Saetak

U seminarskom radu je prikazan princip rada mikrovalnih penica. Opisan je opti model
mikrovalne pei, korisniko suelje, upravljaka jedinica i izvrni lanovi. Opisan je proces
zagrijavanja. Takoer je detaljno opisan i magnetron, njegov izgled, struktura, nain rada. Dat
je i detaljan prikaz katode i anodnog bloka. Objanjene su sve pojave koje se odvijaju unutar
magnetrona, takoer su iste opisane formulama. U seminarskom se nalazi neto i o
stabilizaciji frekvencije koja je neophodna za sami rad magnetrona.
 Mikrovalne pei

Sadraj

Saetak........................................................................................................................................2
Popis slika...................................................................................................................................4

1. Uvod....................................................................................................................................5
2. Opti model mikrovalne penice.........................................................................................6
2.1 Korisniko suelje............................................................................................................7
2.2 Upravljaka jedinica........................................................................................................8
2.3 Izvrni lanovi..................................................................................................................9
3. Proces zagrijavanja..............................................................................................................10
4. Magnetron............................................................................................................................10
5. Stabilnost frekvencije...........................................................................................................15
Zakljuak...................................................................................................................................16
Literatura...................................................................................................................................17

2
 Mikrovalne pei

Popis slika

Slika 2.1. Opta ema................................................................................................................6

Slika 2.2. Korisniko suelje.......................................................................................................7

Slika 2.2. Pokaznik korisnikog suelja......................................................................................8

Slika 2.3. Izvrni lanovi, upravljaka jedinica, korisniko suelje...........................................9

Slika 4.1. Magnetron.................................................................................................................10

Slika 4.2. Struktura magnetrona................................................................................................11

Slika 4.3. Detaljan prikaz katode i anodnog bloka...................................................................12

Slika 4.4. Udvostruava napona..............................................................................................14

3
 Mikrovalne pei

1. Uvod

Mikrovalna penica spada meu najvee pronalaske 20st. Kao veina velikih dananjih
pronalazaka mikrovalna penica je nastala kao nus-produkt druge tehnologije. Njenim
tvorcem se smatra Dr.Percy Spencer. Princip rada mikrovalne pei se zasniva na osobini
elekromagnetnih valova visokih frekvencija (bliskih infracrvenom spektru tj. podruju
frekvencija do 1THz) da prilikom prolaska kroz hranu, usljed dielektrinih gubitaka vri
njeno zagrijavanje.

Danas su mikrovalne penice sve ee sastavni dio kuhinjske opreme i one su korisna
dopuna pripremanju hrane na klasian nain. Mikrovalne penice rade na principu
energije mikrovalova elektromagnetskog zraenja koje nastaje kao fizikalni fenomen koji
se pojavljuje protokom elektrine struje kroz vodi. Termiki uinak mikrovalova koji
koristimo u mikrovalnim penicama otkriven je sluajno, 50- ih godina prolog stoljea
godine prilikom istraivanja tehnologije radara za vojne potrebe. Tada se uoilo da
elektromagnetsko zraenje iz "magnetrona" utjee na nagli porast temperature namirnica.
Shemu ureaja za generisanje mikrovalnog zraenja izradio je dr. Percy Spencer, koji se
smatra ocem mikrovalne tehnike. Daljnja istraivanja na tom podruju ubrzo su rezultirala
prototipom penice nazvane "radarange". To je bio ormar visine ovjeka, mase oko 350
kg, snage 3KW,a kotao je 5000 USD. Ubrzo je mikrovalna tehnologija osvojila
prehrambenu industriju zbog visokih temperatura koje postie, koristili su je u pri
proizvodnji ipsa, suenju i prenju kave i kikirikija, a kad se otkrilo da brzo sui papir i
kou, nala je i iru primjenu.Pedesetih godina prolog stoljea mikrovalna penica
dizajnirana je kao kuhinjski element, a ve ih je 1975.g. u SAD-u prodano vie nego
plinskih kuhala. Mada je razvijena tokom industrijskog eksperimentiranja, mikrovalna
penica nala je pravo mjesto tek u kuhinji.

4
 Mikrovalne pei

1. Opti model mikrovalne penice

Mikrovalna se sastoji od korisniko suelja, upravljake jedinice i izvrnih lanova.

Korisniko suelje se sastoji od pokaznika i tipkala za unos podataka. Upravljaka
jedinica nadzire sustav i alje upravljake signale na osnovi unesenih parametara. Izvrni
lanovi slijedei upute upravljake jedinice ostvaruju eljeni korisniko zadan uinak.
Ova openita ema je prikazana na slici 2.1.

Slika 2.1. Opta ema

Mikrovalne penice koje se koriste u kuanstvima nisu namijenjene na viesatno koritenje.

Tako da ograniavanje rada na sat i po vremena je dovoljan vremenski interval za veinu
potreba koritenja mikrovalne penice. Ako i sat i po vremena nije dovoljan vremenski
interval, moe se nakon isteka vremena ponoviti postupak na jo dodatnih sat i po vremena.
Maksimalna snaga mikrovalne cijevi (magnetrona) je 700W. U intervalu snage mikrovalne
cijevi od 100 700 W, uz kombinaciju sa vremenom od 10 sekundi do 99 minuta mogue je
zadovoljiti sve potrebe koritenja mikrovalne penice.

Zagrijavanje se vri tako to elektromagnetni valovi izazivaju oscilovanje molekula i dovode

do meusobnog trenja usljed ega se hrana zagrijava a time i pee. Elektromagnetni valovi se
reflektiraju od metalnih prepreka, dok kroz plastiku, staklo i druge neprovodne materijale
prolazi ne izazivajui nikakav efekat. Zato se u mikrotalasnim penicama ne koristi metalno
posue. Refleksije do kojih bi dolo upotrebom metalnog posua mogu da negativno utiu na
rad samog izvora elektromagnetnih valova. Staklo na vratima je metalizirano. Mikrovalni
ureaji pred koje se postavljaju odreeni zahtjevi, a to su utede u vremenu i radu ispunjavaju
i uslov dobrog kvaliteta.

5
 Mikrovalne pei

2.1 Korisniko suelje

Korisniko suelje se sastoji od unosa vremena rada i snage mikrovalne cijevi, kao i prikaza
navedenog. Suelje kao takvo svojom jednostavnou koritenja treba osigurati korisnicima
da pri prvom susretu sa mikrovalnom mogu bez ikakvog dodatnog itanja uputstva sluiti se
sa njome. Podeavanje vremena rijeeno je preko tri meusobno nezavisna tipkala, gdje je
omogueno postavljanje minuta, desetih minuta i desetih sekundi. Tri tipkala u intervalu od 10
sekundi do 99 minuta. Za ovakav prikaz treba nam etiri pokaznika. Jedan za desete minute,
drugi za minute, trei za desete sekunde i etvrti za sekunde. Kako bi upravljaka jedinica
znala da je vrijeme postavljeno na eljen iznos, potrebno je jo koristiti tipku za poetak rada
(engl. Start). A kako bi omoguili brzo brisanje netono zadanog vremena treba koristiti tipku
za brisanje (engl. Reset). Podeene snage mikrovalne se moe podijeliti na osam razina. Gdje
bi nulta razina bila neaktivna razina rada mikrovalne, odnosno kad je snaga jednaka 0 W, a
osma razina, razina maksimalne snage iznosa 700W. Pa bi tako mogli poredati svih osam
razina: 0 W 100W 200W 300W 400W - 500W 600W 700W. Za ovaj nain
podeavanja parametra snage se moe koristiti potenciometar sa osam razina. Korisniko
suelje treba imati 4 decimalna pokaznika, tri tipke za unos vremena, dvije upravljake tipke
i jedan potenciometar za upravljanje snage mikrovalne cijevi. Takvo korisniko suelje je
prikazano na slici 2.2.

Slika 2.2. Korisniko suelje

6
 Mikrovalne pei

2.2 Upravljaka jedinica

Upravljaka jedinica sadri sklopove za primanje podataka sa korisnikog suelja, unutranji

sat, kontroler i sklopove za slanje signala izvrnim lanovima (ili pojaalima izvrnih
lanova). Kada upravljaka jedinica primi podatke sa korisnikog suelja, ukljuuje
mikrovalnu cijev na zadanu snagu sve dok ne istekne zadani vremenski interval. Sklop e
nakon isteka zadanog vremenskog intervala iskljuiti grijanje mikrovalne cijevi. Vremenska
tonost nije na razini milisekundi, ali ni iznad sekunde nakon minutnog rada mikrovalne
penice. Sklop sadri unutranji sat koji se pokree istovremeno sa mikrovalnom cijevi i
usporeivati sa zadanim vremenskim intervalom. Kada unutranji sat dosegne vrijednost
zadanog vremenskog intervala, prekidaju se sve aktivnosti mikrovalne penice i obavjetava
se korisnika da je rad gotov.

Slika 2.3. Pokaznik korisnikog suelja

Kako bi korisnik imao uvid u odvijanje rada mikrovalne penice na pokazniku korisnikog
suelja se prikazuje vrijeme za koje e mikrovalna peenica prestati raditi. Opisano je dodatno
pojanjeno na slici 2.3.

7
 Mikrovalne pei

2.3 Izvrni lanovi

Magnetron ili mirotalasni vod je izvrni lan koji osigurava grijanje mikrovalne penice. Za
vrijeme grijanja rade ventilator, svijetlo i motor koji rotira tanjir mikrovalne penice. Kada
istekne vrijeme rada mikrovalne penice proizvodi se niz zvunih signala kako bi se
signalizirao kraj rada mikrovalne penice.

Na slici 2.4 su prikazani izvrni lanovi, s lijeva na desno, u gornjem retku, svijetlo (arulja),
magnetron i ventilator, zatim u donjem retku, s lijeva na desno, elektromotor i zvunik. Osim
izvrnih lanova na slici se jo nalazi i upravljaka jedinica na sredini, te korisniko suelje
ve prikazano.

Slika 2.4. Izvrni lanovi, upravljaka jedinica, korisniko suelje

8
 Mikrovalne pei

3. Proces zagrijavanja

Kod konvencionalnih metoda peenja hrane samo povrina dobija direktno toplotu, a ostatak
se zagrijava kondukcijom. U sluaju tenosti zagrijavanje se vri konvekcijom. Brzina kojom
se hrana kuha ili pee zavisi od maksimalne dozvoljene temperature na povri i od brzine
kojom se toplota moe prenijeti u unutranjost, a da se pritom ne upropasti. U osnovi je isto i
kod mikrovalnog zagrijavanja s tom razlikom to upotrebljena energije prodire do mnogo
vee dubine. Na primjer na dva i po centimetra ispod povrine komada mesa prenos energije
ide i do 50% u odnosu na povrinu. Kod ovog naina mora se voditi rauna o trajanju
vremena kuhanja i zagrijavanja hrane, jer itava operacija traje maksimalno tri do etiri
minute. Od frekvencija koje su raspoloive za ope industrijsko koritenje, najvie
upotrebljiva frekvencija kod mikrovalnih penica je 2,45 GHz sa valnom duinom u vakuumu
12.2 cm.

4. Magnetron

Magnetron je srce mikrovalne penice i on je u stvari generator sinusnih oscilacija vrlo

visokih frekvencija kome se upravljanje elektronima vri pomou elektrinog i magnetnog
polja. Pronalazaima magnetrona se smatraju britanski naunici Sir John Randall i
Dr.H.A.Boot sa univerziteta Birmingham University. Vanjski izgled magnetrona je prikazan
na slici 4.1 dok je na slici 4.2 prikazana njegova struktura.

Slika 4.1. Magnetron

9
 Mikrovalne pei

Slika 4.2. Struktura magnetrona

Osnovni dijelovi svakog magnetrona su katode, anodni blok sa rezonatorima i sistem

odvoenja visokofrekventne energije. Katode su u obliku cilindra i postavljaju se u osu
anodnog bloka. One moraju da imaju to je mogue veu specifinu emisiju, veliku
mehaniku vrstou, visoku povrinsku, elektrinu i toplotnu provodnost. Iz tih razloga tijelo
katoda je napravljeno od poroznog sinterovanog tungstena u ijoj je unutranjosti smjeten
grija. Katode su premazane materijalom koji lako emituje elektrone. Pod ispravnim radnim
uslovima gubitak materijala za emisiju elektrona sa katode uravnoteen je termikom
difuzijom kroz pore sinterovanog tungstena. Pored toga za bolji rad na krajevima katode se
postavljaju zatitni diskokvi koji spreavaju da elektroni odlaze iz prostora uzajamnog
dejstva. Anodni blok je izraen od elektrolitikog bakra.Veliine otvora i proreza odreuju
rezonantnu frekvenciju rezonatorskog sistema.Na anodnom bloku su postavljena rebra za
hlaenje koje moe biti vazduno ili sa tenou.

10
 Mikrovalne pei

Slika 4.3. Detaljan prikaz katode i anodnog bloka

Prostor izmeu katode i anodnog bloka se zove prostor uzajamnog djelovanja.Ovdje dolazi do
izmjene energije izmeu elektronskog protoka i VF polja .Jednosmjerno magnetno polje koje
je usmjereno du ose anodnog bloka, ostvaruje se pomou stalnog magneta izmeu ijih se
polova postavlja magnetron. Obino se primjenjuju paketni magnetroni u kojima su magnet
i magnetron konstruktivno objedinjeni tako da se ostvaruje velika magnetna indukcija.U
sloenom oscilatornom sistemu mogu da postoje razliite vrste oscilacija. Svakoj vrsti
oscilacija odgovara njena rezonantna frekvencija i njen fazni pomjeraj izmeu struja (napona)
susjednih rezonatora. Ukupan fazni pomjeraj strija svih N rezonatora mora biti jednak cijelom
broju 2. Iz ovoga izlazi da se fazni pomjeraj izmeu dva susjedna rezonatora moe odrediti
po obrascu:

2 n

N

n-cijeli broj talasnih duina polja uspostavljenih po krugu anodnog bloka.

Pod uticajem samo elektrine komponete polja ,elektroni koji su izletjeli sa katode radijalno
se kreu prema anodi i na njih djeluje sila:

F e E

11
 Mikrovalne pei

Ua Ua
E
d Ra Rk

1019
gdje je e=1,6 C naboj elektrona

E jaina elektrinog polja

Ra i Rk poluprenici anodnog bloka i katode.

U ovom sluaju sva kinetika energija se oslobaa u vidu toplote na anodi. Ukoliko djeluje
samo magnetna komponenta polja elektroni opisuju putanje koje ih vraaju nazad na katodu

F e v B
jer su oni podvrgnuti dejstvu elektromagnetne sile:

Gdje je: F usmjerena normalno vektor brzine elektrona, v srednja brzina elektrona, B
magnetna indukcija.

Pri poveanju indukcije, putanja elektrona se sve vie iskrivljuje i pri nekoj vrijednosti B kr
koja se naziva kritinom indukcijom elektroni prolaze blizu anode i vraaju se na katodu.

B Bkr
Prorauni pokazuju da pri putanja elektrona predstavlja liniju koju opisuje taka na
krugu poluprenika R,koji se ravnomjerno kotrlja po povrini katode.Ta kriva se naziva
epicikloida.

U raznim takama epicikloide brzina elektrona je razliita i mijenja se od nula na katodi do

2vt na vrhu.Brzina kretanja centra kruga se naziva srednjom brzinom elektrona i odreuje se
po izrazu:

E Ua
vt
B B Ra Rk

12
 Mikrovalne pei

Frekvencija obrtanja take po krugu se naziva ciklotronskom frekvencijom i odreuje se iz

uslova jednakosti centrifugalne i centripetalne sile:

Fcf=Fcp

mv 2
evB
r

mv
r
eB

2r 2m
T
v eB

1 eB
f
T 2m

U visokonaponskom dijelu mikrovalne penice dioda i kondanzator udvostruavaju

vrijednost napona dobijenog sa sekundara visokonaponskog transformatora te se iz tog
razloga to kolo i naziva udvostruava napona.Visokonaponski transformator generie
sekundarni izlaz od 2800V rms(efektivna vrijednost). Udvostruava napona ima za cilj da na
katodu magnetrona dovede negativan napon od oko 8kV.U toku pozitivne poluperiode na
izlazu visokonaponskkog transformatora dioda koja takoe mora biti visokonaponska je
ukljuena i kondenzator se puni (slika 4.4. a)).

13
 Mikrovalne pei

Slika 4.4. Udvostruava napona

U toku tog vremena napon na magnetronu je nula jer struja se kree putem manjeg otpora.U
toku negativne poluperiode skundar transformatora i napunjeni kondenzator su sada u stvari
dva izvora elektromotorne sile vezana u seriju. I negativan napon od 8000V dolazi na katodu
magnetrona dok je anoda stalno uzemljena.(slika 4.4. b)).

Veza izmeu kritine vrijednosti indukcije i anodnog napona data je izrazom:

6.72 U a
Bkr
R2
Ra 1 k2
Ra

5. Stabilnost frekvencije

Stabilnost frekvencije znatno utie na rad magnetrona. Zbog toga je neophodno preduzimati
mjere za stabilizaciju frekvencije. Postoje spore i brze promjene. Spore promjene su
uslovljene promjenom temperature i sporim promjenama napona napajanja.Brze promjene su
uslovljene promjenama napona Ua i neprilagoenog optereenja. Da bi se odrala stalna
frekvencija magnetrona, temperatura anodnog bloka se mora odravati nepromijenjenom.
Praktino se ovo teko postie jer se magnetron hladi vazduhom. Za otklanjanje nestabilnosti
izazvane promjenom Ua koristi se stabilan izvor Ua i bira se takav reim rada magnetrona pri

14
 Mikrovalne pei

kome promjena Ua malo utie na frekvenciju.Neprilagoeno optereenje unosi u magnetron

reaktansu pa tako utie na frekvenciju oscilacija. Poto je ova otpornost nestalna moe doi do
odstupanja frekvencije za desetine MHz. Zbog toga optereenje (prenosni vod ) mora biti
briljivo prilagoeno.

Najefikasniji nain stabilizacije frekvencije u opsegu santimetarskih talasa je primjena

visokokvalitetnog spoljanjeg stabilizirajueg rezonatora sa velikim faktorom
dobrote(nekoliko hiljada).

Zakljuak

Nakon eliminisanja zabluda da su ovi ureaji tetni po zdravlje kako u svijetu tako i kod nas
raste broj proizvoda koji su namjenjeni iskljuivo pripremanju u mikrovalnoj penici.
Mikrovalni ureaji za pripremanje hrane se prave za irok opseg snaga zagrijavanja. Veina
prednosti mikrovalnog kuhanja proizlazi iz njegove brzine i jednostavnosti operacije, to
osigurava skraenje vremena i uloenog rada potrebnog za zagrijavanje i serviranje. Brzina
takoer osigurava znaajno skraenje vremena koje hrana provede u bakterioloki opasnoj
temperaturnoj zoni (20C-80C). Ovaj postupak osigurava dobar kvalitet krajnjeg proizvoda,
najmanji gubitak hranjivosti i mnogo ljepi izgled hrane. Poto se jedini stvarno uspjean
metod uvanja namirnica postie dubokim zamrzavanjem dananje mikrovalne penice i
duboko zamrznutu hranu mogu da otope a zatim i pripreme za svega nekoliko minuta.

15
 Mikrovalne pei

Literatura

[1] J.Surutka, Osnovi elektrotehnike, Nauna knjiga, Beograd, 1992.

[2] H.Fazlagi,diplomski rad:mikrotalasna pe,Banja Luka

[3] http://www.repairfaq.org/REPAIR/F_micfaq2.html

[4] http://www.wisegeek.org/what-is-a-magnetron.htm

16