnoj
analizi i odreivanju potencijalnih mikrolokacija primjena svega nekoliko eliminacijskih
kriterija moe biti u veini sluajeva dostatna. Kritina pretpostavka ove metode je da
usvojeni eliminacijski kriteriji treba stvarno da budu takvi, odnosno nedostatak lokacije po
barem jednom eliminacijskom kriteriju ne smije se kompenzirati visokom kvalitetom lokacije
u odnosu na druge kriterije koji nisu eliminacijski. U tome je i nedostatak metode. Ako su
eliminacijski kriterij i prestrogi ili loe odabrani moe se dogoditi da objektivno dobra
lokacija ve na samom startu bude odbaena. Zbog toga je potrebno pokloniti veliku panju
eliminacijskim kriterijima . U redu treba respektirati zahtjeve regulative kao npr. u odnosu na
gustou naseljenosti, blizinu aktivnih rasjeda, specijalna podruja zatite prirode i si. S druge
strane, udaljenost do izvora vode, trokovi pristupnih cesta, trokovi prikljuenja na
elektroenergetsku mreu i si. primjeri su parametara koji u pravilu ne bi smjeli biti
eliminacijski. Metoda eliminacijskih kriterija nije egzaktna niti daje konane rezultate, njena
primarna uloga je smanjivanje broja razmatranih lokaliteta ,zbog toga strogost eliminacijskih
kriterija ovisi i o podruju od interesa. Ako unutar podruja od interesa postoji vrlo mnogo
potencijalnih lokaliteta potrebno je primijeniti otrije eliminacijske kriterije nego u suprotnom
sluaju. Ova metoda ne daje nikakvu mogunost za vrednovanje prihvaenih lokacija, zbog
toga se ona i koristi kao prvi korak i kombinira se s nekom od metoda koje mogu dati
kvantitativne pokazatelje.

29
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

9.2 Metoda sumiranja vaganih vrijednosti

Za razliku od prethodne ova metoda je podobna za kvantitativno vrednovanje to znai da je
njen rezultat ranglista obraivanih lokacija. Mjera za kvalitetu pojedine lokacije, S, je data u
obliku slijedeeg izraza:

gdje je:

ij - vrijednost parametra Xi za lokaciju j

Ui - funkcija vrijednosti parametra (karakteristike) Xi

Wi - teinski faktor parametra Xi proporcionalan njegovoj vanosti

n - broj parametara koji imaju utjecaja na kvalitet lokacije

Bez obzira to procedura po ovoi metodi izgleda vrlo jednostavna za ispravnu, primjenu
potrebno je voditi raune o nekim bitnim pretpostavkama koje treba da budu ispunjene pri
odreivanju teinskih faktora za pojedine parametre, pri odreivanju funkcija vrijednosti i u
odnosu na ovisnost izmeu pojedinih parametara. Treba nastojati formirati teinske faktore na
racionalnoj osnovi.

Trea bitna pretpostavka je neovisnost izmeu pojedinih parametara, to znai da promjena

jednog parametra ne implicira promjenu bilo kojeg drugog parametra, odnosno ukoliko je to
nemogue izbjei treba o tome voditi rauna. Ova tri uvjeta, makar kako izgledali normalni i
shvatljivi, nije u praksi lako ispuniti, pa metode odreivanja teinskih faktora koje se najee
upotrebljavaju rijetko zadovoljavaju gornje pretpostavke.

30
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

10. PRIMJER ELIMINACIJSKIH KRITERIJA

Bez obzira to je regulativa i literatura o izboru lokacije za nuklearnu elektranu veoma

opsena, nije mogue eksplicitno ustanoviti precizne kriterije primjenom kojih bi se, na
sasvim egzaktan nain, mogla odrediti lokacija nuklearne elektrane. To je donekle i shvatljivo,
ako se uzme u obzir da je osnovna svrha regulative iz ovog podruja da smanji na razuman
minimum sve eventualne posljedice rada nuklearne elektrane na ljude i okoli, te da osigura
njen siguran rad. Tako postavljen c i l j uvodi u igru izuzetno mnogo parametara od onih koji
se iskljuivo tiu karakteristika lokacije do onih koji se odnose iskljuivo na elektranu, kao i
veliki broj njihovih meuovisnosti i interakcija. Zbog toga i svaki pokuaj da se izraze
precizni kriteriji moe biti s pravom podloan argumentiranoj kritici , meutim, iz praktinih
razloga, korisno je definirati odreene nune kriterije, ime se postupak izbora lokacije moe
znaajno pojednostavniti. Opa je praksa da se ne primijenjuju tzv. afirmativni kriteriji,
odnosno kriteriji koji propisuju minimalni kvalitet lokacije po nekom parametru nego tzv.
eliminacijski kriteriji koji pomau pri eliminaciji podruja nepogodnih za izgradnju nuklearne
elektrane. Na taj se nain postupnom primjenom eliminacijskih kriterija smanjuje podruje od
interesa, to omoguuje koncentraciju istraivanja na uem prostoru, a to stvara prostor za
detaljnije i kvalitetnije istrane radove to u konanosti dovodi do izbora mikrolokacije
nuklearne elektrane kao najkvalitetnije od onih lokaliteta koji su uspjeli izdrati primjenu svih
eliminacijskih kriterija. Glavna prednost primjene eliminacijskih kriterija nasuprot primjeni
afirmativnih kriterija je u slijedeem: Eliminacijski kriteriji mogu se primijenjivati selektivno,
tj. nije nuno da se u svakoj fazi primjene svi eliminacijski kriteriji. Osim toga, ovakav
pristup svodi na minimum mogunosti da kvalitetna lokacija bude odbaena jer se mogu
primjenjivati samo oni eliminacijski kriteriji za koje postoje potrebni podaci i opa suglasnost
o njihovoj svrsishodnosti. Uputno je, stoga, u prethodnim fazama izbora lokacije primijeniti
upravo one eliminacijske kriterije koji e s jedne strane biti maksimalno egzaktni i openito
prihvaeni (bilo kroz oficijelne regulativne akte, bilo kroz tzv. "dobru inenjersku, praksu"), a
s druge strane koji e eliminirati iz daljnje obrade to veu povrinu terena te tako
maksimalno suziti prostor za detaljnija istraivanja koja slijede u kasnijim fazama.

U nastavku daje se primjer eliminacijskih kriterija ustanovljen za potrebe izbora lokacije za

nuklearnu elektranu u Dalmaciji.

I Ekskluzivna zona treba da ima radijus od 650 metara

II Niskonaseljena zona minimalnog radijusa 6 km treba da ima faktor naseljenosti manji od 1

uz referentnu gustou naseljenosti od 100 st/km2

III Gustoa stanovnitva unutar bilo kojeg radijusa do 20 km od reaktora ne smije biti iznad
200 st/km2 ( na dn poetka rada elektrane), odnosno ne smije biti vea od 400 st/km 2 u
vrijeme rada elektrane

IV Udaljenost od centra naseljenog mjesta treba da bude

31
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

Dc>D0c+k1* N

a udaljenost od periferije naseljenog mjesta

Dc>D0p+k1*k2* N

U gornjim izrazima je:

N - broj stanovnika naseljenog mjesta po zadnjem popisu stanovnitva

D0c, D0p, k1, k2, - konstante ovisne o veliini mjesta, daju se u donjoj tablici

Potrebno je uzeti u obzir rigorozniji od gornjih izraza.

V Lokacija elektrane ne smije biti na udaljenosti manjoj od 8 km od opasnog rasjeda (capable

fault) .

VI Maksimalna horizontalna akceleracija (Peak ground acceleration) dobivena na osnovi

potresa SSE ne smije biti iznad 0,5 g (na osnovnoj stijeni)

VII Nije pogodna za nuklearnu elektranu lokacija u seizmotektonskoj zoni (seismotectonic

province), gdje se dogodio potres intenziteta veeg od IX stupnja prema MCS ljestvici

VIII Treba izbjegavati lokacije s visokim likvefakcijskim potencijalom ako se mogua

rjeenja za eliminaciju ove pojave pokau nepraktina ili nemogua

IX Potrebno je izbjegavati lokacije s podlogom od rahlog materijala te ako je potrebno

izvoenje eskavacije do dubine preko 30 metara (Ovaj kriterije okviran i u graninim
sluajevima potrebna su detaljna istraivanja)

X Lokacija se smatra nepovoljna s obzirom na meteoroloke aspekte ukoliko istovremeno

vrijedi slijedee:

a/ estina puhanja vjetra u smjeru sektora od 22,5s gustoom naseljenosti iznad

200 st/km2 je vea od 20%, i

b/ Stabilnost atmosfere F prema klasifikaciji Pasquill postoji u vie od 20% situacija (na bazi
satnih vrijednosti) u takvom sektoru

32
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

XI Za lokaciju 2x1000 MW neophodno je da postoji vodotok s apsolutnim minimumom od 10

m3/s odnosno treba postojati mogunost poveanja minimalnih protoka na taj nivo stvaranjem
akumulacije i sl.

XII Kod lokacije uz more gdje se za potrebe hlaenja koristi morska voda potreban je
kontinuirani izvor slatke vode s dnevnim prosjenim dotokom od 20 m3/h (za 1000 MW)

XIII Ukoliko se zahtijeva protono hlaenje potrebno je da minimalni pretok za 7 sukcesivnih

dana u periodu od 10 godina bude

G7min > 0,167 N

gdje je N (MW) snaga elektrane na generatoru

XIV Ukoliko se hlaenje obavlja preko umjetnog ili prirodnog jezera treba biti:

/ Povrina jezera barem 12 km2 na svakih instaliranih 1000 MW

b/ Volumen vode barem 20 km3 na svakih 1000 MW

XV Nuklearne elektrane ne smiju se locirati u zatienim i ekoloki osjetljivim podrujima

XVI Lokacija za nuklearnu elektranu 2x1000 MW mora imati povrinu od barem 0,2 km 2 s
nagibom terena na veim od 20% i da ne lei na vie od 30 metara iznad prosjenog nivoa
vode ako se koristi protono hlaenje

XVII Lokacija ne zadovoljava ukoliko tehniki nije mogue izvesti transport vangabaritne i
teke opreme

XVIII Ne dolazi u obzir za lociranje nuklearnih elektrana lokacija na otocima znaajno

udaljenim od kopna (vie od 2 km)

XIX Elektrana se ne smije locirati na udaljenosti manjoj od 5 km od civilnih ili vojnih

aerodroma

Naravno, nitko ne moe tvrditi, da je lokacija pogodna za nuklearnu elektranu ako udovoljava
navedenim elirninacijskim kriterijima. Postoje i dodatni zahtjevi koji mogu eliminirati
pojedinu lokaciju, ali oni se uglavnom ne mogu generalno dati i konkretizirati. Meutim, ako
lokacija ne udovoljava nekom d gornjih kriterija mogu se kod dokazivanja njene podobnosti
oekivati manje ili vee komplikacije koje e takav napor moda initi neracionalnim.

33
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

11. ZAKLJUAK

Osnovni cilj rada bio je analiza mogunosti i izrade matematikog modela primjene
modifikovane viekriterijumske metode za odreivanje prioriteta izmeu pojedinih alternativa
realizacije izbora optimalne mikrolokacije u ve zadatim okvirima (definisana
makrolokacija), u situaciji odluivanja gde uestvuje vei broj donosilaca odluke razliite
specijalnosti, uz osiguranje energetski efikasnog i odrivog rjeenja.

Postupak izbora lokacije TEP, do unoenja preferentnih lokacija u prostorni plan neke zemlje
ili npr. entiteta u BiH, sastoji se od dvije faze: faza globalnog vrednovanja
dravnog/entitetskog teritorija prema eliminacijskim kriterijumima i faze meusobnog
poreenja na taj nain utvrenih potencijalnih podruja s ciljom dodatnog njihovog
vrednovanja i konanog izbora. Cilj prve faze je utvrditi ona ira podruja, koja ispunjavanju
zahtjeve svih usvojenih eliminacionih kriterija. Ova potencijalna podruja predstavljaju bazu
za naredna istraivanja. Podruja koja ne ispunjuju zahtjeve barem po jednom od
eliminacionih kriterija odbacuju se, a izdvojena potencijalna podruja u drugoj fazi postupka
se podvrgavaju dodatnom vrednovanju kriterijima za njihovo meusobno poreenje, te
detaljnoj komparativnoj analizi primjenom teinskih kriterijuma. Na taj nain se unutar irih
potencijalnih podruja (makrolokacije) izdvajaju manje povrine, tzv. potencijalne lokacije ili
mikrolokacije (jedinine povrine 0,5 do 20 km2). Konano, detaljnim vrednovanjem
potencijalnih lokacija se odreuju one najoptimalnije ili preferentne lokacije. Kako su metode
viekriterijumske analize zasnovane na znaajnom ueu donosioca odluka odnosno
projektanta, neophodno je dobro poznavanje problema i uee vie donosioca odluke
razliitih specijalnosti, kako bi se dobio optimalan redoslijed kriterijuma po kojoj se i bira
konana mikrolokacija za dalju razradu dokumentacije. Nivo razvoja na kome se nalaze
metode viekriterijumske analize i dobijeni rezultati primjene modela omoguavaju postizanje
dobrih rezultata kod izbora optimalne mikrolokacije za konkretno termoenergetsko
postrojenje.

Osnovni radovi vezani uz izbor lokacije za nuklearne elektrane propisani su u domaoj

regulativi, gdje je dana na openit ali ipak cjelovit nain i odreena filozofija vezana uz
implementaciju nuklearnih elektrana. Mnogo detaljnije kriterije i procedure daje tzv. NUSS
program Meunarodne agencije za atomsku energiju (IAEA), a veliku pomo prua i
regulativa i naprednijih zemalja (SAD, SR Njemaka).

Na tim osnovama formirana je u Institutu za elektroprivredu Zagreb odreena metodologija

vezano uz razliite probleme iz podruja nuklearne energetike, pa tako i uz problem lociranja.
U ovom rad dane su osnove te metodologije iz podruje izbora lokacije koju IE primjenjuje,
ili nastoji primjenjivati u svom radu iz ove oblasti.

34
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

LITERATURA

1. Z. Milovanovi, S. Dumonji-Milovanovi, A. Milainovi, D. Kneevi, Primjena

viekriterijumskog odluivanja za izbor mikrolokacije novih termoenergetskih postrojenja
(TEP), Tematski zbornik Analitiki hijerarhijski proces - teorijske osnove i primena u
energetici, zatiti radne i ivotne sredine i obrazovanju, Matematiki institut SANU Beograd,
2015.

2. Vlada Republike Hrvatske. Zakljuak o utvrivanju kriterija za izbor lokacija za

termoelektrane i nuklearne objekte. Narodne novine, broj 78/92, Zagreb, 1992.

3. Z. Milovanovi, F. Begi, M. Samardi, D. Jeremi, S. Dumonji-Milovanovi, J.

kundri, Optimizacija izbora mikrolokacije termoenergetskog postrojenja metodom
viekriterijalnog rangiranja, 2011

4. Niko Malbaa: Osnovne faze u procesu izbora lokacije za nuklearnu elektranu sa

prikazom potrebnih istranih radova Split 1984

35
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

POPIS

Popis oznaka i simbola

Veliina Opis
GWh gigavatsat
kWh kilovatsat
MW megavat
W vat
J dul
St/km2 Stanovnika po kilometru kvadratnom
mg/m3 miligram po kubnom metru
CO2 ugljen dioksid
SO2 sumpor dioksid
t tona

OZNAKA I SIMBOLA

SKRAENICA

Popis skraenica

Skraenica Opis
BiH Bosna i Hercegovina
CCGT kombinirani kogeneracijski blok sa gasno-parnim ciklusom
EES Elektroenergetski sistem
EPBiH Javno preduzee Elektroprivreda Bosne i Hercegovine dioniko drutvo
Sarajevo
EPHZHB Javno preduzee Elektroprivreda Hrvatske zajednice Herceg Bosne dioniko
drutvo Mostar
ERS Mjeoviti holding Elektroprivreda Republike Srpske Matino preduzee
akcionarsko drutvo Trebinje
EUR euro
EZ Energetska zajednica
FBiH Federacija Bosne i Hercegovine
KM konvertibilna marka
NE Nuklearna elektrana
RS Republika Srpska

36
Seminarski rad: LOKACIJA TERMOELEKTRANA NA FOSILNA GORIVA I NUKLEARNIH
ELEKTRANA

RiTE Rudnik i termoelektrana

SFRJ Socijalistika Federativna Republika Jugoslavija
TE termoelektrana
TK Tuzlanski kanton
Te-To Termoelektrana-Toplana
TEP Termoenergetsko postrojenje

TABELA
Popis tabela

II str.
I
Tabela 3.1 Prikaz eliminacionih kriterijuma za izbor lokacija TEP na 10
ugalj/gas/mazut

Tabela 3.2 Prikaz kriterijuma za poreenje kod izbora lokacija TEP na 11

ugalj/gas/mazut

SLIKA
Popis slika

II str.

Slika 2.1 Prikaz tipine kondenzacione termoelektrane u radu 5

Princip rada konvencionalne termoelektrane na ugalj
Slika 2.2 kao gorivo i kotlom za sagorijevanje u atmosferski 6
cirkuliuem fluidizovanom sloju

II str.
I
Slika 3.1 Algoritam postupka izbora lokacije novih TEP 9

V str.
Slika 5.1 Hijerarhijski pregled metoda odluivanja u energetici 14

Slika 5.2 Makrolokacija za TE Stanari instalisane snage 300 MW 19

Slika 5.3 Satelitski snimak i situacioni pregled sa prikazom prostora, 19

predvienog za blokove TE Ugljevik III i TE Gacko II

37