Prof.Dr.

Muhammed Ebu ehbe

U S g g
R E HB E R
 SNNET MDAFAASI - 1
(Msterik ve ada Yazarlarn
phelerine Reddiyeler)
Prof. Dr. MUHAMMED EBU EHBE
 Prof. Dr. M uham m ed Ebu EHBE

SNNET MDAFAASI

Tercme
M ehm ed GRMEZ M. Em in ZAFAR
Eserin z g n ad
DFAUN ANS SNNE

REHBER Y AY IN C ILIK
Fevzi akmak Sk, 1 3 /2 K zlay/A N K A R A
T e l : 229 00 39
REHBER Y A Y IN L A R I: 13
Temel Eserler Dizisi 2

Kapak : zk u l ER EN
Dizgi, B a s k : Feryal Matbaaclk
Redaksiyon : Zlfikar G N G R

iMMiNtM Mi ' ASI adl eserin tm yayn haklan REHBER

I M I N t II ! tuh
Birinci Bask Eyll 1990

I Muhiachk Sanayi ve Tic. Ltd.

K /.Juy/ANKARA
229 36 96 230 80 61
-
 N D E K L E R

M tercim lerin nsz ................................................ 17

M uham m ed Ebu ehbe K im d ir ...............................
Y azarn n s z ............................................................ 37
GR
S n n etin slm daki Y eri .................................... 47
S n n etin K ura n A kladna D air rn e k le r 49
S nnet in T eride M stakil Olmas ................ 51
S n n etin Delil Oluu ......... ................................ 51
S n n eti K ura n a Arz Hadisi ............................... 58
S ahabenin Hadis ve S nnete V erdikleri n e m 59
Hz. Peygam ber D nem inde Hadis Y azm nn
Y asaklanm as ........................................................... 61
Hz. P eygam berin V efatndan S onra Hadis Y a
zm ............................................................................ 64
Genel O larak H adis T e d v in i................................
Tedvin H areketinin H z la n m a s ............. . ........ 67
ilim U runa Y aplan S e f e r l e r ........................... 68
Hadis Tedvininin G eirdii S a f h a l a r ............... 71
H adiscilerin Tenkid ve D irayete V erdikleri
n e m ........................................................................... 72
slm d a M akbul R ivayetin artlar ............... 74
H adiscilerin M etin ve Sened Tenkidine V er
dikleri n e m ............................................................. 79
H adiscilerin, H adislerin A nlalm as ve M na
la rn a V erdikleri n e m ......................................... 80
Lafz ve M na ile R ivayet ....................................
EBU REYYENN KTABINA ELETRLER
z e t Bir E le tir i 85
Detayl E le tir i 95
A lim lerin H adislere V erdikleri n e m . . . . . . . . . 95
Hadiscilerin Sened ve M etin Tenkidine Ver-
dikleri n e m 97
H adiscilerin M etin Tenkidinde ihtiyatl Dav-
ran m alarm n Sebepleri 9
B tn H adislerin M na ile Rivayet Edildii id-
dias ve Bu iddiaya Cevap 195
K ura n n M tevtir d u u n u n Sebebi p ^ g a m -
b er Dnem inde Y azlm asdr iddias ve Rna
C evap 108
S n n etin Dindeki K onum u de ilgili elikili
Szler 109
Ebu Reyyenin, Hz. m ere, Hadis Rivayet Ettii
in Baz S ahbileri H apsettiine D air iftiras 110
*Bana K asden Kim Y alan isnad Ederse... -
diine Dil U zatm as ve Bu K onudaki H akikatin
z a h 118
M na ile Rivayet, Dine H erhangi Bir Z arar Ge-
tir m e m i tir 118
Teehhd H adisinde eliki Y oktur ... ... ... 128
m an ve slm T arif Eden H adisler ... ... ... 126
K ura n re tm e K arlnda N ikah Hadisi 127
Beni K urayza da N am az H adisi 129
Ebu Reyyenin H adiscilerle istihzs ve nlara
C ehlet isnd 131
H adiscilerin M na ile Rivyetle O lduka ihti-
yatl D a d a n m a l a r 132
Ebu Reyyenin M steriklerin Szlerine Da-
yanm as 134
Hz. M uviye ye Dil U z a tm a s 135
H asen Bir H adise Dil U zatm as ... ... ... ... ... 139

 M evzu Hadis ile M drec H adisi B irbirine Ka-
rtrm as .................................................................. 141
K bul-A hbra Dil U z a tm a s ............................... 143
Vehb b. M iinebbihe Dil Uzatm as . . . . . . . . . . . . 145
M uhaddislerin isriliy t Tenkidi . . . . . . . . . . . . . . . 146
Ebu Reyyen in A ratrm a M etedu ... ... ... ... 147
K ura n m ehdet Ettii S ahih Bir H a d is .. 149
Hz. A bbasn Y am ur D uasnda Vesile Edi-
n ilm e s i.................................................................... 151
sra ve Mira Hadisi ......................................... 154
eddur-Rihl H a d is i.......................................... 156
S ah ih ay n de B ulunan D ier Bir Hadis ... ... 166
slm d a M esihiyyat iddias ve Temim ed
D riye Dil U zatm as ............................................. 163
Cessse Hadisi ..........................................................164
Deccl ve M esih ile ilgili H adisler ... ... ... 167
Hz. sann Fazileti H akknda Bir Hadis ... 169
Hz. R eygam berin G snn Y arlm as Ha-
d i s i ........................................................................... 174
EBU H U R E Y R E ............................................................. 179
S ah ab enin fsiam daki Y e r i .................................... 179
S ah ab enin A dleti ... ... ... ... ... ... ... ... ... 181
M azlum S ahabi Ebu H u r e y r e .............................. 185
Y azarn Edebiyat ve T rih K itaplarn Esas
Alm as ........................................................................ 189
Ebu Reyyenin Akln n c lleri ile elimesi ... 191
Ebu H ureyrenin ek Hadis R ivayet E tm e si... 197
Ebu H ureyrenin M izah ve L afazan lduu-
n a D air i f t i r a s ........................................................ 261
Ebu H ureyren in H adis U ydurduuna D air Bir
f t i r a ............................................................................ 365
Ebu H ureyren in M dellis O lduu iddias ... 207
slam da ilk ith am Edilen Rvi Ebu H urey-

7
r e d ir iddias ve B una Cevap ............................... 209
Ebu H ureyren in C erhedildiini Isbatlam ak
in lim lere ftirs ... ....................................... 223
Ebu H ureyrenin Hfz ve Fkh .......................... 225
K bul A h b rm Ebu H u rey reye Y alan Telkin
Ettii i d d i a s ................................................ 229
im am M like Bz Sahih H adisleri Reddedi
yor Diye iftira A tm a s ........................................... 240
Hz. P eygam berin Vasf ile ilgili Bir H adise
Dil U zatm as ............................................................. 242
Allah Topra C um artesi G n Y aratt H ad i
sinin G erek Y z .................... ........................... 243
Veli Hadisi ................................................................ 245
Sahih-i M slim deki Bir H adisin Isriliyyt
O lduu id d ia s .......................................................... 249
Ebu H u rey reyi Zayf H afzal O lm ak ve Hadis
U ydurm akla S u la m a s .......................................... 251
Y azarn Bz R ivayetleri T ahrif Etmesi ......... 254
iir H adisi ve G erek Y n ................................ 259
K u ra n d a iir O lduu iddias ........................... 262
Ebu H ureyre H fz Deildir ddias ............... 265
el-Vieyn (iki kap) Hadisi ................................. 268
Ebu H ureyrenin Sahabe A rasnda Deeri ... 273
Ebu H ureyre ve Umeyye O ullar .................... 276
Ebu Reyyenin lm Em nete Bir Ihneti ... 282
Ebu H ureyre ve Hz. Ali ......................................... 283
S ah ab enin A dleti ................................................. 285
N akilde Dier Bir H iyneti ................................. 285
Bir e li k i.................................................................. 286
Ebu H u rey renin R ivyet Ettii Bz H adisler 287
l m M eleinin Hz. M usaya Gnderilm esi
H a d is i...................................................................... 287
C ennet ve C ehennem in T artm as H adisi 290
K firin iki Omuzu A ras Hadisi .................... 292

8
 Sinek H a d is i......................................................... 294
M iinker Bir H adisten Delil G etirm esi ... ... 302
Dier Bir H a d is .................................................... 303
C ennetteki Byk Aa Hadisi ... ... ... ... 306
Y azarn ith am larn n K ayna . . . . . . . . . . . . . . . 307
Dil Y e te rsiz li i.......................................................... 307
Drt H alifenin Az Hadis Rivayet Etm elerinin
S e b e p le ri..................................................................... 308
Hz. Ebn B ekir itham ....................................... 309
Hz. Alinin R ivayetleri ........................................ 310
Kt A nlay ve K erkun Bir iftira y a rn e k 30
BAZ! MUKL HADSDER......................................... 313
Levh-i M ahfuz Hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
G nein Secdesi Hadisi .................................... 315
H apsedilm i eytan Hadisi .............................. 315
Acve (Medine H urm as) ile ilgili Hadis ...... 316
eytann Ezan iittiinde Kam as H a d is i. 318
Ebu Sfyan H a d is i.............................................. 319
R eslullahn Umeyye b. Ebis-Saltm Bz
Sylediklerini D o ru la m a s .............................. 320
K yam etin V akti ile ilgili Hadis ... ... ... ... 321
Beklenen M ehdi ile ilgili H adisler . . . . . . . . . . . . 323
Oniki Halife ile ilgili H adisler . . . . . . . . . . . . . . . 324
Deccal H adisleri .................................................. 326
D nyann m r n Tahdid Eden H adisler ... 329
Eiten H adisleri ve K ym et A lam etleri ...... 331
S ahabe ve H adislerin Toplanm as . . . . . . . . . . . . 336
Tedvin ve T evtr ilikisi ..................................... 338
ibn-i Ebis-Serh ilk V ahy K tibidir iddias ... 340
Hadis Tedvini M eselesinde Ebu Reyye nin Yan-
llklar ...................................................................... 341
Sahabe ve T bindan H adis K tipleri ... ... 343
Ebu Reyyenin Bz n c ls z karm lar ... 345

Delile D ayanm ayan Bir Faraziye ..................... 346
Baka H atal Bir k a r m ..................................... 347
S ah ab en in s t n l ............................................ 348
H alifelerin R ivyetleri K abul E derken Y aptk
la r h tiy at ve T itizliktir Yoksa Tekzib D eildir 349
Tedvinin G ecikm esinin Diie Byk Z arar Ol
m u tu r d d ia s ........................................................... 349
A dlet ve Zapt K onusunda Eksik Bir zet ... 350
Ebu Reyyenin had H atta M tevtir H aber
lere phe Sokm aya a l m a s .......................... 353
Hz. san n dam Edildii H aberinin M tevtir
O lduu d d ia s ....................................................... 354
M u k arrer K idelere phe Sokm as ve A yet
leri T ah rif E tm e s i..................................................... 357
F akihleri M ezhep T aassubu ile Sulam as ... 359
Dikkat Edin Ben, K itap ve Bir Misli ile Gn
derildim H adisine Dil U zatm as...... ................. 36 i
H adislerin D eerini D rm ek in m am larn
Szlerini S a p tr m a s ................................................ :163
Dil ve G ram er Bilginlerine Gre H adisler ... 369
Dil ve G ram er K idelerine H adisleri Delil Ge
tiren lerin G r le r i........................ 370
Sihir Hadisi ve M uham m ed A bduh ............... 372
M tevtir H adisleri Reddetm esi ve bn-i Ha-
c e re f t i r a s ............................................................... 379
Ebu Reyyenin K tlklere Y er V erip yilikleri
Gizlemesi .................................................................... 382
B uhari ve bn-i H acere ftiras .......................... 384
C erh ve Tdil m am larnn h tila f la r .............. 387
Reit R zam n Szlerini Yanl Y o ru m lam as.. 388
Beni K urayza d a N am az H adisi ...................... 389
Ebu Reyyeye Gre B uhari ve M slim ... ....... 390
M sned'lere Dil U z a tm a s ..................................... 392
H adisilerin M etindeki H a ta la rla lgilenm edik-

10
 leri d d ia s 395
Sahih-i B uharinin D eerini D rm eye al-
m as 398
B tn S ahabe lim lerine Dil U zatm as ... ... 398
lmi E m nete ih n e ti ve ibn-i K uteybeye if-
tira s 399
S ahabenin A daletine phe Sokm as . . . . . . . . . 399
bn-i H aldun ve H adis Tenkidi 4
Ebu H anife Az H adis R ivayet E tm itir iddias 402
Genel Bir M uhtev Tenkidi ... ... ... ... ... ... 403
SGNU 404

11
 BBLYOGRAFYA

Abdulgani Abdulhlik : Hucciyyetus Sne, Drui Kuranil - Kerim.

Beyrut, 1986.
Abdulaziz b. Ahmed el-Buhri : Gayetut-Tahkik (yazma)
el-Aclni, smail b. M u h am m ed : Keful-Hafa ve Muzilul-lbas. Mues-
sesetur-Risle. Beyrut, 1985.
Ahmed Emin : Fecrul-slam ve Duhal-slam.
Ahmed Davdol : Sahih-i Miislin Terceme ve erhi. Snmez Neri

Ali Haan Abdulkdir : Nazratun mme Fi Trihl-Fkhil-slmi.

Aliyyul-Kri : el-Mevdutul-Kubra. Beyrut, t.y.
lsi, EbuVSena ihabuddin Mahmd : RuhuJ-Mani Fi Tefsiril Kr
anl A zim ...
Ayn Bedrud-Din Mahmud : el-Umdetl-Kri fi erhi Sahihil-Bhri.
Beyrut...
Azimabdi, Ebrt-Tib Muhammed emsul Hakk : Avnul-Mabd erh
Sumen- Eb Davud. Medine 1968.
Buhari Ebu Abdillah Muhammed b. sm ail: el-Cmius Sahih, Beyrut...
Ebul-Hattb et-Tenvir Fi M evlidis-Sircil Mnir.
cl-Hkim, Ebu Abdillah en-Neysabri : el-Mustedrek A les - Sahihayn.
Beyrut.
Hamidullah, Muhammed : el-VesikusSiyasyye. Drun-Nefis Beyrut.
el-Hzim, Ebu Bekr Muhammed b. Musa : KitabuI tibar F in-Nsihi
vel-Meshi M inel-Asar.
bn A bdil-Berr, Ebu mer Y u s u f : Cmiu Beynil-lm ve Fadlih. Beyrut.
el-stib Fi Mrifetil Ashab.
el-ntikaFi Fadailis-Selasefil-Eimmetil-Fukaha.

13
lbnul-Arabi, Kdi Ebu Bekr el-Avsm Mnl-Kavsm Drul - Ceyl.
Beyrut, 1987.
bnul-Cevziyye, tbnul-Kayym Muhammed b. Ebu Bekr : Zdu'l-Med
M. er-Risle, Beyrut...
ibn Dakik el-id : Ahkamul-Ahkam erhu Um detil-Ahkam, Drul Ku-
tubiI ilmiyye. Beyrut.
bnul-Esir: en-Nihaye Fi Garibii-Hadis, Beyrut.
lbn Hacer, el-Askalani ihbuddin : Fethul-Bri erhu Sahihl-Bthari,
Msr 1959.
Nzhetun-Nazar erhu NuhbetiI Fiker, Msr 1934.
el-sbe Fi Mrifetis-Sahabe, Beyrut,
lbn Hazm : el-lhkam Fi lIsulilvAhka, Msr,
lbn H a ld u n : Mukaddime, Msr t.y.
lbn Kesir, maduddin Ebul F i d a : el-BisuM Hasis Fi ilm il Hadis,
Beyrut, 1962.
Tefsirul Kuranil Azim, Drul-Halebi, Msr,
lbn Kudme: el-Muyu ve e-eriul-Kebir...
lbn Kuteybe, Abdullah b. M s lim : Tevilu Muhteiefil-H a d is Beyrut
1952.
bnul-Muflih : el-dbu-eriy y e ...
lbn Mee Ebu Abdillah el-Kazvini Snen Kahire.
bnus-Salah, Ebu Amr Osman: Ulunl-Hflriis

bn-Teymiyye, Takiyyuddin Ebul-Abbas : Mukaddime Fi U sulit-Tefsir...

lbn ^ y m iy y e Ebul-Berekat Mecduddin : Muntekal-Ahbar ..
Kevseri, Muhammed Zhid : el-Makfllat

Kurtbi, Ebu Abdillah Muhammed : el-Cmiul A h k am F l-K ran, Ka-

hire 13#7.
Kurtubi, Ebul-Abbas b. mer: el-Mufhim Fi erhi Sahih-i Mslim.
Leknevi, A b d u lh a y y : e l-F e v id u l Behiyye Fi Tercimil - Hanefiyye,
Drul Mrife, Beyrut.
Mubrekfri, Muhammed Abdurrahm an: Tuhfetl Ehvazi, Medine 1965.
Muhammed Ebu ehbe elVa 2fu F iI-Hadis; A lamul Muhaddsin; el-
isriliyyatu vel-Mevdut Fi Kutubit-Tefsir, Mektebetus-Snne 1393.
Muhammed Vasfi : el-islamu Vet-I'bb...

14
Mslim b. Haccae el-Kurei Cmius-Sahih... 1955.
Nevev, Muhyiddin Yahya b. e r e f: erhu Mslim (Sahih-i Mslim ile
birlikte) Msr 1349.
mer Rza K eh h le: M ueem ul M ellifin, Beyrut. A lanu Nisa,
Muessesetur Risale, Beyrut.
Rzi F ahruddin: et-Tefsirul-Kebir, Bolak...
Sadi Ebu C e y b : el-Kamusul-Fkh, Drul Fikr am.
Sehvi emsuddin Muhammed b. Abdurrahman Fethul-Muis erhu
Elfiyetil Hadis Kahire 1389.
Suyuti Celaluddin : el-itkan Fi U lunil-Kuran, Msr 1318.
el-Lell M asnua Fi Ahadisl Mevdua, Beyrt...
evkni, Muhammed b.
: rdul-Fuhul la Tahkikil Hak Min Imil-
Usl, Msr 1937.
et-Tevhid Fi Tevatur n ee Fil MehdiyyFI-Muntazar ved-Dec-
eali vel Mesih.
Tahavi Ebu Cfer : Mskilul Asar, Haydarabad 1333.
Zemaheri Crullah el-Keaf...
Zerkei Bedruddin Muhammed : el-lcabe li-iradi m Istedrekuthu Aietu
ales-Sahabe el-Mektebul slm Beyrut...
 MTERCMLERN NSZ

nsanlar en gzel bir ekilde yaratan yce Allah on

lar babo brakm am dnyada gzel b ir hayat yaa
yarak hiretlerini de garantiye alm alar iin onlara kitap
lar gndermitir.
Bu kitaplarm muallakta, b ir faraziye olarak kalma
malar iin insanla yine bir insan vstasyla tatbiktm
gsterm itir. Bunun iin kitaplarm insanla sunduu
dosdoru yolu Kendilerine inam edilen yolu ifadesiy
le m uahhaslatrm tr. Nitekim yine kendi ifdesiyle
nimetini kemle erdirdii gn kendisine en son inam
edilenin de bu grevi sona ermiti. Ancak geriye vahyin
gzetiminde yaadklar bu rnek hayat miras olarak b
rakmt.
Bu rnek yaamn tam am na snnet adn veriyoruz.
Bu rnek yaanty btnyle kabul eden h er m iimin de.
snn ya da ehl-i snnet adn alm tr.
r

Nbvvet ile snnet iie olan eylerdir. Nbvveti

kabul etmeyen, ya da nbvveti anlamayan birisinin sn
neti anlamas mmkn deildir. Nebi phesiz bir insan
dr; ancak kendisine vahyedilen ve btn insanla imam,
nder ve rnek olan b ir insan. Resul b ir elidir, fakat
grevi sdece m esaj getirmekle kalmayan b ir eli. Rislet
(ha) vahiy postaclndan ibret deildir.
Kendisinde b ir iyilik bulunan her insan rnek edin
memizi tavsiye eden K uran n, yeryznde btn iyilik-

17
 MTERCMLERN n s z

leri ahsnda toplayan, Hz. ienin ifadesiyle deta can-

l b ir K u ran 1 Peygamber'i rnek g ^ rm e rn e si d-
nlemez.
Bu manada Nbvveti kabul eden herkes snneti de
kabul etm itir veya nbvveti anlad oranda snneti
anlamtr, ilk gnden bugne nbvveti anlayan ve ka-
bul eden m 'm inler arasnda bu mnada snnet zerine
herhangi bir tartm a olmamtr. Ancak hadislere be-
er unsurlar fakat nebevi olmayan beer unsurlar ka-
rtktan sonra hccet olma bakmndan* snnet zerine
tartm alar kmtr. Aslnda bu tartm alar snnete y-
nelik deildir snneti tesbit etmeye yneliktir. Snneti
tesbit iin yaplan tartm alarn kk snneti tatbik iin
seilen nesle kadar uzanr. Ne zaman ki nbvveti anla-
mayanlar da bu tartm ann iinde yer ald, o zaman du-
rum tamamen karmaya balad.
Sahih hadislere baktmz zaman bu son durum u
bizzat Hz. Peygamber haber veraitir. Bu haberlere gre
Hz. Peygamber, Hayber'in fethi gn ehli merkeb gibi
bz eyleri haram klm ve sonra yle d em itir: Dik-
kat edin yaknda bir adam kacak ve koltuuna yaslana-
rak benim hadislerimi nakledecek, sonra da : Bizimle
sizin aranzda Allah'n kitab vardr. Onda grdmz
haramlan haram, helalleri de helal sayarz diyecekler.
Dikkat edin : Resulm haram kldklar Allah'n haram kik
dklar gibidir. [Hadisin btn varyantlar iin bkz. Ebu
Davud Had no : 4580, Tirmizi 5/38 Had no : 2664, ibn
Mce i/6 Had no : 12 imam Ahmed, Msned 4/132, Ha-
kim Mstedrek 1/109. Drmi Snen 1/453 Had no : 586]
Kaynaklarmzda Haricler bu hadislerin ilk dorula-
1 olarak geerler. Zmnen yle saylsalar da, Ha-

18
 SNNET MDAFAASI

riclerin snneti toptan reddettiklerini sylemek m m

kn deildir. Onlar snnetin hmilleri ve nkilleri olan
sahabileri reddetm ilerdir. Siys tavrlar dorultu
sunda hareket etmi ve tekfir ettikleri insanlardan din
lerinin ikinci kaynan almay reddetmilerdir. Kaynak
lar iyice tetkik edildii zaman genel olarak tatbik edi-
Iegelen snneti kabul ettikleri grlecektir. H atta bunlar
dan ibadilerin gnmze kadar gelen hadis kitaplarna
rastlyoruz. Bi'set asrnn sonlarnda vasjvan^Rebi b. Ha-

bib'in el-cmiu's-sahih adl eseri buna en gzel rnektir.

-
* ,i , ^
-

inn da snnete kar tavr siys anlay dorul

tusunda olmutur. Onlar da sdece ehl-i beyt kanalyla
gelen hadisleri kabul etmi, dierlerine kar lakayt kal
mlardr.
Mutezile mezhebi de aklclndan hareketle heme-
kadar birtakm hadisleri reddetm ilerse de, snneti top-
yekn reddetme gibi bir anlaya sahip olmamtr.
Ksaca ilk asrlarda snnet zerine yaplan tart
m alar O nun terii deeri, ya da dinde hccet olmak yn
zerinde durm aktan ziyade o n u n tesbiti ve anlalmas
zerinde olmutur.
Bu tartm alar mildi 1800 yllarna kadar msl-
m anlar arasnda konuulm utur ve tartlm tr. Ancak
1800 yllarndan sonra snnet ile ilgili bu tartm alara

mteriklerden A. Sprenger, snnet ve hadisler zerinde

aratrm alar yapm ve hadislerden byk b ir ksmnn
uydurma olduu kanaatine varmtr. Daha sonra G. Weil.
W. Mu#ir ve R.P.A. Dozv en azndan Buhrdeki ha

19
 MTERCMLERN NSZ

Bunlardan sonra m steriklerin eyhi olarak bilinen

Goldzier, Muhammedanische Studien adl eserinin II. cil
dinde hadis literatrnn byk b ir ksmn tenkide tbi
tuttu. Goldzier hadisleri Hz. Peygamberden sdr olan ey
ler olarak deil, Islm n olu dneminde ilk iki asr bo
yunca sosyal, tarih ve dini durum un neticesi olarak de
erlendirdi. j
j . Schacht, Origins of Muhammedia Zurisprudence
adl eserinde fkh hadisleri Goldzieri bak asyla de
erlendirerek ayn neticelere varm tr.
Batda yaplan bu alm alar m steriklerin hadis il
mine m erakndan kaynaklanmyordu phesiz. Bir yer
lerde snnet zerindeki b ir takm phelerin gndeme
gelmesi gerekiyordu. Bu gr ve dnceler M sr'da
sesli olarak gndeme geliyor. Msr, bu tartm alar annda
ngilizlerin istilas altndadr.
lk nce bu grlerin yaygnlamasn mslman
iken Hristiyan olan sonra tekrar mslman olan Mirza
Bkr yapar. Mirza B kr Msr' terkederek Ingiltere'ye
yerleir. Arkasndan Dr. Tevfik Sdk. Reit Rza'nin
kard el-Menar dergisinde el-tslfim Hve'l Kur'anu
Vahdeh slm K ur'andan ibrettir basl&n tasvan b ir
makale yazar ve burada snneti klliven reddeder. Arka
sndan Tevfik Sdk tenkid yamuruna tutulur. Bu ten-
kidler sdece Msr'dan deil H indistan'dan da gelmeve
balar ve tlarvla islam leminde tar-

Bir nsz iin bu tartm alarn muhtevsn anlat-

mmkn deildir. Ancak snnet
ieler gnmze kadar devam e t
slm
Ansiklopedisi'nde hadis maddesini yazan Zuynbolun
:
20
 SNNET MDAFAASI

desiyle, Bat ve Dou arasnda bu konuda kpr vazifesi

gren ahsiyetler km ve Batda yap;lan tenkid norm lar
ile snneti yeniden sorgulamslardr.
fcuynbola gre bun
lar Pakistan'dan Faylurrahman Msr'dan Ahmet Emin
ve benzerleridir.
Btn bu tartm alardan snnet etrafnda meydana
gelen pheleri biraraya getirip derleyerek b ir kitap yaz
mak da Mahmut Ebu Reyyeye nasib olm utur. Onun
evhu'l Madra Ebu Hurayra adl eseri bvk b ir sa
lmi olan E bul Haseyn erefud'din el-ml nin Ebu
Hureyre adl eserinin br kopyasiken, dilimize Mu-
Rammedi Snnetin Aydnlatlmas ismi ile evrilen
Advaun alessnnetli Muhammediye adl eseri batan
beri anlatmaya altmz tartm alardan ortaya kan
phelerin b ir derlemesidir. Ebu Reyyeye cevap ver
mek snnet zerine gnmze kadar devam eden btn
phelere kar koymaKt. uunun iin birok reddiye ya
zld. Bu reddiyelen oyiece sralamak m m kndr :
1 Mustafa es-Sb, Sleyman en-Nedv, Muhib
bud-Din el-Hatib : Difun anl Hadisin-Nebev ve Tef-
nidu ubuhti Husmihi ahsn ortaklaa kaleme al
dklar bu eser 1958 ylnda
vlnda Khirede baslm tr.
baslmtr.
2 Abdurrahman b. Yahya el-Mllimi el-Y Yemni,
El Envrul Kife li m fi Kitabi Adv ales'snnetil
Muhammediyye minezzeleli vettdlili vel mu
1959de baslmtr.
3 Muhammed Abdurrezzak Hamza : Zulumat
Ebi Reyye emme Advi's-Snnetil Muhammediyye 1959
da baslmtr.
4 Dr. Mustafa es-Sb es-Snnet ve mekne-
tuha fitteri'il slm1961 de Khirede baslm tr. Ks
men Ebu Reyyeye reddiyedir.

21
 MTERCMLERN NSZ

5 Dr. Muhammed Accac el-Hatib : Ebu Hureyre

Rviyetu'I slam 1962'de Khirede baslmtr.
6 A bdul Mun'im s ^ i h el-AVl el Izz Difun An
Eb Hureyre 1969 Beyrut.

7 Prof. Muhammed es-Samh Ebu Hureyre

fi'I Mizan 1958'de baslmtr.
8 Prof. Muhammed Muhammed Ebu ehbe :
Dfaun Anis' Srne

Aslnda bu eser btn bu reddiyelerden nce kaleme

alnmtr. Ancak 1 9 da M sr'da bastrlabilm itir.
Yukardanberi izhna altmz, hadis ve snnet
tartm alarnda Trkiyenin konumu ne olm utur? Bu
alanda Trkiyede neler yaplmtr? Bu, aslnda zerin-
de etraflca durulmas ve incelenmesi gereken bir ko-
nudur. Bu ksa giriimizde biz ancak u kadarn sy-
leyebiliriz; um huriyet dnemi Trkiyesinde, islmi ilim-
lerin her sahasnda olduu gibi, hadis ve hadis ilimleri
konusunda da uzunca bir zaman ilmi hibir giriim ola-
mamtr. Bunun sebepleri herkese malumdur. 1950'lere
kadar Trkiyede, hadis alannda efkr umumiyeye arz-
edilen kapsaml yalnzca iki eser grebiliyoruz. Bunlardan
birisi ancak, 1928-48 yllar arasnda tamamlanma imkan
b u la b ilen Sahih-i Buhr Muhtasar Tecridi Sarih Ter-
cemesidir. im am Zebdnin ( 8 1 6 - 1 4 8 7-93/1413 ) bu ese-
ri D..B. tarafndan hazrlatlm tr. Babanzde Ahmed
Nam beyin ilk cildini hazrlad eserin geri kalan
ksmm Kmil Miras (1874-957) 12 cilt
halindeki eserin birinci cildi Hadis uslne dir trke-
de yazlm en mkemmel Hadis Usul eseridir. Ah-
med Nim kaleme almtr. Bu dnemde yaymlanan bir

 SNNET MDAFAASI

dier eser ise : mam Nevev nin (631-676/1233-1277) Ri-

yazu's-Slihin min Kelmi Seyyidil-Mrselin adl eseri
dir. Eserin birinci ve ikinci ciltleri Haan Hsn Erdem
ile Kvmddin Burslan tarafndan, nc cilt ise yal
nzca H. Hsn Erdem tarafndan terceme edilmitir.
Daha sonradan Eserin bana A. Hamdi Akseki tarafn-
dan Hadis ve Snnet konusunu ileyen gzel bir mu-
kaddime ilve edilmitir. Ayrca, bu dnemde Dar'l-F-
nun .F. Mecmuasnda 1926 ylnda [Yl 1, s. IV, s. 132-
210] da yaymlanan Zkir Kdiri Ugan'm Dini ve Gayr
Din Rvyetler adl almas da bu alanda gerekleti-
Bu zaman srecinde
yaplan baka almalar da vardr, ancak b iz yalnzca en
n e m lile r in e iaretle y etin iy o ru z.

Cumhuriyet dnemi Ti^kiyesinde, 1950'den, bilhassa

llhiyat Fakltesinin, sonra da Yksek slm Ensti-
tleri'nin teekkl ettirilm esi ile hadis ve snnet
ilimlerinin muhtelif dallarnda kymetli almalar ya-
plmtr. Akdemik dzeyde g r ^ k l ^ t i r i l e n bu alma-
larm bir ksm baslma imkan bulmu, ne var ki, bazlar
henz Trk okuruna sunulamamtr. Bu dnemde ya-
plan almalarn bazs telif, bir ksm terceme ki
bunlarn, bir ksm Arapa'dan, bir dier ksm da bat
dillerinden, m steriklerin ^ ^ a lm -m d a n yaplan ter-
cemelerdir. bir ksm da tahkik ve ner eklinde ol-
m utur. Bu arada, muhtelif konularda yazlan makleler
de mevcuttur. u incelemeleri bu dnemin almalarna
rnek olarak verebiliriz Hz. Feygamber zamannda Ha-
dis Tedvini Muhammed Hamidullah'm kaleme ald bu
makaleyi Nazif Danman dilimize evirmitir. [A..l.F.D.
1932].

23
 MTERCMLERN NSZ

Fuat Sezgin'in, 956 ylnda hazrlad Buhr'nin

Kaynaklan Hakknda Aratrmalar adl almas kay-
da deer bir almadr. Yine; 1959 ylnda, Muhammed
Tayyib ki'in kaleme ald Baz Hadis Meseleleri ze-
rine Tetkikler isimli almasnn byk bir kymeti il-
miyesi vardr. Bu arada, Ahmed Hamdi Akseki'nin 1959'da
yaymlanan Hadis ve Snet isimli maklesi de [Hakka
Doru, st. 1959 sh. 14-17] zikretmeden geile^yeeek
bir makledir.
1960'l yllar, daha neeki yllara nisbetle hadis ve
snnet alannda yaplan alm alarda bir alm dnemi
olarak saylabilir. 1961 ylnda, seri hlihde, slm Mec-
m uas'nda neredilen tslm da Hadis isimli makaleler
dizisi, hadisin cumhuriyet devri Trk insanna tantmn-
da phesiz nemli rol olmamtr. Makaleler Talat Ko-
yiit tarafndan kaleme alnm tr. Ayn yazarn [A..
.F.D. Yl, 1961, c. IX], de Yalnzca m slm anlara has bir
metod olmas bakmndan hadiste isnad inceleme mev-
zuu yapan slm Hadisinde isnad ve Hadis Rvlerinn
Cerhi isimli makalesiyle, 1962 ylnda, James ROBSON'-
dan yapt [A...F.D. s. X ] ibn ishakn isnad Kulla-
m 1963 [A...F.D. c. X I] Kitap ve Snnette Nesh Me-
selesi adl makaleleri phesiz byk deeri olan al-
malardr. Talat Koyiit ve smail Cerraholu tarafndan
tahkikli neri yaplan Ahmed b. Hanbelin, Kitabu'I-lel
ve Marifet'r Ricl adl eseri bu yllarn, sz konusu
neviden Trkiye'de gerekletirilen yegne eseridir. 1963
te Ali zek'in, Hadis Ricli isimli almas phesiz
yllarda byk bir nemi hiz olan eserdir. 1967 de M.
Fsat Kler'in evirdii [A...F.D. 1964 c. X II] M. Zbeyr
Sddknin slm Hukukunda Hadisin Yeri adl maka-
lesi nemlidir, te yandan Talat iiti

24
 SNNET MDAFAASI

XV, 1967] Mevzu Hadislerin Zuhuru isimli makalesi

kymetli bir incelemedir. Bu yllarda, Hayreddin Kara-
man'm m am Hatip okullarnda hadis ders kitab olmas
iin yazm olduu Hads Usl deerli bir a
lmadr. (1965) Talat Koyiit'in 1969'da yaymlanan
Hadisilerle Kelmclar Arasnda Mnkaalar isimli
eseri sahasnda ilk eserdir. Yine ayn yazarn (A...F.D.
XVII, 1967] T. Goldziherin Hadisle lgili Baz
Grlerinin Talil ve Tenkidi isimli makalesi zik
retmeden geemiyeceimiz bir makaledir. Son olarak tek
nik bakmdan hadis alannda yaplan almalar arasn
da Muhammed Zbeyr Sddik'in Hadlth Literatr ad
l eserinin, Yusuf Ziy Kavak tarafndan Hadis Edebi
yat Tarihi ismiyle 1966'da dilimize kazandrlmas da
kayda deer bir almadr.
Hi phesiz, 1960l yllarda, teknik bakm dan zi
yde, hads metinlerine ynelik almalar da yaplmtr.
unlar rnek olarak verebiliriz : . Nashi Bilmen 500
Hadis 1961; H.B. antay Hadisler, Onkere Krk Hadis
1962; Ahmed Davudolu nun, tbn Hacer'e ait Bluul-
Meram min Edilletil-Ahkm adl eserini baz erhle
rinden de istifade ederek Selmet Yollan ismiyle terce
me ve erhi. (1967)
Mehmet Sofuolu'nun dilimize kazandrd Sahihi
Mslim ve Tercemesi 1967-70; Son olarak Mansur Ali
Nasf'n Et-Tacul-Cmi'Il-Usl fi Ahdisr-Rasl
isimli eserinin Bekir Sadak tarafm dan Tac Tercemesi
ismiyle evirisi. (1966-68)
19701i yllar, hadis ilimleri sahasnda biraz daha ve
rimli b ir dnem olarak nmze km aktadr. Bu yllar
da Hadis Usul, Hadis Tarihi vb. konularda te lif eserler
 MTERCMLERN NSZ

grebilmekteyiz. Ayrca, hadisin !slm'daki deerini ve

yerini ele alan zgn almalar da bu yllarda grlebil
mektedir.
70'li yllarn hemen banda, Diynet Dergisi'nin c. IX,
sy. 98-99, da neredilen, Talat Koyiit imzal Hadisler
Arasndaki Tenkuz Meselesi isimli maklesi bildiimiz
kadaryla, o gne kadar. Muhtelif'l-Hadis mevzuunda ele
alman Trke ilk denemedir. M. Sait Hatibolu'nun J.
Schacht'tan yapt Pevgmberin Snneti Tabiri hak-
knda isimli [A...F.D. c. XVIII, 1970] makale
si, Snnet kavramna dikkatleri ekmeye ynelik ilk
almadr. Ignaz Goldziher'den tercemesini Cihad Tun'-
un gerekletirdii [A..l.F.D. c. XIX] islmda Hadisin
Yeri Etrafndaki Mcdeleler isimli makle de kayda
deerdir. Hadis ilminde ve tarihinde en eski yazl vesika-
lardan birisi olmas bakmndan, nemli bir yeri bu-
lunan, Muhammed Hamidullah tarafndan neri gerek-
letirilen Hemmam b. Mimebbihin Sahiiesinin, Talat
Koyiit tarafndan 1971'de tercemesi, kaynak eserleri di-
limize kazandrma noktai nazarndan kymetli bir al-
madr. Yine, ayn ztn Hadis usulnn en nemli kay-
naklarndan birisi olan, ibn Hacer'in Nzhet'n-Nazar
isimli eserini, hadis tarihi hakknda bir girile, Hadis
Istlahlar Hakkmda NuhbetT-Fiker erhi ismiyle dili-
mize kazandrmas, ok nemli bir abadr. ( 97 )Yine,
ayn yl, M. Sid Hatibolu'nun, Hatip el-Baddi [392-
463/1002-1071] nin eref Ashabi,I-Hadisinin tenkidli
bir nerini gerekletirmesi bu neviden lkemizde
ekletirilen ok mhim bir eserdir. Ayrca, onun saha-
benin hadis ilmindeki yerini ve kymetini gstermesi ba-
kmmdan son derece kymetli bir incelemesi olan Hz.
ise'nin Hadis TenkidciliSi^isimli makalesi [A..l.F.D.
_ _ _ M illim I l r f t M M i m
 SNNET MPAFAAS1

CXIX, 1973] Trkiyedeki hadis almalar arasnda

mmtaz yeri olan bir ineelemedir.
Son dnemde kaleme alnm olmasna ramen, ha-
dis ilimleri ve stlahlar alannda son dereee mkemmel
olan ve bu ilimlere dir, oryantalistlerin grlerini ve
ilgili kurum lan da, deerlendiren kymetli b ir eseri, Prof.
Dr. Subhi Salih'in Ulml-Hadis ve Mustalahuh adl
eserini, M. Yaar Kandemir'in Hadis ilimleri ve Hadis
Istlahian adiyle 1973'de dilimize kazandrmas, bu
yllarn kayda deer ^m alarndandr. Telif eser olma-
s ^ n y le , Talat Koyiit'in Hadis Usl adl eseri
(1974) bu zatn, Trkiye'deki hadis almalarna katk-
snn bir baka tezahrdr. Mevzu Hadisler sahasnda,
ilk defa mstakil telif almasn da 1975te M. Yaar
Kandemir'in Mevzu Hadisler ismiyle yaptn ma-
hede ediyoruz. 1976'da Hadis ilminin ana temellerinden
biri olan, tbn ihb ez-Zhr'nin hayat ve ilmi ahsiyeti
hakknda, ^alat Koyiit'in [A..t.F.D. e. XXI] 1 -
hb ez-Zhr adl maklesi de deerli bir incelemedir.
Bundan bir yl sonra, 1977'de, hadis imleri alannda
bir dier kymetli telif eserle karlayoruz. Hadis Ta-
rihi adl bu zgn alma, lkemizde yaplan, hadis ta-
rihi alannda hem ilk ve hem de en kapsaml eserdir. (Ta-
lat Koyiit)
Hadis ilminin en nemli mevzularndan birisi olan,
hadislerin Kur'anla mukyesesi mevzuunun, Suat Yld-
rm tarafndan Hadislerin K ur'anla K arlatrm a Me-
selesinin Kaynaklan ismiyle 978'de [Prof. M. Tayyib
ki armaan s 105-114], bir makle halinde yaynlan-
m olmas, ge te olsa, bu konuda yaplm ilk zgn a-
lmadr. Yine, bu yllarda, Ali Osman Kokuzu'nun Pey-
gmberin Snnetinin Dinimizdeki Deeri ve Yeri isimli,

27
 MTERCMLERN NSZ

Makaleler Serisi [Nesil Dergisi, sy. 2, 3,4; sh. 12-17, 30-34,

32-36 (1978-79)] Snnetin konumu zerinde lkemizde
kaleme alman, byk kymeti hiz almalardan birisi
dir. M. Sid Hatibolu'nun [A..l.F.D. c. X X III, 1978]
Hilfetin Kureylilii adl maklesi, hadislerin deer
lendirilmesindeki m etodu gstermesi bakmndan ilgin
bir denemedir. Hayri Krbaolunun, bn Kuteybe'-
nin Tevil-i Muhtelifi 1-Hadisin Hadis Mdafaas is
miyle 1979'da tercemesi de iaret edilmesi gereken bir a
badr.
70'li yllarda, Usle ynelik almalardan baka, ha
dis metinleri ile ilgili alm alar da }faplmtr. Bunlar
dan; 1971-80 arasnda tamamlanan, Ahmed Davudolu'-
nun Sahihi Mslim Tercemesi ve erhi M. Zeki Molla-
ahmedolu'nun Sneni Tirmizi Tercemesi 1972; Talat
Koyiit'in Hadislerin Inda man, bdet, Ahlk,
(1974) gibi eserler saylabilir.
1980'li yllara gelindiinde, Hadis ve Snnet alann
daki, akdemik dzeydeki alm alar hzl bir tempo ile
srdrlrken, bunun yannda, bu yllarda szkonusu
alandaki almalarn tabana doru yayldn da m
ahede ediyoruz. Bu yllar, mslman Trk okurunun
ilgisini yava yava snnet ve hadise eken yllar olarak
gzmze arpm aktadr. Akdemik dzeydeki almala
ra unlar misl olarak verebiliriz;
Talat Koyiit'in Hadis Istlahlar (1980) adl eseri,
Trkemizde kaleme alman, bu neviden ilk telif eserdir.
Bu eserin, b ir benzeri Islm leminde de yoktur denilse
mblaa edilmi olmaz. Zfer Ahmed el-Osmn'nin
Kavd fi Ulmi'l-Hadis adl muazzam eserinin brahim
Canan tarafndan 1981'de dilimize evrilmesi de kaydedil-

28
 SNNET MDAFAASI

mesi gereken bir uradr. I. Ltfi akanm Hadislerde

Grlen ihtilaflar ve zm Yollan isimli doktora a-
lmas (1982) bu alanda, um huriyet dnemi Trkiyesi
hadis alm alannda ilk Trke eser olmakla birlikte,
b^k kymeti lmiyesi olan bir almadr. Yine, ayn is-
min Ana Hatlanyle Hadis (1983) ve Hadis Edebiyat
(985) adl alm alar da kayda deer eserlerdir. Bu yl-
larda, hadis ilimleri ierisinde ok nemli b ir yeri olan,
Nsih Mensh konusunu mevzu edinen ok kymetli bir
in.'Ieme ise Ali Osman Kokuzunun Hadiste Nsih Men-
sh isimli kymetli eseridir. (1985) Mrsel hadisler ala-
nmda, Selhaddin Polat'm Mrsel Hadisler ve Delil ol-
ma Bakmndan Deeri isimli doktora almas (1985)
bu alanda herhalde ilk ve tek eserdir. Ali Osman Ko-
kuzunun, Hindistanl byk hadisi, Abdlaziz b. ah
Veliyyullah Dihlevnin Bstnl-Muhaddisnini di-
limize kazandrmas (1986) hadis rieli ile ilgili nemli bir
ihtiyacn karlanm asna katkda bulunm utur. Bu yllar-
da, daha pekok alma yaplm olmakla berber, biz bu
kadarna iaretle yetiniyoruz. Bu arada unu da belirt-
meden geemiyeceiz, 50'li yllardan bu yana, ilahiyat Fa-
kltelerinde ok kymetli, Doktora, Doentlik ve Profesr-
lk taktim tezleri hazrlanm, ancak bunlardan pekou
henz baslm am tr. rnein : Talat Koyiitin Hadis-
lerin Toplanmas ve Yaz ile Tesbiti (1957) M. Said Ha-
tibolu'nun slm Tenkid Zihniyetinin Douu ve Ha-
dis Tenkidilii (1963) A. Osman Kokuzu'nun slm
Dininde Haberi Vahidin itikad ve Teri Ynlerinden
Yeri ve Deeri (1968) vb.
Hadis m etinleri ile ilgili almalarda, bu yllarda
devam etm itir. unlar rnek verebiliriz; Hicri 2. asrait,
gnmze kadar ulaan hadis ilminde ok nemli bir

 MTERCMLERN NSZ

yeri olan, mam Mlik'in El-Muvatta, aralarnda A.

M uhtar Byknar'm bulunduu drt mtercim tarafn
dan 1982'de dilimize evrilmitir. Yine ayn yl, Sneni
ibn Mce isimli hadis kitab, Haydar Hatibolu tarafn
dan Sneni ibn Mca Tercmesi ve erhi ismiyle ok
gzel bir Trke ile dilimize kazandrlmtr.
80'li yllar, yukarda da belirttiimiz gibi, hadis ve
snnet konusundaki m nakaalarn tabana yayld yl
lar olm utur. Bu yolda en nemli pay hi phesiz. 1981
ylnda, Edip Gnen tarafndan d ilim i^ evrilen Mus
tafa es-Sb'nin 1961 ylnda yazd Es-Snnet ve
Mekneth fi't-Teri i-slm adl esere aittir. Eser
Trkeye slm Hukukunda Snnet ismiyle evrilmi
ve o yllarda Trk okuru tarafndan beeni ile karlan
mtr. Hi kukusuz, bu yllarda, snnet tartm alarnn,
akdemik dzeyden kp, Trk okurlar arasnda da ta r
tlp, bu tartm alarn yaygnlk kazanmasnda nemli
bir rol oynayan, bir baka unsur da, onbe gnde b ir ya
ynlanan ktibas sreli yaynlar taram a dergisinin sz
konusu alanla ilgili yapm olduu iktibaslardr, rnein :
26'dan 30'nciLsaysna kadar, M. Yaar Kandemir'in, Mev
zu hadislerle ilgili almasndan, uydurm a hadislerin or
taya k sebepleri zerine bir dizi alnt yapm tr. Ay
rca 39-40. saylarnda M. Said Hatibolu'nun [A..l.F.
Dergisinde] yaymlanan Hz* ie'nin Hadis Tenkidi-
lii isimli makalesini iktibas etm itir. Bundan baka,
snnet ve Hadis'in anlam larnn tesbiti konusunda Talat
Koyiit'in Hadis Usul adl eserinden 55 ve 56'nc sa
ylarnda alntlarda bulunm utur. Bu arada, 66 il 68'nci
saylarnda, RiyzVSlihin'in Mukaddimesinden A.
Hamdi Akseki'ye ait ksmdan, Hadis-Snnet ve anlam
larna dair bir alnt yapm tr. Kukusuz, bu iktibaslar,

30
 SNNET MDAFAASI

szkonusu tartm alarn tabana yaylmasnda ok byk

rol oynamtr. Bu arada, 1983'te Yaar Kaplan Aylk
Dergide (Mays-Haziran) Snnete Dirdir bal ile
bir makle kleme alm, maklesinde mevzu ile ilgili
deerlendirmelerde bulunm utur. Bu makaleyi 61-62 ve
63. saylarnda ktibas dergisi de yaynlamtr. Yine, Ni
san 1983'te Hill Dergisinde Ibrhim Deirmencinin
Snnete Kar Hayr'm oku balkl bir makalesi ya
ynlanm, Yazar, snnet kart tutum lar eletirm itir.
Makle, ktibas'm 66. saysnda da yaynlanmtr. Tabii
ki, bu yllarda yukardaki neviden konuyla ilgili daha
baka incelemelerde yaplmtr. Ancak biz yalnzca dik
kat ekmek iin bu kadaryla yetiniyoruz.
E fkan Ummiye nin Snnet konusundaki m naka
alara dikkatlerini evirmesinde rol oynayan bir dier
eserde, Pnar Yaynlar tarafndan 1985'te Hseyin Aslan'-
m evirisiyle Trkeye kazandrlan Snnetin E trafn
daki upneler
laftr HeknTdr. Bu arada, iiim ve Sanat. Dergisinde
[sy. 7, s. 36-41, 1986] smail Hakk nal imzal Sade
ce Kur'anla Yetinilebilir mi? Hadislerden Mstani Kal
mak Mmkn m? balkl makle de, bu yllarda sz
konusu mnakaalarn, Trkiye'de hangi boyutlara ula
tn gstermesi bakmndan dikkte deer bir makledir.
Son olarak, bu tartm alar had safhaya karan
eser, hi phesiz, msrl gazeteci Mahmud Eb Reyye'-
nin Yneli Yaynlar arasnda, Muharrem Tan tarafn-
dan evirisi yaplarak Muhammedi Snnetin Aydnlatl
mas bal ile Trkeye evrilen eseridir. Bu eser, Tr-
kiyedeki Snnet tartm alarnn younlamasnda msbet
rol oynamasna karn, Hadis ve Snnet konusunda ye

31
 MTERCMLERN NSZ

terli formasyonu bulunm ayan Trk okuyucusu asndan

ok menfi tesirleri olm utur. Kitabn muhtevas bundan
yaklak 40 yl nce M sr toplum unda konuyla ilgili ola
rak yaplan tartm alarn bir gstergesidir.
Maalesef, Yazarn Snnet ve hadis konusunda, or
yantalistlerle mslnan ilim adam lar arasnda kpr
olanlardan biri addedilmesi sfatyle, snnet konusunda
tamamen oryantalist bir zihniyet tayor olmas bizim
okurumuzun b ir kaos iine dmesine neden olm utur,
ite, 1990'l yllarn banda, hadis ve snnet alannda
Trkiyede yaplan alm alarn b ir yenisi olarak, yukar
da zikrettiimiz esere b ir reddiye olarak kaleme alnm
bulunan Snnet Mdafaas adl elinizdeki bu eser yer
alm aktadr. Snnet Mdafaas Ebu Reyyenin, m aksatl
ve sbjektif deerlendirmelerini bertaraf edecek, ilmi mu-
kakayese neticesinde okuyucuyu doru ve salkl bilgiye
ulatrabilecek nitelikte b ir eserdir. Eserin orjinal ad
Difaut an's-Snne dir. Yazar, Msrl lim, Muhammed
b. Muhammed Ebu ehbedir. Eser ayr blmden
olum aktadr.
I. BLM : Eb Reyye'nin kitabnn bir tenkidi olup,
mellif ileri srlen btn pheleri, tek tek ele alarak,
nce zet, daha sonra da tafsilatl olarak eletirmektedir.
Ebu Reyyenin tutarszln ve yetersizliini ortaya koy
maya alm aktadr.
II. BLM : Yine, Eb ehbeye ait olup. Msrl Ya
zarlardan, Ahmed Emin, Ali Hasen Abdulkadir gibi ya
zarlarn, oryantalistlerin tesiriyle ileri srdkleri, hadis
ve snnet konusundaki yanl grleri tenkid etmek
tedir.
III. BLM : Yazan, Abdlni Muhammed Abdl-
hlktr. Ayn zamanda, Hucciyyet's-Snne adl muaz
 SNNET MDAFAASI

zam eserin de yazandr. Mellif snnetin hceet luunu

inkr edenlerin, t ilk devirlerden beri iferi srdkleri,
snnet ve hadisler kDnusundaki temel drt pheyi ele
alm akta ve bunlar ilmi bir ekilde cevaplandrmaktadr.
Snnet Mdafaas adl eserin, Cumhuriyet devri
Trkiyesi Hadis ve Snnet alm alarn a msbet ynde
katkda bulunmas, 1990l yllarda, Hadis ve Snnet ala-
nnda msbet fikirler tayan eserlerin te'lif ve nesrine
bir balang olmas, ayrca; bu sahadaki menfi fikirleri
izle etmek suretiyle, okuyuculan doru neticelere sevk-
etmesi en byk temennimizdir.
Gayret bizden, Tevfik ve inayet Allah'tandr.

M.G. - M.E..
9/8/1990
Ankara

33
 MUHAMMED B. MUHAMMED EBU EHBE

1914 ylnda M srda D esuk kentine bal Minye-

tu C enah kynde dnyaya geldi. H enz kk y a
la rd a kydeki m edreseye devam eden Ebu ehbe bir
ta ra fta n okum a yazm a renirken, 9 yanda K ur-
a n ezberler. D aha sonra (B atllam a h a re k e ti iin
de) alan ilkokula kaydolur ve 12 yanda m ezun olur.
1925 ylnda Desuk kentindeki ilmi ve din ensti
tye kaydolur ve b u ra d a n 1930 ylnda m ezun olur.
1930 ylnda T an ta kentinde yine slm ilim lerin
retildii b ir b ak a enstitye kaydolarak 1935 yln
da bu enstitden m ezun olur.
1935 ylnda el-Ezher niversitesin in U sulud-Din
F akltesine g ire r ve 1939 ylnda Usulud-Din i biti
rerek ayn yl yksek lisans rencisi o larak E zhere
kabul edilir.
Be yl so n ra yani 1944 ylnda yksek lisansn
b itirir ve 1946 ylnda st n b aar ile doktorasn ta
m am lar. Ayn yl ayn faklteye retim yesi o la
ra k tayin olunur. D aha sonra srasyla Doent ve P ro
fesr n v a n la n n alr.
Prof. Dr. M uham m ed Ebu ehbe 1963 ylnda Ba-
d ad U niversitesinde b ir yl, 1966 ylnda S udan Um m u
D erm an U niversitesinde yl retim yesi o larak
bulunur.
 1969 ylnda A syutta E zhere bal o larak alan
U sulud-Din F akltesine D ekan olur ve 1973 ylm a k a
d a r bu grevde kalr.
Din eitim i ve renim ini slah alm alarn a k a
tlm ak iin gittii Suudi A rab istan da da drt yl m i
safir retim yelii yapar.
Prof. Dr. M uham m ed Ebu ehben in ondan fazla
telif eseri ve yzlerce ilmi m akaleleri yaynlanm tr.
Telif eserlerinden balcalar u n lard r
1 el-M edhal li D inasetil K u ra n il-Kerim
2 es-S iretn-Nebeviyye fi D avil K itabi vesSn-
ne (2 cilt)
lam ul-M uhaddisin
erh u l-M uhtar m in Sahih-i M slim (3 cilt)
U lum ul-Hadis
fi-Usulil-Hadis
R isletun-fil-srai vel-m irac
el-K utubus S ihah Fis-Snne
H azretu l slam iler-R iba
10 el-Israiliyatu vel M evzuat fi K utubit Tefsir
el-H ududu fil slm
12 erh-
13 D ifaun ani
dafaas adyla tercem e ettiim iz eser)
Prof. Dr. M uham m ed Ebu ehbe eserlerinde de
grld gibi h ay atn s n n et ve hadis a ra trm a la r
zerine geirm i b ir alim dir ve en nem li zellii de
gnm zde b ir elin p a rm a k la n k a d a r az olan hadis
isnad icazetin e sahip olan ok nem li b ir alim olu
udur.
Hadis isnad icazeti konusunda m uhaddis Z ahid-
l Kevseri (rh.a) de Trkl en en son hadis isnad
icazetine sahip olan bir alimdi.

36
 NSZ

H am d insan ereflendiren onu akl ve konum a

n im etiyle pek ok y a ra t n a st n k lan A llaha, sa-
lat ve selam , A llahn kendisine h ik m et ve h a k ile b a
tl ay rm ay a kfi h ita b e t gc verdii P eygam beri
miz Hz. M uham m ede, O nun ehl-i beytine, ash ab n a
ve en gzel ekilde o n lara tab i o la n la ra olsun.

slm eriat iki yce esasa d a y a n r :

K uran- K erim ve Hz. P eygam berin Snneti.
K u ran, dinin asldr, doru yolun k ay n a d r Hz.
P eygam berin en byk m ucizesi ve a lar boyu O n u n
peygam berliine delalet eden b ir alam ettir.
S nnet ise K u ra n m aklam as, h k m lerin in
izah, prensiplerinin tafsili ve getirdii y asalarn ta
m am laycsdr. K ukusuz snnet, m asum olan Pey
gam ber A llah'n sa la t ve selam zerine olsun den
sd r olduu tesbit edildii zam an kendisine u y u lm a
s vacip olan b ir k a n u n ve hidayettir.
S nnetin b ir ksm V ahy m elei C ebrail 1 ta ra fn -
d an gelen ak b ir v ah y iledir. B ir ksm d a ilham ve

1 Buhar ve Mslimde geen Koku srnd halde umre

iin ihrama girmek istiyen bir ztn kssasnda olduu gibi
(Baknz, Mslim c. 1, K. Hac Had. No. 3) (MtRe)

37
 NSZ

kalbe ilka yoluyladr.2 D ier b ir ksm ise Peygam -

b e rin itihadna dayanr. On u n b ir itihad K ura n -
d an edindii bilgiye, eriat kaidelerine ve kalbini dol-
durarT vahy n u rla r ne ilan retim e d a y a n r ki, bun-
far d a okum a, yazm a, a ra trm a ve incelem e ile elde
edilm ezler.
N itekim A llah T eala da yle b u y u ru y o r: Oku,
y a ra ta n R abbinin adyla O, insan b ir k a n phtsndan
y aratt. Oku, R abbin sonsuz kerem sahibidir. O ra b
ki kalem le yazm ay retti. n sa n a bilmekliini de
retti 3 B u rad a kalem le retm ek kesbi ilm e iarettir.
ikinci retm ek ise A llahn diledii kim seye verdii
vehb ilmi ifade etm ektedir.
Hz. Peygam ber, h e r n e zam an b ir ictih ad d a b u lu
n u r vahy de bu itihad su k u t ile k arlarsa, bu, Al
la h 'n b ir ta k riri (onaylam as) o larak kabul edilir. Bu
t r ictih ad lar da kendisine indirilen vahy niteliini
kazanr. Bu m an ad a Hz. P eveam berden .sdr olan h p r _
V ahy o larak k ab u l edilebilir. N itekim A llah d a
yle buyurmaktadr : Batt zam an yldza yem in ol
sun ki arkadanz Muhammed yoldan sapmam ve.
azmamtr. O, kendiliinden konumamaktadr. Onun
konum as ancak bildirilen bir vahy iledir.4

2 Merfu olan u hadisbuna dellet eder:*Huhul Kuds kal-

bime hibir nefsin rzkn tamamlamadan lmeyeceim ilka
etti, yleyse Allahtan korkun ve rzk gzel taleb edin...
Bu hadisi el-Hkim ibn-i Mesuddan rivayet etmi ve sahih
olduunu vurgulamtr Ebu Nuaym ve Tabarani Eb Uma-
mede^ Bezzar Huzeyfeden Msnedui Firdevs sahibi ise
Cbirden rivayet etmilerdir.
3 Alak 1-5.
4 Necm 1-4.
 SNNET MDAFAASI

slm m m eti bu iki esasn tebliine son derece

byk b ir nem verm ilerdir, y le ki bu, hi b ir m
m etin, peygam berlerinden, k ra lla rn d a n ve bykle
rin d en geriye k a la n a gsterdikleri itin ay a benzemez.
Sahabe K u r a n ezberlem i (korum u), yetleri ze
rinde dnm ve fkhetm iler, onu A llahn in d ir
dii ekliyle kendilerinden so n ra gelen T biuna ula
trm lardr. T biunda ayn ekilde kendilerinden son
r a gelen nesle iletm ilerdir. Bylece saylm as m m
kn olm ayan b ir kitle h e r asrd a kendilerinden son
ra k i nesle nakletm itir. Ezberlem e ve ifahen alm a
yollarna b ir de hem Peygam ber asrn d a, hem de on
dan sonraki devirde yaplan yaz ile kaydedilm esi yo
lu eklendi.
N ihayet Yce A llahn Kura n biz in d ird ik ve
Onu m u h a k k a k biz koruyacaz 5 szn dorular-
casna hibir deiiklik, ta h rif ve fazlala u ra m a
dan K uran bize k a d a r ulam tr.
Ayn ekilde Sahabe. Hz. Peygam beri11 nnatini
de ezberleyerek, a n la y a ra k ve fkhederek lafz ile ki
asl olan ve ounluu boyledir veya m a nasyla
"kendilerinden sonra gelen t b iu n a teslim etm ilerdir.
T biunda etbaut-T biine nakletm i ve bu ekilde de
vam etm itir.
Snnet, Hicri birinci asrd a genel o larak tedvine
tb i tutulm am tr. Bu da K u ra n la karm as ya da
sah ab en in K u ra n brakp O n u n la u ram as endi
esini tay an bu konudaki y asak lam ad an k ay n ak
lanm tr. Birinci asrda, s n n eti ezberleyenler ok

5 Hicr 9
 NSZ

olm asna k arn, o n u n yazm yla u ra a n la r az olm u

ve b ir a sr bu ekilde kapanm tr.
ikinci a s n n hem en b a la rn d a genel b ir tedvin h a
reketi balam bu vgye deer i iin lim ler zinde
b ir ta v r sergilem ilerdir. Tedvin h areketi, tenkid, cerh
ve tdil, h ak k ve doruyu a ra trm a alm alaryla
b erab er olm utur. Hadis im am lar ve u z m a n la n bu

dair, h assas kkl ve k aid eler kovm ulardr Bu

tedvin h areketi, kym etli eserier ve dlil olm aya uy-
gun ve delil olabilecek hadisleri iine alan geni an-
siklopedileri m eydana getirm itir. Bu k ita p ia n n bir
ksm sah ih hadislere hasredilm i b ir ksm d a sahih,
hasen ve z a ^ f hadislere ay n lm tr. A y n ca b ir ksm
Hz. P eygam berin h ad islerin i ih tiv a ed erk en d i er b ir
ksm d a sah ab e ve t b iu n u n szlerini de iine alm tr.
slm, ok eski a s rla rd a n b eri u y u m ay an dm an-
la ra m btel olm utur. B unlar, slm 'n ^ ic n ve
devletini b atrm ak iin hile ve desiselere ba vurm u,
a la r rm , tu z a k la r hazrlam lardr.
te bu dm aniar, d m an lk larn aa vura-
m aynca hile ve desiselere s n arak eitli y o llara
b avurdular. Bu, bazen Sebeilerin6 y a p tk la n gibi
R esuluilahn ehl-i beytine m u h ab b et ve sevgi beli-
yor grnm ek, bazen de din n aslard a, A rap dili ve
Islm eriatyla b a d am ay an teviller y ap m ak sure-
tiyle K arm atiler, B tiniler vb. nin y ap tk lar gibi din
em irleri o rtad a n k ald rm ay a alm ak eklinde o rtay a
km tr.

Seteiler Kfrn gizleyip mslman gzken Abdullah .

Sebenin taraftarlardr.

 SNNET MDAFAASI

Bu dm anlar, m sl m a n la n dinlerinin esas olan

K uran- K erim in m te v atir oluu, icaz, elikilerden
u zak oluu ve h k m lerin in h e r a s r ve h e r toplum a
uygun oluu h u su su n d a pheye drm eye y elten
m ilerdir. Bu gayelerini gerekletirm ek iin birok
riv ay etler uydurm u ve y etlerin m n alarn ta h rif
etm ilerdir.
Ayn ekilde M sl m an lan dinlerinin ikinci esas
olan Hz. P eygam berin s n n etin d en de pheye ynelt
m iler ve bu k t em ellerine eriebilm ek iin eitli
slu p lar edinm ilerdir. Bazen bu pheyi s n n etin
tesbiti, (yani) m te v a tir olm ayp h d oluunu ileri
srm ek, b a zen de riv ay et u y d u rm a k suretiyle m ey
d a n a getirm ilerdir k i bu rivayetler, hadisleri, d n
cede sathlik, vaki ve m ahedeye, sa rih a k la ve sa
h ih n ak le y a d a slim tecrbeye te rs b ir pozisyona
sokm utur. A y n ca b u n la rd a n b ak a u slu b la r d a k u l
lanm lardr.
S nnete hcum sancan ilk o larak en-N azzam
ve onun izinde y r y en s n n et a u s m a n a n tasm a-
tr. B unlarn hadisle ilgili m ak alelerin in ouna Alla
me bn-i K uteybe Tevilu M uhtelefil Hadis adl ki
tab n d a cev ap lar verm itir.
Son a s rla rd a b ir tak m m terik ve p a p a z la r t
rem i snnete yneltilen bu phe ve sa ld rla n alm
ve o n la n a b a rta ra k gnllerinin istedii k a d a r oalt
m, tam ad m a n a la ra ham letm i ve in sa n la ra y
lece sunm ulardr.
Son derece z n t v eren d u ru m la rd a n birisi ba-
tlla n n h e r t rl gr ve dncelerine gvenen
baz kim selerin b u phe ve s a ld n la n kapp b ir ks-
 NSZ

m n kendilerine y alan d an isnad ederek h a ta stne

h a ta y a dm eleridir.
D ier b ir ksm kim selerin ise b u n u kendisine nis-
bet etm eyip, an cak b u n la ra rza gstererek b u n larn
borazanln yapm alardr. Bu kim seler k ita p larn d a
sz konusu phelere yer verm iler, d ah as bununla
da Kalmayp bu pheleri kuvvetlendirm eye alm
lardr. Merfrrn stad A hm et Em inin Fecrul slm
ve Duhal slm adl eserlerinde yapt gibi. A ncak
A hm ed Emin, m steriklerin iddialarn n pek ouna
k atlm ak la birlikte baz grler e muna.
mi ve tenkidlerinde yumusa/k davranm tr.

B unlarn b ir ksm heva ve a rz u la rn a u y a ra k s n

n et ve hadis ehline ak tan dm anlk h u su su n d a m is
yoner ve m sterikleri geride brakm lardr. B unlar
d a h a eni ib areler k u lla n a ra k b a ta byk sahabi
Ebu H ureyre olm ak zere h e r t rl edep ve erk an d an
uzak, irkin lafzlarla sahabeyi dillerine dolam lar
dr. Tpk M ahm ud Ebu Reyyenin Advun ales-Sn-
netil Muhammediyye adl eserinde yapt gibi.
A hm ed Emin ile Ebu Reyyen in k itap lar a ra sn
d a olduka ok fa rk vardr. kisinin arasn d ak i fa rk
lim ve lim olduunu iddia eden, asl aratrc ile
aratrclarn eteklerine yapan kim se arasn d ak i fa rk
gibidir.
Snnet ve ilim lerinde aratrm a yapmak basit ve
kolay bir i aeguar. Sabr ve m etanet, derin bir d
nce ve tefekkr gerektiren bir itir. Yzeysel d-
-S rC nce ve geliigzel incelem e inam ancak kt g-
rlere ve kt sonulara gtrr'
 SNNET MDAFAASI

M sterik ve izlerinde y r y en lerin iine d t k

leri h a ta la rn b ir ksm nn h ad isleri dikkatlice ince-
lem eyip kklerine ve derinliklerine u laam a m ala rn
d an kaynaklandn aka syleyebilirim . B unlar z a
h irin tesini grem em i ve h ad islerin derlendii asr
ve toplum u ve bu a srd a m ey d an a gelen k a rg a a la r
tasav v u r edem em ilerdir. (Bunun yannda) hadis
im am larnn din, ilm, titizlik, uyanklk, gvenirlik,
gizli ve ak hallerde A llah m m urakebesini gzetm e
lerinden ileri gelen ayrlm az niteliklerini de k a v ra y a
m am lardr.
Yce Allah, s n n et ve hadisleri savunacak, hile
b azlarn hilelerinden o n lar k o ru y acak kim seler v a r-
etm itir. B undan so n ra d a hibir asr, snneti chil
lerin tevillerinden, bozguncularn y a la n isn a d la n n d a n
ve ar gidenlerin tah riflerin d en m u h afaza edecek
ilim ehlinden hli kalm ayacaktr.
Allah, bn-i K uteybeye ra h m e t etsin. O, hadis d
m an larn n o rta y a att p ek ok phelere cevap v er
m itir. On u n bu reddiyesi, ta z im le am lacak vgye
deer b ir cihaddr.
H al slm lem inin h e r ta ra fn d a s n n et ve h a
dislerle byk b ir dikkatle ilgilenen ve alm alarnda
derinleen, o n a ynelen pheleri reddetm eye azam i
g a y re t sarfed en ler b u lu n m ak tad r. M arib, H indistan,
am, Hicaz ve Ezher lim leri ta ra fn d a n bu m eyanda
kym etli eserler m eydana getirilm itir.
H am dolsun ki A llahu T eala benim de s n n et a ra
trm alary la ereflenenlerden olm am , onun tem iz sa
hasn asab iy et ve duygusallktan b eri o larak ilim, is-
bat, a ra trm a ve ik n a ile m dafi edenlerden olm am

43
dilem itir. Ben Hadiste u y d u rm a, ada y a z a r ve
msteriklerin
- sDhelerine
*' " cev
to ra tezim de bu phelerin b ir ksm na ilmi cevaplar
verdim.7
(Ebu Reyyenin) Advun ales-Srm etil Muham-
m ediyye adl eseri o rta y a knca y azarn hadislere
ve hadis ricline eski v e yenilerin b t n hcum larn,
m terik, m isyoner ve piyonlarnn sylediklerinin
t m n a ra trm a y a tab i tu tm a d a n benim sediini gr
dm. Y a z a n n bu k itab n d a s n n etin eliki arzettii-
ni, ta h rif ve tebdile u rad n gsterm ek iin son de
rece g ay ret sarfetti in i ve bu u u rd a sah ih riv ay et
leri k aralad m y a la n ve u y d u rm a h ab erleri de ta s
hih ettiini grdm . A nladm k i bu k ita b a reddiye
yazm ak s n n et e tra fn d a d o laan b t n g r lt lere
cevap o larak saylabilir. Bu itib a rla k itab m a Snnet
M dafaas, M sterik ve ada Y azarlarn phele
rine Reddiyeler adm verdim .
lk nce bu dnceleri el-Ezher dergisinde ten-
kid etm eye baladm . Pepee o rad a 7 m akale k aleme
aldm .8 S onra o rta y a kan baz nho d u ru m lard an
dolay bu dergideki reddiyelerim e son verdim . D aha
so n ra bu reddiyeleri tam am lam ay a giritim ve b t n

7 Bu tezimi ben H. 1365, M 1946 ylnda kaleme aldm.

8 H. Muharremden aban 1378 H. ylma kadar (1958-1969)
!Temmuz 1958 den ubat 1959i Yani Merhum Dr. Mustafa
Sbanin es-Stimetu ve mekannatuha frt-Teriflrslm* (Sn-
net ve Islm Teriindeki yeril adl eserini sunmadan bir
yl nce. nk ilk basksnn nsznde b e lir tild i e gre
bu eser 15 aban 1379 = 12 ubat 1960 tarihinde yazlm-
tr. Merhum Sba kitabnn 46. sayfasnda kendisi Kahire^e
tedavi grrken 1961 m. ylnda basldn belirtir.

44
 SNNET MDAFAASI

vaktim i b u n a ayrdm . A llaha ham dolsun O n u n y a r

dm yla bu k itap m eydana geldi.
B u rad a bu konu ile ilgilenen iki deerli lim k a r
deim ize iaret etm eden geemeyeceim. B u n lar s-
t d A b d u rrah m an b. Y ahya el-M uallimi el-Yem n ile,
stad A bdurrezzak H am zadr. H er biri bu konuda ge
ni kapsam l b ire r eser hazrlam lardr. Bylece Al
la h ta n m k afata, in san lard an da sen a ve vgye
m azh ar olm ulardr.
te ben de slm lem inin h e r ta ra fn d a k i m ari-
fe t , h a k ik a t arayclar, snnete gnl veren gay
retli okuyucularm a bu kitabm takdim ediyorum .
A y n ca bu reddiyelere b ir giri o larak snnetin din
deki yeri, onun delil olm a bakm ndan durum u, k
saca geirdii sa fh a la r ile slm d a hadis tenkidi lim
lerin in o rta y a koyduklar usl ve kaidelere deinm ek
istiyorum .
Sylediim h e r doru A llahtandr. Eer b ir k u
su r olursa (bilinsin ki) gyem hakk ve doruyu a r a
m aktr. B aarm an cak A llahtandr. O na gvendim
ve ona yneldim.

Ebu M uham m ed
M uham m ed b. M uham m ed
Ebu ehbe.

4j
 GR
SNNETN SLMDAK YER

slm dininin birinci tem eli K uran- K erim 'dir.

S nnet ise ikinci esas tekil eder. K ura n a gre s n
netin konum una gelince Snnet, K ura n n aklay
csdr. Mcmel ifadelerini tafsil, m kilini izh eder,
m utlakn takyid, um um unu tahsis eder. K saca de
inilen hususlar aar. (Nitekim ) A llah T eala yle
b u y u rm u tu r
Biz sa n a da K uran- indirdik, t ki in san lara,
kendilerine ne indirildiini aka an latasm ve ta k i
o n lar d a dnp anlasnlar 1 b ak a b ir yette ise
phesiz ki sen dosdoru yola iletm ektesin. (O) yol
gklerin ve yerin sahibi olan A llahn yoludur. D ikkat
edin iler sonunda A llaha dner.2
Hz. Peygam ber, K uran 'n yetlerini bzen szle
riyle bzen d av ran lary la bzen de h er ikisiyle b ir
likte aklard. N itekim u yette geen zulm keli
m esini irk o larak tefsir ettii kaydedilm itir. man
edenler, ve im an larn a zulm k artrm ay an lar, ite
gven o n larn d r ve hidayet zere o lan lar d a onlar-
dr.3 Yine Kimin kitab sa ta ra fn d a n verilirse ko-

1 N a h l 44.
2 r a 52-53.
3 E n a m 82.
 GR

lay bir hesap ile hesaba ekilecektir ve sevinli olarak

ehline dnecektir.4 yetinde de Kolay hesab K ulun
hesab iin A llahn h u z u ru n a karlp fa k a t am elleri
so rg u lan m ad an braklm as o larak tefsir etm ili.
B uharin in riv ay et ettii b ir hadiste Hz. Peygam
b er Ben nasl nam az klyorsam siz de yle kln
buyurm utur. Mslim, Ebu D avud ve N esenin riv a
yet ettikleri dier bir h ad isin de ise V eda Hacc sra
snda yle b u y u rm u tu r: Hac m enasikini alnz.
Zira bu haccmdan sonra bir daha hac yapabilece
im i sanmyorum hadisin dier b ir varjtem tnda ise .-
Hac m enasikini benden alnz. buyurm utur.

Ahm ed, Mslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nese ve

bn-i M ace U bade bn-i S am it'den Hz. P eygam berin
Kadnlarnzdan fuhu yapanlara kar drt ahid ge
tirin, eer hidlik ederlerse, o kadnlan lm alp
gtrnceye yahut Allah onlara bir (kar) yol gs-
terinceye kadar evlerde hapsedin.5 ayeti h ak k n d a
yle dediini naklederler. Benden alnz, benden al
nz (benden reniniz) Allah onlara bir kar yol gs
terdi Bekarn bekarla zina etm esinin cezas yz dey-
nek ve bir yl toplumdan tecrid edilmektir. Evli kim
selerin zina cezas ise yz denek ve recmedilmektir.6

4 nikak 7-9.
5 Nisa 15.
6 Bz fakihler bu hdisin zahiri ile amel etmilerdir, dier
bzlan ise bekarlarn cezasnda Tecridin, evlilerin cezasnda
ise denein neshine kail olmulardr.

48
 SNNET MDAFAASI

SNNETN KURAN-I AIKLADIINA RNEKLER

A llah T eal b ir yet-i kerim ede Namaz kln ze
k a t verin b u y u rm u tu r. A ncak N am azn ne re k a t
saylarn, ne nasl klnacan, ne de vakitlerini ak
lam ad gibi, farzlarn, s n n et ve vaciplerinden a y n
o larak da zikretm em itir. B tn b u n lar Hz. Peygam
berim snneti izah etm itir. Ayn ekilde K uran, ze
k atn ne zam an vacip olacan d a belirtm em itir. Ay
rca n isap m iktarn, zek at o larak verilecek birim i ve
nelere zekat deceini de belirtm em itir. B tn b u n
lar yine s n n et belirgin o larak o rtay a koym utur.
A llah Tel, b ak a b ir yette erkek hrsz ve k a
dn hrszn y ap tk larn d an t r A llah ta ra fn d a n ib
re t verici b ir ceza o larak ellerini kesin, A llah azizdir,
hakim dir 7 buyurm u an cak ceza gerektirecek h r
szln ne olduunu, ellerin n ered en nereye kesile
ceini m phem brakm yine b t n b u n lar s n n et
akla k av u tu rm u tu r.
Yine A llah b ir y ette Ey in sa n la r ki, kum ar,
p u tla r ve fa l o k la n phesiz eytan ii pisliklerdir,
b u n la rd a n kann ki saadete eresiniz.8 buyurm u,
fa k a t iki iene verilecek cezay ty in etm em itir, bu
h ad d i tay in eden de yine s n n et olm utur.
B aka b ir y ette zina eden k ad m ve erk e in h e r
birine y zer denek v u ru n . A llaha ve h ire t gnne
inanyorsanz A llahn dinini ta tb ik h u su su n d a sizi
sakn acm a duygusu k ap lam asn ...9 buyurm u, bu
7 Maide 38.
8 Maide 90.
9 Nur 2.

49
 GR

hkm n kim lere uygulanacan belirtm em itir. S n

n et bu h k m n b e k a rla r in olduunu sylemi, ev
lilerin cezasn ise recm o larak tesbit etm itir.
Baka bir yette (savatan) geri, kalan kii
nin de Allah tvbelerini kabul etti, yer yz genili
ine ramen, onlara dar gelm i ve vicdanlar kendi
lerini sktka skmt. 10 buyurm u, b u n larn kssa
lar ve iledikleri suu aka o rta y a koym am tr.
Snnet, b u n lar en gzel b ir ekilde aklam tr. Bun
la r a benzer saysz rn ek ler verilebilir, y le ki eer
snnet, K ura n aklam asayd b ir ok h u su s bize k a
pal k ahr, onu anlam am z gleirdi. S ahabe ve T-
biun bu gerein farkndaydlar.
b n u l M barek, m ran b. H usaynin siz baz h a
disler riv ay et ediyorsunuz ki asim i K ura n d a grem i
yorum diyen b ir a d a m a yle dediini riv ay et e d e r :
Sen ah m ak b ir adam sn, sen A llahn kitabnda, le
nam aznn d rt re k a t olup k ra a tin onda ak tan ol
m ayacan bulabiliyor musun? S onra Im ran b. Hu-
sayn ad am a sra ile nam az, zekat ve benzeri h u su s
la rd a ayn ta rz d a so ru lar ynelterek sonunda, sen
b t n b u n lar A llahn k itab n d a ak b ir ekilde g
rebiliyor m usun? diye so rd u tan so n ra yle d er Al
la h n kitab b t n b u n la r k ap al brakm , snnet ise
b u n lar akla kavuturm utur.
im am Evzai, H assan b. A tiyyen in yle dediini
riv ay et eder Hz. P eygam bere vahy geliyor, Hz. Ceb
rail de bir vahyi tefsir eden snneti beraberinde ge
tiriyordu.

10 Tevbe 118.
 SNNET MDAFAASI

Rivayete gre M ekhulda yle d e m i tir: Kura n

n s n n ete olan ihtiyac, s n n etin K u ra n a olan ih tiy a
cndan fazladr. im am A hm edde yle dem itir: Sn
n et K uran ak lar ve izah eder.

SNNETN TERDE (YASAMA)

MSTAKL OLMASI

S nnet Teride bzen m stakil olur.* Bir k adnla

halas veya teyzesini birlikte n ik ah lam an n h a ra m olu
u, s t kardelii sebebiyle getirilen evlenm e y asak
la n , az dili vahi h a y v a n larla yrtc peneli k u
la rn etlerin in h a ra m oluu, deniz l s n n helal olu
u b ir ahid ve yem inle yetinerek hkm verm ek gibi
snnetin K ur a n a ziyade o larak getirdii h k m ler
b u n a rnek o larak verilebilir.

SNNETN DELL OLUU

K endilerine itib a r edilen b t n lim ler snnetin

(dinde) delil oluunda ittifak etm ilerdir, iste r beyan
sadedinde olsun isterse m stakil hkm getirsin bu
byledir. m am evkni bu konuda yle d e r : Sn
n etin delil oluu, ve h k m koym ada m stakil oluu
dini b ir zorunluluktur. B una an cak slm d an n asib i
ni alm ay an kim seler m uhalefet ederler. 11 m am ev
kni bu h u su sta hakldr. nk snnetin delil oldu
u n a sadece H ariciler ve R fizler itiraz etm ilerdir.
B unlar K ur an n zhirine sarlp snnetleri ihm al ede-

* Kuranda belirtilen neseb dolaysyla evlenilmesi haram olan

lara ilaveten.
11 e-evkni, Irdul Fuhl s. 29.

51
 GR

rek saptm ve saptrm lar, doru yoldan ayrlm -

lardr.*
K ura n ve sabit olan sah ih snnet Hz. Peygam-
berden sad r olduu tesblt edilen hereyin delil oldu-
u n a d a ir pek ok h k m ih tiv a etm ektedir. A llah
Teal yle b u y u ru y o r: De k i A llah seviyorsanz
b a n a uyun, A llah d a sizi sevsin...12 b ak a b ir ayette
Ey im an edenler A llaha ita a t edin, P eygam bere ve
sizden olan em ir shiplerine de taat edin. Eer b ir
eyde ekiirseniz, A llaha ve h ire t g n n e inanm -
sanz onu A llaha ve R eslune gtrn.13
M eym un b. M ih ran ayetteki A llaha gtrm ekten
m aksadn onun k itab n a bavurm ak, peygam bere
t rm ek ise salnda bizzat kendisine, lm nden
so n ra d a s n n etin e ba v u rm ak olduunu sylem itir.
B aka b ir yette ise yle b u y u ru y o r : Hayr Rab-
bine ^ d o l s u n ki a ra la rn d a ekitikleri eylerde seni
hakem tay in edip so n ra senin verdiin h k m ilerin-
de b ir sknt d u y m ad an tam am en k ab u l etaedike
im an etm i olm azlar.l4 A yet Hz. P eygam berln hem
K ura n la hem de snnetle vard h k m leri iine
alm aktadr. H atta yete gre K ura n ve s n n etin

* Kanaatimizce snneti toptan reddeden hibir frka olmam

tr. Ancak eitli ynlerine itiraz ettikleri iin byle sayl
mtr. Hriciler fitneden nce vrid olan snneti kabul et
milerdir. Snnetin delil olmasn reddettikleri sylenen r-
fziler en ok hadis uyduranlardr. Bu konuda geni malu
mat iin bkz, Abdulgani Abdulhlk Hucciyyetus-Snne.
s. 245-278, Darul Kuran, Beyrut 1986
12 l-i mran 31.
13 Nisa 59.
14 Nisa 65

52
 SNNET MDAFAASI

tird ik lerin i zh iren k ab u l etm ek yetm ez bilakis onla

r a kalben n z a gsterip benim sem ek gerekir.
Bir b ak a yette ise Her kim peygam bere ita a t
ederse A llaha ita a t etm i olur 15 B u rad a A llah Teala,
Peygam ber e ita a ti kendisine ita a t o larak saym ve
ona m uhalefet etm ekten de sa k n d ra ra k yle dem i
tir : Onun b u y ru u n a a y k n h a re k e t edenler b ala
rn a b ir b elan n gelm esinden veya can yakc b ir a z a
b a u ra m a k ta n saknsnlar. 16 Eer Resul u n em ri de
lil ve balayc olm asayd o n a m u h alefetten dolay
atele tehditte bulunulm azd.
A llah Tela buyuruyor : Gerek u ki R esulullah-
da sizden Allah a ve hiret gnne kavum ay um an
lar iin en gzel bir rnek vardr... 17 Bir b ak a ay e t
te ...Resul size neyi verirse alnz neden yasaklady-
sa kannz... A llah Tela, R esulun emrini tabi olun
m as gereken bir vecibe, y asak kld eylerin de k a
nlm as gereken b ir husus olduunu belirtm itir.
Bu k o n u d a pek ok ta hadis vardr. B unlardan
birisi Ebu D vudun S n en inde M ikdad bin Madi-
keribten riv ay et ettii Hz. P e y g a m b e rin u h a d is id ir:
Biliniz ki bana Kuran ve beraberinde bir m isli ve
rilmitir. Haberiniz olsun ki; yakn bir gelecekte (mal
ve m evki ile marur olan) bir takm ahm ak kim seler
kp koltuklarna yaslanarak yle d iyecek ler: Size
den Kur ana sarlmaktr. Onun helal dediini helal,
haram dediini de haram saynz. bilin ki; ehli mer-

15 Nisa 80.
16 Nur 63.
17 Ahzab 21.
 GR

keblerin etleri, az dili vahi hayvanlarn etleri, kendi

rzasyla brakt dnda zmminin kaybettii mal
da helal deildir. Her kime bir m isafir gelirse ona
den onu arlamaktr. yet arlam azlarsa bunun
bedelini ondan alabilir. 18
m am el-H attb Bana k itab ve beraberinde bir
misli verildi ifadesinin iki m an ay a geldiini syler.
Birincisi yni zhir, m etluv vahy ile birlikte k en
disine tayri m etluv olan btn! b ir vahy verilm itir.
kincisi; K uran kendisine, o k u n an b ir vahy ola
ra k verilm i, onun aklam as o larak da b ir misli d a
h a verilm itir. Y ni Hz. P eygam bere kitab aklam a
yetkisi verilm itir. (Bu yetkiye d ay an arak ) h as ifa
deleri t a mim, m olanlar d a tah sis ediyor. K itaptaki
kapal ifadeleri ak lay arak zid h k m ler getirebi
liyor. Bylece snnetin k ab u lu ve kendisiyle am el et
m enin m ecburiyeti ay n en tilavet olunan K ur an gibi
oluyor.
B uradaki ...m al ve m evkii ile m a ru r ah m ak kim
seler... ifadesi ile Hz. Peygam ber K u ra n da zikredil
m eyen snnete m uhalefet etm ekten sakndryor. Ki
hrici ve rfizler bu k a n a a te ship olm ulardr.
B unlar K ur an n zhirine sarlp onun aklam asn
ieren s n n etleri terketm iler, bylece ak n a dnp
saptm lardr.

18 (Bkz. Azim Amdi, Avnu'l Ma'bud erhu Suneni Ebi Dvud

c. 12, s 356 Mektebetus-selefiyye, Medine 1969).
Ebu Davud Had N o : 4580, Tirmizi 5/38/2664, bn Mce 1/6/m.
12 Msned 4/132 el-Hakim el-Mustedrek 1/109, ed-Drm,
es-Snen 1/453/536.
 SNNET MDAFAASI

Koltuuna yaslanarak ifadesiyle de Bunlarn

lks ve konfor ierisinde evlerine yapp k alan kim
seler olduklarn, ilmi asl k a y n a k la rn d a n alm ad k
larn kastediyor.19
Bu h ad is ayn z a m a n d a Hz. P ey g am b erin bir m u
cizesine delalet etm ektedir. N itekim ilk devirlerde ol
duu gibi son a srla rd a da hadisleri brakp K u ranla
yetinm ek gibi kt b ir davay sav u n an g ru p la r o rta
ya km tr. B unlarn m aksad dinin yarsn y k m ak
tr. Sen dinin tam am n ykm ak d a diyebilirsin. n
k s n n et safd brakld zam an phesiz bu m
m etin K ura n m m pek ok yetini an lay am am asn a
A llahn m u rad n n ne olduunu id rak edem em esine
yol aacaktr. S nnet reddedilip K u ran d a anlal
m ad zam an vay slm n h alin e...
Irbd b. S riyeden m erfu o larak gelen b ir riv a
yete gre (Hz. Peygam ber yle buy u rm u tu r) Be
nim snnetim e ve h id ay et zere olan rid h lifeleri
m in snnetine de yapn. Ve o n lara sm sk sanlnz.
Bu hadisi Ebu D avud ve Tirm izi riv ay et etm i, (Tir-
m iziye gre) sa h ih ve h a se n b ir hadistir.*
el-Hkim ibn-i A bbas (ra )'d a n Hz. P eygam beri
mizin veda hutbesinde yle dediini n ak led er ey
ta n sizin y u rd u n u zd a tap lm ak tan m idini kesm itir.
A ncak bu perestiin tesinde sizin nem sem ediiniz
baz k o n u lard a kendisine ita a t edilm esinden m em nun
kalr. te b u n d an saknnz. Size (ikil ey braktm ,
o n lara yaptnz m ddete dalalete dm ezsiniz. Al-
19 Kurtub. Tefsiru'l Kurtub, c. 1, s. 38.
* bkz. Avnu1 Mabud* erhu Sunen-i Ebi Davud, c. 12/s. 358,
(mtrc.).
 GR

la h n kitab ve peygamberinin snneti. B unun b en

zerini m am Mlik, el-M uvattanda rivayet etm itir.
Bu h ad isten aka anlaldna gre h k m
k arm ad a snnete ba vurm ak, K ura n 'a b avurm ak
gibi, zorunludur. S ahabe Allah o n lard an rz olsun
s n n et ve hadisin (dinde) delil olduunda zellikle
K ura n d a b ir asl olm asa bile ve onunla am el h u su
su n d a icm a etm ilerdir. Biz o n lard an hi birisinin bu
icm aa m uhalefet ettiini de bilmiyoruz. O n lard an bi
risi yeni b ir d u ru m la karlat zam an nce h k m
n A llahn k itab n d a arard . B ulam azsa snnete b a
vururdu. O rada da bulam ad takdirde K uran, s n
n et ve usul erevesinde ictihad ederdi.
O n lara bu salam esas koyan Hz. P eygam ber ol
m utur. M uaz b. Cebeli Yemen e vali o larak gnde
rirk en ona Sana bir dava geldii zaman ne ile hkm
verirsin diye sorar, Muaz (r.a) Allahn kitabyla
diye karhk verir. Resulullah ya orda da bulam az
san deyince Muaz Resulullah'm snnetiyle hkm
veririm der. Hz. Peygamberin Orada da bulamaz
isen demesi zerine Hz. Muaz btn gcm sar-
feder ictihad ederim der.20
Bunun zerine Hz. Peygamber Muaz in gsne
vurarak yle d e d i: Resulunun elisini A llah ve re
sulunun nzasna gtren eylerde m uvaffak klan Al
lah'a hamdolsun.
S ah ab e A llahn ...Resul size neyi verm ise al
nz neden yasakladysa kannz yetinden snnetin
getirdii h e r eyin K ur a n a dayandn anlam lardr.
20 Avnil Mabut, 9/509.
 SNNET MDAFAASI

B uhari S ah ih inde A bdullah b. M esudd an gelen

u rivayete y er verm itir. Dvme y a p a n ve y a p tra
na, yzdeki t y leri a ld ra n ve estetik iin dilerini
seyrelttiren* A llah'n y aratt n deitiren k a d n la ra
A llah ln et etsin. B unu d u y an S ahabeden U m m u Y-
kub** (ism inde b ir kadn) bu da n e dem ek? deyince
A bdullah b. Mesud; Rasulullahn ln et ettiine ben
neden lnet etm eyeyim ki bu d a A llahn k itab n d a
vardr. der. K adn Allaha andolsun ki K ura n b a
ndan sonuna k a d a r okudum . F ak at byle bireye
rastlam adm . der. Ibn M esud Allaha andolsun ki
dikkatlice okum u olsaydn bulm u olm an gerekirdi.
Zira A llah T eal yle buyuruyor ...Resul size ne v e r
mise onu aln neden y asak lad y sa ondan k a n n ... *
te bu yet K ura n da zikri gem eyen h e r konu
d a s n n etin getirdii hkm e b ir asl tekil eder. Sa
habeden sonra gelen ulem a da bu apak yolda y r
m lerdir. R ivayet edilir ki m am fii (ra) b ir gn
Mescid-i H a ra m da oturm u in sa n la ra konuurken y
le dem itir Bana sorduunuz hereyin cevabn K ur-
a n d an verebilirim Bir ad am ihram da iken eek
a n s ldrenin h k m nedir? diye sorar. m am bir
ey gerekmez diye cevap verince ad a m bu A llahn
K itabnn neresinde var? der. m am ise y u k a n d a k i
yetle karlk verir.

* bkz. Ibnul Esir, en-Nihaye fi Garibil Hadis, c. 3, s. 468, Bey

rut, t, y. (mtrc).
* bkz. mer Rza Kehhle, lamun-Nisa, c. 5, s. 299, Muesse-
9etur-Risale Beyrut, t.y., (mtrc).
** bkz. Ahmet Davudolu, Sahih-i Mslim Ter. ve erhi, c. 9,
s. 150, Snmez Ner. stanbul 193, (mtrc)

57
 GR

A rk asn d an da Hz. m erin hram l kim se eek

arsm ldrebilir dediine d air isnad ile birlikte bir
riv ay et zikreder.
bni A bdil B err Kitabul lm* adl eserinde Ab-
d u rra h m a n b. Yezidden yle bir rivayette bulunur.
Bir gn o ihram l iken elbise giyen birisine ra s tla r
(onu b u n d an m enedince) adam ; buna d air b ir ayet
getirirsen karrm der. B unun zerine O sz k o n u
su yeti okum aya balar.

SNNET KURAN'A ARZ HADS

S nnetin teride m stakil olm adn sav u n an la
rn ileri s rd k leri yle b ir hadis v a r d r : Size ben
den b ir hadis gelirse A llahn kitab ile karlatrn.
O na uygun derse aln, m uhalif olursa terkedin.
Hadis im am lar ve u zm an lar bu hadisin hadisleri saf-
d b rak m ak gibi k t em ellerine eriebilm ek iin
zndklar ta ra fn d a n P eygam bere iftira edilerek uydu
rulm u b ir h ab er olduunu aklam lardr. Baz im am
la r bu hadisi K ura n a arzetm i ve yle d e m ile rd ir:
Biz bu h ad isin kendisini A llah m k itab m a arzettik,
bizzat onun K uran ayetlerine ters d t n grdk :
...Resul size ne verdiyse alnz, neden yasakladysa
kannz... ...de ki eer A llah seviyorsanz b an a
uyun ki A llah da sizi sevsin... ...kim Resule ita a t
ederse A llaha ita a t etm i olu r...21
G rld gibi K u ran- K erim bu hadisi y a la n
lam ve reddetm itir.
Kitabn tam ad Camiu Beyanil ilmi ve fadlihi ve ma yen-
bei fi rivayetihi ve hamlini.
21 e-evkni rdul Fhul, s. 29.
 SNNET MDAFAASI

Baz m utek rik ler ve sm rgelerine alet olan b a

z yaverleri snp gitm i olan bu irkin iddiay yeni
den h o rtlatm ay a teebbs etm ilerdir. A ncak A llah
T eala eskiden bu dnceyi sa v u n a n la ra kar h akk
sav u n acak ve hilelerini k u rsa k la rn d a b rak acak kim
seler v a r ettii gibi im di de b u n u y ap acak kim seler
hazrlam tr. ...Kfirler holanm asalar da Allah nu
runu tam am lam aktan asla vazgem ez...22

SAHABENN HADS VE SNNETE VERDKLER

NEM
S nnetin dindeki yeri ve K u ran- K erim deki ko
num u dolaysyle S ahabiler Hz. P eygam berin h ad is
lerine son derece byk nem verm ilerdir. K ura n a
gsterdikleri zeni ona da gsterm i, onu lafz y a d a
m anasyla ezberlem i ve anlam lardr, s n n etin m ak
sa t ve gayelerini kendilerine has A rap selikasyla Hz.
P eygam berden duyduklar szler ve m ahade ettik
leri d av ran lar ve h ad islerin vcud sebebleriyle id
ra k etm ilerdir. Bu k o n u d a an lay am ad k lar b ir m -
kilile k arlatk larn d a R esulullah (as) a sorm ulardr.
S ahabiler A llahn vahyi ve Hz. P eygam berin sn
netini iitm eye o k a d a r byk ehem m iyet verm iler
ki, bunu m navebeli o larak ta kib etm ilerdir. B uhari
S ahihinde Hz. m er ( r a ) den yle bir rivayette bu
lunur. M edinenin yksek bir sem ti olan U m ayye b.
Zeyd oullan23 m ahallesinde (otururken) en sard an
b ir kom um vard. R esulullahn m eclisine sray la bir
gn O, b ir gn de ben giderdik. Ben gittiim vakit o

22 Tevbe 32.
23 Sakinlerine izafeten bu semte bu isim verilmitir.

59
 GR

gn gelen v ah y ve d i er eyleri O n a bildirirdim ,

gittii zam an ayn eyi b an a y ap ard .24
S ahabe bylece d n y a ve a h iret m en faatlerin i bir-
letirm ilerdir. Ne dinleri onlar d n y alarn d an ne de
d n y alar dinlerinden alakoym utur.
Biz biliyoruz ki K u ra n ve s n n et ilim ve lim le-
rin fazileti ile doludur. Yine biliyoruz k i S ahabe sn-
n etin dinin ikinci asl olduunu biliyor, R esulullah
kendi nefislerinden ok seviyor, onu dinlem ekten b-
yk b ir m anev haz duyuyorlard. K onutuklarnn
vahy r n olduuna inanyorlar, ondan iittikleri
eylerini im an ve ta k v a iin bir gda^5 ve b u n u n cen-
nete giden b ir yol olduuna k a n a a t ediyorlard.
B tn b u n la rd a n biz sah ab en in s n n et ve hadis-
leri dinlem eye ne k a d a r d k n olduklarn ta sav v u r
edebiliyoruz. O nlarn bu d u ru m u apak b ir gerektir.
S ahabe s n n etin b t n in sa n la ra tebli edilmesi
gereken b ir din olduunu bildikleri iin b u n a azam i
derecede itin a gsterm ilerdir. Hz. Peygam ber de ok
defa u sznde olduu gibi o n la n b u n a tevik ederdi;
Benim szlerim i iitip, belleyen ve onlan iittii gibi
bakalanna aktarann Allah yzn aartsn. nk
nice, sz kendisine sonradan ulaan kim seler vardr
ki: Onu bizzat iitenden daha iyi kavrarlar, B aka
bir riv ay et y le d ir: Nice fkh tayanlar var ki fa-
kih deildir. Nice tayanlar da kendilerinden daha
fftkh olanlara fkh iletirler. Bunu im am afii ve
Beyhaki el-Medhl inde rivayet etm itir.

24 Buhar, Sahih, kRabul llm, Babul Tenavubifi'l m.

25 Onlardan birisi Resulullahn meclisine giderken gel de bir
saat iman edelim derdi. (Yani iman]mz artral]m.)

O
 SNNET MDAFAASI

R esulullah M ehur V eda Hacc hutbesinde yle

buyuruyor; Burada h azr b u lu n a n la r b u lu n m ay an la
r a tebli etsin, n k b u ra d a b u lu n an kendisinden
d a h a iyi k av ra y a n birisine ulatrabilir. (Bunu da)
B uhari S ah ih inde riv ay et etmitir.26
Hz. Peygam bere b ir heyet geldii zam an o n lara
K u ran ve snneti ve o n lara b u n la r iyi renip b a
k a la rn a u latrm alarn tavsiye ederdi. B u h aride ge
tiine gre A bdu 1 Kays kabilesi tem silcilerine yle
tavsiye etm itir: Bunlar iyi belleyin ve b u ra y a gel
m eyenlere bildiriniz. B aka b ir rivayette hemeri-
lerinize dnn ve b u n la n retin 27 buyurm utur.
Hz. P eygam ber o n lara srekli u hadisi telkin edi
yordu. Her kim ilmi gizlerse kyam et gnnde a
zn a ateten b ir gem vurulur. B unun iin sah ab e s n
netleri m u h afaza etm eye lafz veya m anasyla ezber
leyip tebli etm eye olduka nem verm ilerdir.

HZ. PEYGAMBER DNEMNDE HADS YAZIMININ

YASAKLANMASI
ki sebepten dolay hadisler Hz. Peygam berin d
nem inde tedvin edilm em itir:
B irin cisi: Yazm letlerinin fazla m ik ta rd a b u lu n
m ay ve sah ab en in k v ra k zek alarn a ve ezberlem e
gcne olan gven.

26 Mslimin rivayet ettii bir hadis yledir: Kim ilim taleb

etmek iin bir yola girerse, Allah da buna karhk ona
cennete giden bir yol baheder
27 bn-i Hacer el-Askalani, Fethul Bri, c. 1, s. 128-149.

01
 GR

kincisi Hz. P eygam berin yalnz K u ra n n yaz

lp, hadislerine yazlm asn y asak lay an b ir em rinin
m evcudiyetidir.
Mslim, S ah ih inde Ebu Said el-Hudri (ra) den Re-
sulullahm yle b u y u rd u u n u rivayet etm itir Kur -
a n m dnda benden iittiiniz hi b ir eyi yazm ayn,
h e r kim byle b ir ey yazdysa onu im h a etsin. Bu
n u n iin selef u lem asn d an bazlar hadislerin yazl
m asn ho karlam am lardr.
Hz. Peygam ber in yazlm asn yasaklam asnn b a
zlarnn o n la n K u ra n la k artrm alar endiesinden
kaynakland aktr. Ya da zellikle m m i olan in-
s a n la n n K u ra n brakp hadislerle m egul olm ala
rn nlem ek iindir. Veya bu yasak sadece h afza
sn a gvenenler iindir. A ncak okum a-yazm a bilm e
diinden dolay K ur a n ve snneti birbirine k a n tr-
m asm d an em in o lu n an kim se v ey ah u t duyduunu
u n u tm a k ta n y a da iyi m u h a fa z a etm ekten k orkan
kim senin yazm asnda b ir m ah zu r yoktur. Hz. Peygam
b erin baz sahabilerden Hadis yazm asna m sade et
tiine delalet eden h a b e rle r bu ekilde yorum lanabilir.
Ebu Davud, el H akim ve b ak alar A bdullah b.
A m r b. A sd an yle rivayette bulunm ulardr. Re
sulullah a dedim ki; Ey A llah n R asulu senden d uy
duum hereyi y azab ilir miyim, Resulullah evet de
di. Ben sakin halinizde iken de k z g n halinizde iken
de mi diye sordum . R esulullah evet, benim h e r h a
limde de benden h a k ta n b ak a b ir ey sd r olmaz.
buyurur.
B uhari de, Ebu H ureyre ( r a ) den yle b ir riv a
yette bulunm utur. Resulullahm ash ab ierisinde A b

62
 SNNET MDAFAASI

du llah b. A nr b. As h ari benden d a h a fazla hadis

bilen hi kim se yoktu. nk O duyduu h ad isleri y a
zard ben ise yazmazdm. A bdullah gibi o la n lar K u r-
a n ve hadisi k a rtrm a k ta n em in o lu n an kim selerdir.
Tirmizi de, Ebu H ureyre ( r a ) n in yle dediini
rivayet ed er Ensardan b ir kii Hz. P eygam berin m ec
lisinde o tu rup onun szlerini dinlerdi. Bu szler ok
houna gider a n c ak ezberleyemezdi. B unun zerine
bu d u ru m u Hz. Peygam bere ikayet edince R esulullah
eliyle yazya iaret ederek ona yazm asn salk
verdi.
B uhari ve M slim S ah ih lerinde Yemenli Ebu
a h m Hz. P eygam berden M ekkenin feth i srasn d a
ira d ettii h u tb en in kendisine yazverilm esini istem i
o d a Ebu ah a (hutbeyi) yazverin dediini rivayet
etm ilerdir.
Yine B uhari S ah ih inde u rivayete y er v erir
Hz. Aliye K u ra n d a n b ak a kendilerine Hz. Peygam -
b e rden k a la n b ir eyin olup olm ad soruldu. O; Ha
yr, canly y a ra ta n , tohum u y a ra n A llaha yem in ol
sun ki, (Bizim yanm zda) K u ra n d an b ak a sadece
kendi kitabn anlay h u su su n d a A llahn b ir k u lu
n a verdii anlay ve b ir de u say fad ak iler var dedi.
(Ravi) Hz. Aliye o say fad a n eler var deyince O, di
yet, esirlerin salverilm esi ve b ir k afire karlk Ms
l m an n ldrlm em esi (ile ilgili hkm ler) vardr,
diye karlk verm itir.
A y n c a Hz. P eygam berin zekat, diyet ve m iras ile
baz uyg u lam alar A m r b. Hazm ve dier baz (Vali
lerine) yazd tesbit edilm itir.

63
 GR

Baz alim ler hadislerin yazlm asna izin veren h a

berlerin y asak getiren hadisleri nesh ettii grnde
dirler. nk y asak lam a Islm n ilk dnem lerine te
sadf eder ki bu zam an d a ash ab n K u ra n brakp
hadislerle u ram a la r veya K ur an dndaki baz ey
leri ona k a rtrm a la r endiesi szkonusuydu. D aha
sonralar b u n d an em in olununca y asak lam a kaldrl
d. N esh g r n destekleyen h u su slard an birisi de
izne d a ir baz hadislerin sonraki tarih lere ra stla m a
sdr. N itekim y azm aya d a ir hadisin ravisi olan Ebu
H ureyre hicretin 7. ylnda m slm an olmu, Ebu ah
olay ise M ekken in fethedildii ta rih olan hicri 8.
senesinde vukubulm utur.
H er hal-u k a rd a R esulullah m dnem i bittiinde
sah ab e a ra sn d a hadis y azan larn says pek fazla de
ildi.

HZ. PEYGAMBERN VEFATINDAN SONRA

HADS YAZIMI
Hz. Peygam ber, H ak k m rah m etin e k av u u r k a
vum az sahabeden hadis y azan larn says a rtm a y a
balad. D ah a so n ra T b iu n d a n d a y azan la r olm u ve
h ad is yazm n sah ab ed en de ileriye gtrm lerdir.
Said b. C ubeyrden riv ay et edildiine gre O, ibn-i
A bbasta n duyduu hadisleri binein st n d e yazm,
binekten inince de o n la n silmitir.
A b d u rrah m an b. Ebizz tn d b ab asn d an u riv a
yette b u lu n m u tu r: Biz helal ve h a ra m (bildiren h a
disleri) y azard k Ibn-i ihab (ez-zuhr-i) ise h e r duy
d u u n u yazard. O na ihtiya d u y u ld u u zam an O n u n
ne k a d a r lim biri olduunu anladm H iam b. U rve -

64
 SNNET MDAFAASI

den rivayet edildiine gre Yezid b. M uaviye za m a

n n d a b t n k itap lar yanm ve b u n u n iin o yle
d em itir: Keke m alm ve ehlim telef olsayd da k i
tap larm yanm asayd.
Hz. m er (ra) hadisleri b ira ra y a to p lay arak y a
zya dkm ek istem i ve b u n u n iin sahabe ile istiare
etm itir. S ahabe yazm as ynnde gr beyan edin
ce bir m ddet bu konuda istihareye yatm an cak
Allah ona bir ey gsterm em itir.
Beyhaki M edhalinde U rve b. Z beyrden u riv a
yette bulunur. H attab olu m er (ra) snnetleri yaz
m ak istedi ve b u n u n iin sah ab e ile istiare etti.
A ncak sah ab e gr b elirttik ten so n ra b ir ay bu k o
n u d a istihareye yatt. Bir sab ah A llah ona b ir yol
gsterdi ve yle dedi; Ben s n n etleri yazm ak iste
dim an cak sizden nce baz kavim leri hatrladm , on
la r birtak m k ita p la r y azdlar ve o n lara ynelerek
A llahn kitabn terkettiler. A llaha andolsunki ben
kesinlikle A llahn k itab n a b ir ey kartrm ayacam .

GENEL OLARAK HADS TEDVN

Rid Halife mer b. Abdulaziz dnemine kadar du
rum bylece srp gitti. Yani kimisi hadisleri yazyor,
kimisi yazmyordu. mer b. Abdulaziz Hak ile batln bir
birine karmasndan veya snnetlerin kaybolmasndan
korkarak hadislerin toplanp tedvin edilmesini istedi. Za
m an birinci yzyln bayd. Dier ehirlerde ilimleriyle
tebarz etmi kiilere mektup gndererek hadislerin top
lanmasn emretti. Ayrca valilerine de bu emri bildiren
birer mektup yazd.

65
 GR

im am Mlik, Muhammed b. Haan e-eybni ta

rikiyle gelen u rivayete Muvatta'da yer verir. : mer b.
Abdulaziz Eb Bekr b. Muhammed b. Amr ile H azm a
yazd m ektupta yle d e d i: Hz. Peygamberin hadis
leri, snnetleri veya Hz. mer'in szleri vb. gibi eyleri
bul ve yaz. Zira ilmin ve limlerin kaybolmasndan kor
kuyorum. (Ayrca ona) Ensar'dan Amre binti Abdir'rah
man ve Kasm b. Muhammed b. Ebu Bekr'in yannda
ne varsa yazmasn tavsiye etti.
Buhari bir Taiik28'inde yle 4er; mer b. Abdl-
aziz Ebu Bekr b. Hazm29'a yazd bir m ektupta yle
d e d i: Kendi beldende Hz. Peygamberin hadislerinden
ne bulursan yaz. Zira ilmin ve limlerin yokolmasndan
korkuyorum Tarih-i Isbahan adl eserinde Ebu Nuaym
mer b. Abdilaziz'den onun btn blgelere mektup gn
dererek Hz. Peygamber'in hadislerini toplaynz dedii
ni nakleder.
Adil halife mer b. Abdulaziz'in mektup gnderdii
kiilerden birisi de Hicri 124de vefat eden Hicaz ve
am ehli limlerinden Medineli byk mam Muhammed
b. Mslim b. ihab ez-Zhr'dir.

28 Tlik isnadn bandan bir ya da daha ok ravinin drl

mesidir. Buharinin Sahihinde bunlar oktur. Ancak bu gibi
rivayetler kitabn aslnda olmayp, bab balklarnda ve a-
hid olarak getirdii haberlerde olur.
29 Babasnn dedesine nisbet edilen bu zatn dedesi Amr saha-
bidir. Babas ise Resulullah (kkken) grmtr. Tabii
bir fakihtir. mer b. Abdulaziz Medineye vali yaparak yarg
ilerini ona devretmitir. Ebu Bekrden baka bilinen ismi
yoktur. Knyesinin Abdulmelik olduu sylenir H. 120 yln
da vefat etmitir.

66
 SNNET MDAFAASI

TEDVN HAREKETNN HIZLANMASI

Her ehir merkezinde limler, kendilerine verilen bu
grevi en gzel ekilde gerekletirdiler. Hadis ve snnet
leri seerek toplamaya yneldiler. Sahihini zayfndan,
makbulunu merdudundan ayrdlar. Seleften hi kimse
hadisleri yazmakta bir saknca grmedi. Dana nce ariT
larm da bulunan hadis yazm ile ilgili ihtilaf da bu e-
kilde ortadan kalkm oldu ve bu konu istikrara kavu- *

tu Hadis vazmmn cevzi IconusundiPhatta bunun msc

tahab bir davran olduu hususunda icma hasl oldu.
"TlinTlebli etmekTemkelfeFolan ve fakat onu unutmak-
tan korkan birisi iin vcip olduu uzak bir gr olmasa
gerektir.30
Hadis ilminde ilmi tedvin hareketi geliti Sdk ve
emanet sahibi aratrm ac bir topluluk bu kymetli iin
sonunda scak yaatklarm dan uzaklaarak hokka ve defter
lerine sarldlar. Bu uurdazor ilere katancfiln Defter
ve okkalarn yanlarndan ayrmayarak eyhlerle bir ara
ya gelmeye ve Iadlsleri direk azlarndan almaya gayret
n ------ - ------

gsterdiler. Bu yolda uzun geceleri uykusuzlukla geirdi

ler, ssz l ve orak arazileri katettiler. Muhtelif ehir ve
blgeleri dolatlar. O gnk vastalarla yolculuk zor ol
duu, im knlar elvermedii halde ilim ve hadis rivayeti
iin stn bir rnek oldular ki bu sayede (isimleri) ebedi
kalan limler zmresine katlm oldular.
Hadis ve snnet iin altna kabul edilen yaklak
olarak nc asrda hadislerin toplanmas sona erince
ye kadar limler hadisleri toplamaya, tenkid ederek ayr
maya, Sahih, Snen ve Msnedleri telif etmeye devam

30 Fethu1 Bari, c. 1, s. 165.

 GR

ettiler. Bu asrn son bulmasyla cerh ve tdil ile tenkid

ii de neredeyse sona ermiti. Daha sonra hadis kitaplarn
tertib etmek, dzene koymak ve onlara istidraklerde (yani
eksik ve hatal ynleri bulmak) bulunmak gibi iler ba
lad. Bu da drdnc ve onu takibeden asrlarda devam
etti.
Netice olarak (konuyu) ylece zetleyebiliriz :
Snnet, aradan uzun bir sre gemeden tedvin edil
mitir. zel b ir anlamda tedvin Hz. Peygam berin dne
minde balad. Sahabe asrnda ve Tbiun asrnn ilk yl
larnda geliti, Tbiun asrnn snlarnda ise genel bir
hviyete kavutu. nc asrn sonlarna kadar bu ge
lime srd ve tamamen olgunlua kavutu ki, bu
asr kurtulu, hidayet ve doru yolda ilim, amel ve iman
gibi yce hasletlere hid olan asrlardr.

LM URUNA YAPILAN SEFERLER

slm limlerinin zellikle hadis imamlarnn ve onu
derleyenlerin en belirgin zellikleri phesiz ok g et
meleri ve uzun yolculuklara kmalardr. Onlar sahabe
nin ve sahabeye en gzel ekilde uyan tbiunun snneti
zere yrdler. Onlardan birisine sika raviler kanalyla
bir hadis ulanca bununla iktifa etmiyorlard. Bilakis
hadisi vastasz olarak ilk ravisinden almak iin gece gn
dz demeden yolculua kyorlard. Sahih-i Buhari'de
kesinlik ifade eden bir siga ile yaplan tlike gre Cbir
b. Abdillah el-Ensari Abdullah b. Uneys'ten bir hadis al
mak iin, bir aylk yolculua kmtr.
Buhari'nin el-Edebu'l Mufredinde mam Ahmed ve
Ebu Yla'nm el-Musnedlerinde naklettiklerine gre ks
sann tamam yledir :

68
 SNNET MDAFAASI

Abdullah b. Muhammed b. Ukayl Cbir b. Abdillah'm

yle dediini iittiini syler; Bir adamn Hz. Peygam-
ber'den bir hadis iittiini rendim. Bir deve satn alarak,
bineimi hazrladm ve b ir aylk yolculuk sonunda am'a
vardm. Bir de baktm ki Abdullah b. Uneys(mi). Ka-
pcya br'in kapda olduu syle dedim, o , Abdullah
olu Cabir mi? diye sordu. Ben evet deyinee kp boy-
numa sarld. Ona Senin ^ s u lu ila h ta n b ir hadis duy-
duunu iittim. Senden iitmeden nce lmekten kork-
tum dedim, o da yle dedi Hz, Peygamberin yle
dediini iittim; insanlar kyamet gn plak olarak
harolacaklar.
Yine Obir'in yle dedii rivayet edilir : Hz. Pey-
gamber'in ksas konusunda b ir hadisi olduunu duydum,
hadisin asl ravisinin Msr'da olduunu rendim bir
deve satn alarak Msr'a kadar gittim adamn kapsna
vardm... bundan sonras ilk kssa da getii gibidir.
Taberani, Mesleme b. Mahled'den Cbir'in kendisine
gelerek yle dediini nakleder : Senin, mslmamn ay-
bm rtmek ile ilgili bir hadis rivayet ettiin bana ula-
t. Onu bana da syler misin... anlaldna gre ab r,
bu gaye iin farkl seferler dze^em itir.
im am Ahmed'in munkat b ir senedle rivayet ettii-
ne gre byk sahabi Ebu Eyub el-Ensri mslmamn
aybm rtm ek hususunda rivayet ettii bir hadis iin Ukbe
b. Amir el Ouheni'ye gitmitir.
Ebu Davud, Snelim de Abdullah b. Bureyde tarikiyle
sahabeden birisinin Fadale b. Ubeyd'den bir hadis almak
iin Msr'a gittiini nakleder.
Tabimi ve onlardan sonra gelen limler de bu yoJ
zere yrdler.
69
 Hatip [el Badadi] Ubeydullah b. Adiy'in yle de
diini rivayet e d e r : Ali'nin yannda bir hadis olduunu
duydum. O'nun lmesinden ve bu hadisin kaybolmasn
dan korktum yola ktm ve Irak a gidip kendisini bul
dum.
mam Malik'in Yahya b. Saidden rivayet ettiine g
re Said b. Museyyib; Ben bir tek hadis iin gece, gn
dz demeden yolculuk yapardm. demitir.
Hatib (el-Badadi) Ebu'l Aliye'nin yle dediini nak
leder : Biz sahabeden nakledilen hdisler duyardk an
cak gnlmz buna raz olmaz, onlara gider ve bizzat on
lardan dinlerdik.31
a'bi bir meseleden dolay verdii fetva iin (birisine)
yle der : Sana bu fetvay karlksz verdim ancak bun
dan daha kk b ir m esele iin Medine'ye gidiliyordu.
Drimi sahih bir senedle Busr b. Ubeydullah'm : Ben
bir tek hadis iin ehirden ehire dolardm dediini
nakleder.
Ebu Klbe; Sadece bir hadis iitebilir miyim diye
Medine'de gn kaldm demitir.
im am Ahmed'e : ilim taleb eden birisi lim birisinin
yannda oturup tahsil mi grsn yoksa ilim yolunda se
fere mi ksn? diye soruldu. O da sefere karak farkl
belde limlerinden aldklarn yazsn diye cevap verir.
ilim ve hadis uruna uzun yolculuklara katlanlar
arasnda, Ebu Hanife, Malik, afii, Ahmet ve dierleri de
vardr. Muhaddislerden ise saylamayacak kadar oktur.

31 bn-i Hacer, Fethul Bari c. 1, s. 141-142

 SNNET MDAFAASI

Bunlarn ilk ncleri ise : Buhari, Mslim, Ebu Davud,

Tirmiz, Nese, bn-i Mce ve Hkim gibi imamlardr.
Bunlardan hayat boyunca rahat ve istikrarn tadn tat
mayanlar vardr.

HADS TEDVNNN GET SAFHALAR

Daha nce de belirttiimiz gibi genel olarak tedvin
hareketi hicri birinci asrn sonunda balad. Farkl bel
delerdeki limler Rid Halife mer b. Abdilaziz'in da've-
tine icabet ettiler. Muhtelif blgelerde slm ilimler sa
hasnda otorite olan kiiler hadisleri toplama iine soyun
du. Bu geni sahada limler birbirleriyle (adeta) yar
tlar. Medine'de im am Mlik ( : 179) Mekke'de Ebu
Muhammed Abdulaziz b. Cureyc ( : 150) am'da el-Fuza
( : 156) Yemen'de Ma'mer b. Rid ( : 153) Basra'da
Hammad b. Seleme ( : 176) ile Said b. Ebi Arube ( :
156) Kfe'de Sufyan es-Sevri ( : 161) Horasan'da Ab
dullah b. Mbarek ( : 181) Vast'ta Hueym b. Beir
( : 188) Rey ehrinde ise Cerir b. Abdulhamid ( 188 )
ve daha niceleri birer eser te'lif ettiler. Bunlarn tam a
m hicri ikinci asrda yaamlardr.
Bu asrda melliflerin metodu hadisleri sahabe sz
leri ve tbiun fetvalaryla birlikte toplamak olmutur.
Bu husus im am Malik'in M uvatta'mda aka grlmek
tedir.
Sonra hadis tedvini iin yeni bir dnem geldi. Ki bu
dnemde sadece Hz. Peygamber'in hadisleri topland. Bu
adm ikinci yzyln banda atld. Bu adm atanlarn
b ir ksm msned tarznda eserler verdiler. Bu da konu
larna bal kalmakszn bir sahabinin hadislerini birara-
ya getirmekten ibarettir. Mesela namaz ile ilgili b ir hadis

71
 GRlg

zekat ve cihad ile ilgili bir hadis ile yanyana gelebilir.

mam Ahmed Osman b. Ebi eybe, shak b. Rhye vb.
gibilerinin msnedleri bu eitdendir. Msned sahipleri
sadece sahih hadislere bal kalmayp hasen ve zayf ha
disleri de kitaplarna toplamlardr.
Mehur Ktb Sitte sahibi gibi baz hadisciler de ki
taplarn fkh bablarna gre te ,lif ettiler. Bunlarn bir
ksm sadece sahih hadisleri biraraya getirdiler. Buhar
ve Mslim gibi. Bazlar da Sahihin yannda zayf ve ha
sen hadislere de yer verdiler. Ancak bazen buna iaret
ederken bzen de buna iaret itm ediler. Bu okuyucunun
bilgisine ve makbul haberleri, merducf olanlardan; zayf
lar, sahihten ayracak tenkit gcne, gvenden kaynak
lanyor. Bunun en gzel rnekleri Snenul Erbaa de-
dimiz Eb Davud, Tirmizi, Nesa, ve bn-i Mce'dir.
Hicri nc asr (200-300) Snnetin toplanmas, ted
vini, tenkid ve temyizi bakmndan altmadr. Hadis
imamlar ve uzm anlan, tenkid konusunda m ahir ve sarraf
olanlar bu asrda yetitiler. Nerdeyse sabit olan btn
hadisleri az b ir ksm mstesna iine alan Ktub-i Sitte
ve benzerlerinin gneleri bu asrda parlad. Btn fakih-
ler, mctehidler, mellifler, retmenler, bu eserlere iti-
mad ettiler. Tebliciler, slahclar ve ahlaklar, psikolog
ve sosyologlar arzu ettiklerini bu eserlerde buldular.

HADSCLERN TENKD VE DRAYETE

VERDKLER NEM
Hadis imamlar hadisleri salam kitaplarda topla*
makla ilgilendikleri gibi kabulu ve reddini gerektiren se-
ned ve metin ynlerinden de aratrm aya zen gster
milerdir. Hakikaten hadisin bu ynleriyle ilgilenmek ok
 SNNET MDAFAASI

faydal ve vgye deerdir. nk iyiyi ktden, sahihi

illetliden, ayrmak buna baldr. Snnet bu yolla her
trl uydurmadan korunmu olur. slm eriat bu e
kilde muhafaza edilmi olur. Bu ynden aratrlan konu
lar u n la rd r: Sahih, hasen ve zayf hadisler ve bunlar
dan herbirinin durumu, munkati, mu'dal, azz, maklb,
munker, m uztanb ve mevzu gibi zayf hadis eitleri, bun
larla ilgili olarak cerh ve tdil ynnden rvilerin durum
lar ve bununla ilgili lafzlar, rivayet ve a rta n hadis ta
hamml ve keyfiyeti, eda ve lafzlar, (hadisi bakalar
na naklederken kullanlan tabirler), hadisin illetleri, ga
ribi ve muhtelefi (elikili hadisler), nasihi ve mensuhu,
rvilerin tabakalar, vatanlar, lm tarihleri ve bunlara
benzer bir ok konu ki, hepsine hadis ilimleri ve rical ki
taplarnda geni bir ekilde yer verilmitir.
Biraz nce hadislerin genel olarak birinci asrn so
nunda tedvin edildiini belirttik. Sakn rivayet ve art
lan, raviler ve sfatlan, cerh ve tdil gibi konulann o za
man olmadn sanma nk btn bu hususlar kalplere
ve zihinlere nakedilmiti. Bu gibi ilimlerin durum u ha
dis metinlerinin durum u gibiydi. Hadisleri toplayan im am
lar bunlardan habersizdi denilemez bilakis bunlan en g
zel ekilde biliyorlard. Grnrde olmasa bile zihinle
rinde vard. Nitekim hadisleri tedvin ederken rivayetleri
kabul konusunda an ihtiyata yer vermeleri hadislere
yalann, hatta ve gafletin kanm asn nlemeleri husu
sunda bize gelenler bunlan bildiklerini dorulamaktadr.
Bu hususu ilk asrlarda yazlan eserlerde aka g
rebilirsin. Bu eserlerde metinler ile; tenkid ve rivayet il
minin usul beraber verilmitir. mam af ( : 204) ,nin
er-Risalesinde iledii konular, mam Ahmed ( : 241)m

73
 GlR

talebelerinin, kendisine sorduklar sorular ve aralarnda

geen konuma, m am Mslim ( : 161 ),in Sahihinin mu
kaddimesinde yazdklar, m am Ebu Dvud ( : 275)'un
mehur Simen'inde takib ettii metod ile ilgili Mekke
ehline yazd risle, m am Ebu sa et-Tirmiz ( : 279) ,nin
Cmi'inin sonunda ald, sahih, hasen ve zayf hadislerle
ilgili el-lel adl kitab, m am Buhari ( : 256) ,nin ka
leme ald tarih* ve benzeri gibi eserler hep bu cm
ledendir.
Btn bunlardan dolay rahatlkla diyebiliriz ki : Ha
dis tenkidi, sahih hadisleri sahih o lm a y a n n ayrma ii;
msned, cami ve dier hadis kitaplar te lif edilirken be
raber olmutur. Bz hadis kolleksiyonlarnda derecesine
iaret edilmeksizin ki bu olduka azdr zayf mn-
ker ve mevzu haberlere yer verilmesi hadis imamlarnn
cerh ve ta'dil sahih ve zayf hadisin artlarnda ihtilaf et
melerinden kaynaklanyor. Cerh konusunda kimisi an
sert, kimisi yumuak, kimisi orta yollu davranmtr. Ba
zlarnn kefedemedii illetleri bazlan bulabilmi. Bu ise,
slm 'da aratrm a hrriyetine en gzel rnektir. Ancak
bu hrriyetin asl; hakk ortaya karmak ve batl yok
etmek iindir, yoksa heva ve arzular tatm in iin deildir.

SLAM'DA MAKBUL RVAYETN ARTLARI

Hadisciler makbul rivayet iin yle artlar koymular
dr ki, bu artlar; ravinin doruluu, nakillerinde yalan,
hata ve gafletten beri olduunu fazlasyla gstermektedir.
Bu artlar ylece sralayabiliriz :

* Buhari; Bkz. Kitabud Daavt, 31, bni Hacer, Fethl Bari,

c. 1, s. 189, (mtrc).

74
 SNNET MDAFAASI

1 Mslman Olmas
Bu iten ve dtan slm'a teslim olmaktr. Allah'a,
meleklerine, kitaplarna, ^ g i d e r l e r i n e ve ahiret g-
nne imam, Allah'n eriat ve h ^ ^ e r i n i kabulu ge-
rektirir. Gerek ilminde gerekse amellerinde bunlara ba-
kalmas gerekir. Dier dinlerde de yalan yasak olduu
halde, mslmanlk artnn O n u lm as unun iindir
Konu dini bir konudur, kafir, ge yettii kadar baka-
snn dinini ykmaya alr. Ayrca inand eylerden
dolay itham a maruz kalmtr, itham unsuru baki kal-
dka din hususta rivayetlerinin kabulu doru olmaz.
Haberi m'min deilken alm ve slm 'dan sonra naklet-
mise kabul edilir.

2 Mkellef olm as

Bu akl bali olmakla tahakkuk eder, ocuk ve de-

linin rivayeti alnmaz Birincisi er'an sorumlu olmad
iin onu yalandan alkoyan b ir ey yoktur. kincisine ge-
line, anlama, ayrma kabiliyetinin olmayndandr. Tabii
ki mmeyyiz olan ocuk bulua ermeden haberi alr bu-
lua kavutuktan sonra naklederse elbette rivayeti al-
mr. Sahabenin Allah onlardan raz o l s u n - ibn-i Abbas,
bnu'z-Zubeyr ve Mahmud b. Rebiy gibi genlerin riva-
e tle r in i kabul hususunda icma etmeleri de buna delalet
eder. Sahabeden sonra gelenler de bunu kabul etmi ve
temyiz yan be olarak tesbit etmilerdir. Bu konuda
da Mahnud b. Rebi'nin u hadisine d a y a m la rd r Ben
be yamda iken Hz. P ey ^m b erin azna su alp, yzme
pskrttn hatrlyorum .32

32 bkz. Buhari, Kitabud Daavt, 31, bnu'l Hacer, Fethul Bri,

c. 1 s . 9( mtrc).

7
 GR

3 - Adlct
Kiinin takva ve m uret sahibi olduuna delil olan
bir melekedir.
Takv; Allahn emirlerini yerine getirmek, yasakla
rndan da kanmaktr. Bu da byk gnah ilememek,
kk gnahlarda srar etmemek ve bidatlerden uzak ol
makla meydana gelir.
Muret ise; riayet edildiinde insan gzel ahlak ve
adalet sahibi klan edep kurallardr.
ki ey m ureti yok eder;
a) nsan aalayan kk gnahlar, kk nem
siz b ir eyi almak gibi.
b) nsann onurunu dren ve onun erefine ha
lel getiren baz mbah hareketler; yolda bevletmek, edebi
aacak tarzda mizah yapmak. Bu gibi eyler daha ok
rf ve detlere dayanr.
Hadiscilerin adaletten m aksatlar ravinin adil olma
sdr. Bu ister erkek ister kadn olsun, h r olsun, kle
olsun gzleri grr olsun, olmasn farketmez. Hadisiler
erkeklik, hrriyet ve grmeyi art kom am akta hakldr
lar. Zira birok hadisi mminlerin anneleri ve baka ka
dnlar, Zeyd b. Hrise gibi azatl kleler ve bn-i Umm
Mektum gibi am alar da rivayet etmilerdir.

4 Z a p t:
(Bilgiyi muhafaza e tm e k ): Bu da iki k sm d r:
a) Ezberlemek suretiyle muhafaza etmek (zaptu's-
Sadr)
b) Yazmak suretiyle muhafaza etmek (zaptul-Kitab)

76
 SNNET MDAFAASI

Birincisi; eyhinden ii t iini ezberlemesi ve iitti

i andan syleyecei ana kadar istedii zaman onu tek-
rarlayabilmesidir.
kincisi; hadisleri yazd kitab muhafaza etmesi ve
onu iittii andan rivayet edecei ana kadar her trl
deiiklikten korumasdr. Ravi bu kitabn ancak g
vendii ve deiiklik yapmayacandan emin olduu kim
seye dn verebilir.
Ezberlemek suretiyle muhafaza zerinde icma mey
dana gelmitir. Ancak yazmak suretiyle muhafazayaTmam
Eb Hanife ve im am Mlik gibi byk im am lar kar k-
mTardr33. Cumhur'a gre ezberlemek artyla kitabn
dan rivayet edenin rivayeti kabul edilir.
ite b ir ravide btn bu artlar tahakkuk edince ri
vayeti kabule ayan olur. Bu artlarn tamamn tayan
kimsenin doru syleyip sylemediinden phe edile
mez, hatta hadisilerin tenkid metodlarna, cerh ve ta'dil
yollarna, ravinin gerek durum una renmek iin yap
tklar aratrm alara zan ve thmet altndaki rvilerin
rivayetlerine gsterdikleri dikkate vkf olanlar, nerdeyse
bu artlan tayan rvilerin yalan sylemelerinin imkan
sz olduuna inanr. Bu hakikat rical kitaplarn okuma
yan ve hadisilerin tenkit metodlarm bilmeyen bazlar
na bir demagoji olarak grlebilir. Ama bu sylediklerim
bir gerektir. Bu kitaplar zerinde derin aratrm a ya
panlar bilirler. Bilenler de (bu hakikati) itiraf ederler.
Zapt iin de biraz nce belirttiimiz manada or
taya koyduklar artlar rivayetlerinde hata ihtimalini
uzaklatryor galat, hatas oalan, ezberleme gc za-
33 bnus-Salah, Mukaddime ,s. 185.

77
 GR

yflayanlarm rivayetlerini reddetmilerdir. Ayn ekilde

hatas ve sevab eit olan ravilerin de rivayetlerini red
detmiler ve onlar m unker olarak kabul etmilerdir.
Onun iin hadisilerin rivayetler hususunda haddinden
fazla ihtiyatl davrandklarn aka gryoruz. Hadis
leri uyank, zeki ve dil kimselerden alm ve evham sa
hibi, rivayetlerde hata ileyenlerin naklettiklerini terket-
milerdir. Bu konuda sade insann kendisinden kurtula
mad nadir olan hatalaar msamaha gstermilerdir.34
Nice dindar ve gvenilir kimse var ki hadisilerin nez-
dinde hadis rivayet etmeye ehil deildir. te bu konuda
bunlar hakknda bize gelen baz riv a ^ tle r :
bn-i irin'in yle dedii tesbit edilmitir : Bu ilim
dinin kendisidir, dininizi kimden aldnza iyi baknz
Hicret Yurdu (Medine) nun mam, Malik b. Enes
bakn ne diyor : Biz bu mescidde 'falan Resulullah'm
yle dediini nakletti' diye (hadis rivayet eden) nice in
sanlarla karlatk. Bunlarn her biri beytu'l-ml teslim
edecek kadar emin insand, ama ben onlardan hi bir
hadis almadm. nk bu iin ehli deillerdi.
Yahya b. Said el-Kattan da yle diyor : Birok sa-
lih kimse var ki hadis rivayet etmeseydi onun iin daha
hayrl olurdu tabii ki el-Kattan bununla hafza gc
zayf olanlar kastediyor.
mam Ahmed nsanlar kendisinin arzularna uy
maya aran heva sahibi, yalanc ve hadiste hata edip
bu hatalar kendisine bildirilince kabul etmeyen dnda
herkesten hadis yazlabilir. demitir.

34 Cmiui Usul, c. 1, s. 72, erhu Nuhbetul Fiker, stikamet

Matbaas, s. 32.

78
 SNNET MDAFAASI

Sleyman b. Musa da yle der; Hadis imamlar y

le derlerdi; lmi, hadisleri rivayet yolu ile deil de (orada
burada bulduklar) sayfalardan elde eden kimselerden al
mayn. Zira bunlar hadisleri birbirinden temyiz edemez
ler, kelimelerin yazlnda yanlla der ve ok hata
ederler. 35
Mehur kitaplarnda hadisleri toplayan imamlar sa
dece rivayete ve dil ve zbt ravilerden ifahi olarak al
maya itimad etmiler, yazmay gven ve muhafazay ar
trm ak iin kullanmlardr. Ta ki bu dereceye ulama
yan ve kendilerinden sonra gelecek hadis talihleri onlara
m racaat etsinler.

HADSLERN METN VE SENED

TENKDNE VERDKLER NEM
Hadisiler isnad tenkidine o kadar zen gstermi
ler ki, bu konuda eklenecek hi b ir ey kalmamtr. Rical
tenkidi hususunda bize byk bir serveti miras olarak
braktlar. Bu eserlerin bir ksm sika raviler, bir ksm
zayf raviler, bir ksm genel olarak btn raviler hak
kndadr. Ravileri tenkid ederken sadece zahir olarak
cerhetmekle yetinmediler. Bilakis dahili ynden de ten
kid ettiler, bunun en gzel delili de halk iledii bidate
aranla veya armayan bidat ehli ravilerin rivayetle
rinin ayr kategoride deerlendirilmesi tekil eder. Nite
kim hadisiler birincisinin rivayetini red, ikincisininkini
de kabul etmilerdir. nk birincisinin yalan syleme
ihtimali oktur. Fakat kincisi yle deildir. Ayn ekilde
iledii bidate armasa da bu bidatini destekleyecek bir
rivayette bulunursa yine kabul etmemilerdir. Bidate a-

35 bnu'l Muflih, el-dabu-eriyye, c. 2, s. 155.

79
 GR

ran birisi de bu bidate ters bir rivayette bulunursa

byle rivayetleri de kabul etmilerdir. nk bu takdirde
psikolojik olarak yalan ihtimali olduka azalyor.
Sahibini yanlla sevkedecek unsurlar da gz nn
de bulundurarak, devlet adamlarnn kapsna gitmeyi on
lardan dl almay ve benzeri eyleri b ir cerh sebebi
saymlardr.
Hadisiler isnad tenkidine (harici tenkid) nem ver
dikleri gibi metin tenkidi (dahili tenkid) ne de nem ver
diler. Bunun da en gzel delili bir hadisin te vil imkan
olmakszn akla hisse ve mahadeye ters dmesini mev
zu hadisin emaresi olarak grmeleridir. Hadisiler ou
kez Kur'an'a, m ehur snnete ve tarihi hakikatlere ters
den ve fakat te'lif imkan olmayan birok hadisi red
dettiler, m nker ve azz hadisi, metni illetli ve metni
muztarib gibi ksmlar hadislerin iinde deerlendirdiler.
Evet hadisiler m utlaka gznnde bulundurulmas
gereken bu sebepleri nemli baz nedenlerden dolav is-
naa tenkidine verdikleri nemi metin tenkidine vermedi
ler. Bu sebebi eri s ahih TadTs konu sun d a avrn 11 1i~o arak
anlatacaz.

HADSLERN HADSLERN ANLAILMASI

VE MANALARINA VERDKLER NEM
Hadisiler ayn ekilde yadislerin anlalmasna da
byk nem verdiler. Hadiscilere iftira atanlarn iddia
ettikleri gibi onlar manalarn anlamadan sadece hadisle-
leri tamakla kalmamlardr. Nitekim hadisleri her t r
l aibeden ayrarak eleyen ve onlar saf bir ekilde top
layan ilk hadis imamlar ayn zamanda fkh ve dirayet
ehli kimselerdi. mam Malik, Ahmet, Sufyan, b. Uyeyne,

80
 SNNET MDAFAASI

Sufyan es-Sevr, Buhar, Mslim ve dier Ktub-i Sitte

yazarlar bunun ak rnekleridir.
Ahmed b. Haan et-Tirmizi; Ahmed Hanbel'den Be
nim yanmda hem hadisci, hem de fakih olan kimse, hadis
ezberleyip de fakih olmayan kimseden daha hayrhdTr.
dediini iittiini syler.
Hkim, Tarih'inde, Abdulaziz b. Yahya'nn yle dedi
ini rivayet eder; Sufyan b. Uyeyne bize yle dedi; Ey
hadis ehli hadislerin manasn iyi renin, ben otuz sene
hadislerin manalarn anlamakla uratm.36 Buhar'nin
baz hadislerin tercemelerine b ir hadisi fkh konular m
nasebetiyle farkl yerlerde blk blk vermesi (takti)
gibi hususlara balklarna bakld zaman ne gibi neti
celeri dourduu grlebilir. Hadislerin anlalmas ve
fkh neticeleri ihtilafl meselelerde mstakil grlerini
de aklar b ir meselede tercih yapmad zaman onu kesip
atmaz, bunlardan dolay Buhar'nin fkh blm balk-
larndadr. denilir. Mslim'in kitabndaki tertibi de by-
ledir, Snen sahipleri, zellikle Tirmizi bir ii bilen an
layan b ir fakih edasyla fkh grleri kitabnda ortaya
koymutur
Evet sonraki asrlarda az da olsa metinleri an
lamadan btn gayretlerini hadis toplamaya sarfederi
kimseler kmtr.nBunlar^daha ok hadisler^gvenilir
kitaprardaTopIandktan sonra ortaya* kmtr. Ebu'FFe-
rec, Ibnu l Cevzfnin; SayduT Htr adl eserinde bil
medikleri eyleri tayan hamallar olarak vasflandrd
kimseler bunlar olsa gerek37 demitir. Burada bir ok
rnekleri verilmitir.

30 el- dabu-eriyy e, c. 2, s. 129.

37 a.g.e. c. 2, s. 132.

81
 GR

LAFIZ VE MANA \LE RVAYET

limler; hadislerin harfi harfine orijinal lafzlarn
korumann slm teriatnda son derece nemli bir yeri
olup; slm ahkamnn yce bir hkm olduunda ittifak
etmitir. Mmkn olduu kadar orijinal lafzlar m uha
faza etmek gerekir. Hadis nakli ve rivayeti ile itigal eden
lere bu der. H atta baz limler mna ile rivayeti caiz
grmeyip bunu vacip addetmilerdir.
Hadisleri mana ile rivayet etmeyi caiz grenler de ba
z artlarn ve son derece nemli ihtiyarlarn tahakkuku
nu art koarak yle dem ilerdir: Hadisleri asl lafz
larn terkederek mna ile rivayet etmek; hitap tarzlarm
ve lafzlarn inceliklerini bilmeyenlere haramdr.
Ancak lafzlar tadklar manalaryla bilen onlarn
ifade ettii m analar hususunda uzman olan farkl m ana
lara gelen lafzlarla zahir ve amm ifadeleri dierlerinden
ayrann bu yola ba vurmasn caiz grmlerdir. Fakih
ve muhaddislerin cum huru bu grtedir.
Selef-i Slih lafzen rivayet etmeye azami gayret sarf-
etmi ve m na ile rivayetin belli ller dahilinde veril
mi bir ruhsat olduu grndedir. Bzlar mna ile
rivayeti uygun bulmam lafzlarla rivayet etmekle ye
tinmiler. Veki' (bnu'l Cerrah) yle demitir; Kasm b.
Muhammed, Ibn-i irin ve Reca b. Hayve Allah onlara
rahm et etsin hadisleri asl lafzlar ile tekrarlyorlard.
Beyhaki'nin el-Medhal'in de belirttiine gre im am Malik
de lafzen rivayet hususunda srar etmi, merfu hadisleri
mana ile rivayet etmeyi yasaklam, ancak sair hadislerin
lafz rivayetine cevaz vermitir.

82
 SNNET MDAFAASI

Seleften mna ile rivayete cevaz verenler de vardr.

Nitekim bn-i irin; brahim en-Nehai, Hasan- Basri ve
abinin hadisleri mana ile rivayet ettiklerini nakleder.38
Burada bilinmesi gereken bir husus da sudur; mana
ile rivayet etmek sadece hadis mdevvenatmn icermedl-
i hadisler iin caizdir. Aksi takdirde hic kimsenin her-
hangiTnr musannifin kitabnda ver alim bir hadisin lafz
larn deitirerek- onun yerine ayn mnay ifade eden
baka~br lalza yer^ vermes doru deildir. nk bu
ruhsat sadece lafzlar ezberleyen ve onlar aynen akta-
ramayan kimseler iindir. Yazh sayfa ve kitaplarda by
le b ir durum sz konusu deildir. bnus-Salahn da de
dii gibi b ir insan lafzlar deitirmeye salahiyeti olsa da
bakasnn eserini deitirmeye yetkisi yoktur.39
Bilinmesi gereken dier bir husus Hz. Peygamberin
ok m anaya amil veciz ifadelerinde olduu gibi lafzlar
ile ibadet edilen dua, zikir, ve teehhd hadisleri bu ruh
satn dndadr.
zel olarak tedvinin birinci asrda baladn, genel
anlamda ikinci asrn bam da baladn, mana ile riva
yetin yazl belge ve kitaplardan yaplmasnn caiz olm a
dn, hadisleri nakleden ravilerin ayn lafzlara bal kal
dklarn ancak bazlarnn mana ile rivayeti uygun gr
dklerini ve bu uygun grenlerin ounlukla fesahat ve
belagat erbab hlis Arap olduklarn, onlarn bizzat Hz.
Peygamber veya Hz. Peygamberin btn hallerine ahid
olan ve ondan iitenlerden dinlediklerini, onlarn hitap
tarzlarn ve szn yorumlarn bildiklerini, rivayet ettik-

38 CmiuT-Usl, c. 1, s. 54, ()bn-i Kesir), el-Sisul Hasis, s. 166.

3 bnus Salah, el-Mukaddime, s, 18 .

83
 GR

leri eylerin din olduunun farknda olduklarn, Hz. Pey-

gamber'e yalan isnad etmenin haram olduunun farkn
da olduklarn ve bunun Allahn eriat ve hkmlerine
yaplacak b ir iftira olduunun farknda olduklarn bi
lirsek, btn bunlar gznnde bulundurursak daha
nce iaret ettik mana ile rivayetin dinde bir zarar te
kil etmediini, baz m terik ve onlarn izinden yr
yenlerin iddia ettikleri gibi naslarda herhangi bir tah
rif ve tebdilin olmadm anlarz. Ayrca kitabn koru
yacan tekeffl eden Cenab- Mevla, Resulnn snne
tini de tahrif ve tebdilden koruyacaA stlenmitir.
Allah, her asrda snneti tahriften, bozguncularn hilele
rinden, ve cahillerin tevilinden koruyacak limler varet-
mitir. Bu sebeple iine kanan btl giderilmi ve geriye
kalan hak, ienlere saf b ir kaynak olarak braklmtr.
De ki hak geldi, artk batl ne bir ey ortaya karabilir.
Ne de geri dnebilir (o tamamen yok olup gitmitir.)40
imdi Allah'tan yardm ve tevfik dileyerek reddiye
ve mudafaya balayabiliriz.
 EBU REYYENN KTABINA ZET BR
EEETR

Austos 1945 ylma tekabl eden Hicri 1364 ^lmm

Ramazan aynda Mahmud Eb R e ^ e , er-Risle
dergisinin 633. saysnda el-Hadisul Muhammedi (Hz.
Muhammedin Hadisleri) baln tayan b ir makale ya-
ynlad. Hadis konusundaki grlerini ieren bu maka-
lenin yaknda yaynlanacak bir kitabnn zeti olduunu
belirtiyordu, okuduum vakit yazdklarnn bir ksmn
doru bulm akla beraber b ir ksmnda haktan sapmalar
grdm. Bunun zerine kalemi aldm ve bir reddiye ya-
zarak er-Risale dergisine gnderdim. Derginin 642. say-
snda yaynlanan makalemin sonunda; Bunun yaynla-
nacak bir kitabn zeti olduu iin staddan kitabn ye.
niden inceleyerek gzden geirmesini ortaya kan haki-
katler iin tekrar dnmesini, hadis ilminin basit bir i
olmayp inceleme, aratrm a sabr ve metanet gerektiren
bir i olduunu belirtmitim.
Yazar bunu kabul etmemekle beraber benim tenkit-
lerime alnarak reddiyeme bir cevap yazm ve er-Risle
mecmuasnn 654. saysnda yaynlamtr. Szkonusu ce-
vabi yazsnn mukaddimesinde benim makalemin hakk
arayan b ir makale olduunu kabul ederek zerinde du-
rulmaya ve kendisine cevap verilmeye deer olduunu
belirtti Sonra Ebu Reyye kitabnn nerini geciktirdi ben
de tekrar zerinde dnyor zannettim.
 EBU REYYEYE ZET ELETR

Derken bu yl (1377 h = 1958 m.) stad Ebu Reyye'-

nin Advam ale's Snnetil Muhammedlyye adnda b ir
kitab ortaya kt.* Kitab zerinde dnerek aratrc
gzyle okudum. nceki makalesinin bytlm bir ekli
olduunu grdm. Yazarn pek az mstesna hibir d
ncesi deimemiti. Bunun zerine zellikle snnet ko
nusunda bilgi sahibi olmayanlarn dncelerinde sarsn
tya yol at iin geni uzun b ir reddiye yazmaya karar
verdim. Bana hsnzan besleyen ve daha nceki reddiye
mi hatrlayan fazilet sahibi bir ok kiinin tevikleri bu
isteimi arttrd.
nce bu reddiyelerimi el-Ezherin (ez-Zehra) adl
dergisinde yaynlamak istedim, bu i iin Ezher dergi
sinden daha uygun b ir dergi olabilir miydi? nk bu
dergi Ezherin dili idi, slm n bayraktarln, tantm
n ve ona uzanan dilleri susturmay stlenmiti, dnya
nn her tarafndaki mslmanlarn gvendikleri bir der
giydi.
Kitabn geni reddiyesinden nce ksa bir zetini bu
rada vermeyi uygun grdm. Dileyen bunu kitap ve ya
zarnn metodu hakknda b ir fikir veren ana izgiler ola
rak da deerlendirebilir.
1 Yazar byk iddialar ortaya att halde bu id
dialarm destekleyecek delillerden m ahrum dur. Veya de
lilleri ortaya koymaya alm ancak bunlar yetersiz kal
mtr. Yahut delilleri ileri srm ancak bunlar da id

* Kitap Muhammedi Snnejtin Aydnlatlmas ad ile Muhar

rem Tan tarafndan tercme edilmi ve Aralk 1988 tarihin
de Yneli Yaynevi tarafndan baslmtr. Yanllarla dolu
bu tercmenin tenkidi iin bkz slm Aratrmalar Dergisi,
c. 3, say, 4.

23
 SNNET MDAFAASI

dialarnn bykl yannda ksr kalmtr. Mesela ki

tabnn beinci sayfasndaki u iddias buna bir rnektir.;
Hadis alimleri rivayet ynnden hadis ilmi iin btn
gayretlerini sarfettikleri halde; bu ilimi tahsil etmeye
gemeden nce bilinmesi gereken nemli bir konuyu ih
mal ettiler. Bu konu; Hz. Peygamber'in syledii sahih
hadislerin hakiki nassm aratrm a meselesidir. Hz. Pey
gamber bu hadisleri sylerken yazlmasn em retti mi
yoksa bunlar yazmay yasaklad m? Sahabe ve onlardan
sonra gelenler bunlan tedvin ettiler mi yoksa bundan
kandlar m? Ondan rivayet edilen haberlere gerek lafz
olarak, gerek mna ynnden onun azndan kan szlere
tpatp uygun mudur, ters midir? (ite hadisciler btn
bu sorularn cevaplarm ihmal ettiler.)
Yazarn ihmal ettiklerini iddia ettii bu konularn ta
mamnda hadisilerin byk aratrm alar yaptklarn ve
btn abalarn bu yolda harcadklarm Allah da biliyor
ilimde derinleenler de biliyor.
Buna dier bir rnek : 7. sayfadaki u szleridir :
Hadis kitaplarnda sahih ve hasen olarak isimlendirilen
hadisler arasnda hemen hemen Hz. Peygamber'in azn
dan kan lafzlara ve terkiplere uyan bir tek hadis bile
mevcut deildir...
s. 13'teki rnek de yle; Bu konularla daha nce
kimse ilgilenmedii iin Hz. Peygamber'in hadisleri hu
susunda insanlar salam bilgilere sahip olsunlar diye b
tn bunlar ieren b ir kitap te'lif etmek istedim.
Oysa haddiztmda ortaya att btn konular hak
knda limler son sz sylemilerdir. Bu konudaki de
lillerimizi ileride ayrntl olarak ortaya koyacamz ele
tiride belirteceiz.

87
 EBU REYYE'YE ZET ELETR

2 Yazar baz konularda delil getirirken msteikle-

rin szlerine d ay an m tr:
s. 81, 171 ve 172. sayfalarnda yapt gibi, hikmet sa
hibi yazar pek az mstesna mteriklerin Islm'a
ve mslmana kar kin beslediklerini; hr ve nezih ol
duunu iddia ettikleri aratrm alaryla (ki nezihlikle uzak
tan yakndan hibir alakas yoktur) zehir kustuklarn
nasl bilmez. Onlarn amalar Islm'n Kur an ve Snnet
gibi iki direini ykmak suretiyle yce Islm'n yce ka
lesini ykmaktr.
Btn abalarna ramen *Kur'ana phe sokama-
ymca genel olarak snnetin m tevatir olmadm ileri
srerek btn aba ve gayretlerini snnet konusuna tek
sif ettiler.
Bylece baz insanlar pheye dtler; hatta bu p
henin eseri olarak zaman zaman hadis konusunda g
rltye yol aan baz grleri savunan aratrclara
ki Ebu Reyye de bunlardandr rastlyoruz. (Bunlarn
ileriye srdkleri grlerin) Msteriklerin mamulu ol
duklarna; bunlardan alp ithal ettikleri ve yalandan ken
dilerine izafe ettiklerine Allah ahiddir.
3 Yazar baz konularda fazla uzatm ve (lzum
suz) bir ok nakillerde bulunmutur. Bunun sebebi en
uzak ihtimalle dahi olsa arzu ettii neticelere ulamak
tr. Mesela m a n a ile rivayetin din, edeb ve luav za
rarlarn anlatrken yapt gibi. br yandan adalet ve
zapt gibi konular olduka es gemitir. Ayrca Islm'da
rivayet tenkidi ve rivayet ilminin zerine bina edildii
adalet ve zapt gibi iki konu kitabda birka satrla nal
geitirilebilir.
 SNNET MDAFAASI

Bana yle geliyor ki yazar bunu kastl yapmtr.

Zira adalet ve zaptn artlarn hadis imamlarnn ortaya
koyduklar esas ve kaidelerle beraber zikrederse kitabn-
da ileri srd b ir ok eye eliki ^ e d e c e k tir .
Rivayetleri tenkid etmek iin hadis usul alimlerinin
koymu olduklar usuln eski ve yeni insan akimn var-
d en yksek noktadr desem ar gitmi olmam. Allah'n
izniyle bu konuya da ileride geniee yer vereceim.
4 Bu yazarn enterasan in le r in d e n biri de kendi-
sini destekleyen ve i l i l e r i n i te'yid eden uydurma haber-
lerden delil g tirm esid ir. Mesela 29. sayfada Medine'de
ok hadis rivayet ettikleri iin Hz. mer'in ibn-i Mes'ud
Ebu'd-Derda ve Ebu Musa'y hapsetii rivayetini delil ge-
tiriyor. Oysa ibn-i Hazm'n dedii gibi bu haber aka
uydurma ve yalandr. Kald ki yazarn bir rivayeti ibn-i
Hazma nisbet etmesi nakil ynnden ilmi ^ e n ir lilik le
asla badamaz.*
Btn imamlarn ittifakyla uydurma olan, snneti
K ur'an'a arzetme hadisi de delil olarak verdii rnekler-
dendir.
br yandan dikkat edin bana kitab ve bir misli
verildi gibi sabit ve sahih bir hadise 252. sayfadaki ihti-
laftan hareketle metin tenkidi yaplm ve buna phe
d ^ rm ey e almtr.

* Birok kimsenin kulland bu haber hakknda ibn-i Hazm

mursel bir haber olup, delil olarak kullanlmaz demitir. Bey-
haki de ayn kanaate varmtr. Zira senedde yeralan ibra-
him b. Abdurrahman, Hz. mere ulamamtr.
(Bkz. ib n - i H a z m . e l - l h k a m u s u l i l A h k a m , t a h k . A h m e d
M u h a m m e d a K ir c. 2, s. 139. D a r u l f a k i 1 C e d id e B e y r u t
1983 a y r c a b k z . i b n u l A r a b i , e r A v s u n m i n e l K a v a s m
ta lik . M u h i b b u d d i n e l H a tib , s. 8?, D a r u 'l Ceyl, B e y r u t 1987
( m t r c .) .
89
 EBU REYYE'YE ZET ELETR

123. sayfada Isr ve mira hadisinde Hz. Musa'nn

Hz. Muhammed'in Allah Teala'ya tekrar mracaatn sa-
lamas hadisine ta'n etmi ve bunu israiliyattan saymtr.
Yine sadece mescide yolculuk yaplr hadisinde
Mescid-i Aksa'nn zikredilmesini 129. sayfasnda sraili-
yattan saymtr.
Akl ve nakli ilimlerde imam olan ibn-i Teymiye ki
mellif kitabnda sk sk ondan nakillerde b ^ u n m u tu i'-
bu hadisten delil getirmi ve herhangi bir endie de duy-
mamtr. Bu, Buhar ve Mslim'in iftifak ettikleri bir ha-
ditir. leride genie reddiyeye geince bunlara benzer
ok ey grlecektir.
Bu hadislere ta'n hususunda msteriklerin ileri ge-
Ienlerinden baka yazara nclk yapan seleften kimse
bilmiyorum.
insan zen ve dehete dren hususlardan bir tane-
si 114. sayfada Buhar'nin Abdullah b. Amr b. As'tan ri-
vayet ettii 'Hz. ?eygamberin Kur'an'da zikredilen baz
vasflarnn Tevrat'ta da olduunu bildiren hadisi Kabu'l
Ahbar tarafndan talebesi Abdullah'a gelmi bir hurfe
olarak deerlendirmesidir. Bilmiyoram bu iddia Allah'n
u sz ile nasl badaabilir? : Yanlarndaki Tevrat ve
Incil'de (vasflarn) grdkleri nrni Resul ve Nebi'ye
tabi o la n la r 1

5 Hadis uydurmacl b^m nde yazar siyas ve

mezheb asabiyetten sz ederken msteriklerle ayn ka-
naate vam tr. yle ki ona gre bir sahabi'nin fazi-
letini, herhangi bir gr, bir fikri destekleyen her ha

1 Ar&f 157.

90
 SNNET MDAFAASI

dis mevzudur. Bunu gvenilir aratrm a kaideleri kabul

etmedii gibi hibir insaf sahibi insan da kabul etmez.
Bundan dolay yazar faziletler konusunda birok sahih
hadise dil uzatmtr. Tevrat ve Incil'de bile faziletlerine
deinilen sahabe hakknda hibir sahih hadisin olmama
s, bazlarnda bulunan meziyet ve faziletlerin baz
larnda bulunmamas ma'kul deildir. Faziletler konusun
da veya herhangi bir fikir ve dnceye delil tekil eden
her hadisin mevzu iddias ifrat ve delilsiz varlan bo bir
yargdan ibarettir. Ayn ekilde faziletler konusunda varid
olan her hadisin sahih olduunu iddia etmek de aratrm a
eksikliinden doan bir tefrittir. yleyse geriye vasat, dil
yol kalyor ki o da sarih akl ve tutarl tenkid ile sahih
ve sahih olmayan, m erdud ve makbul haberleri birbirin
den ayran aratrclarn yoludur. Faziletler ve benzeri
hadisler konusunda hadis imamlarnn takib ettikleri yol
da budur.
6 Yazar dindar ve ahlak sahibi insafl hibir gn
ln raz olmayaca ekilde Allah Resulunun ashabndan
Ebu Hureyre (ra) ye ar itham larla yklenmitir. Biz
peygamberler dnda hibir beerin masum olduunu id
dia etmiyoruz. Ancak biz ilim ve fazilet ynnden her
kese hakkn vermek istiyoruz. Kimsenin aklna pranga
vurmak da istemiyoruz. Salkl tenkid kaideleri ere
vesinde her aratrm ac istedii tenkidi yapar ve diledii
gr ortaya atar. Ancak dileimiz, limlerde olduu gibi
tenkidcinin tenkid dabna uyarak, insaf elden brakm a
mas, kt m aksattan uzak olarak nezih szl, gzel ta-
birli olmasdr.
Salih selefimiz de aralarnda tartyor ve mnakaa
ediyorlard. Ancak onlar iftira, insafszlk ve kt sz
lerden uzak kalm, iffeti asla elden brakmamlard. B
 EBU REYYE'YE ZET ELETR

rakn edebi (edep bir yana) mellifin Ebu Hureyre efen-

dimizin Allah'n nimetini anarak sarfetmi olduu sz-
lere getirdii yorumda her trl reneide ediei ifadeleri
kalemine nasl ^ k trd m da anlamak mmkn deil.
Yazar 18?. sayfada aynen yle diyor Ebu Hureyre nin
kibir ve bbrlenmesi onu daha da bayalatrm asl
ve mayas kendisine galebe gelmi bu deerli hanma kar-
muamelede tm edep ve haya snrlarn amtr. R-
yasnda bile grem eyeeei bu evlilikten sonra yle de-
m itir : Ben Busre bint-i Gazva'nn^yannda karn tok-
luuna alyordum , bindiklerinde pelerinden gidiyor-
dum, indiklerinde onlara hizmet d iy o rd u m imdi de
onunla evlendim. Ben biniyorum, indiimde o bana hizmet
ediyor... 2
Ibn-i Sa'd-n rivayetine gre yle demitir Karn
tokluuna ve srtnn peklii l^ l n d a Busre bint-i Gaz-
van'a hizmet e d i^ rd u m . o benden kendisine tabi olmam
ve hizmetinde her an kaim olmam isterdi. Ne zamanki
Allah Teala onu bana e kld imdi ben onun bana tabi
o lm a sn ve h iz m e tim d e kaim olmasn kendisinden isti-
yorum.
Edebiyat ve aratrm ac yazar, bu ibareye getirdii
yorumda aynen yle diyor; her trl aal ifade
eden, erdemlik ve ahsiyetlilikten ri olan u sze bakn.
Griild gibi (adam) eini kendine hizmet ettirm ek ve

2 el-sabede rivayet edildiine gre Mudarib b. Cz yle de

mitir. Gece yryordum, birden bir adamn tekbir getir
diini duydum. (Baktm ki Ebu Hureyre) Bu nedir? diye
sordum Ben, busre bint-i Gazvanm hizmetisiydim. Onun
iin Allaha krm artt dedi ve yukardaki kssay anlatt.
(bkz. el-Isabe, c. 7, s. 206).

92
 SNNET MDAFAASI

ona hakaret etmekle kvan duyuyor, asl bir aileden ge

len erefli bir insan byle yapar m hi. 3
Edebiyat (!) yazann okuyucularna sunduu bu iba
reyi olduu gibi brakm akla yetiniyorum. Bunun hkm
n temiz ahlak mahkemesine ve insan vicdanna brak
yorum, phesiz ki bu konudaki hkm kat olacaktr.
Yazar, kitabnn pek ok yerinde snnet taraftarlar
n ve kendi kanaatlerine muhalif olanlan zaman zaman
Haeviyye olmakla zaman zaman muannid olmakla ba
zen de banazlkla (donuk kafal) sulamtr ki bu ve
benzeri hususlar da te'lif ve tenkid eserlere yakmaz.
Ebu Reyye rahat olsun, ben onun byk sahabi Ebu
Hureyre'ye yapt gibi ne onun akidesine, mezhebine ve
yetime tarzna ne de soyunun erefli olup olmadma
veya ahsiyetli olmad gibi hususlara deinmeyeceim.
Kalemi elime aldm gnden beri bu t r safsatalardan
kendimi uzak tu ttu m ... Svp saymak sadece salam de
lil ve salim m antktan yardm atmayan aciz kimselerin
krdr. Ben kitabn konularn tenkid etmekten baka
bir konuya girmeyeceim.
Baar ve yardm sadece Allahtan dilerim.
Allahm yardm et ve kabul buyur.

3 Ebu Reyyenin Ebu Hureyre hakkndaki sz budur. mam

tbn-i ishak ise onun hakknda yle diyor Devs beldesin
den olup faziletli ve asalet sahibi biriydi. ki szn ara~
smdaki farka bakn !

93
 DETAYLI ELETR
ALMLERN HADSLERE VERDKLER NEM

Ebu Reyye kitabnn 4. ve 5. sayfalarnda yle diyor :

Hadisin slm da bylesine saygn bir yeri olmasna ra
men limler ve edipler ona gereken nemi vermediler.
Bu ii Hadis limleri diye isimlendirilen kiilere brak
tlar. Bunlar da kendi aralarnda mtedavil klarak ken
di m etodlarm a gre tedris ettiler. Bu grubun ortaya
kard metod, deimeyen donuk kaideler zerine bina
edildi, ilk muhaddisler ki bu kaideleri koyanlar onlar-
dr btn gayretlerini ravileri tanmaya ve mmkn
olduu kadar ravilerin tarihlerine genie yer vermeye
hasrettiler. Bu ravilerden sadr olan rivayetlerin sahih
olup olmad veya makul olup olmad bunlar ilgilen
dirmiyordu. Sonra gelen hadisiler de bunlarn izdikleri
snrlara taklp kaldlar. nceleme ve aratrm aya tabi
tutm adan rivayetlerin ifade ettii zahiri m anlara bal
kaldlar.
Yazar heva ve taassub sultasndan kurtulam ayan or
yantalist misyonerlerden olduka etkilenmitir. H atta ha
disler hakknda onlardan daha a n bir hkm e varm
tr. Bylece bu tutum uyla onlan gitgide geride brak
mtr.
Cevap:
1 Yazann yukandaki szden ne kastettii aka
anlalmyor. Fkh limlerini kastediyorsa onlar hadise
 DETAYLI ELETR

gereken ihtimam gstermi ve bu uurda geni apta

aba sarfetmilerdir. Bu konuda ahkam hadisleri ve bun
larn erhlerine baklmas ye terlidir. Bu hususta onlarca
ci.t eserin kaleme alnd mahade edilir.
Eer dirayet (hadis metni) ile uraan muhaddisleri
kastediyorsa onlar da hadislerin metinleri, erhleri ve
tahlillerine olduka fazla yer vermiler, aratrm adk
nemli bir yerini brakm am lardr. Gvenilir hadis ki
taplarndan hibiri yoktur ki, zerine birok erhler ya
zlmasn. Bunun iin herhangi genel ktphanenin kata
loguna baklmas yeterlidir. O zaman miislman limle
rin hadis ilmine verdikleri nemi, Kur'ana verdikleri
nem hari hibir eye vermedikleri grlecektir. Bu ko
nuda bize byk bir servet brakm lardr. H atta lm
kymetinden dolay hadis sahas gayr-i mslim limler
den bir grubu da cezbetmi, onlardan da bu sahada ara
trm a yapan ve bu uurda m r tketenler kmtr.
ayet ahlak ve mevize limlerini kastediyorsa, onlar
da te'lif ettikleri kitaplar Hz. Peygamberin hadisleri ile
doldurmulardr. Ayn eklide edebiyat ve belaat lim
leri de ou yerde kendi kitaplarnda hadislerden deliller
getirmi ve ihtisaslar ynnden hadislere gereken ilgiyi
gstermilerdir. Bazlan hadislerin sanat ve edebiyat y
nn ortaya karmak iin eserler yazmlardr. m am e
rif (er-Radiy)'in cazul K uran adl eserinin tamlamas
olarak kaleme ald d-Belaat m-Nebeviyye eserinde
yapt gibi.
Yazar, muhaddislerin dndaki limlerden ve edebi
yatlardan ne istiyor? Kendisi haddini at gibi onlar
dan da hadlerini ap ileri olmayan eylere burunlarn
sokarak sahih, zayf, merdud, iyi ve kt haberleri bir
birinden ayrmalarn m istiyor?
 SNNET MDAFAASI

Edebiyat limleri, hadisi olmayan benzerleri ehil

olmadklar konulara kararak bilgi sahibi olmadklar
eyler zerinde durup izzeti nefislerini drmediler.
2 Yazarn gerek burada gerekse kitabnn baka
yerlerinde hadisileri karalamas onlara dil uzatmas ve
onlar banazlkla sulamas onlarn deerlerini dr
medii gibi mellifin de ann yceltmez. Bilakis ara
trmac ve limlerin yannda onun bu davran tenkid
ve knanmaya layktr.
Hadis limlerinin ravi ve rivayeti tenkid etmek iin
ortaya koyduklar kaideler; gerek eskiden gerekse imdi
tenkid ilminin ulat en yce noktalardr. Sonraki mu-
haddisler nemli bir yenilik getirmemilerdir. Ancak tat
bikat geniletmek ve baz sonradan gelien psikolojik
almalardan istifade etmek bunun dndadr.
Yazar biraz insafl davransayd, muhaddislerin kaide,
leriyle, beendii kimselerin kaideleri arasnda bir kar
latrma yapar ve bylece salkl bir neticeye ulard.
Fakat delilsiz olarak yukardaki sz syledii iin bize
de den umum bir cevap vermek olmutur. Adalet ve
zapt konularna deinirken ayrntl olarak anlatacaz;
ta ki muhadislerin kaidelerinin ksr ve donuk olmad
ortaya ksn.

HADSLERN SENED VE METN

TENKDNE VERDKLER NEM
Bilmiyorum yazarn, m uhaddislerin btn al
m alarn hadislerin isnadna hasredip m etine nem
verdiklerini, iddia etm eye gnl nasl raz olabilir?
Hadis h ak k n d a m etninden h arek etle azz, m unker,

97
 DETAYLI ELETR

m uztarp m uallel ve m evzu o larak hkm e v a rm a

lar, hadisin m etninde b u lu n an belirtilerden dolay
m evzu o larak hkm e varm alar, hadisin m etninde
b u lu n an belirtilerden dolay m evzu olduuna delalet
eden esaslar bu iddia ile nasl badaabilir? (Mesela)
hadis m etninde, bir A rap dili edebiyat uzm ann b
rakn; a ra b n en fasihi bir y an a fesahet sahibi biri
sinden sadr olam ayacana ehadet edecek ekilde
lafz bozukluunun bulunm as, m uhal olan b ir eyi
ieren m ana bozukluklar, hikm et sahibi birisinin sy
leyemeyecei dem agoji ve a b a rtm a ifadeler, hadis
m etninin hisse ve m ahadeye ters olmas, herhangi
m akul b ir te vile m edar olm adan K u ra n a, m tev atir
ve sahih snnete ve icm ya m uhalif olmas veya h a
disin Hz. Peygam berin zam annda m evcut olm ayan
bir d u ru m u ifade etm esi gibi. Hadis uydurm acl t a
rihi ile ilgili k itap lar dolduran esaslar hep (bir h a
disi m etninden dolay m evzu sayan esaslard r.) 1
Rebi b. H u se y m : yle dem itir bir hadisin m a
ru f olduunu bildiren g n d z n aydnl gibi ay d n
l veya m u n k er olduunu ifade eden gece k aran l
gibi karanl vardr.
m am bnul Cevzi de yle d e r : Akl, nakil ve
usule m uhalif olan b ir hadis grrsen bil ki o u y d u r
m ad r sz ne gzel szdr. Bu konuda m uhakkik
b n u l Kayym (el-Cevziyye) ,nin de kym etli bir sz
var ki Aliyyl Kari el-Mevzut adl eserinde zik ret
mitir. in g arip ta ra f y a z a r kitabnn 104 ve 105. say-

1 el-Vazu fi l Hadis (Hadiste Uydurmaclk) adl kitabmda

uydurma belirtilerinden 14 tanesini belirttim bunlarn o
unluu metne ynelik olanlardr.
 SNNET MDAFAASI

fa la n n d a b u n a benzer eyleri zikretm itir. A ncak n

ce syledii szleri ile so n ra y e r verdii m u h ak k ik
lerin szleri nasl b a d aab ilir bilem iyorum ?
Bu konuda d a h a ok akla kavusun diye baz
hadisilerin m etin tenkidlerini b u ra d a a k ta rm a k is
tiyorum. Bylece b t n g ay retlerin sened tenkidine
hasredilip m etin tenkidinin yaplm ad iddiasnn
yanl olduu grlecektir.
b n u l Cevzi Gz a n sn d a n C ebraile ikayet e t
tim b an a M ushafa bakm am nerdi hadisini deer
lendirirken, Hz. P eygam berin zam an n d a m ushaf var-
myd ki baklsn der.
Hafz bn-i H acer bir m evzu Hadis olan Cebrail
M ira gecesinde b an a b ir ayva verdi, ben de yedim.
Hatice o zam an Hz. F atm ay a ham ile idi. hadisini
deerlendirirken yle d e r: Bunun u y d u rd a olduu
aktr. Zira bil ittifak Hz. F atm a M iracta n nce d n
yaya gelmitir.
bn-i Kayyim, Bir adam hadis rivayet ederken
ak srrsa bilin ki o dorudur eklindeki u y d u rm a h a
disi tenkid ederken yle der; Bazlar bu hadisin se
nedini dorulasa da in san hissi yalan olduuna e-
h ad e t ediyor. nk biz, ok a k sra n fa k a t yalan sy
leyen in sa n la r gryoruz. ayet b ir hadisi b ir kii
rivayet ederken a k srrsa yine de shhatine k a r a r ve
rilemez.
Sened zayf h a tta salam olsa bile hadis imam-
la n n m m etin tenkidine ne derece gvendikleri ak
a grlm ektedir.
B una b ir b ak a rnek de H ayber ehlinden cizye
alndn bildiren hadistir. Bu h a b e ri u y d u ran kii

IB
 DETAYLI ELETR

Sd b. M uaz ( r a ) ahid olarak zikreder. Bu hadisi

tenkid edenler Sad b. M uazm H ay b erden nce H en
dek h arb in d e vefat ettiini Cizye h k m n n henz
nazil olm ad iin sahabe ve dier a ra p la r ta ra fn d a n
bilinmedii, sz konusu h k m n Tebk seferinden
so n ra nazil olduu, yine bu hadiste H ayberlilerden
cizye sorum luluunun kaldrld oysa, onlarn za
m an n d a byle b ir m kellefiyetin zaten sz konusu ol
m ad gibi benzer ynlerden ona k a d a r v a ra n se
beple tenkid etm ilerdir.2 H adislerin k u su rla n m tes-
bit etm ek ve m evzu hadisleri o rtay a k arm ak iin
te lif edilen eserlerde b u n la ra benzer birok rnek v a r
dr. B tn b u n lar b elirttik ten so n ra h l hadisciler
b t n abalarn isnad tenkidine h asred erek m etin
tenkidi ile ilgilenm ediler denilebilir mi?

HADSCLERN METN TENKDNDE " z i

HTYATLI DAVRANMALARININ SEBEBLER
H adisilerin
"'
isnad
-
tenkidine m etin tenkidinden
"
d a h a fazla ver verdiklerini in k a r edemeyiz - B unun
baz sebepleri vardr. Biz b u ra d a bu sebepleri okuyu
cu ve ara trm ac lara sunm ay y a ra rl gryoruz.
A slnda Hadis alim lerinin isnad tenkidinde a t
tklar uzun a d m la n m etin tenkidinde u y g u lam am a
lar o n la n n uzak grl, derin dnceli ve tem kinli
o ld u k la n n a b ir delildir. Mesele dini b ir m esele olduu
iin s n n etin o rtay a konm asnda senedi gzettiler,
dinin asl ve kayna olan bir n a s sn tesbitinde ravi-
n in i ve d grnyle ta k v a sahibi, slih, adil,

2 Aliyyu'l Kri, el-Mevzut, s. 119.

 SNNET MDAFAASI

zab t ve Hz. P eygam bere y alan isn ad etm ekten uzak

olduunu tesbit etm ekle yetinm ilerdir. H er n e z a
m an ravide zapt, hfz, em anet, tebdil ve tayirden
uzak olm a vasflaryla beraber, a rtla ry la birlikte a d a
let sfat d a b u lu n u rsa y a lan ve u y d u rm a ihtim ali im
kanszlar, denilem ezse bile olduka u zak olur. y
leyse m etin tenkidinde a n gitm eye gerek yoktur. Bu
n u n d a balca sebepleri u n la rd r
al H adis bazen m tesbih olur, m an as anlal
m az o tak d ird e sadece akl h ak em y a p a ra k m etni
tenkid etm eye gerek yoktur. Z ira bu t r m teabih
hadisleri akl id ra k edemez. B undan ne kastedildiini
an cak A llah ve onu tebli eden Resulu bildirdii ta k
dirde anlalr. Bize den h ak ik i m an asn A llaha
havale ederek v arit olduu gibi kabul etm ek ve im
kansz olan zah iri m a n a d a n k a n m a k tr ya d a ak la
ve m uhkem nakle uygun ekilde te vil etm ektir.
A llah n sfa tla n ve benzeri k o n u lard ak i h ad isler bu
eittendir.
b) H adisin m etni bazen m ecaz olur, hak ik i m a
nay ifade etmez. G erek dil asndan gerekse usul
asndan m ecaza ham letm e im kan olduu halde, h a
kiki m an asn a ham letm e a k la hisse ve m ahedeye
te rstir diyerek hadisi reddetm ek salkl a ra trm a
kaideleriyle badam az.
Sahih-i B u h aride3 rivayet edilen gnein b a ttk
ta n so n ra arn altn d a secde ettiini bildiren hadis

3 Buhari, Sahihinde Ebu Zerden yle rivayet eder Hz. Pey

gamber gne batariken bana gnein nereye gittiini bi-
liyormusun? diye sordu Ben de Alla h ve Resul daha iyi
bilir dedim Dedi ki Arn altna secde etmeye gidiyor

101
 DETAYLI ELETR

gibi, ayet b u hadisi hak ik i m a n asn a ham ledecek

olursak yanl olduu aka o rtay a kar, eer m e
cazi o larak m a n a verecek olursak beli b ir ifade ol
duu o rtay a kar. Zira gnein secdesi yce A llah n
iradesine boyun eerek seyrine devam etm esi ve
A llahn yerletirdii salam sistem den am ayarak,
kesintisiz a r a verm eden devam etm esidir. Bu t r h a
dislerle, y ara tk la r lem lerin Rabbi ne boyun emeye
tevik kastedilir. Son derece azam etli b ir yapya sa
hip olan gne, A llah'n iradesine boyun eiyorsa zayf
b ir y a ra tk in san n zellikle gnee ibadet edenler
O n a inanm as ve boyun emesi elbette gerekir.
Bu uslb olduka yaygndr. M esela A rap larn
yle dediini gryoruz. Devem yolun uzun oldu
u n u b a n a ikayet etti (dedim ki) sab ret deveciim
ikimiz de mbtelayz* grld gibi bu iirde ne
ikayet ne de konum a szkonusudur. Bu sadece b ir
m ecaz ve b ir tem silden ib arettir. Tem sildeki incelie
bakn, eer b ak a ekilde ifade edilse bu incelik g
rlm eyecektir. Bu t r beli tem siller hi b ir pheye
m aruz k alm ay an ve bize m tev atir o larak gelen
K u ran- K erim de de m evcuttur. imek, A llah h am d
ile tebih eder. yetinde olduu gibi, yleyse h ad is
lerin de bu t r ifadeler kullanm as ilk defa yaplan
b ir ey deildir.

izin ister ve ona izin verilir. Tam secde edecei zaman ka

bul edilmez izin ister ona izin verilmez ve geldiin yere
geri dn denir o da batt yerden doar. Allahn gne
belli bir yrngede yzer. Bu Aziz ve Alim olan Allah'n
koyduu ldr yetinde olduu gibi. Buhari, Tefsir Sure
36

102
 SNNET MDAFAASI

c) Hadis m etni bazen gaybi b ir h a b e r olur. K

yam et ve a h ire t g n n n zellikleri gibi, o tak d ird e
gayb b ir eyi zah ire kyas edip ak im yargsyla re d
detm ek insafszlk olur. C ennet ve sfatlan , nim etleri
cehennem ve azab h ak k n d ak i h ad isler de bu e-
itdendir.
d Bazen hadis m etni g n getike ilmi h ak i
katle o rta y a kan ve Nebevi b ir m ucize olduu a n la
lan bir m etin olur. Kpek birinizin kabn y alarsa
br to p rak la olm ak zere yedi kez ykasn hadisi
gibi. Baz doktorlar kpek a rt n d a n m eydana gelen
m ikrobun giderilm esi iin topran fonksiyonunu is-
b a t ettiler.4 t e y an d an baz dinden nasibini a la m a
y a n la r b u n u teride zorlam a ve b ir m ucazefet ola
ra k kabul etm ilerdir. A ncak m m inler h k m n hik
m etini an lam ad k lar zam an onu kulluun gerei k a
bul edip itib ar etm ilerdir.
nsafl herk esin grecei gibi ayet hadis lim leri
vizevsel b ir deerlendirm e ile hem eh~ hikm eti gzi
olan bu ve benzeri hadisleri r eddetm eye- kalksayd
snnra. da arka hum n hikm eti o rta v a cksavd o za-
m an bu, a ra trm a eksiklii, cehalet ve risaletin sahi-
binin h a k k n a tecvz savim z myd? im d F y azara
soruyorum h a la hadiscilerin tak ip ettik leri m etodun
doru olduu h u su su n d a benim le ayn grte deil
m isin?
Y azar 6. sayfada yle iddia ediyor Muhaddis-
lerin tam am b u ilmi a ra trm a y a balam adan, k ita p
larm o k u m ad an nce bilinm esi g erek en nem li bir

4 Dr. Muhammed Vasfi, el-slmu Vet-Tbb, s. 286.

103
 DETAYLI ELETR

ii ihm al ettiler. Bu d a Hz. P ey g am b erin buyurduu

szn hakik i nassm tesb it etm ektir, Hz. Peygam ber
bu nassn ay n en yazlm asn em retti m i yoksa terk-
ederek bunu yasaklad m? S ahabe ve onlar takib-
edenler tedvin ettiler mi? yoksa b u n a y an am ad lar
m? rivayet edilenler g erek lafzen gerekse m an en
o larak Hz. P ey g am b erin azndan kt ifadelere
uyuyor m u yoksa m u h alif mi? so n ra ondan yaplan
bu riv ay etler ne zam an tedvin edildi? m m etin lim
lerinin bu h u su stak i d u ru m la r ne idi^...
Bu iddiay destekleyecek hi b ir delil yoktur.
Bu, h ay a tlarn bu u u rd a h a rc a y a n hadis im am
larn n h a k k n a aka tecavzden b ak a bir ey d e
ildir. Bahsettii bu m eseleler h a k k n d a lim ler bir
ok inceleme ve a ra trm a yapm lardr. O nlarca hadis
u s l k itap larn d a b u n la r grlebilir. M esela u ki
ta p la ra b ir gz atlm as yeterlidir. El-hakim Ebu A b
d u llah n Uluml-Hadisi, m am bnus S a la h n
Ulumul-Hadisi, Hafz Ira k in in Elfiyetu1-Hadisi
im am N evevnin et-Takribi, Hafz Ibn-i Kesir in el-
Baisul-Hasis fi ilm i1-Hadis i, Hafz bn-i H acerin
N hbetl-Fikeri ve erhi, Hafz S u y u tn in et-Ted-
ribi ve b u n a yazlan on k a d a r erhleri byk lim
el-Leknevn in Zaferul E m ani (fi erh-i m u h ta sa ril
C urcan iK si ve eyh T ah ir el-Cezirn in Tevcihun
Nazar eski ve yeni yazlan d ah a nice eser. H akikati
a ra tra n kiiye bu k ita p la rd a n h e r h an g i birine m-
ra c a t etm ek yeterlidir. O zam an Ebu Reyyen in hadis-
cilerin ihm al ettiklerini syledii h e r k o n u d a a y n b
lm ler ve yeterli a ra trm a la rn olduunu ilm-i y ak in
ile bileceklerdir. A yrca hocasna tabi o larak b u n la rn
hadis im am larn a iftira olduunu da greceklerdir.

104
 SNNET MDAFAASI

BTN HADSLERN MNA LE RVAYET

EDLD DDASI VE BU DDAYA CEVAP

Y azar eserinin 8. sayfasnda sabr ve m etanetle

a ra trm a y a koyulduktan uzun bir m ddet so n ra a
rtc h ak ik atlere ve nem li neticelere ulatn u
ekilde b e lir tir : Btn hadis k ita p la rn d a sah ih diye
isim lendirilen veya h asen o larak kabul edilen h ad is
ler a ra sn d a hem en hem en Hz. P eygam berin azndan
kt gibi hakiki lafz ve m uhkem terkibi ile gelen
b ir tek hadis grm edim . Baz ksa hadislerde geen
yalm kelim eler asl lafzlaryla rivayet edilmise de
bu pek azdr. B ana yle geliyor ki stlah larn d a sa
hih diye isim lendirdikleri hadisler haddi zatn d a sa
hih olm ayp rav iler cihetiyle sah ih saylm tr.

Y azar b u rad a son derece yanl ve delilsiz bir

hkm e varm tr. Biz hadislerin tam am n n lafzla
ryla rivayet edildiini sylemiyoruz. Zira bir tek h a
dis m a n a deimese de fark l fark l lafzlarla rivayet
edilirken nasl byle diyebilirim. Ayn ekilde y azarn
iddia ettii gibi b t n hadisler m a n a ile rivayet edil
mi de diyemeyiz. B tn rivayetlerin ittifak la ayn
lafzlarla naklettikleri hadisler m evcutken nasl byle
iddia edilebilir. B tn riv ay etlerin b ir tek lafz itti
fak la nakletm eleri bu lafzlarn R e s u lu lla h ta n iiti
len ayn lafzlar olduuna delalet etm ez m? y le h a
disler v a r ki B elagatten a n la y a n la r onun a ra b n en
fasihinden yani nbvvet p n a rn d a n fkrdndan
asla phe duym az? Bunu d a h a nce de belagat ve
beyan lim leri fa rk etm i ve Nebevi belagat ile ilgili
k ita p la r telif etm ilerdir.

105
 DETAYLI ELETR

B urada iaret edilmesi gereken b ir husus; lafzen

rivayet edilen hadislerin ounun ksa hadisler oldu
udur. A y n ca m an a ile rivayet edilen uzun h ad isler
de deiiklik b ir iki veya kelim ededir. Hadis la
fzlarnn tam am n d a deiiklie yol aan m a n a ri
vayeti ok azdr. Bunlar uzun ve kapsam l a ra tr
m alard an so n ra sylyoruz. N itekim Buhari, M slim
ve dierlerinde Hz. Aieden rivayet edilen vahyin
balangc hadisi ki u zu n h adislerdendir b u n a
en gzel rnektir. R aviler bu hadisin ok az kelim e
lerini fark l v a ry a n tla rla rivayet etm ilerdir. B urada
bu k a d a rla yetinm ek istiyoruz. Y azarn k itab n d a m a
n a ile rivayete ayrd blm ta rtrk e n genie
tenkid edeceim. O rada onun delil o larak kullandk
lar rneklerin bir ksm nn lehine deil aleyhine de
lil olduunu aklayacaz. T artm asz hadis im am
olan hafz bn-i H acer bakn bu konuda ne d iy o r :
Hz. P eygam berin hadislerinden O n u n cevamiul
kelim (yani az kelim e ile ok ey ifade etm e zel
lii) vasfm a delalet eden hadislerin b ir ksm un
lardr. Hz. A ieden gelen Her kim bizim iim iz (di
nimiz) iine ondan olm ayan bir eyi sokarsa bu i
merduddur hadisi, yine B uhari ve M slim in ittifak
ettii Allah'n k itab n d a olmayan her art batldr
hadisi, Ebu H ureyre nin riv ay et ettii Ben size bir
ey em rettiim zam an gcnz nisbetinde onu yerine
getirin hadisi, M ikdadn rivayet ettii drt S n en de
y er alan H akim ve bn-i H ibban ta ra fm d a n sahih ol
duu bildirilen, insanolunun doldurduu en erli
kap kamdr. hadisi ve b u n a benzer aratrm ay la o r
ta y a kacak b ir ok hadis gibi. B unlar d ah a ok ra-
vilerin lafzlarn da ta s a rru fta b ulunm adklar hadis

106
 SNNET MDAFAASI

lerden grlr. Bu hadisler; v ary a n tla rn n az oluu ve

lafzlarnn zerinde ittifak edilm esi ile o rtay a
kar. 5
Hafz ibn-i H acerin zikrettiklerine u hadisleri de
eklem ek istiyorum M slman, m sl m a n la n n elin
den ve dilinden em in olduu kimsedir. insanlar i
lerinde ie y a ra r b ir ta n e d a h i binit b u lu n m ay an yz
deve gibidir.* M minler b ir b in a gibidir, b ir ksm
dier ksm n destekler. Sevgide ve rah m ette m
m inleri b u lu rsu n (diye b a la y a n ) hadis, nsanlar
atee srkleyen dillerinin rndr.
Haya m andandr Kk dere k en arn d a ye
tien h e r n e b a t ikinlikten y a ld r r y a d a lme
yaklatrr. ve b u n a benzer b ir ok hadis asli lafz
lar ve h ak ik i terkibleriyle gelmitir.
H adiscilerin sah ih o larak isim lendirdikleri hadis
lerin haddi zatn d a sahih olm ayp rav ilerin d u ru m la
rn a gre sah ih olduklar iddiasna gelince, bu kendi
sinden bin sene nce sylenen bir eydir. Hadis im am
lar bu k o n u d a yle d e m ile rd ir: H adisin sahih, ha-
sen veya zayf olduu hkm n e v a rm a k m uhaddis
asndan sah ih ve h asen a rtla rn n ta h a k k u k edip
etm em esine baldr. Yoksa evvelem irde bu hadislerin
sahih, h asen veya zayf olduklar m an asn a gelmez.
Bunu yakin o larak a n c ak gayb bilen A llah bilir. A k
len doru kim senin y alan sylemesi veya yalancnn
doru sylemesi m m kndr. Bu ihtim al hadis im am -
5 bn-i Hacer Fethul-Br, c. 13, s. 211.
Hadisin farkl anlamlan iin bkz. bnl-Esir, en-Nihaye fi
Garibi 1 Hadis c. 1, s. 15 Beyrut; Ahmet Davutolu, Sahihi
Mslim Tercme ve erhi c. 10 s. 478 Snmez ne. st <Mtrc).

107
 DETAYLI ELETR

la n n a ra trm a d a derinlem eye, incelem ede ve h k

m tesb it etm ede olduka tem kinli ve insafl d av
ra n m a y a sevketm itir.

KURANIN MTAVATIR OLUUNUN

SEBEB PEYGAMBER DNEMNDE
YAZILMASIDIR DDASI VE BUNA CEVAP
Y azar k itab n m 10. sayfasnda yle diyor: ayet
hadis te K ura n gibi P eygam ber devrinde tedvin edi
lip K u ra n a verilen dik k at ve incelem e hadislere de
verilm i olsayd s n n et de K u ra n gibi m u tev atir ola
ra k gelirdi. Ve m sl m an lar bu iddetli ih tilafa g ir
m ezlerdi ...
Sanki y azar K u ra n n m tev atir oluunu Hz. Pey
gam ber dnem inde yazlm asna balyor. Oysa h a k i
k a tte yle deildir. Zira te v a t r K u ra n m lafz ve
nakli ynyledir. Binlerce sah ab i Hz. P eygam berden
alm ve onu ezberlem itir. T abiundan d a binlerce k i
i ayn ekilde ah ab id en alm tr. te bu ekilde te
v a t r n kendileriyle sabit olduu ok sayda insan
yine b y k sayda b ir in san topluluundan a la ra k
m u tev atir o larak bize ulam tr. Ve kyam ete k a d a r
byle devam edecektir. K u ra n m m tev atir oluunun
an a sebebi ezberlenm esi ve ifaen alnm asdr, yoksa
say falard an nakledilm esi deildir. Y azm biri say fa
la rd a dieri h afzalard a olm ak zere iki ekilde v a r
ln s rd rs n diye, k o ru m a ve tesbit u n su ru ola
ra k k ab u l edilm itir. N itekim Hz. E bubekir ve Hz.
O sm an dnem lerinde A llah ikisinden de raz olsun
K u ran say falard a to p lay an larn gayesi de bu idi. O n
lar, Hz. P eygam berin h u zu ru n d a yazld gibi yazl

108
 SNNET MDAFAASI

m asna nem verdiler. te snnet de Hz. Peygam ber

dnem inde yazlsayd fa k a t te v a t r derecesine u la
trac a k k a d a r kim se ezberlem eseydi yazarn iddia et
tii gibi m tev atir olarak bize gelmezdi.6 M tevatir
olup olm am ak ok sayda insann rivayet edip etm e
m esine baldr. N itekim Snnet, Hz. Peygam ber d
nem inde tedvin edilmedii halde az da olsa bir ksm
m tev atir olarak gelm itir. ayet m tevatirlik yazl
m aya bal olsa idi byk bir dikkat ve ihtim am la
tedvin edilmi k ita p la r hep m tev atir olurdu. Oysa
ne gezer?
SNNETN DNDEK KONUMU LE LGL
ELKL SZLER
Yazar kitabnn 17. sayfasnda yle diyor; onlar,
kavl snneti, K ur'an'dan sonra gelen dinin ikinci ya da
nc derecesinden kabul ettiler birka satr sonra da
yle d iy o r: oysa ikinci dereceden dinden olan (yani
dinin ikinci kayna olan) amel snnettir. Kavli snne
tin ikinci dereceden bir kaynak olmad anlalyor. Sz
lerinin sonu ncesine eliki arzeden yazarn bir konu
zerinde sebat klmayarak, kendisinde meydana gelen
bu kararszln sebebini anlayamyoruz dorusu.
Sonra e-atbi nin, el-i'tisam adl kitabndan kav
l ve amel snnet arasndaki farka bir szn delil ge
tiriyor. Oysa atib'nin sz snnetin kavil, fiil ve takrir
olduuna delalet ediyor. Daha sonra Reit Rza nn u
szn naklediyor dinde esas olan birinci mertebede
Kur'an' Kerim'dir. kinci derecede ise zerinde ittifak

6 Mtevatir limlerin stlahnda: akln yalan zere birle

melerini imkansz bulduu bir topluluun rivayetidir. Ve
bu yakini m oluturur, fakat ahad haberler iin aym ey
denemez
109
 DETAYLI ELETR

edilen amel snnettir. Ondan gelen ahad haberler ise

gerek rivayet ynnden gerekse delalet ynnden n
c derecede gelir. zerinde ittifak edilenlerle amel eden
ler hirette kurtulur ve Allah'a yakn olur. Gazzali de
bu grtedir Grld gibi bu szde onun elikili
szne delil tekil edecek b ir ey yoktur. Muhakkiklere
gre snnet ister kavl, ister fiil, isterse takriri olsun
dinin ikinci kaynadr. Birinci kayna Kur'an'dr.
u kadar da var ki Reit Rzann ikinci derecede
sayd, zerinde ittifak edilen amel snnettir. Yoksa
nel olarak btn amel snnet deildir.
Bu hususun izaha ihtiyac vardr, yoksa m aksat oku
yucuyu pheler iinde brakm ak deildir.
v
n
/ \
MELLFN HZ. MER'E. HADS RVAYET
ETT N BAZI SAHABLER
HAPSETTNE DAR FTRASI
Ebu Reyye kitabnn 29. sayfasnda Sahabe ve Ha
dis Rivayeti bal altnda unlar yazyor. bn-i
Hazmm, el-ihkam (fi usulil Ahkam) adl eserinde riva
yet ettiine gre Hz. mer, ok hadis rivayet ettikleri iin
ibn-i Mesud, Ebu Musa (el-Ear) ve EbudDerday Me
dinede hapsetmitir.
Hakikatte (Hz. mer'e) bu iftiray yapan bn-i Hazm
deil yazarn kendisidir. Yazar okuyucuya bn-i Hazmm
bunu rivayet ettii intiban veriyor. Halbuki kesinlikle
onun rivayeti deildir. Sadece kitaplarnda zikretmitir.
Hadis ilminde mbtedi olanlarn da bilecei gibi bir ha
disi rivayet etmekle kitabnda yer vermek arasnda fark
vardr. Yine okuyucuya bn-i Hazm'm bu rivayeti kabul
ettii intiban da veriyor. Halbuki bn-i Hazm bundan

110
 SNNET MDAFAASI

beri olduu gibi bu rivayeti tenkid ederek batl olduu

nu aklamtr.
Bakn ibn-i Hazm el-ihkammda ne d iy o r: Hz.
mer'den O nun bn-i Mes'ud Ebud'Derda ve Ebu Zer'i
Hz. Peygamber'den hadis rivayet ettikleri iin hapsettii
rivayet edilir. sigasyla zikretmitir. ayet kendisi riva
yet etseydi Biz rivayet ettik derdi. (Ayrca) bn-i Hazm
bu rivayet hakknda senedinde yer alan brahim b. Ab-
d unahm an b. Avf Hz. mer'i iitmedii iin mnkati ol
duunu syler. Mnkati ise delil tekil etmeyen zayf ha
dislerdendir. Zira sakatlk senetten drlen ravide ola
bilir, hadisi onun uydurma ihtimali sz konusu olabilir.
bn-i Hazm szlerine devamla yle diyor.7 bu haberin
yalan ve uydurma olduu aikardr. nk bu durum da
Hz. mer, ya sahabeyi itham etmi olur ki bu takdirde
kendisi de itham edilenlerden olur. Veya onlar hadis ve
snnetin tebliinden nehyedip gizlemelerini inkar etme
lerini istemi olur. Bunu yapmak ise insan slm 'dan
karr. Allah mminlerin emirini btn bunlardan m uha
faza eylesin, bunu kati surette mslman olan birisi sy
lemez, ayet itham olunmadklar halde hapsetmise bu
onlara zulumdur. Fasid anlayna delil bulmak iin bu
ta nedilmi rivayetlere snanlar istediklerini tercih et
sinler (her iki ekilde de yanl olur.)
bn-i Hazm'n dedikleri ite bunlardr. Yazar hala
haberleri aktarrken gvenilir olduunu iddia edebilir mi?
Dikkatli okuyucu bu adamn limlerden yapt nakiller
den phe duyarsa mazur saylmaz m?
Bu rivayetin yalan olduunun delillerinden birisi de;
bn-i Mesu'd'un Hz. mer'in gr ve yoluna tabi olan bi-
7 bn-i Hazm, el-hkam, c. 2, s. 139.

111
 DETAYLI ELETR

risi olmasdr. Bu konuda o yle der : ayet btn in

sanlar bir tarafa mer de baka tarafa gitse ben mer'in
yannda yer alrm Hz. mer onu Kfe halkna ilim
retmek iin gndermi ve Kfelilere Abdullah' size
gndermekle sizi nefsime tercih ettim demitir. Az hadis
rivayet etmek hususunda O'nun Hz. mer'e muhalefet
ettiini akl nasl alr. Hz. mer'in de O nu hapsettii na
sl dnlebilir?
Sonra yazar burada metin tenkidini nasl ihmal eder,
halbuki btn hadisilere metin tenkidini terkettikleri
iin dil uzatan O'dur, ncekilerin ulaamad metin ten
kidini kendisinin yaptn iddia eden de O'dur. (Bun
larn) bir hucum ve satamadan ibaret olduunu Allah
biliyor.
Bunun dnda yazar bunun bir sayfa sonra yer ver
dii Amr b. Meymun'un sz ile elitiini nasl grmez.
Amr b. Meymun yle demitir. Bir yl Abdullah b. Me-
sud'a gidip geldim bu bir sene zarfnda ne Resulullah
yle dedi dediini ne de ondan bir hadis naklettiini
iitmedim. Bir gn bir hadis rivayet etti birden bir h
zn kaplad ve akr akr terlediini grdm.
Kendisinin tenkidilerin eyhi olduunu iddia eden
bir zata, gerekli aklamalar yapmadan ncesi sonu,
sonu ncesi ile eliki arzeden rivayetleri getirmek ya
kr m?
Okuyucu kardeim btn bunlarn sebebi yazarn
keyfinin istediini alp istemediini almamasndan kay
naklanyor. Sonra o bu sz msteriklerden kapm tr,8
nk azz rivayetleri alp kabul grsn diye bn-i Hazm'a
izafe edenler onlardr.

8 Nazratu,n fi Tarihil FkhiHslm* adl esere bakan bu ha

beri aratrmaya tab tutmadan onlardan kaptn grr.

112
 SNNET MDAFAASI
-
BANA KASTEN KM YALAN SNAD
EDERSE UZATMASI
BU KONUDAK HAKKATN ZAHI
Kitabnn 37. sayfasnda her kim bana yalan isnad
ederse cehennemdeki yerini hazrlasn hadisi erifine yer
vermi ve Hafz bn-i Hacerin bu hadisin baz varyant
larnda mtaammiden kelimesinin yerini almadn,
Buhar Mslim ve dier hadis kitaplarnda ise bu ke
lime ile beraber variddir, dediini belirttikten sonra y
le der; Kim hakikaten inceleme yapar ve aratrm ay de
rinletirirse ilerinde raid halifenin de bulunduu sa
habeden gelen rivayetlerde mteammiden kelimesinin
olduunu grr hibir akl sahibi Hz. Peygamber in by
le bir ey dediine ihtimal vermez, bana yle geliyor k i :
bu lafz, kastsz olarak Allah rzas iin Hz. Peygambere
yalan hadis isnad edenlere b ir yol bulunsun veya hata
vehm ve yanl anlayarak bakasndan hadis rivayet eden
ravilere dayanak olsun diye ayrca hataen bunu yapan
gnahsz olduu iin, bu konuda m esul tutulm asnlar
diye, limler tarafndan idrac diye bilinen yolla hadise
sokuturulm utur.
Bu ekilde 'nun Hafz bn-i Hacer'in sylediklerine
ikna olmayp, bu zorlama ve faraziyelere yer verdiini
gryoruz.
1 Bu hadis Buhar, Mslim ve dier hadis kitap
larnda bir ok sahabiden ok sayda varyantla rivayet
edilmitir. sn ad lan sahih, hasen ve zayf olmak zere
baz muhaddisler bunun saysn yze kadar ulatrm
tr. Hafz bn-i Hacer'in de Fethu'l B arde zikrettii gibi
bu hadisin bu lafzlarla tevatr derecesine ulaan kanal-

113
 DETAYLI ELETR

larla rivayet edildii bir gerektir.9 Varyantlarnn bu

yksek sayya ulamas (yani mtevatirlik) Hz. Peygam
ber ,e yalan isnadnn zemmi ile ilgilidir yoksa bu lafz
lar ve verilecek cezann hususiyeti ile ilgili deildir. Son
ra yazarn iddia ettii gibi bu rivayet halifeden gel
miyor, Buhari ve Mslim'de Hz. Ali'den onlarn dnda
ki hadis kitaplarnda da Hz. Osman'dan rivayet edilmi-
tirlO mteammiden kelimesi Buhar, M slim ll ve di
er gvenilir hadis kitaplarnn b ir ok rivayetlerinde ge
mitir. inde bu kelimenin getii rivayetler, gemeyen
rivayetlerden daha ok ve daha kuvvetlidir. Buhar ve
Mslim'de Enes, Eb Hureyre, Muire b. u'be, Abdul
lah b. Amr b. As'm rivayetlerinde bu kelime yer alr
ken, Hz. Ali, ve Zbeyr b. Avvam'm rivayetlerinde yer
almaz. Hadis tenkidcileri ve dierine gre kaide, iki ri
vayet att zaman isnad ok ve kuvvetli olanlar ter
cih edilir. Burada da mteammiden lafzna yer veren
rivayetler tercih edilir. Mutlak mukayyede hamledilir. Bu
lafza yer veren rivayetlerin tercih unsurlarndan b ir ta
nesi de Ismail'nin Mstahrec'i ile, bn-i Mace'nin es-S-
nen'indel2 Zbeyr b. Avvam yoluyla gelen rivayetlerde bu
lafza yer verilmesidir. Hadisi ezberleyen ezberlemeyene
kar delildir. Ayn ekilde sahih rivayetlerde belirtildii
gibi okuyan ve yazan Abdullah b. Amr b. As'm rivaye
tinde de bu lafz vardr ki, Abdullah'n rivayeti bakala
rndan daha sikadr (gvenilirdir).

9 C. 1, s. 164 ve sonras.
10 bn-i Hacer (a.g.e.)de sahih ve hasen tariklerle kendilerin
den rivayet edilen sahabenin isimlerini serdetmitir.
11 Buhari, Sahih Kitabu'l ilm, Mslim, Sahih Nevev erhi ile

12 i . c. , ,
114
 SNNET MDAFAASI

2 Ebu Reyye nin bu kelimenin hadise sokuturul-

mas iin gsterdii sebeplere gelince bunlar makul de
ildir. Bilmiyorum kastszlk ile Allah nzas iin hadis
uydurma nasl bir arada gelir baka bilenin de ka
can sanmyorum. Bunu yapan kii iddiasna gre
hadis uydururken hayrl i ve faziletlere tevik ederek
Allah'n rzasn ve eriate hizmeti gzetir. Bunu yapan
lar da ehl-i tasavvuftan cahil olanlar ile Kerramiye fr
kasna mensup olanlardr. Bunlar tergib ve terhib iin
hadis uydurmaya cevaz vermilerdir. yleyse bu m ak
satta hadis uydurmak ile kastszlk nasl birleir? Bunun
manas makbul ve doru olmayan bir kast olmakszn
olmaldr.
Yazar'm bu kelimenin uydurulmasna ravilere da
yanak olsun diye gsterdii sebep ise yine yanltr. n
ki hata ve sehvi gidermek bu kelime ile olmaz, baka
delillerle o zaten sabittir. slm eriatnda kendisinden
b ir kusur olmakszn hata ileyen ve unutan kimseye g
nah yazlmayaca tesbit edilmitir. Bu m ukarrer bir du
rum olduu halde sz konusu kelime ravilere bir fayda
salamaz. Bu kelimeye yer veriliinin srr yalana iddetli
b ir ceza terettp ederken hata ile veya unutarak bir ey
yapana gnah>olmadn vurgulamaktr. Bu kelime ile
kaytlandrlmas aslnda tabirin dikkat ve nezahatine de
lildir. Bu da hataen ve unutarak bir gnah ileyenin de
buna dahil olduunun vehmini kaldrmak iindir.
mam Nevevi Mslim'in erhinde yle diyor; 13 E'-
ari kelamclarma gre yalan; gerek kasten gerekse seh
ven bir haberi olduundan farkl olarak aktarm aktr.
Ehl-i snnetin gr budur. Mutezile ise yle demi

13 C. , s. 69.

115
 DETAYLI ELETR

tir; bir eyin yalan olmas iin kast arttr. Bu hadis de

bize delildir. Zira Hz. Peygamber, kast ile kaytlandr-
mtr. nk bazen kasten yalan sylendii gibi bazen
de sehven yaplr. Aynca icma ve kitap ile snnetin me
hur naslarna gre hataen ve unutarak su ileyene g
nah olmad aktr. Hz. Peygamber mutlak ifade kul-
lansayd unutarak bu ii yapana da gnah olduu anla
lrd. Onun iin kast ile kaytlandrd. Mutlak rivayet
lere gelince onlar kast mukayyed rivayetlere hamledilir
(Her eyi bilen Allah'tr).
Ne varki hadis imamlar hataen veya unutarak su
ileyene gnah olmadm sylemelerine ramen hataen
ve sehven hadise sokulan b ir eyi Hz. Peygambere nis-
bet edilen bir yalan olmas itibariyle mevzu hadislere
benzer olarak saymlardr. (Onlara gre) bu durumu
aklamadan byle b ir haberi rivayet etmek caiz deildir.
Halil, ibnu's Salah, Irak ve dier baz hadisiler
bu grtedirl4 bn-i Main ve bn-i Ebi Hatim gibi baz
cerh imamlarna gre ise bu t r rivayetler uydurma ola
rak kabul edilir. Baz imamlar ise mdrec* olarak ka
bul etmitir. Her ne olursa olsun bu t r hata ve unut
malar ravinin adalet ve zaptna halel getiren bir kusur
olarak deerlendirmilerdir.
3 Bu yazann ilgin ynlerinden birisi de sarho
olduunuz halde ifadesini terk ederek namaza yakla
mayn diyen (Bektai)lerin yolunda yrmesidir. Biraz
nce Hz. mer'in hadis naklettikleri iin sahabi'yi hap
settiine dair bn'i Hazmdan yapt rivayet grlmt.

14 Ibns Salah, el-Mukaddime (Irak erhi ile birlikte) s. 110.

* Mdrec; ravisi tarafndan isnad veya metine aslndan olma
yan baz szler sokulmu hadis demektir (mtrc).

110
 SNNET MDAFAASI

Orada yaptn imdi de Her kim bana kasten yalan

isnad ederse... hadisini anlatrken yapyor. 42 sayfada
ibn-i Hacer'den nakilde bulunurken O'nun yukardaki ha
disin m tevatir olmad grnde olduunu belirtiyor,
(yapt nakil yle); Hadisin tarikleri ok olduu iin
(hadiscilerden) bir cemaat m tevatir olduunu sylemi
tir Ancak baz stadlarmz bu konuda tartm lar, n
k mtevatirin art (rivayetlerden) iki tarafn ve bun
larn arasndaki ravilerin oklukla eit olmasdr. Bu da
hadisin her varyantnda mevcut deildir. (grld gi- fl'A
bi ibn-i Hacer'den naklederken) yer vermemitir. Devam ^
harfi harfine yledir.15 Byle diyenlere yle cevap ver-
m itir : Mutlak m tevatir olmaktan m aksat her asrda
bandan sonuna kadar bir topluluun bir topluluktan ri
vayet etmesidir, ilim ifade etmesi iin bu kafidir. Ayn
ekilde Enes tarikiyle gelen hadisi O ndan ok sayda ravi
rivayet etmi ve tevatr derecesine ulamtr. Hz. Ali nin
rivayetini Tabiunun mehurlarndan sika olan alt ravi
nakletmitir, ibn-i Mesud, Ebu Hureyre ve Abdullah b.
Amr b. Asm rivayetleri de byledir. Eer bunlarn her
biri iin kendisinden gelen sahabiden m tevatir olarak
gelmitir dense dorudur. nki m tevatir iin muayyen
bir say art deildir, ilim ifade etmesi kafidir. Nuhbetu'l
fiker erhinde ve Ulumul Hadis adl kitabn deer
lendirmesinde belirttiim gibi ravide bulunan yce sfat
lar ok say yerine kaimdir. Bu eserlerimde sz konusu
hadisten baka m tevatir hadis yoktur diyenlere cevap
verip rneklerinin ok olduunu belirttim, kim Allah
iin bir mescid ina ederse... hadisi, mest zerine mesh;
rukua varrken elleri kaldrmak, efaat, havz(- Kevser)

15 c. 1, s. 164 Ezheriyye matbaas, (Kahire).

 DETAYLI ELETR

hirette Allah' grmek, imamn kureyilii ve benzeri h

kmleri ifade eden hadisler hep bu eitdendir ayn e
kilde ibn-i Hacer'in Enes tarikiyle diye balayan ksm
ibn-i Hacer'in sz olp naklettii bir ey deildir. Kas
ten terk ettii bu ak szlerden sonra yazar ibn-i Ha
cer'in yukardaki hadisin m tevatir olmad grnde
olduunu iddia edebilir mi ki, szlerinden de bu anla
lyor.
Yazarn 39. sayfasnn haiyesinde yer verdii; as
rmzda snnet daileri ve isnad kleleri (hadiste geen
mteammiden) ziyadesini isbat iin inad ediyorlar, sanki
bunlar ibn-i Kuteybe, Buhari, en-Nesai, el-Munziri, el-
Hattabi, bn-i Hacer, Suyuti ve ibn-i Kayym gibilerden
daha iyi hadis ilmi biliyorlar szne gelince bu fasid
sze cevap vermeyeceim sadece derim ki; bir ok riva
yette bu ziyadeye yer veren Buhari'yi hatta bu ziyadeyi
isbatlamak iin bir ok aklamada bulunan ibn-i Hacer'i
burada zikretmekten utanm adn m? Hikmet sahibi Pey
gamber ne gzel buyuruyor; lk nbvvetten gelen sz
lerden birisi yledir; !utanmadn takdirde dilediini
yap.
MANA LE RVAYET DNE HER HANG BR
ZARAR GETRMEMTR
Ebu Reyye'nin adetlerinden birisi de kafasna bir
fikir geldii zaman veya hevas galebe ald zaman ara
trmay kendi gr ve arzularna gre yapmasdr. Bu
meyanda eline geirdii her eyi kullanmaya alyor.
Bunun iin kelimeleri tahrif etmek, lafzlara yklenme
dikleri manalar yklemek, yanl nakillerde bulunmak,
aratrmac, imam ve limlere dil uzatmak ona gre hi
bir vebal gerektirmiyor.
 SNNET MDAFAASI

Bir baka adeti ise bir fikri ve dnceyi arzeder-

ken saptrm a ve mbalaaya ba vurmasdr. Fer'i olan
bir eyi asl, asl olan bir eyi de tali olarak gsteriyor.
54. sayfada hadis rivayeti konusunu anlatrken yapt
gibi. Burada hadislerin mana ile rivayetini asl ve kaide
olarak alp lafzen rivayetinde azz ve nadir bir durum
olduunu bildirm itir. H atta im am lara da dil uzatarak,
kitaplardan okuduklar veya nakledenlerden iittikleri
hadislerin sahih olarak salam bir ekilde geldiini la
fzlarn tahrif ve tebdile uramadan Hz. Peygamber'in
azndan kt gibi korunm u olarak ravilere geldiini
sahabe ve onlardan hadisi alanlarn iittikleri gibi aynen
tedvin edildii zamana kadar naklettiklerini, aldklar e
kilde eda ettiklerini, hibir tebdil ve deimeye uram a
dn hadis ravilerinin son derece kuvvetli hafzaya, m
kemmel zapt ve ezberleme gcne sahip olan zel bir
snf olduunu zannedenleri cehaletle itham etmi ve ne
ticede yle demitir : phesiz bu dnce din bilgin
lerini olduka etkilem itir Allah'n koruduklar ms
tesna teslimiyetin vacip olmas ve ahkamn kabul
lenmenin farz olmas bakm ndan hadislerin de Kur an
ayetleri gibi olduuna inandlar. (Ki onlara gre) Bunla
ra muhalefet ^den phe duyan tvbeye davet edilir.
Bu szleri okuyan ayet Hz. Peygamber'in hadis
lerini bilen ilim ehli deilse hibir hadisin muhkem laf
zyla gelmediini sanacaktr. Hadislere bir ok tebdil ve
tahrifin girdiini zannedecektir. Oysa rivayette aslolan
Hz. Peygamber (s.a.s.)'den iitildii lafzlarla aynen akta
rlmasdr. Mana ile rivayet ise sadece zihinde lafzlar
kaybolunca veya tam emin olunmaynca ihtiya annda
bir ruhsat olarak verilmitir.
 DETAYLI ELETR

Hadis ilmi ile uraanlarn bilmesi gereken husus

lardan bir tanesi baz lim ve ravilerin m utlak ekilde
rivayet etmeyi yasaklam alardr. Bu limler kendilerine
ve bakalarna lafzlar iittikleri gibi nakletmeyi art
komulardr. Mana ile rivayeti caiz gren limler olduk
a ihtiyatl hareket ederek hadisleri tebdil ve tahriften
ve her hangi bir ilaveden koruyacak artlar dahilinde ce
vaz vemi ve yle demilerdir; Mana ile rivayet sadece
lafzlar ve m aksadlar bilen, ifade ettikleri manalar hu
susunda uzman olan (ayn manay ifade eden) lafzlar
arasndaki fark grenlere caizdir, , ine demiler ki; bu
da hadisler tedvin edilmeden nce caizdi fakat kitaplar
da tedvin edildikten sonra kelimeleri m radifi (e an
laml) ile deitirmek hangi halde olursa olsun lafzla
rnda tasarrufta bulunm ak doru deildir. 16
in garip taraf yazar, eyh Tahir el-Cezair nin
Tevcihu'n-Nazar adl kitabndan buna benzer eyler
nakletm itir. Bilmiyorum kant getirmedii bir eyi na
sl nakleder. Sonra tedvin hareketlerinin genel ve resmi
bir sfatla birinci asrn nihayetinde balad Yazarn zih
ninden nasl kam olabilir. nc asr bitmek zere
iken snnetin tamam Sahih, Snen, Msnedlerde tedvin
edilmi, bitm itir. Baz sahabi ve tabiiler zellikle Hz.
Peygamber'in vefatndan sonra 17 birinci asrda hadis ted
vini ile uramlardr. Yazarn vard bu zalimane h
kmler ile bu hakikatler nasl badaabilir? Btn bun
lardan sonra birisi yazar kt maksatl olmak ve slm
teriatnm ikinci kaynam ykmaya teebbs etmekle
sularsa mesul tutulabilir mi?

16 Ibnus-Salah; el-Mukaddime (Irak erhi ile birlikte) s. 110,

am
17 Miftahus-Snne s. 18.

120
 SNNET MDAFAASI

slm dm anlar Ebu Reyye ve benzerlerinin s

lm'n iki direinden birini ykmak iin giritikleri kt
teebbslerden fazlasn arzu etm em itir. Ebu Reyye bil-
sinki; din bilginleri Allah anlarn yceltsin sn
netin dindeki yerini tarif ederken, onu layk olduu m a
kamna oturturken ilim, amel ve sulk ynnden onu
rekli grrken, onun sahasndan he trl ktl uzak
latrrken, sabit olan snneti reddeden, onu ibtal etme
ye alan, onunla alay eden ve hafife alanlar gnahkar
ve fask addederken btn bu sz ve hareketlere m s
tehak olmak iin yapmadlar. Onlarn bu dnceleri sa
lam iman, aydn gr ve asil ilimlerinden kaynaklan
m tr.
2 Yaktrlan bu hkm ler ancak sahabe, tabiun
ve etbaittabiinden olan ravilerin tadklar ahs, din
ahlak sfatlardan habersiz olanlardan sadr olabilir. Hz.
Peygamber ve tarih vakalarn ehadetiyle faziletli olan
bu asrlarda yaayanlar iin uygun sz udur : Onlar ka
mil din, yce ahlak, takva ve m uruet sahibi insanlardr.
Onlar rivayet ettikleri naslarm; dinin kayna, asllann-
dan bir asl olduunu gerek m anada biliyorlar, onda ya
pacaklar herhangi bir tahrif ve tebdilin cehennemdeki
yerlerini hazrlamaya sevkedeceinin de farkndaydlar.
Bu itibarla onlar kuvvetli hafza, keskin zeka ve diri bir
vicdan ve belleyen, akleden kaplere sahip insanlard. Bu
zellikleri veya bir ksmn inkar etmek; hissedilen ve sa
bit olan hakikati inkardr.
3 Yazar mana ile rivayeti caiz grenlerin delili
olan Abdullah b. Sleyman el-Leys'nin rivayet ettii
Dedimki ya Resululiah! senden bir hadis iitiyorum fa
kat senden ittiim gibi nakledemiyorum ya bir kelime
eksik veya bir kelime fazla oluyor, Hz, Peygamber yle

121
 DETAYLI ELETR

d ed i: ayet bir helali haram, bir haram helel klmyor

ve m anada isabet ediyorsanz zarar yok bunu (ravi) f~
san- Basr ye syledikten sonra ayet bu hadis olm a
sayd biz hadis rivayet etmezdik der. Haberi naklettik
ten sonra 57. sayfann dip notunda yle diyor : phe
siz bu hadis, kim benden bir hadis duyar onu beller ve
iittii gibi naklederse Allah yzn aartsn hadisine
terstir. Fakat her grubun kendi grn isbat etmek iin
bir hadisten destek almas lazm! Yazar bu szyle ha
disin uydurma olduunu kast ediyor.
Ben, ona derim ki; bu hadisi ibn-i Mendeh* (310-395
h) Marife tu 's-Sahebe de, Taberani el -Mu,cemu91-Kebir'-
inde, Hatip Badad ve bakalar kitaplarnda, rivayet
etmiler, hadis imamlar ve tabibleri kitaplarnda naklet
mi ve hi kimse mevzu olduu hkmne varmamtr. 18
Yazar gerekten salam bir aratrm a arzusundaysa; se-
ned ve metin ynnden tenkid etmesini ve uydurulan ke
limeleri aklamasn isterdim, fakat bunu yapmamtr.
ki hadisin eliki arzettiini hayal etmesi de doru de
ildir.
Her kim benden bir hadis duyar, onu beller duyduu
gibi naklederse Allah yzn aartsn hadisi iitileni ol
duu gibi muhafazaya tevik iindir. phesiz mana ile
rivayeti caiz grenler efdal olann hadisi ayn lafzlary
la rivayet etmek olduu grndedir. kinci hadis ise

bkz. m er Rza K ehhale M ucem il M ellifi s. 238

18 Hadise mevzu hkmn verirken gevek davranan Czekani
ve ibnul Cevzi bu hadisin mevzu olduunu belirtmiler. Bu
nun iin bunlar belirten es-Sehavi bu phelidir demitir,
bkz. es-sehavi Fethul-M ugis, c. 2, s. 217. L - -
 SNNET MDAFAASI

mana ile rivayetin belirli artlarla caiz olduunu akla

mak iindir. Bir sz olduka ihtiyatl davranarak ma
nasyla rivayet eden iin iittii gibi nakletti denmez mi?
elbette denir.
4 Yazar mucazefet yapt grlerini delillendir-
mek iin mana ile rivayete rnekler veriyor, bu meyanda
Teehhud lafzlarm veren hadisler, Islm ve iman hadisi
sizi senin bildiin Kuran ona retmek karlnda ev
lendirdim hadisi, beni Kurayza'da klman namazla ilgili
hadis gibi rivayetlere yer vermi ve kitabnn b ir ok
sayfasn bunlarla doldurm utur. Bunun arkasndaki
maksad dini ynden m ana ile rivayetin zararl olduu
nu ortaya koymaktr. Fakat Allah Teala iledii baz ha
talarla bu maksadn boa karmtr. Yazarn aratr
ma yeteneini ve hadis ilminde ulat dereceyi bu hata
lar ortaya karm tr. Kendisine arz olan bu hatalar
hususunda ksaca hakk ortaya koymaya alacam.

TEEHHD HADSNDE ELK YOKTUR

Yazar, namazda okunan teehhdn ibn-i Abbas Hz.

mer ve dierlerinin rivayet ettikleri farkl varyantlarm
zikretmi ve sonra yle dem itir : Bunlar sahabeden ge
len lafzlar farkl, sekiz teehhdtr. ayet bunlar mana
ile rivayet edilen kavli hadisler olsayd, belki derdik;
fakat bunlar her sahabinin gnde ok defa tekrarlad
m tevatir amellerdendir.
Rivayet edilen bu farkl teehhdlerin Hz. Peygam
ber tarafndan b ir defa sylendiini nerden karyorsun
ki mana ile rivayetin zararna delil olarak alyorsun. Ha
dis ilmine yeni balayanlar, hemen basit bir dnceyle
 DETAYLI ELETR

farkl vesilelerle sylenen deiik rivayetler olduunu an

lar. nk Hz. Peygamber, farkl vakitlerde deiik la
fzlarla sylemi ve bunlardan herhangi birisi ile teeh
hdn caiz olduunu aklamtr. slm 'a ilk girenler
den ibn-i Mesud ilk nce duymu, fetihten sonra hicret
edenlerden ibn-i Abbas daha sonra iitmi ve dierlerin
ki de byle olmutur.
bn-i Kudame el-Hanbeli yle der : Hz. Peygam-
ber'den sahih olarak gelen hangi teehhd okursan ca
izdir; buna mam Ahmed yle iaret etm itir. Abdul
lah'n (bn-i Mesud) teehhd daha ok houma gidi
yor fakat bakas okunsa da caizdir. nk Hz. Pey
gamber'in sahabeye farkl farkl retmesi hepsinin caiz
olduuna delalet eder, tpk mushaf farkl kraatlerle
okumak caiz olduu gibi. 19 Bu teehhdlerden benim
sediklerini hatal grmeden onlar reddetmeden bir ks
mn dier ksmna tercih hususunda imamlarn grle
ri farkldr. Hanefi ve Hanbelilerin dahil olduu cum
hur, Abdullah ibn-i Mesud un teehhdn almtr. a-
filer, ibn-i Abbas'n; Malikiler de Hz. mer'in teehh
dn kabul etm ilerdir. Bu seimlerinde (herkesin) ter
cih unsurlar ve delilleri varki bu onlarn sadra ifa ve
ren aratrm a, derin inceleme ve yeterli tetkik sahibi ol
duklarna delalet ediyor.20 Tirmizi der ki : bn-i Mesud'-
un hadisi baka tariklerle rivayet edildii iin teehhd
hadislerinin en sahihidir. Sahabe ve Tabiundan ilim sahi
bi olanlarn ounluu da bununla amel etmitir.

19 el-Muni ve-erhuT-Kebir c. 1, s. 579.

20 Buna vakf olm ak iin bkz. FethuT-Bari, c. 2, s. 251-252 ve
(ibn-i Kudame) a.g.e.

)24
 SNNET MDAFAASI

limlerle lim olduklarn iddia edenler arasndaki

farkn grlmesi iin; m am afi'den rivayet edilen bir
sz belirtm ek istiyorum. Kendisine ibn-i Abbas'm te
ehhdn neden tercih ettii sorulduu zaman yle
dem itir : Ben ibn-i Abbas'tan gelen sahih bir haber
olduunu iittim ve daha geni buldum dierlerinden da
ha ok ve daha cami grdm iin onu aldm. Ancak
bunu alrken sahih olan dier ekillerini alanlar kna
madm. ayet tartm a gerei btn bu teehhd-
lerin bir vesileyle sylenen tek rivayetten geldiini ka
bul etsek dahi aralarndaki fark bu kadar grlty
gerektirmeyecek derecede basittir. bn-i Mesud'un teeh
hd : Ettahiyyat lillahi ves'salavat vet'tayyibat es-
selamu aleyke eyyuhen-Nebiy lafzlaryla gelirken ibn-i
Abbas'dan gelen lafzlar Ettehiyyat el-mubarektu es-
Selavati ettayyibatu lillahi Ibn-i Mesud, Hz. mer ve
dierlerinin lafzlar ise yledir : Ettehiyyat lillahi ez'-
zakiyatu lillahi, esselavatu lillahi ettayyibatu lillahi di
erleri de ibn-i Mesud'un rivayeti gibidir. Bunlarn dn
daki rivayetlerde ise nnden bir kelime eksilip azalmak
suretiyle yukarda gelen lafzlarn dna kmaz o da
her kelimeden sonra veya banda yahut sonunda lillahi
kelimesinin gelmesidir. Bunlarn hepsi caizdir; Arapa
ynnden de her biri iin ayr bir nans vardr. Teeh-
hdden nce besmeleye yer verilmesi ise Hafz ibn-i Ha-
cer'in de Fethu'l-Bar'de belirttii gibi sahih deildir. y
leyse snnete ve hadise phe drm ekten baka bir
maksad olmayan bu yapmack grltnn sebebi ne
dir? Sonra (sayn) aratrm ac yazar teehhdn kavl
snnet olmayp m tevatir olarak gelen amel snnet ol
duunu nerden kard? Kk bir talebe bile namazn
kavillerden ve fiillerden ibaret olup teehhdn kaviller
blmne girdiini bilir.
125
 DETAYLI ELETR

MAN VE SLAM'I TARF EDEN HADSLER

m an ve slm hadisi21 konusunda mellife an z olan
lar bu meyandaki btn rivayetlerin tek rivayetten kay
nakland iddias hayreti mucip ynlerdendir. Mehur
cibril hadisi ile Talha b. Ubeydullah'n rivayet ettii s
lm'n prensiplerini soran adamn kssasnn ayn olma
dn kim bilmez; dahas cibril hadisinin Ebu Eyyub
el-Ensar nin rivayet ettii Hz. Peygamber'e gelerek ba
na cennete yaknlatrp ateten uzaklatracak amelden
haber verir misin? diye soran adsftnn kssas, ve Ebu
Hureyre'nin rivayet ettii Bir arabi Hz. Peygam bere
gelerek bana yle bir amel syle ki ilediimde cen
nete gideyim hadisinden farkl olduunu kim bilmez?
Evet Ebu Eyyub ve Ebu Hureyre hadislerinin ayn ks
sa olduu sylenir. Ancak ayr kssalar olduu da sy
lenmitir. Nitekim Hafz ibn-i Hacer de ikinci gre
meyletmi tir .22
Bana yle geliyorki, phenin kayna udur, yazar
Mslim'in Sahih'inde hepsini bir yerde zikrettii iin tek
kssa zannetmitir. Veya phesi mam Nevev'nin kita
bnn 67. sayfasnda sylediklerini yanl anlamasndan
kaynaklanmtr. iam Nevev, cibril hadisi ile ba toz
lu adamn hadisi, Ebu Eyyub'un hadisi ve Ebu Hurey
re'nin hadisinin ayn kssa olduunu zannetmekten beridir.
ayet yazar, bu sahada m uhakkiklerin dayana olan ve
muhaddislerin em iri olan Hafz ibn-i Hacer'in Fethu'l
Bari adl kitabna baksayd tafsilatna vakf olabilirdi.
Ve bu derece eni hatalara dmezdi.

21 Yazarn hadisleri hadis diye zikretmesi hepsinin tek ha

dis olduunu zannetmesindendir, oysa hakikat bunun aksi
nedir.
22 Fethul Bari, c. 3, s. 204.
120
 SNNET MDAFAASI

KURANI RETME KARILIINDA NKAH

HADS ;f
Ebu Reyye 68. sayfada m ana ile rivayetin dine zara
rn anlatrken u haberi delil olarak getirmitir. Bir
kadn Hz. Peygamber'e gelerek kendisini ona hibe etmek
istedi. Hz. Peygamber, bunu kabul etmedi. Bir adam ne
atlarak ya Resulullah O'nu benimle evlendirir misin?
dedi yannda m ihir olarak hibir ey yoktu. Sadece
Kuran okumasn biliyordu Hz. Peygamber bildiin
Kuran' O'na retmek artyla O'nu seninle nikahladm,
dedi dier bir rivayette yannda olan ey karlnda
O nunla evlendirdim nc b ir rivayette yanmdakini
vermek zere O'nu seninle evlendirdim drdnc riva
yette beraberinde bulunan ey karlnda seni O'na
sahip kldm (bu rivayetleri belirttikten sonra) yle
diyor : Bu sekiz eit rivayetin asl bir tek rivayettir.
Arzusunu desteklemek iin ibn-i Dakik el-d ile el-Al'-
den iki nakilde bulunuyor. Biraz sonra grecein gibi her
ikisini de gayesine erimek iin kestirip atm tr.
Bunun farkl hadisler olmas ihtimali ile birlikte bir
tek kssa olduu daha aktr. Binaenaleyh biz bu ve ba
ka baka hadislerin farkl lafzlarla varid olduunu inkar
etmiyoruz. Ancak manay ihmal etmemek artyla lafz
lar birbirine yakn ve birbirini tefsir ediyorsa (olabilir).
Mesela yazarn zikrettii hadiste seni nikahladm ve
seni evlendirdim ifadelerinin ayn m anada olduunu
gryoruz, yannda olan ve yanmda bulunan lafz
lar arasnda da bir fark yoktur. Her iki ibarenin vermek
istedii mana ayndr. Yine O'nu sana verdim ve seni
O'na sahip kldm lafzlar da ayn eyi ifade ediyor. H r
bir insan kle edinmek aklen ve er'an makul deildir.

127
 DETAYLI ELETR

Geriye sadece evlenme manasna gelen faydalanma hak

k maksad kalyor. Bu be rivayet arasnda hibir tezat
mevcut deildir. Sekiz rivayetten geri kalanlar ise bir
ksm O na K ur'an' okuman ve retmen karlnda
seni O nunla nikahladm bazlar da yanmdakine kar
lk O nu sana verdim dier bazlar da yanmdakine
karlk O'nu al lafzlaryla varid olmutur. Bylece se
kiz rivayet arasnda, yazarm snnete dil uzatmasna yol
aacak, onun bize deierek geldiini iddia edecek kadar
byk bir fark olmad aka ortaya kmtr.
Bu ve benzeri hadislerde m uhakkik limlerin takib
ettikleri metod; Hz. Peygamber (s.a.s.)'den sadr olan laf
zn asln byk gayretlerle aratrm ak incelemek ve onu
tercih etm ektir. Zahir tenkid kaidelerinden baka hadis
limi ve uzm anlarnn Hz. Peygamber'den sadr olmaya
daha layk lafzlar bulmaya yarayan ince hassas zel bir
melekeleri vardr. bn-i Dakik el-d yle diyor; Bu ha
dis bir kssa ve b ir lafzla varid olm utur. Hadisin k
noktasnda ittifak etmelerine ramen lafzlarnda ihtilaf
edilmitir. Byle yerlerde doru olan dikkatle tercih yap
m aktr. D arekutn'den nakledildiine gre en dorusu
seni O nunla evlendirdim (lafzdr) nk onun ravileri
daha ok ve daha hafz kimselerdir.* Yazar, ibn-i Dakik
el-d'in szn naklederken k noktasnda ittifak et
tiler cmlesine kadar nakletmi ve orada durm utur,
geri kalan ksm alm am tr. Uyanklar ve zeki okuyucu
son ksm terk etmesinin sebebinin neden kaynakland
n anlar. nki bu szler onun vermek istedii neticeyi
ykyor. Ayn ekilde Al'den nakilde bulunurken de u

* bkz. ibn-i Dakik el id, Ahkaml Ahkam erhi UmdetTl-Ah-

kam, c. 4, s. 48, Darl-Kutibil-ilmiyye, Beyrut (mtrc).

128
 SNNET MDAFAASI //,^

ksm alm am tr: lkin kalp evlendirme lafzn ter

cih etmeye daha ok meylediyor nk ok ravi tara
lndan rivayet edilmitir. Bir de kz isteyen adam Re-
sulullaha Onu benimle evlendir diyor. Bunu neden
terk ederek kitabna almadn gvenilir (aratrc)!
ibn-i Hacer bu konuda yle diyor Evet sundu
um bilgilerden anlaldna gre evlendirme lafzn ri
vayet edenler dier lafzlarla rivayet edenlerden sayca
daha oktur. zellikle bunlar arasnda mam Malik gibi
hafzlar var. Sfyan b. Uyeyne'nin seni nikahladm laf
zyla yapt rivayet de dierlerine msavidir, bunun gibi
dier bir rivayet daha var. 23
Bylece lafzlar birbirine yakn ve uygun olduka,
iki rivayet arasndaki tercihle mctehid doruyu bula
bilecei mddete mana ile rivayetin mellifin iddia et
tii gibi dinen hi bir sakncas olmad ortaya k
mtr.
BEN KURAYZADA NAMAZ HADS
Yazar kitabnda Buhar'nin Sahih'inde ibn'i mer-
den naklettii u hadise yer veriyor : Hz. Peygamber
Hendek sava ,gn yle d edi. Herkes ikindi (namazm
Beni Kurayzada^klsn daha sonra ibn-i Hacer'in bu ha
disin erhinde syledii u sz naklediyor; Buhar nin
btn nshalarnda bu byledir. Mslim ise btn eyh
lerinden le namaz olarak rivayet etmitir, oysa Bu-
hari ve Mslim rivayetlerinde bir tek eyh ve isnadda
birleirler. Ebu Yala ve dierleri Mslim e muvafakat
ederler; ibn-i Sa'a m rivayeti de byledir. Fakat megazi
yazarlar ikindi namaz olduunda ittifak etmilerdir

23 Fethul-Bari, c. 9, s. 176.
 DETAYLI ELETR

Yazar ibn-i Hacer'in szlerini buraya kadar ksaltarak

alm tr. bn-i Hacer'in szlerinin devam yledir. Ay
rca Buhar iye; Taberani ve Beyhaki ed-Delilde muva
fakat etm itir. Btn bunlar Buhar'yi te'yid eder. Ba
zlar sz konusu emirden nce le namazn kldkla
r, bazlar da klm adklar ihtimalinden hareketle iki ri
vayeti birletirm ilerdir, (o takdirde) leyi klmayana
kimse leyi klmasn klana da kimse ikindini kl
masn denilmitir. Bazlar da birbiri ardnca giden iki
taife olmalar ihtimalini vererek birletirm itir. O takdir
de de birinci taifeye le, ikinci ta if ^ e de ikindi denil
mi olabilir. kisi de m uhtem eldir... bn-i Hacer szle
rine devamla; Bana gre lafzdaki ihtilaf ravilerin hf
zndan kaynaklanm tr... veya Buhar, metoduna gre
caiz olduunu belirttii gibi, lafzlara riayet etmeyerek
hafzasmdan yazmtr. Bunun aksine Mslim lafzlar da
ha ok muhafaza eder... Ancak Ebu Hafs es-Slem nin,
Buhar ye muvafakat etmesi birinci ihtimali (raviden kay
naklanmas) glendirir, btn bunlar ibn-i mer ha
disi ile ilgilidir. Bakasnn rivayetlerine gelince yukarda
geen iki ihtimalinden b ir taifeye le, dier taifeye ikin
di, denilmi olmas tercihe ayandr.
Hafz ibn-i Hacer'in, Buhar'nin rivayetine herhangi
bir raviden veya B uhar'nin kendisinden muhtemel olan
vehmi birinci ihtimali tercih ederek reddettiini gryo
ruz. Ebu Reyye geliyor ibn-i Hacer'in sznn nn ve
arkasn krparak ikinci ihtimali setiini naklediyor, ay
rca ibn-i Hacer'in szlerinden iki rivayeti birletirm ek
ile ilgili limlerin szlerini terk ediyor; zeki okuyucu ya
zarn bu krpm aktan maksadnn ne olduunu anlar; bu
nun arkasnda hadis im am larnn zellikle emirleri
olan Buhar'nin zabit ve titiz olmadklarn gstermek
arzusu yatyor
130
 SNNET MDAFAASI

ayet her iki rivayette de vehm kartn kabul et

sek bu hadisten kmas gereken hkm etkiler mi? ha
yr asla.
Kendisini teyid ettiini iddia ettii bu rivayetleri or
taya koyduktan sonra yazar u hatal neticeye varm
tr. 70. sayfada yle diyor; daha nce de akladmz
gibi Hz. Peygamber'in hadislerini m ana ile rivayet etmek
caiz olunca ravilere hadisleri artrm ak, eksiltmek lafz
larnda takdim ve tahir etmek caiz grld dahas ke
limelerdeki yapsal bozukluklar kabule imkan verdi
durum byle olunca btn bunlarn etkisiyle phe
siz zellikle hadisleri m ana ile rivayet sebebiyle byk
zararlar ortaya kmtr. M uhaddislere yaplan bu ifti
raya verdiimiz cevab kfidir kanaatindeyiz.

EBU REYYE'NN HADSLERLE STHZASI

VE ONLARA CEHALET SNADI
75-79. sayfalarnda baz hadislerdeki hatalar lafz
larda takdim ve tehiri, eksiltme ve arttrm alar baz ha
dislerin zetle nakledilmesi gibi hususlara alayl bir us-
lubla deiniyor. Kavilleri serdetme ekli, muhaddisleri
bu konuda gevek bir durum da gsteriyor; daha sonra
yle uzun b ir balk atyor. Muhaddislerin faziletler
konusunda yaptklar rivayetlerde gevek davranm alar
ve bunlarn zararlar.
Bilmiyen de btn m uhaddislerin bu yolda olduu
nu zanneder. Oysa Buhar, Mslim ve ibn-i Huzeyme gi
bi m uhaddisler kitaplarn sadece sahih hadislere hasret
miler ve faziletler ile ilgili hadislerde olduka titiz dav
ranm lardr. Muhaddisler faziletlerle ilgili zayf hadis
leri bu ilmin erbab tarafndan aka ortaya konan art

131
 DETAYLI ELETR

lar dahilinde kabul etmilerdir. Yazarn yapt gibi g

rleri arzederken szleri dnmeden ortaya koymak
ilmi emanete aykrdr. Bu ekil; bir konuyu aklamak
ve izah etmek ok yanllk ve karkla yol aar. Ha
kikati arayan okuyucularn lm emanete riayet etmeden
sunduu bu konularda yazarn muhaddisleri nasl kt
lkle tehir ettiini grmek iin hadis usul kitaplarna
bakm alar yeterlidir. Bunlar arasnda en yakn tarihte
yazlan eyh Tahir el-Cezair'nin Tevcuhn-Nazar
adl kitabdr.

HADSLERN MANA LE RVAYETTE

OLDUKA HTYATLI DAVRANMALARI
imdi de hakikati arayanlarn sahih snnet ve ha
dislerin tahrif ve tebdile uram adan eksiksiz olarak bize
ulatklarn bilmeleri iin buraya kadar anlattklarm z
dan kardmz nclleri ve hakikatleri zetlemek isti
yoruz :
1 Sahabi, tabiin ve Tebeu t tabiin ,den bir ok ha
dis ravisi mana ile rivayeti yasaklam hadisleri lafzlar
ile nakletmeyi gerekli grmlerdir.
2 limler mana ile rivayeti sadece lafzlar tan
yan, uslublar bilen, lafzlarn delalet ettii m analar ve
bunlarn arasndaki nanslar konusunda uzman olanla
ra caiz grmlerdir.
3 Buna cevaz verenler de bunu rivayette gerekli
ve tabi olunmas gereken bir usul olarak tanmayp sa
dece ihtiya duyulduu zaman ba vurulacak b ir ruhsat
olarak kabul etmilerdir.
4 Hadis tedvini genel ve resm olarak birinci yz
yln sonunda balam nc asrn sonunda nihayet bul
 SNNET MDAFAASI

m utur. Baz sahabi ve tabiler birinci hicri asrda zel

likle Hz. Peygamber'in vefatndan sonra hadisleri ted
vin ediyorlard.
5 Mana ile rivayete, tedvin edilen kitaplarn d
ndaki hadisler iin ruhsat verilmitir. Kitaplardaki ha
disler iin ruhsat daha nce de getii gibi caiz deildir.
6 Hz. Peygamberin veciz ifadeleri dua ve zikir
gibi kendisiyle ibadet edilen lafzlar ihtiva eden hadis
leri m ana ile rivayet etm ek bilittifak caiz deildir.
7 Sahabeden ve onlardan sonra gelen ravilerden
hadisleri nakledenlerin onlar, rivayet ederken geveklik
ten koruyan tebdil ve tayir yapm aktan muhafaza eden
din, nefs ve ahlak hasletleri vard. Bunu inkar etmek
enaniyetten baka bir ey deildir.
8 Hadisleri toplayanlarn onlar tedvin ederken
riayet ettikleri kaideler; doruyu yanltan, hakk batl
dan ve makbul rivayetleri m erdud olanlardan ayrmak
iin tenkid ilminin ulat en ince kaidelerdir.
Bu hakikatler ve ncller bizi u doru neticelere
g t r r: H ^ Peygamberin hadislerinin bir ou m uh
kem lafzlaryla bize ulam tr Baz hadisler asli m a
nasn ihlal eden herhangi b ir deiiklie uram adan m a
na ile rivayet edilmitir. Ancak mana ile rivayetten do
lay hadislere giren kk b ir ey varsa ona da limler
dikkatleri ekmiler ve onlar aklamlardr. Alemle
rin Rabbinden (bu dini) tebli eden (yce Resul)ne g
zel buyurmu; Bu ilm i her nesilden adil olan bir taife
tar ve onu an gidenlerin tahrifinden, ehli batln so
kuturmalarndan ve cahillerin tevilinden korur.
 DETAYLI ELETR

EBU REYYENN MSTERKLERN SZLERNE

DAYANMASI
Y azar 81 ve 82 say falarn d ip n o tlarn d a slm An-
siklopedisinde h ad is uydurm acl ile ilgili szleri
naklediyor. Bu szlerin son ksm y le : Bir ok h a
disi Peygam berim s n n eti saym ak ta rih m etodolojisi
asndan m m k n deildir. Bilakis b u n lar peygam
b erin v efatn d an so n ra k a srla rd a baz nfz sahibi
kim selerin sahip olduklar grleri tem sil edip sade
ce P eygam bere nisbet edilm itir. Bu, h ad islerin ou
n u n u y d u rm a olduu dem ektir. Ebu Reyye, bu sz
n ak lettik ten sonra b ir tek kelim e yorum yapm am
tr. Bu onun d a bunu kabul ettii m a n a sn a gelir. H at
ta k itab n d a syledikleri b u n u n b ir tek rard r.
Ben derim ki; bu szler ar ve ondaki h k m ler
h a k ta n uzaktr. slm A nsiklopedisinde b u m addeyi
yazan y a z a n n iddia ettii gibi h ad islerin ou Islm i
gelim enin b ir eseri olm ad gibi Hz. P eygam bere nis
bet edilm esi gibi b ir vakay d a isbatlam az. Bilakis ted
vin edilen hadislerin ou gvenilir yollarla tesbit
edilm i ve d irek Hz. P eygam berden alnm tr. H adis
im am lar (hadisleri) to p lark en son derece ihtiyatl
davranm ve m etin ile sened tenkidine de olduka
nem verm ilerdir. D ah a nce de pheye y e r verm i-
yecek ekilde akladm z gibi m akbul ve m erdud
h ab erleri birbirinden ayrm lardr. O n lar rivayetleri
ten k id etm ek iin o rta y a koyduklar usul ve kaidelerin
y an n d a iyi ile kty b irb irin d en ay ra ca k m elekeye
de sahiptiler. Biz siyas, m ezhebi ve kelam ih tilafla
rn hadis u y d u rm ay a etkisini in k a r etm iyoruz. F ak at
tedvin edilen hadislerin byk b ir ounluunun uy
d u rm a olduunu v a r gcm zle in k a r ediyoruz.

134
 SNNET MDAFAASI

EBU REYYENN HZ. MUAVYEYE DL UZATMASI

K itabnn 91. sayfasnda Hz. M uaviye ve am
diye b ir balk a a ra k Hz. M uaviye ve am beideieri-
n in faziletieri ile ilgili u y d u rm a hadislere y er verm i-
tir. B u rad a bu yee sah ab in in M ekkenin fethinde ser-
best b rak lan (et-Tuleka) zorla slam a girenierden ve
miiellefe-i k u lu b tan olduunu sylem itir.
Y azar, sahabe ta rih i y azarlarn n V akidi ve ibn-i
S ad ta n Hz. M uaviyenin H udeybiyeden so n ra Mek-
k en in fethinden nce slm a girdiini,24 ailesinin
korkusuyla m slm anln sakladn, U m retu l ka-
za esnasnda m slm an olduunu riv ay et ettikierini
grm em itir. B azlarna gre o ve babas (Ebu Sf-
yan) m ellefe-i k uluptandr. F ak at ounlua gre
Hz. M uaviye m ellefe-i k u lu b tan deildir. Ebu A m r
b. Abdil Ber bazlarna gre M uaviye ve babas m -
eiiefe-i kuluptandr; (ancak) Hz. M uaviye b azlarn a
gre mellef-i kuluptandr. derken ouniuun bu
grte olm adn im a etm ek istiyor. B unun iin Ha-
fz ibn-i H acerin Ebu S fy an m h ay atn an latrk en
onun m ellefe-i k u iu p ta n olduunu vurguladn; Hz.
M uaviyen in h a y a tn d a b u n u n la [h erh an g i b ir ey
anlatm adn gryoruz. H er nasl olursa oisun m s-
l m an olm u ve isim gzel olm utur. , Hz. Pey-
g am b erin vahiy katip lerin d en olup slm davetinin
yaylm as ve fetihlerinin genilem esi u ru n a vgye
deer ekilde cihad etm itir. (Sonradan) Islm 'a giri-
inden dolay im annda h erh an g i b ir fesad, ihlasnda
h erh an g i bir phe m evcut deildir
24 Bkz. el-istiab (fi marifeti'l-Ashab) (el-isabenin kenarnda)
c. 3, s. 3 el-isabe (fl temyizis-sahabe), c. 3, s. 433 Fethul-
Bari, e. 6, s. 82.
135
 DETAYLI ELETR

Biz, Hz. M uaviyen in fazileti ile ilgili b ir ok h a

disin u y d u ru ld u u n d an phe etm iyoruz. H adis im am
la r hepsini b ir b ir saym ken nasl phe duyabiliriz?
A ncak biz, O n u n kendisi ve am blgesi ile ilgili uy
d u ru lan hadislerde h erh an g i b ir m dahalesi olduun
d an onu tenzih ederiz. m am sh ak b. R hiye Muavi
y en in faziletleri h u su su n d a hibir sahih hadis yok
tur. dese de byk m am B uhari baz faziletlerini zik
retm itir. m am B uharn in On u n h a k k n d a Muavi
yen in faziletleri bab dem eyip b ir ok yerde yapt
gibi M uaviyenin zikri bab dem esi ona h erhangi
bir z a ra r verm ez. N itekim ayn eyi A bbas ve olu
A bdullah A llah h e r ikisinden de raz olsun'in fa
zileti b ab n d a da yapm tr.25 Ayn ekilde B uharn in
kendi a rt zere M uaviyenin fazileti ile ilgili h e r
hangi bir hadis zikretm eyip biri sahabi olduunu di
eri dinde fak ih olduunu isbat eden ve ibn-i A bbas-
ta n gelen iki m evkuf h ab ere y er verm esi de ona h e r
hangi b ir z a ra r verm ez. n saf ehli y an n d a O n u n sa
h ab i ve fak ih olm as fazilet o larak yeter. Sonra Bu
h a rnin a rtla rn a uygun o larak On u n fazileti h a k
knda Hz. P eygam berden m erfu b ir h ad isin olm am as
B uharn in dndaki gvenilir hadis k itap larn d a da
faziletine d air h ad islerin olm adn gerektirm ez. N i
tekim y a z a n n kendisi de fazileti h u su su n d a Tirm izi-
nin riv ay et ettii iki m erfu hadisi zikretm itir ki, bu
iki hadis faziletleri h a k k n d a v arid olan hadislerin en
sahihleridir. Hafz ve tenkidci ibn-i K esir el-Bidaye
ven-Nihaye26 adl eserinde Hz. M uaviyenin fazilet-

25 Fethul Bari, c. 6, s. 62, 80.

26 c. 8, s. 210 ve sonras.

136
 SNNET MDAFAASI

leri ile ilgili v arid olan t m riv ay etleri serdettikten,

m evzu olanlar dierlerinden ay rd k tan sonra yle
d e r : bn-i A sakir, Hz. M uaviyen in fazileti ile ilgili
m evzu olduunda phe olm ayan b ir ok hadis r i
vayet etm itir. Biz b t n b u n lard a n yz evirerek
sahih, h asen ve ibn-i A sakir in y er verd ik lerin in dn
da b u lu n an m evzu ve m n k er h ab erleri verm ekle y e
tindik yleyse onun fazileti ile ilgili h e r hadisi m evzu
saym ak ve onu h e r t rl zellik ve faziletten tecrid
etmek, a ra trm a d a insaf llerine u y m asa gerektir.
Ayn ekilde biz am ve dier m eh u r beldelerin
fazileti h a k k n d a hadislerin u y d u ru ld u u n u in k a r e t
m iyoruz. Yine biz, hadis uzm an ve tenkitilerinin de
iaret ettikleri gibi Hz. P eygam bere hile ile u y d u ru l
mu, ebdal had islerin in varln bazlar b ir ks
m n doru bulsa d a, in k a r etm iyoruz. A ncak bizim
kesinlikle reddettiim iz n o k ta Hz. M uaviyenin b u n
lar u y d u rtm u olm as ve bunda h erh an g i b ir m d a
halesinin bulunm asdr. 94. say fad a b ak n y az ar n a
sl dil uzatyor. Hz. M uaviye hicri 41. ylnda Hz. H a
an kendisine b iat ettik ten so n ra Ira k ta n am a dn
dnde irad ettii hutbede am n ebdal arazisi ol
duunu h a tta b u konuda m erfu hadislerin m evcut
olduunu belirtm i ve o n la n zikretm itir.
Y azara att ta y u ttu racak , Hz. M uaviyeden
de bu zan ve thm eti giderecek olan eyhul-Islm
ibn-i Teym iyyen in u szleridir Ebdal lafz sadece
am l birisinin m u n k at b ir isnadla Hz. Aliden Hz.
P eygam bere isnad ettirilen b ir h ad iste v arid olm u
tur. B unun Hz. P eygam berin sz olm ad aktr.
Y azarn 95-99. say falarn d a bn-i Teym iyyenin ebdal

137
 DETAYU ELETR

hadisinin u y d u rm a olduuna d a ir szlerini Reit R

z a dan n ak letti i szlerin iinde zikretm esi de ilgin
tir. ayet ebdal hadisi Hz. M uaviyeden riv ay et edil
seydi biz de o n u n la b era b e r belki derdik, an cak
d u ru m aka grlyor. Reit Rza, Hz. Aliden
rivayet edilen hadis sahih o larak farz edilse d ah i h a
diste geen E bdalm ehl-i tasav v u f indinde m a ru f olan
Ebdal olm adn tah rifilerin b u n u ona h am lettik leri
ni aklam aya alm tr. Y az an n en garip ynlerin
den b irtan esi de tasv ip edip n ak letti i b ir ok h u su
su n haddi zatn d a onun kabul ettii ve o rta y a att
grlerine ters olm asdr. K itabnn b ir ok yerinde
b u n u grm ek m m kndr.
Szn z u d u r : H adis im am lar ve uzm anlar
riv ay etlerin h e r t rl s n yeterince aratrm ve bu
u u rd a b ir m r harcam lar; gerek faziletler gerek
se b ak a k o n u lard a v a rid olan h ad islerd en sahih, ha-
sen, zayf ve u y d u rm a olduklarn belirtm edikleri b ir
tek hadis kalm am tr. Mevzu h ad isler h ak k n d a telif
edilen eserlere gz atlm as kafidir. O zam an dedik
lerim in doru olduu anlalacaktr. O n lar snnete
hizm ette, ondan m evzu olanlar ayrdetm ede k u su r
ilem em ilerdir. A ncak esas kusur, tedvin edilen ilm e
gerekli ihtim am verm eyen sonraki lim lerdedir. Bun
d an dolay o n lar b ir ok h a ta y a dm lerdir.
Y azar 101. sayfada yle diyor Hadis u y d u ra n
la r bu iin doru olduunu desteklem ek iin de hadis
u y d u rd u lar . S onra yle diyor bn-i Hazm, el-ih-
kam n d a Ebu H u rey reden m erfu o larak u rivayete
y er v e r i r : Benden size bir hadis rivayet edilir hadis
hakka uygun olursa, ister ben sylem i olaym ister

138
 SNNET MDAFAASI

olm ayaym a l n z . Yine Ebu H u rey reden, R esulullah

yle d e m i tir: Benden size sylem ediim gzel bir
sz ularsa ben sylem i (gibi olurum) Akl sahibi
hi kim senin phe duym ayaca gibi biz de bu iki
hadis ve benzerlerinin (slm n genel prensipleriy
le) elitii iin u y d u rm a olduundan phe etm i
yoruz. Bu hadislerin m etinlerine ibretli b ir bak; b
ra k n m asum b ir P eygam ber den h erh an g i b ir akl
sahibinden bile sad r olm ayacana delalet edecektir.
En akll b ir insan (peygam ber) sylem edii gzel b ir
eyi sylemi olduu nasl sad r olabilir? H atta syle
se de sylememi olsa d a kendisinden riv ay et edilen
hadisi alm ay nasl em redebilir? Bu olduka ilgin b ir
eydir.
HASEN BR HADSE DL UZATMASI
ayet y az ar sylediklerine delil o larak zikrettii
iki u y d u rm a hadisle yetinseydi bizim szlerini dorult
m ak iin h erh an g i b ir m uahezeye tab i tutm am z ge
rekm eyecekti. F ak at bu iki h ad isi zik rettik ten sonra
d ip n o tta syledikleri bizi b u n a zorlam tr. Y azar ay
n en yle d iy o r : Bu iki hadise im am A hm edin riv a
yet ettii u hadis de benziyor R esulullah yle b u
y u rm u tu r Benden bir hadis iitir kalpleriniz on
dan holanm az, hisleriniz ondan nefret eder ve onu
size uzak grrseniz (bilin ki) ben ondan daha uza
m. Reit Rza isnadnn ceyyid (salam ) olduunu
belirtm itir.
Y azann, m uhaddis lim lerden sa y a ra k kendisin
den b ir ok nakillerde b u lu n d u u Reit Rza, bu h a
disin isnadnn salam olduunu belirttii halde, h a
dis hafz ve m nekkidlerinin de belirttii gibi uy-

139
 DETAYLr ELETR

d u rm a olduunda hi phe olm ayan iki hadisle bu

hadisin nasl ayn olduunu belirtebiliyor? Ne tuhaf-
tr ki, y azar b ir ok nakilde Reit R za'ya d a y a n a ra k
onun szlerini peinen kabul ediyor F ak at b u rad a
onun szlerini peinen kabul ediyor. F ak at b u ra d a
batla sapyor. B ana yle geliyor ki y a z a r b ir yerde
k a ra r klm ayp hevasm a tabi olan birisidir, hevasna
uyan alyor, uym ayan d a k u lak ard ediyor. H er hal-
de Reit Rza y u k ard ak i hadisin isnad hakkm da var-
d h k m Hafz ibn-i K esir'in Tefsirinde syledikle-
rin d en almtr.27 Tefsirinde sz konusu hadise y er
d erd ik ten sonra imam A hm ed bunu c e ^ i d bir is-
n ad la riv ay et etm itir. der. B aka hadis k itap larn d a
bu hadis m evcut deildir. F ak at u b ir h a k ik a ttir ki
gerek isnad ynnden gerekse m a n a ynnden b u h a-
dis de dier iki hadis a ra sn d a h erh an g i b ir benzerlik
sz konusu deildir. Dier iki hadis u y d u rm ad r bu
hadis ise h asen b ir hadistir, im am A hm edh rivayet
ettii bu hadis m an a itibariyle insanlar sa n a fetv a
verse de sen kalbine dan hadisine yakndr. Bu da
bir hadis iitildii zam an kalbin ^ iv e n duyup duym a-
m asna iaret ediyor. Bu kalbi itm in an d a sadece kalbi
im anla m am ur, Islm 'n hidayeti ve kaidelerinin ma-
rifetiyle aydnlanm , s n n eti tahsil eden, b ir hadisin
Hz. F eygam berin sz olup olm adn birbirinden
ayrdetm ek iin kendisinde b ir m eleke oluacak ka-
d a r snneti renm eye, okum aya alan m slm an-
la rd a bulunur. Rebi b. H seyin bu m elekeye yle
iaret e d iy o r: Hadislerin m a ru f olduunu bildiren
gndzn aydnl gibi aydnl, m n k er olduunu
ifade eden gecenin zulm eti gibi karanl v a rd r

27 c. 3, 569 . .

4
 SNNET MDAFAASI

bnul Cevzi de yle d e r : m nker hadis ilim tale

besinin tylerini rp e rtir ve ekseriyetle kalbi ondan
n efret duyar. te bu ekilde hadisin gerek rivayet
ynnden gerekse m a n a ynnden sabit ve sahih ol
duu bize aklanyor.
Y azar 105 ve 107. say falarn d a Alame el-Kasmi-
nin K avaidut-Tahdis adl k itab n d a ibn-i Teymiye,
ib n u l Kayym, ibn-i D akik el-d, ibn-i U r ve el-Hanbel
gibi im am lard an yapt nakillere y er veriyor ki, hep
si m uhaddislerde m akbul ile m erdud, sah ih ile zayf
hadisleri b irb irin d en ay rm ak iin hasl olan m eleke
ve kalbi itm inan etrafn d a dnyor.

EBU REYYENN MEVZU HADSLE MDREC

HADS BRBRNE KARITIRMASI
104. ay iad a idrac yolu ile hadis vzna y er ver
mi ve m drec olan hadisleri m evzu hadislerden say
m tr.
M drec olan hadisi m evzu hadislerden saym ak
dikkatsizlikten k aynaklanm tr. Evet ib n u s-Salah gi
bi baz hadis im am lar g alat yolu ile idrac hadisten
olm ayan bir eyi hadistenm i gibi gsterdii iin
m evzu hadislerin benzeri o larak kabul etm iler, a n
cak m uhaddislerin ou sadece idrac olarak deerlen
dirm ilerdir. Y azara den bir karkla ve pheye
yol am ay an idrac ile h ad isten olm ayan bir eyi h a
distenm i gibi gsteren idrac birbirinden ayrm akt.
K apal b ir kelim enin tefsiri veya senedde geen m p
hem b ir ism in izah y a d a rav in in idrac olduu lafz
ve hali karinelerle an lalan idrac nemsiz b ir m ese

141
 DETAYLI ELErtR!

ledir, rav in in ad aletin e b ir halel getirm ez. Bu t r id-

ra c la r m evzu o lm ak tan uzaktr. H ibir k a rin e ile ba-
dam ayan phe ve k ark l a yol aan idrac a ge-
line k asten y ap lrsa tam am en h aram d r, rav in in ada-
letini yok eder ve y alan clard an saylr. es-Sem ani
yle d e r : Her kim k asten idrac ederse ad aleti sakt
olur. Kelim eleri yerlerinden ta h rif edenlerden ve ya-
lan clard an saylr. Y azarn b t n id ra c la n m evzu
saym asnn dikkatsizlikten kaynakland aka or-
tay a km tr. O nun kaidesine gre m phem b ir ke-
limeyi aklam ak ve izah etm ek iin idrac eden b ir ok
hadis im am hadis u y d u rm ak la tavsif edilir. O na g-
re ez-Zuhr S ah ih ay n d a vahyin balangc hadisini
rivayet ederken et-Tehennus kelim esini ta a b b u d ola-
ra k tefsir etm ekle hadis u y d u ra n la rd a n saylr. En
N esade b ir hadisin rav isi ene zaim un ifadesinde
ez-zaim i el-Hamil diye tefsir etm esi onu uydurm ac-
la rd a n klverir. Ebu H ureyre (ra) Hz. Peygam ber
(s.a.s.)den kle iin iki ecir vardr, nefsim elinde
olan A llaha andolsun ki A llah yolunda cihad, Hacc
ve annem e iyilik olm asayd kle o larak lmeyi tercih
ederdim.* sahih hadisini rivayet ederken Nefsim
elinde olan diye b alay an ksm idrac etm ekle bu
hadis u y d u rm a saylr. Bu son rn ek te ilk b ak ta
idrac olduu anlalyor zira Hz. P eygam ber henz k-
kken annesi vefat ettii iin b u n u sylemesi im kan-
sz olduu gibi m ah lu k atn en faziletlisi o larak kle-
lii arzu etm esi de im kanszdr. Y a z a n n vard so-
nucu bu ilm in uzm an hi b ir aratrc ik ra r etmez.

* Y ani hadis sadece kle iin iki ecir vardr sznden iba
ret olup gerisi Ebu H ureyre (ra )nin szdr (m trc).

142
 SNNET MDAFAASI

KBUL AHBARA DL UZATMASI

108. say fad a Hadiste israiliyat diye b ir balk
atm ve bu israiliy atn m eneini aklam tr. S onra
d a m slm an olan K bul A h b ar ve V ehb b. M neb-
bih gibi ehl-i k itap lim lerine saldrm tr. D aha ok
K bul A h b ara dil uzatm ve onu ilk Siyonist o larak
vasflandrm tr.
O na yapt sald rlar konusundaki grlerim i
ylece sra la y a b ilirim :
1 K abul A h b ar tab iu n d an d r. Ne k a d a r gizli
olursa olsun h erh an g i b ir rav in in gerek d u ru m u
kendilerine gizli k alm ay an cerh ve tad il lim leri onu
uydurm aclkla sulam am lardr. C u m h u ra gre o
sika bir ravidir. B unun iin ed D uafa v el m etrukin
(zayf ve h ad isleri terkedilen ra v ile r h a k k n d a yaz
lan) k itap lard a onun ism ine ra stla m a k m m kn de
ildir. ez-Zeheb Tezkiretl-Huffaz adl k itabnda
ksaca h a l tercem esine yer verm i, ibn-i A sakir ise
Tarih-i Dmekte bunu geniletm itir. Ebu N uaym
ise el-Hilyetl-Evliya da O n u n h ab erlerin e v aazla
rn a ve Hz. m e ri k o rk u tm asn a uzun uzadya y er
verm itir. bn-i H acer el-sabe ve Tehzibut-Teh-
zip adl eserlerinde h ay atn verm itir. B tn ten-
kidiler sika olduunda ittifak etm ilerdir.28 Yalnz
S ahih- B u h ar!n e h ak k n d a geen u h a b e r b a n a ters
grnyor. B uhari, senediyle Hz. M uaviyenin h ila
feti devrinde, hac esn asn d a M edinede k u rey ten bir
toplulua k o n u u rk en K bul A h b ar h a k k n d a yle
dediini riv ay et e d e r : O ehli k ita p ta n sz edenlerin
en dorusu idi b u n a ra m en biz O n u y alan syleyip
28 el-Kevser; el-Makalat, s. 31.

143
 DETAYLI ELETR

sylem ediini denerdik. B aka b ir rivayette phe

siz en sadk olanlanndand demiti. Hz. M uaviyenin
sznden aka anlaldna gre K bm baz riv a
yetleri cerhedilm itir. A ncak bu Ebu Reyye ve b en
zerlerinin syledikleri gibi uydurm ac ve yalanc ol
d u u n a delalet etmez. Hz. M uaviyen in bu sznn
b ir kym eti var. O in san lar ve desiselerini hem en
k av ray an b ir dahi idi Hz. M uaviye, K bta n k orkm az
d, ona aldanm as da dnlem ez. Eer h ak k n d a
b u n d an d a h a fazla b ir ey bilseydi ekinm eden sy
lerdi. R b h ak k n d a hsn- zan besleyen baz lim
ler Hz. M uaviyenin bu szn de iyiye yorum lam
lardr. N itekim ibn-i H bban es-Sikat adl k itab n
da Hz. M uaviye onun zam an zam an verdii h a b e r
lerde h a ta ettiini kasdetm itir, yoksa yalanc oldu
unu kastetm em itir der. Ibn-i-Cevzi i s e : Bu szn
m anas, K bm ehli k ita p ta n verdii baz h ab erlerin
y alan olduudur. Yoksa k asten y alan sylem itir d e
m ek deildir. nk Kb y ah u d i lim lerinin en se
kini idi dem itir. Ibn-i A bbas d a h a nce K b h a k
knda haberler d a h a nce deitii iin y alan a d
t demitir.29 b n u l Cevzin in tenkid m elekesine sa
h ib olup u y d u rm aclara sava atn aklm zdan
karm ayalm . O nun el-Mevzuat adl kitab bazen
m evzu olduuna h k m verm ede gevek d a v ra n m a k
la m uaheze edilse de en gzel ve en m eh u r k ita p
lardandr.
ayet ib n u l-Cevzi, K b h ak k n d a Ebu Reyye ve
benzerleri gibi onun uydurm ac desiseci olduunu

29 el-Kevseri, el-Makalt, s. 31 (bn-i Abbasn bu ifadesini Kev.

seri'nin bu kitabnda bulamadk Imtrcl).

144
 SNNET MDAFAASI

d n se ld i onu cerhetm ekten te re d d t etm ezdi. Ad

geen k itab n n m ukaddim esine b a k ld ^ zam an ak-
a grlecei gibi zellikle u y d u rm aclara k ar kes-
kin b ir dile sahip olan ib n u l Cevzi o zam an M uavi-
yen in szn iyi^e yorum lam azd. B unun iin lim-
lerin K ab h a k k n d a bu sylediklerini d u y d u k tan son-
r a onun uydurm ac olm ad, k asten y alan syleme-
dii aka o rtay a km tr. H er ne k a d a r baz riva-
yetlerinde h u rafeler, baz y alan israili h a b e rle r g-
r lse de b u d a h a ok kendisinin nakilde bulunduu
k itap larn tebdil ve ta h rif eden ehl-i k itaba, h u rafe
ve israiliyat ile dolu baz eski k ita p la ra irc a olunur.
(Tabikil h ak k ve doruyu aratrsay d , iyi ve kt
h a b e rle ri b irb irin d en a.yrsavd d a h a gzel olurdu.

VEHB B MNABBHE DL UZATMASI

V ehb b. M nebbihe gelince o ta b iu n u n sekinle-
rin d en ve sika ravilerindendir. Ebu Reyye den b ak a
onu uydurm ac ve desiseci olm akla sulayan hi kim -
se olm am tr.
Titiz h e r aratrm ac b asiret sahibi h e r tenkidi
israiliy atm ounun slm k ab u l eden ehli k itap
lim leri v astasy la slm a girdiini, yine b u n la rn
h sn niyyetle bu h ab erleri naklettiM erini in k a r et-
mez. Ayn ekilde lm k ita p la ra ve m sl m an lard an
av am o lan larn fikirlerine bu riv ay etlerin kt etki-
lerini, slm d a yeri olm ad halde b u n lar slm d an
zanneden d m a n la n n bu dine sa ld rm a la rn a vesile
'olduklarn d a kim se in k a r etmez. A ratrm acn n ka-
bul etm eyecei ey slm a giren ve gzel b ir ekilde
o n a bah k a la n Kb, V ehb ve benzerlerinin m ak sat

145
 DETAYLI ELETR

larn n desise ve u y d u rm a yoluyla dini ifsat etm ek

olduudur. A llahn bu m m ete en byk lu tfu bu
srail rivayetlerin slm akidesi, h a ra m ve helal, h
km lere ta a llu k etm eyip peygam berler ve gemi m
m etlerin kssalar, d n y an n yaratl, a h ire t ve m ah-
lu k atm s rla n ile ilgili olm asdr. Sadece bir ksm
peygam berlerin ism etine ters grnyorsa da basit
bir dnceye sahip olan kim seler bile b u n larn batl
ve y alan olduunu anlar.
bn-i H aldun, M ukaddim esinde riv ay et tefsirleri
ne giren srialiy attan sz ederken y a z a n n yapt
gibi ehl-i k ita p ta n slm a girenleri desise ve u y d u r
m aclkla sulam am tr. Sadece o n la n A ra p la ra n a k
ledilen israiliy atn k a y n a k la n o larak zikreder.30 n
safl aratrm acn n ta v r d a b u d u r ta neden ve adil
d av ran m ay an a ra tn c la rm deil.

MUHADDSLERN SRALYAT TENKD

Hadis uzm an ve tenkidilerinin bu israiliyatn
h ak ik atlerin i o rtay a karm ak, sahihini batlndan,
dorusunu y anlndan ay rm ak iin y ap tk lar vg
ye ayan alm alan vardr. Kb ve benzerlerinin r i
vayet ettik leri hibir h a b e r y o k tu r ki, o n lar ta ra fn
d an ilmi b ir tenkide gzel b ir ekilde uram asn. M s
lm an lim lerin bu ah an e alm alar olm asayd b u n
la r Islm n ve m ls m an lan n b an a byk b ir m u
sibet olurdu. Hadis im am lar bu konuda o derece ih
tiyatl d av ran m lar ki bu h u su sta yle dem ilerdir
Ictihad eseri olm ayan sah ab e kavilleri, sz konusu

30 bn-i Haldun; M ukaddim e, s. 368.

146
 SNNET MDAFAASI

sahabi slm 'a giren ehl-i kitap lim lerinden h ab er

alm ak la bilinm iyorsa, m erfu hadis hkm ndedir. a
yet o n lard an h a b e r alm ak la biliniyorsa Israili h ab er
olm as m m kn olduu iin m erfu saylmaz. Bu ih
tiyat hadisilerin u zak grl olduklarna ve tenkid-
teki asaletlerine delalet eder. B urada el-Ezher d ergi
si say falarn d a Israiliyat ve Tefsir Kitaplar bal
altn d a kalem e aldm y a ra rl b ir a ra trm a n n y a
ynlandn sayn okuyucularm a bildirm ek isterim .
O rad a Islm a sokulan b ir ok Israiliyat ve h u ra fe
lerin i yzn o rtay a koym aya altm.31

EBU REYYENN ARATIRMA METODU

Y azar, Israiliyat ile ilgili bahsinde K bul-A hbar,
V ehb b. M nebbih ve benzerlerinden y ap lan b t n
rivayetlerin uydurm a, bizim eriatm zda bu rivayeti
destekleyen ve dorulayan riv ay etler olsa da ta m a
m nn yanl olduunu belirtm ektedir.
Bu h a k ve vaka ile b a d am ay an ar b ir h
km dr. A ratrm ac, m u h ak k ik lim lere gre m s-
lm an olan ehl-i k ita p ta n salam ve doru h a b e rler
nakledildii gibi y alan ve b atl olan h a b e rle r de riv a
yet edilm itir, bazlar d a iki ta ra fa d a ham ledilebilir.
ite im am ibn-i Teymiyye-ki m kem m el o larak hadis
ilmini, dinde fakihlii, salam tenkid ve iyi anlay
birletiren m edresenin nderidir. Ehl-i k ita p ta n Islm a
g iren lerd en gelen h ab e rleri ksm a a y ry o r:

31 Mecelletul-Ezher yl 73, 74 (yazar bu aratrmalarn daha

sonra *el-srailiyatu vel-Mevduat fi Kiitibit-Tefsir adnda
bir eserle telif etmitir. Kitabn ilk basks Mektebetus sn-
ne tarafndan Kahirede 1393 h. ylnda yaplmtr mtrc)).

147
 DETAYLI ELETR

Birincisi Bizim elim izde d o ru lu u n a ehadet

eden delillerle sah ih olduunu bildiim iz h a b e rle r ki
b u n la r dorudur.
k in c isi Elimizde ona m uhalif olan delillerle y a
lan olduunu bildiim iz h ab erlerd ir.
ncs H akknda h erh an g i b ir ey olm ayan
ne ondan ne de b u n d an olan haberler. Biz bu t r h a
b erlere inanm adm z gibi yalanyam ayz da, d a h a
nce de getii gibi b a k a la rn a a k ta rm a k caizdir.
B unlarn ounda dini h e rh a n g i b ir fay d a yoktur.32
Talebesi ibn-i K esir de Tefsirinde b u n u n aynsn sy-
lemitir.33
im di de byk hafz ibn-i H acerin Fethul- Ba
ri de B uhari n in Ebu H u rey reden n ak letti i u h a
disin erhinde n eler sylediini grelim Ehli k itap
T ev rat branice o larak o k u r ve A rapa ile m sl-
m a n la ra tefsir ediyorlard. R esulullah (s.a.s.) b u n u n
zerine yle dedi: Ehli kitab ne tasd ik edin ne de
yalanlayn. Biz, A llaha, bize ve size indirilene im an
ettik, bizim ve sizin ilahnz b ird ir deyin. Y ani do
ru olan b ir eyi y a la n la y a ra k veya y alan olan b ir eyi
tasd ik etm ek suretiyle zorlua dm em ek iin doru
ve y alan olm as m uhtem el olan h ab erleri (ne tasd ik
edin n e de yalanlayn) an cak bu tekzib etm e yasa
Islm e ria tn a m uhalif olan h a b e rle r h a k k n d a d e
ildir. Ayn ekilde tasd ik etm e yasa e ria ta uygun
olan h a b e rle r h a k k n d a deildir, im am af (r.a.) de

32 l bn-i T eym iyyel M ukaddim etut-T efsir s. 46 selefiyye m at

baas.
33 c. 1, s. 8 el-M enar m atbaas.

148
 SNNET MDAFAASI

b u n a ia re t etm itir. Bylece b t n srail h ab erlerin

tam am m n sah ih elduu h k m n n yanl ve hak-
ta n u zak olduu, b t n riv ay etlerin y alan ve batl
olduu h k m n n de a n ve yanl b ir h k m ol-
duu aka o riay a km tr.
Y a z a n n ta k ip ettii bu m etod b ir ok h a ta do-
u-mutur. Bu ^olla phe d u y u lm ay an b ir ok ha-
disi, Israiliyat ve ehl-i k itap h u rafelerin d en saym -
tr. H albuki zan ve tah m in d en b ak a b ir delil yoktur.
H a tta hakszl o derm eye v ard ki, hibir tarafn -
d an batln yanaam ad A llahn k itab ta ra fn d a n
tasd ik edilen b ir ok rivayeti dahi b atl saym tr.
B undan d a te slm a g iren ehl-i k ita p ta n kim senin
rivayet etm edii, o n lard an alnm as m uhtem el olma-
y an baz hadisleri de batl saym tr, bu acaip ara-
trm a y o llan grlsn diye bu hadisleri b u ra d a ar-
zetm ek is tiy o ru m :

1 Kuranm ehadet Ettii Sahih Bir Hadis

1(3 ve 1(4. sa y falard a K b ve bnus-Selam n Tev-
r a tta b ir peygam berin geleceinin m jdelenm esi ve
Hz. P eygam berin v a sfla n n a d a ir riv ay etlerin e y er
verdikten so n ra yle der: Bu h u ra fe y an i peygam -
berin geleceini m jdelem ek ve v asflan d zikretm ek-
K bn talebelerinden birisi olan A bdullah b. A m r b.
Asa uzanr. B uhari, A bdullah b. Y e s a rin yle de-
diini nakleder: Abdullah b. A m r b. As ile karla-
tim. O n a R esulullahn T ev rattak i vasflarn a n la tr
m sm diye sordum . d a Allaha andolsun ki o K u r-
r a n d a zikredilen baz sfa tla rla T ev ratta d a zikredil-
mitir. Ey peygam ber biz seni ahid, m jdeleyici ve

4
 DETAYLI ELETR

uyarc o larak gnderdik seni m m ilerin koruyucu

su yaptk, sen benim kulum ve peygam berim sin, seni
el-m utevekkil diye isim lendirdim ( O peygam ber) ne
k a b a ne serttir, arlard a barp arm az k t l
e ktlkle karlk verm ez, affeder ve balar, eri
olan b ir m illet o n u n la Lailahe illallah diyerek doru
yolu bulm adka kapal kalplerini ve kr gzlerini
am adka A llah onun ru h u n u almaz. bn-i K esir b u n
dan fazla o larak ibn-i Y esar n szlerini yle b itir
diini s y le r: Sonra lim K ba rastlad m ona da
ayn soruyu sordum b ir h arfin i dahi fark l sylem e
di nasl fark l olabilirki tab i o A bdullah a reten
de K btr.
Bu y a z a n n nceki k itap larn A rap ve m m i bir
peygam berin geleceini m jdelem esini h u rafe o larak
deerlendirm esi ahm akln ta kendisidir. Bilmiyo
ru m y az ar b t n dorular yitirdi mi? Yoksa A llah n
u szn hi mi grm edi? Rahm etim h er eyi k u
atm tr. On u m ttakilere, zekat verenlere ve ayet
lerim ize in a n a n la ra yazacam . O n lar ki y a n la rn
daki T evrat ve Incilde yazl b u ld u k lar o eliye o
m m i peygam bere u y arlar. O P eygam ber ki, kendi
lerine iyilii em reder, kendilerini k t l k ten mene-
der, gzel eyleri helal irkin eyleri h a ra m klar,
zerlerindeki arlklar, srtlarn d ak i zinciri kaldrp
atar. On a in an an destekleyerek On a sayg gsteren,
On a yardm eden ve O n u n la b e ra b e r indirilen n u ra
u yanlar, ite felah a eren ler onlardr.34
ite y u k ard ak i hadis hibir pheye m aru z k al
m ayan K ura n n bu ayeti tasdikinden baka b ir ey

34 Araf, 156-157.

150
 SNNET MDAFAASI

deildir. ster bu hadisi A bdullah b. Amr, K bd an

alsn isterse K bm k itap larn d an O n a rettiinden
olsun. nk A bdullah b. A m r okum a yazm a bilen,
ehli k itab n k itap lar konusunda ilim sahibi birisidir.
N itekim sair k ita p la ra ehadet eden, o n la n koruyup
gzeten K uran onu tasd ik ettii iin bu h a b e r do
rudur. O na in an m ak vaciptir. ayorum u y azara
nasl olur da T evrat ve Incilde peygam berin gelece
inin m jdelenm esi ve vasflarnn zikredilm esini h u
rafe o larak deerlendirm eye vicdan el verebilir? Se
vinin ey m isyonerler! nk m slm an ismi ile an l
d halde bilgi ve a ra trm a ad altn d a kendilerine
hizm et edenler, szlerini y a y a n la r km tr.
2 Hz. A bbasn Y am ur D uasnda Vesile
Edinmesi Hadisi
U 8nci sayfada y a m u r talep etm e hadisine d e
inirken K bn m sl m an larm akidesini bozm ak iin
b u n u frsa t bilerek, Hz. m eri (r.a.) Peygam berim i
zin am cas A bbas vesile edinerek y a m u r talep et
meye sevkettiini syler. Hz. m erin (r.a.) A bbas
vesile edinerek y a m u r talebinde b u lu n d u u n u zik
rettik ten biraz sonra d a yle d e r Hz m er bu h i
leye aldanm ad ve m eseleyi anlad. B unun zerine
y a m u r isterken peygam beri bile vesile edinm eyerek
istifar ile yetindi y azar bu iddiasn desteklem ek
iin el-Muni ve e-erhul Kebir adl eserlerden
Hz. m erin y a m u r d u asn a ktnda istifardan
baka bir ey yapm adn naklediyor.
B una cevap o larak derim ki
1. Bu hadisi, B uhar S a h ih in d e Hz. Enes (r.a.)
den yle n ak led er mer ibn-ul H attab ktlk ylm-

151
 DETAYLI ELETR

d a A bdulm uttalip olu A bbas vesile edinerek Al

la h ta n y a m u r diledi ve yle dedi. Ey Allahm! biz
peygam berim izi vesile edinerek senden y a m u r di
lerdik sen de verirdin (imdi de) peygam berim izin
am casn vesile edinerek senden yam ur istiyoruz ve
kendilerine y a m u r verilir. Y azar b u n u n Kb n bir
desisesi olduuna delalet etm ek iin Enes hadisine
dil u zatm ak ve onu b u n a ters olan kuvvetli riv ay et
lere m uhalif saym tr. im di y a z a n n B uhari nin r i
vayetlerine tercih ettii kuvvetli rivayetleri (!) oku
y u cu larm a sunm ak istiyorum :
Bu riv ay et ibni Ebid D nyan n Kitabu l-M a -
tar m d a el-Muni ve e-erhul-Kebir adl eser
lerde ve C ahzm el-Beyan v et-Tebyln adl k ita
b n d a geen b ir rivayettir! S o n ra bu rivayetle Enes
hadisi arasn d ak i m uhalefete bakn. Y az an n y a m u r
duas iin zikrettii h aller yani b ir defasnda nam az
ve h u tb e ile yaplm olmas, b ir defasnda C um a
hutbesinde veya b ir farz nam azn akabinde irad e t
tii b ir hutbede sylemi olm as dier b ir defa da
nam az klnm adan b ir d u a ile yaplm olmas, biri
sinde m esciddeki m inber zerinde, dier birisinde
m escidin dnda yaplm olm as b t n bu h a lle r sa
hih snnetle sabittir.35 Hz. m er b ir defasnda Hz.
A bbas vesile edinerek y a m u r istemi, b ak a b ir za
m an d a sadece y a m u r duasyla yetinm itir. nc
defa ise isti farla yetinm itir. nk b t n bu h a l
ler y a m u ru n gelm esini celbeder. yleyse riv ay etler
ara sn d a hibir eliki yoktur, zellikle tercih ettii
riv ay ette h erh an g i b ir tah sis sz konusu deildir.

35 Bkz. en-N evevi M slim erhi, c. 6, s. 198, Zd*l-MeadL c. 1,

S. 126-127.

152
 SNNET MDAFAASI

Y a z a n n ikinci riv ay eti n ak letti i el-M un ve e-er-

h u l K ebirin y a z a n b u riv ay etten b ir ka sayfa son
r a aynen yle d e r :36
Salih olduu bilinen birisini vesile edinerek y a
m u r istem ek m stehaptr. Z ira d u a la ra b u yolla d a
h a ok icabet edilir. Hz. m er de ktlk ylnda Hz.
Peygam berin am cas A bbas i vesile edinerek, y a m u r
talep etm itir (ibn-i Kudam e) d a h a so n ra Hz. M ua
viyenin ve D ahhak b. Kays n Yezid ib n u l Esvedi
vesile edinerek y a m u r istediklerini zikreder. Ak
a o rtay a km tr ki, y a z a r Hz. A bbas vesile edi
n erek y a m u r talep etm enin Kb ta ra fn d a n m sl-
m a n la n n akidelerini bozm ak iin yaplan b ir desise
olduu grne v arm a k iin arz u su d orultusunda
dilediini alm dilediini de te rk etm itir.37
2. S onra A bbas (r.a.)T vesile edinerek y a m u r
istem ek akideyi nasl bozabilir? B tn m sl m an lar
diri olan in san lar vesile edinm enin caiz olduunda
icm a etm ilerdir. Hi kim se dirileri vesile edinm enin
akideyi ifsad edeceini sylem em itir. Hz. m erin
de ilerinde bulunduu en sar ve m u h acir A bbas ve
sile edinm enin akideye ters d t n nasl bilm ez
ler ki hep b era b e r bunu yapm lardr? Bu m m etin
fakihleri ve m uhaddisleri sh h atin e hkm edip delil
getirdikleri Enes hadisinin b ir desise olduunu nasl
bilm ezler? Bu alm ayacak b ir ey deildir dorusu.

36 E l-M u n i ve e - e r h u l-K e b ir, c. 2, s. 295.

37 ayet Kb, Enes hadisinin bir ravisi olsayd veya Enes, ehl-i
kitaptan haber alm akla bilinseydi y a za n n dedikleri aklen
m m kn olurdu. A ncak rivayetin uzaktan yakndan Kb
ile hi bir ilgisi yoktur, y le y s e tm ihtim al y o lla n kapan
mtr.

153
 DETAYLI ELETR

3 isra ve M ira H adisi

123. s a b a d a Isra ve m ira hadisinde Hz. Peygam -
b erin Hz. M usaya m racatm israiiiy atta n saym .
Bu riv ay etin shhatine in a n a n la r cahil olm akla su-
lam ve o n la n a h ir zam ann haeviyesinden saym -
tr. D aha b u n a benzer nice svg ve k n am alar ka-
lem inden dkim tr.
Cevap o larak y azara derim k i :
Deiilsiz ve burhansz dnm eden sz sarfetm ek
insafl titiz b ir aratrm acy a yakm az. M ira gece-
sinde Hz. M usa'nn zikredilm esi ve Hz. P eygam berin
m m etine farz klim an n am aziar hafifletm esi iin
A llah Tealaya m u racatn salam as (bu hadisin) Is-
ra lliy a tta n olm asn neden gerektirsin? Y a z a n n m an-
tna gre Hz. M usann veya h erh an g i b ir israilcg-
lu peygam berin faziletine d a ir h er hadis israiliyat-
tandr, y le inanyorum ki b u n u b rak n bir ara-
trm acy akll hi b ir kim se sylemez. slm lim-
lerine gre beni srailin h ab erleri ile ilgili d a h a n-
ce a n la ttk la rn z bu okuyucuya yeterlldlr. Eer Isra
ve m ira hadisi K bul-A hbar ve dier beni srail
lim lerinden rivayet edilseydi aklen bu riv ay ette Hz.
M usaya y er verilm esinin bir desise olduu caiz olur-
du. A ncak hadis yirm i k u su r sahabiden rivayet edil-
m itir. B unlar ara sn d a ehl-i k ita p ta n Islm 'a giren-
lerd en b ir kii olm ad gibi o n lard an h ab er alm akla
biilnen kim se de m evcut deildir. Salkl a ra trm a
m an t n a gre de bu ihtim al tam am en u zak b ir h-
tim aidir. Hafz Ebul H attab b. Dhye et-Tenvir fi
M evlidis-SiraciI-Mnir adl k itab n d a isra ve m ira
hadisini rivayet eden sahabiieri zikrederek b u n larn

154
 SNNET MDAFAASI

yirm i bee k a d a r vardm syler. O bu konuda v a

rid olan riv ay etleri m ta v a tir o larak deerlendirm i
tir. M nekkid Hafz bn-i Kesir Tefsirinde Ebul H at
ta tm bu szn nakletm i ve gzel ve yerinde sz
o larak yorum lam tr.38 H ibir akllnn b u n a u y d u r
m a kartn sylemesi m m kn m d r? B uhari M s
lim ve dier gvenilir k itap larn y a z a rla r szkonu-
su hadisi deiik tarik lerle riv ay et etm ilerdir. B
t n bu rivayetleri yakinen grm ek isteyenler ibn-i
K esirin tefsirine m ra c a t edebilirler. Bildiim k a d a
ryla gvenilir hi b ir ilim ehli Hz. P eygam berin Hz.
M usaya m racatm n srail b ir desise olduunu sy
lem em itir. Y azarn h ay al ettii bu k a n a a t m m e
tin b t n lim lerine gizli mi kalm tr? O ysa en uy
gun olan bu rivayetin A llahn ve R esulnn n am az
lar hafifletm eden nce bu m m etin yklenm e gc
ve k u d retin i bilm ediklerini istilzam ettiini akla
m aya alm ak ve b u n a phe sokm ak yerine bu m -
ra c a tn srrn ve hikm etini aratrm ak tr. Hz. Mu-
s a n n gemi in san larn tecrbesine ve henz pey
gam berim ize m ehul olan israiloullarnm en iddet
li ekilde terbiye edilm esini bilip onun hafifletilm esi
iin yeniden R abbine m ra c a t etm esini iaret b u y u r
m asnda ne z a ra r v a rd r ki, y az ar b u n u n m ah zu rlu
olduunu iddia ediyor? S onra m ra c a t sebebiyle elli
vakit fa rz n am azn be vakte indirilm esinin A llahn
k u llarn n gcn bilm ediine delalet edeceini kim
sylyor ki, b t n grn b u n u n zerine bina edi
yor. A llah T eala phesiz, olan ve olaca bilir pey
gam beri M uham m ed (s.a.s.)m k u llarn a ta h fif di
leyeceini de biliyor. Bu sebeble elli vakti be vakte

38 c. 5, s. 143.

155
 DETAYLI EI^TRl

indireceini de yine biliyor. Bunun da bir s im ve

hikm eti vardr. da A lla h n bu mmete rahm etini
ve kolaylk getinnekle nim etini gsterm esidir. Yce
A llahn u sz de buna delildir. Ben farzlar infaz
ettim ve kullanm a kolaylk diledim.
Bunun hikm etlerinden birisi de hafifletm e ko-
huunda mm eti iin diledii efeat kabul etm ekle
Hz. Peygam berin katndaki m evkini gsterm ektir.
Kardei Musam n istiaresine kulak asarak mmeti-
ne olan efkat ve m erham etini gsterm ektir. Bu m-
racat kul ile, Rabbi seven ile sevgili arasnda y ^ -
lan m racat tekrarndan baka bir ey delildir.

4 id u r-R ihal H adisi

128. sayfada Beytu'i Ma^dis hakknda varid olan
israiliyat bah altnda baz rivayetleri zikreder.
129. s a b a d a ise sah ih h ad isin nceleri Mescid-i
H aram ve Mescid-i N ebeviyi ierdiini a n c a k kub-
betus sah ra m n inasndan so n ra b u n u n ve Mescid-i
A k sa n n fazileti h ak k m d a hadislerin o rta y a kt-
n syler. Ebu Reyye, m escidin dnda hibir
m escide sevap k asty la yolculuk yaplm az (bunlar)
benim bu mescidim, Mescid-i H aram ve Mescid-i Ak-
sadr hadisinde Mescid-i A ksa'ya y er verilm esini
u y d u ru lan b ir israiiiy at o larak anlar. Bu iddiasn d a
ibn-i A bbasm u rivayetine d a y a n d rr Bir kadm n
bana b ir m usibet gelir, k ad m AUah ! if a ve-
Beytu'l-M akdiste n am az der, so n ra
iyi olunca yola km ak iin bineini h a z rla r km a-
nce Hz. P eygam berin M eym uneye ge-
lir ve b u n u h a b e r verir. M eym une *'*

 SNNET MDAFAASI

evinde otur yaptndan ye ve R eslullahm m esci

dinde de nam azn kl zira Onun benim m escidim de
bir rekat nam az klm ak Kabenin dnda sair mes-
cidlerde klm an bin rekatten efdaldir dediini iit
tim Ebu Reyye, b u n u n zerine d erk i ayet mescid-i
Aksa bu hadislerde geseydi Hz. M eym une bu k ad
n adan yerine getirm esinden alkoyam azd.
Bu id d ialara k ar cevaben deriz k i :
1 Biz gerek Mescid-i A ksa gerekse H acer-i m u
allak h a k k n d a b ir ok h ad is ve h a b e rin u y d u ru ld u
unu in k a r etm iyoruz. Bizim esas in k a r ettiim iz h u
sus yukarda geen hadise Beytul-M akdisin hile
yoluyla u y d u ru la ra k sokuturulduudur. y le in an
yorum ki h erh an g i b ir aratrcn n b ey t l-m akdisi
faziletlerden u zak tu tm as ve bu k o n u d a v a rid olan
h er hadisi israiliy at saym as yanl ve h a ta l b ir h
km dr. N asl byle denebilir? B eytul-M akdisin f a
zileti sadece sah ih hadislerle deil h ib ir pheye m a
ruz k alm ay an m te v atir K ura n la d a k afi b ir ekil
de sabittir. A llah T eala yle buyuruyor: Her trl
noksan sfattan m nezzeh olan A llah geceleyin ku
lunu M escid-i Haram'dan evresini m barek kld
mz M escid-i A ksaya yrtt. Ona ayetlerim izden bir
ksm n gsterelim diye byle yaptk o gerekten ii
ten ve grendir.39
Bu a ra d a hibir delile d ay an m ay an ve hibir esa
sa istinad etm eyen z a n n a ve k u ru n tu y a h e rh a n g i b ir
Ver kalm am tr. B eytul M akdis gem i peygam ber
lerin kblegah ve h icret y urdudur. Y eryznde ku-
rtla n ikinci m esciddir, binasn ilk ykselten Hz. b-

30 el-isra l
157
 DETAYLI ELETR

ra h im in to ru n u olan Hz. Y akubtur. Sleym an pey

gam ber ise bu binay yenilem itir. M slm anlar h ic
re tte n so n ra on k s r ay n am azlarn d a o ray a ynel
diler. Y azar Mescid-i A ksan n fazilet ynnden di
er iki m escitten d a h a d k olsa d a o n larla b e ra
b e r ayn hadiste y e r verilm esini nasl u zak grebi
lir? Hadis m escidin de A llah'n baz peygam berle
rin in yce h a tra la rn tay an b ire r eser olduklar iin
n de b e ra b er zikretm itir. ayet y a z a r gerek
ten b ir aratrm ac olsayd delilsiz sz sarf edeceine
hadisi m etin ve isnad ynnden gvenilir ilmi me-
to d larla ten k id ederdi.
2 Bu hadisi b y k iki im an, B uhari ve M slim
SahihTerinde riv ay et etm ilerdir. Bu iki im am n h a
disleri tashihdeki yce m ertebeleri, rical ve ilel ilm i
ne vukufiyetleri, hadislerin gizli illetlerini o rtay a
k a rm a k iin keskin bakl olduklar bilinm ektedir.
B unlarn dnda ibn-i H ibban d a S ahihinde, Ebu Da-
vud, Tirmizi, en-N esai ve ibn-i Mce de Snen lerin-
de im am A hm ed ve el-Bezzar M snedlerinde, Tabe-
ran i el-M ucemuT-Kebir ve el-M ucem ul E vsatta ri
vayet etm ilerdir. Hz. m er, Ebu Said el-Hudri, Ebu
H ureyre, Ebu B usra el-G iffari ve babas ile Ebu 1 Cd
gibi b ir sah ab i topluluundan riv ay et edilm itir. 40
m m et b u hadisi kabul ile telak k i etm itir. Seleften
gnm ze k a d a r hadis tenkidi ve deerlendirm esin
de hibir glk ekm eyen, saylam yacak k a d a r ok
im am bu hadisi hccet o larak kullanm tr. Bu husus
b t n b u n la ra kapal kalm da y a z a r ta ra fn d a n m
o rtay a kmtr?!!!

40 IB e d ru d -D in A y n i] U m detul-K ri, c. 7, s. 202.

158
 SNNET MDAFAASI

3 A llah kendisine ifa verdii tak d ird e Beytui-

M akdiste n am az kdacan ad ay an k ad n n kssas-
n a y er verm esine gelince bu lleri bile gldrr.*
Y zlerce kitap ve k ay n a aratrd n iddia eden
y a z a ra soruyorum , hadisin h ilafn a verilen fetv a ve-
y a onun tersine yaplan am elin hadisin y aian oldu-
u n a delalet ettiini kim sylyor? D urum byle 0-
sayd b ir ok hadisin m evzu olduu h k m n e v arr-

Allam e bnus-Salah b u konuda yle der: hy-

lece deriz ki; b ir lim in h erh a n g i b ir hadise uygun
o larak am ei etm esi ve o dorultuda fetv a verm esi
onun o hadisi sah ih kabul ettiine delaiet etmez. Ay-
m ekilde b ir hadise m uhalefet etm esi de onun ha-
disi reddettii m an asn a geimez.4l M eym une vali-
demiz bu fetvay v erirk en Mescid-i H aram ve Mes-
cid-i Nebevi de klnan n am azn Mescid-i A ksad a ki-
lnan n am azd an d a h a efdal olduunu bildiren hadise
dayanm tr. A da en efdali y ap m ak la yerine ge-
tirm ek evladr, zellikle k ad n olduu iin sefer me-
ak k atin d en u zak b ir ra h a tlk d a sz konusudur.
mam Ayni yle diyor Bazlar bu hadisten her kim
bu m esei^en birine gitmeyi adarsa bunu yapmas ge-
rektiini karm tr, im am Mlik, m am Ahmed ve Bu-
vayti rivayetinde im am afii bu grtedir. Ebu Hani-
fe m utlak surette vacip olmadm syler. afii el-Umm
de Meseid-i H aram iin yapld takdirde menasiki ol-
duu iin vacip olur ancak dier iki mescid iin vacip

* Orijinali es~Sukla* olan bu kelim e ocuunu kaybeden ma-

n asm a gelm ektedir. A ncak dilim izde bu tabirin karl kay-
dettiim iz ekilde olduu iin byle ifade ettik im trcl.
41 b n u 's - S a la b , e l-M u k a d d im e , s. 121 H a le p .

159
 DETAYLI ELETR

deildir. bnu'l Mnzir ise Mescid-i Haram ve Mescid-i

Nebevi iin vacip olduunu Mescid-i Aksa iin ise vacip
olmadn syler. Cabirin u hadisini de buna delil getir
mitir. Sz konusu hadise gre bir adam Hz. Peygam-
ber'e Ben Allah sana Mekkenin fethini myesser ederse
Beytu'l Makdiste namaz klacam adadm der. Hz. Pey
gamber Ona burada kl buyurur.42 Meymune validemiz ve
Cabir hadisine gre her kim bir yerde namaz klmay
adarsa daha faziletli bir yerde bunu ifa ettii takdirde
yerine getirmi olur. Fakat aksi olmaz43 imam afi-de
eI-Ummde Mescid-i Haram iin yaplan byle bir nez
rin yerine getirilmesinin vacip olduunu belirtirken di
er iki mescid iin bunun vacip olmadn bildiriyor.
Bununla birlikte imam afii bu hadisi sahih grenler
dendir. Yazann aratrma mantna gre afinin el-
Ummde sylediklerine dayanarak Mescid-i Nebev ve
Mescid-i Aksa nin faziletlerinin sabit olmadm, aynca
bunlann uydurma olduunu sylememiz gerekir Oysa bu
salksz bir aratrma yntemidir, ne eskiden ne de im
di bunun benzerini gremiyoruz.
5 Sahihaynde Bulunan D ier Bir Hadis
Ebu Reyye 131. sayfada am'n fazileti konusunda
yahudi eli bal altmda Sahihayn'de yer alan u ha
disi zikreder: Benim mmetimden srekli hakk sa
vunan bir taife bulunur. Allahn emri gelinceye kadar ne
onlardan ayrlan ne ide muhalif olanlar onlara zarar ve
remezler. Kyamete kadar bu byle olur. Daha sonra
Buharinin bunlann amda olduklann rivayet ettiini
nakleder.

42 U m detu'l K ari, c. 7, s. 253.

43 el-M uni ves-erhul K ebir, c. 11, s. 352.

160
 SNNET MDAFAASI

Biz am ve dier slm beldeleri hakknda vatan ta

assubundan dolay bir ok hadis uydurulduunu biliyo
ruz. Yzlerce yl nce hadis imamlar ve uzmanlar bun
lar aklamlardr. Bizim reddettiimiz esas mesele ya
zarn her hangi b ir aratrm a yapmadan zann ile veya
hadis hakknda yaplan bir tevilden hareketle sahih ha
dislere dil uzatmasdr.
Buna yukardaki hadisi zikredip yahudi uydurm a
s olarak vasflandrmasndan daha ak bir delil olamaz.
Yahudilerin bundan salyacaklan fayda nedir? Kald ki
am beldeleri onlarn beldeleri deildir. Onlar oralar
daha almadan Arap beldeleriydi. Yahudilerin Ben-i Umey-
yeye yaranmak iin kyamete kadar sm 'n ve slm
sultasnn devam edeceine, hak'ta sebat klan bir taife
nin srekli bulunacana delalet eden bir hadisi uydur
malarn hangi akl kabul eder? Yalandan da olsa ken
dilerinin baki kalmaya m stahak, Allah'n en sekin hal
k olduklarm iddia edenler nasl byle bir ey yapabi
lir? Oysa yazar onlan dhi ve hilekar olmakla tavsif
ediyor. yleyse dm anlarnn yapsn ycelten ve temel
lerinin salam olduunu bildiren bir hadisi nasl uydu
rurlar. Gerek u ki bu tavryla yazar aklmz ortadan
kaldrmamz istiyor.
Bu hadisi Buhar ve Mslim Sahih'lerinde rivayet et
miler. Buhari Kitabul i'tisam da Muire b. ube'den u
lafzlarla n ak led er: mmetimden bir taife srekli s
tn olurlar hatta kyamete kadar bu galibiyetleri srer.
Yazann iaret ettii rivayeti Buhari Nbvvet Alamet
lerinden iki bab sonra rivayet etm itir. Buna gre)
Umeyr b. Hani Muaviye ,nin yle dediini iitmi t ir. Hz.
Peygamberin yle dediini duydum : Benim mmetim

161
 DETAYLI ELETR

den Allah'n emirlerini srekli yerine getiren bir taife

bulunur. Allah'n emri gelinceye kadar onlardan ayrlan
ve onlara muhalif olanlar onlara zarar veremezler. Ma
lik b. Yuhamir Muaz'n bunlarn am'da olduklarn be
lirttiini syler. Muaviye de : te Malik, Muaz'n bun
larn am 'da olduunu iittiini naklediyor demitir.
Mslim de Sahih'inde Sevban, Muire b. ube, Mua
viye ve Cabir b. Abdullah isnadyla rivayet eder; ancak
Mslim'in bu rivayetlerinde Muaviye'nin Muaz bunla
rn am'da olduunu syler ifadesine yer vermez. Bu
hadis Buhari ve Mslim'in dndaki kitaplarda da riva
yet edilmitir.
Burada dikkat edilmesi gereken bir husus yazarn
iaret ettii gibi Muaz'n sznn merfu olan hadisten ol
maddr. Merfu olan haberin iinde bu fazlalk yoktur.
Bu sadece Muaz'n hadise aktard bir yorumdur. Bed-
ruddin Ayn Buhari erhinde Malik b. Yuhamir'in Muaz'-
dan naklettii bu sz m erfu deildir der. Buhari, ha
disin teremesini verdikten sonra hadiste geen taifeyi
ilim ehli olarak tefsir eder. Ali ibnu'l-Medini bu taifenin
hadis ehli olduunu bildirir. Ayn ey mam Ahmed'ten
de rivayet edilmitir, baka eyler de sylenir. Sahabe
den bu gne kadar, im am larn bu taifeyi tayin hususun
da ihtilaf ettiklerini gryoruz, im am Buhar'nin de ha
disin anlalmasnda Muaz'n rivayetine yer vermesi, sa
hih bir hadise dil uzatmaya ve onu yahudilerin desisesi
saymaya delil tekil etmez.
Ayn ekilde baz limlerin, Mslim'in Sahih'inde, Sad
b. Ebi Vakkas'tan m erfu olarak rivayet ettii Maripte
kyamete kadar srekli hakk savunan bir taife bulunur

162
 SNNET MDAFAASI

hadisindeki taifeden maksadn am ehli olduunu sy

lemeleri de dil uzatmaya delil olmaz; (yazar) bu hadisi
limlerin ayn asrda uydurulduklarna iaret ettikleri ha
disler arasnda zikretm itir.
Bu yazarn en ilgin ilerinden birisi hevasna uy
mayan Buhari ve Mslim hadislerini reddederken Ni-
hayetu'l Ereb gibi edebiyat kitaplarnda el-Mu'cib fi
Telhisi Ahbari'l-Marib gibi tarih kitaplarnda arzusu
na uygun olan hadisleri naklederek gvenmesidir. Bil
miyorum yazar edebiyat, tarih vb. gibi eserlerde iyi-kt
makbul ve m erdud her trl habere yer verildiini nasl
bilmez? yleyse yazar bu kitaplardan yapt alntlara
nasl gvenir? Burada una dikkatleri ekmek istiyo
rum Snnet hususunda tek dayanak isnadlan aka be
lirten veya hadisleri rivayet ettikten sonra sahih, zayf,
makbul ve m erdud olanlar birbirinden ayran gvenilir
hadis kitaplardr.

EBU REYYENN SLM'DA MESHYYAT

DDASI VE TEMM ED DAR'YE DL
UZATMASI
140. sayfada slm'da mesihiyat diye bir balk ata
rak yle demitir. srailiyat, slm dinini iftiralaryla
kirletirken bu din mesihihiyattan da nasibini almtr. Bu
mesihiyatlm en byn ilk stlenen Temim b. Evs
ed-Dar olmutur. Yazar, daha sonra m esihiyattan ol
duunu iddia ettii hadisleri b ir bir sralamaya balar.
Bu meyanda 141. sayfada da yle d e r: Temim-i
Darinin yayd mesihiyyattan birisi Hz. Peygamber'e an
latt Cessase, Deccal ve Hz. sa'nn nuzulu gibi eyleri
ieren haberdir.

163
 DETAYLI ELETR

6 Cessase Hadisi
Cessase hadisini m am Mslim Sahihinde44 Fatma
binti Kaystan rivayet etm itir, hadis yle : Hz. Pey-
gamber bilisine namaz iin teplamn diye armasun em
jvder. (namaz bitip) Resulullah selam verince Her
namaz kld yerde kalsn der ve sonra sizi neden bu-
raya topladm biliyor musunuz? diye sorar. Sahabe
Allah ve Resulu daha iyi bilir. diye karlk verdiler.
Resulullah : ben szi ne bir eye tevik ne de bir eyden
sakndrmak iin topladm, inkin Temim ed-Dar
tiyan biri adamd bana gelip biat ederek slma girdi ve
bana mesih ve deccal hakknda anlatklanma uygun bir
pz nakletti, ite (bu sz size nakletmek iin) sizi bur
raya topladm dedikten sonra Temimin kssasn (yani)
kavminden b ir toplulukla b ir gemiye binerek yolculua
kp b ir ay denizde kaybolduktan sonra b ir adaya varp
indiklerini, orada kendileriyle konuan byk b ir hay
van grdklerini, bu hayvann adann bir yerinde bulu
nan bir ahsa iaret ettiini ona gittiklerinde onun ken
dilerine uzunca konutuunu ve bunun Mesihud-Deccal
olduunu (anlatr).
Yazardan nce kitaplarnda szlerini naklettii m er
hum Reit Rza'dan baka hi kimse bu hadisten phe
duymamtr. Reit Rzanm btn abalan Hz. Peygam
b erin sukutunun bu kssann doru olduuna delalet et-
miyeceini ve bu gibi eylerin tak rir olarak deerlendiri
lemeyeceini isbat etm ekten ibarettir. Zira (ona gre) e-
r bir hkm terettb etmeyip dinin herhangi b ir emrini
ihlal etmeyen yabancnn haberini tasdik etmek peygam
berlere caizdir.
44 Sahl-i M slim Nevevi erhi ile e. 16, s. 78-84

164
 SNNET MDAFAASI

Buna cevap olarak deriz k i :

a) Cessase hadisini m am Mslim Sahih'inde riva
yet etm itir, ravileri sika, adil ve tanedilmeyen kimse
lerdir. Mslim'den baka imam Ahmed, Ebu Ya'la, Ebu
Davud, bn-i Mace de rivayet etm itir. Sahabeden Fat-
ma bint-i Kays'tan baka, Ebu Hureyre, Hz. Aie ve Cabir
de rivayet etmilerdir. Yani hadis sadece Mslim tarafn
dan rivayet edilmedii gibi ravi Fatma bint-i Kays ta tek
bana rivayet edenlerden deildir.
Hz. Peygamber bu hadisi m inber zerinde sahabeden
bir toplulua anlatm, ve onu kendilerine anlatt Me-
sihu'd-Deccal ve byk kyamet lametlerine de uygun
grmtr. yleyse Peygamber'in sukutla karlad tak
rirlerinden saylmaz demek doru deildir. m am lar Hz.
Peygamber'in bu anlattn Temimu'd-Dar'nin menki-
besinden saymlardr. Hafz bn-i Hacer el-sbe adl
eserinde45 Temim'in hal tercemesini verirken, yle der :
Sahabenin m ehurlar arasm da yer almtr. nce hris-
tiyanken daha sonra Medine'ye gelmi ve Mslman ol
m utur. Hz. Peygamber'e Cessse ve Deccal kssasn an
latm, Hz. Peygamber de bunu kendisinden nakletmi ve
bunu onun menkbelerinden saymtr. bn-i Hacer da
ha sonra Ebu Nuaym'den unlar n ak led er: asrnn ra
hibi ve Filistin'in bidlerinden idi, Gecelerinin ounu te-
heccd ile geirirdi. Bir gece sabaha kadar namazda u
ayeti o k u m u tu r: Yoksa ktllkeri ileyen kimseler
kendilerini iman edip slih amel ileyenler gibi yapaca
mz m sandlar? Hayatlar ve lmleri onlarla bir ola
cak yle mi? Ne kt hkm veriyorlar46 Yine el-isbe

45 C. 1, S. 183.
46 Casiye, 21.

165
 DETAYLI ELETR

de yer alan menkbelerinden birisi de yledir :47 el-Be-

gavi, Ceriri tarikiyle Ebu'l l'dan o da Muaviye b. Har-
mel'den unu n a k le d e r: Hz. mer'e vardm ve Ey M'-
minlerin emiri! Sen hakkm da hkm vermeden nce tev-
be ederek geldim. dedim. Bana sen kimsin dedi. Ben
de Mseyleme (tu'l Kezzab)m damad Muaviye b. Har-
mele dedim. Bana Medine ehlinin hayrlsnn yanma
git dedi. Bunun zerine ben Temimud-Dar'nin yanma
gittim. Biz orada konuurken, hrre mevkiinde bir yangn
kt. Hz. mer, Temim'e gelerek Ev Temim k dedi.
Temim : Ben kim oluyorum ki dedi. Kendi nefsini k
k gren Temim sonra kalkar ve atei evreleyerek k
t kapdan ieri sokar, sonra peinden kendisi de girer
ve ate ona hibir zarar vermez.
Her ynyle mkemmel olan, hadisleri ilham yolu ile
renen Hz. mer'e, Temimu'd-Dar'nin doruluk drst
lk ve ihlas bakm ndan durum u gizli kalacak yle mi?
Hem de Ben kimseyi aldatm am amma aldatan kimse
ler de beni aldatamaz diyen Hz. mer. yleyse (Hz.
mer'in gvendii) byle b ir zat yalanclk, desicecilik
ve dini bozmakla sulamay akl nasl uygun grr?
b) Reit R zann bu hadis Peygamber'in takrir-i
saylamaz iddias da yanltr. Hafz bn-i Hacer, Fethu'l
Bari'de yle der : Hz. Peygamber'in takrirlerinin, hu
zurunda yaplan ve sylenen bir eye m uttali olduu hal
de, inkar etmemesinin o eyin cevazna delalet ettiinde
btn lim ler ittifak etm ilerdir. Zira sm et sfat ba
kas iin caiz olan batl red etmemeyi peygamberden
nefyeder. Bu itibarla o asla batl tasvib edemez.48 Ayn

47 c. 3, S. 487.
48 C. 13, S. 275.

166
 SNNET MDAFAASI

ekilde Reit Rza'nm zira peygamberler din ilerinin

dnda yalancy tasdik etmekten masum deillerdir. Bu
haber de onlardandr. ddias ise daha da yanltr. K
yamet lametlerini haber vermeyi nasl din ilerinden iti
bar etmez, bilemiyorum kimsenin de bileceini sanmyo
rum. yet Temim'in anlattklar yalan olsayd, vahy bu
konuda hakikati bildirm ekten geri kalmazd. Nitekim bir
ok kez m nafklar ve benzeri gizledikleri eylere muhalif
szler syleyince; vahy onlarn yalanlarm ortaya kara-
lak, onlar rsvay etm itir.
7 DeceaTm Zuhuru ve Mesih'in Nuzulu ile lgili
Hadisler
Ahir zamanda Deccal'n zuhuru ve mesihin nuzulu
ile ilgili hadisler sahihtir. nk Hz. Peygamber b ir ok
hadisinde hir zamanda deccln geleceini, Hz. Isa'nn
da inip Islm eriat ile dil olarak hkmedeceini, ha
lar krp, domuzu ldreceini ve deccalm lmnn de
O'nun elinden olacan haber vermitir. Btn bunlar bir
ok tariklerle gerek Buhari ve Mslim'de49, gerekse di
er gvenilir hadis kitaplarnda rivayet edilmitir. Hz.
Peygamber'in kyamet lam etlerinden haber vermesi sa
dece Temimu'd-Dr'nin verdii yukardaki habere da
yanmaz. O, Teniim'in anlattklarn frsat bilerek saha
beye daha nce anlattklarnn hak olduunu, phesiz
vuku bulacan belirtm ek iin onu anlatm tr. Sonra ya
zar ve onun gibi dnenler hi b ir ynden btl'n ya
namad, Allah'n u sz hakknda (ne dnrler) :
O sz balarna geldii zaman, onlara yerden bir dbbe
(canl) karrz; o onlaar insanlarn yetlerimize itenlik-

40 S a h i h i M s lim (N e v e v i e r h i i l e b e r a b e r ) , c. 16, s. 58-78, F e t-

h u fl B&ri, c. 13, 8. 76-90.

167
 DETAYLI ELETR

le inanmadklarm syler.50 Birok mfessire gre bu

rada geen dbbe, Mslim'in rivayet ettii hadiste geen
Cessse'dir. yette hadisi tasdik eden hibir ey yok mu?
zellikle yet bunun kyametten ncede kacan red
detmemitir. Zira Szn balarna gelmesine balanan
bu canlnn kmasdr, bizzat mevcut olmas deil. H atta
K ur'an'n tabiri (sanki) bunun szn vukuundan nce bu
lunduunu ima ediyor.
c) Yazarn dipnotta Temim'in kssasna getirdii yo
rum da : Herhalde corafya limleri bu adann yeryzn
de nerede olduunu tesbit etmek iin aratryorlar! Son
ra bize haber verirler o zaman biz de Temim efendimi
zin! haber verdii acayip eyleri grrz! diyerek alay
etmesi dnce eksikliinden ve dar ufuklu oluundan
kaynaklanyor. Sayn yazar efendimize! soruyorum : co
rafya limleri yeryznn her tarafn kefetmiler mi?
Gerek karada gerek denizde hl insan ayann deme
dii bir ok blge vardr. H atta bilinen ktalarda bugne
kadar mehul olan yerler olduu bilinmektedir. Afrika ve
dier ktalarda henz bilinmeyen blgelerin olduundan
yle zannediyorum ki yazar da haberdardr. Bir ok da
lk blgelerde hl bilinmeyen nice m aaralar vardr.
Kald ki bunlar karada bilinmeyenler ya denizde! nsan
olunun yaad arzn drtte denizlerle kapldr. a
yet Temim'in szn ettii adann bugn bilinen b ir ada
olduunu farzetsek Temim'i buraya ve burada yaayan
canlya m uttali klan Allah Teala'nm bakalarn da m ut
tali klmas gerekir mi? Temim bunu grdkten sonra ve
Allah'n takdir ettii kadar gzlerden kaybolmas caiz de
il mi?

50 Nemi, 82.

168
 SONNET MDAFAASI

Sonra hayvann konumasnda alacak nedir; pa

paan insanlarn konutuklarn aynen aktarm yor mu?
nsan akl canszlar bile konuturm a safhasna gelirken
Allah'n hayvanlan konuturm a kudretini nasl uzak g
rebiliriz ?
8 Hz. sann Fazileti Hakknda Bir Hadis
Ebu Reyye 144. sayfada yle d iy o r: Hadislere ka
ran m esihiyattan biri de B uhar'nin Ebu Hureyre den
rivayet ettii u hadistir : Buna gre Hz. Peygamber y
le d e m itir: sa bn-i Meryem dnda eytan her o
cua dnyaya gelirken dokunur; ona da dokunmaya git
mi ancak araya bir rt gerilmi ve ona dokunamam
tr. Resulullahtan iittiim baka b ir rivayette yle der :
Adem olundan hi kimse yoktur ki doarken eytan
ona dokunmasn ki eytann bir dokunmas zerine o
lk atar. Ancak Hz. Meryem ve olu sa bundan mstes
nadr. Yazar dipnotta da unlar syler: Buharinin ri
vayet ettii ,b u hadisi bn-i Hacer erh ederken yle der :
el-Keaf sahibi (ez-Zemaher) bu hadise dil uzatm
ve onun shhatini kabul etm em itir. Ayn ekilde er-Rzi
de buna dil uzatm ve bu haberin naslarla elien bir
haberi vahid olduunu belirtm itir.
Buna cevap olarak derim k i :
a) Hereyden nce bu hadis Buhar, Mslim ve
dier hadis im am lar tarafndan rivayet edilen Sahih bir
hadistir. Hadisten anlalan hususlar Hz. Meryem'in anne
sinin yapt b ir duann icabetinden ibarettir. Nitekim
Allah Tela onun yle dua ettiini bizlere b ild iriy o r:
...ona Meryem adn verdim onu ve zurriyetini lanetli
eytann errinden koruman iin sana suuyormn.51 He-
51 l-i mran, 36.
169
 DETAYLI, ELETR

vasmdan konumayan Hz. Peygamber'in, Peygamber kar

delerinden birisinin veya bakasnn herhangi bir zelli
ini veya faziletini aklamasnn ne zarar var bilmiyo
rum. Bu eer b ir eye delalet edecekse ancak Hz. Pey-<
gamberin yceliine, O'nun teblideki emanetine ve s
lm dininin beerden gelmeyen lhi b ir din olduuna de
lalet eder. Zira beerden kaynaklansayd, Peygamberleri
bu erefli ve yce mevkilerde gstermeye zenmezdi. Hzv
sa veya bir bakasna isnd edilen bir zellik dier pey
gamber kardeleri iin bir eksiklik demek olmad gibi,
O'nun dierlerinden daha stn olduunu da bildirmez.
Daha az faziletli bir insanda bulunan baz vasflarn on
dan daha faziletli bir insanda bulunmad bir gerektir.
Bu, O'nun efdaliyetine b ir zarar getirmez. nk O da
kendisini enstn klan baz vasflara sahiptir. Bir ok
lim tarafndan da belirtildii gibi bu hadisi syleyen Hz.
Peygamber, sze dahil deildir. Baka b ir hadiste de ri
vayet edildii gibi, Hz. Peygamber eytann herhangi bir
ivasma uram am tr. Durum ne olursa olsun yukar
daki hadiste Hz. Isa'nn bizim peygamberimizden daha
faziletli olduuna iaret eden herhangi b ir ey yoktur. Ya
zarn da belirttii gibi baz Hristiyan papazlarnn btl
akidelerini isbat etmek iin bu hadise snmalarna ge
lince, bu onun iddia ettii gibi, hadisin btl olduunu ve
onu reddetmeyi gerektirmez. Esas vebal hadisin m na
sn tahrif ederek baka yorum lara hamledenin zerinedir.
b) Bu hadis gerek isnad ynnden, gerekse m a'na
ynnden sahihtir. M uhakkiklere gre reddetmeyi gerek
tirecek bir manas yoktur. Zira akl ve nakille elien bir
durum sz konusu deildir. Burada btn mesele bazla
rnn hadisi akla ve nakle muhalif zannederek reddetm i
olmalardr. Mutezileden Kdi Abdu'l-Cebbar ve ez-Ze-

170
 SNNET MDAFAASI

[. -de' ,.-[
bunlardandr. ez-Zemaher hadisin shhatin
dr ' etse de sahih olduu takdirde mnsnn
1 olaeam b e lirtm itir: >'ani her doan eytann *
\
, . ; mid eder. Ancak Meryem ve olu bundan
III madr. Zira ikisi de m asum dur. Ayn ekilde Mer-
III ve Hz. sa'nn vasfn tayan herkes iin de by -
(. -tpk Allah Telann : (eytan)... ben btn in
u azdracam acak slih kullarn mstesna ( 52
Avi'iidc belirtildii gibi. (Hadiste geen) lk atm aktan
III. .eytann
bu hararetli arzusunu temsil etm ektir
s.ki ona dokunuyor ve elleriyle onu dvyor gibi. Baz
acvilerin anladklar vehile gerekten bir dokunma
V diirtkleme sz konusu deildir . <1 -olsayd ey
llin dokunma drtm elerinden dnyay lklar kap .)-
(. Grld gibi ez-Zemaheri hadisin kesin olarak .
.. 1 olmadn sylemiyor.53 Bir ok lime gre bu -
illaki dokunma gerektir. eytan bunu Hz. Meryem ve;
hna yapmak istemi ancak Hz. Meryemin annesinin( i<
-yapt duya icbet edildii iin bunu gerekletireme
n
t
-i'. Dokunmanm olmasn gerektirmez. Bu da pey
-Kamberler ve onlarn yolunu izleyen sekin, ihlasl in
anlar iin byledir. Binenaleyh hadis, yazarn anla -
1 ' gibi, Allah Telanm Benim hlis kullarna kar
-lin hi gcn yoktur...54 ben btn insanlar azd."
-am ancak senin hlis kollarn mstesna55 yetle -
no muhalif deildir. Zemaheri'nin zannettii gibi dn-I
< lklarla dolmas gerekmez. Zira hadise gre bu

ta H ic r 39.
v lkz. E z -Z e m a h e ri, T e f s ir u l K e a f, D r u i M u s h a f c. 1, s. 172,
K a h ir e (M trc .).
M H ic r 42, l s r 65.
55 H ic r 40, s d 83.

171
 DETAYLI ELETR

sdece doum esnasnda meydana gelmektedir. Daha

sonras iin deil, m ahade ile hkmedecek olursak do
arken alayarak barp armayan hi kimse yoktur.
Bunu da inkar etmek inattan baka b ir ey deildir. Ha
dislere dil uzatrken Zemaherinin szlerine dayanmak
doru deildir. Burada bilinmesi gereken b ir hususa i-
ret etmek istiyorum ez-Zemaheri, tefsir ilminde imam
olmakla birlikte sahih hadislerin tesbitinde kendisine
m racaat edilemez, nk o hadis limi olmad gibi
hadislerin ricli ve illetleri konusunda uzman deildir.
Nitekim ei-Keaf adl tefsirinde gerek peygamberlerin
kssalar ve gerekse dier yerlerde nice mevz hadislere
yer vermitir.
ayet yazar gvenilir bir aratrm ac olsayd meseleyi
tek tarafl sunmazd, oysa ona den hadisi sahih kabul
edenlerin grlerini ve bak alarn da ortaya koyup
tartm akt, ondan sonra da dilediini semekte h r olur
du. Ancak yazarn takip ettii m etod her eye tek tarafl
bakan insafsz kimselerin m etodu gibidir. Onun iin bir
ok hatalar ilemitir.
Bakm Muhakkik alimler ve bu konuda neler syl
yorlar. bn-i Hacer, Fethul B ride56 Zemaherinin iti
razn zikredip doru olmadm belirttikten sonra y
le der : hadisin lafzlarndan anlalan m anada herhangi
b ir mkil yoktur. Sabit olan peygamberlerin ismetine
muhalif de deildir. Bilakis haberden anlaldna gre
eytann doan her ocua dokunmas m m kndr. An
cak Allah'n hlis kullarna dokunmas herhangi b ir za
ra r vermez j Nitekim bu halis kullardan Hz. Meryem ve
olu bundan istisna edilmitir. nk eytan det-i ve-

56 Fethul B&ri, c. 8, s. 170.

172
 SNNET MDAFAASI

dokunmaya gitmi aralarna bir perde gerilmitir, Hz.

M-vem ve oluna has olan zellik de budur. Hadise
Kore eytann dier halis kullara m usallat olabilmei an-
Illmaz.57

Kurtbi tefsirinde yle der : Katade dediki, eytan

Isa ve annesi hari doan her ocuun brne do-
umur, eytan onlara giderken aralarna bir perde gerildi
ve dokunma boa gitti. limlerimiz dedilerki; yet by-
olmasayd onlara yaplan tahsisin b ir manas kalmaz-
(1( Binaen aleyh eytann dokunmas dokunulan kiiyi
dallete sriiklemesi ve azdrmas m anasna gelmez. By-
r bir dnee olduka yanltr. Nitekim eytan niee pey-
)amberlere ve velilere ifsad ve iva yollar ile musal-
lal olmutur. Butlunla beraber Allah Tela onlar eyta-
nin hedefinden korum utur. Benim kullanma kar se-
ilin her hangi bir gcn yoktur. dedi gibi.58
Fafr-i Rzi, Kdi Abdl Cebbr'n reddettiine dair
szlerini naklettikten sonra yle der : Bilki btn bu
vecihler muhtemeldir. Ancak bu ihtimallerle bir haberi
reddetmek ez deildir. Yine de en dorusunu Allah bi-
Iir59 daha sonra szlerine devamla der ki baz ehl-i
snnet limlerinin bu gibi sahih hadisleri tevil ederken

57 Y a z a n n d ile d i in i a lp d ile d i in i t e r k e t t i i k o n u s u n d a b u
r a d a y a p t a l n t d a b u n u k u v v e t l e n d i r m e k te d i r . b n - i H a -
c e r 'in , Z e m a h e r i v e R z in i n h a d i s t e n p h e d u y m a l a r ile
ilg ili n a k le tti i s z le ri n a k l e d e r k e n H f z m h a d is e v e r d i i
m a n a y v e r m e m i t i r k i b iz b u m a n a y b u r a y a a ld k T a b ik i
y a z a r b u n u i in d e g iz le d i i d n c e y i d o r u l a m a k i in y a p
m tr .

59 B kz. Fahrud-Din e r-R z i, e t- T e f s ir u l-K e b ir, c. 2, s. 658 B ol a k .

173
 DETAYLI ELETR

felsefecilerin safsatalarna meylettikleri iin Mutezilile-

re tbi olmalar alacak b ir eydir. Oysa bu hadislerin
zhiri manalaryla kalm alar ne bir suyu bulandrr ne
de bir yolu daraltn* (imdi sayn Ebu Reyye'ye sor
mak istiyorum) nakillerde bulunurken im am Fahreddin
er-Rziye iftira edip demedii eyleri ona mal etmek g
ven, emanetle badar m? Sizin er-Rzi'den yaptnz
nakil, onun bu hadise dil uzattn iddia etmeniz sy
ledikleriyle badayor mu? Halbuki; grld gibi
er-Rzi, Kdi Abdulcebbr'm hadisten duyduu pheleri
naklederek bunlan reddetm itir. Ancak yazar ou kez
acele davrand iin bu hatalara dm tr. ou
de ihtiya duyduu iin naslan kastl olarak tahrif et
mitir. im am lsi de tefsirinde ez-Zemaher'nin gr
n naklettikten sonra yle der : Bu konuda b ir ok
hadisin bulunduu aktr. Ekseri sahih hadis kitaplarn
da tedvin edilmitir. Onun iin bu, herhangi bir eliki
arzetmez. im am Cafer es-Sdk da bunu rivayet etmi
ve kabul ile karlamtr. Alsi bunu mteakiben nce
Kdi Abdlcebbar sonra da ez-Zemaher nin bu konu
daki grlerini rtmeye balar.

9 Hz. Peygamber'in Gsnn Yarlmas le lgili

Hadisi Yalanmas
146. sayfada Hz. Peygamber'in gsnn yarldn
bildiren hadislere phe sokmu ve bu konuda alayl bir
uslub kullanmtr. Ayrca aralarnda hibir iliki ol
mamasna ramen bu hdise ile Hristiyanlk akidesin
de Hz. Isa'nn armha gerilmesi arasnda bir iliki kur
m utur, hatta arm ha gerilme akidesini savunmak iin

A yn yerde bu alnty bulm ak m m kn olm ad (Mtrc.

174
 SNNET MDAFAASI

.1 h; sarfettiini gryoruz. Bundan baka keyfi ne di

li-is e sylyor. Bunun iki sebebi olabilir.
B irincisi: Ya yazar bir mnafk olup (bu yolla) ha
kiki vehesini, iinde gizlediini ve kt emelini ortaya
k arm tr.

kincisi : Yahut bir yac ve yardak olup hristiyan

lara zellikle misyoner ve m sterik efendilerine ho g-
rnmek istemitir. Her iki durum da er ve dalalettir.
Hz. Peygamber'in (Allah'n emriyle) gsnn y anl
ln bildiren hadis sahihtir. Bu da birisi kkln
de st annesi Halime es-Sdiyye'nin yannda iken dieri
de Isra ve mira gecesinde olmak zere iki defa teker
rr etm itir. Ki bu kincisi Buhar ve Mslim'de mevcut
tur. H atta bu iki defadan baka vahyi elakki etmeye
hazrlamak iin ksa aralklarla bunun tekrar edildii de
sylenmitir. Hfz bn-i Hacer, FethT Bri'de yle der :
Bazlar isra gecesinde Hz. Peygamberin gsnn yanl-
dn redderek bunun henz kkken st annesinin ya
nnda iken yapldn ve bunu inkar etmediklerini sy
lerler. (bunlardan baka) Bi'set ile beraber de Hz. Pey
gamber'in gsnn yanld ile ilgili birok rivayet tes-
bit edilmitir. Nitekim Ebu Nuym ed-Delil adl ese
rinde bunlar tahric etm itir. Bunlarn her birisinin bir
hikmeti vardr. Bunlardan birincisi Mslim'de Hz. Enes
tarafndan rivayet edilen hadiste dier varyantlardan faz
la olarak yer verilen ifadelerde de belirtilm itir. (Buna
gre Cebrail) b ir para et kaarrak ite bu eytann en
deki nasibiydi der. Bu ocukluunda yaplmtr. Bunun
zerine o eytandan korunm u olarak en mkemmel tarz
da yetimitir. kincisi bi'set ile beraber yaplm tr ki
bu da erefini arttrm ak ve en temiz hal zerine kuvvetli

175
 DETAYLI ELETR

bir kalp ile vahyi almas iin yaplmtr. ncs ise

miraca kmak istedii zaman olm utur ki, bu da onu
m racaata hazrlamak iin yaplmtr. 60
Hz. Peygamber'in gsnn yanlm as ile Hz. s'nn
armha gerilmesi arasndaki iliki neresindedir anlaya
myorum. Gsn yarlmas sahih senedlerle sabit, doru,
hak ve mmkndr. Hz. sa'nn armha gerilmesi ise b
tl olduu gibi akla ve nakle de m uhaliftir. K ur'an ke
sinlikle bunu reddetm itir. Allah Tela yle buyuruyor :
... oysa onu ldrmediler ve asmadlar fakat (sa) on
lara benzer g sterildi. Onun hakknda anlamazla d
enler, ondan yana tam br kuku iindeler. O hususta
bir bilgileri yoktun Sadece zarna uyuyorlar, onu yaki-
nen ldrmediler, Bilakis Allah1onu katna ykseltti.
Allah daima stndr, hikmet sahibidir.61 Eski alar
da gsn yarlmasna insan ihtimal vermese de tbbn
mthi b ir ekilde ilerledii asrmzda uzak grmek uy
gun olmasa gerek. H atta insan hayatnn bal olduu
kalp ve beyin gibi organlarda bile ameliyatlarn yapld
n gryoruz, bunu reddetm ek baksz ve yarasz mey
dana gelen bu nebevi mucizeyi inkar etmeyi det edinen
lere yarar.
Yazar btn bu haksz yere yapt hucum ve kna
m alardan sonra srailiyat ve mesihiyyat ile ilgili geni
bilgi edinmek iin Tefsir, hadis ve tarih kitaplar ile Gold-
zier ve Won Kram er gibi m steriklerin kitaplarna m
racaat etmemizi neriyor. Bununla o hakiki kimliini or
taya koymutur. Aslnda onu btn bu hata ve yanl
lklara sevkeden husus kendisine imam kabul ettii mis
yoner ve m sterik hocalarna tabi olmasdr.

60 c . 7, S. 161.
61 N isa, 167-158
176
 SNNET MDAFAASI

Yazar ada sebeiler olan bu yahudilerin slm a ve

niislmanlara kar ilerinde gizledikleri kin ve nefreti
Krmemitir. Bunlar kt emellerine ulam ak iin gi
recek bir gedik bulam adklar iin snnete phe dr
meye alarak bu lhi nuru sndrm ek istediler. An
cak kfirler ho grmese de Allah nurunu tamamlamak
lster62

62 Tevbe, 32

177
 EBU HUREYYE (RA.)

Eb Reyye, kitabnn elli sayfadan fazlasn byk

sahibi Eb Hreyye (r.a.)'nin hayatna ayrm bulun
m aktadr. (Bu elli sayfada) kendisine izafe etmedii bir
ktlk ve bir eksiklik kalm am tr. Blm Eb Hurey-
re'ye tahsis edildii halde baka sahabilere de dil uzat
m ve onu cerhettii gibi onlar da cerhetm itir. Btn
sahabilerin dil olduklarn savunan ehl-i ilmin cum huru
ile de alay etmi ve onlara demedik ey brakm am tr.
Bunun iin Ebu Reyye'nin bu konudaki grlerini
tenkide gemeden nce bu meselede hak yerini bulsun
diye genel olarak sahabe hakknda bireyler sylemeyi
gerekli gryorum.

SAHABENN SLM'DAK YER

Hadis im am larna ve limlerin rfne gre sahabi,
iman ederek Reslullahla biraraya gelmi ve iman ze
re lm kimselerdir. Resullulah' grdkten sonra ir-
tidat edip ve bu hal zere lenlere sahabi denmez. Sahih
olan kavle gre irtidat ettikten sonra tekrar tevbe eden
ler yeniden sahabi kabul edilirler. Ayn ekilde zahiren
slm olup iinde kfr olan nifak ehli sahabi olmak e
refinden m ahrum durlar. Allah ve Resul de byle kim
selerin nifaklarn ortaya karacaklarn tekeffl etm i
lerdir. limlerin Cumhurune gre sahabi olmak iin ki
inin Hz. Peygamber ile beraber uzun b ir m ddet kal

179
 EBU HUREYRE CR.A.)

mas art deildir, O'nunla birlikte cihad etm i ve Allah

yolunda infak etmi olmak da gerekmez. Ancak baz
limler onunla beraber uzun b ir m ddet kalmay ve yine
birlikte b ir veya iki savaa katlm olmay art komu
lardr. H em ekadar Cumhur Hz. Peygam berle beraber
uzun b ir m ddet kalmay onunla birlikte savaa katl
may ve Allah yolunda infak etmeyi art komasa da
uzun bir zaman beraber bulunan, ondan ok hadis iiten
veya beraber savaa katlan, ona yardm etmek iin ca
nn ve maln feda etmekten esirgemeyenleri byle ol
m ayanlardan daha stn faziletli olarak kabul etm itir.
Hafz bn-i Hacer NuhbetuI Fiker erhinde yle d e r :
Hz. Peygamber'den ayrlmayp onunla beraber savaa
katlan veya onun sanca altnda cann veren sahabi-
lerin srekli beraber bulunmayan veya sadece b ir defa
huzurunda bulunanlardan yahut onunla az b ir ey konu
an, onu bir defa yakndan gren veya uzaktan gren ve
ya onu ocukken grenden daha stn olduklarnda hi
b ir phe yoktur. Ancak hepsi de sahabi olma erefini
haizdirler. Hz. Peygamberden bizzat hadis iitmeyenlerin
hadisleri rivayet ynnden mursel kabul edilirler. Bunun
la birlikte bunlar da onunla sahabi olma erefine nail
olduklar iin sahabeden saylrlar. 1
Buna Allah Telann u sz de iaret eder / ...el
bette iinizden Mekke'nin fethinden noe (Hak yolda, har
cayan ve savaanlar tekilerle) bir olmaz, onlarn dere
cesi sonradan infak eden ve savaanlardan daha byk
tr. B u n u n la beraber Allah hepsine de en gzel sonucu
vadetmitir. Allah yaptklarnzdan haberdardr.2

1 ea-N u hb e erhi, s. 37.

2 H adid 10.

180
 SNNET MDAFAASI

SAHABENN ADALET
Muhaddis, fakih ve usulculerin cum huruna gre sa-
habilerin tam am adalet sahibi k im selerdir: Bundan
m aksat u d u r : yni onlar sahip olduklar kuvvetli iman,
takva, m rvvet, yce ahlak gibi vasflar ve safsata is-
lerden uzalc olm alar sebebiyle kasten Hz. Pevgambere
yalan isnad etmezler. Voksa adletten m aksat onlar b-
tun masiyeterden, hata ve nisvandan m asum durlar, de-
mek deildif. lim ehlinden hi kimse hvle dememitir..
Onlarn adaletine sahibi olduklar arzusuna tabi olan bi-
dt ehlinden bz kimseler dnda hi kimse muhalefet
etmemitir. Onlarn grleri ve szleri kle alnmaz, zi
ra hibir delile dayanmaz, buras bu grlere genie
yer vererek tartm ak iin uygun deildir; onun iin bu
rada bu kadarla yetineceiz.
Sahabenin adleti sabit ve bilinen b ir husustur. Zira
onlann dil olduklar bizzat Allah tarafndan bildirilm i
tir. Onlarn temiz olduklarm, en hayrl, en dil, en yce
ve m uttaki b ir topluluk olduklarn haber veren de yine
Allah Tela'dr. Bir yette yle buyuruyor : Bylece biz
vasat bir m m et lald k ...3 Buradaki vasat sekin
ve dil demektir. Zira her eyin vasat hayr ve adleti-
di. Bir baka yette Biz SZ insanlar arasndan ka-
rlru en hayrl m m et kldk zira SZ iyilii emreder
Kttilkten sakndrr ve Allaha iman edersin iz4 p-
beiz her iki yetin hitabna ilk m uhatab olanlar sahabi-
lerdir. Allah tcla baka b ir y e tte : Muhacirlerden ve
Ensrdan (slma girmekte) ilk ne geenler ile bunlara
gzelce tbi olanlar... Allah onlardan raz olmutur, on-

3 Bakara, 143.
4 Al-i imrAn

1B1
 EBU HUREYRE (R.A.)

lar da Ondan raz o!mutur5 bir baka yette : Allah

aacn altnda sana bit eden mminlerden rz olmu
tur... 6 dier bir yette Muhammed, Allah'n resulu-
dr, onunla beraber bulunanlar kfirlere kar iddetli
kendi aarlarmda merhametidirler...7 buyurm utur. Da
ha bunlara benzer birok yette onlar tezkiye edilmi
faziletleri yceltilmi, sdk bir imana, ihlasa ve yce
ahlaka sahip olduklar belirtilm itir. Yerde ve gkte ken
disine hibir eyin gizli kalmad yce Allah'n tezki
yesinden sonra hangi tezkiyeden sz edilebilir. Allah'tan
daha doru szl kim olabilir.
Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.s.) de onlarn k
tlklerden uzak ve dalet sahibi olduklarn belirtmi
ayrca onlarn eref ve hukukunu tanmaya, fazilet sahibi
olduklar iin onlara eziyet etmemeye ve dil uzatm am a
ya davet etm itir. Buhri ve Mslim'de yer alan merfu
bir haberde yle d e r : Benim ashabma svmeyin nef
sim elinde olan Allah'a andolsunki sizden biriniz Uhud
da kadar laltrn infak e tse onlardan birisinin veardii bir
lek hatta yan lek derecesine ulamaz gerek Buhari
ve Mslim'de gerekse dier gvenilir hadis kitaplannda
m tevtir bir habere gre Hz. Peygamber yle buyur
m utur. nsanlarn en hayrls bana yakn olandr, son
ra da onlan tkib edenlerdir... Tirmizi (sneninde) ve
ibn-i Hibban Sahih'inde Hz. Peygamber'in yle dedii
ni naklederler. : Ashabm konusunda Allah'tan korku
nuz, onlara kin beslemeyin, onlan seven beni sevdii iin
sever onlara buzeden hana Ibuzettii iin buzeder, on-

5 Tevbe 100.
6 Feth 18.
7 Feth 29.

182
 SNNET MDAFAASI

lara eziyet eden batla eziyet etm i olur. Bana eziyet eden
Allaha eziyet etmi olur. Allaha eziyet edeni Ailah he-
men (belas) ile tutuverir.
el-Bezzar, Msnedin'de sika ravilerle verdii bir -
vayete gre Hz. Peygamber'in yle dediini nakleder :
Allah, Nebi ve Resuller mstesna, ashabm btn cin
ve insan topluluuna sekin klmtr. Tarih hakikat-
ler bu hadisin doru olduunu her ynyle dorulam-
. Sahabe'nin tarih ve siyerine vakf olanlar, onlarn
sahip olduklar ilim, amel, takva, gzel ahlak, heva ve
hevesten uzak olma gibi vasflarna vkf olanlar bunun
bir gerek olduunu bilirler. Bata Rid halifeler olmak
zere byk sahabiler, her sahabinin sadeee peygamberi
grerek sahabi adn alsa da faziletin sahibi olduunu bi-
lirlerdi. Rivayete gre bir bedevi Hz. mer'e gelerek Hn-
sar' hicveder Hz. mer onlara syet Resulullah'n as-
habndan olmasayd ne olacam bilemiyorum ama hak-
kndan gelirdim, ancak o bir sahabidir. der, grldugu
m sam aha tanmayan Hz.
mer'in sahabi olma erefini haiz olduu iin bu zt
brakn cezalandrmay ona bir knama bile vermemitir.
Allah'tan ve U slnden bu zikrettiimiz yet ve ha-
diler varid olmasa dahi, hiret etmeleri, mallarm v e O-
cuklarn terketmeleri, slm 'n zaferi iin cihad etme-
leri, mallarm harcam alar, Allah yolunda babalar ve
oullarn dahi ldrmeleri gibi hallerinden dolay kesin-
likle dil olduklar, nezih ve emin im s e le r olup kendi-
lerinden sonra gelen btn insanlardan faziletli olduklara
neticesine varlabilir. slm limleri sabahenin btn bu
zelliklerini trif etmilerdir. Hfz Ahmet el-Beyhaki,
din akl ilim ve zeka ynnden kim olduu bilinen im am
fii'nin eski bir rislesinde sahabeyi lyk -1 vehile v-

83
 EB HUREYRE (R.A.)

dkten sonra yle dediini n ak led er: onlar btn ilim

lerde bizden stn olduklar gibi, itihad, takva ve akl
ynnden de bizim fevkimizde insanlard (onlann gr
lerinden) ilim elde edildi ve onunla istinbat yapld on
larn grleri bize gre bizim grlerinizden daha iyi
ve evladr.8 m am Ebu Zur er-Rzi de d e rk i: Saha
beyi ayplayan birisini grrsen bil ki o zndktr. Zira
Resl hak, Kur an hak, getirdii hkm ler de haktr^
Btn bunlar sahabe vastalaryla bize geldiine gre
Bur^ar^^zndklar ve benzerleri'n m aksatlar bizim s-
hrdTenmizi (sKabeJ^ceriegereF kitap ve snneti ibtal
*etmektir. Onlar cerhedilmeye daha layktrlar zira on-
M - I M M ---------------------------------------------------------------------------------------------------- ---------------

Ter zndklardr'
Allah'n Ebu Zur'a (r.a.) ,nin lisnna ilka ettii bu
sz ne hikmetli szdr. Hz. Ebu Bekr ve Hz. mer'in
baz sahabilerin rivyetleri iin bakalarna m racaat et
meleri ve ikinci b ir ahidi talep etmeleri ki bu da
olduka azdr bu konuda bir phe meydana getirme
sin, zira bu itham ve cerhetmek iin deil yakin hsl
olsun diye fazladan yaplan bir aratrm adr, iki rid
Halife bu ihtiyatl hareketleri ve vgye deer titizlik
leri ile rivayetleri tesbit iin salam metodun temelini
atm oldular, buna en gzel ekilde delalet eden Hz.
mer'in (r.a.) Ebu Mus el-Earye syledii szdr, riva
yet ettii bir hadisi Resulullahtan iitirken duyan baka
bir ahidi getirmesini kendisinden istedikten sonra y
le demitir. Ben seni itham etmiyorum ancak bu (sy
lediin) Resulullahn hadisidir bu ak szden sonra sa
habeye hucum edilerek itham edilir, zan altnda tutula
bilir mi?

8 bnus-Salah, M ukaddim e, s. 263.

184
 SNNET MDAFAASI

MAZLUM SAHAB EBU HUREYRE

Bildiim kadaryla sahabeden Ebu Hureyre (r.a.) ka
dar zlim tenkid oklarna hedef olan baka b ir sahabi
yoktur, bu zlimne saldrlarn izleri ok uzaklara da
yanr. Alame bn-i Kuteybe Te'vil-i M uhtelefil Hadis
adl kitabnda en-Nazzam ve benzerleri gibi bidat ehlinin
Ebu H ureyreye yaptklar birok saldrlar nakletmi-
tir.9 slam limi saylan hi kimsenin Eb Hureyreye,
kadrini drecek derecede saldrdn bilmiyorum. Son
ra m sterikler ktlar daha nce hn ii ya p a n)ar
lerini aldlar, onlar arttrarak geri bize iade ettiler, son.
ra szl fikirler ve zlmane hkmlerle karsmza k-
tlar._ Herhalde m steriklerin, kk hal saldrlarna
uzanan bu hamlelerinin arkasndaki m aksatlarnn ne ol
duunu belirtmeme gerek yoktur. Onlarn m aksad s
lm'n direklerini ykmaktr. M slmanlardaki slm ru-
Trnnu zayflatmaktr. Ancak bu ekilde devletlerinin a r
zu ettii ekonomik smrgecilik ve insanlar kle edinme
projeleri gerekleebilir. Allah da hiddir onlarn bazen
sahabeye bazen de snnete dil uzatm aktan tek gayeleri s
lm eriatnn ikinci kayna olan snnete phe dr
mek ve ona olan gveni azaltm aktr. M slmanlar sn
netten phe duyar ve ona olan gvenleri azalrsa bu se-
fer K ur'an da anlalmaz hle gelecektir. O zaman vay
Islm 'n halinel Msterikler ada^ bz mslman ya
zarlar etkilemede bir lde baarl oldular. Bu yazarlar

9 Aslnda imam ibn-i Kuteybe kitabnda, Nazzam ve benzer

lerinin genel olarak Muhaddislere zel olarak da Ebu Hu-
rey reye olan hucumlann zikreder sonra da lim ve ara
trmac bir eda ile hadis ve ehlini mdafaa eder, mid edi-
yoruzki Allah bu sebeple kendisini mkafatlandrr.

185
 EBU HUREYRE (R.A.)

onlarn pelerinden giderek hibir delile dayanmayan id-

dialarm tekrarlayp durdular; hatta kendilerinden de bir
eyler katarak arttrdlar. Hem m sterikler he de bu
ada yazarlar bilim, ta tr m a ve tenkTd hrriyeti ad
altnda zehirlerini kustular Bum dTalarm n gerek ilim,
salam aratrm a ve nezih tenkitle badamadn Allah
ta br, ilimde dernleenler de. (Son olarak) Ebu Revye"
geldi ve btn bu sylenenleri tekrarlad hatta amura
biraz daha su katarak kitabnda Ebu Hureyre bal
altnda uzun b ir blm a n ra ra k her trl krc szlerle
doldurdu. Burada Ebu Hureyre V ebaka'sababilere h -
cum e d ^ k onlar yalan ve uydurmaclkla sulad. Bu
konuda ibn-i Kuteybe'nin Nazzamdan yapt nakilleri
tekrarlayarak tpa tp ona tbi oldu. Bu blmn her
sayfas hi bir aratrm acya yaktramadimiz ilm f Ta-
talarla doludur. Onun iin aka diyebilirim ki, yazar bu
konuya girerken salam aratrm a olarak nitelendirdii
pein fikirlerle donanm vaziyette balamtr*. Oysa ne-
zih lm a t r m a kaideleri, aratrm acdan, incelemeye
balarken o konudaki btn madde ve metinleri topla-
masn sonra kendisini her trl heva ve pein fikirden
tecrid etmesini ister. Daha sonra kii vard hkm hak-
ka en yakn hkm olsun diye naslar mukayese eder,
tetkik eder, inceler ve derinden aratrr. Fakat arzusu
dorultusunda istediini alp istediini terketm ek sa-
lkli aratrm a ve tutarl tenkit kaideleri ile badamaz.
Yazar gayesine ulamak iin nakillerde bulunurken
bir ksmn krparak dier bir ksm ile yetiniyor. Tpk
(ayeti okurken) sarhoken ifadesini terkedip Namaza
yaklamayn di^n(B ekti) gibi gayesine hizmet etme-
yen baz kuvvetli rivayetleri terkederken kendisini des~
tekleyen her zayf rivayetten delil getirmitir.
 SNNET MDAFAASI

ftira ediyorum veya insaf hududunu ayorum zan

nedilmesin diye birok rnekten bazlarn vermekle ye
tinmek istiyorum.
s. 168'de Ebu H ureyreyi yalanclkla itham etmeye
balar balamaz aynen yle diyor : Zubeyr (Ebu Hu-
reyrenin) hadislerini iitince doru syledi, yalan syledi
dedir, Bu ekilde nakledince sanki Zbeyr'in Ebu Hu
reyreyi yalanclkla itham ettii anlalyor. Syledikle
rimin doru olduunu grmek iin imdi de metnin ta
mamm verelim. el-Bidye ven-Nihaye shibinin naklet
tiine gre : Urve, Hz. Zbeyrden rivayet ederek yle
der : Babam bana dedi ki, beni bu yemenliye yakla
trr msn Ebu Hureyre yi kastederek zira o Hz. Pey
gam berden ok hadis rivayet ediyor. Ben de onu yakla
trdm. Ebu Hureyre hadis naklediyordu babam da do
ru, yalan... diyordu, dedim ki! babacm (bzen) do
ru (bzen) yalan sznden ne kastediyorsun, dedi ki
Onun bu hadisleri Resulullah'tan iittiinden hi phe
etmiyorum lkin bzlarm olduu gibi naklederken b-
zlarm aynen (Hz. Peygam berin lafzlaryla) nakledeme
di. 10 bu metnin tam am ndan yazarn vard sonuca e-
hadet edecek bir ey grlyor mu?
Hesabna gelen bz rivayetleri alp kuvvetli olduu
halde hesabna gelmeyenleri de terkettiine dair bir r
nek : 192. sayfada Hz. merin, Ebu H ureyreyi Bah
reyne vali olarak tayin ettikten sonra gvenilirliini ih
lal eden bz eyleri duyunca grevinden azledip yerine
bakasn tyin ettiini ve Hz. mer'in ona hakaret ede
rek sert konutuunu aktarm asdr. Keke yazar bunun
kaynan zikretseydi de gvenilir bir kaynaktan olup
 EBU HUREYRE (R.AJ

olmadn grseydik. imdi ayn kssay sahabe tarihleri

iinde en gveniliri olan e!-sbell den nakletmek is
tiyoruz : Abdurrezzak dedi ki bize Mmer Eyyup'ten
O'da ibn-i Srl'den naklen dedi k i : Hz. mer Ebu Hu-
reyre'yi Yemen'e vali tayin etti oradan dnerken on bin
dirhem ile birlikte dnd. Bunun zerine Hz. mer, ken
dine setiin bu m allan nereden getirdin? diye sorar, o
da : yavrulayan bir at, bana gelen hediyeler ve b ir esir
den aldm haratan ibaret diye karlk verir. Hz. mer
bakar ve gerekten yle olduunu anlar sonra tekrar vali
yapmak iin anr. Ancak Ebu Hureyre bunu reddedin
ce Hz. m er: senden daha hayrl kimse grev iste
mitir. der. Ebu Hureyre O, Allah'n Peygamberinin o
lu Yusuf peygamberdir ben ise Umeyme olu Ebu Hu
reyre yim ve eyden korkuyorum. limsiz konumak,
isabetsiz hkme varmak, dvlmek svlmek ve mal
mn alnmas,
Hafz ibn-i Kesir de ayn kssay el-Bidayede nak
lettikten sonra akabinde yle der : bakalarna gre Hz.
mer birinci valiliinde 12 bin dirhem bor ykledii
iin kincisinde bu grevi reddetmitir. 12
Grld gibi Abdurrezzak'm rivayetinde Ebu Hu
reyre ye hi bir itham mevcut deildir, bilakis her yn
den masum olduu anlalm aktadr. Sonra tenkit konu
sunda mtehasss olan iki imam da bunda ittifak etm i
lerdir, belki ibn-i Kesir'in uslubundan ve dier rivayete
iaret etmesinden buna meyletmedii anlalabilir. An
cak Abdurrezzak'n da byk bir imam olduu ve riva
yetler arasnda tercih ettii b ir gerektir. yet yazarn
c. 4, S. 210.
12 c . 8, S. 113.

188
 SNNET MDAFAASI

iddia ettii gibi Hz. mer, Ebu Hureyre'yi itham l kabul

etseydi ikinci defa ona valilik teklif eder miydi? Kald ki
Hz. merin valilere kar sert tutum u bilinmektedir. Esas
kabul edilmesi gereken rivayetin Abdurrezzakn rivayeti
olduu aktr, yleyse Ebu Reyyenin hccet ve burhana
dayanmayp hesabna geleni alp, gelmeyeni terkettii o r
tadadr. O'nun Abdurrezzak'n rivayetini almamasnn tek
sebebi arzusunun ihtiyacndan kaynaklanm aktadr.
Bunlardan b ir tnesi de 163. sayfada geiyor. Buna
gre Hz. mer bir defasnda Ebu Hureyre'ye yle de
m itir : sen Hz. Peygamberden ok hadis rivayet edi
yorsun, senin Allah resulune yalan isnad etmenden kor
kuyorum Ayrca Hz. mer, Peygamber'den hadis riva
yet etmeyi terketmedii takdirde memleketine srecei
tehdidinde bulunur. Ona ya hadis rivayetini terkedersin
ya da seni Devs topraklarna srerim demitir.
Gvenilir hic b ir kitapta Hz. mer'in Ebu Hurev-
re'yi yalanla itham ettiini ben grmedim. Yazarn edebi
yat ve benzeri kitaplardan va da haaylinden getirmi ol
mas m stesna. Ayrca Hz. mer'in onu Devs topraklar
na srgnle tehdid etmesinde onu yalanla itham ettii
manas kmaz. Olsa olsa bu ihtiyat ve fazla titizlik ifade
eder^Zira ok riVayet etmek beraberinde hata ve nisyan
da getirir. Hz. mer'in rivayetleri tesbit m etodu bilin
mektedir.
YAZARIN EDEBYAT VE TRH KTAPLARINI
ESAS ALMASI
Ebu Reyyeriin ilgin bir yn de yzlerce hadis
kitabm gzden geirdiini iddia ettii halde nasl olur
da hadis im am larnn edebiyat ve tarih kitaplarndaki
rivayetlerin kabul edilmeyeceine ve bunlaar gvenilmi-

160
 EBU HUREYRE (R.A.)

yeceine dair szlerini grmez. Zira bu kitaplar yalan

yanl bir ok eyle doludur. Hadis sadece sika imam
larn kitaplarndan alnr. Hangi hadisin sahih, hangisi
nin zayf, hangisinin merdud, hangisinin makbul olduu
kendisine m racaat edilen im am lardan alnr. Bu imam
larn koyduklar, kaidelerden birisi yledir : Kim b ir ha
dis rivayet ederse senedini aka belirtm ek ya da kim
tahric etmise ona isnad ettirm ek zorundadr. Aksi tak
dirde denilir ki : rivayet edilir ki zikredilir ki gibi
hadisin zayf olduuna dellet edep sigalarla Hz. Pey
gam bere nisbet edebilir. Sahih ve hasen olduunu tesbit
etmeden kesinlik bildiren siga ile Hz. Peygamber ,e nisbet
edemez. Yazarn bir ok nakilde bulunurken dayand
kitaplar unlardr : e-iru ve'-ura Siman 1 Kulb
fil-Mudfi ve'l Mensub Makamat Redi'iz,zaman el-He-
medni el-MeseluVSir erhu Nehcu'I Belae ed-De-
m iri'nin Hayatu'l Hayavn' ve Nihayetu'l Edep vb
gibi kitaplardr. Bunu sylemekle ben bu kitaplar ve
yazarlarn ayplamak istemiyorum; sylemek istediim
udur : Birok lim kendi sahalarnda gvenilirdir. An
cak hadis rivayeti ynnden bunlara gvenilmez, hadi
sin sahih veya zayf olduu bunlardan renilmez. n
k bunlar hadis uzm anlar deildir. Hadis ve eski siyer
kitaplar arasndaki gvenilirlik farkndan dolay hadis
imamlar, megazi yazarlarnn imam olan ibn-i tshk' bi
le hadis rivayeti ynnden zayf saydklarna gre onun
dndaki edebiyat, dilci ve dier genel aratrm acla
rn durum larna ne denilebilir? Bu frsat vesile bilerek,
tarih, ahlk ve vaaz kitaplarnn Islm 'a sokuturulan
srailiyat ve mevz hadislerle dolu olduunu aratrm a-
claar aklamak ve bunu m slm anlann dikkatlerine
arzetmek istiyorum.

190
 SNNET MDAFAASI

EBU REYYE'NN AKLIN NCLLER LE

ELMES
Bata byk sahabi Ebu Hureyre'nin tarihi gibi na
zik bir konuda olmak zere nakillerde bulunurken yaza
rn edebiyat ve benzeri kitaplara dayanmas, ayrca ara
trmaya pein fikirle balamasndan dolay kk b ir ta
lebenin bile yapmayaca haatlara (yazar) dm tr.
Mesela bunlardan birisi 156. sayfada Ebu Hureyre
ile alay ederek ona eyhu'l Madire) diye isim ver
mesidir.* es-Selib'nin Simru'l Kulub adl eserinden
naklen yle d iy o r: Ebu Hureyre, Madire orbasn ok
sever Muaviye ile beraber yerdi. Namaz vakti gelince de
gider. Hz. Ali'nin arkasnda namaz klard. Bu kendisine
sorulunca Muviyenin orbas yal ve daha gzel, Hz.
Ali'nin de arkasnda namaz klmak daha faziletli. (Bunun
zerine) ona eyhu'l Madire denilirdi.13
Akl bunu nasl kabul eder? nk Hz. Ali Irak'ta,
Hz. Muaviye am 'da Hz. Ebu Hureyre de Hicaz'da idi.
Ebu Hureyre'nin Hz. mer zamannda Bahreyn'de vali
lik yaptktan sonra hi Hicaz' terketmedii tesbit edil-
mitir. mam ibn-i Abdil B err yle der : Hz. mer,
onu Bahreyn'e vali yapar sonra da azleder. Tekrar grev
vermek istedii halde o bunu reddeder. Daha sonra vefa
tna kadar Medine'den ayrlmaz. 14 yet Ebu Hureyre'ye
Hz. Sleyman'n (uan) sergisi verilmise ya da yeryz
kendisi iin drlyorsa o baka...

* Yazar bu ismi dier bir kitabna isim olarak semi ve ey-

h u l Madire Ebu Hureyre adl bir eser kaleme almtr
(mtrc.).
13 el-Madire: Kesilmi ayrandan piirilen bir orbadr. Daha
ok st ile kartrlr. O zaman en gzel yemeklerdendi.
14 el-lstib fi Marifetil Ashab, c. 4 s 209 (el-isbenin kena
rn d a)
191
 EBU HUREYRE (R.A.)

157. sayfada Ebu Hureyre'nin hayat hakknda bir

eser yazan b ir yazardan onu abartm al lakaplarla v
dkten sonra yle b ir nakilde bulunur : Bu ve baka
hikayelerden anlaldna gre Ebu H ureyre, Sffn sa
vanda bulunm u ve her iki tarafa da yaclk yapm
tr. daha sonra da yle d e r : Birok kiinin anlatt
na gre Ebu Hureyre bzen Hz. Alinin cematine iltihak
eder ve onunla namaz klard, yemei de gider Muaviye'-
nin cemaati ile yerdi, iler kznca da daa snrd.
Bu durum kendisine sorulunca d a : yle d e rd i: Hz.
Ali daha lim, Hz. Muaviye daha yal, da da daha s-
limdir.
zellikle bir insan itham etm ek ve cerhetmek iin
bu t r hikaye kitaplarndan bilgi alnr m? Hem bu insan
kim? Allah reslunun yce b ir sahabisi. Sonra Hz. Ebu
Hureyrenin Sffin savama katldn kim syledi? fti
rac yazarm ve m uhakkik olduunu iddia ettii arkada
nn yapaca en byk ey; bu btl hikayenin doru
luunu isbatlam aktr. Nasl oluyor da byle byk bir
ie kalkr ve bylece tm iddetiyle, saldrabiliyorlar.
Sonra bu hikayeyi anlatan o b ir ok kii kimlerdir. Ay
rca Ebu H ureyrenin iki cemaat arasnda gidip gelerek
her iki tarafa da yarand halde nasl durum u anlal
myor? Bunu akl nasl alabilir?
Bize yetiin ey akl sahipleri, bu irkin sz nn
dr m a n a s: Bizim aklmz yoktur demek diyen ne g
zel sylemi
Edebiyat kitaplarm dolduran bu ve benzeri hika
yeler naklen sahih olmad gibi aklen de uygun deildir.
Zira bu hikayelere yer veren kitaplar bo zamanlarda
ho vakit geirmek m aksadyla kaleme alnmtr. lm

192
 SNNET MDAFAASI

aratrm alarda en uygun olan bunlara itibar etmemek

tir. Fakat bunlar b ir snnet tarihi kitabnn yerine konur.
Hz. Peygamber'in ve ilk sekin m slm anlann tezkiye
ettii yce bir sahabi bir yana, byk bir ilim adamn
cerhetmek iin esas kabul edilirse, ite bu hi bir d
nemde grlmemi aratrm a uslubudur.
Ne hayret vericidir ki : bu eni iftiralann sahibi ki
tabnn d kapanda aynen unlar yazyor: Bu Mu
hammedi hadisin tarihi ve din ile dnya ilerinde onunla
ilgili her eyi aklamaya ynelen yazl bir almadr.
lm tahkik kaidelerine uygun olarak yazlan bu kap
saml alma kendi sahasnda ilk olup; daha nce ayn
minval zere hibir eser te'lif edilmemitir : Pek doru!
gerek lm aratrm a kaidelerinden, sahih nakil ve slim
nakilden olduka uzaktr. Kartrma, svg ve iftira y
nnden sahasmda ilk eserdir, tahkik sadakat ve adaletten
ri olduu halde daha nce ayn minval zere kim by
le bir eseri telif edebilir? Yazarn aratrm ay saptrp,
tahkik, adalet ve insaf llerini at artk aka or
taya kmtr. Kald ki aratrm a ve almasnn sade
ce bir ksm grld.

EBU REYYE'NN AHABI EBU HUREYREY

TENKID EDEKEN HADD AMASI
Ebu Reyye'nin Ebu Hureyre ye reva grd kale
minden dklen istihza, svg ve krc szler hibir
erefli insann kabul etmeyecei ve hibir iffetli kalem
den dklmeyecek eylerdir. Brakn asil bir soydan ge
len erefli bir sahabiyi basit bir insana dahi byle bir
eyin yaplmasn kabul etmediimiz gibi din ve ahlak
sahibi hi kimse de buna raz olmaz. Snnet konusun

193
 EBU HUREYRE (R.A.)

da kalem oynatan birisinin snnetin sahibi Hz. Peygam

ber ile Buhar ve dier hadis imamlarnn edepleri ile
edeplenmesini isteriz.
te haddi atna bz rnekler; onun bu svp
saymalarn nakletmek zorunda kaldmz iin zr di
leriz :
a) Bunlardan birisi s. 152de onun hakknda yle
der : Eb Hureyre sahabenin iinden hibir ie yara
mayanlardand
b) 166. sayfada da yle diyor : Hz. Aie ona sen
Reslullah'tan iitmediin hadisler rivayet ediyorsun de
diinde O, Hz. Aie ye Buhar, bn-i Sd, ibn-i Kesir
ve bakalarnn rivayetine gre edep ve vakarla ba
damayan u cevab verir : sen ayna ve srme ile ura
rken bu hadisleri karmsmdr.
Oysa bu ibrede Ebu Reyye yi sahabi Ebu Hureyre'yi
irkin szl olmakla sulamada hakl klacak hibir ifa
de yoktur. Btn akl sahibi insanlara soruyorum han
gi manta gre nefsini mdafaa eden edepsiz ve vakar
sz olur.
Burada bilinmesi gereken bir husus ibn-i Kesir'in
el-Bidye... adl eserinde verdii rivayete gre Hz. Aie,
Ebu Hureyre ye : Sen, Resulullah'tan ok hadis rivayet
ediyorsun y Eba Hureyre! der Ebu Hureyrede O n a :
Allah'a and olsun ki kna yakmak ve srme srmek gibi
eylej^beni Resulullah'tan hadis dinlemekten alkoymad.
Ancak benim hadislerimi ok grdne gre bunlarn
seni bundan alkoyduunu gryorum diye karlk ve
rir. Hz Aie de belki diye karlk verir. Bu rivayet
birinci rivayetteki pheleri giderdii gibi Hz. Aie'nin
de Ebu Hureyre'nin dediklerine kanaat getirdiini ifade
etmektedir.
194
 SNNET MDAFAASI

c) 185. sayfada da yle d iy o r: Bu durum da olan

biri phesiz hibir ehemmiyeti olmayan dk bir in
sandr yazarn nazarnda Ebu Hureyre'yi dk klma
ya m stahak klan suu nedir biliyor musun sayn oku
yucu! (gya o karnn doyurmak iin Hz. Peygamber'e
sahabi olmu, Suffa ya snmasnn sebebi fakir oluuy
mu bakasnn yediklerini o da yer veya gider Hz. Pey
gamber ya da b ir sahabinin yannda yemek yermi!...
Gerekten bu Ebu Hureyre'yi yarlayacak bir ayp m?!!
Allah Tela yce kitabnda suffa ashabm vmtr.
Ebu Hureyre'nin de onlardan olduu bir gerektir. ster
seniz buyrun ayeti beraber okuyalm : Onlar, Allah yolun
da kapanp kalan fakirlerdir. Yeryznde gezip dola a-
mazlar, Bilmeyen iffetlerinden dolay onlan zengin sanr,
onlar simalarndan tanrsn; yzszlk edip insanlardan
dilenmezler... 15
Sonra Ebu Reyye geliyor ve (Allah'n belirttii) bu
vgleri knamaya, faziletleri de reziletlere tebdil edi
yor. Ne diyorsun (haa) Allah'n szn brakp Ebu Rey
ye'nin iftiralarna m bakalm!!
d) s. 187'de yle diyor : Kendisi ile evlendii Bus-
re binti Gazvan adndaki hanm efendiye edep ve vakar
snrlarn aan szleri ve nankrl onun hafif merep
olduunu gstermi ve bylece asl ve tabiat ortaya k
mtr. Btn bu kfr ve hakaretin sebebi nedir bili
yor musun? Zira Ebu Hureyre bu hanmla evlendikten
sonra yle demi : Ben Busre binti Gazvan'm yannda
karn tokluuna hizmetilik yapyordum. Bir yola k
tklarnda arkalarndan gider konakladklarnda hizmet
ederdim, imdi ben O nunla evlendim imdi ben biniyo
rum konakladmda O bana hizmet ediyor.
15 B akara, 273.
195
 EBU HUREYRE IR.A.)

bn-i Sd'tan bu m anada b ir rivayet daha zikrettik

ten sonra nefsi bununla tatm in olmuyor; Ebu H ureyrenin
haysiyetine dil uzatarak b ir hakaret daha savuruyor; dip
notta aynen yle d iy o r: her trl aal ifade eden,
erdemlik ve m ruetten uzak olan u sze bakn, grl
d ibi (adam) eini kendisine hizmet ettirm ek ve ona
hakaret etmekle kvan duyuyor asil b ir aileden gelen e
refli bir insan byle yapar m?
Hibir aratrm a ve tenkidde bunun benzerine rast
ladnz m acaba? Hangi eriatte, hangi rfte, hangi ka
nunda svme, tenkid, hakaret, aratrm a saylr? Yazar
gerekten b ir aratrm ac olsayd, nezih bir tartm ac
olsayd bu rivayetlere kt gzle bakmaz Ebu H ureyre
nin bunlar Allahn nim eterine b ir kran ifadesi olarak
sylediini anlard. el-Bidaye ve'n-Nihayede geen ha
bere gre Ebu Hureyre yle d e m itir: yetim olarak
bydm, miskin olarak hicret ettim , karn tokluuna
ve srtm n pekliine Busre binti Gazvann yannda a
lyordum. Bindiklerinde pelerinden gider, konakladk
larnda onlara odun toplardm . Bu dini salam; Ebu Hu-
reyreyi de nder yapan Allaha hamdolsun.16
Ebu Nuaym Hilyetul Evliyasmda sahih bir senet
le Mudrib b. Cuz un yle dediini rivayet eder : bir ge
ce yryordum b ir de baktm ki b ir adam tekbir getiriyor,

dedim. O da Allahn zerime oalan nimetlerine k

rm ed ediyorum, zira ben Busre binti Gazvanm ya
nnda yol az ve k a n n tokluuna alyordum. Bin
diklerinde pelerinde gider, konakladklarnda hizmet
ederdim. Sonra Allah beni onunla evlendirdi bu sefer ben
16 c. 8, s. o .

196
 SNNET MDAFAASI

bindim konakladmda da O bana hizme tetti.17 Haka

ret bunun neresinde? Sonra Ebu Hureyre gibilerin sz
lerini k zann b ir tarafa brakarak husn- zan ile yo
rum lam ak daha uygun olmaz m? Herhangi bir msl-
man kardee kar ihtiram ve husn zan beslemek Islm
dbndan ise Resulullah'm ashabndan b ir sahabiye kar
nasl davranmak lzm? Yazar, Allah Telann ...zan -
n bir ksm gnahtr... szn nasl grmez, yce re-
sln zandan kannz zira zan en yalan szdr dedi
ini ayrca kiiye er olarak mslman kardeine ha
karet etmesi kafidir dediini nasl duymaz. Hz. merin :
Mslman kardeinin azndan kan b ir kelimeyi iyi
ye hamletme imkann olduka erre youmlama sz
n hi mi duymad. Ebu Hureyrenin sz iki ein ara
snda geen b ir latifeden baka b ir ey deildi. Busre
binti Gazvan bunun bir hakaret olduunu, kendisini k
k drmek maksadyla sylendiini sezseydi bunu as
la kabul etmez ve erefini m dafaa ederdi. Kald ki biz
mslman Arap hanm larnn erefle donandklarn, hak
grdkleri konularda brakn elerini mminlerin em ir
lerine bile kar ktklarn biliyoruz.*

EBU HUREYRENN OK HADS RVAYET ETMES

(IKSAR)
162 ve 163. sa y falard a y az ar byk sahabi Ebu
H ureyreyi Hz. P ey g am b erle b e ra b e r sadece yl
kald halde sah ab e a ra sn d a en ok hadis riv ay et et
tii iin ayplyor ve M uham m ed bn-i H azm n n a k
lettiine gre Bakiye Ibn-i M ehledin M usnedinde Ebu

17 el-sbe, c. 4. s. 206,
Bu hanm Hz. Osmann baldzdr.

197
 EBU HUREYRE (R.A.)

H ureyre'nin riv ay et ettii hadislerin 5374 hadise u la

tn belirtiyor.
Ebu Reyye ve benzerlerine u n la n sylem ek is
tiyorum :
a) Sahabilik h ay atn d a yl gibi b ir zam an k
sa olm am akla beraber, b ak asn a gre d a h a az Hz.
Peygam berle bulunsa da Ebu H ureyre (r.a )n n ok
hadis riv ay et etm esindeki g a ra b e t neresindedir? Bu
gerek aklen gerekse deten ilk o larak yaplan b ir ey
deildir. Nice ah slar v ark i az zam an d a ok ey
re n ir bakas onun birka k at zam an d a renem ez.
Zeka, ilme ciddi b ir ekilde kendini verm ek ve d n
yev m egalelerden k u rtu lm ak gibi eyler d a h a ok
ey renm e ve tah sil etm eye yardm c olurlar. Bu
gn bile baz renci ve m ridlerin b ir hocann y a
n n d a ksa b ir m ddet k a la ra k o n lard an ciltler dolu
su kitap kayd ettik lerin i ve Ebu H u rey ren in Resulul-
la h ta n ezberledii h ad islerd en pek geri k alm ayacak
derecede szlerini ezberlediklerini gryoruz. O ysa
bizim asrm zla o n larn a s n a ra sn d a ok fa rk olduu
gibi h a y a t a rtla n , istid at ve kendini bu ie ad am a ,
ynnden o n larla Ebu H ureyre a ra sn d a b y k fa rk
la r vardr.
R ivayet edilen bu 5374 hadisin bir ounun iki
ve sa tra ulam adn unutm am am z gerektiini
belirtm ek istiyorum . T am am b ir a ra y a getirilse b ir
cilt kitab gemez yleyse g a ra b e t b u n u n neresinde?
b) Ebu H ureyre (r.a) d n y ay a pek bal b ir in
san deildi, az b ir eye k a n a a t ederdi. O zam an h a
nm ve ocuklan d a yoktu, onu m egul edecek tica
re t ve ziraatle de uram yordu. Tek ii m m k n ol-

198
 SNNET MDAFAASI

duu k a d a r Hz. P eygam berden ayrlm am akt, (ister

seniz) neden ok hadis riv ay et ettiini Ebu H u rey re'-
n in bizzat kendisinden d in ley elim :
Buhari, M slim ve dier hadis k ita p larn d a Bu-
h a rinin riv ay et ettii lafzlara gre Ebu H ureyre
(r.a) yle d e m i tir.- nsanlar Ebu H ureyre ok h a
dis riv ay et ediyor diyorlar. A llahn k itab n d a iki ayet
olm asayd b ir te k h ad is riv ay et etmezdim. sonra Al
la h n u ayetini o k u r: indirdiim iz ak delilleri ve
hidayeti gizleyenler... (bu ve peindeki yeti) sonu
n a k a d a r okur, szlerine d e v a m la : M uhacir k a rd e
lerim iz ar ileriyle m egul oluyorlard, E nsar k a r
delerim iz de kendi m allary la urayorlard. Ebu
H ureyre ise k arn n doyurm ak iin R esulullahta n ay
rlm azd. O n la n n h az r b u lu n m ad k lar yerlerde ben
b u lu n u y o r ezberlem ediklerini de ben ezberliyordum .
ok hadis rivayetinin sebeplerinden birisi de Re
sulullahta n so n ra d a kendisini ilme, hadis rivayetine
fetvaya adam asdr. H atta d a h a nce de getii gibi
Hz. m er onu valilikten azlettikten sonra ikinci kez
vli olm asn isteyince o b u n u reddetm itir.
A slnda onu k v rak b ir zekaya ve kuvvetli bir
h afzay a sahip k lan Hz. P eygam berin ona yapt
dudr. Bu k o n u d a yle d e r : bir g n unutkanlm
Hz. Peygam bere ikayet ettim Hz. Peygam ber de b a
n a aban ser dedi, ben de onu serdim iki elleriyle
avulad so n ra b a n a topla dedi, ben de topladm , bir
d a h a hibir ey unutm adm . 18 Bz lim ler b u n u Hz.
P eygam berin b ir m ucizesi saym lardr. Ebu H ureyre

18 Yazar bu kssadan phe duymu ve onu inkara kalkm

tr. Onun bu konudaki nderi yahudi msterik Goldzierdir.

189
 EBU HUREYRE (R A.)

kendi zam an n d a en ok hadis ezberleyen sahabi idi

Nesi ceyyid (salam ) b ir isn ad la Snen'in ilm bl
m nde, el-H akim de el-M stedrekte Zeyd b. S b itin
yle dediini riv ay et ed erler Ben, Ebu H ureyre ve
baka birisi Hz. P eygam berin yanndaydk, bize dua
edin ben ve ark a d am d u a ettik O d a m in dedi. Son
r a Ebu H ureyre d u a etti ve yle dedi Allahm bu
iki ark ad am n istediklerini ben de istiyorum (bir de)
senden u n u tm ay aca m b ir ilim istiyorum. R esulullah
da amin dedi. Biz Ya Resulullah bize de dedik O,
Devsli gen sizi bu k o n u d a geti dedi. B uhari Ta
rih inde M uham m ed b. H azm m on k s r yal sa-
h ab in in bulunduu b ir m ecliste o tu ru rk e n Ebu Hu-
re y re nin o n la ra R esulullahta n hadis naklettiini, ta
nm ad k lar baz hadisleri kendisine m ra c a a t etm ek
suretiyle rendiklerini, b u n u n d efalarca te k ra rla n
dn ve o gnden bu y a n a Ebu H u rey ren in en ok
hadis ezberleyen sah ab i olduunu rendim dediini
nakleder.
O nun h afzasn a delalet eden b ir husus d a Hfz
ibn-i H acerin el-tsbede n ak letti i u riv a y e ttir .
M ervanm K tibi Ebuz-Zuayaa d er ki Mervan, Ebu
H ureyreyi ard, kendisine hadis riv ay et ediyordu,
beni de koltuun a rk a sn d a o tu rttu ve ben onun sy
lediklerini yazyordum sene tam am olunca te k ra r a
rtt ve ayn h ad isleri sordu b a n a d a (yazdklarm a)
bakm am em retti. Ebu H ureyre b ir tek h a rf deitir
medi. Ebu H u rey ren in bu zelliini gerek sahabiler
gerekse so n rad an gelen im am lar tanm lardr. A b
dullah b. mer, On a yle d e r phesiz sen iim iz
de R esulullah ta n hi ay rlm ay an ve (dolaysyla)
hadislerini en iyi bilensin. im am fi de! Ebu Hu-

200
 SNNET MDAFAASI

reyre, a s n n d a hadis riv ay et edenlerin en hfz idi

dem itir. B tn b u n la rd a n so n ra ok hadis rivayet
ettii iin h l onun em anet ve sd k n a dil u zatm ak
iin b ir kap alabilir mi? ok hadis riv ay et etm enin
sebebi uzun zam an R esulullahta n ayrlm am as ve
dnyevi m egalelerinin olm am asna baldr. H ay a
tn kolay oluu, onun kendisini ilme ve tlim e v er
mesi, hkm ve siyaset ilerine karm am as ve ve
fatn n gecikm esi de b u n u n sebeplerindendir. Y aza
rn szlerinin b am d a da belirttii gibi ok hadis r i
vayetinin fazilet ve dindeki yeri a ra sn d a h erh an g i b ir
irtib a t yoktur. halife grlm yor m u? dindeki y er
leri, fazilet k o n u m lan ve R esulullah a y ak n olm ala
rn a ra m en kendilerini ilm e verem em i ve sn rla n
genileyen devletin ilerinden a y n kalm am lardr.
(Oysa) ok hadis rivayetini h az rlay a n u n su rla r da
bunlardr. O nun iin ok az hadis riv ay et etm ilerdir.
D rdnc halifeye gelince vefat ge olduu iin ilim
ve fetvaya kendini verince rivayetleri de ok olm u
tur. 19 B irisinin dindeki m evkii ile ok h ad is rivayet
etm esi a ra sn d a irtib a t k u rm ak hibir ekilde ilmi
tah k ik k u ra lla rn a uym az, nceki lim ler b u n u a n la
m lardr. A m e Ebus-Salihin yle dediini n a k le
d er : Ebu H ureyre R esulullahm ash ab ierisinde en
ok hadis ezberleyendir yoksa en faziletlileri deildir.

EBU HUREYRENN AKACI VE LAFI OLDUUNA

DAR FTRASI
161. sayfada Ebu H u rey ren in akacl ve laf
l bal altn d a yle d iy o r Ebu H u rey renin

19 es-S u y ti, e H tk a n , c. 2, s. 187.

201
 EBU HUREYRE (R.A.)

h a y a tn d an bahseden tarihiler, O n u n akac ve laf

b ir in san olduunu in sa n la ra ho grnerek onlarn
sem patisini k azan m ak iin ok konuup garip h ik a
yeler an latt n ittifak la bildirirler.
T arihilerin On u n akac ve laf b ir insan oldu
u n a icm a ettikleri iddias dier iddialar gibi hi b ir
delile d ay an m ay an bir iddiadr. H ibir gvenilir li
m in byle b ir ey dediini bilm iyoruz, ite ibn-i A bdil
B err el-lstibm d a hi de byle b ir ey dem iyor. H a
fz ibn-i H acer el-Isbede ibn-i Ebid-D nya ve Z-
b ey r b. B ekkrm Kitabil Mizah la rm d a tah ric ettik
leri b ir riv ay etten baka b ir ey zikretm iyor Bu ki
ta p la rd a getiine gre ibn-i Alan, S aidden, O d a
Ebu H u rey reden yle n ak led er bu adam Ebu Hu-
re y re ye gelerek Ben oruluydum sab ah uyandm
b ab am n y an m a gittim y an n d a et ve ekm ek grdm
orulu olduum u u n u ta ra k doyana k a d a r yedim der
Ebu H ureyre ona (bir ey olmaz) A llah san a yedir
mitir. A dam (szlerine devam la) falanm y an m a git
tim deve sadn grdm ve k a n a n a k a d a r s t n
den itim der. Ebu H ureyre Allah san a iirmi der.
A d a m : sonra evim e gittim (biraz yattm ) u y an n ca
b ir b a rd a k su istedim ve itim. deyince Ebu H ureyre
Kardeim orucunu iade etm en gerekmez der. Bu r i
vayeti nakleden hi te onu akac ve laf tavsif etmez,
bn-i Kesir el-Bidye ven Nihaye adl eserinde y a
zarn naklettii b ir ok kssaya y er verm i ancak k e
sinlikle y azar gibi deerlendirm em itir.
Bu b y k lim leri ,byk sahabi Ebu H ureyre
h a k k n d a irkin sz sarfetm ek ten tenzih ederiz. Bu

20 D ir e tu l M a rifi! s la m iy y e slm A n sik lo p ed isi, c. 1, s. 418.

202
 SNNET MDAFAASI

h u su sta y azarn en-N azzam ve benzerleri ile hadise

vo m uhaddislere iftira etm eyi kendisinden rendii
yahudi m sterikten b ak a selefinin olm adna Al
lah ahididir. G oldzierin kulland ta b ir y azarn ta
birinden d a h a tem izdir. te (Onun) kulland ibare
Bize yle geliyor ki hadisleri rivayet ederken az se
beplerle etkili b ir uslub k u llan m tr b u n u n da sebebi
tn izah ru h lu o larak tem ayz etm esid ir...20 ik i ibare
arasn d ak i fa rk grlyor.
S o n ra Ebu H u rey reyi ne ile ayplyorlar? Yani
Onu din ynden b ir sakncas olm ayan ahsiyeti ze
delem eyen ak a ve latifeleri yapt iin mi ayplyor
lar? O ysa kim se b u n u n la ay p lan ab ilir mi? H er a sr
da latifeci, hafif ru h lu byk lim ler olm utur.
H ereyden nce bilinm esi gereken bir hususu be
lirtm ek istiyorum . M izah iki ksm a ayrlr.
1. Birincisi seviye itibariyle d k m izahtr. Mu-
cazefet ve kar ta ra fa saygszla dayanr. Bu t r
m izah doruluk ve gvenilirlii ihlal eder. A llah a
ham dolsun ki Ebu H ureyre bu t r m izah tan uzaktr.
2. Seviyeli ve latif olan m izah, h erh an g i b ir
kim seye eziyet veya h a k a re t szkonusu olmaz. ou
insan dnceye ve ibrete sevkeden n k telerd en olu
ur. Zeka ve uyankln derecesini ler ki bu t r m i
zah m akbuldr. Bu, Hz. P eygam ber ve sahabeden de
b z lan n n yapt b ir eydir. N itekim Hz. P eygam ber
b ir hadisinde ben m izah y a p a n m a n c a k h a k ta n b a
k a b ir ey sylemem buyurm utur. H fz ibn-i H acer-
in el-sbede n ak letti i kssay dnecek olursak O
n u n m izahlarnn d a bu t rd e n olduu anlalr. Ebu
H u rey ren in sz konusu ad am a verdii fetv a B u h arin in

203
 EBU HUREYRE (RA.)

rivayet ettii Hz. Peygam berin u h ad isin e d ay an r

Her kim oruluyken unutarak yer, ierse orucunu
tam am lam asn, zira onu yediren ve iiren A llahtr.
Ebu H u rey ren in yapt m izahn ilim ve hikm et
ten h li olm adn gsterm ek iin onun z a ra fe t sa
hibi olduunu gsteren b ir rn ek d a h a verm ek isti
yorum : Rivayete gre E bu H u rey re b ir g ru p la yolcu
lua kar. K onakladklarnda yem ek h azrlan r, k en
disi b ak a yerde n am aza d u ru r, birisini gndererek
yem ee arrlar, O d a ben oruluyum derdi, o n lar
k a n n la rm d o y u ru r doyurm az Ebu H ureyre gelir ve
yem ek yem eye balar, topluluk kendisini arm aya
giden eliye b akar, eli bana n e bakyorsunuz vallahi
b a n a orulu olduunu syledi, deyince Ebu H ureyre
doru sylyor n k Hz. P eygam berin yle dedi
ini iittim . Ram azan ay ve h e r ay d an g n oru
tu ta n b t n asr orulu geirm i gibidir ben de ayin
banda g n oru tu ttu m A llahn tahfifine gre
orusuzum an cak m k afatlar k a t k a t veriine gre
oruluyum der.21
M izahn yceliine bakn, Ebu H ureyre bu m iza
hyla iki erefli gayeye ulayor, birisi kendisini ra h a t
b rak m alarm salyor; dieri ise o n lara seri b ir h
k m b ild irerek R esulullahm h id ay et prensiplerinden
birisini retiyor (hem de) bu ah an e ve tevik edici
uslupla, yleyse b u n d a n e h a m a k a t var? irkin ve
batl szler b u n u n neresinde?
nc b ir rnek y a z a n n kendisi ta ra fn d a n n a k
ledilm itir. Ebu N uaym el-Hilyede Slebe b. M lik

21 el-Bidye ve'n-Nihye, c. 8, s. 111.

204
 SONNET MDAFAASI

al-K urazden unu n a k le d e r arda Ebu H ureyre

He karlatm srtn d a b ir kucak odun vard kendisi
ayn zam an d a M ervan'n yerine M edineye valilik y a
pyordu. B ana Emire yol a ey M likin olu dedi
ben de bu k a d a r yeter dedim o yine Emire yol an
dedi zerinde de odun vard. (Evet imdi soruyorum )
bu b ir kiinin laf ve akac olduunu g erek tirir mi?
Bu sz doru deil de nedir? V ali vekili em ir saylm az
m, em ir odun tam az m, so n ra odun tam as yk
sek tevazu rnei saylm az m ? Ebu Reyyenin irkin
iddialarn isb atlam ak iin zikrettii dier eyler de
gerekle badam ayan itham ve id d ialard an ib arettir.
Nazzam ve onun izinde giden m sterik ve m isyoner-
~ ' " " "

lerden b ak a ondan nce kim se du iftira la ra bas vur

m am tr O tu ta rl tenkicTve salam a ra trm a kaide
lerine d ay an m ad an d ah a nce Ebu H ureyreye dil u z a
ta n la rn szlerini te k ra rla y a n bir daden b ak a bir
ey deildir.

EBU HUREYRENN HADS UYDURDUUNA DAR

BR FTRA
Ebu Reyye 164. sayfada yle diyor Ebu H urey
re b ir h aram helal b ir helali de h a ra m klm adka
ok hadis riv ay et etm eyi m ah zu rlu grmezdi. U ydur
duu bu iddiasn Hz. P eygam bere isnad ettii bir
hadisle desteklem itir. Bu hadislerden b ir ksm ehli
hadis nezdinde m evzu deildir. M esela bir helali h a
ram bir haram da helal klm az, m anada isabet eder
seniz bir beis yoktur hadisi gibi. Bzlar d a m ev
zu d u r Size hakka uygun bir hadis rivayet edilirse
ister sylem i olaym ister olm ayaym, onu alnz h a
disi gibi.
205
 EBU HUREYRE (R.A.)

a) bir helali h a ra m klm adka... diye b ala

yan hadis mevzu deildir. D aha nce de bunu ak la
dm ayrca hadis Hz. Ebu H u rey reden riv ay et edilm e
m itir. Rvi A bdullah b. Ekmiye el-Leysidir. Y azar
kendisi kitabnn 56. sayfasnda Tevcihun-N azar a d
l k ita p ta n A bdullah el-Leysi tarikiyle riv ay et edildi
ini nakletm itir. Bilm iyorum y a z a r neden nce n a k
lettii dorudan sa p a ra k Ebu H ureyre ta ra fn d a n r i
vayet edildiini ngren yanl b ir k a n a a te varm
tr. Bilebildiim te k sebep a ra trm a yapm akszn di
lediini yazm asdr. Ebu H ureyreye sa ld rla n h ak k
grm esine engel olm u ve bylece h a ta la ra dm
tr. H albuki h a k d a h a zah ir ve a k tr btl ise k a
ran lk tr.
Y u k an d ak i h ad isten so n ra zikrettii hadislerin,
bir az nce de belirttiim gibi, m evzu olduunda hi
bir phe yoktur.
b) Y azar sanki Ebu H u rey renin rivyet ettii
h e r hadisin mevzu, u y d u ran n da Ebu H ureyre oldu
unu im a etm ek istiyor. On u n bu vehm i olduka h a
taldr. nk hadis u y d u ra n herkes u y d u rd u u h a
disi bir sahabi ile R esulullaha isnad etm itir. ayet
y azarn bu vehm i doru olsayd h e r h an g i bir sahabi
ve tbiden rivayet edilen m evzu hadisler o sah ab i ve
y a tbii ta ra fn d a n uy d u ru lm u saylrd. Byle bir
varsaym ille b ir ey ifade edecekse yzeysel a ra tr
ma, sath i bilgi ve ksr incelem e yapldn ifade eder.
Y azar byle bir h a ta d a n h arek etle birok m evzu h a
disi Ebu H ureyre veya b ak a sahabiye isnad etm i ve
onlar uydurm aclkla sulam tr. G erekte sahabe bu
t r m evzu hadislerden uzaktr. H adis uydurm acl
sahabeden sonra balam tr. A llah Tela u y d u ru lan

206
 S N N E T M D A F A A SI

bu h ad isler iin hadis u z m a n la n ve sa rra fla r v a r et

m i o n lar b u n la n n k u su r ve illetlerini o rtay a k ar
m lardr. S fyan (ibn-i U yeyneye) bu m evzu h a
disler ne olacak? diye sorulunca, (korkm ayn) on
la r iin u zm an lar yayor diye cevap verir.
K bul A h b ar h ak k n d ak i vehim leri de hep bu h a
ta d a n k aynaklanm tr. K bta n gelen tm rivayetle
ri On u n u y d u rd u u zehabna kaplm tr. O ysa h ad i
sin On a isnad edilm esi On u n uydurm u olduunu ge
rektirm ez. Bzen hadisler K bta n sonra gelen u y d u r
m aclar ta ra fn d a n vaz edilir. te b u n d an dolay y a
za r byk h a ta la ra dm ve yazdklarnn byk
b ir ksm gerek olm aktan uzak olm utur.

EBU HUREYRENN MDELLS OLDUU DDASI

Y azar kitabnn 164. sayfasnda Ebu H u rey renin
rivayetlerde tedlis22 yaptn b elirttik ten so n ra ted-
lisin ne dem ek olduu ve h k m n ak lar...
H ereyden nce unu belirtm ek istiyorum
lim lerden byk b ir ounluu tedlisin yanl oldu-

22 Muhaddislere gre tedlis, mlaki olduu eyhten iitmedii

halde hadis rivayet etmesidir. Veya muasr olup karla
mad birisinden ondan iitmi gibi, hadis nakletmesidir.
Tedlis bir ka ksma ayrlr en ktsne tedlisut-Tesviye
ad verilir bu da senedinde zayf ve kuvvetli raviler olan
ancak sonunda senetten zayf ravileri drlen hadislerdir.
Bilmeyen de sika ravilerden geldiini zanneder. Baz hadis-
iler mdellis ravinin hadislerini tamamen reddeder. Baz
lar da sarahaten kimden iittiini syleyenlerinkini kabul
eder, ube tedlisi tamamen reddedenlerdendi. Hatta Onun
bu konuda bana gre tedlis yapmak zina ilemekten be
terdir dedii rivayet edilir.

207
 EBU HUREYRE (R A.)

u k a n a atin d e olup Ebu H ureyren in b u n u n h e r ei

dinden u zak olduunu sylem ilerdir. lerinde ube-
nin de bulunduu k k b ir aznlk ise y u k ard ak i g
r benim sem itir, a n c a k bu k a n a a tte o lan lar mu-
haddisler ta ra fn d a n bilinen m a n a d a tedlisi kastetm e-
m ilerdir. nk o m n a d a tedlis zem m edilm itir. O n
la r b ak a b ir m n a kastetm ilerdir. te ub enin bu
konudaki sz Yezid b. H arun, ub enin yle de
diini iittim d er Ebu H ureyre tedlis y ap ard yni
Kb ta n riv ay et eder, Hz. P eygam berden de rivayette
bulunur; fa k a t b u n lar b irb irin d en ayrm azd.
Ame, b rah im en-N ehiden n ak len o n larn Ebu
H ureyre den gelen tm riv ay etleri kabul etm edikleri
ni syler.
ubenin sznden de aka anlaldna gre
O hadisiler ta ra fn d a n bilinen m an ad a tedlisi k astet -
m em itir. O b ak a b ir h u su su tedlis o larak deerlen
dirm itir. bn-i Kesir, el-Bidyede yle d er ibn-i
A skir Ebu H u rey renin ta ra fn tu ta ra k brahim en-
N ehaye cevap verm i ve yle d e m i tir: brahim in
dedikleri K felilerden b ir taifen in szdr, cu m h u r
bu k a n a a tte deildir. S o n ra y a z a r ibn-i K esirin u
szlerini n ak led iy o r: ...sanki ube Ebu H u re y re -
nin riv ay et ettii cnp o larak sab ah lay an n orucu
yoktur hadisine iaret ediyor. Bu tah k ik edilerek k en
disine sorulunca yle d e r bana birisi h ab er verdi
ben kendim R esulullahta n duymadm. Ben de derim
ki; o bzen rivayetleri sahabeden alm an cak bunu
belirtm em itir. B una hadisilerin stlahnda sahabe
m rseli ad verilir ki bu d a im am larn ittifak y la h c
cettir. nk sah ab i d a h a ok yine sahabiden n ak le
der. B tn sahabe de adil olduuna (gre mesele yok).

208
 SNNET MDAFAASI

Y azar iddiasn delillendirm ek iin M slim in Bir

b. Said'den naklettii u rivayete y er v e r i r : Allah
ta n k o rk u n ve hadisleri koruyun. Z ira biz Ebu H urey
r e n in m eclisinde b u lu n u y o rd u k O bize R esulullahta n
hadis n ak letti i gibi K bta n d a naklederdi. S onra
k a lk a r giderdi bizimle b e ra b e r bu m ecliste b u lu n an
baz kim selerin ondan iittii R esulullahn szlerini
K ba, K bm szlerini de R esulullah a isn ad ettikleri
ni iittim. B aka b ir rivayete gre Kb in dedikle
rini Resulullah, R esulullahm sylediklerini de Kb
dedi derlerdi. A llahta n k o rk u n ve hadisleri koruyun
dem itir. Bu riv ay et asln d a y a z a n n kendi iddiasn
r t r. nk Ebu H u rey ren in bu iten u zak oldu
unu sa ra h a te n aklyor. H adisleri k a rtra n la r k en
disi deil ondan d u yanlardr. K endisinden iitenler
h a ta ilerse Ebu H ureyre ne yapsn? P eygam berler
de dahil, A llah b ak alarn n k u la k la rn a ve zihnine
hkm etm e yetkisini h ib ir in sa n a verm em itir. Ebu
H u rey re n in b u konuda g n ah nedir? Ebu Beyyen in
Ebu H ureyre ye yapt bu iftira b a n a (airin) u s
zn h a tr la tt: bakas iftira etti aranzdan azap
gren de benim, ortada dikilip, kalan da ben oluyorum.

ISLMDA LK THAM EDLEN RAV EBU

HUREYREDR DDASI VE BUNA CEVAP
Y azar 166. say fad a slmda ilk ith am edilen rv i
bal altn d a yle d e r : Sahabe, Ebu H u rey reyi it
ham etm i ve O n u n (hadislerini) reddetm ilerdir. O nu
reddedenlerin b am d a Hz. Aie validem iz geliyordu,
zira zam an zam an ikisi de k ar k a ry a gelm iler
d ir... Ebu H ureyre yi y a la n la ith am edenler a ra sn d a
Hz. m er, O sm an ve Ali de vardr. D ah a so n ra iftira

209
 EBU HUREYRE (R A.)

ve y alan d a o dereceye varm ki Hz. Alin in onun h a k

k n d a kt sz k u lla n a ra k dikkat edin O in san larn
en yalancsdr. veya sa iken R esulullaha en ok
y alan isnad eden Ebu H ureyredir, ay rca onun riv a
yet ettii b ir h ad is zerine, Syle bakaym Hz. Pey
g am b er ne zam an seninle dost oldu? dediini iddia
eder. D aha so n ra yazar, en-N azzam ve benzerlerinin
szlerini kendisine m alederek ak ta rm a y a balyor, k en
disinin iddiasna hid olduunu syledii bu szler
u n lard r
a) Ebu H ureyre Cnp o la ra k sa b a h la y a n n
orucu yoktur hadisini riv ay et edince Hz. Aie bunu
reddederek yle d er Resulullah ih tilam d an dolay
olm akszn c n p o larak sab ah lard so n ra gusleder
ve oru tutard. Hz. Aie, On a birisini gndererek
hibir izana sm ayan bu hadisi R esulullahta n riv a
yet etm em esini salk v erm itir... B unu duyan Ebu
H u re y re : o benden d a h a lim dir, ben b u n u R esul
u lla h ta n deil Fadl ibn-i A bbasta n iittim diyerek
bir ly ahid tu ta r in sa n la ra da bu hadisi sanki
R esulullahta n riv ay et etm i gibi anlatr.
b) Hz. P eygam ber den Sizden kim uykudan uya
nrsa ellerini kaba daldrm adan nce ykasn zira siz
ellerinizin nerede gecelediini bilem ezsiniz hadisini
rivayet edince Hz. Aie onu d ire k m uaheze etm eyip
ii oyulm u b y k ta la n (el-m ihras) 23 ne y ap a ca
z dem ekle yetinir.
c) Uursuzluk hayvan kadn ve evdedir h ad i
sini rivayet edince Hz. Aie y alan sylyor diyerek

23 el-Mihras oyulmu byk bir tatr kii tamaya g yet

mez, su ile doldurur ve iinde ykanrlar = (kvet).

210
 S N N E T M D A F A A SI

b u n u in k a r etm i ve yle dem itir. Resulullah, c-

hiliyye ehli hayvan, k ad n ve evde uursuzluk v a r
d erler demitir d er ve a rk a sn d a n u yeti okur. Ne
yerde, ne de kendi can larn zd a m eydana gelen h i
b ir m sibet y o k tu r ki biz onu y a ra tm a d a n nce, bir
k itap ta yazlm olm asn...24
d) Yine Ebu H u re y re : Her kim. b ir l y k a r
y a d a onu ta rsa abdest alsn hadisini riv ay et edin
ce ibn-i M esud reddetm i o n a sert szler sylemi ve
yle dem itir, ey in sa n lar llerinizi necis kabul et
meyin.
e) Sizden biriniz sab ah n iki re k t (snnetini)
klarsa sa ta ra fn a uzansn. hadisini riv ay et edince
M ervan ona yle d e r : uzanm ak iin m escide k a d a r
yrm em iz yetm iyor m u ki b ir de uzanalm m er b u
nu duyunca Ebu H ureyre de ok oldu artk der.

B unlara C e v a p :
a) (Evvela unu belirtm ek isterim ) b u n lar onun
dnce ve a ra trm a r n le ri deildir. B unlar m u-
haddislere dm an olan en-N azzam ve benzerlerinin
szleridir. Alam e ibn-i K uteybe Tevilu M uhtelefiT
Hadis adl k itab n d a n ak lettik te n sonra, b u n la ra k a r
koymu, y alan olduunu aklam ve b u n larn h a
dise ve m uhaddislere h e r h an g i b ir eksiklik getirem i-
yeceini aklam tr. Y a z a n n yle gsteriyorki d a h a
nce de belirttiim gibi, ibn-i Kuteybe, Te vilu M uhte
lefiT H adiste derki... diye sze balad zam an bil
m eyen de gerekten bu szlerin o n a a it olduunu
zan n ed er oysa h ad d i za tn d a ibn-i K uteybe kurdun
24 H adid 22.

211
 EBU HUREYRE (R.A.)

Hz. Y usufu n k an n d an b e r a ti gibi b u szlerden be

ridir. Y a z a n n b u m etodu n ak il gvenilirlii ve a ra
trm a titizliinden uzaktr tedlisin e n k t derecesi
budur. Hz. mer, Hz. O sm an ve Hz. A linin Ebu H urey-
r e yi y alan lam alar, Hz. A lin in o n a kt n iy et besle
dii gibi eyler kastl y alan id d iad an b ak a b ir ey
deildir. te sah ab e ta rih i ile ilgili gvenilir k itap lar,
b u n lard a bu id d ialard an h ib ir ey b u lm ak m m kn
deildir.
Reddiyeye gem eden nce delil o la ra k ileri s r
d riv ay etlerin gerek m ahiyetlerini tafsilatlca or
ta y a koyalm . Yalnz ondan d a nce u n u belirtm ek
istiy o ru m : phesiz sahabe, h ad isleri Hz. P eygam ber-
den alyordu. G erek hadisi alm ak iin zam an ay r
m ak gerekse R esulullahla srekli b era b e r b u lu n m ak
k o n u larn d a eit olm adklar gibi h afza ve ezberle
m e gc ynnden de ayn deillerdi. B unun iin a z
lk ve okluk ynnden riv ay etleri fark llk arzetm i-
tir. Sahabe, hadisleri bizzat Hz. P eygam ber den aldk
lar gibi b ir b ak a d i er sah ab i araclyla d a alm
lardr. Z am an zam an b ir ksm d i er ksm na riv ay et
ettii b ir hadisi iin ba vu rm u tu r.
Y a iyice tesbit etm ek ve em in olm ak iin b irb ir
lerine m ra c a a t ederlerdi, n k insanolu elinde ol
m ad an h a ta la ra debilecei gibi; b azen u n u tk a n l a
da debilir. Y ahut b ir ksm nn y an n d a b u lu n an b ir
hadise m u h alif olan, v ey a onu tah sis ve tak y id eden
b ir h a b e r b u lu n u r, onun iin m ra c a a t ederler. V eya
h u t hadisi K u ra n n zah irin e ve hfzettikleri snnete
vb. gibi h u su sla ra m u h alif grdklerinden b u n u y a
p arlard. S ahabenin b irb irin e y ap tk lar b u m racaat,
o ry an talist ve m isyonerlerle b u n la rn szlerini te k ra r
 SNNET MDAFAASI

lam ay kendine grev say an bz ada y azarlarn

y ap tk lar gibi, bzsm n bzsna ith am y a d a tek
zibi gibi b atl id d ialarla deerlendirm ek insafszlktr.
Hz. Aie validem iz A llah ondan rz olsun
phesiz son derece zeki ve lim b ir hanm d, k a n a a t
getirm edike b ir eyi k ab u l etm ezdi. R esulullahtan
iitm eyip b ak alarn n O n d a n y ap tk lar baz h ad is
leri m kil grm tr. Z ira onlar y a K ura n n zahi
rin e y a d a kendisinin R esulullahta n iittii hadislere
elikili grm tr. B undan dolay baz sah ab ilere m
ra c a a t ederdi. Bu m ey an d a Ebu H u rey reye m racaat
On u ith am ya d a tekzip ettii m an asn a gelmez. Bilin
dii gibi sadece Ebu H ureyre deil Hz. m er ve olu
A bdullahn d a b ir tak m rivayetlerine phe ile b a k
m tr. Kald ki Hz. m er, S ahabenin fak ih i ve m u
v a fa k a t sahibi* birisi olup, Hz. P eygam berin iki vezi
rin d en birisi ve Rid H alifelerin ikincisiydi. m m e
tin icma, hadis d m an larn n bile ittifak y la zerre
k a d a r b ir thm et bulam am tr. B uhar ve M slim in
S ahihlerinde riv ay et ettiklerine gre Hz. m er l,
ehlinin zerine alam asyla m uazzeb olur hadisini
riv ay et edince Hz. Aie b u n u d u y a r ve yle d er Al
la h m ere ra h m e t etsin A llaha andolsunki Resul
ullah bu ekilde b ir ey dem em itir. Lkin O, Allah,
ehlinin zerine alam asyla k firin azabm arttrr
dedi dem i (ve ark asn d an ) size bu konuda K uran
k fid ir diyerek u yeti okur. ...Kimse kim senin g
n ah n y k len m ez...25 yine S ahihi M slim de getii

* Hz. mer birok meselede bir gr beyan etmi ve o do

rultuda vahy gelmitir. Vahy onun bu grlerini onaylad
iin bunlara muvafakat- mer ad verilir (Mtrc).
25 Ftr 18.
 EBU HUREYRE (R A )

ne gre ibn-i m er l ehlinin zerine alam asyla

azap duyar hadisini riv ay et edince Hz. Aie Aiiah
A bduliaha rah m et etsin birey iitm i an cak ezber-
lem em itir. (oysa) R esulullah, y ah u d i b ir cenazenin
y an n d an geerken ailesi zerine alyordu b u n u n
erine siz alyorsunuz o d a azab duyuyor. demi-
ti yine ibn-i m er Hz. P eygam berin ierisinde m -
rik llerin b u lu n d u u Bedr k u y u su n u n zerinde aya-
a k a lk a ra k (onlara konutuunu) ve onlar benim
sylediklerim i iitiyorlar dediini nakledince Hz. Aie:
yani ak tarm oysa R esulullah o n lar u a n d a sy-
lediklerim in h a k olduunu bildiler dem itir. S onra d a
u ayeti o k u r : Allah dilediine iittirir sen kabirde-
kilere iittirecek d e ilsin ...26*
G rld gibi Hz. m er ve olunun rivayetle-
rin i reddederken K ura n n zahirine dayanm tr. Bu
da onun itih ad n a gredir. phesiz b ir riv ay et Hz.
P eygam berden geldii tesbit edilince, fkh ve ilim
ynnden h an g i dereceye u larsa ulasn, sahabenin,
itihadna tercih edilir. Hz. A ienin, Hz. m ere ve
A bduilah b. m ere m ra c a a t etm esi onlar ith am ve
tekzib etm esi m an asn a gelir m i? asla! B unu en g-
zel Sahih-i M slim de geen u sz ifade e d e r : Al-
lah, A bdullah affetsin o y alan sylem iyor an cak y a
u n u tm u tu r ya d a h a ta ediyor. Yine sah ih b ir habe-
re gre Hz. m er ve A bdullah'n rivayetlerini duyun-
ca yie dem itir. Siz b a n a bu hadisleri y alan sy-
lem eyenlerden naklediyorsunuz an cak k u lak lar yan-
26 Ftr 22.
* Geni malumat iin bkz Bedrud-Din ez-Zerke, el-icbe li
radi Ma istedrekethu Aietu ales-Sahabe tahkik Said el-Af-
gani s. 91-100, ei-Mektebul slm Beyrut 1985 (Mtrc).

214
 S N N E T M D A F A A SI

1 iitmitir.2? Hz. A lenin bu sznden, sah ab enin

)irbirlerine m rac aa tlarn n itham ve tekzib m anas-
gelm eyeceine aka iaret eden b ak a b ir eye
;rek v a r m? yleyse Ebu Reyye ve c n u n gibi d-
nenlere soruyorum siz Hz. A ien in Ebu H u rey reye
m racaatn itham ve tekzib o larak deerlendiriyorsu-
nuz d a Hz. m er ve oluna m rac aa tn byle deer-
lendirm lyorsunuz, bize cevap verin ey salam m antk
sahipleri!!!
imdi verdii hadisierin ak lam asn a geebiliriz.
a) Cnp olarak ab ah lay an n orucu y o k t u r .
hadisini Hz. A ien in reddetm esi ve aksine fetv a ver-
mesi Ebu H ureyren in adaletine b ir halel getirm edii
gibi O n u n gvenilirliine de b ir z a ra r getirm ez, b-
t n hadise Hz. Ebu H u rey renin kendi bilgisine gre
fetva verm esidir ki bunu da R esulullahta n Fadl (b.
Abbas) O n a nakletm itir. Z ahir olan kavle gre bu
hkm Islm n balangcnda vard, oru tu ta n kim -
se yats nam azn klnca veya y atn ca sab ah a k a d a r
yemek, im ek ve cinsi m nasebette bulunm ak haram -
d, d ah a so n ra A llahn rahm eti, tahfifi gerekii gre-
rek sab ah a k a d a r yeme, ime ve cinsi m nasebette
bulunm ay u yetle helal kld : ru gecesi kadn-
lafnza y ak lam ak size helal klnd; o n lar sizin rt-
leriniz siz de onlarn rt lerisin iz...28 imdi m uhak-
kik ve aratrm ac lim lerin bu hadis h ak k m d ak i sz-
ierini n ak letm ek istiy o ru m : Hafz ibn-i H acer, F ethul
B ride yle d e r : Ibn-i Huzeym e bz lim lerin bu
hadis k o n u su n d a Fbu H u rey ren in h a ta ettiini zann-

27 Buhari, c. 3, s. 123, Mslim, c. 6, s. 230

23 Bakara 187.
 EBU HUREYRE (R.A.)

ettiklerini zikreder. D aha so n ra b u n u reddederek Ebu

H ureyre bu k o n u d a h a ta etm em i bilakis sah ih b ir
h ab ere dayanm tr. A ncak bu h a b e r neshedilm itir.
Z ira A llah T ela ilk o larak orucu farz kldnda, oru
gecelerinde u y k u d an so n ra yem ek im ek ve cinsi m
nasebette bulunm ay m enetm itir. te Fadl b. A bbas-
n hadisi bu zam an d a sylenm i olabilir. D aha sonra
Allah, b t n b u n lar gece sab ah a k a d a r helal klm
tr. Cim a eden sa b a h a k a d a r yle k alr ve fecrin do
u u n d an so n ra d a guslederdi. Hz. A ienin hadisi
Fadl bn-i A bbasm hadisinin nsihidir. Ne Fadla ne
de Ebu H ureyre ye n sih olan bu h ab er ulam am ve
fetvay da ona gre verm itir. F ak at bu h ab eri d u y u n
ca fetv asn d an vaz gemitir.* b n u l M nzir, el Hat-
tb ve d a h a birok lim neshe kail olm ulardr. 29
Ebu H ureyre neshi reninceye k a d a r br fetv a ile
am el etm i renir renm ez de b u n d an vaz gem i
tir. Bu da byk bir fazilettir. Hfz ibn-i H acer yine
F ethul B ride szlerine devam la yle d e r : Bu h
disede Ebu H u rey ren in b ir fazileti sz konusudur.
nk o hakk renince itiraf etm i ve dncesin
den vaz gem itir. B undan d a anlaldna gre sa
habe ve tb iu n m ursel h ab erleri kullanm ve kim se
itiraz etm eden h ab erd en vazgeilm itir. Z ira Ebu H u
reyre vastasz Hz. P eygam ber den duym as m m kn
olduu halde iitm ediini itiraf etm itir. htilaf kn
ca bunu aklam tr. G rld gibi dil u z a ta n la r
fazileti rezilete eviriverm iler.

Geni bilgi iin bkz. el-Hazm, el-itibar fin-Nsihi vel Men

shi minel Asar, tahkik Abdul Muti Emin Kalac s. 208-211
Drul V ay Halep, (Mtrc).
29 Buhari b b u l istic m a r M slim (N e v e v i erh i ile ), s. 3, s. 177

216
 S N N E T M D A F A A SI

b) Sizden biriniz uykudan uyand zam an ...

ykam adan elini bir kaba batrm asn zira elinizin ne
rede gecelediini bilmezsiniz. hadisini Hz. Aie, m u a
heze etm eyip el-m ihras ne yapacaz dem itir bu
hususu delil o larak su n m asn a gelince b u n a yle ce
vap verilir
Bu hadisi B uhari ve M slim m teaddit tariklerle,
Ebu Davud, Tirmlzi, en-N esai ve ibn-i Mce de riv a
yet etm ilerdir. S ahabeden ibn-i mer, C abir ve Hz.
Aie ta ra fn d a n rivayet edildii gibi Hz. P eygam berin
bu ta tb ik a t da Hz. Ali, O sm an ve Zbeyr b. N efir ta
ra fn d a n da nakledilm itir. H adis gerek Hz. Peygam
b erin sz, gerekse fiili o larak Ebu H ureyre ve b a
k alar ta ra fn d a n da sabit olm utur. Hz. A ien in k en
disi hadisin rvileri a ra sn d a olduu halde Ebu Hu-
re y re ye kar km olm as m akul deildir. B unun
iin y azarn Ebu H ureyreyi cerhetm ek ve y alan la it
ham etm ek hedefi boa km tr.
Bu gibi szler usl ve benzeri k ita p la rd a bulunur.
Bir h ad isi ve lafzlarn tesb it etm ek iin bu k ita p la r
hccet olam azlar. A ncak y a z a r ra st gele ald iin
ta h k ik etm e ihtiyacn hissetm em itir. Musellemus-
Sebt r ihi e-eyh Leknev (Hz. Ebu H u rey reye
yaplan bu itirazn) Hz. Aie ve bn-i A bbasta n sbit
olm ayp sahabi olduu ihtilafl olan K aynul-Eca-
den geldiine dikkat eker. Bu zat h ak k n d a el-sa-
bede yle d e n ir: Kaynul Eca tabii olup A bdullah
b. M esudu n a rk a d a la n n d a n d r. Ebu H u rey re ile a r a
la rn d a b ir hadise gem itir. d a h a so n ra Ebu H urey
re n in rivayeti zikredilerek K aynul-Ecain in On a :

217
 EBU HUREYRE (R.A.)

Ya biz bu M ihrasm z (oluk) g etirirsek onunla ne

yapacaz dedii n ak led ilir.30
Sonra Kayn, itiraz ve phe kastyla deil de du
ru m u n aklanm as iin bu soruyu sorm u olam az m?
M slm an birisinin d u ru m u n u da b u n a yorum lam ak
lzm. ayet onun b u n a itiraz ettiini v arsay sak bile
tb in in sahabiye reddiyesi l olm ad gibi saha-
binin ad alet vasfna da bir halel getirm ez.
c) U ursuzluk kadn, h ay v an ve evdedir h a d i
sine gelince b u n u n d a gerek ynn ylece ak la
yabiliriz :
1 Bu hadisi Ahmed, ibn-i Huzeym e ve el-H-
kim, K atade, O d a Ebu H essand an ylece rivayet
etm ilerd ir: Ben-i A m ir kabilesinden iki adam Hz.
A ien in h u zu ru n a g ir e r e k : Ebu H u rey ren in Resul
ullah, uursuzluk kadn, h ay v an ve evdedir. dedi
ini rivayet ettiini sylerler. Hz. Aie, iddetli bir e
kilde g a z a p la n a ra k : Resulullah yle demedi, cahiliy-
ye ehlinin b u n lar uursuz addettiini syledi diye
karlk verir. grld gibi hadisin lafzlar y aza
rn dedii gibi Hz. Aie, O y alan syledi eklinde
deildir. Bunu u y d u ra n la r en-N azzam ve y a n d a la r
dr. Ebu H u rey reye k t szler sarfedilerek ona if
tira a ta n y az ar d a bu n lard an d r.
Biz, Hz. A ien in birok defa K ura n m zahirine
sa rla ra k sahabeye k a r ktn biliyoruz. Bu hadisi
de red d ed erk en A llah T elan m Ne yerde ne de kendi
can larn zd a m eydana gelen hibir m sibet y o k tu r ki
biz onu y a ra tm a d a n nce b ir k ita p ta yazlm olma-

30 C. 3, S. 285.

218
 S N N E T M D A F A A SI

mm : yetini esas alm tr. Hz. Aie b u n a benzer

>>/l(ri Hz. m er ve olu A bdullaha da sylem i
in Bu szle Ebu H ureyreye yalancdr diye dil uza-
.nlnr ayn eyi Hz. m er iin neden sylem iyorlar?
2 Bu hadis Ebu H u rey ren in dnda b ak a sa-
m biler ta ra fn d a n da riv ay et edilm itir. B uhari
Inl'inde, ibn-i m er ve Sehl b. Sad es-Saidden riva-
<(. etm itir. M slim de yine ayn iki rv id en baka,
'ibir b. A bdullahta n d a riv ay et etmitir.32 Hz. A ie-
n Ebu H u rey reye itiraz bu sah ab ilerin kendisine
m uvafakatndan so n ra deildir. bn-i H acer de Fet-
lul B ride Bu itiraz sahabeden zikrettiklerim izin
m uvafakati ile b erab er Ebu H u rey reye yapldn sy
lemenin b ir m anas yoktur der.
G rld gibi y azar n ak led erk en d r st d a v ra n
mam hakk ve doruyu aram am tr.
d) Y azarn, Ebu H ureyre Her kim bir l y k a r
ve ta rsa abdest alsn hadisini riv ay et edince ibn-i
Mesd reddetm i ve sert b ir dille konum utur. de
diine de u ekilde cevap verebiliriz.
1 M untekal Ahbar* adl k ita p ta getii ze
re hadisin m etni yledir : Ebu H ureyren in rivayetine
gre Hz. P eygam ber yle b u y u rm u tu r Her kim bir
l y k arsa ve ta rsa gusletsin abdest alsn hadisi
bu hadis k itab n d a rivayet edilm itir. Yalnz ibn-i Ma-

31 Hadid 22.
32 Buhari, Kitabul Cihad, Mslim, c. 14, s. 220-221.
* Jmi Teymiye diye hret bulan Ebul Berekt Mecdud-Din
Abdusselam el Harrani adl limin ahkam hadisleri ile ilgili
eseridir. Muhammed bin Ali e-evkni tarafndan Neylul
Evtar* ad ile erhedilmitir (Mtrc).

219
 EBU HUREYRE (R.A.)

ce abdest zikretm em idir. Tirmiz kendi isnadyla

Ebu H ureyreden m erfu o larak ly y k ay an a gusl,
ta y a n a abdest gerekir. eklinde riv ay et etm i ve
yle dem itir. Bu b a b ta Hz. Ali ve A ieden de h ad is
ler m evcuttur. Bu hadis h asen bir hadistir.
H adisi birok hadis im am rivayet ettii gibi Ebu
H ureyre tek b an a b u n u riv ay et etm em itir. Bu d a
szkonusu thm eti ondan kaldrr. bn-u Ebi H atim in
sah ih b ir senedle b ab asn d an naklettiine gre bu h a
disin Ebu H u rey reden gelen m evkuf b ir h a b e r olm as
d a h a dorudur. H adis iste r m erfu olsun ister m evkuf
olsun hadisi tah ric edenlerden hi kim se ibn-i M esu d -
u n veya b ak a b ir sa h a b inin itirazn a y er verm em i
tir. Sadece M usellem us-Sebt sahibi hadisi her kim
bir cenaze ta rsa abdest alsn eklinde riv ay et etm i
ve ibn-i A bbasm b u n u k ab u l etm eyerek; Kuru ta h ta
tam ak la abdest alm ak gerekmez dediini nakleder,
an cak hadis ve riv ay etleri tesbit ederken usl k ita p
lar esas alnm az.
2 Bu k o n u d a delillerin attn gryoruz.
Tirm izi ve dier hadis im am lar Ebu H ureyre ve di
e r sahabeden rivayet ettikleri halde B u h arnin
h ih inde ibn-i m erden b u n a m uhalif bir tlik n a k
lettiini gryoruz. Bu talike g r e : ibn-i m er, Said
b. Zeydin len b ir olunu kokulayp tam d ah a
so n ra d a abdest alm am tr. B unun iin sahabe ve
o n lard an so n ra gelen lim ler bu konuda ta rtm la r
dr. im am Ebu Isa et-Tirm izi yle der lim ehli l
ykayan h ak k n d a ih tilaf etm itir. B esulullahm a s
h ab ve dierlerinden b ir g ru b a gre ly y kayana
gusl gerekir, b azlarn a gre ise abdest gerekir. M-
lik b. Enes ise gusletm eyi vacip grm eyip m u stah ap

220
 SNNET MDAFAASI

saym tr, im am afi de ayn grtedir. A hm et b.

H anbel de yle der l y k ay an a guslu n vacip
olm adn m id ediyorum bu konuda en az sylenen
ey abdest alnm asdr. Ish a k a gre ise m u tlak a a b
dest alm ak gerekir...* Bylece m eselenin lim ler a r a
snda ihtilafl olduunu gryoruz. Kimisi vacip, ki
misi m endup olduuna kail olurken kim isi de Ebu H u
reyre ve dierlerinin riv ay et ettik lerin in m ensuh ol
d u k larn ileri srm lerdir. Ibn-i H acerin de F ethul
B ride belirttii gibi Ebu D avud sz konusu hadisi
ta h ric ettik ten so n ra m ensuh olduunu sylemi a n
cak nsihini belirtm em itir.
e) Sizden biriniz sab ah 'n ik i rek tn kld z a
m an sa ta ra fn a uzansn hadisi h ak k n d a M ervan im
Uzanm ak iin m escide k a d a r yrm em iz yetm iyor
m u b ir de uzanalm dediini, ibn-i m erin de bunu
d u y u n ca Ebu H ureyre ok oldu dem itir iddiasna
gelince,
K ssann tam am el-Isbede de getii zere y-
le d ir: Ibn-i m ere Ebu H u rey renin sylediklerine
b ir itirazm v a r m ? diye soruldu. O hayr yalnz o
bzen cesaretli bzen de k o rk ak davranm tr. dedi
Ebu H ureyre b u n u duyunca ben ezberlem i olsam
d a b a k a la n u n u tu rs a benim gnahm nedir? der.33
Baevinin salam b ir senedle Velid b. A bdirrah m an -
d an naklettiine gre A bdullah b. mer, Ebu H urey
re y e : Sen R esulullahn y am n d an en ok a y rlm a
yanm z ve On u n hadislerini en iyi bilenim izsin de
mitir.

* Geni bilgi iin bkz. el-Mbarekfri, Tuhfetu'l Ahvez bi

erhi Camiit-Tirmizi c. 4, s. 71, Medine 1965 (Mtrc).
33 el-lsbe, c. 4, s. 209 es-Saadet matbaas.

221
 EBU HUREYRE (R.A

Bu hadis de sabit ve sahihtir. Ebu D avud ve Tir-

mizi sahih isn a d larla rivayet etm ilerdir. Tirm izi Ha-
sen ve sahih b ir hadis olduunu belirtm itir, in k a r
edenlerin itiraz b u n a b ir z a ra r vermez. M ervan kim
oluyor ki sahih b ir hadisi reddederken szlerine iti
b ar edilsin veya Ebu H u rey renin adalet, em anet ve
gvenilirlik v asflarn d a szleri tercih edilsin, sonra
Ebu H ureyreye dil u z a ta n la r On u n bu hadisi tek b a
na rivayet etm ediine ne diyecekler? B inaenaleyh
byk lim e Hz. Aie validem iz de Hz. Peygam ber
den rivayet etm itir. Hz. Aie hem o n la n n y an n d a
hem de bize gre rivayetlerinde asla itham edilm e
m itir. On u n bu rivayeti B uhari ve M slim de sab it
tir. S abahn iki re k tn d a n so n ra uzanm ay red d ed en
ler ya hadisi d u y m am lard r veya vacip y a d a m s-
tehab oluunu reddetm ilerdir. Ibn-i H acer, F ethul
B ride yle d e r : Ibn-i M esu d u n yalanm ay red e t
mesi, brahim en-N ehnin, ibn-i Ebi eyben in n a k
lettii gibi, b u n u n eytni yaslan olduunu syleme
si bunu ilemeyi em reden hadisin kendilerine u la
m adna ham ledilir. Ibn-i M esudu n szlerinden a n
laldna gre O, bu fiilin vucubiyyetini reddetm i
tir. Ibn-i m erin b u n a b id a ttir dem esi de byle yo
rum lanr. nk O, b u n u n la az olm utur. H a tta onun
bu ekilde u z a n a n la r kovduu riv ay et edilir. F akat
onun in k ar m escidde u zan m ay a kardr. Z ahir olan
ibn-i N azm n d a dedii gibi bu em rin m stehab olup
vucubiyyet ifade etm em esidir. Ebu D avudd a geen
Ebu H ureyre hadisindeki em ri de m u stah ap ifade e t
tiine yorm ulardr. D urum ne olursa olsun (birisi
nin) hadisi in k a r etm esi Ebu H ureyren in y a la n la it
h a m n a delalet etm edii gibi rav in in ad aletin e de h e r
 SNNET MDAFAASI

h an g i bir leke getirm ez. bn-i m erin Ebu H ureyre

ok oldu... sz ise ne b ir ith am a ne de b ir eksiklie
iaret eder, ayet y az ar benim el-sbeden n a k le tti
im gibi m etnin tam am n nakletseydi b t n k u k u
la n gider, ataca ta boazna tak lr ve ith am yolu
kendisine kapanrd.
EBU HUREYRENN CERHEDLDN SBATLAMAK
N LMLERE FTRASI
Y azar 169. s a y fa d a : Ebu H u rey reye gelen bu iti
ra z la r ve rivayetlerine yaplan ith a m la r sahabeden
so n ra gelen tab iu n ve teb eu t-tbiine k a d a r uzanr
dedikten sonra bu y alan iddiasn delillendirm ek iin,
zann- galibe gre, u y d u rm a olup sahih olm ayan n a
killerde bulunur, im am Ebu H anife, brahim en-Ne-
ha34 el-Ameden h a tta C fer el-Eskfi ve el-Mese-
lus Sair adl eserin yazar olan Ib n u l E sirden n ak il
lerde bulunur. D aha so n ra szlerini yle bitirir. Mu-
sarrat* meselesi H a ru n er-Reidin m eclisinde gein
ce o rad a b u lu n an lar seslerini ykselterek tartm ay a
baladlar. Kimisi Ebu H u rey renin riv ay et ettii h a
disi delil getirirken35 kim isi de bu hadisi reddederek

34 en-Neh, en-Neh Kamusta da getii gibi Yemende bir ka

bilenin addr.
* Musarrt: memesinde st bekletilen hayvana verilen isim
dir. bkz. Sdi Ebu Ceyb, el-Kmusl-Fkhi, 211 Darul-fikr.
am (Mtrc).
35 Musarrt hadisini Buhari Sahih'inde Kitabul Buyu babu'l
Musarrt da Ebu Hureyreden rivayet etmitir, (Buna gre)
Hz. Peygamber yle dem itir Koyun ve develerin meme
lerinde st bekletmeyin. Her kim memelerinde st olan bir
hayvan satn alrsa iki eyi yapmakta muhayyerdir Ya sa
dktan sonra hayvan yannda tutar, alr ya da bir lek
hurma ile tekrar iade eder,
 EBU HUREYRE (R.A.)

Ebu H u rey ren in riv ay etleri h u su su n d a ith am edildi

ini ileri sryordu. H alife de bu ikinci gre m eyletti.

Cevap t
Y azarn m am Ebu H anifeye nisbet e tti i: B
t n sahabe adildir, b z la n b u n d an haritir. Ebu H u
rey re ve Enes b. M alik de bunlardandr. sz gerek
te h ib ir gvenilir k ita b a dayanm az. Ak b ir sened-
le belirtilm em i k i ten k id edelim y a d a sah ih ve zayf
olduunu bilelim. Kesin o larak diyebilirim ki Ebu Ha-
nife den b u n u riv ay et eden y alan sylem itir. S onra
bu, im am Ebu H anifen in Resulullahta n bize gelen
hereyin bam z ve gzm z st n d e y eri vardr
sz ile de eliki arzeder. nk bu sz iste r Ebu
H ureyre olsun ister bakas olsun R esulullahta n ge
tirdikleri h e r eyi kabul ettiini ifade eder.
D rt m ezhep im am ve onlarn gvenilir a rk a d a
la rn d a n hi birisi b t n sah ab en in adil olduuna
k ar km am tr. B tn m esele u d u r: H anefilerin
k ab u l ettikleri u su l kaidesine gre rvi, fkh ve iti-
h a d la tan n m birisi ise riv ay eti ister k y asa uygun
olsun, ister olm asn kabul edilir. A ncak rav i sadece
rivayetle m egul olan birisi ise an cak rivayeti kyasa
u y u y o rsa kabul edilir. Bir kyasa uyup b ak a b ir kya
sa ters derse yine alnr. Lkin b t n k y aslara ters
derse yine alnr. Lkin b t n k y aslara ters d
erse k ab u l edilmez. H anefilerin bu k o n u d ak i delil
leri h ad islerin m n a ile n ak lin in yaygn olm asndan
dr. B inaenaleyh r v in in fkh eksikse m n asn d an
b ir ey eksiltip eksiltm eyeceine gven olmaz. O za
m an onu k y asa te rs d ren zaid b ir phe n z olur.
B una d a m u sa rr t hadisini rnek o larak verirler. O n

224
 SNNET MDAFAASI

la ra gre bu, b t n ynlerden sahih k y asa aykrdr.

nk telef olan b ir eyin tazm in at y a benzeri ya
da kym etidir. O ysa b ir lek h u rm a misil olm ad
gibi kym eti de olmaz. H albuki telef olan b ir eyin
misli y a d a kym eti ile detilm esi kitap s n n et ve C-
m a ile sa b ittir...36 Bzlar b u hadisi kyasa aykr ol-
duu iin deil K itap ve S nnete aykr olduu iin
kabul etm em itir, ite bu sebeple aka dlyebilirlzki;
H anefilerin Ebu H ureyrenin baz hadisleri karsn-
da tev ak k u f etm eleri y azarn iddia ettii gibi O nun
adaletinde b ir eksiklik grdkleri ya da y alan la it-
h am ettikleri iin deildir. K t anlayyla Hanefi-
lere iftira atan, o n lara sahih hadisleri te rk ediyorlar
g r n t s n veren, b ata Ebu H ureyre olm ak zere
sahabeye dil u zattk larn im a eden (y azan n anlad
gibi deil); H anefilerin bu tev ak k u flar sadece usul-
lerinde m evcut b ir asla gredir.

EBU HUREYRENN HIFZI VE FIKHI

H anefilerin bu h u su stak i delilleri r t lm t r.
S ahabenin byklerinden naldedildiine gre o n lar
haber-i vahidle kyas terketm ilerdir. Fakih ve fakih
olm adan ravi a ra sn d a a y n m yapm ak so n rad an 1-
k a n la n b ir bidattir. Selef ve h alef ulam asnn cum-
h u ru n a gre haber-1 vahid k y astan nce gelir. A y n ca
Ebu H u rey ren in fak ih olm ad d a doru deildir.
S ahabenin byk bir ounluu zellikle hadis rlva-
yeti ile bilinenler fa k ih lim lerdir, ibn-i Hazm, Ebu
H u r e ^ e yi sah ab en in fak ih lerin d en saym tr. Hafz
ibn-i H acerin n ak letti in e gre ibn-i Hazm, Hurey-

36 et-T evh ld T elvih , . 2, s. 434, stan b u l.

225
 EBU HUREYRE (R.A

re yi H z. Ebu Bekir, Hz. Osman, Ebu M usa, Muaz,

Sd b. Ebi V akkas gibi fetva ehli olan sah ab en in ik in
ci tab ak asn d an saym tr.37 Ebu H u rey renin rivayet
ettii el-M usarraf hadisine gelince, son derece sahih
bir hadistir. B unun en gzel delili de H anefilerin fa-
k ih o larak bildikleri ibn-i M esudun bu hadis dorul
tu su n d a fetv a verm esidir. B unun iin B uhri, Ebu
H ureyrenin el-M usarrf hadisini rivayet ettikten son
ra A bdullah b. M esuddan gelen u m evkuf h abere
yer verir. Her kim m em elerinde s t birikm i b ir ko
yun satn alr so n ra iade ederse beraberinde b ir lek
h u rm a versin. Bu d a B uharn in fak ih ve uzak gr
l olduuna iaret eder. B urada iaret edilm esi gere
ken dier bir h u su s fak ih olm ayan rv in in rivayeti
celi kyasa te rs d t zam an h an efilerin tam am
ta ra fn d a n reddedilm em itir. Ebu H u rey ren in fakih
olm ad da sadece b ir ksm ta ra fn d a n sylenm i
tir. M uhakkik o lan lar b u n larn aksine, gr beyan
etm ilerdir, ite bakn Ukudul-Cum an fi M enakib-i
Ebi H anife en-N uman38 adl k itab n yazar, Ebu Ha-
nifenin Hz. P eygam berden sabit olan hadisleri red
dettiini iddia edenlerin grlerini reddedip bunun
sebeplerini serdederken u n lar s y l y o r:
D r d n c s : H a d i s in r v i s i n i n f a k i h o lm a m a s :
B u, I s a b. E b n m m e z h e b id ir . M u t e a h h i r u n u l e m a
s n d a n o u o n a t a b i o l m u t u r . B u s e b e p le E b u H u
r e y r e n i n r i v a y e t e t t i i e l - M u s e r r t h a d i s i r e d d e d i l
m i tir . E b u l H a a n e l- K e r h i v e o n a t b i o l a n l a r h a
b e r i k y a s a t e r c i h e t m e k i in r v i n i n f a k i h o lm a s

37 el-sbe, c. 1, s. 12.
38 El yazmas olan kitap Mekke Harem-i erif ktphanesinde-
dir. Ve ok kymetli bir kitaptr.

226
 SNNET MAEAASI

a rt deildir, bilakis K itap ve m ehur snnete m u h a

lif olm ayan dil ve zabit olan b ir rv i ta ra fn d a n r i
vayet edilen h e r h a b e r k ab u l edilir ve kyasa d a te r
cih edilir dem ilerdir. S a d ru l Islm E bul Y u srn
(el-Pezdev) dediine gre lim lerin ou bu gre
m eyletm itir. K itap larn a m ra c a a t edildii zam an
Pezdevi ve et-T ahkik sahibinin bu konuyu akla
k av u tu rd u k lar grlecektir.
et-Tahkik sahibi d e rk i: Bizim ashabm z (ha-
nefiler) Ebu H ureyren in u n u tarak yiyen ve ien
orulu h ak k m d ak i rivayetle kyasa m uhalif olduu
halde am el etm ilerdir. H a tta im am Ebu H anife bu
konuda rivayet olm asayd kyas yapardm dem itir.
Yine Ebu H anifenin R esulullahta n gelen hereyin
bam z ve gzm z st n d e yeri vardr. dedii tes-
bit edilm itir. Seleften hi kim se r v inin fak ih olm a
sn a rt kom am tr, b u n u n so n rad an k arlan bir
bidt olduu o rtay a kmtr.
im am A bdul Aziz et-Tahkik adl eserinde yle
d iy o r: Ebu H ureyre, fak ih olup itihadn b t n a rt
larn haizdir. Zira o sah ab e zam annda fetva veriyor
du, o zam an fak ih olm ayan fetv a veremezdi. Taba-
k tu I Hanefiyye adl eserin sahibi e-eyh M uhyid-
din el-Kure k itab n n sonunda yle d iy o r: Ebu H u
reyre sah ab en in fakihlerindendir. Ibn-i N azm da onu
sah ab en in fakihleri a ra sn d a saym tr. Bizim eyhi
miz eyhul Islm T akiyudDin es-Sbki, Ebu H urey-

* Asl ad Gayetut-Tahkik olan bu eser Abdul Aziz b. Ah-

met el-Buharinin kaleme mehur usl kubdr. bkz.
Abdul Hayy el-Leknevi, el-Fevaidil Behiyye fi TerLini'l
Hanefiyye, 9. Darul Mrife, Beyrut (Mtrcl.
4
 EBU HUREYRE (R.A.

re n ln b t n fe tv a la n n ieren b ir cz m eydana g etir

m iti kendisinden iitmitim. M u sarraf hadisi iin
verilen bz cev ap lan d a el-Kurei ta b ak tm m so
n u n d a zikretm itir.
D urum ne o lu rsa olsun bz hanefilerin Ebu Hu-
re y re n in riv ay et ettii el-M usarrf gibi bz hadisleri
reddetm eleri O 'nun rivayetlerine b ir eksiklik getirm e
dii gibi On u n ad alet vasfm d a ihlal etmez, y le
inanyorum ki bu aklayc bilgiler okuyucular iin
yeterli olm utur. A y n ca H anefilerin, b t n k ita p la n n -
da grld gibi, Ebu H u rey ren in birok rivayetle
rini a lm a la n onu asla ad alet ynnden k u su rlu bul
m ayp itham etm ediklerine en gzel delildir. Bu da
bilinen b ir gerektir. Hfz ibn-i Hacer, F ethul B ride
yle d e r Ebu Hanife, Ebu H ureyre ve benzerleri
nin rivayetleri iin celi olan kyas terketm itir. H ur
m a ras ile abdestin cevaz, n am azn k a h k a h a (ile
bozulaca) ve benzeri h u su slard a olduu gibi. Ebu
Reyyenin, en-N ehiden getirdii bizim ashabm z
Ebu H u rey renin riv ay etlerin i terkederdi szne
line ayet sahihse H anefi m ezhebinde olduu gi
bi celi kyasa ters den rivayetlerini kastetm itir.
Ebu C fer el-Iskfiden getirdii rivayeti ise onun en-
N azzam ve y an d alarn d an yapt b ir nakilden ib a
rettir. el-Meselus-Sir sahibinden yapt nakil de
yle. H aru n er-Reidin m eclisinde m u sa rr t meselesi
tartlrk en On u n Ebu H u rey renin rivayetleri ith a
m a u ram tr diyenlerin ta ra fn a m eyletm esi m ese
lesi hi b ir senede d ay an m ay an b ir szdr, byle ey
ler zerinde dnm eye bile deym ez h er halde H aru n
er-Reide yaplan iftira la rd a n d r ki b u n larn says
da oktur.
 SNNET MDAFAASI

B tn b u n lard an so n ra y az ar kendisini bu k a d a r
gizlem esine ra m en b t n bu yanllklarnn k a y n a
m ilan etm ekten b ak a are bulam am tr, s. 17lde
Y ahudi M sterik G oldzierin Ebu H ureyre h ak k n d a
syledikleri onun hadislerine k ar dikkatli olunm as,
S prencerin ta k v a k o n u su n d a hadis u y d u rm ak iin
ar gittii vs. szlerini nakleder.
B tn b u n la r apak iftiradr. Zerre k a d a r bir bilgi
b u n la r zerine b in a edilemez. B tn b u n la ra cevap
verm i bulunuyorum . V erilen cev ap lara m ra c a a t edi
lebilir. En acayip husus Ebu Beyyen in G oldzierin
szlerini alp h ev asn d an ve hadis bilgisizliinden do
lay istedii k a d a r f rm habbeyi kubbe yapm
olm asdr. Bu y a la n la rla susuzlarn su zannettii bir
serap oluturm u susuz, asln a vkf olunca birey
olm adn anlam tr. A rtk aka o rtay a km tr
ki Ebu Reyye, h ak ik i vehesiyle b ir iddiac, ab artm ac
ve sald rg an dillidir, b ak alarn n grlerini alp
kendisine vn vesilesi y a p m a k ta d a m eh aretli b iri
sidir.
KA BU L AHBRIN EBU HUREYREYE YALAN
VE UYDURULMU HABER TELKN ETT
DDASI
Yazar 172. sayfada Kbul Ahbardan rivayet alma
s bal altnda yle d e r : Hadis limleri sahabenin
tbinden haber almas ya da byklerin kklerden ri
vayeti babnda Ebu Hureyre, Abdile (Abdullah b. Me-
sud, A. b. Abbas, A. b. Amr. b. s Abdullah b. mer)
Muaviye, Enes ve bakalarnn yahudiliini kalbine g
merek yalandan Islm a girmi gibi grnen K bul-Ah-
b a rdan rivayette bulunduklarn zikrederler. K b a ilk
aldanan Ebu Hureyre olm utur. Kb, Onun bu safdilli-

229
 EBU HUREYRE (R.A.)

ligini kullanarak Islm dinine sokuturm ak istedii her

eyi O'na telkin etmek iin O'nu elde etmitir. Eb Rey-
ye, daha sonra b u n lan isbat etm ek iin Ebu Hureyre den
gelen birok rivayete yer verir ve bu rivayetlerin Kb tan
alman birer Israil haber olduklarn aklar, kitabnn
birok sayfasnda da Ebu Hureyre'nin bu rivayetleri ile
Kb'm szlerini mukayese etmeye alr.
C evap:
Kb ilgilendiren hususlar, yni iten yahudi olup
mslman grnmesi hususuna daha nce b ir blm ay
rarak anlattk. en-Nazzam, m sterikler ve onlarn bo-
razanlm yapan Ebu Reyyeden baka ona byle b ir if
tira atan hibir kimse bilmiyorum. Kb a yakn b ir a
da yaam alarna ramen, rical tenkidi ve onlarn gizli
hallerini renme hususunda byk dikkat ve ilim sahi
bi ola ncerh ve tdil limleri Onu cerhetmemilerdir. De
lilsiz ve hidsiz insanlar cerhetmek, adalet olmasa ge
rektir.
Ebu Hureyre ve Abdile (drt Abdullah) gibi bz
sahabilerin ondan rivayetleri yeni ortaya kan b ir husus
deildir, im am el-Irki, ibns Salahn el-Mukaddime
sine yazd erhte tabiinden rivayet eden sahabilerin
tamamn verm itir. Biz, gerek Kb, gerekse dier ehl-i
Kitap limlerinden yaplan b ir ksm rivayetin aslnda ya
lan olduunu inkar etmiyoruz. Bunu daha nce de belirt
tim. Ancak hadis limleri ve tenkidileri btn bunlar
tenkide tabi tutarak sahih ve illetli olanlar, makbul ve
m erdud olanlar birbirinden ayrdklar gibi Kbn ehli
K itabn teliflerinden elde ettii bilgilere dayanmalar ve
bz ravilerin kartrarak Hz. Peygambere isnad ettik
lerini de hibir hata eksiklik ve fazlala meydan verme
yecek ekilde birbirinden ayrm lardr. Bizim, yazara kar.

230
 SNNET MDAFAASI

ktmz husus Ebu Hureyre'yi safdilli olmakla sula-

mas ve Kb'm onu elde edip birok israiliyat telkin et-
tii ve mmi olduu iin Tevrattan renmesini uzak gr-
d, gibi meselelerdir. Bilemiyorum yazar ilmin okuma
ve yazmakatn ibret olmadm nasl bilmez, oysa duyu
organlaryla alman b ir kelime, okunarak renilen bir ke-
limeden bellee yerlemek bakm m dan pek geri kalmaz.
azar gerek eski zamanlarda, gerekse imdi gzleri gren
okuyan ve yazan kimselerden daha ok ilim ve m rifet sa-
hibi olan m alar hakknda ne der? Tabi ki gzleri gr-
meyen okuyamaz ve yazamaz aneak iitme yolu ile -
renir.
azarn iddiasna delil olarak getirdii h a d isle r:
1 Gne ve Ay, kyamet gnnde atee atlacak
iki lriizdiir. Hadisi :
173. sayfada yle diyor : Bezzar, Ebu Hureyreden
Hz. F ey ^m b er'in : Gne ve Ay kyamet gn cehenne-
me atlacak kzdr. dediini rivayet eder. Bunun
zerine Haan (Basri) sular nedir? diye karlk verin-
ce Ben, sana Resulullahtan hadis naklediyorum sen
de sularm soruyorsun der. Bu szn ayns K ^ 'ta n da
nakledilmitir. Ebu Vla el Msuli Kbn yle dediini
rivayet eder Kyamet gn ay ve gne iki ksr kz
gibi getirilip onlara tapanlarn gzleri nnde eehenne-
me atlaeaklar. yazar kaynak olarak da ed-Demirinin
Hayatul Hayavan adl kitabn zikreder.
Cevap :
el-Bezzar'n Ebu Hureyreden naklettii hadis sahih-
tir. Hfz Ibn-i Hacer, Fethul Bride39 bn-i Kesir de

39 c. t, 229

231
 EBU HUREYBE (R.A.)

tefsirinde40 zikretmi ancak hakknda herhangi bir

dememilerdir. Bu iki tenkidci im am n susmas yazara
cevap olarak yeter. Hfz Ebu Yla ayn manada b ir ha
disi Msnedinde Yezid er-Rekbs ve Enes tarikiyle zik
retmi ancak bunun isnad zayftr. et-Teyalisi (Ebu Da-
vud) de zetleyerek buna yer vermitir. Buhar'nin Sa-
hihinde m erfu olarak Ebu Hureyre'den naklettii ha
diste Ay ve Gnein iki ksr kz olduu ve atee at
lacaklar yer almaz. Buradaki lafz aynen yledir: G
ne ve Ay kyamet gn drleceklerdir41 B uharinin
rivayeti eksiz phesiz sahihtir. Bunu Allahu Tealann
...siz ve Allahn dmda taptklarnz cehennemin odu
nusunuz siz de oraya gireceksiniz42 yeti de teyit et
mektedir. Hadis sbit olduktan sonra metin ynnden
her hangi bir mkil olmaz.
Birisi d esek i: ay ve gne'in sular nedir ki atee
atlsnlar? ben de derim k i : (buna en gzel cevab) el
Hattabi vermitir. : ikisinin atete bulunm alar azap
edilmelerini gerektirmez. Oraya atlm alarnn sebebi dn
yada iken bunlara ibadet edenleri rusvay etmek ve iba
detlerinin btl olduunu gstermek iindir. phesiz ta
panlarn taplanlarla birlikte atete biraraya gelmeleri en
byk azap, tedib ve istihzdr. el-smail yle der : on
larn atete olmalar azap edilmelerini gerektirmez nk
Allah'n bz melekleri, talar ve baka eyler cehennem
ehline azap olmak iin orada bulunurlar. Allah'n dile
medikleri asla azp grmez. Yine birisi gne ve ay na
sl drlerek atee atlrlar oysa cehennem astronom i
limlerinin belirttiklerine gre brakn gnei ay bile
40 c. 9, s. 120.
41 Kitabu Bedil Halk, babu sfati-emsi vel kamer Fethu
Bari, c. 6, s. 229.
42 Enbiya, 98.
 SNNET MDAFAASI

almaz derse yle cevap verilebilir: Bunlar kyamet g

n vuku bulacaktr. Kyametin halleri dnyann hallerine
kyas edilmez. Arz ve Sema o gn deiecektir, bugn
lemde geerli olan sistem deiecektir, bunlarn hid-
leri Kur an'da saylamayacak kadar oktur. Btn fezy
yaratan yce Allah, phesiz drmek istediini drer, nu
runu almak istediini alr, byk olan kltr, kk
olan byltr ve btn bunlara kdirdir. Hi bir mu*
vahhid bundan phe duymaz. Mlhidler ve dinsizlere
gelince onlara sylenecek eyler ayrdr Yazar'm yer ver
dii Kb'n rivayetini hibir hadis ve tefsir kitabnda gr
medim. Hayatul Hayvan adl kitap ise hadisleri tes-
bitte l deildir. Sahih olduunu farzetsek yine yaza
rn grn desteklemez. Ebu Hureyre'ye dil uzatm a
snda hakl olduuna ahid olmaz. Zira bu bilgi Ehl-i
K itap'tan alnm olabilir. Bu kitaplarda hak ve btl ka
rk olduu iin her eyi btl deildir. K ur'an ve snnet,
hak ve batl olan rivayetlere ehadet eder. Veya bu bilgi
Ebu Hureyre ve Enes'ten alnm olabilir. Ebu Hureyre'-
nin Kb'tan alp Hz. Peygam bere r e f etmesi Kb'n ondan
almasndan daha evla deildir. Bilhassa K ur'an da ri
vayetine headet etm itir. Hz. Peygamber'in snneti,
K ur'an'm arihi ve aklaycsdr.
2 S. 174'de yle diyor :el-Hkim, M ustedrek'te
sahih hadis rvileri tarikiyle Ebu Hureyre'den Hz. Pey
gamber'in yle dediini nakleder : Allah bana bir ho
rozdan bahsetmeme izin verdi, bu horoz'un iki aya 1yer
de boynu Arn altndadr. Srekli seni tebih ederim
Rabbim sen ne ycesin der.* sonra da d e rk i: bu hadis
Kb'n szdr bu sznn metni de yledir... (da ve
Kb'tan naklolunan konuyla ilgili bir sz nakleder.)
bkz. el-Hkim el-Mustedrek, c. 4, s. 297, Drul Mrife Beyrut
(Mtrc).
233
 EBU HUREYRE (R.A.)

Cevap:
IbnTl Cevzi, hadis'in metninin mevzu olduuna hk
m etmitir. Uydurma olduu dikkate alnmaldr. nk
Hkim hadisleri tashihte gevek davranmtr. bn-i Kay
ym el-Cevziyye'nin szleri de bunun sbit olmadna de
lalet eder. bn-i Kayym Cevabu'l Es'ileti't Trablusiy-
ye adl eserinde Horoz ile ilgili btn hadisleri sarfet-
tikten sonra yle der : Hulsa horozla ilgili tm ha
disler yalandr. Sadece u hadis m stesna : Biriniz ho
rozun tn duyarsanz Allahn fazln isteyin zira o
bir melek grd iin ter. 43
Bir hadis mevzu olunca ne Ebu Hureyre'den ne de
Hz. Peygamber'den sabit olmam demektir. Bu sebeple
yazann szn zerine bina ettii esas yklmtr. Kb'n
sz de sbit olmusa Ehl-i Kitab'm kitaplarnda mev
cut olan bir srailiyattan ibarettir.
3 Yazar 174. sayfada yle d iy o r: Ebu Hureyre,
Hz. Pevgamber'in Nil, Seyhan, Ceyhan ve Frat nehirleri
cennet nehirlerindendir44 dediini rivayet etm itir. Oysa

43 bkz. Keful Hafa ve m uzilul i l b a s c. 1, s. 414.

44 mam Nevevi Mslim erhinde (c. 17, s. 176) yle der Sey
han ve Ceyhan, Seyhun ve Ceyhun nehirleriyle ayn deil
dir. Hadiste cennet nehirleri olarak geen Seyhan ve Ceyhan
Ermenistandaki nehirlerdir. Ceyhan yosunlu Seyhan ise
mercanldr, ikisi de olduka byktr. el-Ezherinin Sahih-
inde Ceyhan'n amda olduunu sylemesi yanltr. Herkes
Ceyhun'un Belhten kan Horasan arkasnda bir nehir ol
duunda mttefiktir Ayn ekilde Ceyhan nehrinden ayn
olduu da herkes tarafndan vurgulanmtr. Seyhunun da
Seyhandan ayn olduu da bilirihektedir. Daha sonra Ne
vevi Seyhan Seyhun, Ceyhan Ceyhun nehirleriyle ayn ol-
duklann syleyen Kdi Iyaza kar burada itiraz eder.

234
 SNNET MDAFAASI

bu da Kb'n szdr. Kb yle der : Allah cennetteki

drt nehri dnyaya yerletirm itir. Nil, cennetteki bal
nehridir, Frat, cennetteki arap nehridir, Seyhan, cen
netteki st nehridir, Ceyhan da cennetteki su nehridir.
Cevap
Ebu Hureyre nin rivayet ettii hadis son derece sa
hih bir hadistir. Sahih'i Mslim'de geen metni yledir :
Seyhan, Ceyhan, Frat ve Nil, hepsi cennet nehirlerinden-
dir. Bzlarnm anladklar gibi hadis hakiki mna ifa
de etmeyip bir tebihten ibarettir. Yani bu nehirler in
sanlara fayda, ok hayr ve bereket, gibi sfatlar y
nnden cennet nehirlerine benziyor demektir. Bazlarna
gre burada mahzuf bir kelime vardr. Buna gre : Cen
net ehlinin nehirlerindendir. demek olur Bu ayn za
m anda Hz. Peygamber'den b ir m jdedir. Yani Allah va
dini yerine getirecek, kendisine zafer ihsan edecek ve di
nini dier dinlerden stn klacaktr. yleki: bu din bu
drt byk nehrin bulunduu blgelere ve dier yerlere
nk temsil yolu ile anlatlm tr tahsis yoluyla deil
yaylacaktr. Bu da gereklemitir. Zira bir asr geme
den slm hakimiyeti Atlas Okyanusu'ndan H indistan'a
kadar uzanmtr. Nasl te'vil edilsin dil ve eriat ynn
den hadiste reddedilecek b ir durlm yoktur. Sahabe zeka
ve saf kalpleriyle bu ve benzeri hadislerin syledii du
rum ve a rtlan kavrayarak bzlanna mukil gelen bu
gibi hadislerden Hz. Peygamber'in ne kastettiini anla
m lardr. Bunun iin herkes grn aka beyan et
me hrriyetine sahip olduu halde kimsenin byle ha
disleri mkil kabul ettii bilinmemektedir.
Kb'tan sildii rivayeti Nihayetul Edebten alm
tr. Hadisleri tesbit iin bu kitap esas alnmaz. ayet
 EBU HUREYRE (R.A.)

byle dedii tesbit edilse de szleri tebihli yorumlanr.

Biraz dnecek olursak Ebu Hureyre'nin Kb'n anlat
tnn etkisinde kalm olmasnn uzak bir ihtimal oldu
u anlalr. Bunun b ir zan ve tahm in olduu ortaya
kar, iki hadis farkldr. En yakn ihtimal, Kb'm sznn
Ebu Hureyre'nin rivayetinin b ir tefsiri olmasdr. Allah'n
u sz de buna k tutm aktadr. Muttekilere sz veri
len cennetin durumu udur.: iinde bozulmayan sudan
rmaklar, tad deimeyen stten rmaklar, ienlere lez
zet veren araptan rmaklar ve szme baldan rmaklar
vardr ve onlar iin orada her eit meyva, Rab'lerinden
de balama vardr..45
4 (Yazar yine ayn sayfada yle der) : bn-i Ke
sir tefsirinde yle diyor : Ebu Hureyre'nin Ye'cuc ve
Me'cuc ile ilgili hadisin metni Ahmed b. Hanbel'in on
dan rivayet ettii gibi yledir : Ye'cuc ve Me'cuc eddi
hergn kazarlar gne neredeyse kaybolaca zaman mir
leri : dnn yarrn tekrar kazacaksnz. der ve dner
lerdi ibn-i Hanbel ayn hadisi K b'tan da rivayet et
mitir. Ebu Hureyre muhtelen bu hadisi K b'tan alm
tr. nk O, sk sk O nun meclisinde bulunur ve O'nunla
konuurdu.
Cevap :
Evet ibn-i Kesir bu hadisi tefsirinde zikretmitir.
mam Ahmed ve Tirmiz'nin rivayetlerine yer verdikten
sonra da yle d e m itir: isnad kuvvetlidir ancak m eti
ninde bulunan bir nekaretten dolay m erfu olmaya uy
gun deildir. nk yetin zhirine gre (ye'cuc ve me'
cuc) eddin binas salam olduu iin ne delebilmiler ne

45 M u h am m ed , 15.
 SNNET MDAFAASI

de zerine ykselebilmilerdir, bn-i Kesir szlerine de

vamla lkin bu haber Kbu'l Ahbar'dan da rivayet edil
mitir. sonra ayn m anada b ir haber daha nakleder ve
ikisinin ayn olmadn belirtir... tbn-i Kesir szlerini
yle b a la r: Muhtemelen Ebu Hureyre bunu Kb'tan
almtr. nk O, ou kez gider meclisinde bulunur ve
O'ndan haber alrd. Ebu Hureyre bunu ondan ald fa
kat baz rviler O'ndan gelen m erfu bir hadis zannederek
Hz. Peygambere isnad etm ilerdir.46 Ne ilgintir ki, ya
zar ibn-ii Kesirin szlerini naklederken kasten bu son
blm hazf etmi tir. Zira bu son ksm O nun Ebu Hu
reyre K b'tan haberleri alp Hz. Peygamber'den doduu
nu sylyordu iddiasn reddetm ektedir. Nakilde gveni
lirlie bakn! Bir bakasna yanl gsterme uslubu doru
m udur?
Bana gre de, ibn-i Kesir'in de belirttii gibi, hadis
m nker olup sahih deildir. Senedinde Katade'nin olma
s bunu dorulam aktadr. Zira Katde tedlis ile bilinen
bir rvidir. Muhtemelen bu durum bir rvinn hazfedilme-
sinden kaynaklanmtr.
Ayrca metnin K ur'an'a muhalif olduunu belirtm i
tik. Bundan baka m ehur snnete de m uhliftir. Sahi-
hayn de geen b ir hadise gre Jz. Peygamber yle bu-
yurm utrr. Yaklaan bir erden dolay vay arabn h
line ba parmayla ehdet parmam halkalatra-
rak o gn ye'cuc ve me'cuc bu ekilde eddi (sararak)
fethedecektir. Hadis sahih olmadna gre yazar'm id-
dilarnn dayana da yklm demektir.
5 Yine 174. sayfada : Buhari ve Mslim'de yer
alan Ebu Hureyre'nin rivayet e tti i: Allah inam kendi

46 Tefsir-i bn-i Kesir, c. 5, s. 332-333.

 EBU HUREYRE (R.A.)

suretinde yaratt hadisine gelince bu sz Tevrat'n bi

rinci ishah (sifr'den byk fasldan kk blmlerine
ishah denir.)'mda aynen yle gem ektedir: Allah in
san kendi suretinde yaratt, Allah'n sureti zerine in
san yaratld Dipnotta bu hadisin bz varyantlarnda:
Hz. Adem'in boyu altm arndr, bir varyanta gre
Rahmann sureti zerine yaratt denildiine iaret et
tikten sonra ibnJi Hacer'in Fethu'l B ri'de bu hadis iin
Eski kavimlerden d ve Semud'un yaad blgeler
den u ana kadar kalan yerlere baklacak olursa hadis'in
mkil olduu anlalr.47 nk bunlarn evleri Ebu
Hureyre nin rivayetinde belirtildii kadar boylarnn uzun
olmadna delalet etmektedir. diyerek tenkid ettiini
belirtm ektedir.
Cevap
Hadis Buhari, Mslim ve dier gvenilir hadis ki
taplarnda rivayet edilmitir. Ebu Hureyre'nin Tevrat'a
uygun olan bir hadis rivayet etmesi ona bir zarar ver
mez. Zira btn kitaplar Allah'tan gelen vahydir. K ur'an
ve sahih snnet gemi kitaplarn varlklarna ehdet
ederler. Tevrat ve Incil'de, K ur'an'la ayn olan yerler hak
ve gerek olup hibir tebdil ve tahrife uram am lardr.
Allah Tela Maide sresinde Tevrat ve ncili, Incil'in
Tevrat'ta olan yetleri tasdik ettiini belirttikten sonra
yle buyurur : Sana da kendinden nceki kitaplar do
rulayc ve onlan kollayp koruyucu olarak bu kitab
gerekle indirdik. Onlarn aralarnda Allah'n indirdik
leri ile hkm et ve sana gelen gerekten ayrlp onlarn
keyiflerine uym a!...48

47 Yazar, bu ibareyi Fethul-Briden naklederken metne sdk

kalmamtr.
48 Mide, 48.
238
 SNNET MDAFAASI

Hadis hem sened ynnden hem de metni ve

mnas ynnden sahihtir. Kendi suretinde cmlesin
deki zamir ister Hz. Adem e gitsin isterse Allah, Adem'i
Rahman' suretinde yaratt varyantnda olduu gibi y
ce Allah'a gitsin farketmez. ayet zamir Adem'e gidi
yorsa ki Arap dili kaideleri gznnde bulundurulursa bu
daha uygundur. 0 takdirde durum aktr. Hadisin m a
nas da yle olur. Yani Allah, Ademi imdiki insanolu
nun bulunduu ekil zere yaratt, farkl bir evrim ge-
irm em itir tpk zrriyetinde olduu gibi bilakis Allah
onu ruhunu ilk fledii gn kmil m nada dzgn bir
insan olarak yaratm tr. O takdirde bu hadis en beli
bir ekilde maddeci ve tabiatlarm grlerini reddet
mi olur. ayet zamir dem'e deil de Allah'a rci ise bu
konuda sylenecek sz aktr. Selef'in mezhebine gre
(bu gibi naslara), varid olduu gibi tebih etmeden key
fiyeti zerinde durm adan bunlar Allah'n gerek bilgi
sine brakarak, inanmak gerekir. Fakat Halef'in mezhe
bine gre dil eriat ve akl'n hudutlarn amadan tevil
etmek gerekir. O zaman yaplacak tevil de gayet basittir.
Yni Allah, kendi sfatlar olan hayat, ilim, semi, basar
ve benzeri sfatlar vererek yaratt demek olur.
Hfz ibn-i Hacer'in mkil grd, Ebu Reyye'-
nin de okuyucuyu phelendirmek iin naklettii hu
susta aslnda herhangi bir karklk yoktur. Dnya'nn
m r binlerce ya da on binlerce yl olarak deerlendirile
mez, bilakis dnya'nn ya milyonlara varm tr. Nitekim
jeoloji ve biyoloji limleri de bu grtedir. yleyse bu
kadar uzun sre zarfnda insanolunun bugne kadar ya
ratlnda bz eksikliklerin olmas uzak bir ihtim al de
ildir. bn-i Hacer, kendi asrnda bunu mkil grm
se de ilmin ve fennin ilerledii gnmzde bunda anla-
 EBU HUREYRE (RA.)

mayacak bir durum yoktur. Bana yle geliyor ki, ibn-i

Hacer bu sz sylerken ehl-i Kitabn dnyamn mr
yedi bin senedir grnn etkisinde kalmtr. Oysa
bu phesiz btldr. Daha sonra O da bunu anlam ve
dnyann m rnn bundan daha fazla olduunu hadis
ten istinbat esnasnda bunu ylece belirtm itir : Hz.
Adem ve Hz. Muhammed arasndaki m ddet ehl-i Kitap
ve dier habercilerin verdikleri m ddetten daha fazla
dr. 49
u kadar v a r k i: Hadis belli bir l kastetmeyip
altm arn demekle sdece ok uzun olduunu vurgu
lamak istemi olabilir. bn-i Ebi Hatim'in, hasen b ir is-
nadla Ubeyy b. Kb'tan m erfu olarak rivayet ettii u ha
dis de bunu destekliyor : Allah, dem'i uzun boylu ok
sal yaratt, sanki uzun bir hurma aac kadard. B
tn bunlardan sonra (soruyorum!) Ebu Hureyre'nin Hz.
Peygamber'den rivayet ettii haberin Tevrat'takine uy
gun dmesi ile kendisinden aldn iddia ettii Kbu'l-
Ahbar arasnda ne gibi b ir iliki var? Kb'm bu kssa ile
uzaktan yakndan bir alakas yoktur.

MAM MALKE BZI SAHH HADSLER

REDDEDYOR DYE FTRA ATMASI
Yazarn btn gayreti bata Ebu Hureyre'nin riva
yetleri olmak zere hadislere phe drmek olduu
iin 175. sayfann dipnotunda ibn-i Hacer'in hadisten duy
duu kukuya yer verdikten sonra yle der : mam M
lik de bu hadisi ve Allah tela kyamet gn sk'nj
gsterdii zaman diledikleri atee girene kadar elini ate
e sokar hadisini iddetle reddetm itir oysa ikinci ha

49 Fethu*l-Bri, c. 11, s. 6.
 SNNET MDAFAASI

dis Ebu Hureyrenin rivayeti olup Buhar ve Mslimde

m evcuttur Buhardeki m etni de y led ir: Rabbimiz S-
km aar, derken her erkek ve kadn mmin ona secde
eder. Ancak dnyada iken insanlar grsnler ve iitsin
ler diye secde edenler de secde iin gelecek belleri b-
klmeyecektir.
Cevap :
Yazar ve benzerlerine nce unu sylemek istiyorum.
Bu aibeli konulardan ve m tebih hadislerden bahse
den kiinin gerekten aratrm as ise - kaynaklarn zik
retmesi gereklidir, im am Mlikin hangi kitapta bu ha
disleri inkar ettiini bilmiyoruz. Bana yle geliyor ki, ya
zarn sylediklerini inceleyen Onun iftiralarna bir da
yanak bulamad zaman kafadan delilsiz szler sarfetme-
ye baladn grecektir. Bahsettii bu hadisler mte-
abih hadislerdendir. K uran da m tebih yetlerin ol
masn dileyen yce Allah gayba imam akllar almayan,
kalpleri im an nuruyla aydnlanmayan Ebu Reyye ve ben
zerlerini im tihan etm ek iin Resulnn hadislerinde de
m tebih hadislerin olmasn dilemitir. ...Kalplerinde
erilik olanlar, fitne karmak, kendilerine gre yorum
lamak iin onun mtebih yetlerinin peine der
ler... 50 Selefin bu konudaki gr bilinm ektedir. -
yet yukardaki iftiray im am M lik'ten bakasna atsayd
bzlarna gre m m kn olabilirdi. Fakat im am Malikin
bu konudaki szleri m ehurdur. Kendisine istiva (Allahn
ara dayanmas) hakknda soru sorana istiva bilinmek
tedir. Keyfiyeti ise mehuldr. Bununla ilgili soru sor
mak bidttr. (soran kastederek) Bunu yanmdan ka
rn nk O kt biridir. diye cevap vermitir.

50 l-i tm ran 7.

241
 EBU HUREYRE (R.A.)

Yazar sadece m am M like deil, Ebu Hureyre'ye

hatta Buhar ve Mslim'e de iftira atm tr. Zira Buhar
iinde sak bulunan sz konusu hadisi Ebu Said el-Hud-
r'denSl, mam Mslim de yine Ebu Said el-Hudr'den
rivyet etmitir.52 Buhari ve Mslim'deki Ebu Hureyre
hadisi ise Ebu Said el-Hudr'nin rivayet ettii hadisle
ayn manada olsa da sak kelimesi iinde gememektedir.

HZ. PEYGAMBERN SIFATI LE LGL BR

HADSE DL UZATMASI
175. sayfada yle diyor : Kbu'l Ahbar, Peygamber'in
Tevrat'taki sfatlarm zikredince; Ebu Hureyre de O'nun
sfatlar hakknda yle dem itir : O ne irkin szl ve
davranl idi ne de byle yapanlar severdi ne de ar
larda grlt karrd. oysa bu Kb'm sznn ta
kendisidir.
Yazar daha nce de Hz. Peygamberin Tevrat'taki s
fatlarnn Kb tarafndan uydurulan b ir hurfe olup Ab
dullah b. Amr b. s'm da ondan aldn iddia etmi ve
biz de buna yeterli cevap vermitik.
Daha nce sylediklerimden fazla olarak unu be
lirtm ek istiyorum. Hz. Peygamber'in irkin szl ve dav
ranl olmayp bakasndan da byle olmasn isteme
dii dost ve dman tarafndan dorulanan hi kimsenin
tartm ad b ir husustur. Ebu Hureyre veya bakasnn
bu sfatlan rivayet etmeleri, hangi hal olursa olsun, Kb'-
n bu sfatlann Tevrat'tan zikretmesine balanmaz. n
k onlar bu Muhammedi ahlak mlahaza ve mahade
ile biliyorlard.

51 Buhar, Kitabut Tevhid...

52 Mslim, c..., s. 25.

242
 SNNET MDAFAASI

ALLAH TOPRAI CUMARTES GN

YARATTI HADSNN GEREK YZ
Yazar yine 175. sayfada yle diyor : Mslim, Ebu
Hureyreden unu rivayet etm itir. Resulullah elimi tu
tarak yle d e d i: Allah topra cum artesi gn yaratt,
onun zerinde dalan pazar gn, aalar pazartesi, k
tl sal, n u r u aram ba gn yaratt. Perembe gn
canllar yeryzne yayd, son yaratk olarak cuma gn
ikindi ile gecenin arasndaki saatlerde de Hz. Ademi ya
ratt.
Bu hadisi mam Ahmed ve en-Nesi de Ebu Hurey
reden rivayet etmilerdir. Buhari, ibn-i Kesir ve bakalan
Ebu Hureyrenin bu hadisi Kbul Ahbardan aldn
sylemilerdir. Zira bu hadis yerin ve gn alt gnde
yaratldn bildiren Kur'an ayetine terstir, tin ilgin
yn, Ebu Hureyre bu hadisi alrken Hz. Peygamberin
elinden tuttuunu belirterek aka Hz. Peygamberden
iittiini sylemitir. (Ebu Reyye szlerine devamla) y
le diyor : Gerek bizim memleketimizde gerekse baka yer
lerde Hadis ilminden b ir ey bildiini iddia eden veya
onlara tabi olanlar bu mkili halletmeye ve eyhlerini
(Ebu Hureyre yi) dt ukurdan karmaya davet edi
yorum. Yazar daha sonra edebi elverdiince Ebu Hu
reyre ile istihza ediyor.
Cevap:
Bu hadise ok eskiden hadisiler dikkat ekmi, onu
illetli saym ve hakknda tartm lardr. Bzlarna g
re hadisin senedi sahih deildir. Zira smail b. Umeyye,
brahim b. Ebi Yahyadan alm tr. brahim b. Ebi Yah
ya'nn ise rivayetleri hccet olamaz. Buhar'nin eyhi Ali
b. el-Medin ye bu hadisin senedi sorulunca : smail b.

243
 EBU HUREYRE (R.A.)

Umeyyenin bunu sadece brahim b. Ebi Yahyadan al

dn gryorum diye karlk verir. Ahmed b. Hanbel
onun hakknda yle d e r : brahim b. Ebi Yahya Ka-
deriyye, Mutezile ve Cehmiyyeden olup her bela onda
vard, insanlar O'nun hadislerini terkettiler nk ha
dis uydururdu ibn-i Main, Onun hakkm da yalanc ve
rafzidir derdi. Gerek sarahaten, gerekse tedlis yolu ile
brahim bu isnadda yer ald iin byle isnadlarla ha
disin metni sahih olmad gibi; hadis Hz. Peygambere,
Ebu Hureyreye ve Ondan sonra gelen sika rvilere ya
landan isnad edilmise, o takdirde aratrm acnn bunun
zerine bir hkm bina etmesi doru deildir.53 Zira h
km vermek hadisin sabit olmas demektir.
Bzlanna gre hadis Hz. Peygamberden sylenen
m erfu bir haber deildir. Ebu Hureyre bunu K bul Ah-
b a rdan alm tr, bz rvilerinde vehm olduu iin mer
fu olduunu sylemek doru deildir, doru olan K bn
mevkuf haberi olmasdr. m am lar imam Buhar, Trih-
inde bu gre vararak yle d e m itir: Bzlan Ebu
Hureyre vastasyla K bul Ahbardan nakletm iler ki, sa
hih olan da budur. Alame ibn-i Kesir de buna muvufa-
kat etmi ve yle d e m itir: Sanki bu hadisi Ebu Hu
reyre Kbdan alm daha sonra bz rviler Resulullah
elimden tuttu ifadesini ekleyerek m erfu b ir haber ha
line getirm ilerdir. 54 H er ne olursa olsun E bu Hureyre
Ebu Reyyenin satam alarndan km am alanndan hadis uy
durm a itham ndan uzaktr. (Buna ramen) Ebu Reyye
dnp dolap onunla keyfinin diledii kadar istihza edi
yor, oysa durum ibnul Medin ve ona tabi olanlann de-
53 e l-E s m a v e s -S fa t, s. 384.
54 el-B idaye v en-N ihye, c. 1, s. 17, 18, ib n -i K esir T efsiri, a

244
 SNNET MDAFAASI

dii gibi ise Ebu H ureyre bundan tam am en uzak olmu

olur. Ebu Hureyre ye atfedilen lafzlar, Peygamber ,den
iitmesi, Resulullah'm elinden tutm as sabit olmayp uy
durann yalan uydurm a ve btl olan b ir eyi hak grn
tsne sokarak Ebu Hureyre'ye yapt bir iftiradan te
ye gemez. ayet durum Buhri ve bn-i Kesir'in dedii
gibiyse o takdirde m erfu hale getirm ekten uzaktr. n
k O, Ben, Resulullah'tan iittim ya da Resulullah elim
de tuttu dememitir. Ancak durum u kartran bir rvi
Hz. Peygam bere isnad ederek sz konusu lafzlarla da
bunu te'yid etm itir. Umarm Ebu Reyye nin Msr hatta
slm lemindeki hadiscileri, Ebu Hureyre'yi dt ku
yudan kutarm aya meydan okuyuuna ben gldm gibi,
okuyucular da glp gemitir. Gerek ortaya kmtr.
Ne ukur ne de dme sz konusu deildir. Btn id-
dialann bo b ir uurum zerine bina etmi ve oradan
cehenneme yuvarlanm tr. O ne kt var yeridir.
Ebu Reyye ,nin szlerini okuyan btn lemle sava
p, semy fethettiini zanneder. Bu da gurur ve enani-
yetle kark cehlete delalet eder. Bir aratrm ac iinde
gurur ve cehletten daha zararl b ir haslet yoktur.

VEL HADS
176. sayfada yazar yle diyor : Buhari Ebu Hurey
reden Hz. Peygamber ,in yle dediini55 rivyet etmi
tir : Her kim benim veli kullanm a dmanlk ederse

55 Yazar, hadisi Kudsiyi Peygambere izafe etmekle hata etmi

tir. ayet bu ilmi bilseydi Sahih-i Buharide getii gibi
Allah Tela dedi diye balard. Zira bu, hadisi kudsidir.
Sadece dnerek nakletseydi yine bu szlerin Peygambere
isnad edilemeyeceini anlard, nk hadiste geen eyler
sadece Allaha isnad edilebilir.

245
 EBU HUREYRE (R.A.

muhakkak ben ona harb aarm. Bir kulm kendisine

farz kldm eylerden daha sevimli bir amel ve ibdetle
bana yaklaamaz. Kulum bana, yapt nfile ibdetler
le de yaklar. Nihayet onu severim. Bir kere de onu
sevdim mi, artk ben o kulumun iittii kula, grecei
gz, kavrayaca eli ve yryecei aya olurum, yap
tm eylerden tereddt ettiim tek ey lmden ho
!anmayan muminin cann almaktr. Zira ben onun k
tln istemem Hadis uzman olanlar bu hadisin is-
railiyt koktuunu hemen anlayacaktr. Yazar daha son
ra dipnotta da unlar yazyor : Bu hadisi sadece Buhari
rivayet etm itir. m am Mslim Sahihinde, ibn-i Hanbel
de Msned'inde zikretmemitir. Sahabeden de sdece Ebu
Hureyre tarafndan rivyet edilmitir. Birok imam bu
hadisin kusurlu olduunu sylemitir. Hadiste kusur
olarak itibar ettii eyleri zikrettikten sonra da yle di
yor : Bana yle geliyorki bu konuda Ebu Hureyre nin
hocas Vehb b. M unebbih'tir. Hilyetu'l Evliya'da bu
hin'in hal tercesemesi anlatlrken yle dedii rivayet
edilm itir : Tevratta Allah Tel'nn yle dediini gr
dm : Mmin'in ruhunu kabzetmekten baka bir eyden
tereddt etmedim.
Cevap :
Buhari bu hadisi Sabih'inde56 zikretm itir. nk
sahih bir hadistir. Buhar'nin eyhi Hlid b. Muhallet ile
ureyk b. Abdillah gibi bz imamlarn tenkid etmeleri
hadisin shhatini ihlal etmez. nk m am Buhari eyhi
ni bakasndan daha iyi tanr. Buhar ile bir bakasnn
bir ravi hakkm daki grleri eliirse Buhar nin gr
tercih edilir. nk O, hadisin illetleri ve ricli konusun

56 K itab u r-R ikak b a b u t-T evazu; bkz. Fethul-Bari, c. 11, s. 286.

?40
 SNNET MDAFAASI

da esizdir. H atta b ir hadisdeki gizli illeti ortaya ka

rnca mam Mslim iki gznn arasndan pm ve onu
stadlarm stad lakab ile anmtr. yet hadisin rvi-
lerinde shhatini ihlal edecek bir durum olsayd, Buhar,
kitabna almazd. Mslim Sahihinde, m am Ahmed Ms-
edinde yer vermese de dier hadis imamlar onu tahric
etmilerdir. El-Beyhaki Kitabuz-Zuhcbnde, ayrca Ebu
Yala, el-Bezzar ve Taberni de bu hadisi rivayet etm i
lerdir. H atta mam Ahmet de K itabuz-Zhdnde
vermitir. Hadis sdece Ebu Hureyre tarafndan rivyet
edilmeyip Hz. Aie, Hz. Ali, Ebu Umame, bn-i Abbas,
Enes, Huzeyfe ve Muz b. Cebel gibi b ir grup sahabi ta
rafndan da rivayet edilmitir. H adis'in isnad tek olma
yp birok farkl tariklerle gelmitir. Bunlar zayf ol
m aktan hli olm asalar da birbirlerini takviye ederler, ya
zarn da tavsif ettii gibi hadiste mminlerin emiri olan
Hafz Ibn-i Hacer de bu konuya kafa yormu ve F ethul
Bride yle demitir. Bu hadisin bir tek isnadda
diini sylemek yanltr. ... hadisin birok isnad vardr.
Bunlarn toplam bir aslnn olduuna dellet eder. 57
Ibn-i Hacer daha sonra bu farkl isnadlar b irb ir zikre
derek hangi kitaplarda getiini syler ayrca sahabeden
de kimlerin rivayet ettiini bir b ir belirtir bylece an
lalyor ki, hadisin isnadnda herhangi b ir kusur sz ko
nusu deildir.
Mna ynne gelince son ksmndaki tereddt
meselesinden baka anlalmayacak b ir durum yoktur.
M utevatir K uran ve sahih snnette bu hadisin ifadele
rine benzer bir ok ey vardr. yet M kildir diyerek
bu hadisi reddecek olursak bir ok K uran yetini ve
sahih hadisleri reddetmi oluruz.

57 c. , s. 286.

247
 EBU HUREYRE (R.A.l

Alimler bu konuda iki gr ileri srm lerdir.

1 Selefin gr O da benzetme yapmadan, key
fiyeti zerinde durm adan, bizce bilinen zhiri eylerden
Allah' tenzih ederek vrid olduu gibi iman etmektir. Ay
rca bunun hakiki bilgisini de Allah'n yce bilgisine b
rakm aktr.
2 Halef limlerinin gr : O da te'vil etmektir.
Nitekim onlar hadisi mecaz olarak anlamlardr. Buna
gre hadis Allahn mmin olan velileri sevmesi ve onlara
ktlk ve eziyetten holanmadn beerin indinde anla
labilen bu ibare ile temsil etm itir. Bzlar hadisin so
nunda geen tereddd Allah'a ^deil de meleklere ham-
letmitir. Onlar Allah'n elileri olduklar iin onlarn
yaptklar Allah'a nisbet edilmitir. nk onlar gnde
ren Odur. bn-i Hacer Fethu'l Bri'de yeterli izahlarda
bulunm utur dileyen ona m racaat edebilir.
Yazarn nakildeki ihnetlerinden bir tanesi de el-HaU
tab nin szlerini ksaltarak anlalmaz b ir vaziyette verip,
buna verdii cevaba yer vermemesidir. Bu metodu kim
lerden aldn biliyoruz. imdi yazarn bu ilgin duru
munun grlmesi iin H attab'nin szlerinin tamamna
vermek istiyorum : Allah'n tereddt etmesi ciz deil
dir, bir eyden vaz gemesi de O'nun iin dnlemez
ancak bu hadis iki ekilde te'vil edilebilir, birincisi in
sanolu bazen hayatna isabet eden bir hastalk veya be
ladan kurtulur, Allaha dua eder Allah da ona ifa verir
ve O'nu o beladan kurtarr. te Allah'n bu fiili bir
dileyip sonra tereddt edip bundan vazgeenin fiili gibi
olur. Eceli geldii zaman m utlaka Allah'la mlki ola
caktr. nk Allah, yaratklar iin lmeyi kendisi iin
de beky dilemitir. k in c isi: Y a n i: benim yaptm
eylerden elilerim canm alrken tereddt ettikleri gibi
baka bir eyden tereddt etmezler... demek olur.
248
 SNNET MDAFAASI

S o n r a y a z a r h a d is k o n u s u n d a v a rlm a s caiz o la n b u
h k m e v a r m a k ta n a lk o y a n n e d ir ? B t n m e se le V e h b in
s a ir P e y g a m b e rle re g elen k ita p la r d a b e n z e rin i g rd
n z ik re tm e s i m id ir ? B u n e d e n A lla h 'n h e m M u s 'y a h e m
d e H z. M u h a m m e d e s y le d ik le rin d e n o lm a s n ? H a d is in
b y k b i r k s m B e n i s r a il'd e n b ilin e n k t a h la k , s e r t
lik ve k t ta b ia t ile b a d a m a z , p o lisiy y e b i r b u r n a s a
h ip o la n y a z a r b u n u n iy e g rm ez?! T e v ra t b ile o n la r m a
n e v iy a tta n u z a k , m a d d e sev g isiy le d o n a n m k le le ri a a n
b i r to p lu m o la r a k ta v s if e tm e k te d ir . S e n in k i g ib i b i r k o k u
a lm a d u y u s u n a v e u s t a s iy o n is t b u r u n a s a h ip o lm a d
m z i in A lla h a h a m d e d iy o ru z .

SAHH MSLMDEK BR HADSN

SRALYAT OLDUU DDASI
177. sayfada Ebu H u rey reyi gaflet, h a m a k a t ve
sefahatle su lay arak g n a h la r ykledikten ,sonra
yle d e r : Burada sz u zatm am ak iin son o larak
Ebu H u rey ren in aslnda isra liy atta n olduu halde Hz.
P eygam berden riv ay et ettii b ir hadisi zikredeceim ,
im am Ahmed, Ebu H u rey reden R esulullahn yle de
diini riv ay et eder. Cennette b ir aa v ard r ki bir
atl onun glgesinde yz yl y r r de (onu katedem ez)
dilerseniz ... ve uzatlm glge ... yetini okuyun.
S onra Ebu H ureyrenin bu hadisi riv ay et ed er etm ez
K bm s ratle gelip kendisini tasd ik ettiini b elirtir
ve m uhtelif vasflarna deyinir.
C evap:
Bu hadisi sadece im am A hm ed deil byk iki
im am B uhari ve M slim de S a h ih le rin d e riv ay et e t
m ilerdir. R ivayet sadece Ebu H u rey reden gelseydi
bazlar bu sze aldrabilirlerdi an cak hadis Ebu H u
re y re den b ak a y azara gre ona nisbetle gaflet ve
249
 EBU HUREYRE (R.A.)

h a m a k a tla su lan m ay an sah ab iler ta ra fn d a n d a riv a

yet edilm itir. B uhari, Ebu H ureyre, Enes58, Sehl b.
Sd ve Ebu Said el H u d riden riv ay et ederken59 im am
M slim de Ebu H ureyre, Sehl b. Sid ve Ebu Said el
H udr'den riv ay et etm itir.60 D ier sahabiye ne
dersin a c a b a a s n n aratrm acs! yoksa iddia e tti
in gibi Kb, Ebu H ureyre'yi kandrd gibi o n la n
d a m kandrd? in sa n la r a ra sn d a n karlm , en h a
yrl m m et olan, A llahn T evrat ve Incilde rnek ola
ra k gsterdii R esulullahm ash ab n n bu k a d a r gaf
let ve h a m a k a t iindfe b u lu n d u k larn a kim in an r?
Biraz h a y a ey m isyonerlerin mezi, Nebevi H ikm et
ne gzel b u y u rm u : U tanm adn ta k d ird e ne y a
p a rsa n yap...
Y azan n b u rad ak i ih an etlerin d en birisi de ibn-i
K uteybeye yapt gibi ibn-i K esir tefsirini k ay n ak
o larak verm esidir. O kuyucu d a ibn-i K esir'in bu h a
disi zayf kabul ettiini sanacak, ibn-i K esirin tefsi
rin e baktm o rad a b t n riv ay etleri serd ettik ten son
r a yle dem itir. Bu h ad is Hz. P eygam berden sa
bittir. H a tta hadis im am larn a gre sh h ati kesin, m -
te v a tir b ir h ab erd ir. nk birok tarik lerle riv ay et
edildii gibi isn a d la n kuvvetli rv iler de sikadr,6l
Sadece unu dem ek istiyorum . Bu y azarn d u ru
m u n a aan m ! dalalete dene hidayeti yoktur.
diyen A llah n e gzel b u y u rm u tu r.

58 Kitabu Bedul Halk, babu sfatl cenne (Had No 8 ( Fettul

59 KitaburRikak, babu sfatil-Cenneti ven-Nar, F e th l Br,

60 Sabih-i Mslim (Nevevi erhi ile) c. 17, s. 167-168.

61 C. 8, S. 187-188.
 SNNET MDAFAASI

EBU HUREYREY ZAYIF HAFIZALI OLMAK

VE HADS UYDURMAKLA SULAMASI
177. say fad a Hafzasnn zayfl bal altn-
d a yle d e r: Ebu H ureyren in kendisi de ok unut-
k a n oiduunu, yieki hafzasnn, iittii h ib ir eyi
tu tam ad n belirtir. S o m a Hz. P eygam berin kendi-
sine d u a ettiini b u n u n zerine k u la m a geien hi bir
eyi u n u tm az olduunu bildirir. B unu d a ^ok hadis
riv ay etin e klf u y d u rm ak ve iitenlere kendi rivayet-
(erinin sah ih olduunu isb atiam ak iin sy(yor.
Mslim, el-A racm Ebu H u rey reden u n u iittiini
n a k le d e r Siz, Ebu H u rey ren in P eygam berden ok
h ad is riv ay et ettiini iddia ediyorsunuz A((ah ahid-
dir. Ben fa.ln> b ir adam dm . R esulullaha k a rm tokh-
u n a hizm et ederdim . M uhacirler a rd a p a z a rd a ti-
caret ile u rark en E n sar da m a lla n , m lkleri ile
m egul oluyorlard. B unun zerine R e su lu lla h : ben-
den iittiini u n u tm am as iin kim rt s n yere se-
re r? dedi ben de rt m serdim so n ra h adislerini
syiedi ve b a n a giydirdi ondan so n ra iittiim h ib ir
eyi unutm adm . Mslim, Mlikin h ad isi Ebu H u-
re y re nin szlerinin bittii yere k a d a r zikreder. Pey-
gam berin Kim serer szlrine y e r Vermez der. Mli-
kin bu rivayeti d a h a sa h ih tir z ira sz o n d an so n ra kesi-
iiyor son sz ile ilk sz arasn d a b ir iliki yoktur.
C e v a p
1 H ereyden nce b u n la r Ebu Reyyen in ken-
diinin o rta y a att fik irler deildir. B u n lar slm ve
m sl m a n lan n dm an yahudi m sterik ^ l d z i e r in
fikirleridir. Ebu Reyyen in te k yapt ey bu O ryan
 EBU HUREYRE (RA.)

talistin szlerini te k ra rla m a k tr. G erei sylem ek ge

rek irse G oldzier y a z a rd a n d a h a iffetli davranm tr.
im di y azarn adm adm onu tak ib ettiini gsterm ek
iin Goldzierin sylediklerini a k ta rm a k istiy o ru m :
yle diyor G o ld zier: insanlar Ebu H u rey ren in h a
fzasnn h a ta y a dm ekten beri olduu inancn do
ru la m a k iin kssa u y d u ra ra k yle dediler. Hz. Pey
g am b er konum alar esn asm d a a ra la rn a serdii bir
abay elleriyle d rd bylece Ebu H u rey re iittii
hereyi ezberleyen b ir h fzay a sahip oldu. 62
Bu k ssa B uhari, M slim ve dier gvenilir hadis
k ita p la rn d a riv ay et edilm itir,63 aklen ve n ak len m p-
h a lif grnen b ir yn yoktur. H a tta v ak a b u n u te-
yid etm itir. S ahabe ve o n lard an so n ra gelen ehl-i
ilm in kuvvetli h afzalar b u n a hiddir. phesiz bu
peygam berin ak m ucizelerindendir. B uharn in Ta
rih inde B eyhakin in el-M edhalinde a n la ttk la rn a g
re M uham m ed b. m a re b. Hazm, Ebu H ureyren in
h asletlerin d en birini yle a n la tm tr: Sahabenin
y allarn d an on k s r kiinin bulunduu b ir m eclis
te oturdum . Ebu H ureyre, R esulullahta n h ad is n a k
lediyordu bazlar bilm ediklerini renene k a d a r ona
m ra c a a t ediyorlard, so n ra te k ra r hadis naklediyor
du ve b u n u d efalarca y ap t o gn Ebu H u rey ren in en
kuvvetli h fzay a sahip olduunu rendim . A h
m ed ve Tirm izn in riv ay etlerin e gre A bdullah b.
Abbas, Ebu H u rey rey e : phesiz sen iim izde Re
su lu llah ta n ay rlm ayan, dolaysyla hadislerini en iyi
bilensin dem itir. Tirm izi b u n u n h asen olduunu

62 Dairetul Maarifil tsiamiyye (slam Ansk.) c. l, s. 408.

63 bkz. Fethul Br, c. 1> s. 73-174. Mslim (Nevevi erhi) c,
16 S. 52,
 SNNET MDAFAASI

syier. m m , M ervan ve k tib i ile olan kssas me-

hurdur.64 A kl ve n ak il ilim lerinde im am olan im am
fii Ebu H u rey ren in asrn d a h ad is riv ay et edenler-
den en kuvvetli h fzay a sahip olduunu syler. Bu
gibi im a m ia n n szlerini brakp m sterik ve yaver-
lerin in szlerine sanlm a,k salam a ra trm a ve sllm
m a n tk in k n m dr.?
2 Y a z a n n im am M slim 'in, m am M lik hadisi
Ebu H u rey ren in szlerinin bittii y ere k a d a r zikredip
sergi kssasna y er verm ediini b u n u n d a n ve ar-
kas a ra sn d a iliki olm ad iin en sabih olduunu
iddia ederek sz konusu hadise p h e sokm aya al-
m as bo b ir ab ad an ib arettir. Bu ab a hadisllerin
yollarn ve M slim in m aksadm bilm em ekten ve ke-
lim elerin yerlerini deitirm e p a h a sm a d a olsa Ebu
H ureyreye k a r d erin b ir n e fre tte n kaym aklanyor.
M slim deki v a ry a n tm d a h ad isin asl ravisi ez-Zuh-
ridir. O, ib n u l M useyyibten, d a Ebu H u reyreden al-
m tr. H adisi Ebu H u rey reden kii elm tr. M lik,
S ufyan b. U yeyne ve M m er. M lik Ebu H ureyre n in
szlerini a n latm a k la ik tifa etm i ki b u d a kendi nef-
sini m d afaa ve ok hadis riv ay et etm enin sebep-
lerin i izah etm esinden ib arettir. S ufyan ile M m er ise
kssay Hz. P eygam berin szleri ile birlikte naklet-
m ilerdir. K ssa Z uhrden ibn-i Uyeyme ve M m er
tarik iy le v arid o lm u tu r ki, h e r iki b y k m am a d a
dil u z a tm a k ta n kanrm . A ym ekilde S ufyan b.
U yeyne ile M am e rin a n la ttk la r B uharide h ad isi ge-
en b rah im b. S dm ksssasm a d a u y g u n dm -
tr.65

1 stn Hureyre mad.

1 MuzAraa, babu ma c&eJFl Giires.
 EBU HUREYRE (R.A

K ssam n evveim in sonu e balantl olm am as

sadece y azarn h ay al ettii b ir eydir. nk arala-
n n d a sk irtib at m evcuttur. Ebu H ureyre nce dn-
yevi m egalelerden u zak o larak Hz. Peygam ber den
ayrlm am asnn sebebi ile Hz. P eygam berden ok ha-
dis rivayet ettiini belirtir, ark asn d an d a ikinci b ir
sebep zikreder o da Hz. P eygam berin duas bereke-
tiyle O n u n hadislerini unutm am asdr. B tn bunlar-
dan baka kssa Sahih-i B uharlde m teaddit sah ih ta-
rlklerle Ebu H ureyreden rivayet edilm itir. m am lar
b u n u Ebu H ureyrenln faziletlerinden ve Hz. Peygam -
berin de m ucizelerinden saym lardr. Ibn-i Hacer,
F ethul B aride yle d e r : Bu ki hadiste - b i r i Ebu
H ureyre ok hadis riv ay et ediyor diyorlar diye ba-
lay an hadis dieri de rt s n yere serm esi kssas
aka Ebu H ureyrenin b ir fazileti ve Hz. Peygam -
berin de nbvvet lam etlerinden olan bir mucizesi
vardr. Z ira u n u tk an lk insanln ayrlm az vasflarn-
dandr. N itekim Ebu H ureyre de bunu itira f etm i ve
an cak Hz. P eygam berln duasyla b u n u n kendisinden
uzaklatn belirtm itir. Bylece y azarn M slim in
bresini anlam ad boyere dil uzatt aa k-
m tr.

YAZARIN BAZI RVAYETLER TAHRF ETMES

Y azar Ebu H ureyren in y u k ard a geen kssay
u y d u rd u u n a d a ir iftirasn d o ru lam ak iin baz ri-
vayetleri b ak a yerlerden k a p a ra k unu tm azl m a m u-
halif olduunu iddia ediyor. 178. say fad a alayl b ir
slpla yle d iy o r: Allah'n hibir sahablye h a tta
hibir in san a verm eyip Ebu H ureyre'ye verdii bu
kuvvetli h fza birok yerde onu aldatm , s e r d l^ r
 SNNET MDAFAASI

ts de p a r a la n a ra k iindekiler dklm tr. te

sa n a birka r n e k :
B uhari ve Mslim, Ebu H u rey reden riv ay et e t
tiklerine gre Hz. Peygam ber yle d e m i tir: H asta
ln sirayeti ve uursuzluk.. ..Yoktur. Ebu H ureyre
bunu nce sylemi so n ra u n u tm u tu r. Zul Y edeynin
Hz. Peygam berin nam azdaki u n u tk an l ile ilgili h a
berinde Ebu H ureyre le veya ikindi nam az olup ol
m adn tayin edem em itir. Yine Ebu H ureyre Hz.
Peygam berden Sizden birinizin k a m n k a n ve irin
doldurm as iir doldurm asndan hayrldr hadisini
rivayet edince Hz. Aie iyi ezberleyem em i... Hz. Pey
gam ber Beni hicveden iirden dem itir, der. Y azar
ite bu ekilde birok yerde a b a rta ra k an latt Ebu
H ureyrenin u n u tk a n olduuna verdii rnekler h a
disten ib arettir. C evabm zdan so n ra biri veya ikisi
nin dndakilerin doru olm ad anlalacaktr.
1 r t kssas h ak k n d ak i riv ay etler m uhtelif
tir, bir ksm nda bu szden so n ra unutm azl pey
gam berden iittikleriyle k ay tlan d n lm tr. Sahih-i
M slim d e : o gnden so n ra o n d an aldm hadisleri
unutm adm derken B uhari de Ondan so n ra hibir
ey unutm adm der. Bz rivayetlerde de unutm a-
m azlk bu kssa esnasnda Hz. P eygam berden iittik-
tikleri ile snrlandrlm tr. N itekim uaybn riv a
yetinde : Ben o sylediklerinden hi b ir ey u n u t
madm dem itir. B inaenaleyh y et k asto lu n an ikin
ci gr ise o tak d ird e bu Ebu H u rey ren in bz h a
disleri bu k ssad an nce veya so n ra u n u tm as ile h e r
hangi b ir eliki arzetm ez. ayet birinci gr kast-
olunm usa ki tercih edilen de b u d u r bu sz
 EBU HUREYRE (R.A.t

sylem eden nce (yani Hz. P ey g am b erin bu d u asn

d an nce) bz hadisleri u n u tm as ile elikili olmaz.
2 H astalk siray eti ve u u rsu zlu k yoktur...
hadisine gelince B uhari S ahihinde Ebu Hureyre66
bn-i Omer67 ve Enes b. M likte n riv ay et etm itir.
T aberiye gre Hz. Aie ve S a d b. Ebi V akkasta n d a
riv ay et edilm itir. M slim de Ebu H ureyre, Saib b.
Yezid, Cbir, Enes ve ibn-i m erden riv ay et etm i-
tir.68 grld gibi H adis sadece Ebu H u rey reden de
il. Bilakis birok sah ab i de kendisine m u v afak at et
m itir. Ebu H u rey ren in uydurm u olm as veya h a
tal riv ay et etm i olm as ki bu y a z a n n satam asd r
m uhal deilse olduka u z a k b ir ihtim aldir. Geriye sa
d ece u kalyor, y a u n u tm u tu r, ya da iyi b ir m ak
satla byle yapm tr. ayet u n u tm u sa bu kssadan
nce duyduu hadislerdendir. Bu d a kssadan sonraki
unutm azl ile elimez ve bu hadisi u n u tm as ile
k ssad a geen h u su su n te rs olm ad aka o rta y a k
m olur. S onra doru k ab u l etsek bu b ir tek h a
disi u n u tm u olm as Ebu H u rey ren in yceliine ve
hfzasnn gcne b ir z a ra r vermez. airin dedii g ib i:
Her kim inki tm m eziyetleri saylr, ayplarnn
saylm as da fazilet olarak ona yeter.
Biz Ebu H ureyren in h afza gcne (son olarak)
Ebu Selem en in u szleriyle d e in elim : Ebu Seleme
d er ki bundan baka Ebu H u rey renin b ir tek hadisi
u n u ttu u n u grmedim h a tta bz rivayetlere gre

66 Buhari, 19.
67 Buhari 43, 54.
68 Mslim, (Nevevi erhi ile), c. 14, s. 213-218.

256
 SNNET MDAFAASI

Ebu Seleme Ebu H ureyrenin hadisi u n u tm u olmas

ile hadislerden birisinin m ensuh olm as a ra sn d a te
red d t etmitir.69 yet ihtim al o larak Ebu H u rey re
n in u n u ttu u n u fa rz e ts e k : o h ad isten vazgeerek a n
latm am asnn iyi b ir niyete m ebni olm as m m k n
dr. M esela hadisin m ensuh olmas gibi aratrm ac
lim lerle kibirli iddiaclarn arasn d ak i fa rk grm ek
iin Hafz ibn-i H acerin Ebu Selem enin y ukardaki
szne getirdii yorum da sylediklerini nakletm ek is
tiyorum : Yunus u n rivayetine gre Ebu Seleme y
le d e m i tir: andolsunki Ebu H ureyre bize bunu a n
latt bilm iyorum o bunu u n u ttu m u? yoksa nesh mi
edildi? Ebu Selem enin bu sylediine gre iki h a
disi birletirm e hususu d ah a nce czzam bahsinde
geti.70
b n u t Tin, Ebu H u rey renin bu hadisi Hz. Pey
gam berin d u asn d an nce iitm i olabileceini syler.
Sz konusu hadis iin Ebu H u rey ren in o g n Resu-
lullahta n iittiklerini unutm ad k asto lu n m u tu r d e
nilm ektedir. Yoksa tam am en u n u tk an l kaldrlm as
m anasna deil, b ir gre gre de ikinci hadis b irin
cisini neshetm itir. O nun iin de k r etm itir. K ur
lu bi el-Mufhim* adl k itab n d a yle d e r iki hadis
!)irbirinden fark l iki hkm ifade edip a ra la rn d a
bir iliki olm ad iin ihtiyaca gre birisini alp di-
ii rini alm ad ihtim ali yannda, chil biri ikisinin b ir
in ryle elikili olduunu zannettii iin de birini s-

Buhar, 54.
l'cthu'I Bri, c. 10, s. 199.
bul Abbas b. mer el-Kurtub, mehur mfessir Kurtub'nin
hocas olup eserinin tam a d : el-Mufhin fi erhi Sahih-i
Mrlim,dir (Mtrc).
 EBU HUREYRE CR.A.)

k u tla karlam olabilir. D aha sonra em in olunca iki

sini de b erab er riv ay et etm itir. 71 G rld gibi
unutm u olmas kesin deil sadece b ir ihtim aldir, k a
bul edilse bile bu hadisle kssa a ra sn d a bir eliki
yoktur, b t n b u n la r iin Ebu H ureyre, dil u zatan
bu saldrgann istihza olayn hak etm itir diyebilir m i
yiz?
N am azda u n u tm a hadisine gelince, y azar bunu
ibn-i H acerin F ethul B risinden alm tr. Ibn-i Hacer,
b u rad a phenin rv ilerd en kaynakladn aka be
lirtir, an cak en-N esanin rivayetinden dolay Ebu H u
rey reden k ay n ak lan d n a d a cevaz verir. nk O,
b ir defa nam azn h an g i nam az olduunu kesin ola
ra k belirtirken bir defa da phe duyurm utur. imdi
yazarn keyfi nakilde bulunduunu grm ek iin ibn-i
H acerin dediklerini tam olarak aktaralm .72 Zahir
olan kavle gre ih tilaf rvilerden k a y n a k la n m a k ta
dr. K ssann iki defa vuku bulm as olduka uzaktr.
en-Nesi ibn-i Avl tarikiyle ibn-i irin den phenin
71 Hastalklar sirayet etmez* hadisi ile czzamldan kan*
hadisi ve buna benzer hastalkl salkl ile kalmasm* gibi
hadislerin arasn telif etmek iin limler farkl grler
ileri srmlerdir. Bunlarn en gzeli udur: hastalklar
sirayet etmez demek varl ve tabiatyla sirayet edip ge
mez demektir. nk cahiliyye ehli Allaha nisbet etmeden
hastalklarn bizzat kendilerinin sirayet gcne sahip olduk
larn sylerdi. Hz. Peygamber, bu inanc krd ve czzaml
ile yemek yiyerek insan esas hasta eden ve ifa verenin
Allah olduunu aklad. Czzamlya yaklamamay ifade
eden hadisler ise sebepler kaidesi gerei Allahn kanununda
yer alan sebepleri aramak gerektiini bildiriyor. Hz. Pey
gamberin fiili de tesirin hastalktan deil Allahtan oldu
una iarettir. nk Allah dilerse eder dilemezse etmez.
72 Fethul-Bari, c. 3, s. 75.
 SNNET MDAFAASI

Ebu H ureyreden kaynaklandn rivayet etm ektedir.

Rivayet yle : Resulullah le ve ikindi n am azlarn n
birisinde (unuttu). Ebu H ureyre hangisi olduunu
u n u ttu m dedi Zhire gre Ebu H ureyre d a h a ok p
he ile rivayet etm itir. Bazen le olduu zann galebe
alm le nam az dem i bzen de ikindi olduunu
zann- galiple sylemitir.
G rld gibi phenin Ebu H u rey reden olm as
kesin deildir. nk rv ilerd en birisi en-N esinin
rivayetinde nin k a rtra ra k b u n u Ebu H ureyreye
nisbet etm esi m m kndr. yet phenin ondan ol
duunu kabul etsek bunu da P eygam ber in d u asn d an
nce iitm i olabilir.

R HADS VE GEREK YN
Ebu H u rey ren in riv ay et ettiine gre Hz. Pey
gam ber, yle b u y u rm u tu r: Sizden birinizin k a r
nn k an ve irinle doldurm as iirle doldurm asndan h a
yrldr (Bunu duyan) Hz. A i e : (Ebu H ureyre) iyi
ezberlem em i oysa Hz. Peygam ber ...Beni hicveden
iir dem itir der. Y azarn bu h u su sta hakl olduu
hi b ir yn yoktur. Sdece bz k ita p la rd a n a ra trm a
yapm akszn, kapp alm tr.
K onunun gerek ynn yle m ad d eley eb iliriz:
Hadis, y a z a n n , Hz. A ien in itiraz ettiini id
dia ettii lafzlarla B uhari ta ra fn d a n Ebu H ureyre ve
ibn-i m er tarikiyle m erfu o larak riv ay et edilmitr.73
M slim de S ah ih inde Ebu H ureyre, Sd b. Ebi V akkas
ve Ebu Said el-H udrden riv ay et etm itir, grld

73 Fethul-Bri, c. 10, s. 451, Buhri, K itab u l Edep, 92.

 EBU HUREYRE (R.A.)

gibi hadisi (bu lafzlarla) tek bana Ebu H ureyre

riv ay et etm em itir. Bilakis Hz. A ie n in ezberleme
mi sulam asn m m k n k lm asa d a u zak latracak
ekilde dier sah ab i de b u n a m u v afak at etm itir.
2 (Hz. A ien in bu itiraz) riv ay et ynnden
sahih olm ad gibi d iray et ynnden de sahih de
ildir.
Birinci ynden, H afz ibn-i Hacer, F ethul B ri'de
bu ziyadenin biden gelen m rsel b ir h a b e r olup,
m rsel h ab erlerin de hccet olm adn b elirttik ten
so n ra yle d e r : Bu ziyade m evsl o larak iki yolla bize
gelm itir. Ibni Ebi Y alay a gre C bir hadisi yle-
dir K am n k an ve irin dolm as beni hicveden iirle
dolm asndan hayrldr. Bu h ab e rin senedinde bilin
m eyen b ir r v i vardr. (Dierini de) et-Tahavi ve ibn-i
Adiy Kelbi ve Ebu Salih tarikiyle ay n hadisi rivayet
ederek Hz. A ienin ezberlem em i Hz. Peygam ber
beni hicveden iir dem itir. dediini riv ay et etm i
lerdir. b n u l Kelbin in hadisleri salam olm ad gibi
eyhi Ebu Salih de zayf b ir rvidir, kendisine .......
denilir, yleyse bu ziyadelik sbit deildir.74
D irayet ynn de im am Nevevi nin M slim er
hinde syledikleriyle ak lam ak istiy o ru z : Ebu
Ubeyd dedi ki bazlar b u ra d a k i iirden m ak sat Hz.
Peygam ber i hicveden iir olduunu sylem ilerdir.
A ncak hem Ebu Ubeyd, hem de lim ler bu yorum un
yanl olduunu belirtm ilerdir. nk bu yorum a g
re hicivden kt olann deil ou g nahtr. Oysa
lim ler Hz. P eygam beri hicveden b ir tek kelim enin

74 Fethul Bri, c. 10, s. 452.

260
 SNNET MDAFAASI

bile k f r olduunda icm a etm ilerdir. lim ler de-

d ile rk i: D oru olan, (k a ra m iirle dolm asndan) m ak
sa t iirin kiiyi K u ra n dan, er ilim lerden ve A llah
zikirden alkoyacak k a d a r kiiye galebe alp hkim
olm asdr. H angi iir olursa olsun bu k a d a n ktdr.
F ak at zam annn ounu K uran, hadis ve d i er er
ilim lere veriyorsa az iir ezberlem esinde b ir beis yok
tur. Zira o tak d ird e k a rn iirle dolm u olmaz. Nevev
szlerini yle b a la r : limlerin tam am bu ere
vede rin kt szler tam ad k a m b ah olduunu
sylem ilerdir. iir sadece b ir szdr; iyisi iyi, kts
ktdr, doru olan d a budur. B inaen aleyh Hz. Pey
gam ber iir dinlem i ve dizm itir. H essan (b. Sbit e)
m rikleri hicvetm esini em retm itir. S ahabe g erek se
ferlerde gerekse b ak a yerlerde h u z u ru n d a iir sy
lem ilerdir. H alifeler, sahabeden ileri gelenler ve se
leften fazilet erbab d a iir yazm lardr. M utlak olarak
b t n iire k a r kan olm am tr. K ar ktklar iir
sdece fu h iy at ve benzeri k o n u la n ileyen kt iir
lerdir. 75
Aka anlaldna gre k t olan iir insan fa y
dal ilim ve m arifetten, m eru k azan y o lla n n d a n al
koyacak derecede insan m egul eden veya k m c sz
le r tay an haksz yere bakasn ven ve yeren, y ah u t
k a d n la n n gzelliklerini ve av retlerin i a n la ta n iirler
dir. U m arm okuyucular d a y a z a n n Ebu H ureyreye
tam am en iftira ettiini ve On a satat n iyice a n la
m lardr. nk nc riv ay et sah ih deildir, dier
iki riv ay ette ise u n u tk an lk m uhtem eldir, kesin de
ildir.

75 c. 15, s. 14.

261
 EBU HUREYRE (R.A.I

KUR AN DA R OLDUU DDASI

G rld gibi m sl m an lim lerin iir hakkn-
d ak i grleri budur. Y ni o n la ra gre gzeli gzel,
k t s de ktdr. yleyse y a z a n n 179. sayfann dip
n o tu n d a sylediklerinin yanl olduu aktr. (Bakn
ne diyor) Bilmeyenler Ebu H ureyre nin bu szn
hccet kabul ederek Hz. P eygam berin iirden holan
m adn sylediler. B unu m slim ve gayri m uslim ler
a ra sn d a yaydlar. O ysa Hz. Peygam ber in iir dinle
yip onu vdn, iir syleyen kim seleri m k a fa t
landrdn gryoruz. S onra yle d iy o r : Ayrca
K ura n d a d a o n larca beyit iir vardr. O lduka ok
sayda da m sra vardr. M esela u ay et rem el (ruz
iir t r ) eidi o larak v rid olm utur. ... ve cif ann
kel cevab ve kudurin rsiyatt' (havuzlar kadar le
enler ve sbit kazanlar...) u ayette de76 Hafif t-
r n d e n d ir ve men tezekk. finnem a yetezekk li
nefsihi... (...kim tem izlenirse kendi m enfaatine te
m izlenm i o lu r...)77 ...ve yuhzihim ve yensurkum
aleyhim ve yefi sudure kavm in mminin ... onlan
rezil etsin sizi onlara stn getirsin ve m m inlerin
gslerini ferahlandrsn.78 ayeti de aru zu n el-vafir
cinsindendir. K onum uzdan sap m am ak iin K u ra n da-
ki iir ve beyit niteliindeki t m yetleri b u ra d a ve
remeyiz.*
Bu, konudan km ak ve sapm ak deilse km ak
ve sapm ak n ed ir o zam an? durum sdece konudan

76 Sebe 12 !
77 Ftr 18.
78 Tevbe 14.
Yazar bu hatasn anlam olmal ki kitabnn beinci bas
ksndan bu iddialarn karmtr (Mtrc).
 SNNET MDAFAASI

sapm ak olsayd (!) bu basit b ir eydir. A ncak yazar,

b u ra d a K ura n d a olm ad evvelem irde bilinen iirin
m evcudiyetini iddia gibi b ir h a ta y a dm tr. Edebi
yat olduunu iddia eden y az ar iirin m aksatl o larak
dizilen m sralard an ib a re t olduunu bilm iyor m u?
A lim ler k asten dizilm eden o rta y a kan vezin szlerin
iir olam yacan a n la trk e n delil olarak, lim ler ta r a
fndan ittifak la iir diye isim lendirilm edii halde K u r
a n daki vezinli cm leleri getirirler. Y azar bunu nasl bi
lemez? O ysa A llah T ela ...Biz, On a iir retm edik
bu On a gerekm ez de (bu kitap) sadece b ir t ve
apak b ir K ura n dr.79 buyurm utur. Ayet K ura n m
iir olduu iddiasn kesinlikle red d etm itir ve onun bir
t ve K uran dan ib ret olduunu bildirm itir. Alla-
m e ez-Zem aheri ki, tartm asz A rap edebiyats ve
K ura n m icaznn srlarn kefedenlerdendir, (bu
ayetin tefsirinde) yle d iy o r: Yani biz, On a K uran
retm ekle iir retm edik, b u n u n m an as K ura n iir
deildir. iirle hibir ilikisi yoktur. iir belli b ir m a
n ay a delalet eden vezinli ve kafiyeli szdr. Oysa
K ura n da vezin, kfiye nerede? irlerin retti i m a
n a la r nerede? O nlarn szlerinin nazm nerede?
K ura n m nazm nerede? y ley se ta h a k k u k etse de
iirle K uran a ra sn d a hibir m nasebet yoktur. Sadece
ikisi de A rapa lafzlard an teekkl etm itir. ayet
Hz. P eygam berin : y V /
Ben peygam berim y alan deil ben A bdul M utta-
libin oluyum ve sen sadece k a n a y a n b ir parm aksn,
A llah yolunda d a (kfirle) karlam adn gibi kfi-
yeli iir eklinde sylediklerini sorarsanz. yle cevap

79 Y a sin 69
 EBU HUREYRE (R.A.)

verebilirim . Bu szler Hz. P eygam berin sa n a t y ap

m adan ,zorlanm adan, kendi akclyla sarfetti i sz
lerdir. A ncak vezinli sylem eye alm adan, byle bir
kast olm adan iir gibi olm utur. Ayn ekilde birok
kim senin hutbelerinde, m ek tu p larn d a ve m u h av ere
lerinde vezinli szler geer a m a hikim se b u n lar iir
o larak isim lendirm ez, gerek k o n u an n gerekse din
leyicinin b u n larn iir olduu ak lla rn a gelmez. B tn
konum alar a ra tra c a k olursan iir k itab n a benzer
ok eyler g rlecektir... Allah, K uran ,m iir olm ad
m b elirtirk en o sadece b ir t ve K u randr d e r :
yani O, sadece A llahta n b t n in sa n la ra ve cinlere b ir
ttr. N itekim b ak a b ir ayette de o K uran an cak
b t n lem ler iin ttr. Y ani bu K ura n m ih rap
la rd a okunan, ibdetlerde tilvet edilen ve h e r iki
d n y a saadeti iin am el edilen b ir sem av k itap tr,
eytann i v a la n y la dolu iirle m ukayese edilebilir
mi?
Dil ve belaget ynnden ne k a d a r gl olduu
bilinen ez-Zem aheriye gizli k alan bu h u su su a h ir
zam an yazar Ebu Reyye m i kefetm itir? A llah Tela
b ir yeti K erim ede yle b u y u ru y o r: Hayr yem in
ederim grdklerinize, ve grm ediklerinize ki o
(K uran) elbette erefli b ir P eygam berin (A llahta n
ald) szdr. O bir airin sz deildir. Ne de az
inanyorsunuz. O b ir K hinin sz de deildir. Ne de
az dnyorsunuz (H akka, 69/38-42) A llah T ela
bu szlerle Hz. P eygam berin air, K u ra n m d a iir
olm adm bildirm itir, im am lsi, bu yetin tefsi
rinde yle d iy o r: birinci yetin ne de az inanyor
sunuz ikinci yetin de n e de az dnyorsunuz diye
bitm esinin sebebi u d u r : K ura n m iire benzem edii
 SNNET MDAFAASI

ak tr an cak in a t biri bu n u J n k r edebilir, b u n a

inanm ayann bu iddias iin hi b ir zr olam az o
b ir m erkepten d a h a inatdr. F aka t k eh n et yle de
ildir, onu an lam ak iin Hz. P eygam berin hallerine
ve k eh n etin y o llan ve szlerine zt ol n K r' n n
m a n a la rn a vkf olm ak gerekir.80
A llah Tela, m rik lerin szlerini hikaye edip red
dederek yle bildiriyor. Hayr dediler (M uham m edm
syledikleri) k a rm a k a rk r y a la r, h a y r onu u y d u r
m u, h a y r o airdir, o halde bize ncekilere verilen
m ucizeler getirsin (Enbiya, 21/5) B aka b ir y ette
d e : sen t v e r : R abbinin nim eti sayesinde sen ne
kahinsin ne de m ecnun. Y oksa o n la r (senin hakknda)
O b ir airdir, zam an n felaketlerine arplm asn g
zetliyoruz m u diyorlar. (Tr 52/29-30) b u y u ra ra k
nce o n la n n a ird ir szn reddetm i d a h a so n ra d a
K ura n m iirden u zak olduunu belirtm itir. A llahn
bu yetleri ve o ilimde ru su h kim selerin bu szle
rinden so n ra y a z a r h la ilim ve im an ehlinden oldu
unu iddia edebilir mi?

EBU HUREYRE HFIZ DELDR DDASI

Y azar 170. say fad a d a u n lar yazyor in garip
ta ra f Ebu H u rey reye k r k r n e gvenenler Onu
h a ta ve n isy an d an beri k ab u l ediyorlar. b r ta ra f
tan b u n la n Hz. P eygam bere n isb et etm ekte b ir beis
grm yorlar. Hz. P eygam berin bz sureleri u n u ttu
unu ifade eden b ir hadise y e r v erd ik ten so n ra da
yle d iy o r: yet Ebu H ureyre, kendi kendisini ta v
sif ettii gibi bu k a d a r zeki ve kuvvetli h fzay a sa

80 Tefsirul AIsi, c. 29, s. 53-54.

 EBU HUREYRE (R A.)

hipse, hibir lafz hibir kelim e k arm ad an duyduu

hereyi ezberleyebiliyorsa, slm ile geen m r u zu n
ve bo zam an olduu halde, neden K ura n ezberle-
m em itir. O ysa sahabeden birok erkek ezberledii
gibi, U m m u V a ra k a nn da ilerinde bulunduu bz
k a d n la r d a ezberlem itir. nk durum hi de bi
lindii gibi olm am tr. G erek Hz. Peygam ber gerekse
rid H alifeler dnem inde bu konuda hi ismi ge
m em itir. Hz. m erin ne derece O n a gvendiini,
On u hadis riv ay et etm ekten m en ettiini b ir d a h a
te k ra r edince k rb ala dverek m em leketine s rg n
tehdidinde b u lu n d u u n u d a h a nce anlatm tr. Ebu
H ureyre iddia edildii gibi olsayd te k b an a hadis
riv ay et etm esini uygun grrd, gerek Hz. m er ve
gerekse b ak alarn n y an n d a en sdk rv i olurdu.
D urum b u n u n la d a kalm am ileride de ak b ir ekilde
grlecei gibi O n u riv ay et u y d u rm ak la itham e t
milerdir.

C evap:
Eski ve yeni lim lerden Ebu H u rey ren in hi u n u t
m adn iddia eden kim v a r bilem iyorum . A ncak
A llah Tela, R esuln u n duas sayesinde sergisini ser
me kssasndan so n ra Hz. Peygam ber in hadislerini
unutm am tr. B unun b ir vka olduunu byk sa-
h ab i ve lim lerin b u n a ehadet ettiklerini de nce be
lirttik, b u ra d a te k ra rlam am za gerek yok sanyorum .
S o n ra Ebu H u rey ren in ne Hz. P eygam berin h a y a tn
da n e de v efatn d an sonra K uran' ezberlem ediini
Ebu Reyye n ered en karyor kendisi bu konudaki d a
yanan neden belirtm iyor ki kendisi ile ta rtab ile
lim. m am Suyut, el-tkan da, Ebu U beydden Ebu

260
 SNNET MDAFAASI

H ureyrenin sahabenin k u rc a larn d an olup sahabenin

en kurcas Ubey b. K bn y an n d a okuduunu
reder.8l A ratrm ad a edep kaidelerinden b ir tanesi
de m sbet b ir eyin m enfi b ir eye tercih edilm esidir.
T artm a gerei Ebu H u rey ren in Hz. P eygam berin
h ay a tn d a b t n K ura n ezberlem ediini farzetsek
yine bu Ebu H ureyre iin b ir eksiklik olmaz. nk
bir ok sah ab i byk o lm alarn a ra m en Hz. Peygam
b e r in h a y a tn d a b t n K ura n ezberlem em i d ah a
so n ra hfzn tam am lam lardr. D ah a nce Ebu H u
rey re n in uzun b ir zam an ilim ve fetv a ile uratn
belirtm itik. K uran hfzetm iyen birisi nasl olur d a
ilim ve fetva ile u rar?
S onra Ebu Reyye, Ebu H u rey ren in hafz olm adn
nereden k arm tr biliyor m usunuz? M uhtem elen
183. say fad a d ip n o tta b ir hadise getirdii yorum dan
karm tr. O rd a yle diyor. Mslim Hz. Peygam
b e r in yle b u y u rd u u n u n ak led er Kura n d rt ki
iden a l n : Um m u A bdm olu (A bdullah b. M esud)
onunla balam tr M uaz b. Cebel, Ubey b. K b ve
Ebu H uzeyfenin M evls Salim . Ebu Reyye so n ra
yle b ir yorum y a p y o r: grld gibi Ebu H ureyre
b ir M evlnn derecesine bile ulaam am tr!!! Bu ne
biim m an tk tr? Akl sahiplerine soruyorum .
yet bu hadiste Ebu H u rey reye yer verilm em e
si On u ihm al ve kk drm ekse ayn hadiste zik
redilm eyen b t n m eh u r sah ab iler iin ne denilecek
tir? Hz. Peygam ber, Rid H alifeler, Zeyd b. Sbit
Ebudderda, drt A bdile ve dier K ura n h a fz la n sa-
iabiden aln dem em itir, bu sa k a t m ant im di on
ul c. , s. 72.

267
 EBU HUREYRE (R.A.J

la ra da m ta tb ik edelim yani, durum hi de bilin

dii gibi deildir ifadesine gelince sayp svm ek ve
bo dereye ta a tm a k ta n b ak a b ir ey deildir. B un
la r yeni rastladm z eyler deildir. D aha nce de
yeteri k a d a r b u n la ra cevap verm itik.

EL-VAEYN (K KAP) HADS

S. 182de iki g ru p (kap) hadis ezberleme bal
altn d a yle diyor.
Buhari Ebu H u rey ren in yle dediini rivayet
etm itir Ben, R esulullahta n iki g ru p hadis ezber
ledim, birisini yaydm dierini de yaysam u boazm
kesilir. Bu hadis (cemae) K tub-i sitte ve ibn-i Han-
belin M snedinde birbirine yakn lafzlarla Hz. Ali
den riv ay et ettikleri u hadise m uhaliftir. Hz. Ali ye
sizin yannzda P eygam berden k alan yazl b ir m e
tin v a r m? diye soruldu O, d a yle cevap v e r d i: Ha
yr A llah m kitab, b ir m sl m an a verilen anlay, ve
u say fad ak ilerd en b ak a hi b ir ey brakm ad. Ebu
H ureyren in b u riv ay eti B uharin in A bdulaziz b. Rafi
den n ak letti i u h ab ere de m u h a liftir.: Ben ve ed-
dad b. M kel, ibn-i A bbasm y an m a girdik eddad,
On a : Hz. P eygam ber b ir ey b rak t m? diye sordu.
B unun zerine O, Hz. P eygam ber bu iki k ap a ra sn
daki u (m ushaf) d an b ak a b ir ey brakm ad diye
cevap verir. ayet Hz. P eygam ber y ak n larn a bir
eser b rak acak olsayd ve bunu dier sahabilerden sa k
l tu tm a k isteseydi Hz. Ali b u n u n iin h erk esten d ah a
evl idi. nk O n u n gzetim inde yetim i hem de
am casnn oludur. lk m sl m an lard an d r. On u n d a
m addr. Sefer hlinde ve seferin dnda O n d a n ay n l-

268
 SNNET MDAFAASI

m am tr. Hz. Ali olm asa d ah i Hz. Ebu Bekr (es-sddk),

Hz. m er, Ebu U beyde vs. gibi (d ah a yakn) sahabi
erk ek ve k a d n la r vard.
Byle bir ey nasl olur? B uhari ve M slim in Hz.
H uzeyfeden n ak letti i u riv ay et ne olacak? Resu-
lullah bizim aram zd a b ir grev stlendi kyam ete k a
d a r bu grevle ilgili ne v a rsa an latt, bizden de b u n lar
ezberleyen ezberledi u n u ta n unuttu. ibn-i A skirin
T rih inde getiine gre baz lim ler Hz. P eygam ber-
in b t n ash ab n d an birey gizlediine in an m an n
m azallah peygam bere (grevine) ih n et nisbet
etm ek olduunu sylemilerdir.
C evap:
Bu hadisi im am B uhari S ah ih inde riv ay et e t
m itir. Hem sened hem de m etin ynnden son de
rece sah ih b ir hadistir. B u rad a geen viaeyn (iki
kap) d an m ak sat Hz. P eygam berden ald iki grup
hadisdir. Kelime b u ra d a m eczidir, hem de bilinen
k u llan lan b ir mecaz. Bir g ru b u ahkam , a h la k ve m u
cize gibi k o n u la ra taallu k eden hadislerdir. Gizlemi
d u ru m u n a girm em ek iin b u n lar tebli etm itir. Di
eri ise (ilerde olacak) fitneler, b y k hdiseler ve
kyam et alm etleri ile k t idarecilere iret eden
hadislerdir. B unlarn byk bir ksm n an latm ay
tercih etm em esinin sebebi; iitenleri fitneye d r r
korkusudur. V eya b u n la n an latt takdirde k t ida
recilerden kendisine, ocuklarna ve m alna z a ra r ge
lir diye susm ay tercih etm itir. Allam e ibn-i Kesir
el-Bidye v en - Nihaye adl eserinde yle d e r:
Ebu H u rey ren in aklam ad bu g ru p h ad isler ile
ride olacak fitne ve h d iseler ile in san lar a ra sn d a
 EBU HUREYRE (R.A.)

vuku bulacak sav alarla ilgilidir, y lek i m eydana gel

m eden szetse birok insan tekzib edecek ve h a k h a
berleri reddeceklerdi.82 Hafz ibn-i H acer de Fethul
Bride yle d er :83 Alimler, Ebu H u rey renin a n
latm ad bu ksm h ad islerin iinde kt idarecilerin
isim leri halleri ve z a m a n la n an latlan hadisler oldu
u n a ham letm ilerdir. Ebu H ureyre, b ir ksm n gizli-
liyordu kendi nefsinden k o rk tu u iin aklayam yor-
du. M esela Ebu H u rey renin Altm nc yln ba ve
ocuklarn idaresinden A llaha snrm. sz gibi,
bu sz M uaviye olu Yezidin hilfetine iret eder.
nk H icri altm nc ylda gereklem itir. A llah
T ela Ebu H ureyrenin duasn kabul etm i ve O, bu
hilfetten b ir yl nce vefat etm itir ayet bu
h ad isler de ah k am h ad isleri olsayd o n la n gizlemesi
m m kn olmazd, n k o zam an birinci hadiste ge
en yetin zem m ettii ilmi gizleyenler snfna gi-
rerdi.84 B zlan da yle d e r : Sz konusu hadis
lerin kyam et lam etleri, a h ir zam an d a deiecek d u
ru m la r ve byk hadiselerle ilgili olmas m uhtem eldir.
nk b u n la ra ihtim al verm eyenler reddecek bz
u u rsu zlar itiraz edecektir. 85
H adis nasl te vil edilirse edilsin b u n d a Hz. Pey
g a m b e rin bunlar sdece Ebu H ureyreye an latp b a
k a kim seye an latm ad n a iaret eden h erh an g i bir

82 C. 8, S. 109.
83 C. 1, S. 175.
84 indirdiimiz ak delilleri ve hidayeti gizleyenler... (Ba
kara, 159) yetini kastediyor,
85 bn-i Mesuddan gelen yle bir mevkuf habervardr: bir
topluma akllarn m almad bir ey anlatsan busadece bir
ksm iin fitne olur.

270
 SNNET MDAFAASI

husus yoktur ki, y azar konu ile alak as olm ayan b

t n bu pheleri hadise sokm aya alyor, dil, bela
gat ve edebiyat lim lerinden hi kim senin byle bir
uslubu tahsis o larak deerlendirdiini bilm iyoruz. S a
dece edebiyatla alak as olm ad halde edebiyat ol
duunu iddia eden bu y azarn zekas byle anlam tr.
Y azarn zikrettii Hz. Ali ve ibn-i A bbasm h a
disleri ile Ebu H ureyre hadisine getirdii yorum a ra
snda hibir iliki yoktur. Ebu H u rey ren in hadisi b a
ka, br ikisi d ah a bakadr. ia ve ta ra fta rla r Hz.
P eygam berin b a ta Hz. Ali olm ak zere ehl-i beytine
b ak alarn n m u ttali olm ad zel baz eyler b ra k
tn iddia ederler. te b u n u n iin birisi Hz. Aliye
bunu sorm u o da doru b ir ekilde o n lara cevap
verm itir.
Hfz ibn-i H acer y azarn ia re t ettii hadisin er
hinde yle d e r : Bu soruyu Hz. Aliye soran Ebu
C uhayfedir. Zira iilerden bir topluluk b ata Hz. Ali
olm ak zere R esulullahn ehl-i beytine b ak alarn n
m uttali olm ad bz v ah y ler b rak t n iddia e t
tiler, bu soruyu Hz. Aliye a y n c a Kays b. Ubde,
el-Ekar en-N ehi de sorm ulardr. Bu iki ztn hadis
leri de en N esinin S neninde m evcuttur.86
Hz. H u zey fe: baka b ir h ad iste yle d iy o r:
Allah'a andolsun ki, in san larn iinde kyam ete k a
d a r vuku bulacak fitneleri en iyi bilen benim. Ebu
H ureyrenin hadisi ile bu sz elikili deildir. Zira
Ebu H ureyre b u n la n en iyi bilen olduunu iddia et
m em itir. Oysa Huzeyfe zan n m a binaen yem in imi-

86 Fethul-Bri c. 1, s. 165.
 EBU HUREYRE (R.A.)

tir. Z annm da doru olabilir, o tak d ird e gerekten in-

san lar iinde fitneleri en ok bilen O dur. Z annnda
yanlm ta olabilir o zam an bu konuda n d an d ah a
lim ler de v a rd r dem ek olur.
Bylece iki hadis a ra sn d a eliki olm ad h a tta
eliki phesinin bile olm ad aka o rtay a k-
m tr. Y a z a n n ayet Hz. Peygam ber b ir eser brak-
sayd Hz. A liyi falan fala tercih ederdi, sz ise
Ebu H u rey reyi gzden drm ek iin sarfettii bo
b ir szden b ak a birey deildir.
Ayn ekilde Ebu H ureyre ile Huze^rfe hadisleri
a ra sn d a da kati suretle eliki m evcut deildir. n-
k H u z e ^ e , Hz. P eygam berin bunu adece kendisine
sylediini veya bunu sadece kendisinin ezberlediini
iddia etm em itir. H a tta ibaresinden b ak alarn n da
ezberledii an lalm aktadr. Z ira h a d is te : ... ezber-
leyen ezberledi u n u ta n unuttu. denilm itir. M slim de
getiine gre hadisin tam am y le d ir: ... benim
b u a rk a d a la rm a onlar bildirdi. O n lard an baz ey-
ler v ark i unutuyorum , d a h a sonra grdm de ha-
trlyorum tpk bir ad am n tand b ir adam n yz-
n u n u tu p grdnde h atrlad gibi. O kuyucular,
Ebu Reyye nin hadisin geri k alan ksm na neden yer
verm ediini anlam lardr. Zira bu ksm O n u n iddia-
sini reddederek h atasn boazna tkyor d a ondan.
Hz. P eygam berin bu h ab erleri sahabeden b ir gru-
b u n h u z u ru n d a sylediine d a ir h ad isler de vardr.
Sahih-i M slim de Ebu Zeyd yani A m r b. A htebden
yle riv ay et e d ilm itir: R^sulullah bize b irg n sa-
bah nam azm kldrd ve m inbere k arak le vak-
tine k a a r h itab etti. M inberden inip le nam azn
 SNNET MDAFAASI

kld ve te k ra r m inbere k arak ikindi n am azn a k a

d a r h itap etti sonra te k ra r indi n am az kldrd ve
o k rar k a rak gne b a ta n a k a d a r h ita b etti. Bize
olan ve olacak olan eyleri h a b e r verdi (o g n syle
diklerini) en iyi bilenlerim iz, en iyi ezberleyenleri
ni izdir.
bn-i A skirin T rih inden n ak letti i lim lerin s
zne gelince y a z a n b u n u zikretm eye sevkeden m ilin
a olduunu bilem iyorum , bakasnn da anlayabile-
<egini sanm yorum . nk Ebu H ureyren in riv ay e
tinde Hz. P eygam berin b t n sahabilerden birey giz
lediine i re t eden b ir ey yoktur. Ebu H ureyre de
lyle b ir id d iad a bulunm am tr, bu sadece Ebu Rey-
yenin b ir iftirasdr.

EBU HUREYRENN SAHABE NDE DEER

184. say fad a da yle diyor Ebu H ureyre, kim
oluyor ki Hz. P eygam ber b t n d o stlarn d an ve y ak n
larndan gizledii b ir eyi sadece O n a braksn. On u
peygam bere y ak latrac ak hi b ir fazileti yoktu. Re-
;.ulun v efatn d an so n ra d a sa h a b e n in h e r h an g i b ir
tab ak asn d an saylm am tr. N e slm a ilk g iren
lerden, n e m uhacirlerden, ne en sard an , n e m allary la
ve can lary la cihad edenlerden, n e sekinlerden (N a
l i b), ne riflerden, ne h ay atn n son ksm n slm n
ilk dnem inde geirenlerden, ne nce, R esulullaha h a
sm olan irlerden, n e m ftilerd en ne de K ura n ez
berleyen k u rcadandr. Faziletine d a ir R esulullahta n
hibir hadis bize gelm em itir. H ak k n d a bilinen tek
ey suffe ash ab n d an olduudur. B undan fazla ve eksik
bir ey bilinmiyor.
 EBU HUREYRE (R.A.)

Y azar dipnotta cehaletine cehlet ekleyerek lim

lerin fazilet ynnden sahabeyi on iki dereceye ay r
dklarm b elirtir ve b u n la n sra la r... h e r ta b a k a iin
nde gelen sah ab ilerd en rnekler verir, an c ak Ebu I
H ureyreyi h erh an g i b ir ta b ak a y a sokmaz. 185. say- I
fan n dipnotunda ise yle d e r: Buhari ve dier ha- 1
dis im am lar sah ab en in byklerinden b ir tifenin I
faziletine d a ir birok h ad isler rivayet etm iler, an- I
cak Ebu H u rey reyi b u n larn a ra sn d a grem iyoruz.
G erek u k i : Y azar bu ifadelerde d t k a d a r I
baka yerlerde cehalet b atak l n a gm lm em itir. I
imdi an latt eyleri gerek ekliyle tefsilatlca a n
latalm : Ebu H ureyre sah ab en in h e r h an g i b ir ta
b ak asn d a y er almaz sz tam am en m erd u ttu r. Biraz
ilim ve an lay a sahip olsayd H udeybiye m usalahas
ile M ekke fethi a ra sn d a M edineye hicret eden ta
b ak ad an sayard. Z ira h icretin yedinci senesinde Hz.
P eygam bere h icret ederek geldii tesbit edilm itir. H
kim, sahabeyi on iki dereceye taksim ederken genel
bir tasn if yapm tr. H er ta b a k a d a y er a la n la rn isim
lerin i serdetm eyi istem em itir. nk bu, olduka uzun
bir itir. Y azara den ki o yzlerce k ita p k ar
trdn iddia ediyor On u n bizim ia re t ettiim iz
ta b a k a d a n olduunu b u lm ak idi.
On u Hz. P eygam bere yakn klacak h erh an g i bir
fazileti yoktu iddias doru deildir. O n u n A llah Re
s u l n n ash ab n d an olm as fazilet o larak O n a yeter
b u n d an fazla o larak O, seneden fazla On d a n hi
ayrlm am tr. Hz. Peygam ber, O n a ve annesine m
m inler ta ra fn d a n sevilm esi m m in le rin de onlara
sevdirilm esi iin d u a etm itir. R esulullahm d o stla n vo
 SNNET MDAFAASI

slm n m isfirleri olan suffe ash ab n n leri gelen

!erindendir. Bzen d u a etm i ve Hz. Peygam ber
min dem itir.
On u n fazileti h ak k n d a b ir tek hadis v rid ol-
mamtr. iddias d a yanltr, im am Mslim, Onu
fazilet sah ib i olan sah ab e a ra sn d a zikretm i im am
Nevevi O n a b ir blm ayrm tr.87 im am Hkim .
M stedrekinde On u n gzel m enkbelerini birka say-
fad a anlatm tr.88 im am B uhri, On u n h a l tercem e-
sine zel b ir blm am am sa da dier blm lerde
faziletlerine deinm itir.89
bn-i H acerin Fethul B ride bahsettii m enkibe-
lerini h a trla tm a k kfidir.
M uhacirlerden deildir sz de yanltr. Zira
0 , kendi beldesinden M edineye h icret etm itir. slm
yolunda ve M edinede R esulullaha kom u olm ak iin
m eekktli b ir h a y a ta k atlan m kendi beldesi ve aile-
sinden uzak kalm tr. Hfz ibn-i H acer el-isbede
I yle d e r : Hudeybiye ve H ayber a ra sn d a slm a gir-
- , M edineye hicret ederek geldi. Suffede yerleti o^-
fetih ten nce sadece M ekkeden M edine'ye hicret
01.nek vacipti. M ekken in dndaki yerlerden hicret
1'l.mek vacip deildi.
Allah yolunda m allaryla can lary la cihad eden-
! I'den de deildi. sz de h atad r. Z aten m al yoktur
k ual ile cihad etsin a n c a k ibn-i Abdil Bercin
t iine gre Hz. P eygam berle b e ra b e r H aybere -
lil gaz
/ M slim (Nevevi erhi ile) e. 10, .3 . -
ll)kim, Mstedrek, c. s, s. 500-514.
Mhnri, Kitabu'l ilm, Hrsu
ale'l Hadis, (Buh: /' .

27
 E B U H U R E Y R E (R.A.)

velere de katlm tr, ibn-i S d'n rivayetine gre b u n u

kendisi de belirtm itir.
Aym ekilde *ne m ftilerden ne de K ur a n ezber-
leyen kurradandr. sz de yanltr. B una cevap
o larak biraz nce belirttiim iz eyler yeteriidir. O ra-
da O n u n fetv a ehli ve k u rcd an olduunu o rtay a
koyduk.
EBU HUREYRE VE UMEYYE OULLARI
Y azar k itab n n 185. say fasn d a Ebu H ureyre n in
Umeyye o u llan taraftarl bal a ltn d a On u n n-
ce b ir yoksul olduunu b elirttik ten so m a kalem in
y azm ak tan h ay a ettii yakksz kelim elerle o n a sa-
tam tr. (Bu y a z d k la n n a gre) Hz. Ali ile M uaviye
a ra sn d a sava ^kmca; Ebu H ureyre ta b ia tm m yat-
kn olduu ta ra fa yaklam tr. Tabi ki bu M uaviye-
n in tarafyd, re n g a re n k nim etlerle donanm sofra-
snda oburluunu giderm ek iin On u n ta ra fn tu ttu .
Umeyye o u lla n n a yaclk y a p a ra k o n lara m eylet-
tikten, O n lar d a On u hediyelere boduktan so m a zen-
gin olm utur. Em evilerin M edine valileri ayrldkla-
rn d a On u y erlerin e vekil tay in ederlerdi. Ebu Reyye,
bu blm de b rak n b ir m sl m an a din ve a h la k sa-
hibi hikim seye yakm ayacak irkin szler sarfet-
m itir.
Bu iftira la rn bir ksm na d a h a nce cevap verdim
o n lara izafeten b u ra d a da baz eyler sylem ek isti-
yorum .
1 Ebu H ureyre hibir gn Umeyye oullarna
ta ra fta rlk yapm am tr. Elde ettii serveti Umeyye
oullarndan ok nce tutm utu. Y azarn 192. sayfada
ta h rif ederek de olsa y er verdii Hz. m erin m aln

27
 S N N ET M D AFAASI

dan dolay h esab a ekmesi b u n u n en b y k ahididir.

Sahih riv ay etler Ebu H ureyren in Umeyye oullarna,
o n la n n sefih valilerine de m uarz olduunu ifade e t
m ektedir. im am B u h ari S ahihinde, A m r b. Y ahya b.
S aidten unu riv ay et e tm i tir: Dedem b a n a yle
dedi Ben M edine m escidinde Ebu H ureyre ile be
ra b e r oturuyordum . Bizimle b e ra b er M ervan d a v a r
d. Ebu H ureyre R esulullah n : m m etim in helaki
K ureyten b ir g ru p ocuun eliyle olacaktr. dediini
iittim dedi. B aka b ir v a ry a n td a sefih ocuklar
dedikten s o n r a : ayet fala n ve falan n oludur d e
meyi istesem yapanm dem itir. F eth u l B ride ge
tii zere bu hadise Hz. M uaviye dnem inde olm u
tur. B unun da beni Umeyye n in lehine olduunu sy
lemeyi h an g i akl uygun grr?
On u n ecaatine, hakk savunm a cesaretine ve
Umeyye o u llarn a k ar ktna en gzel delalet
eden ibn-i Ebi eyben in m erfu o larak Ebu H ureyreden
rivayet ettii u haberdir. ocuklarn idaresinden
Allaha snrm , ocuklarn idaresi nedir? diye so
ruldu : O d a O nlara ita a t ederseniz h elak olursunuz
dini ynden isyan ederseniz sizi h elak ederler... y ani
m alnza cannza y a d a h e r ikisine k ast ederler. d a
has ibn-i Ebi eybe yle bir rivayete yer verir. Ebu
Hureyre arlard a y r rk e n yle derdi. Allahm b e
ni altm nc seneye ve ocuklarn idaresine kavu-
lunna b u n u n la Yezid b. M uaviyeyi kastediyordu. Zi-
o altm nc hicri ylda b aa gem itir. Biz, Hz.
Muuviyen in olunu veliahd tay in etm ek iin y ap tk
la n biliyoruz. O halde Ebu H ureyrenin Em evilere
/likle Hz. M uaviyeye ta ra fta r olduunu h an g i akl
vlryebilir? M ervan ve b ak alarn n O nu yerlerine

277
 E B U H U R E Y B E CR.A.)

vekil tayin etm eleri, o n lara ta ra fta r olduu y a da ya-

ran d iin deil fazileti ve in san lar arasn d ak i ko-
num u gereidir. B una delalet eden en gzel rnei
ibn-i S dn senediyle Velid b. R ebah ta n n ak letti i u
rivayettir. yle diyor V e lid : Ebu H u rey ren in Mer-
v a n a yle dediini iittim. A llaha andolsunki sen
vali deilsin, vali senden bakasdr O n u b ra k - H z .
H asan dedesi R esulullahm y a n n a gm m ek istedik-
leri zam an sen seni ilgilendirm eyen eylere burnu-
n u sokuyorsun sadece b u ra d a olm ayan birini - y a n i
Hz. M uaviye h o n u t etm ek istiyorsun. B unun ze-
rine M ervan k zarak On a yneldi ve yle d e d i: Ey
Ebu H ureyre in sa n la r senin Hz. P eygam berden ok
hadis rivayet ettiini sylyorlar oysa sen On u n ve-
fatn d a n az nce geldin. Ebu H ureyre yle dedi
Ben R esulullah H ayberde iken geldim o gn otuzya-
m akndm , v efatn a k a d a r onunla b e ra b er kaldm ,
h an m larn n evlerini o n u n la b era b er dolatm , O n a
hizm et ediyordum . O n u n la b erab er sav aa katldm ,
h acca gittim , bylece O n u n hadislerini en iyi bilen
b e n oldum. A llaha andolsun k i : benden nce On a
isahabi o lan lar benim O n d an ayrlm adm bilirler
Ve b u n u n iin O n u n hadislerini b a n a sorarlarl. Omer,
Osm an, A liT alh a ve Zbeyr b u n lard an d r. A llaha and-
blsunki, M edinede sylenen hibir hadis b a n a gizli
kalm am tr. A yrca R esulullahn y an n d a deeri olan
ve M edine den kard hikim se b a n a gizli kalm a-
mtr.
Ravi derki, A llaha andolsunki M ervan d a h a son-
r a On a hi dokunm ad.90 Ebu H ureyre, E m eri ta-

e l-B id y e v e n -N ih y e , 8 . , s. 8 , e l-is b e , c. 4 E b u H u r e y r e
m ad.
278
 S N N ET M D AFAASI

r a f ta n olup so fra la n n d a dolaan bir asalak olsayd

y a z a n n iddia ettii gibi M ervana byle karlk
verm esi akl k n m dr ki k raliy et ailesindendi
Ebu H u rey renin kendisi ile ilgili syledikleri yanl
olsayd M ervan hi su sa r ve d ah a sonra O n d an vaz
geer miydi?
Y azarn iftira la rn d a n birisi de 187. ve onu tkip
eden say falard a y azdklandr. yle diyor y a z a r * Ebu
H ureyre nin M uaviye iin y ap tk lar klc ve m al ile
cihad etm ek deildi, O n u n cihd m sl m an lar a r a
snda hadis yaym akt. O hadislerle Hz. Ali ta r a f ta r
larn kk d r y o r On a dil uzatyor ve insan-
la n ondan uzaklatryordu. Hz. M uaviye yi de hadis
lerle ykseltiyordu. Bu rivayetlerinden b z la n Hz. Os
m an ve Hz. M uaviye gibi s oullarna ve dier Um ey
ye oullarna yaknl b u lu n an zatlarn faziletleri ile
ilgilidir. Y azar d ah a sonra bu hadislerden (!) rnek
ler veriyor.
Y azar ve y azar gibi dnenlere ncelikle unu
belirtm ek istiyorum . G erek Ebu H ureyrenin gerekse
btn sah ab en in dil o ld u k lan n a, R esulullah a kati
urette sylemedii bir eyi isnad etm ediklerine en
gzel delil y a z a n n kendisinin k itab n d a naklettii
1im lerin u s z d r: M uaviyenin fazileti h ak k n d a
hih hibir hadis yoktur. yet sahabeden byle bir
ey olsayd bu m fte rinin iddia ettii gibi Onun
Inzileti h ak k n d a h ad isler riv ay et edilir ve o n lara ham -
lodilirdi. im am lard a o tak d ird e senedlerini sah ih sa
varlard, fa k a t byle b ir hadis vki olmamtr. Y a
zarn Ebu H ureyre ta ra fn d a n u y d u ru ld u u n u iddia
'ilii hadislerin ou m evzudur. lim ler b u n lar or-
tya karm lar. Y azarn insan a la tan ve gldren

279
 E B U H U R E Y R E (R.A.)

bir yn de b ir hadis u y d u rm a olduu zam an o hadis

h an g i sah ab i ta ra fn d a n riv ay et ediliyorsa o sahabi
ta ra fn d a n u y d u ru ld u u n u vehm etm esidir. Bu ceh a
letten ib arettir. O ysa esas fe t sahabeden sonra gelen
rvilerden k aynaklanm tr. yet d u ru m y a z a n n zan
nettii gibi olsayd sah ab en in byk b ir ekseriyeti
cerhedilirdi. im di rnek o larak verdii hadislere gz
a ta lm :
I. Hz. Peygam ber yle buyurm utur. Benden
sonra fitne ve ih tila fla ra deceksiniz, Birisi, Y Re-
sulullah o zam an bize kim i tavsiye edersiniz veya
bize ne em redersiniz dediinde, Hz. O sm an iaret
ederek o zam an Em in kii ve ash ab n a yapnz. diye
cevap verdi. bn-i K esir d e r ki, ki slm da tenkid n-
clerindendir bu hadisi ibn-i H anbel riv ay et etm i
tir. snad ceyyid (salam ) ve hasendir. G ariplik ve
thm et bu riv ay etin neresinde bilem iyorum halbuki;
Hz. O sm an zin-N ureyn Hz. P eygam berin dam ad ve
slm a ilk giren fazilet sahibi birisidir. Faziletleri sa
ylm ayacak k a d a r oktur. B uhari ve M slim de de
b ir ksm gem ektedir. M azlum o larak ld r ld n
de hi b ir phe yoktur. Fitne y a y a n la r hem On a hem
Islm a k ar b y k b ir crm ilem ilerdir. Ebu H u
reyre bu fitnenin d u ru m u ve Hz. O sm ann safnda yer
alm aya tevik eden Hz. Peygam ber in hadisini rivayet
edince Ebu Reyye geliyor ve b u n u reddederek Onu h a
dis u y d u rm ak la suluyor. A llah Resulu ve m m inler
O n u n b u n d an beri olduunu biliyorlar.
II. mmetimden en ok sevdiklerim benden son
r a gelen ve beni grm eden b a n a im an edip asl y ap
ra k ta k i m ushaf lerle am el edenlerdir hadisine
gelince! Bu, V kidnin riv ay etid ir ki O d a y alan la it-

280
 S N N ET M D AFAASI

ham edilm itir. R vilerden ibn-i Ebi Sebre hadis u y

durm acsdr. yleyse bu hadisi delil o larak k u lla n
m ak doru deildir. Ebu H ureyreye bu m al edilemez.
B in a e n a l e y h y a z a n n bu h a d is e dayanan t m bo
i d d i a l a r y k lm tr .

III. m usibete uradm diye b alay an ve ye

m ein artt n ifade eden hadise gelince Ebu Reyye
keyfinin diledii k a d a r b u n u n la alay etm itir. Y azan n
reddettii husus Hz. P eygam berin dokunm as ve b e
reketi iin d u a etm esi ile az h u rm a n n oalm as ks
sasdr. O ysa bu kssa fark l senedlerle m am Ahmed
ve Beyhaki ta ra fn d a n riv ay et edilm itir. Bu kssay
an cak kalpleri k aran lk ve k afa lar d a r o lan lar redde
derler. Az hurm a, su ve yem ein bereketlenm esi gibi
gzle g r l r birok mucize h a k k n d a h ad isler vrid
olm utur. B unlar yakinen grm ek isteyen, Buhari,
M slim ve dier gvenilir hadis k ita p la n ile siyer
ve ta rih k itap larn a m rac aa t edebilir. Sadece Sahih-i
B uhariye m ra c a a t etm esi bile kafidir. S ah ih inde bu
konulara gzel bir blm am tr. V eya B eyhakinin
Delilun Nbvvesisi ile Hafz ibn-i K esirin el-B-
dye ven-Nihayesine m ra c a a t edebilir ki, bu son
Kitapta byk bir ksm anlatlm tr.91
Ebu Reyye ve benzerlerinin nefisleri h e v a la n n a
<)i o larak d n y ay a balanp kalyorsa, a k lla n duyu
vr m addenin tesine ulaam yorsa biz ne yapalm ?
Ebu H ureyren in uy d u rd u u n u iddia ettii Hz.
Mmviyenin fazileti ile ilgili hadis, u zm an larn ca d a
M'li tildii gibi u y d u rm a hadislerdir. m am lar h e r h a

n ! B idaye v e'n -N ih y e, c. 6, s. 74.

281
 E B U H U R E Y R E (R.A

diin kim ta ra fn d a n uydurulduunu d a belirtm iler-

dir. Hi kim se Ebu H u rey renin b u n d a pay elduunu
sylem em itir.

EBU REYYENN EM EMNETE BR

HNET
Y azar iki ynden ilmi gvenilirlii ihlal etmi-
tir. Birincisi k ay n ak o larak ibn-i K esirin el-Bidaye
ve'n N ihayesini verm esidir. O kuyucu bu zalim ane h-
km leri de o rad an aldn zannedecek, oysa ibni Ke-
sir kii em indir hadisinin m teaddid tarik lerin i
zik rettik ten so n ra hibirisinin sah ih olm adm belir-
tir, d a h a so n ra der k i : ibn-i A sakir, M uviyen in fa-
zileti h ak k n d a birok m evzu hadise yer verm itir,
iin garip ta ra f Hafz ve bu ilme m uttali olduu
halde bu hadislerin m nker, rv ilerin in de zayf ol-
duunu nasl anlam az? B u n lan n m evzu olduuna ib-
n u l Cevzi de d ik k at ekm i Suyuti de O n a m u v afak at
etmitir.92
kincisi ibn-i Adiy kii emindir hadisinin
Ebu H ureyre den geldiini sylememi Vasile b. Eskd -
d an geldiini belirtm itir. Hz. P eygam berin M uavi
^ e^e bu yem ekten b ir pay v ererek unu al ki, benim le
cennette buluasn hadisi de Enes ve ibn-i m er tari-
kiyle gelm itir ve b t n v a ry a n tla r uydurm adr. Bun-
lar, y a z a n n Ebu H ureyreye iftirad a ba vurduu hi-
leleri reddetm ektedir.
Y az an n 8 . sayfada yer v e rd i i: Ebu H u rey re-
nin Umeyye o u llan n a y ard m lar o dereceye ula-

92 Suyuti, el-Leli'l M asm ia, c. 1, . 2 2-.

 S N N ET M D AFAASI

initi k, halk Emevi grevlilerinin istedikleri sada-

k a la n (zekat) verm eye tevik ediyor ve o n lara kf-
retm ek ten sakndryordu sz ile Ebu H u rey renin
el-Accac er-RAziye syledii szn hibir dayana
yoktur. B una k ay n ak o larak verdii e-in ve-u-
ara adl kitabn riv ay et ynnden gvenilirlii yok-
tur. Sz konusu rivayet sah ih olsa bile iddiasn des-
tekleyeoek b ir ey yoktur. Ebu H u rey reye olan kinin-
den hadislere ifade etm edikleri m a n a la r yklem ek-
tedir. O lsa olsa bu mslma,n olan birisine A llahn
farz 1 zekat verm eyi tavsiye etm ekten baka b ir
ey deildir, ayn rivyette yaknda am n hizm eti
ve kleleri size gelecekler... dem itir. Bu ibre Umey-
ye oullarna ta ra fta r olduunu deil; bilakis o n lard an
dertli olduunu, honut olm adn bildiriyor. A ncak
heva insan kr ve sar yapt iin Ebu Reyye byle
anlam am tr.

EBU HUREYRE VE HZ. AL

Y azar 190. sayfada Hz. Ali aleyhine hadis uy-
durm as bal altn d a ibn-i H adidin N ehcul Belge
erhinden Ebu C fer el-iskfinin u szlerini nakle-
d iy o r: Muaviye, sahabeden ve tb iu n d an b ir toplu-
luu Hz. Ali aleyhine, Onu d ren ve h alk n On d an
uzaklam asm gerektirecek kt irkin h ab erler uy-
durm aya sevk etm itir. B unun karl n d a o n lara
vaadlerde bulunm u o n lar d a Onu m em nun etm ek
iin bu h ab erleri uydurm ulardr. Ebu H ureyre, ^
b. As, M ugir b. ube ve T biundan Urve b. Zubeyr
bunlardandr.
H er aratrm ac ibn-i Ebil H adid ve Ebu Cfer
el-iskfin in inat b irer olduklarn bilir. H er iki
 E B U H U R E Y R E (R.A.)

sine de bu k o n u lard a gven duyulm az. Hz. M uaviye,

sahabeyi h ad is u y d u rm ay a sevketm ekten beridir. Sa
h ab e de R esulullaha y alan isnad edecek k a d a r (haa)
kendi nefsini drm ez. ayet y az ar b u y ap tk lary la
iilere y a ra n m a k istiyorsa o n lar bu ucuz y a ra n m a y a
ald racak kim seler deildir.
Ebu H u rey ren in cem aat yl (Hz. H asan m Hz.
M uaviyeye biat ettii yl) Ira k a gidiini biz bilm iyoruz
ve inanm yoruz da, ibn-i b etiI Berr, Bahreynden,
Hz". m er zam annda. dndkten so n ra Hz. m er te k
r a r vli olm asn istemi, an c ak O n u n b u n u reddede
rek lnceye k a d a r M edineyi ~terketm ediini zik re
der 93 ki gerek olan d a b u d f l1.
Hz. Alin in faziletleri olduka ok ve m ehurdur.
Ebu H ureyre de Hz. Alinin faziletine d a ir b ir ok h a
dis riv ay et etm itir ki, b u n la r On u n M uaviyeyi des
tekleyip Hz. A liye dm an o lm ak tan son derece u zak
olduunu ifade eder. A yrca bu riv ay etler y a z a n n a t
m ak istedii ta kendisine y u ttu ra c a k niteliktedir.
Buhari, M slim ve dier hadis k ita p la n n d a b u n
la r oktur. Hz. Ali efendim izin faziletleri say lam ay a
cak k a d a r oktur. Bu konuda m stakil eserler kalem e
alnm tr. m am en-N esnin Kitabul Hasaisi gibi.
Hz. Ali h ak k n d a sabit olan sahih h ad isler hibir sa-
h ab i iin sabit olm am tr. B tn b u n lar sdece A llah
n z a s iin h r a ra trm a kaidelerine tab i olm ak iin
sylyoruz. M akam sahibi birisinden korktuum uz
veya dnyalk m en faat gayesiyle birine y a ra n m a k iin
sylemiyoruz.

93 el-stib; c. 4, s. 209 (el-s b e'n in k e n a r n d a ).

284
 S N N ET M D AFAASI

NAKLDE DER BR HYANET

192. sa y fa d a Ebu H ureyren in valilik h ay a tn d an
szederken kelim eleri ta h rif ederek nakil em anetine
ih an et etm i ve bu suretle Hz. Ebu H ureyreye iftira
etm itir. B u n lara d ah a nce de genie cevap verildii
iin o ra la ra baklm as yeterlidir.
193. sayfada Reit R zann Ebu H ureyre hakkn-
da sylediklerini nakletm itir. Reit R zanm szleri
zc bz h u su slard an u zak deildir. A ncak n e olur-
sa olsun Reit R za'nn syledikleri Re Ebu Reyyenin
yazdklar a ra sn d a d a lar k a d a r fa rk vardr. kisinin
ara sn d ak i fa rk lim olduunu id d ia eden chil ile,
k o n u lara m u ttali olan lim in szleri arasn d ak i fa rk
gibidir. Reit R zan n syledikleri onun zan ve iftira-
la n n a d ay an ak olam az. Sanki y azar da Reit Rzann
szlerinin kendisinin ^ ^ ^ ^ i s ^ e d i i neticeye y ar-
dmc olm ayacan anlam ve 195. sayfann dipnotun-
^ ^ ^ i ^ a z m t r : Reit Rza bu szleri, Ebu Hu-
rey reyi tenkid eden m isyonerlere reddiye o larak sy-
lem itir. O n u n iin aka Ebu H ureyreyi m d afaa
ettii grlm ektedir.

SAHABENN ADALET
Y azar 196 ve 19?. sa y falard a nceki iddialarm
tekrarlyor. Bazen, sa h ab en in tam am n n dil olduk-
Janm syleyen lim lere dil uzatp, b u k o n u d a syle-
m ediklerini o n lara m al ediyor. Bu m ey an d a u n la n
yazyor Sarih sahibi kelam lim lerinin b u konu-
d a syledikleri n e k a d a r houm a gidiyor, o n lard an u
iikm etli szler gelm itir... dedikten so n ra im am ibn-i
K uteybenin Tevilu M uhtelefil Hadis adl k itab n
 E B U H U R E Y R E CR.A.

d an en-N azzam ve benzerlerinin szlerini naklediyor.

B tn b u n la ra d a h a nce cevap verm itik. Y azar b u
ra d a san k i kelam lim lerinin en-N azzam ve benzer
lerinden olutuunu savunuyor. B unun okuyucuya k e
lam lim lerinin hepsinin byle d n d n iaret
etm ek iin yaplan b ir k artrm a olduu aktr. Ke
lam lim leri dendii zam an EbuI H aan el-Eri, Ebu
M ansur M aturid, el-Bkllni, er-Rzi ve benzerleri
gibi gvenilir lim ler akla gelir yoksa a n m utezili
olan en-N azzam ve benzerleri gelmez.

BR ELK
Y azar 197. say fad a yle d iy o r : daha nce de
belirttiim iz gibi Ebu H ureyrenin, gerek Hz. Pey
gam ber, gerekse r id halifeler dnem inde h erh an g i
b ir arl yoktur. Hz. m erin lm ne k ad a r b ir J.ek
hadis riv y et etm ek iin azn aam am tr. Birinci
fitne, yni Hz. O sm ann ldrlm esi ve Em evilerin
ykselm esinden so n ra an cak fetv a verm eye c ret e t
mitir. Y azar d a h a nce de kitabnn b ir ok yerinde
Hz. m erin Onu ok hadis rivayet etm ekten m en
ettiini ve On u tehdid ederek ya, R esulullahta n
hadis riv ay et etm eyi terkedersin y a da seni m em le
ketine geri srerim . dediini nakletm itir. (yine y a
z a r b ak a yerlerde) : Ebu H u rey renin fetv a ehlinden
olm ayp fkh ile tannm adn belirtm itir. H angi s
zne inanacam z biz de ardk, i^pnk syledii
bugn syledikleri ile eliiyor, o rad a syledii b u ra
da yazdna ters bu sadece y a z a n n pheci ve h a sta
b ir aklla d n d n ifde eder, b ir o rd an b ir bur-
d an grnen cretli b ir kalem in y a z d k la n n a del
let eder ki, b o zg u n cu lu lan n k a n d a budur.
 S N N ET M D AFAASI

EBU HUREYRENN RVAYET ETT BAZI

HADSLER
Y azar 198 - 202 say falarn d a Ebu H u rey ren in ri
vayet ettii baz hadisleri sralam tr. Ben, b u h ad is
leri gerek ynleriyle o rtay a koym ak ve doru yorum
larm yapm ak istiyorum . B unlarn b ir ksm ifade e t
tikleri h u su slar ynnden slm n gzellikleri o larak
itib a r edilir. Bu ak lam alard an sonra y a z a n n Ebu
H ureyrenin rivayetlerine kem gzle bakt grlecek
a y n c a doruyu eri, gzeli kt, h ak k b atl o larak
alglad da o rtay a kacaktr.

1 lm M eleinin Hz. M usa'ya G nderilm esi

B uhari ve M slim Ebu H ureyreden u h ab eri nak-
letm ilerdir lm Melei Hz. M usy a gnderildi
Hz. M usa, kendisine gelen m elei dvd (ve gz kr
oldu). B unun zerine m elek te k ra r A llah a d n e re k :
Yarabbi beni lmek istem eyen b ir k u lu n a gnderm i
sin dedi. A llah Tela gzlerini yeniden iade ederek
ona te k ra r git ve O n a elini b ir kzn srtn a koym a
sn syle, elinin altn d ak i h e r kl iin ona b ir yl ve
rildi. (Melek b u n u kendisine iletince) Hz. M usa son
r a ne olacak ey Rabbim? dedi. A llah T ela d a sonra
lm gelecek diye karlk verdi. B unun zerine Hz.
M usa yleyse u a n d a lm ek istiyorum. dedi ancak
A llahta n kendisini m ukaddes to p ra k la ra b ir ta atm
yaklatrm asn istedi. A llah Resulu yle b u y u rd u
orada olsaydm On u n krm z kum tep esin in y an n
d an geen yolun k en arn d ak i k ab rin i size gsterirdim .
M slimin b ir rivayetinde Hz. M usa M elein gzne
vurdu ve kard diye gem ektedir.
 E B U H U R E Y R E (R.A.)

Taberi <Tarihinde Ebu H u rey reden unu naklet-

m itir. *lm m elei bzen in sa n la ra aikre geliyor-
du. Hz. M usaya geldiinde v u rd u ve gzn kard
bu hadiseden so n ra in sa n la ra gizli (grnm eden) gel-
m eye balad.
(Ebu Reyye b u n lar n ak lettik ten sonra) *Bu ha-
diten israliy at kokusu geliyor der.

C evap:
Bu hadisi iki byk im am B uhar ve Mslim94
T vus tarik iy le m evkf, H em m am b. M nebbih tari-
kiyle de m erfu o larak rivyet etm ilerdir. H fz ibn-i
H acer, A bdurrezzaka gre kincisinin m eh u r oldu-
unu el-Ism ailnin tah ricin e gre de M uham m ed b.
Y ahyann birinci m evkuf haberi, m erfu o larak rivayet
ettiini syler.
Hadis phesiz m erfudur. H em m am b. M nebbih-
in rivayetine gre bu aktr, rav in in rivayeti de hk-
m en m erfudur. nk itih ad a v arlacak b ir konu
deildir. S ahih senedle aka m erfu o larak riv ay et
edilm esi de isra iliy a tta n u zak olduunu gsterir.
m am A hm ed de M usnedinde riv ay et etm itir.
H adiste m ukil h e rh a n g i b ir d u ru m yoktur. yet Hz.
M usa gelenin lm Melei olduunu bilseydi o za-
m an m kil olabilirdi, , sadece lm ek istem edii iin
kendisini m d afaa etm itir. Z ira Peygam berlerin m a-
kam (bile bile) byle y ap m am ak tan m nezzehtir.

94 Buhari, 4 /1 3 0 2 /92 , M iislim , 4/1842.

Fethul Bri, c. 8, s. 342,
N evev erhi, . 15, s . 12?- 2

m t
 S N N ET M D AFAASI

G erekten Hz. Musa, O 'nu h ak k n a tecavz eden

birisi olarak zannetm i ve kendi nefsini m d afaa e t
m itir. B unun neticesinde de gzleri km tr. B tn
sem avi eriatlerde ve vaz k a n u n la rd a nefsi m d afaa
etm ek m erudur.
Rivayette, Onun, lm m eleini tandn belir
ten b ir ifade yoktur. M eleklerin in san klna g ir
dikleri bilinen b ir h ak ik attir. Hi b ir pheye m aruz
k alm ay an K u ran d a b u n d an h a b e r verm itir. Peygam
ber in insan ekline girenin Melek olduunu bilm esi
gerekm ez. M elekler brahim ve Lut (a.s)a K ura n n
an latt n a gre in san klnda gelmi ve ikisi de
o n la n tanm am lardr. Bilselerdi Hz. brahim o n lara
kebab getirip yemez m isiniz? dem ezdi Hz. Lt da kav-
m inin o n lara bir z a ra r verm esinden korkm azd. Hz.
M us nin da Onu nce tanm adna en gzel delil
ikinci defa geldiinde On u n lm m elei olduunu
tanm asdr. A llah ta On u lm ve h ay a t arasn d a
m u h ay y er klm O d a lmeyi tercih etm itir. H adis
olduka aktr. Bu yorum u d a h a nce de ilk lim
lerden Ebu Bekr ibn-i Huzeyme, ve b ak alar d a y a p
m tr. Akli ve nakli ilim leri cem eden el-M azeri, K a
d lyaz ve m m etin dier lim lerince de tercihe yan
olmutur.95
B urada bilinm esi gereken b ir h u su s M elekler e
itli ekillere g irerler an cak bu ekilleri o h ak ik i su
retleri deildir. Hz. M usann m elein gzn k ar
m as O n u n ekil ve y aratln a b ir eksiklik getirm ez.
Bu an lattk larm zla (um arm ) hadisteki b t n m-
killik giderilm itir.

95 A d la n g e e n ik i e s e r.
 E B U H U R E Y R E (R.A.)

2 C ennet ve C ehennem in T artm as H adisi

B uhar ve M slim yine Ebu H u rey reden Hz. Pey
g a m b e rin yle dediini n a k le d e rle r: Cennet ile ce
hennem ta rt tla r cehennem bana m stekbir ve zor
b a la r atlm ak suretiyle tercih edildim. der, C ennet
ise bana ne oluyor sadece in san larn zayf ve d k n
leri b an a giriyor. A llah Tela cennete yle b u y u rd u :
Sen benim rahm etim sin, seninle dilediim k u lla n m a
rah m e t ederim cehennem e de yle b u y u rd u sen de
benim azabm sn seninle de dileim k u lla n m a azab
ederim. H er biri dolacaktr, ancak cehennem A llah
Tela ayan zerine koyuncaya k a d a r dolm az o za
m an yeter! y e te r der? cehennem o zam an dolar ve
toplanp drlr.
C evap:
Bu hadisi de B uhari ve M slim rivayet etmitir.96
Buhari, hadisi Ebu H u rey reden, son ksm m da Hz.
Enesten rivayet etm itir.97 im am M slim de pheye
y er verm eyecek ta rz d a m uhtelif senedlerle Ebu H u
re y re den rivayet etm itir. Ayn hadisi Ebu Said
el-H udriden de rivayet etm i son ksm n d a Enes b.
M alikten rivayet etm itir. Bu h a b e r sadece Ebu H u
reyre ta ra fn d a n riv ay et edilseydi yine de dil u z a t
m ay gerektirm ezdi. Kald ki grld gibi birok
sahabi ta ra fn d a n riv ay et edilm itir. B ununla szleri
nin dayana yklm tr. Ebu H ureyrenin tek bana
rivayet ettiini sylyor. Eer Ebu H ureyre y azara g
re adil ve sika deilse hadisin sabit olduu dier sa-
habiler h ak k n d a ne diyecek?!

96 Fethu'l Bari, c. 8, s. 484, Mslim Nevevi erhi c. 17 s. 180.

97 Mslim 4/2186.

290
 SNNET MDAFAASI

Bu riv ay et ynnden deerlendirm esiydi. D irayet

y n i m n a ynnden deerlendirm esine gelince, biz
phe b rak acak h e r h an g i b ir kapallk grem iyo
ruz. Bunu an cak A rap dili ve u slu b u n u bilm eyenler
m kil o larak grrler. K ura n d a yle deniyor Biz
cehennem e doldu m u? dediim iz gn, o d a d a h a yok
m u der... Hadis cennet ile cehennem i ta rta n iki
akll insan yerine so k arak tem sil siyaknda gelm itir.
Sonra da dil ve hkim olan A llah a ra la rn bulm u
tur. A rap dilinde ve ifade ta rz la rn d a b u n a benzer ok
eyler vardr. M esela b ir A rap airi yle d er
Devem bana yolun uzuluundan ikayet etti
Dedim ki sabret deveciim ikimizde mbtelayz.
grld gibi ne ikayet ne de konum a sz k o
nusudur, bu sadece b ir tem sildir.
Im ru u l Kays m eh u r M uallaknda geceye hita
ben yle d e r : Btn iddetiyle uzayp zerime var
gcyle kt zam an ona dedim ki: Ey uzun gece
hl sabah aralayacak msn? Fakat sabah da senden
geri kalmaz.
Bir bakas yle d e r : Havuz doldu ve yeter
dedi. H avuz konum az bu sadece h ay ali b ir tem sildir.
H adisteki ta rtm a n n cennet ve cehennem de grevli
iki m elek a ra sn d a yapldna yorm ak d a caizdir. O
tak d ird e sz m ecaz kabilinden m ah zu f olur. Y ni cen
n e t (melei) ile cehennem (melei) ta rt tla r eklinde
anlalr.
Baz lim ler gibi hadisi m ecaz deil de hakiki
m an asn a ham i edecek o lu rsak d ah i aklen u zak b ir
ey o larak grmeyiz. Biz bu k o n u d a y a z a n n h e r titiz
lim iin syledii gibi ne tutucuyuz ne de Haeviyiz.

291
 EBU HUREYRE (R.A.)

nk A llahn cansz v a rlk la r iin id rak edecek akl

ve m antk y aratm as K udretine zor gelmez. Bugn
insan akl yryen, h a re k e t eden konuan hesap gren
robotlar icad etm ise A llahn k u d retin e cennet ve
cehennem i konuturm as, tem yiz kabiliyeti verm esi ok
m udur? 1
Cehenneme ayam koym asna gelince lim ler
bu konuda iki gr ileri srm lerdir. Biri benzetm e
y ap m ad an keyfiyetini bilm eden A llah tenzih ederek
im an etm ek ve gerek bilgisini A llaha b rak m a k tr ki,
bu selefin grdr. D ieri ise tevil etm ektir bu da
halef lim lerinin yoludur.
Tevil edenlere gre b u ra d a a y a k ta n (kadem ) m ak-
sad A llahn azab ehlinden takdim ettikleridir. Veya
bz m ah lu k atn ay aklardr. Y ahut m ak sat cehenne
m in A llaha boyun em esi ve k a ra r klm asndan ki
nayedir. Zira h ad d in i a a ra k d a h a fazla istediinde
A llah T ela onu zelil k la ra k ay ak a ltn a ald (dem ek
olur), yoksa m ak sat gerek ay ak deildir. A rap lar
o rg an lar darb- m esellerde k u llan r fa k a t gerek h a l
lerini kastetm ezler. n sa n la r h la k o n u u rk en onu
ay ak larm n a ltn a aldm d erler fa k a t gerekte ay ak
larnn altn a alm am lardr. Sadece onu zillet ve h a
k arete d u ar kldklarm bildirirler.
3 K firin ki O m uzu A ras H adisi
Buhar, Ebu H ureyreden yle b ir hadis rivayet
e d e r Kfirin iki om uzu aras s ra tli b ir binicinin
gnde alabildii m esfe kadardr. M slim de yine
Ebu H u rey reden ayn riv ay etin n ksm n verm i zi-
zye o larak u ifadeyi de n a k le tm i tir: (Kfirin) d e
risinin kalnl g n l k m esafe kadardr.

292
 SNNET MDAFAASI

C evap:
Bu hadisi B uhari ve M slim riv ay et etm itir. Bu
h a ri K iteburrikak cen n et ve cehennem in sfat b b -
n d a yer verm itir. 98 Y az an n im a etm ek istedii gibi
B u h arinin bu rivayeti m evkuf olm ayp m erfu h a
berdir. M slim de S ahihinde ay n rivayeti ziyadesiz
m erfu o larak rivayet etm itir.99 M slim in ziyadeli
olan dier riv ay etin in fazla ksm u la fz la rd a d r:
Kfirin az dileri Uhud kadar, derisinin kalnl
da gnlk m esafe kadardr. grld gibi y azar
nakilde b u lu n u rk en titiz d avranm am tr. Aceleci d av
ra n a ra k n ksm na y er vermi d erk en zam irin m er
ciini bilm eden bu kelim eyi F ethul B rden alm tr.
Ebu H u rey reden b ak a kim selerden de kyam et
gn k firin h ilk atin in byyeceini bildiren hadis
ler varid olm utur. Bu da Ebu H u rey renin bu h ad is
leri tek b an a riv y et etm ediini bildirm ektedir.
m am Ahm et, M cahid k an aly la ibn-i m erden
m erfu o larak u hadisi riv y et e d e r : Cehennem ehli
atete o kadar byyecek ki, kulak yum ua ile boynu
aras yediyz yllk m esafe kadar olacaktr. el-Bey-
haki, bs (ldkten so n ra dirilm e) bahsinde b ak a bir
senedle yine M cahit k an aly la ibn-i A bbasta n yet
mi bahar m esafe kadardr. eklinde riv y et etm i
tir. bn-i M brek K itabuz-Z uhd'nde yine Ebu H u
re y re den u n u riv ay et etm itir Kfirin az dii k
yam et gn Uhuddan byk olacaktr. Oray dol-

98 Fethul Bari, c. 11, s. 353.

99 Nevev Mslim erhi, c. 17, s 186.
Tevlu Muhtelefil Hadis s. 10.

293
 EBU HUREYRE (R.A.)

d u rm ak ve azab (iyi) ta tm a k iin csseleri byye-

ektir. H adisin senedi sahibtir, aka m erfu oim asa
d a hkm en m erfudur. nk itihadia v arlacak bir
bilgi deildir.100
K firin cssesinin cehennem de bym esinin bik-
m etine gelince hadiste ia re t edilm itir, el-K urtubi
b u n d an ay r o larak el-M ufhim adl k itab n d a yle
izah e tm i tir: Kafirin cssesinin cehennem de by-
mesi, azabm n bym esi ve elem inin k a t k a t artm as
iindir. ...... K itap ve s n n etten de tesb it edildiine
re phesiz K afirlerin azab fark l fark l olacakir.
M esela biz biiiyoruzki. Peygam berleri ldren, m s-
l m a n la ra kt m u am elede bulunan, yeryzn fe-
sd a verenlerin azab ile sadece k a fir olup m sl-
m a n la ra iyi m uam elede b u lu n an larn azab ayn ol-
m ayaoaktr.
Hz. P eygam beri n : Kfirin derisi gnlk me-
safe kadar olacaktr. hadisi b y k b ir sr olup m o d e m
tp ta ra fn d a n aa karlm tr. Zira klcal d am ar-
ia r sadece deride olur deri byyp geniledike in-
san n elemi a rta r. Bu d a n b v v etin deiilierinden-
dir. hevasndan konumaz, Onun syledikleri sade-
ce vahydir. yoksa bu s rla n ( gn) kim bilebilir,
h alb u k i Peygam ber no okum a yazm a bilir, n e tp il-
hini bilirdi, On u n zam an n d a hibir doktor bu srra,
d a ulam am tr.
4 Sinek H adisi
B uhari ve ibn-i M ace (Yine Ebu H u rey reden) Hz.
P eygam berin yle buyurduunu riv y et ederler::
100 Fethu 1 B ri, c. 11, s. 354.

294
 SNNET MDAFAASI

Birinizin yem ek kabna sinek d t zaman tama-

mim batrsn, sonra karsn zira bir kanadnda has-
talik dierinde de ifa vardr. 101 Y azar d ip n o tta yap-
t y o ru m d a sinek sava o larak sim lendirdii, Livail
slm dergisi ile ed-Doktor dergisi arasn d ak i (tar-
tm ada) Doktor dergisini destekleyerek bu hadisi
sahih o larak kabul eden im am lara dil uzatm ve ayp-
la y a ra k kt lak ap lar kullanm tr.
im di k ab u l eden ve red d ed en ler ta ra fn d a n et-
ra fn d a byk kavga ve g r lt lerin koptuu bu ha-
diin gerek ynn tafsilatlca b u ra d a verm ek isti-
yorum . Hadiste u y d u rm a h arek eti ve m sterik ve
ada y azarlarn phelerine reddiye adl profesr-
lk tezim de de bu hadisle ilgilenm i ve h ak k n d a va-
rid oian phelere cevap verm itim . Ben ezherin
tem siicisi o larak eitim ve retim m eto d larn m slah
iin M ekkede iken Suudi A rab istan rad y o su n a b ir din-
leyic ita ra fm d a n bu hadisle ilgili o larak b ir soru y-
neltilm iti; ite b u ra d a tezim e yazdm ve rad y o d an
da okuduum aklam ann b ir zetini verm ek istiyo-
ru m :
n c e K ura n a gre s n n etin konum u, slm m -
m etinin snnete verdii yksek ehem m iyeti, hadisi-
lerin sened tenkidine son dere nem verdiklerini,
m etin tenkidi ile de ilgilendiklerini an c ak - b u kta-
bm da d a belirttiim yce gayelerle sened tenkidi-
ne verdikleri itiny m etin tenkidine verm ediklerini
a n la ttk ta n sonra yle dedim :
Bu hadisi Buhari, Ebu Davud, en-N esi ve ibn-i
Mce riv y et etm itir. H ibir hadis tenkidcisinin se-

1 Buhari 4/100, ibn-i M ce 2 /' 5 A y n c a b k z . ib n - i K u te y b e ,

Te'vilu Muhtelefil Hadis, s. 10.
 EBU HUREYRE (R.A.)

nedine dil uzattn grm edim . Son derece sahih bir

hadistir. H adise yaplan ten k id ler dikkatsiz kim seler-
den sadece m etnine ve m n asn a ynelik olm utur.
Bu kim seler d iy o rla rk i: Mikrop kayna olan sinek
n asl olur d a ifa olur, Allah, h a stalk ve ifay nasl
olur d a b ir yerde birletirir, sinek akl sahibi mi ki
b ir k an ad n dierine tak d im etsin?
lk lim lerim iz A llah ecirledni versin bu p-
beleri giderm ek iin byk g ay retler sarfetm i ve ak-
len A llah'n h astalk ve ilac b ir yerde birletirm esinin
m m kn olduunu, b u n u n bilinen ve m ahede edl-
len b ir d u ru m olduunu sylem ilerdir. B inaen aleyh
a n , altn d an zeh ir b rak rk en in sa n la r iin ifa olan
bal azndan akyor. Zehirli ylann eti, ilatan olan b ir
panzehirdir. A y n ca en b y k hendese sistem i zerine
evini in a etm esini gsteren, k arn cay a ihtiyac iin
azn biriktirm eyi, bitm em esi iin tn ey i ikiye yar-
m asn reten A llah T ela sinee de nce b ir kanad-
n sonra dierini b atrm ay ilham etm eye k dirdir, b-
z lan hadisin m ecaz olduunu syleyerek cevaz ver-
m eye ynelm ilerdir. B una gre h astalk kihir h asta-
ldr deva d a sinein d t n e itib ar ederek m ute-
v a z i olm aktr.
A llah T ela gem ite ve gelecekte bu hadisin sr-
la n n n o rta y a km asm dilem itir. Bz uzm an dok-
to rla r sinekte m ikrobu ldrc b ir m addenin oldu-
g u n u k ab a b atrlm ak suretiyle sinein tad m -
ro p la n n bu m adde ta ra fn d a n giderildiini tesbit et-
m ilerdir. Bylece eski lim lerin ihtim al o larak sy-
ledikleri b ir h a k ik a t o larak o rtay a km tr. imdi de
ada bir doktorun M sr el-Hidayetul Islmiyye
cem iyetinin dzenledii b ir k o n feran sta sylediklerini
a k ta ra lm :
296
 SNNET MDAFAASI

Sinek, m uhtelif h astalk lar yayan, m ikroplarla

dolu a rtk m addeler zerine konar, bazsn vcudu
ile tark en b ir ksm n da yer. B unun zerine cism in
de tp bilginlerinin an ti b ak teri diye isim lendirdikleri
zehirli b ir m adde oluur ki bu m adde b ir ok h astalk
m ikrobunu ldrr. Bu an ti b ak te ri olduu m ddete
m ikroplarn canl kalm as ve insan v cu d u n a z a ra r
verm esi im kanszdr. ki k an ad n d an birisinin zellii
an ti bakteriyi baka bir yerine tam aktr. B inaenaleyh
sinek b ir yiyecek ve iecee dt zam an tad
m ikroplar da b rak r an cak bu m ikrobu u zak latracak
ve insan ondan koruyacak en yakn ey yine sinein
b ir k an a d n a yakn b ir yerde k a rn n d a tad anti
m ikroptur. H astalk v a rsa devs da yakndr.
ngilterede y ay n lan an Tbbi Deneyler dergisi
n in 1927 t rih ve 1308. saysnda y ay n lan an bir y a
zda yle d e n m i tir: Sinek hastalkl b ir ta rla d a n
m ikroplar yedi. Bir m ddet sonra bu m ikroplar le
rek yok oldular. Sinekte ise bakteriyovac denilen ze
hirli b ir m adde olutu. ayet sinekten b ir p a r a al
n a ra k tahlil edilse h astalk y ap an drt eit m ikrobu
yok eden bu m adde elde edilir. Batl tab ib ler de bu
n a b en zer eyler sylem ilerdi . Bylece bz d ik k a t
siz kim selerin y alan sayd bu hadisin Hz. Peygam
b e r in d o ru lu u n a delalet eden en byk bir ilmi
m ucize olduu o rtay a kmtr.
Save deer iki doktor d a h a bu sinek hadisi h a k
knda kym etli b ir a ra trm a yaynladlar. B unlar da
delillerle ve ilmi k ay n ak lar zikrederek pheye yer
b rak m ay acak ta rz d a bu hadisi isbatladlar.102 A ra-

102 el-Ezher dergisi yl 1378 h (Kahire).

297
 EBU HUREYRE (R.A.)

trm a, D oktor M ahm ud Kem al ve Dr. A bdul M unim

H seyin ta ra fn d a n yaplm tr. imdi de bu a ra tr
m ay aynen verm ek istiyoruz
Bata hadisi y alan lay an d o k to rlar olm ak zere
birok kim se bu hadise itiraz etm itir. nk b u n u n
sebebi sinein h astalk y ap a n m ik ro p lan tay an bir
h ay v an olm asdr. Biz Hz. P eygam berden riv ay et edi
len h ad isler a ra sn d a sahih h ad isler olduu gibi uy
d u rm a h ad islerin de olduunu biliyoruz. H adis fakih-
lerine den sahihleri aklayp u y d u rm a o la n la n ber
ta ra f etm ektir. A ncak gerek hadis lim leri, gerekse
fak ih ler senedi sika rv ilere dayand iin bu h adi
sin sah ih olduunu belirtm ilerdir. Bz d o k to rlar sa
lk asndan deerlendirerek hadisi yalanlam lardr.
Biz hadisi esas zerinde an latm ak istiyoruz.
1 H ereyden nce hadisin sh h atin e k an m a-
yacaz, nk bu hadis fakihleri ve hadis tahsili g
ren lim lerin ihtissdr. Mevzu h ad islerin n asl b e r
ta ra f edileceini o n lar bilirler.
2 lmi a ra trm a y ap a rk en Hz. P eygam berin
verdii h ab e rin h ak ik atin e ulam ak iin hadisin sahih
olduu varsay m n d an h a re k e t edeceiz. Z ira O he-
v asn d an konum az, O n u n k o n u tu k lar an cak vahy-
dir.
3 H aarat ve asalak h a a ra tla r k o n u su n d a ye
terli ilmi k a y n a k la ra ba v u rm ad an nce hadisin k en
disini derinliine ele alm ayacaz.
Bylece g n l k gazete ve dergilerde uzun zam an
d r hadisi reddeden ve kabul eden g ru p la r a ra sn d a
yaplan uzun m n ak aalar o k u d u k tan so n ra h ak k n

296
 SNNET MDAFAASI

yerini bulm asna alacaz. B zlan hadis u zm an la

rn n sa h ih tir szn okuduktan so n ra tereddtsz k a
bul ettiler ve bu sh h ati te yid etm ek iin ilmi k ay n ak
la ra ba vurdular.
ilm i k ay n ak larn h ab e r verdiine gre A lm an
y ada H al niversitesi retim yelerinden Brifield
1871 ylnda K a ra sineine Em bozam oski denilen m a n
ta rla rn (fungous) intom oftrali fam ilyasndan sico-
m aysis cinsinin ficom aysis t r n d en b ir p arazitin m u
sallat olduunu tesbit etm itir. Sz konusu m an tar,
h ay atn sinein k a m n d a k i ya ta b ak asn d a geir
m ektedir. n celeri ii bo y u v arlak k a b a rck la r ek
linde olan bu b ak teri d a h a sonra k a rn blgesine u za
y a ra k h a v a boluklar vastasyla d a n kyor. Bu
ekilde sinein dnda b ir ta b a k a oluturuyor. Bu
safh a B akterinin rem e safhasdr. Y u m u rtalar k a
barcn iinde to p la n a ra k p a tla ta c a k b ir d u ru m a ge
liyor. D aha sonra kuvvetli b ir ekilde p a r a la n a ra k
y u m u rtalar boluun e tra fn d a iki cm. dalyor. in
deki sv da e tra fa serpilm i oluyor.
Pencere k en arn d a lm bir sinein etrafn d a
daim a bu m a n ta rla rn y u m u rta la rn a ra stla m a k m m
kndr. iinden y u m u rta la rn kt uzunca k a b a r
ck sinein nc ve son ksm nda k a m ve srt ze
rinde bulunur. Bu a rk a nc ksm sinek h erh an g i
bir yere konduu zam an dengesini sa lam ak ve u
m ay a h a z r olm ak iin yksekte tu ta r. K abarcn
p aralan m as biraz nce de belirttiim iz gibi boluk
tak i svnn kuvvetlice fk rm asn d an so n ra m eydana
gelir. Bu bazen k ab arc n etrafn d ak i fazla svdan
d a oluabilir.

29
 EBU HUREYRE (R.A.)

P aralan m a esn asn d a svdan ve y u m u rta la rd a n

m an tarn b ir stoplazm a p aras kar. En b ^ ik pa-
razitoloji uzm an Prof. L anciron'un d a 1945 ylm da
o rtay a koyduu gibi sinein dokularnda y u v arlak ka-
b arck iar eklinde y aay an bu b ak teriler ayn zam an-
da h astalk tay an h aareleri yok eden kuvvetli bir
enzim salglarna sahiptir.
te y an d an 1947 ylnda n giltereden A rtin ve
Kooklar; 1930 ylnda ise svireden Rolyos, sinein
k a rn n d a y aay an bu b a k te ri fam ilyasndan cafasin
ad n d a b ir antibiyotik elde ettiler. Bu A ntibiyotik Tifo
ve D izanterinin de a ra la rn d a bulunduu G ram N egatif
m ikroplar ldrm e gcne sahiptir. 1943 ylnda In-
g ilterede B aryan, Kortis Himenc, Cifris ve M akcovan
^ine sinekte y aay an bu b ak teri fam ilyasndan Klo-
tinizin ad n d a b ir antibiyotik elde etti. Bu A ntibiyotik
de Tifo ve D izanteri gibi G ram N egatif m ikroplara
kar olduka etkilidir. 1949 ylnda Ingiltere den Koks,
Farm er, svireden C erm an ve Rous A tlencer ve Blan-
ter, sinekte y aay an ayn p arazitten inyatin adnda bir
antibiyotik elde ettiler. Bu da G ram Pozitif, G ram
N egatif ve dier baz m ik ro p iara k ar etkili b ir anti-
biyotiktir. D izanteri, Tifo ve K olera m ikroplarn yok
eder. Bu antibiyotikier henz tbbi sa h a d a kullani-
myor. A ncak ilmi ynden ilgin olduu halde ok
alnd tak d ird e yan etkilere yol aar, b r ynden
m uhteiif h a sta lk la n n tedavisinde b t n antibiyotik-
lerden etkilidirler. ok az b ir ksm Tifo, D izanteri ve
Kolera gibi m ikroplarn yaam asn nler.
1947 ylnda Moftl, sinein v cu d u n d a b u lu n an
m a n ta r k lt r n d en antibiyotik m addeler elde ediyor.

300
 SNNET MDAFAASI

B unlarn d a Tifo ve D izanteri gibi G ram N egatif m ik

ro p lara k ar son derece etkili olduklarn o rtay a
karyor. A y n ca ateli h a sta lk la ra sebep olan m ikrop
la ra k ar m a n ta r p arazitlerin fay d alar ile ilgili ola
ra k bu antibiyotik m addelerden b ir gram nn, bin litre
st m zm in h a stalk y ap an m ik ro p lard an k o ru d u
u n u o rtay a koym utur.
Bu da bu m addelerin son derece etkili oldukla-
n n a en byk delildir.
Sinein Kolera, Tifo ve D izanteri gibi m ik ro p lan
b u latrm asn a gelince. Bu m ik ro p lar sadece sinein
a y a k la n n d a n ve dksndan bular. Bu husus b a k
teriyoloji ile ilgili tm k ay n ak lard a y er ald iin
b u rad a konu ile ilgili k a y n a k la n verm eye gerek gr
m yoruz.
B tn b u n lard an h arek etle diyebiliriz ki; sinek
bir yiyecee konduu zam an Tifo, K olera ve D izan
teri gibi h a sta lk la n y ap an m ik ro p lan a y a k la n ile ta
m olacaktr. A ncak antibiyotik m addeler ihtiva
eden p a ra z itle r sinein a y a k la n y la tad m ikrop
la n ldrm e gcne sahiptir. Sinein k a m zerinde
b u lu n an ve antibiyotik ih tiv a eden k ab arck eklin
deki bu p a ra z itle r i boluu bask a ltn a alan sv,
dokunm adan paralanm az. P aralan n ca d a sv ve
y u m u rta la n dalr.
Bylece hadis-i erifin m anas o rta y a km olu
yor. Hadis, sinek b ir yem ee konduu zam an ay ak
la n ve dksyla tad h a stalk y ap an m ik ro p lan
etkisiz hle getirm ek iin sinein tam am n n b a tm l-
m as gerektiini bildiriyor. A y n ca b u b u lg u lar h ad is
tek i sinein b ir p arasn d a h astalk d i er ksm nda

301
 EBU HUREYRE (R.A

d a ifa vardr. ifadesini doruluyor ki bu d a k a m n d a

b u lu n an p arazitlerin tad antibiyotik m addeler
clup etrafn d ak i svnn etkisiyle p aralan p dalr.
Netice o larak deriz ki U m anz okuyucularm z
hadisin shhatini yakin o larak grm lerdir. M m ine
yakan eyin Hz. P eygam berden sah ih o la ra k gelen
h ab erlere teslim olm ak olduuna kalben m utm ain ol
m ulardr. lim ve beeri m arifetin a rtt h e r gn
A llah Tela Hz. P eygam berin d o ru lu u n a ve byk
m ucizesi K ura n m sad ak atin e delalet eden hidleri
gsteriyor. N itekim b ir yette yle b u y u ru y o r: Biz
o n lara u fu k lard a ve kendi can larn d a yetlerim izi gs
tereceiz ki O (K ura n ) m gerek olduu o n lara iyice
belli olsun. B abbin in hereye ahid olm as yetm ez
mi?. 103
5 M nker Bir H adisten Delil G etirm esi
Y azar d iy o rk i: T aberni, el-Evsat da Hz. Peygam
b e rin yle dediini riv ay et etm itir. Bir M elek b a
n a A llahta n b ir m esajla geldi sonra b ir ayam k a l
d ra ra k gklerin st n e kaldrd birini de yerde b
rakt.
Bu hadis m n k er b ir hadistir. Byle olan bir h a
disten delil getirm ek doru deildir, yleyse y azar bu
hadisten h arek etle v arm a k istedii hedefe ulaam az
ki, o d a Ebu H ureyrenn h u rafe eyleri riv ay et edi
yor iddiasdr.
Tirm izinin rivayet ettii Acve (bir t r hurm a)
cennet mey vasidir ve onda zehire ifa vardr. h ad i
sine gelince y ak n d a deineceiz inallah.

103 F u ssilet 53.

302
 SNNET MDAFAASI

6 Dier Bir H adis

Y azar 200. say fad a (Ebu H u rey renin rivayetleri
ile istihza ederken) el-Hkim ve bn-i M cenin sahih
senedle riv ay et ettikleri u hadise de y er v e r ir : (Ge
ce y atark en ) K aplarnz rtnz, tulu m larn z b a
laynz. K aplarnz kapatnz, y atsd an so n ra ocuk
larnz d a n brakm aynz.* Zira bu vakitte cinler
(baka b ir rivayette eytanlar) s ratle yaylrlar. U yur
ken lam balarnz d a sndrn n k fa re le r fitili
k eser de ev yanabilir...
Bu hadisi ayn lafzlarla B uhari S ah ih inde riv a
yet etm itir. 104 A ncak Ebu H ureyreden deil de C bir
b. A bdullah ta n alm tr. K itabnn b ak a yerlerinde
de yine C bir den fark l v a ry a n tla rla riv ay et etm i
tir. 105 M slim de S ah ih inde B uhari gibi fark l sened-
lerle C bir den rivayet etm itir. G rld gibi hadis
Ebu H u rey renin dnda da b ak a senedlerle sbittir.
Hadisi sdece o rivayet etseydi yine de dil u zatlacak
b ir illeti yoktur. Kald ki b ak alar da rivayet etm i
tir. Bu hadis Islm n vn vesilesindendir. itim ai ve
shhi ynden koyduu salam prensipleridir. Hz. Pey
g am b erin bu iradn ay d n latm ak iin nce hadisi
ksaca erhedelim ki, okuyucu d a h a d a iyi an lasn ve
Ebu H u rey ren in bu hadisi a k ta rm a k la tekdire deil
tak d ire layk olduunu grsn.

* Ebu Rey ye buradaki Yats (el-ia) kelimesi yerine kadn

(en-Nisa) kelimesini yazm ve bu yazar tarafndan dzel
tilmitir (bkz. Hkim, el-Mstedrek, c. 4, s. 140; bn-i Mce,
2/1129.
104 Buhari, Kitabu Bedil Halk.
105 Buhari, Kitabu Bedil Halk.

303
 EBU HUREYRE (R.A.)

Hadis, yatarken kaplarnz rtnz diyor ye

m ek ve su k ap larn rtm eyi kim istem ez? O nlar rt
m ek pisliin ve h e r t rl h a a ra tn iine dm esini
nler, bu d a in san sal asndan ne k a d a r nem
lidir. Y azar iyilikleri ktlk grecek k a d a r kalbini
kin brm se, Hz. P eygam berin salkla ilgili bu
tavsiyesinin yceliini an lam ak iin tp bilginlerine
sorsun. Hadis tulum larnz balaynz diyor yni
iple azn smsk balayn dem ektir. Bu da b ir n
cekinden salk asndan geri kalm az.
Yine Kaplarnz kapatnz diyor K aplarn k a
pal olm asnn fay d alarn kim in k a r edebilir? Bata
l beldeleri, ky ve b u cak lard a y a ay a n la r olm ak
zere in san n kendisi, ocuklar ve m al h e r t rl
bozguncudan, z a ra rl h a y v a n la rd a n ve sald rg an k
peklerden korunm u olur.
Yats vakti ocuklarnz tutunuz yni yannz
d a tu tu p bu v ak itte dar brakm aynz. H adiste ge
reke olarak nk bu v ak it cinlerin s ratle y a
yldklar vakittir. denilm itir. Dier iki riv ay ette ise
cinler yerine eytanlar gemi ve birinci lafzdaki
cinden m aksadn ey tan lar olduu aklanm tr. A rap
dilinde eytan denilince insan, cin, h ay v an h a tta ku
la rd a n bozguncularn kastedildiinin bilinm esi gerekir.
A rap dilinde b u n u n rnekleri oktur. ocuklarn
a k a m la n cin, insan, h ay v an ve k u lard an bozguncu
o lan lard an z a ra r grebileceklerini kim bilmez? Bu m
ahede ile grlen hissedilir b ir d urum dur. D ier bir
rivyette (Gece k a ra n l a boulurken) ocuklannz
koruyunuz zira ey tan lar o zam an yaylrlar, Y ats
dan b ir saat sonra brakabilirsiniz denilm itir. Bu

304
 SNNET MDAFAASI

m ahede ettiim iz bz h u su slar iin uyardr. n

k gndz gizlenip gece k aran l ker kmez de
liklerinden kan vahi h ay v an lar ve eziyet verici v a r
lk lar v a rd r ki b u n la r saldrganlk zelliine sahip
tirler, grdkleri h e r in san a eziyet ederler.
H adis ey tan lar d erk en cinlerden, in sa n la rd a n y a
d a h a y v a n la rd a n eytan diye tay in etm em itir. Y oru
m u nasl olursa olsun m anas sahih ve yce gayeler
tayan b ir hadistir.
Hadis uyurken lam b alar sndrn diyor. H adis
im am lar ve aklayclar Hz. P eygam berin bu irad-
la n n m lam b ay a has olm ayp h e r t rl ate, soba ve
ta n d r gibi eyleri de kapsadm ifade etm ilerdir.
G rld gibi nassm zah irin e m a n a v erirk en b anaz
davranm am ve elastiki b ir an lay la yorum lam -
1ardr.
A slnda y a z a ra den Hz. P eygam ber in bu ira
dnn yceliini an lam ak iin hadis arih lerin e gven
m iyorsa sosyologlara ba vurm aktr.! H a tta ileri
b ak an l n a danabilir! O n lar O n a fitil (ra) soba
ve ta n d rn k ard k lar y an g n larla n e derece z a ra ra
yol atk larn h a b e r verirler!
U m an m (saym) okuyucular y a z a n n Ebu H urey-
re ye k ar kim inin iyilikleri ktlklere, faziletleri re-
ziletlere tahvil edecek dereceye ulatn yakn ola
ra k grm lerdir ve y a z a n n dil u zatt bu hadisin
Hz. P eygam berin salam b ir tevcihat olduunu a n
lam lardr.

305
 EBU HUREYRE (R.A.)

7 C ennetteki B yk Aa le lgili H adis

Y azar 201. say fad a d a yle diyor Mslim yine
Ebu H u rey reden Hz. P eygam berin yle dediini r i
vayet e d e r : Cennette b ir aa v a rd r ki b ir atl gl
gesinde yz sene y r r (se yine bitm ez) (Mslim
4/2175) K itap lar Ebu H ureyrenin bu kabilden h a tta
d a h a d k rivayetleri ile doludur, biz b u ra d a bu
k ad ary la ik tifa edeceiz, n k hepsini o rtay a koy
m ak iin m stakil ciltler dolusu k ita p la ra ihtiya
vardr.

C evap:
D aha nce verdiim iz cevaplar bu hadis iin de
kfidir. Bylece Ebu H u rey renin rivyetlerinden ten-
kid ettiklerinin gerek ynlerini izah etm i olduk. Bun
larn byk b ir ksm u y d u rm a hadislerdir. Hem Re-
sulullah hem de Ebu H ureyre b u n la rd a n uzaktr. M ev
zu h ad isler y alan ve u y d u rm a olduu iin hibir a ra
trcnn b u n lard a n neticeler karm as veya b u n lar
delil o larak kullanm as doru deildir.
H adislerin b ir ksm Ebu H u rey reden b ak a sa-
h ab iler ta ra fn d a n riv ay et edilm itir. B azlar d a b a
k a sah ab iler ta ra fn d a n ay n en riv ay et edilm itir. Bir
ksm d a sah ih hadis olup yazar, d a r dnceli ve
hadisleri ta n m a ve an lam ad a yetenei olm ad iin,
dil uzatm tr. (Bunun b ir sebebi de) M sterik, mis
yoner ve benzerlerini tak lid etm esidir. O ysa ilm in iler
lemesi bu hadislerdeki baz s rla n o rta y a karm tr.
Oyleki o gn b u bilgiler vahye m a z h a r olan b ir pey
gam berden b ak asn n ak im a bile gelmez.
 SNNET MDAFAASI

YAZARIN THAMLARININ KAYNAI

B u rad a bilinm esi gereken b ir h u su sa deinm ek is
tiyorum . Ebu Reyye, m sterik, m isyoner ve b enzer
lerine tab i olan b ir m ukalliddir. Ebu H ureyreye dil
u z a trk en ve snnete hcum ederken verdii hadisle
rin byk b ir ksm n A hm ed Em inin, F ecrul slm

ve D uhal slm adl ,eserlerinden alm tr. A hm ed

Em in de b u n lar Goldzi'er gibi m steriklerden alm
tr. Bylece y a z a n n sadece b ir borazan olduunu sy
leyebiliriz. O ysa b ir aratrm acy a yazd h e r eyde
bakasn taklid etm esi, On u n borazan olm as yak
m az. Hadis ilm ini ve ricalini bilm edii iin b ak a d a
ne beklenebilirdi ki. Bu ilim den nasibi olduka azdr.
O nun iin grlerinin k a n k olm as pek artc
olm asa gerek.
Y azar k itab n d a Ebu H ureyreye elli say fa ay r
m tr. Tam am svp saym ak, zan ve ith am ile akl
ve nakle d ay an m ay an iftira la rd a n ib arettir. B unlarla
kendisinin kt niyetli olduunu izh ar etm itir. Kini
o dereceye varm ki szlerini yle bitirm itir. te
bu Hz. P eygam berle sadece yl b erab er kalp ki
ta p la ra sm ayan binlerce hadis b rak a n Ebu H urey
re n in hayatdr. U zun uzadya zerinde d u rm am
zn nedeni b t n sah ab en in d u ru m u n u yanstm as
iindir.
DL YETERSZL
Ebu Reyye el-ulfun binler, onbinden fazla olan
say lar iin k u llan lan b ir cem-i tek sir olduunu bile
m em itir. O ysa im am ibn-i H azm m k itab n d a en de
tayl m usannef olan Baky b. M ahledin M snedinin
Ebu H ureyre ta ra fn d a n riv ay et edilen 5374 hadise yer

307
 EBU HUREYRE (RA.)

verdiini nakletm ektedir. G rld gibi bu say b

rak n onbini alt bine k a d a r d ah i ulam am tr. G er
ek u ki Ebu H u rey ren in rivayetleri k itap larn say
fala rn deil ilim ve riv ay e t ynnden sah ab en in ko
n u m u n u ve k ad rin i bilm eyen Ebu Reyye gibi snnet
ve hadis d m an larn n gsn d araltm tr. Biz,
Ebu H ureyren in neden ok hadis, riv ay et ettiini a n
lattk, sahabenin, T b iu n u n ve ilim ehlinin O n u n hak-
k n d ak i grlerini de a k ta rd k ayet d u ru m u sa h a
beye gizli kalm sa Hz. P eygam berin ehadetiyle a sr
la rn hayrls olan t b i n a s n n a nasl m ehul k a la
bilir? Kald ki im am B u h arn in belirttiine gre 800
ilim ve rivayet ehli kendisinden nakilde bulunm utur.
D ikkat edin H idayet a n c a k A llahtandr. A llahn
dalalete d rd n hidayete gtrecek kim se yok
tur.

DRT HALFE NN AZ HADS RVYET

ETMELERNN SEBEPLER
S. 203te drt halife gibi sah ab e byklerinin ri
vayetlerinden sz ederek b u n la rn az hadis riv ay et
ettik lerin i belirtiyor. D ah a nce de b a ta Hz. Ebu B ekr
ve Hz. m er olm ak zere d rt halifenin neden az h a
dis riv ay et ettiklerini n isb eten anlatm tk. B unun b a
lca sebebi h ilfet ileri ve slm y ay m ak la m egul
olm alardr. Y oksa ne R esulullahta n az hadis iitm e
leri, ne ezberlediklerini u n u tm a la r ne de Ebu Reyye-
n in tek rarlay p d u rd u u gibi ileri gleri hadis iitip,
ezberleyip nereden sah ab ed en phe etm eleridir. Da
h a nce de belirttiim iz gibi ok hadis riv ay etin in b a
lca a m ille ri: bo vakit, kuvvetli hafza, d n y a m ega-
 SNNET MDAFAASI

leinin azl, m rn uzun olm as ve ilim ve fetv a ile

u ram ak tr, te k ra r h a trla m a k ta fay d a vardr.

Hz. Ebu Bekiri tham

Akl ve nakille b a d am ay an z a n la n n d a n birisi
de Hz. Ebu B ekir h ak k m d ak i u s z d r: Gze a r
p an h u su s kuvvetli h afzay a yksek b ir zekya ve
salam b ir im an a sahip olduu halde Hz. Ebu B ekirin
Hz. P eygam berin hadislerini ezberlem ekten yz e
virm esidir. Ezberlediklerini de riv ay et etm em itir. (Bir-
ara) biriktird ik lerin i de yakm tr...
Biz, Hz. Ebu B ekirin R esulullah in hadislerini ez
berlem ekten im tin a ettii grn k ab u l etm iyoruz.
H albuki Hz. Ebu B ekir bu ii nefsinden d a h a ok se
viyordu, gznden k u la n d an d a h a aziz biliyordu.
O kuyucular bilsinler ki y a z a r Ebu H u rey reye dil u za
tabilm ek iin Hz. Ebu B ekiri ith am etm itir.
Ezberlediklerini de riv ay et etm em itir, grne
de katlm yoruz. G erek B uhari ve M slim de gerek
se dier hadis k itap larn d a kendisinden birok hadis
rivayet edildii halde nasl byle denebilir? H kim den
naklettii, Hz. Ebu B ekirin beyz hadis toplayp son
r a yakt rivyetine gelince H kim in b t n riv ay et
leri sahih deildir. O hadislere sahih dam gasn vu
ru rk e n gevek d av ran m ak la bilinm itir. yet h ab e
rin sah ih olduunu kabul etsek d ah i b u On u n son
derece titiz olduunu gsterir. Adil vesika ra v i de olsa
h a ta ve u n u tk an lk ihtim ali olduu iin ne derece
ihtiyatl h a re k e t ettiini gsterir. Y oksa y a z a n n v a r
m ak istedii gibi sah ab eler phe edip o n la n itham
ettii iin deildir.

309
 EBU HUREYRE (R A.)

Hz. Alinin Rivayetleri

Hz. Alin in rivayetleri bal altn d a syledii
On u n Hz. P eygam berin am casnn olu olup d a h a
kkken kendi evinde yetitirdii vs. gibi eylere
katlyoruz. A ncak fazilet a y n ey riv ay et a y n eydir.
A ralarn d a hibir irtib a t yoktur. B akarsn birisi k en
disinden ok d a h a faziletli birisinden d ah a fazla h a
dis rivayet edebilir. S onra Hz. Alinin rivayetleri Bu
h a ri ve M slim de oktur. A ncak O, Hz. Ebu H ureyre,
A bdile (drt A bdullah) ve dier ok hadis rivayet
edenler gibi vaktini bu ie ayram am tr. O nun iin
de riv ay etleri az gelm itir. S onra ta rih i tetk ik edenler
Hz. Alinin Hz. Peygam ber in v efatn d an nce ve son
r a hep cihad ile m egul olduunu, H ilfeti esnasnda
h a rp le r ve byk zo rlu k larla karlatn a y n c a Ebu
H ureyre ve ok hadis riv y et edenler (m uksir) den
nce vefat ettiini greceklerdir. B tn b u n la r az h a
dis rivayet etm esinin sebepleridir.

KT ANLAYI VE KORKUN BR
FTRAYA RNEK

203. sayfann d ip n o tu n d a y az ar im am ibn-i Tey-

m iyen in Hz. m er h a k k n d a ktidus-S rtil M sta
kim adl eserinden u sylediklerini naklediyor Hz.
mer, Hz. P eygam berin izinden y r y erek A llahn
kitab zerinde ok d u ru r R esulun s n n etin e sa r
lrd. lerini slm a ilk g iren Hz. O sm an, Hz. Ali, Hz.
Talha, Hz. Z beyr... gibi slm ve m sl m an lar h a k
knda gr serdedebilen ilim ve fkh erbab ile isti-
re ederdi.

310
 SNNET MDAFAASI

Y azar ille de Ebu H ureyreye iftira atm ak istedi

i iin im am ibn-i Teym iyenin bu szlerinden u n e
ticeyi k ary o r: bn-i Teym iyenin u ince an lay
n a ve geni m alu m atn a bakn Hz. m erin istiare
ettii kim seler a ra sn d a Ebu H ureyreyi zikretm iyor.
nk O n u n ne ilmi ve fkh ne de b ir gr ve n a
sihati olabilirdi.
Nasl anlayacan bilm eyen a k lla ra a a n m do
ru su im am ibn-i Teymiye Hz. m erin slm a ilk gi
renlerle istire ettiini belirttik ten so n ra b u n lard an
bazlarn rnek verm esi, y a z a n n iftira ettii gibi b u
n u n Ebu H ureyre iin b ir noksanlk olaca, ak im d an
bile gem em itir. Ebu H ureyre tabi ki slm a ilk gi
renlerden deildir. Zira hicri yedinci ylda m slm an
olm utur. A ncak slm a ilk girenlerden olm am as
On u n iin b ir k u su r deildir. Binlerce sah ab i sonradan
slm a girm itir. D urum Ebu Reyyen in sak at a n la
y ve arpk m an t nn anlad gibi olsayd bu b
tn sahabilere ynelik bir eksiklik olurdu. Sonra Hz.
m erin istire etm edii h erk esin ilim, fkh, itihat
ve n asih at ehli olm adn kim sylem itir? Bu h atal
karm doru olsayd sah ab en in byk b ir ksm iin
bir eksiklik olurdu. Ebu H u rey reye dil uzatabilm ek
iin bu k a d a r zorlanm aya (krk dereden su g etirm e
yi )bu k a d a r d a yanl neticeler k arm ay a k alk m a
ya da pes dorusu. Y etiin ey insaf ehli bizi bu frt
nadan ve kt szlerden k u rtarn .

311
 BAZI MKL HADSLER

207. sayfada Mkil hadisler bal altnda yer

alan verdii hadislerin bir ksm merfu, bir ksm mev
kuf bir ksm da pheye yer olmadan sahih olduklar
halde bunlar mkil kabul etm itir. Bu hadislerin bir
ksm da sahih olmayp byk bir ihtimalle mevzu ya da
israili haberlerdendir.
Bu hadisler ile ilgili cevaba gemeden nce derim k i :
Bu yazarn ilgin ynlerinden birisi b ir taraftan m-
killer zerinde dururken bir taraftan da mkilleri ar
trm asdr. Bu arada kt maksad, gvenilir limlerin;
bata Buhari ve Mslim'de olanlar olmak zere bu ha
dislerdeki mkillere verdikleri cevaplan belirtm ekten
kanmtr.
Yazarn durum u en tatls bile ac olan iki hususdan
ibrettir. nk yazar ya bu hadisleri erheden imam-
lan n yazdklarna m uttali olamtr ki, bu b ir eksik
lik ve cehlettir. Ya da m uttali oldu ancak bunlann sn
nete ve hadisilere olan gveni azaltmak hedefine yar
dm etmediini grd de es gemeyi tercih etti. Bu da
hiyanet ve hakk batl ile kartrm akdr. Her ikisi de
insafl bir aratrcdan uzaktr.
Yazar mkillere ve itham lara ynelmeyi det edin
mitir. Ancak yapt i bunlara frerek habbeyi kubbe
yapmaktr. Ne varki ok gemeden kkl ilmi aratr
mann karsnda kalamam, su yzndeki kabarck

313
 BAZI MKL HADSLER

larn yok olduu gibi bunlar yo^ olmutur. Bir defa da

olsa bu detini bozup hadis ve riclinin bir gzelliine
deinmemiir. Oysa snnet ierisinde gerek eitsel, ge-
re^se yaratl ile ilgili ve gerekse insan yce gayelere
sevkeden slm 'n ^izelliklerinden ve vn vesilelerin-
den olan binlerce hadis vardr. Mellife den ksa bir ke-
Jime ile de olsa buna iaret etm ekti ama bunu yapma-
m tr. Tabiiki bunu iinde gizledii ktlkten dolay
yapmamtr.

MKL GRD HADSLER

imdi yazarn areettii mkil hadisler ve onlarn
gerek ynlerini izah etmek istiyoruz.

1 Levh-i Mahfuz Hadisi

bn-i Abbas (Hz. ?eygam be'in yle dediini) riva-
yet e tm i tir: Allah levh-i mahfuzu beyaz inciden ya-
ratt. ki k abu da !krmz yakuttan yaratt. Kalemi ve
ya^s nurdandr. Eni yerle gk aras kadardr. Allah
Tela O'na her gn bir defa bakar (ona gre) kimisini
diriltir ve dim isini de ldrr. Kimisini ykseltir kimi-
sini de alaltr ve dilediini yapar.
ev ap
Bu konuda Hz. ?eygamber'den gelen sahih hibir ha-
dis mevcut deildir. Sadece sahabe ve tbin'dan gelen
haberier vardr. Vacip olan levh-i mahfuz un varlna
inanm aktr. Allah'n olan ve olacak olan hereyi orda
kaydettiini kabul etm ektir. Bunun tesinde levh-i mah~
fuzun vasf, keyfiyeti, yazy yazan kalemin nasl oldu-
u gibi eyleri kabul etmek gerekmez. bn-i Abbas ve ba-
kalarm dan gelen bu haber en yakn ihtimalle ehl-i ki

314
 SNNET MDAFAASI

taptan alman israiliyat cmlesindendir. lgin olduu iin

nakledilmitir, zellikle K ur'an'da bunu tasdik eden ya
da tekzib eden bir yet olmad iin rivyet etm ekte bir
beis grlmemitir. Daha nce de slm 'a gre ben-i s
rail'in haberlerini izah ettik. Binaen aleyh hadis sahih
olsa da herhangi bir mkil sz konusu deildir. Allah'n
kudreti her eyi yapmaya kfidir.
2 Gnein Secdesi Hadisi
Buhari, Mslim ile Snen ve Msnedlerde aynca b
z rivayet tefsirlerinde Ebu Zerr'den rivayet edildiine
gre Hz. Peygamber gne batarken kendisine Gne
[nereye gidiyor biliyor musun? diye sorar. O da Allah ve
Resulu daha iyi bilir deyince: Resulullah o arm al
tnda secde etmeye gidiyor diye karlk verir. 1
Daha nce de belirttiimiz gibi bu hadiste herhangi
bir mkil sz konusu deildir. Sadece mecaz ve temsil
kabilindendir. Bu t r mecazlar Arap dilinde mehur ve
yaygndr. Bu hadisi ancak Arap dilinin zevkine eremeyen
ifde ve uslub tarzlar konusunda bilgi sahibi olmayan
lar mkil grebilirler.
3 Hapsedilmi eytan Hadisi
Mslim zmileteyn2 (iki deve yk kitap) sahibi Ab
dullah b. Amr'n rivayet ettiine gre Denizde Dvud

1 Bkz. Buhari 6/30; Mslim 1/138.

2 Mslim 1/12 Zmileteyn mfredi zmile^dir Yk yklenen
deve demektir. Abdullah b. Amr b. s Yermuk savanda
ehl-i Kitabm kitaplarndan iki deve yk elde etti. Bzen
Hz. Peygambere nisbet etmeden onlara bakarak haberler
veriyordu. Bunun iin bz rviler Ondan rivayet ederken
ihtiyatl hareket etmilerdir.

315
 BAZI MKL HADSLER

olu Sleyman'n balad eytanlar vardr. kp n

sanlara bir Kur'an okumalar yakndr.
Bu rivayet Abdullah b. Amr ile biten mevkuf bir ha
berdir. yleyse bizi ilgilendirmez. u kadar var ki, cin
lemine inanan kimse iin pek bir problem tekil etmez.
Akla aykr bir ey de yoktur. Kald ki kanaatim e gre
Yermuk'tan elde ettii ehl-i Kitab'n kitaplarndan nak
letmesi muhtemeldir. Birisi kp bu haberin merfu ol
duunu syleyemez. Zira biz diyoruz ki Hadis imam
lar itihada varlamayan sahabe szlerinin hkmen m er
fu olduunu sylemilerdir. Ancak sahabi Abdullah b.
Amr b. As gibi israiliyat haberleri alanlardan olmamas
artyla. Onun iin bu haber asla hkm en merfu olamaz.

4 Acve (Medine Hurmas) ve ifa Olduuna Dair

Hadis
Buhari Acve sihire kar ifadr bbm da Amir b.
Sd'dan, O da babasndan Hz. Peygamber'in yle dedii
ni rivyet etm itir. Kim her sabah acve hurmas yerse,
o gn akama kadar ne zehir ne de sihir O'na zarar ver
mez. Baka bir rivayete gre yedi hurma yerse diye
geer.3 Ayn hadisi Mslim de Sd b. Ebi Vakkas'tan,
rivayet etmitir.4 en-Nes ise baka bir varyantn u
ekilde rivayet e d e r : Acve cennettendir. Zehire kar da
ifadr.
Ahmed
Duh'I Islm adl kitabna tabi olduunu
da msteriklerden etkilendiini belirtm ek isterim.

3 B uhari 7/30.
4 M slim 3/1018

316
 SNNET MDAFAASI

Cevap:
1 Eski lim ler Allah ecirlerini versin bunun
b ir eit Medine hurm as olduunu sylerler. Hadislerde
verilen say, okluk ifade eder zellikle yedi rakam bu
nun iin kullanlr. Yine bu limlere gre : bz topraklar
da yetien meyve ve bitkilerin zellikleri baka toprak
larda yetienlerden farkl olm aktadr. Bunu daha nce
sylemiler ilim de bugn bu gr dorulam tr, y
leyse Medinede yetien bu hurm ann, zehiri giderici zel
liinin olmasnda; nefsi ve cesedi zehir ve sihire kar
korum asnda aklen ne mni olabilir? Biri ortaya kp :
biz bunu deneyelim yni birisine nce bu hurm adan
yedirelim sonra da zehir verelim bakalm ne olacak? di
yemez. nk hadis hangi zehir ya da zehirlenme eidi
olduunu tahdid etmemitir, yleyse hangi zehir olduu
nu aratralm ? Bu noktadan Nebevi tbbm zellikle ruh
sal ve psikolojik ynden etkili olduuna dikkat ekmek
isterim. Binaen aleyh her kim bu niyetle hurm a veya acve
yerse sihirden gelecek etkileri gidererek beden ve ruh
ynnden b ir g kazanacaktr.
nsana yaplan salk veya hastalk telkinlerinin et
kisi inkar edilemez. Baz insanlar bz hastalklardan ruh
ynden gl ve kararl olduklarndan kurtulurlar. Bz
salkl insanlar da korku ve kukudan dolay rahatsz
olurlar. Hadis gayb b ir durum u bildirdii iin Hz. Pey
gamber ve getirdiklerinin hak olduuna inandmz m d
dete, salam ilmi isbat yollan ile sahih olduu tesbit
edildii mddete kabul etm ek zorundayz. Bu konuda
fazla bilgi elde etmek isteyenler imam ibnul Kayym'n
Zdul Med, Hfz ibn-i Hacer'in de Fethul Bri
adl kitaplanna m racaat edebilirler.5
5 Zdul Med, babu havassil Acve, Fethul Bri, s. 196-197.

317
 BAZI MKL HADSLER

2 Hadis Nebevi bir mucize olarak itibar edilebilir.

ed-Doktar dergisinde kimyager, doktor Mahmud Sel-
me'nin, Acve'nin faydalan konusunda kymetli bir ara-
trm asm a m uttali oldum. Doktor bu aratrm asnda, ha-
disi dorulayan baka yazlarda da olduu gibi, insan
vcudunu zehirden koruyan bir mil olduu neticesine
vanm tr. (Bunlan okuduumda) Subhanallah dedim, Hz.
Peygamber, bunu sylerken ne doktordu ne de tp tah-
sili grmt. Hem syledii zamanda tbb aratrm a-
Iar buna varacak kadar ilerlememiti. bret alm ey basiret
sahipleri! Bu hadise itiraz edenler bugn ilmin Acve'nin
zellikleri hakknda sylediklerine ne derler.
yet bz M ahir mslman doktorlar sahih hadis
kitaplarnda mevcut olan tp ile ilgili hadislere ynelir,
sabr ve imanla aratrrsa yle i^ n y o rm ki, insanlk
iin byk hayrlara vesile olur ve bu hadislerden birok
tbb mueizeler ortaya karacaklardr. Bu davete cabet
edecek yok mu? Bvet bz mmin tabibler bu sahaya y-
nelerek bz makaleler nerettler. Ancak ben bu konu-
da k a^ak olabilecek byk bir telifle yeterli bir ara-
trm a yaplmasn kastediyorum.

5 eytann (Ezam iitirken Kamas Hadisi

Buhari ve Mslim Ebu Hureyre'den Hz. Peygamber'in
yle dediini n ak ied erler: Namaz iin ezan okundu-
unda eytan arkasm dner, ve ezam duymamak M
seslice yellenir, ezan bitince dner, Kmet getirilince (ay-
n ekilde) tekrar arkasn dner bitince insanla nefsi
arasna girmek iin tekrar nn dner.6 (Ebu Reyye
bu hadisi naklettikten sonra) alay ederek yle d e r :

6 M slim 1/291.

318
 SNNET MDAFAASI

aratrmac limler bu hadisin erhinde eytann bunu

kyamet gn ezan iitmedim diyebilmek iin yaptn
sylerler.
Yazarn bu hadisi neden mkil olarak kabul ettii
ni bilmiyorum. Oysa Hz. Peygamber'den gelen ve gayb
ilgilendiren merfu bir haberdir. Bu t r hadisleri cin le
mine inanmayanlar inkr ederler. Bu lemi inkar eden
lerin hkm nn de kfr olduu malumdur. nk o
zaman K ur'an'la sbit olan bir eyi inkar etmi olur. Ha
dis temsil ve mecaz makamnda gelmi ve eytann ezan
iittiinde nefret ve tiksintisini tasvir etm itir. Bu t r
temsiller Arap dilinde yaygndr. Hadis hakiki manaya
hamledilse yine de bu imkanszdr denilemez. Cinlerin
tabiat ki onlar da yer ierler buna zt deildir. blis
ve avnesi bizi gryorlar fakat biz onlar grmyoruz.
Nitekim Alah Tela'da da bir yet-i kerimede : yle bu
yuruyor : ....... o ve kabilesi sizin omlan gremiyece
iniz yerden sizi grrler. . 7 Allah tela bz nemli hik
metlere binen bz peygamberlerini onlarn hallerin
den ve tasarruflarndan haberdar etm itir. Bu gaybi i
lerdendir. Binaen aleyh masum b ir peygamberden sabit
olunca inanmak gerekir. Bilemiyorum, Ebu Reyye hadis
lerle alay hkm n nasl bilmez.
6 Ebu Sfyan Hadisi
Mslim Ebu Sfyandan O nun Hz. Peygamber e y
le dediini rivyet eder : Ya Resulullah! Bana ey ver :
kzm mmu Habibe ile evlen, olum Muviye y (vahiy)
katibi yap, m slm anlarla savatm gibi kfirlerle de
savamam bana em ret...8 yazar hadisi naklederken ta-
7 Araf, 27.
8 Mslim 4/1940.

319
 BAZI MKL HADSLER

sarrufatta bulunmu ve Mslim'deki lafzlar aynen al

mamtr.
Bu hadisi ilk hadis imamlar da mkil olarak ka
bul etmi ve krim e b. Ammar'n b ir hatas (vehm) ola
rak nitelendirm ilerdir. 0, hata eden ve kartran bir
ravidir. nk Hz. Peygamber'in mmu Habibe ile hicri
altnc veya yedinci ylda evlendii kesin olarak tesbit
edilm itir ki, bu da kati suretle Ebu Sfyan'm sekizinci
ylnda slm 'a girmesinden nce idi. limlerden zorla
narak bu hadise cevap verenler olmutur. Bundan m ak
sadn kzm ile olan evlilie devam edebilirsin ya da
nikah akdini yenile demek olduunu sylemilerdir. Bu
nun bir zorlanma olduu gerektir ancak hadis uydur
m a olmayp iine hata karm tr. Binaen aleyh cerh ve
tdil limlerinden hi kimse krim e b. Ammar' hadis uy
durm akla sulamamtr. Veki (ibnu'l Cerrah) ve Yahya
ibn-i Main, O'nun sika olduunu sylemilerdir ki, bu iki
imam(n raporlar) yeterlidir.9 Bu hadise vehm'in kar
tn syleyen MinhacuVSme adl eserinde, ibn-i
Teymiye olm utur yoksa Ebu Reyye yeni bir ey syle
memitir. Btn yapt ey, bu kk yanll byte
rek im am Mslim'in Sahih'inin deerini drmeye y
nelmektir.

7 Resulullah'n Umeyye b. Ebi's-Salthn Bz

Sylediklerini Dorulamas
im am Ahmed Msnedinde Ikrime'den; O da ibn-i
Abbas'tan Hz. Peygamber'in : ir Umeyye b. Ebi's-Salt'-
m u szlerini tasdik ettiini rivayet e d e r :

9 Sahih-i Mslim (N evevi erhi ile), c. 16, s. 63.

320
 SNNET MDAFAASI

Gne her gece nin sonunda kzl olarak doar

Ve sabahleyin rengi gl rengi olur.
Fakat (bize kolaylkla domaz
Azap grmeden ve sopalanmadan
Allah Reslu nun hakikat olduu mddete Umeyye
ve benzerlerinin szlerini tasdik etmesinde aklen ve er'-
an bir mni yoktur. Sahih bir hadise gre Hz. Peygam
ber en doru sz airin Allahtan baka her ey btldr
szdr buyurm utur. yet sz yalan yanl olsayd. Hz.
Peygamber uyarrd. Bundan dolay air Lebidin Her
nimet zail olacaktr szn duyunca yalandr zira cen
net nimetleri zail olmayacaktr demitir. Ayn ekilde bu
mevzu bahsimiz olan Umeyye'nin iirlerini duyunca
lisan iman etmi ancak kalbi inkar etmitir buyur
mutur.
8 Kyametin Vakti
Mslim, Enes b. Mlik'ten u rivayette bulunur : Bir
.ulam, Hz. Peygamber e Kyamet (es-Set) ne zaman ko
pacak diye sorar. Hz. Peygamber ksa bir m ddet skut
enikten sonra yannda Ezd kabilesinden bir ocua ba
karak, Bu ocuk yaarsa iyice ihtiyarlam adan kyamet
kopar cevabm verdi. Hz. Enes ocuk o gn benim ya-
al der.10 Yazar bunu naklettikten sonra alay ederek
|vl- der. isnad kleleri bu konuda ne der acaba muh-
lc:n bzlar bu ocuk hala ihtiyarla ulamad di-
rk tir.
hu hadisi ancak ne kastedildiini anlamayacak kadar
*ol ve ksr dnceli kimseler mkil olarak
*bilirler. Bu ve benzeri hadislerde kastedilen kyamet

Mani m, 4/2270.

321
 BAZI MKL HADSLER

gn deildir. Belli bir v a k ittir: Yni birinci asrda ya

ayan neslin sona ermesidir. es-Saat kelimesi btn
dnyann sona ermesi demek olan kymet mnasna gel
dii gibi zel bir saat (vakit) manasna da gelir. te bu
radaki kastedilen de ikinci manasdr. Sahih-i Mslim'de
ki bir hadis te bunu teyid eder. Hz. Peygamber yle
buyurm utur : Bu geceyi biliyor musunuz? Bu geceden
itibaren yz sene sonra bugn yaayan hi kimse yer y
znde kalmayacaktr. Bu hadisi rivayet eden ravi derki :
insanlar Resulullah'm bu szn yanl andlar. Halbuki :
Resulullah burada o gnk neslin sona ereceini kasdet-
mitir. Yine sahih bir hadise gre; Bir adam Hz. Pey
gamberce, bir gn konuurken, kyamet (es-set) ne za
man kopacak? diye sorar, Resulullah szlerini bitirin
ce : kyamet (es'set)den soran kimdi? der adam ben
dim Ya Resulullah! deyince yle buyurur : Emanetler
zyi olunca kyameti (es-saat) bekle Adam emanetler
nasl zyi olur? diye sorar Hz. Peygamber de iler eh
line verilmedii zaman kyameti bekle diye karlk ve-

G ldii gibi burada kyametten m aksat mmetle

rin kyametidir. O da kuvvet izzet ve ayakta kalmak iin
gerekli sebepleri terkettiklerinde helak olacaklar saattir.
Hadis en nemli sosyoloji nazariyelerinden birisini ortaya
koymutur.
Bylece Ebu Reyye'nin isnad kullan olarak itham et
tikleri Hadis im am larnn kendisi ve benzeri gibi Allah
ve Resulullah'm dm anlarna yardmc olan, heva ve pa
rann esiri, eytann klelerinden daha geni ufuklu ve
salam akll olduklar ortaya kmtr.
Yazar btn bu hadislerden sonra yle diyor : en'
birok hadis var ancak uzatmamak in bu kadarla ye
 SNNET MDAFAASI

tineceiz. im am e^Tehvi'nin hadislerin m ^illeri'nden

bahseden* drt ciltlik b ir kitab vardr, isteyen ona m-
racaat edebilir.
Ben de diyorum k i : evet dileyen et-Tehav'nin bu
kitabna m racaat edebilir. zaman zhiren mkil g-
rnen hadisleri anlamada gerek limlerin metodunu, on-
la n nasl anladklarn, hadise ve hadis ehline nasl say-
gl d a l d k l a r n , selef-i slise kar nasl bir edep ta-
A ndklarm grebilirler. Ayn ekilde limlerle limcik-
ler, hakikat arayclar ile yalanc m akam ve aldatc se-
rap arayanlar arasndaki fark da ire b ilirle r.
9 Beklenen Mehdi ile ilgili Hadisler :
Yazar 209. sayfada yle d iy o r: Mehdi hakknda
vrid olan hadisler de m kilattandr. Ehl-i snnete gre
onun ad Muhammed b. Abdullah baka bir rivayette de
Ahmed b. Abdullah'tr, imamiyye ias bunun masum
imamlardan olan Muhammed b. Haan el-Asker oldu-
una ittifak etmi ve bunu el-Hucce ve el-kamu'l
muntazar diye isimlendirmilerdir.
Mehdi m untazar hakknda ok eskiden beri limler
farkl grler serdetm ilerdr. B a lla r zayf bulmu ve
red d ^m itir ibn-i Haldun'un M ^addhesinde yapt
gibi Hfz es-Suyuti ve ibn-i Hacer el-Heysemi gibi bz
limler sahih olarak kabul etmiler. H atta bazlar da
m i^ v a tir kabui etmilerdir. Byk mctehid, muhaddis
el-Kdi e-evkn bunlardandr, o 'n u n bu konuda bir

Bu eserin ad Mkilul-srdr. Bkz. Kad Yusuf b. Musa,

el-Mutasaj mneT-Muhtasar min MkiT sr c. 2 , s .

263, Beyrut,
 BAZI MKL HADSLER

rislesi vardr.* Oysa biz, e-evknyi birok belaya ma-

ruz kalsa da delillere kanaat getirmeden konumayan, hr
fikir ve dneeli biri olarak biliyoruz. Medem mesele
delilleri atan ihtilafl b ir meseledir, yleyse yazarn
bunu abartarak, snnete dil uzatmak iin b ir vesile it-
tihaz edinmesi ve hads ehlini hakir grmesi gerekmez.
(Buna ramen) Hadis ricli ve tenkidini bilen bir itihad
ehli olsayd bu da O n u n b ir griidr derdik. Aneak
kendisi bakasna tbi oluyor ve btn szlerini taklid
yolu ile oluyor, yleyse durum o kadar abartlaeak ve
tantanas kanlaeak b ir ey deildir.
Burada bilinmesi gereken husus mehdi hakkndaki
hadislerin b ir ksm sahih bir ksm da sahih deildir,
bzs zayf bzs mevzu'dur.

10 Oniki Halife ile ilgili Hadisler

Yazar 210. sayfada oniki halife ile ilgili hadislere
yer vererek Buhari, Mslim ve dierlerinde bu meyan-
da geen hadisleri zikreder. Bu hadislerin tamamn da
Hfz ibn-i Hacer'in Fethu'l Bri'sinden nakleder. Zik-
rettii hadisler arasnda et-Tabern'nin Abdullah b. Amr
b. s'tan rivayet ettii bir hadis ve K b'tan gelen iki
mevkuf habere yer verir. Sonra yle der Bu hadisler
oniki halifenin gelece^ni haber verdii halde btn bu
hadislerle elien b ir hadis rivayet ettiler.
O da sefine hadisi (diye bilinen) Snen sahiplerinin
rivayet ettikleri ibn-i Hibban ve bakalannm sahih say-
dklar u hadistir Benden sonra hilfet otuz senedir.

* ejtTevhicl fi Tevatr Mace fiT MehdiyyiT Muntazar vedDec

cli veT Mesih (Mtrc.).

324
 SNNET MDAFAASI

Sonra da krallk olacaktr. Yazar daha sonra byk lim

lere gre iki hadisin kendileri ve rvileri hakknda g
veni giderecek tarzda elikili olduunu okuyucuya ima
etmek istiyor. Bunlar mteakiben de Kdi yaz ile imam
Ebul Ferec ibnul Cevz'nin szlerini naklediyor.
Cevap :
1 Yazar, haberleri naklederken Fethu'l Briyi esas
alm tr. u kadar varki zelliklerinden olduu gibi
inceleme ve aratrm a yapmadan nakletm itir. Kbm ri
vayetlerini naklediyor. Halbuki ibn-i Hacer, Kbm riv-
yetleri hakknda son derece sakattr. demitir. Sakat
hadisler ise hi b ir ekilde hccet olamazlar.
2 Yazar, Kdi yaz'n bu iki hadisi mkil gr
dn belirtirken soruya yer vermi cevab almamtr.
Bu, insan mdellislerden sayan ilmi b ir ihanettir, hiy-
nettir. imdi Kdi yazm szlerinin tamamn alalm.
Hafz ibn-i Hacer Fethul B ride der k i r i l Kadi yaz
bunu zetleyerek d e rk i: hadiste geen oniki rakam na
kar iki soru sorulabilir. Birisi bu hadis sefine hadisi
diye bilinen, yani snen sahiplerinin zikrettii ibn-i Hib-
ban ve bakalarnn sahih grdkleri Benden sonra hi
lfet otuz sene srecektir. Ondan *sonra da krallk ola
caktr hadisi ile eliiyor. Zira bu otuz sene zarfnda sa
dece drt halife ile Hz Hasan'm gnleri vardr. kincisi
hilfeti yklenenler bu saydan fazla olmutur yazar
Kadi yazn szlerini burada kesiyor. imdi bakalm de
vamnda ne diyor Kad yaz : Kadi yaz dedi ki birinci
soruya yle cevap verilebilir! Sefine hadisinde kastedi
len Nbvvet hilafetidir. Buhari ve Mslimde, Cbir b.

c. 13. S. 180.
 BAZI MKL HADSLER

Semureden gelen rivayette de k y tl^ r lm a m tr . ikin-

ei soruya da yle cevap verilebilir; Hz. Peygamber sa-
dece oniki halife gelecek demek istememitir. Oniki ha-
life gelecek demitir. Bu oniki halife grevi yapt ise faz-
las gelmez demek deildir. Bunlardan drd geti y-
leyse kyametten nce bu say tamamlanacaktr.
Ebu Reyye, Kdi iyaza yaptn ibnul Oevzye de
yapmtr. Szlerinin bir ksmn alrken byk bir ks-
mn da terketm itir. ib n u l Cevz'nin anlattklar Fethul
Bri'de bir sayfa yer tutmutur.12 ibn-i Hacer de bu ko-
nudaki rivayetleri tahkik etmi ve kitabnn birka say-
fam bunlarla doldurm utur. Oyle ki hakikati arayan ti-
tiz b ir okuyucu bu konuda Buhari ve Mslim'de yeralan
hadislere yakinen inanr. Hfz ibn-i Hacer hepimizin
ittifakyla bu ilmin byk sim alarndandr. H atta yaza-
rn belirttii gibi hadis ilminde m m inlerin em iridir. y-
leyse yazar neden hadisleri anlam ada ve aralarn telif
etmede O nun m etoduna ba vurm am tr?
Yazar, Fethul B riden bunlar aratrm a ve incele-
me yapmadan acele olarak m ald? Yoksa iinde gizle-
dii eyden dolay kastl m yapt? bilemiyorum. Bu z-
limane kitabm sahibine yazdmz reddiyeye m uttali
olanlar onun iindekini anlam lardr. ayet birinci h-
timal doruysa bu bir cehlettir. ikinci doruysa bu bir
ihnet aldatm a ve tedlistir.

10 H adisleri
Yazar 213. sayfada eccal hadislerini sraladktan
sonra onlara dil uzatarak ahir zamanda Deccalin ka-
cann b ir hurafe olduunu belirtir.

12 c. 13, s. 181.

326
 SNNET MDAFAASI

in ilgin taraf yazar Buhari ve Mslim ile dier

hadis kitaplarnda sahabeden farkl senedlerle gelen sa
hih hadisleri reddederken ayn sayfada Kbu'l-Ahbar gi
bi kimselerden gelen uydurm a haberlere de yermitir.
Biz deccal ile ilgili, onun sfatlar, ne zaman ka
ca, kim olduu nereden kaca hakknda hadislerin
uydurulduunu reddetmiyoruz. Lkin bununla birlikte
Buhar ve Mslim ile dier hadis kitaplarnda sahih
hadisler de m evcuttur.
Buhari ve Mslimde, Deccal ile ilgili birok hadis
rivayet edildii gibi 13 dier gvenilir hadis kitaplarnda
da nakledilmitir. H atta bz lim ler Deccal ve Hz. ls -
mn nzul ile ilgili haberlerin tevatr derecesine ula
tn bildirirler. yet, Deccalm k ile ilgili hadisler
m tevatir ise o zaman sbit olduu kesinlik kazanr ki;
inkarna mecal olmaz. Eer tevatr derecesine ulam a
yan sahih haberler ise, Buhar ve Mslim'de geen hadis
ler gibi m m etin kabul ettii sahih hadislerle ibnus Sa
lah, ibn-i Hacer ve ibn-i Teymiye, selef ve halef ulema
snn cum huru tarafndan katiyyet ifade ederler.14
H atta bz limler sahih hadislerin (zann deil de)
ilm-i yakin ifade ettii grndedirler. Bu gr Davud
ez-Zhir, Haan b. Ali el-Kerbsi, Haris b. Esed el-Mu-
hasibi taarfndan benimsenmitir. bn-i Huveyz Mindad,
Malikten de bu gr nakletm itir. Ayn gr savu
nan ibn-i Hazm bu konuda yle d e r : Adil ve sika bir
rvinin yine kendisi gibi b ir rvi kanalyla Hz. Peygam-
berden rivayet ettii sahih bir haber ilim ve ameli bir
den gerektirir, zorunlu klar. Bu gr destekleyen mu-

13 Buhari, Fi ten 26 M slim , Fi ten 115.

! ibn-i K esir, el-B aisu l H asis ila Ilm il H adis, s. 23.
 BAZI MKL HADSLER

teahhir limlerden Merhum eyh Ahmed Muhammed -

kir de bu konuda yle d e r : Delillerin ar bast ger
ek. Bu, ibn-i Hazm ile ister Sahihaynde olsun; ister ba
ka hadis kitaplarnda, sahih hadislerin kesin ilim ifade et
tiini syleyenlerin grdr. Bu yakini ilim delile da
yanan nazari b ir ilimdir. Bu da ancak rvilerin halleri ve
illetlere vkf hadis ilminde m tebahhir olan kimseler
iin hsl olur. Nazari olan bu yakini ilim herhangi bir
ilimde m tebahhir olduuna nefsi ikna olup kalbi m ut
main olan herkes iin zhir olur.15
Her ne olursa olsun bir mslmann deccal hadis
lerini reddetmesi ve ondan phe duymas doru deil
dir. Hz. Peygamber'in nce kendi asrnda ortaya km a
snn muhtemel olduunu sylemesi; sonra da Ahir za
manda ortaya kacan haber vermesi, onlara dil uzat
mak ve yalanlamak iin yeterli b ir sebep olm asa gerek,
nk vakti tayin edilmeden Hz. Peygamber e vahy edil
mi olabilir. Bunun zerine o kendi asrnda kacan
anlam olabilir. Daha sonra Allah Tela bunun hir za
manda kyametten nce vuku bulacan haber vermi
olabilir.
Rivayet ynnden Deccal hadislerinin bir kusuru
yoksa, pheleri ber taraf edecek tarzda farkl varyant
larla rivayet edilmise, mana ve dirayet ynnden de
herhangi bir kusuru yoktur. Hz. Peygamber baka bir
hadiste otuza yakn Deccal'in geleceini sonuncusunun
da byk Deccal olacan haber vermitir. Sahih-i Bu-
har'de geen bu hadis yledir: Dvalar ayn olan ild
byk grup savamadka, harbili peygamber olduu
nu iddia eden otuza yalan deccal kmadka kyamet

15 el-B isu l Hasis, s. 25.

328
 SNNET MDAFAASI

kopmaz.. et-Taberni ve m am Ahmed'in rivayetinde ise :

Otuz yalanc (peygamber) kmadka kyamet kopmaz.
Sonuncusu da a Deccal olacaktr. d e fliy o r. Vkllar
tamamen bu hadisin doruluunu teyid etm itir. Bu dec-
callardan, Museyleme (el-Kezzb), el-Esved el-Ansi ilk za-
m anlarda ktklar gibi son zam anlarda da Hindistan'la
Gulam Ahmed el-Kdyni hortlam tr. Bzlar da is-
tikbalde kacak ve t u n c u s u Hz. sa'nn tarafndan l-
driilecek olan byk Deccal olacaktr.
Madem bu gaybi haberlerin olmas m m kndr, ve
doruluunda phe olmayan Hz. Peygamber bunlan ha-
ber vermitir, yleyse inanmak ve tasdik etmek vciptir.
Bu konuda akln hakemliine ba vurm ak doru deildir.
nk bu akln idrak edemeyecei gaybi haberlerdendir.

Dnyann mrn Tahdid Eden Hadisler

Yazar 214. sayfada dnyann m r (bal altnda)
yle d e r : lus'nin tefsirinde getii z e re : Su^uti
dnyann m rnn 700 sene olduuna dair birok hadis
rivayet etm itir. (Yine ona gre) bu m m etin m r 1000
yl aacak ancak bu fazlalk beyz seneye ulaamya-
aktr.
Cevap
Dnyann m rn yediyz ylla tahdit eden ve Hz.
P^gam ber'in altnc yzyln sonunda geldiini bildiren
haberlerden sadece birisi m erfu olarak rivayet edilmi
ancak ibnu'l Cevzi ve dier hadis uzm anlan ve sarraf-
a n bunun da uydurma olduuna hkm etm ilerdir. Ma-
dem bu haberlerin herhangi b ir kymeti yoktur, yleyse
hadislere dil uzatm ak iin bize bir sebep tekil edemez.
Bunlardan bazlan mevkuf olarak sahabe ve tbindan ri
 BAZI MKL HADSLER

vayet edilmitir. Sabit olduklar kabul edilse dahi hsn-

niyyetle mslman olan ehl-i Kitaptan aldklar btl Is-
railiyattan olduklar m uhakkaktr. Maazallah m erfu olma
lar m m kn deildir. Dnyann m rn 700 ylla tahdid
etmek Allah'a, yaratklara ve ilme iftira eden yahudilerin
cehaletindendir.
Yazara unu da belirtm ekte yarar gryorum. mam
Suyt'nin itihad O nu bu srail haberlerin bir ksmn
kabul etmeye gtrmse, bu phesiz bir hatadr. s
met sfatn haiz olmayan hangi insan hata etmez ki?
sm et sadece Allah ve Resul ne aittir. mam Suyt bu
haberlere gvenmise, te yandan O nun dnda bir ok
hadis imam onlan tenkid etmi ve btl olduklarn or
taya karm tr. Dnyann m rnn bu haberlerde be
lirtilenden kat kat fazla olduu kati delillerle ortaya k
m tr ki, bu da rivayetlerin batl olduunu kesinletir
mitir.
Yine 214. sayfada : Mslim'de geen bir hadise gre
kyamet hicri birinci asr sona ermeden kopacaktr. di
yor. Herhalde yazar bununla Hz. Peygamber'in vefat et
meden b ir ay nce syledii u hadisi kastediyor : Bu ge
ce bana gsterildi ki, yz sene sonra bu gn yaayanlar
dan yeryznde kimse kalmayacaktr. nsanlar Hz. Pey
gamber'in bu szn aktaranlardan yanllkla yz sene
olarak anlam lardr. Oysa Hz. Peygamber Bugn yer
yznde yaayanlardan kimse kalmayacak demitir, yani
asrn sona ereceini belirtm itir.
Hadis aka o asrn inkiraza ereceini belirtm i
tir. Yoksa byk kyametin kopacan kastetmemi tir.
Daha nce de bazlan bu hadisi yanl anladklar gibi,
yazar da yanl anlam tr. yel yazar, rivayet zerinde
biraz dnseydi bu yalan iddiaya yeltenmeyecekti.

330
 SNNET MDAFAASI

FTEN HADSLER VE KIYAMET ALMETLER

Yazar daha sonra yle der : Biz burada mslman-
larm gvendii, Haev eyhleri tarafndan mukaddes bi
linen hadis kitaplarn dolduran Fiten, kyamet lamet-
leri ve Hz. s'nn nzul ile ilgili haberleri de zikret
meyi gerekli grmedik. Ayn ekilde Nil, Frat, Seyhun ve
Ceyhun nehirleri ile Buhar ve dier kitaplarda geen ye
dinci kat gn stndeki Sidretul M ntehnn aslnn
ne olduundan bahseden hadislere de yer vermedik.
C evap:
Fiten, kyamet lametleri ve Hz. Is'nm nzul ile
ilgili hadislerin bir ksm sahih, b ir ksm hasen hatta
im am e-evknnin de belirttii gibi ahir zamanda
Isnm nzul ile ilgili haberlerin bir ksm tevatr de
recesine ulam tr. Bu konudaki baz rivayetler de za
yf ve mevzudur. Hadisiler btn bunlar tenkid ederek
sahih ile illetli olanlar, makbul ve m erdud olanlar bir
birinden ayrmlardr.
Nil ve Frat hakkndaki hadislere gelince... daha n-
aklam
yorum unu
il mecaz kastedilm itir ki, bu da hem dil asndan hem-
de eriat asndan geerli bir mecazdr.
215. sayfada yle d iy o r: Alame Reit Rza tef-
silinde, kyamet lametleri ile onun emareleri olan fit-
neler, deccal, cessase ve mehdi ile ilgili hadislere dil
uzattktan sonra u neticelere v a rm tr:
I Hz. Peygamber gayb bilemezdi. Sadece Allah b-
gayblar kendisine indirdii kitabnda bildirm itir ki

33
 BAZI MKL HADSLER

bunlar da iki ksmdr. Bir ksm sarih olarak kendisine

bildirilmi b ir ksm ise istinbat ile elde edilmitir.
2 Hadislerin byk bir ounluunun ma na ile ri
vayet edildiinde phe yoktur. Binaen aleyh her rvi an
ladn rivayet etm itir. Bunlar byk b ir ihtimalle yan
l anlam olabilirler. Zira bunlar gaybi haberlerdir. Muh
temelen anladklarn fazla lafzlarla tefsir etm ierdir...
Bu neticelere u ekilde cevap v erileb ilir:
1 Hz. Peygamberin gayb bilemeyip ancak Allah
n bz gaybleri kendisine bildirdiine biz muhalefet ede
meyiz, bunu reddetmiyoruz. Ancak biz diyoruz ki, Hz.
Peygamberin haber verdii kyamet lam etleri ve istik
balde zuhur edecek fitneler Allah'n kendisine bildirdii
gaybi haberler cmlesindendir. Nitekim Allah T e la :
... O, kimseyi gaybma m uttali klmaz, ancak rz olduu
eliler m stesna...16 buyurm utur.
2 Mana ile rivayete gelince, bunun gerek yn
n daha nce de ortaya koyduk. Orada hadislerin dela
let ve ahkam ynnden deiiklie uram alar ile hataya
maruz kalm alarnn akli b ir ihtim al olduunu belirttim .
Halbuki hadis im am larnn mana ile rivayetin caiz olma
s iin ortaya koyduklar artlar, rvilerin hakk ve do
ruyu ararken gsterdikleri titizlik ve hatalardan nasl ka
ndklarna m uttali olanlar galat ve deime ihtimalinin
ne kadar uzak b ir ihtim al olduunu greceklerdir.
3 Mezhep ve siyaset m utaassplan ile salih ve m ut
taki grnen insanlarn uydurduktan hadisleri, lim
ler ilm olarak tenkid etm i ve yalan olduklann aa
karm lardr. Bu konuda onlara gizli kalan b ir ey kal
m am tr.

16 C in n , 26-27
333
 SNNET MDAFAASI

Baz mevzu hadisler sdece uyduranlarn itiraf

etmeleriyle ortaya km tr... iddias hibir ekilde do
ru deildir. Zira itiraf sadece bir delil ve karinedir. m am
larn dayandklar esas, sened ve metin tenkididir. Bunlar
itiraf etmeseydi yine de limler sahip olduklar tenkid
melekesi, hakk batldan, doruyu yanltan ayrdetmek
iin koyduklar dakik kaideler sayesinde bunlarn mevzu
olduklar neticesine varrlard. Bunun en gzel delili bir
hadisin mevzu olduuna delalet hususunda ikrara kesin
olarak itibar etmemeleridir. Zira bir ikrarda bulunan
kimsenin de yalandan itiraf etmesi muhtemeldir, bunlar
kitaplarnda serdetmilerdir.
5 m am Muhammed Abduh'tan naklettii, bz sa-
habi ve tbilerin mslman olan herkesten hadis rivayet
ettikleri, oysa her mslmanm sadk mmin olmayp Hz.
Peygamber den ve bakalarndan iittiklerini birbirinden
ayrmadklar, grne gelince: Abduh'un bu szleri
syledii tesbit edilse dahi kesinlikle doru deildir. Ya
zar szlere tamad m analar diklemek konusunda ol
duka haris davranmtr.
Bu mnasebetle bir hakikati tescil etmek isterim.
mam Muhammed Abduh hadis imam saylacak dere
cede snnet ve ilimlerinden nasipfcar olmamtr. Bunun
iin bz hadisleri deerlendirirken, bz hatalara d
mtr. Burada yazar ve benzerlerine bir hususu daha
vurgulamak isterim. Hak, kiilerle tannmaz bilakis kii
ler hak ile tannr. Hicret beldesi mam Malik b. Enes
yle d e r : her kesin sz alnr ve reddedilir ancak
-Hz. Peygamber'i kastederek u makamn sahibi m s
tesna
Ben ahsen imam Abduh ve talebesi Reit Rzaya
sayg duymakla beraber her insafl aratrc gibi her
 BAZI MKL HADSLER

G e d ik le r in i doru ve hecet olarak kabul etmem. Zira

ikisi de insandr. nsan hataya debilir. Reit Rza, sn-
net ve hadis limi olmakla birlikte bz noktalarda aya
kaymtr. smet, Allah'a ve Resul'ne hastr.
6 Sahabenin tm dildir, e l^ iy y e t kaidesi hak-
knda daha ncede kafi derecede izahlar yaplmt. ev-
renizdeki bedevi Araplardan ve Medine halkndan iki yz-
lle iyice alm kimseler vardr. Sen onlan bilmez-
sin, onlar biz biliriz, onlara iki kere azab e d i i z son-
ra da onlar byk azaba iletileceklerdir.17 yetinden de-
lil getirerek baz m iA fklarn mslman grnp nifak
ile hkm ettikleri ve bu durum un Resulullah ve ashab-
na gizli kald (iddiasna gelince). Hereyden nce yet-
te bunlarn hallerinin srekli gizli kalaca ile ilgili bir
ey yoktur. Bilakis yet Allah'n bunlarn durum larn
Peygamber ve ashabna haber vererek aa karacam
belirtm itir, iki kere (kerreteyn) azab edeceiz der.
Maksat okluk ifade etm ektir. Tpk sonra iki kere
(kerreteyn) gzlerini evirir.. yetinde olduu gibi. yet,
Allah'n P ey^m ber'ini bunlarn duram larm dan haberdar
edeceini bildiriyor. Bu hususu dorulayan rivayetler de
gelmitir, ibn-i Ebi Htim, Taberni el-Ev^t'da, ve ba-
k alan ibn-i Abbas'tan unu rivayet etmilerdir. : Hz.
Peygamber, bir cuma gn hutbeye kt ve kalk ey fa-
lan k nk sen mnafksn, k ey falan nk sen
mnafksn diyerek isimlerini aklayp (bazlarm) -
nya kovdu. mer b. Hattab bir mazeretinden dolay cu-
mada bulunmamt. Onlar camiden karlarken onlarla
karlat. Cumada bulunamad iin utanarak gizlendi
nsanlarn cumadan daldklarn zannetti, onlar da hal-

17 Tevbe, 101
 SNNET MDAFAASI

!erinden haberdar /oldu diye I mer'den gizlendiler. Hz.

mer, Mescide girdi ve kimsenin dalmasn grd. Bir
adam mer ,e Mjde ey mer Allah bugn (mnafklar
ortaya kard dedi, ite bu lonlann birinci a zabdr.
kinci azab ise kabirdedir. ibn-i Merdye'nin Ebu Mes'ud
el-Ensr'den rivayetine gre Hz. Peygamber o gn min
berden 36 kiiyi bu ekilde ayaa kaldrm tr.
7 Ebu Reyye nin naklettii : Metni mkil ve ri
vayeti m uztarip olan, Allah'n koyduu kanunlara, dinin
asllarm a veya kat'i naslara, yahut gzle grlen yakini
olaylara muhalif olan her hadis zikrettiimiz hususlardan
dolay zannidir. Binaen aleyh kim zikredilen bu rivayet
lerden birinde mkil grmeyip inanrsa (mesele yok) zi
ra doruluu (nu kabul etmek) asildir. Her kim de her
hangi bir ynnden phe duyarsa yahut bz phe eden
ler metinde bir takm pheleri ortaya karrlarsa o za
man zikrettiimiz hususlardan rivayete (senede) gven
mediine hamletsin. nk rivayetin srail desiselerden
veya mna ile rivayet edilmesi hatasndan yahut iaret
ettiimiz dier eylerden kaynaklanmas m m kndr...
szlerine gelince :
Bu szler haddi ztnda dorudur. Nitekim m uhak
kik limler de bunlar mevzu hadislerin alm etleri olarak
tanm lardr. Ancak hata bu kaideleri tatbik etmek ile
ilgilidir. nk O na gre mkil olmayan bir hadis, ba
kasna gre mkil olabilir. Bzlarmn kevni snnetlere
muhalif grdkleri, tahkik ve tetkik sonucunda muhalif
olmad ortaya kabilir. Bzlarmn k a ti naslara ya da
hisse muhalif grdn b ir bakas yle grmeyebilir.
Nitekim yazar ve bz hadis tenkitileri bu yzden birok
hataya dmlerdir. nk bunlarn en byk gayeleri

335
 BAZI MKL HADSLER

iin en basit sebeplere bile bavurdular. Baz hadisleri

yakanda zikredilenlere m uhalif olduunu dstermek iin
her trl yola bavurdular. Ancak titiz muhakkik lim*
ler bu kaideleri uygularken son derece ihtiyatl davran-
dlar ,zellikle muhalif olduuna dair bir hkm verir-
ken teenni ile hkm ettiler. Onun iin Hadisler iin var-
dklan hkm lerde isabet ettilei-
Daha nce de hadis im a m la rn n sened ve metin ten-
kidine verdikleri nemi belirtirken koyduklar sahih ka~
delerle ,zahiren akla, hisse, kevni snnetlere ve dier hu-
suslara ters griinen hadisleri reddederken acele davran-
madklarn belirtm itim . O blmn hatrlanm as yeter-
lidir.
SAHABE VE h a d is l e r in TOPLANMASI
Yazar 219. Sayfann dipnotunda Kur'ann tedvini
bal altnda unlar y azyor: Gze arpan ve akla ta-
klan hususlardan bir tanesi de u d u r: Sahabenin Ye-
mame'de krlm asndan endie eden Hz. mer, korku
iinde Hz. Ebu Bekir'e gelmi ve biran nce Kur'an'n
yazlarak, bir araya toplanmasn isterken onlar hadis
hfzdr demeyip onlar Kur'an hfzlardr. demitir.
Ayrca Hz. mer hadislerin yazlarak bir araya toplan-
masn deil sadece K ur'an'n yazlp bir araya toplanma-
s iin aba sarfetm itir. H atta biz onlarn Kur'an' cem
ve tedvin ettiklerini grrken bu da byk sahabe
toplulu^m un nnde y a p lm tr- onlardan bir kiinin
dahi hadislerin de yazlarak bir araya toplanmasn tek-
lif ettiini ire m iy o ru z . Onlar sadece K ur'an'n toplan-
mas ile dgilenmilerdir. Bu da onlarn hadis toplamaya
nem r e ^ d i ^ e r i n i n en byk delilidir. Onlarn Kur'an-
dan baka asrlar boyu baki kalacak baka bir kitaplar
olam azd.
336
 SNNET MDAFAASI
Cevap:
Yazarn kt niyetli olup, maksadnn ilk slm nes-
nde dahi, snnetin deerini ( olduuna bu ifa-
deler en byk delildir. Ayrca bu uurda sz ve hadi-
selere i l e n m e d i k l e r i m analar yklediini de aka gs-
term ek ted ir.
Hikmet, zaman, kurrnm ou vefat edince, yazl
aslndan bir ey kaybolur korkusuyla sratli bir ekilde
K ur'an'n bir m ushafta toplanmasn gerektim itir. Fa-
kat hadisler iin byle b ir ihtiya henz ba gsterme-
miti. nki mmet K ur'an'la mkellef olduu gibi ha-
dilerin lafzlarn ezberlem ek ve onunla ibadet etm ekle
mkellef deildi. Aslolan manasyd lafzlar deil, Kur'an'-
la karm amas iin yazlmas da a l a n m t . Sahabe,
ehemmi mhimme, asl fer'e tercih ettikleri iin byle bir
ey yapmad. Ne zamanki hadisleri toplamak, yok olmak-
tan ^ r ta r m a k gerekti, Rid Halife mer b. Abdu'l Aziz
resmi bir ekilde toplanmasn em retti. Genel olarak ha-
ds tedvini de bu ekilde balad, zel anlamda tedvin
aslnda daha nce balamt. Zira sahabe ve tbiun'dan
bazlar hadisleri yazyorlard, o 'n a atm ak istedii ta
yutturacak ve sahabeye yapt bu iftiray reddedecek (en
gzel dehl) Beyhaki'nin el-M ^hal'inde Urve b. Zbeyr'-
den naklettii u h a b e rd ir: Hz. mer snnetleri yaz-
inak istedi. Bunun iin Hz. Feygamber'in ashab ile isti-
are etti onlar da olumlu buldular. Bunun zerine Hz.
mer bir ay boyunca istihreye a tm a y a balad. Sonra
t>r gn sabah kalkt, Allah istihresine karlk vermiti,
yle d e d i: Ben, snnetleri yazmay istemitim fakat
Hizden nce, kitaplar yazp onlara en ve Allah'n ki-
tabn terkeden kavimleri hatrladm . Allah'a andolsunki
Allah'n kitab ile hibir eyi kartrm ayacam .18
III Muhammed Ebu ehbe, Alamul Mhad diin, Tedvin bahsi.

337
 BAZI MKlL HADSLER

Bu ak delilden sonra hala birisi sahabenin hadis

leri toplamakla ilgilenmediklerini, onlann koruyacaklar
baka bir kitaplar olamazd diye iddia edebilir mi?

TEDVN VE TEVTR LKS

Ebu Reyyenin insan hayrete dren szlerinden bi

risi de 217. sayfada yazd u ifad elerd ir: ayet Hz.
Peygamber ve ashab, K uran'm tedvinine nem verdik
leri gibi hadislerin tedvinine de ehemmiyet verselerdi o
zaman btn hadisler lafz ve manasyla m tevtir ola
rak bize gelecekti. O zaman Hz. Peygamber dneminde
bilinmeyen ne sahih, ne hasen, ne de zayf hadisler ola
cakt. Bylece btn ihtilaflar kknden hallolacakt.
limler hadislerin shhatini aratrm a klfetine katlan-
mayacakt. Hadis ilimleri, adalet, zapt, cerh ve tdil y
nnden rvilerin halleri ile ilgili bu kadar eser yazlma
ya gerek kalmayacakt. Fakihler ihtilafa dmeden tek
mezhep zere olacaklard. nk o zaman hepsi mte-
vatir olduu iin ihtilaf kaplarn aan, saflan parala
yarak mezhep ve frkalara blen zann glip olarak isim
lendirdikleri eylere ba vurmazlard. O zaman bugn h
la devam eden ehl-i hadis ve ehl-i rey tartm as olmaz
d. Bylece hadisler de nahiv, dil ve belagat limleri iin
nemli b ir kaynak olurdu.

Cevap:

trm ann karsnda ok gemeden yok olacaktr. Zira

hi bir bilgiye dayanmyor. imdi iin gerek ynlerini
ele a la lm :
 SNNET MDAFAASI

Bu szler K uran n ve tevatrn ne olduunu

bilmemekten kaynaklanyor. nk yazar, K urann m-
tevtir oluunu yazmna balam aktadr. Ne kadar ilgin
bir anlay. Oysa K uranm m tevatir oluu her asrda
binlerce mslmamn ezberlemelerindendir. Bu binlerce
kii srekli yine kendileri gibi kalabalk bir grcba nak-
lederek zamanza kadar gelmitir. Bu srada ne b ir harf
artm , ne de eksilmitir. Tebdil ve tayire asla ura-
mamtr. yet tevtr yazm ve tedvine bal olsayd e-
itli ilim ve dallarda yazlan binlerce eski ve yeni kitap
m tevtir olurdu. Oysa gerek anlamda bu kitaplarn te-
vatr ile uzaktan yakndan ilgisi yoktur. Tevatrde as-
lolan; yalan zerine ittifak etmeleri imkansz olan bir
topluluktan ifahi olarak alm aktr. Bu topluluun da yi-
ne kendileri gibi byk b ir topluluktan ayn ekilde -
lan gerekir. Kitabn nakledildii ilk asl varmeaya kadar
byledir. yet snnet, Hz. Peygamber dneminde ya
sahabi asrnda tedvin edilip byle byk b ir topluluk
tarafndan ezberlenmemi olsayd m tevatir snnet ol-
nazd. Byle bir eyi hadis ilmine ilk balayan bir talebe-
nin hile bilmemesi dnlemez. Genel olarak snnetin
'dvini K ur'ann toplanmasndan sonradr. Ancak az da
Isa m tevtir hadisler gelmitir.
Hulsa tevtr ve tedvin ayr ayn eylerdir.
2 Fakihler ile ilgili syledikleri, im am lar arasn-
laki ihtilaf sebeplerini bilmemekten kaynaklanyor. Bu-
IHI rten en byk delil udur; K uran kesin olarak m-

cvtir olduu halde fakihler ve lim ler onu anlam ada ve

ondan hkm istinbat etmede ihtilaf etm ilerdir. Mte-
nrlik delalet ettii m analar zerinde ihtilaf giderme-
ntir. Zira K uran'm subutu kati olduu halde birok
lilzlann delalet ettikleri m analar zannidir.
 BAZI MKlL HADSLER

ihtilaf kaplarn aan, m m etin saflarn blerek

frkalar haline getiren zann glibe tabi olmaktr. sz
dnlmeden sarfedilen b ir szdr, iddia ettii gibi
feri hkm lerde zanna tabi olmak mmeti blmemitir.
Bu mmeti esas blenler, heva ve heveslerine uyarak, din
ve " satan, yazar ve benzerleridir. Islm d-
m anian da, Islm n temellerini ykmak ve Islm mme-
tinin gen ^ok etm ek iin bu kiileri vesile edinm itir.
Btn abalar botur. Hak m utlaka ortaya kacakt!r.
Allah btn ilerinde gliptir. Ancak insanlarn ou bu-
nu bilmezler. Hz. Peygamber'in hadisleri teri ve hidaye-
tin kayna olmaya devam edecektir. lk ve n u r sa-
maya devam edecektir. Fkh, knun, edep, ahlak ile na-
hiv, dil ve belagat limlerine merci oimaya devam ede-
ektir.
BN EBS SERH LK VAHY KTBDR
DDASI
218. sayfada yle d iy o r: Mekkede Hz. Peygam-
berin ilk vahy katibi, irtidad edip Mekkenin fethinde
tekrar Islm a giren Abdullah b. Ebis-Serhtlr.
Bilemiyorum yazar bu konuda hangi kayna esas
alm tr. M sterik efendilerinin kitaplarndan bakas
deildir. <1-Istib ve el-isabe adl eserlere m racaat
ettim . O, Hz. Peygamberin vahy katiplerindendir, son-
ra irtidad etmi nihayet Mekkenin fethinde Islm a gir-
mi ve iyi bir m slm an olmutur. ifadelerinden baka
bir ey bulamadm. Hz. Peygamberin yannda deer-
leri bilinen oeuk ve erkeklerden lk Islm a giren Hz.
Ebu Bekir ve Ali ile yine ilklerden olan Hz. Osman Zin-
Nreyn gibi zatlar dururken yazarn bu zt ilk vahy k
tibi klmasmn srr nedir? bilemiyorum. H er halde al
^ yapa yapa adet edindii kartrm adan kaynak*
lanm tr. I
340 m
 SNNET MDAFAASI

HADS TEDVN MESELESNDE

EBU REYYENN YANLILIKLARI
223. sayfada Hadis Tedvini bal altnda nce,
hadis tedvininin Tbiun asrnn sonunda baladn be-
lirtir. Dipnotta ise Tbiun asnnn sonunun, hicri yz ellin-
ci yln snrlar olduunu vurgular. Daha sonra kitabn
ileri sayfalarnda el-Herevi'nin el~Kastalan!'den naklen
syledii, mer b. Abdlaziz'in birinci asrn banda Ebu
Bekr b. Muhammed b. H azm a hadisleri tedvin etmesini
emrettii ile ilgili szlerine yer vererek yle d e r : yle
grnyor ki mer b. Abdulaziz ld zaman Muham-
med b. Hazm zellikle o 'n u n yerine halife olan Yezit b.
Abdulmelik O nu grevinden azledince hadisleri yazmak-
tan vazgeti. O'nunla beraber hadis yazan herkes bunu
terketti bylece 105 ylnda Hiam b. Abdulmelik baa
geinceye kadar hadis yazmna ara verildi. Hiam b.
Abdulmelik bu ile dgilenerek ibn-i ihab ez-Zhryi bu
ie tevik etti h atta O'nun ibn-i ihab', hadis yazmay
lo^rlam ad iin buna zorladn sylerler.
Her insafl kiinin de grd gibi bana yle geli-
vorki yazar, tedvin ok sonralar k l m t r diyerek
hadislere dil uzatmak gayesini gtt iin, genel olarak
tedvin hareketinin birinci yzyldan sonra baladn is-
hat etmeye alyor. Dipnotta yazdklar ile, limlerden
Naklettii tedvin hareketinin birinci yz yln banda
mer b. Abdulaziz ile balad fikri nasl badaabilir?
Ovsa mer b. Abdlaziz H 99. ylda Hilfete ge-
ve 101 ylnda da vefat etm itir.
Sonra Ebu Reyye, mer b. Abdlaziz ld zaman
Muhammed b. Hazm ve o'nunla beraber hadis yazan
 BAZI MKL HADS ' 1

herkesin bu iten vaz getiini nereden karyor.19 Ne-

durum tam
hzlandrm asnlar ki vki
olan da b u d u r snnetin
kayna olduunu
Onlar
tiklerinin farkndaydlar. Hz. Peygamber'in ahadetiyle
alarn en hayrlsnda yaayan bu sayg deer insanlar
hakknda en uygun zan bu olsa gerektir.

19 Yazann bu gr Ahmet Eminden aldn tesbit etmi

bulunuyoruz. Ahmed Emini byle bir dnceye sevkeden
de, baz msteriklerin mer b. Abdulazizin hadisleri ce-
metmeyi emretmesi rivayetine pheler sokmalardr. Ah'
med Emin, Duhal slm adl kitabnn c. 2, s. 106da mer
b. Abdulazizin, Ebu Bekir Muhammed b. Hazma hadisleri
toplamasn emrettiini belirttikten sonra yle d e r : peki
bu emir infaz edildi mi? Btn bildiimiz o gn derlenen
sayfalarn bize gelmediidir. Daha sonra hadis toplayanlar
da buna iaret etmemilerdir. Bunun iin bz msterikler
bu haberden phe etmilerdir. Zira bu kabilden bir der
leme olsayd hadis toplayan kimselerin en nemli kayna
olurdu. Fakat phe edilecek bir durum yok, nk haber
mer b. Abdlazizin bunu emrettiini bildiriyor yoksa ha
dis ceminin tamamlandn sylemiyor Muhtemelen mer
b. Abdlaziz erken vefat ettii iin Ebu Bekr bn-i Hazm,
bunu yerine getirmekten vazgeti.* Ben de diyorum ki muh
temelen bu grevi infaz etti ki bu daha yakndr ancak
selef-in eserlerinden salan sald ve her te'lif ettikleri eser
bize gelmedi. Zira onlan takib eden tabakadan bile byk
mam Mlik b. Enesin el-Muvattamdan baka bir ey bizo
ulamamtr. I
G r ld g ib i y a z a r m s t a k i l b i r a r a t r c o l a r a k k e n d i
s in i g s te r m e k i s t i y o r f a k a t m u k a llid in m u k a llid i o ld u u a
a kmtr. I
 SNNET MDAFAASI

Burada bilinmesi gereken bir hususu (tekrarlamak

istiyorum) : Tedvin hareketi, her ne kadar genel olarak
birinci yz yln sonunda balamsa da zel ekilde Hz.
Peygam berin zamannda balamtr. Henz o hayatta
iken bz sahabi ve tbiiler hadis ve snnetleri yazyor
lard. Sahih gvenilir rivyetler bunu dorulamaktadr.

SAHABE VE TBNDAN HADS KTPLER

Buhari, Sahih'inde Ebu Hureyre (r.a)nin yle de
diini rivayet etmitir. : Resulullahn ashabndan Ab
dullah b. Amr b. As ,tan baka benim kadar hadis bilen
yoktu. Zira Abdullah (duyduklarn) yazyordu, fakat ben
yazmyordum.
Buhar ve Mslim'in naklettiklerine gre Yemenli
Ebu h Hz. Peygamber'den Mekke fethi esnasnda irad
ettii hutbeden duyduklarm yazmasn istemitir. Bunun
zerine Hz. Peygamber : Ebu ah iin yazm buyurm u
tur Ebu Davd, Hkim ve dierleri Abdullah b Amr b.
s'n yle sylediini naklederler : Dedim ki ya Re-
sulullah senden iittiim eyleri yazabilir miyim? O
Evet dedi Ben hem gazap halinizde hem de honut
olduunuz vakitlerde de mi? dedim. Bunun zerine O,
yle buyurdu Evet nk ben hem gazab hlimde hem
de dier hallerimde sdece hakk konuurum. Tirmizi,
hbu Hureyre'den unu nakleder: Ensardan bir adam
Kesulullah'm meclisinde bulunur O nun hadislerini din
ler ve bundan holanrd fakat ezberleyemezdi. Hafza
ln Hz. Peygamber.e ikayet edince Resulullah ona eliy
le yazya iaret ederek yleyse sa elinden yardm iste
!uyurdu. Sahih-i Buhari'de getiine gre Hz. Ali'nin ya
nnda bz snnetleri (diyet, esirleri serbest brakm a, ve

343
 BAZI MKL HADSLER

bir kfire bedel bir mslman ldrlmemesi ile ilgili)

ihtiva eden yazl b ir sayfa vard. Yine sahih b ir habere
gre Hz. Peygamber zekat, diyet ile ilgili hkmlerle
baz farz ve snnetleri Amr b. Hazm ve dier vlilere ya
zl olarak gndermitir. Hz. Peygamber dneminde ha
dislerin tedvin edildiini bildiren baka haberler de mev-
cuttur.20
Hadis yazmn yasaklayan hadis, iin banda sy
lenmitir. Kur an'dan baka eylerle megul olurlar veya
Kur'an baka eylerle karr endiesiyle sylenmitir. Ne
zaman ki bunlardan emin olundu, o zaman hadisleri yaz
ma yasa neshedildi.
Hz. Peygamber vefat edince sahabe ve tbindan bir
ou hadis yazmaya balam tr. Said b. C beyr: ibn-i
Abbas ile beraber bulunup ondan hadis dinlediini ve
binek stnde iken yazdn konakladklarn da da sil
diini syler. Abdurrahm an b. Ebi'z -Zenad babasn
dan unu nakleder : Biz Helal ve haram bildiren hadis
leri yazardk. bn-i ihab ise her iittiini yazard. O'na
ihtiya duyulduunda O'nun en lim kii olduunu an
ladm. Hiam b. Urve, Yezid b. Muaviye'nin hilfeti d
neminde H arre gn btn kitaplarnn yandn haber
vermi ve zaman zaman keke ehlim ve malm gitseydi
de kitaplarm yanmasayd demitir.
Bilinmesi gereken dier bir husus mer b. Abdl-
aziz'in hadislerin toplanp yazlmas iin hertarafa mek
tup gndermi olmasdr. Ebu Nuaym Tarih-i Isbahan
da mer b. Abdlaziz'in her tarafa yle yazdn nak-

20 Bu konuda bkz. Hamidullah, el-Vesaikus-Siyasiyye (Darun-

Nefais Beyrut 1987).
 S N N E T M D A F A A SI

letm itir : Resulullahm hadislerini aratrp yaznz.

Kendine m ektup yazdklarndan birisi de h 124. de vefat
eden ibn-i ihab ez-Zhrdir. H atta Suyt, Onun mer
b. Abdlazizin emriyle ilk hadis tedvin eden kii ol
duunu bildirir. dil hlifenin bu em rini yerine getirmek
iin btn bu lim ler en gzel ekilde icabet etmilerdir.

EBU REYYE'NN BZI NCLSZ IKARIMLARI

227. sayfada yazdklarn yle zetleyebiliriz : lk
tedvin hareketi Emevilerin son dneminde n e et etmi
tir. Bu da blmlere ayrmadan, ayrt edilmeden gelii
gzel yazlyordu. Muhtemelen bu tedvin, o gn yaygn
olan ilim meclisleri tarznda yaplmtr. Zira bu asr
daki ilim meclisleri belli bir ilme tahsis edilmezdi. Bir
mecliste farkl ilimler ilenirdi. At yle d em itir.: Ben,
ibn-i Abbs n meclisinden; fkh ynnden daha zengin,
heybet ynnden daha byk, daha gzel bir meclis gr
medim. K ur'an ehli, dil bilginleri ve airler (yani herkes)
soru sorard o da e ngzel ekilde cevap verirdi...
Cevap :
Atann bahsettii ibn-i Abbasn meclisi ilim meclisi
olup hadis meclisi deildir. nk hadis meclislerinin
zel b ir stats vardr. Bu meclislerde hadisler isnasy-
la zikredilir ve aklanmas gereken yerler aklanrd.
Yazarn vermek istedii grnt yersizdir. Bakn Hafz
ibn-i Hacer Fethu'l Brinin mukaddimesinde neler di-
yor21 unu bil ki : Allah bana da sana da ilim ihsan
etsin Hz. Peygamberin hadisleri sahabe, tbiunun ilk
devirlerinde ne Cmilerde tedvin edilmiti ne de tertibe
tabi tutulm utu.

21 FethuU Bari, c. 1, s. 4.

345
 BAZI M KL HADSLER

Bunun balca iki sebebi vardr :

B irincisi: Onlar, Sahih-i Mslim'de getii zere
K ur'an'la karr endiesiyle ilk bakta bundan menedil-
milerdi.
kincisi Geni hfzah ve kvrak zekal olmalar. o
u yaz yazmay bilmiyordu. Daha sonra tbiun asrnn
sonlarna doru Haric, Rafz ve kaderi inkar edenler
ortaya knca m uhtelif ehirlerde lim ler oald ve ha
dislerin tedvini ve tasnifi de yaylmaya balad. lk hadis
derleyenler Rebi b. Subeyh ve Said b. Ebu Arbe ve
benzerleridir. Bunlar her blm belli b ir dereceye ka
dar tasnif ettiler, sonra nc tabakann byk lim
leri geldi ve hkmleri tedvin ettiler.

DELLE DAYANMAYAN BR FARAZYE

231. sayfada Tedvinin geirdii aamalar bal
altnda yle d iy o r: ilk nce hfzada yer alan hadis
ler limlerin rivyetleriyle derlendi. Bunlar her hangi
bir tasnife tabi tutulm adan, bablara ayrlmadan bir
fada derlendi. Bu safha hadisle beraber fkh, nahiv, ede
biyat ve iiri de ihtiva ediyordu. Bu dneme tedvinin
ilk (ocukluk) devri denilir.
Cevap:
Yazann bu sylediklerini nereye dayandrdm bi
lemiyorum. Bu dnem fkh, edebiyat ve nahivi de iine
alyorsa, iiri ihtiva etmesi nasl mmkn olur? Ustaz
Ahmed Emin'den yapt nakil bunu ifade etmez. imdi
ondan naklettiini aynen verelim : Emevilerin dnemin
de ilim, limlerin hfzadan rivyetlerine dayanyordu.
Yahut uygun bir ekilde bir araya getirilen sayfalardan

346
 SNNET MDAFAASI

ibaretti. Bu sayfalarda bzen bir hadis; fkh b ir me

sele, dil ve gram er ile ilgili bir mesele birden buluna
biliyordu. limlerin meclisleri de yle idi Ustaz Ah-
med Emin'in genel olarak ilim tedvininden sz ettii
aktr. zel olarak hadis tedvininden bahsetmiyor. Bun
lar Abbasiler ile Emeviler dneminde ilmi mukayese
ederken sylemitir. Bunun iin Fecru'l slm22 ve
Duhal slm adl kitaplarnda hadis tedvininden sz-
ederken buna benzer b ir ey sylememitir. Buralarda
titiz limlerin sylediklerini yazmtr. Biz daha nce ilk
tedvin hareketinin nasl baladn Hfz ibn-i Hacer'den
naklettik orada yazarn sylediklerine benzer bir ey mev
cut deildir.

BAKA HATALI BR IKARIM

233. sayfada hadis tedvininin geirdii aam alar s
raladktan sonra yle d iy o r: te bu ekilde gerek
tedvinin nc asnn ortalarndan sonra balayp dr
dnc asra kadar devam ettiini zetlemi olduk.
Cevap :
Gerek u k i : Bu ibreyi okuduumda, ne demek
istediini anlamak iin uzun uzun dndm. Eer sahih
hadislerin bir kitapta tedvinini kastediyorsa bu yanltr.
nk bunun bayraktarlm yapan iki byk imam,
Buhar ve Mslim nc asrn balarnda yaadlar. Eer
genel olarak tedvini kastediyorsa bu daha acayip b ir ha
tadr. nk telif eserler ikinci asrn banda balam,
bu asr boyu gelierek oalm ve nc asn n orta
larnda deil balarnda zirveye ulam tr. Ebu Reyye,

22 F ecr l Islm, s 272.

347
 BAZI MKL HADSLER

tm am Mlikin el-M uvattana ne der acaba? Ki, kesin-

ike ikinci asrda telif edilmitir. nk imam Mlikin
vefat tarihi 179dnr. Byk im am Ahmed b. Hanbelin
el-Mssaedine ne der? da kati olarak nc asrn or-
talarndan nce telif edilmitir. Onun da vefat tarihi
241 dir.

SAHABE NSANDIR ANCAK BN VE AHLK

YNNDEN ZRVEDE BR NSAN
233. sayfada Tedvin hareketinin gecikmesinin etki-
leri bal altnda yle d iy o r: sahabe ne ilk insan-
lard ne de masum kiilerdir.

Cevap:
Biz de sahabeyi norm al bir insan olarak gryoruz
ancak Resulun terbiyesi onlarn din ve ahlak ynnden
mkemmel, ahsiyetleri bakmndan insann yce b ir tar-
z olduklarm kabul ediyoruz. Hz. ?eygam berin terbiyesi
sayesinde onlar bu risaleti btn insanla tamaya ehil
olmulardr.
Tabi ki biz, Hz. ?eygam berin ashabn gerektii e-
kilde tavsif ederken, ihlas sahibi olan imamlarna bal,
din ve ahlak inemeyenleri kastediyoruz. Yoksa mna-
fk ve m rtedleri biz zten hesaba almayz. Onlar bu s-
fatlarla tavsif edemeyiz. Ayn ekilde biz, Hz. Peygam-
b erin ashabnn yalandan ve hadis uydurm aktan beri ol-
duklarn sylerken, masum olduklarm kastetmiyoruz.
Daha nce sahabenin adaletine deinirken de bunlar be-
lirttiimiz iin tekrarlam ak istemiyorum. Oraya tekrar
b a k la b ilir.
 SNNET MDAFAASI

HALFELERN RVAYETLER KABUL EDERKEN

YAPTIKLARI HTYAT VE TTZLKTR
YOKSA TEKZB DELDR
234. sayfada yazdklar Ebu Bekir, mer ve Ali gibi
byk sahabilerin, sahabeden biri byklerinden de
olsa bir hadis rivayet ettii zaman, bunu Hz. Peygam-
b erden beraber iittii b ir ahid getirmedike veya ye
min imedike kabul etmezlerdi. szlerine gelince; daha
nce bu konudaki gerei ifade etmitim.
Hulaf-i Ridin'in bu hareketi sadece takva, titiz
lik ve aratrm a gereidir. Onlar bununla kendilerinden
sonra gelenlere biraz nce de belirttiimiz gibi tesbit ve
aratrm a kaidelerinin temellerini atm lardr.

TEDVNN GECKMESNN DNE BYK

ZARARI OLMUTUR DDASI
sayfada siyas ve mezhebi ihtilaflara deindik
ten sonra yle d e r : te bunun iin sahih hadislere
ulam ak olduka zorlat. Ravilerin durum larn aratr
mak ise daha da zorlat. Bunlar kesin olarak bilinince
(diyoruzki) : Tedvin hareketinin gecikmesinin byk za
rarlar olm utur. nk bu sebeple rivayetler oalm,
sahihler ve mevzular karm ve asrlar boyu birbirin
den ayrdetmek glemitir.
Cevap:
saptrm adr. Biz bu sesi tanyoruz
biliyoruz ki lim
sif ederek, ravilerin halleri ve rivayetlerin tenkidi ile ilgili
aratrm alar yaptlar. Bu uurda
katlanarak

349
 BAZI MKL HADSLER

arzu ettikleri sahih hadislerle illetli olanlar ayrma ile-

mini tamamladlar. Ayn ekilde tedvinin gecikmesinin
son derece zararlar olm utur. ddias da kesinlikle bir
saptrm adr.

ADALET VE ZAPT KONUSUNDA EKSK

BR ZET
Yazar 239. sayfada Adalet ve zapt konularna dein
mi ve eksik olarak bir zet vermitir. Burada, adaletin
brakn tarifi, ekline bile vkf olmann g olduunu
aklamaya almtr. Aka grld gibi bunu ka
stl yapmtr, yet limlerin adalet ve zapt ile artlan
konusunda sylediklerini nakletse eksiklii ortaya ka
cak ve sylediklerinin byk bir ksmn iptal edecektir.
yleyse limlerin bu konuda sylediklerini biz ak
taralm ta ki; m uhaddislerin tenkid metodlarmn ne ka
dar kkl olduu, koyduklan kaidelerin ne derece ince
kaideler olduu iyice anlalsn.
Adaleti Sahibini takva ve m uruet (ahsiyetli)'den
ayrmayan bir nefse yerleen bir haldir melekedir
diye trif etm ilerdir.
Takva, Allahn emirlerini yerine getirmek, kfr, fsk
ve bidt gibi yasaklardan kanmaktr.
Mruet ise; insan gzel ahlak ve det sahibi klan
nefsni terbiyedir.
limlere gre m urueti iki ey ihlal e d e r :
1 nsan kk dren kk gnahlar; b ir ek
mek ya da ok nemsiz bir ey almak gibi

350
 SONNET MDAFAASI

2 Yine insan kk dren ve o vakarn gi

deren m bah eyler; yollarda bevletmek, itidali aacak
mizah yapm ak gibi. Adaletten m aksad tam adalettir. Ek
sik deil, eksik adaleti m uhaddisler adalet saymam
lardr.
Zikrettiim m anada adalet ancak m slm an olmak,
akl bli olmak, fska gtren eylerle, m urueti ihlal eden
eylerden uzaklamakla tahakkuk eder. Bunun iin hadis
limleri, rvinin dil olabilmesi iin : Mslman, akll,
bli, fska gtren sebepler ve m urueti ihlal eden hu
suslardan uzak olmas gerektiini sylemilerdir. (Bu va
sflan haiz kimse) ister kle olsun, ister kadn olsun,
ister kr olsun, isterse iftira suundan dolay kendisine
had uygulanm sonra tevbe etmi olsun veya hadisi tek
bana rivayet etmi olsun farketmez. Fakat ahidin dil
olmas art bundan farkldr. nk iftira suundan ce
za alm kimsenin ehdeti kabul olmaz. Ayn ekilde
kr, kadn (tek bana ise) ve klelerin ehadeti de m ak
bul deildir. nk ehadet velayet kabilindendir. Fakat
rivayet yle deildir. Bylece kfir, ocuk, deli fsk (b
yk gnah ileyen ve kk gnahlarda srar eden) ve
m uruetini kaybeden kimselerin dil olm adklarn aka
anlyoruz. Bu, limlerimizin Allah onlar hayrla m
kafatlandrsn son derece dikkatlerini gstermektedir.
Onlar sadece mslman ve akll olm ak gibi artlarla
yetinmemi, bulu ama ermeyi, fsktan uzak olmay ve
m ruet sahibi olmay da art kom ulardr. Bunun se
bebi, mslman ve akll olmak zhiren yalan syleme
meyi gerektirir, oysa bunlarn yannda insan heva ve
ehvet sahibidir, yleyse slm ve akl sfatlannm heva
ve ehvete ar gelmesi ve onlar bastrm as gerekir ki.
 BAZI MKlL HADSLER

bu da ancak fsktan ve m urueti ihlal eden eylerden uzak

olmakla meydana gelir.23

fil olmamak olarak trif etm ilerdir. Bu da ravinin do

rularnn hatalarndan ok olmas ve hatann kendi nef
sinde de az olmas ile olur. Zapt da iki ksm a ayrlmtr.
1 Gs zapt (Z aptu's-sadr): Bir hadisi iittii
andan nakledecei ana kadar ezberinde tutm aktr. Eer
hfz ise lafzlar aynen muhafaza ederek aktarm as ge
rekir. ayet m na ile rivayet edecekse manay deiti
ren veya ihlal eden durum lar bilmesi gerekir.
2 K itap zapt (Zaptu K itab n ): Hadisleri (yazl
olarak) ald andan verecei ana kadar eksik ve ziyade,
tayir ve tebdile uram adndan emin olarak (bir ki
tapta) muhafaza etmesidir.
Bylece hadisilerin hata ve sevaplar eit olan ra-
viye veya hatas sevabndan ok olan raviye zapt y
nnden itibar etm ediklerini gryoruz. Bu t r ravileri
el-muaffel (gaflet sahibi) veya fahi galat ileyen ya da
ok hata ileyen olarak isimlendirmilerdir. Ayn ekilde
dorusu hatasndan ok olup kendi nefsinde ok hata
ileyen ravilere de itib ar etmemilerdir. Bunlar da sey-
yiul hfz (kt hfzal) diye isimlendirilmilerdir.24
te bu ekilde rvinin dil ve zbit olduu tesbit
edilirse kalbin m utm ain olmasn gerektirecek tarzda sika
olduu tesbit edilmi olur. nk (nce) isnadna bak
lr. Eer isnad m uttasl olur da m unkat, muallek, mr-

23 el-U slubul H adis fi U lum iI H adis, c. 2, s. 7.

24 bn-i Hacer, N uhbetul Fiker ve erhi, zabt bahsi.

308
 SNNET MDAFAASI

sel, mu'dal, mudelles, m uzdanb deilse; sayca ve zellik

ynnden kendisine tercih edilen rvilerin rivayetine de
ters deilse ite bu metin kabul edilir ve kime isnad edil
mise Ona nisbet edilir.
Gn gibi ortaya km tr ki hadisilerin rvi ve ri
vayet ve isnad iin koyduklar artlar kesin olarak g
venmeyi salyor yalan olmayp doru olduu hata ol
mayp sevab olduu ar basyor ve rivayetin raviden gel
dii salam olarak tesbit edilmi oluyor. Bunu ne baka
bir mmette ne de baka bir ilimde hemen hemen bul
mak mmkn deildir.25

EBU REYYE'NN AHAD HATTA MTEVATR

HABERLERE PHE SOKMAYA ALIMASI
240^243. sayfalarnda haberleri m tevatir ve had
olarak iki ksma ayrdktan sonra bu konuda birok na
killerde bulunur. Tarifi zerinde dnp dolaarak ne ifa
de ettikleri ve kendileri ile amelin vcip olup olmad
hususunda ok durur. Zan ifade ettikleri iin hd
haberlere phe sokmaya alr. nk zan, haktan bir
ey ifade etmez der, H atta m tevatir haberlere ve on
larn ilim ve yakin ifade etmelerine de phe sokmaya a
lr. 240. sayfada aynen yle d e r: Mtevtir haberler
de ilm-i yakin ifade etmesi bakmndan pheden uzak
deildir. Bu phelerden bir tanesi udur : Yalan ze
rinde birlemeleri mmkn olmayan bir cemaat bir ada
mn hayatta olduunu haber verirken baka bir toplu
luk bunun tersini syleyebilir. Buraya kadar syledik
leri sz gtrr fakat bundan sonra bakn nasl kfre

el-Mucez fi UlmiT Hadis, s. 42-55.

 BAZI MKL HADSLER

varan szler sarf ediyor : Mslmanlar en byk mteva-

tir durum lar inkar etm ilerdir. nk Yahudi ve Hris-
tiyanlar iki byk mmet olarak Hz. Isa'nn asldn
haber vermiler. Incil de bunu sarahaten belirtm itir.
Mslmanlar tevatr n en yksek derecesine ulaan
bylesi bir haberi reddediyorlarsa bundan baka hangi
habere itimad edilebilir?

HZ. SA'NIN DAM EDLD HABERNN

MTEVTR OLDUU DDASI
Ebu Reyye burda iinden kamayaca byk ha
talar ilemitir. Ahir zaman allamesine! Soruyorum : Hz.
sa'nn idam edilmesinin m tevtir olduunu kim sy
ledi sana? Gerek u ki bunu haber verenlerin isnadlar
m uttasl deil m unkat'dr. Ayn ekilde tevatrn art
olan btn tabakalarda byk bir topluluun haber ver
mesi art mevcut deildir. Onun iin tevatr aslszdr.
Sonra yazar, yahudilerin kitaplarna ne diyecek, m u
hakkik tarihilerin belirttiine gre yahudilerin kitaplar
bir kelime ile de olsa Hz. s'nn idamna iaret etm e
mitir. Onlarn dini tarihlerinde de byle bir ey yoktur.
Yahudilerden sadece bzlar hristiyanlara uyarak bun
dan sz etm itir.
Merhum eyh Abdu'l Vahhab en-Neccar, Ksasu'l
Enbiya adl eserinde yle der : Yahudilerin yannda fa
lan zamanda mesih adnda birisi geldi ldrld ve idam
edildi diye bir bilgiye iaret eden hibir ey mevcut de
ildir. Dini tarihlerinde de kesinlikle bununla ilgili bir ey
yoktur. en-Neccar szlerini yle b a la r: Bir yahudi
Hz. Isa'dan ve ldrlmesinden sz ederse bu atalarn-
 SNNET MDAFAASI

dan, babalarndan kalan tarihlerinde yazl olduu iin de

il sk sk hristiyanlarn Hz. Mesih geldi fakat yahudi-
ler onu ldrdler dediklerini iittikleri iin sylyor-
lardr. nk kitaplarnda byle b ir ey yoktur. Byle
haberlerle m tevtirlik isbat edilebilir mi ki sen yahu
dilerin sana gre byk mmet byle sylediklerini
iddia ediyorsun?!!!
ncillere gelince Hz. sa'nn ldrlmesi ve aslmas
kadar hi bir meselede ihtilaf edilmemitir. Bunlar da
uydurma olduuna ve sbit olmadna delildir. Sonra
Hz. sa'nn aslmas meselesinde hristiyanlar arasnda bir
icma ya da ittifak olumamtr. Satrinasyon. Barskal-
yonyon ve Bolsyon gibi tifeler Hz. sa'nn ldrlmesi
ve aslm olmasn reddederler.
Bz hristiyan limlerin bu konuda ak bir kanaat
veren ehadetleri de sz konusudur. Alman Her Arnest de
Yunus slm Gerek Hristiyanlktr adl kitabnda, 142.
sayfada yle d e r : Hz. sa'nn aslmas ve kendisini in
sanla feda ettii ile ilgili btn haberler, mesihi, hris-
tiyanlm asllarndan telakki etmeyen : Pavlos ve ben
zerlerinin uydurmalardr. M uljnuhr de Histiyanlk
Tarihi adl kitabnn birinci cildinde unlan yazar : Hz.
sa'ya verilen cezann infaz alacakaranlk b ir vakitte
olmutu. Bundan Kuds hapishanelerinde cezlannn in
fazn bekleyen bir sulunun Hz. sa ile yer deitirme
sinin mmkn olduu kartlabilir. Nitekim bz taifeler
byle inanm ve K u ran da bunu tasdik etm itir.26
Bu sarih kfr konusunda hristiyanlara yanaan ya
zar bunlara ne der acaba!?

26 K sas Enbiya, s. 516-534.

 BAZI MKL HADSLER

Sonra yazar, m tevtir haberlerin ilim ifade etmesi

gibi baz ilmi meselelere phe sokmak, ortaya pheleri
atp cevaz vermemekle veya sadece bunlara iaret etm ek
le ne kastediyor?
Yazar, misyoner ve papazlarn sylediklerini tekrar-
lamaktan baka bir ey yapmamtr. Yalan iddiaya gre
- en byk m tevtir haber olan Hz. sa'nn idamn im
kar edenler m slm anlar deildir. pheye mahal brak-
mayacak tarzda kesin olarak rededen Allah T ela'd r.:
Bakn ne buyuruyor Szlerini bozmalarndan Allah'n
yetlerini inkar etmelerinden, haksz yere peygamberleri
ldrmelerinden ve keplerim iz klfl denelerinden
tr (yahudilerin balarna belalar getirdik). Hayr
(Kalpleri klfl d e ^ l) fakat inkarlarndan dolay Allah, 4$
kalplerin m hrlem iir. Artk pek az hari onlar
inanmazlar. K frlerinden ve Meryem'e byk iftira at-
malarndan, Biz Allah'm elisi Meryem olu sa Mesihi
ldrdk demelerinden tr... Oysa O'nu ldrmediler
ve asm adlar fakat ( sa) onlara benzer gsterildi, o'nun
hakknda anlamazha denler, o 'n d an yana tam b ir
kuku iindedirler, o hususta bir bilgileri yoktur. Sadeee
zanna uyuyorlar o 'n u yakinen ldrmediler. Hayr Allah
O'nu kendisine ykseltti Allah daima stndr, hikm et
sahibidir.27
Allah'tan gelen yce kitabn tesbitinden sonra, hi
bir inkarcnn reddetmesi veya phecinin, te'vil ihtimali
olmayan muhkem nassa, phe drmesi mmkn de-
ildir.
K ur'an'a i^ m a y a n la r a da deriz ki Hz. Peygam-
ber'in, Hz. Is'nm idam edildiini ilk defa kendi nefsin
2? Nisa, 154-158.

356
 SNNET MDAFAASI

den sylemi olmas mkul deildir. Zira Hz. Peygam-

berin bunu reddetmesi iin her hangi b ir gyesi ya da
gzettii b ir m aslahat yoktu. Bilakis idamnn isbat
K uranda sksk zikredilen yahudilerin haksz yere Pey
gamberleri ldrdkleri meselesine girer. Hz. Isann
idam edilmesi Hz. Peygamberin b ir ok yette belirtm ek
istenen yahudilerin isyanlar, muhalefetleri, yer yzn
bozmalar ve peygamberleri ldrdklerine en gzel de
lili olabilirdi. Eer Hz. s nm aslmas b ir hakikat ol
sayd Hz. Peygamberin, yahudilerin bozuk ahlakl ve k
t tabiatl olduklarn yaymak iin kullanmas son derece
nem arzederdi. Lkin peygamber efendimiz b ir eyi ken
di nefsinden arzu ettii ekilde kabul ya da reddetmezdi.
ancak o b ir vahyd i r .: O hevasndan konumaz, O'nun
syledikleri ancak vahydir.

MUKARRER KADELERE PHE SOKMASI

VE YETLER TAHRF ETMES
mmet
olduu
dur. szn naklettikten sonra dipnotta yle b ir yorum
g e tirir: Sence kabul ettikleri bu kaideyi Allah ve Resu
l m emretti?! Sence bu kaide bizi K urnm birok
yetlerinde belirtilen zanna tabi olmak hkm nden ka
rabilir mi? mesela b ir y e tte : onlarn ou zandan
baka bir eye uymuyorlar. Zan ise gerekten hibir e
kilde Hakk ifade etm ez...28 dier b ir ayette onlarn bu
hususta bir bilgileri yoktur Sadece zanna uyuyorlar. Zan
haktan hibir sev kazandrmaz

28 Y unus 36.
29 N ecm , 28.
 BAZI MKtL HADSLER

sa'y armha gerdikleri ile ilgili olarak baka bir yette

de : .. zanna uymaktan baka bir bilgileri yoktur... bu
yurm utur.
Bu yorumdan anlalyorki yazar limlerin szlerini
ve yetlerin maksadm anlam am tr. mmet; doru ol
duu zann- galibe gre bilinen b ir haberi almaya m em ur
dur. kaidesi K urandan ve m tevtir snnetten aln
mtr. Akln ve naklin delalet ettii bu konuda, limler
icma etm ilerdir. u kadar var ki, zann- glibe gre ka
bul, sdece fer hkm lerle ilgilidir. Akideyi ilgilendiren
meseleler ancak ilm-i yakin ile bilinen bilgilere dayanr.
Bu konularda zann kfi deildir. te yazarn zikrettii
yetler de bu konu ile ilgilidir. Binaenaleyh akide, tevhid
ve dinin asllar ie ilgili meselelerde zan haktan b ir ey
ifade etmez. Sonra yazar nasl oluyor da Hz. sa'nn ida
mn reddeden ve bunun zanni olduunu syleyen yeti
delil getiriyor, oysa biraz nce bunun m tevtir olduu
nu sylemiti.
Gerekten ben kendi kendisi ile elien bu pheci
yazarn hline ayorum.
246. sayfada da unlar yazyor: Kelamclar, hal
lerinden anlaldna gre zanni durum larla ilgili kendi
mezheplerine muhalif her hadisi reddediyorlard. Hadis-
iler nezdinde sahih olan b ir hadisle karlatklar za
man tevi'lini mmkn grrlerse tevil ediyorlard yahut
bu ahad haberlerdendir, ahd haberler ise zan ifade
ederler diyerek reddediyorlard. B arkas evvelini ya
lanlayan bo b ir szdr Bilemiyorum onlar btn ha
disleri reddediyorlard ifadesi ile onlar sahih bir ha
disle karlatklar zaman ifadeleri nasl birleebilir?
Kelamclann ou had olan sahih hadislerle amel etmi

358
 SNNET MUDAEAASI

lerdir. Emin olmak isteyen akaid kitaplarnda ahiret hal-

leri ve semiyyat bahislerine m racaat edebilir, o zaman
bu konuda birok hadisle amel ettiklerini grecektir.
Sonra btn kelamclar ayn deildir. Kimisi aratrm a-
lannda titiz ve teenni ile hareket etmi kimisi de hadis-
leri reddetm ekde ve onlara saldrm ada acele davran-
mtr.
Burada tekrarlad cennet ile cehennemin tart-
mas ile ilgili hadisi daha nce izah etmitik. Dipnotta yer
verdii Kelamclarn, hadiscileri Haev diye isimlen-
dirdikleri ve onlar insanlarn en cahilleri olarak tavsif
ettikleri szlerine gelince samadr, eevap vermeye dey-
mez. Muhtemelen ahsndaki hastal onunla tedavi et-
me^e kalkyor. Hibir aratrc Kelamclar arasndan
hadiscilere byle yklenen bir sefih bulamayaca gibi
ilim ehli olarak bilinen hibir grup arasnda limler hak-
knda hibir snr tanmayan, eehalette direten, keskin
dilli bir sefih bulamaz-

FAKHLER MEZHEP TAASSUBU LE SULAMASI

247. ve onu takib eden sayfalarda fakihlere deyine-
rek onlarn kendi mezhep im am lannn - m u te ^ h ir in d e n
de olsa grlerine muhlif olan tm hadisleri te'vil
ettiklerini, veya o hadise, hadis im am lar tarafndan bi-
linmese de, baka bir hadisle kar ktklarn belirtir...
Bunun gibi baka eyleri de Tevcihun Nazar adl kita-
ba dayanarak nakletm itir.
Cevap
Bu szn bir hak taraf bir de btl taraf vardr.
Sonradan gelen bz fakihlerin kendi mezhepleri iin ha-

353
 BAZI MKL HADSLER

dileri tevil ettikleri dorudur. Biz, her ne zaman olur-

sa olsun b ir grup iinde iyi ve lml insanlar olduu
gibi kt ve tutucu insanlarn da kacan inkar et-
miyoruz.
Szlerinin batl tarafna gelince okuyucuya sanki b-
tn fakihlerin byle oldu^m u ima ederek genelletirme-
sidir. Gerek u ki birok fakihler sadece delile boyun e-
milerdir. Bz mezheplere ait kitaplarda, mezheplerin
hilafna delilleri kuvvetli olan riilerin tasvip edildii-
ni gryoruz, ilk mezhep imamlar ve talebelerinin mn-
taassb ve inat omayp delillere tbi olduklar bilinme-
si gereken b ir gerektir. Bunun en gzel delili bir ks-
minin dier ksmndan ilim almasdr. tbinin el Mu-
vafakatnda belirttii gibi her b ir imamn : ne zaman
sahih b ir hadis grrseniz benim mezhebimdir. o za-
man benim grlerimi duvara alnz. dedikleri sahih
isnadlarla rivayet edilmitir, im am Ebu Yusuf ile im am
Muhammedin birok meselede im am lar ve u sta zla n
mam Ebu Hanifeye muhalefet ettiklerini gryoruz.
mam Ebu Yusuf, bz meselelerde im am Ebu Hanife ile
tartm hakl olmadna kanaat getirince o grler-
den vazgemitir, im am Muhammed de Hicaza gelip
mam Mlike talebe olup Ira k ta m uttali olamad bz
hadislerle k arlanca ayn eyi yapm tr, ite bu iti-
had ve aratrm ada son derece m sam aha ve genilie en
gzel rnektir.
Hakk aratran b ir yazara den, insaf elden brak-
m am aktr. Kendisine taraftar olan b ir taifeyi tutup b-
riine saldrm adan mczefet ve anla bavurm adan
hkmlere varm adr. Aksi takdirde eser yazmay ehline
braksn.

360
 SNNET MDAFAASI

DKKAT EDN EN , KTAP VE BERABERNDE

BR MSL LE GNDERLDM HADSNE
DL UZATMASI
215. sayfada hadis limlerinin, snneti K ur'an'a arzet-
meyi neren hadisini daha nce iaret ettiimiz gibi
uydurm adr. tenkidlerne yer verdikten sonra yle
der Bir hadis rivyet ettiler ki metni aynen yledir:
Dikkat edin bana Kitap ve bir misli verildi. bu son
derece acayip bir hadistir. nk Hz. p ^ g am b er'e dini
ve eriat aklamak iin K ur'an'n mtemmimi olarak
Kitab'n b ir misli verilmise neden vefat etmeden nce
Kur'an' tedvin ettii gibi bunlar da tedvin etmemitir?
Kald ki, benden K ur'an'dan baka birey yazmayn di-
yerek yazmm ^ ra k la m tr. Hz. Peygamber'in kendisine
vahyolunan bu vahiylerin yansn, kimisi ezberleyip kimi-
si de unutaca ekilde zihinlere brakp ^ ^ t m e m e s i
doru olur mu? Bu hareketiyle Hz. Peygamber emaneti
ehline teslim etmi ve risleti gerektii ekilde tebli et-
m s a y l r m ?

Cevap :
Ben de derim ki, son derece acayip olan, yazann bu
hadisin uydurm a olduunu isbatlamaya alm asd r. Sa-
hih olan bu hadisi Ebu Davud Snen'inde Mikdam b.
M dikebrib'ten rivayet etm itir. Hadisin tam am y-
ledir Dikkat edin bana tap ve beraberinde bir m isli
verildi. Dikkat yalanda karn tok bir ad am koltuu-
na yaslanarak yle diyecektir, size Kurian yeter, ora-
daki helalleri Ihelal, [haramlan da haram olarak kabul
edin ed in - merkebin eti de haramdr. Az
her yrtc hayvan ve nzas olmadan Tim

361
 BAZI MKL HADSLER

minin yitii de haramdr.30 Hadis nakil ve rivayet y

nnden sahih olduu gibi akl ve dirayet ynnden de
sahihtir. Kur an da bunu te'yid etm itir. Allah Tela bir
y e tte : ...insanlara ne indirildiini aklayasm diye sa
na zikri indirdik... buyuruyor. Baka bir yette : Resul
size ne verirse alnz, neyi yasaklarsa ondan kanrz..
buyurmutur. Hadislere nem verm em itir sz ger
ekten ilgin b ir m antktr. Biz Hz. Peygamberin kendi
hayatnda hadis yazmm yasaklamasnn srrn izah et
tik, ki o da K ur'an'la karm a tehlikesidir. Kur an m mu-
ciz oluu, yaznn ilerlememi olmas, ilk neslin mmi
olmas da bu sebeplerdendir. K ur an'n lafzlarm m uha
faza etmek vaciptir. Snnet iin byle denilemez nk
onda aslolan manasdr, lafz deil; sonra hadislerin ted
vininin emredilmemesi nem vermediini ve onun te
riin ikinci kayna olmadn ifade etmez.
Hz. Peygamber, onlar snneti yazmaktan alkoyun
ca yazarn iddia ettii gibi Allah'n kendisine vahyetti-
inin yansn terketm i olmaz. nk O, snnetini ta
yacak ashabnn gl hfza, kvrak zeka ve idrak eden
kalplere sahip olduklarn biliyordu. Bunun (o gnk)
araplann bir zellii olduu m uhakkaktr. Bundan an
cak chil olanlar phe duyarlar. Hz. Peygam berm bu
hareketiyle emaneti ehline verdii ve risleti gerektii e
kilde tebli ettiinde hibir phe yoktur. Nasl phe
edilir ki? Snnetin byk bir ksm ya Kur'an'm yetle
rini, ya mkillerini aklamak, m utlak ifadeleri takyid
etmek ya da genel ifadeleri tahsis etmek iin vardr.
Kur'an, zihinlerde ve kitaplarda baki kaldka snnetin

30 Kurtubi Tefsiri, c. 1 s. 37-38, (Ebu Davud 4580, bkz. A vnul

Mbud 12/355).
 SNNET MDAFAASI

de varlndan hibir phe duyulmasn nk onu da

gl hfzalar ve zihinler muhafaza etm itir. Hz. Pey
gamberim de kendisi snneti duyduktan baka nesillere
nakledinceye kadar ezberlemeye ve muhafaza etmeye o
u kere tevik etm itir. B ir hadisinde yle b u y u ru r.:
Benden b ir sz iitip ezl*rleyip iittii gibi bakalarna
nakledenlerin Allah yzerini aartsn. Kendisine tebli
edilen ok kii ilk duyandan daha iyi belleyebilir. baka
bir rivayette nice fkh tayanlar vardr ki, kendilerin-
den daha fakih olanlara onu iletiri-
Allah, kullarna rahm et ve kolaylk diledii iin vah-
yin bir ksmnn mctluv ve korunm u masn; tila-
vetiyle ibdet edilmesini istem itir ki K uran'dr. Bir
ksmnm da gayri metluv olmasn, lafz ile ibadet edil-
memesini istem itir ki o da snnettir. Hz. Peygamber her
ikisini de tebli etm itir. Ve m slm anlara birincisii
aynen korum alarn, kincisini de lafzlar deise de m-
nalarn muhafaza etmeyi em retm itir, m m et de ona
verdii bu sz yerine getirmi onu korum u ve en g-
zel bir ekilde tebli etm itir.

HADSLERN DEERN DRMEK N

MAMLARIN SZLERN SAPTIRMASI
Hevasna uygun b ir neticeye ulam ak iin lafzlarn
manasm tahrif etmek ve ifade etm edikleri m nalar yk
lemek Ebu Reyyenin detlerindendir. Bunlardan b ir t-
nesi de 252. sayfada mam Mlikin eriat kaidelerine ve
K uran'a ters dt iin bz hadisleri mkil grerek
kabul etmediine dair naklettii szlerdir. Oysa onu by
le b ir m na karmaya sevkeden sebep, hadislere phe
drm ek ve bilmeyenlere byk im am larn da hadisle
 BAZI MKL HADSLER

ri kabul etmeyip, reddettikleri intiban uyarm aktr. Haa

ki mam Mlik, yazarn kastettii salam bir delili ol
madan sahih b ir hadisi reddetm i veya kmsemi ol
sun. Bz im am lar b ir ksm hadisleri duymadklar iin
amel etm em ilerdir. Bazlar iitir ancak Ona gre sahih
olmad iin terketm itir, veya sahih olur fakat baka
b ir delille mensuh olarak kabul ettii veya mukayyed
ya da zel b ir durum a has olduu iin kabul etmez. Ya
hut da hadis baka delillerle atr ve imam, o delili
tercih ettii iin hadisi terkeder. Bzen de tercih yapamaz
ve tavakkut eder (yani olduu gibi brakr). Her nasl
olursa olsun yazarn syledikleri ne hadislere phe d
rr ne de onlarn kymetini azaltr.
. sayfada Evz ile Ebu Hanife arasnda namazda
rkudan nce ve sonra elleri kaldrm ak ile ilgili b ir ta r
tmaya yer verir. yleki: El-Evz elleri kaldrm akla
ilgili hadisten delil getirirken, Ebu Hanife de byle bir
ey olmadna dair hadisten delil getirir.
Bu kssa ile yazarn zerinde konutuu konu ara
snda ilgi aradm, herhangi b ir m nasebet yakalayama
dm. Eer Ebu Hanife, el-Evznin ileri srd m erfu
hadisi, sahabi veya tabinin szleri ya da kendi gry
le reddetseydi, o zaman yazar akl ve Peygam berden ba
kasnn szleriyle m erfu hadislerin reddedildii iddiasn
isbatlam olurdu. Ne v a rk i; Ebu Hanife, el-Evznin
hadisine, merfu olan baka b ir hadisle kar koymutur.
yleyse bu hadisede Ebu Reyyeye delil olacak b ir du
rum sz konusu deildir. Bu tartm ann ifade ettii bir
ey varsa o da iki taraftan her birinin sened m etin veya
baka ynlerden tercih ettii hadisi delil olmaya uygun
bulduu iin kabul ettiiii ifade eder. tihada dayal

3*4
 SNNET MDAFAASI

gr ayrlklar temiz dnce hrriyetinin tabiatdr.

Islm dnce tarihi bu tr tartmalarla doludur ki, bu
da Islm'n fikir hrriyetine verdii nemin gzel bir r
neidir.
254. sayfada okuyucuya imam Ebu Hanife'nin bz
hadisleri reddettiini ve bunun iin de ok knand in
tiban vermek iin eitli nakillerde bulunur. (Olsun) Bu
knama Ebu Hanife'ye bir zarar vermez O, hl msl-
m anlann nezdinde en byk imamdr.
1 Hereyden nce rastgele eline geen bir eyi
nakletmek b ir aratrm acya yakmaz. lm pahasna
da olsa, bir sarraf gibi tenkid gz ile bakm as icab eder,
im am Ebu Hanife'nin, tarih boyunca faziletini, fkhn
ve konumunu kskanan ve O'na kt szler syleyenler ol
m utur. Bunlar keyiflerinin diledii gibi iftiralar atm
lardr. H atta bu iftiralar byk im am lara nisbet etmi
lerdir. Oysa bu im amlar da, mam Ebu Hanife de bu
iftiralardan beridir, im am bn-i Abdi'l B e r r : el-ntika
adl eserinde, 149. sayfada ksmen de olsa buna deine
rek yle der : Biz bu kitabmzda O'na yaplan vg
ve karalam alardan, O'nun hli ile badaanlar zikredece
iz. Allah bizi hased ehlinden muhafaza buyursun, (min)
ibn-i Abdi'l Berr'in bu ifadeleri O'nu karalayanlarn sz
lerini naklettii iin bir zr mahiyetinde olduu gibi
okuyucuya da aka uydurulan bu szlere aldanmam a
lar gerektiine dair b ir ikazdr.
2 im am Ebu Hanife'nin bz had haberleri red
dettii ve onlara nem vermedii ile ilgili syledikleri ze
rinde daha nce de durm utuk, im am Ebu Hanife de, di
er im am lar gibi yannda sahih olan hadislerle amel et
mitir. im am larn bu konuda farkl mi yar ve dakik l

365
 BAZI MKL HADSLER

leri vardr; ki bz dar grller b an lan kavrayama-

yabilirler
Sonra yazarm bu anlattklar im am Ebu Hanife'nin
sahih b ir hadisle karlat zaman hereyden vazgeip
onunla amel ettiine dair gelen rivayetlere ters dmek-
tedir. bn-i Abdi'l Berr, el-ntlka adl eserinde yle bir
rivayette bulunur : imam Ebu Hanife'ye b ir is i: ihram-
l kii izar bulamazsa alvar giyebilir mi? diye sorar.
O da hayr izar giymesi lzmdr diye eevap verir. Adam
izan yok ki giysin deyinee imam : alvann satsn
onunla izar alsn der. Bunun zerine Hz. Peygamber'in
bir gn hutbede ihraml izar bulamazsa alvar giysin
dedii kendisine nakledilir, im am : Benim yanmda bu
konuda Resulullah'tan gelen sahih bir hadis yoktur ki,
onunla fetva verelim . Herkes iittiklerine gre b ir sonu-
ca varr. Bizim a n m z d a da sahih olarak gelen ihram-
l alvar giymesin hadisi olduu iin iittiimiz bu ha-
dise gre bir netieeye varm bulunuyoruz deyinee ken-
diine : Sen, Resulullah'a muhalefet mi ediyorsun? de-
nir. Bunun zerine im am Ebu Hanife yle der Allah'n
bizi kendisiyle ereflendirip kurtard Resulullah'a mu-
halefet edene Allah lnet etsin31 ite bu byk im am a
da yaraan budur hakknda sylenen sama ve btl sz-
ler deil.
im am Ebu Hanife ou zaman bir gr ortaya at-
m, sonra sahih b ir hadis grnce bu griinden vaz-
gemitir. Yine ibn-i Abdi'l Berr el Intika da senedi
ile Zuheyr b. Muaviye'den unu nakleder Ebu Hanife'-
ye, KJe'nin eman vermesi hususunda soru sordum. y-
le d e d i: Eer m slm anlarla beraber ravamyorsa em-
31 s. 140.

366
 SNNET MDAFAASI

m btldr. Bnun zerine ben : sim el-Ahvel, Fudayl

b. Yezid er-Rakk'den bana yle n a k le tti: Biz d
man m uhasara altna almtk ilerinde eman alm bi
risi vard kendilerine b ir ok atld zaman hani bize
eman vermitiniz dediler. Biz de size eman veren bir
kledir dedik onlar da biz sizden kimin hr kimin
kle olduunu bilmiyoruz. dediler. Biz bunun zerine
meseleyi Hz. mer'e yazdk. Hz. mer de Kle nin ema-
nna cevaz veriniz diye bize yazl olarak cevap verdi.
Bunu duyan Ebu Hanife skut etti. Sonra on yl Kfe'den
uzak kaldm. Tekrar dndmde Ebu Hanife ye giderek
kle'nin eman verip veremeyeceini sorduumda bana
Asm'n hadisi ile cevap verdi. Binaenaleyh imamn s
znden dnerek iittii nakli delillere tabi olduunu an
ladm. O n a uzanan btn tenkidler sahih rivayetlerle
reddedilmitir.
imdi de yazarn naklettii eyleri tartm aya aa
lm. Bir yerde yle diyor : ibn-i Abdi'l Berr el-ntika
da der k i : hadisilerin byk b ir ksm ahd haberle
rin ounu reddettii iin Ebu Hanife yi ayplamtr.
nk O, had haberleri K ur'an ve dier hadislere arz-
ediyordu; bunlara ters denleri jjazz diye isimlendirerek
reddediyordu.
Yazar bunun neresinden kendisine pay karyor bi
lemiyorum. Usl limlerine gre, hadisin senedi bzen
sahih olur, ancak rvileri kendisinden daha sahih rvi-
lere muhalefet ettikleri iin sahih olmaz ve azz olarak
bilinir. yet bu szler doru ise geni dnmeyen, mu-
taassb bz hadisiler tarafndan sylenmitir.
Baka bir nakil yle es-Sevr dedi ki : Ebu Hanife
bilgi alrken son derece titiz davranrd, H aram lan he

367
 BAZI MKlL HADSLER

lal klm aktan son derece kanrd, sika rvilerden gelen

sahih hadisleri alr sonra da Hz. Peygamber'in fiilleri ve
Kfe limlerine ulaan eylerle amel ederdi. yazar bu
raya kadar alnt yapm ve es-Sevr'nin sznn son ks
mn almamtr. es-Sevri szlerini yle bitirir : Baz
lar Ebu Hanife'ye dil uzatm tr. Allah, bizi de onlar da
affetsin
Burada ne imamda bir eksiklie ne de hadislerde bir
elikiye iaret eden hibir ey yoktur. Nitekim es-Sevr
de O'nu karalayan rivayetlerin iftiradan baka bir ey ol
madn aklamtr.
Bir baka yerde der k i : Veki bnu'l Cerrh, Ebu
Hanife'nin Resulullah'tan gelen 200 hadise muhalefet et
tiini grdm demitir. el-Evz ise yle d e r : Biz Ebu
Hanife re y ile amel ettii iin O nu sulamyoruz hepimiz
re y ile amel ederiz ancak biz, O'nu Hz. Peygamber'den
kendisine hadis geldii halde muhalefet ettii iin kn
yoruz.
Ben derimki m am Evz ye en gzel cevap biraz n
ce belirttiim, Ebu Hanife'nin Resulullah'm hadisleri
ne muhalefet edene Allah lanet etsin sz ile, sahih bir
hadis grd zaman grlerinden vazgetiine dair ge
len rivayettir. Muhalefet etmi olmas hadisin delil olma
ya uygun olup olmad veya baka sebeplerle gr ay-
nlm dandr. Her ne olursa olsun yazarn tahrif ederek
yapt bu nakiller, O nun maksad olan had haberlerin
kusurlu ve sadece zann ifade ettiklerine delil olmazlar.
Tabi ki heva ve heveslerine gre birisinden dilediini
alp, dilediini terketmekle hibir yere varamaz.

368
 SONNET MDAFAASI

DL VE GRAMER BLGNLERNE GRE

HADSLER
Yazar 254. sayfada yle d iy o r: Grld gibi ha
disleri kabul ynnden slm limleri gruba ayrlm
lar : Kelamclar ve usulcler, fakihler ve hadisiler. im
di de aratrm am z tamamlamak iin dil ve gramer bil
ginlerinin hadislere bak alan zerinde durm ak istiyo
rum. Zira bunlar da dil ve gramer kaidelerini isbat sade
dinde hadislere itibar etmemilerdir.
C evap:
1 Ebu Reyye, kelamclar ve fakihlere gre hadisi
anlatrken, hadisilere gre hadisleri anlatm aya yana
m am tr. Unuttu mu, yoksa kt niyetinden dolay ka
stl m unuttu bilemiyorum. nsaf ve emanet kurallanna
riayet ederek hadisilere gre de hadisleri ele alsayd sy
lediklerinin byk bir ksm eliki arzederdi, um arm
cevaplanm esnasnda hadisilere gre hadis ile, hadisleri
toplayan, sahih ve zayflan ayran, hadis, hadis usul,
hadis riclinin tenkidi ve aklamadk hibir hadis brak
mayan erhleri ihtiva eden zengin b ir servet brakan ha-
disilerin vgye deer alm alan (biraz da olsa) vuzuha
kavumutur.
2 Yazar, dil ve gram er kidelerinde hadislere iti
bar etmeyenlerin bak alann anlatrken abartm alar
yapmtr. Bundan maksad m ana ile rivayetin dil ve gra
m er bilginlerinin itibarna yan olmayacak derecede za
rarl olduunu vurgulam aktr...
lm i gvenilirlii (!) onu sarf ve nahiv kurallann
isbat ederken hadisleri delil olarak getirenlerin bak a
larn da anlatm aktan alkoymutur. Halbu ki, bunlarn
 BAZI MKL HADSLER

banda m ehur elfiyye sahibi byk tm am ibn-i Mlik

de vardr. Benimsedii gre yapp kalm ve btn
nakilleri o ynde yapm tr. Bu insafl, temiz karakterli
bir aratrcnn k n deildir*.

DL VE GRAMER KADELERNE HADSLER

DELL GETRENLERN GRLER
Hereyden nce okuyucularma meselenin bir tek
rle kesinlik kazanmadn bilmelerini isterim. Kaide
leri belirtmede, lafzlar ortaya koymada hadislere itibar
etmeyenlerin karsnda hadisleri bu gibi konularda hc
cet olarak kabul eden byk im am lar da mevcuttur. Bu
ikinci gr benimseyen bilginleri ylece sralamak
m m kndr : Allame ibn-i Mlik (. 672) Ailame ibn-i
Hiam (761) (ki ibn-i Haldun bu zat hakknda yle de
m i tir: Biz hl maribte, Msr'da ibn-i Hiam adnda
SibeveyhTen daha iyi nahiv bilen bTFllil bilgininin k
tn duyuyoruz.), et-Teshil e serh yazan el-Bedra/L

DemamTni, el-ktlraTTve bunun erhi olan el-Kifayetu'l

Mutahaffize erh yazan Allme ibnu't-Tayyib. Ayrca el-
Cevheri ibn-i Seyyid ibn-i Fris, bh-i Hrf," ibn-i Cinni
ve es-Sheyli de bu gr^desteklemilerdir. H atta es-S-
h e y li: et-Teshil'in erhinde Ebu Hayyan, el-Cemel'in er-
hinde Ebul Haan es-Sni'den h~ak~bu meseleye mu-
halefet eden dil bilgini olmamtr. der.
imdi de el-Bedrud-Demminnin, eyhi bn-i Hal
dunun hadisleri dil konusunda delil olarak kabul etm e
yenlerin grlerini reddi konusunda naklettiklerini ve
sylediklerini aktaralm . ed-Demmini, el-Munye yazd
haiyede yle d e r : Ebu Hayyan, dil konusunda g
venilmeyen rvilerin, m analarn deitirerek rivayet et-
 SNNET MDAFAASI

mi olmalar ihtimalinden hareketle gram er kaidelerim

de delil olarak hadislere itibar etmemitir. ou kez ha
dislerden delil getirdii iin ibn-i Mlik e de itiraz etm i
tir. stadmz ibn-i Haldun bu gr reddederek yle
d e r : Hadisler gram er kaidelerinde katiyyet ifade etme-
seler de zann- glip ifade ederler. nk rivayette aslo-
lan lafzlar deitirmemektir. zellikle rviler arasnda
yaygn olan lafzlar aynen tesbit edip alm aktr. Mna ile
rivayeti caiz grenler bunun evl olana muhalif olduu
nu itiraf etm ilerdir. Zann- glip bu gibi hkmlerde
yeterlidir. H atta er hkm lerde bile geerlidir. Zhire
muhalif grnen ihtim al pek tesirli deildir. Ayrca m- I *mrnm

na ile rivayetin cevaz ile ilgili tartm a sadece kitaplar

da tedvin edilmeyen hadislerle^ ilgilidir. bnu's-Saah'm
dedii gibi tedvin edTen~HadisIer iin geerli deildir
Hadis tedvini ise Arap clU bozulmadan nce birinci asr
da olmutur. O nlannsyledikleri gibi lafzlarn deiti
ini farzetsek yine de delil olarak alnabilir. nk onlar
deitirirken delil olabilecek baka bir lafz yerine koy
m ulardr ve daha sonra da tebdil edilen bu lafzlarla
tedvin edilmi ve manTIe rivayet yasaklanmtr. By-
lece o konuda salam hccetU larak kalmttr. ed-Dem.
min et-Teshilin erhinde de buna benzer eyler yaz
mtr.
Bylece gram er kaidelerine delil olarak hadislere iti
bar edenlerin ince anlaylar aklanm oldu. Ayrca
byle dnenlerin aznlk deil ounluk olduu da an
lald. el-Bedrud-Demamini ve TTstaz ibnTHaldunun bu
aklamalarndan sonra sylenecek bir sz ya da ileri
srlecek bir delil kalmamtr.
Um anm okuyucular da bizimle beraber Ebu Reyye-
nin gvenilir bir aratrc olmadn anlam lardr, n

371
 BAZI MKlL HADSLER

k O, okuyucusuna ibn-i Mlik ve bn-i H aruftan ba

ka hi kimsenin hadisleri dil kurallarna delil olarak ka
bul etmedikleri intiban vermek istemi ve br taraf
kapal brakm tr. Oysa hakikatin byle olmad ak
a ortaya km phe ve kapallk giderilmitir. Daha
nce geen m ana ile rivayet bahsinde yazdklarmz tek
ra r hatrlanrsa, m ana ile rivayetin zaruret annda b ir
ruhsat olup aslolann lafzen rivayet olduuna ve yazann
iddia ettii gibi, gerek din adan, gerekse de dil a
sndan hibir zarara yol amadna kanaatleri artacaktr.

SHR HADS VE MUHAMMED ABDUH

Yazar 259. sayfada imam Muhammed Abduhun ha-
disiler nezdinde derecesi ne olursa olsun, K uran, akl ve
m sbet ilimle elien had haberleri kabul etmedii g
rne yer vererek Onun bu meyanda Lebid bin el-Asem -
in Hz. Peygambere sihir yaptn bildiren hadisi reddet
tiini belirtm itir. Bunu yaparken de iki hususa dayan
dn sylemitir.
1 Hadis, had haberlerdendir Binaenaleyh akaid
meselelerinde had haberler kabul edilmez. Hz. Peygam-
b erin akimn sihirden etkilenm ekten masum oluu iti-
kdi bir meseledir. Byle b ir durum un nefyedilmesi zan-
n bilgilerle olmaz, ancak yakin bilgi ile olabilir.
2 Hadis, K uran yetlerine terstir. nk K uran
Onun sihirden etkilendiini syleyen m riklerin szleri
ni reddederek bu iddialarn u ekilde r tm t r.:
Zlimler dediler k i : Siz sadece bylenmi bir adama
tabi oluyorsunuz. Sana nasl misaller getiriyorlar bir bak
onlar saptmlardr. Yol bulamazlar.32 Seni dinledik

32 Furkan 8-9
 SNNET MDAFAASI

leri zaman neye kulak verdiklerini ve gizli toplantlarn

da zlimlerin, siz sadece bylenmi bir adama uyuyor
sunuz, dediklerini biz ok iyi biliriz. Sana nasl misal
ler verdiklerine bir bak. Bu yzden sapmlardr.33
3 Hz. Peygamberin yapmad bir eyi yapyor
olarak hayallemesi caiz olsayd; kendisine gelmeyen bir
eyi de geldi olarak hayallemesi veya kendisine nzil ol
mayan b ir eyi nzil oldu olarak hayallemesi de caiz olur
du ki, bunun mmkn olmad, aklamaya gerek ol
mayacak kadar aktr.
Sihir hadisi ile ilgili olarak nce u hususlan belirt
mek istiyorum :
1 Hereyden nce hakikat ahslarla bilinmez. Bi
lakis ahslar hakka gre, hakikat ile tannr. mam Mu
hammed Abduh, bu konuda yeni deildir. Kendisinden
nceki mutezili limlere tbi olmutur. Eer yazar hakk
sadece ahsiyetlerle tanyorsa karsnda olduumuzu bil
dirir ve O n a yle deriz : Sahih hadisle amel ederek onu
reddetmemek akl ve m tevtir nakle gre te vil etmek,
selef ve halef ulemasnn ekseriyeti tarafndan kabul edil
m itir. Akl, K ur an ve msbet ilimle elitiine dair ba
sit bir pheden dolay, hadisleri reddetm ek, hibir e
kilde ilmi aratrm a kaidelerine uymaz. Gvenilir sahih
hadisler ikinci derecede akideyi ilgilendiren meselelerde
kesinlik arzetmese de zann- galib ifade eder. Biz, Allahn
varl ve tevhid gibi birinci derecede akidenin temeli
olan meselelerde sadece k ati ve yakin bildiren naslara
itibar edildiini inkar etmiyoruz.

33 Isra 47-48.

373
 BAZI MKL HADSLER

m am Muhammed Abduh, Sihir hadisini reddetm i

se O'ndan daha lim, nakli ve akl delilleri daha iyi bir
letiren el-Mzeri Kdi yz, ibn-i Teymiye, tb n u i Kay
ym, ibn-i Kesir, Hafz ibn-i Haber ve Mfessir lusi gibi
bir ok lim de rivayet ve dirayet ynnden sahih olarak
kabul etmilerdir. Binaen aleyh sihir hadisini sahih g
renler : Hz. Peygam berin bana gelen eyin peygam
berler iin caiz olan ve her insann nz kald b ir eit
hastalk olduunu, cismni bir rahatszlktan baka bir
ey olmadn sylemilerdir. Hadisin bz varyantla
rnda yapmad bz eyleri yaptn hayal ediyordu,
ifadelerine yer verilmi ancak Sufyan b. Uyeyne'den gelen
sahih rivayette bu hayalin akli b ir durum ile ilgili olma
yp bundan ne kastedildii aklanm tr : Hz. Aie'den
gelen szkonusu rivayette; Resulullaha sihir yapld,
hatta kadnlara yaklamad halde yaklatm zannedi
yordu. denilmitir. Sfyan, bunun sihrin en iddetli e
idi olduunu belirtm itir. Kdi tyz da bu konuda y
le d e r : Muhtemelen hadiste zikredilen hayalden kast
udur; yni din hlinden cimaa m uktedir olduu hlini
anlyor; ancak kadna yaklat zaman sihirle balanan
larn durum unda olduu gibi byle olmadn farkedi-
yordu.34
te Sfyan b. Uyeyne'nin rivayeti ile Kdi yaz'n
erhi bu hadis hakknda varlmas gereken anlaytr.
Binaenaleyh bu takdirde hadisi reddedenlerin phesine
sebep olan, Hz. Peygam berin ismeti ihlal edilmi olmaz.
2 Hadisin K u ran 1a muhalif olduu doru deil
dir. M rikler siz sadece sihirlenmi bir adama tabi olu
yorsunuz. szleriyle Hz. Peygam bere sihir yapld-

34 F e th u l Bari, c. 10, s. 186.

374
 SNNET MDAFAASI

m bir mddet deitiini sonra da ifa bulduunu kast

etmiyorlard. Onlar, bununla yapt ve syledii here-
yin hayal ve delilikten kaynaklandn, O'na gelenin vahy
olmadn kastediyorlard, gayeleri risaletini inkar et
mek ve O'nun delirmi olduunu yaymakt. Bu konuda
ki yetlere bakan herkes bunu aka anlayacaktr. y
leyse gayeler ve mevzular farkl farkldr.
3 Din d eylerde, olmayan hadiseleri oldu gibi
hayallemesi caiz olsayd; dini ilerde de bu caiz olurdu
szleri de doru deildir. Daha nce de akladmz gibi
hadisten anlaldna gre sihrin etkisi, aklnda deil,
cisminde ba gstermitir. Rivayetin sylediklerine de
lalet ettiini kabul etsek yine szleri yanltr. Zira vahy
ve peygamberlik ilerini dnya ilerine kyaslamak yan
l bir mukayesedir (kyas ma'al fark). nk Hz. Pey
gamber dini iler asndan, hata, tayir ve tedblden
msumdur. Dnya ilerinde ise msum deildir. Peygam
berim iki vehesi vardr Birisi insan oluu dieri resl
oluu. Birinci vehesine gre yani insan olmas hasebiy
le, sair insanlar iin caiz olan O nun iin de caizdir, sihir
de buna dahildir. kinci vehesi yani peygamber olmas
itibaryla masum olduu iin, risaleti ihlal edecek durum
lar mmkn deildir. Sonra bu hadisi reddedenler Kuri-
anda Hz. Musa'ya nisbet edilen sihirbazlarn ip ve s-
larn, koan ylanlar olarak hayallemesine ne diyecek
ler? Mtevtir Kurian' da m reddedecekler? Kurian'da
sabit olan eyleri kabul ettiklerine gre Musa (a.s.) ks
sasndaki tahayyl ismete munafi addetmezlerken, ne
oluyor da sihir hadisindeki tahayyl ismete munafi sa
yyorlar?
Allah Tela, insanlar peygamberleri uluhiyet m aka
mna karm asnlar ve onlarn da kendileri gibi bir insan

375
 BAZI MKL HADSLER

olduunu bilsinler diye, onlan m uhtelif musibetlerle im

tihan etmeyi dilemitir; bylece onlarn din ve risleti
tebli etmek uruna katlandklar musibetlerle Allah'n
indindeki m akam lar ycelir ve sevaplar artar.
Ben, akl ve nakli delilleri te'if eden limlerin g
rlerini serdederek sz uzatmak istemiyorum sadece
iki nakille yetinmek istiyorum :
1 mam el-Mzer der ki : Bz bidt ehli, n
bvvet makamn iniyor gerekesiyle bu hadisi reddet
milerdir. Hadisten phe duyarak; onun ifade ettii ma
naya gtren her eyin btl olduunu sylem ilerdi. d
dialarna gre, bunu caiz grmek peygamberlerin ge
tirdikleri eriatlere gvensizlik meydana getirir. nk
Cebrail'i grmedii halde grdn, kendisine vahyedil-
medii halde vahyedildiini hayalledii ihtimalini de be
raber getirir. Btn bunlar doru deildir. nk Hz.
Peygam berin Allah'tan yapt tebligat konusunda sdk
zere olduu ve bu hususta msum olduu delillerle s-
bittir. Mucizeler O'nun sdk zere olduunu dorulam
tr. Bunun hilfna bir delili mmkn saymak btldr.
Peygamber'in kendisi iin gnderilmedii, rislet ile ala
kas olmayan dnyevi meselelere gelince, insann arz ol
duu eyler O'nun iin de caizdir. Mesela hastalk gibi,
yleyse dini ilerde msum olduu halde, dnyevi bir ii
hakikatte olmayan ekliyle hayal etmesi uzak deildir. B,
zlan hadisten maksadn hanmlaryla birlemedii halde
birletiini hayalledii olduunu sylemilerdir. ou ke
re uykuda bile insan yle grebiliyor yleyse uyankken
de byle hayallemi olmas uzak bir ihtim al deildir.35

35 Fethul Br^ c. 1 s. 185.

376
 SNNET MDAFAASI

2 im am ibnu'l Kayym, Hz. Peygam bere sihir

yapldn ifade eden hadisleri zikrettikten sonra y
le d e r : Bu hadis hadisiler nezdinde kabul grm ve
shhatinde ihtilaf edilmeyen sabit bir hadistir. Ancak bir
ok kelamc garip grm ve iddetle redderek yalanla
mlardr, hatta bzlan bu konuda m stakil eserler te'lif
ederek rvi Hiam b. Urve'ye yklenmi ve O'nun
hakknda syledikleri en gzel sz O hata etmi, durum u
kartrm tr, yoksa byle bir ey filvaka olmamtr.
ifadesidir. Bunlara gre : Hz. Peygamber'in bylenmesi
doru deildir. Zira o zaman kfirlerin ... siz ancak
bylenmi bir insana uyuyorsunuz. szleri dorulan
m olur... Yine bunlar derler ki, peygamberlerin by
lenmeleri caiz deildir. nk bu, Allah'n onlar himaye
edip koruduuna munafidir.
Ehl-i ilmin yannda yannda bunlarn da syledikleri
bu ifadelerdir. nk Hiam, insanlarn en limi ve g
veniliridir. im am lardan hibirisi hadislerini reddetmeyi
gerektirecek bir kusur bulmamtr, bu kelamclarm ii
deildir.
Hiam'dan bakas da bu hadisi Hz. Aie'den rivyet
etmitir. Buhari ve Mslim sahih olduunda ittifak etmi
ve hi kimse bu hadisin aleyhine bir kelime sylememi
tir. Kssa, tefsir, hadis tarih ve fkh ehlince m ehur
dur. Bunlar, Resulullah'm hallerini ve bana gelenleri ke-
lamclardan daha iyi bilirler. bnu'l Kayym szlerine de
vamla : Hz. Peygamber'e isabet eden sihir anzi olan
bir hastalkt. Allah ona ifa verdi. Bu da hibir yn
den ayp veya bir eksiklik deildir. Peygamberler has
talanrlar ve baylrlar da; nitekim Hz. Peygamber hasta
lnda baylm, ayaklan srerek dm ve akaklan

877
 BAZI MKL HADSLER

yarlm tr. Bu, O nun Allah indindeki eref ve derecesini

ycelten m usibetlerdendir. Peygamberler en ok belaya
maruz kalan kimselerdir. Annesiyle im tihandan tutun da
lm, dvlmek, svlmek ve hapsedilmek ekillerine ka
dar imtihan edilmilerdir. yleyse Hz. Peygamberim b
z dmanlar tarafndan bylenerek im tihan edilmesi
yeni bir ey deildir. Nitekim kendisine ta atlm ve
yaralanm, secdede iken zerine deve ikembesi atlm
ve bu ekillerde de im tihan edilmitir. Bunlar, O nun
iin bir ayp veya eksiklik deildir. Bilakis Allah indin
deki derecelerinin yksekliine ve kemline delalet eder.
bnu'l Kayym daha sonra bu hadisi reddedenlerin
bizim de belirttiimiz phelerine cevaplar verir.36
Burada Ebu Reyye nin yzeysel aratrm asna bir
rnek daha vermek istiyorum :
261. sayfada yle d e r: mam Muhammed Abduh,
bu ekilde Garanik kssas, Zeyneb binti Cah hadisi ve
burada belirtmediimiz birok itikad ve itikdi olma
yan hadisleri reddetmitir.
te bu sz, yazarn ne kadar yzeysel bir aratrc
ve yetersiz bilgi sahibi olduunu gsterir. (Bir defa) Ga
ranik hadisesi gvenilir ehl-i hadisin de iaret ettii gibi
btl ve uydurm a bir haberdir. mam Abduh, domadan
asrlar nce reddedilm itir. Muhammed A bduhn yap
t tek ey bunu btl gren Kd yaz ve benzerleri gibi
ilim ehlinden nakiller yaparak gene kendi gzel slubuy
la aklamasdr. Sadece bz izafelerde bulunm utur. Ay
n ekilde Zeyneb bint-i Cah hadisi de hadis ehl-i nez-
dinde mevzudur. Hfz bn-i Hacer, Fethu'l B ride, uzun

36 et-TefsinI Kayym, s. 564-572.

37 B
 SNNET MDAFAASI

uzun zerinde durmu ve asimin olmadm izah etm i

tir. m am Abduh, eskilerin szlerini gzel bir ekilde ak
tarm adan teye gememitir. Yazarn haksz yere, dil,
uzatt ve dorudan uzaklat aa kmtr.
261 ve 262. sayfalarda, Muhammed Reit Rza'dan
bz nakillerde bulunur. Bu nakillerde bz serzeni ve
m uhazalar vardr. Dikkatli bir okuyucu nceki blm
lerde yazdklarmz iersinde bu serzenilere cevab bu
lacaktr. Biz, hakk kiilerle tanyanlardan deiliz. Kiiler
ancak hakk'(m lleriyle) tannrlar. Bilhassa (asrmz
da) onlarn grdkleri hadis ilmini biz de tahsil ettik, on
larn akl varsa bizim de aklmz var aratrm ada edin
diimiz metod, delilsiz hikimsenin szlerini kabul et
memek ve reddetmemektedir.

MTEVTR HADSLER REDDETMES VE

HFIZ BN- HACER'E FTRASI
Yazar 262. sayfada Mtevatir hadis yoktur bal
altnda unlar y azy o r: Mtevatir hadis olduka az
dr... Bzlar Her kim bana bir yalan isnad ederse ce
hennemdeki yerini hazrlasn hadisi ile havz-i Kevser ve
birka hadisten baka lafzen m tevatir hibir hadisin ol
mad kanaatindedir... Biraz snra dipnotta; Biz 41.
sayfada bn-i Hacer'in yukarda (manasn verdiimiz)
hadisin m tevatir olduu grn reddettiini naklet
tik . der. Havz- Kevser ile ilgili hadisin metni zerinde
yorum yapm ve alay ederek : te hadisilerin mte-
vtir dediine bir m ekdir (ifadesiyle szlerini bitirir.)
C evap:
1 Mtevatir lafz ve mnevi olmak zere iki ks
ma ayrlr. Birinci ksm az ikinci ksm oktur.

379
 BAZI MKL HADSLER

2 Szkonusu hadisin m tevatir olmad gr

n Hafz ibn-i Hacer'e nisbet etmesi Ona bir iftiradr.
Daha nce de belirttiimiz gibi Hfz bn-i Hacer, ba
kalarna ait bu gr alm ve reddetm itir. Ayn ey
baka hadisler iin de szkonusudur. Fakat yazar Hfz
ibn-i Hacere mal ederek, emanete ihanet etm itir, kitab
b u t r hynetlerle doludur.
3 Havz(- Kevser) ile ilgili naklettii rivayetin la
fzlar zerinde durm ak istemiyorum. Buhar, Sahihinde
Abdullah b. Amr b. s tarikiyle Hz. Peygamberin yle
dediini nakletm itir.: Benim havzm bir aylk yol ge-
niliindedir. Suyu stten beyazdr. Kokusu miskten da
ha gzeldir. Taslan gkteki yldzlar gibi, Onun suyunu
ien ebediyyen kanmaz.37 Mslim de ayn lafzlarla ri-
vyet etmitir.38 Hadis farkl varyantlarla birok saha-
bi tarafndan rivayet edilmitir. el-Kdi (yaz) el-Kurtu-
bi, Hfz ibn-i Hacer ve bakalarnn belirttii gibi ha
dis, m tevatirdir. Hfz ibn-i Hacer Fethul Bride bu
hususda yle d e r : el-Kurtubi el-Mufhim adl ese
rinde Kd yaza uyarak yle der : H er mkellefin, Allah
tarafndan Hz. Peygam bere tam am gznnde bulun
durulduu zaman, kati bilgi ifade eden m ehur hadis
lerde ismi, sfatlar ve arab (iecek) sarahaten belirti
len bir havuz'un tahsis edildiini bilmesi ve inanmas
vaciptir. nk 20 ksuru Buhar ve Mslim'de olmak
zere otuz ksur sahabi tarafndan rivayet edilmitir.
Gerisi, Buhar ve Mslimin dnda rivayet ynnden
m ehur ve sahih olarak rivyet edilmitir. Sahabeden de
onlar kadar tbii rivayet etm itir. Onlardan sonra da iki

37 Buhari K. Rikak 53.

38 Mslim (Nevevi erhi ile), s. 15 ,s. 53-56.

380
 SNNET MDAFAASI

kat naklederek devam etmi ve gnmze kadar gel

m itir. Ehl-i snnetin selef ve halef ulemas hadis ze
rinde icma etm itir. Sdece ehl-i bidtten b ir taife, za
hiri manasm evirerek reddetm ilerdir. Bunlar aklen za
hiri m anasn evirmeye ve te v il etmeye gerek olmad
halde, tev'ilinde ileri gitmilerdir. Binaenaleyh mnasn
tahrif eden selefin icmma kar km ve Halef imam
larnn grlerinden ayrlm tr.39 bn-i Hacer daha
sonra bu hadisi Haricilerin ve bz mutezililerin reddet
tiine yer verir.
Hfz ibn-i Hacer daha sonra bu hadisi Haricilerin
ve bz mutezililerin reddettiine yer verir.
Hfz ibn-i Hacer, bu hadisin btn varyantlarn ve
sahabeden rivayet edenleri tetkik etmi ve elliden fazla
sahabiden geldiini ortaya koymutur. Bu meyanda o
yle d e r: Ebu Hureyre, Enes b. Mlik, ibn-i Abbas,
Ebu Said ve Abdullah b. Amr gibi b ir ok sahabi hadisi
bz fazlalklarla rivayet etmilerdir. Bunlarn rivyet et
tikleri hadislerin bir ksm, sdece havzm varln ifa
de eder, bir ksm havzn sfatlarn ve kimlere nasib ola
can belirtirken b ir ksm da kim lerin oradan kovula-
cana yer verir. Buhar'nin bu babta yer verdii hadis
ler de byledir. 19 farkl varyant m evcuttur. Muteahhi-
rinden bz lim lerin seksen sahabiden geldiini tesbit et
tiklerini renmi bulunuyoruz.
Mtevatir, ehl-i ilmin icmayla slyeyene nisbetle ya-
kin ve katiyyet ifade eder. Ebu Reyye ve Onun gibi bu
hadisleri inkar edenlerin, Hz. Peygamberden m tevtir
olarak gelen haberleri reddetmenin ve onunla alay et

39 Fethu'l B iri, c 1, s. 383.

381
 BAZI MKL HADSLER

menin hkm konusunda grleri nedir acaba, Ona gre

iman ve kfr ynnden durum larnn ne olduu gr
lebilir?
EBU REYYENN KTLKLERE YER VERP
YLKLER GZLEMES
Ebu Reyye, kitabnn 269. sayfasndan itibaren me
hur hadis kitaplarndan bahseder. Her kitabn yazarnn
ksa b ir hal tercemesine, her kitabn hadis kitaplar ara
sndaki konumuna deinir. Anladm kadaryla yazar bu
konulan ilerken gzel ynlerinden ok kusurlu ynle
rini vermeye itina gstermitir. Bunu da gerekletirmek
iin inceleme ve aratrm aya tbi tutm adan undan bun
dan rivyet avna kar. Kitabn, telif gayesi olan, hadis
ve muhaddislerin deerini dren, o n lan rivayet ettik
lerini dnmeyen, sdece birer bilgi hammal olduklar
n gsteren her rivayete yer verir. Oysa hakk arayan ve
gayesi hak olan bir aratrcya yaraan, rivayetleri l
p bimek ve aralarn mukayese ederek sened ve me
tin ynnden ya da akl ve nakil bakm ndan tercihe a
yan olanlar semektir. Yoksa gzleri sadece kusurlara
amak ve iyilikleri, gzellikleri grmemezlikten gelmek
deildir. nk byle yapmak adalet sahibi olmayan ara
trclarn kardr. Bylelerinin hakka ve doruya ulam a
lar olduka zordur.
imdi yapacam nakiller bu szlerimizi dorulaya
caktr, bizzat grmek, iitmek gibi deildir.
273. sayfada ibn-i Mainin imam Mliki Tenkidi
bal altnda Yahya ibn-i Main, mam Mlik hadis ehli
deildir rey ehlindendir szn, ayrca el-Leys b. Sdm
imam M like yetmi m esele saydm hepsi snnete mu-
hlifti, O da bunu kabul etti szn nakleder.
 SNNET MDAFAASI

Biraz nce sylediklerimize en gzel delil b u d u r :

mam Mlik kadar, ulemann byklnde ittifak
ettii baka bir imam hemen hemen mevcut deildir. An
cak yazar, m am Mlik hakknda btn limlerin vg
lerini brakarak heybesinden sdece bu iki nakli veriyor.
Maribli Hfz m am ibn-i Abdi'l B err'in el-intika fi
fedailis-Selasetil Eimmeti'l Fukaha adl eserine m ra
caat ettim. Grdm ki on ksur sayfay Sfyan b.
Uyeyne, u'be, ibnu'l Haccac, e-fi, Ahmed b. Hanbel,
Abdurrahman b. Mehdi ve Muhammed b. Hasen gibi
imamlarn, imam Malik e yaptklar vglere ayrmtr.40
bn-i Main'den yapt rivyet, ibn-i Abd'l Berr gibi
gvenilir limlerin naklettikleri Yahya b. Main'in m am
Mlik e vglerini ihtiva eden haberlere terstir. bn-i Ab
di'l Berr kendi isnadyla ibn-i Main'in yle dediini nak
leder : Nafi'in Eyyub ve Abdullah b. mer'den naklet
tii rivayetleri alanlarn en gveniliri m am Malik'tir.
bn-i Ebi Meryem Yahya b. Main'e senin katnda el-Leys
mi yksek yoksa Malik mi? diye sorar. bn-i Main Ma
lik diye cevap verir. Yine ibn-i Main, Mlik hakknda
yle der : Mlik, Allah'n m ahlukatna olan hccetlerin-
dendir. ibn-i Main'e uygun den de bunlardr. Farzede-
lim ki yazarn ibn-i Main'den naklettii rivayet doru
olmu olsun; bir aratrc olarak yazara den her iki
sini de naklederek mukayese etmektir. En azndan ikisi
ni belirtip bir taraf tutm aktr. Ta ki okuyucular duru
mu iyice anlasnlar. Sonra ibn-i Min'in, m am Mlik
hakknda O, hadis ehli deildir sz nasl doru ola
bilir. O'nun kitab el-Muvatta bugn elimizdedir. Birok

40 el-ntika, s. 18-32.

383
 BAZI MKtL HADSLER

hadisci katnda rivayet ettii m erfu hadisler Buhar ve

Mslim mesabesindedir. Bakm mam fii, O'nun hak
knda ne d iy o r: Mlikten sana b ir hadis gelirse iki elin
le sarl Baka b ir rivayette sana bir haber gelirse, M-
lik'ten ise yldz gibidir.41
el-Leys b. Sdm szne gelince, burada Mlike y
nelik herhangi bir kusur yoktur. Zira hadislere muhle-
fet inat ve kibirden dolay olursa o zaman bir kusur te
kil eder. Fakat itihad ve delil ynnden muhalefet edi
lirse deil. H er imama btn hadislerin ulam olmas
art olmad gibi, im am larn her hadisle amel etmesi de
art deildir. nk grdkleri hadis mensuh olabilir, ya
da b ir konuya has veya mukayyed olabilir. Bunun gibi
birok sebeplerle tercih edilmemi olabilir.

BUHARI VE BN- HACERE FTRASI

274. sayfada Buhari, m na ile rivayet ederdi ba
l altnda Hatib Badadi'nin Taih-i Badad adl ese
rinde, B uharden naklettii u sze yer v e r ir : Nice h a
disleri, Basrada ittim am da yazdm, nicelerini de
amda duydum M sr'da yazdm Kendisine hadisleri
aynen tamamn m diye sorulduunda skut etm itir.
bn-i H a c e r: Buhardeki nadirattan birisi de Hz.
Peygamber e sihir yapldn bildiren hadiste olduu gibi
b ir tek isnadla tam olarak iki farkl lafzla rivayet et
mesidir.
Buhari m na ile rivyeti caiz grenlerdendir. Ancak
B uharnin bu sznde mna ile rivyete delalet edecek
hibir ey yoktur. Bu szden anlalan tek ey bir eyi

41 e l-n tik a , s. 23.

384
 SNNET MDAFAASI

iittii zaman ona uygun bir yer, blm bulmadan yaz

myor oluudur. Kendisine sorulan soruyu skutla kar
lamas, O nun m na ile rivayet ettiine delil olmaz. Ol
sa olsa hadisin sadece bir ksmna yer vererek ihtisar
etmi olmasna delalet eder. Nitekim, kitabndaki me
todu da byledir. Bir tek hadisi blerek (Takt'i) her bab-
ta uygun olan blmne yer vermitir. Hfz ibn-i Ha-
cer'den yapt nakilin ise uzaktan yakndan m na ile
rivayete dair hibir alakas yoktur. bn-i Hacer'in byle
bir maksad yoktur. Bunu sihir hadisi mnasebetiyle sy
lemitir. nk Buhari, bir defa O'nu brahim b. Musa'
dan bir gece ya da bir gndz diyerek tereddtl ola
rak rivayet etmi; dierinde ise ayn ahstan birgn
diye tereddtsz olarak rivayet etm itir. bn-i Hacer, n
ce phenin Buhar'den kaynaklandn zannetmi daha
sonra bunun Buhar'nin eyhinin eyhi sa b. Yunus'tan
ne'et ettiini anlam ttr. k i rivayete yer verip phenin
Buhar'den kaynaklanmadn belirttikten sonra aynen
yle der : Kesinlik ifade eden ikinci rivayetten anlal
yor ki, Buhar'nin eyhi brahim b. Musa bir defa cezm
sigasyla bir defa da tereddtl olarak rivayet etm itir.
Bu konuda zikredeceim ihtilaf da bunu teyid eder. Bu
h a r 'n in bir hadisi tam olarak bir isnad ve iki lafzla ri
vayet etmesi nadirattandr.42
Grld gibi yazar sz rastgele aratrm adan al
m ve hem Buhar'ye hem de ibn-i Hacer e iftira et
mitir.
Yazar 274. sayfada Buhar'nin, kitab henz ms
vedde iken lmesi balna yer verir. Daha sonra yine
bn-i Hacer'in F e th u l Bri'sinden konu ile ilgili nakiller

42 Fethul Bari, c. 1, s. 188.

386
 BAZI MKlL HADSLER

yapar ki, hibirisi bu bala ve arkasndaki maksada e-

hadet etmez. Yazarn, byle bir balk atm aktan m ak
sad, bilmeyenlere Buhar'nin, kitab msvedde hlinde
iken ldn daha sonra bakalarnn temize ektiini,
bunlarn da gereken itinay gstermedikleri intiban ver
mektir. Btn bunlar gvenilir hadis kitaplarna phe
drmek iin yapmtr.
Oysa gerek u ki, Buhar, kitabn temize ekip son
derece gzel eklini verdikten sonra vefat etm itir. H-
fz ibn-i Hacer'den yapt nakil, Buhar'nin temize ek
tii bab balklar ile ilgilidir. Yani o baz bablar altn
da hibir hadise yer vermezken, baz hadisleri de zikret
mi ancak balk koymamtr. Yazarn yer verdii bu na
kil, Sahih-i Buhar'nin, bir aslda yazl olduuna delili
dir. Ebu shak el-Mstemli yle der : Ben Sahih-i Bu-
har'yi, Buhar'nin arkada Muhammed b. Yusuf el-Fer-
bev nin yanndaki asla gre istinsah ettim, baz eylerin
tamamlanmadn grdm (bu eksiklerden birisi) baz
balklar altnda hadis yokken baz hadislerin de bal
nn olmamas idi. Bunun zerine bir ksmn dier ksm
na ilitirdik.
Ebu Cafer Mah? 0"id b. mer el-Ukeyl'nin u sz
B uharnin, kitabn yazp hadis imamlarna arz etme
den, lmediine en byk d elild ir.: Bubari kitabn te'-
lif ettikten sonra Ahmed b. Hanbel, Yahya b. Main ve
-Ali b. el-Medini gibi imamlara arzetti. Onlar da drt ha
dis hari hepsinin sahih olduuna ehadet ettiler. Ukav-
li bu szn bizzat Buhar'ye ait olduunu nakleder. el-Fer-
bev nin yle dediTnakledilmitir. Buhar; gusledip iki
rekat namaz klmadan kitabm a hibir hadisi yazmadm
dedi. Bunun balca sebebi ilmi bir itihada varmak
ve akli bir aratrm a yapmak iin kalbi gvenle birlikte
 SNNET MDAFAASI

rh ilham da hasl klm aktr. B uharnin son derece sa

hih b ir hadis kitab, meydana getirmek amacyle hadisleri
elemek ve semek iin gsterdii gayretin en gzel delili
kitabm daki
altyzbin
r nin kendi kitabn b ir ok talebesine rivayet ettikten
sonra vefat ettii m ehurdur. Nitekim bugn elimizde olan
ekliyle btn hadislerini ihtiva ederek asl nshasndan
istinsah etmek iin, bu talebeleri yarm tr.
.

CERH VE TADIL MAMLARININ HTLAFLARI

286. sayfada Ahmed Emin'den alntlar yapmtr.
zet olarak: cerh ve tdil imamlarnn, cerh ve tdil kai
delerinde aka ihtilaf etmeleri, bunlarn sebepleri, bz-
larnm ok sk davranarak devlet ricli ile ilikisi olan
larn hadislerini kabul etmedikleri, bazlarnn ok vakur
' E,-

bir tavr taknarak b ir mizahta bulunan kimsenin hadis

lerini reddettikleri, bunlara binaen ahslar hakknda ok
ihtilaf ettiklerine dairdir. Buna rnek olarak da ibn-i Ab-
bas'n azadl klesi krim e verilir. nk dnyay hadis
ve tefsirle doldurduu halde, bazlar yalanclk ve ha
rici grler tamak, krallarn hediyelerini kabul etm ek
le suladklar halde, yalanlarndan birok ey rivyet et
tiler. Szlerini yle b itir ir : Nitekim Buhar, krim e'-
nin sdkma kail olmu ve Sahih'inde ondan birok hadis
rivayet ederken Mslim, kizbine kanaat getirmi ve Hac
bahsinde Said b. Cubeyr'in bir hadisine takviye babnda
getirdii bir hadis hari, hibir rivayetine yer verme
mitir.
Bu szlerin bir ksm doru, bir ksm yanltr. Ha~
diilerin cerh ve tadil sebeplerinde ihtilaf ettikleri

387
 BAZI MKIL HADSLER

rudur. Ancak bu ihtilaf rical hakknda hkm vermeye

vesile edinmek yanltr. Onlar baz sebeplerde ihtilaf et-
milerse de, ekseriyetinde ittifak halindedirler. Scnra ne-
den cerh konusunda kat davrananlar knanyor ki? Bu,
rivayette son derece ihtiyatl davranmaya gtrr, za-
rarl bir ey deildir. Eer muhaddisler bu konuda gevek
davransalard, onlarn bana ilk kalkan, bundan dolay
kalkard. Bu konuda hakikati renmek isteyenler ibn-i
Hacerin Fethul Br mukaddimesine bakabilirler.43 hn-i
Hacer, bu mukaddimesinde, krim e'nin lehinde ve aley-
hinde sylenenlere yer verdikten sonra buradaki yalan-
dan maksadn hata olduunu aklar. nk hicaz eh-
linin dilinde yalan, her trl hata anlam nda kullanlrd.
der. Bunun en gzel d e lili: ayt Kizbden m aksat ya-
lan olsayd Mslim o b ir hadisine de yer vermezdi. Ya-
lan, sahibinden rivayeti haram klar ki, m uhaddisler bu
hususta ittifak etm ilerdir. Hfz ibn-i Hacer, krim eye
dil uzatanlara, birblr cevap verdikten sonra, zet olarak
onun sika oldu^m u, Buharinin sika saymasnn bunun
iin yeterli olduunu bildirir. Fazla m lum at edinmek is-
teyenler, rical tenkidi konusunda hatal b ir aratrm ann
nasl yapldn grmek iin Fethul Brnin mukaddi-
meine m racaat edebilirler.44

RET RIZA NIN SZLERN ^ 1

YORUMLAMASI
Yazar 277-279. sayfalarnda Reit Rzann szlerini
nakletm itir. Bu szlerin de bir ksm yanltr. Herey-
den nce biz ahslara kul olmayz. Nerede olursa olsun

43 bkz. c . 111 , .
44 c. 2. s. 1*8-152
 SNNET MDAFAASI

ancak H akk'a boyun eeriz. Bu noktada yazara m am

Mlikin u szn hatrlatm akta yarar gryorum .: u
kabrin Hz. ?eygam berin trbesini gstererek sahibi
hari herkesin grleri hem alnr hem de reddedilir.
Ayrca Reit Rza'nn szleri, yazann maksad olan
hadislere ve Sahih-i B uhaldeki hadislere dil uzatmaya
ynelik deildir. Binaenaleyh o, B uharide limlerin t-
rii ettikleri tarzda uydurma hadislerin mevcudiyyetini
kabul etm em itir. baresi aynen y led ir: Hadis ilmin-
de mevzu hadise getirilen tarif dorultusunda B uharide
mevzu hadislerin varln savunan gr yanltr. Hi
kimse de bunu isbatlayamaz; ancak ok az hadisler var
ki metni vaz lameti olarak saylan eylerden hli de-
ild ir.

Az olduu sylenen bu hatlisler zerinde derin bir

inceleme ve aratrm a yapld zaman bunun da yanl
olduunun ortaya kacan belirtm ek isterim. Reit R-
zann szleri arasnda rnek olarak yer verdii, sihir ve
sinek hadisleri hakkndaki hakikati daha nce belirt-
mitik.

BEN KURAYZA'DA NAMAZ HABS

284. sayfada Buhari ve Mslim'in ittifak ettii ha-
dilere rnek olarak Hz. ?eygam berin, Hendek sava g-
n hi kimse Ben-i K urayzaya varm adan ikindi nama-
zn klmasn hadisine yer verir, b ir baka varyantnda
ise le namaz olarak geer.
Balla nce bu konunun gerek ynn izah ettik,
yazar burada Hfz ibn-i Hacer'in szlerini tahrif ederek
gerei gibi anlamam tr.

:
 BAZI MKL HADSLER

EBU REYYE'YE GRE BUHAR VE MSLM

290-291. sayfalarnda Ebu Reyye, unlar yazyor:
Grld gibi hadisiler Buhar ve Mslim'in birok
rivayetini illetli bulm ulardr. Ibn-i Hacer'in Buhar erhi
ile Mslim'in Nevevi erhine baktmzda bir ok m-
kil ile karlayoruz. Bu mkilleri ieren m teaddid eser
ler yazlmtr. Sahih diye isimlendirdikleri Buhar ve
Mslim btn bu illet ve tenkidlere maruz kalm ve b
tn bunlar sylenmise bunlardan baka baz israili ve
manay hatal naklettikleri rivayetlerle dolu olduunu bir
tarafa brak o zaman Buhar ve Mslim'in dndaki
hadis kitaplarnn nasl olduunu tahm in et. Msnedleri
sylemiyorum Zira bunlardaki hadislerin gvenilir taraf
yoktur. Selin nndeki er p gibi hibir konuda itimad
edilmez.
Cevap
Grld gibi yazar okuyucuya brakn sair hadis
kitaplarn ve Msned'leri, Buhar ve Mslim'in dahi za
yf ve mevzu hadislerle dolu olduu intiban vermek iin
demegoji ve saptrm alara bavurm utur. Bunlar yeni ey
ler deildir. Biz, Darekutn ve bakalarnn baz hadis
lerini tenkid ettiklerini biliyoruz. Ancak bu, o hadislerin
zayf veya uydurm a olduu manasna gelmez. Binaen
aleyh (ed-Drekutni) Buhar ve Mslim'in kitaplarnda
gerekli grdkleri yksek shhat derecelerini drdk
leri hadisleri tenkid etm itir, ibn-i Hacer Fethu'I Bri
mukaddimesinde, m am Nevevi de Mslim erhinde ten
kid eden bu hadisler konusunda b ir b ir cevap vermiler
dir. Tenkid edilen bu hadislerin byk bir ksmnn ceva
b son derece basittir. Bazlarnda zorlanm lardr ki bu da
Sahihayn'de olduka azdr. Cevaplarnda ulemann zor

390
 SNNET MDAFAASI

land bu kadar az hadis dolaysyle yazarn bu derecede

serzenite bulunmas adalet ve insaf lleriyle badar
m?!!
Burada ibn-i Hacerin Fethul Bari mukaddimesinde
tenkid edilen hadislere b ir b ir cevap verdikten sonra sy
lediklerini aktarm ak istiyorum. yle diyor bn-i H a c e r:
snadlarn illetlerini bilen, gizli tariklere m uttali olan,
hadis hfz ve tenkidilerinin btn tenkidleri bunlar
dan ibarettir. Kald ki hepsi Buharnm mnferid kald
hadisler deildir. Bilakis ounda Mslim de itirak et
mitir. Hem Buhar hem de Mslimde tenkide urayan
hadisler 32 hadistir. B uharnm m nferid kald sadece
78 hadisdir. Hepsi de kusurlu deildir. Btn b ir ksm
nn cevab aktr kusur defedilmitir. Bazlarnn cevab
muhtemeldir. Blmn banda da zet olarak belirttiim
gibi net olarak cevab mmkn deildir Bunlardan her
hadisin olumlu ynlerini izah ettim. Yazar, bu konuda
yazdklarmz zerinde dnecek olursa Buhar nin ne
kadar yce bir ahsiyet olduunu, eserinin ne kadar b-
yk bir eser olduunu anlar. Ehl-i ilmin ncleri eski ve
yeni musanneflere bu kitaptaki hadisleri kabulde buna n
celik tanm lardr. Elbette asabiyet sahibi olup kafa
dan reddedenle, meri kidelere bal olarak insafla kar
kan bir olmaz. 45
mam Nevevi de Mslim erhinin Mukaddimesinde
yle der : Bir grup lim, Buhar ve Mslim'in gerekli
grdkleri artlan uygulamadklar hadisleri karm
tr. Bunlarn hepsine veya bir ksmna cevap verilmitir.
Allah izin verirse yerinde grlecektir.
Bu iki byk imamn grlerini atp Ebu Reyye nin
tahrifatlann m alalm?

45 C. 1 . S. 2 7

391
 BAZI MKL HADSLER

MAM AHMED'N MSNED LE DER

MSNEDLERE DL UZATMASI
291. sayfada hadis kitaplar arasnda m am Ahmed-
in Msnedine yer vermeyiinin sebebini yle aklyor :
Bu kitaba ve says kabark olan Msned lere yer ver-
meyiimizin sebebi udur : limler bu kitaplar tartm
lar ve bunlara gvenilemeyecei, bunlardan delil getiri-
lemiyecei hkm ne varm lardr. u kadar var k i : Ms-
Imanlara hakiki vehesini ortaya karmak iin bunlarn
en m ehuru olan Ahmed b. Hanbelin el-Msnedine de
inmek istiyorum. daha sonra szlerini delillendirmek
iin eyh Thir el-Cezir'nin Tevchun Nazar adl ki
tabndan u nakillerde b u lu n u y o r: Msnedlere gelince
bu kitaplar derece itibariyle Snen'lerden aadr. Bu
eserler bablara ayrlmadan, her sahabinin rivayet ettii
hadisleri, ayr ayr alan kitaplardr. Bunlarn musanmf-
lannm detleri sahih olsun olmasn b ir sahabiden gelen
rivayetleri toplam aktr. Dolaysyle buradaki hadisleri
m utlak olarak (aratrm adan) hccet olarak almak doru
deildir. Thir el-Ceziri nin szleri bunlardan ibarettir.
bnus-Salah ve bakalar da daha nce ayn eyleri be
lirtm ilerdir. Yazar, ibnus-Salah'n szlerini de naklet-
mitir.
Biz Msnedlerin Sahih ve Snen kitaplarnn altn
da olduunu kabul ediyoruz. Ancak bizim iddetle red
dettiimiz husus; im am larn buradaki hadislere hi iti
bar etmedikleri iddiasdr. Yazann sz ile lim le r in
Mutlak olarak oradaki hadisler hccet kabul edilmez
sz arasnda byk fark vardr. Bu fark kk bir ta
lebe dahi farkeder. Ne varki yazar, kin dolu kalbi ve
tersyz olmu akl ile yle anlamtr, im am larn demek
istedikleri kaytsz olarak bunlardaki hadislere teslim ol
 SNNET MDAFAASI

m am aktadr. nk sahih, hasen ve zayf hadisler bera

ber bulunm aktadr. Sahih ve Hasen hadis delil olur, ama
zayf hadis btn eitleriyle delil olmaz, ite bunun iin
limler, msnedlerdeki hadislerin derecelerini ve delil ol
maya uygun olup olmadn aratrm ay gerekli grm
lerdir. u b ir gerektir k i : im am Ahmedin Msnedinde-
ki hadislerin byk bir ounluu sahih ve hasen olup
delil olmaya elverilidir. Oradaki birok hadis, Buhar,
Mslim ve dier gvenilir hadis kitaplarnda da vardr.
Biz, Msned'de zayf hadislerin hatta az da olsa uydur
m a hadislerin varln reddetmiyoruz. Ancak bunlarn da
ounluu olu Abdullah'n ve Ebu Bekr el-Ktinin ek
ledikleri ziydelerindendir. Bunun da b ir tehlikesi yok
tur; nk ahkam konusunda olmayp hep fedail (fazi
letler) hakkndadr. Daha salam bilgi isteyenler Merhum
eyh Ahmed kir'in tahkiki ile yazlan Talafu'l Msned
adl kitaba m racaat edebilir.
in ilgin taraf yazar bundan sonra limlerin, im am
Ahmedin M snedi hakkm daki grlerini nakleder ve
ilk nce de mam ibn-i Teymiyenin szleri ile balar. Ne
var ki, yazarn bu imamdan yapt tm nakiller yazarrn
iddiasn reddetm ektedir, tbn-i Teymiye'nin syledii tek
ey, Msnedlerde yer alan her hadisin delil olmayaca
dr. Bunlarda sahih hadisler olduu gibi, sahih olmayan
lar da mevcuttur. Gerek ibn-i Teymiyye gerekse baka
limler, zayf bilinen bz rvilerden alm alarna ramen
yalan ile bilinen kimselerden asla rivayet almazlar...
Ibn-i Teymiye'nin yazarn anlad gibi Msnedde mev
cut olan hadislerin zayf olup delil olmaya elverili ol
madn sylemi olmas m m kn deildir. Binaenaleyh
kitaplarnda im am Ahmed'in Msnedinde rivayet ettii
birok hadislerden delil getirm itir. Ibn-i Teymiye gibi

393
 BAZI MKL HADSLER

birisinin sahih ya da hasen grmedii hadisleri hccet

olarak almas makul deildir.
Clib-i dikkat bir husus ta yazarn limlerin el-Ms-
ned'deki zayf hadislere olan tenkidlerine fazlaca yer ve
rirken bir kelime de olsa gvenilir imam larn el-Ms-
ned'in gvenilir hadis kitaplar arasndaki yeri ile ilgili
sylediklerine yer vermemitir. Bu da kt niyet ve m ak
sadnn b ir belirtisidir.
imdi Msned hakknda hereyi ortaya koyabilecek
deilim; ancak bz limlerin onun hakkm daki szlerini
nakletmekle yetineceim. Rivayete gre m am Ahmed'in
olu Abdullah yle d e r : Babama kitap yazmay ho
grmediin halde neden el-Msnedi yazdn? diye sor
dum. Bunun zerine yle cevap v e rd i: Bu kitab nc
olsun diye, yni insanlar Resulullahn snnetinde ihti
lafa dtkleri zaman O n a m racaat etsinler diye yaz
dm. Yine rivayete gre bu kitab te'lif ettii zaman o
lu Abdullaha : bu Msned'i koru, nk o insanlarn
m racaat edecekleri bir kitab olur. uras tartm a g
trmeyen b ir gerektir k i : m am Ahmed, sz evirip e
virmekten, kitabn bo yere vmekten uzak bir insandr.
Eer dnya m alnda ve makamnda gz olsayd halku'l
K ur'an (Kur'an'm yaratlm olmas) fitnesinde azndan
kacak bir tek kelime yeterdi. Ancak o insanlk tarihi bo
yunca erefli ve baki kalacak bir makam semitir.
Byk imam Ebu Musa el-Medini yle d e r : Bu
kitap yani Msned hadis ehli iin gvenilir bir kay
nak ve byk bir asildir. Ondaki hadisler birok hadis
ve rivayetler arasnda seilmitir. Sahibi onu, m nakaa
konularnda ba vurulacak bir snak ve gvenilir bir
kaynak olarak brakm tr. Rivayet edilir k i : Ebu'l H-

394
 SNNET MDAFAASI

seyn Ali b. Muhammed el-Yuninye, Kutub-u S itteyi ez

berlediini duyduk, nasl ezberledin? diye soruldu. O da
imam Ahmed'in Msnedini ezberledim nk dier ki
taplarda olup ta Onda olmayan ok azdr. diye karlk
verir. Hfz ibn-i Hacer de Tacilul Menfaa Bir Riclil
Erbaa adl eserinde yle d e r : el-Msned de asl olma
yan drt hadisten baka hadis yoktur. Bunlardan b ir
tanesi Abdurrahman b. AvFn srnerek cennete gidecei
ni bildiren hadistir. Bu konuda da o m azurdur. nk
bu, m am Ahmed'in zerinin izilmesini em rettii hadis
lerden olup unutularak terkedilen ya da izdii halde
yazlanlardr.
Btn bunlar, yazarn 298. sayfada Msned hakknda
sonu olarak yazdklar ile badayor mu? bakn ne ya
zyor : Bunlar byk imamlarn Msned hakknda sy
lediklerinden grdklerimizdir. Bu nakiller onun tanm
ve kymeti hakknda fikir vermeye kfidir. Hi de me
hur olduu gibi deildir. tim ad edilmeyen, iindeki hadis
ler hccet olarak kabul edilmeyen dier msnedler gibi bir
Msneddir.

HADSLERN METNDEK HATALARLA

LGLENMEDKLER DDASI
Ebu Reyye, kitabnn 300. sayfasnda Hadisilerin me
tindeki hatalarla ilgilenmediklerini belirterek bu konuda
eyh Tahir el-Ceziri ile Reit Rzadan nakillerde bulun
m utur. ahslara kle olmadmz sadece Hakka boyun
ediimizi burada tekrarlam ak istiyorum.
C evap:
Bu iddiay daha nce m sterikler de ortaya atm
ve onlarn eteklerine yapan ada yazarlar tarafndan

395
 BAZI MKL HADSLER

sakz gibi tekrarlanm tr. Bu iddia tam am en yanl bir

iddiadr. nk hadisiler isnad tenkidi ile ilgilendikleri
gibi, metin tenkidi ile de ilgilenmilerdir. Onlara gre ha
disler, mevzu, m etruk, mnker, az, maklub, m uztanb ve
muallel gibi ksm lara ayrlrlar. Bunlarn byk b ir ks
m isnada ynelik olduu gibi metne de yneliktir. Yaza
rn kendisi hadisilerin M uztanb hadisleri, isnad muzta-
rb ve metni m uztanb diye ikiye ayrdklann belirti
yor. Ayn ekilde mevzu, muallel ve dier eitlerde de
bu aynm yapm lardr.
Evet hadisiler isnad tenkidine verdikleri ayn ne
mi metin tenkidine vermemilerdir. Ancak bunun sebe
bi bz aratrclarn kavrayamad gizli bir sr ve ince
b ir anlaytr. Daha nce detaylanyla bu konu zerinde
durdum . Metin tenkidine verdikleri neme m isaller ge
tirdim , isnad tenkidine verdikleri nemin aynsn neden
metin tenkidine vermedikleri ile ilgili bak alarn izah
ettim. Yine daha nce Reit Rzann mkil hadislere
rnek olarak takdim ettii gnein secdesi ile ilgili ha
disin gerek rivayet, gerekse m na ynnden sahih olup
son derece ahane b ir uslubla sylendiini akladm
bunlan tekrarlam aya gerek yoktur.
Hadisilerin isnad tenkidine verdikleri nemi metin
tenkidine vermediklerine gereke olarak belirtilen onla
rn bu konuda eksik olduu, bu iin onlarn ii olmayp
fkh ve usl limlerinin ii olduu yazarn Reit R-
za'dan naklettii gibi gr tamamen yanltr. Bina
enaleyh eski ve yeni birok hadis limi rivayet ve dire
yeli birletirm itir. Bir ou her iki usl ilminde usulu'l
fkh ve usulud-Din de derinlemi lim lerdir. Eer b
z fkh ve usl limleri b ir takm hadislere hcum edi
 SNNET MDAFAASI

yor ve ^ d e d iy o rla rs a ; bu, onlarn m etinleri daha iyi bil-

dikleri anlam na gelmez. Bilakis bu, onlarn rivayet ilmi-
ni ve artlarm iyi bilmediklrei, hadisilerin mahirletik-
Ieri gibi bu konuda uzm anlamadklar m anasna gelebi-
lir. Bz rvilerin m a n a sn a ve a n la m n a b a k m a d a n ha-
dileri toplamay ve ezberlemeyi grev edindikleri vaki
ise de bu oldukea nadirdir. Hibir kymeti haiz deildir.
Muhakkik hadisilerin kendileri b u n lan ktleyerek ha-
diin fkhn ve anlamn renmeyi hadis talebesinin
adbndan saymlardr. )bnu's-Salah Mdeaddimesnn
212. say asn d a yle d e r : Bir hadis talebesine an iam a-
dan hadis iitmek ve yazmakla yetinmek yaramaz, o
takdirde faydasz b ir ey iin kendisini yormu olur ve
ehl-i hadisten de saylmaz, terkettikleri bu husustan do-
lay onlar...
Hadis ehlinin hadislerin mana ve fkhna nem ver-
dikleri bm rian daha sarih n larak anlatlabilir mi? Yine
bunu en giizel u beyitler (manalarnda) de gryoruz.:
Ey rivayet ilminin tlibi, rivayet edikken rivayete nem
verdiin gibi, dirayete (mna) de nem ver az rivayet et,
fakat et, zira ilmin nihayeti yoltm*.
H atta hadis limleri Arap edebiyat ilimlerini de bil-
meyi gerekli grmlerdir. lb n u s,^alah bu konuda da y-
le d e r : Bir hadis talebesinin lafzlardaki hatay, tahrifi
ve naho ifadeleri anlamak iin nahiv ve luat ilminf^FT-
1 ) bilmesi g erek ir.' be'niiToyle dediini rivayet
ettik : Hadis tahsili grp Arapa'y iyi bilmeyen kii
kafas olmayp ta zerinde takkesi olan adam gibidir.
Hammad b. Seleme yle d e r : Hadis ilmi talep edip na-
hiv bilmeyen kii, iinde arpa olmayan torbay boynunda
tayan merkeb gibidir.46
46 el-Mukaddime, s. 161.

397
 BAZI MKL HADSLER

SAHH BUHR'NN DEERN

DRMEYE ALIMASI
Yazar 308. sayfada Buhri'nin kendi eyhi olan Hlid
b. Mahled el-Katvan el-Kf'den rivayet ettii Her kim
benim veli bir kuluma dmanlk ederse... diye bala
yan hadise yer verdikten sonra, dipnotunda yle d e r :
ez-Zeheb, M izanul-tidal adl eserinde Hlid b. Mahled
el. Katvn nin hal tercemesini anlatrken bu hadise de
deinerek yle dem itir : Bu hadis olduka garip bir
hadistir, eer Sahih-i Bhar nin heybeti olmasayd bu
nu bn-i Mahled'in m nker hadislerinden sayardm.
Cevap :
Yazara sadece unu sylemek istiyorum : Hereyden
nce sana den hadis im amlarnn byklerinden saylan
ve rical tenkidi konusunda tam b ir uzman olan ez-Zeheb'-
nin szlerini iyi anlamak ve eserinde Buhari ve dier sa
hih kitaplarla, snen ve msnedlere byle kt hcum
larda bulunm am aktr.

BTN SAHABE UDLDUR DYEN

ALMLERLE ALAY EDEREK ONLARA DL
UZATMASI
310. sayfada limlerin sahabenin adaleti hakknda
szlerini naklederek ez-Zeheb ve bakalarnn da syle
dii gibi cum hura gre hepsinin dil olup imdiden son
ra tenkid edilmiyeceklerini nakleder. Daha sonra da cum
hurun bu anlayn knayarak bu konuda haksz olduk
larn savunur.
Daha nce sahabe nin adleti konusunda yazdklarm
yeterli olduu iin cevab tekrarlam ak istemiyorum.
 SNNET MDAFAASI

LM EMANETE HANET v e BN i
KUTEYBE YE FTRASI
312 sayfann dipnotunda yle d e r : bn-i Kuteybe,
Te'vilu M uhtelefil Hadis adl eserinde yle der de-
diler hadisilerin ilgin bir yn b ir eyhe yalan is-
nad edip O'nun hadislerini Yahya b. Main, Ali b. el-Me-
dini gibilerin tenkidlerine uyarak kesinlikle yazmamala-
rdr b r taraftan sahabeden hi kimse muvafakat et-
medii halde Ebu H u r^ re 'n in rivayetlerini delil kabul
etmeleridir. Halbu k i : Hz. mer, Osman ve Aie (r.a.)
onu yalanlamlardr.
Cev ap :
Bu bir tedlis ve ilmi emanete hyanettir. nk ya-
zar, okuyueuya sanki ibn-i Kuteybe'nin bu grte ol-
duu intiban veriyor. Oysa durum hi te yle deildir,
bn-i Kuteybe, sadece en-Nazzam ve benzerleri gibi ha-
dilere ve rvilere dil uzatanlardan hikaye etm itir. bn-i
Kuteybe Allah onu hayrla m kafatlandrsn bunla-
ra gereken cevab vermi hadis ve ehline taraftar olarak,
son derece derin ve titiz bir lim olarak onlar mda-
dafaa etm itir. Yazar bu kartrm ay kitabnn birok ye-
rinde ^ p m tr; biz eitli yerlerde buna iaret ettik.

SAHABENN ADALETNE FHE SOKMASI

Ebu Reyye 312-328. sayfalarnda dnp dolap saha-
helik nedir ve sahabenin adaleti ne dem ektir? Konusu ze-
rinde durarak cum hurun grn reddetmeye balar. Bu-
nu isbatlam ak iin urdan burdan delil! avlayarak szle-
re ifade etmedikleri m nalar ykler. Son olarak da eyh
el-Mukbili ve dierlerinden nakillerde bulunur.

399
 BAZI MKL HADSLER

Aslnda daha nce yazdklarmz bu konuda hak ile

btl birbirinden ayrm tr, birka defa sahabe ierisin
deki m nafklarn Allah ve Reslu tarafndan aa ka
rldklarn, M slmanlarn gerek durum larna vkf ol
duklarn belirttim . Hz. Peygamberin hayatnda ve l
mnden sonra irtidad ederek tevbe edip slm a dnme
yenlerin ve bu hal zere len m rtedlerin sahabi olma
erefinden uzak olduklarn yazdm. Ayrca bunlar lim
lerin cum hurunun dildir, dediklerinden de uzaktr. lim
lerin sahabi tarifinde ne m nafklar ne de m rtetler mev
cut deildir. Yine daha nce adalet ve ism etin ayr ayr
eyler olduunu defalarca yazdm. Sahabe udldur, di
yenler asla onlann m asiyet hata ve nisyandan ma sum
olduklarn sylememilerdir. Sadece onlarn kasden Hz.
Peygambere yalan isnad etmediklerini sylemilerdir.
H atta b ir sutan dolay had uygulananlar, bir gnah ile
yip tevbe edenler, fitnelere ve savalara katlanlar dahi
Hz. Peygambere kasden yalan isnad etmemilerdir. Yal
nz burada bilinmesi gereken bir husus bir su ileyip
cezaya arptrlanlarn olduka az olduklardr. Binaena
leyh bunlarn durum larn srat mstakimden asla ay
rlmayan, kk byk, gizli ak her trl gnah ve m-
siyetten uzak kalan binlerce sahabeye kyas etmek son
derece yanltr. Gerek tarih bunun en byk hididir.
Sahabe'nin adaletine dil uzatanlarn bu iddialann is
patlam ak iin dillerine doladklar sahabilerin bir ksmn
dan hi rivayet gelmemitir. Bzlarmn da ya bir iki ya
da hadisleri vardr. Bunlarn rivayetleri dierlerinden
ayr olarak bilinm itir. Kald ki dinin usulu ve furuunu
ilgilendiren hi b ir mesele bu hadislerden birisi zerine
bina edilmemitir. Buna en byk delil Reit Rza ve eyh
el-Mukbilnin zerinde durduklar sahabi olduu ih-

400
 S N N E T M D A FA A SI

tilafJ olan Blr b. E rtat'tr. Bu ztn bir hadisi Ebu

Davud'un Snen'inde olup sava halinde iken hrszn
kolunun kesilmemesi ile ilgilidir. Bir baka hadisi de bir
dudr. ibn-i Hbbn Sahih'inde Hz. F e^am b er'in yle
dediini bu zattan rivayet eder Allah'm btn ileri-
mizin sonunu hayrl kl, dnyann rezletinden ahiretln
azabndan bizi koru.47
Biz adalet sahibidir derken rivayeti ynnden adil ol-
duunu kastediyoruz. Harplere ve fitnelere karmas.
Muaviye'nin tarafn tutm u olmas itihad bir mee-
ledir. Bu, o'nun adaletini ihlal etmez. Allah bize de on-
lara da mafiret etsin. Dklen bu kanlara kllarmz
bulatrmad gibi, Allah dillerimizi de bulatrmasn
sznn sahihine Allah rahm et etsin.
okuyueu kardelerim demogoji yaparak kafa kar-
tiran yazarlarn d e d ik le rin e aldrm asnlar Allah bi-
liyor ya bunlarn maksad, snnet binasn ykmak ve
ona phe sokmaktr. Bunun da tek yolu Hz. Feygamber'-
den ilk tebli eden onu bizlere tayan sahabenin gve-
nilirliine phe sokmaktr.

BZI RVAYETLERN TENKDN BN i

HALDUN'DAN NCE MNEKKD
MUHADDSLER YAPMITIR
Yazar 331. sayfada sonu ksmnda ibn-i Haldun'un
hadis tenkidi ve sahihlerle zayflar ayrmak *
bz szlerini nakletmi tir ki, tartmasz kabul edilen
son dereee gzel ve salam szlerdir.
Ancak yazara unlar sylemek istiyorum : Bz Mu-
haddisler bu tenkidleri ibn-i Haldun'dan ok nec yap
47 el-istib, 1, s. 55, el-isbe, c. 1, s . 47

401
 BAZI MKL HADSLER

m ve bunlar bilfiil tatbik etm ilerdir.48 unu da be

lirtmek isterim ki, syledii bu kaidelere en ok m uha
lefet eden yazarn kendisidir. Takib ettii yol; akln ilk
verilerine gre, yanl olduu ak olan grlerin do
ruluuna kendi hevasyla ulamaktr. Bunun en byk
delili Ebu Hureyre'nin Muaviye'nin sofrasnda yemek yi
yip Hz. Ali nin arkasnda namaz kldm ifade eden riva
yete inanmasdr. Hangi akl buna inanr. Muaviye am'da
Hz. Ali Kfe'de idi. Yazarn kitab bunlarla doludur.

EBU HANFE AZ HADS RVAYET ETMTR

DDASI
234. sayfada ibn-i Haldun'dan naklen yle d iy o r:
Mctehid imamlar hadis rivayeti santnda yartlar.
Ancak Ebu Hanife'nin rivayet ettii hadisler on yedi civa
rnda olmutur.
Bu sz ibn-i Haldun bakalarndan nakletmise de
doru deildir. Aslnda ibn-i Haldun'un bu rivayet kar
snda skut etmemesi gerekirdi. nk sukut tasdik ve
itiraf manasna gelir. Oysa M ukaddim esinin birok ye
rinde rivayetleri seerken ve tenkid ederken tbi olunmas
gereken kaideler zerinde duran kendisidir. mam fii'-
nin insanlar fkhta Ebu Hanife'ye muhtatr. dedii
byk imamn sadece 17 hadis rivayet etmi olmasn akl
alr m? bn-i Haldun, bu rivayete yer verip sukut et
mekle koyduu kaidelerden hareketle yanl rivayetleri
kabul edip kendisi tatbik etmeyenin durum una dm
tr. Oysa Gerek u ki mam Ebu Hanife'nin on yedi
msnedi vardr. Hepsi de H indistanda baslmtr. u

A8 ibn-i Teymiye, Usulut-Tefsir, ibn-i Kesir de tefsirinde bu ri

vayetleri gerei gibi tenkid etmilerdir.

402
 SNNET MDAFAASI

anda elimizin altndadr. Bunlar bu szn yalan olduuna

en byk delildir. Herhalde bu sz iiten, 17 msnedi
onyedi hadis anlamtr.49
Syleni sebebi ne olursa olsun mam Ebu Hanife ye
atfedilen bu sze inanmayz, hibir akll da kabul etmez.

GENEL BR MUHTEVA TENKD

347. sayfada yle d iy o r: Bu kitabn ilk eklini tes-
bit ettiim zaman bu derece uzayacan snamamtm.
Bu nedenle aratrm a esnasnda ortaya kan baz eyleri
terketm ek ve sz daha fazla uzatmamak iin bu kadar
la yetinmek zorunda kaldm.
Derim ki : Nasl bu kadar uzamaz k i : ou nakiller
den ibrettir bazen bir tek nakil bir ka sayfa tutuyor.
Bunun en gzel delili sonu ksmnda kabul edilecek hi
bir taraf olmayan nakildir. Yine kitabn byk bir ksm
tekrardan ibarettir. Heryerde dnp dolap ayn eyleri
sylyor, Muhammed Abduh ile Reit Rza'dan yapt
nakilleri toplasak kitabn te ikisinden fazla yapacak,
doru davransayd kitabn adn nakiller ve nakiller ya
pard.
Biz, nakillerde bulunmasn ayplamyoruz. Ancak ih
tiya olmadan nakiller yapmasn ayplyoruz. Bu nakil
leri yerli yerince kullanmyor, kelimelerin yerlerini tah
rif ediyor; sonra da kalkp bunlarn kendi grleri ve
aratrm asnn sonucu olduunu iddia ediyor, bylece ya
lan stne yalan da ho gryor, (ite biz bunu aypl
yoruz.) Eer byle bir tavr taknmasayd phesiz da
ha hayrl olurdu.

49 Istlahta sahabi smine gre tasnif edilen kitaplarn ismi

olan Msned, isnad zikredilen hadisler iin de tlak olun
mutur.
403
 BAZI MKL HADSLER

SONU
Yazar, bu kadar dolatktan sonra kitabn Bz
K ur'an yetleriyle bitiriyor. Bundan maksad Allah'n Ki
tabndan baka bir eye ihtiyacnn olmaddr. Snne
tin Ku'an'a gre konumunu ifade eden, snnete tabi olma
y tevik eden, limlerin dinin asl olan K ur'an'a ihtiya
lar kadar ona da m uhta olduunu bildiren yetleri
kastl olarak terketm itir. Biz sana insanlara ne indi
rildiini aklayasm diye Kur'an' indirdik Resule itaat
eden Allah'a itaat etmi olur, Resul size ne verdiyse
alm neden yasakladysa kann yetleri gibi.
Daha sonra yazar zahiren Allah'n Kitabndan baka
snnet ve hadislere ihtiyacmzn olmadn ima eden
bz hadis ve szleri naklediyor. Nihayet Resuln snneti
m tevtir olan ameli snnettir. Snnetin hadislere de
tlak olunmas sonradan kmtr. diyecek kadar ileri
gitmitir.
Bu, kk bir talebenin bile bildii fahi bir ceha
lettir. yet snneti sdece ameli olan m tevtir snnete
hasredecek olursak, ahkam, ahlak, ve mevize ile ilgili
Hz. Peygam berden gelen binlerce hadisi terketm i olu
ruz. Snnete hadis, hadise de snnet denmesi iddia et
tii gibi sonradan km deildir. Bu ilk asrda bilinen
bir gerektir. mer b. Abdulaziz Medine'deki Vlisi Ebu
Bekr Muhammed b. Hazm'a yazd m ektupta Hz. Pey-
gam berin hadislerini topla... demitir. Beinci Rid
Halife bu szyle ameli snnetlerin dnda kalan hadis
leri mi kastetm iti? Beyhaki el-Medhal'inde, Urve'den
Hz. mer'in snnetleri yazmak istediini, bu konuyu
ashab ile istiare ettiini onlarn da yazmasn salk ver-
diklerini nakletm itir. Yazar buna ne diyecek? Hz. mer

404
 SNNET MDAFAASI

snnetlerden sadece ameli snnetleri mi kastediyordu?

Hayr asla! nk ameli snnetler Eylediim gibi
fli tevatrle sabittir. Yazlmasna ve k e s i l m e s i n e ge-
rek yoktur.
Hz. mer, snnet derken hem fiili, hem de kavli olan-
lan kastediyordu. Yazar kitabnn sonu ksmnda deta
ittifak edilen klli kaideler olarak nitelendirdii baz ne-
ticelere varm tr ki, hepsi de nclleri fasid olan yanl
neticelerdir. Yanl ncllerden sadece yanl neticeler
kar. Zikrettii kaidelerden dora olan ve zerinde it-
tifak edilen hibir kaide yoktur. Sadece muhalefet et-
tii bz eylerin kaide ve usul olduunu iddia etm itir.
Oysa yazarn sonu ksmnda kendine gelerek do-
ruyu bulmasn arzu ederdik. Lkin bunu da yapmaya-
rak kt niyetini ve batl zere srarn aa karan k-
t bir sonula bitirm itir, o ve o'nun gibileri iin ne ya-
pabiliriz? Hayatn ss ve fitnesi heva ve heveslerin ga-
lebe almas, para sevgisi, kt szleri tekrarlayan b-
z insanlarn mezi, m sterik ve misyonerlerden slm
dmanlar ve smrgecilerin oyunca haline getirmitir.
Bakn Allah ne gzel buyuruyor : Heva ve hevesini tanr
edinen ve Allah'n (yanndaki) hir bilgiye gre saptrd,
kulan ve kalbini mhrledii gznn stne de perde
ektii kimseyi grdn m? imdi o'na Allah'tan sonra
kim doru yolu gstereeek?... (Csiye 45/23) Allah'n
saptrd kimseyi dora yola gtrecek yoktur.
Reddiyemi burada noktalam ak istiyorum. nk bu
kitapta hakikati aklamak iin vermi olduum sz
yerine getirmi bulunuyorum. Zira Ebu Reyye'nin kita-
binin gerek yzn ortaya karmak iin verdiim sz
yerine getirmi bulunuyorum. Umarm Kitabn gerek

405
 BAZI MKL HADSLER

yzn grdm gibi, okuyucularm da aka grm

lerdir. Yazarnn tek maksadnn snnet ve hadislere dil
uzatarak, m ehur hadis kitaplarnn deerini drmek
olduu anlalmtr. Kitabn bz yerlerinde hakl ey
ler varsa da byk bir ksm batl szlerdir.
Ayrca yazarn bakasna tabi olduu, msterik ve
misyonerlerin szlerini tekrarlad aka anlalmtr.
Yazd eserin, salam ilm aratrm a kaidelerinden uzak
olduu, ortaya att iddialarn hibir mesnede ve delile
dayanmad ortaya kmtr. yleyse okuyuculara d
en bu kitaptaki bo szlere aldrmayp, bu konuda ha
dis ehlinden muhakkik limlerin yazdklarna kulak as
m aktr. Onlar bu konuda yeterli bilgi vermektedirler.
Bata hamdettiimiz gibi bitirirken de Allah a hamd-
ederiz; verdii nimet ve baar iin O'na krler olsun.
Eer O, bizi hidayete iletmezse doru yolu bulamazdk,
btn baar Allahtandr, O'na yneldim, O'na dayandm.
Peygamber'i Hz. Muhammed e, O'nun li ve ashabna da
salat ve selam olsun.
Ecrini Allah'tan dileyerek telif ettiimiz bu kitab
Miladi 20 Nisan 1960'a tekabl eden hicri 1379 ylnn
evval aynn 25'i Perembe gn sabah namazndan nce
bitirdim.

Muhammed Ebu ehbe

406
Snnet Mdafaas I

Gnmzde bir takm insanlar, Size den

Kurana sarlmaktr, onun helal dediini
helal, haram dediini de haram saydnzda
kurtulua erersiniz! diyerek inanan insanlar
sadece bir kaynaa yneltmekte ve bilerek Allah n
Rasulun ve hadisi devreden kartarak:
snnetsiz bir hayat n savunuculuunu
yapmaktadrlar.
Tam bir msterik kafasyla hareket eden bu
yerli 6oryantali st ibirlikileri nin asl amalan
sadece snneti devreden kartmak deil, koskoca
bir hadisler deryasn bir rpda yok saymak ve
dolaysyla da onlan rivayet eden esiz sahabiyi
neredeyse yalan hadis gibi ar bir ithamla
sulayarak inananlann gznden sahabinin
etkinliini silmektir.
Bu yzden olsa gerek, imdilerde her nne
gelen bir ahkm kesmekte, hadisleri reddetmekte,
snneti kabul etmemekte ve esiz sahabiye dil
uzatabilmektedir. Bu hastaln ifas da hi
phesiz Rasulullah sevgisinde, snnet ve hadis
sevgisinde yatmaktadr. Nitekim Ali Imran
Sresinin 31. ayetinde: De ki, Allah'
seviyorsanz bana uyun, Allah da sizi sevsin
denilerek bu reete vahiyle teyid edilmitir.
Gnmzde hadis, snnet, mezhep ve tasavvuf
inkarclarna kar bu sahada yazlm en ciddi
reddiye mahiyetinde olan Prof. Dr. Ebu
ehbe'nin Snnet Mdafaas adl elinizdeki
iki ciltlik bu eserle, insanmz Rasulullah a ve onun
snnetine daha ok yaklaacak ve bu deerlere
daha scak sarlacaktr.