การดูแลผู้สูงอายุในชุมชน

กรณีศึกษานวัตกรรม
การดูแลสุขภาพชุมชน :
การดูแลผูสูงอายุในชุมชน
กรณีศึกษานวัตกรรมการดูแลสุขภาพชุมชน :
การดูแลผูสูงอายุในชุมชน
ISBN : 978-974-8062-14-3
¨Ñ´·Óâ´Â : ÃÈ.´Ã.¢¹ÔÉ°Ò ¹Ñ¹·ºØμÃ áÅÐ¤³Ð

¤³Ð¾ÂÒºÒÅÈÒÊμÃ ÁËÒÇÔ·ÂÒÅÑÂ¢Í¹á¡‹¹
¨Ñ´¾ÔÁ¾áÅÐà¼Âá¾Ã‹ : Ê¶ÒºÑ¹ÇÔ¨ÑÂáÅÐ¾Ñ²¹ÒÃÐººÊØ¢ÀÒ¾ªØÁª¹
ÍÒ¤ÒÃ 3 ªÑé¹ 7 μÖ¡ÊÓ¹Ñ¡§Ò¹»ÅÑ´¡ÃÐ·ÃÇ§ÊÒ¸ÒÃ³ÊØ¢
¡ÃÐ·ÃÇ§ÊÒ¸ÒÃ³ÊØ¢
¶¹¹μÔÇÒ¹¹· ÍÓàÀÍàÁ×Í§ ¨Ñ§ËÇÑ´¹¹·ºØÃÕ 11000
¾ÔÁ¾¤ÃÑé§·Õè 1 : ÊÔ§ËÒ¤Á 2550
¨Ó¹Ç¹¾ÔÁ¾ : 3,000 àÅ‹Á
¾ÔÁ¾·Õè : âÃ§¾ÔÁ¾ÀÒ¾¾ÔÁ¾
02-433-0026-7
บทนำ
“¹ÇÑμ¡ÃÃÁºÃÔ¡ÒÃ»°ÁÀÙÁÔ (¹ÇÑμ¡ÃÃÁ¡ÒÃ´ÙáÅÊØ¢ÀÒ¾ªØÁª¹) ËÁÒÂ¶Ö§ ÇÔ¸Õ¡ÒÃ
ËÃ×Í ¡Ô¨¡ÃÃÁ ·Õèà»š¹ÃÙ»¸ÃÃÁ «Öè§à»š¹¼Å¨Ò¡¡ÃÐºÇ¹¡ÒÃ¨Ñ´¡ÒÃ¤ÇÒÁÃÙŒ·ÕèÍÒ¨ä´ŒÁÒ¨Ò¡
¡ÒÃÊÃØ»º·àÃÕÂ¹¡ÒÃÇÔ¨ÑÂ¨Ò¡§Ò¹»ÃÐ¨Ó ËÃ×Í¡ÒÃÈÖ¡ÉÒ¢ŒÍÁÙÅÊØ¢ÀÒ¾ªØÁª¹ â´ÂÍ§¤¡Ã
·Õèà¡ÕèÂÇ¢ŒÍ§¡ÑºÊØ¢ÀÒ¾ªØÁª¹áÅÐºÃÔ¡ÒÃÊØ¢ÀÒ¾»°ÁÀÙÁÔ ÁÕÊ‹Ç¹Ã‹ÇÁã¹¡ÒÃ¨Ñ´¡ÒÃ¹ÓÊÙ‹¡ÒÃ
»¯ÔºÑμÔáÅÐà¡Ô´¼Å¨ÃÔ§·Õè¡ÃÐ·ºμ‹ÍÊØ¢ÀÒ¾»ÃÐªÒª¹ã¹¾×é¹·Õè áÅÐ¾Ñ²¹ÒÇÔ¸Õ¡ÒÃ·Ó§Ò¹μÒÁ
º·ºÒ·Ë¹ŒÒ·Õè¢Í§Í§¤¡Ã·Õèà¡ÕèÂÇ¢ŒÍ§áÅÐË¹‹ÇÂºÃÔ¡ÒÃÊØ¢ÀÒ¾ÃÐ´Ñº»°ÁÀÙÁÔ” à»š¹¤Ó¹ÔÂÒÁ
à©¾ÒÐÊÓËÃÑº¡ÒÃ´Óà¹Ô¹§Ò¹â¤Ã§¡ÒÃÊ¹ÑºÊ¹Ø¹¡ÒÃ¾Ñ²¹Ò¹ÇÑμ¡ÃÃÁºÃÔ¡ÒÃ»°ÁÀÙÁÔà·‹Ò¹Ñé¹
â´ÂÁÕà»‡Ò»ÃÐÊ§¤·Õè¨Ð¹Óº·àÃÕÂ¹¨Ò¡¡ÒÃ»¯ÔºÑμ Ô¨ÃÔ§ã¹Ê¶Ò¹¡ÒÃ³¨ÃÔ§ÁÒàÃÕÂºàÃÕÂ§
μÕ¤ÇÒÁ áÅÐãËŒ¤ÇÒÁËÁÒÂâ´Â¤¹·Ó§Ò¹Ã‹ÇÁ¡Ñ¹
¡ÒÃ¨Ñ´·Ó¡Ã³ÕÈÖ¡ÉÒà»š¹¡ÅÇÔ¸ÕË¹Öè§·Õè¨Ð¹Óä»ÊÙ‹¡ÒÃÊÃŒÒ§¤ÇÒÁà¢ŒÒã¨áÅÐÂÍÁÃÑº
¢Í§¼ÙŒ»¯ÔºÑμÔ§Ò¹´ŒÇÂ¡Ñ¹àÍ§ áÅÐ¢ŒÍÁÙÅ·Õè¶Ù¡¹ÓÁÒ¨Ñ´¡ÒÃÍÂ‹Ò§à»š¹ÃÐºº¨Ð¹Óä»ÊÙ‹¡ÒÃÊ×èÍÊÒÃ
¡ÑºÊÑ§¤Áä´ŒÍÂ‹Ò§à¢ŒÒã¨áÅÐàËç¹¤Ø³¤‹Ò¢Í§§Ò¹·Õè¶Ù¡¼ÅÔμâ´Â¤¹àÅç¡ æ ËÃ×Í¡ÅØ‹Á¤¹àÅç¡ æ
ã¹¾×é¹·Õè·ÕèË¹Öè§
¡Ã³ÕÈÖ¡ÉÒ·Õè»ÃÒ¡¯ã¹àÍ¡ÊÒÃ©ºÑº¹Õé à»š¹à¾ÕÂ§μÑÇÍÂ‹Ò§·Õè¶Ù¡àÅ×Í¡ÁÒà»š¹Ê×èÍ¢Í§
¡ÒÃàÃÕÂ¹ÃÙŒÃ‹ÇÁ¡Ñ¹¢Í§¼ÙŒà¡ÕèÂÇ¢ŒÍ§ ·ÕèÁÒ¡¡Ç‹Ò·Õèà»š¹ÊÒÃÐã¹àÍ¡ÊÒÃ©ºÑº¹Õé¡ç¤×Í ÈÑ¡´ÔìÈÃÕ¢Í§
¤¹·Ó§Ò¹·Õè¶Ù¡¹ÓÁÒáÊ´§ãËŒ»ÃÐ¨Ñ¡ÉÇ‹ÒÁÕ¤Ø³¤‹Ò·Õà´ÕÂÇ
¡Ã³ÕÈÖ¡ÉÒ·Ñé§ 4 ¡Ã³Õã¹àÃ×èÍ§ “¡ÒÃ´ÙáÅ¼ÙŒÊÙ§ÍÒÂØã¹ªØÁª¹” ·Õèà¡Ô´¢Öé¹ã¹¾×é¹·Õè
ÀÒ¤μÐÇÑ¹ÍÍ¡à©ÕÂ§àË¹×Í¹Õé »ÃÐ¡Íº´ŒÇÂÊÒÃÐ·Õèáº‹§ÍÍ¡à»š¹ 7 ËÑÇ¢ŒÍ ¤×Í º·ÊÃØ»ÊÓËÃÑº
¼ÙŒºÃÔËÒÃ ÇÔ¸Õ¡ÒÃÈÖ¡ÉÒ ¡ÃÐºÇ¹¡ÒÃ¾Ñ²¹Ò¹ÇÑμ¡ÃÃÁ à»‡ÒËÁÒÂ¢Í§¡ÒÃ´ÙáÅ ÃÙ»¸ÃÃÁ
¡ÒÃ¾Ñ²¹Ò¡ÒÃ´ÙáÅÊØ¢ÀÒ¾ªØÁª¹ º·ºÒ·Ë¹ŒÒ·ÕèÍ§¤¡ÃáÅÐÀÒ¤Õ áÅÐà§×èÍ¹ä¢áË‹§¤ÇÒÁ
ÊÓàÃç¨ ´Ñ§·Õè¨Ð¡Å‹ÒÇμ‹Íä»à»š¹ÃÒÂ¡Ã³Õ
สารบัญ
Ë¹ŒÒ
¡Ã³Õ·Õè 1 “¾Ñ²¹ÒÃÐºººÃÔ¡ÒÃÊØ¢ÀÒ¾·ÕèàÍ×éÍÍÒ·Ãμ‹Í¼ÙŒÊÙ§ÍÒÂØ” 1
º·ÊÃØ»ÊÓËÃÑº¼ÙŒºÃÔËÒÃ 3
ÇÔ¸Õ¡ÒÃÈÖ¡ÉÒ 13
¡ÃÐºÇ¹¡ÒÃ¾Ñ²¹Ò¹ÇÑμ¡ÃÃÁ 17
à»‡ÒËÁÒÂ¢Í§¡ÒÃ´ÙáÅÊØ¢ÀÒ¾ªØÁª¹ 29
ÃÙ»¸ÃÃÁ¡ÒÃ¾Ñ²¹Ò¡ÒÃ´ÙáÅÊØ¢ÀÒ¾ªØÁª¹ 49
º·ºÒ·Ë¹ŒÒ·ÕèÍ§¤¡ÃáÅÐÀÒ¤Õ 57
à§×èÍ¹ä¢áË‹§¤ÇÒÁÊÓàÃç¨ 71
¡Ã³Õ·Õè 2 “Ã‹ÇÁáÃ§¡ÒÂã¨ÊÒ¹ÊÒÂãÂ¼Ù¡¾Ñ¹¾Ñ²¹Ò¿„œ¹¿Ù¤Ø³ÀÒ¾ªÕÇÔμ” 77
ÈÙ¹ÂÊØ¢ÀÒ¾ªØÁª¹ºŒÒ¹áÎ´ μ.ºŒÒ¹à»‡Ò Í.¾Ø·ä¸Ê§
¨.ºØÃÕÃÑÁÂ
¡Ã³Õ·Õè 3 “à¤Ã×Í¢‹ÒÂ¼ÙŒÊÙ§ÇÑÂãÊ‹ã¨ÊØ¢ÀÒ¾” Ê¶Ò¹ÕÍ¹ÒÁÑÂ 165

ºŒÒ¹¶‹Í¹ μÓºÅäÁŒ¡ÅÍ¹ Í.¾¹Ò ¨.ÍÓ¹Ò¨à¨ÃÔÞ
สารบัญ
Ë¹ŒÒ
¡Ã³Õ·Õè 4 “¤ÃÍº¤ÃÑÇÃ‹ÇÁ´ŒÇÂªØÁª¹ª‹ÇÂ¡Ñ¹ÊÃŒÒ§ÊÃÃ¤ 243
ÊØ¢ÀÒ¾¡ÒÂ¨Ôμ¼ÙŒÊÙ§ÍÒÂØ” ÊÍ.¹éÓâÊÁ μ.¹éÓâÊÁ
Í.¹éÓâÊÁ ¨.ÍØ´Ã¸Ò¹Õ
บทสรุปสําหรับผูบริหาร
ชุมชนสามเหลี่ยม มีผูสูงอายุจํานวนมากถึง 1,267 คน คิดเปนรอยละ 9.9 ของประชากร
ทั้งหมดผูสูงอายุ ผูสูงอายุสวนใหญมักจะอยูกับครอบครัวและมีลูกหลานเปนผูใหการดูแล และเมื่อ
ลูกหลานออกไปทํางานนอกบานในชวงกลางวัน ผูสูงอายุจึงประสบกับปญหาของการอยูบานตาม
ลําพัง สวนใหญผูสูงอายุเจ็บปวยดวยโรคเรื้อรัง เชน โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง ผูสูงอายุ
บางคนมี ภ าวะแทรกซ อ นที่ เ กิ ด จากโรคเรื้ อ รั ง ความสามารถในการช ว ยเหลื อ ตั ว เองได น อ ย
เคลื่ อ นไหวเป น ไปด ว ยความลํ า บาก มี ป ญ หาเกี่ ย วกั บ การได ยิ น และการมองเห็ น จากการ
จัดบริการสุขภาพผูสูงอายุที่ผานมาของหนวยบริการสุขภาพปฐมภูมิสามเหลี่ยม ไดชี้ใหเห็นการ
ดําเนินการดูแลสุขภาพผูสูงอายุในปจจุบันยังไมสอดคลองกับปญหาความตองการดานสุขภาพและ
ความเปนผูสูงอายุ เนื่องจากบริการสุขภาพที่มีอยูเปนบริการที่จัดขึ้นสําหรับคนทุกวัย เปนบริการเชิง
รับมากกวาเชิงรุก เปนบริการที่เนนโรคมากกวาเนนคนที่เปนองครวม จึงไดมีการปรับปรุงและพัฒนา
ระบบบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ และสิ่งแวดลอมของหนวยบริการสุขภาพสามเหลี่ยมใหมีความ
เอื้ออาทรตอผูสูงอายุเปนหนวยบริการสุขภาพที่ใกลบานใกลใจ โดยใหผูสูงอายุและภาคีเกี่ยวของ
เขามีสวนรวมในการพัฒนา จากการใชเวทีประชุมกลุมระดมสมองและไดขอตกลงรวมกัน หนวย
บริการสุขภาพปฐมภูมิสามเหลี่ยมจึงไดดําเนินการโครงการพัฒนาระบบบริการสุขภาพระดับปฐม
ภูมิที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุตอยอดจากโครงการเดิม โดยมุงเนนพัฒนาการดูแลผูสูงอายุที่สะทอนให
เห็นรูปธรรมการพัฒนานวัตกรรม ใน 2 ลักษณะคือ การพัฒนาและใชศักยภาพทุนทางสังคม และ
การคนหาและใชขอมูลเกี่ยวกับปญหาและความตองการในการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ
การดูแลผูสงู อายุในชุมชน 3
ดังนั้นเพื่อเปนการเรียนรูกระบวนการพัฒนานวัตกรรมและการสังเคราะหบทเรียนเพื่อเปน
แบบอยางของพื้นที่อื่นและนําไปสูการพัฒนาระบบรูปแบบการดูแลผูสูงอายุโดยชุมชนมีสวนรวม จึง
ไดทําการถอดบทเรียนและสังเคราะหตามกรอบการสังเคราะหใน 5 สวน ไดแก 1) กระบวนการ
พัฒนานวัตกรรม 2) เปาหมายของการดูแลสุขภาพชุมชนจากนวัตกรรม 3) รูปธรรมการพัฒนาการ
ดูแลสุขภาพชุมชน (กลไก วิธีก าร หรือ ลักษณะของกิจกรรม ที่ เกี่ยวของกับการพัฒนาการดูแ ล
สุขภาพชุมชน) 4) บทบาทหนาที่องคกรและภาคี (ปฏิบัติการแบบมีสวนรวม) และ 5) เงื่อนไขแหง
ความสําเร็จของการพัฒนานวัตกรรม/สุขภาพชุมชน โดยมีรายละเอียดดังนี้
1. กระบวนการพัฒนานวัตกรรม
1.1 วิวัฒนาการการพัฒนานวัตกรรม ผลของการถอดบทเรียนและสังเคราะหนวัตกรรม
ทําใหเห็นความเปนมาและเสนทางการพัฒนานวัตกรรม แสดงใหเห็นไดดังภาพ
•ดําเนินงานดูแลสุขภาพผูสูงอายุ •จํานวนผูสูงอายุในชุมชนเพิ่มขึ้น
โดยมีรพ.ศรีนครินทรเปน รพ.แม •ผูสูงอายุมารับบริการมากที่สุด
เสนทางกระบวนการพัฒนานวัตกรรม ตองการใหเกิดกระบวนการเรียนรู
ขาย รอยละ 20.5 จากการปฏิบัติงานและนํามา
•จํานวนผูสูงอายุมารับบริการมากที่สดุ •มีพันธะสัญญารวมกันของหนวยบริการ ปรับปรุงพัฒนาระบบบริการ
•มีพยาบาลรับผิดชอบงานดูแล •ผูสูงอายุไมมีการรวมกลุม ทํา รอยละ 30 จากโรคเรื้อรัง ความเสื่อม
ผูสูงอายุ 1 คนในทีมงาน มี อสม. กิจกรรมสงเสริมสุขภาพที่ชัดเจน ตามวัย ไดรับบาดเจ็บตางๆ และชุ ม ชนในการพั ฒ นาระบบบริ ก าร สุขภาพผูสูงอายุ
เปนผูชวย สุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ
•เห็นปญหาการดูแลสุขภาพตนเอง •พยาบาลติ ด ภารกิ จ สามารถ •ตองการสรางเครือขาย
•จัดบริการสุขภาพในคลินิก และ ของผูสูงอายุจาก การเยี่ยมบาน เยี่ยมบานไดเฉพาะผูสูงอายุที่
เยี่ยมบาน เนนการรักษาโรคที่ และการมาใชบริการ PCU การดูแลผูสูงอายุในชุมชน
เปนปญหาทั่วไปและโรคเรื้อรัง •ผูสูอายุมาใชบริการขึ้นลงลําบาก เจ็บปวยหนัก การใหบริการเชิง (อชส.) •จัดเวทีแลกเปลีย่ นเรียนรูของ
รุกและสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุ •ต อ งการพั ฒ นาบริ ก าร อผส.และผูสูงอายุ เพื่อคนหา
•ผูสูงอายุและผูพิการตองขึ้นมาใช ไมเปนไปตามเปาหมาย ปญหาการทํางาน วิเคราะห
บริการชั้นสองดวยความลําบาก •เจาหนาที่ใหการดูแลผูสูงอายุเนน อยางตอเนื่องและใหชุมชน ขอมูล จัดกลุม ผูสูงอายุ และรวม
การดูแลรักษาโรค มากกวาการ เขามามีสวนรวม ทําแผนการดูแลที่เหมาะสมกับ
•ศูนยบริการทางสังคม •สํารวจปญหาผูสูงอายุ
ผูสูงอายุจังหวัดขอนแกน สงเสริมสุขภาพและปองกันโรค จากการเยี่ยมบานและ ปญหาและความตองการของ
สนับสนุนการอบรมพัฒนา •ไดรับแนวคิดการดูแลสุขภาพที่เอื้อ การมารับบริการในคลินิก ผูสูงอายุแตละกลุม
ผูดูแลผูสูงอายุในชุมชน อาทรตอผูสูงอายุโดยคณะพยาบาล
ศาสตร
2545 2546 2547 2548 2549 2550 ปจจุบัน
•พยาบาลผูรับผิดชอบงาน ดําเนินกิจกรรม •จัดทํานวัตกรรมตอ พัฒนาบริการสุขภาพผูสูงอายุที่บาน

•จัดอบรมผูดูแล ผูสูงอายุศึกษาแนวคิดและ •วิเคราะหขอมูล วางแผน ตามแผน ยอดจากโครงการพัฒนา
ผูสูงอายุ: ผูนํา ทํ า ความเข า ใจการดู แ ลเอื อ
้ •จัดทําทะเบียน คนหาผูสูงอายุที่ยังไมเขาถึง
รวมกันในทีมสุขภาพ คณะ ระบบบริการปฐมภูมิที่ ระบบบริการ
ชุมชน อสม. •เจาหนาที่ไดรับการอบรม อาทรตอผูสูงอายุ พยาบาลศาสตร ในการพัฒนา เอื้ออาทรตอผูสูงอายุเดิม
ผูสูงอายุที่สนใจ พัฒนาดานวิชาการจาก •จัดทําทะเบียน •กระตุนใหมีการรวมกลุม ผูสูงอายุ โดยจัดตั้ง
ระบบบริการ ระบบการดูแล ชมรมผูสูงอายุเพิ่มขึ้น และจัดกิจกรรมดูแล
คณะแพทยศาสตร รพ.ศรี ผูสูงอายุในชุมชนและ พัฒนา ผูสูงอายุ สุขภาพกันเอง จดทะเบียนชมรมกับสภาผูสูงอายุ
นครินทร คณะพยาบาลศาสตร ทีมโดยชุมชนมีสวนรวม (เทศบาลเมืองขอนแกน) เพื่อขอรับเงินอุดหนุน
•คลินิกผูสูงอายุ มี ศูนยบริการทางสังคมผูสูงอายุ •ประชุมระดมสมองทีม •ตรวจสุขภาพผูสูงอายุ ทํากลุม สงเสริมการดูแล
แพทยมาตรวจทุก จังหวัดขอนแกน และหนวยงาน สุขภาพ อสม. ผูสูงอายุ •ปรับสิ่งแวดลอม สุขภาพตนเองของผูสูงอายุในชุมชน
วันจันทร อังคาร อื่นๆ ในการดูแลสุขภาพ ผูนําชุมชน •จัดประชุมระดมสมองสะทอน ที่เอื้อตอผูสูงอายุ
•เยี่ยมบาน ผูสูงอายุ การสงเสริมสุขภาพ •ปรับบริการเนนสงเสริม ปญหาและหาแนวทางรวมกัน •คัดเลือก อผส. และ •ทําสมุดคูมือการปฏิบัติงานสําหรับผูดูแลผูสูงอายุ
(อผส.)
ผูสูงอายุที่เจ็บปวย เนนการสรางการมีสวนรวมของ สุขภาพที่บาน กับผูสูงอายุ ผูนําชุมชน ทีม อบรม ใหความรู อสม.
เนนโรคหรือการ ชุมชน สุ ขภาพ อสม. มาดูแลผูสูงอายุ •ทําสมุดคูมือการดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุ
เจ็บปวยมากกวา •สนับสนุนกิจกรรมออก •ตรวจสุ ข ภาพและพั ฒ นา ทุกคน
การสงเสริม กําลังกาย ความรูการดูแลตนเองของ •บริการเยี่ยมบานสีเหลือง โดยพยาบาลและอผส.
สุขภาพ ผูสูงอายุ โดยใชชมรม โดยจัดเปนระบบเจาของไข ใชสติ๊กเกอรดอก
ผูสูงอายุเปนกลไก ลําดวนสีหลืองติดตามบานเลขที่ และแฟมสุขภาพ
•จัดอบรมผูดูแลผูสูงอายุ: ผูนํา ครอบครัว
ปรับบริการ ชุมชน อสม. ผูสูงอายุที่สนใจ
•ดานการรักษา: คลินิกโรคเรื้อรัง •สนับสนุนการ รวมกับคณะพยาบาลศาสตร •พัฒนาศักยภาพทีมงาน และผูดูแล
คลินิกผูสูงอายุ จัดตั้งชมรม และคณะกายภาพบําบัด ในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
•ดานการดูแล: เยี่ยมบาน นําสง ผูสูงอายุในชุมชนที่ มหาวิทยาลัยขอนแกน
ยาตามบาน บริการรถฉุกเฉิน ยังไมมี ปรับบริการในคลินิก
•ดานสงเสริมสุขภาพ: ออกกําลัง •บัตรคิวเหลืองสําหรับผูสูงอายุ
กาย ชมรมผูสูงอายุ •ปรับโครงสรางอาคาร •มุมบริการสําหรับผูสูงอายุ One
ใหบริการตรวจสุขภาพ •จัดบริการเยี่ยมบานโดยทีมสุขภาพและ อสม. Stop Service
ชั้นลางแทน
พัฒนาระบบบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิที่เอื้ออาทรผูสูงอายุ หนวยบริการสุขภาพปฐมภูมิสามเหลี่ยม
4 กรณีศึกษา นวัตกรรมการดูแลสุขภาพชุมชน
1.2 การปฏิบัติการของนวัตกรรม จากเสนทางกระบวนการพัฒนาและผลของการ
ดําเนินกิจกรรมนวัตกรรมการพัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ ศูนยสุขภาพชุมชน
สามเหลี่ยมมีการการสรุปบทเรียนการทํางานดูแลสุขภาพผูสูงอายุและมีประสบการณการทํางาน
ด า นการดู แ ลสุ ข ภาพผู สู ง อายุ ร ว มกั บ ทุ น ทางสั ง คมในพื้ น ที่ ม าโดยตลอด ได แ ก อาสาสมั ค ร
สาธารณสุ ข (อสม.) และ ชมรมผู สู ง อายุ ที่ เ ป น เครื อ ข า ยการดู แ ลสุ ข ภาพของผู สู ง อายุ เ อง การ
ดําเนินการดังกลาวไดสะทอนใหเห็นรูปธรรมการพัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ
ในชุ ม ชนโดยผู สู ง อายุ แ ละชุ ม ชนมี ส ว นร ว มอย า งต อ เนื่ อ ง ในนวั ต กรรมนี้ จึ ง เป น การพั ฒ นาต อ
ยอดจากงานเดิม ชี้ใหเห็นกระบวนการพัฒนา 2 กระบวนการหลัก คือ 1) การหาและใชขอมูลปญหา
และความตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุ 2) กระบวนการหาและใชศักยภาพทุนทางสังคมที่มีอยู
แลว โดยมีเวทีการประชุมระดมสมองและการประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรูปญหาความตองการดาน
สุขภาพผูสูงอายุ เปนกลไกสําคัญที่กอใหเกิดรูปธรรมการตอยอดการพัฒนาระบบบริการสุขภาพที่
เอื้ออาทรตอผูสูงอายุเดิม ประกอบดวยกิจกรรม การคัดเลือกและพัฒนาศักยภาพอาสาสมัครผูดูแล
ผูสูงอายุในชุมชน กิจกรรมการเยี่ยมบานผูสูงอายุโดย อผส. จัดทําทะเบียนผูสูงอายุและขอมูล
สุขภาพผูสูงอายุโดยใชสมุดคูมือการปฏิบัติงานอผส.และสมุดประจําตัวผูสูงอายุ นอกจากนี้ยัง
กอใหเกิดการพัฒนาเครือขายผูสูงอายุโดยการจัดตั้งชมรมผูสูงอายุและจัดใหมีกิจกรรมสงเสริม
สุขภาพผูสูงอายุเพิ่มขึ้นจากเดิม
1.3 วิธีการทํางานขององคกรและภาคี จากกระบวนการพัฒนานวัตกรรมสะทอนใหเห็น

การใชปญหาและความตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุเปนตัวตั้ง นําไปสูการพัฒนาระบบบริการที่
เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ โดยใชการประชุมระดมสมอง และประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู เปนกลไกใน
การคนหาและเรียนรูปญหาความตองการดานสุขภาพผูสูงอายุ โดยมีผูสูงอายุ อสม. ผูนําชุมชน
ชมรมผูสูงอายุ เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนและองคกรและภาคีอื่นๆ ไดรวมพูดคุยแลกเปลี่ยน
ประสบการณรวมกัน หาแนวทางการดูแลผูสูงอายุรวมกัน จนกอใหเกิดขอตกลงในการดูแลผูสูงอายุ
ในชุมชน การพัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุโดยชุมชนมีสวนรวม และการสรุป
บทเรียนการทํางานของ อผส. ซึ่งในเวทีดังกลาวไดสะทอนความตองการใหมีการพัฒนาศักยภาพ
โดยการอบรมผูดูแลผูสูงอายุ (อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ) ขึ้นในแตละชุมชนเพื่อที่จะเขาไปใหการ
ดูแลชวยเหลือผูสูงอายุ การใหคําแนะนําในการดูแลสุขภาพ การเฝาระวังปญหาการเจ็บปวย การ
ประสานการและการสงตอเพื่อไปรับรักษารวมกับเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน สะทอนความตองการ
ที่จะพัฒนาบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุทั้งในดานการปรับปรุงสิ่งแวดลอม ปรับปรุงบริการ
ในศูนยสุขภาพชุมชนและการบริการเยี่ยมบาน เปนตน
1.4 การพัฒนานวัตกรรมจากการปฏิบัติการ กระบวนการเรียนรูการพัฒนานวัตกรรมที่
เกิดขึ้น เปนกระบวนการที่เกิดขึ้นจากการสรุปบทเรียนการทํางานดูแลสุขภาพผูสูงอายุ และการ
คนควาหาความรูพัฒนาตนเองอยูตลอดเวลาของเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม เปนการ
เรียนรูไปปรับ ปรุงการทํ างานไป ทํา ใหเจ าหน าที่เ ห็นป ญหาและความตองการด านสุ ขภาพของ
ผูสูงอายุจากการปฏิบัติงานในคลินิกโรคเรื้อรัง คลินิกผูสูงอายุ และเล็งเห็นความสําคัญของการ
พัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ
2. เปาหมายของการดูแลสุขภาพชุมชนจากนวัตกรรม
2.1 ประชากรเปาหมาย ประชากรเปาหมายไดแก ผูสูงอายุ และอาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ
(อผส.) ซึ่งเปน อสม.ที่ไดรับการพัฒนาศักยภาพและไดรับการมอบหมายในการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุที่
อยูในพื้นที่รับผิดชอบ ที่เปนกลไกสําคัญที่จะเขามามีสวนรวมกับเจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิ
2.2 ประเด็นปญหาสุขภาพในพื้นที่ จากการสังเคราะหประเด็นปญหาสุขภาพในพื้นที่
ไดสะทอนถึงความตองการการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ รูปแบบการดูแลสุขภาพในชุมชนที่มีอยู
และผลลัพธเชิงภาวะสุขภาพและการรักษา บริการสุขภาพ โครงการหรือกิจกรรมการดูแลสุขภาพ
และสวัสดิการ สรุปไดดังตาราง
รูปแบบการดูแลสุขภาพ
ความตองการการดูแลของ
อยูในระหวางดําเนินการ ยังไมได
ผูสูงอายุ
ดําเนินการ
1.การเจ็บปวยและภาวะเสีย่ ง
- ลักษณะสภาวะสุขภาพ :สุขภาพ - คลินิกผูสูงอายุ -ปองกันอุบัติเหตุ
แข็งแรง ดูแลตนเองได เจ็บปวย - การจัดการโรคเรื้อรัง เชน การลื่นหกลม
เรื้อรังดูแลตนเองได และเจ็บปวย - การจัดการยา -การดําเนินกิจกรรม
เรื้อรังตองการความชวยเหลือ - เฝาระวัง ปองกันภาวะแทรกซอนจาก สงเสริมสุขภาพใน
- มีโรคประจําตัว มีโรคประจําตัว ภาวะเจ็บปวย ชมรมผูสูงอายุอยาง
มากกวา 1 โรค ตองรับประทาน - ตรวจสุขภาพประจําป ตอเนื่อง
ยาหลายขนาด - การรักษาเบื้องตน/รักษาโรคที่พบบอย
- เจ็บปวยโรคพบบอย -ใหความรูการดูแลสุขภาพ
-การสงเสริมสุขภาพ ไดแก
- ภาวะเสื่อมตามวัย ปญหาการ การออกกําลังกาย อาหาร
มองเห็น การไดยิน ขอเสื่อม สุขภาพชองปาก
หลงลืม -การดูแลภาวะวิกฤต/ฉุกเฉิน
- ภาวะวิกฤต/ฉุกเฉิน อุบัติเหตุ -สงตอการรักษา
- มีภาวะแทรกซอนจากการ -ผูดูแลชวยเหลือในการทํากิจวัตร
เจ็บปวย โรคประจําตัว ประจําวันบางสวน เชน ครอบครัว อสม.
อชส. เพื่อนบาน
- บริการ One Stop Service สําหรับ
ผูสูงอายุที่มารับบริการที่ศูนยฯ
- บริการเยี่ยมบาน โดย จนท.ศูนยฯ
อสม. และอผส.
- บันทึกขอมูลสุขภาพผูสูงอายุในคูมือ
การทํางานของอผส. และสมุดประจําตัว
2.วิถีชีวิตทีเ่ กี่ยวกับสุขภาพ
- ตองการการใหชวยเหลือดูแลใน - อบรมผูนําชุมชน อสม. แกนนําผูสูงอายุ - พัฒนาศักยภาพ
การทํากิจวัตรประจําวันบางสวน ผูสูงอายุ ผูดูแลผูสูงอายุ (อผส.) ในการ โดยการอบรมผูดูแล
และทั้งหมด ดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุ ผูส ูงอายุ
การรับประทานยา ถายทอดความรู และมีสวนรวมชวยเหลือ
พาไปตรวจรักษา ผูสูงอายุที่ตองการความชวยเหลือ
- ประกอบอาชีพ หารายไดให -เสริมสรางพลังอํานาจ เชน ถายทอดภูมิ
ครอบครัว ปญญาทองถิ่น กิจกรรมวันสงกรานต
- ชวยเลี้ยงหลาน วันผูสูงอายุ
- อยูบานคนเดียวเมื่อลูกหลานไป - อผส. ชวยเหลือดูแล เปนที่ปรึกษา ให
ทํางาน กําลังใจ
- มีภาระหนี้สิน ปญหาเศรษฐกิจ - กิจกรรมสงเสริมสุขภาพโดย อสม. ศูนย
- มีคนดูแล และ ไมมีคนดูแล สุขภาพชุมชน และชมรมผูสูงอายุ เชน
- ปญหาครอบครัว การออกกําลังกาย
3.การเขาถึงบริการสุขภาพและ
สวัสดิการ
- ไมมีปญหาเรื่องการเดินทาง - กิจกรรมคนหาผูสูงอายุที่ยังไมเขาถึง -เงินสวัสดิการเบี้ยยัง
- เดินทางลําบาก ไมสามารถ บริการ ชวยเหลือใหไดรับสิทธิการรักษา ชีพผูสูงอายุที่อยู
เคลื่อนไหวรางกายได ตองมีคน โดย อผส.และศูนยสุขภาพชุมชน ลําบากยังไดไมครบ
นําสง - จัดทําทะเบียนผูสูงอายุ และครอบคลุม
- ยากจนไมมีเงินคารถเดินทาง - เสริมสรางพลังอํานาจ เชน กิจกรรมวัน - พัฒนาศํกยภาพ
- ยายมาอยูโดยยังไมไดทําเรื่อง สงกรานต วันผูสูงอายุ ชมรมผูสูงอายุใหมี
ยายทะเบียนบาน ทําใหไมไดรับ - เงินสวัสดิการเบี้ยยังชีพ ความเขมแข็งดําเนิน
สิทธิการรักษาพยาบาล และไมได - สมาชิกชมรมผูสูงอายุ ฌาปณกิจ กิจกรรมสงเสริมสุข
เปนสมาชิกชมรมผูสูงอายุ สงเคราะห ภาพตอเนื่องเพิ่มขึ้น
- ความชวยเหลืออื่นๆ อาหาร สิ่งของ (กําลังดําเนินการให
เครื่องใชตางๆ มีชมรมผูสูงอายุครบ
- สนับสนุนการรวมกลุมผูสูงอายุ ผูพิการ ทั้ง 9 ชุมชน)
ในการรวมกลุมหารายไดพิเศษ เชน รับทํา
ดอกไมจันทร ตัดเสื้อ ทอเปลนอนเชือก
ไนลอน
4.สิ่งแวดลอมและภาวะคุกคาม
ดานสุขภาพ - การใหคําแนะนํา ใหการดูแลเปนราย - ยังไมมีการจัด
- อุบัติเหตุจากบานเรือน กรณี เชน การจัดทําราวจับใหผูสูงอายุ กิจกรรมการดูแลที่
อยูติดถนน เวลาเขาหองน้ําที่บาน ตอบสนองดานเสียง
- เสียงดังจากรถยนต มอเตอรไซค - ประสานงานกับเทศบาลเมืองจัด รบกวนจาก
- ลักษณะที่อยูอาศัย การจัดวาง กิจกรรมโครงการคนขอนแกนไมทอดทิ้ง ยานพาหนะ
ของ พื้นเปยก เปนปจจัยหนึ่งที่ทํา กันเพื่อจัดสิ่งแวดลอมที่อยูอาศํยใหกับ
ใหลื่น หกลม ผูสูงอายุที่ตองการความชวยเหลือ
- สิ่งแวดลอมในศูนยบริการ - ปรับปรุงอาคารศูนยสุขภาพ ใหบริการ
ไมเอื้อตอผูสูงอายุ ชั้นลาง จัดทําทางลาด และมีพื้นที่สําหรับ
ผูสูงอายุพักผอน
2.4 กระบวนการสรางเปาหมายรวม จากการวิเคราะหกระบวนการพัฒนานวัตกรรมที่
ผานมา ไดชี้ใหเห็นวาการใชประสบการณจากการทํางานในการดูแลผูสูงอายุมาอยางตอเนื่อง ทําให
เห็นปญหาและความตองการในการดูแลผูสูงอายุที่อยูในพื้นที่ จนเกิดการพัฒนาระบบบริการของ
หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยมใหเปนสถานบริการที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ โดยการจัดใหมีคลินิก
แยกเฉพาะผูสูงอายุเพื่อใหการดูแลที่เฉพาะเจาะจงและไมรอนานเกินไป การจัดทางลาดสําหรับ
ผูสูงอายุเพื่อใหสามารถเดินขึ้นอาคารไดดวยความสะดวก การใหบริการอยางเอื้ออาทรของ
เจาหนาที่ และการติดตามเยี่ยมบานในรายที่เจ็บปวย รวมทั้งไดมีการจัดเวทีพูดคุยแลกเปลี่ยนเรียนรู
และใชขอมูลสภาวะสุขภาพของผูสูงอายุในพื้นที่ ซึ่งสงผลใหเจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิ
สามเหลี่ยม อสม.ที่เปนอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุ ผูนําชุมชน และองคกรปกครองสวนทองถิ่นในพื้นที่
ไดเห็นความสําคัญของการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุในพื้นที่
3. รูปธรรมการพัฒนาการดูแลสุขภาพชุมชน
สะทอนใหเห็นรูปธรรมการพัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ ที่เปนการ
พัฒนาตอยอดจากงานเดิมใน 2 กระบวนการ คือ การพัฒนาและใชศักยภาพทุนทางสังคม และ การ
คนหาและใชขอมูลเกี่ยวกับปญหาและความตองการในการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ กอใหเกิดการ
พัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ ประกอบดวยกิจกรรม 1) การคนหาและพัฒนา
ศักยภาพ อผส. 2) เปนการเยี่ยมบานผูสูงอายุ ของอผส. (การเยี่ยมบานสีเหลือง) 3) การจัดบริการ
สุขภาพในศูนยสุขภาพชุมชนและในชุมชน เชน ตรวจสุขภาพผูสูงอายุในชุมชน เวทีเสวนาสุขภาพ
ผูสูงอายุ 4) จัดทําฐานขอมูลทะเบียนผูสูงอายุ ขอมูลสุขภาพผูสูงอายุ และ 5) ประชุมแลกเปลี่ยน
เรียนรู สรุปบทเรียน และวางแผนการทํางาน อผส.
4. บทบาทหนาทีอ่ งคกรและภาคี
การสังเคราะหการดําเนินงานนวัตกรรม ไดสะทอนบทบาทขององคกรและภาคีเครือขาย
ของผูที่เกี่ยวของทั้งเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน นักวิชาการจากมหาวิทยาลัยขอนแกน อาสาสมัคร
ผูชวยเหลือผูสูงอายุ (อผส.) ผูนําชุมชนและชมรมผูสูงอายุ จากการดําเนินกิจกรรม 1) การพัฒนา
ศักยภาพอาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ 2) การเยี่ยมบานสีเหลือง 3) การจัดบริการสุขภาพในศูนย
สุขภาพชุมชนและในชุมชน 4) จัดทําฐานขอมูลทะเบียนผูสูงอายุ ขอมูลสุขภาพผูสูงอายุ และ 5)
ประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู อผส.และผูสูงอายุ การประชุมวางแผนการทํางาน สรุปไดดังตาราง
กิจกรรม
แลกเปลี่ยน
คนหาผูสูงอายุ เรียนรู สรุป
พัฒนาศักยภาพ การใหบริการ
องคกรภาคี การเยี่ยมบาน ฐานขอมูล บทเรียน
อผส. สุขภาพ
ผูสูงอายุ วางแผนการ
ทํางาน
1.เจาหนาที่ - ผูประสานงาน - จัดทีมสุขภาพ - ผูสนับสนุน - รวมวางแผนการ - ผูที่วางแผน
ศูนยสุขภาพ กับภาคีอื่นๆ ออกเยี่ยมบาน การคนหา ทํางานกับ อผส. จัดใหมีเวทีระดม
ชุมชน - วิทยากรรวมกับ ผูสูงอายุ การสํารวจ ผูนําชุมชน สมอง เพื่อแลก
นักวิชาการ จัด - ประเมินภาวะ การเยี่ยมบาน - สนับสนุน เปลี่ยนเรียนรู
อบรมใหความรู สุขภาพ การบันทึกขอมูล อุปกรณ - รวบรวมขอมูล
อผส. ผูนําชุมชน สงเสริม ปองกัน - สนับสนุน - ประสานงานกับ การทํางาน ขอมูล
ผูสูงอายุ รักษา ฟนฟู อุปกรณ องคกรและภาคี สะทอนการ
- สนับสนุนและ สุขภาพ สมุดบันทึก อื่นๆ ทํางาน
อํานวยความ - ใหการดูแล ขอมูลผูสูงอายุ - ตรวจสุขภาพ - วิเคราะหขอมูล
สะดวก สถาที่ ชวยเหลือ และสมุดบันทึก ผูสูงอายุ - นําเสนอขอมูล
อุปกรณ - ติดตามการ การปฏิบัติงาน - จัดเวทีเสวนา - รวมกันหา
- เปนที่ปรึกษา รักษา ของ อผส. ผูสูงอายุสุขภาพดี แนวทางแกไข
- สงตอการ - รวมจัดทําทะ- ตัวอยาง วางแผนการ
รักษา เบียนผูสูงอายุ ทํางาน
2.นักวิชา การ - วิทยากรรวม - รวมในทีม - ผูให - รวมตรวจสุขภาพ - รวมแลกเปลี่ยน
จากมหาวิทยา - รวมวาง แผนงาน สุขภาพ คําปรึกษา ผูสูงอายุ เรียนรูและวาง
ลัยขอนแกน - สนับสนุน แผนการทํางาน
กิจกรรมดาน
สงเสริมสุขภาพ
3.ผูนําชุมชน - ไดรับการอบรม - รวมในทีม - รวมคนหา - รวมกิจกรรมและ - รวมแลกเปลี่ยน
- รวมวางแผนงาน สุขภาพ ผูสูงอายุ สนับสนุนกิจกรรม เรียนรูและวาง
- ประสานงาน - ประสาน - ประสานงาน แผนการทํางาน
ความชวยเหลือ - ประชาสัมพันธ
4.อาสา - ไดรับการอบรม - ติดสติ๊กเกอร -คนหาผูสูงอายุ - ประชุมจัดตาราง - รวมแลกเปลี่ยน
สมัครผูดูแล - รวมวางแผนงาน ดอกลําดวน - แจกสมุด เวร มอบหมาย ประสบการณการ
ผูสูงอายุ - เยี่ยมบาน ประจําตัว งานการมา ทํางาน
ผูสูงอายุ ผูสูงอายุ ใหบริการที่ ศสช. - มอบหมาย
- ชวยเหลือ - ประสาน และการ รวม ความรับผิดชอบ
ดูแลผูสูงอายุ ความชวยเหลือ กิจกรรมตรวจ
ผูสูงอายุ สุขภาพในชุมชน
แลกเปลี่ยน
คนหาผูสูงอายุ เรียนรู สรุป
พัฒนาศักยภาพ การใหบริการ
องคกรภาคี การเยี่ยมบาน ฐานขอมูล บทเรียน
อผส. สุขภาพ
ผูสูงอายุ วางแผนการ
ทํางาน
- ประสานงาน - ประสานงานกับ
สงตอ ศสช. ศสช. ผูสูง อายุ
ผูนํา
- เตรียมสถานที่
อุปกรณ
- ประชาสัมพันธ
ใหผูสูงอายุ
รับทราบ
5.ชมรม - รวมอบรม - สนับสนุน - รวมคนหา - รวมประชุม - รวมแลกเปลี่ยน
ผูสูงอายุ - รวมวางแผนงาน กิจกรรม ผูสูงอายุ - รวมกิจกรรม ประสบการณ
สงเสริมสุขภาพ - ประสาน - สนับสนุน สะทอนการ
ในชุมชน ความชวยเหลือ กิจกรรม ทํางานของ ศสช.
- เยี่ยมสมาชิก และอผส.
ชมรมที่เจ็บปวย
5. เงื่อนไขแหงความสําเร็จ
เงื่อนไขและปจจัยของความสําเร็จในการพัฒนานวัตกรรมที่นําไปสูการสรางสุขภาพชุมชน
ไดแก การระบุกลุมเปาหมายที่ตองการดูแลที่ชัดเจน คือผูสูงอายุในชุมชนและมีการใชสัญลักษณ
ดอกลําดวนติดไวหนาบานที่มีผูสูงอายุ การหาและใชศักยภาพทุนทางสังคมที่มีอยูเดิม เชน อสม.
ชมรมผูสูงอายุ และเปดโอกาสใหชุมชนมีสวนรวมตั้งแตการคนหาปญหา วิเคราะหปญหา วาง
แผนการดําเนินงาน โดยใชการประชุมระดมสมองและเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู
กรณีศึกษา
2
นวัตกรรมการดูแลสุขภาพชุมชน
วิธีการศึกษา
วิธีการวิจัยเพื่อถอดบทเรียน อาศัยขอมูลจาก 2 แหลงคือ จากเอกสารที่เกี่ยวของและจาก
ผูคนที่เกี่ยวของในการปฏิบัติการจริงในพื้นที่
การวิจัยถอดบทเรียนการพัฒนานวัตกรรม “พัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอ
ผูสูงอายุ” ของหนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม แผนกการพยาบาลเวชปฏิบัติครอบครัว งานบริการ
พยาบาล คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลศรีนครินทร จังหวัดขอนแกน อาศัยกรอบวิธีคิดดังนี้
1. กรอบวิธีคิดในการศึกษา
เพื่อตอบโจทยของการพัฒนานวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิ ไดแก
1) กระบวนการพัฒนานวัตกรรม
2) เปาหมายของการดูแลสุขภาพชุมชน
3) รูปธรรมการพัฒนาการดูแลสุขภาพชุมชน
4) บทบาทหนาที่องคกรและภาคี
5) เงื่อนไขแหงความสําเร็จ
โดยกําหนดแนวทางในการเก็บรวบรวมขอมูลตามลักษณะของขอมูลในพื้นที่ จําแนกเปน 2
สว น ได แ ก 1) ข อ มู ล ที่แสดงหลั กการ แนวทาง วิธี คิด และบทบาทหนา ที่ ในการทํา งานพัฒ นา
สุขภาพชุมชนของผูเกี่ยวของตามเปาหมายของนวัตกรรม และ 2) ขอมูลผูเขารวมกิจกรรมการ
ปฏิบัติการจริง เพื่อเปนฐานในการวิเคราะหแนวคิดและวิธีการพัฒนาสุขภาพชุมชนของนวัตกรรม
ทั้งนี้ขอมูลดังกลาวจะถูกสังเคราะหเพื่อตอบโจทยขางตน ซึ่งแสดงภาพรวมของกระบวนการทํางาน
และหนาที่ของ “นวัตกรรม” นี้
2. ผูใหขอมูล
ผูใหขอมูลในการศึกษาการพัฒนานวัตกรรม “พัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอ
ผูสูงอายุ” ของหนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม แผนกการพยาบาลเวชปฏิบัติครอบครัว งานบริการ
พยาบาล คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลศรีนครินทร จังหวัดขอนแกน ครั้งนี้ ประกอบดวย
1) ผูรับผิดชอบโครงการ
2) ผูเกี่ยวของตลอดกระบวนการพัฒนา ไดแก
- ผูสูงอายุ
- ผูใหญบาน
- สมาชิกชมรมผูสูงอายุ
- อสม. และ อผส.
เปนตน
3. วิธีการเขาถึงขอมูล
ในการศึกษาครั้งนี้ ไดใชวิธีการเขาถึงขอมูลหลายวิธี ไดแก
1) การสั ง เกตแบบมี ส ว นรว ม โดยคณะทํ า งานได เ ข า ไปสั ง เกตการปฏิ บั ติ จ ริง ในการ
พัฒนานวัตกรรมระหวางวันที่ 25 พฤษภาคม 2550 ซึ่งเปนกิจกรรมการใหบริการ
ชวยเหลือผูสูงอายุที่มารับบริการที่ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยมของ อผส.
2) การสัมภาษณเชิงลึก ทั้งนี้ไดทําการสัมภาษณเชิงลึกผูที่เกี่ยวของตางๆ ไดแก ผูสูงอายุ
ผูรับผิดชอบโครงการ ผูใหญบาน อสม. อชส. นายก อบต. สมาชิกชมรมผูสูงอายุ
3) การพูดคุยอยางไมเปนทางการกับผูเขารวมปฏิบัติการจริง
4) การสนทนากลุมผูเกี่ยวของ ไดแก ผูสูงอายุ เจาหนาที่ อผส.
5) การศึกษาเอกสารที่เกี่ยวของ ไดแก เอกสารโครงการ เอกสารเรื่องเลา
4. การวิเคราะหขอมูล
ทั้งนี้ ไดทําการวิเคราะหขอมูลโดยการวิเคราะหเนื้อหา (Content analysis) และการ
วิเคราะหสรุปประเด็น (Thematic analysis) โดยใชเครื่องมือในการวิเคราะหตางๆ ไดแก การใช
แผนผังความคิด (Mind mapping) การใชตารางสรุป เปนตน
5. การตรวจสอบความถูกตองและความนาเชื่อถือได
การตรวจสอบความถูกตองและความนาเชื่อถือไดของขอมูลและผลการศึกษาครั้งนี้ ไดทํา
การตรวจสอบหลายวิธี ไดแก
1) การตรวจสอบสามเสา โดยใชวิธีก ารเก็บ ขอ มูล หลากหลายวิธี และการใชนัก วิจัย
หลายคน
2) การตรวจสอบความคิด โดยใชวิธีการตรวจสอบความคิดกับผูใหขอมูล การตรวจสอบกับ
ผูทรงคุณวุฒิ เปนตน
6. จริยธรรม
ในการศึกษาครั้งนี้ ไดคํานึงถึงหลักศักดิ์ศรีความเปนมนุษย สิทธิประโยชน ความยุติธรรม
และความถูกตอง โดยมีการดําเนินการดังตอไปนี้
1) การขออนุญาตเขาทําการศึกษาในพื้นที่จากหนวยงานที่เกี่ยวของ
2) การขอความรวมมือในการเปนผูใหขอมูล
3) การอางอิงชื่อบุคคลจะกระทําเฉพาะในกรณีที่ไดรับอนุญาตจากเจาตัวใหเปดเผยได
เทานั้น
4) การใชคําถามอยางระมัดระวัง ซึ่งโดยสวนมากจะเนนการใหผูใหขอมูลเลาใหฟง
5) การแลกเปลี่ยนประสบการณกับคณะทํางาน
6) การสะทอนขอมูลในระหวางการเก็บรวมรวมขอมูลระหวางผูใหขอมูลกับผูเก็บรวมรวม
ขอมูล
7) การสะทอนขอมูลระหวางคณะทํางาน
8) การสะทอนความคิดเพื่อยืนยันผลการศึกษากับผูทรงคุณวุฒิ
2
บทที่  กระบวนการพัฒนานวัตกรรม
นวัตกรรมการพัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ หนวยบริการปฐมภูมิ
สามเหลี่ยม อําเภอเมือง จังหวัดขอนแกน ไดรับการพัฒนาขึ้นจากประสบการณการทํางานดูแล
สุขภาพผูสูงอายุ ที่สะทอนใหเห็นกระบวนการใชขอมูลปญหาและความตองการทางดานสุขภาพของ
ผูสูงอายุและกระบวนการใชทุนทางสังคม และจนเกิดการออกแบบกิจกรรมในการดูแลชวยเหลือ
ผูสูงอายุและ พัฒนาระบบบริการสุขภาพผูสูงอายุในหนวยบริการสุขภาพและในชุมชน ผลของการ
ถอดบทเรียน และการสังเคราะหนวัตกรรมในสวนของกระบวนการพัฒนานวัตกรรม ไดชี้ใหเห็นองค
ความรูใน 4 ประเด็นหลัก ไดแก เสนทางของการพัฒนานวัตกรรมกระบวนการพัฒนานวัตกรรม
วิธีการทํางานขององคกรและภาคี และกระบวนการเรียนรูกระบวนการพัฒนา โดยมีรายละเอียดดังนี้
1. เสนทางของการพัฒนานวัตกรรม
ประมาณป 2544-2545 หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม (ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม)
มีการปรับโครงสรางการบริหารงานภายใตนโยบายหลักประกันสุขภาพถวนหนาใหเปนหนวยบริการ
ภายใต ก ารกํ า กั บ ของโรงพยาบาลศรี น คริ น ทร มหาวิ ท ยาลั ย ขอนแก น โดยได แ บ ง พื้ น ที่ ค วาม
รับผิดชอบกับเทศบาลเมืองขอนแกน ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยมใหบริการสุขภาพประชาชน 9
ชุมชน คือ ชุมชนสามเหลี่ยนม 5 ชุมชน ชุมชนหนองแวงตราชู 3 ชุมชน และชุมชนไทยสมุทร การ
ดําเนินงานดูแลสุขภาพผูสูงอายุจะมีเจาหนาที่พยาบาลรับผิดชอบ 1 คน และลักษณะการทํางาน
เปนการทํางานตามนโยบายจากสวนกลาง (กระทรวงสาธารณสุข และ โรงพยาบาลศรีนครินทร)
จากนั้ น เจ า หน า ที่ จ ะมาคิ ด และดํ า เนิ น งานโดยมี อ งค ก รภาคี เ ครื อ ข า ยที่ ใ ห ก ารสนั บ สนุ น เรื่ อ ง
งบประมาณ คํ า ปรึ ก ษาและการจัด ระบบบริ ก ารผูสู ง อายุ ซึ่ ง ได แก กลุ ม อสม. โรงพยาบาลศรี
นครินทร ศูนยบริการทางสังคมผูสูงอายุ บริการสุขภาพที่มีอยูคือ คลินิกผูสูงอายุและการเยี่ยมบาน
ที่เนนการรักษาโรคและภาวะเจ็บปวยมากกวาบูรณาการมิติทางสังคม วัฒนธรรม ทําใหตอบสนอง
เฉพาะทางดานการรักษาพยาบาลดานรางกายและโรค กิจกรรมสงเสริมสุขภาพยังไมชัดเจน
นอกจากนี้ยังพบวา บริการเยี่ยมบานโดยทีมสุขภาพหนวยบริการยังไมสามารถเยี่ยมไดครอบคลุม
และทั่วถึง จึงตองทํางานประสานความรวมมือกับ อสม.
ในชวงเวลาดังกลาว หนวยบริการสุขภาพจึงเห็นความสําคัญของ อสม. ที่ตองเขามามี
บทบาทในการดูแลผูสูงอายุในชุมชนเพิ่มขึ้น จึงไดจัดทําโครงการอบรมผูดูแลผูสูงอายุซึ่งไดรับการ
สนับสนุนงบประมาณและวิทยากรจากศูนยบริการทางสังคมผูสูงอายุ จังหวัดขอนแกน การจัดการ
อบรมครั้งนี้ไดใหบุคลากรหนวยบริการ ผูนําชุมชน และผูสูงอายุที่สนใจเขารับการอบรมดวย เปนการ
อบรมเรื่องการเปลี่ยนแปลงและการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
ป 2546 จากนโยบายเนนการสงเสริมสุขภาพปองกันโรค เทศบาลจึงไดจัดทําโครงการ
อบรมแกนนําออกกําลังกาย แอโรบิก และไมพลอง กลุม อสม.และบุคลากรหนวยบริการจึงเขารวม
การอบรม และมาเปนแกนนําออกกําลังกายจัดกิจกรรมรวมกลุมออกกําลังกายในชุมชน แตการ
รวมกลุมการออกกําลังกายยังไมเห็นกิจกรรมที่ตอเนื่อง
จากการปฏิบัติงานดูแลผูสูงอายุที่ผานมา ทําใหเจาหนาที่เห็นปญหาและขอจํากัดในการ
ดู แ ลผู สู ง อายุ จากการไม ไ ด รั บ การเตรี ย มความพร อ มด า นความรู แ ละทั ก ษะในการปฏิ บั ติ ง าน
ผูสูงอายุ พยาบาลแตละคนมีประสบการณตางกัน การทํางานในหนวยบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ
ที่ตองเนนการบริการเชิงรุก ผสมผสานการดูแลแบบองครวมและตอเนื่องในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
ในชุมชน จึงทําใหเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยมมีความตองการความรูเพิ่มเติม
ระหวางป 2546-2547 การปฏิบัติงานในคลินิกโรคเรื้อรังและคลินิกผูสูงอายุของพยาบาลที่
รับผิดชอบงานผูสูงอายุไดสังเกตเห็นวามีผูสูงอายุมารับบริการเพิ่มขึ้น เจ็บปวยโรคเรื้อรังเพิ่มขึ้น และ
เห็นความยากลําบากของผูสูงอายุและผูพิการในการมารับบริการจากการตองเดินขึ้นลงบันไดไป
ตรวจรักษากับแพทยบนชั้นสอง นอกจากนี้การปฏิบัติกิจกรรมเยี่ยมบานทําใหพยาบาลเห็นปญหา
และความตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุ และญาติผูดูแล ผูสูงอายุมีการรวมกลุมจัดกิจกรรม
สงเสริมสุขภาพเปนสวนนอย ประกอบกับบุคลากรหนวยบริการ ไดรับการอบรมพัฒนาศักยภาพและ
ทักษะการดูแลผูสูงอายุและการสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุ จาก โรงพยาบาลศรีนรินทร คณะพยาบาล
ศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน และศูนยบริการทางสังคมผูสูงอายุ ทําใหมีการปรับรูปแบบบริการ
สุขภาพที่เนนการสงเสริมสุขภาพและปองกันโรคมากขึ้น จัดบริการสุขภาพดานการรักษาคลินิกโรค
เรื้อรังและคลินิกผูสูงอายุ กิจกรรมตรวจสุขภาพผูสูงอายุในชุมชน ใหบริการเยี่ยมบาน นําสงยาตาม
บาน บริการรถฉุกเฉิน สงเสริมการรวมกลุมออกกําลังกายทุกกลุมวัย และสนับสนุนจัดตั้งชมรม
ผูสูงอายุในชุมชนเพิ่มขึ้นเพื่อเปนกลไกที่ทําใหผูสูงอายุมีการรวมกลุมกันและจัดกิจกรรมสงเสริม
สุขภาพ และปรับโครงสรางอาคารของหนวยบริการสุขภาพใหมโดยจัดใหตรวจรักษาโรคและใหการ
พยาบาลชั้ น ล า งแทน ส ว นชั้ น สองจะเป น ห อ งประชุ ม และห อ งเรี ย นของนั ก ศึ ก ษาจากคณะ
แพทยศาสตร คณะทันตแพทย คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกนที่มาฝกปฏิบัติงานใน
หนวยบริการ แตอยางไรก็ตามยังพบวามีการเยี่ยมบานผูสูงอายุยังไมสามารถทําไดตอเนื่องและ
ครอบคลุม กิจกรรมตรวจสุขภาพผูสูงอายุมีผูสูงอายุมาตรวจเพียง 150 คนจากจํานวน 1,270 คน
เนื่องจากปญหาการประชาสัมพันธ ฐานขอมูลของผูสูงอายุ
เม.ย. 2547 หนวยบริการสุขภาพรวมกับชมรมผูสูงอายุชุมชนสามเหลี่ยม ไดจัดกิจกรรม
ดูแลผูสูงอายุใหความรูเรื่องการออกกําลังกาย กิจกรรมการบําบัดอาการปวดกลามเนื้อ ปวดขอ โดย
มีวิทยากรจาก รพ.ศรีนครินทร มาใหความรู จัดกิจกรรมสันทนาการ โดยจัดในวันผูสูงอายุ และวัน
สงกรานต
ปลายป 2547 จากการสํารวจจํานวนผูสูงอายุ พบวาจํานวนผูสูงอายุจากฐานขอมูลในศูนย
สุขภาพชุมชนสามเหลี่ยมกับฐานขอมูลที่สํารวจโดย อสม.มีความแตกตางกัน จึงทําใหมีปญหาใน
การใชขอมูลมาวางแผนการดูแลผูสูงอายุ
ประมาณตนป 2548 เปนตนมาหนวยบริการสุขภาพไดมีโอกาสเรียนรูเรื่องการดูแลผูสูงอายุ
จากอาจารยและนักศึกษา คณะพยาบาลศาสตรมหาวิทยาลัยขอนแกน ทําใหบุคลากรหนวยบริการ
สุขภาพไดคิดสรุปบทเรียนการทํางานดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่ผานมา รวมกับการทําความเขาใจและ
ศึกษาแนวคิดการบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ บุคลากรในหนวยบริการสุขภาพ อาจารย
พยาบาลและนักศึกษาจึงมารวมกันมองวาบริการที่มีอยูยังไมเอื้ออาทรตอผูสูงอายุอยางไร
ประมาณปลายป 2548 สํารวจขอมูลปญหาการมารับบริการของผูสูงอายุ จัดประชุมระดม
สมองทีมสุขภาพและผูสูงอายุในชุมชนเพื่อคนหาปญหาและความตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุ
รวบรวมขอมูล สรุปขอมูล วางแผนการทํางานรวมกันกับทีมสุขภาพ อาจารยพยาบาลคณะพยาบาล
ศาสตร เพื่อพัฒนาระบบบริการและระบบการดูแลผูสูงอายุในชุมชน และเห็นรวมกันวานาจะให
ชุมชนเขามามีสวนรวมในการพัฒนาระบบบริการสุขภาพผูสูงอายุดวย จึงไดจัดทําโครงการประชุม
ระดมสมองเพื่อการพัฒนาบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุขึ้น
15 ก.ค. 49 ดําเนินกิจกรรมประชุมระดมสมองเพื่อการพัฒนาบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอ
ผูสูงอายุ พัฒนาสิ่งแวดลอมของศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยมที่อํานวยความสะดวกและมีความ
ปลอดภัยตอผูสูงอายุ โดยมีผูสูงอายุจากชุมชนสามเหลี่ยม ชุมชนหนองแวงตราชู ไทยสมุทรและวัด
อดุลยาราม ผูนําและกรรมการชุมชน อสม. บุคลากรศูนยสุขภาพชุมชน แพทย อาจารยพยาบาล
นักศึกษาพยาบาล เขารวมประชุม ผลการระดมสมองทําใหผูเขารวมประชุมรับรูปญหาของผูสูงอายุ
เห็ น ศั ก ยภาพทุ น ทางสั ง คมที่ มี อ ยู ใ นชุ ม ชน และได พั น ธะสั ญ ญาที่ เ ป น ข อ ตกลงร ว มกั น ในการ
ดําเนินการจัดทําทางลาด ปลูกตนไมและปรับสิ่งแวดลอมของศูนยสุขภาพชุมชนใหมีความเอื้ออาทร
ตอผูสูงอายุ จัดทําปายในคลินิก จัดบริการชองทางดวนเสนทางสีเหลืองสําหรับผูสูงอายุ จัดทํา
ทําเนียบผูเขารวมประชุม ซึ่งเปนกิจกรรมที่ไดดําเนินการเปนรูปธรรมแลว สวนกิจกรรมโครงการดอก
ลําดวนสัญลักษณบานที่มีผูสูงอายุอาศัย อบรมผูดูแลผูสูงอายุ (อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ-อผส.)
และสนับสนุนใหเกิดชมรมผูสูงอายุครบทั้ง 9 ชมรมยังไมไดดําเนินการ
ปลายป 2549 ทางศูนยสุขภาพชุมชนเล็งเห็นความสําคัญของการพัฒนาระบบบริการ
ผูสูงอายุ และมีความตองใหมีการพัฒนาระบบบริการดังกลาวอยางตอเนื่อง จึงไดจัดทํานวัตกรรม
พัฒ นาระบบบริ การสุ ขภาพระดับ ปฐมภู มิที่ เอื้ ออาทรต อผู สูง อายุต อยอดจากโครงการเดิ มที่ ไ ด
จัดทําไป
ป 2550 เปนตนไป คัดเลือก อผส. ประจําแตละชุมชน ใหรับผิดชอบดูแลผูสูงอายุในคุมที่
ตนเองรับ ผิดชอบ ดําเนินการพัฒนาศักยภาพทีมทํางานโดยจัดอบรมใหความรู เจาหนาที่ศูนย
สุขภาพ อสม. ผูสูงอายุ อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ (อผส.) ทําแผนตารางการมาใหบริการชวยเหลือ
ผูสูงอายุที่มารับบริการที่ศูนยสุขภาพชุมชน จัดบริการเยี่ยมบานสีเหลือง (บานที่มีสติ๊กเกอรดอก
ลํา ดวนติด ) โดยจั ดเปน ระบบเจา ของไข กิจ กรรมคน หาผูสู งอายุที่ ยังไม เข าถึ งระบบบริก าร ทํ า
ทะเบียนผูสูงอายุ ผลักดันใหมีการรวมกลุมผูสูงอายุโดยจัดตั้งชมรมผูสูงอายุเพิ่มเติมและสนับสนุน
ใหมีกิจกรรมสงเสริมสุขภาพภายในกลุม ตรวจสุขภาพผูสูงอายุ จัดทําสมุดคูมือการปฏิบัติงาน
สําหรับ อผส. และจัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูของ อผส. อสม. และผูสูงอายุแตละชุมชน
ดัง ได ส รุ ป เส น ทางการพั ฒ นานวั ต กรรมการพั ฒ นาระบบบริ ก ารสุ ข ภาพที่ เ อื้ อ อาทรต อ
ผูสูงอายุ ในภาพที่ 1
ภาพที่ 1 เสนทางการพัฒนานวัตกรรมพัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ
•ดําเนินงานดูแลสุขภาพผูสูงอายุ •จํานวนผูสูงอายุในชุมชนเพิ่มขึ้น
โดยมีรพ.ศรีนครินทรเปน รพ.แม •ผูสูงอายุมารับบริการมากที่สุด ตองการใหเกิดกระบวนการเรียนรู
ขาย รอยละ 20.5 จากการปฏิบัติงานและนํามา
•จํานวนผูสูงอายุมารับบริการมากที่สุด •มี พ น
ั ธะสั ญ ญาร ว มกั น ของหน ว ยบริ การ ปรับปรุงพัฒนาระบบบริการ
•มีพยาบาลรับผิดชอบงานดูแล •ผูสูงอายุไมมีการรวมกลุมทํา รอยละ 30 จากโรคเรื้อรัง ความเสื่อม
ผูสูงอายุ 1 คนในทีมงาน มี อสม. กิจกรรมสงเสริมสุขภาพที่ชัดเจน ตามวัย ไดรับบาดเจ็บตางๆ และชุมชนในการพัฒนาระบบบริการ สุขภาพผูสูงอายุ
เปนผูชวย สุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ
•เห็นปญหาการดูแลสุขภาพตนเอง •พยาบาลติ ด ภารกิ จสามารถ •ตองการสรางเครือขาย
•จัดบริการสุขภาพในคลินิก และ ของผูสูงอายุจาก การเยี่ยมบาน เยี่ยมบานไดเฉพาะผูสูงอายุที่
เยี่ยมบาน เนนการรักษาโรคที่ และการมาใชบริการ PCU การดูแลผูสูงอายุในชุมชน
เปนปญหาทั่วไปและโรคเรื้อรัง •ผูสูอายุมาใชบริการขึ้นลงลําบาก เจ็บปวยหนัก การใหบริการเชิง (อชส.) •จัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูของ
รุกและสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุ •ต อ งการพั ฒ นาบริ การ อผส.และผูสูงอายุ เพื่อคนหา
•ผูสูงอายุและผูพิการตองขึ้นมาใช ไมเปนไปตามเปาหมาย ปญหาการทํางาน วิเคราะห
บริการชั้นสองดวยความลําบาก •เจาหนาที่ใหการดูแลผูสูงอายุเนน อยางตอเนื่องและใหชุมชน ข อมูล จัดกลุมผูสูงอายุ และรวม
การดูแลรักษาโรค มากกวาการ เขามามีสวนรวม ทําแผนการดูแลที่เหมาะสมกับ
•ศูนยบริการทางสังคม •สํารวจปญหาผูสูงอายุ
ผูสูงอายุจังหวัดขอนแกน ส งเสริ ม สุ ข ภาพและป อ งกั น โรค จากการเยี่ยมบานและ ปญหาและความตองการของ
สนับสนุนการอบรมพัฒนา •ไดรับแนวคิดการดูแลสุขภาพที่เอื้อ การมารับบริการในคลินิก ผูสูงอายุแตละกลุม
ผูดูแลผูสูงอายุในชุมชน อาทรตอผูสูงอายุโดยคณะพยาบาล
ศาสตร
2545 2546 2547 2548 2549 2550 ปจจุบน
ั
•พยาบาลผูรับผิดชอบงาน ดําเนินกิจกรรม •จัดทํานวัตกรรมตอ พัฒนาบริการสุขภาพผูสูงอายุที่บาน

•จัดอบรมผูดูแล ผูสูงอายุศึกษาแนวคิดและ •วิเคราะหขอมูล วางแผน ตามแผน ยอดจากโครงการพัฒนา
ผูสูงอายุ: ผูนํา ทํ าความเข าใจการดู แ ลเอื ้ อ •จัดทําทะเบียน คนหาผูสูงอายุที่ยังไมเขาถึง
รวมกันในทีมสุขภาพ คณะ ระบบบริการปฐมภูมิที่ ระบบบริการ
ชุมชน อสม. อาทรตอผูสูงอายุ พยาบาลศาสตร ในการพัฒนา เอื้ออาทรตอผูสูงอายุเดิม
•เจ า หน าที ไ
่ ด รั บ การอบรม •กระตุนใหมีการรวมกลุมผูสูงอายุ โดยจัดตั้ง
ผูสูงอายุที่สนใจ พัฒนาดานวิชาการจาก ระบบบริการ ระบบการดูแล •จัดทําทะเบียน ชมรมผูสูงอายุเพิ่มขึ้น และจัดกิจกรรมดูแล
คณะแพทยศาสตร รพ.ศรี ผูสูงอายุในชุมชนและ พัฒนา ผูสูงอายุ สุขภาพกันเอง จดทะเบียนชมรมกับสภาผูสูงอายุ
นครินทร คณะพยาบาลศาสตร ทีมโดยชุมชนมีสวนรวม (เทศบาลเมืองขอนแกน) เพื่อขอรับเงินอุดหนุน
•คลินิกผูสูงอายุ มี ศูนยบริการทางสังคมผูสูงอายุ •ประชุมระดมสมองทีม •ตรวจสุขภาพผูสูงอายุ ทํากลุมสงเสริมการดูแล
แพทยมาตรวจทุก จังหวัดขอนแกน และหนวยงาน สุขภาพ อสม. ผูสูงอายุ •ปรับสิ่งแวดลอม สุขภาพตนเองของผูสูงอายุในชุมชน
วันจันทร อังคาร อื่นๆ ในการดูแลสุขภาพ ผูนําชุมชน •จัดประชุมระดมสมองสะทอน ที่เอื้อตอผูสูงอายุ
•เยี่ยมบาน ผูส ูงอายุ การสงเสริมสุขภาพ •ทําสมุดคูมือการปฏิบัติงานสําหรับผูดูแลผูสูงอายุ
•ปรับบริการเนนสงเสริม ปญหาและหาแนวทางรวมกัน •คัดเลือก อผส. และ (อผส.)
ผูสูงอายุที่เจ็บปวย เนนการสรางการมีสวนรวมของ สุขภาพที่บาน กับผูสงู อายุ ผูนําชุมชน ทีม อบรม ใหความรู อสม.
เนนโรคหรือการ ชุมชน สุ ข ภาพ อสม. มาดูแลผูสูงอายุ •ทําสมุดคูมือการดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุ
เจ็บปวยมากกวา •สนั บ สนุ น กิ จกรรมออก •ตรวจสุขภาพและพัฒนา ทุกคน
การสงเสริม กําลังกาย ความรูการดูแลตนเองของ •บริการเยี่ยมบานสีเหลือง โดยพยาบาลและอผส.
สุขภาพ ผูสูงอายุ โดยใชชมรม โดยจัดเปนระบบเจาของไข ใชสติ๊กเกอรดอก
ผูสูงอายุเปนกลไก ลําดวนสีหลืองติดตามบานเลขที่ และแฟมสุขภาพ
•จัดอบรมผูดูแลผูสูงอายุ: ผูนํา ครอบครัว
ปรับบริการ ชุมชน อสม. ผูสูงอายุที่สนใจ
•ดานการรักษา: คลินิกโรคเรื้อรัง •สนับสนุนการ รวมกับคณะพยาบาลศาสตร •พัฒนาศักยภาพทีมงาน และผูดูแล
คลินิกผูสูงอายุ จัดตั้งชมรม และคณะกายภาพบําบัด ในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
•ดานการดูแล: เยี่ยมบาน นําสง ผู ส
 ง
ู อายุ ในชุ ม ชนที ่ มหาวิ ท ยาลั ย ขอนแก น
ยาตามบาน บริการรถฉุกเฉิน ยังไมมี ปรับบริการในคลินิก
•ดานสงเสริมสุขภาพ: ออกกําลัง •บัตรคิวเหลืองสําหรับผูสูงอายุ
กาย ชมรมผูสูงอายุ •ปรับโครงสรางอาคาร •มุ ม บริ การสําหรับผูสูงอายุ One
การดูแลผูสงู อายุในชุมชน
•จัดบริการเยี่ยมบานโดยทีมสุขภาพและ อสม. Stop Service
ใหบริการตรวจสุขภาพ
ชั้นลางแทน
21
2. การปฏิบัตกิ ารของนวัตกรรม
จากเสนทางกระบวนการพัฒนาและผลของการดําเนินกิจกรรมนวัตกรรมการพัฒนาระบบ
บริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยมมีการการสรุปบทเรียนการ
ทํางานดูแลสุขภาพผูสูงอายุและมีประสบการณการทํางานดานการดูแลสุขภาพผูสูงอายุรวมกับทุน
ทางสังคมในพื้นที่มาโดยตลอด ไดแก อาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) และ ชมรมผูสูงอายุที่เปน
เครือขายการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุเอง การดําเนินการดังกลาวไดสะทอนใหเห็นรูปธรรมการ
พัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุในชุมชนโดยผูสูงอายุและชุมชนมีสวนรวมอยาง
ต อ เนื่ อ ง ในนวั ต กรรมนี้ จึ ง เป น การพั ฒ นาต อ ยอดจากงานเดิ ม ชี้ ใ ห เ ห็ น กระบวนการพั ฒ นา 2
กระบวนการหลัก คือ 1) การหาและใชขอมูลปญหาและความตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุ 2)
กระบวนการหาและใชศักยภาพทุนทางสังคมที่มีอยูแลว โดยมีเวทีการประชุมระดมสมองและการ
ประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรูปญหาความตองการดานสุขภาพผูสูงอายุ เปนกลไกสําคัญที่กอใหเกิด
รู ป ธรรมการต อ ยอดการพั ฒ นาระบบบริ ก ารสุ ข ภาพที่ เ อื้ อ อาทรต อ ผู สู ง อายุ เ ดิ ม ประกอบด ว ย
กิจกรรม การคัดเลือกและพัฒนาศักยภาพอาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุในชุมชน กิจกรรมการเยี่ยม
บานผูสูงอายุโดย อผส. จัดทําทะเบียนผูสูงอายุและขอมูลสุขภาพผูสูงอายุโดยใชสมุดคูมือการ
ปฏิบัติงานอผส.และสมุดประจําตัวผูสูงอายุ นอกจากนี้ยังกอใหเกิดการพัฒนาเครือขายผูสูงอายุโดย
การจัดตั้งชมรมผูสูงอายุและจัดใหมีกิจกรรมสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุเพิ่มขึ้นจากเดิม
“...เราก็ดําเนินงานปรับบริการมาเรื่อยๆ จนปลายป 49 มีโครงการนวัตกรรมเขามา

เราก็เลยคิดวาจะใชทุนจากนวัตกรรมมาชวยปรับบริการตรงนี้ ก็เลยเขียนนวัตกรรมนี้
ขึ้นโดยตอยอดจากที่อาจารยดวงพรเขา ในสวนของกิจกรรมการเยี่ยมบานสีเหลืองโดย
การติดสติ๊กเกอรดอกลําดวนไวหนาบาน คนหาผูสูงอายุที่ยังเขาไมถึงระบบบริการ...
และเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูของ อผส.และผูสูงอายุ เพื่อนํามาเปนขอมูลปรับบริการ
ตอไป…...การที่เรารับผิดชอบงานดานผูสูงอายุ การทํางานทั้งเยี่ยมบาน ดูแลที่ศูนยฯ
ทําใหเราก็จะเห็นปญหาของผูสูงอายุมากขึ้นเรื่อยๆ เพราะจํานวนผูสูงอายุมีมากขึ้น
เรื่อยๆ ปวยเรื้อรังมากขึ้น ไมมีคนดูแล มีปญหาเศรษฐกิจ ก็อยากที่จะหาวิธีการดูแล
ผูสูงอายุ...จากการใชปญหาของผูปวยมาเปนตัวตั้ง ทําใหเราคิดปรับสถานที่ เชน เห็น
ผูพิการ ผูสูงอายุตองเดินขึ้นมาตรวจชั้นสองดวยความยากลําบาก ก็เลยของบมา
ปรับปรุงโครงสรางของสถานบริการใหชั้นลางเปนที่ตรวจทั้งหมด ชั้นบนเปนหองเรียน
และหองประชุม......พอเราเขาใจแนวคิดเอื้ออาทรผูสูงอายุแลว ก็ตองทําความเขาใจ
รวมกันกับทีมงานดวยเพื่อทํางานไปดวยกัน อาจารยคณะพยาบาลก็มาคุยและทํา
ความเขาใจกับทีมงานศูนย และเราก็มาประชุมและคิดกันวาการจัดระบบบริการที่เอื้อ
อาทรตอผูสูงอายุตองทําอยางไร ก็ไดวาตองมีบริการทางดวนของผูสูงอายุ มีทางเขา
เป น ทางลาด การดู แ ลต อ งไม ดู แ ลที่ โ รคหรื อ การเจ็ บ ป ว ยให ดู แ ลที่ ตั ว คนและ
ครอบครัว......กอนหนาที่การทํางานกับผูสูงอายุ การคนหาปญหาและใหการดูแล
ผูสูงอายุเราใชการประชุมกลุมระดมสมองมาตลอด พอไดรับแนวคิดการดูแลเอื้ออาทร
ตอ ผูสูงอายุ เราและทีมงานจึงจัดประชุมระดมสมองรวมกับผูสูงอายุในชุมชนเพื่อ
พั ฒ นาบริ ก ารสุ ข ภาพที่ เ อื้ อ อาทรต อ ผู สู ง อายุ ทั้ ง ด า นบริ ก ารในศู น ย เยี่ ย มบ า น
สิ่งแวดลอม และสรางการมีสวนรวม......ที่ผานมาการเยี่ยมบานจะทําตามแผน มี
เจาหนาที่ตามประกบเยี่ยมตามโรค แตปจจุบันเนนเยี่ยมที่คน และพยายามพัฒนา
ศักยภาพแกนนํา......อสม.กับ อผส. เปนคนเดียวกัน โดยจะมีการอบรม อสม.
เกี่ยวกับการดูแลผูสูงอายุและจะเปนอาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ ซึ่งปจจุบันนี้ทําไปกลุม
ที่หนึ่งแลวคือ ชุมชนสามเหลี่ยม 1, 2, 3, 4, และ 5 สวนอีก 4 ชุมชนจะพัฒนาแกนนํา
ตอไป และวางแผนวาจะจัดเวทีระดมสมอง อผส. วาจะไปในทิศทางใดตอไป…”
จุฬาลักษณ ณ หนองคาย พยาบาลศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม
25 พฤษภาคม 2550
“...กอนหนาที่จะมีกิจกรรมการดูแลผูสูงอายุ เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนเขาอบรม
เรื่องการดูแลผูสูงอายุให และตัวเองไดมีโอกาสไปอบรมที่โรงพยาบาลศรีนครินทร...
เวลาไปอบรมก็ไดสมุดคูมือการดูแลผูสูงอายุมาดวย เวลาลืมเรื่องอะไรก็เปดอาน บาง
เรื่องไมคอยไดใช ไมไดปฏิบัติกับใครก็ลืม...”
บุน ตุนสาจันทร, อสม. อผส., โครงการ SML ชุมชนสามเหลี่ยม
“...กอนที่จะไดมาดูแลผูสูงอายุในชุมชนตองผานการอบรมการดูแลผูสูงอายุที่ศูนยฯ
กอนดวยอบรมแลวจะไดคูมือการดูแลผูสูงอายุของ อาจารยเจียมจิต ไดสมุดเยี่ยม
ผูสูงอายุ และสมุดประจําตัวผูสูงอายุดวย…”
สนทนากลุม อผส. สามเหลี่ยม 5, ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม
“...การแบงความรับผิดชอบของอสม.ในการดูแลครัวเรือนของชุมชนสามเหลี่ยม 1, 2,
และ 3 จะแบงเปนลอคหรือซอย โดยจํานวน 20-25 ครัวเรือนตออสม. 1 คน เพราะ
เปนชุมชนใหญ จึงตองรับผิดชอบหลายครัวเรือน เมื่อหนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม
จัดให อสม.มาอบรมการดูแลผูสูงอายุ เพื่อใหเปนแกนนําหรือ อผส. (อาสาสมัคร
ผูดูแลผูสูงอายุ) อผส. ทั้ง 3 ชุมชนก็มีการกําหนดให อผส.คนหาผูสูงอายุที่อยูในความ
รับผิดชอบตามเดิมเพื่องายและสะดวกในการติดตามเยี่ยมบาน เพราะเปนผูสูงอายุที่
อยูในครัวเรือนที่รับผิดชอบเดิมอยูแลว ดังนั้น อผส. แตละคนจึงมีจํานวนผูสูงอายุที่
รับผิดชอบไมเทากัน...”
สนทนากลุม อสม.และ อผส.ของชุมชนสามเหลี่ยม 1, 2, และ 3,
ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลีย่ ม 25 พฤษภาคม 2550
“...การอบรม อสม. เพื่อพัฒนาเปน อผส. นั้นไดอบรมไปแลว 2 ครั้ง คือการอบรมครั้ง

ที่ 1 วันที่ 26 เมษายน 2550 ที่ PCU มีจุดมุงหมายคือให อสม. เขาอบรมเกี่ยวกับการ
ดูแลผูสูงอายุ โดยเนนที่ผูสูงอายุที่เจ็บปวยและชวยเหลือตัวเองไมได โดยผูเขาอบรม
จะไดรับคูมือการดูแลผูสูงอายุ และคูมือประจําตัว อผส. สําหรับสํารวจรายชื่อผูสูงอายุ
ภาวะความเจ็บปวย การอบรมครั้งที่ 2 วันที่ 8 พฤษภาคม 2550 ที่ PCU ไดรับสมุด
ประจําตัวผูสูงอายุ เพื่อมอบใหผูสูงอายุที่ตนดูแล และใหลูกหลานเปนคนลงบันทึก
เกี่ยวกับสุขภาพในแตละวันวาเปนอยางไร เวลาไปเยี่ยมหรือมาตรวจที่ PCU จะไดดู
ความเปลี่ยนแปลง…...ชวงนี้กําลังจะนําสติกเกอร เอื้ออาทรผูสูงวัย ไปติดที่หนาบาน
ของผูสูงอายุที่ตนรับผิดชอบ เปนการแสดงสัญลักษณวามีผูสูงอายุ หมอจะไดรูวาบาน
หลังนี้มีผูสูงอายุ…”
บวรลักษณ โสบุญมา อผส.ชุมชนสามเหลี่ยม 1,ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม
“…พอเรามาดูแลเคา เราจะไดรูวาผูสูงอายุเปนอยูอยางไร มีปญหาสุขภาพอยางไร เรา

เหมือนมีฐานะเปนตัวแทนเชื่อมประสานผูสูงอายุกับอนามัย…”
ทองใบ งามโคตร อผส.ชุมชนสามเหลี่ยม 1, ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม
3. วิธีการทํางานขององคกรและภาคี
จากกระบวนการพัฒนานวัตกรรมสะทอนใหเห็นการใชปญหาและความตองการดาน
สุขภาพของผูสูงอายุเปนตัวตั้ง นําไปสูการพัฒนาระบบบริการที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ โดยใชการ
ประชุมระดมสมอง และประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู เปนกลไกในการคนหาและเรียนรูปญหา
ความตองการดานสุขภาพผูสูงอายุ โดยมีผูสูงอายุ อสม. ผูนําชุมชน ชมรมผูสูงอายุ เจาหนาที่ศูนย
สุขภาพชุมชนและองคกรและภาคีอื่นๆ ไดรวมพูดคุยแลกเปลี่ยนประสบการณรวมกัน หาแนวทาง
การดูแลผูสูงอายุรวมกัน จนกอใหเกิดขอตกลงในการดูแลผูสูงอายุในชุมชน การพัฒนาระบบบริการ
สุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุโดยชุมชนมีสวนรวม และการสรุปบทเรียนการทํางานของ อผส. ซึ่งใน
เวที ดั ง กล า วได ส ะท อ นความต อ งการให มี ก ารพั ฒ นาศั ก ยภาพโดยการอบรมผู ดู แ ลผู สู ง อายุ
(อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ) ขึ้นในแตละชุมชนเพื่อที่จะเขาไปใหการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุ การให
คําแนะนําในการดูแลสุขภาพ การเฝาระวังปญหาการเจ็บปวย การประสานการและการสงตอเพื่อ
ไปรับรักษารวมกับเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน สะทอนความตองการที่จะพัฒนาบริการสุขภาพที่
เอื้ออาทรตอผูสูงอายุทั้งในดานการปรับปรุงสิ่งแวดลอม ปรับปรุงบริการในศูนยสุขภาพชุมชนและ
การบริการเยี่ยมบาน เปนตน

ขึ้นโดยตอยอดจากที่อาจารยดวงพรเขาทําในสวนของกิจกรรมการเยี่ยมบานสีเหลือง
โดยการติ ด สติ๊ ก เกอร ด อกลํ า ดวนไว ห น า บ า น ค น หาผู สู ง อายุ ที่ ยั ง เข า ไม ถึ ง ระบบ
บริการ...และเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูของ อผส.และผูสูงอายุ เพื่อนํามาเปนขอมูลปรับ
บริการตอไป…...กอนหนาที่การทํางานกับผูสูงอายุ การคนหาปญหาและใหการดูแล
สิ่ ง แวดล อ ม และสร า งการมี ส ว นร ว ม ในวั น ที่ 15 กรกฎาคม 2549 1 วั น ผู ร ว ม
โครงการเปนผูสูงอายุชุมชนสามเหลี่ยม หนองแวงตราชู ไทยสมุทร และวัดอดุลยาราม
ผูนําและกรรมการชุมชน อสม. แพทย นักศึกษาพยาบาล และอาจารยพยาบาล จาก
มหาวิทยาลัยขอนแกน โดยแบงกลุมระดมสมอง 3 กลุม ในประเด็น การทําขอมูล
ผูสูงอายุ บริการสุขภาพ สิ่งแวดลอม การสรางการมีสวนรวมในการพัฒนาศักยภาพ
ทุกฝาย และศูนยดวย ซึ่งผลสรุปทั้งสามกลุมคือ ทําทําเนียบผูสูงอายุ ปรับสิ่งแวดลอม
รอบๆ ศูนยใหเอื้ออาทรตอผูสูงอายุ เชน ใหมีทางลาด ปลูกตนไม ดานบริการ บริการ
ชองทางดวน การมีอุปกรณกายอุปกรณใหยืม ใหมีชมรมผูสูงอายุครบ 9 ชมรม โครง
การดอกลําดวน และอบรมผูดูแลผูสูงอายุ…”
จุฬาลักษณ ณ หนองคาย พยาบาลวิชาชีพรับผิดชอบงานผูสูงอายุ
“... หลังจากนั้นก็ดําเนินการเยี่ยมบาน ไดมีการประชุมแลกเปลี่ยนสิ่งที่ไดดําเนินการ
ไปแลวของแตละคนรวมกับชุมชนอื่น 3 ครั้ง เดือน เม.ย. 1 ครั้ง และ ครั้งที่ 2 และ 3
ในวันที่ 8 และ 17 พ.ค. ที่ผานมา เปนการนําเสนอปญหาเลาสูกันฟง ชวยกันคิดเรื่อง
การแกไขวาจะชวยกันแกไดอยางไร...”
เกื้อกูล มูลคํา, ประธาน อสม. และ อผส. บานสามเหลี่ยมสี่
4. การพัฒนานวัตกรรมจากการปฏิบัติการ
กระบวนการเรียนรูการพัฒนานวัตกรรมที่เกิดขึ้น เปนกระบวนการที่เกิดขึ้นจากการสรุป
บทเรียนการทํางานดูแลสุขภาพผูสูงอายุ และการคนควาหาความรูพัฒนาตนเองอยูตลอดเวลาของ
เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม เปนการเรียนรูไปปรับปรุงการทํางานไป ทําใหเจาหนาที่เห็น
ปญหาและความตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุจากการปฏิบัติงานในคลินิกโรคเรื้อรัง คลินิก
ผูสูงอายุ และเล็งเห็นความสําคัญของการพัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ
“...พี่เขามารับผิดชอบงานดูแลผูสูงอายุ ก็จะไดรับการอบรมจากมหาวิทยาลัยขอนแกน
ทั้งคณะพยาบาล คณะแพทย และที่มหาวิทยาลัยหรือการประชุมหนวยงานอื่นๆ ใน
เรื่องการดูแลผูสูงอายุ มาเรื่อยแตแนวคิดเราก็ยังเปนการรักษา คอยๆ มาปรับเรื่องการ
สงเสริมสุขภาพและปองกันโรคในชวงป 45 เปนตนมา...การไดเคยรวมงานกับ อ.อมร
ภาควิชาเวชศาสตรชุมชน มหาวิทยาลัยขอนแกน ทําใหเรามีความรูเรื่องการคัดกรอง
โรค ใหความรูและประเมินความเสี่ยงผูสูงอายุดวย...ป 48-49 อาจารยดวงพร ที่นัก
ศึกษาปริญญาเอก คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกนมาเรียนรูงานที่นี่ ก็มา
คุยเรื่องการดูแลผูสูงอายุ ชวงนั้นก็เริ่มมีแนวคิดการดูแลผูสูงอายุแบบใหมเขามา แรกๆ
ก็ไมคอยรูเรื่อง อาจารยจะเอาหนังสือมาใหอาน และอาจารยวรรณภา ก็ใหความรูเรื่อง
แนวคิดการบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ เราก็จะหาขอมูลและทําความเขาใจ
จริงๆ ถาใหเรามองงานที่ทําเราก็จะมองไมออกวาอันไหนมันเอื้ออาทร บริการที่มีอยู
ทุกวันนี้ยังไมเอื้ออาทรอยางไร การมีคนนอกมาชวยดูก็จะทําใหเรามองออกไดและ
ปรับบริการได ก็คอยๆ เริ่มปรับแนวคิดการดูแลเอื้ออาทรตอผูสูงอายุเรื่อยๆ เราก็เห็น
ความสําคัญมากขึ้น ในชวงนี้พี่ๆ ก็ไดไปอบรมเรื่องการวิจัยในงาน การใชขอมูลเชิง
ประจักษเพื่อพัฒนางานจากคณะแพทย ก็ทําใหอยากปรับปรุงงานที่เราทําอยูมากขึ้น
...การที่เราไดรับขอมูลดานวิชาการจากมหาวิทยาลัยขอนแกนทําใหแนวคิดการดูแล
ชุมชน และผูสูงอายุเปลี่ยนไป เราเห็นศักยภาพของชุมชนมากขึ้น เราไมตองไปคิดให
เขา เขาสามารถคิ ด เองได ดั ง นั้ น เราต อ งดึ ง ให ชุ ม ชนเข า มามี ส ว นร ว มในการดู แ ล
สุขภาพของทุกคนในชุมชนดวย ...นอกจากนี้การที่เรารับผิดชอบงานดานผูสูงอายุ การ
ทํางานทั้งเยี่ยมบาน ดูแลที่ศูนยฯ ทําใหเราก็จะเห็นปญหาของผูสูงอายุมากขึ้นเรื่อยๆ
เพราะจํ า นวนผู สู ง อายุ มี ม ากขึ้ น เรื่ อ ยๆ ป ว ยเรื้ อ รั ง มากขึ้ น ไม มี ค นดู แ ล มี ป ญ หา
เศรษฐกิจ ก็อยากที่จะหาวิธีการดูแลผูสูงอายุ...จากการใชปญหาของผูปวยมาเปนตัว
ตั้ง ทําใหเราคิดปรับสถานที่ เชน เห็นผูพิการ ผูสูงอายุตองเดินขึ้นมาตรวจชั้นสองดวย
ความยากลําบาก ก็เลยของบมาปรับปรุงโครงสรางของสถานบริการใหชั้นลางเปนที่
ตรวจทั้งหมด ชั้นบนเปนหองเรียนและหองประชุม”
จุฬาลักษณ ณ หนองคาย พยาบาลวิชาชีพศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม
ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลีย่ ม, 25 พฤษภาคม 2550
2
บทที่ 2 เปาหมายของการดูแลสุขภาพชุมชน
การสังเคราะหนวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิ การพัฒนาระบบบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ
ที่เอื้ออาทรผูสูงอายุ หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม โรงพยาบาลศรีนครินทร อําเภอเมือง จังหวัด
ขอนแกน ไดสะทอนใหเห็นเปาหมายของการดูแลสุขภาพชุมชนจากนวัตกรรม ใน 4 ประเด็นหลัก
ไดแก 1) ประชากรเปาหมาย 2) ประเด็นปญหาสุขภาพในพื้นที่ ซึ่งสะทอนถึงความตองการการ
ดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ และรูปแบบการดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่มีอยู 3) ผลลัพธเชิงภาวะสุขภาพ
และการรักษา บริการสุขภาพ โครงการหรือกิจกรรมการดูแลสุขภาพ และสวัสดิการ และ 4)
กระบวนการสรางเปาหมายรวม โดยมีรายละเอียดดังตอไปนี้
1. ประชากรเปาหมาย
ประชากรเปาหมาย ซึ่งแบงเปน 2 กลุม ไดแก ผูสูงอายุ และอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุ ดัง
รายละเอียดดังตอไปนี้
1.1 ผูสู ง อายุ จากกระบวนการพั ฒ นานวัต กรรมที่ เกิ ด ขึ้น ไดชี้ ใ ห เห็ น ถึง ประชากร
เปาหมาย ซึ่งเปนผูสูงอายุ ที่มีความสําคัญและจําเปนที่จะตองไดรับการดูแลชวยเหลือ ซึ่งในพื้นที่
ชุมชนสามเหลี่ยมที่เปนเขตรับผิดชอบของหนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม มีผูสูงอายุจํานวนมากถึง
1,267 คน คิดเปนรอยละ 9.9 ของประชากรทั้งหมด ผูสูงอายุเปนผูที่มารับบริการที่ศูนยสุขภาพ
ชุมชนสามเหลี่ยมมากที่สุดเมื่อเปรียบเทียบกับผูมารับบริการในวัยอื่นๆ คิดเปนรอยละ 20.5 ในป
พ.ศ. 2547 และเพิ่มขึ้นเปนรอยละ 30.06 ในป พ.ศ. 2548 และเมื่อวิเคราะหถึงสถานการณทางดาน
สุขภาพของผูสูงอายุในพื้นที่รับผิดชอบของหนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม จะพบลักษณะและ
ความแตกตางของสภาวะสุขภาพผูสูงอายุ ซึ่งมีทั้งผูสูงอายุที่มีสุขภาพแข็งแรงสามารถดูแลตนเอง
ได ผูสูงอายุที่เจ็บปวยเรื้องรังสามารถดูแลตนเองได และผูสูงอายุที่เจ็บปวยเรื้อรังและตองการคน
ดูแลชวยเหลือ
“...โรคประจําตัวไมมี มีก็แตหูไดยินขางเดียวดานขวา ดานซายไมไดยิน เปนมานาน

แลว...อยูบานก็ทํางานบานได บางวันก็กวาดบาน ถูบาน ซักผาดวยเครื่องซักผา แลวก็
เอาไปตาก อาหารไมไดทําลูกสาวจะเปนคนทําใหกิน...”
แหวน นาถฐศิลป ผูสูงอายุ, บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“...มีโรคประจําตัวเปนความดันโลหิตสูง เปนมาประมาณ 4-5 ปแลว เวลาความดันขึ้น
200 กวาก็มี ถามันจะขึ้นอยูดีๆมันก็ขึ้น แดดๆรอนๆ จะมีอาการหนาวสั่น ก็ตอง
โทรศั พ ท บ อกลู ก ให ม ารั บ ไปส ง โรงพยาบาลศรี น คริ น ทร รั ก ษาที่ โ รงพยาบาลศรี
นครินทรมาตลอด... งานบานก็ทําไดเปนบางวัน กวาดบานถูบานวันไหนรูสึกเบาๆตัว
ก็ทําได แตวันไหนรูสึกวาเดินอยาก เจ็บเขามาก ตัวหนักมาก เหนื่อย ก็ทําอะไร
ไมได...”
นวล สิงหสกล ผูสูงอายุ, บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“...เปนโรคตับแข็ง มีอาการทองมาน มีใสเลื่อน เปนโรคกระเพาะ และโรคเบาหวาน

มาประมาณ 20 ป เคยไปรั ก ษาตั ว ทั้ ง โรงพยาบาลศรี น คริ น ทร และโรงพยาบาล
ขอนแกน ไปๆมาๆ ตอนนี้ก็รักษาเฉพาะที่โรงพยาบาลขอนแกน...”
คําภา ไปนั้น ผูสูงอายุ, บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
1.2 อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ (อผส.) ซึ่งเปน อสม.ที่ไดรับการพัฒนาศักยภาพและ

ไดรับการมอบหมายในการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุที่อยูในพื้นที่รับผิดชอบ เนื่องจากเปนผูที่มีประสบ-
การณในการดูแลสุขภาพของประชาชนที่อยูในพื้นที่อยูกอนแลวทั้งเด็ก วัยรุน ผูใหญ และผูสูงอายุ
จากกระบวนการพั ฒ นานวั ต กรรมในครั้ ง นี้ อสม. ที่ เ ป น อาสาสมั ค รดู แ ลผู สู ง อายุ จึ ง เป น อี ก
กลุมเปาหมายที่เปนกลไกสําคัญที่จะเขามามีสวนรวมกับเจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม
ในการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุในพื้นที่ของตนเองในลักษณะที่เฉพาะเจาะจง และใหการชวยเหลือ
ตามสภาวะสุขภาพที่เปนอยูของผูสูงอายุ
“...เราและทีมงานจัดประชุมระดมสมองรวมกับผูสูงอายุในชุมชนเพือ่ พัฒนาบริการ
สุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุทั้งดานบริการในศูนย เยี่ยมบาน สิ่งแวดลอม และสราง
การมีสวนรวม ในวันที่ 15 กรกฎาคม 2549 1 วัน ผูรวมโครงการเปนผูสูงอายุชมุ ชน
สามเหลี่ยม หนองแวงตราชู ไทยสมุทร และวัดอดุลยาราม ผูนําและกรรมการชุมชน
อสม. แพทย นักศึกษาพยาบาล และอาจารยพยาบาล จากมหาวิทยาลัยขอนแกน ...
ซึ่งผลสรุปทั้งสามกลุมคือ ทําทําเนียบผูสูงอายุ ปรับสิ่งแวดลอมรอบๆ ศูนยใหเอื้อ
อาทรตอผูสูงอายุ เชน ใหมีทางลาด ปลูกตนไม ดานบริการ บริการชองทางดวน การมี
อุปกรณกายอุปกรณใหยืม ใหมีชมรมผูสูงอายุครบ 9 ชมรม โครงการดอกลําดวน และ
อบรมผูดูแลผูสูงอายุ”
จุฬาลักษณ ณ หนองคาย พยาบาลศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม,
“...การอบรม อสม. เพื่อพัฒนาเปน อผส. นั้นไดอบรมไปแลว 2 ครั้ง คือ การอบรม

ครั้งที่ 1 วันที่ 26 เมษายน 2550 ที่ PCU การอบรมครั้งที่ 2 วันที่ 8 พฤษภาคม 2550
ที่ PCU...
บวรลักษณ โสบุญมา อผส.ชุมชนสามเหลี่ยม 1,
การสนทนากลุม วันที่ 25 พฤษภาคม 2550
2. ประเด็นปญหาสุขภาพในพืน้ ที่
จากการสังเคราะหองคความรูในประเด็นปญหาสุขภาพในพื้นที่ ไดสะทอนถึงความตองการ
การดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ และรูปแบบการดูแลสุขภาพที่มีอยู ดังรายละเอียดตอไปนี้
2.1 ความตองการการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ ความตองการการดูแลสุขภาพของ
ผูสูงอายุ มีความเกี่ยวของกับปจจัยสําคัญ 4 ประการ ไดแก การเจ็บปวยและภาวะเสี่ยง วิถีชีวิตที่
เกี่ยวกับพฤติกรรมสุขภาพ การเขาถึงบริการสุขภาพ และสิ่งแวดลอมและภาวะคุกคามดานสุขภาพ
1) การเจ็บปวยและภาวะเสี่ยง ผูสูงอายุเปนวัยที่มีการเสื่อมโทรมทางดานรางกาย ซึ่ง
พบวามีอาการปวดตามขอ ปวดกลามเนื้อ ปวดหลังปวดเอว ปวดเขา และแขนขาออน
แรง จนทําใหเคลื่อนไหว การลุกนั่ง การเดินเปนไปดวยความลําบาก ผูสูงอายุบางคน
ยังมีปญหาเกี่ยวกับการไดยินและการมองเห็น รวมถึงปญหาทางดานจิตใจ จากภาวะ
เครียด วิตกกังวลจนสงผลกระทบทําใหนอนไมหลับ อีกทั้งยังพบวาผูสูงอายุสวนใหญ
มี ก ารเจ็ บ ป ว ยด ว ยโรคเรื้ อ รั ง ตั ว อย า งเช น โรคเบาหวาน โรคความดั น โลหิ ต สู ง
โรคหัวใจ และหอบหืด เปนตน อีกทั้งยังพบวา ผูสูงอายุบางคนมีภาวะแทรกซอนที่เกิด
จากโรคเรื้ อ รั ง จนทํ า ให เ กิ ด ป ญ หาการเป น อั ม พาตที่ จํ า เป น ต อ งมี ผู ใ ห ก ารดู แ ล
ชวยเหลืออยางใกลชิด นอกจากนี้ผูสูงอายุยังมีปญหาการเจ็บปวยดวยโรคที่พบบอย
ตัวอยางเชน อาการไข เปนหวัด เจ็บคอ ปวดทอง และอุจจาระรวง เปนตน หรือแมกระ
ทั้งการเจ็บปวยในภาวะฉุกเฉิน ซึ่งเกิดจากการที่ไมสามารถควบคุมโรคเรื้อรังใหอยูใน
ภาวะปกติได หรือการเกิดจากอุบัติเหตุจากการลื่นลมหรือไดรับอุบัติเหตุอื่นๆ
“...ปญหาสุขภาพที่พบจากการสํารวจสวนใหญก็เปนเบาหวาน ความดันสูง อัมพฤกษ
ปวดขา เกาท นิ่ว ไมมีแรง ขอเขาเสื่อม...”
สนทนากลุม อสม.และ อผส. ของชุมชนสามเหลี่ยม 1, 2, และ 3,
หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม 25 พฤษภาคม 2550
“...มีโรคประจําตัวเปนความดันโลหิตสูง เปนมาประมาณ 4-5 ปแลว...2-3 ปมานี้เดิน

ลําบากเพราะเจ็บเขา เวลานั่งก็ไมสะดวกก็เลยไปวัดไมได ออกกําลังกายก็ใชวิธีเดินอยู
แถวบริเวณบาน เดินก็ตองคอยๆ เดิน ตองใชไมเทาเปนประจําเพราะกลัวลม...”
นวล สิงหสกล ผูสูงอายุ, บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“...เปนโรคตับแข็ง มีอาการทองมาน มีใสเลื่อน เปนโรคกระเพาะ และโรคเบาหวาน

มาประมาณ 20 ป...ตอนนี้ก็มีอาการปวดทอง ปวดตึงที่ขาหนีบ ปวดเอว ปวดสันหลัง
เวลาเหยียดขาจะเจ็บมาก ลุกเดินก็ลําบาก ขาก็ออ นแรง ถายก็ลําบากถายเปนกอน
...”
“...เมื่อวันที่ 16 ม.ค. 50 เวลาประมาณ 21.00 น. ขณะนอนดูโทรทัศนรูสึกวายกแขน

ไมขึ้น ชาดานซาย เรียกบุตรใหมาชวยและพาไปรักษาที่ ร.พ.ราชพฤกษเปนโรงพยาลที่
ใกลบานที่สุด แพทยวินิจฉัยเปนเสนเลือดสมองตีบ ใหอาหารทางสายยาง นอนรักษา
อยู 1 สัปดาห จึงกลับมาดูแลที่บาน แตยังใหอาหารทางสายยาง เปลี่ยนสายยางทุก 1
สัปดาห พูดคุยสื่อความหมายไดปกติ หลังจาก 1 เดือน ยายมารักษาตอที่ รพ.
ศรีนครินทร ไดรับคําแนะนําเรื่องการทํากายภาพ จึงไปรักษาที่ รพ.ศรีนครินทร และทํา
กายภาพ สัปดาหละ 2 ครั้ง...ขณะนี้ มีอาการแขน-ขา ออนแรงมากขึ้น นั่งไมได กลืน
อาหารไมสะดวก ตองใหรับประทานขาวตมทุกมื้อ มีอาการกระตุกแขน-ขาดานขวา
อาการกระตุกเปนมากขึ้นเรื่อยๆ แตถาเวลานอนหลับหรือนอนพักไมไดทํากิจกรรม
อาการกระตุกนอยลง ยังไมไดไปรับการตรวจรักษา...”
ลวน กันยาลุด อายุ 76 ป ผูปวยอัมพฤต, บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
2) วิถีชีวิตที่เกี่ยวกับพฤติกรรมสุขภาพ ชุมชนสามเหลี่ยมตั้งอยูในเขตพื้นที่เทศบาล
นครขอนแกน มีสภาพเปนชุมชนเขตเมืองซึ่งชีวิตความเปนอยูมีลักษณะความเปน
สวนตัวคอนขางมาก การทํากิจกรรมรวมกันระหวางบานใกลเรือนเคียงหรือในชุมชน
เดียวกันมีคอนขางนอย ยกเวนในบางสวนของชุมชนสามเหลี่ยมที่มีการอพยพมาจาก
พื้นที่เดียวกันซึ่งมีความใกลชิดสนิทสนมกันอยูกอนแลวหรือมีความเปนญาติพี่นองกัน
มากอน จากวิถีชีวิตของประชาชนที่อยูในเขตเมืองดังกลาวจึงพบวา ผูสูงอายุสวน
ใหญมักจะอยูกับครอบครัวและมีลูกหลานเปนผูใหการดูแล และเมื่อลูกหลานออกไป
ทํางานนอกบานในชวงกลางวัน ผูสูงอายุจึงประสบกับปญหาของการอยูบานตาม
ลําพัง โดยเฉพาะอยางยิ่งผูสูงอายุที่มีโรคประจําตัวและตองการไดรับการชวยเหลือ
จากคนอื่น ถาหากผูสูงอายุมีอาการเจ็บปวยฉุกเฉินที่ตองการไดรับการชวยเหลืออยาง
เรงดวนอาจจะไมสามารถใหการชวยเหลือไดทัน และนอกจากนี้ในบางครอบครัวยัง
ประสบกับปญหาทางดานเศรษฐกิจ ที่ตองดิ้นรนในการหาเลี้ยงชีพ รายไดไมพอกับ
รายจาย มีภาระหนี้สิน และตองแบกรับกับการดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่เจ็บปวยดวย
โรคเรื้อรังและชวยเหลือตัวเองไดนอยการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุในครอบครัวจึงทําได
ไม เ ต็ ม ที่ และเกิ ด ป ญ หาการทะเลาะเบาะแว ง ของคนในครอบครั ว การทอดทิ้ ง
ผูสูงอายุใหอยูตามลําพัง และนําไปสูปญหาครอบครัวแตกแยกในที่สุด
“...อยูบานกับลูกสาว ลูกเขยและหลาน 1 คน สามีเสียชีวิตประมาณ 10 ปแลวดวย

โรคเบาหวาน แตกอนอยูบานเปดยายมาอยูที่นี่กับลูกสาวได 7-8 ปแลว อยูบานก็
ทํางานบานได บางวันก็กวาดบาน ถูบาน ซักผาดวยเครื่องซักผา แลวก็เอาไปตาก
อาหารไมไดทําลูกสาวจะเปนคนทําใหกิน ตอนกลางวันเขาไปทํางานก็จะเตรียมอาหาร
ไวให ปกติก็กินไดทุกอยางขอใหลูกเขาเตรียมไวให...”
แหวน นาถฐศิลป ผูสูงอายุ, บานผูสูงอายุ,25 พฤษภาคม 2550
“...ลูกสาวเอาที่ดินไปจํานองกับนายทุน ไมมีเงินไปใชหนี้ก็เลยตองขายที่ดิน และบาน

ก็ไดรื้อเอาไมไปขาย ไมมีบานจะอยู กอนหนานี้ก็ไปเชาบานคนอื่นที่อยูใกลเคียงกับ
บานเดิมแตก็อยูไดไมนาน เขาก็ไมใหเชาตอก็ตองกลับขอมาอยูที่ดินเดิมของตนเองไป
ชั่วคราว ชาวบานคนอื่นเขาเห็นใจก็ไดมาชวยกันสรางเปนเพิงที่พักชั่วคราวให...มาอยู
ที่นี่ตั้งแตอายุ 20 ป ชาวบานแถวนี้รูจักกันมานาม มีอะไรก็ชวยกันแตกอนเรามี
อาหารมีขาว มีปลาก็เคยแบงบันใหเขา ตอนนี้เราลําบากเขาก็มาชวยเรา ชวงนั้นก็
ปวยมาก ลูกชายก็เลยกลับมาอยูดวย...แตกอนก็อยูกัน 2 คน ตายาย มีลูก 2 คน
ผูหญิง 1 คน ผูชาย 1 คน มีครอบครัวหมดแลวแยกยายไปอยูที่อื่น แตตอนนี้ตัวเอง
ป ว ยมาก ลู ก ชายก็ ก ลั บ มาอยู ด ว ยกั บ ลู ก สะใภ ตอนกลางวั น ลู ก ชายไม อ ยู ก็ จ ะมี
ลูกสะใภคอยดูแล ทําอาหารใหกิน...”
“...เปนความดันโลหิตสูง รักษาไดประมาณ 5 ป แพทยใหหยุดยาไดบอกวาความดัน
โลหิ ต ปกติ ดี แ ล ว หลั ง จากหยุ ด ยาความดั น โลหิ ต ได ป ระมาณ 1 ป นายเรี ย งมี
พฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงจากเดิมหลายเรื่อง ไดแก เดิมเปนคนเรียบรอย รักความ
สะอาด ก็เริ่มทิ้งของตามพื้น...อุจจาระแลวไมลางสวม คิดวาตัวเองลางไปแลว ...ลุก
ขึ้นมากลางคืน รื้อผาออกมาพับทั้งวัน กินขาววันละ 5 มื้อ จําไมไดวากินแลว ถาเปดดู
กับขาวมีถูกใจก็ตักกินอีก... ...พ.ศ. 2548 ตาเรียงเปนริดสีดวงทวาร ตอนแรกไปรักษา
ที่ รพ.ขอนแกน และนัดจะผาตัด อาบอกไมตองไปหรอก ผาก็ไมหายเดียวก็เปนอีก กิน
ยาสมุนไพรนี้หายแน ...ก็ใหกินประมาณเดือนหนึ่ง อาการหายไป ที่นี้ยาและอาอีกคน
ก็เลยสั่งไปกินบาง ก็หายเหมือนกัน......ยายมา ไมคอยชอบไปหาหมอ ...ทองผูกใหกิน
ยาระบายระดมพล ...เปนโรคกระเพาะ กินยากระเพาะที่เปนยาน้ํา ...ใหนองชายที่
ทํางาน รพ. ศูนยขอนแกนเบิกมาให ไมรูวาหายหรือไมหาย กินยาตลอด...”
ผูดูแลผูสูงอายุ (นายเรียง แซเบ อายุ 71 ป และนางมา เอกบุตร อายุ 78 ป),
บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“...ออกกําลังกายเปนประจํา ใชวิธีเดินบริเวณหนาบาน เดินไปจนสุดซอยเดินไปกลับ

หลายเที่ยว ใชเวลาประมาณครึ่งชั่วโมง...”
แหวน นาถฐศิลป อายุ 75 ป, บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“...อาหารบางวันก็ทํากินเอง แตสวนใหญลูกสาวเขาจะทําใหกิน เสื้อผาก็ซักเอง งาน

บานก็ทําไดเปนบางวัน กวาดบานถูบานวันไหนรูสึกเบาๆตัวก็ทําได แตวันไหนรูสึกวา
เดินอยาก เจ็บเขามาก ตัวหนักมาก เหนื่อย ก็ทําอะไรไมได...ตอนเชาเวลาไปใส
บาตรที่หนาบานก็ตองลากเกาอี้ไปดวย เอาไปนั่งรอพระ ยืนนานไมไดมันปวดเขา…
2-3 ปมานี้เดินลําบากเพราะเจ็บเขา เวลานั่งก็ไมสะดวกก็เลยไปวัดไมได...ออกกําลัง
กายก็ใชวิธีเดินอยูแถวบริเวณบาน เดินก็ตองคอยๆเดิน ตองใชไมเทาเปนประจํา
เพราะกลัวลม...”
นวล สิงหสกล อายุ 76 ป, บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“...เปนโรคเบาหวาน มาประมาณ 20 ป...บางทีมันอยากกินก็คุมตัวเองไมได เคยกิน

มะขามหวาน กินทุเรียนจนน้ําตาลขึ้น 600 ก็มี ...ตอนนี้หมอเปลี่ยนจากยากินเปน
ยาฉีด หมอบอกวามันแพตับ ...ตอนนี้ก็มีอาการปวดทอง ปวดตึงที่ขาหนีบ ปวดเอว
ปวดสันหลัง เวลาเหยียดขาจะเจ็บมาก ลุกเดินก็ลําบาก ขาก็ออนแรง ถายก็ลําบาก
ถายเปนกอน เมื่อสัปดาหกอนตอนกลางคืนลุกไปเขาหองน้ําก็ลม ทับแขนตัวเองจน
เขียว...เมื่อคืนเปนมาก ก็คิดวาจะผูกคอตายใหรูแลวรูรอด แตลูกชายก็มาดูแลมาบีบ
มานวดให ก็พออยูได.....เวลาเดินก็ตองมีคอกชวยเดิน เอามาจากโรงพยาบาล เดิน
มากไมไดเหนื่อย...”
คําภา ไปนั้น อายุ 75 ป, บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
3) การเขาถึงบริการสุขภาพ ระบบบริการที่ผูสูงอายุในพื้นที่ชุมชนสามเหลี่ยมสามารถ
เขาถึงบริการไดนั้น ขึ้นอยูกับสภาวะการเจ็บปวยและความพรอมทางดานฐานะทาง
เศรษฐกิจของครอบครัว เนื่องจากชุมชนสามเหลี่ยมตั้งอยูในพื้นที่เขตเมืองและอยูใกล
กับหนวยบริการทางดานสุขภาพที่หลากหลายทั้งหนวยบริการของรัฐและเอกชน ไดแก
หน ว ยบริ การปฐมภูมิ สามเหลี่ ยม ศู นย แพทย มิตรภาพ โรงพยาบาลศรีนคริ นทร
โรงพยาบาลขอนแกน คลินิกแพทย และโรงพยาบาลเอกชนอื่นๆในพื้นที่ สําหรับการ
ดูแลเมื่อเจ็บปวยผูสูงอายุที่สามารถชวยเหลือตัวเองไดก็จะเดินทางไปใชบริการตรวจ
รักษาในหนวยบริการทางดานสุขภาพที่มีอยูในพื้นที่ สวนผูสูงอายุที่ตองไดรับการ
ชวยเหลือจากผูอื่นจะตองมีสมาชิกในครอบครัวหรือญาติพี่นองเปนผูพาไป โดยการ
เจ็บปวยเล็กนอยก็จะไปใชบริการที่หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยมหรือที่คลินิกแพทย
ใกลบาน แตถาหากเปนการรักษาตอเนื่องในโรคเรื้อรัง หรือการเจ็บปวยที่รุนแรง หรือ
มีการเจ็บปวยฉุกเฉินก็จะเลือกไปรับการรักษาที่โรงพยาบาลที่ตนเองรักษาประจําหรือ
สะดวกที่จะไปใชบริการ และนอกจากนี้ยังมีการจัดกิจกรรมการดูแลชวยเหลือใน
ชุมชน ซึ่งมีเจาหนาที่จากหนวยบริการปฐมภูมิชุมชนสามเหลี่ยมรวมกับ อสม.ในการ
ติดตามเยี่ยมบาน และมีการจัดกิจกรรมสงเสริมสุขภาพสําหรับผูสูงอายุ ตัวอยางเชน
การออกกําลังกาย การตรวจสุขภาพผูสูงอายุ และการอบรมใหความรูการดูแลสุขภาพ
ผูสูงอายุ เปนตน
“...6-7 ปกอนมีอาการเวียนหัว เหมือนเตียงพาหมุน ลูกสาวทํางานที่โรงพยาบาลศรี

นครินทร ก็พ าไปรัก ษาที่โ รงพยาบาลศรีนคริ นทร ไดย ามากิ นตลอด กิ นยาอยูน าน
ตอนนี้เลิกกินแลว...”
แหวน นาถฐศิลป ผูสูงอายุ, บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“...ชวงนี้รูสึกปวดขา ปวดเขามาก เวลาเดินไปไหนก็ลําบาก ก็เลยไปหาหมอที่คลินิก
เพราะรูจักกับหมอมานานและหมอเคยผามะเร็งเตานมใหเมื่อประมาณ 9 ปกอน...”
นวล สิงหสกล ผูสูงอายุ, บานผูสูงอายุ
“...เพื่อนบานก็มาคุยดวยตลอดมาดูแล เมื่อวานนอนอานหนังสือ ดูรูปในหนังสือ ผูสูง

อายุรูสึกวาตัวเองตามัว ปวดตา ใหลูกสะใภไปเอายาหยอดตาที่ศูนยสุขภาพชุมชน ให
แตก็ไปไมถูก ยายจันทรมาเยี่ยมแทบทุกวัน พอไดยินตัวเองคุยกับลูกสะใภเขาก็อาสา
จะชวยพาไปเอาใหวันนี้ก็เลยไปกับลูกสะใภไดเลยไดยาหยอดตามาหยอด... ถาเจ็บ
ปวยมากก็จะโทรศัพทเรียกใหคนที่รูจักกับลูกชายเอารถมารับไปสงที่โรงพยาบาล...”
คําภา ไปนั้น ผูสูงอายุ, บานผูสูงอายุ

ไม ขึ้ น ชาด า นซ า ย เรี ย กบุ ต รให ม าช ว ยและพาไปรั ก ษาที่ ร.พ.ราชพฤกษ เ ป น
โรงพยาบาลที่ใกลบานที่สุด แพทยวินิจฉัยเปนเสนเลือดสมองตีบ ใหอาหารทางสาย
ยาง นอนรักษาอยู 1 สัปดาห จึงกลับมาดูแลที่บาน แตยังใหอาหารทางสายยาง
เปลี่ยนสายยางทุก 1 สัปดาห พูดคุยสื่อความหมายไดปกติ หลังจาก 1 เดือน ยายมา
รักษาตอที่ รพ.ศรีนครินทร ไดรับคําแนะนําเรื่องการทํากายภาพ จึงไปรักษาที่ รพ.
ศรีนครินทรและทํากายภาพ สัปดาหละ 2 ...หลังจากทํากายภาพ อาการดีขึ้นเรื่อยๆ
สามารถตั กอาหารรั บประทานเอง อาบน้ําเองโดยนางสมพรประคองนั่ งรถพาไป
หองน้ําและใหนั่งเกาอี้สําหรับอาบน้ํา พูดคุยสื่อความหมายไดปกติ มีอาการปากเบี้ยว
ริมฝปากไมเสมอกัน......ขณะนี้ นางลวนมีอาการแขน-ขา ออนแรงมากขึ้น นั่งไมได
กลื น อาหารไม ส ะดวก ต อ งให รั บ ประทานข า วต ม ทุ ก มื้ อ มี อ าการกระตุ ก แขน-ขา
ดานขวา อาการกระตุกเปนมากขึ้นเรื่อยๆ แตถาเวลานอนหลับหรือนอนพักไมไดทํา
กิจกรรมอาการกระตุกนอยลง ยังไมไดไปรับการตรวจรักษา...”
ลวน กันยาลุด อายุ 76 ป ผูปวยอัมพฤต, บานผูสูงอายุ
“...มีโรคประจําตัวเปนเบาหวาน มานาน 5-6 ป รับประทานยามาตลอด โดยรับบริการ

ที่ โ รงพยาบาลศู น ย ข อนแก น ศู น ย แ พทย ห นองแวง และศู น ย แ พทย มิ ต รภาพ โดย
เดินทางไปเองโดยเดินหรือขับรถ จักรยานยนต บางครั้งลูกพาไป ใชสิทธิเบิกรักษาของ
ลูกสาวคนโตที่เปนขาราชการกระทรวง ศึกษาธิการ...”
สมหวัง ผิวขาว อายุ 69 ป, ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลีย่ ม
“...มีโรคประจําตัวเปนความดันโลหิตสูง เปนมาประมาณ 4-5 ปแลว เวลาความดันขึ้น

200 กวา จะมีอาการหนาวสั่น ก็ตองโทรศัพทบอกลูกใหมารับไปสงโรงพยาบาล
ศรีนครินทร รักษาที่โรงพยาบาลศรีนครินทรมาตลอด เดินทางไปสะดวก แตคนไข
เยอะตองรอนาน ไปตั้งแตเชา 6-7 โมงเชาก็ไปยื่นบัตรแลว เวลาไปลูกหลานก็เอารถ
ไปสง ไปนั่งรอจนปวดหลัง ปวดเอวกวาจะไดตรวจ ไดยากลับบานบางครั้งจนถึง
4-5 โมงเย็นก็มี...ตอนนี้มารับยาที่ศูนยสุขภาพชุมชนไปรับประมาณ 2-3 ครั้งแลวก็
สะดวกดี เวลาไปก็ตองไปกอนเขาเพราะ ยื่นบัตรแลวก็ไดวัดความดัน และไดรับ... ไป
เอายาที่ ศู น ย สุ ข ภาพชุ ม ชนก็ เ หมื อ นกั บ ยาที่ โ รงพยาบาลจั ด ให เ พราะเป น ยา
ตัวเดียวกัน...”
นวล สิงหสกล อายุ 76 ป, บานผูปวย 25 พฤษภาคม 2550
4) สิ่งแวดลอมและภาวะคุกคามดานสุขภาพ ผลกระทบที่เกิดขึ้นจากสภาพความ
เปนอยูซึ่งอยูในพื้นที่เขตเมือง ผูสูงอายุสวนใหญตองอยูที่บานสภาพแวดลอมสวนใหญ
จึงเปนสภาพแวดลอมภายในบานและบริเวณใกลเคียง ดังนั้นการมีสภาพบานเรือนที่
ไมเอื้อตอผูสูงอายุ ตัวอยางเชน ความเปนระเบียบเรียบรอยภายในบาน การวางขาว
ของเกะกะไมเปนระเบียบ บันไดที่สูงชัน หองน้ําไมมีราวจับ หรือมีลักษณะลื่นจากการ
เป ย กแฉะ ซึ่ ง จะนํ า ไปสู ก ารเกิ ด อุ บั ติ เ หตุ จ ากการลื่ น หกล ม ของผู สู ง อายุ ไ ด ง า ย
โดยเฉพาะอย า งยิ่ ง ผู สู ง อายุ ที่ มี ป ญ หาแขนขาอ อ นแรง ลุ ก นั่ ง หรื อ เดิ น ไม ส ะดวก
นอกจากนี้สภาพแวดลอมของบานที่อยูชิดหรือติดกับถนนซึ่งมีรถวิ่งผานตลอด ยัง
ไดรับผลกระทบจากรถยตและรถมอเตอรไซคที่วิ่งผานไปมาและมีเสียงดัง
“...ไมชอบเสียงรถมอเตอรไซคและรถยนตที่ขับผานไปผานมา เสียงดัง นารําคาญเสียง

ดัง...ทําไงได...”
จอม ชัยวิเศษ, บานผูสูงอายุ 26 พฤษภาคม 2550
2.2 รูปแบบการดูแลสุขภาพที่มีอยู จากการวิเคราะหระบบการดูแลสุขภาพของ
ผูสูงอายุที่ผานมา ไดชี้ใหเห็นวาในการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุสวนใหญ เปนการดูแลชวยเหลือใน
ลักษณะของการดูแลสุขภาพที่เนนการตรวจรักษาตามสภาวะของการเจ็บปวย จากหนวยบริการ
ทางดานสุขภาพที่มีอยูในพื้นที่ ทั้งของรัฐบาลและเอกชน ไดแก หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม
ศูนยแพทยมิตรภาพ โรงพยาบาลศรีนครินทร โรงพยาบาลขอนแกน คลินิกแพทย และโรงพยาบาล
เอกชนตางๆ อีกทั้งยังมีการติดตามเยี่ยมบานผูสูงอายุในรายที่เจ็บปวยโดยเจาหนาที่หนวยบริการ
ปฐมภูมิสามเหลี่ยมรวมกับ อสม. การจัดกิจกรรมสงเสริมสุขภาพสําหรับผูสูงอายุ ตัวอยางเชน การ
ออกกําลังกาย การตรวจสุขภาพผูสูงอายุ และการอบรมใหความรูการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ เปนตน
นอกจากนี้ยังมีการสนับสนุนเบี้ยยังชีพสําหรับผูสูงอายุที่ยากจนจากเทศบาลนครขอนแกน และการ
ใหเงินชวยเหลือเมื่อเจ็บปวยแกผูสูงอายุจากชมรมผูสูงอายุบางพื้นที่
อยางไรก็ตามหลังจากที่มีการพัฒนานวัตกรรมขึ้นในพื้นที่ รูปแบบการดูแลสุขภาพยังคงยึด
รูปแบบเดิม แตไดเนนการพัฒนาศักยภาพ อสม. เพื่อที่จะเขามามีสวนรวมในการเปนอาสาสมัคร
ผูดูแลผูสูงอายุ (อผส.) ซึ่งเปนการมอบหมายภารกิจในการดูแลผูสูงอายุอยางเฉพาะเจาะจงมาก
ยิ่งขึ้น โดยจะเห็นไดจากการมีรูปแบบการดูแลสุขภาพใน 4 รูปแบบหลัก ดังนี้
1) การดูแลรักษาทางคลินิก เปนรูปแบบของการใหบริการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุที่
จํ า เป น ต อ งได รั บ การรั ก ษาต อ เนื่ อ งที่ บ า น ภายหลั ง จากเข า รั บ การรั ก ษาตั ว ที่
โรงพยาบาล ตัวอยางเชน ผูสูงอายุที่พิการจําเปนตองไดรับอาหารทางสายยาง และคา
สายสวนปสสาวะไว หรือตองไดรับการชวยเหลือในการทํากายภาพบําบัดเพื่อปองกัน
การติดแข็งของขอ ผูสูงอายุที่ปวยเปนเบาหวานบางรายตองไดรับการฉีดอินสุลินอยาง
ตอเนื่องทุกวัน และผูสูงอายุบางรายตองใหออกซิเจนเปนระยะ เปนตน ซึ่งเจาหนาที่
หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยมจะตองออกไปใหการดูแลชวยเหลือ รวมกับ อสม.ที่
เปนอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุ พรอมทั้งใหคําแนะนําผูดูแลในการดูแลผูสูงอายุ และใน
กรณีที่พบวามีการเจ็บปวยที่เปนรุนแรงมากขึ้นจะไดรับการสงตอไปเพื่อเขารับการ
รั ก ษาที่ โ รงพยาบาลศรี น คริ น ทร โดยสามารถเรี ย กรถฉุ ก เฉิ น ของหน ว ยกู ชี พ
โรงพยาบาลศรีนครินทรมารับผูสูงอายุที่เจ็บปวยที่บานได
“...ตอนนี้มารับยาที่ศูนยสุขภาพชุมชน ไปรับประมาณ 2-3 ครั้งแลวก็สะดวกดี เวลาไป

ก็ตองไปกอนเขาเพราะ ยื่นบัตรแลวก็ไดวัดความดัน และไดรับยา วัดความดันตอนนี้
ก็ดี ประมาณ 140-150 แตกอนที่วัดไดต่ําสุดก็ประมาณ 170-180 ไปเอายาที่ศูนย
สุขภาพชุมชนก็เหมือนกับยาที่โรงพยาบาลจัดใหเพราะเปนยาตัวเดียวกัน...”
นวล สิงหสกล, ผูสูงอายุ, บานผูสูงอายุ, 25 พฤษภาคม 2550
“…มีครอบครัวหนึ่ง คนดูแลเปนเบาหวาน อายุ 60 กวาปแลวเห็นจะได สามีเปนมะเร็ง

ปอด ตองใหออกซิเจนเวลาหอบ แตก็พอชวยเหลือตัวเองได อาศัยอยูกับแมอายุ 80
กวาป แกก็หลงลืมดวย…”
กันทิมา แสงใสแกว อผส.ชุมชนสามเหลีย่ ม 2,
“…ผู สู ง อายุ ส ว นใหญ จ ะมี ค นดู แ ลอยู ใ นบ า น ถ า เจ็ บ หนั ก หรื อ เป น อั ม พาตไป
โรงพยาบาลไมไดก็จะมีรถของหมอไปรับ เปนรถโรงพยาบาลศรีนครินทร…”
บวรลักษณ โสบุญมา, อผส.ชุมชนสามเหลี่ยม 1,

ไมขึ้น ชาดานซาย เรียกบุตรใหมาชวยและพาไปรักษาที่ ร.พ.ราชพฤกษเปนโรงพยาลที่
ใกลบานที่สุด แพทยวินิจฉัยเปนเสนเลือดสมองตีบ ใหอาหารทางสายยาง นอนรักษา
อยู 1 สัปดาห จึงกลับมาดูแลที่บาน แตยังใหอาหารทางสายยาง เปลี่ยนสายยางทุก 1
สัปดาห ...ขณะนี้ นางลวนมีอาการแขน-ขา ออนแรงมากขึ้น นั่งไมได กลืนอาหารไม
สะดวก ตองใหรับประทานขาวตมทุกมื้อ มีอาการกระตุกแขน-ขาดานขวา อาการ
กระตุกเปนมากขึ้นเรื่อยๆ แตถาเวลานอนหลับหรือนอนพักไมไดทํากิจกรรมอาการ
กระตุกนอยลง ยังไมไดไปรับการตรวจรักษา...”
ลวน กันยาลุด อายุ 76 ป ผูปวยอัมพฤต,
บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“...เมื่อเจ็บปวยเล็กๆ นอยๆ ปวดศีรษะ เปนไข รับการรักษาที่อนามัย เปนมากก็ไป

โรงพยาบาล ตอนนี้ก็ไป รพ.ศรีนครินทร...ไปอนามัยสะดวกดี บางครั้งเดินไป บางครั้ง
ก็ขี่จักรยานไป ... แตขี่จักรยานไปบางครั้งก็ลืมจําไมไดวาเอาจักรยานไปดวยแลวก็เดิน
กลับ...”
ผูดูแล ตาเรียง แซเบ อายุ 71 ป บานผูสงู อายุ 25 พฤษภาคม 2550
2) การดูแ ลสุขภาพ เป นรู ป แบบการใหบริ การในการตรวจรั กษาเบื้ องต นของหนว ย
บริการปฐมภูมิสามเหลี่ยมในรายที่เจ็บปวยดวยโรคที่พบบอย ตัวอยางเชน ปวดหัว
เปนไข เปนหวัด ปวดทอง และอุจจาระรวง เปนตน รวมถึงการใหคําแนะนําในการ
ดูแลสุขภาพผูสูงอายุ นอกจากนี้ยังมีการจัดกิจกรรมการใหคําปรึกษา ติดตามเยี่ยม
บาน และรวมกับผูสูงอายุเพื่อหาแนวทางในการดูแลสุขภาพที่เหมาะสมตามสภาวะ
สุขภาพของผูสูงอายุ รวมทั้งการจัดใหมีกิจกรรมการตรวจสุขภาพประจําปสําหรับ
“..มีเจาหนาที่และนักศึกษาแพทยจากศูนยสุขภาพชุมชนมาเยี่ยมบานอยูเรื่อยๆ มาก็
มาวัดความดันให... มี อสม. มาเยี่ยม มาบอกขาวกิจกรรมตางๆใหฟงวาทางศูนย
สุขภาพชุมชนมีเรื่องอะไร หรือจะมีกจิ กรรมอะไร แตก็ไมไดไปรวมเพราะเดินลําบาก...”
นวล สิงหสกล, ผูสูงอายุ บานผูสูงอายุ, 25 พฤษภาคม 2550
“...มีอนามัยมาเยี่ยม เปนหมอหรือพยาบาลไมรูมา 2 คน ผูชายกับผูหญิง ตั้งแตออก

โรงพยาบาลมา 2 ครั้ ง ... ไม ไ ด นั ด ว า จะมาวั น ไหน มาช ว งมี น า และ หลั ง
สงกรานต......แมปาง (อสม.) มาสัปดาหละครั้ง พี่เพิ่งออกงานมา 5 – 6 เดือนนี้ ก็
เพิ่งเห็นแกมาเยี่ยม กอนหนานี้ไมรูวามาหรือเปลา ...แมปางมาเยี่ยมแกก็มาถามวา
ยายเปนอยางไรบาง เราดูแลอยางไรบาน ชวยเหลือตัวเองไดหรือไม... ”
ลวน กันยาลุด อายุ 76 ป ผูปวยอัมพฤต บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“...อสม.อิ๊ดเปนคนดูแลคุมนี้ ตอนเย็นเขาก็มาดู มาอยูเปนเพื่อน มาพูดมาคุย เพื่อน

บานคนอื่นเขาก็มาชวนคุยดวย ทําใหมีกําลังใจ เพราะแบบนี้ก็เลยอยูไดไมงั้นคง
ตรอมใจตายแลว...พยาบาลที่ศูนยสุขภาพชุมชนก็มาเยี่ยม มาถามขาวถามอาการ...”
คําภา ไปนั้น ผูสูงอายุ บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“...ผูสูงอายุคนไหนปวยมากไปไมได ก็ไปเยี่ยม อสม.บานอยูใกลอยูแลว ก็จะใกลชิด

กวา...ไปซักถามประวัติ เอาสมุดประจําตัวผูสูงอายุไปให เวลาผูสูงอายุไปหาหมอที่
ศูนยสุขภาพชุมชนก็จะเอาประวัติไปใหหมอดูดวย...”
มาลัย ฮุยประอาจ, อสม.ทีเ่ ปนอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุ
โครงการ SML ชุมชนสามเหลี่ยม, 26 พฤษภาคม 2550
“...ผูสูงอายุที่ทํามาหากินได ก็ไมไดไปดูแลอะไร ไมปวยก็ไมรูจะไปดูแลอะไร ไดดู
เฉพาะผูปวย ก็ไดไปถามวาเจ็บปวยอยางไร...เวลาที่ผูสูงอายุเจ็บปวย ก็ชวยไดไปเรียก
หมอเรี ยกรถมาให แต ถ าผู สูง อายุ เ จ็บ ป ว ยแลว ลู ก หลานพาไปเองก็ ไ มรู อย า งเช น
ตอนกลางคืนเขาเกรงใจเราก็ไมไดมาเรียกเราไปดู บางครั้งก็ไปนั่งเลนพูดคุยกับ
ผูสูงอายุ...”
บุน ตุนสาจันทร อสม.ที่เปนอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุ
“...คนที่เปนเบาหวาน ความดัน เราก็เขาไปแนะนําเรื่องการอยูการกิน ออกกําลังกาย

แตวาผูสูงอายุที่เรารับผิดชอบก็จะอยูใกลกับบานเราดวย เห็นกันทุกวันไปถามขาว
คราวทุกวัน ถาเขาเจ็บมากเราก็ไปบอกคุณหมอใหมาดู แตสวนใหญที่ไปเยี่ยมเจอก็
เปนโรคเรื้อรังกันเยอะแตยังชวยเหลือตนเองได และมีคนดูแล อยางตาเคน เปนเสน
เลือดในสมองตีบ เปนอัมพาตเราก็ไมถามไปนวดไปใหกําลังใจบาง แตวาแกมีคนดูแล
ดีอยู มีภรรยาและลูกซึ่งเขาดูแลกันเองดีกวาเราอีก... ”
สนทนากลุม อสม.ที่เปนอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุ
3) การสนับสนุนกิจกรรมดานสงเสริมสุขภาพ เปนรูปแบบของการพัฒนาศักยภาพ
ของผูสูงอายุ ผูดูแลผูสูงอายุ และ อสม.ที่เปนอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุ เพื่อที่จะเรียนรู
ประสบการณในการดูแลผูสูงอายุ และหาแนวทางในการดูแลสุขภาพที่เหมาะสมตาม
สภาวะสุขภาพของผูสูงอายุ รวมทั้งมีการจัดกิจกรรมสงเสริมการออกกําลังกายสําหรับ
“...กิจกรรมสําหรับผูสูงอายุ ที่ผานมาไดจัดงานผูสูงอายุ สําหรับศูนยฯสามเหลี่ยมสี่ มี

ตรวจสุขภาพ วัดสวนสูง ชั่งน้ําหนัก วัดความดัน และ คุณหมอใหความรูเกี่ยวกับ
ผูสูงอายุที่ตองดูแลตนเอง เรื่องอาหาร ที่อยูอาศัย ชวงบายมีการรดน้ําดําหัว สรงน้ํา
พระ ผูที่เขามารวมในกิจกรรมนี้ ก็มีหมอจากศูนยนี้ในการตรวจรางกาย งานนี้ อสม. ก็
เปนคนชวยกันคิด มีการประชุมแกนนําผูสูงอายุ และ อสม....”
เกื้อกูล มูลคํา อายุ 60 ป อผส.บาน อผส. 25 พฤษภาคม 2550
“...การจัดงานวันผูสูงอายุรวมกับศูนยสุขภาพชุมชน มีการตรวจสุขภาพผูสูงอายุ เชน

ตรวจวัดความดัน ชั่งน้ําหนัก วัดสวนสูง และเชิญวิทยากรมาบรรยายพิเศษเรื่องสุขภาพ...”
ยุนิตย สุวรรณรัตน ประธานชมรมสงเสริมผูสูงอายุชมุ ชนสามเหลีย่ ม 4
“...กอนหนาที่จะมีกิจกรรมการดูแลผูสูงอายุ เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนเขาอบรม
เรื่องการดูแลผูสูงอายุให และตัวเองไดมีโอกาสไปอบรมที่โรงพยาบาลศรีนครินทร...
เวลาไปอบรมก็ไดสมุดคูมือการดูแลผูสูงอายุมาดวย เวลาลืมเรื่องอะไรก็เปดอาน บาง
เรื่องไมคอยไดใช ไมไดปฏิบัติกับใครก็ลืม...”
บุน ตุนสาจันทร อสม. ทีเ่ ปนอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุ
ผูสูงอายุ และสมุดประจําตัวผูสูงอายุดวย”
สนทนากลุม อสม.ที่เปนอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุ
“...พอหวัง มีรายชื่อคนแกทุกคน พอมีกิจกรรมกิจกรรมชมรมผูสูงอายุ แกก็จะเดินมา
บอกใหไปรวม พอ (นายเรียง) ก็จะไปรวมกิจกรรม สวนใหญก็ไปรวมทุกกิจกรรม......
นางมา ไมคอยชอบรวมกิจกรรมของชมรมผูสูงอายุ เดินแลวเหนื่อยงาย หูตึง ...”
ผูดูแล นายเรียง แซเบ และนางมา เอกบุตร บานผูสูงอายุ,
4) รูปแบบการสนับสนุนสวัสดิการและอื่นๆ เปนรูปแบบที่ไดมีการพัฒนาระบบการ
ดูแลชวยเหลือผูสูงอายุ โดยทางเทศบาลนครขอนแกนไดมีการมอบเบี้ยยังชีพสําหรับ
ผูสูงอายุที่ยากจน และในสวนของชมรมผูสูงอายุชุมชนสามเหลี่ยม 4 ไดมีการใหเงิน
ชวยเหลือผูสูงอายุที่เจ็บปวยตองเขารับการรักษาที่โรงพยาบาล นอกจากนี้ อสม. ที่
เปนอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุ ซึ่งในแตละพื้นที่ของชุมชนสามเหลี่ยมยังไดมีการแบง
เขตและจํานวนผูสูงอายุที่ตองรับผิดชอบ โดยใหการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุรวมกับ
เจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม
“...การติดตามเยี่ยมบาน สมาชิกชมรมผูสูงอายุที่เจ็บปวยจะไดรับการเยี่ยมบาน โดยมี

เงินมอบให รายละ 300 บาท ถาผูสูงอายุที่ไมเปน สมาชิกเราก็ไปเยี่ยมเหมือนกัน
แตไมมีเงินให ไปเยี่ยมเยือนถามขาว ใหกําลังใจกัน คําพูดเล็กนอยก็เหมือนเปนน้ํา
ทิพยได...กรณีที่สมาชิกเสียชีวิตก็ไปรวมเผาศพ โดยชมรมผูสูงอายุไดมอบพวงหรีดให
ซึ่งพวงหรีดนี้ตัวเองอยากจะทําบุญในนามของชมรมผูสูงอายุ โดยใชเงินสวนตัวครั้งละ
500 เปนคาพวงหรีด 300 บาทและ 200 บาทนําไปถวายพระ...”
ยุนิตย สุวรรณรัตน ประธานชมรมผูสูงอายุชุมชนสามเหลี่ยม 4
“...นางลวนมาอยูที่นี่แตไมไดยายทะเบียนบานมา จึงไมไดรับสวัสดิการเรื่องเบี้ยยังชีพ
และไมไดเขารวมกิจกรรมของชมรมผูสูงอายุ...”
ลวน กันลายุค บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“...เคยไดรับเบี้ยผูสูงอายุจากเทศบาล ครั้งละ 400 บาทประมาณ 3 ครั้ง เขาก็หยุดให

เพราะเขาวาไมจนมาก เขาก็เลยเอาชื่อออก แตตอนนี้เราจน แตก็ไมไดเบี้ย
ผูสูงอายุ...”
คําภา ไปนั้น อายุ 75 ป บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“...ที่ผูสูงอายุตองการมากที่สุดคือ ตองการเบี้ยยังชีพและตองการกําลังใจ ไมอยากอยู

อยางเงียบเหงา ตองการมีคนมาชวยเหลือดานจิตใจ อยากมีคนคุยดวย...”
สนทนากลุม อสม.และ อผส. ของชุมชนสามเหลี่ยม 1, 2, และ 3,
หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม, 25 พฤษภาคม 2550
3. ผลลัพธเชิงภาวะสุขภาพและการรักษา บริการสุขภาพ โครงการ

หรือกิจกรรมการดูแลสุขภาพ และสวัสดิการ
จากการวิเคราะหเปรียบเทียบ ความตองการการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ และรูปแบบการ
ดูแลสุขภาพที่มีอยูในพื้นที่รับผิดชอบของหนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม ไดสะทอนใหเห็นวา
ผูสูงอายุมีรูปแบบการดูแลสุขภาพที่มีความครอบคลุมตามความตองการการดูแลสุขภาพทั้ง 4
รูปแบบ ไดแก ดานการดูแลรักษาทางคลินิก ดานการดูแลสุขภาพ ดานการสนับสนุนกิจกรรมดาน
สุขภาพ และการสนับสนุนสวัสดิการและอื่นๆ อยางไรก็ตามรูปแบบที่มีอยูนั้นยังคงตองการไดรับ
การสนับสนุนและพัฒนาอยางตอเนื่อง รวมทั้งการใหเทศบาลนครขอนแกน ซึ่งเปนองคกรปกครอง
สวนทองถิ่นที่มีบทบาทหนาที่ตามกฎหมายในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุในพื้นที่เขามามีสวนรวมใน
การดูแลสุขภาพผูสูงอายุใหมากขึ้น โดยเฉพาะอยางยิ่งการสนับสนุนเบี้ยยังชีพสําหรับผูสูงอายุใน
รายที่ยากจนหรือขาดผูดูแลใหครอบคลุมมากยิ่งขึ้น การสนับสนุนคาชดเชยสําหรับผูดูแลผูสูงอายุใน
กรณีที่ตองใหการดูแลผูสูงอายุโดยไมไดไปประกอบอาชีพอยางอื่น และการสนับสนุนงบประมาณใน
การจัดกิจกรรมสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุในแตละสภาวะสุขภาพ ทั้งกิจกรรมที่ผูสูงอายุสามารถออก
มารวมกิจกรรมนอกบานได และกิจกรรมสําหรับผูสูงอายุที่มีปญหาการเคลื่อนไหวและจําเปนตอง
เฉพาะที่บาน รวมทั้งการสนับสนุนงบประมาณในการพัฒนาศักยภาพ อสม.ที่เปนอาสาสมัครดูแล
“...เคยไดรับเบี้ยผูสูงอายุจากเทศบาล ครั้งละ 400 บาทประมาณ 3 ครั้ง เขาก็หยุดให

เพราะเขาวาไมจนมาก เขาก็เลยเอาชื่อออก แตตอนนี้เราจน แตก็ไมไดเบี้ยผูสูงอายุ...”
คําภา ไปนั้น ผูสูงอายุ บานผูสูงอายุ, 25 พฤษภาคม 2550
“...ไมไดไปรวมกิจกรรมของผูสูงอายุ หรือไมไดไปเขาชมรม เพราะหูไมดี เขาพูดอะไรก็

ไมไดยิน เวลาเขาพูดอะไรกับเราก็ตองพูดเสียงดังไมงั้นเราไมไดยิน...อยากใหคนมา
คุยดวยแตคนอื่นเขาพูดวาไมอยากเขาไปพูดกับคนหูหนวก เวลาพูดตองพูดเสียงดัง
อายคนอื่น...”
แหวน นาถฐศิลป ผูสูงอายุ บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“…คนแกจะรวยลนฟายังไง ก็อยากใหสังคมดูแลเหมือนกัน ถาเคาขาดเบี้ยยังชีพ เคา

ก็รูสึกเหมือนไมมีสวนรวม ไมอยากเขากิจกรรม นอยใจ ที่ไมไดเหมือนคนอื่น…”
กันทิมา แสงใสแกว อผส.ชุมชนสามเหลีย่ ม 2 ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม
“...ที่ผูสูงอายุตองการมากที่สุดคือ ตองการเบี้ยยังชีพและตองการกําลังใจ ไมอยากอยู

อยางเงียบเหงา ตองการมีคนมาชวยเหลือดานจิตใจ อยากมีคนคุยดวย”
สนทนากลุม อสม.และ อผส. ของชุมชนสามเหลี่ยม 1, 2, และ 3
จากการสังเคราะหความตองการการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ รูปแบบการดูแลสุขภาพใน
ชุมชน และผลลัพธเชิงภาวะสุขภาพและการรักษา บริการสุขภาพ โครงการหรือกิจกรรมการดูแล
สุขภาพและสวัสดิการในขางตน สามารถสรุปไดดังตาราง
ความตองการการดูแล รูปแบบการดูแลสุขภาพ
ของผูสูงอายุ อยูในระหวางดําเนินการ ยังไมไดดําเนินการ
1.การเจ็บปวยและภาวะเสีย่ ง
- ลักษณะสภาวะสุขภาพ : - คลินิกผูสูงอายุ -ปองกันอุบัติเหตุ เชน
สุขภาพแข็งแรง ดูแลตนเองได - การจัดการโรคเรื้อรัง การลื่นหกลม
เจ็บปวยเรื้อรังดูแลตนเองได - การจัดการยา -การดําเนินกิจกรรม
และเจ็บปวยเรือ้ รังตองการ - เฝาระวัง ปองกันภาวะแทรกซอนจาก สงเสริมสุขภาพในชมรม
ความชวยเหลือ ภาวะเจ็บปวย ผูสูงอายุอยางตอเนื่อง
- มีโรคประจําตัว มีโรค - ตรวจสุขภาพประจําป
ประจําตัวมากกวา 1 โรค ตอง - การรักษาเบือ้ งตน/รักษาโรคที่พบบอย
รับประทานยาหลายขนาด - ใหความรูการดูแลสุขภาพ
- เจ็บปวยโรคพบบอย - การสงเสริมสุขภาพ ไดแก การออก
- ภาวะเสื่อมตามวัย ปญหาการ กําลังกาย อาหาร สุขภาพชองปาก
มองเห็น การไดยิน ขอเสื่อม - การดูแลภาวะวิกฤต/ฉุกเฉิน
หลงลืม - สงตอการรักษา
- ภาวะวิกฤต/ฉุกเฉิน อุบัติเหตุ - ผูดูแลชวยเหลือในการทํากิจวัตร
- มีภาวะแทรกซอนจากการ ประจําวันบางสวน เชน ครอบครัว อสม.
เจ็บปวย โรคประจําตัว อชส. เพื่อนบาน
- บริการ One Stop Service สําหรับ
ผูสูงอายุที่มารับบริการที่ศูนยฯ
- บริการเยี่ยมบาน โดย จนท.ศูนยฯ
อสม. และอผส.
- บันทึกขอมูลสุขภาพผูสูงอายุในคูมือ
การทํางานของอผส. และสมุดประจําตัว
2.วิถีชีวิตทีเ่ กี่ยวกับสุขภาพ
- ตองการการใหชวยเหลือดูแล - อบรมผูนําชุมชน อสม. แกนนํา - พัฒนาศักยภาพ อบรม
ในการทํากิจวัตรประจําวัน ผูสูงอายุ ผูสูงอายุ ผูดูแลผูสูงอายุ ผูดูแลผูสูงอายุ กรณี
บางสวนและทั้งหมด การ (อผส.) ในการดูแลสุขภาพตนเองของ ญาติผูดูแล ลูก หลาน
รับประทานยา พาไปตรวจ ผูสูงอายุ ถายทอดความรู และมีสวน
รักษา รวมชวยเหลือผูส ูงอายุที่ตองการความ
- ประกอบอาชีพ หารายไดให ชวยเหลือ
ครอบครัว - เสริมสรางพลังอํานาจ เชน ถายทอด
- ชวยเลี้ยงหลาน ภูมิปญญาทองถิ่น กิจกรรมวันสงกรานต
- อยูบานคนเดียวเมื่อลูกหลาน วันผูสูงอายุ
ไปทํางาน - อผส. ชวยเหลือดูแล เปนที่ปรึกษา ให
- มีภาระหนี้สิน ปญหา กําลังใจ
เศรษฐกิจ - กิจกรรมสงเสริมสุขภาพโดย อสม.
- มีคนดูแล และ ไมมีคนดูแล ศูนยสุขภาพชุมชน และชมรมผูส ูงอายุ
- ปญหาครอบครัว เชน การออกกําลังกาย
3.การเขาถึงบริการสุขภาพและ
สวัสดิการ - กิจกรรมคนหาผูสูงอายุที่ยังไมเขาถึง -เงินสวัสดิการเบี้ยยังชีพ
- ไมมีปญหาเรื่องการเดินทาง บริการ ชวยเหลือใหไดรับสิทธิการรักษา ผูสูงอายุที่อยูลําบากยัง
- เดินทางลําบาก ไมสามารถ โดย อผส.และศูนยสุขภาพชุมชน ไดไมครบและ
เคลื่อนไหวรางกายได ตองมี - จัดทําทะเบียนผูสูงอายุ ครอบคลุม
คนนําสง - เสริมสรางพลังอํานาจ เชน กิจกรรม - พัฒนาศํกยภาพชมรม
- ยากจนไมมีเงินคารถเดินทาง วันสงกรานต วันผูสูงอายุ ผูสูงอายุใหมีความ
- ยายมาอยูโดยยังไมไดทําเรื่อง - เงินสวัสดิการเบี้ยยังชีพ เขมแข็งดําเนินกิจกรรม
ยายทะเบียนบาน ทําใหไมได - สมาชิกชมรมผูสูงอายุ ฌาปณกิจ สงเสริมสุขภาพตอเนื่อง
รับสิทธิการรักษาพยาบาล สงเคราะห เพิ่มขึ้น (กําลัง
และไมไดเปนสมาชิกชมรม - ความชวยเหลืออื่นๆ อาหาร สิ่งของ ดําเนินการใหมีชมรม
ผูสูงอายุ เครื่องใชตางๆ ผูสูงอายุครบทั้ง 9
- สนับสนุนการรวมกลุมผูสูงอายุ ผูพิการ ชุมชน)
ในการรวมกลุมหารายไดพิเศษ เชน รับ
ทําดอกไมจันทร ตัดเสื้อ ทอเปลนอน
เชือกไนลอน
4.สิ่งแวดลอมและภาวะคุกคาม
ดานสุขภาพ - การใหคําแนะนํา ใหการดูแลเปนราย - ยังไมมีการจัดกิจกรรม
- อุบัติเหตุจากบานเรือนอยูติด กรณี เชน การจัดทําราวจับใหผูสูงอายุ การดูแลที่ตอบสนอง
ถนน เวลาเขาหองน้ําที่บาน ดานเสียงรบกวนจาก
- เสียงดังจากรถยนต - ประสานงานกับเทศบาลเมืองจัด ยานพาหนะ
มอเตอรไซค กิจกรรมโครงการคนขอนแกนไมทอดทิ้ง
- ลักษณะที่อยูอาศัย การจัด กันเพื่อจัดสิ่งแวดลอมที่อยูอ าศํยใหกับ
วางของ พื้นเปยก เปนปจจัย ผูสูงอายุที่ตองการความชวยเหลือ
หนึ่งที่ทําใหลื่น หกลม - ปรับปรุงอาคารศูนยสุขภาพ ใหบริการ
- สิ่งแวดลอมในศูนยบริการไม ชั้นลาง จัดทําทางลาด และมีพนื้ ที่สําหรับ
เอื้อตอผูสูงอายุ ผูสูงอายุพักผอน
4. กระบวนการสรางเปาหมายรวม
จากการวิเคราะหกระบวนการพัฒนานวัตกรรมที่ผานมา ไดชี้ใหเห็นวาการใชประสบการณ
จากการทํางานในการดูแลผูสูงอายุมาอยางตอเนื่อง ทําใหเห็นปญหาและความตองการในการดูแล
ผูสูงอายุที่อยูในพื้นที่ จนเกิดการพัฒนาระบบบริการของหนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยมใหเปน
สถานบริการที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ โดยการจัดใหมีคลินิกแยกเฉพาะผูสูงอายุเพื่อใหการดูแลที่
เฉพาะเจาะจงและไมรอนานเกินไป การจัดทางลาดสําหรับผูสูงอายุเพื่อใหสามารถเดินขึ้นอาคารได
ดวยความสะดวก การใหบริการอยางเอื้ออาทรของเจาหนาที่ และการติดตามเยี่ยมบานในรายที่
เจ็บปวย รวมทั้งไดมีการจัดเวทีพูดคุยแลกเปลี่ยนเรียนรู และใชขอมูลสภาวะสุขภาพของผูสูงอายุใน
พื้นที่ ซึ่งสงผลใหเจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม อสม.ที่เปนอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุ
ผู นํ า ชุ ม ชน และองค ก รปกครองส ว นท อ งถิ่ น ในพื้ น ที่ ไ ด เ ห็ น ความสํ า คั ญ ของการดู แ ลช ว ยเหลื อ
ผูสูงอายุในพื้นที่
“...การที่เรารับผิดชอบงานดานผูสูงอายุ การทํางานทั้งเยี่ยมบาน ดูแลที่ศูนยฯ ทําให

เราก็จะเห็นปญหาของผูสูงอายุมากขึ้นเรื่อยๆ เพราะจํานวนผูสูงอายุมีมากขึ้นเรื่อยๆ
ป ว ยเรื้ อ รั ง มากขึ้ น ไม มี ค นดู แ ล มี ป ญ หาเศรษฐกิ จ ก็ อ ยากที่ จ ะหาวิ ธี ก ารดู แ ล
ผูสูงอายุ...จากการใชปญหาของผูปวยมาเปนตัวตั้ง ทําใหเราคิดปรับสถานที่ เชน เห็น
ผูพิการ ผูสูงอายุตองเดินขึ้นมาตรวจชั้นสองดวยความยากลําบาก ก็เลยของบมา
ปรับปรุงโครงสรางของสถานบริการใหชั้นลางเปนที่ตรวจทั้งหมด ชั้นบนเปนหองเรียน
และหองประชุม.....พอเราเขาใจแนวคิดเอื้ออาทรผูสูงอายุแลว ก็ตองทําความเขาใจ
รวมกันกับทีมงานดวยเพื่อทํางานไปดวยกัน อาจารยคณะพยาบาลก็มาคุยและทํา
ความเขาใจกับทีมงานศูนย และเราก็มาประชุมและคิดกันวาการจัดระบบบริการที่เอื้อ
อาทรตอผูสูงอายุตองทําอยางไร ก็ไดวาตองมีบริการทางดวนของผูสูงอายุ มีทางเขา
เป น ทางลาด การดู แ ลต อ งไม ดู แ ลที่ โ รคหรื อ การเจ็ บ ป ว ยให ดู แ ลที่ ตั ว คนและ
ครอบครัว .....กอนหนาที่การทํางานกับผูสูงอายุ การคนหาปญหาและใหการดูแล
สิ่งแวดลอม และสรางการมีสวนรวม...”
จุฬาลักษณ ณ หนองคาย พยาบาลศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม
บทที่  รูการพั
ปธรรม
ฒนาการดูแลสุขภาพชุมชน
จากกระบวนการพัฒนานวัตกรรม สะทอนใหเห็นรูปธรรมการพัฒนาระบบบริการสุขภาพที่
เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ ที่เปนการพัฒนาตอยอดจากงานเดิมใน 2 กระบวนการ คือ การพัฒนาและใช
ศักยภาพทุนทางสังคม และ การคนหาและใชขอมูลเกี่ยวกับปญหาและความตองการในการดูแล
สุขภาพของผูสูงอายุ กอใหเกิดการพัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ ประกอบดวย
กิจกรรม 1) การคนหาและพัฒนาศักยภาพ อผส. 2) การเยี่ยมบาน โดย อผส. 3) การจัดบริการ
สุขภาพในศูนยสุขภาพชุมชนและในชุมชน 4) จัดทําฐานขอมูลทะเบียนผูสูงอายุ ขอมูลสุขภาพ
ผูสูงอายุ และ 5) ประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู อผส.และผูสูงอายุ โดยมีรายละเอียดดังนี้
1. การคนหาและพัฒนาศักยภาพ อผส.
1) ความเปนมาของการไดมาซึ่ง อผส. เปนกิจกรรมที่เกิดจากการเห็นปญหาและความ
ตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุ จากการสรุปบทเรียนการปฏิบัติงานดานผูสูงอายุในการสํารวจ
ขอมูล สังเกตและคนหาขอมูลจากการมารับบริการสุขภาพของผูสูงอายุในศูนยสุขภาพชุมชน และ
การใหบริการเยี่ยมบาน และประสบการณการทํางานรวมกับชุมชนและทุนทางสังคมที่มีอยูแลว เชน
อสม. ชมรมผูสูงอายุ ประกอบกับความตองการพัฒนาระบบบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ
โดยชุมชนมีสวนรวม จึงทําใหเกิดภาพของการสรางการมีสวนรวมขององคกรและภาคีในพื้นที่ โดย
การจั ด ประชุ ม ระดมสมองเพื่ อ การพั ฒ นาบริ ก ารสุ ข ภาพที่ เ อื้ อ อาทรต อ ผู สู ง อายุ และพั ฒ นา
สิ่ ง แวดล อ มของศู น ย สุ ข ภาพชุ ม ชนสามเหลี่ ย มที่ อํ า นวยความสะดวกและมี ค วามปลอดภั ย ต อ
ผูสูงอายุ ขึ้นในป พ.ศ. 2549 โดยมีผูสูงอายุจากชุมชนสามเหลี่ยม ชุมชนหนองแวงตราชู ไทยสมุทร
และวัดอดุลยาราม ผูนําและกรรมการชุมชน อสม. บุคลากรศูนยสุขภาพชุมชน แพทย อาจารย
พยาบาล นักศึกษาพยาบาล เขารวมประชุม ผลการระดมสมองทําใหผูเขารวมประชุมรับรูปญหา
ของผูสูงอายุ เห็นศักยภาพทุนทางสังคมที่มีอยูในชุมชน และไดพันธะสัญญาที่เปนขอตกลงรวมกัน
ซึ่งบางสวนไดดําเนินการไปแลว สวนการกิจกรรมที่เกิดจากกระบวนการพัฒนานวัตกรรมนี้ที่เปนการ
ตอยอดการพัฒนาบริการสุขภาพเดิมใหมีความเอื้ออาทรตอผูสูงอายุมากขึ้นในสวนของบริการ
สุขภาพที่ยังไมไดดําเนินการ คือ การคนหาและพัฒนาศักยภาพผูดูแลผูสูงอายุในชุมชน (อาสาสมัคร
ผูดูแลผูสูงอายุ หรือ อผส.)
2) การพัฒนาศักยภาพ อผส. จากผลการดําเนินงานการดูแลสุขภาพชุมชนอยางมีสวน
รวมของ อสม. สะทอนใหเห็นความเขมแข็งในการดูแลสุขภาพขององคกรชุมชน การดูแลผูสูงอายุที่
เปนกลุมเป าหมายที่สํ าคัญ กลุมหนึ่ งในชุมชนและมี จํานวนมากขึ้น การดูแลสุขภาพกลุ มนี้จึ ง
จําเปนตองใหการดูแลสุขภาพอยางเฉพาะและทั่วถึง จึงใหมีอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุที่มาจาก อส
ม. และมีการเตรียมความพรอมกอนการปฏิบัติการดูแลผูสูงอายุ โดยพัฒนาศักยภาพใหไดรับการ
อบรมความรูเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่มีความลักษณะการดูแลที่เฉพาะตางจากวัยอื่นๆ
และ ความรูในการบันทึกขอมูลสมุดประจําตัวผูสูงอายุ และสมุดคูมือการปฏิบัติงาน จากพยาบาล
ผูรับผิดชอบการดูแลผูสูงอายุ ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม

ขึ้นโดยตอยอดจากที่อาจารยดวงพรเขาทํา ในสวนของ อบรมผูดูแลผูสูงอายุ กิจกรรม
การเยี่ยมบานสีเหลืองโดยการติดสติ๊กเกอรดอกลําดวนไวหนาบาน คนหาผูสูงอายุที่ยัง
เขาไมถึงระบบบริการ...และเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูของ อผส.และผูสูงอายุ เพื่อนํามา
เปนขอมูลปรับบริการตอไป…...การหา อผส.เพื่อดูแลผูสูงอายุในชุมชนและพัฒนา
ศักยภาพของ อผส. จัดทําแผนการทํางานดูแลผูสูงอายุรวมกันของ อผส. และพีซียูใน
ชุมชน จัดทําสมุดคูมือการปฏิบัติงานของ อผส. สมุดประจําตัวผูสูงอายุทุกคน...”
จุฬาลักษณ ณ หนองคาย พยาบาลวิชาชีพรับผิดชอบงานผูสูงอายุ
“...คนที่มาเปน อผส. ก็มาจาก อสม. แตวา อสม.ทุกคนจะไมไดเปน อผส. อยาง

ชุมชนสามเหลี่ยม 5 จะมีอสม.อยู 19 คน เปน อผส. 9 คน มีผูสูงอายุในความดูแล
ประมาณ 152 คน”
สนทนากลุม อผส. สามเหลี่ยม 5 ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม
“...การดําเนินการเรื่องผูดูแลผูสูงอายุสําหรับโครงการนี้ ไดคัดเลือก อสม. 7 คนมาเปน

ผูดูแลโดยแมเกื้อกุลเปนคนเลือกสําหรับ อสม. สามเหลี่ยมสี่ มีลักษณะ 1) เปนผูอาน
ออกเขียนได เนื่องจากตองมีการบันทึกขอมูล 2) เปนคนที่ชุมชนรูจักดี 3) มีมนุษย
สั ม พั น ธ มี ทั ก ษะสามารถโน ม น า วให ผู สู ง อายุ เ ปลี่ ย นแปลงให ดู แ ลสุ ข ภาพดี ขึ้ น
จากนั้นก็ไดรับการอบรม 2 วันในเดือนกุมภาพันธ 50…”
เกื้อกูล มูลคํา, ประธาน อสม. และ อผส.
บานสามเหลี่ยมสี่ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม, 26 พฤษภาคม 2550
2. การเยี่ยมบานผูสูงอายุ (กิจกรรมเยี่ยมบานสีเหลือง)
เปนกิจกรรมการดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่ อผส. ปฏิบัติการอยางมีสวนรวมกับเจาหนาที่ศูนย
สุขภาพชุมชน โดย อผส.ใหการดูแลผูสูงอายุที่มีการมอบหมาย มีการบริหารจัดการภายในกลุม ของ
อผส. มอบหมายผูสูงอายุที่ตองใหการดูแล มีลักษณะการดูแลแบบเจาของไข อผส. 1 คน ตอ
ผูสูงอายุ 15-20 คน การเยี่ยมบาน อผส.จะมีการจัดลําดับความสําคัญโดยจะเนนเฉพาะผูสูงอายุที่
ตองการคนชวยเหลือ หรือ เจ็บปวย เปนลําดับแรก สวนผูสูงอายุที่แข็งแรงเปนการเยี่ยมติดตามการ
เปลี่ยนแปลง ลักษณะการดูแลเปนเหมือนเพื่อนบาน ญาติที่มีความหวงใยกัน ชวยเหลือในกิจกรรม
ที่ผูสูงอายุทําไมได และใหกําลังใจ นอกจากนี้ยังเปนผูประสานขอมูล สงตอการรักษาใหกับศูนย
สุขภาพชุมชน
ภายใตกิจกรรมการเยี่ยมบานนี้ไดมีการพัฒนาเทคนิค และกลวิธีที่จะทําใหเจาหนาที่ อผส.
อสม. และผูนําชุมชน เขาถึงผูสูงอายุในชุมชน ไดทราบวาบานหลังไหนมีผูสูงอายุอยู และเปนกลไก
หนึ่ ง ที่ จ ะทํ า ให ผู สู ง อายุ ไ ด รั บ การดู แ ลสุ ข ภาพที่ บ า นอย า งทั่ ว ถึ ง เข า ถึ ง บริ ก ารสุ ข ภาพ เทคนิ ค
ดังกลาวคือ การจัดทํา สติ๊กเกอร ” ดอกลําดวน” ที่มีสีเหลืองและเปนสัญลักษณของผูสูงอายุ เปน
ติดปายบานเลขที่และติดแฟมสุขภาพครอบครัว
“...การกําหนดให อผส.คนหาผูสูงอายุที่อยูในความรับผิดชอบตามเดิมเพื่องายและ
สะดวกในการติดตามเยี่ยมบาน เพราะเปนผูสูงอายุที่อยูในครัวเรือนที่รับผิดชอบเดิม
อยูแลว ดังนั้น อผส. แตละคนจึงมีจํานวนผูสูงอายุที่รับผิดชอบไมเทากัน…”
“...เราก็เปนผูสูงอายุดวย บานใกลๆ กันก็ดูแลกันเองอยูแลว ไปปลุก เอากับขาวหรือของ

ฝากไปให เดินไปคุย ถามาเปน อผส. งานก็เพิ่มขึ้นมาอีกวาเราตองดูแลเพิ่มเติมจากงาน
เดิม แตเปนกลุมเดียวกัน และเราดูแลแบบมีความรูมากขึ้นจากการอบรมของคุณหมอ ทํา
ใหรูสึกดี เมื่อกอนเราไปเยี่ยมบานตอนเปนอสม.ก็ดูทั่วไป เดี๋ยวนี้เราไปเยี่ยมบานผูสูงอายุ
ก็จะดูและถามอะไรเพิ่มขึ้น เชน หองน้ําลื่น ไมมีราวจับ เสี่ยงหกลม…”
“...ตัวอยางที่ไปเยี่ยมบานนางดี นาคหมื่นไวย อายุ 74 ปเปนใบไมในตับ ไมยอมผาตัด
รอใหไปเอง เราก็เขาไปคุยใหกําลังใจ”
“...ไปเยี่ยมแมประยงค พุทธังกร อายุ 71 ป ไปถามทุกขสุข แนะนําเรื่องยืดกลามเนื้อ
ลดปวดขา…”
“...ไปเยี่ยมนางทองบุญ อายุ 66 ป เปนเบาหวาน ความดันโลหิตสูง แนะนําเรื่องการ
ควบคุมอาหาร ใหอานคูมือที่แจกให…”
สนทนากลุม อผส. สามเหลี่ยม 5
“...อสม.อิ๊ดเปนคนดูแลคุมนี้ ตอนเย็นเขาก็มาดู มาอยูเปนเพื่อน มาพูดมาคุย เพื่อน

ตรอมใจตายแลว…”
คําภา ไปนั้น ผูสูงอายุ บานผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
“...ผูสูงอายุที่ทํามาหากินได ก็ไมไดไปดูแลอะไร ไมปวยก็ไมรูจะไปดูแลอะไร ไดดู

ตอนกลางคืนเขาเกรงใจเราก็ไมไดมาเรียกเราไปดู บางครั้งก็ไปนั่งเลนพูดคุยกับ
ผูสูงอายุ…”
บุน ตุนสาจันทร อผส. โครงการ SML ชุมชนสามเหลีย่ ม 26 พฤษภาคม 2550
“...มีด อกลํา ดวนไปติด ให ที่บ านเพื่ อ ใหรู วามี ผูสู งอายุ อยู ที่บ าน ก็ทํ า ใหเ ห็น งา ยว า
ผูสูงอายุอยูบานไหน...”
เกื้อกูล มูลคํา อายุ 60 ป อผส. บานอผส. 25 พฤษภาคม 2550
“...มีการทําสติกเกอร เอื้ออาทรผูสูงวัย รูปดอกลําดวน โดยจะมอบให อผส.ไปติดไวที่

หนาบานที่มีผูสูงอายุเปนการเตือนเจาหนาที่วาบานนี้มีผูสูงอายุ และยังมีสติกเกอรเล็ก
สําหรับติดที่หนาแฟมของผูสูงอายุ เปนกลวิธีหนึ่งที่จะทําใหเราเขาถึงผูสูงอายุในชุมชน
สามารถใหการดูแลผูสูงอายุในชุมชนไดทั่วถึง และผูสูงอายุเขาถึงบริการตามแนวคิด
เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ...”
จุฬาลักษณ ณ หนองคาย พยาบาลวิชาชีพ ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม
3. การจัดบริการสุขภาพในศูนยสุขภาพชุมชนและในชุมชน
1) จัดระบบการดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่มารับบริการที่ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม
เปนกิจกรรมที่ตองการใหชุมชนมีสวนรวมในการมาดูแลผูสูงอายุที่ศูนยสุขภาพชุมชน โดยจัดใหอผส.
/สมาชิกชมรมผูสูงอายุ เขามารวมใหบริการที่ศูนยสุขภาพชุมชนในวันราชการ โดยจัดใหในชวงเชา
จะเปนผูคอยใหความชวยเหลือ อํานวยความสะดวกผูสูงอายุ ในการมารอตรวจรักษากับแพทยและ
พยาบาล สวนในชวงบายจะเปนกิจกรรมเยี่ยมบานรวมกับทีมสุขภาพ จะมีการจัดตารางเวรการมา
ทํากิจกรรมใหบริการไวลวงหนา ซึ่งไดดําเนินการไปแลวตั้งแตตนเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2550 ไดรับ
ความรวมมือเปนอยางดีทั้งจาก ผูสูงอายุ อผส. อสม. และสมาชิกชมรมผูสูงอายุ
“...เวลาไปชวยที่ศูนยสุขภาพชุมชน ก็ไปคนแฟมประวัติ ชวยเรียกผูปวยเขาตรวจกับ

แพทย กับพยาบาล บางครั้งก็ชวยวัดความดันให บางครั้งก็ไดคุยกับคนที่รูจัก…”
บุน ตุนสาจันทร อผส. ชมรม SML ชุมชนสามเหลี่ยม 26 พฤษภาคม 2550
“...การเขามาชวยใหบริการที่ศูนยฯ นี้ เริ่มทําเมื่อเดือน พฤษภาคม 2550…อสม.ก็เปน

คนที่อาสาชวยอยูแลว ไปชวยวันละ 2 คน…แตละเดือนก็ทําประมาณ 1 วัน... เวลาไม
ติดธุระอะไรก็เต็มใจไปชวย ถาติดธุระก็ไมไดไปชวย ...คนที่จะไปชวยก็ขึ้นชื่อไว…
วันที่ไปก็แลวแตวาจะตรงวันไหน อยางที่ไปตรงกับวันที่ฉีดวัคซีนเด็ก ก็ไดชวยจับเด็ก
ปลอบเด็กไมใหรอง ชวยเรียกชื่อผูปวย..ไปชวยก็มีความรู จากไมรูก็รู อยางเชนวันที่ไป
ก็รูวาเด็กอายุขนาดนี้ตองฉีดวัคซีนอะไร ก็จะไดไปบอกลูก บอกหลานหรือแนะนําคน
อื่นได…เวลาเจอคนที่รูจักเขาก็รูสึกดีใจ ไปตลาดเจอกันเห็นหนากันก็ยิ้มใหกัน เรา
ก็ดีใจที่ไดชวยเหลือ คิดวาตัวเองแกแลวไมแกเลย ทําประโยชนใหกับชุมชนได ได
ชวยเหลือเล็กๆนอยๆก็ไมเปนไร ไปก็มีความสุขไดพบปะเพื่อนฝูง คนที่สนิทกัน ไม
เคยรูจักก็ไดรูจัก...”
อําคา เรืองงาม อผส. ชมรม SML ชุมชนสามเหลี่ยม, 26 พฤษภาคม 2550
“...กอนที่จะไปชวย ไดมีการประชุมพูดคุยกันกอนวาใครจะไปวันไหน บาน หรือชุมชน

ไหนจะไปเมื่อไหร วันไหนที่ตัวเองไมวางก็ไมไดไปใหคนอื่นไปแทน...ใหเลือกลงเองวา
จะวางเมื่อไหร วันไหน ทําเฉพาะจันทรถึงศุกร เชาถึงเที่ยง...”
มาลัย ฮุยประอาจ อผส. ชมรม SML ชุมชนสามเหลี่ยม, 26 พฤษภาคม 2550
2) จัดบริการสุขภาพในชุมชน: ตรวจสุขภาพผูสูงอายุ เวทีสุขภาพหาผูสูงอายุ
ตนแบบ เปนกิจกรรมที่จะดําเนินการชวงปลายเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2550 เปนตนไป โดยจัด
กิจกรรมทุกชุมชนที่ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยมรับผิดชอบ เปนการออกหนวยบริการใหความรู
ตรวจสุขภาพผูสูงอายุในชุมชน จัดเวทีเสวนาสุขภาพเพื่อหาผูสูงอายุตนแบบ กิจกรรมเหลานี้สะทอน
ใหเห็นการพัฒนาบริการเชิงรุกที่ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยมตองการพัฒนา
4. จัดทําฐานขอมูลทะเบียนผูสูงอายุ ขอมูลสุขภาพผูสูงอายุ
จากกระบวนการพัฒนานวัตกรรมนี้ สะทอนใหเห็นถึงการคนหาและเลือกใชขอมูลปญหา
ความตอ งการด า นสุข ภาพของผู สูง อายุ ม าใช ใ นการพัฒ นาระบบบริก ารสุข ภาพที่เ อื้ อ อาทรต อ
ผูสูงอายุ ดวยการเห็นความสําคัญของขอมูลสุขภาพผูสูงอายุ ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยมจึงไดจัด
กิจกรรมขึ้นดังนี้
1) การจัดทําฐานขอมูลทะเบียนผูสูงอายุ โดย อผส. เปนแกนนําสําคัญในการคนหา
ผูสูง อายุ เพื่ อ Update ข อ มู ล การมีท ะเบีย นข อมู ลผูสู งอายุ จ ะชว ยใหศู นยสุ ขภาพชุม ชนเข าถึ ง
ผูสูงอายุไดงายขึ้น ครอบคลุม และทั่วถึงขึ้น นอกจากนี้ยังชวยทําใหเกิดกิจกรรมชวยเหลือผูสูงอายุที่
ยังไมเขาถึงระบบบริการสุขภาพใหสามารถไดรับสิทธิการรักษา
2) การบันทึกขอมูลสุขภาพการเจ็บปวยของผูสูงอายุ ซึ่งเกิดขึ้นจากการคนหาผูสูงอายุ
แลว อผส. ใหการเยี่ยมบานผูสูงอายุ และเมื่อไดใหการดูแลตองทําการบันทึกขอมูลการเปลี่ยนแปลง
ดานสุขภาพทั้งดานรางกาย จิตใจ และ สิ่งแวดลอมตาคูมือผูสูงอายุที่ไดรับการอบรม เพื่อเปน
ข อ มู ล ในการติ ด ตามอาการเมื่ อ มี ก ารรั ก ษาในสถานบริ ก าร และส ง ต อ อาการเปลี่ ย นแปลงให
เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนรับทราบ เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนจะมอบสมุดประจําตัวผูสูงอายุ
ใหกับผูสูงอายุคนละเลม และมอบสมุดบันทึกการปฏิบัติงานของ อผส. ใหกับอผส. เพื่อไวใชในการ
ติดตามเยี่ยมบานผูสูงอายุที่ตนรับผิดชอบดูแล
“...ผูสูงอายุคนไหนปวยมากไปไมได ก็ไปเยี่ยม อสม.บานอยูใกลอยูแลว ก็จะใกลชิด

ศูนยสุขภาพชุมชนก็จะเอาประวัติไปใหหมอดูดวย…”
มาลัย ฮุยประอาจ อสม. และ อผส. บานสามเหลี่ยมหนึ่ง
“...ปญหาสุขภาพที่พบจากการสํารวจสวนใหญก็เปนเบาหวาน ความดันสูง อัมพฤกษ
ปวดขา เกาท นิ่ว ไมมีแรง ขอเขาเสื่อม แตที่ตองการมากที่สุดคือ ตองการเบี้ยยังชีพ
และตองการกําลังใจ ไมอยากอยูอยางเงียบเหงา ตองการมีคนมาชวยเหลือดานจิตใจ
อยากมีคนคุยดวย…”
“...สิ่งที่เกิดขึ้นหลังจากมีนวัตกรรม คือ ไดจัดทํา “คูมือสุขภาพประจําตัวผูสูงอายุ” ที่

พัฒนามาจากคูมือการดูแลสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุ มอบใหกับผูสูงอายุทุกคน โดย
เริ่มใชเมื่อเดือนเมษายน ป 2550 ...”
“...แกนนําผูดูแลหรือ อผส. ทุกคนจะมีสมุดสําหรับสํารวจผูสูงอายุที่ตนดูแล โดยให
สํารวจรายชื่อ ปญหาสุขภาพ และมีรายละเอียดของแตละคน (น้ําหนัก สวนสูง ระดับ
ความดันโลหิต ลงบันทึกการเยี่ยมบาน)...”
5. ประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู อผส.และผูสูงอายุ
วิธีการดูแลสุขภาพและแลกเปลี่ยนเรียนรู เปนกิจกรรมที่ อผส. ตองใชความรูที่ไดรับจาก
การอบรมเพื่ อ ประเมิ น วิ ธี ก ารดู แ ลสุ ข ภาพผู สู ง อายุ ใ นขณะการเยี่ ย มบ า น นํ า องค ค วามรู ม า
เปรียบเทียบกันระหวางองคความรูของผูสูงอายุและองคความรูดานวิชาการ และไดแลกเปลี่ยน
เรียนรูกันระหวาง อผส. ผูสูงอายุและเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม นอกจากนี้ อผส. ได
นําผลจากการเยี่ยมบานเขาสูเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางเครือขาย อผส. ที่มีการจัดขึ้นเปนระยะๆ
“...นายประสาท อายุ 75 ป ตองนั่งรถเข็นเพราะเขาเดินไมไหว ตัวอวนมาก เปนหลาย

โรคทั้ง เบาหวาน ความดัน ไต โรคหัวใจ เราเขาไปบอกเขาเรื่องการยกแขน ยกขา เพื่อ
ฝกกําลังกลามเนื้อ แตเขาก็มีลูกหลานดูแลดี ตอนนี้มีปญหามือชา เทาชา เราก็จะมา
บอกคุณหมอที่ศูนยฯ...”

เกื้อกูล มูลคํา ประธาน อสม. และ อผส. บานสามเหลี่ยมสี่
บทที่ 4 บทบาทหนาที่องคกรและภาคี
โครงการนวัตกรรม “การพัฒนาระบบบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิที่เอื้ออาทรผูสูงอายุ”
หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม อําเภอเมือง จังหวัดขอนแกน ไดสะทอนถึงการทํางานระหวางทีม
สุขภาพทั้งในระดับผูปฏิบัติและนักวิชาการรวมกับชุมชน ในการพัฒนาระบบบริการสุขภาพระดับ
ปฐมภูมิและสิ่งแวดลอมของหนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยมใหมีความเอื้ออาทรผูสูงอายุ เปนหนวย
บริการ “ใกลบานใกลใจ” ใหบริการอยางเปนองครวมและตอเนื่อง เพื่อคุณภาพชีวิตและคุณคา
ผูสูงอายุ ซึ่งการสังเคราะหการดําเนินงานไดสะทอนบทบาทขององคกรและภาคีเครือขาย ของผูที่
เกี่ยวของทั้งเจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิ นักวิชาการจากมหาวิทยาลัยขอนแกน อาสาสมัครผู
ชวยเหลือผูสูงอายุ (อผส.) ผูนําชุมชน และชมรมผูสูงอายุ จากการดําเนินกิจกรรม 1) การพัฒนา
ศักยภาพอาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ 2) การเยี่ยมบานโดย อผส. 3) การจัดบริการสุขภาพในศูนย
สุขภาพชุมชนและในชุมชน 4) จัดทําฐานขอมูลทะเบียนผูสูงอายุ ขอมูลสุขภาพผูสูงอายุ และ 5)
ประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู อผส.และผูสูงอายุ การประชุมวางแผนการทํางาน มีรายละเอียดดังตอไปนี้
1. บทบาทองคกรและภาคี ในการพัฒนาศักยภาพ อผส.

ดังที่กลาวมาแลววากลุมองคกรและภาคีที่เกี่ยวของในกระบวนการพัฒนานวัตกรรม แมวา
จะมีเปาหมายรวมเพื่อใหการดูแลผูสูงอายุเหมือนกัน แตพบวา มีภารกิจที่แตกตางกัน ตามหนาที่
ของตนเองที่เกี่ยวของ ดังนี้
1) เจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิ ซึ่งเปนผูที่มีบทบาทหลายประการในการพัฒนา
ศักยภาพของอาสาสมัครผูชวยเหลือ ผูสูงอายุ โดยเปนผูประสานงานกับภาคีอื่นๆ เปนวิทยากร
รวมกับนักวิชาการ ทั้งนี้เปนเพราะเจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิ ไดรับการพัฒนาศักยภาพดาน
วิชาการมาโดยตลอด จึงใหความรูทั้งทางวิชาการไดดี และยังใหคําแนะนําเกี่ยวกับคูมือการดูแล
ผูสูงอายุ คูมือสุขภาพประจําตัวผูสูงอายุ และคูมือการดูแลผูสูงอายุประจําตัวของ อผส. ทั้งยังเปนผู
ที่วางแผนจัดใหมีเวทีระดมสมอง เพื่อแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวาง อผส. เกี่ยวกับประสบการณที่แตละ
คนไดรับจากการทํางาน เพื่อเปนแนวทางการทํางานตอไปในการดูแลผูสูงอายุใหเกิดประโยชนสูงสุด
2) นักวิชาการจากมหาวิทยาลัยขอนแกน เนื่องจากหนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม
มีการทํางานรวมกับมหาวิทยาลัยมาโดยตลอด รวมทั้งเปนแหลงเรียนรูของนักศึกษาในสาขาวิชาที่
เกี่ยวกับสุขภาพหลายคณะ ดังนั้นเมื่อมีกิจกรรมในการพัฒนาศักยภาพของผูดูแลผูสูงอายุ ในฐานะ
นักวิชาการจึงสวนรวมในการเปนวิทยากรใหความรูเกี่ยวกับสุขภาพผูสูงอายุ การดูแลผูสูงอายุ การ
สงเสริมสุขภาพของผูสูงอายุ แก อสม.ที่จะมาเปน อผส.
3) ผูนําชุมชน ซึ่งเปนประธานชุมชน เปนผูรวมรับรูปญหาและรวมหาแนวทางในการ
แกปญหาของพื้นที่มาเชนเดียวกัน จึงเปนผูมีบทบาทเกี่ยวกับการใหการสนับสนุนในดานกําลังคน
และความร ว มมื อ ในกิ จ กรรม ทั้ ง ยั ง เป น ผู ป ระสานงานร ว มกั บ เจ า หน า ที่ ห น ว ยบริ ก ารปฐมภู มิ
สามเหลี่ยมดวย
4) อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ เปนผูเขารวมอบรมการดูแลผูสูงอายุ เพื่อพัฒนาทักษะ
ของตนเองในการใหการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุไดอยางถูกตอง สามารถประเมินภาวะสุขภาพของ
ผูสูงอายุไดถูกตองมากขึ้น และใหคําแนะนําไดถูกตอง อีกทั้งรวมในการหาแนวทางในการดูแล
ผูสูงอายุในเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางอาสาสมัครผูชวยเหลือผูสูงอายุและเจาหนาที่หนวยบริการ
ปฐมภูมิสามเหลี่ยม
“…อสม.กับ อผส. เปนคนเดียวกัน โดยจะมีการอบรม อสม. เกี่ยวกับการดูแลผูสูงอายุ

และจะเปนอาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ ซึ่งปจจุบันนี้ทําไปกลุมที่หนึ่งแลวคือ ชุมชน
สามเหลี่ยม1, 2, 3, 4, และ 5 สวนอีก 4 ชุมชนจะพัฒนาแกนนําตอไป และวางแผน
วาจะจัดเวทีระดมสมอง อผส. วาจะไปในทิศทางใดตอไป…”
จุฬาลักษณ ณ หนองคาย หัวหนาหนวยบริการฯ (พยาบาล)
“…การเขารวมในฐานะประธานชุมชน เริ่มตั้งแตมีประชาคมตั้งแตกลางป 2549 ก็เขา

รวมมาตลอด ชวงเดือนที่แลว (เมษายน) มีการอบรม อสม. ซึ่งอยูในความรับผิดชอบ
ของเรา เพื่ อ ใหเ ปน ผูดู แลผูสู งอายุ เราจะต องเป นคนประสานงานให และดูแ ลใน
ภาพรวม…”
สมหวัง ผิวขาว อายุ 69 ป ประธานชุมชนสามเหลี่ยม 1, 25 พฤษภาคม 2550
“…กอนหนาที่จะมีกจิ กรรมการดูแลผูสูงอายุ เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนเขาอบรม

เรื่องการดูแลผูสูงอายุให และตัวเองไดมีโอกาสไปอบรม...เวลาไปอบรมก็ไดสมุดคูมือ
การดูแลผูสูงอายุ ดวยเวลาลืมเรื่องอะไรก็เปดอาน”
บุน ตุนสาจันทร อายุ 62 ป อสม.และ อผส. 26 พฤษภาคม 2550
“…ไดรับการอบรมการดูแลผูสูงอายุ และดูแลผูพิการ การดูแลถาผูสูงอายุทั่วไปก็ดูแล
งาย แตถามีความเจ็บปวยหรือพิการก็จะดูแลยากหนอย…”
เกื้อกูล มูลคํา อายุ 60 ป อสม.และ อผส. 26 พฤษภาคม 2550
“…เราดูแลแบบมีความรูมากขึ้นจากการอบรมของคุณหมอ ทําใหรูสึกดี เมื่อกอนเรา
ไปเยี่ยมบานตอนเปนอสม.ก็ดูทั่วไป เดี๋ยวนี้เราไปเยี่ยมบานผูสูงอายุก็จะดูและถาม
อะไรเพิ่มขึ้น เชน หองน้ําลื่น ไมมีราวจับ เสี่ยงหกลม…”
สนทนากลุม อผส. ชุมชนสามเหลี่ยม 5, 25 พฤษภาคม 2550
“…สิ่งที่แตกตางระหวาง อสม.กับ อผส. คือ อสม. เนี่ยจะดูแลสุขภาพของทุกคนใน

ชุมชน แต อผส. รูสึกวาจะมีหนาที่ดูแลผูสูงอายุจริงๆ เหมือนดูแลแมตัวเอง โดยเฉพาะ
การใชคําพูด ตองพูดชาใหชัดเจน ใสใจมากขึ้น…คนที่เราดูแลอยูแลวก็สนิทกัน มา
ถามวาเราไปเปนหมอตั้งแตเมื่อไร เราบอกวาเราไปอบรมหมอผูสูงอายุมา เคาก็เชื่อ
เราแนะนําอะไร เคาก็เชื่อ เราจะหวงใย ดูแลมากกวา ทั้งคําพูด การสัมผัส…พอเรา
ไดมาอบรม ทําใหเราสามารถประเมิน ใหคําแนะนําผูสูงอายุไดดีขึ้น การพูดของเรา
ตองนิ่งขึ้น…สิ่งที่ไดจากการอบรมสวนหนึ่ง ทําใหเราดูแลผูสูงอายุไดดีขึ้น อีกสวนหนึ่ง
มันมาจากจิตใตสํานึก เพราะเราก็มีแมสูงอายุตั้ง 80 ป…”
กันทิมา แสงใสแกว อผส.ชุมชนสามเหลีย่ ม 2, 25 พฤษภาคม 2550
2. บทบาทองคกรและภาคี ในการจัดกิจกรรมเยี่ยมบานผูสูงอายุ
การเยี่ยมบานของผูสูงอายุเปนกิจกรรมที่เกิดการมีสวนรวมในการดูแลผูสูงอายุของผูที่
เกี่ยวของ เพื่อใหการดูแลที่เหมาะสม โดยบทบาทของแตละองคกรและภาคี มีดังนี้
1) เจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิ มีบทบาทในการติดตามผลการรักษาผูสูงอายุที่มี
ความเจ็บปวย ติดตามเยี่ยมใหความรู คําแนะนํา เพื่อประเมินภาวะสุขภาพและการสงเสริมสุขภาพ
ของผูสูงอายุทั้งที่มีภาวะความเจ็บปวยและไมเจ็บปวย เชื่อมประสานสงตอผูปวยกับโรงพยาบาล
เปนที่ปรึกษาใหกับ อผส. ในการดูแลผูสูงอายุ ทั้งยังเปนผูมีบทบาทการจัดทําสติกเกอร “เอื้ออาทรผู
สูงวัย”โดยจะมอบให อผส.ไปติดไวที่หนาบานที่มีผูสูงอายุเปนการเตือนเจาหนาที่วาบานนี้มีผูสูงอายุ
และยังมีสติกเกอรเล็ก สําหรับติดที่หนาแฟมของผูสูงอายุใหเห็นชัดเจนขึ้น
“...นอกจากนี้การที่เรารับผิดชอบงานดานผูสูงอายุ การทํางานทั้งเยี่ยมบาน ดูแลที่
ศูนยฯ ทําใหเราก็จะเห็นปญหาของผูสูงอายุมากขึ้นเรื่อยๆ เพราะจํานวนผูสูงอายุมี
มากขึ้นเรื่ อ ยๆ ปว ยเรื้อ รัง มากขึ้ น ไม มีคนดูแ ล มีป ญหาเศรษฐกิจ ก็ อ ยากที่จ ะหา
วิธีการดูแลผูสูงอายุ…”
2) อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ มีบทบาทในการติดตามชวยเหลือดูแลผูสูงอายุตามความ
ตองการการดูแลของแตละคน ถามขาวของผูสูงอายุ ประเมินภาวะสุขภาพ ใหกําลังใจ ใหคําแนะนํา
ที่เหมาะสมกับผูสูงอายุ รวมทั้งการประสานงานสงตอกับเจาหนาที่หนวยปฐมภูมิ
“…พอเรามีมาดูแลเคา เราจะไดรูวาผูสูงอายุเปนอยูอยางไร มีปญหาสุขภาพอยางไร

เราเหมือนมีฐานะเปนตัวแทนเชื่อมประสานผูสูงอายุกับอนามัย…”
ทองใบ งามโคตร อผส.ชุมชนสามเหลี่ยม 1, 25 พฤษภาคม 2550
“…เคยไปเยี่ ย มคุ ณ ยายสุ น ป ว ยเป น อั ม พาต อยู กั บ พี่ ส าว น อ งสาว ก็ เ ป น สู ง อายุ

เหมือนกัน ก็ไปชวยเช็ดตัวให เอาของเยี่ยมไปให…”
อุสนี พวงพิลา อผส.ชุมชนสามเหลี่ยม 3, 25 พฤษภาคม 2550
“…ปญหาเจ็บไขไดปวย ญาติพี่นองอาจจะยังแนะนําไมถูกหลัก แต อสม.อผส. จะ

แนะนําไดดีกวา บางทีไมเชื่อลูกหลาน ถาเราพูดแลวไมฟง พอเราบอกวาเราเปนหมอ
แลวตอนนี้ เราเขาอบรมโดยหมออนามัยแลว เคาก็เชื่อเราเลย……ทําใหเราสนใจ
ผูสูงอายุมากยิ่งขึ้น ปกติไมใชวาไมสนใจ เพียงแตวาเราจะเจาะลึกครอบครัวผูสูงอายุ
มากขึ้น ตั้งแตอบรมมา มันก็เหมือนเตือนเราเองวา ตื่นอยาหลับ ตองสนใจใหมากอยา
มองขาม แลวเราจะเขาถึงบานนั้นไดดี…แตก็มีเหมือนกันบางบานเคาไมตองรับ ปด
ประตูใสหนาก็มี แตสวนใหญจะเปนลูกหลาน เคาบอกเคาดูแลเองได…”
กันทิมา แสงใสแกว อผส.ชุมชนสามเหลีย่ ม 2, 25 พฤษภาคม 2550
“…ผูสูงอายุที่นี่อาจจะไมตองใหเราดูแลอะไรมาก เพราะเคามีภรรยา มีลูกหลาน ไมได

ทอดทิ้งกัน แตเคาแครูวา เรามาเยี่ยมเยียนมาหา เคาก็ดีใจมากแลว…”
รัชฎากร นามวงษ อผส.ชุมชนสามเหลี่ยม 3, 25 พฤษภาคม 2550
“...การดูแลผูสูงอายุในชุมชนเพิ่งไดไปเยี่ยมบานมาบานละ 1 ครั้ง อยางคนที่เปน
เบาหวาน ความดั น เราก็ เ ข า ไปแนะนํ า เรื่ อ งการอยู ก ารกิ น ออกกํ า ลั ง กาย แต ว า
ผูสูงอายุที่เรารับผิดชอบก็จะอยูใกลกับบานเราดวย เห็นกันทุกวันไปถามขาวคราวทุก
วัน ถาเขาเจ็บมากเราก็ไปบอกคุณหมอใหมาดู แตสวนใหญที่ไปเยี่ยมเจอก็เปนโรค
เรื้อรังกันเยอะแตยังชวยเหลือตนเองได และมีคนดูแล อยางตาเคน เปนเสนเลือดใน
สมองตีบ เปนอัมพาตเราก็ไมถามไปนวดไปใหกําลังใจบาง แตวาแกมีคนดูแลดีอยู มี
ภรรยาและลูกซึ่งเขาดูแลกันเองดีกวาเราอีก…”
“...เราก็เปนผูสูงอายุดวย บานใกลๆ กันก็ดูแลกันเองอยูแลว ไปปลุก เอากับขาวหรือ
ของฝากไปให เดินไปคุย ถามาเปน อผส. งานก็เพิ่มขึ้นมาอีกวาเราตองดูแลเพิ่มเติม
จากงานเดิม แตเปนกลุมเดียวกัน …”
“...ตัวอยางที่ไปเยี่ยมบานนางดี นาคหมื่นไวย อายุ 74 ปเปนใบไมในตับ ไมยอมผาตัด
รอใหไปเอง เราก็เขาไปคุยใหกําลังใจ…”
“...ไปเยี่ยมแมประยงค พุทธังกร อายุ 71 ป ไปถามทุกขสุข แนะนําเรื่องยืดกลามเนื้อ
ลดปวดขา…”
“...ไปเยี่ยมนางทองบุญ อายุ 66 ป เปนเบาหวาน ความดันโลหิตสูง แนะนําเรื่องการ
ควบคุมอาหาร ใหอานคูมอื ที่แจกให…”
“...นายประสาท อายุ 75 ป ตองนั่งรถเข็นเพราะเขาเดินไมไหว ตัวอวนมาก เปนหลาย
โรคทั้ง เบาหวาน ความดัน ไต โรคหัวใจ เราเขาไปบอกเขาเรื่องการยกแขน ยกขา เพื่อ
ฝกกําลังกลามเนื้อ แตเขาก็มีลูกหลานดูแลดี ตอนนี้มีปญหามือชา เทาชา เราก็จะมา
บอกคุณหมอที่ศูนยฯ…”
สนทนากลุม อผส. ชุมชนสามเหลี่ยม 5, 25 พฤษภาคม 2550
“…รูวาตัวเองมีคนดูอยู ชื่อยายอี๊ด แตไมรูหรอกวา เคาเปน อผส. อะไรเนี่ย เคาก็จะมา

คอยถามขาวคราว มาคุยดวย ถาไมสบาย เคาก็จะอาสาเปนธุระให…”
จันทร บูราณ อายุ 69 ป 25 พฤษภาคม 2550
“…อยูที่บานก็มี อสม.มาเยี่ยม มาบอกขาวกิจกรรมตางๆใหฟงวาทางศูนยสุขภาพ

ชุมชนมีเรื่องอะไร หรือจะมีกิจกรรมอะไร แตก็ไมไดไปรวมเพราะเดินลําบาก…”
นวล สิงหสกล อายุ 76 ป 25 พฤษภาคม 2550
“…อสม.อิ๊ดเปนคนดูแลคุมนี้ ตอนเย็นเขาก็มาดู มาอยูเปนเพื่อน มาพูดมาคุย เพื่อน

ตรอมใจตายแลว…พยาบาลที่ศูนยสุขภาพชุมชนก็มาเยี่ยม มาถามขาวถามอาการ…
ออกกําลังกายก็ทําไดยกขา เหยียดแขนเหยียดขา ก็เอาหนังสือคูมือผูสูงอายุมาดูรูป
แลวก็ทําตาม…”
คําภา ไปนั้น อายุ 75 ป 25 พฤษภาคม 2550
“…ผูสูงอายุคนไหนปวยมากไปไมได ก็ไปเยี่ยม อสม.บานอยูใกลอยูแลว ก็จะใกลชิด

ศูนยสุขภาพชุมชนก็จะเอาประวัติไปใหหมอดูดวย…”
มาลัย ฮุยประอาจ อายุ 59 ป อสม.และ อผส. 26 พฤษภาคม 2550
“…การทํางานดูแลผูสูงอายุตองชวยกันระหวาง อสม. การไปดูวา ทานขาวหรือยัง

หมอนัดวันไหน ดูยาวาทานยามั้ย ถึงแมบางคนอยูกับลูกหลานผูสูงอายุก็ไมเชื่อ
ลูกหลาน ถาเปนคนอื่นเคาจะเชื่อ ถาเปนคุณหมอลงไปเคาก็จะเชื่อ……เรื่องการ
ดูแลผูสูงอายุ ปกติก็ อสม. เปนหลัก ซึ่งในชุมชนมีอสม. ทั้งหมด 21 คน มีการแบงงาน
กันเปนคุมๆ ไดมีการสํารวจผูสูงอายุ คนใดมีโรคประจําตัวอะไร แลวนําขอมูลสง
ใหกับศูนยฯ ถาพบผูสูงอายุที่ผิดปกติก็ประสานงานกับหมอที่ศูนยฯ ใหชวยลงไปดูแล
…ความแตกต า งระหว า งการเป น อสม. กั บ การเป น ผู ดู แ ล โดย อสม. จะดู ว า มี
ผูสูงอายุอยูบานไหนบาง สวนผูดูแลก็จะตองมีงานที่เพิ่มขึ้นลักษณะดูแล โดยตองดู
วาผูสูงอายุคนนี้มีความเปนอยูอยางไร มีโรคประจําตัวอะไร ตองมีความละเอียดมาก
ขึ้น แตอีกสวนหนึ่งตองเปนตนแบบใหผูอื่นเห็นดวยไมใชเพียงแตใหคําแนะนําอยาง
เดียว ในสวนผูสูงอายุเองก็รูสึกวาไดรับการดูแลเอาใจใสมากขึ้น ก็รูสึกอบอุน สดชื่น
แจมใส มีการพูดคุยกันมากขึ้น…”
เกื้อกูล มูลคํา อายุ 60 ป อสม.และ อผส. 26 พฤษภาคม 2550
“…ผูสูงอายุที่ทํามาหากินได ก็ไมไดไปดูแลอะไร ไมปวยก็ไมรูจะไปดูแลอะไร ไดดู

ตอนกลางคื น เขาเกรงใจเราก็ ไ ม ไ ด ม าเรี ย กเราไปดู บางครั้ ง ก็ ไ ปนั่ ง เล น พู ด คุ ย กั บ
บุน ตุนสาจันทร อายุ 62 ป อสม.และ อผส. 26 พฤษภาคม 2550
“...มีเจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยมมาเยี่ยมที่บานและมี อสม. มาเยี่ยม
ประมาณสัปดาหละ 1 ครั้ง มาพูดคุยและแนะนําเรื่องการทํากายภาพและให
คําแนะนําเรื่องการยายทะเบียนบานมาอยูที่ขอนแกนเพื่อใชสิทธิการรักษาหลักประกัน
ถวนหนา…มีอนามัยมาเยี่ยม เปนหมอหรือพยาบาลไมรูมา 2 คน ผูชายกับผูหญิง
ตั้งแตออกโรงพยาบาลมา 2 ครั้ง...แมปาง (อสม.) มาสัปดาหละครั้ง พี่เพิ่งออกงานมา
5-6 เดือนนี้ ก็เพิ่งเห็นแกมาเยี่ยม กอนหนานี้ไมรูวามาหรือเปลา...แมปางมาเยี่ยมแกก็
มาถามวายายเปนอยางไรบาง เราดูแลอยางไรบาง ชวยเหลือตัวเองไดหรือไม... ”
บุตรสาวของนางลวน กันยาลุด อายุ 76 ป (ปวยอัมพฤต) 25 พฤษภาคม 2550
3. บทบาทองคกรและภาคีในกิจกรรมการจัดบริการสุขภาพในศูนย
สุขภาพชุมชนและในชุมชน
จากการดํา เนินกิจกรรมใหอผส.มามีสวนร วมในการใหบริการสุ ขภาพผูสูงอายุที่มารั บ
บริการสุขภาพที่ศูนยสุขภาพชุมชน และการจัดกิจกรรมตรวจสุขภาพ เวทีเสวนาสุขภาพผูสูงอายุ
สะทอนการมีสวนรวมของผูเกี่ยวของ คือ เจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิ อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ
ผูนําชุมชน
1) เจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิ มีบทบาทในการจัดประชุมทีมสุขภาพ อผส. และผูนํา
ชุมชนเพื่อจัดทําแผนการทํางาน มอบหมายหนาที่ความรับผิดชอบ นอกจากนี้ยังเปนผูสนับสนุน
อุปกรณและงบประมาณในการดําเนินการ
2) อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ มีบทบาทในการเขารวมประชุม และวางแผนการทํางาน
ประสานงาน ประชาสั มพั นธ กับ ผูสู งอายุ และยังเป นผู ชว ยเจา หน าที่ ศูน ยสุ ขภาพชุม ชนในการ
จัดบริการสุขภาพทั้งในสถานบริการและในชุมชน
3) ผูนําชุมชน เปนผูเขามารวมประชุม รวมวางแผนการทํางาน ประชาสัมพันธใหกับ
ลูกบานรับทราบถึงวัน เวลา สถานที่จัดกิจกรรม/บริการสุขภาพที่จัดใหผูสูงอายุ
4. บทบาทองค ก รและภาคี ใ นกิ จ กรรมการค น หาผู สู ง อายุ จั ด ทํ า

ฐานขอมูลทะเบียนผูสูงอายุ ขอมูลสุขภาพผูสูงอายุ
ในกระบวนการคนหาผูสูงอายุ เปนกิจกรรมสําคัญอยางหนึ่งของนวัตกรรม “การพัฒนา
ระบบบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิที่เอื้ออาทรผูสูงอายุ” ที่สะทอนการมีสวนรวมของผูที่เกี่ยวของ คือ
เจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิ อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ และผูนําชุมชน ดังนี้
1) เจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิ ซึ่งมีบทบาทในการเปนผูริเริ่มการคนหาผูสูงอายุที่ยัง
ไมเขาถึงระบบบริการ ซึ่งในที่นี้รวมถึงผูสูงอายุที่ไมไดมีความเจ็บปวยจนตองเขารับบริการการรักษา
ในคลินิก ทําใหไมมีรายชื่อของคนกลุมนี้ดวย ที่เล็งเห็นความสําคัญในการที่ตองไดรับการสงเสริม
สุขภาพดวย และจัดทําทะเบียนรายชื่อผูสูงอายุในชุมชน เพื่อสรางการบริการเอื้อาทรผูสูงอายุอยาง
ทั่วถึง
“…เราจะจัดทําทะเบียนและคนหาผูสูงอายุที่ยังไมเขาถึงระบบบริการ…”
2) อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ เปนผูที่มีบทบาทสําคัญในการคนหาผูสูงอายุ เพื่อจัดทํา

เปนทะเบียนรายชื่อผูสูงอายุที่แตละคนรับผิดชอบ และบันทึกขอมูลการเยี่ยมบานในสมุดประจําตัว
ผูสูงอายุและสมุดปฏิบัติงาน อผส. ทั้งยังเปนผูเชื่อมประสานระหวางผูสูงอายุที่ไดรับการคนหาและ
หนวยบริการปฐมภูมิดวย
“…ของชุมชน 2 หลังจากเรารูมาจากหมอแลววาเราตองไปสํารวจหาผูสูงอายุที่เราตอง
รับผิดชอบสํารวจ เราก็ตั้งแถวสํารวจไปพรอมกันเลยใน อสม.ทั้ง 14 คน ถือวาเราไป
เยี่ ย มบ า นด ว ยเลย ตอนนี้ คิ ด ว า ยั ง สํ า รวจไม ค รบทั้ ง หมดน ะ ตอนนี้ ก็ พ บแล ว ว า มี
ผูสูงอายุที่ไมมีชื่อในทะเบียนบานแตมาอยูกับลูกหลานเคาที่อยูในชุมชนเนี่ยเยอะอยู
เพราะที่ผานมาสํารวจพบไปแลว 3 คน…”
กันทิมา แสงใสแกว อผส.ชุมชนสามเหลีย่ ม 2,
“...เรามีการสํารวจผูสูงอายุที่อยูในชุมชนดวย ถาใครเพิ่งยายมาอยูแลวไมมีสิทธิการ
รักษาพยาบาลก็จะนําชื่อสงใหศูนยฯ…”
สนทนากลุม อผส. ชุมชนสามเหลี่ยม 5,
3) ผูนําชุมชน เปนผูสนับสนุนกิจกรรม และชวยเหลือผูสูงอายุ เมื่อไดรับการประสานงาน

มา และจัดหาทุนหรือสวัสดิการจากหนวยงานตางๆ มาสนับสนุนชวยเหลือผูสูงอายุ
“…เปนผูประสานงานกับหนวยงาน หรือองคกรตางๆ สมาชิกหรือชาวบานที่เดือดรอน
ยากจนเราก็ไปประสานงานกับกรรมการชุมชน และรวมในการเสนอชื่อเพื่อพิจารณา
ใหไดรับการชวยเหลือ…”
ยุนิตย สุวรรณรัตน ประธานชมรมผูสูงอายุชุมชนสามเหลี่ยม 4,
“…เราก็มาคุยกัน วาใครมีความทุกขรอน ลําบากยังไง บานไหนมีคนแกบาง ก็ได

อสม. ของเราที่เคาไปอบรมมา ชวยดูให แลวเคาก็จะมาบอกเรา บอกหมอ เราก็
ชวยกัน…”
สมหวัง ผิวขาว อายุ 69 ป ประธานชุมชนสามเหลี่ยม 1, 25 พฤษภาคม 2550
“...พอหวัง มีรายชื่อคนแกทุกคน พอมีกิจกรรมแกก็จะเดินมาบอกใหไปรวม พอก็จะไป

รวมกิจกรรม สวนใหญก็ไปรวมทุกกิจกรรม...”
พัชรินทร แซเบ บุตรสาวของผูสูงอายุ, 25 พฤษภาคม 2550
4) ชมรมผูสูงอายุ เปนผูสนับสนุน จัดหางบประมาณมาชวยเหลือผูสูงอายุที่เจ็บปวย ให

กําลังใจ และเยี่ยมเยียนถามขาว
“…การติดตามเยี่ยมบาน สมาชิกชมรมผูสูงอายุที่เจ็บปวยจะไดรับการเยี่ยมบาน/โดย
มีเงินมอบให รายละ 300 บาท ถาผูสูงอายุที่ไมเปน สมาชิกเราก็ไปเยี่ยมเหมือนกันแต
ไมมีเงินให ไปเยี่ยมเยือนถามขาว ใหกําลังใจกัน คําพูดเล็กนอยก็เหมือนเปนน้ําทิพย
ได…”
ยุนิตย สุวรรณรัตน ประธานชมรมผูสูงอายุชุมชนสามเหลี่ยม 4,
5. บทบาทองคกรและภาคีในการประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู วางแผนการ
ทํางาน สรุปบทเรียน
จากการดําเนินงานในกระบวนการพัฒนานวัตกรรมและการทํางานที่เกิดขึ้นนี้ พบวาพื้นที่ที่
นวัตกรรมรับผิดชอบ เปนพื้นที่ที่มีประชากรเปนจํานวนมาก และมีผูสูงอายุจํานวนมาก ทั้งลักษณะ
พื้นที่เองก็เปนชุมชนเมือง ซึ่งมีลักษณะที่มีซอยยอย และมีบานอยูคอนขางหนาแนน การพัฒนา
ระบบบริการที่เอื้ออาทรผูสูงอายุ จึงตองมีการวางแผนการทํางาน และมอบหมายภาระกิจคอนขาง
ชัดเจน ซึ่งสะทอนไดจากการประชุมในการวางแผนการทํางาน การมอบหมายภาระกิจ และการสรุป
บทเรียน การสังเคราะหบทบาทของผูที่เกี่ยวของนี้ พบวา ผูที่มีบทบาทสําคัญคือ เจาหนาที่หนวย
บริการปฐมภูมิ และอาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ ดังนี้
1) เจาหนาที่หนวยบริการปฐมภูมิ เปนผูเปดโอกาสใหมีเวทีการประชุมของกลุม
อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ เปนผูขึ้นทะเบียนผูสูงอายุที่อยูในความรับผิดชอบของอาสาสมัครทุกคน
และคอยประสานงานใหเกิดความคลองตัวในการทํางาน จัดทําคูมือ ไดแก คูมือการดูแลผูสูงอายุ
ประจําตัวของ อผส.เพื่อเปนการกําหนดความรับผิดชอบที่ชัดเจนมากขึ้น และยังวางแผนในการจัด
เวทีการแลกเปลี่ยนเรียนรูของ อผส.และผูสูงอายุ ในการสรุปบทเรียนที่ไดจากการทํางาน เพื่อนํามา
เปนขอมูลปรับบริการที่เอื้ออาทรผูสูงอายุตอไป
“…ผลักดันใหมีการรวมกลุมผูสูงอายุโดยตั้งชมรมผูสูงอายุและมีกิจกรรมตอเนื่อง การ
หา อผส.เพื่อ ดูแลผูสูงอายุในชุมชนและพัฒ นาศักยภาพของอผส. จัด ทําแผนการ
ทํ า งานดู แ ลผู สู ง อายุ ร ว มกั น ของ อผส. และพี ซี ยู ใ นชุ ม ชน จั ด ทํ า สมุ ด คู มื อ การ
ปฏิบัติงานของอผส. สมุดประจําตัวผูสูงอายุทุกคน และเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูของ
อผส.และผูสูงอายุ เพื่อนํามาเปนขอมูลปรับบริการตอไป…”
2) อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ จากการสังเคราะหกระบวนการพัฒนานวัตกรรมและการ
ทํางาน จะเห็นไดวา การแบงความรับผิดชอบผูสูงอายุของแตละชุมชนมีความแตกตางกัน เชน
ชุมชนสามเหลี่ยม 4 เมื่อคนหาผูสูงอายุแลว ก็จะมาเฉลี่ยกันในกลุมอาสาสมัครผูดูแลผูสุงอายุใน
ชุมชนใหเทากันหรือใกลเคียงกัน เพื่อไมใหเปนภาระงานของคนใดคนหนึ่งมากเกินไป สวนในชุมชน
สามเหลี่ยม 1, 2, และ 3 ก็จะมีการกําหนดให อผส.คนหาผูสูงอายุที่อยูในความรับผิดชอบของ อสม.
ในครัวเรือนที่ตนเองรับผิดชอบตามเดิม เพื่องายและสะดวกในการติดตามเยี่ยมบาน แตละคนจึงมี
จํานวนผูสูงอายุที่รับผิดชอบไมเทากัน สวนลักษณะของการทํางาน และการมอบหมายงาน มีความ
ใกลเคียงกัน คือ มีหนาที่ในการติดตามเยี่ยมบานที่มีผูสูงอายุ และเชื่อมประสานงานกับเจาหนาที่
หนวยบริการปฐมภูมิ
“…ชุมชนสามเหลี่ยม 2 มีผูสูงอายุทั้งหมด 146 คน มี อผส. 14 คน แบงการดูแลตาม

ซอย เปนโซน ซึ่งงายในการติดตามเยี่ยมบาน…”
พูนศรี แซโคว อผส.ชุมชนสามเหลี่ยม 2, 25 พฤษภาคม 2550
“…เราแบงรับผิดชอบตามล็อคเดิมที่เราแบงเปนซอยๆ เราคุนกันอยูแลว แลวมันก็เปน
ละแวกบานของเราเอง ไปเยี่ยมบานก็งาย เวลาหมอแจงขาวเกี่ยวกับผูสูงอายุอะไร เรา
ก็ไปบอกไดสบายมาก…”
สนทนากลุม อผส. ศูนยสุขภาพชุมชนสามเหลี่ยม 25 พฤษภาคม 2550
จากบทบาทหนาที่องคกรและภาคี ที่นําเสนอในขางตน สามารถสรุปใหเห็นการทํางานอยางมี

สวนรวมในแตละกิจกรรมของนวัตกรรม ดังตาราง
กิจกรรม พัฒนาศักยภาพ การเยี่ยมบาน คนหาผูสูงอายุ การใหบริการ ประชุม

อผส. ฐานขอมูล สุขภาพ แลกเปลี่ยนเรียนรู
ผูสูงอายุ สรุปบทเรียน
องคกร วางแผนการ
ภาคี ทํางาน
1.เจาหนาที่ - ผูประสาน - จัดทีม - ผูสนับสนุน - รวมวางแผน - ผูที่วางแผนจัด
ศูนย งาน กับภาคี สุขภาพออก การคนหา การทํางานกับ ใหมีเวทีระดม
สุขภาพ อื่นๆ เยี่ยมบาน การสํารวจ อผส. ผูนําชุมชน สมอง เพื่อ
ชุมชน - วิทยากร ผูสูงอายุ การเยี่ยมบาน - สนับสนุน แลกเปลี่ยน
รวมกับ - ประเมิน การบันทึก อุปกรณ เรียนรู
นักวิชาการ จัด ภาวะสุขภาพ ขอมูล - ประสานงาน - รวบรวมขอมูล
อบรมให สงเสริม - สนับสนุน กับองคกรและ การทํางาน
ความรู อผส. ปองกัน รักษา อุปกรณ สมุด ภาคีอื่นๆ ขอมูลสะทอน
ผูนําชุมชน ฟนฟู สุขภาพ บันทึกขอมูล - ตรวจสุขภาพ การทํางาน
ผูสูงอายุ - ใหการดูแล ผูสูงอายุ และ ผูสูงอายุ - วิเคราะหขอมูล
- สนับสนุน ชวยเหลือ สมุดบันทึก - จัดเวทีเสวนา - นําเสนอขอมูล
และอํานวย - ติดตามการ การปฏิบัติงาน ผูสูงอายุสุขภาพ - รวมกันหา
ความสะดวก รักษา ของ อผส. ดีตัวอยาง แนวทางแกไข
สถานี อุปกรณ - สงตอการ - รวมจัดทํา วางแผนการ
- เปนที่ปรึกษา รักษา ทะเบียน ทํางาน
2.นักวิชา- - วิทยากรรวม - รวมในทีม - ผูให - รวมตรวจ - รวม
การจาก - รวมวางแผน สุขภาพ คําปรึกษา สุขภาพผูสูงอายุ แลกเปลี่ยน
มหาวิท- งาน - สนับสนุน เรียนรูและวาง
ยาลัย กิจกรรมดาน แผนการทํางาน
ขอนแกน สงเสริมสุขภาพ
3.ผูนํา - ไดรับการ - รวมในทีม - รวมคนหา -รวมกิจกรรม - รวม
ชุมชน อบรม สุขภาพ ผูสูงอายุ และสนับสนุน แลกเปลี่ยน
- รวมวางแผน - ประสาน กิจกรรม เรียนรูและวาง
งาน ความ -ประสานงาน แผนการทํางาน
- ประสานงาน ชวยเหลือ -ประชาสัมพันธ
4.อาสา - ไดรับการ - ติดสติ๊กเกอร - คนหา - ประชุมจัด - รวม
สมัคร อบรม ดอกลําดวน ผูสูงอายุ ตารางเวร แลกเปลี่ยน
ผูดูแล - รวมวางแผน - เยี่ยมบาน - แจกสมุด มอบหมายงาน ประสบการณ
ผูสูงอายุ งาน ผูสูงอายุ ประจําตัว การมาใหบริการ การทํางาน
- ชวยเหลือ ผูสูงอายุ ที่ ศสช. และการ - มอบหมาย
ดูแลผูสูงอายุ - ประสาน รวมกิจกรรม ความรับผิดชอบ
- ประสานงาน ความ ตรวจสุขภาพใน
สงตอ ศสช. ชวยเหลือ ชุมชน
ผูสูงอายุ - ประสานงาน
กับ ศสช.
ผูสูงอายุ ผูนํา
- เตรียมสถานที่
อุปกรณ
ใหผูสูงอายุ
รับทราบ
5.ชมรม - รวมอบรม - สนับสนุน - รวมคนหา - รวมประชุม - รวม
ผูสูงอายุ - รวมวางแผน กิจกรรม ผูสูงอายุ - รวมกิจกรรม แลกเปลี่ยน
งาน สงเสริม - ประสาน - สนับสนุน ประสบการณ
สุขภาพใน ความ กิจกรรม สะทอนการ
ชุมชน ชวยเหลือ ทํางานของ ศสช.
- เยี่ยมสมาชิก และอผส.
ชมรมที่
เจ็บปวย
2
บทที่ 5 เงื่อนไขแหงความสําเร็จ
จากกระบวนการพัฒนานวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิ “พัฒนาระบบบริการสุขภาพทีเ่ อือ้
อาทรตอผูสูงอายุ” หนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยม อําเภอเมือง จังหวัดขอนแกน ไดสะทอนใหเห็น
เงื่อนไขและปจจัยของความสําเร็จในการพัฒนานวัตกรรมที่นําไปสูการสรางสุขภาพชุมชน ใน 3
ประเด็นหลัก ไดแก 1) ระบุกลุมเปาหมายที่ชัดเจน 2) หาและใชศักยภาพทุนทางสังคมที่มีอยูเดิม
และ 3) เปดโอกาสใหชุมชนมีสวนรวม โดยมีรายละเอียดดังนี้
1. ระบุกลุมเปาหมายที่ชัดเจน
จากเสนทางการพัฒนานวัตกรรม จะเห็นไดวามีการปรับปรุงและพัฒนาบริการสุขภาพเพื่อ
การดูแลผูสูงอายุของหนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยมมาโดยตลอด มีการระบุกลุมเปาหมายที่
ตองการดูแลที่ชัดเจน คือ ผูสูงอายุ จากการวิเคราะหถึงรูปแบบความตองการการดูแลสุขภาพ ได
แสดงใหเห็นถึ งกิจกรรม/บริ การที่จั ดขึ้นเป นไปเพื่ อตอบสนองตอ ปญหาและความตองการดา น
สุขภาพของผูสูงอายุ การระบุกลุมเปาหมายและเปาหมายของการดูแลที่ชัดเจนแลว จึงทําใหการ
สรางความรวมมือและดึงใหชุมชน องคกรภาคี ผูนําชุมชน ผูสูงอายุ และ อสม. มามีสวนรวมในการ
ดู แ ลได ง า ยขึ้ น โดยใช ก ารประชุ ม ระดมสมอง ทํ า ให มี แ ผนการทํ า งาน/กิ จ กรรมที่ ชั ด เจน มี ก าร
มอบหมายผูสูงอายุที่ตองใหการดูแล ใหกับ อผส. มีการรวมกันวางแผนการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
การเยี่ยมบานผูสูงอายุรวมกัน การกําหนดสัญลักษณกลุมเปาหมายระหวาง อผส. และเจาหนาที่
ดวยสติกเกอร “เอื้ออาทรผูสูงวัย”.ไปติดไวที่หนาบานที่มีผูสูงอายุเปนการเตือนเจาหนาที่วาบานนี้มี
ผูสูงอายุ จัดทําทะเบียนรายชื่อผูสูงอายุในชุมชนเพื่อสรางการบริการเอื้อาทรผูสูงอายุอยางทั่วถึง
การปรับปรุงสิ่งแวดลอมของสถานบริการที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุ ตัวอยางกิจกรรมเหลานี้ไดสะทอน
ใหเห็นรูปธรรมของนวัตกรรมที่ตอ งการพัฒนาระบบบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิที่เอื้ออาทรตอ
ผูสูงอายุ โดยใชปญหาและความตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุเปนตัวตั้ง เปนเงื่อนไขและปจจัย
หนึ่งที่ทําใหนวัตกรรมนําไปสูการสรางสุขภาพใหกับผูสูงอายุในชุมชน
“...การกําหนดให อผส.คนหาผูสูงอายุที่อยูในความรับผิดชอบตามเดิมเพื่องายและ
สะดวกในการติดตามเยี่ยมบาน เพราะเปนผูสูงอายุที่อยูในครัวเรือนที่รับผิดชอบเดิม
อยูแลว ดังนั้น อผส. แตละคนจึงมีจํานวนผูสูงอายุที่รับผิดชอบไมเทากัน…”
“…เราจะจัดทําทะเบียนและคนหาผูสูงอายุที่ยังไมเขาถึงระบบบริการ…...ใชสติ๊กเกอร
ดอกลําดวนสีเหลือง ติดไวหนาบานผูสูงอายุ เปนวิธีการหนึ่งที่ทําใหผูสูงอายุที่อยูใน
ชุมชนไดรับการบริการเยี่ยมบานทั่วถึงขึ้น เวลาไปเยี่ยมบานติดตามการรักษาผูปวยที่
รับสงตอจากโรงพยาบาล เราสามารถเยี่ยมบานผูสูงอายุที่อยูใกลๆ แถวนั้นได งายตอ
การคนหาและติดตามผูสูงอายุในชุมชน...กิจกรรมนี้ทําใหผูสูงอายุเขาถึงบริการมากขึน้
…...นอกจากนี้การที่เรารับผิดชอบงานดานผูสูงอายุ การทํางานทั้งเยี่ยมบาน ดูแลที่
ศูนยฯ ทําใหเราก็จะเห็นปญหาของผูสูงอายุมากขึ้นเรื่อยๆ เพราะจํานวนผูสูงอายุมี
มากขึ้ นเรื่อ ยๆ ป วยเรื้ อ รั งมากขึ้น ไมมี คนดูแ ล มีป ญหาเศรษฐกิจ ก็ อ ยากที่จ ะหา
วิธีการดูแลผูสูงอายุ…”
จุฬาลักษณ ณ หนองคาย หัวหนาหนวยบริการฯ (พยาบาล)
“กําลังจะนําติกเกอรเอื้ออาทรผูสูงวัย ไปติดที่หนาบานของผูสูงอายุที่ตนรับผิดชอบ
เปนการแสดงสัญลักษณวามีผูสูงอายุ จะไดรูวาบานหลังนี้มีผูสูงอายุ…”
บวรลักษณ โสบุญมา อผส.ชุมชนสามเหลี่ยม 1
การสนทนากลุม วันที่ 25 พฤษภาคม 2550
2. การหาและใชศักยภาพทุนทางสังคมที่มีอยูเดิม
จากกระบวนการพั ฒ นานวั ต กรรม แสดงให เ ห็ น ว า หน ว ยบริ ก ารปฐมภู มิ ชุ ม ชน
สามเหลี่ยม มีประสบการณในกิจกรรมการดูแลผูสูงอายุที่มีสวนรวมจากทุนทางสังคมในพื้นที่ ไดแก
อาสาสมัครสาธารณสุข(อสม.) และ ชมรมผูสูงอายุที่เปนเครือขายการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุเอง
หนวยบริการปฐมภูมิชุมชนสามเหลี่ยมจึงเห็นศักยภาพของ อสม. และชมรมผูสูงอายุ ที่เปนทุนทาง
สังคมเดิมในการดูแลผูสูงอายุ ดังนั้นนวัตกรรมการพัฒนาระบบบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิที่เอื้อ
อาทรผูสูงอายุ รูปธรรมที่เกิดขึ้นคือ การใชและพัฒนาศักยภาพทุนทางสังคมที่มีอยูเดิม ใหเขามามี
สวนรวมในการดูแลผูสูงอายุ อีกทั้งยังสนับสนุนและสงเสริมความมั่นใจในการทํางานโดยอบรมใหมี
ความรูและทักษะในการดูแลผูสูงอายุที่บาน มีการประชุมแลกเปลี่ยนประสบการณการทํางาน การ
สรุปบทเรียนรวมกัน การใชและพัฒนาศักยภาพทุนทางสังคมที่มีอยูเดิม จึงเปนเปนเงื่อนไขและ
ปจจัยหนึ่งที่ทําใหนวัตกรรมนําไปสูการสรางสุขภาพใหกับผูสูงอายุในชุมชน

ขึ้นโดยตอยอดจากที่อาจารยดวงพรเขาทําในสวนของกิจกรรมการเยี่ยมบานสีเหลือง
โดยการติ ด สติ๊ ก เกอร ด อกลํ า ดวนไว ห น า บ า น ค น หาผู สู ง อายุ ที่ ยั ง เข า ไม ถึ ง ระบบ
บริการ...และเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูของ อผส.และผูสูงอายุ เพื่อนํามาเปนขอมูลปรับ
บริการตอไป…...ชมรมผูสูงอายุและผูนําชุมชน เปนผูประสานงานและเปนแกนกลาง
สรางความรวมมือในการทํางานของเจาหนาที่พีซียูและชุมชน เขารวมในการคนหา
ปญหาผูสูงอายุ และหาแนวทางแกไข”
“...การดําเนินการเรื่องผูดูแลผูสูงอายุสําหรับโครงการนี้ ไดคัดเลือก อสม. 7 คนมาเปน

ผูดูแลโดยแมเกื้อกุลเปนคนเลือกสําหรับ อสม. สามเหลี่ยมสี่ มีลักษณะ 1) เปนผูอาน
ออกเขียนได เนื่องจากตองมีการบันทึกขอมูล 2) เปนคนที่ชุมชนรูจักดี 3) มีมนุษย
สั ม พั น ธ มี ทั ก ษะสามารถโน ม น า วให ผู สู ง อายุ เ ปลี่ ย นแปลงให ดู แ ลสุ ข ภาพดี ขึ้ น
จากนั้นก็ไดรับการอบรม 2 วันในเดือนกุมภาพันธ 50…”
เกื้อกูล มูลคํา, ประธาน อสม. และ อผส. บานสามเหลี่ยม 4
3. เปดโอกาสใหชุมชนมีสว นรวม
ดวยแนวคิดการพัฒนานวัตกรรม การมองเห็นศักยภาพของทุนทางสังคมของ อสม. ทีม
สุขภาพหนวยบริการปฐมภูมิสามเหลี่ยมมีประสบการณการมีสวนรวมดูแลสุขภาพชุมชนและให
ความสําคัญกับการพัฒนาระบบบริการเพื่อผูสูงอายุโดยชุมชนมีสวนรวมมาโดยตลอด ตั้งแตการ
คนหาปญหา หาแนวทางแกไข วางแผนการทํางาน และดําเนินกิจกรรมไปดวยกันตั้งแตตน สะทอน
ไดจากการจัดกิจกรรมประชุมระดมสมอง ดําเนินเพื่อการพัฒนาบริการสุขภาพที่เอื้ออาทรตอ
ผูสูงอายุ โดยมีผูสูงอายุจากชุมชนสามเหลี่ยม ชุมชนหนองแวงตราชู ไทยสมุทรและวัดอดุลยาราม
ผูนําและกรรมการชุมชน อสม. บุคลากรศูนยสุขภาพชุมชน แพทย อาจารยพยาบาล นักศึกษา
พยาบาล เขารวมประชุม ผลการระดมสมองทําใหผูเขารวมประชุมรับรูปญหาของผูสูงอายุ เห็น
ศักยภาพทุนทางสังคมที่มีอยูในชุมชน และไดพันธะสัญญาที่เปนขอตกลงรวมกันในการดําเนินการ
จั ด ทํ า ทางลาด ปลู ก ต น ไม แ ละปรั บ สิ่ ง แวดล อ มของศู น ย สุ ข ภาพชุ ม ชนให มี ค วามเอื้ อ อาทรต อ
ผูสูงอายุ จัดทําปายในคลินิก จัดบริการชองทางดวนเสนทางสีเหลืองสําหรับผูสูงอายุ จัดทําทําเนียบ
ผูเขารวมประชุม ความตองการผูดูแลผูสูงอายุในชุมชน เปนตน การเปดโอกาสใหชุมชนมีสวนรวม
จึงเปนเปนเงื่อนไขและปจจัยหนึ่งที่ทําใหนวัตกรรมนําไปสูการสรางสุขภาพใหกับผูสูงอายุในชุมชน
“...กอนหนาที่การทํางานกับผูสูงอายุ การคนหาปญหาและใหการดูแลผูสูงอายุเราใช
การประชุมกลุมระดมสมองมาตลอด พอไดรับแนวคิดการดูแลเอื้ออาทรตอผูสูงอายุ
เราและทีมงานจึงจัดประชุมระดมสมองรวมกับผูสูงอายุในชุมชนเพื่อพัฒนาบริการ
สุขภาพที่เอื้ออาทรตอผูสูงอายุทั้งดานบริการในศูนย เยี่ยมบาน สิ่งแวดลอม และสราง
การมีสวนรวม ในวันที่ 15 กรกฎาคม 2549 1 วัน ผูรวมโครงการเปนผูสูงอายุชุมชน
สามเหลี่ยม หนองแวงตราชู ไทยสมุทร และวัดอดุลยาราม ผูนําและกรรมการชุมชน
อสม. แพทย นักศึกษาพยาบาล และอาจารยพยาบาล จากมหาวิทยาลัยขอนแกน
โดยแบงกลุมระดมสมอง 3 กลุม ในประเด็น การทําขอมูลผูสูงอายุ บริการสุขภาพ
สิ่งแวดลอม การสรางการมีสวนรวมในการพัฒนาศักยภาพทุกฝาย และศูนยดวย ซึ่ง
ผลสรุปทั้งสามกลุมคือ ทําทําเนียบผูสูงอายุ ปรับสิ่งแวดลอมรอบๆ ศูนยใหเอื้ออาทร
ตอ ผูสูงอายุ เชน ใหมีทางลาด ปลูกตนไม ดานบริการ บริการชองทางดวน การมี
อุปกรณกายอุปกรณใหยืม ใหมีชมรมผูสูงอายุครบ 9 ชมรม โครงการดอกลําดวน และ
อบรมผูดูแลผูสูงอายุ…”
“...การประชุมแกนนํา แลวคิดดําเนินกิจกรรมเพื่อสูงอายุ เนื่องจากเห็นความสําคัญ
ของผูสูงอายุ ที่เปนผูตั้งรากตั้งฐานใหกับคนรุนตอๆ มา จึงควรใหความสําคัญตอ
เกื้อกูล มูลคํา อสม. ม.16, 26 พฤษภาคม 2550
“...เวลาไปชวยที่ศูนยสุขภาพชุมชน ก็ไปคนแฟมประวัติ ชวยเรียกผูปวยเขาตรวจกับ

แพทย กับพยาบาล บางครั้งก็ชวยวัดความดันให บางครั้งก็ไดคุยกับคนที่รูจัก…”
บุน ตุนสาจันทร อผส. 26 พฤษภาคม 2550
“...ไปชวยงานที่ศูนยสุขภาพชุมชน เริ่มทําเมื่อเดือน พฤษภาคม 2550…อสม.ก็เปนคน

ที่อาสาชวยอยูแลว ไปชวยวันละ 2 คน…แตละเดือนก็ทําประมาณ 1 วัน... เวลาไมติด
ธุระอะไรก็เต็มใจไปชวย ถาติดธุระก็ไมไดไปชวย ...คนที่จะไปชวยก็ขึ้นชื่อไว…วันที่
ไปก็ แ ล ว แต ว า จะตรงวั น ไหน อย า งที่ ไ ปตรงกั บ วั น ที่ ฉี ด วั ค ซี น เด็ ก ก็ ไ ด ช ว ยจั บ เด็ ก
ปลอบเด็กไมใหรอง ชวยเรียกชื่อผูปวย…”
อําคา เรืองงาม อผส. 26 พฤษภาคม 2550
ตําบลบานเปา อําเภอพุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย มีประชากรผูสูงอายุจํานวน 861 คน(จํานวน
ประชากรทั้งหมด 6,090 คน) คิดเปนรอยละ 14.4 ซึ่งเปนคาเฉลี่ยที่สูงมากเมื่อเทียบกับคากลางของ
ประเทศไทย จากการประชุมประชาคมหมูบานและการวิเคราะหปญหา พบวาผูปวยโรคเรื้อรังรอย
ละ 71 ของผูปวยเปนผูสูงอายุ ปญหาโรคเรื้อรัง จึงเปนปญหาที่สําคัญและควรไดรับการแกไขมาก
ที่สุด เพราะผูสูงอายุจํานวนไมนอยที่ตองมีชีวิตอยูกับภาวะโรคเรื้อรัง ผูสูงอายุอยูบานตามลําพังไมมี
ผูดูแล ไมมีบทบาทในสังคม ถึงแมวาที่ผานมาศูนยสุขภาพชุมชนจะมีการพัฒนาบริการใกลบานใกล
ใจ รับโอนผูปวยเรื้อรังจัดบริการคลินิกโรคเรื้อรังรวมกับโรงพยาบาลแมขาย จัดกิจกรรมคัดกรองโรค
กิจกรรมสงเสริมสุขภาพ และเนนบริการเชิงรุก แตจากการสรุปบทเรียนทํางานพบวารูปแบบการดูแล
สุขภาพผูสูงอายุที่มีอยูสามารถตอบสนองปญหาและความตองการการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุยัง
ไมครอบคลุมและทั่วถึง จึงเกิดการปรับเปลี่ยนวิธีการทํางานเนนใหชุมชนเขามามีสวนรวมในการ
ดูแลสุขภาพผูสูงอายุโดยใชเวทีประชาคมและการประชุมแลกเปลี่ยนในการคนหา และเรียนรูปญหา
ความตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุ กอใหเกิดกระบวนการใชและพัฒนาทุนทางสังคม และ
ออกแบบกิจกรรมการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุ อีกทั้งยังสามารถผลักดันใหเกิดเปนขอตกลงรวมกัน
ของชุ ม ชนและองค ก รและภาคี ที่ เ กี่ ย วข อ งในสร า งระบบการดู แ ลสุ ข ภาพผู สู ง อายุ ใ ห เ กิ ด ความ
ตอเนื่องตอไป ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด ตําบลบานเปา อําเภอพุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย จึงได
จั ด ทํ า โครงการ ร ว มแรงกายใจ สานสายใยผู ก พั น พั ฒ นาฟ น ฟู คุ ณ ภาพชี วิ ต ผู สู ง อายุ โดยมี
วัตถุประสงคเพื่อพัฒนาฟนฟูคุณภาพชีวิตของผูสูงอายุ
เพื่อ เปนการเรียนรูกระบวนการพัฒนานวัตกรรม และนําไปสูการพัฒนารูปแบบการดูแล
ผูสูงอายุโดยชุมชนมีสวนรวม จึงไดทําการถอดบทเรียนและสังเคราะหตามกรอบการสังเคราะห ใน 5
สวน ไดแก 1) กระบวนการพัฒนานวัตกรรม 2) เปาหมายของการดูแลสุขภาพชุมชน 3) รูปธรรมการ
พัฒนาการดูแลสุขภาพชุมชน 4)บทบาทหนาที่องคกรและภาคี และ 5) เงื่อนไขแหงความสําเร็จ โดย
มีรายละเอียดดังนี้
1.1 วิวัฒนาการการพัฒนานวัตกรรม ผลของการถอดบทเรียนและสังเคราะหนวัตกรรม
ทําใหเห็นความเปนมาและเสนทางการพัฒนานวัตกรรม แสดงใหเห็นไดดังภาพ
เสนทางกระบวนการพัฒนานวัตกรรมรวมแรงกายใจ สานสายใยผูกพัน พัฒนาฟนฟูคุณภาพชีวิตผูส งู วัย

•จํานวนผูสูงอายุเพิ่มขึ้น •นโยบายสวนกลางและ
•มีผูปวยโรคเรื้อรังเพิ่มขึ้น ทองถิ่นสนับสนุนการดูแล •ผูสูงอายุเจ็บปวยโรคเรื้อรังรอยละ 71
•ผูปวยไมมาตามนัด โรคเรื้อรังและผูสูงอายุ และ •มีผูสูงอายุรอยละ 7.2 ของประชากรผูสูงอายุสมควร
•เดินทางลําบาก การสงเสริมสุขภาพ ไดรับการชวยเหลือ
•ผูสูงอายุเจ็บปวยไมมารับ •เห็นปญหาและความตองการการดูแล •เห็นปญหาผูสูงอายุไมมีคนดูแล พฤติกรรมสุขภาพ •ตองการใหมีกิจกรรมสงเสริม
การรักษา/มารับการรักษา ของผูสูงอายุจากการเยี่ยมบาน การมาใช ไมเหมาะสม ความสามารถในการดูแลตนเองลดลง สุขภาพและเครือขายดูแลผูสูงอายุทุก
เมื่ออาการหนัก บริการคลินิกเรื้อรัง และรักษาโรคทั่วไป •พบวามีผูสูงอายุที่มีศักยภาพแตไมไดนํามาใช หมูบานอยางตอเนื่อง
•บริการเยี่ยมบาน •เห็นปญหาความไมเขาใจกับระหวาง •ชุมชนรับรูปญหาและตองการแกไขปญหา •ใหชุมชนมีสวนรวมในการดูแล
ยังไมครอบคลุม ผูสูงอายุและผูดูแล/ครอบครัว
ขอมูลเชิงประจักษ
พ.ศ 2548 2549 2550
กิจกรรม .
•บริการ PCU ใกลบาน •รับโอนผูปวยโรคเรื้อรังจาก รพ.แมขาย
ปรับโครงสราง •บริการที่ รพ. •บริการคลินิกโรคเรื้อรัง PCU-รพ.
•เนนบริการเชิงรุก และสงเสริมสุขภาพ
ปรับบริการ
•จัดทํานวัตกรรม •กิจกรรมใหความรูที่วัด
•ผูปวยโรคเรื้อรังไปรับ •กิจกรรมออกกําลังกายผูสูงอายุ
•จัดกิจกรรมสงเสริม •ประชาคมกลุมผูสูงอายุทั้ง 12 หมูบาน •กิจกรรมตายายสอนหลาน •PCU เสนอโครงการ
การรักษาที่ รพ. สุขภาพชองปากนํา
•ผูสูงอายุเจ็บปวยทั่วไปมา รอง หมู 5
กับชมรมผูสูงอายุ ผูนําชุมชน อสม.
ประชาชนทั่วไป และอบต. •อบรมการดูแล •กิจกรรมเยี่ยมบานโดย อชส. ดูแลผูสูงอายุตอ อบต.
ใชบริการ PCU ใกลบาน ผูสูงอายุ อชส. •กิจกรรมเยี่ยมบานโดยทีม
•คนหาปญหา หาแนวทางการดูแล สุขภาพรวมกับ อชส.
•สนับสนุนกิจกรรมชมรม •คนหาผูสูงอายุที่ควรไดรับการ
ผูสูงอายุ ชวยเหลือ ปราชญชาวบาน •อบต.สนับสนุนโครงการ และ
•บริการเยี่ยมบาน •จัดตั้งและคัดเลือก อชส. จัดทําขอบัญญัติแผน 3 ป
•คลินิกรักสุขภาพ (กิจกรรมออกกําลังกาย •ประชุมพูดคุยกับลูกหลาน •ประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรูกลุม
ควบคุมอาหารเพื่อลดความอวน) •เวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู
ผูสูงอายุ รวมกับ อบต. ผูนํา ปราชญชาวบาน วางแผน สรุปบทเรียน
•คัดกรองโรค ตรวจสุขภาพประจําปกลุมเสี่ยง ชุมชน •จัดประชุม อชส. แตละหมูบานจัดทํา กิจกรรม มอบหมายหนาที่
•อบรม พัฒนา อสม. แผนกิจกรรม มอบหมายหนาที่ และ •ศึกษาดูงาน
•กิจกรรมกลุมวัยทอง กลุมเบาหวาน ผูสูงอายุที่รับผิดชอบ •กิจกรรมปราชญชาวบาน
•ใหความรู ใหคําปรึกษา ถายทอดความรูนักเรียน
ชั้นประถม
•ศูนยเลี้ยงเด็กเขารวมกิจกรรมตายายสอนหลาน
การจัดสวัสดิการ/อื่นๆ •อบต.เขามามีสวนรวมในการดูแลผูสูงอายุ
•พิจารณาเบี้ยยังชีพรวมกับชุมชน
นวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิ ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด อ.พุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย
1.2 การปฏิบัติการของนวัตกรรม จากเสนทางกระบวนการพัฒนาและผลของการดําเนิน
กิจกรรมนวัตกรรมรวมแรง กายใจ สานสายใยผูกพัน พัฒนาฟนฟูคุณภาพชีวิตผูสูงวัย ของศูนย
สุขภาพชุมชนบานแฮด ไดสะทอนใหเห็นรูปธรรมการพัฒนาระบบการดูแลสุขภาพผูสูงอายุโดย
ชุมชนมีสวนรวม และนําไปสูการมีคุณภาพชีวิตที่ดีของผูสูงอายุใน 4 กระบวนการหลัก ไดแก 1)
กระบวนการออกแบบบริการ/กิจกรรม:เวทีประชาคม 2) กิจกรรมการบริการสุขภาพผูสูงอายุใน
ชุมชน 3) กระบวนการพัฒนานโยบายการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ และ 4) การจัดเวทีสรุปบทเรียนการ
ดูแลชวยเหลือผูสูงอายุของ อชส. กิจกรรมเหลานี้เกิดจากการเรียนรูปญหาและความตองการดาน
สุขภาพของผูสูงอายุ เชน เจ็บปวยโรคเรื้อรังและปญหาขาดผูดูแล เปนตน การเห็นและใชศักยภาพ
ทุนทางสังคมที่มีอยูในพื้นที่ ไดแก ผูสูงอายุ ปราชญชาวบาน ชมรมผูสูงอายุ อาสาสมัครชวยเหลือ
ผูสูงอายุ (อชส.) อบต. ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก และศูนยสุขภาพชุมชน โดยใชการประชุมประชาคม
ระดับหมูบานทุกหมูบานเปนกลไกสําคัญในการสรางการมีสวนรวมของชุมชน และให อบต. เขามามี
สวนรวมในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุอยางตอเนื่อง เกิดการคัดเลือกอาสาสมัครชวยเหลือผูสูงอายุ
(อชส.) เกิดบริการ/กิจกรรมในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุอยางเปนรูปธรรมคือ การเยี่ยมบานดูแล
ชวยเหลือผูสูงอายุในชุมชน โดย อชส. กิจกรรมใหความรูเรื่องการดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุ
และการออกกําลังกายที่วัดทุกวันพระโดย อชส. กิจกรรมที่สะทอนคุณคาและศักยภาพของผูสูงอายุ
ในการถายทอดความรูดานภูมิปญญาทองถิ่นใหกับลูกหลานที่ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก/โรงเรียน (ตายาย
สอนหลาน) และการประชุมแลกเปลี่ยนความรูภูมิปญญาทองถิ่น ดวยกระบวนการทํางานอยางมี
สว นรว มดัง กลา ว สามารถผลั ก ดัน ใหเ กิ ดเป น ขอ ตกลงรว มกัน ของชุ ม ชนและองค ก รและภาคี ที่
เกี่ยวของในการสรางระบบการดูแลผูสูงอายุในชุมชนใหเกิดเปนขอบัญญัติของ อบต. ตอไป
1.3 วิธีการทํางานขององคกรและภาคี การใชปญหาและความตองการดานสุขภาพของ
ผูสูงอายุเปนตัวตั้ง และกระบวนการหาและใชทุนทางสังคม นําไปสูการกําหนดวิธีการทํางานของ
องคกรและภาคีที่เกี่ยวของ เกิดเปนแนวทางของการสรางเครือขายการดูแลผูสูงอายุ และแนวทาง
การดูแลสุขภาพผูสูงอายุโดยชุมชนมีสวนรวม โดยใชเวทีประชาคมและการประชุมแลกเปลี่ยน
เรียนรู เปนกิจกรรมที่จัดขึ้นเพื่อเปนเวทีการพูดคุยและเรียนรูปญหาและความตองการทางดาน
สุขภาพของผูสูงอายุ พรอมทั้งหาแนวทางและขอตกลงรวมกันของชุมชนในการดูแลผูสูงอายุ ซึ่งใน
เวทีดังกลาวไดสะทอนความตองการใหมีผูดูแลผูสูงอายุในชุมชน จึงเกิดการคัดเลือกอาสาสมัคร
ชวยเหลือผูสูงวัย (อชส.) ขึ้นในแตละหมูบาน เพื่อที่จะเขาไปใหการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุ ทั้งใน
ดานการเยี่ยมเยือนถามขาวผูสูงอายุ การใหคําแนะนําในการดูแลสุขภาพ รวมถึงการเฝาระวัง
ปญหาการเจ็บ ปวยและการป องกั นการเกิด อุบัติ เหตุ ในผู สูงอายุ การประสานการดู แลร วมกั บ
เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน และการสงตอเพื่อไปรับรักษาเมื่อเกิดการเจ็บปวย
1.4 การพัฒนานวัตกรรมจากบทเรียนการปฏิบัติงาน เปนกระบวนการที่เกิดขึ้นจากการ
สรุปบทเรียนจากการทํางาน กรณีตัวอยางผูปวยที่มารับบริการ และประสบการณการทํางานดูแล
สุขภาพผูสูงอายุของเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด ทําใหเห็นปญหาและความตองการดาน
สุขภาพของผูสูงอายุ ผลจากการสรุปบทเรียนที่ไดจากการนําประสบการณ ปญหา อุปสรรคในการ
ทํ า งาน และเงื่ อ นไขของความสํ า เร็ จ ในการดู แ ลผู สู ง อายุ ที่ ผ า นมา ทํ า ให เ กิ ด การเรี ย นรู ถึ ง การ
ดําเนินงานที่ใชปญหาและความตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุและการเห็นและใชศักยภาพของ
ผูสูงอายุ อชส. และทุนทางสังคมที่มีอยูในพื้นที่ ใหกลุมคนเหลานี้ไดมีสวนรวมในรวมคนหาปญหา
วางแผนและหาแนวทางการดูแลผูสูงอายุ เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู จากการทํางานรวมกัน ทั้งนี้
เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนเปนเพียงผูใหการสนับสนุนในดานการสรางเครือขายการดูแลผูสูงอายุ
ในชุมชน และการพัฒนาศักยภาพของผูสูงอายุและผูที่เกี่ยวของ
2. เปาหมายของการดูแลสุขภาพชุมชน
2.1 ประชากรเปาหมาย ประชากรเปาหมายแบงเปน 2 กลุม ไดแก ผูสูงอายุ และผูที่
เกี่ยวขอ งในการดูแลผูสูงอายุ ประกอบดว ยผูดูแลในครอบครัวและอชส. เป นเปาหมายที่ไดรั บ
ประสบการณในการดูแลผูสูงอายุ ครูและนักเรียนเปนเปาหมายที่ไดรับการถายทอดความรูจาก
ปราชญชาวบาน อบต. ไดเรียนรูปญหาและความตองการดานสุขภาพผูสูงอายุ นําไปสูการหนุน
เสริมดานสุขภาพและสวัสดิการสังคมใหกับผูสูงอายุรวมกับเจาหนาที่ดานสุขภาพที่เปนภาคีในการ
ดูแลสุขภาพ ในสวนชมรมผูสูงอายุ เปนการรวมกลุมของแลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกันสําหรับผูสูงอายุ
ในหลายดาน
2.2 ประเด็นปญหาสุขภาพในพื้นที่ จากการสังเคราะหองคความรูถึงประเด็นปญหา
สุขภาพกลุมผูสูงอายุในชุมชน ไดสะทอนความตองการการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ รูปแบบการ
ดูแลสุขภาพในชุมชน และผลลัพธเชิงภาวะสุขภาพและการรักษา บริการสุขภาพ โครงการหรือ
กิจกรรมการดูแลสุขภาพและสวัสดิการ ดังตาราง
ความตองการการดูแล อยูในระหวางดําเนินการ ยังไมได
1.กลุมเสี่ยงที่มีอายุ 40 ปขึ้นไป -เฝาระวัง ปองกันโรคติดตอและโรคไมติดตอ -กิจกรรมไม
ไดแก การตรวจสุขภาพประจําป คัดกรองโรค ตอเนื่อง
รณรงคปองกันโรคไขเลือดออก
-การรักษาเบื้องตน/รักษาโรคที่พบบอย
-ใหความรูการดูแลสุขภาพตนเองที่วัด ที่ศูนย
-ใหคําปรึกษาดานสุขภาพ
-กิจกรรมสงเสริมสุขภาพ ไดแก การออกกําลังกาย
การรับประทานอาหาร การดูแลสุขภาพชองปาก
-การดูแลภาวะวิกฤตฉุกเฉิน สงตอการรักษา
-กลุมเพื่อนชวยเพื่อน เชน กลุม ผูปวยโรคเรื้อรัง
-การรวมกลุมวัยทอง เตรียมความพรอมเขาสูว ัย
สูงอายุ
2. ผูสูงอายุ
2.1 การเจ็บปวยภาวะเสี่ยง -กิจกรรมการเฝาระวัง ปองกันโรคติดตอและโรค -ปองกัน
- ผูสูงอายุมีสถานะสุขภาพ ไมติดตอ ไดแก การตรวจสุขภาพประจําป อุบัติเหตุ เชน
แตกตางกัน เชน ผูสูงอายุที่แข็งแรง คัดกรองโรค รณรงคปองกันโรคไขเลือดออก ลื่นลม
ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ไปมาได -การรักษาเบื้องตน/รักษาโรคที่พบบอย เชน หวัด -กิจกรรม
ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ไปมาลําบาก ปวดขอ ปวดหลัง สนับสนุน
ผูสูงอายุที่เจ็บปวยนอนอยูบ าน -บริการคลินิกโรคเรื้อรัง สงเสริม และ
-ปญหาสุขภาพเสื่อมตามวัย เชน -สงตอการรักษา พัฒนาศักยภาพ
การมองเห็น การไดยิน การทรงตัว -การใหความรูดานการดูแลสุขภาพ เมือ่ เจ็บปวย ใหคนใน
การเคลื่อนไหว แขนขาออนแรง โรคเรื้อรังและเจ็บปวยทั่วไปโดยทีมสุขภาพ ครอบครัว ญาติ
หลงลืม ขอเสื่อม การเคี้ยวอาหาร -เยี่ยมบานโดยทีมสุขภาพเพื่อติดตามการรักษา ลูกหลาน
-ไมสามารถไปรับการรักษาที่สถาน ประเมินภาวะสุขภาพ สงตอการรักษา ใหการ สามารถใหการ
บริการไดจากปญหาภาวะสุขภาพและ พยาบาล และตรวจสุขภาพ ดูแลสุขภาพ
การเจ็บปวย หรือไมมีเงินคารถเดินทาง
-มีโรคประจําตัว มีโรคประจําตัว -เยี่ยมบาน ดูแลชวยเหลือโดยอชส. เชน พาไป ผูสูงอายุที่
มากกวา 1 โรค มียาที่ตอง ตรวจสุขภาพ ดูแลเรื่องการรับประทานยา การ เจ็บปวยทีบ่ าน
รับประทานหลายชนิด นวด พาออกกําลังกายที่บาน
-เจ็บปวยโรคพบบอย -กิจกรรมการใหความรูการดูแลสุขภาพเมื่อ
-ภาวะวิกฤต/ฉุกเฉิน/อุบัติเหตุ เจ็บปวยที่วัดทุกวันพระโดย อชส.
-มีภาวะแทรกซอนจากการเจ็บปวย -กิจกรรมสงเสริมสุขภาพ ไดแก รวมกลุมออก
หรือโรคประจําตัว กําลังกายผูสูงอายุ เชน รําไมพลอง การรวมกลุม
ผูปวยเรื้อรัง
2.2 วิถีชีวิตที่เกี่ยวกับสุขภาพ
-สามารถปฏิบตั ิกิจวัตรประจําวัน -พัฒนาศักยภาพ อบรม อชส. ใหมีความรูและ -ปองกัน
ไดเอง ทักษะในการ ดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่บาน อุบัติเหตุ เชน
-ตองการการชวยเหลือดูแลในการ ถายทอดความรูและใหการชวยเหลือผูสูงอายุที่ ลื่นลม
ทํากิจวัตรประจําวันบางสวน และ ตองการความชวยเหลือ เปนที่ปรึกษา ใหกาํ ลังใจ -กิจกรรม
ทั้งหมด เชน การรับประทาน -พัฒนาศักยภาพผูสูงอายุใหมคี วามรูในการดูแล สนับสนุน
อาหาร อาบน้ํา การดูแลสุขอนามัย สุขภาพตนเอง และถายความรูใหชุมชน เชน การ สงเสริม และ
การขับถาย ออกกําลังกาย การ จัดอบรมแกนนําผูสูงอายุในการดูแลสุขภาพชอง พัฒนาศักยภาพ
รับประทานยา ปาก การใหความรูในชมรมผูส ูงอายุ ใหคนใน
-มีพฤติกรรมสุขภาพที่ไมเหมาะสม -กิจกรรมสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุโดย ทีมสุขภาพ ครอบครัว ญาติ
เชนซื้อยารับประทานเอง อสม. และอชส. เชน การใหความรูการดูแล ลูกหลาน
รับประทานอาหารมัน เค็มหรือ สุขภาพที่วัดโดย อชส. รวมกลุมออกกําลังกาย สามารถใหการ
หวานจัด ไมออกกําลังกาย ลืม การรับประทานอาหาร สนับสนุนกิจกรรม ดูแลสุขภาพ
รับประทานยา ไมไปตรวจตามนัด สงเสริมสุขภาพในชมรมผูสูงอายุ ผูสูงอายุที่
-ประกอบอาชีพ หารายไดให เจ็บปวยทีบ่ าน
ครอบครัว เชน ทํานา เก็บเห็ดขาย
คาขาย รับจาง
-เลี้ยงหลาน ดูแลคนในครอบครัวที่
เจ็บปวยและผูส ูงอายุอื่นที่เจ็บปวย
-อยูคนเดียว/มีบุตรหลานดูแล
-มีภาระหนี้สิน ปญหาเศรษฐกิจ
-ปญหาครอบครัว
-ผูสูงอายุบางสวนไมสามารถไปวัด
หรือเขารวมกิจกรรมของชุมชนได
-ทําคุณประโยชนใหชุมชน รวม
กิจกรรมกับชุมชน การไปวัดทําบุญ
2.3 การเขาถึงบริการสุขภาพและ
-ไมมปี ญหาเรื่องการเดินทาง -สงตอการรักษากรณีฉุกเฉิน/อุบัติเหตุ เชน -ผูสูงอายุไดรับ
-การไปตรวจตามนัด หรือมารักษา รถพยาบาลฉุกเฉินของโรงพยาบาลพุทไธสง เบี้ยยังชีพยังไม
ที่ศูนยสุขภาพชุมชน ผูสูงอายุที่มี หนวยกูภัย หรือรถของคนในชุมชน ครอบคลุมทุก
ปญหาดานการเคลื่อนไหว และ - สวัสดิการเบี้ยยังชีพผูสูงอายุ คน
การเดินทาง ตองมีคนนําสง -สมาชิกชมรมผูสูงอายุ ฌาปณกิจสงเคราะห
-ยากจนไมมีเงินคารถเดินทาง -สนับสนุนการรวมกลุมถายทอดความรูภูมิ
ปญญาชาวบาน โดยปราชญชาวบาน
-เสริมสรางพลังอํานาจ เชน ถายทอดภูมิปญญา
ทองถิ่นของปราชญชาวบาน กิจกรรมวัน
สงกรานต วันผูสูงอายุ และการสนับสนุนชมรม
2.4 สิ่งแวดลอมและภาวะคุกคาม
ดานสุขภาพ
-บานสองชัน้ มีใตถุนสูง บันไดสูงชัน -การใหความรูเรื่องการดูแลสุขภาพ การเฝาระวัง -การใหความรู
พื้นลื่น การจัดวางของใช เปนปจจัย และการปองกันอุบัติเหตุ ใหกับกลุมผูสูงอายุ เรื่องการเฝา
หนึ่งที่ทําใหเกิดการลื่น หกลม อสม.และ อชส. ระวังและ
-สถานะทางสุขภาพของผูสูงอายุ ปองกันอุบัติเหตุ
การเจ็บปวย ภาวะเสื่อมตามวัย ใหกับลูกหลาน
เชน การทรงตัว แขนขาออนแรง ญาติ คนใน
ปญหาการมองเห็นเปนปจจัยหนึ่ง ครอบครัว
ที่ทําใหหกลมและประสบอุบัตเิ หตุ ผูสูงอายุ
2.3 กระบวนการสรางเปาหมายรวม การพัฒนานวัตกรรมนี้มีเปาหมายการดูแลสุขภาพ

ชุมชนที่กลุมผูสูงอายุ โดยมีกระบวนการสรางเปาหมายรวมระหวางองคกรและภาคี จากกิจกรรมเวที
ประชาคม สะทอนใหเห็นจากการมีสวนรวมขององคกรภาคี อสม. อชส. และผูสูงอายุ อบต. และ
เจาหนาที่ผูเกี่ยวของไดรวมแสดงความคิดเห็นในการเลือกใชขอมูลที่เกี่ยวของกับผูสูงอายุ ใหมีการ
นําเสนอขอตกลงรวมกันระหวางเครือขายภาคี นอกจากนี้ผูรับผิดชอบในงานที่ไดรับมอบหมายทั้ง
อชส. อบต. และ เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน ดําเนินการจัดทําแผนกิจกรรมตามที่ไดรับมอบหมาย
ใหทุกภาคีไดเห็นแนวทางการปฏิบัติที่เปนรูปธรรม
จากการสรุปบทเรียนการทํางานดูแลสุขภาพผูสูงอายุ ทําใหเกิดการเรียนรูปญหาและความ
ตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุและพัฒนาแนวทางในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุมาโดยตลอด
ประกอบกับการเห็นศักยภาพทุนทางสังคมที่มีในพื้นที่ และใหชุมชนเขามามีสวนรวม โดยใชเวที
ประชาคมและการประชุมแลกเปลี่ยนเปนกลไกหลักในการคนหาและเรียนรูปญหาความตองการ
ดานสุ ขภาพของผูสู งอายุ และหาแนวทางการดูแลสุข ภาพผูสูงอายุ โ ดยชุมชนมีส วนร วม โดยมี
รูปธรรมการพัฒนาที่สะทอนใหเห็นกระบวนการออกแบบบริการสุขภาพ/กิจกรรมที่สอดรับกับปญหา
และความตองการของผูสูงอายุ และกระบวนการพัฒนานโยบาย ซึ่งประกอบดวยกิจกรรมดังนี้ 1)
เวทีประชาคม 2)การเยี่ยมบานโดย อชส. 3)กิจกรรมใหความรูการดูแลสุขภาพตนเองและออกกําลัง
กายที่วัดทุกวันวันพระโดย อชส. 4)กิจกรรมถายทอดภูมิปญญาทองถิ่นโดยปราชญชาวบาน ในดาน
การเลานิทาน ดานจักสาน ดานวัฒนธรรม และดานแพทยพื้นบาน 5)การผลักดันใหเกิดขอบัญญัติ
ของ อบต.ในการวางระบบการดู แ ลสุ ข ภาพผู สู ง อายุ และ 6)การจั ด เวที ส รุ ป บทเรี ย นการดู แ ล
ชวยเหลือผูสูงอายุของ อชส.
4. บทบาทหนาที่องคกรและภาคี
จากการดําเนินงานนวัตกรรมสะทอนใหเห็นการปฏิบัติการแบบมีสวนรวมที่เกิดจากองคกร
และภาคี และกลุมคนที่เกี่ยวของกับการดูแลผูสูงอายุในชุมชน 7 กลุม คือ 1) ผูสูงอายุ 2) อชส. 3)
ชมรมผูสูงอายุ 4) ศูนยสุขภาพชุมชน 5) อบต. 6) ปราชญชาวบาน และ 7) ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก
สามารถสรุปไดดังตาราง
องคกร ศูนย
ชมรม ปราชญ
ภาคี ผูสูงอายุ อชส. ศสช. อบต. พัฒนา
ผูสูงอายุ ชาวบาน
กิจกรรม เด็กเล็ก
เวที -ใหขอมูล -รวมรับรู -รวมรับรู -หาขอมูล -รวมรับรู -ใหขอมูล
ประชาคม -รวมวาง คนหาปญหา -ให -สรุปขอมูล ปญหา -รวมวาง
แผน -รวมวางแผน ขอมูล -ประสานงาน -รวมวาง แผน
-เลือก อชส. -รวมวางแผน แผน
การ -ไดรับการ -ใหการ -อบรมให - ไดรับการ

เยี่ยมบาน ดูแล ชวยเหลือ ความรู อชส. ดูแล
-ใหขอมูล ดูแล ผูสูงอายุ ใหขอมูล
-ติดตาม -ใหการดูแล
-ใหความรู รักษาทาง
-กระตุนเตือน คลินิก สงเสริม
-ประสาน และ ฟนฟู
งาน สงตอ สุขภาพที่บาน
-ติดตามการ
รักษา
องคกร ศูนย
ชมรม ปราชญ
ภาคี ผูสูงอายุ อชส. ศสช. อบต. พัฒนา
กิจกรรม เด็กเล็ก
กิจกรรม -รวม -จัดตาราง -รวม -อบรมให -สนับสนุน รวม
ใหความรู กิจกรรม กิจกรรม กิจกรรม ความรู อชส. กิจกรรม กิจกรรม
และออก -มอบหมาย -เปน -ประสานงาน งบประมาณ
กําลังกาย หนาที่ แกนนํา -ที่ปรึกษา
ในวันพระ -ผูใหความรู -ติดตาม
-นําออกกําลัง ประเมินผล
กาย
-ประสานงาน
-สื่อสาร
-อุปกรณ
กิจกรรม -รวมประ -ประสาน -ผูถาย -ประสาน งาน -สนับสนุน -ผูถายทอด -ประสาน
ถายทอด ชุมแลก -รวมประชุม ทอด -ที่ปรึกษา กิจกรรม -จัดตาราง งาน
ภูมิปญญา เปลี่ยน แลกเปลี่ยน -รวมประ -ติดตาม งบประมาณ กิจกรรม -ที่ปรึกษา
ทองถิ่นโดย เรียนรู ชุมแลก ประเมินผล -จัดประชุม -รับสง
ปราชญ เปลี่ยน แลกเปลี่ยน -ดูแล
ชาวบาน ชวยเหลือ
-รวม
ประชุม
การ -ใหขอมูล -ขอสนับสนุน -ให -ใหขอมูล -พิจารณา -ใหขอมูล
ผลักดันให -รับ ขอมูล ปญหา ใหการ -รับ
เกิดขอบัญ- ประโยชน -รับประ -ทําแผน สนับสนุน ประโยชน
ญัติ อบต. โยชน โครงการ
เวทีสรุป -ใหขอมูล -สรุปบทเรียน -ใหขอมูล -ประสาน งาน -สนับสนุน -ใหขอมูล
บทเรียน สะทอนการ -หาแนว -รวมสะ- -ที่ปรึกษา กิจกรรม -รวมสะทอน
การทํางาน ทํางาน ทางแกไข ทอนการ -รวมประชุม การทํางาน
อชส. ทํางาน
จากกระบวนการพั ฒ นานวั ต กรรมเงื่ อ นไขและป จ จั ย ของความสํ า เร็ จ ในการพั ฒ นา
นวัตกรรมที่นําไปสูการสรางสุขภาพชุมชน ใน 3 ประเด็นหลัก คือ 1) วัฒนธรรมการดูแลผูสูงอายุ
ในชุมชนของ อชส. มีลักษณะการทํางานดวยจิตอาสาที่ไมไดหวังผลตอบแทน เปรียบเสมือนการ
ทดแทนบุญคุณ เหมือนกับการดูแลพอแมหรือญาติของตนเอง 2) ศูนยสุขภาพชุมชนและ อบต.
รวมกันทํ างานดูแ ลสุขภาพผูสูงอายุ เห็นผู สูงอายุเ ปนเปาหมายการดูแล และนายก อบต.มี
ประสบการณการทํางานดานสาธารณสุขทําใหมีความเขาใจในงานสาธารณสุข สามารถทํางาน
ประสานกับศสช.ได และ 3) เจาหนาที่เปนคนในพื้นที่ ทําใหเขาใจชุมชน และรูจักชุมชนดี
สงผลใหทํางานกับชุมชนและสรางการมีสวนรวมในชุมชนงายขึ้น
2
การวิจัยถอดบทเรียนการพัฒนานวัตกรรม “รวมแรงกายใจ สานสายใยผูกพัน พัฒนา
ฟนฟูคุณภาพชีวิตผูสูงอายุ” ของสถานีอนามัยบานแฮด ตําบลบานเปา อําเภอพุทไธสง จังหวัด
บุรีรัมย อาศัยกรอบวิธีคิดดังนี้
สวนไดแก 1) ขอมูลที่แสดงหลักการ แนวทาง วิธีคิด และบทบาทหนาที่ ในการทํางานพัฒนาสุขภาพ
ชุมชนของผูเกี่ยวของตามเปาหมายของนวัตกรรม และ 2) ขอมูลผูเขารวมกิจกรรมการปฏิบัติการ
จริง เพื่อเปนฐานในการวิเคราะหแนวคิดและวิธีการพัฒนาสุขภาพชุมชนของนวัตกรรม ทั้งนี้ขอมูล
ดังกลาวจะถูกสังเคราะหเพื่อตอบโจทยขางตน ซึ่งแสดงภาพรวมของกระบวนการทํางานและหนาที่
ของ “นวัตกรรม” นี้
ผูใหขอมูลในการศึกษาการพัฒนานวัตกรรม “รวมแรงกายใจ สานสายใยผูกพัน พัฒนา
ฟนฟูคุณภาพชีวิตผูสูงอายุ” ของสถานีอนามัยบานแฮด ตําบลบานเปา อําเภอพุทไธสง จังหวัด
บุรีรัมย ครั้งนี้ ประกอบดวย
- เจาหนาที่สถานีอนามัย
- ปราชญชาวบาน
- สมาชิกชมรมผูสูงอายุ
- ประชาชนในชุมชน
- ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก
- อสม. และ อชส.
- นายก อบต.
พัฒนานวัตกรรมระหวางวันที่ 24 พฤษภาคม 2550 ซึ่งเปนกิจกรรมการใหความรูเรื่อง
การดูแลสุขภาพตนเองและการออกกําลังกายรวมกันของกลุมผูสูงอายุและประชาชน
ทั่วไปที่วัด โดยอาสาสมัครชวยเหลือผูสูงวัย (อชส.) เปนแกนนํา
2) การสัมภาษณเชิงลึก ทั้งนี้ไดทําการสัมภาษณเชิงลึกผูที่เกี่ยวของตางๆ ไดแก ผูสูงอายุ
ผูรับผิดชอบโครงการ เจาหนาที่สถานีอนามัย ผูใหญบาน ปราชญชาวบาน ประชาชน
ในชุมชน อสม. อชส. นายก อบต. ครูประจําศูนยพัฒนาเด็กเล็ก
4) การสนทนากลุมผูเกี่ยวของ ไดแก ผูสูงอายุ เจาหนาที่สถานีอนามัย อชส.
5) การศึกษาเอกสารที่เกี่ยวของ ไดแก เอกสารโครงการ เอกสารเรื่องเลา
1) การตรวจสอบสามเสา โดยใชวิธีการเก็บขอมูลหลากหลายวิธี และการใชนักวิจัย
หลายคน
2) การตรวจสอบความคิด โดยใชวิธีการตรวจสอบความคิดกับผูใหขอมูล การตรวจสอบ
กับผูทรงคุณวุฒิ เปนตน
ขอมูล
2
บทที่  กระบวนการพัฒนานวัตกรรม
นวัตกรรมรวมแรงกายใจ สานสายใยผูกพัน พัฒนาฟนฟูคุณภาพชีวิตผูสูงวัย ไดรับการ
พัฒนาขึ้นจากประสบการณการทํางานดูแลสุขภาพผูสูงอายุ ที่สะทอนใหเห็นกระบวนการใชขอมูล
ปญหาและความตองการทางดานสุขภาพของผูสูงอายุและกระบวนการใชทุนทางสังคม จนเกิดการ
ออกแบบกิ จ กรรมในการดู แ ลช ว ยเหลื อ ผู สู ง อายุ การมอบหมายภารกิ จ ของแตล ะองค ก รอย า ง
ตอเนื่อง และผลักดันใหเกิดเปนขอตกลงรวมกันของชุมชนและองคกรและภาคีที่เกี่ยวของในการดูแล
ผู สู ง อายุ ใ นชุ ม ชน ผลของการถอดบทเรี ย น และการสั ง เคราะห น วั ต กรรมในส ว นของ
กระบวนการพัฒนานวัตกรรม ไดชี้ใหเห็นองคความรูใน 4 ประเด็นหลัก ไดแก เสนทางของการ
พัฒนานวัตกรรม การปฏิบัติการของนวัตกรรม วิธีการทํางานขององคกรและภาคี และกระบวนการ
เรียนรูกระบวนการพัฒนา โดยมีรายละเอียดดังนี้
1. วิวัฒนาการการพัฒนานวัตกรรม
ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด เปนสถานบริการขั้นปฐมภูมิเปดใหบริการทั้งในและนอกเวลา
ราชการ เริ่มกอตั้งขึ้นครั้งแรกในป พ.ศ.2495 ไดรับการยกฐานะเปนสถานีอนามัยชั้นสองในป 2538
และไดพัฒนาเปนศูนยสุขภาพชุมชน ในป 2545 เปนตนมา โดยรับผิดชอบพื้นที่ 12 หมูบาน ในเขต
ตําบลบานเปา อําเภอพุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย
นับตั้งแตป 2548 ไดมีการปรับโครงสรางการบริการและปรับระบบบริการสุขภาพโดยเนน
บริการเชิงรุกในชุมชน ดําเนินโครงการ PCU ใกลบานใกลใจ ผูสูงอายุที่เจ็บปวยทั่วไปสามารถมาใช
บริการรักษาโรคเบื้องตนที่ PCU แตถาผูสูงอายุที่เจ็บปวยโรคเรื้อรังตองไปรับการรักษาที่ รพ. มีการ
จัดทีมสุขภาพบริการเยี่ยมบานผูสูงอายุที่เจ็บปวย
ประมาณกลางป 2548-ปลายป 2548 จากขอมูลสถิติผูสูงอายุในชุมชนมีจํานวนเพิ่มขึ้น
อัตราการเจ็บปวยดวยโรคเรื้อรังเพิ่มขึ้นโดยเฉพาะในกลุมผูสูงอายุ ขอมูลปญหาและความตองการ
ดานสุขภาพของผูสูงอายุที่ไดจากผูสูงอายุ ญาติผูดูแล และอสม. ที่มาใชบริการที่ศูนยสุขภาพชุมชน
และจากการเยี่ยมบานโดยทีมสุขภาพ ทําใหเจาหนาที่เห็นวา บริการสุขภาพที่มียังไมสามารถใหการ
บริการไดครอบคลุม พบวายังมีผูสูงอายุที่เจ็บปวยเรื้อรังไมสามารถไปรับบริการที่ รพ. ไดตามนัด ยัง
มีผูสูงอายุที่เจ็บปวยเรื้อรังแตไมไดรับการสงตอการรักษา ผูสูงอายุมีพฤติกรรมการดูแลตนเองไม
เหมาะสม ทําใหศูนยสุขภาพชุมชนจัดกิจกรรมคลินิกรักสุขภาพซึ่งเปนกิจกรรมการออกกําลังกาย
การควบคุมอาหารเพื่อสุขภาพใหกับประชาชนทั่วไป และผูปวยโรคเรื้อรัง จัดกิจกรรมการคัดกรอง
โรคตรวจสุขภาพประจําปกลุมคนที่มีอายุ 40 ปขึ้นไป อบรมพัฒนาอสม.อยางตอเนื่องเพื่อใหเขามามี
สวนรวมในการดูแลสุขภาพประชาชนในหมูบานและ สนับสนุนจัดตั้งชมรมผูสูงอายุ จัดบริการเยี่ยม
บานใหครอบคลุมทุกหลังคาเรือน
ประมาณตนป 2549 ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮดไดรับโอนผูปวยโรคเรื้อรังจากโรงพยาบาล
แมขาย (โรงพยาบาลพุทไธสง) เชน ผูปวยโรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง โรคหัวใจโรคเกาฑ
โรคหอบหืด โรคทางจิตเวช โดยจะมีทีมแพทยจากโรงพยาบาลแมขายออกมาใหบริการรวมกับ
เจาหนาที่ประจําศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด ในวันอังคารที่ 2 และ 4 ของเดือน ปญหาที่เกิดขึ้นคือ
จากการทํางานเชิงรุกที่ผานมาทีมสุขภาพสามารถดําเนินการเยี่ยมบานไดครอบคลุม 100% แต
ในชวงระยะเวลาดังกลาว การรับโอนผูปวยโรคเรื้อรังจากโรงพยาบาลแมขายมายังสถานบริการใกล
บานหรือ PCU โดยไมมีการเพิ่มอัตรากําลังเจาหนาที่เพื่อรองรับงานตางๆ ที่เพิ่มขึ้น ทําใหการ
ปฏิบัติงานศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮดสามารถใหบริการเชิงรุก 30% และใหบริการเชิงรับ 70%
เนื่องจากจํานวนผูปวยที่มารับบริการเพิ่มมากขึ้นแตจํานวนเจาหนาที่เทาเดิม ปริมาณงานเพิ่มมาก
ขึ้น ทําใหการใหบริการในเชิงรุกนอยลง การดําเนินกิจกรรมเยี่ยมบานจึงไมสามารถทําไดครอบคลุม
ทุกหลังคาเรือน กลุมอสม.จึงเปนกําลังสําคัญในการดูแลประชาชนในชุมชน
ในชวงระยะเวลาดังกลาว จากการจัดบริการคลินิกโรคเรื้อรังที่ศูนยสุขภาพชุมชน และจาก
การเยี่ยมบานทําใหเจาหนาที่เห็นปญหาสุขภาพของผูสูงอายุที่มารับบริการในคลินิกโรคเรื้อรังและที่
อยูในชุมชนมมากขึ้น โดยพบวาผูสูงอายุสวนใหญเจ็บปวยเรื้อรัง และมีภาวะแทรกซอนจากการที่ไม
มีคนดูแล ทําใหลืมรับประทานยา รับประทานอาหารไมเพียงพอหรือไมเหมาะสม ความสามารถใน
การดูแลตนเองลดลง ไมไดมาตรวจตามนัด หรือเจ็บปวยก็มารักษาไมไดเพราะไมมีคนพามารักษา
ผูสูงอายุบางคนไมสามารถควบคุมระดับน้ําตาลในเลือดหรือระดับความดันโลหิตได มีภาระตอง
เลี้ยงดูหลาน เปนตน การแกไขปญหาเหลานั้นที่ผานมา จะแกไขโดยการจัดกิจกรรมใหความรูใหกับ
ผูสูงอายุ และกลุมแกนนําที่จะไปดูแลผูสูงอายุตอซึ่งสวนใหญก็คือ อสม.ในเรื่องการดูแลสุขภาพ
มิ.ย.2549 จากการจัดบริการทําฟนและตรวจสุขภาพฟนทําใหเห็นปญหาการดูแลสุขภาพ
ฟนของประชาชนในพื้นที่และผูสูงอายุที่มารับบริการ ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮดเขารวมโครงการ
สงเสริมสุขภาพชองปากของทันตแพทยหญิงเกากันยาและเจาหนาที่ทันตาภิบาลของศูนยสุขภาพ
ชุมชนบานแฮด โดยจัดอบรมใหความรูกับกลุมแกนนําชุมชน อสม. ผูสูงอายุ ประชาชนที่สนใจ และ
ใหแกนนําเหลานี้มาใหความรูเรื่องการดูแลสุขภาพฟนกับประชาชนในหมูบาน โดยดําเนินการนํารอง
ในหมู 5 จัดกิจกรรมตอเนื่องใหกลุมแกนนํามาใหความรูกับประชาชนที่วัดทุกวันพระ ชวงเวลา
หลังจากที่ประชาชนทําบุญเสร็จแลว ผลการดําเนินการไดรับการตอบรับที่ดี ประชาชนพึงพอใจและ
มีความรูในการดูแลสุขภาพชองปากมากขึ้น กิจกรรมนี้ยังคงดําเนินงานถึงปจจุบัน
ตลอดระยะเวลาตั้ ง แต เ ดื อ น ม.ค.-ต.ค. 2549 เจ า หน า ที่ เ ห็ น ป ญ หาการเจ็ บ ป ว ยของ
ผู สู ง อายุ ป ญ หาการไม มี ค นดู แ ล และพบว า ผู สู ง อายุ ที่ มี บุ ต รหลานดู แ ลก็ มี ป ญ หาสุ ข ภาพ
เชนเดียวกัน จึงไดเขาไปศึกษาขอมูลจากการเยี่ยมบาน พูดคุยกับผูสูงอายุและญาติ/ผูดูแลที่มารับ
บริการในคลินิกโรคเรื้อรัง ทําใหทราบวา มีความไมเขาใจกันของผูสูงอายุและลูกหลานทําใหเกิด
ชองวางระหวางวัย บุตรหลานเกิดความรูสึกเบื่อหนายไมอยากดูแลผูสูงอายุ เพราะลูกหลาน ไม
เขาใจถึงสภาพรางกายที่เสื่อมลงตามอายุ เบื่อฟงคําบนของผูสูงอายุ สวนผูสูงอายุกลาวถึงลูกหลาน
วา ลูกหลานพูดจาไมดี ประชดประชัน ชอบหาวาแกลงปวย เปนตน จึงทําใหทางสถานีอนามัยจัด
ประชุมกลุมคุยกับลูกหลานผูสูงอายุนํารองหมู 5 โดยนัดใหมาประชุมกันตอน 5 โมงเย็น ผูเขารวม
ประกอบดวย นายก อบต. เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน ผูนําชุมชน เนื้อหาการประชุม นายก อบต.
พูดเรื่องบาปบุญ กุศลการทําความดีตอพอแม ความกตัญู สวนพยาบาลใหความรูเรื่องโรคที่พบ
บอยในผูสูงอายุ และการดูแลผูสูงอายุ หลังจากนั้นเปนกระบวนการพูดคุยถามความรูสึกและความ
คิดเห็นตอผูสูงอายุ จากการจัดประชุมกลุมลูกหลานผูดูแลผูสูงอายุครั้งนี้ ทําใหเจาหนาที่และอบต.
ทราบขอมูลชีวิตความเปนอยูของผูสูงอายุมากขึ้น ตายายเขาอยูกันอยางไร ลําบากอะไรบาง มีกรณี
ตัวอยางการดูแลผูสูงอายุของบุตรหลาน เชน กรณีที่ยายฉี่รดที่นอน หลานก็จะมาบนตองมาทํา
ความสะอาดใหทุกวัน เขาคิดวายายแกลงเขา ขอมูลที่ไดจากการประชุมสะทอนใหศูนยสุขภาพ
ชุมชนเห็นวา บุตรหลานสวนใหญไมเขาใจธรรมชาติของผูสูงอายุ ความเสื่อมตามอายุของตายาย
เขาที่ ผู สู ง อายุ ยิ่ ง อายุ ม ากขึ้ น ก็ จ ะอ อ นแอลงเรื่ อ ยๆ หลั ง จากการจั ด ประชุ ม ลู ก หลานดั ง กล า ว
เจาหนาที่จึงมารวมกันวางแผนการดูแลผูสูงอายุในชุมชนที่จะทําอยางไรใหผูสูงอายุสามารถดูแล
สุขภาพตนเองไดเหมาะสม สามารถอยูรวมกับครอบครัวและลูกหลานได จึงไดจัดกิจกรรมสงเสริม
สุขภาพ และอบรมใหความรูใหกับผูสูงอายุโดยจัดสอดแทรกในชมรมผูสูงอายุทุกเดือน
ส.ค.-ต.ค. 2549 เปนตนไป เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนเห็นวา การดูแลและบริการสุขภาพ
ที่มีอยูไมสามารถดูแลผูสูงอายุไดทั่วถึง ยังมีผูสูงอายุที่เจ็บปวยแตไมไดรับการดูแลรักษาที่ถูกตอง
เหมาะสม หรือ มารับบริการเมื่อมีอาการเจ็บปวยมากขึ้นแลว ผูสูงอายุสวนใหญตองอาศัยเพื่อนบาน
หรือชาวบานพามาตรวจรักษาที่ศูนยสุขภาพชุมชน ดังกรณีตัวอยางยายบุญ เจาหนาที่เห็นถึงบริการ
สุ ข ภาพที่ มี อ ยู ยั ง เป น ตั้ ง รั บ มากกว า เชิ ง รุ ก นอกจากนี้ ยั ง พบว า มี ผู สู ง อายุ ที่ มี ศั ก ยภาพ มี
ความสามารถ มีภูมิปญาทองถิ่นอยูในชุมชนจํานวนมากแตไมไดรับการสนับสนุนและไมไดนํามาใช
และพัฒนาศักยภาพหรือถายทอดความรูใหกับชุมชน จากการสรุปบทเรียนการทํางาน รวบรวม
ขอมูลปญหาผูสูงอายุที่อยูในความรับผิดชอบ จากการทําประชาคมหมูบานที่เปนการจัดทําแผน
ตําบลที่ผานมา เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮดทั้งหมดพรอมดวยคณะกรรมการพัฒนาศูนย
สุขภาพชุมชน ไดรวมประชุมพิจารณางานดานตางๆ หาขอบกพรองและแนวทางแกไข รวมกัน
และยอมรับวาในระยะหลังๆ เราจะใหบริการเชิงรับมากกวาเชิงรุก จึงทําใหเกิดความบกพรองใน
เรื่องการใหบริการในชุมชน คณะกรรมการพัฒนาศูนยสุขภาพชุมชนโดยมี นายก อบต.เขารวม
ประชุมดวยจึงวางแผนการดําเนินโครงการดูแลผูสูงอายุในชุมชนรวมกันขึ้นโดยตองการใหชุมชน
และผูสูงอายุเขามามีสวนรวมในการดูแลดวย เจาหนาที่จึงใชเวทีประชุมประชาคมผูสูงอายุ รวมกับ
ชมรมผูสูงอายุตําบลบานเปาเปนเวทีคนหาปญหาและความตองการดานสุขภาพ หาแนวทางแกไข
และสรางการมีสวนรวมในการจัดกิจกรรมดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
ปลายเดือน พ.ย. 2549 เปนตนไป จัดทําโครงการ รวมแรง กาย ใจ สานสายใยผูกพัน
พัฒนาฟนฟูคุณภาพคุณภาพชีวิตผูสูงวัย โดยมีวัตถุประสงคเพื่อสรางเสริมสุขภาพผูสูงอายุใหมี
สุขภาพสมบูรณ แข็งแรง ทั้งดานรางกาย จิตใจ และสังคม
ปลายเดือน ม.ค.-มี.ค. 2550 ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮดทําประชุมประชาคมผูสูงอายุ
ทั้งหมด 12 หมูบาน แบงจัดวันละ 1 หมูบาน ผูรวมทําประชาคมคือ เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน
บานแฮด นายก อบต.บานเปา ประธานชมรมผูสูงอายุตําบลบานเปา ประธานชมรมอาสาสมัคร
สาธารณสุขตําบลบานเปา ผูใหญบาน สมาชิกชมรมผูสูงอายุ อาสาสมัครสาธารณสุขและประชาชน
ทั่วไป ปญหาที่ไดจากการทําประชาคมคือ ปญหาโรคเรื้อรัง โรคไขเลือดออก โรคระบบหายใจ โรค
ระบบกลามเนื้อ และโรคในชองปาก ปญหาความยากจน ผูสูงอายุอยูบานตามลําพังไมมีผูดูแล
ผู สู ง อายุ ไ ม มี ร ายได ที่ มั่ น คง ไม มี บ ทบาทในสั ง คม ผู สู ง อายุ บ างกลุ ม รู สึ ก ว า ตนไม มี ป ระโยชน
ชวยเหลืออะไรใครไมได ไมมีความสําคัญ ไมมีใครสนใจ จากการวิเคราะหปญหา ประชาคมพบวา
ปญหาโรคเรื้อรังในผูสูงอายุ และไมมีคนดูแลเปนปญหาที่สําคัญควรไดรับการแกไขเปนอันดับแรกจึง
มีมติรวมกันหาและคัดเลือกอาสาสมัครชวยเหลือผูสูงวัยประจําหมูบาน (อชส.) เพื่อมาชวยดูแล
ผูสูงอายุในหมูบาน โดยกลุม อชส. จะเปนกลุมที่สมัครใจชวยเหลือ มีจิตอาสา ไมจําเปนตองเปน อส
ม.แตเปนใครก็ได เชน ผูสู งอายุที่มีสุขภาพแข็งแรง กลุมแมบาน และ สอบต.หรื อประชนทั่ว ไป
โดยเฉพาะคนที่มีผูสูงอายุในความดูแลอยูแลว ผลการคัดเลือก อชส.ในเวทีประชาคม พบวาสวน
ใหญผูสูงอายุเลือก อสม.ใหมาทําหนาที่เปน อชส.
จากเวทีประชาคมแตละหมูบาน ทําใหไดขอมูลปญหาและความตองการของผูสูงอายุ ได
รายชื่อ ผูสูงอายุที่ไมมีคนดูแล มีชีวิตอยูอ ยางลําบากหรือยากจน รายชื่อผูสูงอายุที่เปนปราชญ
ชาวบานของแตละหมูบานและไดรายชื่ออาสาสมัครดูแลผูสูงอายุ
เม.ย.2550 จัดอบรมใหความรูและพัฒนาทักษะการดูแลสุขภาพผูสูงวัยใหกับ อชส.ที่สถานี
อนามัย 1 วัน เรื่องโรคตางๆ ที่พบบอยในผูสูงอายุ เชน โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคหลอด
เลือดตีบ และโรคสมองเสื่อม การฟนฟูสมรรถภาพดานรางกายผูสูงอายุ การสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุ
10 อ. การเยี่ ย มบ า นและการใช คู มื อ เยี่ ย มบ า นผู สู ง อายุ และวางแผนกิ จ กรรมส ง เสริ ม สุ ข ภาพ
ผูสูงอายุรวมกัน
หลั ง จากนั้ น ศู น ย สุ ข ภาพชุ ม ชนบ า นแฮดได จั ด ประชุ ม แลกเปลี่ ย นเรี ย นรู ผู สู ง อายุ ที่ มี
ความสามารถและกลุมปราชญชาวบานทุกหมูบานขึ้น (ในตําบลบานเปา มีปราชญชาวบานหลาย
แขนง ชาวบานทั่วไปในตําบลบานเปาจะใหความเคารพนับถือ และศรัทธาในตัวปราชญชาวบาน)
ดวยมีความคิดวานาจะดึงเอาจุดเดนในขอนี้ของผูสูงอายุมาพัฒนาลูกหลานซึ่งจะเติบโตขึ้นเปน
ผูใหญที่ดีในวันขางหนา อีกทั้งยังชวยใหผูสูงอายุรูสึกวาตัวเองมีคุณคาและมีประโยชนตอสังคม การ
ประชุมครั้งนี้จัดขึ้นเพื่อพัฒนาปราชญชาวบานโดยใหปราชญชาวบานแตละคนเลาประสบการณ
และแลกเปลี่ยนเรียนรูซึ่งกันและกัน เชิญวิทยากรผูทรงคุณวุฒิมาเลาประสบการณชีวิต และวิธีการ
ดําเนินชีวิตอยางมีคุณคา ใหกับปราชญชาวบานในตําบลไดเรียนรูเพื่อพัฒนาตัวเอง มีการคัดเลือก
และแบงกลุมภูมิปญญาปราชญชาวบานออกเปน 4 กลุม คือ กลุมเลานิทาน กลุมจักสาน กลุม
การแพทยแผนไทย และกลุมวัฒนธรรมประเพณี จากการประชุมครั้งนี้ กิจกรรมที่มีการดําเนินการ
อยางตอเนื่องคือ กิจกรรม ตา-ยาย สอนหลาน โดยใหปราชญชาวบานแลกเปลี่ยนประสบการณการ
เลานิทานรวมกับครูประจําศูนยพัฒนาเด็กเล็ก และรวมกันวางแผนการจัดกิจกรรมเลานิทานในศูนย
เด็กกอนวัยเรียน เดือนละ 1 ครั้ง (ตําบลบานเปามีศูนยเด็กกอนวัยเรียนทั้งหมด 3 แหง) โดยตอง
เปนนิทานที่สอดแทรกคําสอนตางๆ ทั้งในดานของวัฒนธรรม ศีลธรรมอันดีงาม เพื่อปลูกฝงใหกับ
เด็ ก โดยเจ า หน า ที่ ไ ด ป ระสานงานกั บ องค ก ารบริ ห ารส ว นตํ า บลบ า นเป า ในเรื่ อ งของการแทรก
กิจกรรม ตา-ยาย สอนหลาน
เม.ย.-พ.ค. 2550 กลุม อสช. แตละหมูบานประชุม มอบหมายงานและผูสูงอายุทรี่ บั ผิดชอบ
ดูแล อาสาสมัคร 1 คนรับผิดชอบผูสูงอายุ 10-15 คน รวมกันจัดตารางกิจกรรมสงเสริมสุขภาพ
ผูสูงอายุของแตละหมูบาน โดยใชวัดเปนศูนยกลางโดยจัดใหมีกิจกรรมที่วัดทั้งตําบล รวม 6 วัด
ไดแก กิจกรรมการใหความรูการดูแลสุขภาพตนเองที่วัดทุกวันพระ และกิจกรรมสงเสริมการออก
กําลังกายที่วัดของผูสูงอายุทุกวันพระ กิจกรรมนี้นอกจากการเสริมความรูดานสุขภาพแลว ผูสูงอายุ
ในกลุมยังไดแลกเปลี่ยนทัศนคติและความคิดเห็น หรือเลาปญหาตางๆของตนใหเพื่อนรวมกลุมฟง
เชน ปญหาความเจ็บปวยซึ่งอาจจะมีการชวยเหลือกันเองในกลุม จากประสบการณของตนวาตน
เคยเปนอยางนี้แลวทําอยางไรจึงหาย เมื่อมีการทํากิจกรรมรวมกันหลายๆครั้ง ผูสูงอายุจะเกิดความ
ผูกพันตอกัน เปนหวงเปนใยกัน เมื่อวันพระไหนมีใครหายไป ในกลุมจะรูกันหมดวาเปนอะไรและจะ
มีการชวยเหลือกันอยางดี
พ.ค.2550 เปนตนไป ดําเนินกิจกรรมใหความรูที่วัด กิจกรรมออกกําลังกาย กิจกรรมเยี่ยม
บานผูสูงอายุ กิจกรรมตายายสอนหลาน ตามแผนที่วางไว และดําเนินกิจกรรมการใหบริการเชิงรุก
ในชุมชนโดยทีมสุขภาพ (ประกอบดวยนักวิชาการ พยาบาลวิชาชีพ พนักงานผูชวยสถานีอนามัย
และอาสาสมัครชวยเหลือผูสูงวัย) ติดตามเยี่ยมผูสูงอายุอยางนอยปละ 1 ครั้ง ในรายที่ไมมีปญหา
สวนในผูสูงอายุที่พบปญหา เชน ปวยดวยโรคเรื้องรังไมมีผูดูแลที่บานอยูตามลําพัง ชวยเหลือตัวเอง
ไมได เกิดเจ็บปวยไมสามารถไปรับการรักษาที่สถานบริการได ใหอาสาสมัครชวยติดตอเจาหนาที่
เพื่อใหการรักษาพยาบาลที่บานตามขีดความสามารถ รวมกันเยี่ยมบานติดตามการรักษาอยาง
ตอเนื่อง โดยมี อชส.ชวยประสานงานกับเจาหนาที่ นอกจากนี้ในกรณีที่ผูสูงอายุมีปญหาความ
ยากจน ความเปนอยู การประกอบอาชีพ จะไดรับการประสานงานใหองคการบริหารสวนตําบลบาน
เปาเขามาดูแลและจัดสรรสวัสดิการใหแลวแตกรณี
ในชวงเวลาการดําเนินกิจกรรมการดูแลสุขภาพผูสูงอายุของ อชส. แสดงใหเห็นความเปน
รูปธรรมของโครงการ ซึ่งสอดคลองกับภารกิจของอบต.ในการรับผิดชอบงานดูแลสงเสริมคุณภาพ
ชีวิ ต ผู สูง อายุ เพื่ อ ให โ ครงการนี้ มี ค วามต อ เนื่ อ งและยั่ งยื น จึ งทํ า ใหศู น ย สุ ขภาพชุม ชนบา นแฮด
ผลักดันใหอบต.สนับสนุนโครงการนี้ตอไปโดยจัดทําโครงการเสนอตออบต. เพื่อนําเขาพิจารณา
จัดทําขอบัญญัติแผน 3 ป อบต. ในชวงเดือน มิ.ย. 2550
29 พ.ค. 2550 จัดประชุมพัฒนาศักยภาพแกนนําผูสูงอายุและปราชญชาวบาน เปนการ
อบรมเรื่องการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ และการแลกเปลี่ยนเรียนรูในเรื่องภูมิปญญาชาวบานระหวาง
ผูสูงอายุและปราชญชาวบาน ถายทอดภูมิปญญาเพื่อพัฒนาแกนนําตอไป
มิ.ย. 2550 เปนตนไป เมื่อทํากิจกรรมตางๆ ไปไดระยะหนึ่ง จะมีกิจกรรมพาผูสูงอายุไป
ศึกษาดูงานชมรมผูสูงอายุในจังหวัดบุรีรัมยที่มีชมรมผูสูงอายุที่เขมแข็ง ที่ประสบผลสําเร็จและมี
กิจกรรมอยางตอเนื่อง เพื่อศึกษาเรียนรูและนํามาปรับปรุงแกไขขอบกพรอง
จัดเวทีประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกันระหวาง อชส. ผูสูงอายุ เจาหนาที่ศูนยสุขภาพ
ชุมชน อบต. เพื่อสรุปบทเรียนการทํางานการดูแลผูสูงอายุของ อชส. ปราชญชาวบาน ผูสูงอายุ และ
การจัดกิจกรรมตางๆ และนําขอเสนอแนะที่ไดจากการประชุมมาปรับปรุงพัฒนาบริการสุขภาพ
ผูสูงอายุตอไป
จากขอมูลดังกลาวขางตนสามารถสรุปใหเห็นเสนทางการพัฒนานวัตกรรมรวมแรงกายใจ
สานสายใยผูกพัน พัฒนาฟนฟูคุณภาพชีวิตผูสูงวัย ดังภาพที่ 1

ภาพที่ 1 เสนทางการพัฒนานวัตกรรมรวมแรงกายใจ สานสายใยผูกพัน พัฒนาฟนฟูคุณภาพชีวิตผูสูงวัย
•จํานวนผูสูงอายุเพิ่มขึ้น •นโยบายสวนกลางและ
•มีผูปวยโรคเรื้อรังเพิ่มขึ้น ทองถิ่นสนับสนุนการดูแล •ผูสูงอายุเจ็บปวยโรคเรื้อรังรอยละ 71
•ผูปวยไมมาตามนัด โรคเรื้อรังและผูสูงอายุ และ •มีผูสูงอายุรอยละ 7.2 ของประชากรผูสูงอายุสมควร
•เดินทางลําบาก การสงเสริมสุขภาพ ไดรับการชวยเหลือ
•ผูสูงอายุเจ็บปวยไมมารับ •เห็นปญหาและความตองการการดูแล •เห็นปญหาผูสูงอายุไมมีคนดูแล พฤติกรรมสุขภาพ •ตองการใหมีกิจกรรมสงเสริม
การรักษา/มารับการรักษา ของผูสูงอายุจากการเยี่ยมบาน การมาใช ไมเหมาะสม ความสามารถในการดูแลตนเองลดลง สุขภาพและเครือขายดูแลผูสูงอายุทุก
เมื่ออาการหนัก บริการคลินิกเรื้อรัง และรักษาโรคทั่วไป •พบวามีผูสูงอายุที่มีศักยภาพแตไมไดนํามาใช หมูบานอยางตอเนื่อง
•บริการเยี่ยมบาน •เห็นปญหาความไมเขาใจกับระหวาง •ชุมชนรับรูปญหาและตองการแกไขปญหา •ใหชุมชนมีสวนรวมในการดูแล
ยังไมครอบคลุม ผูสูงอายุและผูดูแล/ครอบครัว
พ.ศ 2548 2549 2550
กิจกรรม .
•บริการ PCU ใกลบาน •รับโอนผูปวยโรคเรื้อรังจาก รพ.แมขาย
ปรับโครงสราง •บริการที่ รพ. •บริการคลินิกโรคเรื้อรัง PCU-รพ.
•เนนบริการเชิงรุก และสงเสริมสุขภาพ
ปรับบริการ
•จัดทํานวัตกรรม •กิจกรรมใหความรูที่วัด
•ผูปวยโรคเรื้อรังไปรับ •กิจกรรมออกกําลังกายผูสูงอายุ
•จัดกิจกรรมสงเสริม •ประชาคมกลุมผูสูงอายุทั้ง 12 หมูบาน •กิจกรรมตายายสอนหลาน •PCU เสนอโครงการ
การรักษาที่ รพ. สุขภาพชองปากนํา กับชมรมผูสูงอายุ ผูนําชุมชน อสม.  ูงอายุตอ อบต.
•ผูสูงอายุเจ็บปวยทั่วไปมา รอง หมู 5 ประชาชนทั่วไป และอบต. •อบรมการดูแล •กิจกรรมเยี่ยมบานโดย อชส. ดูแลผูส
ใชบริการ PCU ใกลบาน ผูสูงอายุ อชส. •กิจกรรมเยี่ยมบานโดยทีม
•คนหาปญหา หาแนวทางการดูแล สุขภาพรวมกับ อชส.
•สนับสนุนกิจกรรมชมรม •คนหาผูสูงอายุที่ควรไดรับการ
ผูสูงอายุ ชวยเหลือ ปราชญชาวบาน •อบต.สนับสนุนโครงการ และ
•บริการเยี่ยมบาน •จัดตั้งและคัดเลือก อชส. จัดทําขอบัญญัติแผน 3 ป
•คลินิกรักสุขภาพ (กิจกรรมออกกําลังกาย •ประชุมพูดคุยกับลูกหลาน •ประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรูกลุม
ควบคุมอาหารเพื่อลดความอวน) •เวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู
ผูสูงอายุ รวมกับ อบต. ผูนํา ปราชญชาวบาน วางแผน สรุปบทเรียน
•คัดกรองโรค ตรวจสุขภาพประจําปกลุมเสี่ยง ชุมชน •จัดประชุม อชส. แตละหมูบานจัดทํา กิจกรรม มอบหมายหนาที่
•อบรม พัฒนา อสม. แผนกิจกรรม มอบหมายหนาที่ และ •ศึกษาดูงาน
•กิจกรรมกลุมวัยทอง กลุมเบาหวาน ผูสูงอายุที่รับผิดชอบ •กิจกรรมปราชญชาวบาน
•ใหความรู ใหคําปรึกษา ถายทอดความรูนักเรียน
ชั้นประถม
•ศูนยเลี้ยงเด็กเขารวมกิจกรรมตายายสอนหลาน
การจัดสวัสดิการ/อื่นๆ •อบต.เขามามีสวนรวมในการดูแลผูสูงอายุ
101
•พิจารณาเบี้ยยังชีพรวมกับชุมชน
2. การปฏิบัติการของนวัตกรรม
จากเสนทางกระบวนการพัฒนาและผลของการดําเนินกิจกรรมนวัตกรรมรวมแรง กายใจ
สานสายใยผูกพัน พัฒนาฟนฟูคุณภาพชีวิตผูสูงวัย ของศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด ไดสะทอนให
เห็นรูปธรรมการพัฒนารูปแบบการดูแลสุขภาพผูสูงอายุโดยชุมชนมีสวนรวม และนําไปสูการมี
คุณภาพชีวิตที่ดีของผูสูงอายุใน 4 กระบวนการหลัก ไดแก 1) กระบวนการออกแบบบริการ/กิจกรรม
: เวทีประชาคม 2) กิจกรรมการบริการสุขภาพผูสูงอายุในชุมชน 3) กระบวนการพัฒนานโยบาย
การดูแลสุขภาพผูสูงอายุ และ 4) การจัดเวทีสรุปบทเรียนการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุของ อชส.
กิจกรรมเหลานี้เกิดจากการเรียนรูปญหาและความตองการดานสุขภาพผูสูงอายุ เชน ปญหาการ
เจ็บปวยโรคเรื้อรังและปญหาการขาดผูดูแล เปนตน การเห็นและใชทุนทางสังคมที่มีในพื้นที่ ไดแก
ผูสูงอายุ ปราชญชาวบาน ชมรมผูสูงอายุ อชส. อบต. และ ศสช. โดยใชการประชุมประชาคมระดับ
หมูบานทุกหมูบานเปนกลไกสําคัญในการสรางการมีสวนรวมของชุมชน สะทอนปญหาและความ
ตองการของผูสูงอายุและหาแนวทางดูแลผูสูงอายุในชุมชนรวมกัน นอกจากนี้ อบต. ยังเขามามีสวน
รวมในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุอยางตอเนื่อง จากการประชุมประชาคมดังกลาวกอใหเกิดการ
คัดเลือกอาสาสมัครชวยเหลือผูสูงอายุ (อชส.) คนหาและคัดเลือกผูสูงอายุที่มีความรูภูมิปญญา
ทองถิ่น (ปราชญชาวบาน) ดานวัฒนธรรม จักสาน เลานิทาน และแพทยพื้นบาน จนเกิดบริการ/
กิจกรรมในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุอยางเปนรูปธรรมคือ การเยี่ยมบานดูแลชวยเหลือผูสูงอายุใน
ชุมชน โดย อชส. กิจกรรมใหความรูเรื่องการดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุและการออกกําลังกายที่
วัดทุกวันพระโดย อชส. กิจกรรมที่สะทอนคุณคาและศักยภาพของผูสูงอายุในการถายทอดความรู
ดานภูมิปญญาทองถิ่นใหกับลูกหลานที่ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก/โรงเรียน (ตายายสอนหลาน) และการ
ประชุมแลกเปลี่ยนความรูภูมิปญญาทองถิ่น ดวยกระบวนการทํางานอยางมีสวนรวมของทุนทาง
สังคมดังกลาว สามารถผลักดันใหเกิดเปนขอตกลงรวมกันของชุมชนและองคกรและภาคีที่เกี่ยวของ
ในการดูแลผูสูงอายุในชุมชน คาดวานาจะเกิดกระบวนการพัฒนานโยบายการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
ขึ้นได โดยมีกระบวนการดําเนินการใน 2 กิจกรรมที่เปนกลไกสําคัญ ไดแก การประชุมประชาคม
และการผลักดันรูปแบบการดูแลสุขภาพผูสูงอายุใหเกิดเปนขอบัญญัติของ อบต.
“...เราไดทําประชาคมทั้งหมด 12 หมูบาน ผูรวมประชาคมคือ ทีมสถานีอนามัย นายก

อบต. ประธานชมรมผูสูงอายุ ประธานชมรม อสม. ผูใหญบาน สมาชิกชมรมผูสูงอายุ
อสม. และประชาชนทั่วไป ปญหาไดจากการทําประชาคมคือ ปญหาโรคเรื้อรัง โรค
ไขเลือดออก โรคระบบหายใจ โรคระบบกลามเนื้อ และโรคในชองปาก ปญหาความ
ยากจน ผูสู ง อายุ อ ยู บ า นตามลํ า พั งไม มี ค นดู แล ผู สู ง อายุ ไ ม มี รายได ที่ มั่น คง ไม มี

บทบาทในสังคม ผูสูงอายุบางกลุมรูสึกวาตนไมมีประโยชน หลังจากนั้นก็นําขอมูลมา
วิเคราะหและพบวา ปญหาโรคเรื้อรังในผูสูงอายุเปนปญหาที่สําคัญและควรไดรับการ
แกไข...”
“...ดวยภารกิจของอบต.เองที่ตองรับผิดชอบงานสวนของการดูแลผูสูงอายุดวย ดังนั้น
จึงเขามามีสวนรวมตั้งแตตน แตเดิมกิจกรรมที่อบต.ดําเนินการเพื่อผูสูงอายุจะเปน
เรื่อง เบี้ยผูสูงอายุ และกิจกรรมวันสําคัญตางๆ เชน วันสงกรานต ที่ใหชมรมผูสูงอายุ
เขามามีสวนรวมดวย เรื่องสุขภาพการเจ็บปวยเขาก็จะใหสถานีอนามัยดูแล ดวย
ภารกิจของ อบต.ในการดูแลผูสูงอายุ ทางสถานีอนามัยจึงไดเขาไปประสานงานและ
เชิญ อบต.ใหเขารวมประชุมประชาคมเพื่อคนหาปญหาและหาแนวทางฟนฟูคุณภาพ
ชีวิตผูสูงอายุ ใหเขามารับรูปญหาดวยกัน และเราอยากใหโครงการนี้มันตอเนื่องจึง
พยายามผลักดันใหเขาไปอยูในแผนของตําบลดวย โดยใหอบต.สนับสนุนเรื่องอุดหนุน
กลุมอชส. อุดหนุนกลุมออกกําลังกาย การจัดอบรมพัฒนาศักยภาพแกนนํา สนับสนุน
กิจกรรมเลานิทานในสวนของคาตอบแทนปราชญชาวบาน ซึ่งกิจกรรมนี้ก็สอดคลอง
กับนโยบายของ อบต.ในเรื่องมาตรฐานศูนยเด็กเล็กดวย ที่ตองเขามามีสวนรวมใน
ชุมชน”
“...ประชาคมหมูบานทุกหมูบาน แตทําทีละหมู ในตอนนั้นเรามีโครงการดูแลผูสูงอายุ
ไวในใจอยู แลว แตอยากฟงปญหาของผูสูงอายุและเพื่อ ใหเปนความตองการของ
ชุมชนดวย ซึ่งก็พบวาปญหาผูสูงอายุเจ็บปวยไมมีคนดูแลเปนปญหาของหมูบาน เมื่อ
เราเสนอความคิดเห็นวาถามีโครงการดูแลผูสูงอายุโดยมีอาสมัครดูแลจะดีไหม ขอ
ความเห็ น จากประชาคม ทางประชาคมก็ อ ยากให ทํ า เห็ น ด ว ยและยิ น ดี ใ ห ค วาม
รวมมือ จึงมีการคัดเลือกและจัดตั้งกลุมชวยเหลือผูสูงวัยในหมูบาน ซึ่งเรียกวา อชส.
(อาสาสมัครชวยเหลือผูสูงวัย) เปนกลุมที่สมัครใจชวยเหลือ เปนอาสาสมัคร คนที่
อาสามานี้เราไมตองการใหเปน อสม.ทั้งหมด เปนใครก็ได ทั้งสมาชิกชมรมผูสูงอายุ
กลุมแมบาน และ สอบต.หรือประชนทั่วไป...”
“...สิ่งที่ตองการเห็นจากโครงการนี้คือ ผูสูงอายุมีคนดูแลจากการมี อชส. มีความรูใน
การดูแลตนเองจากกิจกรรมใหความรูที่วัด เปนกิจกรรมที่ผูสูงอายุเขาไมตองเสียเวลา
มารวมตัวกันอีก เพราะเขาตองมาวัดอยูแลวใชการรวมตัวตามธรรมชาติ กิจกรรมเลา
นิทานทําใหปราชญชาวบานเขาไดพัฒนาและถายทอดความรูใหลูกหลาน และสมาชิก
ชมรมผู สูง อายุไ ดเ ขา มามีสว นร ว มกับ ชุม ชนมากขึ้ น ผูสูง อายุรู สึก มีคุ ณค า ตนเอง
สําคัญ”

“...ที่เราจัดเลานิทานในศูนยเด็กเล็ก ก็เพราะวาสถานีอนามัยตองรับผิดชอบในเรื่อง
การกระตุนพัฒนาการเด็กอายุ 0-5 ป การเลานิทานเปนการสงเสริมพัฒนาการและ
จินตนาการของเด็กได เราจึงคิดวานาจะใหศูนยพัฒนาเด็กเล็กเขามามีสวนรวมดวย
จึงเชิญเขามาเขารวมประชุม ตอนแรกที่คิดกิจกรรมนี้ยังไมไดเชิญเขารวมเพิ่งเชิญเขา
มาตอนหลังในชวงที่จัดประชุมกลุมแลกเปลี่ยนปราชญชาวบาน โดยใหครูที่ศูนยเด็ก
เล็กมาเปนวิทยากรใหผูสูงอายุในเรื่องการเลานิทานในเด็กเล็ก ชวงปลายเมษายน”
“ตอนนี้ไดเอางานของประชาคมไปเสนอทําแผนอบต.ดวย ในโครงการที่ตองการความ
ตอเนื่องเพื่อจะไดขอสนับสนุนเงินมาชวย ขณะนี้รอเอาเขาที่ประชุมเดือนมิถุนายนนี้
ทําเปนแผนงบปหนา”
สนทนากลุมเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด
“...การจัดเวทีประชาคมหมูบาน ผูเขาประชุมมีทั้ง นายก อบต. สมาชิก อบต.
ประธานผูสูงอายุ ผูใหญบาน ผูชวยผูใหญบาน เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน อสม.
และประชาชนที่สนใจ ที่ประชุมตองการใหมีผูดูแลผูสูงอายุ จึงใหในแตละคุมบาน
เสนอชื่อ อชส. เพื่อใหเปนผูที่มาคอยดูแล ไปเยี่ยมบาน เยี่ยมเยือนถามขาวผูสูงอายุ
หรือไปชวยเหลือผูสูงอายุตอนที่ลูกหลายเขาไมอยู เพราะบานเราบางคนออกบานไป
ตอนค่ําถึงจะกลับ กลางวันก็ไมมีคนอยูกับผูสูงอายุ ถาเกิดเจ็บปวยก็สามารถเรียก
อชส. ไปดูแลได ผูที่ไดรับเลือกใหเปน อชส. ก็มีทั้งคนที่อยูในเวทีการประชุมซึ่งเดิมเปน
อสม. และคนที่ไมเคยเปน อสม.มากอน แตผูสูงอายุเห็นวาเปนคนที่เสียสละที่สามารถ
ชวยเหลือผูสูงอายุได และก็มีบางคนที่ไมอยูในเวทีประชาคมแตที่ประชุมเห็นวานาจะ
ชวยเหลือดูแลผูสูงอายุได...”
“...ทํ า ประชาคมหมู บ า น มี ผู สู ง อายุ ม าประชุ ม ด ว ย คุ ย ป ญ หาในหมู บ า นก็ เ ห็ น ว า
ผูสูงอายุที่เจ็บปวยหรือชวยเหลือตนเองไมได ไมมีคนดูแล ทางคุณหมอเขาก็เสนอเรื่อง
คนดูแลผูสูงอายุ แตเปนลักษณะอาสา ผูสูงอายุเขาก็เห็นดวย แลวคุณหมอก็ถาม
ผูสูงอายุวาอยากใหใครในหมูบานมาดูแล ผูสูงอายุเขาก็บอกวาใหอสม.ทุกคนเลยมา
ดูแลเขา วันนั้นก็จัดตั้งกลุม อชส.กันเลย แลวก็แบงกันดูตามเขตพื้นที่ที่อสม.แตละ
ดูแลรับผิดชอบนั่นแหละ คุมใครคุมมัน...”
“...มี อชส.ที่ ไ ม ได เ ป น อสม. ด วย เพราะผูสู ง อายุ เ ขาอยากให เ ปน เชน คนที่ เ ป น
แมบาน หรือ สมาชิก อบต. คือเขาเห็นวาดูแลชวยเหลือคนอื่นๆ ในหมูบานดี ผูสูงอายุ
เขาก็เลือกใหมาดูแลเขานะ...”

“...ที่เขาเลือกให อสม.เปน อชส. ก็เพราะเขาเห็นเราทํางานดี ชวยเหลือผูสูงอายุดีอยู
แลว...”
“...เห็ น ผู สู ง อายุ เ ขาอยากได เ ครื่ อ งออกกํ า ลั ง กายในหมู บ า น คุ ย กั น ในประชาคม
หมูบาน อบต.เขาก็บอกให อสม. และผูนําหมูบานเขียนโครงการขออุปกรณตางๆ มา
เชน เครื่องเสียง เครื่องออกกําลังกาย อบต.จึงจะทําเรื่องสนับสนุนได...”
“...อสม.ก็ขอสนับสนุนจาก อบต.นะ เราจะของบประมาณจากอบต.ใหมาชวยเรื่อง รถ
รับสงผูปวย ฟนปลอมสําหรับผูไมมีฟน...”
สนทนากลุมอาสาสมัครชวยเหลือผูสูงวัย ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด
การใชปญหาและความตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุเปนตัวตั้ง และกระบวนการหา
และใชทุนทางสังคม นําไปสูการกําหนดวิธีการทํางานขององคกรและภาคีที่เกี่ยวของ เกิดเปน
แนวทางของการสรางเครือขายการดูแลผูสูงอายุ และแนวทางการดูแลสุขภาพผูสูงอายุโดยชุมชนมี
สวนรวม โดยใชเวทีประชาคมและการประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู เปนกิจกรรมที่จัดขึ้นเพื่อเปน
เวทีการพูดคุยและเรียนรูปญหาและความตองการทางดานสุขภาพของผูสูงอายุ โดยมีผูสูงอายุ
ผูดูแลซึ่งเปนสมาชิกในครอบครัวหรือญาติพี่นอง อสม. ผูใหญบาน สมาชิก อบต. นายก อบต.
ชมรมผู สู ง อายุ ปราชญ ช าวบ า น และเจ า หน า ที่ ศู น ย สุ ข ภาพชุ ม ชน ได ร ว มพู ด คุ ย แลกเปลี่ ย น
ประสบการณรวมกัน พรอมทั้งหาแนวทางและขอตกลงรวมกันของชุมชนในการดูแลผูสูงอายุ ซึ่ง
ในเวทีดังกลาวไดสะทอนความตองการของการมีอาสาสมัครชวยเหลือผูสูงวัย (อชส.) ขึ้นใน
แตละหมูบาน เพื่อที่จะเขาไปใหการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุในชุมชน ทั้งในดานการเยี่ยมเยือนถาม
ขาวผูสูงอายุ การใหคําแนะนําในการดูแลสุขภาพ รวมถึงการเฝาระวังปญหาการเจ็บปวยและการ
ปองกันการเกิดอุบัติเหตุในผูสูงอายุ การประสานการดูแลรวมกับเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน และ
การสงตอเพื่อไปรับรักษาเมื่อเกิดการเจ็บปวย ซึ่ง อชส. ที่ไดรับการเสนอชื่อในเวทีประชาคมนี้เปน
บุคคลที่ ผูสูงอายุในแตละหมูบา นเห็นวาเปนผูที่สามารถชวยเหลือดูแลผูสูงอายุได จากการที่
ผูสูงอายุไดรูจักคุนเคย และเห็นวาเปนบุคคลที่ทําประโยชนเพื่อสวนรวมมาโดยตลอด หรือบางคนก็
มีประสบการณในการดูแลผูสูงอายุที่เปนพอแม ปูยา ตายายอยูกอนแลว หลังจากนั้นก็จะมีการ
สรุปผลการดําเนินงานของ อชส. โดยการจัดเวทีสรุปบทเรียนเพื่อใหเกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรูในการ
ดูแลชวยเหลือผูสูงอายุของแตละหมูบาน

“...การจั ด เวที ป ระชาคมหมู บ า น ผู เ ข า ประชุ ม มี ทั้ ง นายก อบต. สมาชิ ก อบต.
หรือไปชวยเหลือผูสูงอายุตอนที่ลูกหลายเขาไมอยู เพราะบานเราบางคนออกบานไป
อชส. ไปดูแลได ผูที่ไดรับเลือกใหเปน อชส. ก็มีทั้งคนที่อยูในเวทีการประชุมซึ่งเดิม
เปน อสม. และคนที่ไมเคยเปน อสม.มากอน แตผูสูงอายุเห็นวาเปนคนที่เสียสละที่
สามารถชวยเหลือผูสูงอายุได และก็มีบางคนที่ไมอยูในเวทีประชาคมแตที่ประชุม
เห็นวานาจะชวยเหลือดูแลผูสูงอายุได...”
สนทนากลุมอาสาสมัครชวยเหลือผูสูงวัย ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด,
“...ที่ผานมากอนเกิดโครงการนวัตกรรมนี้ เราเห็นปญหาเจ็บปวย การไมมีคนดูแลของ
ผูสูงอายุมาตลอด ผูสูงอายุที่มีลูกหลานดูแลก็มีปญหา เราก็อยากรูเหมือนกันวามัน
เกิดขึ้นอยางไร ก็เขาไปคุยไปถามทั้งจากเวลาเยี่ยมบานและคลินิกโรคเรื้อรัง ก็พบวา
ความไมเขาใจกันของผูสูงอายุและลูกหลานทําใหเกิดชองวางระหวางกันเอง เกิดความ
ไมอยากดูแลและไมอยากใหดูแล เชน ลูกหลานพูดจาดวยไมดี ประชดประชัน เวลา
ผูสูงอายุไมสบายก็หาวาแกลงปวย หลานก็วาผูสูงอายุคิดไปเอง ชอบบน ไมอยากฟงก็
เลยไมดูแล จากเหตุการณเหลานี้จึงทํา ใหทางสถานีอนามัย จัดประชุมกลุมคุยกั บ
ลูกหลานผูสูงอายุ ทํานํารองหมู 5 กอน โดยนัดใหเขามาประชุมกันตอน 5 โมงเย็น
แจงเขาวาใหมาประชุมเรื่องผูสูงอายุ ไมไดทําเปนทางการอะไร เริ่มตนประชุมเราก็ให
นายก อบต. พูดเรื่องบาปบุญ กุศลการทําความดีตอพอแม ความกตัญู หลังจากนั้น
ก็ใหนองพยาบาลมาใหความรูเรื่องโรคที่พบบอยในผูสูงอายุ และการดูแล แลวก็ถาม
เขาวารูสึกอยางไร คิดเห็นอยางไร ...ที่เราเลือกกลุมลูกหลานมาคุยแบบนี้เพราะเรา

อยากรูปญหาวาเขารูหรือเปลาวาตายายเขาอยูกันอยางไร ลําบากอะไรบาง เมื่อถาม
ลูกหลานก็วา เห็นปวยมานานก็ไมเห็นเปนไร หรือเขาเห็นวาผูสูงอายุไมเห็นเจ็บปวย
มากเลยแตทําเหมือนเปนมา นั่นคือเขาไมเขาใจความเสี่ยงที่ผูสูงอายุยี่งอายุมากขึ้นก็
จะออนแอลงเรื่อยๆ เขาไมเขาใจเรื่องความเสื่อมตามอายุของตายายเขา ตัวอยาง
กรณีที่ยายฉี่รดที่นอน หลานก็จะมาบนตองมาทําความสะอาดใหทุกวัน เขาคิดวา
แกลงเขา พอจัดคุยกับกลุมลูกหลาน เขาก็แนะนําเราวา ทําไมจัดอบรมแตลูกหลานไม
จั ด อบรมผู สู ง อายุ ด ว ยละ จะได เ ข า ใจกั น ช ว งนั้ น เราก็ เ ลยไปจั ด อบรมให ค วามรู
สอดแทรกในชมรมผูสูงอายุแทน”
สนทนากลุมเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด
4. การพัฒนานวัตกรรมจากบทเรียนการปฏิบัติการ
การพัฒนานวัตกรรมนี้ เปนกระบวนการที่เกิดขึ้นจากการสรุปบทเรียนจากการทํางาน กรณี
ตัวอยางผูปวยที่มารับบริการ และประสบการณการทํางานดูแลสุขภาพผูสูงอายุของเจาหนาที่ศูนย
สุขภาพชุมชนบานแฮด ทําใหเห็นปญหาและความตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุ ผลจากการสรุป
บทเรียนที่ไดจากการนําประสบการณ ปญหา อุปสรรคในการทํางาน เงื่อนไขของความสําเร็จในการ
ดูแลผูสูงอายุที่ผานมา ทําใหเกิดการเรียนรูถึงการดําเนินงานที่ใชปญหาและความตองการดาน
สุขภาพในแตละชวงของการดําเนินกิจกรรมการดูแลผูสูงอายุ การเห็นและใชศักยภาพของผูสูงอายุ
อชส. และทุนทางสังคมที่มีอยูในพื้นที่ ใหกลุมคนเหลานี้ไดมีสวนรวมในการคนหาปญหา ออกแบบ
กิจกรรม วางแผนการทํางาน และหาแนวทางการดูแลผูสูงอายุในชุมชนรวมกัน เกิดการแลกเปลี่ยน
เรียนรูจากการทํางานรวมกัน โดยใหเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนเปนเพียงผูใหการสนับสนุนในดาน
การสรางเครือขายการดูแลผูสูงอายุในชุมชน และการพัฒนาศักยภาพของผูสูงอายุ และผูที่เกี่ยวของ
“...จากขอมูลยายบุญ ที่เขียนในเรื่องเลา เปนกรณีหนึ่ง ยังมีกรณีอื่นๆ อีก แตไมได

บันทึกไว เปนเหตุการณที่สะทอนใหเราไดคิดเสมอวา มีผูสูงอายุที่ไมไดรับการดูแลอยู
เยอะ แลวจะสงผลใหเกิดปญหาสุขภาพที่รุนแรงมากขึ้น เริ่มจากเจ็บปวยเล็กๆ นอยๆ
แลวดูแลกันเอง หรือไดรับการดูแลที่ไมถูกตอง หรือไมมีคนมาชวยเลยอยางเชน กรณี
ตาไหว ถาปกติแกก็ชวยเหลือตนเองไดแตมีอยูวันหนึ่งแกอยูคนเดียว เดินเขาหองน้ํา
แลวลื่นลม หัวกระแทก ไมมีใครรู มาชวยไมทัน ก็เลยเสียชีวิต”

“...เวลาอยูอนามัยบางทีเราก็จะเห็นวา มีตายายอยูกันสองคน พาหลานที่ตนเองดูแล
มาอนามัย แลวยังมีหลานอีก 4 คนตองดูแล”
“...เราเห็นปญหาผูสูงอายุสวนใหญเจ็บปวยเรื้อรัง และมีภาวะแทรกซอนจากการที่ไมมี
คนดูแลทํ าใหลืมกิ นยา รั บประทานอาหารไมเพีย งพอหรือ ไมเหมาะสม ไมไดดูแ ล
ตนเอง ไมไดมาตรวจตามนัด หรือเจ็บปวยก็มารักษาไมไดเพราะไมมีคนพามารักษา
เราสังเกตไดเลยวา วันที่มีคลินิกเรื้อรัง ผูสูงอายุแตละเปนอยางไร ทําไมคุมน้ําตาลหรือ
ความดันไมได หรือไมมาตามนัด ซึ่งสาเหตุสวนใหญก็คือไมมีคนดูแล…”
กลุมอาสาสมัครชวยเหลือผูสูงอายุ (อชส.) ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด

การสังเคราะหนวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิ “รวมแรงกายใจ สานสายใยผูกพัน พัฒนา
ฟนฟู คุณภาพชีวิตผูสูงอายุ” ศูนยสุขภาพบานแฮด อําเภอพุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย ไดสะทอนใหเห็น
เปาหมายของการดูแลสุขภาพชุมชนจากนวัตกรรม ใน 4 ประเด็นหลัก ไดแก 1) ประชากรเปาหมาย
2) ประเด็นปญหาสุขภาพในพื้นที่ ซึ่งสะทอนถึงความตองการการดูแลสุขภาพของผูปวยเบาหวาน
และรูปแบบการดูแลสุขภาพที่มีอยู 3) ผลลัพธเชิงภาวะสุขภาพและการรักษา บริการสุขภาพ
โครงการหรือกิจกรรมการดูแลสุขภาพ และสวัสดิการ และ 4) กระบวนการสรางเปาหมายรวม โดยมี
รายละเอียดดังตอไปนี้
1.ประชากรเปาหมาย
ประชากรเปาหมายที่อยูในการดูแลสุขภาพของนวัตกรรม สามารถแบงไดเปน 2 กลุมใหญ
คือ ผูสูงอายุ และ ผูที่เกี่ยวของในการดูแลผูสูงอายุ ประกอบผูดูแลในครอบครัว และอชส. กลุมคนใน
ชุมชน หนวยงานองคกรและภาคีที่มีภารกิจในการดูแลผูสูงอายุ รวมถึงการเปนกลุมเปาหมายในการ
ไดพัฒนาศักยภาพเพื่อพัฒนาแนวคิดการดูแลสุขภาพชุมชนที่สอดคลองตามกลุมวัย ซึ่งจากการ
ดูแลสุขภาพชุมชนที่มีประชากรผูสูงอายุเปนเปาหมายสะทอนถึงลักษณะที่มีรายละเอียดดังนี้
1.1 ผูสูงอายุ ในการวิเคราะหประชากรเปาหมายผูสูงอายุในพื้นที่มีลักษณะแตกตางกัน
ตามการรับรูจากคนในชุมชนและผูสูงอายุ ซึ่งแยกเปน 4 ลักษณะคือ ผูสูงอายุที่แข็งแรง ผูสูงอายุที่
เจ็บปวย ไปมาสะดวก ผูสูงอายุที่เจ็บปวยไปมาลําบาก และ ผูสูงอายุเจ็บปวยนอนอยูกับบาน ซึ่งมี
รายละเอียดดังนี้
1) ผูสูงอายุที่แข็งแรง เปนผูที่มองตนเองอยางมีคุณคาเขารวมกิจกรรมตางๆ ในสังคม
เป น ทุ น ทางสั ง คมที่ ยั ง สามารถถ า ยทอดประสบการณ ที่ มี คุ ณ ค า ให แ ก ลู ก หลาน
รวมกลุมเปนผูนําทํากิจกรรมในชุมชน และยังเปนที่พึ่งดานสุขภาพของคนในชุมชน
นอกจากนี้ยังสามารถดูแลสุขภาพตนเองไดเปนอยางดี แตอยางไรก็ตามผูสูงอายุกลุม
นี้ถือวาเปนกลุมเสี่ยงกลุมหนึ่งที่จะเกิดปญหาสุขภาพตางๆตามมาได ถามีพฤติกรรม
สุขภาพที่ไมเหมาะสม หรือเจ็บปวยเล็กๆ นอยๆ แลวไมไดรับการดูแลรักษา เนื่องจาก
สภาพรางกาย พยาธิสรีรวิทยาและระบบการทํางานของรางกายที่มีความเสื่อมลงตาม
วัย เชน ระบบประสาท การเคลื่อนไหวหรือการทรงตัว ระบบภูมิคุมกัน เปนตน

“...คุณยายเหลา วรรณวิจิตร อายุ 74 ป อยูหมู 10 ซึ่งเปนคนที่แข็งแรงและมาทํากิจ
กกรมดวยทุกครั้ง จะมีความสามารถในการรําไมพองมากกวาคนอื่น เพราะเวลาที่
อบต.มีงานอะไรก็ตามที่ตองการชุดรําไมพองไปแสดงเปดงาน คุณยายจะเปนคนไป
รวมรําไมพองดวยทุกครั้ง…”
นางรัตนาพร ศิลาดี อสม. ม.1 , วัดสุคันธวารี 24 พ.ค. 2550
“…การมีสวนรวมในโครงการนี้ ไดรับผิดชอบในเรื่องเปนปราชญชาวบาน ไดสอนเด็ก

เกี่ยวกับเรื่องหัตถกรรม การจักสาน สอนเด็กก็สุขสบายใจดี ปราชญชาวบานมีหมูบาน
ละ 5-6 คน ก็จัดเวรกันไปสอน ศูนยเด็กจะมีอยูทั้งหมด 3 ศูนย ก็แบงเวรกันไปสอน
บางทีก็ไปเลานิทานพื้นบาน แตจะเลือกนิทานที่มีเนื้อหาดานบวก...”
นายสนั่น รับไธสงค ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด 19 พฤษภาคม 2550
“....เปนปราชญดานหมอพื้นบาน หมอยา หมอทําน้ํามนต ทําสมุนไพร ไปสอนเด็กได

ผ อ นคลาย ก็ ไ ปด ว ยกั น กั บ พ อ สนั่ น ไปสอนที่ ศู น ย เ ด็ ก วั น จั น ทร บ า ง วั น ศุ ก ร บ า ง
ปราชญชาวบานมีทั้งหมดอยู 4-5 ดาน ประกอบดวย ดานหัตถกรรม หมอพื้นบาน
วัฒนธรรมประเพณี เชน หมอแคน และการเลานิทานพื้นบาน ....”
นายพรม ลําไธสงค ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด 19 พฤษภาคม 2550
“...การถายทอดวัฒนธรรม ก็มีการทําพิธีกรรมในวันพระ ผูสูงอายุนําสวดมนตที่วัดใน

วันพระ การจักรสาน มีรอบ ไซ ไวดักปลา มีการถายทอดกัน ไปคุยกัน และสอนกัน
ไป...”
สนทนากลุม อชส. ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด 19 พฤษภาคม 2550
“...ปกติใสบาตรพระที่หนาบาน แตถาเปนวันพระจะมาวัดทุกวันพระ บานอยูไมไกล

เดินมาเองได ตอนเชาตื่นแตเชาประมาณ ตี 3 ตี 4 นึ่งขาวเอาไว แลวก็ออกกําลัง
กายรอจนกวาขาวจะสุก แตละวันก็กําหนดเองวาจะออกกําลังกายมากนอยขนาด
ไหน วิธีออกกําลังกายก็แกวงแขนรอบตัว แกวงขา ยืนเตะขา กมตัว ยอตัว ถา
เปนแกวงแขนก็ทํา 500 – 1,000 ครั้ง เตะขา ก็ทําขางละประมาณ 20-30 ครั้ง ทํา
มากไมไดขามันออน กมตัว ยอตัว ก็ประมาณ 20-30 ครั้ง ถามีเวลาเยอะก็ทําเยอะ
ทําตามที่ตนเองกําหนด เมื่อกําหนดแลวก็ตองบังคับใหตัวเองทําใหได ทําครั้งหนึ่งๆ
เหงื่อก็ออกเยอะ...”
นางหยาด พวงศรี วัดสุคันธวารี 24 พฤษภาคม 2550

2) ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ไปมาได เปนผูสูงอายุที่มีการเจ็บปวยทั้งจากความเสื่อมตาม
อายุ และมีโรคประจําตัว แตยังดูแลตนเอง เดินไปมาหาสูเพื่อนบานและทํากิจกรรม
นอกบานได แตอยางไรก็ตาม ดวยปญหาจากโรคประจําตัวที่มีอยูรวมกับปญหาการ
มองเห็นหรือการไดยินหรือขอเสื่อม ทําใหผูสูงอายุกลุมนี้มีความเสี่ยงสูงตอการเกิด
ภาวะแทรกซอนจากโรคประจําตัวไดถึงแมวาจะยังสามารถไปไหนมาไหนไดเองก็ตาม
การดูแลสุขภาพตนเอง การปฏิบัติพฤติกรรมสุขภาพและการมีผูดูแล จึงมีความสําคัญ
“...ผูสูงอายุเดี๋ยวนี้ดูแลสนใจตัวเองดี พอไอเล็กนอยก็มาหาหมอแลว หรือ บางคนมี

เยี่ยวดุ เหนื่อย มาถาม อสม. ก็แนะนําใหมาเจาะเลือดตรวจที่หมอเลย บางคนก็ไป
หาบอกใหวัดความดันใหหนอยที่บาน อสม. ก็ตองวัดใหไมวาจะสูงหรือไม...”
“…ผูสูงอายุบางคนอยูเปนโสด เลยไมมีลูกหลานดูแล ที่พี่ดูแลอยูก็มียายสุพรรณ อายุ

79 ปแลว ไมไดแตงงาน เลยไมมีลูกหลาน อยูตัวคนเดียว ...เปนโรคความดันโลหิตสูง
กินยาประจําที่อนามัยมารับทุกเดือน แกยังเดินไปไหนมาไหนไดเองอยู เชาก็เดินไป
ตลาด ซื้อกับขาวมาวันละ 10 บาทไวกินทั้งวัน อยูยังงั้นทั้งวันไมไปไหนอีกแลว...”
นางพันมณี ตุม ไธสง อสม.และ อชส. หมู 3
การสนทนากลุม 19 พฤษภาคม 2550
3) ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ไปมาลําบาก เปนผูสูงอายุที่เจ็บปวย มีโรคประจําตัว ที่ทําใหมี

ความยากลํ า บากในการเคลื่อ นไหว เช น ข อ เสื่ อ ม หรือ มี ภ าวะแทรกซ อ นจากการ
เจ็บปวยดวยโรคประจําตัว เชน อัมพาต หรือ แขนขาออนแรง เปนตน อีกทั้งยังมีปญหา
เกี่ ย วกั บ การมองเห็ น การทรงตั ว จึ ง ทํ า ให ดู แ ลตนเองและทํ า กิ จ กรรมต า งๆ ใน
ชีวิตประจําวันไมสะดวก กิจกรรมบางอยางตองอาศัยลูกหลานชวยดูแลให ดังตัวอยาง
ยายเสาร เลียบไธสง อายุ 73 ป อาศัยอยูกบั นางชอุม ซึ่งเปนลูกสาว ที่ไดแตงงานกันนาย

ทองคํา ผุศรี และมีหลานชายที่อยูดวยอีก 2 คน สามีของยายเสารเสียชีวิตแลวดวยดวยโรคมะเร็ง
ตับ เมือ่ ตอนอายุ 58 ป ตอนนี้ยายเสารอยูบานเลี้ยงไหม และทอผาชวยกันกับลูกสาว

ผังเครือญาติ
เสียชีวิตดวยโรคมะเร็งตับ นางเสาร เลียบไธสง (73 ป)

ปวยเปนเบาหวาน และความดันโลหิตสูง
นายทองคํา ผุศรี (53 ป) นางชะอุม ผุศรี (53 ป)
นายชรินทร นายขวัญชัย นายจตุพล

(32ป) (30ป) (32ป)
ปญหาและความตองการดานสุขภาพ
ยายเสารปวยเปนเบาหวานและความดันโลหิตสูงมาประมาณ ป พ.ศ. 2544 แตกอนไปรับ
ยาที่โรงพยาบาลพุทไธสง ตอมาหมอไดยายใหมารักษาที่ศูนยสุขภาพชุมชนที่อยูหนาบาน แตกอน
ไปรักษาที่โรงพยาบาลพุทไธสง ก็ตองนั่งรถประจําทางไปเองคารถไปกลับก็ประมาณ 30 บาท
ตอนนี้ยายมาที่ศูนยสุขภาพชุมชนที่อยูหนาบานก็สะดวกสบาย ตอนเชาประมาณตี 5 ครึ่งก็จะไป
เจาะเลือดที่ศูนยสุขภาพชุมชน เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนก็จะเจาะเลือดให แลวก็จะเอาเลือดไป
ตรวจที่โรงพยาบาลพุทไธสง เจาะเลือดเสร็จก็จะกลับมากินขาวที่บาน ชวงบายก็จะมีหมอจาก
โรงพยาบาลพุทไธสงออกมาตรวจ แตมีบางคนที่บานอยูไกลก็จะหอขาวมากินและนั่งรอตรวจ
ตอนบาย หมอก็จะดูผลน้ําตาลวาเปนอยางไร บางคนก็น้ําตาลขึ้นๆลงๆ หมอก็บอกใหงดอาหาร
หวาน หรืออาหารมัน เดือนที่แลวตัวเองไปตรวจน้ําตาลขึ้น 160 รูเลยวาเพราะกินมะมวงเยอะ
หรือถาชวงไหนกินขาวเยอะ กินขาวแซบๆ ไมไดออกําลังกาย มีอาการหนักๆ ตัว น้ําหนักขึ้นก็รู
เลยวาชวงนั้นตองน้ําตาลขึ้นแน แตถาชวงไหนไดออกกําลังกาย ทํานั่นทํานี่ได กินขาวไมแซบ
น้ําหนักไมขึ้น รูสึกเบาตัว ไปมางาย แสดงวาควบคุมเบาหวานได
พอมาปนี้ มีอาการปวดแขงปวดขา ปวดหัวเขา เดินไกลไมไดเพราะปวดเอว ขาก็งอไมได
ถานั่งหรืองอขานานๆก็จะเหยียดออกยาก ตั้งแตปใหมเปนตนมา ไมไดไปวัดเพราะกลัวไปถวาย
อาหารไมทัน เดินเร็วก็ไมไดเวลาเดินก็ลําบาก ถาจะไปใหทันก็ตองไปตั้งแตเชา เวลานั่งยองยอง
หรือนั่งไหวพระ เวลามีพระเดินผานก็ทําไมได ถานั่งก็นั่งตองนั่งลงกับพื้นเลย นั่งแลวลุกขึ้นก็ไมได
มันลําบาก นั่งอยูบานก็ลุกอยากอยูแลว อีกอยางชวงนี้หนาฝนดวยกลัวเดินไปแลวเซลื่น ลม

เพราะถนนมันเปยก ตอนนี้ก็ใหลูกสาวไปวัดแทน แตชวงเขาพรรษาก็อาจจะไปจําศีลที่วัดก็ได ไป
นอนเฉพาะวันพระ 1 คืนแลวคอยกลับ แตกอนก็ออกไปจําศีลทุกป ปนี้ก็ยังสงสัยอยูวาจะไปได
หรือไม
การดูแลชวยเหลือ
“...ตอนนี้ก็ช วยเหลื อ ตัว เองไดกิ นข าว อาบน้ําก็ ทํา เองได อาหารลูกสาวก็ ทํา ใหกิ น
เสื้อผาเขาก็ซักให ยาก็กินเองได งานที่ทําคือทอไหมถาเหนื่อยก็นอนพัก ตื่นขึ้นหิว
ก็หาอะไรมากิน...”
“...ไมมีลูกหลานเด็กเล็กเด็กนอยมานวดให มีหลายชายก็เปนหนุมโตกันหมดแลว
อายที่จะเรียกใหเขามาบีบมานวดให และคิดวาเขาก็คงจะอายที่จะทํา ไมกลาใช ถา
หลานเปนผูหญิงก็จะใชไดอยู…อยากใหมีคนมาบีบมานวดให ยามเจ็บยามปวด…”
นางเสาร เลียบไธสง 19 พฤษภาคม 2550
“...ไปวัดในชวงวันพระแทนแม ไมไดไปใสบาตร ก็จะเอาอาหารเอาขาวไปถวายที่วัด

ไดยินเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนเขาพูดวาบานเราจะมีโครงการอาสาสมัครชวยเหลือ
นางชะอุม ผุศรี 19 พฤษภาคม 2550
“...เริ่มรูสึกวาตนเองแกมาเมื่อ 2-3 ปกอน ที่คิดวาตัวเองแกเพราะไมสามารถไปวัดได

เมื่อกอนไปวัดทุกวันพระ สามารถเดินไปวัดไดเอง ตอนนี้ไปไมไดปวดหัวเขามากๆ บาง
คืนนอนไมไดปวดมาก ยาที่อนามัยมันไมคอยแรง ยาที่คลินิกแรงกวา บางครั้งก็ไดยา
ฉีดมา หลังจากฉีดยาแลวสามารถเดินไปไหนมาไหนได...”
“...เดี๋ยวนี้เดินไปไหนมาไหนไมคอยสะดวก เดินยากเดินลําบาก หลังก็คอม ไปไหนตอง
ใชไมเทา อาบน้ําก็ตองเอาไมเทาเขาไปดวย ขึ้น ลง บันได ก็ลําบาก เพราะนอนชั้นบน
ไมนอนชั้นลาง เคาถือกัน ลูกนอนค้ําหัวพอ แมไมดี แถมยังตาก็ยังมองไมเห็น ไกลๆ
เห็นไมชัด ใกลพอมองเห็นบาง ตั้งแตแกตัวมาก็ลําบาก…”
นางจําปา ลําไธสง 19 พฤษภาคม 2550
“...รูสึกวาตอนนี้ตัวเองเละมาก ไมรูวาจะมีชีวิตอยูนานไปทําไม มันทรมานมันเจ็บมัน

ปวย ปวดขา ปวดเขา ยืนนานไมไดเขามันเสื่อม เวลาเดินก็ตองใชไมเทา มือก็ชากิน
ขาวก็ยาก มือมันแข็งกําไมลง เวลางอนิ้วก็ปวดก็เกร็ง...นั่งพับเพียบไมได ก็เลยไมไดไป
วัด อยูบานนั่งนานไมได ก็ตองนั่งๆ นอนๆ...
นางแวง ตุมไธสง 24 พฤษภาคม 2550

“...ตอนนี้เดินไปไหน มาไหนใกลๆได แตไปไกลๆไมได เดินไปวัดไมไดแลวเวลาทําบุญ
ก็ตองฝากใหลูกหลานไป ไปวัดไมไดก็ใสบาตรหนาบาน ไปรักษาที่โรงพยาบาลเอกชน
บุรีรัมยหมอบอกวาเปนนิ่วไต กับความดันโลหิตสูง ไปรักษาประมาณ 6 ครั้ง…”
“...ยืนนานก็ไมไดขาออนแรง ออกกําลังกายไมได ก็ไดแตนั่งยกแขน ยกขา เตะขาไป
มา หรือนอนก็ยกขา อยูบานก็เลี้ยงเปดเลี้ยงไก เวลาลูกชายที่อยูดวยไมอยูเขาไป
หาซื้อของเกา ก็หุงขาวกินเองได บางครั้งลูกชายที่อยูบานใกลกันก็เอาอาหารมา
สงให เสื้อผาก็ซักเองได แตเวลาเจ็บปวย…”
นางผอง มณีบุญ 24 พฤษภาคม 2550
“...ยายหนอย รูปรางผอม แกมตอบ หลังคอม นอนอยูบนผาหม ที่เตียงใตถุนบาน

พอไปเรียกยายก็ลุกขึ้นนั่งและพูดแตไมเขาใจ...หลังจากตื่นนอนยายหนอยก็จะลงมา
นั่งที่เตียงใตถุนบานทั้งวัน ลุกเดินเฉพาะเวลาเขาหองน้ํา ก็จะหลับๆ ตื่นๆ และพูดคน
เดียว ถามีคนมาคุยดวยยายก็โตตอบ เปนเรื่องเดียวกับที่ถามบาง คนละเรื่องบาง ...
ชวยเหลือตัวเองในชีวิตประจําวันได อาบน้ํา เขาหองน้ําเอง รับประทานอาหารเอง มี
หกบางเลอะเทอะบาง มีกาน้ําดื่มไวขางตัว การขับถายเขาหองน้ําได อาบน้ําไดเอง
เรื่องกินแกกินไดทุกอยาง ก็กินแกง กินผักตมนิ่มๆ อาหารวางไวทุกมื้อแลวแตยายจะ
กินเมื่อไหร กินอิ่มแลวแกก็วางจานไวที่เดิมมาเห็นก็จะมาเก็บให...”
นางเดือน ตลับไธสง หลานสะใภ 19 พฤษภาคม 50
4) ผูสูงอายุเจ็บปวย นอนอยูบาน สวนใหญเปนผูสูงที่อายุมาก มีความเสื่อมตามวัย

ไดรับอุบัติเหตุ เจ็บปวยดวยโรคเรื้อรังมานาน และมีภาวะแทรกซอนจากโรคประจําตัว
ตั ว อย า งเช น ผู สู ง อายุ ที่ มี อ าการอั ม พาต แขนขาอ อ นแรง ทํ า ให มี ก ารเคลื่ อ นไหว
รา งกายลํ า บาก ส ว นมากจะอยู กับ ที่ ต อ งมี ค นดู แลเรื่ อ งกิ จ วั ต รประจํ า วั น ให เ กื อ บ
ทั้งหมด
“...นายเอ็ด เปนผูสูงอายุที่แข็งแรงมาตลอด มีเจ็บปวยเล็กๆ นอยๆ เชน เปนไข ปวด

เมื่อย ปวดศีรษะ รับการรักษาที่สถานีอนามัยตลอด เดินจากบานไปสถานีอนามัยทุก
ครั้งประมาณ 2 กิโลเมตร ตาฟางมองไมชัดเจนมาประมาณ 10 ป แตก็ไมไดรับการ
รักษา ยังพอมองเห็น จนกระทั่งมาลมทําใหมองไมเห็น การเจ็บปวยที่รุนแรงที่สุดใน
ชีวิตตาเอ็ด เริ่มเมื่อ 3 เดือนกอน เดินหกลม ทําใหปจจุบันเดินไมสะดวก ชวยเหลือ
ตัวเองไดนอ ย ตอ งอาศัยคนอื่ นดูแล รับการรักษาที่ สถานีอ นามัย โดยการรับ ยา

รับประทานและยาทา ...เดินอยูในบานมีอาการหนามืดเวียนศีรษะ ขณะกําลังเดินอยู
จึงลม มีอาการปวดขาบริเวณเขาขางซาย มีอาการบวมเล็กนอย และปวด เพื่อนบาน
พาไปสถานีอนามัย ไดยามากินและทา…ยังปวดขาเดินไมสะดวก อยูบนเตียงทั้งวัน
ไมไดไปไหน ลุกขึ้นยืนก็ยังปวดอยู... นอนก็นอนตรงนี้ ไมไดขึ้นไปนอนบนบาน…”
ตาเอ็ด เสานอก ม.5 ต.บานแฮด 19 พฤษภาคม 2550
“...ตอนแรกๆ ที่ออกจากโรงพยาบาลตัวผอม ก็พาลุกยืน หรือเดินไดบาง แตตอนนี้

น้ําหนักมากขึ้นไมมีแรงยกขา ก็เลยเดินยาก… ชวงนี้เวลาเดินไมไดขาออนแรง ไป
ตรวจน้ําตาลในเลือดไมได เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนหลังจากเจาะเลือดเพื่อตรวจ
น้ําตาลของผูปวยคนอื่นเสร็จแลว ก็จะแวะมาเจาะเลือดยายเฮาที่บาน…”
นางบุญแถว จินดาสาด 19 พฤษภาคม 2550
1.2 ผูเกี่ยวของในการดูแลผูสูงอายุ การดูแลสุขภาพผูสูงอายุในวิถีชีวิตยอมมีความ

เชื่อมโยงสัมพันธกับบุคคลตางๆ ในครอบครัวผูสูงอายุเอง บุคคลในชุมชน ตลอดจนองคกรและภาคี
ตางๆ ที่มีความเกี่ยวเนื่องกันในระบบสุขภาพชุมชนที่หลากหลาย โดยกลุมผูสูงอายุที่แข็งแรงเปน
ถายทอดประสบการณไปยังผูเกี่ยวของ ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ไปมาลําบาก ตองไดรับการเกื้อกูลจาก
ผูเกี่ยวของ เกิดผลกระทบในการดูแลสุขภาพชุมชนซึ่งกันและกัน ประกอบดวย ผูดูแลในครอบครัว
เปนผูที่ดูแลผูสูงอายุโดยตรง อชส. เปนผูที่เขามามีสวนรวมในการดูแลผูสูงอายุในฐานะผูสนับสนุน
ชวยเหลือและประสานงานระหวางผูสูงอายุ ครอบครัว และศูนยสุขภาพชุมชน ครู นักเรียน ไดรับการ
ถายทอดความรูที่ผูสูงอายุมีประสบการณตรง อบต.เขามารวมเรียนรูความเปลี่ยนแปลง ปญหาและ
ความตองการของผูสูงอายุ นําไปสูการหนุนเสริมดานสุขภาพรวมกับเจาหนาที่ดานสุขภาพที่เปน
ภาคีในการดูแลสุขภาพ ชมรมผูสูงอายุ เปนการรวมกลุมของการแลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกันสําหรับ
ผูสูงอายุในหลายดาน
“...ถาตายายที่มีลูกหลานดูแลได พยาบาลและ อชส.ก็จะเขาไปดูแลในสวนของให

ขอมูล เปนที่ปรึกษา ประสานงาน หรือเปนกําลังใจ อยางกรณีของนางศร ฝาไธสง ที่
ปวยเปนโรคชราอยูในระยะสุดทาย รพ.เขาใหกลับมาพักที่บานแลว ญาติเขาก็ดูแลดี
ดูแลเรื่องอาหาร การพลิกตัว การรักษาความสะอาดตางๆ ดี อชส. ก็จะประสานใหวา
ญาติตองการความชวยเหลืออะไร อชส.ก็จะมาบอกเรา ทางอนามัยก็จะไปเยี่ยมบาน
ไปถามอาการ ชวยเปนกําลังใจและแนะนําวิธีการดูแลเพิ่มเติมในสวนที่เขามองไม
เห็น”

“...การคัดเลือก อชส. นี้เราก็ตองถามความคิดเห็นและความสมัครใจของผูสูงอายุดวย
วาเขาอยากใหใครดูแล และคนดูแลนั้นยินดีอาสาชวยดูแลหรือเปลา...แตพอคัดเลือก
คนอาสาจริงๆ คนที่อาสาสวนใหญเปนลูกหลานที่มีตายาย หรือพอแมที่ตองดูแลอยู
แลว ซึ่งก็จะเปน อสม.อยูแลว บางหมูบานเขาขอเปน อสม.มาดูแลทั้งหมดเพราะเห็น
วา อสม.เขามาดูแลอยูแลว มันคุนเคยกันดี เมื่อถามอสม.เขาก็ยินดีเพราะเขาถือวา
เปนงานเดียวกับที่ทําอยูตองรับผิดชอบดูแลทุกหลังคาเรือนอยูแลว นอกจากนี้เรายังได
ใหคาตอบแทนกับ อชส. 50 บาทตอหลังคาเรือน/ป ในการไปดูแลเยี่ยมบานผูสูงอายุ
ดวย ซึ่งเราจะใหกับกลุมอชส.เมื่อเขาดําเนินงานไปไดสักพักกอน ในตอนที่คัดเลือก
จนถึงปจจุบันเราก็ยังไมไดบอกเขาเรื่องมีคาตอบแทน เพราะไมอยากเปนเงื่อนไขใน
การทํางานอาสา อยากใหกับคนที่ทํางานจิตอาสาจริงๆ...”
“...กิจกรรมชมรมผูสูงอายุที่ผานมา ถาในสวนการเขาไปมีสวนรวมดูแลปญหาผูสูงอายุ
จะมีหลักๆ ก็จะเปนการจัดกิจกรรมวันสําคัญตางๆ ใหผูสูงอายุมาทํากิจกรรมรวมกัน
กับชุมชน เชนวันผูสูงอายุ วันสงกรานต เขาก็จะมีการแสดง เกม การละเลน และ
ประกวดตางๆ กิจกรรมที่สองก็จะเปนการประชุมคณะกรรมการชมรมผูสูงอายุทุก
เดือน เพื่อถามทุกขสุขวาสมาชิกมีใครเจ็บปวยนอนโรงพยาบาลหรือไม ถามีก็จะมีการ
ไปเยี่ยมที่ รพ. หรือไปงานศพ การดําเนินกองทุนฌาปณกิจ...”
“...ดวยภารกิจของ อบต.เองที่ตองรับผิดชอบงานสวนของการดูแลผูสูงอายุดวย ดังนั้น
จึงเขามามีสวนรวมตั้งแตตน แตเดิมกิจกรรมที่ อบต.ดําเนินการเพื่อผูสูงอายุจะเปน
พยายามผลั ก ดั น ให เ ข า ไปอยู ใ นแผนของตํ า บลด ว ย โดยให อบต.สนั บ สนุ น เรื่ อ ง
อุดหนุนกลุมอชส. อุดหนุนกลุมออกกําลังกาย การจัดอบรมพัฒนาศักยภาพแกนนํา
สนับสนุนกิจกรรมเลานิทานในสวนของคาตอบแทนปราชญชาวบาน ซึ่งกิจกรรมนี้ก็
สอดคลองกับนโยบายของ อบต.ในเรื่องมาตรฐานศูนยเด็กเล็กดวย ที่ตองเขามามีสวน
รวมในชุมชน...”

“...ครูทั้ง 3 ศูนยของตําบล ไดเขารวมประชุมครั้งแรกในวันที่ 11 พฤษภาคม โดยสอ.
เชิญเขารวมดวย เพื่อรับทราบนวัตกรรมและเขารวมกิจกรรมเลานิทานที่ทางศูนยจะ
เขาไปรวมครั้งนี้ โดยการประชาคมครั้งนั้น มีผูสูงอายุประมาณ 50-60คน มารวม
พรอมทั้งครูจากทั้ง 3 ศูนย...”
“...ครูจากศูนยเด็กเล็ก ก็เห็นดวยและยินดีเขารวมกิจกรรมนี้ เนื่องจากวาเด็กๆ จะได
ฟงนิทานเกาๆ จากผูสูงอายุในชุมชน ซึ่งเปนนิทานที่ครูเองก็ไมสามารถเลาเองได และ
ผูสูงอายุและเด็กก็จะไดเชื่อมความสัมพันธกันดวย...”
นางอุดม เปรมไธสง อายุ 42 ป ครูผูดูแลเด็กอนุบาลและปฐมวัย
ศูนยพัฒนาเด็กเล็กบานหนองบัวรอง 24 พฤษภาคม 2550
“…หมูบานเรามีชมรมผูสูงอายุเมื่อ 2 ปกอน เริ่มมาจากหมอกลนีย เขาไปขอ

คําปรึกษาวาอยากใหมีชมรมผูสูงอายุ อยากใหเปนคนจัดตั้ง เราก็คิดวา จะทําอยางไร
ดี เริ่มก็มาจากการประชุมผูสูงอายุ คัดเลือกกรรมการ ก็จะมีคณะกรรรมการทั้งหมด
15 คน ก็คิดวาการทําชมรมใหยั่งยืนตองทําใหรูสึกวาผูสูงอายุมีสวนรวม รวมกับ
ผู สู ง อายุ มี ป ญ หาเวลาเสี ย ชี วิ ต กลั ว เป น ภาระลู ก หลานเรื่ อ งเงิ น เราเลยคิ ด เรื่ อ ง
ฌาปนกิจศพขึ้น เริ่มแรกเมื่อเรามีสมาชิกจํานวนไมมาก เราก็จายคาศพๆละ 8,000
บาท ตอนนี้เรามีสมาชิกมากขึ้นประมาณ 650 คน เราจึงจายเพิ่มเงินเปน 13,000
บาท ผูสูงอายุก็พึงพอใจ เพราะเห็นเราทําจริง เราไปจายหนาศพจริง มอบใหกับ
ทายาทตอหนาเมรุเลย สวนใหญทายาทก็มอบตอบแทนมาใหชมรม 500 บาง 1,000
บาง ก็จะไดเงินหมุนเวียนเขามาในชมรม....”
สนทนากลุมผูน ําชุมชน ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด 19 พฤษภาคม 2550
2. ประเด็นปญหาสุขภาพในพื้นที่
จากการสังเคราะหองคความรูกลุมผูสูงอายุในชุมชนไดสะทอนถึงประเด็นปญหาสุขภาพ
กลุมผูสูงอายุในชุมชน 2 ประเด็น คือ ความตองการการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ และ รูปแบบการ
ดูแลสุขภาพในชุมชน
2.1 ความตองการการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ
ความตองการการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ มีประเด็นสําคัญที่เกี่ยวของ 4 ประการ ไดแก
การเจ็บ ปวยและภาวะเสี่ยง วิถีชีวิตที่เกี่ยวกับพฤติกรรมสุขภาพ การเขาถึงบริการสุขภาพ และ
สิ่งแวดลอมและภาวะคุกคามดานสุขภาพ

1) การเจ็บปวยและภาวะเสี่ยง ผูสูงอายุเปนวัยที่รางกายมีความเสื่อมอันเปนภาวะ
เสี่ยงที่ถูกกําหนดตามสรีระตามอายุขัย เมื่อมีความเสื่อมการทําหนาที่จึงเกิดการ
บกพรองตามมา เมื่อรางกายยังอยูในภาวะที่สมดุลก็ยังคงสภาพที่แข็งแรง แตถามีการ
เสี ย ความสมดุ ล ก็เ ข า สูภ าวะที่ มี ก ารเจ็ บป ว ย การคงอยู ใ นภาวะที่ ส มดุ ล นั้ นป จ จั ย
แวดลอมมีผลกระทบใหเกิดภาวะเสียสมดุลที่เร็วขึ้น หรือ ชาลงได แมวารางกายมี
ความเสื่ อ มเกิ ด ขึ้ น ตามธรรมชาติ ข องอายุก็ ต าม ครอบครั ว ชุ ม ชน องค ก รภาคี ที่
เกี่ยวของตองใหการดูแล จากสถานการณผูสูงอายุในพื้นที่ความรับผิดชอบของศูนย
สุขภาพชุมชน มีจํานวนผูสูงอายุ 861 คน จากประชากรทั้งหมด 6,090 คน คิดเปนรอย
ละ 14.14 ซึ่งสูงกวาคาเฉลี่ยระดับประเทศไทย โดยที่ปญหาโรคเรื้อรัง รอยละ 71 เปน
กลุมผูสูงอายุ และชุมชนตองการใหการดูแลแกไข ปญหาโรคเรื้อรังที่พบในผูสูงอายุ
ไดแก โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง ไทรอยด เปนตน ภาวะแทรกซอนจากการเปน
โรคเรื้อรังยาวนาน เชน เสนเลือดในสมองแตก ตาบอดจากเบาหวานขึ้นตา ปญญา
ดานสุขภาพจิต เชน เหงา อยูคนเดียวไมมีลูกหลานคุยดวยนอกจากนี้ยังพบปญหาการ
เจ็บปวยพบบอยเชนกรณียายบุญ เมืองแสน หรือการเจ็บปวยฉุกเฉินเชนกรณียายเฮา
ขอมูลการเจ็บปวยของผูสูงอายุขางตน ชี้ใหเห็นความยากลําบากในการดูแลสุขภาพ
ตนเองของผู สู ง อายุ ด ว ยป ญ หาความเสื่ อ มตามวั ย การเจ็ บ ป ว ยด ว ยโรคเรื้ อ รั ง มี
ภาระหนาที่ที่ตองดูแลบุตรหลานหรือหาเลี้ยงครอบครัว ไดรับการดูแลที่ไมถูกตอง
หรือไมมีคนมาชวยเหลือ เปนตน
“...ยายเฮา อายุ 78 ป เมื่อประมาณ 3 เดือนที่ผานมา แกมีอาการปวดหัวขางเดียว

พอตอนเย็นดึกๆ อาการไมดีขึ้นและมีขาออนแรง ญาติก็เลยพาไปที่โรงพยาบาลบาน
ใหมไชยพจน แลวหมอก็สงตอไปที่โรงพยาบาลจังหวัดบุรีรัมย หมอบอกวาเปนเสน
เลือดฝอยในสมองแตก ถามญาติวาจะผาตัดหรือไม ญาติก็ตกลงกันจะไมผาหมอก็
เลยใหสังเกตอาการที่โรงพยาบาล รักษาอยูประมาณ 1 สัปดาห หมอก็สงกลับมากิน
ยาที่บาน และใหไปติดตามผลการรักษาเปนระยะ ตอนนี้ก็ไดยามากินตลอด…”
“...คนสูงอายุของเรามีเยอะมาก บางคนก็ไมมีใครดูแลเลย ลูกหลานไปทํางาน

กรุงเทพฯหมด นาสงสาร มีหลายโรคที่ผูสูงอายุของเราเปนทั้งเบาหวาน ความดัน

ไทรอยด ปวดขา ฟนไมดี แลวที่เราเห็นคือ สวนใหญจะเหงา ยิ่งอยูคนเดียวไมมี
ลูกหลาน ใครจะคุยดวยก็ไมมี ใจมันก็หอ เหี่ยว ถาเราไปหาเคาก็จะชอบกัน…”
นางเตียงทอง รักศีร อสม.และ อชส. หมู 2
การสนทนากลุม 19 พฤษภาคม 2550
“...ยายบุญ เมืองแสน อายุ 78 ป อยูบานเลขที่ 49 หมูที่ 7 บานคูณ ตําบล

บานเปา (หางจากสถานบริการ 4 กิโลเมตร) มารับการรักษาดวยอาการ ตาบวม ลืม
ตาไมขึ้นบนปวดมาก เปนมาประมาณ 1 สัปดาห เจาหนาที่เราไดซักประวัติ ยาย
บอกอยูบานกับตาเพียง 2 คน ตาก็อายุเยอะแลวไมมีอาชีพ หากินไปวันๆ บางวัน
ตองไปขอขาวที่วัดกิน 7 วันกอนยายมีอาการ ปวดแสบที่ตาขางซาย ตาแฉะ อยาก
มาหาหมอแตไมมีใครพามา เงินคารถก็ไมมี จึงไปขอยาหยอดตาจากเพื่อนบาน ก็
คงด ว ยความรู เ ท า ไม ถึ ง การณ ข องเพื่ อ นบ า น จึ ง ให ย าเก า ๆยายมาหนึ่ ง หลอด
ตัวหนังสือก็เลอะเลือน แตยายก็ใชยานั่นแหละหยอดตาทั้ง 2 ขาง วันตอมายายเริ่ม
ปวดตามากขึ้น บวมมากขึ้น ลืมตาไมได ยายก็ไดแตคิดวามันคงหายไดเอง เวลา
ผานไปถึง 7 วัน อาการก็ไมดีขึ้น มีเพื่อนบานใจดีเห็นยายผิดสังเกต ไมออกมาเดิน
เลนนอกบานเปนเวลาหลายวัน จึงเขามาถามขาว เห็นสภาพยายนอนตาบวมลืมตา
ไมได จึงชวยนํายายมาสงยังศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด...”
“...จากขอมูลยายบุญ ที่เขียนในเรื่องเลา เปนกรณีหนึ่ง ยังมีกรณีอื่นๆ อีก แตไมได
บันทึกไว เปนเหตุการณที่สะทอนใหเราไดคิดเสมอวา มีผูสูงอายุที่ไมไดรับการดูแลอยู
เยอะ แลวจะสงผลใหเกิดปญหาสุขภาพที่รุนแรงมากขึ้น เริ่มจากเจ็บปวยเล็กๆ นอยๆ
แลวดูแลกันเอง หรือไดรับการดูแลที่ไมถูกตอง หรือไมมีคนมาชวยเลยอยางเชน กรณี
ตาไหว ถาปกติแกก็ชวยเหลือตนเองไดแตมีอยูวันหนึ่งแกอยูคนเดียว เดินเขาหองน้ํา
แลวลื่นลม หัวกระแทก ไมมีใครรู มาชวยไมทัน ก็เลยเสียชีวิต”
“...เวลาอยูอ นามัยบางทีเราก็จะเห็นวา มีตายายอยูกันสองคน พาหลานที่ตนเองดูแล
มาอนามัย แลวยังมีหลานอีก 4 คนตองดูแล”
สนทนากลุมเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด
ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด, 19 พฤษภาคม 2550

เราสังเกตไดเลยวา วันที่มีคลินิกเรื้อรัง ผูสูงอายุแตละเปนอยางไร ทําไมคุมน้ําตาลหรือ
ความดันไมได หรือไมมาตามนัด ซึ่งสาเหตุสวนใหญก็คือไมมีคนดูแล…”
2) วิถีชีวิตที่เกี่ยวกับพฤติกรรมสุขภาพ ผูสูงอายุสวนใหญมีพฤติกรรมการรับประทาน
อาหารที่เหมาะสม เลือกรับประทานอาหารที่มีประโยชนและสามารถเคี้ยวและยอยได
งาย ดูแลใหรางกายไดรับสารอาหารที่เพียงพอ ผูสูงอายุที่แข็งแรงอยูกับลูกหลาน เปน
ที่พึ่งพา ลูกหลานใหความเคารพ จะเปนตัวอยางของผูที่มีสุขภาพดีมีโอกาสเลือกและ
กระทํากิจกรรมสงเสริมสุขภาพในชุมชนไดมากกวากลุมอื่นๆ สวนผูสูงอายุที่ตองเลี้ยง
หลานเพื่ อ ให ลู ก ได ไ ปทํ า มาหากิ น ทํ า ให ผู สู ง อายุ มี วิ ถี ชี วิ ต ที่ จํ า กั ด ในการเลื อ กทํ า
กิจกรรมการสงเสริมสุขภาพ การถูกจํากัดเวลาทําใหไมมีเวลาสําหรับรวมกลุมผูสูงอายุ
ดวยกัน สวนผูสูงอายุที่เจ็บปวยไปมาลําบากและพอชวยเหลือตนเองไดจะมีความ
ตองการการดูแลชวยเหลือในเรื่องการทํากิจวัตรประจําวัน ดูแลสุขอนามัย จัดอาหาร
จัดยา พาไปตรวจรักษาเมื่อเจ็บปวยหรือไปตรวจตามนัด ดูแลปองกันเรื่องอุบัติเหตุลื่น
ลม จะเห็นไดวาการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุจะสอดคลองและสัมพันธกับผูดูแล ถาไม
มีลูกหลานหรือเพื่อนบานมาคอยดูแลชวยเหลือ ผูสูงอายุก็จะมีพฤติกรรมสุขภาพและ
การทํากิจกรรมตางๆ ไดลดลง เชน รับประทานอาหารไมตรงตามเวลา ลืมรับประทาน
ยา หรื อ รั บประทานยาไมถู กต อง ไม มาตรวจตามนัด ไมได อ อกกํ าลั งกาย เป นต น
ผูสูงอายุบางสวนทั้งที่สุขภาพดีและเจ็บปวยยังตองประกอบอาชีพดวยปญหาดาน
เศรษฐกิ จ รายได ภ ายในครอบครั ว เช น ทํ า นา เก็ บ เห็ ด ปลู ก ผั ก รั บ จ า ง เป น ต น
นอกจากนี้ยังพบวา ผูสูงอายุมีการรวมกลุมพูดคุยเพื่อความผอนคลายตามคุมบาน
การทํ า บุ ญ ที่ วั ด การใส บ าตร การได เ ข า ร ว มออกกํ า ลั ง กายไม พ ลองที่ วั ด ร ว มกั น
กิจกรรมเหลานี้ทําใหผูสูงอายุมีจิตใจเบิกบานและมีความสุข แตอยางไรก็ตามผูสูงอายุ
ที่ เ จ็ บ ป ว ยไปมาลํ า บากจะไม ส ะดวกในการเข า ร ว มกิ จ กรรมเหล า นี้ ไ ด เ ลย ดั ง นั้ น
ผูสูงอายุกลุมนี้จึงตองการใหบุตรหลานคอยเอาใจใสและพาไปรวมกลุมทํากิจกรรม
ตางๆ ในชุมชนทําใหผูสูงอายุรูสึกมีคุณคาเปนการดูแลดานจิตใจ

• วิถีชีวิตของผูสูงอายุที่แข็งแรง
นางหยาด พวงศรี อายุ 66 ป
... ปกติใสบาตรพระที่หนาบาน แตถาเปนวันพระจะมาวัดทุกวันพระ บานอยูไมไกลเดิน
มาเองได ตอนเชาตื่นแตเชาประมาณ ตี 3 ตี 4 นึ่งขาวเอาไว แลวก็ออกกําลังกายรอจนกวาขาวจะ
สุก แตละวันก็กําหนดเองวาจะออกกําลังกายมากนอยขนาดไหน วิธีออกกําลังกายก็แกวงแขน
รอบตัว แกวงขา ยืนเตะขา กมตัว ยอตัว ถาเปนแกวงแขนก็ทํา 500–1,000 ครั้ง เตะขา ก็ทําขางละ
ประมาณ 20-30 ครั้ง ทํามากไมไดขามันออน กมตัว ยอตัว ก็ประมาณ 20-30 ครั้ง ถามีเวลาเยอะก็
ทําเยอะ ทําตามที่ตนเองกําหนด เมื่อกําหนดแลวก็ตองบังคับใหตัวเองทําใหได ทําครั้งหนึ่งๆเหงื่อก็
ออกเยอะ ทําเสร็จแลวก็ตองอาบน้ํา อาบน้ําเสร็จขาวก็สุกพอดี จากนั้นก็ชงชาหรือชงนมกินทํา
แบบนี้เปนประจํา เพราะเคยถามหมอวาตนเองกินนมไดไหม หมอก็บอกวากินนมมันจะชวยเสริม
กระดูกจากนั้นก็เลยเอามากิน
ที่ตองออกกําลังกายเพราะ ไปอานเจอในหนังสือธรรมะ ก็เลยลองเอามาปฏิบัติดู แตกอน
ปวยเปนโรคหอบ ตองกินยาตลอด พอมาออกกําลังกายแบบนี้ทําไดประมาณ 4-5 ปแลวก็หยุดยา
ได ตอนตื่นนอนหรือลุกจากที่นอนครั้งแรก แขนมันยึด เวลาเหยียดแขนก็ไมสะดวก ปวดตามขอเทา
และรูสึกเอวแข็ง พอไดออกกําลังกายมันก็ยืดก็คลาย ไมตึง ไปไหนมาไหนได ถาไมทําวันสองวัน
มันก็ยึดก็ติด มันโยงมันดึงกัน
อยูบานกับลูกชาย ลูกสะใภ กับหลาน อายุ 10 เดือน ตอนเชาเราก็นึ่งขาวไวให สวน
ลูกสะใภก็จะทํากับขาวใหกิน ตอนกลางวันลูกชายก็ไปฟารมหมู และไปนา สวนลูกสะใภก็เลี้ยงลูก
อยูบาน
นางหยาด พวงศรี
• วิถีชีวิตของผูสูงอายุที่ตองไดรับการชวยเหลือ
ยายหนอย อายุ 84 ป
... 3 ปกอน ยายหนอยเริ่มมีอาการหูแวว เห็นภาพหลอน พูดคนเดียว ถามีคนไปชวนคุย
แกก็โตตอบ แตไมใชเรื่องเดียวกับที่ถาม นายจํานงหลานชายไดแสวงหาการรักษาทั้งดานการแพทย
แผนปจจุบัน และการรักษาตามความเชื่อพื้นบาน
ปกติยายหนอยนอนตื่นไมเปนเวลาแลวแตวาจะนอนหลับเวลาใด ถาตอนกลางคืนไดรับ

ประทานยาแลวนอนหลับ ก็จะตื่นเชา วันที่ไมไดรับประทานยากลางคืนนอนไมหลับ ไดหลับตอน
ใกลเชาก็จะตื่นสายหนอย และถาคืนไหนนายจํานงใหรับประทานยาสีขาว 2 เม็ด ก็จะหลับตั้งแต
หัวค่ําและตื่นสาย บางครั้งตองขึ้นไปปลุก “ถาใหกิน 2 เม็ดยายก็จะหลับนานตื่นสาย ถา 9 โมงยังไม
ตื่นก็จะขึ้นไปปลุกยาย”
หลังจากตื่นนอนยายหนอยก็จะลงมานั่งที่เตียงใตถุนบานทั้งวัน ลุกเดินเฉพาะเวลาเขา
หองน้ํา ก็จะหลับๆ ตื่นๆ และพูดคนเดียว ถามีคนมาคุยดวยยายก็โตตอบ เปนเรื่องเดียวกับที่ถาม
บาง คนละเรื่องบาง
ชวยเหลือตัวเองในชีวิตประจําวันได อาบน้ํา เขาหองน้ําเอง รับประทานอาหารเอง มีหก
เลอะเทอะบ า ง มี ก าน้ํ า ดื่ ม ไว ข า งตั ว พอหิ ว น้ํ า ยายก็ ย กทั้ ง กาน้ํ า ดื่ ม การขั บ ถ า ยเข า ห อ งน้ํ า ได
“เมื่อกอนตาเอ็ดเปนคนคอยดูแลยายแตพอตาเอ็ดเดินไมได แกก็กินบางไมไดกินบางแลวแตวาเคา
จะเอามาใหกิน แกไมไดรองขอกิน”
นางตุน อชส.
“...ตอนกลางคืนตาก็นอนอยูดวยก็คอยดูแลวานอนหลับหรือไม หรือตองคอยดูเวลาลุก
เยี่ยวตอนกลางคืน ประมาณ 5 ทุมก็ลุกมาเยี่ยว ตาก็ตองชวยพยุงเวลานั่งเยี่ยว พอ
เยี่ยวเสร็จก็จะไมนอน ไปนอนเอาตี 2 ตาก็ตองคอยเฝา บางครั้งลูกสาวคนที่อยูดวย
ก็มาชวยยกเวลาเยี่ยว ตอนกลางวันก็เปนคนเตรียมยาประคบมาให บางวันก็ไปหา
สมุนไพรตามโคก …”
นายทองลา ลาไธสง 19 พฤษภาคม 2550
3) การเขาถึงบริการสุขภาพ บริการสุขภาพที่ผูสูงอายุในชุมชนสามารถเขาถึงได มี
บริการสุขภาพทั้งหนวยงานภาครัฐ และ เอกชนที่เปนบริการการแพทยแผนปจจุบัน
นอกจากนี้ยังมีการแพทยพื้นบาน และการดูแลกันเองในครอบครัวและในชุมชน การ
บริการสุขภาพของหนวยบริการสุขภาพในพื้นที่ไดมีการจัดบริการกิจกรรมสุขภาพและ
จัดบริการใหการรักษาทางคลินิก เชน คลินิกโรคเรื้อรัง โดยการเชื่อมประสานระหวาง
หนวยบริการปฐมภูมิ หนวยบริการระดับทุติยภูมิและตติยภูมิ ในการจัดทีมสุขภาพมา
บริ ก ารและอํ า นวยความสะดวกให ผู สู ง อายุ ที่ ศู น ย สุ ข ภาพชุ ม ชนทํ า ให ผู สู ง อายุ ที่
เจ็ บ ป ว ยด ว ยโรคเรื้ อ รั ง ไม ต อ งเดิ น ทางไกลเพื่ อ ไปรั ก ษาที่ โ รงพยาบาลอํ า เภอหรื อ
โรงพยาบาลประจําจังหวัด นอกจากนี้ศูนยสุขภาพชุมชนไดจัดบริการในดานการ
สงเสริมสุขภาพในการออกกําลังกายกลุมผูสูงอายุในชุมชน การใหความรูดานการดูแล

สุขภาพตนเองที่วัดและศูนยสุขภาพชุมชน จัดตั้งชมรมผูสูงอายุและการสนับสนุนให
ผูสูงอายุมีการทํากิจกรรมรวมกัน และบริการเยี่ยมบานที่ทําใหเห็นปญหาและความ
ตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุ
ลักษณะของการเดินทางมาใชบริการสุขภาพของผูสูงอายุ มีทั้งผูสูงอายุที่สามารถ
เดินทางมารับบริการเองได ผูสูงอายุที่ญาติตองพามา ผูสูงอายุที่ตองอาศัยเพื่อนบาน
หรือ อสม. หรืออชส. พามารับบริการที่ศูนยสุขภาพชุมชน และผูสูงอายุบางสวนที่ไม
สามารถมารับบริการ ศูนยสุขภาพชุมชนจึงตองอาศัยการติดตามดูแลผสมผสานกับ
การมาตรวจรักษาคลินิกโรคทั่วไป การมาตรวจตามนัดในคลินิกโรคเรื้อรังและการ
เยี่ยมบานผูสูงอายุเพื่อชวยใหสามารถใหการดูแลรักษาไดอยางตอเนื่อง การเยี่ยมบาน
จึงทําใหพบสาเหตุที่ผูสูงอายุไมสามารถมารับบริการไดคือ มีปญหาการเคลื่อนไหว
เจ็บปวยเดินทางมาเองไมได ไมมีคนพามา ไมมีคนดูแล อยูในพื้นที่ไกลตองอาศัยรถ
ประจํ า ทางแต ไ ม มี เ งิ น ค า เดิ น ทาง เป น ต น ส ว นในกรณี เ จ็ บ ป ว ยฉุ ก เฉิ น ผู สู ง อายุ
สามารถใชบริการรถพยาบาลฉุกเฉินจาก รพ.พุทไธสง หนวยกูภัย และรถของคนใน
ชุมชนได ตัวอยางเชน
นางสาวสุพรรณ ดวดไธสง อายุ 65 ป เปนผูสูงอายุที่รับบริการสุขภาพที่หลากหลาย

“...ปวดเมื่อย ตามตัว ปวดหัวเขา ก็กินยาพารากับยาแกแพ ตอนแรกเมื่อ 40 ปกอนซื้อจาก
รถเรขายยาในหมูบาน ตอนนี้ก็ฝากเขาไปซื้อที่พุทไธสง หรือถาไปเอายาที่อนามัยเวลาไปหาหมอ
ตามนัดทุก 2 เดือน ก็ขอหมอ ๆ ใหไมมาก ตองซื้อกินทุกครั้ง ...ไปตรวจความดัน กินยามา 20 กวา
ป กินตอนเชาวันละครึ่งเม็ดทุกวัน...”
พ.ศ. 2536 ตามมัวอานหนังสือไมชัด ไปรักษาที่ ร.พ.บุรีรัมย ไดรับการวินิจฉัยเปนตอ
กระจกไดผาตัดตอกระจกทั้ง 2 ขาง ทําใหมองเห็นชัดเจนขึ้น พออายุ 70 ป มีอาการตามัวมองไม
ชัดเจนอีกไปตรวจที่ ร.พ.บุรีรัมย แพทยบอกวาอายุมากขึ้นก็ทําใหตามัวมากขึ้น ไมไดรักษาเพิ่มเติม
ใดๆ
พ.ศ. 2540 มีอาการเวียนศีรษะมาก ไปรักษาที่โรงพยาบาลพุทธไทสง ใหนอนโรงพยาบาล
3 วัน อาการดีขึ้นแพทยใหกลับบาน ไมไดบอกวาเปนโรคอะไร
พ.ศ. 2546 – ปจจุบัน ไปรับการรักษาที่อนามัยดวยอาการเวียนศีรษะ วินิจฉัยวาเปนความ
ดันโลหิตสูงรับยามารับประทานทุกวันๆละ ครึ่งเม็ดตอนเชา ไปรับยาทุก 2 เดือน การเดินทางไป
อนามัยใหหลานเขยนายสุขไปสง นายสุขก็จะทราบวันนัดทุกครั้งไมเคยขาดยา

“... เวลาไปหาหมอก็เรียกนายสุขไปสง ถาไปพุทไธสง ก็ใหรอยหนึ่ง แลวแตจะมีเงินหรือ
เปลา ถาไมมีเงินก็ไมให...เขาก็ไมไดทวงเพราะยายเปนคนเลี้ยงลูกทุกคนของเขามา... นายสุขเขาจะ
เอาใบที่หมอนัดไปไวเอง พอถึงวันนัดยายก็ไปเรียก หรือบางทีเขาก็มาหายายเอง ยายก็ซอนมอเตอร
ไซดเขาไป...”
“...ตอนนี้ถามีเงินก็จะไปหาหมอเรื่องเวียนหัว ปวดเมื่อยตามตัว ... ตองเสียเงินใหเขา ถา
ไมมีเงินก็ไปไมได...”
นางสาวสุพรรณ ดวดไธสง 24 พฤษภาคม 2550
“...ตอนกลางวันก็เปนคนเตรียมยาประคบมาให บางวันก็ไปหาสมุนไพรตามโคก หรือ

ตามบริเวณบานเอามาทําเปนยาประคบใหยายเฮา...ยาสมุนไพรก็เอามานึ่งมาปะคบ
ใชเปลือกแดง เครือเอ็นออน ใบนาด ใบเปา ตะไครหอม หวานไฟ ใบมะกรูด…”
นายทองลา ลาไธสง 19 พฤษภาคม 2550
“...พาไปหาพระภิกษุที่สระแกวใหชวยรักษา รดน้ํามนตให และเชิญพระมาทําพิธีกรรม

ที่ บ า นตอนที่ เ ป น ช ว งแรก... และพาไปรั ก ษาที่ ส ถานี อ นามั ย ในวั น ที่ มี แ พทย จ าก
โรงพยาบาลพุทไธสงมาตรวจ แพทยบอกวายายหนอยเปนโรคประสาท ใหกินยาไป
เรื่อยๆ”
นายจํานงค ตลับไธสง 19 พฤษภาคม 2550
“…อยางเรื่องการใชสมุนไพรในหมูบานก็มี เชน กินขี้เหล็ก 5 อยาง คือ ราก ตน ดอก

ใบ หมาก เขาเชื่อวาคนเปนเบาหวานกินแลวดี กินแลวคุมน้ําตาลได กินขาวได กิน
แลวมีแฮง เขาก็จะเอาไปตมเคี่ยวจนไดน้ํา 1 ถวยดื่ม แตวิธีการเคี่ยวมันยุงยาก บาง
คนก็เลยเลิกกินไปเองก็มี บางคนขยันก็ยังกินอยู...”
“...การไปรับบริการที่อนามัย หรือ รพ.เวลาฉุกเฉิน ไมลําบากเพราะมีรถฉุกเฉินทั้งของ
รพ.พุทไธสง และหนวยกูภัย ไมตองเสียเงินเลย แตถาเขามีรถกันลูกหลานหรือญาติก็
จะพามาสง แตถาเปนกรณีมาอนามัยถาไมมีญาติจริง เขาก็จะขอความชวยเหลือ หรือ
วานใหเราที่เปนทั้ง อสม.และอชส. ไปสง เราก็ยินดีไปสงนะ...”

เราสังเกตไดเลยวา วันที่มีคลินิกเรื้อรัง ผูสูงอายุแตละคนเปนอยางไร ทําไมคุมน้ําตาล
หรือความดันไมได หรือไมมาตามนัด ซึ่งสาเหตุสวนใหญก็คือไมมีคนดูแล”
“...รพ.พุ ทไธสงจะจัด ทีม แพทย พยาบาลมาตรวจรั กษาโรคเรื้ อรังของตํ าบลในวั น
อังคารที่สองและสี่ของเดือน เวลา 13.30-17.00 น. ถาเปนผูปวยเบาหวาน สถานี
อนามัยก็จะนัดผูปวยมาเจาะเลือดตรวจตอนตี 5 ครึ่ง เปนการเจาะเลือดใน tube ไป
สงใหหอง lab รพ.ตรวจ พอเจาะเลือดเสร็จผูปวยก็จะกลับบานแลวคอยกลับมาหา
หมอตอนบาย...”
“…คลินิกโรคเรื้อรังที่ทีมสุขภาพจาก รพ.พุทไธสงมาตรวจที่สถานีอนามัย จะมีผูปวย
ทุกโรคประมาณวันละ 80 ราย ถาเฉพาะโรคเบาหวานจะมีประมาณ 40-50 ราย สวน
ใหญจะเปนผูปวยมาตรวจตามนัด แตถาเปนผูปวยมาฉุกเฉินก็สามารถตรวจได...”
สนทนากลุมเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด 19 พฤษภาคม 2550
4) สิ่งแวดลอมและภาวะคุกคามดานสุขภาพ ผูสูงอายุสวนใหญตองอยูที่บาน
สภาพแวดล อ มส ว นใหญ จึ ง เป น สภาพแวดล อ มภายในบ า นและบริ เ วณใกล เ คี ย ง
ลักษณะของที่อยูอาศัยที่มีลักษณะบานยกใตถุนสูง ผูสูงอายุตองขึ้นบันไดเพื่อเขานอน
ในเวลากลางคืนและตื่นตอนเชา ความเปนระเบียบเรียบรอยภายในบาน การวางขาว
ของเกะกะไมเปนระเบียบ พื้นหองน้ําลื่นหรือมีน้ําขัง ลักษณะบันไดที่สูงชน สิ่งเหลานี้
กอใหเกิดอุบัติเหตุและการเจ็บปวยในผูสูงอายุไดงาย ประกอบกับสภาพรางกายของ
ผูสูงอายุที่มีความเสื่อมตามวัย มีปญหาดานการมองเห็น การเคลื่อนไหว แขนขาออน
แรง หรือลุกนั่งและเดินไมสะดวก หรือการเจ็บปวยและโรคประจําตัวของผูสูงอายุเอง
จึงทําใหผูสูงอายุเกิดภาวะแทรกซอนไดงายมากขึ้นเมื่อไมสามารถชวยเหลือตัวเองได
นอกจากนี้ ยั ง พบว า ผู สู ง อายุ ต อ งเผชิ ญ กั บ ภาวะคุ ก คามที่ เ กิ ด จากสมาชิ ก ของ
ครอบครัวหรือลูกหลานที่ทําใหผูสูงอายุรูสึกไมมีความปลอดภัยในชีวิตและทรัพยสิน มี
ผลกระทบตอรางกายและจิตใจของผูสูงอายุ
“...ยายหนอยจะขึ้นไปนอนขางบน ตอนเชาหลังจากตื่นแกก็ลงมาอยูที่เตียงขางลาง
นั่งๆ นอนๆ อยูตรงนี้ทั้งวัน ไมคอยไปไหน...”
นายจํานงค ตลับไธสง 19 พฤษภาคม 2550

“...ยายนอนขางบนคนเดียว เขานอนตั้งแตทุมหนึ่ง เขานอนแลวก็ปดไฟหมด ตื่นเกือบ
7 โมง ไดยินพระสวดมนตนั่นแหละ แลวคอยลุกมาหุงขาว...”
“...การอยูคนเดียวยายไมไดรูสึกกลัวอะไรแลว แตถามีคนมาอยูดวยก็จะดี เมื่อกอนมี
หลานลูกนายสุขอยูดวยแตก็ทําใหยายหมดเงิน ที่ทางที่เคยมีก็ใหเขาไปลงทุนจนหมด
ถามีหลานมาอยูก็ตองเสียเงินเลี้ยงดูอีก ยายไมมีเงินเลี้ยงแลว อยูคนเดียวได...”
ยายสุพรรณ ดวดไธสง 24 พฤษภาคม 2550
“...เดี๋ยวนี้เดินไปไหนมาไหนไมคอยสะดวก เดินยากเดินลําบาก หลังก็คอม ไปไหนตอง

ใชไมเทา อาบน้ําก็ตองเอาไมเทาเขาไปดวย ขึ้น ลง บันได ก็ลําบาก เพราะนอนชั้นบน
ไมนอนชั้นลาง เคาถือกัน ลูกนอนค้ําหัวพอแมไมดี แถมยังตาก็ยังมองไมเห็น ไกลๆ
เห็นไมชัด ใกลพอมองเห็นบาง ตั้งแตแกตัวมาก็ลําบาก...”
จําปา ลําไธสง 19 พฤษภาคม 2550
“...ตายายคูหนึ่ง ยายเปนเบาหวาน ขาไมคอยแข็งแรงแกอวน เดินลําบาก แตก็พอเดิน

ไดใกลๆ สวนตาหูหนวกไมไดยินอะไรเลย ถาวันไหนยายแกน้ําตาลต่ํา หรือเจ็บปวย
อะไรถาลูกไมอยู แกอยูกัน 2 คน จะคุยกันไมรูเรื่อง ถายายปวยมาตาไมรูเลยวายาย
พู ด อะไร เป น อะไร มี อ ยู วั น หนึ่ ง ยายแกรู สึ ก ว า น้ํ า ตาลต่ํ า ก็ เ ลยวานตาให ไ ปเอา
น้ําหวานมาให ตาแกก็ไมเขาใจสักทีวายายจะเอาอะไร กวายายจะไดกินน้ําหวานก็
ตองใชเวลานานหนอย... ”
“...ยายลวนอายุตั้ง 92 ป หูก็หนวก ตาไมดี มีโรคคอพอก กระเพาะ แลวก็ความดัน

อยูกับลูกชายอายุ 54 ป กินแตเหลา ไมเคยทําอะไร ยายเคาก็พอจะเดินได บานก็พอ
อยูได แตไมมีใครดูแลมันก็โทรม เสื้อผาของแกก็ไมซักมาไมรูนานแคไหนแลว แลวยา
ความดันถาไมมีคนหยิบจัดใหแกก็กินบางไมกินบาง คือมันคงกินไมครบนะ เราก็ตอง
ไปดูแลบอยแทบจะทุกวันก็วาได ไปจัดยา บางครั้งไปซักผาใหแกบาง ทําอาหารแบง
ไปใหดวยบางครั้ง แลวก็พาไปหาหมอ ดีวาบานเราอยูใกลกัน มันก็ไปไดทุกวัน...”
นางเนตรดาว โตะไธสง อสม.และ อชส. หมู 10 การสนทนากลุม
2.2 รูปแบบการดูแลสุขภาพที่มีอยู
ระบบการดูแลสุขภาพผูสูงอายุในชุมชนที่มีอยูนั้น ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮดไดพัฒนา
ปรับระบบบริการใหเปนไปตามปญหาและความตองการของผูสูงอายุคํานึงถึงผูสูงอายุที่มีสุขภาพดี

และเจ็บปวย สะทอนไดจากพัฒนาศักยภาพผูสูงอายุในฐานะเปนทุนทางสังคม มีศักยภาพในการ
ดูแลตนเองและสรางเครือขายผูสูงอายุในการชวยเหลือซึ่งกันและกัน สวนอีกดานหนึ่งใหบริการ
สุขภาพสําหรับผูสูงอายุที่มีการเจ็บปวย โดยเฉพาะโรคเรื้อรังที่ผูสูงอายุมีการเจ็บปวยรอยละ 71
จัดบริการรักษาทางคลินิกที่มีการประสานงานมีแพทยใหการตรวจรักษาที่ศูนยสุขภาพชุมชนบาน
แฮด การใหบริการตรวจทางหองปฏิบัติการในโรคเรื้อรังที่ใหบริการเจาะเลือดตั้งแต 6.00 น. เปน
การคํานึงถึงผูสูงอายุเปนตัวตั้ง นอกจากนี้ยังใหการบริการ ใกลบานใกลใจ เปนการใหบริการเชิงรุก
ในชุมชน เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮดจัดทีมสุขภาพดําเนินการเยี่ยมบาน ไดรับรูปญหา
และความตองการของผูสูงอายุ นําขอมูลมาวิเคราะหรวมกับขอมูลที่ใหบริการที่ศูนยบริการ พรอม
กันนี้ไดรวมประชาคมหมูบานโดยคืนขอมูลดานสุขภาพสูเวทีประชาคมหมูบานทําใหทราบปญหา
และความตองการที่ชัดเจนที่เกี่ยวของกับผูสูงอายุ เรื่อง การอยูบานลําพังไมมีผูดูแล ผูสูงอายุไมมี
รายไดที่มั่นคง ไมมีบทบาทในสังคม และผูสูงอายุบางคนรูสึกวาไมมีประโยชน ไมไดรับความสนใจ
ชุมชนไดรวมกันคิดหาแนวทางในการแกปญหาใหการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
ดังนั้นการพัฒนานวัตกรรมนี้จึงเปนการดึงศักยภาพของชุมชนเปนหลักในการดูแลสุขภาพ
ผูสูงอายุ นอกจากนี้ยังตอยอดการพัฒนาศักยภาพผูสูงอายุในฐานะเปนทุนทางสังคมใหมีกิจกรรม
ในการถ า ยทอดประสบการณ ใ หลู ก หลานได เ รี ยนรู และสรา งคุณ ค า บทบาทของผู สู งอายุ จาก
กระบวนการพัฒนานวัตกรรมนี้ สะทอนใหเห็นรูปแบบบริการสุขภาพ 4 รูปแบบ ดังตอไปนี้
1) การดูแลรักษาทางคลินิก เปนบริการที่มีการประสานงานกับโรงพยาบาลบุรีรัมย
หรือโรงพยาบาลพุทไธสง ในการดูแลสงตอการรักษาในกรณีผูสูงอายุตองไดรับการ
ดูแลที่ซับซอนขึ้นและดูแลภาวะวิกฤตฉุกเฉินในโรงพยาบาล เชนกรณียายเฮา และการ
ดูแลติดตามอาการผูสูงอายุที่เจ็บปวยและตองการการดูแลเฉพาะอยางตอเนื่องที่บาน
เช น การดู แ ลบาดแผล การดู แ ลผู ป ว ยที่ มี ท อ ให อ าหาร สายสวนป ส สาวะ
กายภาพบํ า บั ด เป น ต น โดยจั ด บริ ก ารเมี ก ารส ง แพทย ม าให บ ริ ก ารตรวจรั ก ษาที่
ศูนยบริการ และเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนไดใหบริการที่อํานวยความสะดวกแก
“...ยายเฮา อายุ 78 ป ยายเฮาเปนโรคเบาหวาน รักษาและรับยาที่ศูนยสุขภาพชุมชน

มา 4 – 5 ป เมื่อประมาณ 3 เดือนที่ผานมา แกมีอาการปวดหัวขางเดียว พอตอนเย็น
ดึกๆ อาการไมดีขึ้นและมีขาออนแรง ญาติก็เลยพาไปที่โรงพยาบาลบานใหมไชยพจน
แลวหมอก็สงตอไปที่โรงพยาบาลจังหวัดบุรีรัมย หมอบอกวาเปนเสนเลือดฝอยใน
สมองแตก ถามญาติวาจะผาตัดหรือไม ญาติก็ตกลงกันจะไมผาหมอก็เลยใหสังเกต

อาการที่โรงพยาบาล รักษาอยูประมาณ 1 สัปดาห หมอก็สงกลับมากินยาที่บาน และ
ใหไปติดตามผลการรักษาเปนระยะ ตอนนี้ก็ไดยามากินตลอด…ชวงนี้เวลาเดินไมได
ขาออนแรง ไปตรวจน้ําตาลในเลือดไมได เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนหลังจากเจาะ
เลือดเพื่อตรวจน้ําตาลของผูปวยคนอื่นเสร็จแลว ก็จะแวะมาเจาะเลือดยายเฮาที่บาน
…”
2) การดูแลสุขภาพ เปนบริการที่ใหการดูแลที่ศูนยสุขภาพชุมชนและที่บาน เชน การ

รักษาโรคเบื้องตน/โรคที่พบบอย ดังกรณีของยายบุญ การคัดกรองโรคกลุมเสี่ยงอายุ
40 ปขึ้นไป ผูสูงอายุที่มีภาวะเสี่ยง และผูสูงอายุที่เจ็บปวยมีโรคประจําตัว และการ
ประเมินภาวะสุขภาพผูสูงอายุที่มีภาวะเสี่ยง คลินิกวัยทอง คลินิกโรคเรื้อรัง ตรวจ
รักษาสุขภาพชองปาก กิจกรรมกลุมเพื่อนชวยเพื่อน เชน กลุมผูปวยเรื้อรัง กลุมวัยทอง
การให ค วามรู ด า นโภชนาการ เป น ต น กิ จ กรรมป อ งกั น และเฝ า ระวั ง โรค เช น
ไขเลือดออก ฉี่หนู ไขหวัดนก เปนตน บริการใหคําปรึกษาดานสุขภาพ และการเยี่ยม
บานโดยทีมสุขภาพและโดย อชส.
“...กอนออกจากโรงพยาบาล หมอที่บุรีรัมยก็บอกวาตองดูแลใกลชิด และใหไปดูการ

ทําอาหารสําหรับผูสูงอายุ ที่โรงอาหารของโรงพยาบาลเจาหนาที่ก็บอกวิธีทําอาหาร
สําหรับผูสูงอายุ และตองกินอาหารตอนที่เสร็จใหมๆ สะอาด และตรงเวลา และ
เวลาพาผูปวยมาติดตามผลการรักษาที่โรงพยาบาลคนที่เปนผูดูแลตองมาดวยเพื่อจะ
บอกอาการใหหมอฟงได อยากจะใหมีผูที่มาดูแลใกลชิด ตองอยูประจํา ถามีอะไรก็
เรียกมาชวยได...”
“...ยายเสารปวยเปนเบาหวานและความดันโลหิตสูงมาประมาณ ป พ.ศ. 2544 แต

กอนไปรับ ยาที่ โรงพยาบาลพุ ทไธสง ตอมาหมอได ยา ยใหม ารักษาที่ศู นยสุ ขภาพ
ชุมชนที่อยูหนาบาน แตกอนไปรักษาที่โรงพยาบาลพุทไธสง ก็ตองนั่งรถประจําทาง
ไปเองคารถไปกลับก็ประมาณ 30 บาท ตอนนี้ยายมาที่ศูนยสุขภาพชุมชนที่อยูหนา
บานก็สะดวกสบาย ตอนเชาประมาณตี 5 ครึ่งก็จะไปเจาะเลือดที่ศูนยสุขภาพชุมชน
เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนก็จะเจาะเลือดให แลวก็จะเอาเลือดไปตรวจที่โรงพยาบาล

พุ ท ไธสง เจาะเลื อ ดเสร็ จ ก็ จ ะกลั บ มากิ น ข า วที่ บ า น ช ว งบ า ยก็ จ ะมี ห มอจาก
โรงพยาบาลพุทไธสงออกมาตรวจ...”
“...ที่ผานมาดวยวาอัตรากําลังของเจาหนาสถานีอนามัยไมเพียงพอ จึงทําใหเรายัง
เยี่ยมบานไมครอบคลุมดวย สามารถเยี่ยมบานไดในบางกรณี เชน ติดตามผูปวยที่สง
ตอจาก รพ. กรณีตองไปเจาะเลือด ทําแผล หรือสอนกายภาพบําบัด กลุมที่เจ็บปวย
เรื้อรังแลวมีปญหาภาวะแทรกซอนหรือตองการความชวยเหลือ จะไดรับการเยี่ยมบาน
จากเจาหนาที่อยางนอยเดือนละ 1 ครั้ง ซึ่งตนเองคิดวายังไมเพียงพอและครอบคลุม
ทั้ง 12 หมูบาน จึงอยากใหมี อชส.ดูแลผูสูงอายุในหมูบานและประสานงานกับสถานี
อนามัย...”
สนทนากลุมเจาหนาที่ ผูรับผิดชอบโครงการ ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด
“...หนาที่เราก็จะออกเยี่ยมผูสูงอายุ พอไปเยี่ยมก็จะลงในบันทึกการเยี่ยมบาน (เอา

สมุดออกมาใหดู) ลงวาในทําอะไรบาง แนะนําเรื่องอะไรบาง ลงในชองกิจกรรม ที่นี้
เวลาหมอลงไปเยี่ยมบานเราก็จะเอาสมุดใหดู ถาผูสูงอายุมีปญหาอะไร เชน ไมสบาย
เราก็แนะนํามาหาหมอ หรือเมื่อผูสูงอายุไปหาหมอมาไดยา ก็จะชวยดูวายาควรกิน
อยางไร กินกี่เม็ด เวลาใดบาง หรือเมื่อถึงเวลาที่หมอนัดมาตรวจ ไมสามารถมาเองได
บางทีลูก หลาน ติดงาน เราก็จะพามาสง หรือถาปวยมากๆ เราก็จะโทรบอกหมอ
หมอก็จะสงรถมารับ...”
นางรัตนา ศิลาดี อชส. ม.10 ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด
3) การสนับสนุนกิจกรรมดานสงเสริมสุขภาพ เปนการบริการเนนการสงเสริมสุขภาพ
พั ฒ นาศั ก ยภาพผู สู ง อายุ ใ ห มี สุ ข ภาพแข็ ง แรงและสร า งคุ ณ ค า ให ผู สู ง อายุ โดย
สนับสนุนใหมีชมรมผูสูงอายุเพื่อสงเสริมใหมีการรวมกลุมผูสูงอายุ กิจกรรมสงเสริม
การถ า ยทอดภู มิ ป ญ ญาท อ งถิ่ น ของปราชญ ช าวบ า น ได แ ก จั ก สาน ประเพณี
วัฒนธรรม หมอพื้นบาน และเลานิทาน (กิจกรรมตายายสอนหลาน) เพื่อถายทอด
ประสบการณ เ รี ย นรู ร ว มกั น ของผู สู ง อายุ และลู ก หลานในชุ ม ชน นอกจากนี้ ยั ง มี
กิ จ กรรมให ค วามรู ด า นการดู แ ลสุ ข ภาพตนเองให กั บ ชาวบ า นที่ ม าทํ า บุ ญ ที่ วั ด
ทุกวันพระ

“...ปกติผูสูงอายุจะมาทําบุญที่วัดเปนประจําอยูแลว อชส. เลยมาทํากิจกรรมกันที่ลาน
วัด ซึ่งปกติจะทํา 2 ครั้ง/เดือน ในวันศีลใหญ (วันพระขึ้นและแรม 15 ค่ํา) ซึ่งจะมี
ผูสูงอายุจํานวนมากจาก 3หมูบานคือ หมู 1, 3 และ 10 ซึ่งอยูคุมวัดนี้ทั้งหมด
บางครั้งถึง100 คนเลย โดยสอนและใหคําแนะนําในการปฏิบัติตัวแกผูสูงอายุ สวนวัน
ศีลเล็ก (ขึ้นและแรม 8 ค่ํา ก็จะมีมาแตไมมากเทา) หลังจากใหคําแนะนําแลวก็จะมี
การออกกําลังกายโดยรําไมพอง...”
“… สวนที่ลานหมูบานของหมู 1 และ 10 ซึ่งเคยอยูรวมเปนหมูเดียวกันมากอน เวลา
ทํากิจกรรมอะไรก็จะทํารวมกันหมด กิจกรรมออกกําลังกายที่ลานบานจึงทํารวมกัน
ดวย โดยปกติจะทําเวลา 17.00 น. โดยถาเปนการแอโรบิคจะนําโดยคุณโอภาส ซึ่งจะ
มีคนหลายกลุมอายุมาเตน แตก็มีผูสูงอายุบางคนที่ออกมารวมเตนได ถารําไมพองจะ
เน น ที่ ก ลุ ม ผู สู ง อายุ นํ า โดยคุ ณ วั น ทอง (ซึ่ ง เป น ทั้ ง อชส.และ อสม. หมู 10) ส ว น
ผูสูงอายุที่ไมสามารถมาออกกําลังกายที่ลานหมูบานหรือลานวัดได ก็จะไดรับการ
แนะนําในการออกกําลังกายเล็กๆนอยจาก อชส.แลว และอชส.ก็จะไปติดตามและ
กระตุนใหผูสูงอายุออกกําลังกายอยางงายๆ เวลาไปเยี่ยมบาน เวลามีกิจกรรมของ
ผูสูงอายุที่ลานหมูบาน (ออกกําลังกายสําหรับผูสูงอายุประมาณ 20 นาที และให
คําแนะนําพูดคุยเรื่องทั่วๆไป) บางครั้งก็จะมีการแจกน้ําเตาหูเชนกัน โดยเปนเงินที่
ไดมาจากเงินที่เหลือจากการทํากิจกรรมอื่น แตก็ไมไดมีแจกทุกครั้ง…”
“…กิจกรรมตายายสอนหลานของหมู 1, 3, 10 จะทํารวมกัน โดยผูสูงอายุที่อยูในกลุม
เลานิทานของหมูบานจะหมุนเวียนไปเลาที่ศูนยเด็กฯ โดยจะทําประมาณ 2 ครั้ง/เดือน
โดยเริ่มมาไดประมาณ 1 เดือนแลว...”
นางรัตนาพร ศิลาดี อสม. ม.1 วัดสุคันธวารี 24 พ.ค. 2550
“...กิจกรรมใหความรูที่วัด เปนกิจกรรมที่ผูสูงอายุเขาไมตองเสียเวลามารวมตัวกันอีก
เพราะเขาตอ งมาวั ด อยูแ ล ว ใช ก ารรวมตั ว ตามธรรมชาติ กิ จ กรรมเลา นิ ท านทํ า ให
ปราชญช าวบานเขาได พัฒนาและถ ายทอดความรูใ หลูกหลาน และสมาชิก ชมรม
ผูสูงอายุไดเขามามีสวนรวมกับชุมชนมากขึ้น ผูสูงอายุรูสึกมีคุณคา ตนเองสําคัญ...
หลังจากใหความรู อชส.จะพาผูสูงอายุออกกําลังกาย ผูสูงอายุคนไหนออกไดก็ออก
ถายืนหรือเคลื่อนไหวลําบากก็ใหนั่งทําได พานําออกกําลังกายที่วัดจะมีหมู 1 ที่ทําได
เพราะเขามีอชส.วังทองเปนคนนําออกกําลังกาย...”
“...มีจัดกิจกรรมกลุมแลกเปลี่ยนเรียนรู ใหผูสูงอายุมาคุยแลกเปลี่ยนกันเองที่วัด เชน
ผูสูงอายุที่เปนเบาหวานแลวดูแลตัวเองดี ก็จะเชิญมาคุยวาดูแลอยางไร หรือปราชญ

ชาวบานมาใหความรูเชนลุงมนตที่เคยไปอบรมการดูแลสุขภาพชองปากมา และเปน
ผูสูงอายุที่มีสุขภาพฟนดีมาก ก็จะมาใหความรูเรื่องการดูแลสุขภาพชองปาก…”
“...กิจกรรมตายายสอนหลาน เริ่มตนจากการที่จัดประชุมสัมมนากลุมปราชญชาวบาน
จัด 1 วันเขาวานาจะมีกิจกรรมที่ถายทอดประสบการณและความรูภูมิปญญาใหกับ
คนรุนหลัง จากการประชุมนี้แบงกลุมนักปราชญได 4 กลุมคือ กลุมจักสาน กลุม
วัฒนธรรม กลุมแผนไทย และกลุมเลานิทาน เมื่อจัดกลุมแลวก็แยกยายกันไปตาม
ความสนใจ ใหมีการคุยแลกเปลี่ยนกันเองวาจะคุยเรื่องอะไร และใหบันทึกลงสมุดวา
แตละกลุมไดความรูหรือภูมิปญญาอะไร แตละกลุมเขาจะมีประธานกลุม เลขากลุม
กลุมเลานิทานจะมีครูพี่เลี้ยงที่เรียนจบครูประถมวัยมาแนะนําวิธีการเลานิทานที่เหมาะ
กับเด็ก ซึ่งตอนนี้มีกลุมตายายสอนหลานที่มีการดําเนินงานใหปราชญชาวบานมาเลา
นิทานสอนคติใหเด็กฟง แตตอนนี้เปนสอนที่ศูนยเด็กเล็ก นิทานจึงเปนเรื่องสั้นๆ ศูนย
เด็กเล็กทั้งตําบลมี 3 แหง ปราชญเขาจะแบงกันเองวาใครจะไปเลาวันไหน ที่ไหน เรื่อง
อะไร...”
“...เจาหนาที่ทันตาภิบาลของสถานีอนามัยก็เขามามีสวนรวมในการดูแลสุขภาพชอง
ปาก รวมเปนวิทยากรใหความรู อชส.และผูสูงอายุเรื่องการดูแลสุขภาพชองปาก และ
รวมออกเยี่ยมบานกับทีมสุขภาพดวย...”
สนทนากลุมเจาหนาที่ ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด 19 พฤษภาคม 2550
4) รูปแบบการสนับสนุนสวัสดิการและอื่นๆ สวัสดิการดานสังคมที่ผูสูงอายุในชุมชน
ได รั บ จะมี 2 ลั ก ษณะคื อ ฌาปณกิ จ สงเคราะห ผู สู ง อายุ และสวั ส ดิ ก ารเบี้ ย ยั ง ชี พ
ผูสูงอายุ ในสวนของฌาปณกิจสงเคราะหเปนสวัสดิการที่ชมรมผูสูงอายุในชุม ชน
ดําเนินการ เพื่อนํามาเปนเงินชวยเหลือกับครอบครัวที่มีผูสูงอายุเสียชีวิต ซึ่งผูสูงอายุ
สวนใหญจะเปนสมาชิกชมรมผูสูงอายุและเปนสมาชิกฌาปณกิจสงเคราะหผูสูงอายุ
โดยจะตองทําบุญใหกับผูสูงอายุที่เสียชีวิตรายละ 30 บาทตอคน ครอบครัวของ
ผูสูงอายุที่เสียชีวิตจะไดรับเงินชวยเหลือประมาณ 13,000 บาท ในแตละเดือนก็จะมี
ผูสูงอายุที่เสียชีวิตประมาณ 3-4 คน นอกจากนี้ผูสูงอายุยังไดรับสวัสดิการเบี้ยยังชีพ
500 บาท/เดือนจาก อบต. ในขณะนี้ยังไมสามารถจัดสรรใหกับผูสูงอายุไดทุกคน ทั้งนี้
กระบวนการไดมาซึ่งรายชื่อผูสูงอายุที่จะไดรับเบี้ยยังชีพจะพิจารณารวมกันและมีมติ
เห็นชอบจากประชาคมหมูบานวาผูสูงอายุคนไหนสมควรไดรับกอน ถึงแมวาจะเปน
เงินจํานวนนอยแตผูสูงอายุมีความตองการไดรับเบี้ยยังชีพทุกคน

“...การทําฌาปณกิจสงเคราะหของผูสูงอายุในหมูบานสามารถทําไดในหลายกลุม เชน
ทํากับ ธกส. กลุมแมบาน หมูบาน อสม. เงินลาน และชมรมผูสูงอายุตําบล เมื่อ
เสียชีวิตจะไดรับคาฌาปณกิจ รวมแลวก็ประมาณ 200,000 – 300,000 บาท...”
“...ผูสูงอายุในแตละหมูบานไดรับเบี้ยยังชีพแตกตางกัน ถาหากหมูบานที่มีผูสูงอายุ
นอยก็จะไดรับเบี้ยยังชีพทุกคน แตถาหมูบานที่มีผูสูงอายุมากก็จะเลือกผูสูงอายุที่มี
ฐานะยากจนกอน ถามีลูกไปนอกหรือมีรายไดดีก็อาจจะไมได หรือบางหมูบานถาใน
ครัวเรือนมีผูสูงอายุ 2 คนก็จะใหคนหนึ่งกอนเพื่อกระจายเบี้ยยังชีพใหทั่วถึง แตกอน
ผูสูงอายุไดเบี้ยยังชีพ 300 บาทตอเดือน ตอนนี้ปรับเพิ่มขึ้นเปน 500 บาทตอเดือน...”
“...การไปรับบริการที่อนามัยหรือรพ.เวลาฉุกเฉิน ไมลําบากเพราะมีรถฉุกเฉินทั้งของ
รพ.พุทไธสง และหนวยกูภัย ไมตองเสียเงินเลย แตถาเขามีรถกันลูกหลานหรือญาติก็
จะพามาสง แตถาเปนกรณีมาอนามัยถาไมมีญาติจริง เขาก็จะขอความชวยเหลือ หรือ
วานใหเราที่เปนทั้ง อสม.และอชส. ไปสง เราก็ยินดีไปสงนะ...”
“...ยายเฮาไดรับเบี้ยยังชีพของผูสูงอายุจาก อบต. 500 บาทตอเดือน และรวมเปน

สมาชิกชมรมผูสูงอายุและสมาชิกกลุมฌาปณกิจหมูบานดวย...”
นางวิภาวดี รัตนแสง พนักงานผูชวยสถานีอนามัย 19 พฤษภาคม 2550
“...วัตถุประสงคของตั้งชมรมมี คือ สรางสรรคความสามัคคี แลกเปลี่ยนความรู

ฌาปนกิจสงเคราะห และศึกษาดูงาน ปนี้เรานํารองพาผูสูงอายุไปเที่ยวที่หนองพอก จ.
รอยเอ็ด จ.มุกดาหาร หลังจากนั้นเราก็มีการประเมิน ผูสูงอายุ พึงพอใจ อยากใหพา
ไปเที่ยวอีก...”
“...โครงการที่ ว างไว ใ นอนาคต เราจะไปเยี่ ย มคนไข ที่ โ รงพยาบาล ให กํ า ลั ง ใจ มี
คาใชจายใหเล็กนอยๆ ในการประชุมครั้งนี้จะเอาเรื่องนี้ เขาหารือดวย …บานเรา
ตอนนี้มีผูสูงอายุมากขึ้น เมื่อกอนมีไมเยอะ ปวยเปนโรคเบาหวาน และโรคความดัน
มากขึ้น อยากใหผูสูงอายุออกกําลังกาย อยากไดเครื่องออกกําลังกาย ที่เปนแบบลู
เดิน วิ่ง...”
“....หนาที่ของเรา ก็คอยสอดสองดูแลผูสูงอายุ เมื่อผูสูงอายุมีปญหา เราก็ประสานงาน
ติดตองานใหผูสูงอายุ เมื่ออบรมเรื่องอะไรมาก็เลาใหผูสูงอายุฟง....”
สนทนากลุมผูน ําชุมชน ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด 19 พฤษภาคม 2550

2.3 ผลลัพธเชิงภาวะสุขภาพและการรักษา บริการสุขภาพ โครงการหรือกิจกรรม
การดูแลสุขภาพ และสวัสดิการ
การพัฒนานวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิของศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด ที่มีผูสูงอายุ
เปนประชากรเปาหมายนั้นไดเมื่อ วิเคราะหจากประเด็นปญ หาสุขภาพ และรูปแบบการบริก าร
สุขภาพที่อยูแลว พบวา บริการสุขภาพ/กิจกรรมสุขภาพที่ดําเนินการอยูไดพยายามตอบสนองปญหา
สุขภาพของผูสูงอายุ ตลอดจนการพัฒนาศักยภาพและใชศักยภาพผูสูงอายุในฐานะเปนทุนทาง
สังคมนับวาเปนการยกระดับคุณคาผูสูงอายุ ใหมีความภาคภูมิใจ นอกจากนี้ยังมีการพัฒนาการ
ดูแลที่เนนการมีสวนรวมของชุมชน แตอยางไรก็ตาม พบวายังมีประเด็นที่ตองคํานึงถึงและควรไดรับ
การพัฒนาบริการสุขภาพดังนี้
1) ผูสูงอายุยังคงมีความผูกพันภายในครอบครัว การพัฒนาที่สําคัญอีกสวนหนึ่งคือ
การพัฒนาคนในครอบครัว ญาติ และบุตรหลานของผูสูงอายุใหมีศักยภาพในการดูแลผูสูงอายุที่
ถูกตองเหมาะสม มีทัศนคติที่ดีตอผูสูงอายุ และเต็มใจใหการดูแล โดยใหมีสวนรวมตั้งแตการเขามา
รับรูปญหาผูสูงอายุ วิเคราะหปญหา รวมวางแผนและรวมใหการดูแลผูสูงอายุ
2) การปองกันอุบัติเหตุในผูสูงอายุแตละกลุมสถานะทางสุขภาพ เชน การลื่นหกลม
3) กิจกรรมการเฝาระวัง คัดกรองและสงเสริมสุขภาพจิต สมองเสื่อม
4) การชวยเหลือดานเศรษฐกิจใหผูสูงอายุไดรับสวัสดิการเบี้ยยังชีพอยางครอบคลุม
5) การจัดกิจกรรมสงเสริมสุขภาพและสวัสดิการสังคม ที่สอดคลองกับวิถีชีวิตและ
เหมาะสมกับสถานะสุขภาพหรือปญหาสุขภาพ เชน ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ไปมาลําบาก เปนตน และ
ผูสูงอายุที่ตองเผชิญกับปญาความยากลําบากในการดําเนินชีวิต เชน ผูสูงอายุที่เจ็บปวยไมมีคน
ดูแล ผูสูงอายุที่ยากจน เปนตน เพื่อใหผูสูงอายุทุกคนในชุมชนไดรับบริการสุขภาพที่เหมาะสมกับ
ความตองการการดูแล
“...ไมมีลูกหลานเด็กเล็กเด็กนอยมานวดให มีหลายชายก็เปนหนุมโตกันหมดแลว
อายที่จะเรียกใหเขามาบีบมานวดให และคิดวาเขาก็คงจะอายที่จะทํา ไมกลาใช ถา
หลานเปนผูหญิงก็จะใชไดอยู…อยากใหมีคนมาบีบมานวดให ยามเจ็บยามปวด…”
“…เขาอยากไดเบี้ยผูสูงอายุกัน คนที่ใกลจะตายแลวบางคนยังไมมีโอกาสไดเลย หรือ

คนแกที่ตายไปแล วก็ยั งไม ได เขามองที่คนที่ลํ า บากอยู ก็ยั งไม ได การใหเ บี้ยนี้ เขา

พิจารณาจากคนที่ฐานะยากจน เรียงลําดับอายุมาเขาก็จะเลือกคนที่มีอายุมากที่สุด
เผอิญคนที่อายุนอยกวาตายกอน ก็เลากันขําๆ นะ...”
จะไดของบประมาณจากอบต.ใหมาชวยเรื่อง รถรับสงผูปวย ฟนปลอมสําหรับผูไมมี
ฟน เครื่องเสียง เครื่องออกกําลังกาย อบต.จึงจะทําเรื่องสนับสนุนได...”
จากการสังเคราะหขอมูลประเด็นปญหาสุขภาพกลุมผูสูงอายุในชุมชนขางตน สามารถสรุป
ความตองการการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ รูปแบบการดูแลสุขภาพในชุมชน และผลลัพธเชิงภาวะ
สุขภาพและการรักษา บริการสุขภาพ โครงการหรือกิจกรรมการดูแลสุขภาพและสวัสดิการ ไดดัง
ตาราง
อยูในระหวางดําเนินการ ยังไมไดดําเนินการ
1.กลุมเสี่ยงที่มีอายุ 40 ปขึ้นไป -เฝาระวัง ปองกันโรคติดตอและโรคไมติดตอ -กิจกรรมไมตอ เนื่อง
ไดแก การตรวจสุขภาพประจําป คัดกรองโรค
รณรงคปองกันโรคไขเลือดออก
-การรักษาเบื้องตน/รักษาโรคที่พบบอย
-ใหความรูการดูแลสุขภาพตนเองที่วัด ที่ศูนย
-ใหคําปรึกษาดานสุขภาพ
-กิจกรรมสงเสริมสุขภาพ ไดแก การออก
กําลังกาย การรับประทานอาหาร การดูแล
สุขภาพชองปาก
-การดูแลภาวะวิกฤตฉุกเฉิน สงตอการรักษา
-กลุมเพื่อนชวยเพื่อน เชน กลุม ผูปวยโรค
เรื้อรัง
-การรวมกลุมวัยทอง เตรียมความพรอมเขาสู
วัยสูงอายุ

2.1 การเจ็บปวยภาวะเสี่ยง
- ผูสูงอายุมีสถานะสุขภาพแตกตางกัน -กิจกรรมการเฝาระวัง ปองกันโรคติดตอและ -ปองกันอุบัติเหตุ
เชน ผูสูงอายุที่แข็งแรง ผูสูงอายุที่ โรคไมติดตอ ไดแก การตรวจสุขภาพ เชน ลื่นลม
เจ็บปวย ไปมาได ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ประจําป คัดกรองโรค รณรงคปองกันโรค -กิจกรรมสนับสนุน
ไปมาลําบาก ผูสูงอายุที่เจ็บปวยนอน ไขเลือดออก สงเสริม และพัฒนา
อยูบาน -การรักษาเบื้องตน/รักษาโรคที่พบบอย เชน ศักยภาพใหคนใน
-ปญหาสุขภาพเสื่อมตามวัย เชน หวัด ปวดขอ ปวดหลัง ครอบครัว ญาติ
การมองเห็น การไดยิน การทรงตัว -บริการคลินิกโรคเรื้อรัง ลูกหลานสามารถให
การเคลื่อนไหว แขนขาออนแรง หลงลืม -สงตอการรักษา การดูแลสุขภาพ
ขอเสื่อม การเคี้ยวอาหาร -การใหความรูดานการดูแลสุขภาพ เมือ่ ผูสูงอายุที่เจ็บปวยที่
-ไมสามารถไปรับการรักษาที่สถาน เจ็บปวยโรคเรื้อรังและเจ็บปวยทั่วไปโดยทีม บาน
บริการไดจากปญหาภาวะสุขภาพและ สุขภาพ
การเจ็บปวย หรือไมมีเงินคารถเดินทาง -เยี่ยมบานโดยทีมสุขภาพเพื่อติดตามการ
-มีโรคประจําตัว มีโรคประจําตัว รักษา ประเมินภาวะสุขภาพ สงตอการรักษา
มากกวา 1 โรค มียาที่ตองรับประทาน ใหการพยาบาล และตรวจสุขภาพ
หลายชนิด -เยี่ยมบาน ดูแลชวยเหลือโดยอชส. เชน พา
-เจ็บปวยโรคพบบอย ไปตรวจสุขภาพ ดูแลเรื่องการรับประทานยา
-ภาวะวิกฤต/ฉุกเฉิน/อุบัติเหตุ การนวด พาออกกําลังกายที่บาน
-มีภาวะแทรกซอนจากการเจ็บปวย -กิจกรรมการใหความรูการดูแลสุขภาพเมื่อ
หรือโรคประจําตัว เจ็บปวยที่วัดทุกวันพระโดย อชส.
-กิจกรรมสงเสริมสุขภาพ ไดแก รวมกลุมออก
กําลังกายผูสูงอายุ เชน รําไมพลอง การ
รวมกลุมผูปวยเรื้อรัง
2.2 วิถีชีวิตที่เกี่ยวกับสุขภาพ
-สามารถปฏิบตั ิกิจวัตรประจําวันไดเอง -พัฒนาศักยภาพ อบรม อชส. ใหมีความรู -ปองกันอุบัติเหตุ
-ตองการการชวยเหลือดูแลในการทํา และทักษะในการ ดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่ เชน ลื่นลม

กิจวัตรประจําวันบางสวน และทั้งหมด บาน ถายทอดความรูและใหการชวยเหลือ -กิจกรรมสนับสนุน
เชน การรับประทานอาหาร อาบน้ํา การ ผูสูงอายุที่ตองการความชวยเหลือ เปนที่ สงเสริม และพัฒนา
ดูแลสุขอนามัย การขับถาย ออกกําลัง ปรึกษา ใหกําลังใจ ศักยภาพใหคนใน
กาย การรับประทานยา -พัฒนาศักยภาพผูสูงอายุใหมคี วามรูในการ ครอบครัว ญาติ
-มีพฤติกรรมสุขภาพที่ไมเหมาะสม เชน ดูแลสุขภาพตนเอง และถายความรูใหชุมชน ลูกหลานสามารถให
ซื้อยารับประทานเอง รับประทาน เชน การจัดอบรมแกนนําผูสูงอายุในการดูแล การดูแลสุขภาพ
อาหารมัน เค็มหรือหวานจัด ไมออก สุขภาพชองปาก การใหความรูในชมรม ผูสูงอายุที่เจ็บปวยที่
กําลังกาย ลืมรับประทานยา ไมไปตรวจ ผูสูงอายุ บาน
ตามนัด -กิจกรรมสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุโดย ทีม
-ประกอบอาชีพ หารายไดใหครอบครัว สุขภาพ อสม. และอชส. เชน การใหความรู
เชน ทํานา เก็บเห็ดขาย คาขาย รับจาง การดูแลสุขภาพที่วัดโดย อชส. รวมกลุม ออก
-เลี้ยงหลาน ดูแลคนในครอบครัวที่ กําลังกาย การรับประทานอาหาร สนับสนุน
เจ็บปวยและผูส ูงอายุอื่นที่เจ็บปวย กิจกรรมสงเสริมสุขภาพในชมรมผูสูงอายุ
-อยูคนเดียว/มีบุตรหลานดูแล
-มีภาระหนี้สิน ปญหาเศรษฐกิจ
-ปญหาครอบครัว
-ผูสูงอายุบางสวนไมสามารถไปวัด หรือ
เขารวมกิจกรรมของชุมชนได
-ทําคุณประโยชนใหชุมชน รวมกิจกรรม
กับชุมชน การไปวัดทําบุญ
2.3 การเขาถึงบริการสุขภาพและ
-ไมมปี ญหาเรื่องการเดินทาง -สงตอการรักษากรณีฉุกเฉิน/อุบัติเหตุ เชน -ผูสูงอายุไดรับเบี้ย
-การไปตรวจตามนัด หรือมารักษาที่ รถพยาบาลฉุกเฉินของโรงพยาบาลพุทไธสง ยังชีพยังไม
ศูนยสุขภาพชุมชน ผูสูงอายุทมี่ ีปญหา หนวยกูภัย หรือรถของคนในชุมชน ครอบคลุมทุกคน
ดานการเคลื่อนไหว และการเดินทาง - สวัสดิการเบี้ยยังชีพผูสูงอายุ
ตองมีคนนําสง -สมาชิกชมรมผูสูงอายุ ฌาปณกิจสงเคราะห

-ยากจนไมมีเงินคารถเดินทาง -สนับสนุนการรวมกลุมถายทอดความรูภูมิ
ปญญาชาวบาน โดยปราชญชาวบาน
-เสริมสรางพลังอํานาจ เชน ถายทอดภูมิ
ปญญาทองถิ่นของปราชญชาวบาน กิจกรรม
วันสงกรานต วันผูสูงอายุ และการสนับสนุน
ชมรมผูสูงอายุ
2.4 สิ่งแวดลอมและภาวะคุกคามดาน
สุขภาพ
-บานสองชั้น มีใตถุนสูง บันไดสูงชัน -การใหความรูเรื่องการดูแลสุขภาพ การเฝา -การใหความรูเรื่อง
พื้นลื่น การจัดวางของใช เปนปจจัย ระวังและการปองกันอุบัติเหตุ ใหกับกลุม การเฝาระวังและ
หนึ่งที่ทําใหเกิดการลื่น หกลม ผูสูงอายุ อสม.และ อชส. ปองกันอุบัติเหตุ
-สถานะทางสุขภาพของผูสูงอายุ การ ใหกับลูกหลาน ญาติ
เจ็บปวย ภาวะเสื่อมตามวัย เชน การ คนในครอบครัว
ทรงตัว แขนขาออนแรง ปญหาการ ผูสูงอายุ
มองเห็นเปนปจจัยหนึ่งที่ทําใหหกลม
และประสบอุบตั ิเหตุ
2.4 กระบวนการสรางเปาหมายรวม
การพัฒนานวัตกรรมนี้มีเปาหมายการดูแลสุขภาพชุมชนที่กลุมผูสูงอายุ โดยมีกระบวนการ
สรางเปาหมายรวมระหวางองคกรและภาคี จากกิจกรรมเวทีประชาคม และ การจัดทําแผนกิจกรรม
สะทอนใหเห็นจากการมีสวนรวมขององคกรภาคี อสม. อชส. และผูสูงอายุ อบต. และเจาหนาที่
ผูเกี่ยวของไดรวมแสดงความคิดเห็นในการเลือกใชขอมูลที่เกี่ยวของกับผูสูงอายุ ใหมีการนําเสนอ
ขอตกลงรวมกันระหวางเครือขายภาคี นอกจากนี้ผูรับผิดชอบในงานที่ไดรับมอบหมายทั้ง อชส.
อบต. และ เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน ดําเนินการจัดทําแผนกิจกรรมตามที่ไดรับมอบหมายใหทุก
ภาคีไดเห็นแนวทางการปฏิบัติที่เปนรูปธรรม
“...การสํารวจความตองการความชวยเหลือของผูสูงอายุ ไดมาจากวันประชาคมของ
แตละหมูบาน และผูสูงอายุก็จะเสนอชื่อวาใครตองการการดูแลมากที่สุด แลวสอ.ก็จะ
ขึ้นทะเบียนผูสูงอายุที่ตองการการดูแลไว เพื่อที่เวลามีงบประมาณความชวยเหลือ

อะไรมา จะนํารายชื่อในทะเบียนนั้นมาพิจารณาเปนอันดับแรก แตทะเบียนที่ขึ้นไว ยัง
ไมไดมีการแยกหรือจําแนกวาผูสูงอายุคนไหนมีความตองการการดูแลอะไร แตจะ
นํามาพิจารณาตามความเหมาะสมเปนครั้งๆ ไป…”
“...ตอนประชุมปราชญชาวบาน ไดเชิญศูนยเด็กฯ ทั้ง 3 ศูนย มารวมดวย โดยกลุมเลา
นิทานแบงเปน 3 กลุมยอยตามศูนยเด็กฯ โดยมีคุณกลนีย เปนวิทยากรประจํากลุม ใน
วันนั้น ทางสอ.จะให key แกคุณครูของทุกศูนยในการทํากลุม โดยผลการจัดประชุม
วันนั้นแตละศูนยไดกําหนดวัน เวลา นิทาน และคนเลาแลว แตกิจกรรมนี้ก็จะใหทาง
ศูนยเปนคนดําเนินการเอง โดยสอ. จะมาติดตามกิจกรรมเปนบางครั้ง วามีกิจกรรม
อยางไร มีอะไรติดขัดหรือมีปญหาไม…”
นางสาวจินตนา แฟมไธสง พยาบาลวิชาชีพ 5 ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด
“...วันที่ 29 พฤษภาคม นี้อชส.ก็ตองพาผูสูงอายุมาประชุมที่ อบต. เปนประชุมพัฒนา
ศั ก ยภาพผู สู ง อายุ เขาให ส ง ตั ว แทนมาหมู ล ะ 5 คน เอาคนที่ มี แ รงมาได มี
ความสามารถหรือภูมิปญญาเพื่อจะไดเปนแกนนํากลุม จัดมา 3 ครั้งแลว ครั้งนี้เปน
ครั้งที่ 3 เปนการอบรมเรื่องการดูแลสุขภาพตนเอง และการหาความสามารถพิเศษ
ตางๆ และใหมาเรียนการเลานิทาน ใหผูสูงอายุแสดงภูมิปญญาทองถิ่น แลกเปลี่ยน
เรียนรูกันเอง คือ เขาไมอยากใหผูสูงอายุเหงากัน แลวก็ดีกวาอยูบานเฉยๆ…”
“...เมื่อประมาณตนป 50 มีการประชาคมหมูบานหมู 7 มีผูสูงอายุมาประชุมดวย คุย
ปญหาในหมูบานก็เห็นวาผูสูงอายุที่เจ็บปวยหรือชวยเหลือตนเองไมมีคนดูแล ทางคุณ
หมอเขาก็เสนอเรื่องคนดูแลผูสูงอายุ แตเปนลักษณะอาสา ผูสูงอายุเขาก็เห็นดวย แลว
คุณหมอก็ถามผูสูงอายุวาอยากใหใครในหมูบานมาดูแล ผูสูงอายุเขาก็บอกวาใหอสม.
ทุกคนเลยมาดูแลเขา วันนั้นก็จัดตั้งกลุม อชส.กันเลย แลวก็แบงกันดูตามเขตพื้นที่ที่อ
สม.แตละดูแลรับผิดชอบนั่นแหละ คุมใครคุมมัน...”
“...ในการทําประชาคม...เปนการทําแผนทุกเรื่อง และทุกกลุมก็เขามาหมด ก็เลยคิดจะ

ทําอยางไรจึงจะใหชุมชนมีสวนรวมในการแกปญหาผูสูงอายุอยางจริงจัง ถาสถานี
อนามัยไมทํา ชุมชนเขาก็จะไมเห็นปญหาผูสูงอายุเลย จึงคิดวานาจะทําประชาคมที่
เปนเรื่องการฟนฟูคุณภาพชีวิตผูสูงอายุขึ้นมาโดยเฉพาะ ทําทุกหมูบานเลย จะไดเห็น

ปญหาแตละหมู และหาทางออกรวมกัน ซึ่งการประชาคมนี้เราก็จะมีแผนอยูในใจวา
เราตองการทําอะไร เนนเรื่องผูดูแล สงเสริมกิจกรรมภูมิปญญาผูสูงอายุ...”
“...ประมาณตนป 2550 เดือนมกราคม กุมภาพันธ ...เขารวมประชาคมหมูบานทุก

หมูบาน แตทําทีละหมู ในตอนนั้นเรามีโครงการดูแลผูสูงอายุไวในใจอยูแลว แตอยาก
ฟงปญหาของผูสูงอายุและเพื่อใหเปนความตองการของชุมชนดวย ซึ่งก็พบวาปญหา
ผูสูงอายุเจ็บปวยไมมีคนดูแลเปนปญหาของหมูบาน เมื่อเราเสนอความคิดเห็นวาถามี
โครงการดูแลผูสูงอายุโดยมีอาสมัครดูแลจะดีไหม ขอความเห็นจากประชาคม ทาง
ประชาคมก็อยากใหทํา เห็นดวยและยินดีใหความรวมมือ จึงมีการคัดเลือกและจัดตั้ง
กลุมชวยเหลือผูสูงวัยในหมูบาน ซึ่งเรียกวา อชส. (อาสาสมัครชวยเหลือผูสูงวัย) เปน
กลุมที่สมัครใจชวยเหลือ เปนอาสาสมัคร คนที่อาสามานี้เราไมตองการใหเปน อสม.
ทั้ ง หมด เป น ใครก็ ไ ด ทั้ ง สมาชิ ก ชมรมผู สู ง อายุ กลุ ม แม บ า น และ ส.อบต.หรื อ
ประชาชนทั่วไป...”
“…เราได ทํ า ประชาคมทั้ ง หมด 12 หมู บ า น ผู ร ว มประชาคมคื อ ที ม สถานี อ นามั ย

นายก อบต. ประธานชมรมผูสูงอายุ ประธานชมรม อสม. ผูใหญบาน สมาชิกชมรม
ผูสูงอายุ อสม. และประชาชนทั่วไป ปญหาไดจากการทําประชาคมคือ ปญหาโรค
เรื้อ รัง โรคไขเลือดออก โรคระบบหายใจ โรคระบบกลามเนื้อ และโรคในชองปาก
ปญหาความยากจน ผูสูงอายุอยูบานตามลําพังไมมีคนดูแล ผูสูงอายุไมมีรายไดที่
มั่นคง ไมมีบทบาทในสังคม ผูสูงอายุบางกลุมรูสึกวาตนไมมีประโยชน หลังจากนั้นก็
นําขอมูลมาวิเคราะหและพบวา ปญหาโรคเรื้อรังในผูสูงอายุเปนปญหาที่สําคัญและ
ควรไดรับการแกไข...”
“...จัดประชุม อชส. เพื่อรวมกันจัดตารางกิจกรรมของแตละหมูบาน กิจกรรมจะมี 2

กิจกรรมหลัก คือ กิจกรรมใหความรูจะจัดขึ้นทุกวันพระที่วัดตอนเชา เพราะจะเปน
วันที่มีผูสูงอายุมากันเยอะ ทุกวัดจะทําพรอมกัน กิจกรรมทุกกิจกรรมจะมีเจาที่สถานี
อนามัยไปรวมดวยซึ่งเราก็จะจัดเวรกันไป เราไมสามารถไปดูทุกวัดได อีกกิจกรรมหนึ่ง
คือกิจกรรมเยี่ยมบานที่ อชส.ตองทําโดยแตละคนจะมีรายชื่อผูสูงอายุที่ตนเองดูแล
นอกจากนี้ยังตองมารวมเยี่ยมบานกับเจาหนาที่ดวย…”

“...กิจกรรมที่กลุม อชส.ทํา ในชวงแรกจะสํารวจผูสูงอายุในความรับผิดชอบของตนเอง
และมาประชุม กลุม เพื่อ จั ดตารางกิ จกรรมของแตละหมูบา นกันเอง แบงงาน และ
มอบหมายงานกันเอง แตอชส.ตองแจงที่เราดวยวาตารางงานเขาเปนอยางไร...”
สนทนากลุมเจาหนาที่ ผูรับผิดชอบโครงการ ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด 19
พฤษภาคม 2550

บทที่ 3 รูการพั
ปธรรม
การสังเคราะหนวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิ “รวมแรง กายใจ สานสายใยผูกพันพัฒนา
ฟนฟูคุณภาพชีวิตผูสูงวัย” ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด อําเภอพุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย ไดสะทอนให
เห็นรูปธรรมที่สําคัญเพื่อพัฒนารูปแบบการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ และนําไปสูการมีคุณภาพชีวิตที่ดี
ของผูสูงอายุ คือ 1) กระบวนการออกแบบบริการ/กิจกรรม: เวทีประชาคม 2) กิจกรรมการบริการ
สุขภาพ 3) กระบวนการพัฒนานโยบายสาธารณการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุในพื้นที่ และ 4) การ
จัดเวทีสรุปบทเรียนการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุของ อชส. โดยมีรายละเอียดดังตอไปนี้
1. กระบวนการออกแบบบริการ/กิจกรรม: การจัดเวทีประชาคม
ผลจากการดําเนินกิจกรรมการดูแลผูสูงอายุของศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด ทําใหเกิดการ
เรียนรูปญหาและความตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุ โดยเฉพาะอยางยิ่งปญหาทางดานสุขภาพ
จากการเจ็บปวยดวยโรคเรื้อรัง และปญหาการขาดผูดูแล จนนําไปสูการพัฒนาแนวทางในการ
ดูแลสุขภาพผูสูงอายุมาโดยตลอด ประกอบกับการเห็นและใชทุนทางสังคมที่มีในพื้นที่โดยการให
องคกรปกครองสวนทองถิ่นในฐานะขององคกรที่มีบทบาทหนาที่ตามกฎหมาย ไดเขามามีสวนรวม
ในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุอยางตอเนื่อง โดยใชเวทีประชาคมและการประชุมแลกเปลี่ยนเปนกลไก
หลักในการคนหาและเรียนรูปญหา และหาแนวทางการดูแลสุขภาพผูสูงอายุโดยชุมชนมีสวนรวม
การจัดเวทีป ระชุมประชาคม จึ งเปนกิจ กรรมที่ จัดขึ้นเพื่ อเปนเวทีการพู ดคุยและเรียนรู
ปญหาและความตองการทางดานสุขภาพของผูสูงอายุ โดยมีผูสูงอายุ ผูดูแลซึ่งเปนสมาชิกใน
ครอบครัวหรือญาติพี่นอง อสม. ผูใหญบาน สมาชิก อบต. นายก อบต. และเจาหนาที่ศูนยสุขภาพ
ชุมชน ไดรวมพูดคุยแลกเปลี่ยนประสบการณรวมกัน พรอมทั้งหาแนวทางและขอตกลงรวมกันของ
ชุมชนในการดูแลผูสูงอายุ จัดเวทีประชาคมทั้ง 12 หมูบาน ซึ่งในเวทีดังกลาวไดสะทอนความ
ตองการของการมีอาสาสมัครชวยเหลือผูสูงวัย (อชส.) ขึ้นในแตละคุมบาน เพื่อที่จะเขาไปให
การดูแลชวยเหลือผูสูงอายุ ทั้งในดานการเยี่ยมเยือนถามขาวผูสูงอายุ การใหคําแนะนําในการดูแล
สุขภาพเกี่ยวกับการกินอาหาร และการออกกําลังกาย รวมถึงการเฝาระวังปญหาการเจ็บปวยและ
การปองกันการเกิดอุบัติเหตุในผูสูงอายุ การประสานการดูแลรวมกับเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน
และการสงตอเพื่อไปรับรักษาเมื่อเกิดการเจ็บปวย ซึ่ง อชส. ที่ไดรับการเสนอชื่อในเวทีประชาคมนี้

เปนบุคคลที่ ผูสูงอายุในแตละคุมบานเห็นวาเปนผูที่สามารถชวยเหลือดูแลผูสูงอายุได จากการที่
ผูสูงอายุไดรูจักคุนเคย และเห็นวาเปนบุคคลที่ทําประโยชนเพื่อสวนรวมมาโดยตลอด หรือบางคนก็
มีประสบการณในการดูแลผูสูงอายุที่เปนพอแม ปูยา ตายายอยูกอนแลว นอกจากนี้ในเวทีประชาคม
ยั ง ได ร ว มกั น ค น หาผู สู ง อายุ ที่ มี ค วามรู ภู มิ ป ญ ญาชาวบ า นและผู สู ง อายุ ที่ มี ชี วิ ต อยู อ ย า ง
ยากลํา บากหรือไมมีคนดู แล และมีก ารวางแผนการดูแลสุขภาพและจัดกิจกรรมบริการ
สุข ภาพให กั บ ผู สู ง อายุ ใ นชุ ม ชนร ว มกั น สะท อ นให เ ห็ น กระบวนการออกแบบบริ ก ารสุ ข ภาพ/
กิจกรรมที่สอดรับกับปญหาและความตองการของผูสูงอายุ ตัวอยางเชน กิจกรรมการเยี่ยมบานโดย
อาสาสมัครชวยเหลือ ผูสูงวัย (อชส.) กิจกรรมใหความรูและออกกําลังกายที่วัดทุกวันพระ และ
กิจกรรมถายทอดภูมิปญญาทองถิ่นโดยปราชญชาวบาน
“...เราไดทําประชาคมทั้งหมด 12 หมูบาน ผูรวมประชาคมคือ ทีมสถานีอนามัย นายก

อบต. ประธานชมรมผูสูงอายุ ประธานชมรม อสม. ผูใหญบาน สมาชิกชมรมผูสูงอายุ
อสม. และประชาชนทั่วไป ปญหาไดจากการทําประชาคมคือ ปญหาโรคเรื้อรัง โรค
ไขเลือดออก โรคระบบหายใจ โรคระบบกลามเนื้อ และโรคในชองปาก ปญหาความ
ยากจน ผูสู ง อายุ อ ยู บ า นตามลํ า พั งไม มี ค นดู แล ผู สู ง อายุ ไ ม มี รายได ที่ มั่น คง ไม มี
บทบาทในสังคม ผูสูงอายุบางกลุมรูสึกวาตนไมมีประโยชน หลังจากนั้นก็นําขอมูลมา
วิเคราะหและพบวา ปญหาโรคเรื้อรังในผูสูงอายุเปนปญหาที่สําคัญและควรไดรับการ
แกไข...”
“...การจั ด เวที ป ระชาคมหมู บ า น ผู เ ข า ประชุ ม มี ทั้ ง นายก อบต. สมาชิ ก อบต.
หรือไปชวยเหลือผูสูงอายุตอนที่ลูกหลานเขาไมอยู เพราะบานเราบางคนออกบานไป
อชส. ไปดูแลได ผูที่ไดรับเลือกใหเปน อชส. ก็มีทั้งคนที่อยูในเวทีการประชุมซึ่งเดิม
เปน อสม. และคนที่ไมเคยเปน อสม.มากอน แตผูสูงอายุเห็นวาเปนคนที่เสียสละที่
สามารถชวยเหลือผูสูงอายุได และก็มีบางคนที่ไมอยูในเวทีประชาคมแตที่ประชุม
เห็นวานาจะชวยเหลือดูแลผูสูงอายุได...”

“...มี อชส.ที่ ไ ม ได เ ป น อสม. ด วย เพราะผูสู ง อายุ เ ขาอยากให เ ปน เชน คนที่ เ ป น
แมบาน หรือ สมาชิก อบต. คือเขาเห็นวาดูแลชวยเหลือคนอื่นๆ ในหมูบานดี ผูสูงอายุ
เขาก็เลือกใหมาดูแลเขานะ...”
“...ที่เขาเลือกให อสม.เปน อชส. ก็เพราะเขาเห็นเราทํางานดี ชวยเหลือผูสูงอายุดีอยู
แลว...”

กลุมแมบาน และ สอบต.หรือประชนทั่วไป...”
“...พอคัดเลือกคนอาสาจริงๆ คนที่อาสาสวนใหญเปนลูกหลานที่มีตายาย หรือพอแมที่
ต อ งดู แ ลอยู แ ล ว ซึ่ ง ก็ จ ะเป น อสม.อยู แ ล ว บางหมู บ า นเขาขอเป น อสม. มาดู แ ล
ทั้งหมด เพราะเห็นวา อสม. เขามาดูแลอยูแลว มันคุนเคยกันดี เมื่อถามอสม.เขา
ก็ยินดีเพราะเขาถือวาเปนงานเดียวกับที่ทําอยูตองรับผิดชอบดูแลทุกหลังคาเรือนอยู
แลว...”

2. กิจกรรมบริการสุขภาพในชุมชน
ผลจากการจัดเวทีประชาคมทั้ง 12 หมูบาน ทําใหไดเรียนรูปญหาและความตองการของ
ผูสูงอายุจนนําไปสูการมี อชส. ขึ้นในแตละคุมบาน และเกิดกิจกรรมบริการสุขภาพผูสูงอายุใน
ชุมชนขึ้น ไดแก การเยี่ยมบานโดย อาสาสมัครชวยเหลือผูสูงวัย (อชส.) การจัดกิจกรรมใหความรู
และออกกําลังกายที่วัดทุกวันพระ และ กิจกรรมถายทอดภูมิปญญาทองถิ่นโดยปราชญชาวบาน
โดยมีรายละเอียดดังนี้
2.1 การเยี่ยมบานโดย อาสาสมัครชวยเหลือผูสูงวัย (อชส.)
สวนใหญผูที่เปน อชส. จะเปน อสม.ที่อยูในแตละคุมบาน มีเพียงสวนนอยที่ไมไดเปน อส
ม. แตเปนผูที่มีประสบการณและใหการดูแลผูสูงอายุในปจจุบัน การติดตามเยี่ยมบาน เปนกิจกรรม
ที่ให อชส.ของแตละคุมบานไดไปเยี่ยมเยือนถามขาวผูสูงอายุที่อยูในพื้นที่รับผิดชอบของตนเอง ซึ่ง
นอกจากจะไดเห็นชีวิตความเปนอยูของผูสูงอายุแลว ยังชวยใหเห็นถึงภาวะสุขภาพของผูสูงอายุ
รวมถึงปญหาและความตองการของผูสูงอายุ เพื่อที่จะไดใหการชวยเหลือผูสูงอายุในรายที่ชวยเหลือ
ตัวเองไดนอย หรือขาดผูดูแล
ภายหลังจากการที่ อชส. ไดรับการเสนอชื่อเปนอาสาสมัครในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ ใน
คุมบานที่ตนเองรับผิดชอบ เพื่อที่จะเขาไปใหการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุไดอยางมั่นใจเจาหนาที่ศูนย
สุขภาพชุมชนจึงไดจัดการประชุมเพื่อหาแนวทางและกําหนดวิธีปฏิบัติในการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุ
และอบรมใหความรูแก อชส. เกี่ยวกับปญหาผูสูงอายุที่พบในชุมชนทั้งในดานโรคและการเจ็บปวย
ภาวะเสื่อมที่พบ และการดูแลชวยเหลือใหคําแนะนําในดานอาหาร การออกกําลังกาย การปองกัน
การเกิดอุบัติเหตุในผูสูงอายุ ทั้งในดานการเยี่ยมเยือนถามขาวผูสูงอายุ การใหคําแนะนําในการดูแล
สุขภาพเกี่ยวกับการกินอาหาร และการออกกําลังกาย รวมถึงการเฝาระวังปญหาการเจ็บปวยและ
การปองกันการเกิดอุบัติเหตุในผูสูงอายุ เชน การเกิดอุบัติเหตุจากการหกลมเพราะแขนขาออนแรง
หรือการมีพื้นหองน้ําที่เปยกลื่นหรือไมมีราวจับยึด เปนตน การประสานการดูแลรวมกับเจาหนาที่
ศูนยสุขภาพชุมชน และการสงตอเพื่อไปรับรักษาเมื่อเกิดการเจ็บปวย กอนที่จะดําเนินกิจกรรมเยี่ยม
บาน นอกจากนี้ เพื่อที่จะไดเรียนรูประสบการณในการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุรวมกัน ผลจากการ
เยี่ยมบานในแตละครั้ง อชส.จะไดบันทึกลงในสมุดการดูแลผูสูงอายุเพื่อที่จะใชเปนขอมูลในการ
ติ ด ตามเยี่ ย มผู สู ง อายุ และเป น ข อ มู ล ที่ จ ะนํ า ไปใช ใ นการแลกเปลี่ ย นเรี ย นรู ก ารดู แ ลช ว ยเหลื อ
ผูสูงอายุของแตละหมูบานในเวทีสรุปบทเรียน
“...เมื่ อ ได ร ายชื่ อ อชส.มาครบทุ ก หมู บ า น รวม 85 คน แต ล ะหมู ก็ จ ะมี ไ ม เ ท า กั น

หลังจากนั้นเราก็จะมาวางแผนทํากิจกรรมรวมกันกับศูนยสุขภาพชุมชน อบต. ชมรม

ผูสูงอายุ และอชส. ออกแบบกิจกรรมและวางแผนวาจะทํากิจกรรมอะไรวันไหน มี
กิจกรรมอะไรบาง แลวก็จัดอบรมเพิ่มความรูและทักษะการดูแลผูสูงอายุทั้งทางดาน
สุขภาพ 1 วันที่สถานีอนามัย อบรมเรื่องโรคตางๆ ที่พบบอยในผูสูงอายุ และเรื่อง 10
อ. การพาผูสูงอายุออกกําลังกาย การรับประทานอาหาร การดูแลสุขภาพในชองปาก
เพื่อใหอชส.สามารถดูแลและใหคําแนะนําผูสูงอายุได การใชคูมือการเยี่ยมผูสูงอายุ
การลงบันทึกดวย...”
“...กิจกรรมเยี่ยมบานที่ อชส.ตองทํา โดยแตละคนจะมีรายชื่อผูสูงอายุที่ตนเองดูแล
นอกจากนี้ยังตองมารวมเยี่ยมบานกับเจาหนาที่ดวยอยางนอยปละ 1 ครั้งในรายที่ไมมี
ป ญ หา ส ว นผู สู ง อายุ ที่ มี ป ญ หา เช น เจ็ บ ป ว ยเรื้ อ รั ง ไม มี ผู ดู แ ลที่ บ า นตามลํ า พั ง
ชวยเหลือตนเองไมได อชส.จะประสานงานกับเจาหนาที่เพื่อติดตามและดูแล หรือชวย
ติ ด ต อ ประสานงานกั บ เจ า หน า ที่ เ พื่ อ ให ก ารรั ก ษาพยาบาลที่ บ า นตามขี ด
ความสามารถ...”
“...หลังจากที่ไดรับการเลือกเปน อชส. ทางเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนก็มีหนังสือแจง

ไปที่ผูใหญบานให อชส. เขารับการอบรมที่ศูนยสุขภาพชุมชน เนื้อหาการอบรมก็เปน
เรื่องการแนะนําดูแลสุขภาพผูสูงอายุ ตัวอยางเชน ดานอาหารการกิน การออกกําลัง
กาย และสุขภาพชองปาก...”
“...พอสมัครเปน อชส. แลว คุณหมอที่อนามัยก็จะจัดอบรมการดูแลผูสูงอายุ โดยจัด
ที่สถานีอนามัย คุณหมอแนะนําเรื่องผูสูงอายุ การพาผูสูงอายุออกกําลังกาย การ
รับประทานอาหาร การดูแลสุขภาพชองปาก โรคที่พบบอยในผูสูงอายุ การดูแล 10
อ. แลวก็แจกคูมือการดูแลผูสูงอายุ บอกวิธีการใชดวย อชส.จะมีกันคนละเลม...”
“...เปนอชส. ตองออกไปเยี่ยมบานผูสูงอายุ ไปดูวาผูสูงอายุเปนอยางไรบาน กินขาว
ไดไหม นอนหลับไหม ออกกําลังกายไดหรือไม ไปแลวก็ชวยแนะนําเรื่องสุขภาพ
อยางเชนการออกกําลังกาย การกินอาหาร...”
“...มีผูสูงอายุในคุมบานดูแลตนเองไดนอย ตาก็มองไมเห็น และขาออนแรง ญาติก็ไม
คอยไดสนใจดูแล กอนที่จะเปน อชส. ก็ดูแลมากอนเพราะบานอยูใกลกัน เคยรูจัก
กั น และพึ่ ง พาอาศั ย กั น มาตั้ ง แต ส มั ย พ อ พอได รั บ มอบหมายให เ ป น ผู ค อยดู แ ล
ผูสูงอายุในคุมนี้ก็ยังคงตองดูแล บางวันก็ทําอาหารไปสง ไปชวยแนะนําเกี่ยวกับ
จัดเก็บบาน การดูแลความสะอาดบาน การทําความสะอาดหองน้ํา ถวยชาม เวลา

ผูสูงอายุไปหองน้ําก็ไมสะดวกเพราะขาออนแรง ตามองไมเห็นก็ไปชวยทําหลักทําราว
ยึดใหเกาะไปหองน้ํา ถามีอะไรอยากจะเรียกใช ก็ใหบอกบานใกลเคียงกันไปบอก
เวลาไปแนะนําก็ไมกลัวลูกหลานเขาวา เพราะสิ่งที่เราพูดมันเปนความจริง และเรารูจัก
กับครอบครัวเขามากอน...”
“...ถาหากผูสูงอายุมีลูกหลานคอยดูแล อยางเชนผูสูงอายุคนหนึ่งอายุ 90 กวาป จะจํา
อะไรไมคอยได ขาก็ออนแรง เวลาที่จะขึ้นลงบานก็ใหลูกหลานยกขึ้นยกลง อาหาร
ก็มีลูกหลายทําใหกิน ถาลูกหลานดูแลดีอยูแลว เราก็ไมไดไปชวยอะไรมาก แตก็ไป
ตามเยี่ยมและไปใหคําแนะนํา...”
“...เวลาผูสูงอายุเจ็บปวยฉุกเฉิน อาการหนัก ก็มีรถของหนวยกูชีพ รับสงทุกเวลา
บริการฟรี ตอนไปเยี่ยมบานเราก็แนะนําวามีรถของตําบล ถาไปไมไดก็บอกเรา หรือ
ถาเปนมากก็จะเรียกเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนใหไปดูที่บาน...”
“...ตอนไปครั้งแรกก็ตองไปบอกวาผูสูงอายุและลูกหลานของเขาใหรูดวย วาตอนนี้
บานเรามีโครงการอาสาสมัครดูแลผูสูงอายุ ซึ่งเราไดรับผิดชอบดูแลผูสูงอายุในบานนี้
หรือคุมนี้ ก็จะมาแนะนํา มาดูแล เรื่องความสะอาด อาหารการกิน การออกกําลังกาย
ถาไมมีแฮงก็เรียกหาเราได หรือไปไมไหว ตองการไปโรงพยาบาล ก็เรียกรถหนวยกูชีพ
ใหไปสงที่โรงพยาบาล
“...การแนะนําเรื่องหองน้ํา เพราะกลัวลื่น ลม ก็ตองบอกลูกหลานใหชวยกันดูแล หรือ
เรื่องถวยชามใสอาหาร ก็ตองไปดูวาสะอาดหรือไม กลัววาจะใชถวยชามไมสะอาด
หรือไปดูวามีแมลงวันตอมไหม...”
“...ชวงที่ไปเยี่ยมบาน ก็จะไปดูแล และใหคําแนะนําแกผูสูงอายุในคุมบานตนเอง เวลา
ไปก็ จ ะไปคนเดี ย ว แต ล ะครั้ ง ที่ ไ ปก็ จ ะมี ส มุ ด บั น ทึ ก การเยี่ ย มบ า น ซึ่ ง จะมี ร ายชื่ อ
ผูสูงอายุแตละคนในคุมบานที่รับผิดชอบ และลงบันทึก วันเวลาที่ไดทํากิจกรรม
สําหรับผูสูงอายุ...เวลาที่มีการประชุมก็จะพูดคุยกัน และเอาสมุดบันทึกมาดูวาบันทึก
อยางไร หรือคนอื่นไดทําอะไรไปบาง ถาไมเขาใจก็จะถามกันหรือเลาสูกันฟง...”
“...หนาที่เราก็จะออกเยี่ยมผูสูงอายุ พอไปเยี่ยมก็จะลงในบันทึกการเยี่ยมบาน (เอา

สมุดออกมาใหดู) ลงวาในทําอะไรบาง แนะนําเรื่องอะไรบาง ลงในชองกิจกรรม ที่นี้
เวลาหมอลงไปเยี่ยมบานเราก็จะเอาสมุดใหดู ถาผูสูงอายุมีปญหาอะไร เชน ไมสบาย
เราก็แนะนํามาหาหมอ หรือเมื่อผูสูงอายุไปหาหมอมาไดยา ก็จะชวยดูวายาควรกิน

อยางไร กินกี่เม็ด เวลาใดบาง หรือเมื่อถึงเวลาที่หมอนัดมาตรวจ ไมสามารถมาเองได
บางทีลูก หลาน ติดงาน เราก็จะพามาสง หรือถาปวยมากๆ เราก็จะโทรบอกหมอ
หมอก็จะสงรถมารับ...”
นางรัตนาพร ศิลาดี อชส. ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด
“...อชส. บานเราก็มาเที่ยวหา มาพูดมาคุยดวย แนะนําใหออกกําลังกาย เรื่องการ

รับประทานอาหาร แลวก็จดชือ่ เราลงในสมุด เดิมก็มีอสม. มาเที่ยวหา มีอชส.เพิ่มขึ้นก็
ดี มีคนมาพูดคุยดวย...”
นางจําปา ลําไธสง ผูสูงอายุ ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด
2.2 การจัดกิจกรรมใหความรู และออกกําลังกายที่วัดทุกวันพระ
เปนบริการที่เ กิดจากการเห็ นและใชทุ นทางสังคมที่มี อยูใ นพื้นที่ โดยให อชส. เป นผูใ ห
ความรูและเปนแกนนําชักชวนและสนับสนุนใหผูสูงอายุที่มาทําบุญที่วัดมาออกกําลังกายรวมกัน
โดยไมตองรบกวนเวลาสวนตัวของผูสูงอายุ เพราะวันพระเปนชวงเวลาที่มีการรวมกลุมกันมาทําบุญ
ที่วัดโดยธรรมชาติของผูสูงอายุอยูแลวและเปนการรวมกลุมที่มีผูสูงอายุมาเปนจํานวนมาก เพื่อให
เกิดการดูแลผูสูงอายุตามปญหาและความตองการของผูสูงอายุในแตละพื้นที่ อชส. อสม. และ
เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนไดรวมกันดําเนินกิจกรรมใหความรู ทั้งการประชาสัมพันธบทบาทหนาที่
ของ อชส. เพื่อสรางความเขาใจรวมกันในการมีอชส.ที่จะเขาไปใหการดูแลสุขภาพผูสูงอายุในแตละ
คุมบาน การใหความรูเรื่องการดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุ การปองกันอุบัติเหตุ การดูแลตนเอง
เมื่อเจ็บปวย การพูดคุยประสบการณการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ การใหคําแนะนําการดูแลสุขภาพ 10
อ. และการประเมินภาวะสุขภาพของผูสูงอายุเบื้องตน กิจกรรมออกกําลังกายที่ผานมาจัดเปนการ
ออกกําลังกายรําไมพลอง ซึ่งผูสูงอายุใหความสนใจเปนอยางดี
“...ถาเปนวันพระก็จะมีการจัดกิจกรรมสําหรับผูสูงอายุที่วัด โดยรวมกับเจาหนาที่ศูนย
สุขภาพชุมชน ไปแนะนําเรื่องกลุม อชส.ของหมูบาน และคอยใหคําแนะนําใหความรู
ตัวอยางเชนการดูแลสุขภาพ การดูแลชองปาก และการระวังเรื่องอุบัติเหตุในบานเรือน
เพราะมีบางคนเปนคนพิการสูงอายุ อยูคนเดียวลื่นลมในหองน้ํา ญาติมาพบตอนหลัง
ก็ต อ งรีบ นํ า สง โรงพยาบาล หรื อ การแนะนํ า เรื่อ งอออกกํ า ลัง กายถา เต นไม ไ ด ก็
แนะนําใหใชวิธีอื่น อาจจะใชรําไมพอง หรือฤๅษีดัดตน...”

“...ถาหากเปนวันพระ ก็จะมีกิจกรรมที่วัดเพื่อใหคําแนะนําผูสูงอายุ อชส.ก็จะสลับ
สับเปลี่ยนกันพูดเรื่องความรูสําหรับผูสูงอายุ...”
“...กิจกรรมใหความรูจะจัดขึ้นทุกวันพระที่วัดตอนเชา เพราะจะเปนวันที่มีผูสูงอายุมา
กันเยอะ ทุกวัดจะทําพรอมกัน กิจกรรมทุกกิจกรรมจะมีเจาที่สถานีอนามัยไปรวมดวย
ซึ่งเราก็จะจัดเวรกันไป...”
“...มีจัดกิจกรรมกลุมแลกเปลี่ยนเรียนรู ใหผูสูงอายุมาคุยแลกเปลี่ยนกันเองที่วัด เชน
ผูสูงอายุที่เปนเบาหวานแลวดูแลตัวเองดี ก็จะเชิญมาคุยวาดูแลอยางไร หรือปราชญ
ชาวบานมาใหความรูเชนลุงมนตที่เคยไปอบรมการดูแลสุขภาพชองปากมา และเปน
ผูสูงอายุที่มีสุขภาพฟนดีมาก ก็จะมาใหความรูเรื่องการดูแลสุขภาพชองปาก...”
2.3 กิจกรรมถายทอดภูมิปญญาทองถิ่นโดยปราชญชาวบาน
จากความรวมมือในการดําเนินกิจกรรมการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุระหวางศูนยสุขภาพ
ชุมชนบานแฮด และ อบต.ในพื้นที่มาอยางตอเนื่อง ทําใหเห็นถึงศักยภาพของผูสูงอายุที่มีอยูในพื้นที่
ซึ่งมีความหลากหลาย เพื่อเปนการสะทอนคุณคาของผูสูงอายุในชุมชน และเปนการรวบรวมภูมิ
ปญญาที่มีคุณคาเพื่อใหลูกหลานไดเกิดการเรียนรูตอไป จึงไดมีการดําเนินกิจกรรมในการรวมกลุม
ของผูสูงอายุตามความถนัดและความสามารถในแตละดาน ประกอบดวย กลุมวัฒนธรรมและ
ประเพณี กลุมหมอพื้นบาน กลุมจักสาน และกลุมเลานิทาน (กิจกรรมตายายสอนหลาน) โดยการ
รวมกลุมผูสูงอายุและเปดเวทีใหผูสูงอายุไดแสดงศักยภาพและความสามารถ ซึ่งจะชวยใหผูสูงอายุ
เกิดความภาคภูมิใจ และชุมชนไดเห็นคุณคา และเปนการถายทอดภูมิปญญาไปยังคนรุนหลังเพื่อ
ไมใหสูญหาย นอกจากนี้ยังเปนการสรางความรักความผูกพันกันของผูสูงอายุและลูกหลานใน
ชุมชน ที่ไดมีสวนรวมในการสืบทอดภูมิปญญาและดูแลรักษาทรัพยากรบุคคลที่มีคุณคาของชุมชน
ตอไป ขณะนี้ไดมีการดําเนินกิจกรรมตายายสอนหลาน ที่ใหปราชญชาวบานกลุมเลานิทานมาเลา
นิทานใหเด็กนักเรียนที่ศูนยพัฒนาเด็กเล็กแตละแหงในพื้นที่ ซึ่งมีทั้งหมด 3 แหง ซึ่งปราชญชาวบาน
จะจัดเวรกันมาสอนเดือนละ 1 ครั้ง นิทานที่นํามาเลาจะตองเปนนิทานที่สั้นๆ เขาใจงาย และมีคติ
สอนใหกับนักเรียนดวย สวนปราชญชาวบานอีก 3 กลุมจะประสานงานใหเขาไปมีสวนรวมในการ
สอนเสริมในสวนของพื้นฐานอาชีพในโรงเรียนประถมศึกษา

“...การมีสวนรวมในโครงการนี้ ไดรับผิดชอบในเรื่องเปนปราชญชาวบาน ไดสอนเด็ก
เกี่ยวกับเรื่องหัตถกรรม การจักสาน สอนเด็กก็สุขสบายใจดี ปราชญชาวบานมีหมูบาน
ละ 5-6 คน ก็จัดเวรกันไปสอน ศูนยเด็กจะมีอยูทั้งหมด 3 ศูนย ก็แบงเวรกันไปสอน
บางทีก็ไปเลานิทานพื้นบาน แตจะเลือกนิทานที่มีเนื้อหาดานบวก...”
นายสนั่น รับไธสง, ปราชญชาวบาน ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด
“...เปนปราชญดานหมอพื้นบาน หมอยา หมอทําน้ํามนต ทําสมุนไพร ไปสอนเด็กได

ผ อ นคลาย ก็ ไ ปด ว ยกั น กั บ พ อ สนั่ น ไปสอนที่ ศู น ย เ ด็ ก วั น จั น ทร บ า ง วั น ศุ ก ร บ า ง
ปราชญชาวบานมีทั้งหมดอยู 4 ดาน ประกอบดวย ดานหัตถกรรม หมอพื้นบาน
วัฒนธรรมประเพณี เชน หมอแคน และการเลานิทานพื้นบาน ...”
นายพรม ลําไธสง, ปราชญชาวบาน ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด
“...อชส.ก็ตองพาผูสูงอายุมาประชุมที่ อบต. เปนการประชุมพัฒนาศักยภาพผูสูงอายุ
เขาใหสงตัวแทนมาหมูละ 5 คน เอาคนที่มีแรงมาได มีความสามารถหรือภูมิปญญา
เพื่อจะไดเปนแกนนํากลุม จัดมา 3 ครั้งแลว ครั้งนี้เปนครั้งที่ 3 เปนการอบรมเรื่องการ
ดูแลสุขภาพตนเอง และการหาความสามารถพิเศษตางๆ และใหมาเรียนการเลานิทาน
ให ผู สู ง อายุ แ สดงภู มิ ป ญ ญาท อ งถิ่ น แลกเปลี่ ย นเรี ย นรู กั น เอง คื อ เขาไม อ ยากให
ผูสูงอายุเหงากัน แลวก็ดีกวาอยูบานเฉยๆ...”
“...ผูสูงอายุตัวแทนหมู 1 ที่มารวมประชุมพัฒนาศักยภาพ ก็จะสงคนที่มีความสา-
มารถไปเชน บางคนออกแบบบานได เปาแคนได เลานิทานเกง ทําพิธีที่วัดหรือนําสวด
มนตเกง เปนหมอเปา หมอตําแย ทําจักสาน หรือทอผามัดหมี่ ไปแลกเปลี่ยนกับกลุม
อื่นๆ ที่อยูหมูอื่น บางกลุมก็มีไมเหมือนกัน...”
“...กิจกรรมตายายสอนหลาน เริ่มตนจากการที่จัดประชุมสัมมนากลุมปราชญชาวบาน
จัด 1 วัน เขาวานาจะมีกิจกรรมที่ถายทอดประสบการณและความรูภูมิปญญาใหกับ
คนรุนหลัง จากการประชุมนี้แบงกลุมนักปราชญได 4 กลุมคือ กลุมจักสาน กลุม
วัฒนธรรม กลุมแผนไทย และกลุมเลานิทาน เมื่อจัดกลุมแลวก็แยกยายกันไปตาม

ความสนใจ ใหมีการคุยแลกเปลี่ยนกันเองวาจะคุยเรื่องอะไร และใหบันทึกลงสมุดวา
แตละกลุมไดความรูหรือภูมิปญญาอะไร แตละกลุมเขาจะมีประธานกลุม เลขากลุม
กลุมเลานิทานจะมีครูพี่เลี้ยงที่เรียนจบครูประถมวัยมาแนะนําวิธีการเลานิทานที่เหมาะ
กับเด็ก ซึ่งตอนนี้มีกลุมตายายสอนหลานที่มีการดําเนินงานใหปราชญชาวบานมาเลา
นิทานสอนคติใหเด็กฟง แตตอนนี้เปนสอนที่ศูนยเด็กเล็ก นิทานจึงเปนเรื่องสั้นๆ ศูนย
เด็กเล็กทั้งตําบลมี 3 แหง ปราชญเขาจะแบงกันเองวาใครจะไปเลาวันไหน ที่ไหน เรื่อง
อะไร...”
“...กลุ ม ปราชญช าวบานอื่ นๆ ยั งไมมี กิจกรรมแตไ ดขึ้นทะเบียนปราชญไว เพื่อ จะ
เชื่อมโยงกับโครงการอื่นๆ ที่คิดไวคือประสานงานกับโรงเรียนประถมที่ใหปราชญ
ชาวบานไดเขาไปสอนนักเรียนเรียนพื้นฐานอาชีพที่โรงเรียน การฝมือตางๆ...”
“...อบต. เขาก็อยากใหผูสูงอายุมาเลานิทานใหเด็กฟงเขาก็เลยแจงไป หมูบานนี้มีคน

เลาได 2 คน เขาอยากไดหมูละ 5 คน เพื่อที่จะสลับไปเลาในโรงเรียนอื่นดวย เวลา
ไป สมาชิก อบต.ของหมูบานก็เ ปนผูมาสง นิ ทานที่เลาเปนนิ ทานโบราณตั้งแต
สมัยกอน เชน เรื่องเตาคาบหงส หลวงพอขี่ไกโป หลวงพอหมากอึนอย หลวงพอ
อยากกินนองควาย เวลาเลาก็จะพูดใหความรูดานอื่นสอดแทรกไปดวย เนนการพูดที่
สุภาพ ไมพูดกูมึง แตจะใชคําวาเจา ขอยแทน เด็กตองหัดใหใชคําพูดที่สุภาพ และ
ตองเห็นตัวอยางในการทํา...”
นางเสาร กองมวง, ปราชญชาวบาน โรงเรียนบานเปา ต.บานแฮด
3. กระบวนการพัฒนานโยบายระดับทองถิ่น
แมวาในชวงที่ไดเขาไปดําเนินการถอดบทเรียนนั้นยังไมปรากฏกระบวนการพัฒนานโยบาย
ใหเห็นอยางเปนรูปธรรม แตเนื่องจากการดําเนินงานที่ผานมาไดชี้ใหเห็นความรวมมือในการดําเนิน
กิจกรรมการดูแลชวยเหลือ ผูสูงอายุและการรับรูปญหาและความตองการทางดานสุขภาพของ
ผูสูงอายุ ระหวางศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด และ อบต.ในพื้นที่มาโดยตลอด และเห็นกระบวนการ
ใชทุนทางสังคม และใชขอมูลปญหาและความตองการทางดานสุขภาพของผูสูงอายุ จนเกิดการ
ออกแบบกิจกรรมในการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุและการมอบหมายภารกิจของแตละองคกรอยาง
ตอเนื่อง ดังนั้นการผลักดันใหเกิดเปนขอตกลงรวมกันของชุมชนและองคกรและภาคีที่เกี่ยวของใน

การดูแลผูสูงอายุในชุมชน จึงคาดวานาจะเกิดกระบวนการพัฒนานโยบายการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
ขึ้นได โดยเกิดมีกระบวนการดังนี้ คือ 1) การประชุมประชาคมหมูบานแตละหมูบานและประชาคม
ตําบล เพื่อสะทอนปญหาและความตองการของผูสูงอายุและหาแนวทางการดูแลผูสูงอายุในชุมชน
และ 2) การผลักดันใหเกิดขอบัญญัติของ อบต.ในการวางระบบการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ มีราย
ละเอียดดังนี้
3.1 การจัดเวทีประชาคมระดับหมูบาน และระดับตําบล
ผลจากการจัดประชุมประชาคมระดับหมูบาน ไดสะทอนภาพปญหาและความตองการ
ดานสุขภาพผูสูงอายุ ความตองการการดูแลของผูสูงอายุในแตละสถานะสุขภาพและสภาพความ
เปนอยู และการดูแลชวยเหลือที่ไดรับทั้งจาก อชส. อสม. เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน และ อบต. ใน
พื้นที่ ซึ่งปญหาและความตองการในการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุในสวนที่ยังไมครอบคลุมนั้น ผูที่
เกี่ยวของในการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุในพื้นที่จําเปนที่จะตองรวมมือกันในการหาแนวทางใหการ
ช ว ยเหลื อ การจั ด เวที ป ระชาคมระดั บ หมู บ า นและระดั บ ตํ า บลจะทํ า ให ผู สู ง อายุ ไ ด รั บ การดู แ ล
ชวยเหลือใหมีความครอบคลุมจากบริการที่มีอยูมากยิ่งขึ้น กอใหเกิดการมอบหมายหนาที่ความ
รั บ ผิ ด ชอบของผู ที่ เ กี่ ย วข อ งทุ ก ฝ า ยชั ด เจนมากขึ้ น ทั้ ง ผู สู ง อายุ ผู ดู แ ล อชส. อสม. ผู นํ า ชุ ม ชน
เจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน และ อบต. ในพื้นที่ ดังนั้นเวทีประชาคมจึงเปนกลไกสําคัญที่จะทําให
เกิดการหาแนวทางและสรางเปนขอตกลงรวมกันในการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุในชุมชน
3.2 การผลั ก ดั น ให เ กิ ด ข อ บั ญญั ติ ข อง อบต. ในการวางระบบการดู แ ลสุ ข ภาพ
หลังจากที่ไดมีการจัดทําเวทีประชาคมเพื่อสะทอนปญหาและความตองการของผูสูงอายุ
พรอมทั้งไดแนวทางและสรางเปนขอตกลงรวมกันในการแกไขปญหาการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุแลว
จากนั้นจึงมีการจัดทําเปนโครงการเพื่อดูแลชวยเหลือผูสูงอายุในพื้นที่ โดยการเสนอเขาสภาอบต.
เพื่อที่จะขออนุมัติงบประมาณในการดําเนินโครงการ และกําหนดเปนขอบัญญัติของ อบต.ตอไป

เชน เครื่องเสียง เครื่องออกกําลังกาย อบต.จึงจะทําเรื่องสนับสนุนได...”
“...อสม.ก็ขอสนับสนุนจาก อบต.นะ เราจะของบประมาณจากอบต.ใหมาชวยเรื่อง รถ
รับสงผูปวย ฟนปลอมสําหรับผูไมมีฟน...”

ชุมชน”
กลุมแมบาน และ ส.อบต.หรือประชนทั่วไป...”
4. การจัดเวทีสรุปบทเรียนการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุของ อชส.
การจัดเวทีสรุปบทเรียนการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุของ อชส. เปนการนําบทเรียนที่เกิดขึ้น
จากประสบการณตรงของ อชส. ที่ไดเรียนรูปญหาและความตองการทางดานสุขภาพของผูสูงอายุ
และกําหนดแนวทางหรือวิธีการในการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุในแตละสภาพที่เปนอยูแลวนํามา
แลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกับ อชส.ที่อยูในพื้นที่อื่นๆ เพื่อที่จะคนหาแนวทางหรือวิธีการที่เหมาะสม

สําหรับการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุในแตละสภาวะสุขภาพ ปรับปรุงและพัฒนาการบริการสุขภาพที่
เหมาะสมกับปญหาของผูสูงอายุ
“...ชวงที่ไปเยี่ยมบาน ก็จะไปดูแล และใหคําแนะนําแกผูสูงอายุในคุมบานตนเอง...แต

ละครั้งที่ไปก็จะมีสมุดบันทึกการเยี่ยมบาน ซึ่งจะมีรายชื่อผูสูงอายุแตละคนในคุมบาน
ที่รับผิดชอบ และลงบันทึก วันเวลาที่ไดทํากิจกรรมสําหรับผูสูงอายุ...เวลาที่มีการ
ประชุมก็จะพูดคุยกัน และเอาสมุดบันทึกมาดูวาบันทึกอยางไร หรือคนอื่นไดทําอะไร
ไปบาง ถาไมเขาใจก็จะถามกันหรือเลาสูกันฟง...”

2
โครงการนวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิ “รวมแรง กายใจ สานสายใยผูกพันพัฒนาฟนฟู
คุณภาพชีวิตผูสูงวัย” ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด อ.พุทไธสง จ.บุรีรัมย เปนโครงการที่กระตุนและ
ดึงชุมชนเขามามีสวนรวมในการดูแลผูสูงอายุ เปนการจัดบริการเชิงรุกสูชุมชน จากการดําเนินงาน
นวัตกรรมทําใหเห็นกิจกรรมการดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่สําคัญคือ การจัดเวทีประชาคม การเยี่ยม
บานโดย อชส. การใหความรูการดูแลสุขภาพตนเอง การออกกําลังกายที่วัดทุกวันพระโดย อชส.
การถายทอดภูมิปญญาทองถิ่นโดยปราชญชาวบาน และการพัฒนานโยบายระดับทองถิ่น โดย
กิจกรรมเหลานี้ไดสะทอนใหเห็นการปฏิบัติการแบบมีสวนรวมที่เกิดจากองคกรและภาคี และกลุม
คนที่เกี่ยวของกับการดูแลผูสูงอายุในชุมชน 7 กลุม คือ 1) ผูสูงอายุ 2) อชส. 3) ชมรมผูสูงอายุ 4)
ศูนยสุขภาพชุมชน 5) อบต. 6) ปราชญชาวบาน และ 7) ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก โดยมีรายละเอียดดังนี้
เปนกลุมประชากรเปาหมายหลักของนวัตกรรมนี้ ดังนั้น ผูสูงอายุจึงมีบทบาทหนาที่ในการ
เขารวมกิจกรรมที่เกิดขึ้นจากการดําเนินงานของนวัตกรรมนี้ทั้งหมด และเปนผูไดรับการดูแลจาก
องคกรและภาคีอื่นๆ ที่เขามามีสวนรวม ผูสูงอายุจึงตองไดรับการพัฒนาศักยภาพในการดูแลตนเอง
รวมดวย นอกจากนี้ยังถือวามีหนาที่หลักที่ตองเริ่มตนดวยการดูแลตนเองกอนที่จะไปดูแลผูอื่นอีก
ดังนั้นผูสูงอายุจึงมีสวนรวมในทุกกระบวนการของนวัตกรรม
- เปนผูใหขอมูลหลัก: บทบาทหนาที่ในการเปนผูใหขอมูลและหาแนวทางการดูแล
ผูสูงอายุในชุมชน สะทอนไดจากเวทีประชาคม จะพบวาผูสูงอายุเปนผูเขามารวมให
ข อ มู ล ป ญ หาและความต อ งการด า นสุ ข ภาพ เข า มาเรี ย นรู ป ญ หาของผู สู ง อายุ ใ น
หมูบานรวมกัน เปนตัวหลักในการคนหาและคัดเลือก อชส. ที่จะเขามาดูแลผูสูงอายุ
และยังไดรวมกันคนหาผูสูงอายุที่ตองการความชวยเหลือที่มีปญหาเรื่องที่อยูอาศัย มี
ชีวิตความเปนอยูที่ลําบาก ฐานะยากจน และไมมีคนดูแล นอกจากนี้ไดรวมกันคนหา
ปราชญชาวบานที่มีความรูดานภูมิปญญาทองถิ่นเพื่อใหผูสูงอายุที่มีศักยภาพไดนํา
ศักยภาพที่มีอยูมาใชใหเกิดประโยชนในชุมชน โดยใหผูสูงอายุกลุมปราชญชาวบาน
กลุมตางๆ เขามาถายทอดภูมิปญญาทองถิ่นใหกับนักเรียนในชุมชน เชน กิจกรรมตา
ยายสอนหลาน

- เปนผูรวมกิจกรรม: ผูสูงอายุเปนกลุมเปาหมายหลักของการดูแลจึงเปนศูนยรวมของ
การพัฒนา ผูสูงอายุทุกคนจึงตองไดรับการพัฒนาศักยภาพในการดูแลตนเองรวมดวย
มีบทบาทหนาที่ในการเปนผูเขารวมกิจกรรมและผูไดรับประโยชน ผูสูงอายุทุกคนใน
ชุมชนสามารถเขา มาร วมกิ จกรรมที่ เกิด ขึ้นในกระบวนการพัฒ นานวัตกรรมในทุ ก
กิจกรรม ทั้งกิจกรรมใหความรูและกิจกรรมออกกําลังกายที่วัด นอกจากนี้ผูสูงอายุจะ
ไดรับการดูแลจากการเยี่ยมบานจาก อชส.
- เปนผูรับผิดชอบดูแลสุขภาพตนเอง: เปนบทบาทสําคัญที่สุดที่ผูสูงอายุตอง
ตระหนักและใหความสําคัญกับการดูแลสุขภาพตนเอง ดังนั้นผูสูงอายุจึงตองเริ่มตน
ดวยการดูแลตนเองกอนที่จะไปดูแลผูอื่นอีก
2. อาสาสมัครชวยเหลือผูสูงวัย (อชส.)
ผลจากการประชุมประชาคมผูสูงอายุแตละหมูบาน จึงทําใหเกิดการคนหาและคัดเลือก
อชส.เพื่อมาชวยเหลือดูแลผูสูงอายุในชุมชน จากกระบวนการพัฒนานวัตกรรม อชส. มีบทบาท
หนาที่รวมกับองคกรและภาคี อื่นๆ ดังนี้
- สํารวจ คนหา และเรียนรูปญหาความตองการดานสุขภาพผูสูงอายุ หาแนวทางการ
ดูแลผูสูงอายุ ในเวทีประชาคมหมูบาน
- เปนผูประสานงานใหกับศูนยสุขภาพชุมชน ในการสงตอผูปวยที่มีปญหาใหเจาหนาที่
วางแผนการดูแล
- เปนที่ปรึกษาใหกับผูสูงอายุ เมื่อมีขอสงสัยหรือปญหาในการดูแลสุขภาพตนเอง
- เปนประชาสัมพันธใหกับ ศูนยสุขภาพชุมชน ชุมชน และผูสูงอายุ โดยเปนผูสื่อสาร
ประชาสัมพันธ โครงการหรือกิจกรรมสงเสริมสุขภาพตางๆ เพื่อใหเกิดการเขามามีสวน
รวมในการทํางานและการรวมกิจกรรมตางๆ
- เปนผูเก็บรวบรวมขอมูลสุขภาพผูสูงอายุในหมูบานที่ตนเองรับผิดชอบ เปนการบันทึก
ขอมูลสุขภาพผูสูงอายุ
- ผูติดตาม กํากับ การดูแลสุขภาพของลูกบาน โดยการเยี่ยมบาน สอดสองดูแล
- ใหความชวยเหลือดูแลผูสูงอายุที่ตนเองรับผิดชอบดูแลในชุมชน ดวยการเยี่ยมบาน ให
คําแนะนําเรื่องการดูแลสุขภาพตนเองของผูสู งอายุ สนับ สนุนและกระตุนเตือ นให
ผูสูงอายุมีพฤติกรรมสุขภาพที่เหมาะสม ดูแลชวยเหลือกิจวัตรประจําวันผูสูงอายุที่
ชวยเหลือตนเองไดนอย

- เป น ผู ใ ห ค วามรู แ ก ผู สู ง อายุ ใ นกิ จ กรรมการให ค วามรู ก ารดู แ ลสุ ข ภาพตนเองที่ วั ด
ทุกวันพระ
- เปนแกนนําออกกําลังกายผูสูงอายุ ทั้งที่วัด และในหมูบาน ตามความตองการของ
3. ชมรมผูสูงอายุ
เนื่ อ งจากชมรมผู สู ง อายุ เ ป น ศู น ย ร วมของผู สู ง อายุ ใ นพื้ น ที่ จึ ง มี ค วามสามารถในการ
รวมกลุมของผูสูงอายุที่มีศักยภาพในแขนงตางๆ ชมรมผูสูงอายุจึงเขามามีบทบาทในฐานะองคกร
ชุมชนที่จะเขามามีสวนรวมในการรวมรับรูปญหาผูสูงอายุ และวางแผนการดูแลผูสูงอายุในเวที
ประชาคม ทั้งยังเปนผูเชื่อมประสานผูสูงอายุกับศูนยสุขภาพชุมชนในการทํากิจกรรมตางๆ ที่เปน
กิจกรรมดานการสงเสริมวัฒนธรรมสังคม ประเพณี และกิจกรรมสงเสริมสุขภาพดวย นอกจากนี้ยัง
ดําเนินการจัดสวัสดิการฌาปณกิจสงเคราะหใหกับผูสูงอายุในชุมชน
4. ศูนยสุขภาพชุมชน
ในฐานะเปนผูค ิด ผูทํา มีบทบาทหนาที่รวมกับองคกรและภาคี ดังนี้
- มีบทบาทในการเปนผูจัดระบบบริการสุขภาพใหกับผูสูงอายุ ทั้งการเฝาระวังปองกัน
โรค สงเสริมสุขภาพ ดูแลรักษาสุขภาพและฟนฟูสุขภาพ
- เปนผูสนับสนุนใหเกิดกระบวนการพัฒนาทุนทางสังคม เชน การจัดอบรมใหความรู อชส.
- เปนที่ปรึกษาและเอื้ออํานวยความสะดวกใหทั้งในดานวิชาการ อุปกรณ การหาคน
และเปนกลไกที่ทําใหเกิดการสรางเครือขายการดูแลผูปวยผูสูงอายุขึ้นในชุมชน
- มีบทบาทในการเชื่อมประสานในการจัดเวทีประชาคมเพื่อคนหาปญหาและความ
ตองการดานสุขภาพผูสูงอายุและหาแนวทางการดูแลผูสูงอายุในชุมชนโดยใหชุมชน
องคกรและภาคีที่เกี่ยวของเขามามีสวนรวมรวมรับรู รวมวางแผนการดูแลผูสูงอายุใน
ชุมชน และกระตุนใหเกิดการมอบหมายบทบาทหนาที่
- เปนผูใหขอมูลปญหาและความตองการดานสุขภาพของผูสูงอายุใหกับชุมชน และอบต.
- มีบทบาทในการติดตามประเมินผลกิจกรรมตางๆ ที่ดําเนินการ
- มี บ ทบาทในการเข า ร ว มประชุ ม ประชาคมตํ า บล แสดงความคิ ด เห็ น และประชุ ม
พิจารณาขอบัญญัติ อบต.

5. อบต.
องคกรปกครองสวนทองถิ่นในฐานะของหนวยงานในพื้นที่ซึ่งมีหนาที่ตามกฏหมายในการ
ดูแลสุขภาพประชาชนในพื้นที่ มีบทบาทหนาที่สําคัญดังนี้
- เปนผูใหการสนับสนุนการดําเนินกิจกรรมตางๆ ขององคกรและภาคีที่เกี่ยวของในการ
พัฒนาระบบการดูแลผูสูงอายุ
- รับรูปญหาสุขภาพของชุมชน วางแผนการดูแลผูสูงอายุ
- เขารวมในกิจกรรมตางๆ เชน กิจกรรมประชุมประชาคม เวทีประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู
ปราชญชาวบาน กิจกรรมตายายสอนหลาน
- เปนผูสนับสนุนงบประมาณโดยใชการโอนเงินผานศูนยสุขภาพชุมชน ในการจัดสรร
งบประมาณเพื่อสงเสริมและพัฒนาศักยภาพของผูสูงอายุ อชส. ชมรมผูสูงอายุ ศูนย
พัฒนาเด็กเล็ก สนับสนุนวัสดุและอุปกรณ ในการจัดประชุมประชาคมหมูบานและ
ตําบล กิจกรรมการออกกําลังกายในชุมชน
- เปนผูดําเนินงานหลักใหเกิดขอบัญญัติของ อบต.ในการวางระบบการดูแลสุขภาพผูสูง
อายในชุมชน
6. ปราชญชาวบาน
มีบทบาทสําคัญในการเปนผูถายทอดประสบการณ ความรูดานภูมิปญญาทองถิ่น
ใหกับนักเรียน ลูกหลาน ผูสูงอายุและผูสนใจทั่วไป อีกทั้งยังเปนตัวอยางผูสูงอายุที่ทําคุณประโยชน
และมีคุณคาดวย และมีสวนรวมในการดูแลผูสูงอายุในชุมชน
7. ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก
เขามาเกี่ยวของกับปราชญชาวบาน ในกิจกรรมตายายสอนหลาน โดยมีบทบาทหนาที่
ในการเปนที่ปรึกษาปราชญชาวบานเกี่ยวกับทักษะการเลานิทานใหเด็กเล็ก การรวมวางแผนจัด
ตารางกิจกรรมกับ ปราชญชาวบาน และเปนผูประสานงาน อํานวยความสะดวกใหกับปราชญ
ชาวบานทั้งในการรับสง เตรียมอุปกรณ จัดหองและดูแลความเรียบรอยในหองเรียนขณะเลานิทาน
จากบทบาทหนาที่องคกรและภาคี ที่นําเสนอในขางตน สามารถสรุปใหเห็นการทํางานอยางมี

สวนรวมในแตละกิจกรรมของนวัตกรรม ดังตาราง

องคกรภาคี
ศูนย
กิจกรรม ชมรม ปราชญ
ผูสูงอายุ อชส. ศสช. อบต. พัฒนา
เด็กเล็ก
เวที -ใหขอมูล -รวมรับรู -รวมรับรู -หาขอมูล -รวมรับรู -ใหขอมูล
ประชาคม -รวมวาง คนหา -ใหขอมูล -สรุปขอมูล ปญหา -รวมวาง
แผน ปญหา -ประสาน -รวม แผน
-เลือก -รวมวาง งาน วางแผน
อชส. แผน -รวมวาง
แผน
การ -ไดรับการ -ใหการ -อบรมให -ไดรับการ
เยี่ยมบาน ดูแล ชวยเหลือ ความรู อชส. ดูแล
-ใหขอมูล ดูแล ผูสูงอายุ -ใหขอมูล
-ติดตาม -ใหการดูแล
ใหความรู รักษาทาง
-กระตุน คลินิก
เตือน สงเสริมและ
-ประสาน ฟนฟูสุขภาพ
งาน สงตอ ที่บาน
-ติดตามการ
รักษา
กิจกรรม -รวม -จัดตาราง -รวม -อบรมให -สนับสนุน รวม
ใหความรู กิจกรรม กิจกรรม กิจกรรม ความรู อชส. กิจกรรม กิจกรรม
และออก - -เปนแกน -ประสาน งบประมาณ
กําลังกาย มอบหมาย นํา งาน
ในวันพระ หนาที่ -ที่ปรึกษา
-ผูให -ติดตาม
ความรู ประเมินผล
-นําออก

ศูนย
กิจกรรม ชมรม ปราชญ
ผูสูงอายุ อชส. ศสช. อบต. พัฒนา
เด็กเล็ก
กําลังกาย
-ประสาน
งาน
-สื่อสาร
-อุปกรณ
กิจกรรม -รวม -ประสาน -ผูถายทอด -ประสาน -สนับสนุน -ผูถายทอด -ประ-
ถายทอด ประชุม -รวม -รวม งาน กิจกรรม -จัดตาราง สานงาน
ภูมิปญญา แลกเปลี่ยน ประชุม ประชุม -ที่ปรึกษา งบประมาณ กิจกรรม -ที่
ทองถิ่นโดย เรียนรู แลกเปลี่ยน แลกเปลี่ยน -ติดตาม -จัดประชุม ปรึกษา
ปราชญ ประเมินผล แลกเปลี่ยน -รับสง
ชาวบาน -ดูแล
ตายายสอน ชวยเหลือ
หลาน -รวม
ประชุม
การ -ใหขอมูล -ขอ -ใหขอมูล -ใหขอมูล -พิจารณา -ใหขอมูล
ผลักดันให -รับประ สนับสนุน -รับประ ปญหา ใหการ -รับประ
เกิด โยชน โยชน -ทําแผน สนับสนุน โยชน
ขอบัญญัติ โครงการ
อบต.
เวทีสรุป -ใหขอมูล -สรุป -ใหขอมูล -ประสาน -สนับสนุน -ใหขอมูล
บทเรียน สะทอน บทเรียน -รวม งาน กิจกรรม -รวม
การทํางาน การทํางาน -หา สะทอน -ที่ปรึกษา สะทอน
อชส. แนวทาง การทํางาน -รวมประชุม การทํางาน
แกไข

จากกระบวนการพัฒนานวัตกรรมบริการสุขภาพปฐม “รวมแรง กายใจ สานสายใยผูกพัน
พัฒนาฟนฟูคุณภาพชีวิตผูสูงวัย” ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด อําเภอพุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย ได
สะทอนใหเห็นเงื่อนไขและปจจัยของความสําเร็จในการพัฒนานวัตกรรมที่นําไปสูการสรางสุขภาพ
ชุมชน ใน 3 ประเด็นหลัก ไดแก 1) วัฒนธรรมการดูแลผูสูงอายุในชุมชน 2) ศูนยสุขภาพชุมชนและ
อบต. รวมกันทํางาน และ 3) เจาหนาที่เปนคนในพื้นที่ โดยมีรายละเอียดดังนี้
1. วัฒนธรรมการดูแลผูสูงอายุในชุมชน
ดวยพื้นฐานทางวัฒนธรรมของคนในชุมชนที่แสดงใหเห็นถึงการถูกหลอหลอมใหรูจักความ
กตัญูกตเวทีตอผูมีพระคุณและบิดามารดา การใหการดูแลผูสูงอายุของ อชส. เปนการทํางานดวย
จิตอาสาที่ไมไดหวังผลตอบแทนเปรียบเสมือนการทดแทนบุญคุณ การทําบุญ อชส. เห็นวาการดูแล
ผูสูงอายุเหมือนกับการดูแลพอแมหรือญาติของตนเอง ดังนั้น เครือขายการดูแลผูสูงอายุ (อชส.) จึง
เปนการทํางานที่เห็นกิจกรรมการชวยเหลือผูสูงอายุที่เจ็บปวยหรือตองการความชวยเหลือไดอยาง
เปนรูปธรรม ยินดีใหการดูแลโดยมิไดคิดวาเปนการแบกภาระเพิ่มจากงานเดิม การมีวัฒนธรรมการ
ดูแลผูสูงอายุในชุมชนของกลุม อชส. จึงเปนเงื่อนไขที่ทําใหนวัตกรรมนี้สามารถดําเนินงานไดอยาง
ยั่งยืน
“...การดูแลผูสูงอายุก็เหมือนกับเราดูแลพอแมตัวเอง เห็นแลวก็อยากจะชวย สงสาร

เพราะบางคนไมมีลูกหลานดูแล ก็อยากไปนั่งคุยดวยจะไดใหผูสูงอายุไดหัวเราะ…...
การเปน อชส. คิดวามีภาระมากขึ้น แตไมหนักเพราะ ตัวเองชอบทําแบบนี้อยูแลว ทํา
แล ว สบายใจ เคยทํ า อยู แ ล ว มี ค วามสุ ข อยากเห็ น พี่ น อ งมี ค วามสุ ข อยากเห็ น
ผูสูงอายุยิ้มแยม มีสุขภาพแข็งแรง......การเปน อสม.ชวยในการทํางานของ อชส.
เพราะเปนอันเดียวกัน คือ เปนอาสา ที่ชวยเหลือพอแมพี่นอง...ใจรักการเสียสละมา
กอน ชอบทํางานเพื่อสวนรวม ...เวลามีคนเจ็บปวยไปหาหมอไมไดไมมีคนพาไป เรา
ก็ตองพาคนปวยไป หรือลูกหลานไมอยูก็ตองไปบอกพี่บอกนองคนปวยใหพาไป...”
นางพรรณมณี ตุมไธสง 24 พฤษภาคม 2550
“...เมื่อผูเฒาเจ็บปวยถาไมมีรถพามาก็ชวยมาสง การอยูสังคมเดียวกันตองชวยเหลือกัน...”
สนทนากลุม อชส. 19 พฤษภาคม 2550

“...เพราะเห็นใจผูสูงอายุ สงสารเขา…ปกติก็ดูแลแมอยูแลว แมอายุ 82 ป แลวก็เลย
อยากจะชวยดูแลคนอื่น…. ดูแลผูสูงอายุก็เหมือนดูแลพอแมเราเอง....”
“...มีผูสูงอายุในคุมบานที่ดูแลตนเองไดนอย ตาก็มองไมเห็น และขาออนแรง ญาติก็
ไมคอยไดสนใจดูแล กอนที่จะเปน อชส. ก็ดูแลมากอนเพราะบานอยูใกลกัน เคย
รูจักกันและพึ่งพาอาศัยกันมาตั้งแตสมัยพอ พอไดรับมอบหมายใหเปนผูคอยดูแล
ผูสูงอายุในคุมนี้ก็ยังคงตองดูแล บางวันก็ทําอาหารไปสง ไปชวยแนะนําเกี่ยวกับ
จัดเก็บบาน การดูแลความสะอาดบาน การทําความสะอาดหองน้ํา ถวยชาม เวลา
ผูสูงอายุไปหองน้ําก็ไมสะดวกเพราะขาออนแรง ตามองไมเห็นก็ไปชวยทําหลักทําราว
ยึดใหเกาะไปหองน้ํา ถามีอะไรอยากจะเรียกใช ก็ใหบอกบานใกลเคียงกันไปบอก…”
สนทนากลุม อชส. 19 พฤษภาคม 2550
“...เราถือวาผูสูงอายุเปนเหมือนพอแม ปูยาตายายของทุกคนนั่นแหละ ไมมีใครเกี่ยง

งอน แลวมันก็เหมือนหลักธรรม พอแมเลี้ยงเรามา เราก็ควรตอบแทนสักวันเราก็ตอง
แกตัวไป แลวใครจะมาดูเรา...”
นางเตียงทอง รักศรี อสม. และ อชส. หมู 2 สนทนากลุม 19 พฤษภาคม 2550
2. ศูนยสุขภาพชุมชนและอบต. รวมกันทํางานดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
ดวยตางมองเห็นวากลุมประชากรเปาหมายที่ไดรับประโยชนจากการพัฒนานวัตกรรมนั้น
คือผูสูงอายุที่เปนเปาหมายการการดูแลและการไดเรียนรูขอมูลสุขภาพ จะนําไปสูการชวยเหลือ เกิด
การดู แ ลซึ่ ง กั น และกั น เมื่ อ เกิ ด การสะท อ นคิ ด ในการประชุ ม ประชาคมหมู บ า น การประชุ ม
ปรึกษาหารือกับรวมกันระหวางชุมชน ศสช. และ อบต. ทําใหเกิดความรวมมือในการดําเนินกิจกรรม
การพัฒนานวัตกรรมขึ้น เพราะ กระบวนการเหลานี้ไดสะทอนใหเห็นความคิดขององคกรและภาคีที่
เข า รว มกระบวนการที่ ม องเห็ นภาพของการดู แลสุ ขภาพชุม ชนนั้ น เปน ภารกิ จ ของตนเองทั้ ง สิ้ น
นอกจากนี้ยังถือวาเปนภารกิจหลักขององคกรที่ตองดําเนินการ กิจกรรมการทํางานจึงปรากฏใหเห็น
การไดประโยชนรวมกันโดยมีผูสูงอายุเปนเปาหมายในการดูแล เชนกรณีการจัดกิจกรรมตายายสอน
หลาน ที่อบต.ไดประโยชนในเรื่องการพัฒนามาตรฐานของศูนยพัฒนาเด็กเล็ก และการพัฒนา
ศักยภาพของผูสูงอายุ สวน ศสช.ไดประโยชนในเรื่องการสงเสริมการรวมกลุม การใชเวลาวางใหเปน
ประโยชนของผูสูงอายุเปนรูปแบบการสนับสนุนกิจกรรมสงเสริมสุขภาพใหกับผูสูงอายุอยางหนึ่ง

นอกจากนี้การที่นายก อบต. มีพื้นฐานประสบการณทํางานในสถานีอนามัยบานแฮดมา
กอนจึงทําให อบต.มีความเขาใจในงานสาธารณสุข สามารถทํางานประสานกับศสช.ไดโดยมองวา
การพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนในพื้นที่เปนเรื่องสุขภาพดวย
“…มันเริ่มตนจากที่ขอ มูลที่เราบันทึกเกี่ยวกับชุมชนกับการพูดคุยกัน ทั้งอสม. กับ

สถานีอนามัย พบวาปญหาผูสูงอายุที่มีอยูเยอะ เราเห็นปญหาวาไมมีคนดูแล แลว
ชักชวนและเสนอ อบต. มารวม ...แลวมาทําเวทีประชาคมผูสูงอายุ เพื่อหาแนวทาง
การดูแลผูสูงอายุรวมกัน...”
นางสมบัติ ภูบาลชื่น อสม.และ อชส. หมู 2 สนทนากลุม 19 พฤษภาคม 2550
“…อยาง อบต. เคาก็จะใหงบประมาณ สนับสนุนชวยเวลามีกิจกรรมอะไร ผูนําชุมชน

จั ด สรรงบมาให แ ต ล ะหมู บ า น เวลาที่ ป ระชุ ม หรื อ ทํ า ประชาคมก็ จ ะทํ า ที่ บ า นผู นํ า
ชาวบานทุกคนก็จะรวมมือกัน ...”
นางเตียงทอง รักศรี อสม.และ อชส. หมู 2 การสนทนากลุม 19 พฤษภาคม 2550
“…สถานีอนามัยทํางานรวมกับอบต.เพราะนายกอบต.คนปจจุบันมีฐานคิดการพัฒนา
ชุมชนที่บูรณาการเชื่อมโยงกับสุขภาพชุมชน และนายกเองก็เปนเจาหนาที่สาธารณสุข
เกาของอนามัยบานแฮด อบต.จึงเขาใจงานสาธารณสุข และทํางานรวมมือกันดี…”
ชุมชน...”
สนทนากลุมเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮด 19 พฤษภาคม 2550

3. เจาหนาที่เปนคนในพืน้ ที่ ทําใหเขาใจชุมชน และรูจักชุมชนดี
จากประวัติการทํางานของเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชนที่ทํางานที่ ต.บานเปา อ.บานแฮด
มานานกวา 20 ป การเปนคนในพื้นที่จึงทําใหเขาใจวัฒนธรรมชุมชน เขาใจวิถีชีวิตความเปนอยูของ
คนในชุมชน และรูจักประชาชนในชุมชนเปนอยางดี จึงทําใหศูนยสุขภาพชุมชนบานแฮดไดเปรียบใน
เรื่องการทํางานรวมกับชุมชน เห็นศักยภาพทุนทางสังคมและสามารถใชทุนทางสังคม จึงทําให
เจาหนาที่ทํางานกับชุมชนงายขึ้น ขอความรวมมือไดงายขึ้น

ผูสูงอายุเปนกลุมประชากรที่มีความสําคัญในการใหบริการสุขภาพ เนื่องจากอยูในวัยที่มี
พัฒนาการเสื่อมถอย สถานีอนามัยบานถอน ตําบลไมกลอน อําเภอพนา จังหวัดอํานาจเจริญ ได
เห็นความสําคัญในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ จากพัฒนาการดูแลผูสูงอายุของสถานีอนามัยบาน
ถอน ทั้งในดานการตรวจรักษา การเยี่ยมบาน และการทํากิจกรรมรวมกับชุมชน ทําใหเกิดการ
เรียนรูปญหาและความตองการของผูสูงอายุ โดยเฉพาะอยางยิ่งปญหาทางดานสุขภาพจากการ
เจ็บปวยดวยโรคเรื้อรัง ปญหาความเครียด และปญหาการขาดผูดูแล จึงนําไปสูการพัฒนาแนวทาง
ในการดู แ ลสุ ข ภาพผู สู ง อายุ ที่ เ น น กิ จ กรรมการพั ฒ นาศั ก ยภาพของผู สู ง อายุ และการพั ฒ นา
ศักยภาพของ อสม. ในการดูแลผูสูงอายุมาโดยตลอด อยางไรก็ตามการประเมินปญหาและความ
ตองการทางดานการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุยังคงเปนลักษณะของการดําเนินงานในภาพรวม โดย
ขาดขอมูลที่จะนํามาใหในการจัดบริการอยางเฉพาะเจาะจงกับความตองการไดรับการดูแลของ
ผูสูงอายุ อีกทั้งยังขาดความครอบคลุมของการจัดบริการในการดูแลผูสูงอายุในแตละสภาวะสุขภาพ
จึ ง มี ป รั บ การพั ฒ นาระบบข อ มู ล ผู สู ง อายุ พร อ มกั บ การพั ฒ นาระบบบริ ก ารสุ ข ภาพ โดยเน น
ปฏิบัติการแบบมีสวนรวมของชุมชน
ดังนั้นเพื่อเปนการเรียนรูกระบวนการพัฒนานวัตกรรมเครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ สถานี
อนามัยบานถอน ตําบลไมกลอน อําเภอพนา จังหวัดอํานาจเจริญ พรอมกับเกิดการสังเคราะห
บทเรี ย นเพื่ อ เป น แบบอย า งของพื้ น ที่ อื่ น และนํ า ไปสู ก ารพั ฒ นาระบบรู ป แบบการดู แ ลสุ ข ภาพ
ผู สู ง อายุ โดยชุ ม ชนมี ส ว นร ว ม จึ ง ได ทํ า การถอดบทเรี ย นและทํ า การสั ง เคราะห ต ามกรอบการ
สังเคราะหใน 5 สวน ไดแก 1) กระบวนการพัฒนานวัตกรรม 2) เปาหมายของการดูแลสุขภาพชุมชน

จากนวัตกรรม 3) รูปธรรมการพัฒนาการดูแลสุขภาพชุมชน 4) บทบาทหนาที่องคกรและภาคี และ
5) เงื่อนไขแหงความสําเร็จของการพัฒนานวัตกรรม/สุขภาพชุมชน โดยมีรายละเอียดดังนี้
1.1 ปฏิบัติการนวัตกรรม
การพัฒนานวัตกรรมเครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ เปนปฏิบัติการที่ตอยอดการพัฒนาการ
ดู แ ลสุ ข ภาพผู สู ง อายุ เป น การพั ฒ นาระบบข อ มู ล ผู สู ง อายุ เพื่ อ ให มี ข อ มู ล ผู สู ง อายุ ที่ มี ค วาม
ครอบคลุม เรื่องสภาวะสุขภาพผูสูงอายุ ปญหาและความตองการของผูสูงอายุที่เฉพาะเจาะจง
พรอมทั้งการพัฒนาระบบบริการสุขภาพ โดยมีกระบวนการใชและพัฒนาศักยภาพทุนทางสังคม
ในการสํารวจขอมูลเพื่อคนหาและใชขอมูลปญหาและความตองการของผูสูงอายุเปนตัวตั้ง นํา
ขอมูลจากการสํารวจสูการวิเคราะห เพื่อนําเสนอไปสูแนวทางในเวทีประชาคมผูสูงอายุ พรอมกับ
หาแนวทางแกปญหาที่เนนปฏิบัติการมีสวนรวมของชุมชน ที่มีเปาหมายการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
โดยจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ เพื่อเปนแหลงรวบรวมเงินชวยเหลือและสนับสนุนการดําเนินกิจกรรมของ
ผู สู ง อายุ ใ นแต ล ะพื้ น ที่ อี ก ทั้ ง ยั ง เป ด โอกาสให อ งค ก รที่ เ กี่ ย วข อ งในการดู แ ลผู สู ง อายุ ส ามารถ
สนับสนุนงบประมาณในการทํากิจกรรมของผูสูงอายุไดงายขึ้น จากการโอนเงินเขากองทุนเพื่อให
เครือขายผูสูงอายุไดนําไปใชในการดําเนินกิจกรรมตางๆ ตัวอยางเชน การพัฒนาศักยภาพการดูแล
ตนเองของผูสูงอายุ การติดตามเยี่ยมบาน และการจัดกิจกรรมการออกกําลังกายสําหรับผูสูงอายุ
1.2 วิธีการทํางานขององคกรและภาคี
วิธีทํางานของนวัตกรรม “เครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ” ใชการประสานความรวมมือกับ
เครือขายภาคีในพื้นที่ ไดแก ผูสูงอายุ อสม. ผูใหญบาน และ อบต. เนื่องจากแตละภาคีมีภารกิจใน
การดู แ ลสุ ข ภาพชุ ม ชนจึ ง ต อ งมี ก ารเชื่ อ มโยงเพื่ อ การปฏิ บั ติ ก ารดู แ ลสุ ข ภาพชุ ม ชนให มี ค วาม
พอเหมาะ
1.3 การเรียนรูจากนวัตกรรม
การพัฒนานวัตกรรม “ผูสูงวัยใสใจสุขภาพ” เปนการเรียนรูรวมกันของเครือขายภาคีใน
พื้นที่ ไดแก ผูสูงอายุ ผูนําชุมชน อบต. อสม และ เจาหนาที่สถานีอนามัยบานถอน รวมเรียนรูปญหา
และความตองการเพื่อนําไปการสรางเปาหมายการดูแลสุขภาพที่ใชการประสานความรวมมือในการ
จัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ เพื่อไปสูการดูแลสุขภาพสุขภาพชุมชน

2.1 ประชากรเปาหมาย
ประชากรเปาหมายของการพัฒนานวัตกรรม แบงเปน 2 กลุม ไดแก ผูสูงอายุ โดยแบงตาม
สภาวะสุขภาพเปน 4 กลุม คือ 1) ผูสูงอายุที่แข็งแรง ชวยเหลือตนเองไดดี 2) ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ไป
ไหนมาไหนเองได ชวยเหลือตนเองได 3) ผูสูงอายุที่เจ็บปวยไปมาลําบาก มีคนดูแล และ 4) ผูสูงอายุ
ที่ เ จ็ บ ป ว ย ต อ งการความช ว ยเหลื อ ไม มี ค นดู แ ล และ ผู เ กี่ ย วข อ งในการดู แ ลผู สู ง อายุ
ประกอบดวย ผูนําไมเปนทางการ มี อสม. และผูนําที่เปนทางการ มี อบต. กํานัน และผูใหญบาน ที่
มีการเรียนรูรวมกันในการดูแลผูสงู อายุ
2.2 ประเด็นปญหาสุขภาพในพื้นที่
จากการสังเคราะหองคความรูถึงประเด็นปญหาสุขภาพกลุมผูสูงอายุในชุมชน ไดสะทอน
ความตองการการดูแลสุขภาพของผูพิการ รูปแบบการดูแลสุขภาพในชุมชน และผลลัพธเชิงภาวะ
สุขภาพและการรักษา บริการสุขภาพ โครงการหรือกิจกรรมการดูแลสุขภาพ และสวัสดิการ ดังแสดง
ในตาราง ดังนี้
รูปแบบการดูแล
กลุม
การดูแลทีต่ องการ ยังไม
เปาหมาย กําลังดําเนินการ
1.อายุ 40 -เสี่ยงตอการเจ็บปวยดวยโรคติดตอและ - รณรงคเฝาระวัง ปองกัน -พัฒนา
ปขึ้นไป โรคไมติดตอ จากการประกอบอาชีพ โรคติดตอและโรคไมติดตอการ ศักยภาพกลุม
พฤติกรรมสุขภาพตางๆ ภาวะเสื่อม ตรวจสุขภาพประจําป คัดกรอง นี้ใหเปนแกน
ตามวัย โรค นําดูแล
-เจ็บปวยโรคที่พบบอย อุบัติเหตุ/ฉุกเฉิน -การดูแลภาวะวิกฤตฉุกเฉิน สง ผูสูงอายุ มีสวน
-เจ็บปวยโรคเรื้อรัง มีตั้งแต 1 โรคขึ้นไป ตอการรักษา รวมดูแล
-เสี่ยงตอการเกิดภาวะแทรกซอนจาก -ใหความรูการดูแลสุขภาพ -การเตรียมตัว
การเจ็บปวย สถานะทางสุขภาพ ความ -กิจกรรมสงเสริมสุขภาพ ไดแก เขาสูงวัย
พิการ การออกกําลังกาย อาหาร ผูสูงอายุ
-ปญหาเศรษฐกิจ ปญหาครอบครัว สุขภาพชองปาก
-ปญหาสุขภาพจิต -ใหคําปรึกษา

กลุม
2.ผูสูงอายุ -ไมมโี รคประจําตัว สามารถทํากิจวัตร - เฝาระวัง ปองกันโรคติดตอ -ปองกัน
ที่แข็งแรง ประจําวันไดเอง และโรคไมติดตอ ไดแก การ อุบัติเหตุ เชน
ชวยเหลือ -มีภาวะเสื่อมตามวัย เชน ตามัว ขอ ตรวจสุขภาพประจําป คัดกรอง การลื่นหกลม
ตนเองไดดี เสื่อม ปวดกลามเนื้อ โรค -การดําเนิน
-มีการดูแลสุขภาพตนเอง และ -การรักษาเบื้องตน/รักษาโรคที่ กิจกรรม
พฤติกรรมสุขภาพที่เหมาะสม เชน พบบอย การดูแลภาวะวิกฤต/ สงเสริม
ออกกําลังกายไทเก็ก ฉุกเฉิน และการสงตอการรักษา สุขภาพใน
-มีพฤติกรรมเสี่ยง เชน ซื้อยารับประทาน -ใหความรูการดูแลสุขภาพ การ กองทุนสุขภาพ
เอง รับประทานอาหารปรุงสําเร็จ ไมได อบรมแกนนําดูแลสุขภาพ เชน ผูสูงอายุใหมี
ออกกําลังกาย แกนนําออกกําลังกายไทเก็ก ความชัดเจน
-เสี่ยงตอการเจ็บปวยดวยโรคติดตอ -การดูแลเยี่ยมบานโดย ทีม และมีกิจกรรม
และโรคไมติดตอ อุบัติเหตุจากการหก สุขภาพ และ อสม. ตอเนื่อง
ลม จากสภาพแวดลอม การทํางาน/ -การสงเสริมพฤติกรรมสุขภาพ -ผูสูงอายุไดรับ
กิจกรรมตางๆ ไดแก การออกกําลังกาย อาหาร เงินสวัสดิการ
-ดูแลบุตรหลาน/สมาชิกในครอบครัว/ สุขภาพชองปาก เบี้ยยังชีพยังไม
เพื่อนบาน เชน การหารายได เลี้ยง -เงินสวัสดิการเบี้ยยังชีพ ครอบคลุม
หลาน ทําอาหาร ดูแลบาน -สมาชิกกองทุนสุขภาพผูสูงอายุ
-บุตรหลานไปทํางานนอกบาน/นอก -สมาชิกฌาปนกิจสงเคราะห
พื้นที่ อยูคนเดียว/มีคนดูแล
-เจ็บปวยเล็กๆ นอยๆ สามารถมาสถาน
บริการไดเอง/ตองอาศัยผูอื่นพามา
-ไมมีรายได ฐานะยากจน อยูค นเดียวไม
มีคนดูแล
-เปนแกนนําผูสูงอายุ

กลุม
3.ผูสูงอายุ -มีโรคประจําตัว/โรคเรื้อรังอยางนอย 1 -เฝาระวัง ปองกัน -ปองกัน
ที่เจ็บปวย โรค ตองรับประทานยาหลายชนิด มี ภาวะแทรกซอนจากภาวะ อุบัติเหตุ เชน
แบง ความยากลําบากในการควบคุม เจ็บปวย โรคเรื้อรัง การลื่นหกลม
ออกเปน 3 พฤติกรรมสุขภาพ -การจัดบริการสุขภาพโรคเรื้อรัง -การดําเนิน
กลุมคือ -มีภาวะเสื่อมตามวัย เชน ตามัว ขอ -ตรวจสุขภาพประจําป กิจกรรม
1.ชวยเหลือ เสื่อม ปวดกลามเนื้อ เคลื่อนไหวรางกาย -การรักษาเบื้องตน/รักษาโรคที่ สงเสริม
ตนเองได และทรงตัวลําบาก พบบอย การดูแลภาวะวิกฤต/ สุขภาพใน
2.ไปมา -เสี่ยงตอการเจ็บปวยดวยโรคติดตอ ฉุกเฉิน สงตอการรักษา กองทุนสุขภาพ
ลําบาก และโรคไมติดตอ อุบัติเหตุจากการหก -ใหความรูการดูแลสุขภาพ ผูสูงอายุใหมี
ตองการ ลม จากสภาพแวดลอม การทํางาน/ สงเสริมพฤติกรรมสุขภาพ ไดแก ความชัดเจน
ความ กิจกรรมตางๆ การรับประทานอาหาร การออก และมีกิจกรรม
ชวยเหลือมี -เสี่ยงตอการเกิดภาวะแทรกซอนจาก กําลังกาย สุขภาพชองปาก ตอเนื่อง
คนดูแล โรคประจําตัว/สภาวะสุขภาพรางกาย อบรมเปนแกนนําผูสูงอายุ -ผูสูงอายุไดรับ
3.ไปมา -สามารถทํากิจวัตรประจําวันไดเอง -การดูแลเยี่ยมบานโดย ทีม เงินสวัสดิการ
ลําบาก ทั้งหมด/บางสวน สุขภาพ และ อสม. เบี้ยยังชีพยังไม
ตองการ -ตองการคนดูแลชวยเหลือในการทํา -เสริมสรางพลังอํานาจ เชน ครอบคลุม
ความ กิจวัตรประจําวัน/กิจกรรมตางๆ ทั้งหมด กิจกรรมวันสงกรานต วัน -พัฒนา
ชวยเหลือ หรือบางสวน เชน สุขอนามัย การ ผูสูงอายุ ศักยภาพผูดูแล
แตไมมีคน รับประทานอาหาร พาไปตรวจรักษาที่ -เงินสวัสดิการเบี้ยยังชีพ ที่เปนคนใน
ดูแล ศสช./รพ. -สมาชิกกองทุนสุขภาพผูสูงอายุ ครอบครัวของ
-มีการดูแลสุขภาพตนเอง และ -สมาชิกฌาปนกิจสงเคราะห ผูสูงอายุ หรือ
พฤติกรรมสุขภาพที่เหมาะสม เชน ออก แกนนําดูแล
กําลังกายไทเก็ก ผูสูงอายุ
-มีพฤติกรรมเสี่ยง เชน ซื้อยารับประทาน
เอง รับประทานอาหารปรุงสําเร็จ ไม
ควบคุมอาหาร ไมไดออกกําลังกาย

กลุม
- ดูแลบุตรหลาน/สมาชิกในครอบครัว/
เพื่อนบาน เชน การหารายได เลี้ยง
หลาน ทําอาหาร ดูแลบาน
-บุตรหลานไปทํางานนอกบาน/นอก
พื้นที่ อยูคนเดียว/มีคนดูแล
-เจ็บปวยเล็กๆ นอยๆ สามารถมาสถาน
บริการไดเอง/ตองอาศัยผูอื่นพามา
-ไมมีรายได ฐานะยากจน อยูค นเดียวไม
มีคนดูแล จึงไมสามารถเดินทางไปตรวจ
สุขภาพตามนัดได/ไปรับการรักษา
-ปญหาเศรษฐกิจ ปญหาครอบครัว
-ปญหาสุขภาพจิต วิตกกังวลเรื่องบุตรหลาน
2.3 กระบวนการสรางเปาหมายรวม
สรางเปาหมายรวมระหวางเครือขายภาคีในพื้นที่ จากกิจกรรมเวทีประชาคม และการสรุปบทเรียน
การทํางานของทีมสุขภาพของสถานีอนามัย
3.1 กระบวนการพัฒนาระบบขอมูลผูสูงอายุ
ปฏิบัติการสํารวจและจัดทําขอมูลผูสูงอายุ ประเมินสภาวะสุขภาพจัดกลุมและแผนที่บาน
ผูสูงอายุ พรอมทั้งการเรียนรูปญหาและความตองการผูสูงอายุ เปนปฏิบัติการรวมกันของ อสม.
ผูสูงอายุ และเจาหนาที่สาธารณสุข ที่รวมคนหา แลกเปลี่ยน และเรียนรูขอมูลผูสูงอายุ
3.2 การจัดเวทีประชาคมผูสูงอายุ
เปนการจัดเวทีประชาคมผูสูงอายุที่เปนการออกแบบบริการ ใหเครือขายภาคีรวมประชุม
รวมรับรูขอมูล ดังขอ 3.1 และรวมกันหาแนวทางพัฒนาระบบบริการสุขภาพผูสูงอายุ เกิดขอตกลง
ในการจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ

3.3 กระบวนการพัฒนานโยบายสาธารณะเพื่อการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุใน
พื้นที่
เปนกิจกรรมที่จัดขึ้นเพื่อสรางขอตกลงรวมกันของเครือขายภาคีในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
ของแตละพื้นที่ ที่นําเสนอในเวทีประชาคมหมูบานเพื่อสรางขอตกลงที่เปนมตินําเสนอสูขอบัญญัติ
(ขณะที่ดําเนินการถอดบทเรียนยังไมเกิดรูปธรรมในขอนี้)
นวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิ “เครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ” สถานีอนามัยบานถอน
ตําบลไมกลอน อําเภอพนา จังหวัดอํานาจเจริญ สะทอนใหเห็นการเขามามีสวนรวมในการดูแล
สุขภาพผูสูงอายุของเครือขายภาคีในพื้นที่ ไดแก เจาหนาที่สถานีอนามัยบานถอน อสม. ผูใหญบาน
กํานัน อบต. และผูสูงอายุ ซึ่งจากการสังเคราะหการพัฒนานวัตกรรมสะทอนใหเห็นบทบาทใน
2 ประเด็น 1) การพัฒนาระบบขอมูลผูสูงอายุ และ 2) เวทีประชาคมผูสูงอายุ โดยมีรายละเอียดดัง
ตาราง
การพัฒนาระบบขอมูลผูสูงอายุ เวทีประชาคม
• ทีมเจาหนาที่ • ผูเริ่มคิด ออกแบบคูมอื ผูสูงอายุ เปน • ประสานงานเครือขายภาคีใหรว ม
สาธารณสุข การสรางความเขาใจในกําหนดขอมูล ประชุมในเวทีประชาคมผูสูงอายุ
สถานี ที่สะทอนสภาวะสุขภาพ การ • นําเสนอขอมูลใหเครือขายภาคีได
อนามัยบาน ออกแบบคูมอื ผูสูงอายุ รับทราบขอมูลสุขภาวะของผูส ูงอายุ
ถอน • อบรมคูมือผูสูงอายุแก อสม. ทุกหมูบาน • กระตุนเครือขายภาคีใหแสดงการมี
ในความรับผิดชอบเพื่อให อสม. เขาใจ สวนรวมในการแกไขปญหา
และสามารถใชคูมือผูสูงอายุได • รับฟงความคิดเห็นเครือขายภาคีใน
ถูกตอง การรวมคิด ใหรวมวางแผนดูแล
• ตรวจสอบขอมูลจากที่ อสม. สํารวจ สุขภาพผูสูงอายุ
ขอมูลโดยใชคมู ือผูสูงอายุ • นําเสนอแนวคิดการดูแลสุขภาพ
• จัดทําทะเบียนขอมูลผูสูงอายุ ผูสูงอายุ โดยใชกองทุนผูสูงอายุเปน
• วิเคราะหขอมูล สรุปขอมูลสภาวะ เครื่องมือ
สุขภาพ

• อสม. • รับการอบรมจากเจาหนาที่ ศึกษาทํา • ประชาสัมพันธและประสานงานให
ความเขาใจ การรวบรวมขอมูล เครือขายภาคีในพื้นที่
ประเมินสภาวะสุขภาพ บันทึกขอมูล • รับรูป ญหาและความตองการของ
ผูสูงอายุ จัดทําแผนที่จัดกลุมผูสูงอายุ ผูสูงอายุ
• รวมปฏิบัติการ โดยสํารวจ เยี่ยม • รวมแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางเครือขาย
บานผูสูงอายุ คัดกรองสุขภาพ และ ภาคี ในการเสนอแนวทางการดูแล
บันทึกขอมูลผูส ูงอายุตามคูมอื ที่ไดรับ สุขภาพผูส ูงอายุ
การอบรมจากเจาหนาที่ จัดทําแผนที่
สภาวะสุขภาพผูสูงอายุ และ
ตรวจสอบขอมูลกับเจาหนาที่
สาธารณสุข
• ผูสูงอายุ • ผูใหขอมูล และ ตรวจสอบขอมูล • เสนอขอมูลปญหาและความตองการใน
สภาวะสุขภาพ ปญหาและความ การดูแลสุขภาพ
ตองการ จากการสํารวจ • รวมแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางเครือขาย
ภาคี ในการเสนอแนวทางการดูแล
สุขภาพ
• สื่อสารขอมูลการจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ
ใหบุตร /หลาน รับทราบขอมูล
• ผูนําชุมชน • ผูใหญบานประชาสัมพันธทางหอกระจาย
(ผูใหญบาน ขาวกิจกรรมเวทีประชาคมผูสูงอายุ
กํานัน) • รับรูปญหาและความตองการของ
• รวมแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางเครือขาย
สุขภาพผูสูงอายุ
• เปนผูนําในการแสดงความคิดเห็นการ
จัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ

• อบต. • รับรูปญหาและความตองการของ
• รวมแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางเครือขาย
สุขภาพ
• เปนผูนําในการแสดงความคิดเห็นการ
จัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ และรวมวาง
แผนการปฏิบัติการดูแลสุขภาพ
• เสนอขอมูลในการสนับสนุนชวยเหลือ
กิจกรรมสุขภาพ จาก อบต.
เงื่อนไขและปจจัยของความสําเร็จในการพัฒนานวัตกรรมที่นําไปสูการสรางสุขภาพชุมชน ไดแก
การปฏิบัติการตามวิถีชีวิตผูสูงอายุ ประสบการณการทํางานในพื้นที่และ ปฏิบัติการแบบมีสวนรวม

2
การวิจัยถอดบทเรียนการพัฒนานวัตกรรม “ผูสูงวัยใสใจสุขภาพ” ของสถานีอนามัยบาน
ถอน ตําบลไมกลอน อําเภอพนา จังหวัดอํานาจเจริญ ใชกรอบวิธีคิดดังนี้
สวนไดแก 1) ขอมูลที่แสดงหลักการ แนวทาง วิธีคิด และบทบาทหนาที่ ในการทํางานพัฒนาสุขภาพ
ชุมชนของผูเกี่ยวของตามเปาหมายของนวัตกรรม และ 2) ขอมูลผูเขารวมกิจกรรมการปฏิบัติการ
จริง เพื่อเปนฐานในการวิเคราะหแนวคิดและวิธีการพัฒนาสุขภาพชุมชนของนวัตกรรม ทั้งนี้ขอมูล
ดังกลาวจะถูกสังเคราะหเพื่อตอบโจทยขางตน ซึ่งแสดงภาพรวมของกระบวนการทํางานและหนาที่
ของ “นวัตกรรม” นี้
ผูใหขอมูลในการศึกษาการพัฒนานวัตกรรม“ผูสูงวัยใสใจสุขภาพ” ของสถานีอนามัยบาน
ถอน ตําบลไมกลอน อําเภอพนา จังหวัดอํานาจเจริญ ครั้งนี้ ประกอบดวย
- เจาหนาที่สถานีอนามัย
- กํานัน

- อสม.
- สมาชิก อบต.
พัฒนานวัตกรรมระหวางวันที่ 30-31 พฤษภาคม 2550 ซึ่งเปนกิจกรรมสะทอนขอมูล
และความคิดเรื่องการดูแลสุขภาพผูสูงอายุรวมกันของผูเขารวมกระบวนการและการ
แลกเปลี่ยนความรูและประสบการณเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
2) การสั ม ภาษณ เ ชิ ง ลึ ก ทั้ ง นี้ ไ ด ทํ า การสั ม ภาษณ เ ชิ ง ลึ ก ผู ที่ เ กี่ ย วข อ งต า งๆ ได แ ก
ผูรับผิดชอบโครงการ ผูใหญบาน กํานัน ผูสูงอายุในชุมชน อสม. และ สมาชิก อบต.
4) การศึ ก ษาเอกสารที่ เ กี่ ย วข อ ง ได แ ก เอกสารโครงการ เอกสารเรื่ อ งเล า ตลอดจน
เอกสารการเขารวมกิจกรรมและผลการดําเนินงานที่เกิดขึ้นระหวางการดําเนินกิจกรรม
หลายคน

ขอมูล
7) การสะทอนขอมูลระหวางคณะทํางานการสะทอนความคิด

2
บทที่ 1 กระบวนการพัฒนานวัตกรรม
การพัฒนานวัตกรรม “เครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ” สถานีอนามัยบานถอน อําเภอพนา
จังหวัดอํานาจเจริญ เปนการพัฒนานวัตกรรมที่ตอยอดปฏิบัติการดูแลสุขภาพผูสูงอายุในพื้นที่ จาก
นําประสบการณการทํางานดูแลผูสูงอายุมาสรุปบทเรียนและพัฒนาการดูแลผูสูงอายุมาตลอด
นอกจากนี้การเห็นศักยภาพและการเจ็บปวยผูสูงอายุ อันเปนสวนสําคัญในการสรางแนวคิดการ
พัฒนานวัตกรรมการดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่มีความตอเนื่อง ครอบคลุม และยั่งยืน พรอมกับการ
ปฏิบัติการแบบมีสวนรวมกับองคกรและภาคีในชุมชน ไดแก อสม. ผูนําชุมชน และ อบต. เพื่อสราง
เครือขายการดูแลผูสูงอายุในการดูแลสุขภาพตนเองและสังคม
หลักคิดการดูแลสุขภาพแบบมีสวนรวมไดใชเวทีประชาคมเปนกลไกการเชื่อมประสาน
ปฏิบัติการดูแลผูสูงอายุ จากคนหาและใชขอมูลปญหาและความตองการของผูสูงอายุ นําเสนอ
แลกเปลี่ยนในเวทีประชาคมสูแนวทางการดูแลสุขภาพแบบมีสวนรวมที่มีขอตกลงรวมกันโดยการ
จัดตั้งกองทุนสุขภาพผูสูงอายุ ผลของการถอดบทเรียน และการสังเคราะหองคความรูในสวนของ
กระบวนการพัฒนานวัตกรรม ไดสะทอนถึงองคความรูใน 4 ประเด็นหลัก ไดแก 1) เสนทางของการ
พัฒนานวัตกรรม 2) กระบวนการพัฒนานวัตกรรม 3) วิธีการทํางานขององคกรและภาคี และ4)
กระบวนการเรียนรูกระบวนการพัฒนา โดยมีรายละเอียดดังนี้
1. เสนทางการพัฒนานวัตกรรม
สถานีอนามัยบานถอน เปดดําเนินการ 21 กุมภาพันธ 2541 ใหการดูแลสุขภาพประชากร
8 หมูบาน มีการใหบริการสุขภาพทั้งในสถานีอนามัยและ บริการเยี่ยมบาน พบวาสวนใหญมีผูสูง-
อายุอยูบาน จึงเห็นวิถีชีวิตของผูสูงอายุที่บั่นทอนสุขภาพทั้งดานรางกายและจิตใจ ตัวอยางเชน
ผูสูงอายุตองอยูดูแลหลาน ซึ่งทําใหไมมีเวลาไปทําบุญที่วัด พูดคุยกับเพื่อนบาน ผูสูงอายุที่อยูกับ
หลานที่เปนวัยรุน มีความกังวลเมื่อหลานไปเที่ยวนอกบาน มีความเปนหวง และ การเปนหนี้สินของ
ลูกที่นําโฉนดที่ดินไปจํานอง เมื่อใหบริการที่สถานีอนามัยพบวาผูสูงอายุมารับบริการจํานวนมากมา
ขอรับยาดวยอาการเจ็บปวยที่สามารถปองกันไดหรือไมตองใชยา เชน อาการปวดทอง ทองอืด นอน
ไมหลับ นอกจากมารับยาที่สถานีอนามัยแลวยังซื้อยารับประทานเอง แตอยางไรก็ตามยังไดเห็น
ผูสูงอายุที่แข็งแรงมีลูกคอยดูแลทําใหผูสูงอายุมีกิจกรรมการเคลื่อนไหวนอยซึ่งก็เปนการบั่นทอน
สุขภาพเชนกัน จึงเปนมูลเหตุใหเริ่มพัฒนาการดูแลผูสูงอายุ

พ.ศ. 2545 จัดทําโครงการเครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ มีแนวคิดใหผูสูงอายุมีการดูแล
สุขภาพตนเองไดอยางถูกตองเหมาะสม จึงปฏิบัติการอบรมแกนนํากลุมผูสูงอายุจํานวน 8 หมูบานๆ
ละ 10 คน รวมทั้งสิ้น 80 คน โดยอบรม 2 วัน เปนการอบรมแบบมีสวนรวม สอนเรื่องการออกกําลัง
กาย อาหารสําหรับผูสูงอายุ และ การดูแลสุขภาพตนเองของผูสูงอายุ เกิดมีแกนนํากลุมผูสูงอายุ
ในหมูบานทั้ง 8 หมูบาน จากนั้นเกิดการรวมกลุมกันของผูสูงอายุในแตละหมูบานออกกําลังกาย
แบบไทเก็ก โดยใชงบสนับสนุนงานสาธารณสุขมูลฐานชุมชน(งบ สสม.)จางครูฝกไปสอน หมูบานละ
10 วัน วันเวนวัน จนผูสูงอายุหลายคนรําไทเก็กไดทุกทา( ทั้งหมด 18 ทา)
นอกจากนี้ จั ด กิ จ กรมตรวจสุ ข ภาพประจํ า ป ผู สู ง อายุ โ ดยเจ า หน า ที่ 1 ครั้ ง ต อ ป พบว า
ผูสูงอายุเปนโรคเบาหวานและความดันโลหิตจํานวนเพิ่มขึ้น ติดตามเยี่ยมบานผูสูงอายุที่มีปญหา
สุข ภาพ จากปฏิ บั ติ ก ารดั งกล า ว พบว า ปญ หาที่เ กิ ด ขึ้ นคื อ ผู สูง อายุ บ างคนไม ส ามารถมาตรวจ
สุขภาพได และเจาหนาที่ไมสามารถเยี่ยมผูสูงอายุที่มีปญหาสุขภาพไดครอบคลุมทุกพื้นที่ เนื่องจาก
มีความจํากัดดานจํานวนบุคลากรและเวลา
พ.ศ. 2546 จากปญหาการดูแลผูสูงอายุในป 2545 ยังดําเนินการอบรมแกนนําผูสูงอายุเหมือน
ป 2545 พรอมกับไดปรับแนวคิดการดูแลผูสูงอายุแบบมีสวนรวมโดยชุมชน อันเนื่องจากความจํากัดดาน
จํานวนบุคลากรและเวลา ไดจัดกิจกรรมอบรมพัฒนาศักยภาพทีม อสม. จัดคุมบานใหรับผิดชอบโดย อส
ม. 1 คน ไดดูแลผูสูงอายุ 3 – 5 คน อสม. ปฏิบัติการดูแลและเยี่ยมบานผูสูงอายุ ใหสุขศึกษาผูสูงอายุ
และญาติ จากการดําเนินงานพบ เนนการใหสุขศึกษาแบบใหทางเดียว ผูสูงอายุไมมีโอกาสแสดง
ความต อ งการหรื อ ชี้ แ จงป ญ หาตนเอง จึ ง สรุ ป ได ว า ขาดการวางแผนการดํ า เนิ น งานจาก
กลุมเปาหมาย จึงกลับมาทบทวนและวิเคราะห ประจวบกับกระแสรวมพลังสรางสุขภาพ ตาม
นโยบายรัฐบาลขณะนั้นกําหนดใหดําเนินการโดยมีแนวทางการสรางสุขภาพนําซอมสุขภาพ ใหทุก
หนวยงานมีสวนรวมในการจัดกิจกรรม จึงเกิดชมรมผูสูงอายุตามนโยบายรัฐบาล
พ.ศ. 2457 เมื่อมีชมรมผูสูงอายุตามที่นโยบายรัฐ การดําเนินกิจกรรมตางๆ จึงเปนไปตามที่
รัฐบาลตองการ หนวยงานระดับที่สูงขึ้นตองการผลงานตามเปาหมาย แตพื้นที่ยังไมพรอม จึงตองใช
วิธีแบบเอาคําตอบไปกอนแลววิธีทํามาดําเนินการภายหลัง ปญหาที่พบในพื้นที่สวนใหญเกิดจาก
ความไมพรอมที่จะเขามามีสวนรวม ซึ่งอาจเกิดจากขอมูลขาวสารไมเพียงพอ ศักยภาพและทุนทาง
สังคมของชุมชนที่ไมเพียงพอในการตัดสินใจ หรืออาจเปนเพราะประชาชนยังมองไมเห็นวาเปน
ปญหาที่ตองชวยกันแกไข ทําใหการปฏิบัติการไมมีความตอเนื่อง
พ.ศ. 2548 จัดมหกรรมเครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ สรางเครือขายการดูแลสุขภาพ
ผูสูงอายุ ประสานความรวมมือกับองคการบริหารสวนตําบลไมกลอน สถานีอนามัยบานโพนเมือง

สถานีอนามัยบานถอน ผูนําชุมชน อสม. และผูสูงอายุ กําหนดวันจัดงานวันสงกรานต เดือนเมษายน
เพื่ อ เป ด โอกาสให ผู สู ง อายุ ไ ด แ สดงความสามารถและแลกเปลี่ ย นเรี ย นรู ซึ่ ง กั น และกั น โดยใช
กิจกรรมเปนการขับเคลื่อน ไดแก การออกกําลังกายแบบรําไทเก็กรวมกันทั้งตําบล การแขงขันการ
จัดทําพานบายศรีสูขวัญ การแสดงบนเวทีของกลุมผูสูงอายุจากหมูบานตางๆ ผูสูงอายุไดรวมกลุม
เพื่อฝกซอมกิจกรรมตางๆ กอนวันจัดมหกรรมฯ นอกจากนี้จัดมอบของขวัญปใหมแกผูสูงอายุและรด
น้ําดําหัวขอพรเปนการสรางคุณคาและใหความสําคัญตอผูสูงอายุ ผลการจัดมหกรรมครั้งนี้กลุม
ผูสูงอายุทุกหมูบานตางชื่นชมและดีใจที่ไดรับความสําคัญจากลูกหลานในหมูบาน นับวาเปนการ
เริ่มตนที่ดีของการสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุ โดยทุกฝายใหคําสัญญาวาจะจัดใหมีกิจกรรมเชนนี้ทุกป
เพื่อรักษาวัฒนธรรมที่ดีงามและเปนการสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุอีกทางหนึ่ง
ตนป 2549 เริ่มตนดวยการติดตามความกาวหนาของกลุมผูสูงอายุในแตละหมูบาน ซึ่ง
ผูสูงอายุมีการรวมกลุมกันจัดทํากิจกรรมสําหรับสมาชิกมากขึ้น มีการพบปะกันในวันสําคัญทาง
พระพุทธศาสนา เขาวัดฟงธรรม บํารุงจิตใจ ในกลุมผูปวยโรคเรื้อรังไดมีกิจกรรมสงเสริมสุขภาพและ
ปองกันภาวะแทรกซอนของผูปวยในคลินิกโรคเรื้อรังซึ่งมีที่สถานบริการ กลุมผูสูงอายุที่มีสุขภาพดีจะ
เขามามีสวนรวมในการดูแลสมาชิกกลุมมากขึ้น สวนผูสูงอายุที่มีปญหาสุขภาพไดรับการเยี่ยมบาน
จากสมาชิกกลุม โดยวิถีชาวบานที่เปนสังคมเครือญาติ โดยคนในหมูบานยึดถือปฏิบัติ คือเมื่อมีใคร
เกิดเจ็บปวยหรือไมสบาย ญาติพี่นอง เพื่อนสนิทมิตรสหายก็จะไปเยี่ยมใหกําลังใจอยางไมขาดสาย
นับวาเปนสิ่งที่ดีงามที่เกิดขึ้นในสังคมไทย
อยางไรก็ตามในดานขอมูลการเจ็บปวยของผูสูงอายุพบวาขอมูลที่มีเฉพาะผูที่มารับบริการ
ในสถานีอนามัยเทานั้น ไมทราบขอมูลทั้งหมดในพื้นที่รับผิดชอบ
ปลายป 2549 นําเสนอการพัฒนานวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิ โดยการตอยอด
ปฏิบั ติก ารจากปที่ ผา นมาเน นใหเ กิดรู ป ธรรมที่ ชัดเจนมากขึ้นเกี่ ย วกับ การสงเสริมสุ ขภาพกลุ ม
ผูสูงอายุ ทั้งทางดานรางกาย ดานจิตใจ และดานสังคม
ตนป 2550 แตงตั้งคณะทํางาน โดยคัดเลือกจากตัวแทน 8 หมูบานๆ ละ 1 คน และ
เจาหนาที่สาธารณสุข 2 คน ปฏิบัติการดังนี้
• ประชุ ม ชี้ แ จ ง คณะทํ า งานถึ ง แนวทางในการพั ฒ นานวั ต กรรม พร อ มทั้ ง วางแผน
ปฏิบัติการ
• ประชุมเจาหนาที่ทีมทํางานรวมกัน 3 คน เพื่อออกแบบการเก็บขอมูลผูสูงอายุ โดยมี
แนวคิ ด รู ป แบบที่ มี ค วามเบ็ ด เสร็ จ ที่ ป ระกอบด ว ยแบบสํ า รวจข อ มู ล และเป น คู มื อ
สําหรับผูสูงอายุ เพื่อใชในการบันทึกขอมูลผูสูงอายุที่สะทอนสภาวะสุขภาพ การรับ

บริการดานสุขภาพ และกิจกรรมที่ผูสูงอายุไดรับการดูแลชวยเหลือ อีกทั้งยังมีการสรุป
ขอความรูที่ใชเปนแนวทางการดูแลผูสูงอายุสําหรับใหผูสูงอายุไดอานทบทวน โดยใช
คูมือการทํางานที่มีอยูเปนตัวอยางเชน คูมือผูปวยโรคเรื้อรัง และรูปแบบจากคูมือการ
ฝากครรภ
• จั ด อบรมการใช คู มื อ ให อสม. และคณะทํ า งานโครงการ เพื่ อ สร า งความเข า ใจ
ประสิทธิภาพการใชงานของ อสม. และการสํารวจขอมูล
• ปฏิบัติการสํารวจขอ มูลผูสูงอายุ โดย เจาหนาที่ อสม.และ คณะทํางานที่ผานการ
อบรม สํารวจขอมูลผูสูงอายุในพื้นที่รับผิดชอบ พรอมกับบันทึกขอมูลและประเมิน
สภาวะสุขภาพแยกประเภทของผูสูงอายุ นอกจากนี้ อสม. จะอานคูมือขอความรูให
ผูสูงอายุเขาใจการดูแลตนเองเมื่อดําเนินการสํารวจแลว
• ทีมเจาหนาที่วิเคราะหขอมูลผูสูงอายุที่สํารวจได ปรับฐานขอมูลใหเปนปจจุบัน และ
จัดทําแผนที่บานผูสูงอายุ เพื่อสะดวกในปฏิบัติการเยี่ยมบาน ตามประเภทผูสูงอายุ
ซึ่งจากผลการสํารวจผูสูงอายุสวนใหญมีสุขภาวะที่ผูชวยเหลือตัวเองไดดี จํานวน 225
คน ช ว ยเหลื อ ตั ว เองได น อ ยแต มี ค นดู แ ล 68 คน ป ว ยด ว ยโรคเรื้ อ รั ง 62 คน และ
ชวยเหลือตัวเองไดนอยและขาดคนดูแล 20 คน
• จัดเวทีประชาคมแตละหมูบาน เพื่อนําเสนอขอมูลดานสุขภาพผูสูงอายุ คนหาปญหา
และความตองการ และหาแนวทางดูแลสุขภาพผูสูงอายุ เปนปฏิบัติการแบบมีสวนรวม
ไดแก ผูสูงอายุ ผูนําชุมชน อบต. อสม. และเจาหนาที่สาธารณสุข ผลจากการประชาคม
ไดแนวทางการจัดตั้งกองทุนสุขภาพผูสูงอายุที่เปนเครื่องมือการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
เพื่อเปนแหลงรวบรวมเงินชวยเหลือและสนับสนุนการดําเนินกิจกรรมของผูสูงอายุในแต
ละพื้นที่ อีกทั้งยังเปดโอกาสใหองคกรที่เกี่ยวของในการดูแลผูสูงอายุสามารถสนับสนุน
งบประมาณในการทํากิจกรรมของผูสูงอายุไดงายขึ้น จากการโอนเงินเขากองทุนเพื่อให
เครื อข ายผู สู งอายุ ได นํ าไปใช ในการดํ าเนิ นกิ จกรรมต างๆ ตั วอย างเช น การพั ฒนา
ศักยภาพการดูแลตนเองของผูสูงอายุ การติดตามเยี่ยมผูสูงอายุที่มีการเจ็บปวย และ
การจัดกิจกรรมการออกกําลังกายสําหรับผูสูงอายุ เปนตน
• นําผลการจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุเสนอเวทีประชาคมหมูบานเพื่อนําเสนอเขาสูแผนงาน
องคการบริหารสวนตําบลตามลําดับเพื่อเปนขอบัญญัติใหเปนนโยบายสาธารณะ
ท อ งถิ่ น เกิ ด การดู แ ลสุ ข ภาพผู สู ง อายุ แ บบมี ส ว นร ว ม และการได รั บ การสนั บ สนุ น
งบประมาณตอไป

เสนทางการพัฒนานวัตกรรม
จากการใหบริการตรวจ วิถีชีวิตผูสูงอายุมีการเปลี่ยนแปลง •ผูสูงอายุไมมีโอกาสแสดง • ยังไมทราบ • ทราบ
รักษาที่สถานีอนามัย เกี่ยวของกับสุขภาพ ความตองการหรือชี้แจงปญหา ขอมูลผูสูงอายุ ปญหาและ
และเยี่ยมบาน พบวา •ลุกไปทํางนนอกพื้นที่ ผส. ตองเลี้ยง ตนเอง ทั้งหมดทราบ ความตองการ
•ผูสูงอายุมารับบริการ หลาน ไมไดทํากิจกรรมอื่น เชนการ •ขาดการวางแผนการ เฉพาะผูมารับ ขอผูสูงอายุ
จํานวนมากดวยอาการ ไปทําบุญที่วัด ดําเนินงานจากกลุมเปาหมาย บริการ ตามประเภท
หรือโรคที่ปองกันได • วิตกกังวล จากปญหาดานเศรษฐกิจ • กลับมาทบทวนและวิเคราะห • การดูแลสุขภาพ สภาวะสุขภพ
เชน นอนไมหลับ วิตก การเปนหนี้สิน ลุกเอาที่นาไปจํานอง • กระแสรวมพลังสรางสุขภาพ ผูสูงอายุไม
กังวล • ขาดผูดูแล /การไดรับการดูแลทําให ตามนโยบายรัฐบาล ครอบคลุม
• มาขอยาตามอาการที มีกิจกรรมนอย กองทุนที่สะทอน
• ซื้อยากินเอง •ผูสูงอายุบางคนไมสามารถ ปญหาและความ
• เจ็บปวยโรคเรื้อรัง มาตรวจสุขภาพได •นําเสนอขอมูลไม ตองการเพื่อให
• เจาหนาที่ไมสามารถเยี่ยม ตรงกับการปฏิบัติ อบต.สนับสนุน
ผูสูงอายุที่มีปญหาสุขภาพได • พื้นที่ยังไมพรอม งบประมาณผาน
ครอบคลุมทุกพื้นที่ เนื่องจาก เข ารวมกิจกรรม กองทุนฯ
จํากัดดานจํานวนบุคลากร ชมรมผูสูงอายุ
และเวลา
พ.ศ. กองทุนสุขภาพ
2545 2546 2547 2548 2549 2550 ผูสูงอายุ
ปรับกิจกรรม
แสดงเปนแผนภาพเสนทางการพัฒนานวัตกรรม ไดดังนี้
•เยี่ยมบาน ศึกษาวิถี • อบรมใหความรูสราง • อบรมแกนนําผูสูงอายุเพิ่ม • เกิดการ • ประชุมเจาหนา •อสม. สํารวจ •เวที

ชีวิตความเปนอยูของ แกนนําผูสูงอายุเพิ่มเติม •จัดมหกรรมเครือขายผูสูงวัย รวมกลุม สอ. เพื่อ เยี่ยมบาน ประชาคม
ผูสูงอายุ ทําใหทราบ • อบรม อสม. ดูแล ใสใจสุขภาพ วันสงกรานต ธรรมชาติ ออกแบบเก็ข • ไดขอมูล เพื่อเสนอ
วา สาเหตุการเจ็บปวย ผูสูงอายุ ขยายเครือขาย อบต. •ผูสูงอายุ ขอมูล ผูสูงอายุ ผูสูงอายุ ปญหาและ
เยี่ยมซึ่ง • จัดทําคุมือ Mapping บาน แนว
กันและกัน ผูสูงอายุ ผูสูงอายุ ทางการ
• ติตตาม •อบรม อสม. ใน •ไดขอมูลปญหา จัดตั้ง
• อบรมใหความรูสรางแกน •ตั้งชมรมผูสูงอายุตาม ความกาว การรวบรวม และความ กองทุน
นําผูสูงอายุทางดานเรื่อง นโยบายรัฐบาล หนา ขอมูล และใช ตองการผูสูงอายุ
อาหาร ออกกําลังกาย การ •ทํากิจกรรมตาม คูมือผูสูงอายุ แตละกลุม
พักผอน นโยบาย • วิเคราะหขอมูล
•ตรวจสุขภาพประจําป
• เยี่ยมบาน
จัดทํานวัตกรรม
นวัตกรรมเครือขายผูส
 ูงวัยใสใจสุขภาพ สถานีอนามัยบานถอน ตําบลไมกลอน อําเภอพนา จังหวัดอํานาจเจริญ
185
2. ปฏิบัติการของนวัตกรรม
การพั ฒ นานวั ต กรรมเครื อ ข า ยผู สู ง วั ย ใส ใ จสุ ข ภาพ เป น การดู แ ลสุ ข ภาพชุ ม ชนที่ มี
ปฏิบัติการเพื่อดําเนินไปสูการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ สะทอนถึงกระบวนการหลัก 3 กระบวนการ
ไดแก ใชและพัฒนาศักยภาพทุนทางสังคม คนหาและใชขอมูลปญหาความตองการของผูสูงอายุ
เปนตัวตั้ง และเวทีประชาคม เครือขายภาคี รายละเอียดดังนี้
• ใชและพัฒนาศักยภาพทุนทางสังคม และเครือขายภาคี ปฏิบัติการของนวัตกรรมได
มีการใชทุนทางสังคมและเครือขายภาคีในพื้นที่ ซึ่งมีการแตงตั้งคณะทํางานจากทุนทาง
สังคม อสม. ผูนําชุมชน และ อบต. กระบวนการพัฒนานวัตกรรมที่มีการพัฒนาระบบ
ขอมูลโดย อสม. ปฏิบัติการรวมกับเจาหนาที่สาธารณสุข สํารวจขอมูลสุขภาพผูสูงอายุ
และบันทึกขอมูลในคูมือผูสูงอายุที่ขึ้น ซึ่งกอนการสํารวจ อสม. ไดรับการอบรมเรียนรู
การใชคูมือผูสูงอายุ นอกจากนี้เปนกระบวนการพัฒนาระบบบริการสุขภาพที่ใชเวที
ประชาคม เปนกลไกการปฏิบัติการแบบมีสวนรวมของ ผูสูงอายุ ผูนําชุมชน และ อบต.
อสม. และเจาหนาที่สาธารณสุข เชื่อมโยงเครือขายภาคีเพื่อดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
• คนหาและใชขอมูลของผูสูงอายุ เปนการสํารวจ ประเมินสภาวะสุขภาพ ปญหา
ความตองการของผูสูงอายุเปนตัวตั้ง จากประสบการณทํางานบริการสุขภาพทั้งใน
และนอกสถานีอนามัย ทําใหเห็นปญหาสุขภาพผูสูงอายุที่เชื่อมโยงกับวิถีชีวิต แมมี
การพัฒนาการทํางานมาตลอดแตยังขาดขอมูลผูสูงอายุที่ครอบคลุมทั้งหมดในพื้นที่
รั บ ผิ ด ชอบ เมื่ อ ทบทวนและวิ เ คราะห ก ารปฏิ บั ติ ก ารดู แ ลสุ ข ภาพผู สู ง อายุ ยั ง ไม
ครอบคลุม ดังนั้นเพื่อใหทราบขอมูลทั้งหมดอยางครอบคลุมกอนปฏิบัติการพัฒนาการ
ดูแลสุขภาพใหมีทิศทางชัดเจน ไดดําเนินการคนหาขอมูลผูสูงอายุแบบมีสวนรวมจาก
การสํารวจและบันทึกของ อสม. นํามาวิเคราะหปรับฐานขอมูลเดิมใหเปนปจจุบัน ทํา
ใหทราบสถานการณสุขภาพของผูสูงอายุจําแนก 4 กลุม (รายละเอียดในบทที่ 2)
จากนั้นสรุปขอมูลนําเสนอในเวทีประชาคมที่มีผูรวม ไดแก ผูสูงอายุ ผูนําชุมชน อสม.
อบต. และ เจาหนาที่สาธารณสุข จึงไดรวมกันคิดเสนอแนวทางการดูแลสุขภาพที่มี
ความยั่งยืน และเปนขอตกลงรวมกันทุกฝายจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ
• เวทีประชาคม ที่มีเครือขายภาคีในพื้นที่ ไดแก อสม. ผูใหญบาน กํานัน และ อบต.
รวมรับรูปญหาและความตองการผูสูงอายุ จึงรวมกันหาแนวทางการดูแลที่ตอบสนอง
ปญหาและความตองการนั้น ไดเกิดขอตกลงรวมกันจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ เพื่อเปน
แหลงรวบรวมเงินชวยเหลือและสนับสนุนการดําเนินกิจกรรมของผูสูงอายุในแตละ

พื้นที่ อีกทั้งยังเปดโอกาสใหองคกรที่เกี่ยวของในการดูแลผูสูงอายุสามารถสนับสนุน
งบประมาณในการทํากิ จกรรมของผูสู งอายุได งายขึ้น จากการโอนเงินเข ากองทุ น
เพื่อ ใหเครือ ขายผูสูงอายุไดนําไปใชในการดําเนินกิจกรรมตางๆ ตัวอยางเชน การ
พัฒนาศั กยภาพการดู แลตนเองของผู สูงอายุ การติ ดตามเยี่ย มบ าน และการจั ด
กิจกรรมการออกกําลังกายสําหรับผูสูงอายุ เปนตน
“...ในการประชุมครั้งนี้ที่มีการจัดตั้งกองทุน ยายสอนก็ยินดีเขารวมดวย ถึงแมจะเขา

รวมกองทุนอื่นๆ ในหมูบานแลว...”
ยายสอน สมนึก, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...วันนี้พอผูใหญ อสม. เขาประกาศใหมาประชุมเรื่องผูสูงอายุ ก็เลยมา มันเปนเรื่อง
ของเราเราก็ตองมา...”
ยายคําตา รักโคด, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...ที่มาเปน อสม. เพราะอยากดูแลชุมชน อยากใหชุมชนมีสุขภาพที่ดี เปนตัวแทน
ชุมชนใหรูเทาทันเหตุการณ หนาที่ที่ทําปจจุบันก็จะประสานงานดานสาธารณสุข
ดูแลโรคติดตอ แนะนําการปฏิบัติตัว แจงขาวสารเวลาเกิดโรคระบาด งานที่ทําอยู
เดิมก็จะมีการหยอดวัคซีน ชั่งน้ําหนักเด็ก ใหอาหารเสริม สวนงานที่เพิ่มเขามาก็คือ
การดู แ ลผู สู ง อายุ ดู แ ลผู ป ว ยเรื้ อ รั ง โรคเบาหวาน และความดั น โลหิ ต สู ง ......ใน
โครงการนี้มีสวนรวม ก็คือการไปสํารวจผูสูงอายุ กิจกรรมที่ทํารวมดวยคือ การชั่ง
น้ําหนัก วัดสวนสูง ซักถามประวัติความเจ็บปวยของคนในครอบครัว ถามเกี่ยวกับ
เบี้ยยังชีพ ประเมินภาวะสุขภาพจิต แนะนําการปฏิบัติตัว เราก็อานใหฟงตามสมุด
สมุดเลมหนึ่งใชเวลาเก็บประมาณ 30 นาที อสม.บานนี้มีประมาณ 8 คน แตไมได
เก็บทุกคน ใชคนเก็บ 2 คน คือประธานอสม. กับรองประธาน ก็แบงกันเก็บ ใชเวลา
เก็บทั้งหมด 1 อาทิตย คนหนึ่งเก็บ 39 เลม อีกคนเก็บ 20 เลม ตอไปก็จะใหทุกคน
เก็บเหมือนกัน กอนจะลงสํารวจหมอพงษ ก็เรียกไปประชุม หมูบานละ 2 คน ก็นําไป
อบรมการใชสมุดวาควรถามแบบไหน ถามอะไรบาง ก็ไลถามไปเรื่อยๆ ถาเปนชองผล
เลือดก็ไมตองเติม หมอพงษกับหมอขวัญจะทําเองในสวนนี้...”
นางอรุณศรี จันทรสวาง, อสม., วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...เปน อสม.มา 20 ป โครงการนี้มีสวนรวมในการกรอกขอมูล สํารวจผูสูงอายุ
สํารวจตามรายชื่อที่หมอพงษใหมา บางคนก็เสียชีวิต บางคนก็ไปอยูที่อื่น บางคนก็

เพิ่มเขามา อสม.จะดูแลผูสูงอายุตามหลังคาเรือนที่รับผิดชอบ ไดดูแลคนละประมาณ
8-10 หลังคาเรือน เฉลี่ยก็จะไดผูสูงอายุ 3-4 คน…”
นางเสงี่ยม ทองหอ, ประธาน อสม., วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...หนาที่หลัก คือปกครองบานใหมีความสงบสุข ถามีงานหรือโครงการเขามาใน
หมูบานตองผานเขามาที่ผูใหญบานใหรับรู เราก็จะทําหนาที่ประชาสัมพันธ ออก
ประกาศเสียงตามสาย ใหการสนับสนุนชวยเหลือ ขอความรวมมือจากลูกบานและ
ใหความรวมมือกับผูที่จัดทําโครงการ ประสานงานกับคณะกรรมการหมูบาน…”
นายคําพน บานทิ, ผูใ หญบา นหมูที่ 4, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...เปนสมาชิก อบต. ตองพัฒนาหมูบานใหประชาชนอยูดี ดูแลสุขภาพ เอาใจใส
ความเปนอยู ก็จะนําเรื่องที่ไปประชุมมาทุกเดือน มาแจงในที่ประชุมหมูบาน หรือบาง
เรื่องนํามาจัดทําเปนประชาคมหมูบาน ทุกวันที่ 1-2 ของเดือน ก็ทําหนาที่เปน
คณะกรรมการ เรื่องที่นํามาประชาคมสวนใหญ ก็จะเปนเรื่องการบานการเมือง การ
พั ฒ นาหมู บ า น ความเป น อยู ทั่ ว ไป อย า งเรื่ อ งสวั ส ดิ ก ารผู สู ง อายุ ก็ นํ า มาทํ า เป น
ประชาคมเหมือนกัน วาบานเราใครควรจะไดเปนอันดับแรกๆ ก็ใหชวยกันเรียงลําดับ
และสงรายชื่อไปที่ อบต. …”
นายพิศมัย เผาพันธุ, สมาชิก อบต.หมูที่ 5, วัดบานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
“...การตั้งกองทุน ตอ งทําระเบียบใหมีมาตรฐานมั่นคง ใครจะเปนประธาน เลขา
เหรัญญิก ตองแบงหนาที่ใหชัดเจน ใครจะเปนผูเสียสละเวลาใหสังคม ตองมองยาวๆ
รวมถึงตองมีการจดทะเบียนรับรอง สามารถตรวจสอบเรื่องเงินได ตัวเองก็จะทํา
หนาที่ใหคําปรึกษา ใหคําแนะนําในการบริหารกองทุน สวนสมาชิกตองเปนสมาชิกที่
ดี ซื่อสัตย…”
นายนอม มีด,ี กํานันตําบลไมกลอน, วัดบานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
จากประสบการณทํางานดูแลสุขภาพผูสูงอายุของเจาหนาที่สถานีอนามัยบานถอน ไดสรุป
บทเรียนวาเรื่องสุขภาพเปนของทุกคน วิธีทํางานของนวัตกรรม “เครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ”
การประสานความรวมมือกับเครือขายภาคีในพื้นที่ ไดแก ผูสูงอายุ อสม. ผูใหญบาน กํานัน
และ อบต. เนื่องจากแตละภาคีตองมีการเชื่อมโยงเพื่อการปฏิบัติการดูแลสุขภาพชุมชนมีความ
พอเหมาะ โดยผู สู ง อายุ เ ป น เป า หมายหลั ก ที่ มี ค วามสํ า คั ญ อย า งยิ่ ง ในการค น หาป ญ หาความ

ต อ งการ และเสนอแนวทางการดู แ ลสุ ข ภาพ อสม.เป น บุ ค คลผู ดู แ ลสุ ข ภาพชาวบ า นในพื้ น ที่ ที่
ปฏิบัติการครอบคลุมทุกหลังคาเรือน มองเห็นปญหาและความตองการในเบื้องตน ผูใหญบาน เปนผู
ถายทอดขอมูลขาวสารดูแลความเปนอยูทั่วไปของชาวบาน รับฟงความเดือดรอน และดําเนินการ
แก ปญหา เปนผูที่ ไดรั บความนั บถื อจากชาวบ าน อบต. เป นภาคีในพื้นที่ที่ มี หน าที่ดู แลสุ ขภาพ
ประชาชน เปนแหลงสนับสนุนงบประมาณในการพัฒนาสุขภาพประชาชนในพื้นที่ จะเห็นวาทุกภาคี
มีความสําคัญตอการดูแลสุขภาพชุมชนดังนั้น เจาหนาที่สาธารณสุขเปนผูคนหา วิเคราะหขอมูล
นําเสนอสูเวทีประชาคมใหเครือขายภาคีรวมคิด รวมหาแนวทางเพื่อดูแลสุขภาพผูสูงอายุในชุมชน
“...เราทํางานคนเดียวไมไหว เนื่องจากงานที่สถานีอนามัยตองรับผิดชอบหลายงาน
มาก เราต อ งสร า งคนในชุ ม ชนช ว ยกั น ดู แ ลสุ ข ภาพของคนในชุ ม ชน...ต อ งให
ความสําคัญคนในพื้นที่ ถาเรื่องไหนยังทําไมไดเราก็อบรม ใหความรูเขา......ถาเปน
เรื่องงบประมาณ ไมคอยหวงเพราะ อบต. มีงบฯ มาใหทํา แตตองเขียนโครงการ
เสนอเขาไป...ตอนนี้องคกรภาคีตางๆ เห็นความสําคัญของผูสูงอายุมากขึ้น อบต. ได
ให เ งิ น สนั บ สนุ น ในการจั ด กิ จ กรรมสํ า หรั บ ผู สู ง อายุ ทุ ก ป . ......ไม ว า จะทํ า อะไรใน
หมูบานตองบอกใหผูใหญบานมารวมรับรู เพราะเขาเปนเจาของพื้นที่ ชาวบานก็นับ
ถื อ ......การทํ า งานในหมู บ า นต อ งผ า นประชาคม ให ม าร ว มกั น คิ ด รั บ รู ถ า เรา
ตองการทําเรื่องอะไร ก็เอาไปเสนอ ใหประชาคมตัดสินใจ ...ตองนึกวาถาเราไมอยูเขา
ก็ทําตอได...”
นายสิทธิพงษ พงษเสือ, ผูรับผิดชอบโครงการ, สถานีอนามัยบานถอน,
“...เปน อสม.มา 20 ป โครงการนี้มีสวนรวมในการกรอกขอมูล สํารวจผูสูงอายุ
สํารวจตามรายชื่อที่หมอพงษใหมา บางคนก็เสียชีวิต บางคนก็ไปอยูที่อื่น บางคนก็
เพิ่มเขามา อสม.จะดูแลผูสูงอายุตามหลังคาเรือนที่รับผิดชอบ ไดดูแลคนละประมาณ
8-10 หลังคาเรือน เฉลี่ยก็จะไดผูสูงอายุ 3-4 คน…”
“...หนาที่หลัก คือปกครองบานใหมีความสงบสุข ถามีงานหรือโครงการเขามาใน
หมูบานตองผานเขามาที่ผูใหญบานใหรับรู เราก็จะทําหนาที่ประชาสัมพันธ ออก
ประกาศเสียงตามสาย ใหการสนับสนุนชวยเหลือ ขอความรวมมือจากลูกบานและ
ใหความรวมมือกับผูที่จัดทําโครงการ ประสานงานกับคณะกรรมการหมูบาน…”
นายคําพน บานทิ, ผูใ หญบา นหมูที่ 4, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550

4. การเรียนรูของเครือขายภาคีจากนวัตกรรม
การพัฒนานวัตกรรม “เครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ” เปนการเรียนรูรวมกันของเครือขาย
ภาคี 1) ผูสูงอายุ รวมเรียนรูการดูแลสุขภาพตนเองและผูสูงอายุดวยกันจากเวทีประชาคมผูสูงอายุ
รวมมือจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ ที่เปนศูนยรวมเพื่อไปสูการออกแบบการดูแลสุขภาพซึ่งกันและกันของ
ผูสูงอายุ ตัวอยางเชน การเยี่ยมผูสูงอายุเพื่อใหกําลังใจเมื่อเจ็บปวย 2) ผูนําชุมชน-อบต. เรียนรู
ปญหาและความตองการในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่มีความเชื่อมโยงกับวิถีชีวิต และการใหการ
สนับสนุนพัฒนาสุขภาพอยางมีเปาหมาย 3) อสม. ไดเรียนรูจากการปฏิบัติจริงในการคนหาสํารวจ
ประเมินสภาวะสุขภาพ ปญหาและความตองการ ใหคําแนะนํา และดูแลผูสูงอายุ และ 4) เจาหนาที่
สถานีอนามัยบานถอน ไดเรียนรูปฏิบัติการแบบมีสวนรวม ตั้งแตการคนหาและใชขอมูล โดยใช
เวทีประชาคมที่เครือขายภาคีสรางเปาหมายรวมกัน รวมแสดงความคิดเห็น นําไปสูขอตกลงรวมกัน
ในการจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ นําสูกลไกการออกแบบดูแลสุขภาพชุมชน
“...วันนี้พอผูใหญ อสม. เขาประกาศใหมาประชุมเรื่องผูสูงอายุ ก็เลยมา มันเปนเรื่อง

ยายคําตา รักโคด, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...ในโครงการนี้มีสวนรวม ก็คือการไปสํารวจผูสูงอายุ กิจกรรมที่ทํารวมดวยคือ การ
ชั่งน้ําหนัก วัดสวนสูง ซักถามประวัติความเจ็บปวยของคนในครอบครัว ถามเกี่ยวกับ
สมุดเลมหนึ่งใชเวลาเก็บประมาณ 30 นาที อสม.บานนี้มีประมาณ 8 คน แตไมไดเก็บทุก
คน ใชคนเก็บ 2 คน คือประธาน อสม. กับรองประธาน ก็แบงกันเก็บ ใชเวลาเก็บทั้งหมด
1 อาทิตย คนหนึ่งเก็บ 39 เลม อีกคนเก็บ 20 เลม ตอไปก็จะใหทุกคนเก็บเหมือนกัน
กอนจะลงสํารวจหมอพงษ ก็เรียกไปประชุม หมูบานละ 2 คน ก็นําไปอบรมการใชสมุดวา
ควรถามแบบไหน ถามอะไรบาง ก็ไลถามไปเรื่อยๆ ถาเปนชองผลเลือดก็ไมตองเติม หมอ
พงษกับหมอขวัญจะทําเองในสวนนี้...”

สรุป
กระบวนการพัฒนานวัตกรรม “เครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ” เปนการพัฒนาที่ตอยอดโดย
ปฏิบัติการแบบมีสวนรวมของเครือขายภาคีในพื้นที่ มีผูสูงอายุเปนเปาหมายในการพัฒนาการดูแล
สุขภาพ ใชเครือขายภาคีในพื้นที่ในการคนหาปญหาและความตองการของผูสูงอายุ รวมแสดงความ
คิดเห็นในเวทีประชาคมผูสูงอายุ กอใหเกิดขอตกลงรวมกันจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุเพื่อเปนเครื่องมือ
ในการทํางานดูแลสุขภาพชุมชน

2
การสั ง เคราะห น วั ต กรรมบริก ารสุ ข ภาพปฐมภู มิ “เครื อ ขา ยสู ง วั ย ใส ใ จสุ ข ภาพ” สถานี
อนามัยบานถอน ตําบลไมกลอน อําเภอพนา จังหวัดอํานาจเจริญ ไดสะทอนใหเห็นเปาหมายของ
การดูแลสุขภาพชุมชนจากนวัตกรรม ใน 4 ประเด็นหลัก ไดแก 1) ประชากรเปาหมาย 2) ประเด็น
ปญหาสุขภาพในพื้นที่ ซึ่งสะทอนถึงความตองการการดูแลสุขภาพของผูปวยเบาหวาน และรูปแบบ
การดูแลสุขภาพที่มีอยู 3) ผลลัพธเชิงภาวะสุขภาพและการรักษา บริการสุขภาพ โครงการหรือ
กิจกรรมการดูแลสุขภาพ และสวัสดิการ และ 4) กระบวนการสรางเปาหมายรวม โดยมีรายละเอียด
ดังตอไปนี้
1. ประชากรเปาหมาย
ประชากรเปาหมาย ซึ่งแบงเปน 2 กลุม ไดแก ผูสูงอายุ และผูที่เกี่ยวของในการดูแลผูสูง-
อายุ ซึ่งเปนองคกรและภาคีในพื้นที่ซึ่งรวมกันดูแลผูสูงอายุมาอยางตอเนื่องทั้งในดานสุขภาพและ
สวัสดิการสําหรับผูสูงอายุ คือ ผูนําไมเปนทางการ มี อสม. และผูนําที่เปนทางการ มี อบต. กํานัน
และผูใหญบาน โดยมีรายละเอียดดังตอไปนี้
1.1 ผูสูงอายุ
จากวิเคราะหสถานการณการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุในพื้นที่รับผิดชอบของสถานีอนามัย
บานถอน ไดชี้ใหเห็นลักษณะและความแตกตางของผูสูงอายุ ซึ่งเปนขอมูลที่ไดจากการสํารวจคนหา
รวมกันระหวางสถานีอนามัยบานถอน และ อสม. พบวาใน 8 หมูบาน มีผูสูงอายุทั้งหมด 368 คน
สามารถแบงกลุมได 4 กลุมดังนี้คือ 1) ผูสูงอายุที่แข็งแรง ชวยเหลือตนเองไดดี จํานวน 186 คน
คิดเปน รอยละ 50.54 2) ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ไปไหนมาไหนเองได ชวยเหลือตนเองได
จํานวน 148 คน คิดเปนรอยละ 40.21 3) ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ไปมาลําบาก มีคนดูแล จํานวน
30 คน คิดเปนรอยละ 8.15 และ 4) ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ตองการความชวยเหลือ ไมมีคนดูแล
จํานวน 4 คน รอยละ 1.08 โดยมีรายละเอียดดังนี้
1) ผูสูงอายุที่แข็งแรง ชวยเหลือตนเองไดดี เปนผูสูงอายุที่ไมมีโรคประจําตัว มีความ
เสื่อมของอวัยวะรางกายตามวัย แตก็มีความสนใจในการดูแลและสรางเสริมสุขภาพ
ตนเองใหแข็งแรง การระมัดระวังปองกันตนเองในเรื่องอุบัติเหตุ ดานความเปนอยูใน
ครอบครัวเปนผูที่มีบทบาทสําคัญตอครอบครัว โดยที่บางคนยังเปนที่พึ่งใหแกลูก/
หลานในการเลี้ ย งหลาน/เหลน บางคนยัง ทํ า งานประกอบอาชี พ เป น ผู ดู แ ลจั ด หา

อาหารใหครอบครัว จะเห็นไดวาผูสูงอายุกลุมนี้เปนผูที่มีคุณคาตอครอบครัว มีบทบาท
สําคัญในหมูบานในฐานะที่จะเปนผูถายทอดวัฒนธรรมประเพณี แตอยางไรก็ตาม
จากความเสื่อมของรางกายจําเปนตองไดรับการสนับสนุนในเรื่องความรูดานสุขภาพ
ในการดูแลตนเอง หรือการพัฒนาศักยภาพในการดูแลตนเอง ใหเปนผูสูงอายุที่มี
สุขภาพดีทั้งรางกายและจิตใจไดยาวนานที่สุด
“....ยายของเด็กก็อุมมาใหที่บาน บอกวาจางใหเลี้ยงเหลนจะใหเดือนละ 2,000 บาท

มาครั้งแรกก็ใหเงิน 1,000 บาท เดือนที่ 2 และ 3 ใหมา 2,000 บาท หลังจากนั้นก็
ไมใหอีก เมื่อปกลายก็เอาเด็กผูชายมาให ทองกับใครก็ไมรูอีก มาใหเลี้ยงอีกคนบอก
อยางเดิมคือจางเลี้ยง ก็หายเงียบไป ทุกวันนี้ก็ชวยกันเลี้ยงกับตา ตาเลี้ยงคนเล็ก ยาย
เลี้ยงคนโต เด็กสองคนนี้กินนมถั่วเหลือง ซื้อมาปนและตมใหกิน ถั่วเหลือง 1 กก.
(ราคา 20 บาท) ใชไดประมาณ 1 อาทิตย นมวัวซื้อใหกินไมไดมันแพง....ก็ยังดีที่ยังมี
แรงทํางาน ไมเจ็บ ไมปวย ถาปวยเล็กๆ นอยๆ ก็ไปอนามัย ขี่รถมอเตอรไซดไป ก็
สะดวกดี...”
นางอําไพ อินทรบุตร, บานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
“...เปนตอเนื้อ แลวก็ปวดตามขอ กลามเนื้อ ...ปกติยายจะไดตรวจสุขภาพปละครั้ง

หมอจะมาเรียกไปตรวจ...อาศัยอยูกับหลายชายอายุ 11 ป แตตอนนี้เขาไปอยูกับแมที่
กรุงเทพฯ วันหยุดจึงจะมาหา รอบๆ บานก็ญาติๆ กันชวยกันดู...ยายหุงขาวเอง
ทํากับขาวเอง ดูแลบานเองได ยังเดินไปไหนมาไหนได ถาเจ็บปวยก็มีหลานของ
ลูกพี่ลูกนองใกลๆบานวานใหเขาพามาสงที่อนามัยได นั่งซอนมอเตอรไซคมา
ยายทองจันทร วรรณโสภา, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...พอทอง แข็งแรงสุดแลวไมมีโรคประจําตัวเลย ยังเดินคลอง...”

สนทนากลุมผูส ูงอายุบานขาม หมู 5, 31 พฤษภาคม 2550
“...ที่แข็งแรงก็ไมไดทําอะไรมาก แคดูแลตัวเอง ไปนาก็ระวังใสรองเทาบูต อยูบานก็

ระวังยุงลาย มีอะไรก็กิน ลูกหาอะไรใหกินก็กินตามนั้น สวนใหญก็จะกินแตผัก แต
ปลา เชน เห็ด หนอไม ...ผมเคยไปอบรมไทเก็กที่จังหวัดอยู ครั้งหนึ่งนาจะปที่แลวนะ
หมออนามัยเขามาบอกวามีโครงการ ชวงนั้นวางเห็นวาก็ดีเลยไปสมัคร...”
ทอง คํากา, ผูส ูงอายุบานขาม หมู 5, บานขาม, 31 พฤษภาคม 2550

“…ป 2545 เริ่มจัดอบรมแกนนําผูสูงอายุ หมูบานละ 10 คน จาก 8 หมูบาน โดยให
อสม. เปนผูเลือกผูสูงอายุ ที่แข็งแรงชวยเหลือตัวเองได เคลื่อนไหวและเดินทางได...”
2) ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ไปมาได ชวยเหลือตนเองได เปนผูสูงอายุที่มีการเจ็บปวยทั้ง

จากความเสื่อมตามอายุ และมีโรคประจําตัว แตยังดูแลตนเองในการดําเนินชีวิตอยาง
ปกติ เดินไปมาหาสูเพื่อนบานและทํากิจกรรมนอกบานได ยังเปนผูสูงอายุที่สามารถ
ถ า ยทอดประสบการณ ก ารดู แ ลสุ ข ภาพตนเองเมื่ อ เจ็ บ ป ว ยให กั บ กลุ ม ผู สู ง อายุ ที่
เจ็บปวยดวยกันเองได เนื่องจากมีโรคประจําตัวจึงตองการการดูแลมากขึ้นซึ่งตองการ
การดู แ ลทั้ ง ทํ า ความเข า ใจเกี่ ย วกั บ โรค การดู แ ลตนเอง การรั บ ประทานยา การ
รับประทานอาหาร เพื่อใหสามารถควบคุมโรคได ผูสูงอายุกลุมนี้ยังพึ่งตนเองในการ
ดําเนินวิถีชีวิตประจําวัน พรอมกับการแสวงหาการรักษาเพื่อใหหายจากโรคที่เปน
ภายใต ก ารเปลี่ ย นแปลงของความเจริ ญ ด า นคมนาคมที่ ค นนอกหมู บ า นนํ า ความ
สะดวกเขาสูหมูบานไดงายกวาในอดีต จึงตองมีการปองกันการแสวงหาการรักษาที่ไม
ถูกตองเนื่องจากการสื่อสารจากคนตอคนภายในหมูบาน และ จากบุคคลนอกพื้นที่เขา
ไปคาขายเกี่ยวกับสมุนไพรในการรักษาโรคตางๆ นอกจากนี้ยังมีอาหารสําเร็จรูปมา
ขายในหมูบาน ดังนั้นการดูแลสุขภาพในผูสูงอายุกลุมนี้จําเปนตองมีการดูแลและ
ไดรับความรูในเรื่องการสงเสริมสุขภาพที่เหมาะสมกับโรคที่เปน กิจกรรมการพัฒนา
ดานรางกายและจิตใจ ตัวอยางเชน เรื่องภาวะเสื่อมที่จะมีผลตอการดําเนินชีวิต การ
ปองกันภาวะแทรกซอน และการดูแลเลือกบริโภคใหเหมาะสมกับโรคและวัย
“...อาหารเดี๋ ย วนี้ ต อ งซื้ อ กิ น โดยในตอนเช า ของทุ ก วั น จะมี ร ถตลาดซึ่ ง เป น รถ

มอเตอรไซคที่เอาเขงแขวนไวดานหลังวิ่งขายในบริเวณหมูบาน สวนใหญก็เปนอาหาร
สําเร็จ เชน ปงไก หมูทอด และอาหารถุง สวนตอนเย็นก็เปนตลาดเนื้อซึ่งจะมีคน
เอาเนื้อวัวมาขายในหมูบาน และยังมีรานคาในหมูบานที่มีอาหารกระปองหรือนมไว
ขาย…”
นางบุญธง พิมพหาญ, ผูดแู ลผูสูงอายุ, บานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
“...การออกกําลังกาย จะทําในตอนเชากอนที่จะนึ่งขาว โดยใชวิธียกแขนยกขา ถา

วันไหนไมไดออกกําลังกายก็จะรูสึกวาเอวแข็ง แขนขามันก็ตึง แตถาไดออกกําลัง

กายแขนขาก็ออนไมตึง แตกอนไปรวมออกกําลังกายกับกลุมผูสูงอายุรําไทเก็กได
มาปนี้ไมไดไปรวมกลุมกับคนอื่น เพราะการออกกําลังกายกับกลุมเขาทํานาน ก็เลย
ไมไปและกลัววาตนเองจะวิงเวียนหรือเปนลม…”
นางฉันท ขันชวย, ผูสูงอายุ, วัดอัมพร, บานหัวดอน, 30 พฤษภาคม 2550
“...ปวยเปนโรคคอพอก และปจจุบันไดรับการรักษาที่โรงพยาบาลพนา เปนครั้งแรก

ประมาณป 2545 ...การหาอาหารก็ไปหาทุกวัน ไปเก็บเห็ด เก็บหนอไม หรือไปชอน
ลูกออดมากิน เวลาไดอาหารมาตัวเองไดกินแลวยังเอาไปใหคนอื่นดวย...ตอนนี้กลุม
ออมทรัพยก็ใหปลาดุกมาเลี้ยงในโองที่บานเอาไวเปนอาหาร......การออกกําลังกายก็ใช
วิธีการรําไทเก็ก แตชวงนี้ก็ทําคนเดียว...รําไทเก็กหมออนามัยเอามาสอนใหผูสูงอายุได
ออกกําลังกาย แตละครั้งก็มีคนรวมรําไทเก็ก ประมาณ 15-16 คนทําที่วัดหรือใน
หมูบาน ในชวงเชาตอมาคนไปรวมไมสะดวกก็ปรับมาทําชวงเย็น ออกกําลังกายแตละ
ครั้งเกือบ 2 ชั่วโมง ชวงนี้ไมไดไปออกกําลังกันเพราะสมาชิกไปซอมรําเซิ้งในการ
เตรียมงานบุญบั้งไฟ...”
นางจันทรเพ็ญ พันธุมาศ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
กรณีนางบุญมี ผืนผา อายุ 66 ป
• วิถีชีวิต
ตื่นนอนประมาณตี 5 เดินๆ วิ่งเหยาะๆ บริเวณบานประมาณ 30 นาที จากนั้นชวยบุตรสาว
หุงอาหาร ใสบาตร รับประทานอาหารเชา แลวเดินไปที่นาทุกวัน โดยชวยบุตรสาวเลี้ยงหลานอายุ
1 ป สามเดือน ชวงที่หลานนอนหลับยายบุญมีจะเฝาหลาน เพื่อใหบุตรสาวไดทํางาน พอ
หลานสาวตื่นบุตรสาวเปนผูมาดูหลานเอง ยายบุญมีก็จะไปถอนหญาบริเวณรอบนา อยูที่นาถึง
ประมาณ 5 โมงเย็นจึงกลับบาน
• การเจ็บปวยและการดูแลสุขภาพ
เปนเบาหวานประมาณ 10 ป ชวงแรกรักษาที่โรงพยาบาลพนา มารับการรักษาที่สถานี
อนามัยบานถอนไดประมาณ 4 ป ไปรับยาตามนัดเดือนละครั้ง วันที่หมอนัดบุตรสาวก็จะพาไป
โดยรถมอเตอรไซด ไปถึงประมาณ 6 โมงเชา รับบัตร พอ 7 โมง หมอมาเจาะเลือดหลังเจาะเลือด
จะมีขาวตมที่อนามัยทําเลี้ยงทุกคนใหทาน ประมาณ 10 โมงไดรับการตรวจและรับยา ลูกก็จะมา
รับกลับ
ยายบุญมีบอกวา “เปนโรคเบาหวานลําบาก กินอะไรก็ไมถนัด กินไมไดมาก หมอบอกมา

ไม ใ ห กิ น เผ็ ด กิ น เค็ ม ถ า กิ น ก็ กิ น ได นิ ด ๆ ส ว นใหญ ลู ก เป น คนทํ า กั บ ข า ว ยายก็ บ อกลู ก ลู ก ก็
ทํากับขาวใหตามที่หมอบอก...”
“...ถามีการเรียกประชุมของหมูบาน และของผูสูงอายุยายบุญมีก็จะมาทุกครั้ง ไดมาฟงหมอ
พูดใหความรู…”
กรณียายสอน สมนึก อายุ 75 ป
• วิถีชีวิต
ตื่นตั้งแตตี 5 ตั้งหมอขาวไว แลวก็ออกกําลังกายทาไทเก็กที่จําไดจากหมอเคยสอนวันละ 1
ชั่ว โมงทุก วั น ได อ อกกํ าลั งกายแล วทํ า ให สบายตั ว ไม เมื่ อ ย เดิน ไปนาแล ว ไม เหนื่อ ย จากนั้ น ก็
ทํากับขาว แลวใสบาตร สวนใหญไมไดทําอะไรมากเปนกับขาวงายๆ และไมคอยไดซื้อกับขาว
กับ ขาวที่ซื้อ ก็เปนปลา และผลไม สม หรือกลวยไวกินบาง จากที่มีรถเรเขามาขายในหมูบาน
กับขาวที่กินประจําก็เก็บผัก เก็บเห็ดตามนา และ จับจิ้งหรีด หลังกินขาวเชาเดินออกไปที่นาทุกวัน
ชวงนี้ก็ไปหวานขาว กอนกลับบานก็จะหาผัก จับจิ้งหรีด กลับมาตอนเย็นก็กินขาวแลวพอ 3 ทุมก็
เขานอน ก็ไมกลัวอะไร อยูคนเดียวชินแลว สบายดีนึกอยากทําอะไรก็ทํา
“...การกินอาหาร ประเภทของแข็งก็กินไมไดแลวเพราะฟนเหลือเพียง 3 ซีกขางบน เคี้ยวไม
ถนัด ถาอาหารที่กินเคี้ยวไมไดก็อมๆ แลวก็กลืนลงไปเลย …”
“...ทํานาทุกปแตไมไดขายเก็บไวกินเอง ทําคนเดียว จางคนตอนมาเกี่ยว…”
• การเจ็บปวยและการรับบริการ
มีโรคประจําตัวคือโรคความดันโลหิตสูงประมาณ 20 ป ชวงแรกรับยาที่โรงพยาบาลพนา
ตอนนี้มารับยาที่สถานีอนามัย
“...สะดวกขึ้น ไปตามนัดทุกครั้งเดินไป…สวนใหญถาตองเดินทางไปไหนในหมูบาน ก็จะเดิน
ไปเองทุกที่ …”
“...การเจ็บปวยมาก เคยเวียนศีรษะ เปนลม ตอนไปทํานา ก็จะมีคนขางบานที่ทํานาใกลกัน
พาไปโรงพยาบาล และแจงใหบุตรชายที่อยูหมูบานใกลเคียงทราบและมาดูแลถาตองนอนที่
โรงพยาบาล...”

3) ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ไปมาลําบาก ตองการความชวยเหลือ มีคนดูแล เปน
ผูสูงอายุที่มีการเจ็บปวย มีโรคประจําตัว การทํากิจกรรมตางๆ ในชีวิตประจําวันไม
สะดวก หรือไมสามารถทําไดเลย เนื่องจากความเสื่อมของรางกายมากขึ้น โดยเฉพาะ
ในดานสมองที่มีภาวะเสื่อม และโรคประจําตัวมีความรุนแรงหรือมีภาวะแทรกซอน อยู
ในภาวะที่ตองมีคนดูแลอยางใกลชิด มีปญหาการเคลื่อนไหวรางกายลําบาก อาจเกิด
อุบัติเหตุงาย กิจกรรมบางอยางตองอาศัยลูกหลานชวยดูแล เปนชวงชีวิตที่เปลี่ยน
บทบาทจากผูเปนที่พึ่งพิงของลูกหลานมาอยูในภาวะตองพึ่งพิงลูกหลานหรือผูอื่น ทํา
ใหผูสูงอายุมี ความกังวล และสู ญเสียความมั่ นใจในตนเอง ดั งนั้นผู สูงอายุกลุม นี้
ตองการดูแลในดานรางกาย และจิตใจ ตลอดจนผูดูแลในครอบครัวมีความสําคัญที่
ตองมีความเขาใจในผูสูงอายุ ในดานรางกายจําเปนตองมีอุปกรณเพื่อสงเสริมการการ
เปลี่ยนทา และเคลื่อนไหว การจัดสิ่งแวดลอมภายในบานที่ปองกันการเกิดอุบัติเหตุใน
ผูสูงอายุ การดูแลผูสูงอายุในกลุมนี้จําเปนตองใหการดูแลบุคคลในครอบครัวของ
ผูสูงอายุดวย ตองมีการเตรียมความพรอมในเรื่องความรูที่เกี่ยวของกับผูสูงอายุ และ
โรคตางๆ ตลอดจนมีบริการสุขภาพสําหรับผูดูแลผูสูงอายุในการใหคําปรึกษา
“...ยาย (ยายทา) อยูที่บานมาประชุมดวยไมได เพราะนั่งนานไมได คนแกก็มีแตนอน นั่ง

นานไมได พอลุกขึ้นมาก็เคี้ยวหมาก นั่งเหนื่อยแลวก็นอน เวลาลุกก็ตองมีที่หยอนหาลง
แลวจึงลุกได ที่นอนก็เปนเตียงต่ําๆใหหยอนขาลงพื้นไดจึงจะลุกขึ้นได ถานั่งอยูกับพื้น
แลวใหลุกขึ้นก็ทําไมได หองน้ําก็ตองทําที่จับเวลาลุกยืน และไดทําโตะไวใหนั่งอาบน้ําเอง
เวลาเดินก็ตองใชไมเทาค้ําเดิน แตเดินไดไมไกล เดินไดเฉพาะบริเวณบาน กินขาวไดเอง
กับขาวตัวเองก็เปนคนทําใหกิน การอาบน้ําหรือเขาหองน้ําแกทําไดเอง การซักเสื้อผาก็
ตองซักใหหรือบางครั้งก็ใหหลานทําให......เวลาที่สามีไปทํานา ตัวเองก็ตองทําอาหารไป
สงแลวก็ตองรีบกลับมาบานเพราะเปนหวงทางบาน ตัวไปอยูนาแตใจก็อยูบาน เพราะ
กลัวยายจะลมหรือจะเปนอะไร แตก็ยังดีตอนนี้มีโทรศัพทมือถือ 2 เครื่องเอาไวที่พี่ชาย
กับเอาไวที่ตัวเอง เวลาที่ไปนาพี่ชายก็จะชวยดูแลกอนถายายเปนอะไร พี่ชายก็จะโทร
ตาม...”
นางบุญธง พิมพหาญ, ผูดแู ลยายทา, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...ยายเงา อายุ 80 ป ตอนนี้ไปมาลําบาก ตองมีคนคอยดูแล ปกติก็ไมคอยไดลงมา

ดานลาง ยกเวนจะเขาหองน้ําเพื่อปสสาวะหรืออาบน้ําจึงจะลงมาดานลาง เดินขึ้นลง
บนบานไดเอง อาหารสามารถกินไดเองแตลูกก็ตองเตรียมอาหารไวให เขาหองน้ําเอง

อาบน้ําเองได ตอนนี้ความจําเริ่มเสื่อมจําอะไรไมคอยได เดินไปบานลูกไปไดแตตอน
กลับมาไมไดเพราะจําทางไมถูก......มีภาวะกระดูกสันหลังคด นั่งนานก็ไมได ปวดเอว
ตอนมีอาการมากๆก็ไปรักษาที่โรงพยาบาลอํานาจแตก็ไมหาย ไดยามากินเยอะ ก็เลย
มีอาการหลงลืมเพิ่มขึ้น ตอนนี้ไมไดกินยาอะไรแลว ความจําก็ดีขึ้น......ปญหาคิด
หลาย คิดเกี่ยวกับลูก กลัวลูกจะไมคิดถึงตนเอง กลัวไมมีคนมาหา ถาไมเห็นมาหาก็
ถามหา...”
นางประหยัด ภูตาดผา และ นางจํารัส คําภา, ผูด ูแลผูสูงอายุ, บานขาม,
4) ผูสูงอายุที่เจ็บปวย ไปมาลําบาก ตองการความชวยเหลือ ไมมีคนดูแล เปน

ผูสูงอายุที่มีการเจ็บปวย มีโรคประจําตัว การทํากิจกรรมตางๆ ในชีวิตประจําวันไม
สะดวก หรือไมสามารถทําไดเลย จากปญหาการเคลื่อนไหวรางกายลําบากและภาวะ
เจ็บปวย กิจกรรมบางอยางตองอาศัยลูกหลานชวยดูแลให แตไมมีคนดูแลเนื่องจากไม
มี ลู ก หลาน หรื อ ลู ก หลานอยู ใ นวั ย ทํ า งานแต ง งานไปอยู กั บ ครอบครั ว หรื อ ทํ า งาน
ตางจังหวัด และไมเคยกลับมาเยี่ยมเยียนเปนระยะเวลานานถูกทอดทิ้งใหอยูเพียง
ลําพัง ไมไดสงเงินมาให และผูสูงอายุเองไมมีรายไดจากการประกอบอาชีพ ไดรับ
สวัสดิการเบี้ยยังชีพเดือนละ 500 บาทเทานั้น ซึ่งในการเจ็บปวยจําเปนตองรับการ
รักษามีสวัสดิการหลักประกันสุขภาพถวนหนา แตในเรื่องการเดินทางไมมีผูนําไป
สถานบริ ก ารสุข ภาพเพื่อ รั บ การตรวจรั ก ษา และไม มี คา ใชจ า ยจ า งพาหนะในการ
เดินทาง ในดานวิถีชีวิตที่ตองอยูแตในบานคนเดียวขาดเปนสวนใหญ ไดพูดคุยหรือ
การมีปฏิสัมพันธกับผูอื่นนอย ทําใหภาวะสมองเสื่อมไดมากขึ้น สุขภาพจิตอยูในภาวะ
ที่เลวลง สวนในดานที่อยูอาศัยตองอยูในสิ่งแวดลอมที่ไมไดรับการดูแลโดยเฉพาะเรื่อง
ความสะอาด รวมถึงอุปกรณของใช และเสื้อผาที่ตองการดูแลเรื่องความสะอาดทุกวัน
ไมไดรับการดูแลอยางสะอาด เพราะผูสูงอายุเองมีสายตาที่เสื่อมมองไมชัดเจน ในเรื่อง
การรั บ ประทานอาหาร ผู สู ง อายุ ก ลุ ม นี้ มี ค วามสามารถในการทํ า อาหารได ล ดลง
ประกอบกับมีความเบื่ออาหาร ถาไมไดรับการดูแลกระตุนใหรับประทานอาหารก็จะ
รับประทานอาหารไดนอย เมื่อไมมีผูดูแลตองหาอาหารรับประทานเองผูสูงอายุไมไดรับ
สารอาหารที่เพียงพอกับความตองการของรางกาย ทําใหการทํางานของอวัยวะตางๆ
มีความเสื่อมไดเร็วขึ้น ตัวอยางที่ชัดเจนเชน ภาวะสมองเสื่อม กระดูกเสื่อม สายตา
เปนตน ดังนั้นผูสูงอายุกลุมนี้ตองไดรับการจัดบริการในการดูแลความเปนอยูในวิถี

ชีวิตประจําวัน ตองอาศัยองคกรภาคี และ ทุนทางสังคมเปนหลักมีสวนรวมในการดูแล
ตองมีการพัฒนาศักยภาพทุนทางสังคม ใหมีความเขาใจตอปญหาผูสูงอายุในกลุมนี้
และปลูกฝงเยาวชนรุนหลังๆ มีคานิยมตามสังคมวัฒนธรรมของไทยที่ใหความเคารพ
และใหความเอื้อเฟอตอผูสูงอายุ เพื่อใหผูสูงอายุกลุมนี้ไดรับการดูแลอยางครอบคลุม
“...ผูสูงอายุที่ถูกทอดทิ้งหมูที่ 4 มี 2 คนลูกหลาน ไปทํางานกรุงเทพ สวนหมู 16 มี 1

คน ชื่อนางจันทรที จันทรสวาง อายุ 64 ป เปนเบาหวาน อัมพาต ตอนนี้ไปอยูที่
โรงพยาบาลพนา ลูกหลานไมมีใครมาดูแลเลย เนื่องจากมีปญหาในครอบครัว สามีมี
เมียนอยไปอยูบานเมียนอย ลูกสาวคนโตแตงงานมีกิจการก็ไมกลับมาดูแม ลูกชายคน
กลางทํางานอยูกรุงเทพ ลูกสาวคนเล็กเมื่อกอนก็อยูชวยดูแลแม ตอนนี้ไปคาขายที่
อํานาจเจริญกับสามี ยายจันทรที เดิมเปนคนมีสตางค มีไร นา เยอะ แตแบงมรดก
อยางไรก็ไมรูลูกสาวคนโตไดคนเดียว ลูกคนอื่นๆก็ไมพอใจ ก็เลยหนีไปหมด โทรไป
บอกก็ ไม ย อมมาดู ยายเลยต อ งไปอยู โ รงพยาบาล พนา เหมื อ นกั บ เปน บ า น ทาง
ผู ใ หญ บ า นก็ ส ง รายชื่ อ ไปให ก รมประชาสงเคราะห (พม.ในป จ จุ บั น ) ได รั บ การ
ชวยเหลือเดือนละ 600 บาท ...”
1.2 ผูที่เกี่ยวของในการดูแลผูสูงอายุ
การพัฒนานวัตกรรมนี้ มีผูที่เกี่ยวของในการดูแลผูสูงอายุเปนองคกรและภาคีที่เปนทุนทาง
สังคมที่มีอยูในพื้นที่ ไดแกเปนผูนําไมทางการ มี อสม. และ ผูนําที่เปนทางการ มี อบต.กํานัน และ
ผูใหญบานซึ่งเปนเครือขายภาคีที่เขามาปฏิบัติการในการรวมเรียนรูสภาวะสุขภาพของผูสูงอายุ รวม
เรียนรูปญหาและความตองการของผูสูงอายุ นําไปวางแผนใหการดูแลผูสูงอายุซึ่งเปนหนาที่ของแต
ละเครือขายภาคี
• อสม. ไดเรียนรูมีสวนรวมในการพัฒนาระบบขอมูลผูสูงอายุ ตั้งแตการคนหา ผูสูงอายุ
เยี่ ย มบ า น ประเมิ น ภาวะสุ ข ภาพเบื้ อ งต น จั ด ทํ า ข อ มู ล แผนที่ บ า น และทะเบี ย น
ผูสูงอายุ ใหคําแนะนํากับผูสูงอายุในการปฏิบัติตัวใหเหมาะสม ทราบขอมูลผูสูงอายุที่
ไมมีคนดูแล
• ผูนําชุมชน : อบต. กํานัน และผูใหญบาน ไดรับรูปญหาและความตองการที่เปน
ขอมูลจากผูสูงอายุ เพื่อนําไปวางแผนการดูแลผูสูงอายุ และ สนับสนุนชวยเหลือได
อยางเหมาะสม

“...ถามีงานหรือโครงการเขามาในหมูบา นตองผานเขามาที่ผูใหญบานใหรับรู...ถามี
เรื่องที่ตองการการหารือ ก็จะเรียกประชุมลูกบาน แตเราจะประชุมคณะกรรมการ
หมูบานกอน ปกติจะเรียกประชุมเวลาเย็นประมาณ 1 ทุมที่ศูนยสาธิตการตลาด ใช
เวลามาก นอยก็แลวแตเรื่อง...หนาที่ในโครงการกองทุนผูสูงอายุ ก็จะเปนที่ปรึกษา ให
คําแนะนํา วาควรจะทําอยางไร...”
นายคําพน บานทิ, ผูใ หญบา นหมูที่ 4, 30 พฤษภาคม 2550
“...อยางเรื่องสวัสดิการผูสูงอายุก็นํามาทําเปนประชาคมเหมือนกัน วาบานเราใครควร
จะไดเปนอันดับแรกๆ ก็ใหชว ยกันเรียงลําดับและสงรายชือ่ ไปที่ อบต. ...เราพิจารณา
จากผูที่มีอายุมากกวา 60 ปขึ้นไป แตเราจะเอาคนที่อายุมากที่สุดไลเรียงลงมาเรื่อยๆ
บานเราไดไปแลว 40 คน เหลืออีก 10 คน ก็ไดรับเบี้ยยังชีพเดือนละ 500 บาท ...การ
พิจารณาเบี้ยยังชีพ เราก็จะทําการสัมภาษณผูสูงอายุ มีบุตรกี่คน มีที่นากี่ไร มีคนให
การดูแลชวยเหลือหรือไม ไดรับการสงเคราะหจากที่ไหนบาง...”
นายพิศมัย เผาพันธุ, สอบต. หมูที่ 5, 31 พฤษภาคม 2550
“...เปน อสม.มา 20 ป โครงการนี้มีสวนรวมในการกรอกขอมูล สํารวจผูสูงอายุ สํารวจ

ตามรายชือ่ ที่หมอพงษใหมา บางคนก็เสียชีวิต บางคนก็ไปอยูที่อื่น บางคนก็เพิ่มเขา
มา อสม.จะดูแลผูสูงอายุตามหลังคาเรือนที่รับผิดชอบ ไดดูแลคนละประมาณ 8-10
หลังคาเรือน เฉลี่ยก็จะไดผูสูงอายุ 3-4 คน...”

สมุดเลมหนึ่งใชเวลาเก็บประมาณ 30 นาที อสม.บานนี้มีประมาณ 8 คน แตไมไดเก็บ
ทุกคน...”
นางอรุณศรี จันทรสวาง, หมู 5, 30 พฤษภาคม 2550
2. ประเด็นปญหาสุขภาพในพืน้ ที่
จากการสังเคราะหองคความรูในประเด็นปญหาสุขภาพในพื้นที่ ไดสะทอนถึงความตองการ
การดูแลดานสุขภาพของผูสูงอายุ และรูปแบบการดูแลสุขภาพที่มีอยู ดังรายละเอียดตอไปนี้

2.1 ความตองการการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ
ความตองการการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ มีความเกี่ยวของกับปจจัยสําคัญ 4 ประการ
ไดแก การเจ็บปวยและภาวะเสี่ยง วิถีชีวิตที่เกี่ยวกับพฤติกรรมสุขภาพ การเขาถึงบริการสุขภาพ
และสิ่งแวดลอมและภาวะคุกคามดานสุขภาพ
1) การเจ็บปวยและภาวะเสี่ยง ผูสูงอายุเปนวัยที่มีการเสื่อมทางดานรางกาย ซึ่งพบวามี
อาการปวดตามขอ ปวดกลามเนื้อ ปวดหลังปวดเอว ปวดเขา และแขนขาออนแรง จน
ทําใหเคลื่อนไหว การลุกนั่ง การเดินเปนไปดวยความลําบาก นอกจากนี้อาจมีปญหา
เกี่ยวกับการไดยินและการมองเห็น รวมถึงปญหาทางดานจิตใจ จากภาวะเครียด วิตก
กังวลจากปญหาครอบครัว ปญหาเศรษฐกิจ ปญหาถูกทิ้ง จนสงผลกระทบทําใหนอน
ไมหลับ เจ็บปวยหนัก อีกทั้งยังพบวาผูสูงอายุสวนใหญมีการเจ็บปวยดวยโรคเรื้อรัง มี
โรคประจํ า ตั ว มากกว า 1 โรค ตั ว อย า งเช น โรคเบาหวาน โรคความดั น โลหิ ต สู ง
โรคหัวใจ และหอบหืด เปนตน และผูสูงอายุบางคนมีภาวะแทรกซอนที่เกิดจากโรค
เรื้อรัง จนทําใหเกิดปญหาการเปนอัมพาต จําเปนตองมีผูใหการดูแลชวยเหลืออยาง
ใกลชิด ตลอดจนการมีปญหาการเจ็บปวยดวยโรคที่พบบอย ตัวอยางเชน อาการไข
เปนหวัด เจ็บคอ ปวดทอง และอุจจาระรวง เปนตน การเจ็บปวยในภาวะฉุกเฉิน ซึ่งเกิด
จากการที่ไมสามารถควบคุมโรคเรื้อรังใหอยูในภาวะปกติได หรือการเกิดจากอุบัติเหตุ
จากการลื่นลมหรือไดรับอุบัติเหตุอื่นๆ
“...การเจ็บปวยที่ผูสูงอายุสวนใหญเปนโรคเบาหวาน พบมากจากป 45 ที่มีการตรวจ

คัดกรองผูที่มีอายุ 40 ปขึ้นไปพบเปนเบาหวานมากขึ้น แลวก็โรคความดันโลหิตสูง ...
พฤติกรรมในการใชบริการดานสุขภาพของผูสูงอายุ ถามีความคุนเคยกัน เมื่อมาหาก็
จะมาสั่งวา นอนไมหลับขอยานอนหลับหนอย ปวดทองทองอืด ขอยาแกทองอืด...”
นายสิทธิพงษ พงษเสือ, นักวิชาการสาธารณสุข, วัดอัมพร,
“...เปนโรคหัวใจตั้งแตอายุ 40 ป รักษาที่โรงพยาบาลพนา ไดยามารับประทาน...

โรคเบาหวานเปนมา 6 ป ไดยากลับมารับประทานที่บาน ทุกวันนี้หมอนัดไปตรวจทุก
เดือน ระดับน้ําตาลครั้งลาสุด 155 mg % (เดือน พ.ค.) ถาระดับน้ําตาลในเลือดสูง
จะมีอาการเหนื่อย เดินไมไหว รวมกับฉีบ่ อย คืนหนึ่งประมาณ 4-5 ครั้ง... เปนโรค
ความดันโลหิตสูงมา 2 ป ...หมอที่อนามัยจะนัดทุกเดือน เวลาไปอนามัยก็ใชวธิ ีเดินไป
เดินไปกับรุนเดียวกันที่หมอนัดพรอมกัน บานอยูหางจากอนามัยประมาณ 1 กม. ไป

มาสะดวกดี พอไปถึงก็จะชั่งน้าํ หนัก วัดความดัน เจาะเลือด นั่งรอหมอใหญซึ่งจะมา
จาก โรงพยาบาล พนา ออกบานประมาณ 7 โมงเชา ไมเกินเที่ยงก็กลับ......ยาบํารุง
หัวใจ ฝากรถไปซื้อที่รานขายยาชัยวิทย ที่ตลาดอํานาจเจริญ ซื้อครั้งละ 100 บาท จะ
ไดทั้งหมด 30 ชุดๆละ 2 เม็ด ทานหลังอาหาร จะทานเฉพาะเวลามีอาการใจสั่น...”
นางคําปว บานที, ผูสูงอายุ หมู 16, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...ไมมีประวัติโรคประจําตัว มีแตเจ็บปวยเล็กๆนอยๆ เปนหวัด เปนไอ เริ่มไอมีเสมหะ

ถี่ขึ้น เมื่อ 2 ปกอน ไปตรวจที่โรงพยาบาลพนา แพทยบอกวาเปนโรคชรา และใหยาแก
ไอมารับประทาน ตั้งแตจําความไดไมเคยไปนอนโรงพยาบาล ตอนนี้มีแตอาการไอ
มาก มีเสมหะสีขาวขุน ถาไอมากๆจะปวดบริเวณหนาอก ทอง......ถาวางยาไวใกลมือ
เชนพวกยาน้ําจะหยิบมาทาน ทานไมหยุด มีครั้งหนึ่งเอาน้ํายาปรับผานุมมาไวในบาน
ก็หยิบมาดื่ม นึกวาเปนยา ตอนนี้ตองเก็บไวใหพนมือ สามารถเดินไปรอบบานได
บางครั้งเพื่อนบ านมาเที่ยวหา ก็จะออกไปคุ ยนอกบ าน แต ก็มีบา งที่อยูเฉยๆ ก็ไ ม
รูสึกตัว ตาลอยๆ ถาเราเห็นแบบนี้ก็จะใหยายพิงที่ตัวเรา แลวนวดใหก็จะดีขึ้น…”
ผูดูแลนางชิน, บานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
“... ยายปวยเปนโรคความดันโลหิตสูง แตกอนไปรับยาที่ โรงพยาบาลพนา ตอมาก็

ย า ยมารั บ ยาที่ ส ถานี อ นามั ย มี แ พทย จ ากโรงพยาบาลพนาออกมาตรวจที่ ส ถานี
อนามัย 3-4 ปกอนยายมีปญหาเกี่ยวกับการเดิน ไมสามารถไปรับยาไดเอง ตัวเองก็
ตองไปรับยาให...กรณีที่มีอาการรุนแรง อยางเชนเจ็บทองมาก หรือถายไมหยุดก็ตอง
เหมารถไปโรงพยาบาล หรือถาเจ็บปวยเล็กนอยเหนื่อย เพลีย เปนไขหวัด หรือไอ ก็ไป
รักษาที่สถานีอนามัยได...”
นางบุญธง พิมพหาญ, ผูดแู ลยายทา, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...ปวยเปนโรคไตวาย ไดรับการรักษาที่โรงพยาบาลพนา ตอนเปนเริ่มแรกรูสึกวาไม

อยากกินขาวกินน้ํา มีแตผอม และมีอาการเจ็บชายโครงแนนมาที่หัวใจ หายใจก็ไม
สะดวก ก็เลยไปตรวจที่โรงพยาบาลพนา หมอไดเจาะเลือดไปตรวจก็เลยพบวาไปโรค
ไตวาย ตองนอนเขาน้ําเกลือที่โรงพยาบาล และไดเลือดไป 2 ถุง พออาการดีขึ้นก็
กลับบาน และตองกลับไปรับยาที่โรงพยาบาล เวลาหมอนัดไปตรวจที่โรงพยาบาลก็
ตองใหลูกพาไป คาเหมารถ 3 ลอไป ครั้งละ 140 บาท (ไป-กลับ) ก็เลยขอหมอมารับ
ยาที่ สถานีอนามัยบานถอน รับยาที่สถานีอามัยก็สะดวกดีเดินไปเองก็ได ตอนนี้ก็ยัง
ตองกินยาเปนประจํา ...”

นางฉันท ขันชวย, ผูสูงอายุ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...ยายเง า เคยได รั บ การผ า ตั ด สมองที่ โ รงพยาบาลสรรพสิ ท ธิ์ ป ระสงค จั ง หวั ด

อุบลราชธานี เพราะมีอาการเสนเลือดฝอยในสมองแตกอยางกระทันหัน แตกอนก็ไม
เคยมีโรคประจําตัว หลังผาตัดก็ยังเดินไมได ตองคอยชวยยกแขน ยกขา และทํา
กายภาพบําบัดให อยูโรงพยาบาลนาน 2 เดือนอาการดีขึ้นก็เลยกลับบาน ตัวเองก็
ตองชวยทํากายภาพตอ ชวงแรกจําใครไมไดแตเราก็ตองพูดคุยดวยและคอยบอกวา
คนนี้เปนใคร ความจําก็คอยๆ ฟนคืนมา จากการสังเกตจะรูวายายจะมีความจํา
เสื่อมถากินยาเยอะๆ ตอนนี้ก็เลยไมไดใหกินยาอะไร ก็พออยูได...”
นางประหยัด ภูตาดผา และ นางจํารัส คําภา, ผูด ูแล, บานผูสูงอายุ,
“...นานๆ ยายจะเปนหวัดหรือ มีไขที เวลาเปนก็จะพาไปอนามัย สวนใหญจะมีปญหา

เรื่อง ไอ ปวดขา ปวดกลามเนื้อ ชอบสําลักน้ําสําลักอาหารจะเปนชวงทองอืด เลยตอง
มี M.CAR ติดบานไว ก็ไปขอจากอนามัยนี้หละ ยายจะรูตัวเองวาถามีจุกแนน เสียด
ท อ งก็ จ ะหยิ บ ยามากิ น เอง ไม ค อ ยได ไ ป โรงพยาบาล เรื่ อ งปวดกล า มเนื้ อ จะมี
หลานชายคอยมานวดใหตอนกลางคืน...”
ปามวน, ผูดแู ลยายเคน, วัดบานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
2) วิถีชีวิตที่เกี่ยวกับพฤติกรรมสุขภาพ ผูสูงอายุในพื้นที่ความรับผิดชอบของสถานี
อนามั ย บ า นถ อ น ตํ า บลไม กลอน ส ว นใหญ เ ป น ผู สู ง อายุ ก ลุ ม ที่ แ ข็ ง แรง ช ว ยเหลื อ
ตนเองได หรื อ เจ็ บ ป ว ยแต ช ว ยเหลื อ ตนเองได และมั ก จะอยู กั บ ครอบครั ว และมี
ลูกหลานใหการดูแล ยังสามารถชวยเหลือตนเองได ทํางานโดยการทํานา เก็บเห็ด
ปลู ก ผั ก เลี้ ย งวั ว เองได แต อ ย า งไรก็ ต าม ยั ง พบว า ผู สู ง อายุ ที่ อ ยู ใ นกลุ ม เจ็ บ ป ว ย
ชวยเหลือตนเองไดนอย มีคนดูแลและไมมีคนดูแล บางสวนมีวิถีชีวิตความเปนอยู
อยางยากลําบาก ตัวอยางเชน ในชวงกลางวันเมื่อลูกหลานออกไปทํางานนอกบาน
ผูสูงอายุบางคนตองประสบปญหากับการอยูบานตามลําพัง หรืออาจตองรับภาระ
เพิ่มขึ้นโดยเลี้ยงหลานอยูที่บาน ดังนั้นผูสูงอายุที่มีโรคประจําตัวและตองการไดรับการ
ชวยเหลือจากคนอื่นจึงมีความยากลําบากในการทํากิจวัตรประจําวันกิจกรรม ถาหาก
ผูสูงอายุมีอาการเจ็บปวยฉุกเฉินที่ตองการไดรับการชวยเหลืออยางเรงดวนอาจจะไม
สามารถให ก ารช ว ยเหลื อ ได ทั น นอกจากนี้ ใ นบางครอบครั ว ยั ง ประสบกั บ ป ญ หา

ทางดานเศรษฐกิจ ที่ตองดิ้นรนในการหาเลี้ยงชีพ รายไดไมพอกับรายจาย มีภาระ
หนี้ สิ น และต อ งแบกรั บ กั บ การดู แ ลสุ ข ภาพผู สู ง อายุ ที่ เ จ็ บ ป ว ยด ว ยโรคเรื้ อ รั ง และ
ชวยเหลือตัวเองไดนอยการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุในครอบครัวจึงทําไดไมเต็มที่ และ
เกิดปญหาการทะเลาะเบาะแวงของคนในครอบครัว นําไปสูปญหาครอบครัวแตกแยก
ในที่สุด ความสามารถในการดูแลตนเองของผูสูงอายุคอนขางมีจํากัด พฤติกรรมการ
ดูแลสุขภาพไมถูกตองและเหมาะสม เชน การซื้อยากินเอง รับประทานอาหารตามที่
สามารถจะหาได ขาดออกกําลังกาย และไมไดไปรักษาตอเนื่องในกรณีที่เจ็บปวยดวย
โรคเรื้อรัง เปนตน
“...สามีเสียชีวิตประมาณ 3 ปมาแลว ทําใหตองอยูคนเดียว ไมมีลูกของตนเองแตเอา

หลานมาเลี้ยง ตอนนี้ก็กําลังเรียนอยูในระดับ ปวช.ที่จังหวัดอํานาจเจริญ มีญาติพี่นอง
ที่อยูบานใกลเคียงคอยดูแล บางครั้งเขาก็เอาขาวเอาอาหารมาใหกิน...ยังคงทํานาได
ดํานาก็จะทําเอง การหาอาหารก็ไปหาทุกวัน ไปเก็บเห็ด เก็บหนอไม หรือไปชอนลูกอ
อดมากิ น เวลาได อ าหารมาตั ว เองได กิ น แล ว ยั ง เอาไปให ค นอื่ น ด ว ย…...สามารถ
ชวยเหลือตัวเองได ไปอาบน้ําไดเอง แตถาอาบน้ําเอง 2-3 วัน ผื่นจะขึ้น ก็ตองชวย
อาบน้ําดวยเหมือนกัน แตถาวันไหนตองสระผมตองอาบน้ําให ทานขาวไดเอง แตจะ
ทานไดทีละนอย บอยครั้ง ดังนั้นตองตั้งขาวไวที่ปลายเตียง ถาหิวก็จะกินเอง แตถา
วางยาไวใกลมือ เชนพวกยาน้ําจะหยิบมาทาน ทานไมหยุด มีครั้งหนึ่งเอาน้ํายาปรับ
ผานุมมาไวในบาน ก็หยิบมาดื่ม นึกวาเปนยา ตอนนี้ตองเก็บไวใหพนมือ สามารถเดิน
ไปรอบบานได บางครั้งเพื่อนบานมาเที่ยวหา ก็จะออกไปคุยนอกบาน แตก็มีบางที่อยู
เฉยๆ ก็ไมรูสึกตัว ตาลอยๆ ถาเราเห็นแบบนี้ก็จะใหยายพิงที่ตัวเรา แลวนวดใหก็จะดี
ขึ้น ...”
นางชิน, ผูสูงอายุ, หมูที่ 5 บานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
“...ในหมูบานก็มีคนเอาสมุนไพรมาขาย แตตนเองคิดวากินยาหมอแลวก็ไมตองกินยา
อื่นอีกก็เลยไมไดซื้อสมุนไพรมากิน...การออกกําลังกาย จะทําในตอนเชากอนที่จะนึ่ง
ขาว โดยใชวิธียกแขนยกขา ถาวันไหนไมไดออกกําลังกายก็จะรูสึกวาเอวแข็ง แขนขา
มันก็ตึง แตถาไดออกําลังกายแขนขาก็ออนไมตึง แตกอนไปรวมออกกําลังกายกับกลุม
ผูสูงอายุรําไทเก็กได มาปนี้ไมไดไปรวมกลุมกับคนอื่น เพราะการออกกําลังกายกับ
กลุมเขาทํานาน ก็เลยไมไปและกลัววาตนเองจะวิงเวียนหรือเปนลม...”

“...ยายเงา อายุ 80 ป ตอนนี้ไปมาลําบาก ตองมีคนคอยดูแล ปกติก็ไมคอยไดลงมา
ดานลาง ยกเวนจะเขาหองน้ําเพื่อปสสาวะหรืออาบน้ําจึงจะลงมาดานลาง เดินขึ้นลง
บนบานไดเอง อาหารสามารถกินไดเองแตลูกก็ตองเตรียมอาหารไวให เขาหองน้ําเอง
อาบน้ําเองได ตอนนี้ความจําเริ่มเสื่อมจําอะไรไมคอยได เดินไปบานลูกไปไดแตตอน
กลับมาไมไดเพราะจําทางไมถูก...”
นางประหยัด ภูตาดผา และนางจํารัส คําภา, ผูด ูแล, บานผูสูงอายุ,
“....ยายยังเดินได แตเวลาเดินไปไหนมาไหนมันลําบาก ไมอยากเดินมันปวดเขามาก

วันๆ ก็นั่งๆ นอนๆ อยูที่บาน วันนี้ก็เดินมาเองแตตองคอยๆ เดิน เดินไดชาๆ พอดีบาน
อยูไมไกลขางวัดนี่เอง...ยายปวดเขานี้มาเปน 10 ปแลว ตอนที่ปวดมากใหมๆ ยายไป
ตรวจที่อนามัยหมอบอกสงสัยเปนโรคเกาต น้ําไขขอมันไมดี หมอก็ใหยาแกปวดมากิน
แตยายก็ไมไดไปตรวจประจําหรอก ตั้งแตนั้นก็ไมไดไปขอยาอีก ชวงหลังนี้ไมไดไปหา
หมอที่อนามัยเลย มีปญหาเรื่องเขาเรื่องเดียวโรค...ที่บานขายยาดวย มีหลายอยาง ยา
แกปวดยายก็เอามาขาย ยาเขาที่เปนรูปเพชร ยายก็ซื้อเอามาขายดวยขายเองกินเอง
ไมไดไปขอยาจากอนามัยแลว กินเองเลย......เคยลื่นลมอยูหลายครั้ง แตก็ไมไดเปน
อะไรมา แคเคล็ด ยอก ก็จะใหลูกนวดให ลาสุดก็กําลังเอื้อมหยิบของก็เลยลม ยอกอยู
เดือนกวาถึงจะหาย ไมไดไปหาหมอมันอายเขา มียานวด ยาแกปวดกินที่บานแลว...
ไมคอยไดไปออกกําลังกายกับกลุมอื่นหรอก อยูแตบาน สวนใหญก็ออกแรงตีแมลงวัน
ตีเปนรอยทีเลย แมลงวันมันเยอะ...”
ยายคําตา รักโคด, ผูสูงอายุ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...ตื่นนอนประมาณตี 5 เดินๆ วิ่งเหยาะๆ บริเวณบานประมาณ 30 นาที จากนั้นชวย

บุตรสาวหุงอาหาร ใสบาตร รับประทานอาหารเชา แลวเดินไปที่นาทุกวัน โดยชวย
บุตรสาวเลี้ยงหลานอายุ 1 ป สามเดือน ชวงที่หลานนอนหลับยายบุญมีจะเฝาหลาน
เพื่อใหบุตรสาวไดทํางาน พอหลานสาวตื่นบุตรสาวเปนผูมาดูหลานเอง ยายบุญมีก็จะ
ไปถอนหญาบริเวณรอบนา อยูที่นาถึงประมาณ 5 โมงเย็นจึงกลับบาน...เปน
โรคเบาหวานลําบาก กินอะไรก็ไมถนัด กินไมไดมาก หมอบอกมาไมใหกินเผ็ด กินเค็ม
ถากินก็กินไดนิดๆ สวนใหญลูกเปนคนทํากับขาว ยายก็บอกลูก ลูกก็ทํากับขาวให
ตามที่หมอบอก...”
นางบุญมี ผืนผา, ผูสูงอายุ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550

“...พบวาผูสูงอายุที่ยังแข็งแรง ตองอาศัยลูก รอใหลูกหุงหาอาหารให มีการพึ่งพาลูก
สวนหนึ่งตองรับผิดชอบดูแลหลานซึ่งลูกไปทํางานในกรุงเทพฯ หรือจังหวัดอื่น นานๆ
ถึงจะกลับมา สวนอีกสวนหนึ่งการเปนหนี้สินที่ลูกไดเอาที่นาไปกูยืมเงินมา ทําให
ผูสูงอายุมีความวิตกกังวล จึงมารับการรักษาดวยอาการนอนไมหลับ...”
“...ลูกวัยทํางานไปทํางานที่อื่น ทิ้งใหผูสูงอายุเลี้ยงหลาน ไมมีเวลาวาง ไมไดไปวัด วิถี
ชีวิตเปลี่ยนไป มีการวิตกกังวล.....ลักษณะครอบครัวเริ่มเปนครอบครัวเดี่ยว ผูสูงอายุ
ตองอยูกับหลาน เมื่อหลานอยูในชวงวัยรุน มีพฤติกรรมที่มีความคะนอง เที่ยวกับ
เพื่อนแลวมีการทะเลาะวิวาทกัน หรือการขับมอเตอรไซด ทําใหผูสูงอายุมีความกังวล
ใจ ไมสบายใจ ...”
นายสิทธิพงษ พงษเสือ, นักวิชาการสาธารณสุข, สถานีอนามัยบานถอน,
“...มีนาทั้งหมด 2 แปลง แปลงหนึ่ง 9 ไร อีกแปลง 23 ไร ปที่แลวจางทํา ขายขาวได

เงิน 10,000 บาท ปนี้คิดวาจะทํานาเอง ใหตาไถนา แมจะหวานขาวเอง จางแลวไมคมุ
คาแรงมันแพง ทุกวันนี้ยังเปนหนี้ ธกส. อยู...ลูกสาวคนเล็กก็สงเงินมาใหบางตาม
โอกาสนานๆที ครั้งละ 1,000 - 2,000 บาท ตอนสงกรานตมาเที่ยวหาใหเงิน 4,000
บาท สวนลูกคนอื่นมาเที่ยวหาบางใหเงินบาง ไมใหบาง ไมพอใช จายคาน้ํา คาไฟ
เดือนละประมาณ 200 - 250 บาท คาฌาปนกิจ คากับขาว คาขนมของเหลน ไมซื้อ
ใหก็รองไห ถาไมมีเงินใหก็เชื่อเขาไว ถามีเงินก็คอยเอาไปจาย...”
อําไพ อินทรบุตร, ผูสูงอายุ, วัดบานขาม,
3) การเขาถึงบริการสุขภาพ ในพื้นที่รับผิดชอบของสถานีอนามัยบานถอน ระบบ

บริการสุขภาพที่ผูสูงอายุสามารถเขาถึงบริการไดนั้น ไดแก สถานีอนามัยบานถอน
โรงพยาบาลอํานาจเจริญ โรงพยาบาลอําเภอพนา และคลินิกแพทยในอําเภอพนา
เปนตน สําหรับการดูแลสุขภาพเมื่อเจ็บปวยผูสูงอายุที่สามารถชวยเหลือตัวเองไดก็จะ
เดินทางไปใชบริการตรวจรักษาในหนวยบริการทางดานสุขภาพที่มีอยูในพื้นที่ สวน
ผูสูงอายุที่ตองไดรับการชวยเหลือจากผูอื่นจะตองมีสมาชิกในครอบครัวหรือญาติพี่
นองเปนผูพาไป ถาเปนกรณีการเจ็บปวยเล็กนอยก็จะดูแลกันเองในครอบครัวกอน ถา
อาการไม ดี ขึ้ น จะไปใช บ ริ ก ารที่ ส ถานี อ นามั ย บ า นถ อ น ถ า ในกรณี เ ป น การรั ก ษา

ตอเนื่องในโรคเรื้อรัง ผูสูงอายุจะมารับบริการที่สถานีอนามัยบานถอนในวันที่มีคลินิก
โรคเรื้อรัง ซึ่งเปนคลินิกที่จัดบริการรวมกับ โรงพยาบาลอําเภอพนาโดยมีแพทยมา
ตรวจรักษา ถากรณีที่เจ็บปวยที่รุนแรงหรือมีการเจ็บปวยฉุกเฉินก็จะไปรับการรักษาที่
โรงพยาบาลอําเภอพนา หรือ โรงพยาบาลอํานาจเจริญ ถามีรถเองก็สามารถเดินทาง
ไปกันเองได หรือสามารถขอรถพยาบาลฉุกเฉินไดจากหนวยกูชีพของ โรงพยาบาล
พนาได หรือขอความชวยเหลือจากเพื่อนบานหรือคนในชุมชนชวยพาไปได แตอยางไร
ก็ตาม ปจจัยที่เกี่ยวของกับการเขาถึงบริการสุขภาพในพื้นที่คือ ฐานะเศรษฐกิจ หรือไม
มีคนพาไป ถึงแมวาผูสูงอายุจะไดรับสิทธิดานการรักษา แตตองมีคาใชจายในการ
เดินทาง หากผูสูงอายุไมมีเงินคาเดินทางก็ไมสามารถไปรับบริการได หรือผูสูงอายุที่มี
ปญหาดานการเคลื่อนไหวไมมีคนพามารักษา ก็ไมสามารถไปรับบริการได
“...ปวยเปนโรคคอพอก เปนครั้งแรกประมาณป 2545 ตนเองมีอาการหมดสติ ไมรูตัว

พอดีตรงกับวันเสารหรือวันอาทิตย นองเขยก็ไดพาไปที่โรงพยาบาลเอกชนในจังหวัด
อุบล พอไปถึงแลวหมอฉีดยาและไดรับยามากินอาการก็ดีขึ้น 1 เดือนตอมามีอาการ
เดิ ม อี ก ครั้ ง น อ งเขยก็ พ าไปส ง ที่ โ รงพยาบาลสรรพสิ ท ธิ์ ป ระสงค และได รั ก ษาที่
โรงพยาบาลสรรพสิทธิ์ประสงคมาโดยตลอด หลังจากรักษาไปประมาณ 1 ป ก็รูสึกวา
โรงพยาบาลอยูไกลไปมาไมสะดวก คารถตอนนั้นไปกลับ 40 บาท จึงขอหมอที่
โรงพยาบาลสรรพสิทธิ์ประสงค เพื่อไปรับยาที่โรงพยาบาลพนาแทน จากนั้นหมอก็ให
กลับมารับยาที่ โรงพยาบาลพนา...การเดินทางไปโรงพยาบาลพนา ใชวิธีการป น
จักรยานไป ออกจากบานก็ประมาณ 7โมงครึ่ง ไปถึงก็ประมาณ 8โมงเชา พอตรวจ
เสร็ จ ได รั บ ยากลับ บ า นก็ ป ระมาณเที่ ย ง เคยคุย กั บ หมอที่ โ รงพยาบาลพนาแล ว ว า
อยากจะมารับยาที่สถานีอนามัยแตก็ทําไมได เพราะที่สถานีอนามัยไมมียา...”
นางจันทรเพ็ญ พันธุมาศ, ผูสูงอายุ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...หมอทีอ่ นามัยจะนัดทุกเดือน เวลาไปอนามัยก็ใชวิธีเดินไป เดินไปกับรุนเดียวกันที่

หมอนัดพรอมกัน บานอยูหางจากอนามัยประมาณ 1 กม. ไปมาสะดวกดี...”
นางคําปว บานที, ผูสูงอายุ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...ทุกครั้งที่เจ็บปวยก็ไปรับการรักษาที่อนามัย ไมซื้อยากินเอง และไมกินยาอยางอื่น

เพราะลูกไมใหกินยาอื่น และหมอที่นี่ก็ดีแลว ไมเคยเจ็บปวยมากๆ...”

“...การเจ็บปวย เปนโรคเบาหวาน...ถาไปอยูทไี่ หนก็จะไปรักษาตอที่หนวยบริการ
สุขภาพที่ใกลและสามารถรักษาได มาอยูบานขามก็รักษาและรับยาที่สถานีอนามัย
บานถอน ขับรถมอเตอรไซดไปเอง สิทธิในการรักษาใชสิทธิของสามี ...”
นางบุญเลิศ ชวลา, ผูสูงอายุ, วัดบานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
4) สิ่ ง แวดล อ มและภาวะคุ ก คามด า นสุ ข ภาพ การมี ส ภาพบ า นเรื อ นที่ ไ ม เ อื้ อ ต อ
ผูสูงอายุ ตัวอยางเชน ความเปนระเบียบเรียบรอยภายในบาน การวางขาวของเกะกะ
ไมเปนระเบียบ บันไดที่สูงชัน หองน้ําไมมีราวจับ หรือมีลักษณะลื่นจากการเปยกแฉะ
ซึ่งจะนําไปสูการเกิดอุบัติเหตุจากการลื่นหกลมของผูสูงอายุไดงาย โดยเฉพาะอยางยิ่ง
ผู สู ง อายุ ที่ มี ป ญ หาแขนขาอ อ นแรง ลุ ก นั่ ง หรื อ เดิ น ไม ส ะดวก ถนนที่ ใ ช เ ดิ น ทางใน
หมูบานและเดินทางมาสถานีอนามัย วัด มีลักษณะเปนดินลูกรัง นิ่ม เปนหลุมบอ
ขรุขระ จึงเปนปจจัยที่ทําใหเกิดอุบัติเหตุจากการเดินทางไดงาย นอกจากนี้ยังพบวา มี
แมลงพาหะนําโรคในบางพื้นที่พบจํานวนมาก เชน แมลงวัน และยุง ซึ่งอาจเปนสาเหตุ
ใหผูสูงอายุเจ็บปวยได เปนตน
“...ทํานาก็ตองใสปุยเคมีทุกป แตละปก็ตองซือ้ ปุย...”

นางบุญธง พิมพหาญ, ผูดแู ลผูสูงอายุ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...ไม คอ ยได ไปออกกํา ลั ง กายกั บ กลุม อื่ น หรอก อยูแ ต บ า น ส ว นใหญ ก็ อ อกแรงตี
แมลงวัน ตีเปนรอยทีเลย แมลงวันมันเยอะ...”
ยายคําตา รักโคด, ผูสูงอายุ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
2.2 รูปแบบการดูแลสุขภาพทีม่ ีอยู

การดําเนินงานผูสูงอายุที่ผานมาของสถานีอนามัยบานถอนใหบริการสุขภาพในสถานที่
ตรวจรักษา และบริการคลินิกตางๆ และบริการเยี่ยมบาน การตรวจสุขภาพผูสูงอายุที่มีปญหา
สุขภาพ นอกจากนี้จัดอบรมแกนนํากลุมผูสูงอายุทุกหมูบาน ใหมีพฤติกรรมสุขภาพที่เหมาะสม เชน
การสงเสริมการรวมกลุมออกกําลังกาย เปนตน แตยังมีปญหาคือ ผูสูงอายุบางคนไมสามารถมา
ตรวจสุขภาพได เจาหนาที่สถานีอนามัยไมสามารถไปเยี่ยมผูสูงอายุไดครอบคลุมทุกพื้นที่ อสม.จึง
เริ่มเขามามีบทบาทในการชวยเหลือดูแลผูสูงอายุมากขึ้น ไดรับการพัฒนาดานความรูและทักษะใน
การดูแลผูสูงอายุ แตการดําเนินงานยังเนนการใหสุขศึกษามากกวา การเรียนรูจากการทํางานดูแล
สุขภาพผูสูงอายุที่ผานมายังแกปญหาไดจากการจัดบริการเดิมที่มีอยูได ดวยเพราะไมไดใหผูสูงอายุ

แสดงความตองการหรือ ชี้แจงปญหาของผูสูงอายุ และชุมชนเขามามีสวนรวมนอย การพัฒนา
นวัตกรรมนี้ไดตอยอดจากประสบการณการจัดรูปแบบดูแลสุขภาพแบบเดิม แตเนนการสงเสริม
สุขภาพ จัดบริการดูแลสุขภาพผูสูงอายุโดยชุมชนเขามามีสวนรวมมากขึ้น จะเห็นไดจากการมี
รูปแบบการดูแลสุขภาพใน 4 รูปแบบหลัก ดังนี้
1) การดูแลรักษาทางคลินิก เปนรูปแบบของการใหบริการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุที่
จํ า เป น ต อ งได รั บ การรั ก ษาต อ เนื่ อ งที่ บ า น ภายหลั ง จากเข า รั บ การรั ก ษาตั ว ที่
โรงพยาบาล ตัวอยางเชน ผูสูงอายุที่พิการจําเปนตองไดรับอาหารทางสายยาง และ
คาสายสวนป สสาวะไว หรือ ต องได รับ การชว ยเหลื อในการทํ า กายภาพบํา บัดเพื่ อ
ปองกันการติดแข็งของขอ ผูสูงอายุที่ปวยเปนเบาหวานบางรายตองไดรับการฉีดอินสุลิ
นอยางตอเนื่องทุกวัน และผูสูงอายุบางรายตองใหออกซิเจนเปนระยะ เปนตน ซึ่ง
สถานีอนามัยจะตองออกไปใหการดูแลชวยเหลือ รวมกับ อสม.ที่ดูแลผูสูงอายุ พรอม
ทั้งใหคําแนะนําผูดูแลในการดูแลผูสูงอายุ และในกรณีที่พบวามีการเจ็บปวยที่เปน
รุ น แรงมากขึ้ น จะได รั บ การส ง ต อ ไปเพื่ อ เข า รั บ การรั ก ษาที่ โ รงพยาบาลพนา และ
โรงพยาบาลอํานาจเจริญ โดยสามารถเรียกรถฉุกเฉินของหนวยกูชีพมารับผูสูงอายุที่
เจ็บปวยที่บานได
“...ยายเง า เคยได รั บ การผ า ตั ด สมองที่ โ รงพยาบาลสรรพสิ ท ธิ์ ป ระสงค จั ง หวั ด

อุบลราชธานี เพราะมีอาการเสนเลือดฝอยในสมองแตกอยางกระทันหัน แตกอนก็ไม
เคยมีโรคประจําตัว หลังผาตัดก็ยังเดินไมได ตองคอยชวยยกแขน ยกขา และทํา
กายภาพบําบัดให อยูโรงพยาบาลนาน 2 เดือนอาการดีขึ้นก็เลยกลับบาน ตัวเองก็
ตองชวยทํากายภาพตอ ชวงแรกจําใครไมไดแตเราก็ตองพูดคุยดวยและคอยบอกวา
คนนี้เปนใคร ความจําก็คอยๆ ฟนคืนมา จากการสังเกตจะรูวายายจะมีความจํา
เสื่อมถากินยาเยอะๆ ตอนนี้ก็เลยไมไดใหกินยาอะไร ก็พออยูได...”
นางประหยัด ภูตาดผา และนางจํารัส คําภา, ผูด ูแล, บานผูสูงอายุ,
2) การดูแลสุขภาพ เปนรูปแบบการใหบริการในการตรวจรักษาเบื้องตนของสถานี
อนามั ยบ า นถอ นในรายที่ เจ็ บ ป ว ยด ว ยโรคที่ พ บบ อ ย ตั ว อย า งเชน ปวดหั ว เป น ไข
เปนหวัด ปวดทอง และอุจจาระรวง เปนตน รวมถึงการใหคําแนะนําในการดูแลสุขภาพ
ผูสูงอายุ การจัดกิจกรรมการใหคําปรึกษา จัดอบรมใหความรูการดูแลสุขภาพตนเอง
ของผูสูงอายุ ติดตามเยี่ยมบานในกรณีที่มีปญหาสุขภาพที่ตองติดตาม นอกจากนี้

อสม. ยั ง ได มี ก ารแบ ง เขตและจํ า นวนผู สู ง อายุ ที่ ต อ งรั บ ผิ ด ชอบ โดยให ก ารดู แ ล
ชวยเหลือผูสูงอายุรวมกับเจาหนาที่สถานีอนามัยบานถอน ในการเยี่ยมบาน ติดตาม
สุขภาวะของผูสูงอายุเมื่อผูสูงอายุมีปญหาตองการการดูแลสุขภาพก็จะนําขอมูลแจง
ใหเจาหนาที่รับทราบเพื่อปฏิบัติการใหการดูแลอยางเหมาะสม ทันทวงที และในการ
ดําเนินการนวัตกรรมครั้งนี้ไดจัดเวทีประชาคมผูสูงอายุเพื่อคนหาปญหาและความ
ตองการ พรอมทั้งหาแนวทางในการดูแลสุขภาพที่เหมาะสมตามสภาวะสุขภาพของ
ผูสูงอายุ รวมทั้งการจัดใหมีกิจกรรมการตรวจสุขภาพประจําปสําหรับผูสูงอายุ
“...ไมมีประวัติโรคประจําตัว มีแตเจ็บปวยเล็กๆนอยๆ เปนหวัด เปนไอ เริ่มไอมีเสมหะ

ถี่ขึ้น เมื่อ 2 ปกอน ไปตรวจทีโ่ รงพยาบาลพนา แพทยบอกวาเปนโรคชรา และใหยาแก
ไอมารับประทาน ตั้งแตจําความไดไมเคยไปนอนโรงพยาบาล ตอนนี้มีแตอาการไอ
มาก มีเสมหะสีขาวขุน ถาไอมากๆจะปวดบริเวณหนาอก ทอง...”
นางชิน, ผูสูงอายุ, หมูที่ 5 บานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
“...พฤติกรรมในการใชบริการดานสุขภาพของผูสูงอายุ ถามีความคุนเคยกัน เมื่อมาหา

ก็จะมาสั่งวา นอนไมหลับขอยานอนหลับหนอย ปวดทองทองอืด ขอยาแกทองอืด
...”
“...มีโรคประจําตัวคือโรคความดันโลหิตสูงประมาณ 20 ป ชวงแรกรับยาที่
โรงพยาบาลพนา ตอนนี้มารับยาที่สถานีอนามัย สะดวกขึ้น...”
ยายสอน สมนึก, ผูสูงอายุ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...เปนเบาหวานประมาณ 10 ป ชวงแรกรักษาที่โรงพยาบาลพนา มารับการรักษาที่

สถานีอนามัยบานถอนไดประมาณ 4 ป ไปรับยาตามนัดเดือนละครั้ง วันที่หมอนัด
บุตรสาวก็จะพาไปโดยรถมอเตอรไซด ไปถึงประมาณ 6 โมงเชา รับบัตร พอ 7 โมง
หมอมาเจาะเลือด แลวก็กินขาวตมที่อนามัยทําเลี้ยงทุกคน ประมาณ 10 โมงไดรับการ
ตรวจและรับยา ลูกก็จะมารับกลับ ...”
“...ทุกครั้งที่เจ็บปวยก็ไปรับการรักษาที่อนามัย ไมซอื้ ยากินเอง และไมกินยาอยางอื่น
เพราะลูกไมใหกินยาอื่น และหมอที่นี่ก็ดีแลว ไมเคยเจ็บปวยมากๆ...”

“...อสม.ก็ไปเที่ยวหาอยู ครั้งลาสุดไปเมื่อ 2 อาทิตยกอน ไปถามวาเปนโรคอะไรบาง
คนในบานเปนอะไรบาง แลวบอกวา ยายเปนผูสูงอายุกลุมที่ 2 เปนกลุมพอใช มีโรค
แตยังทํางานเล็กนอยๆ ไดอยู และแนะนําเรื่องอาหาร ออกกําลังกาย พักผอน...”
“...อสม. หนาที่ที่ทําปจจุบันก็จะประสานงานดานสาธารณสุข ดูแลโรคติดตอ แนะนํา

การปฏิบัติตัว แจงขาวสารเวลาเกิดโรคระบาด งานที่ทําอยูเดิมก็จะมีการหยอดวัคซีน
ชั่งน้ําหนักเด็ก ใหอาหารเสริม สวนงานที่เพิ่มเขามาก็คือ การดูแลผูสูงอายุ ดูแลผูปวย
โรคเรื้อรังโรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง......ในโครงการนี้มีสวนรวม ก็คือการไป
สํารวจผูสูงอายุ กิจกรรมที่ทํารวมดวยคือ การชั่งน้ําหนัก วัดสวนสูง ซักถามประวัติ
ความเจ็บปวยของคนในครอบครัว ถามเกี่ยวกับเบี้ยยังชีพ ประเมินภาวะสุขภาพจิต
แนะนําการปฏิบัติตัว เราก็อานใหฟงตามสมุด สมุดเลมหนึ่งใชเวลาเก็บประมาณ 30
นาที อสม.บานนี้มีประมาณ 8 คน แตไมไดเก็บทุกคน ใชคนเก็บ 2 คน คือประธานอ
สม. กับรองประธาน ก็แบงกันเก็บ ใชเวลาเก็บทั้งหมด 1 อาทิตย คนหนึ่งเก็บ 39 เลม
อีกคนเก็บ 20 เลม ตอไปก็จะใหทุกคนเก็บเหมือนกัน กอนจะลงสํารวจหมอพงษ ก็
เรียกไปประชุม หมูบานละ 2 คน ก็นําไปอบรมการใชสมุดวาควรถามแบบไหน ถาม
อะไรบาง ก็ไลถามไปเรื่อยๆ ถาเปนชองผลเลือดก็ไมตองเติม หมอพงษกับหมอขวัญจะ
ทําเองในสวนนี้...”
“...เราจะเยี่ยมบานทุกเดือน ก็ไปพูดไปคุยกับผูสูงอายุ ไปเยี่ยมครั้งหนึ่งก็จะไปดู

หลายๆอยาง เชน ลูกน้ํายุงลาย เด็กนอยเกิดใหม คนเจ็บปวย ถามีเรื่องที่ตองการ
ประชาสัมพันธ เราก็จะประสานไปกับผูใหญบาน ใหประกาศออกเสียงตามสาย ...
เวลาไปเยี่ยมผูสูงอายุ เราก็จะถามวาอยูอยางไร สบายดีหรือเปลา มีคนดูแลหรือเปลา ถา
ไมมี อสม. ก็จะมาดูแลให ทุกวันศุกรเวลา 15-16 น. เราจะพาผูสูงอายุออกรําไทเกก คน
ที่มาไดก็มา แตคนที่มาไมได เวลาเราไปเยี่ยมบาน ก็แนะนําใหทําคิดวาตอนนี้ผูสูงอายุ
สุขภาพดีขึ้นกวาเดิม เวลาเราไปเยี่ยมหนาตาก็สดชื่นขึ้น...”
นางเสงี่ยม ทองหอ, ประธาน อสม., บานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
“...บทบาทการใหคําแนะนําผูสูงอายุเวลาผูสูงอายุเปนอะไรก็ไปแนะนํา เชน การ

แนะนําเกี่ยวกับโรคประจําตัวถาผูสูงอายุปวยเปนเบาหวาน ก็แนะนําการกินอาหาร
ไมใหกินหวานมาก ใหออกกําลังกาย ไมใหคิดมาก และพักผอนใหพอ หรือการเปนโรค

กระเพาะ ก็ตองกินอาหารใหตรงเวลา กินอาหารออนยอยงาย เนื้อก็ไมใหกินบอย
ควรหลีกเหลี่ยงอาหารเผ็ดจัด เค็มจัด พวกของดอง หนอไมดอง สมปลา ก็ควรงด
เพราะกลั ว ไปมี ผ ลต อ กระเพาะ.....เวลาไปเยี่ ย มผู สู ง อายุ ก็ ไ ปแนะนํ า บางที ก็ ไ ป
ปลอบใจ ผูสูงอายุบางคนก็มีปญหาจิตใจ เพราะผูสูงอายุสวนใหญสนใจในเรื่องการ
ทํางาน กลัวลูกหลานทุกขยาก ก็จะบนใหลูกหลาน ...เวลาผูสูงอายุบอกหรือสอน
ลูกหลานก็จะบอกวาเปนคนโบราณไมทันสมัย ทําใหผูสูงอายุบางคนตองเก็บกดทาง
อารมณ ทําใหเสียสุขภาพดานจิตใจ...”
นางขัน บานที, อสม. ม.4, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
3) การสนับสนุนกิจกรรมดานสงเสริมสุขภาพ เปนรูปแบบของการพัฒนาศักยภาพ
ของผูสูงอายุ และอสม. เพื่อที่จะเรียนรูประสบการณในการดูแลผูสูงอายุ และการหา
แนวทางในการดูแลสุขภาพที่เหมาะสมตามสภาวะสุขภาพของผูสูงอายุ การสงเสริม
ดา นจิ ต ใจมี ก ารจั ด งานวั น ผูสู ง อายุ ใ ห ลู ก หลานในชุ ม ชนได ร ดน้ํ า ขอพรเป น การให
คุณคาของผูสูงอายุ การจัดกิจกรรมสงเสริมการออกกําลังกายสําหรับผูสูงอายุ เชนไท
เก็ก เปนตน นอกจากนี้ยังมีแกนนําผูสูงอายุที่ไดรับการอบรมการดูแลสุขภาพตนเอง
ของผูสูงอายุที่เปนเครือขายผูสูงอายุใหการดูแลผูสูงอายุกันเอง รวมทั้งขณะนี้กําลัง
ดําเนินการจัดตั้งกองทุนสุขภาพผูสูงอายุขึ้นทั้ง 8 หมูบาน ซึ่งจะทําใหเกิดเครือขาย
ผูสูงอายุที่มีความเขมแข็งและเปนกลไกในการสงเสริมสนับสนุนเรื่องการจัดกิจกรรม
สงเสริมสุขภาพและการจัดสวัสดิการสังคมใหกับผูสูงอายุในชุมชน เปนลักษณะการ
ออกแบบบริการในการดูแลผูสูงอายุตามประเภทของผูสูงอายุ โดยการมีสวนรวมของ
องคกรภาคีในพื้นที่
“...ป 2545 ไดจัดอบรมแกนนําผูสูงอายุ หมูบานละ 10 จํานวน 8 หมูบาน โดยให อสม.

เปนผูเลือกผูสูงอายุ ที่แข็งแรงชวยเหลือตัวเองได เคลื่อนไหวและ เดินทางได...การ
อบรมผูสูงอายุที่เปนแกนนํา ไมไดคาดหวังในการใหผูสูงอายุมาชวยเหลือโดยตรง แต
เป นการปรั บทัศนคติ ในการดูแลตั วเองของผู สู งอายุ และให ได มี ความรู ในการดู แล
ตนเอง และปกติ ผู สู งอายุ ก็ มี การพู ดคุ ยกั นก็ น าจะเป นการได ไปบอกต อกั นเองใน
ผูสูงอายุ...ในการอบรมไดจัดตอเนื่องมาถึงปจจุบัน 3 ครั้ง ป 2545, 2548 และครั้ง
สุดทายเมื่อเดือน กุมภาพันธ ที่ผานมา... การจัดตอเนื่องมาเปนการไดเติมเต็มความรู
สวนหนึ่งที่เปนผูสูงอายุคนเดิม และเปนการเพิ่มจํานวนคนที่ยังไมไดรับความรูใหไดรับ
ความรู ......เมื่ อ ผ า นการอบรมก็ ส ามารถเป น แกนนํ า ในการช ว ยเหลื อ เราได

เปรี ย บเสมื อ นเป น อสม.ของผู สู ง อายุ ถ า มี ก ารพู ด คุ ย ถามถึ ง คนป ว ยก็ จ ะบอกได
เหมือนกันวาบานไหนปวย มีการแนะนํากันเอง.....ผูสูงอายุก็มีการพูดคุยกันในเรื่องที่รับ
อบรมมา การกินอาหารของผูสูงอายุ การออกกําลังกาย แตละปก็จะเปลี่ยนไปแลวแต
วิทยากรที่สามารถเชิญมาได และเวลานั้นมีประเภทใดที่ผูสูงอายุทําได การพักผอน
และ การดูแลเรื่องจิตใจก็ไดใหพระมารวมในการใหความรูเรื่องนี้...... ป 2547 จัดอบรม
ใหแก อสม. มีความรูเรื่องการดูแลผูสูงอายุเพิ่มเติม จากความรูเดิมที่มีการอบรมประจํา
ทุกป ในเรื่องตางๆ ที่ อสม. ควรมีความรูในการแนะนํา สังเกตชาวบานดานสุขภาพ...”
“...การออกกํ า ลั ง กายก็ ใ ช วิ ธี ก ารรํ า ไทเก็ ก ...รํ า ไทเก็ ก หมออนามั ย เอามาสอนให

ผูสูงอายุไดออกกําลังกาย แตละครั้งก็มีคนรวมรําไทเก็ก ประมาณ 15-16 คน ทําที่วัด
หรือในหมูบาน ในชวงเชาตอมาคนไปรวมไมสะดวกก็ปรับมาทําชวงเย็น ออกกําลัง
กายแตละครั้งเกือบ 2 ชั่วโมง ชวงนี้ไมไดไปออกกําลังกันเพราะสมาชิกไปซอมรําเซิ้งใน
การเตรียมงานบุญบั้งไฟ...”
“...การจัดกิจกรรมงานวันสงกรานต ซึ่งไดรับงบประมาณและการสนับสนุนจากสถานี
อนามัยและ อบต. กิจกรรมในวันนั้นเปนการทําพิธีรดน้ําดําหัวผูสูงอายุในตําบล
และแจกของชํารวย สมนาคุณผูสูงอายุ เชน ขันน้ํา ผาเช็ดหนา และของใชอื่นๆ
และมีการนําของมาจับฉลากเพื่อสรางความสนุกใหกับผูสูงอายุ เชน ปนโต และพัดลม
โดยเชิญผูสูงอายุทั้งตําบลมารวมกิจกรรมที่วัดบานหัวดอน...”
“...การจัดกิจกรรมอออกกําลังกาย ในหมูบานนี้มีกลุมผูสูงอายุที่รําไทเก็ก และแอรโร
บิก ตอนแรกหมออนามัยมาฝกให สถานที่ออกกําลังกายก็ใชบริเวณกลางหมูบาน
จะมีการรวมกลุมในชวงเย็น ประมาณ 4-5 โมงเย็น ผูสูงอายุที่มาออกกําลังสวนใหญ
เปนเพศหญิง...”
นายประดิษฐ หาญจิต, สมาชิก อบต. ม. 5, วัดบานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
4) การสนั บ สนุ น สวั ส ดิ ก ารและอื่ น ๆ เป น รู ป แบบการดู แ ลช ว ยเหลื อ ผู สู ง อายุ ด า น
การเงินที่เกิดขึ้นจากสวน 2 สวน ไดแก 1)หนวยงานองคการบริการสวนตําบลจัดสรร
ให และ โดยทาง อบต. ไดมีการมอบเบี้ยยังชีพสําหรับผูสูงอายุคนละ 500 – 600 บาท/
เดือน โดยมีการจัดสรรคัดเลือกผานประชาคมหมูบาน ถาบานไหนมีผูสูงอายุ 2 คน

ไดรับการพิจารณาใหเพียง 1 คนกอน การจัดสวัสดิการนี้ยังไมครอบคลุมผูสูงอายุทุก
คน 2)การดําเนินการสวัสดิการกองทุนภาคประชาชน มีกองทุนตางๆ ที่เปนสวัสดิการ
สําหรับผูสูงอายุในหมูบานที่ครอบครัวผูสูงอายุและผูสูงอายุเปนสมาชิก ไดแก กองทุน
ฌาปนกิจที่ใหการชวยเหลือซึ่งกันและกันในหมูบานเมื่อเสียชีวิต ซึ่งผูสูงอายุสวนใหญ
รวมเปนสมาชิก กองทุนประสานใจที่เปนของลูกหลานในหมูบานรวมกันบริจาคเงินทุน
สําหรับใหชวยเหลือทุกคนที่ผูเสียชีวิต ซึ่งแสดงใหเห็นความกตัญูตอบานเกิดของคน
ในหมูบาน และในนวัตกรรมนี้ที่กําลังปฏิบัติการจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุในหมูบาน จาก
การประชาคมผูสูงอายุจะมีแนวทางจัดสวัสดิการสําหรับผูสูงอายุโดยมีการติดตาม
เยี่ยมเพื่อใหกําลังใจจากเครือขายผูสูงอายุ พรอมใหเงินชวยเหลือผูสูงอายุที่เจ็บปวย
และตองเขารับการรักษาที่โรงพยาบาล นับเปนการดูแลผูสูงอายุที่เจ็บปวยดานจิตใจ
อีกทางหนึ่ง สวนผูสูงอายุที่ไมเจ็บปวยการจัดสวัสดิการจากกองทุนผูสูงอายุกําลังอยู
ระหวางหาขอตกลงเปนแนวทางปฏิบัติตอไป
“...ผูสูงอายุในหมูบานไดรับสวัสดิการเบี้ยยังชีพ คนละ 500 บาท คนที่จะไดก็ตองทํา

เวทีประชาคมตกลงกันกอนวาใครสมควรได ก็กําหนดเกณฑคือเอาคนที่มีอายุเยอะ
แลวไลลงมาจนครบตามที่มีงบประมาณให ถาบอกวาจน หรือไมจน จะไมลงรอยกัน
เพราะเขาก็วาตัวเองจนเหมือนกัน คอยก็จน เขาก็จน ถาจะหาคนจนก็จนเหมือนกัน
หมด หรือบางคนไดรับไปแลวคนอื่นก็อาจจะบอกวาไมจนทําไมจึงไดเงิน ในหมูบานก็
เลยตกลงกันวาเอาอายุมากเปนหลัก...ตอนนี้เหลือผูที่ยังไมไดรับเบี้ยยังชีพประมาณ
5-6 คน ถาไดงบประมาณมาเพิ่มเติมก็จะพิจารณาผูสูงอายุคนอื่นเพิ่มเขาไปจนหมด
งบประมาณ...เวลารับเงิน อบต.จะเปนผูออกมาใหเงิน บานขามก็จะไปรวมกับบาน
หัวดอน และไปรับเงินที่บานหัวดอน การไปรับเบี้ยยังชีพก็จะมีการจัดประมาณ 3
เดือนตอครั้ง แตกอนก็เคยมีการเอาเงินเขาบัญชีของผูสูงอายุตอนหนี้ปรับใหมมี อบต.
เอามาใหโดยตรงที่วัด...”
นายประดิษฐ หาญ, สมาชิก อบต. ม. 5, วัดบานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
“...การจัดสวัสดิการสําหรับผูสูงอายุ เราพิจารณาจากผูที่มอี ายุมากกวา 60 ปขึ้นไป

แตเราจะเอาคนที่อายุมากที่สดุ ไลเรียงลงมาเรื่อยๆ บานเราไดไปแลว 40 คน เหลืออีก
10 คน ก็ไดรับเบี้ยยังชีพเดือนละ 500 บาท...การพิจารณาเบี้ยยังชีพ เราก็จะทําการ
สัมภาษณผูสูงอายุ มีบุตรกี่คน มีที่นากี่ไร มีคนใหการดูแลชวยเหลือหรือไม ไดรับการ
สงเคราะหจากที่ไหนบาง...”

นายพิศมัย เผาพันธุ, สอบต. หมูที่ 5, 31 พฤษภาคม 2550
“...ไดรับเบี้ยยังชีพมา 3 ป เดือนละ 500 บาท รับเงินทุก 6 เดือน ทาง อบต. จะ

นํามาใหรับที่วัดทุกครั้ง...”
ยายสอน สมนึก, ผูสูงอายุ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...การไดรับเบี้ยยังชีพของผูสูงอายุ ทาง อบต.ใหเดือนละ 500 บาท เวลารับก็ตองมา

รับแทนยาย ทาง อบต.จะเอามาใหที่วัด โดยจาย 3 เดือนตอครั้ง...”
นางบุญธง พิมพหาญ, ผูด ูแล, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...ยายบุญมียังไมไดรับเบี้ยยังชีพ แตตาบุญเพ็งสามีไดรับเบี้ยยังชีพแลวเดือนละ 500

บาท ไดรับมา 2 ป...”
“...ไดรับเบี้ยยังชีพผูสูงอายุ 500 บาท เวลาไปโรงพยาบาลก็ไมตองจายเงิน...”

“...บานหลังนี้มีผูสูงอายุ 2 คน พอตาไดเบี้ยยังชีพผูสูงอายุแลว ยายเลยไมได...”

“...ในหมูบานก็มีการรวมกันเรื่องฌาปนกิจเปนการชวยเหลือคนตายศพละ100 บาท/
บ า น เมื่ อ มี ค นตายกรรมการก็ จ ะคอยรั บ เงิ น ที่ บ า นคนที่ เ สี ย ชี วิ ต และรวบรวมเงิ น
ทั้ ง หมดให ญ าติ ผู เ สี ย ชี วิ ต ในช ว งที่ มี ง าน......กองทุ น ประสานใจ เป น กองทุ น ของ
ลูกหลานบานขามที่ไมลืมบานเกิด เปนผูที่มีงานทํา ไดรวมกันบริจาคเงินเพื่อชวยเหลือ
ครอบครัวผูเสียชีวิตในหมูบานศพละ 1,500 บาทโดยมีตัวแทนไปสวดอภิธรรมพรอม
กับมอบเงินชวยเหลือ การรวมตัวกันมีการพบกันทุกปวันสงกรานต เพื่อดูยอดเงิน
คงเหลือและเก็บเงินเพิ่มเขากองกลาง เปนการเก็บเงินรายป เก็บเฉพาะกลุม...”
นายบุญจันทร บุตรเคน, กรรมการหมูบ าน, บานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
“...ลักษณะของกองทุนสุขภาพผูสูงอายุ จัดตั้งขึ้นโดยการรวมแรงรวมใจของผูสูงอายุ
จากเวทีประชาคมที่มีมติการจายเงินเขากองทุนหลังคาเรือนละ 5 บาท คัดเลือก
ประธานกองทุน และ ผูชวยฯ สําหรับดําเนินการจัดเก็บเงิน การดําเนินงานที่สมาชิก
หรือผูสูงอายุจะไดรับ มีเครือขายในการเยี่ยมผูสูงอายุที่เจ็บปวย พรอมกับไดรับเงิน
ชวยเหลือจากกองทุน และเมื่อมีการเสียชีวิตมีการจัดสรรชวยเหลือคาใชจายให...”

“...กองทุนผูสูงอายุ...ตองทําระเบียบใหมีมาตรฐานมั่นคง ใครจะเปนประธาน เลขา

รวมถึงตองมีการจดทะเบียนรับรอง สามารถตรวจสอบเรื่องเงินได ตัวเองก็จะทําหนาที่
ให คํ า ปรึ ก ษา ให คํ า แนะนํ า ในการบริ ห ารกองทุ น ส ว นสมาชิ ก ต อ งเป น สมาชิ ก ที่ ดี
ซื่อสัตย ...”
นายนอม มีด,ี กํานัน ต.ไมกลอน, 31 พฤษภาคม 2550
3. ผลลัพธเชิงภาวะสุขภาพและการรักษา บริการสุขภาพ โครงการ

หรือกิจกรรมการดูแลสุขภาพ และสวัสดิการ
จากการวิ เ คราะห เ ปรี ย บเที ย บ ลั ก ษณะผู สู ง อายุ ความต อ งการการดู แ ลสุ ข ภาพของ
ผูสูง อายุ และรูป แบบการดู แลสุขภาพที่มีอ ยูใ นพื้ นที่รั บผิ ดชอบของสถานีอ นามั ยบ านถ อน ได
ปฏิบัติการตอบสนองปญหาสุขภาพของผูสูงอายุ ตลอดจนการพัฒนาศักยภาพและใชศักยภาพ
ผูสูงอายุในฐานะเปนทุนทางสังคมนับวาเปนการยกระดับคุณคาผูสูงอายุ ใหมีความภาคภูมิใจ โดย
การสรางเครือขายผูสูงอายุจากการตั้งกองทุนสุขภาพผูสูงอายุขึ้นในแตละหมูบาน ซึ่งเปนเครื่องมือ
หนึ่งที่จะทําใหเกิดการรวมกลุมผูสูงอายุ และเปนกลไกสําคัญที่จะทําใหเกิดการพัฒนาศักยภาพ
ผูสู ง อายุ กิ จ กรรมส งเสริ ม สุ ข ภาพผู สู ง อายุ แ ละสวั ส ดิ ก ารสั ง คมแก ผู สู งอายุ ถื อ ว า เป น ยั ง มี ก าร
พัฒนาการดูแลที่เนนการมีสวนรวมของชุมชน จะเห็นไดวา บริการสุขภาพที่สถานีอนามัยบานถอน
ดําเนินการ ชี้ใหเห็นวา ผูสูงอายุไดรับการดูแลดานสุขภาพที่มีความครอบคลุมตามความตองการ
การดูแลสุขภาพ ทั้งดานการดูแลรักษาทางคลินิก ดานการดูแลสุขภาพ ดานการสนับสนุนกิจกรรม
ดานสุขภาพ และการสนับสนุนสวัสดิการและอื่นๆ
แต อ ย า งไรก็ ต ามรู ป แบบที่ มี อ ยู นั้ น ยั ง คงต อ งการได รั บ การสนั บ สนุ น และพั ฒ นาอย า ง
ตอเนื่อง ไดแก
• การชวยเหลือดานเศรษฐกิจใหผูสูงอายุไดรับสวัสดิการเบี้ยยังชีพอยางครอบคลุม ซึ่ง
ผูสูงอายุเองถือวาเปนความมั่นคงที่เกิดขึ้น และการสนับสนุนตางๆ ในดานการสงเสริม
สุ ข ภาพ โดยให อ บต. เข า มามี ส ว นร ว มในการดู แ ลสุ ข ภาพผู สู ง อายุ ใ ห ม ากขึ้ น
ดํ า เนิ น การสนั บ สนุ น เบี้ ย ยั ง ชี พ สํ า หรั บ ผู สู ง อายุ ใ นรายที่ ย ากจนหรื อ ขาดผู ดู แ ลให
ครอบคลุมมากยิ่งขึ้น

• การสนับสนุนงบประมาณในการจัดกิจกรรมสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุในแตละสภาวะ
สุขภาพ ทั้งกิจกรรมที่ผูสูงอายุสามารถออกมารวมกิจกรรมนอกบานได และกิจกรรม
สําหรับผูสูงอายุที่มีปญหาการเคลื่อนไหวและจําเปนตองอยูเฉพาะที่บาน รวมทั้งการ
สนับสนุนงบประมาณในการพัฒนาศักยภาพ อสม.และแกนนําผูสูงอายุ เพื่อเปนแกน
นําสุขภาพในการปฏิบัติการ
• การพัฒนาบุตรหลานในครอบครัวผูสูงอายุใหมีศักยภาพในการดูแลผูสูงอายุอยางเต็มใจ
• การดําเนินงานของกองทุนสุขภาพผูสูงอายุในดานการจัดกิจกรรมสงเสริมสุขภาพ
ผูสูงอายุใหเกิดขึ้นอยางตอเนื่อง
• พัฒนาศักยภาพกลุมนี้ใหเปนแกนนําดูแลผูสูงอายุ มีสวนรวมดูแลผูสูงอายุ ในฐานะ
ญาติผูดูแล และอาสาสมัคร
จากการสังเคราะหความตองการการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ รูปแบบการดูแลสุขภาพใน
ชุมชน และผลลัพธเชิงภาวะสุขภาพและการรักษา บริการสุขภาพ โครงการหรือกิจกรรมการดูแล
สุขภาพและสวัสดิการในขางตน สามารถสรุปเปนตารางไดดังนี้
กลุม
1.อายุ -เสี่ยงตอการเจ็บปวยดวยโรคติดตอและโรคไม - รณรงคเฝาระวัง ปองกัน -พัฒนา
40 ป ติดตอ จากการประกอบอาชีพ พฤติกรรม โรคติดตอและโรคไมติดตอ ศักยภาพกลุม
ขึ้นไป สุขภาพตางๆ ภาวะเสื่อมตามวัย การตรวจสุขภาพประจําป นี้ใหเปนแกน
-เจ็บปวยโรคที่พบบอย อุบัติเหตุ/ฉุกเฉิน คัดกรองโรค นําดูแล
-เจ็บปวยโรคเรื้อรัง มีตั้งแต 1 โรคขึ้นไป -การดูแลภาวะวิกฤต ผูสูงอายุ มีสวน
-เสี่ยงตอการเกิดภาวะแทรกซอนจากการ ฉุกเฉิน สงตอการรักษา รวมดูแล
เจ็บปวย สถานะทางสุขภาพ ความพิการ -ใหความรูการดูแลสุขภาพ -การเตรียมตัว
-ปญหาเศรษฐกิจ ปญหาครอบครัว -กิจกรรมสงเสริมสุขภาพ เขาสูงวัย
-ปญหาสุขภาพจิต ไดแก การออกกําลังกาย ผูสูงอายุ
อาหาร สุขภาพชองปาก
-ใหคําปรึกษา
2.ผูสูงอายุ -ไมมโี รคประจําตัว สามารถทํากิจวัตร - เฝาระวัง ปองกัน -ปองกัน

กลุม
ที่แข็งแรง ประจําวันไดเอง โรคติดตอและโรคไมติดตอ อุบัติเหตุ เชน
ชวยเหลือ -มีภาวะเสื่อมตามวัย เชน ตามัว ขอเสื่อม ปวด ไดแก การตรวจสุขภาพ การลื่นหกลม
ตนเองไดดี กลามเนื้อ ประจําป คัดกรองโรค -การดําเนิน
-มีการดูแลสุขภาพตนเอง และพฤติกรรม -การรักษาเบื้องตน/รักษา กิจกรรม
สุขภาพที่เหมาะสม เชน ออกกําลังกายไทเก็ก โรคที่พบบอย การดูแล สงเสริม
-มีพฤติกรรมเสี่ยง เชน ซื้อยารับประทานเอง ภาวะวิกฤต/ฉุกเฉิน และ สุขภาพใน
รับประทานอาหารปรุงสําเร็จ ไมไดออกกําลัง การสงตอการรักษา กองทุนสุขภาพ
กาย -ใหความรูการดูแลสุขภาพ ผูสูงอายุใหมี
-เสี่ยงตอการเจ็บปวยดวยโรคติดตอ และโรคไม การอบรมแกนนําดูแล ความชัดเจน
ติดตอ อุบัติเหตุจากการหกลม จาก สุขภาพ เชน แกนนําออก และมีกิจกรรม
สภาพแวดลอม การทํางาน/กิจกรรมตางๆ กําลังกายไทเก็ก ตอเนื่อง
-ดูแลบุตรหลาน/สมาชิกในครอบครัว/เพือ่ น -การดูแลเยี่ยมบานโดย -ผูสูงอายุไดรับ
บาน เชน การหารายได เลี้ยงหลาน ทําอาหาร ทีมสุขภาพ และ อสม. เงินสวัสดิการ
ดูแลบาน -การสงเสริมพฤติกรรม เบี้ยยังชีพยังไม
-บุตรหลานไปทํางานนอกบาน/นอกพื้นที่ อยู สุขภาพ ไดแก การออก ครอบคลุม
คนเดียว/มีคนดูแล กําลังกาย อาหาร สุขภาพ
-เจ็บปวยเล็กๆ นอยๆ สามารถมาสถานบริการ ชองปาก
ไดเอง/ตองอาศัยผูอื่นพามา -เงินสวัสดิการเบี้ยยังชีพ
-ไมมีรายได ฐานะยากจน อยูค นเดียวไมมีคน -สมาชิกกองทุนสุขภาพ
ดูแล ผูสูงอายุ
-เปนแกนนําผูสูงอายุ -สมาชิกฌาปนกิจสงเคราะห
3.ผูสูงอายุ -มีโรคประจําตัว/โรคเรื้อรังอยางนอย 1 โรค -เฝาระวัง ปองกัน -ปองกัน
ที่เจ็บปวย ตองรับประทานยาหลายชนิด มีความ ภาวะแทรกซอนจากภาวะ อุบัติเหตุ เชน
แบงออก ยากลําบากในการควบคุมพฤติกรรมสุขภาพ เจ็บปวย โรคเรื้อรัง การลื่นหกลม
เปน 3 กลุม -มีภาวะเสื่อมตามวัย เชน ตามัว ขอเสื่อม ปวด -การจัดบริการสุขภาพโรค -การดําเนิน
คือ กลามเนื้อ เคลื่อนไหวรางกายและทรงตัว เรื้อรัง กิจกรรม
-ชวยเหลือ

กลุม
ตนเองได ลําบาก -ตรวจสุขภาพประจําป สงเสริม
-ไปมา -เสี่ยงตอการเจ็บปวยดวยโรคติดตอ และโรคไม -การรักษาเบื้องตน/รักษา สุขภาพใน
ลําบาก ติดตอ อุบัติเหตุจากการหกลม จาก โรคที่พบบอย การดูแล กองทุนสุขภาพ
ตองการ สภาพแวดลอม การทํางาน/กิจกรรมตางๆ ภาวะวิกฤต/ฉุกเฉิน สงตอ ผูสูงอายุใหมี
ความ -เสี่ยงตอการเกิดภาวะแทรกซอนจากโรค การรักษา ความชัดเจน
ชวยเหลือมี ประจําตัว/สภาวะสุขภาพรางกาย -ใหความรูการดูแลสุขภาพ และมีกิจกรรม
คนดูแล -สามารถทํากิจวัตรประจําวันไดเองทั้งหมด/ สงเสริมพฤติกรรมสุขภาพ ตอเนื่อง
-ไปมา บางสวน ไดแก การรับประทาน -ผูสูงอายุไดรับ
ลําบาก -ตองการคนดูแลชวยเหลือในการทํากิจวัตร อาหาร การออกกําลังกาย เงินสวัสดิการ
ตองการ ประจําวัน/กิจกรรมตางๆ ทั้งหมดหรือบางสวน สุขภาพชองปาก อบรม เบี้ยยังชีพยังไม
ความ เชน สุขอนามัย การรับประทานอาหาร พาไป เปนแกนนําผูสูงอายุ ครอบคลุม
ชวยเหลือ ตรวจรักษาที่ ศสช./รพ. -การดูแลเยี่ยมบานโดย -พัฒนา
แตไมมีคน -มีการดูแลสุขภาพตนเอง และพฤติกรรม ทีมสุขภาพ และ อสม. ศักยภาพผูดูแล
ดูแล สุขภาพที่เหมาะสม เชน ออกกําลังกายไทเก็ก -เสริมสรางพลังอํานาจ ที่เปนคนใน
-มีพฤติกรรมเสี่ยง เชน ซื้อยารับประทานเอง เชน กิจกรรมวันสงกรานต ครอบครัวของ
รับประทานอาหารปรุงสําเร็จ ไมควบคุมอาหาร วันผูสูงอายุ ผูสูงอายุ หรือ
ไมไดออกกําลังกาย -เงินสวัสดิการเบี้ยยังชีพ แกนนําดูแล
- ดูแลบุตรหลาน/สมาชิกในครอบครัว/เพือ่ น -สมาชิกกองทุนสุขภาพ ผูสูงอายุ
บาน เชน การหารายได เลี้ยงหลาน ทําอาหาร ผูสูงอายุ
ดูแลบาน -สมาชิกฌาปนกิจ
-บุตรหลานไปทํางานนอกบาน/นอกพื้นที่ อยู สงเคราะห
คนเดียว/มีคนดูแล
-เจ็บปวยเล็กๆ นอยๆ สามารถมาสถานบริการ
ไดเอง/ตองอาศัยผูอื่นพามา
-ไมมีรายได ฐานะยากจน อยูค นเดียวไมมีคน
ดูแล จึงไมสามารถเดินทางไปตรวจสุขภาพ

กลุม
ตามนัดได/ไปรับการรักษา
-ปญหาเศรษฐกิจ ปญหาครอบครัว
-ปญหาสุขภาพจิต วิตกกังวลเรื่องบุตรหลาน
4. กระบวนการสรางเปาหมายรวม
สรางเปาหมายรวมระหวางเครือขายภาคีในพื้นที่ จากกิจกรรมเวทีประชาคม และการสรุปบทเรียน
การทํางานของทีมสุขภาพของสถานีอนามัย โดยมีรายละเอียดดังนี้
1) เวทีประชาคม เปนเวทีรวมรับรูปญหาของผูสูงอายุ หาแนวทางการดูแลผูสูงอายุ การ

ตั้งกองทุนสุขภาพผูสูงอายุ การมอบหมายหนาที่ความรับผิดชอบใหกับผูที่เกี่ยวของ
เชน อบต. ผูใหญบาน ประธานกองทุนสุขภาพผูสูงอายุ และผูสูงอายุ เปนกระบวนการ
สรางการมีสวนรวมในการดูแลผูสูงอายุ เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรูรวมกัน ไดรวมแสดง
ความคิดเห็นในการเลือกใชขอมูลที่เกี่ยวของกับผูสูงอายุ ใหมีการนําเสนอขอตกลง
รวมกันระหวางผูสูงอายุ ผูนําชุมชน และกองทุนสุขภาพผูสูงอายุ
“...ประชาคมกองทุนสุขภาพ เปนการรวมกลุมของผูสูงอายุเพื่อดําเนินกิจกรรมดาน
สุขภาพ ไดทําการตรวจสอบขอมูลดานสถานะสุขภาพของผูสูงอายุ การใหองคกรภาคี
ที่เกี่ยวของไดรับรูปญหาและความตองการของผูสูงอายุ ในการสนับสนุนงบประมาณ
เจาหนาที่เปนผูเสนอแนวคิดในการจัดตั้งกองทุน อบต. และ ผูนําชุมชน แสดงความ
คิดเห็นเพื่อใหเห็นความเปนไปไดในการดําเนินงาน อบต. รวมรับรูปญหาและความ
ตองการ และเสนอความคิดเห็นในการดูแลผูสูงอายุโดยมีกองทุนสุขภาพเปนเครื่องมือ
กลไกในการขับเคลื่อน.....ลักษณะของกองทุน จัดตั้งขึ้นโดยการรวมแรงรวมใจของ
ผูสู ง อายุ จ ากเวที ป ระชาคมที่ มี ม ติ ก ารจ า ยเงิ น เข า กองทุ น หลั ง คาเรือ นละ 5 บาท
คัดเลือกประธานกองทุน และ ผูชวยฯ สําหรับดําเนินการจัดเก็บเงิน การดําเนินงานที่
สมาชิกหรือผูสูงอายุจะไดรับ มีเครือ ขายในการเยี่ยมผูสูงอายุที่เจ็บปวย พรอมกับ

ไดรับเงินชวยเหลือจากกองทุน และเมื่อมีการเสียชีวิตมีการจัดสรรชวยเหลือคาใชจาย
ให...”
2) การสรุ ป บทเรี ย นการทํ า งาน ที่ ป ระกอบด ว ยเจ า หน า ที่ ส ถานี อ นามั ย บ า นถ อ น
และอสม. ที่มีการประชุมพูดคุย แลกเปลี่ยนประสบการณการทํางานดูแลสุขภาพ
ผูสูงอายุอยางสม่ําเสมอ ทําใหเห็นปญหา อุปสรรคและเงื่อนไขที่เกิดขึ้นจากการทํางาน
และนํามาวางแผนการทํางาน จัดทําแผนกิจกรรม และปฏิบัติงานรวมกัน สงผลให
เจาหนาที่และ อสม. เห็นความสําคัญของการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุในพื้นที่
“...สํารวจขอมูลใหไดครอบคลุมและครบถวน เริ่มคิดวิธีการโดย ประชุมเจาหนาที่

ทีมงานที่ทํางานรวมกัน 3 คน เพื่อออกแบบการเก็บขอมูล พรอมกับคิดถึงการมีคูมือ
สําหรับผูสูงอายุ ปรึกษากันในเรื่องรายละเอียดขอมูลที่จําเปน โดยใชคูมือการทํางานที่
มีอยู ตัวอยางเชน คูมือผูปวยโรคเรื้อรัง และรูปแบบจากคูมือการฝากครรภ เปนตน
สํ า รวจข อ มู ล โดยมี ก ารอบรมการใช คู มื อ ให ใ นการสํ า รวจข อ มู ล แก อสม. และ
นั ก ศึ ก ษาที่ ฝ ก งานด า นสาธารณสุ ข เน น ย้ํ า ให เ ห็ น ความสํ า คั ญ แต ล ะข อ และ
ดําเนินการสํารวจ อสม.ตองทําการบันทึกขอมูลลงในสมุดคูมือแตละขอ และประเมิน
จัดกลุมผูสูงอายุ และอานคูมือมีขอความรูที่ตองการใหผูสูงอายุรับทราบในการดูแล
ตนเอง เมื่อทําการสํารวจขอมูลเสร็จในแตละคน เจาหนาที่ผูรับผิดชอบโครงการนํา
ขอมูลจากการสํารวจมาประมวลใหไดขอมูลทั้ง 8 หมู ที่อยูในความรับผิดชอบ ปรับ
ขอมูลเดิมใหเปนปจจุบัน จัดทําแผนที่บานผูสูงอายุ...”

ปธรรม
การสังเคราะหนวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิ “เครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ" สถานี
อนามัยบานถอน ตําบลไมกลอน อําเภอพนา จังหวัดอํานาจเจริญ ไดสะทอนใหเห็นรูปธรรมของการ
พัฒนาการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ ที่นําไปสูการสรางเครือขายการดูแลสุขภาพผูสูงอายุโดยการจัดตั้ง
กองทุนสุขภาพผูสูงอายุเพื่อการมีคุณภาพชีวิตที่ดีของผูสูงอายุ ซึ่งรูปธรรมที่เกิดขึ้นสามารถสรุปได
ใน 3 กระบวนการ ไดแก 1) กระบวนการพัฒนาระบบขอมูลสุขภาพ 2) เวทีประชาคมผูสูงอายุ 3)
กระบวนการพัฒนานโยบายสาธารณะเพื่อการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุในพื้นที่ โดยมีรายละเอียด
1. กระบวนการพัฒนาระบบขอมูลสุขภาพผูสูงอายุ
ผลจากการพัฒนาการดูแลผูสูงอายุของสถานีอนามัยบานถอนที่ผานมา ไดปฏิบัติการทั้งใน
ดานบริการสุขภาพที่สถานีอนามัย ไดการตรวจรักษา และการสงตอ การเยี่ยมบาน และการทํา
กิจกรรมรวมกับชุมชน ทําใหเกิดการเรียนรูปญหาและความตองการของผูสูงอายุ โดยเฉพาะอยาง
ยิ่งปญหาทางดานสุขภาพจากการเจ็บปวยดวยโรคเรื้อรัง ปญหาความเครียด และปญหาการขาด
ผูดูแล จึงนําไปสูการพัฒนาแนวทางในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่เนนกิจกรรมการพัฒนาศักยภาพ
ของผูสูงอายุ และการพัฒนาศักยภาพของ อสม. ในการดูแลผูสูงอายุมาโดยตลอด
อยางไรก็ตามการประเมินปญหาและความตองการทางดานการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุ
ยังคงเปนลักษณะของการดําเนินงานในภาพรวม โดยขาดขอมูลที่จะนํามาใหในการจัดบริการอยาง
เฉพาะเจาะจงกับความตองการไดรับการดูแลของผูสูงอายุ อีกทั้งยังขาดความครอบคลุมของการ
จัดบริการในการดูแลผูสูงอายุในแตละสภาวะสุขภาพ จึงไดสรุปบทเรียนที่สูปฏิบัติการพัฒนาระบบ
ขอมูลผูสูงอายุ โดยการสํารวจและจัดทําขอมูลใหมีความครบถวนและครอบคลุมผูสูงอายุในแตละ
พื้นที่ ซึ่งกิจกรรมการสํารวจที่ไดจัดขึ้นโดยมีรายละเอียดดังนี้
1) การประชุมเจาหนาที่สถานีอนามัยบานถอน เพื่อสรางความเขาใจและกําหนด
ขอมูลที่ตองการรวมกัน พรอมทั้งออกแบบคูมือผูสูงอายุเพื่อใชในการบันทึกขอมูล
ผู สู ง อายุ ที่ ส ะท อ นสภาวะสุ ข ภาพ การรั บ บริ ก ารด า นสุ ข ภาพ และการกิ จ กรรมที่
ผูสูงอายุไดรับการดูแลชวยเหลือ อีกทั้งยังมีการสรุปขอความรูที่ใชเปนแนวทางการ
ดูแลผูสูงอายุสําหรับใหผูสูงอายุไดอานทบทวน

2) การจัดอบรมเกี่ยวกับการใชคูมือผูสูงอายุ โดยกอนดําเนินการสํารวจขอมูลไดมีการ
พัฒนาศักยภาพ อสม. ใหมีความเขาใจรายละเอียดของขอมูลที่ตองบันทึก พรอมทั้ง
จัดทําแผนที่บานผูสูงอายุเพื่อความสะดวกในการติดตามดูแล และพัฒนาความรูการดูแล
สุขภาพตนเองของผูสูงอายุเพื่ออานและอธิบายใหผูสูงอายุไดรับทราบพรอมทั้งมีความ
เขาใจในการดูแลตนเองไดเบื้องตน
3) การสํารวจขอมูลผูสูงอายุในแตละพื้นที่ โดยให อสม.เขามามีสวนรวม เพื่อรับรู
ปญหาและความตองการของผูสูงอายุในพื้นที่รับผิดชอบของตนเอง รวมสํารวจขอมูล
พรอมกับเจาหนาที่สถานีอนามัยบานถอน
4) การวิเคราะหขอมูล หลังจากที่ อสม.และเจาหนาที่สถานีอนามัยบานถอนไดลงพื้นที่
สํารวจขอมูลผูสูงอายุเสร็จสิ้นในแตละพื้นที่ เจาหนาที่สถานีอนามัยไดรวบรวมขอมูล
จากทุกพื้นที่เพื่อทําการวิเคราะห ทําใหไดเรียนรูปญหาและความตองการของผูสูงอายุ
ในแตละพื้นที่ และสามารถแบงลักษณะของผูสูงอายุออกเปน 4 กลุม ตามความ
ตองการในการดูแลชวยเหลือ ไดแก ผูสูงอายุที่แข็งแรงสามารถชวยเหลือตนเองได
ผูสูงอายุที่เจ็บปวยเรื้อรังแตชวยเหลือตัวเองได ผูสูงอายุที่เจ็บปวยเรื้อรังชวยเหลือ
ตัวเองไดนอยแตมีผูดูแล และผูสูงอายุที่เจ็บปวยเรื้อรังชวยเหลือตัวเองไดนอยแตไมมี
ผูดูแล และนอกจากนี้ยังพบผูสูงอายุสวนใหญในพื้นที่สามารถชวยเหลือตัวเองได มี
เพียงสวนนอยที่ชวยเหลือตัวเองไดนอยแมวาจะมีภาวะเจ็บปวยดวยโรคเรื้อรังก็ตาม
ดังนั้นการจัดบริการสําหรับผูสูงอายุจึงตองเนนที่กิจกรรมทางดานการสงเสริมสุขภาพ
“...จากการทํางานในพื้นที่มานานกวา 10 ป ไดใหการบริการการดูแลในกลุมผูสูงอายุ
ทั้งจากการตรวจรักษา การเยี่ยมบาน และการรวมกิจกรรมในหมูบาน เห็นวาการ
เจ็บ ปวยของผูสูงอายุที่มารับการรักษาที่สถานีอนามัยจํานวนมาก และเปนโรคที่
สามารถปองกันได ไมจําเปนตองรับประทานยา จึงมีความสงสัยหาสาเหตุของการ
เจ็บปวย เมื่อไดไปเยี่ยมบานจึงเห็นความเปนอยูของผูสูงอายุ.....ลูกวัยทํางานไป
ทํางานที่อื่น ทิ้งใหผูสูงอายุเลี้ยงหลาน ไมมีเวลาวาง ไมไดไปวัด วิถีชีวิตเปลี่ยนไป มี
การวิตกกังวล......การดูแลเรื่อ งสุขภาพผูสูงอายุที่ผานมา เพียงแตประเมินการ
เจ็บปวยภาพรวมของผูสูงอายุที่รับผิดชอบดูแลอยูวามีการเจ็บปวยประมาณ 70% แต
จริงๆ แลวมีเทาไรยังไมมีขอมูลที่ชัดเจน เมื่อเริ่มพิจารณาขอมูลที่มีอยูก็เปนขอมูล
เฉพาะผูที่มารับการรักษาที่อนามัย ซึ่งยังไมมีความครอบคลุม ไมมีรายละเอียดของ
ในเรื่องสถานะ ครอบครัว การไดรับสวัสดิการ ที่มีผลกระทบเชื่อมโยงกับสุขภาพ

นอกจากนี้คนที่ไมไดมารับการรักษาที่อนามัยก็ไมทราบขอมูล...สถานะสุขภาพของ
ผูสูงอายุที่มีความแตกตา งกัน จากการทํางานมองเห็นลักษณะผูสู งอายุเปนกลุ ม
ดั ง นั้ น เพื่ อ ประสิ ท ธิ ภ าพในการดู แ ล จากการทํ า งานจริ ง ไม ส ามารถดู แ ลทุ ก คน
เหมือนกัน และเปนการทํางานแบบหวานแหเจาหนาที่ก็ไมเพียงพอ ซึ่งนอกจากทําไม
ไหวแลวยังเปนการดูแลที่ไมมีความเฉพาะจงใหตรงจุด......การสํารวจขอมูลใหได
ครอบคลุมและครบถวน เริ่มคิดวิธีการโดย ประชุมเจาหนาที่ทีมงานที่ทํางานรวมกัน 3
คน เพื่อออกแบบการเก็บขอมูลพรอมกับคิดถึงการมีคูมือสําหรับผูสูงอายุ ปรึกษา
กันในเรื่องรายละเอียดขอมูลที่จําเปน โดยใชคูมือการทํางานที่มีอยูมาเปนตัวอยาง
เชน คูมือผูปวยโรคเรื้อรัง และรูปแบบจากคูมือการฝากครรภ...การสํารวจขอมูล โดย
มีการอบรมการใชคูมือใหในการสํารวจขอมูลแก อสม. และนักศึกษาที่ฝกงานดาน
สาธารณสุข เนนใหเห็นความสําคัญแตละขอ...ทําการสํารวจโดยให อสม.ทําการ
บันทึกขอมูลลงในสมุดคูมือแตละขอ และประเมินจัดกลุมผูสูงอายุ และอานคูมือมี
ขอความรูที่ตองการใหผูสูงอายุรับทราบในการดูแลตนเอง.....เมื่อทําการสํารวจขอมูล
เสร็จในแตละคน เจาหนาที่ผูรับผิดชอบนําขอมูลจากการสํารวจมาประมวลใหได
ขอมูลทั้ง 8 หมูที่อยูในความรับผิดชอบ ปรับขอมูลเดิมใหเปนปจจุบัน จัดทําแผนที่
บานผูสูงอายุใหชัดเจนยิ่งขึ้น...”
นายสิทธิพงษ พงษเสือ, นักวิชาการสาธารณสุข 5, สถานีอนามัยบานถอน,
แตยังทํางานเล็กนอยๆ ไดอยู และแนะนําเรื่องอาหาร ออกกําลังกาย พักผอน...”
2. เวทีประชาคมผูสูงอายุ
ผลจากการวิเคราะหขอมูลที่สะทอนปญหาและความตองการทางดานการดูแลสุขภาพ
ผูสูงอายุในแตละพื้นที่ ไดจัดเวทีประชาคมผูสูงอายุ ซึ่งเปนเวทีในการเรียนรูและสะทอนปญหาและ
ความตองการของผูสูงอายุในแตละสภาวะสุขภาพ ตลอดจนหาแนวทางรวมกันในการดูแลผูสูงอายุ
โดยการสรางเครือขายผูสูงอายุ รวมทั้งการเห็นและใชทุนทางสังคมที่มีในพื้นที่ และการมีสวนรวม
ขององคก รปกครองสว นทอ งถิ่น ซึ่ งเป น แกนนํา สํ าคั ญ ของการรวมกลุ ม ประชาชน และใหก าร
สนับสนุนงบประมาณและสงเสริมการดําเนินกิจกรรมของผูสูงอายุมาอยางตอเนื่อง ไดเขามารวม

รับรูปญหาและความตองการของผูสูงอายุ พรอมทั้งรวมกันผลักดันใหเกิดเครือขายผูสูงอายุในแตละ
พื้นที่ ที่จะเขามาชวยดูแลผูสูงอายุโดยเฉพาะอยางยิ่งผูสูงอายุที่เจ็บปวยเรื้อรังและขาดผูดูแล
ผลจากการจัดเวทีประชาคมผูสูงอายุไดมีการเสนอใหมีการจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ เพื่อเปน
แหลงรวบรวมเงินชวยเหลือและสนับสนุนการดําเนินกิจกรรมของผูสูงอายุในแตละพื้นที่ อีกทั้งยัง
เปดโอกาสใหองคกรที่เกี่ยวของในการดูแลผูสูงอายุสามารถสนับสนุนงบประมาณในการทํากิจกรรม
ของผูสูงอายุไดงายขึ้น จากการโอนเงินเขากองทุนเพื่อใหเครือขายผูสูงอายุไดนําไปใชในการดําเนิน
กิจกรรมตางๆ ตัวอยางเชน การพัฒนาศักยภาพการดูแลตนเองของผูสูงอายุ การติดตามเยี่ยมบาน
และการจัดกิจกรรมการออกกําลังกายสําหรับผูสูงอายุ เปนตน
“...การจั ด เวที ป ระชาคม เป น การรวมกลุ ม ของผู สู ง อายุ เ พื่ อ ดํ า เนิ น กิ จ กรรมด า น
สุขภาพ และไดทําการตรวจสอบขอมูลดานสถานะสุขภาพของผูสูงอายุจากที่สํารวจ
มา และใหองคกรและภาคีที่เกี่ยวของไดรับรูปญหาและความตองการของผูสูงอายุ
ในการสนับสนุนงบประมาณ เจาหนาที่เปนผูเสนอแนวคิดในการจัดตั้งกองทุน อบต.
และ ผู นํ า ชุ ม ชน แสดงความคิ ด เห็ น เพื่ อ ให เ ห็ น ความเป น ไปได ใ นการดํ า เนิ น งาน
อบต. รวมรับรูปญหาและความตองการ และเสนอความคิดเห็นในการดูแลผูสูงอายุ
โดยมีกองทุนสุขภาพเปนเครื่องมือกลไกในการขับเคลื่อน...”
3. กระบวนการพั ฒนานโยบายสาธารณะเพื่อการดูแลสุขภาพของ
ผูสูงอายุในพื้นที่
กระบวนการพั ฒ นานโยบายสาธารณะเพื่ อ การดู แ ลสุ ข ภาพของผู สูง อายุ ใ นพื้ น ที่ จาก
ขอเสนอของการจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ จากเวทีประชาคมผูสูงอายุ เปนกิจกรรมที่จัดขึ้นเพื่อสราง
ขอตกลงรวมกันของเครือขายภาคีในการดูแลสุขภาพผูสูงอายุของแตละพื้นที่ ที่มีเครือขายผูสูงอายุ
ซึ่งเปนการรวมกลุมกันของผูสูงอายุดําเนินกิจกรรมในการดูแลชวยเหลือผูสูงอายุ จากขอเสนอ
ดังกลาวเพื่อใหเกิดความเปนไปไดในทางปฏิบัติจึงวางแผนนําขอตกลงดังกลาวเขาสูเวทีประชาคม
หมูบาน เพื่อใหเกิดการยอมรับ นอกจากนี้ไดรวมกันเสนอชื่อผูที่จะเปนตัวแทนในการดําเนินการ
พรอมทั้งกําหนดกฎระเบียบในการดําเนินงานของกองทุน
อยางไรก็ตามในชวงที่ไดทําการวิจัยถอดบทเรียน กระบวนการพัฒนานโยบายสาธารณะ
โดยจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุเพื่อการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุยังไมเกิดเนื่องจากไมถึงกําหนดเวลา

ประชาคมหมูบาน แตเนื่องจากกระบวนการพัฒนานวัตกรรมที่ผานมารวมทั้งทุนทางสังคมที่เปน
กลไกสําคัญที่มีอยูในพื้นที่ ทั้งในดานความเขมแข็งในการรวมกลุมกันของผูสูงอายุ ผูนําชุมชน และ
องคกรปกครองสวนทองถิ่นไดใหการสนับสนุนการดําเนินกิจกรรมของผูสูงอายุมาอยางตอเนื่อง
ประกอบกับประชาชนที่อยูในชุมชนก็เปนลูกหลานของผูสูงอายุ อีกทั้งจากประสบการณของชุมชน
ที่มีกระบวนการในการจัดตั้งกองทุนตางๆมามาก นอกจากนี้กองทุนผูสูงอายุยังมีเปาหมายเบื้องตน
เพื่อสนับสนุนผูสูงอายุใหไดรับเงินชวยเหลือเมื่อเจ็บปวย ซึ่งมีความแตกตางจากกองทุนอื่นที่มีอยู
และยังสามารถใชเปนเครื่องมือใหเกิดการรวมกลุมเพื่อใหเกิดกิจกรรมในการสรางเสริมสุขภาพและ
การดูแลชวยเหลือผูสูงอายุในดานอื่นๆไดอีก จากประโยชนที่จะเกิดขึ้นนี้จึงนาเปนผลทําใหการ
จัดตั้งกองทุนผูสูงอายุในแตละพื้นที่เกิดขึ้นได
“...จากการดํ า เนิ น การเรื่ อ งผู สู ง อายุ ม าอย า งต อ เนื่ อ งทุ ก ป เรื่ อ งของงบในการ
ดําเนินงาน และความชวยเหลือจากองคกรภาคีตางๆ เห็นความสําคัญของผูสูงอายุ
มากขึ้น อบต. ไดใหเงินสนับสนุนดานงบประมาณในการจัดกิจกรรมสําหรับผูสูงอายุ
ทุกป เปนงานที่จัดใหญในวันสงกรานต ชวยใหผูสูงอายุมีการตื่นตัวและเปนกําลังใจ
ในการดูแลตนเอง......ลักษณะของกองทุนจัดตั้งขึ้น โดยการรวมแรงรวมใจของ
ผูสูงอายุจากเวทีประชาคมที่มีมติการจายเงินเขากองทุนหลังคาเรือนละ 5 บาท
คัดเลือกประธานกองทุน และ ผูชวยฯ สําหรับดําเนินการจัดเก็บเงิน การดําเนินงานที่
สมาชิกหรือผูสูงอายุจะไดรับ คือ มีเครือขายในการเยี่ยมผูสูงอายุที่เจ็บปวยพรอมกับ
ได รั บ เงิ น ช ว ยเหลื อ จากกองทุ น และเมื่ อ มี ก ารเสี ย ชี วิ ต มี ก ารจั ด สรรช ว ยเหลื อ
คาใชจายให.....ความแตกตางของกองทุนผูสูงอายุ ในหมูบานนี้มีกองทุนอยูหลาย
กองทุนแตเปนลักษณะของการใหชาวบานกูยืม และเสียดอกเบี้ยใหกองทุน และมีการ
ปนผลเมื่อครบทุกป กองทุนนี้มีวัตถุประสงคเพื่อใหการชวยเหลือเมื่อเจ็บปวย และ
เสียชีวิต......การดําเนินการในอนาคตของกองทุนผูสูงอายุ จะนําเสนอเขาสูประชาคม
หมูบานเพื่อใหทุกคนในหมูบานแสดงความคิดเห็น เมื่อผานมติประชาคมหมูบาน
แลว ก็จะจัดเวทีเพื่อแจงให อบต. หรือองคกรที่เกี่ยวของไดรับรูวามีกองทุนผูสูงอายุใน
พื้นที่ เพื่อ ใหภาคีหรือ องคกรที่เกี่ยวของนี้ไดใหการสนับสนุนงบประมาณหรือจัด
กิจกรรมสงเสริมสุขภาพผานทางกองทุนผูสูงอายุ...”

“...ที่บานขามมีการจัดตั้งกองทุนมานานหลายปและมีการจัดตั้งขึ้นหลายกองทุน
ไดแก กองทุนออมทรัพยเพื่อการผลิต...กองทุนสงเคราะหฌาปนกิจ...กลุมสัจจะออม
ทรัพย หรือกองทุนกนบาตร...กลุมตลาดรานคาชุมชน...กองทุนประสานใจ...กองทุน
กลุมสงเคราะหหมูบาน...กองทุนเงินลาน...”
นายบุญจันทร บุตรเคน, กรรมการหมูบ าน, วัดบานขาม, 31 พฤษภาคม 50
“...การตั้ ง กองทุ น ตอ งทํ า ระเบีย บให มีม าตรฐานมั่ นคง ใครจะเป น ประธาน เลขา
รวมถึงตองมีการจดทะเบียนรับรอง สามารถตรวจสอบเรื่องเงินได ตัวเองก็จะทํา
หนาที่ใหคําปรึกษา ใหคําแนะนําในการบริหารกองทุน สวนสมาชิกตองเปนสมาชิกที่
ดี ซื่อสัตย...”

นวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิ “เครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ” สถานีอนามัยบานถอน
ตําบลไมกลอน อําเภอพนา จังหวัดอํานาจเจริญ สะทอนใหเห็นการเขามามีสวนรวมในการดูแล
สุขภาพผูสูงอายุของเครือขายภาคีในพื้นที่ ไดแก เจาหนาที่สถานีอนามัยบานถอน อสม. ผูใหญบาน
กํ า นั น อบต. และผู สู ง อายุ ซึ่ ง จากรู ป ธรรมของการพั ฒ นาการดู แ ลสุ ข ภาพผู สู ง อายุ 1)
กระบวนการพัฒนาระบบสุขภาพผูสูงอายุ และ 2) เวทีประชาคม ที่เกิดขึ้น สังเคราะหการพัฒนา
นวัตกรรมจึงสะทอนใหเห็นบทบาทหนาที่องคกรและภาคีจากการปฏิบัติการแบบมีสวนรวม โดยมี
รายละเอียดดังนี้
1. บทบาทในการพัฒนาระบบขอมูลสุขภาพผูสูงอายุ
กระบวนการพัฒนานวัตกรรม สะทอนการพัฒนาระบบขอมูลผูสูงอายุ สืบเนื่องมาจาก
ฐานขอ มูลสถานะสุขภาพของผูสูงอายุที่มีอ ยูเดิมนั้น เปนฐานขอมูลที่ไดมาจากผูสูงอายุเขารับ
บริการที่สถานีอนามัยเทานั้น แตไมทราบฐานขอมูลที่แทจริงของพื้นที่ที่รับผิดชอบ สถานีอนามัย
บานถอนจึงพัฒนาระบบขอมูลผูสูงอายุ ที่ประกอบดวยกิจกรรม 1)การออกแบบคูมือผูสูงอายุ 2)การ
จัดอบรมเกี่ยวกับการใชคูมือผูสูงอายุ 3)สํารวจและบันทึกขอมูลผูสูงอายุ 4)วิเคราะหขอมูลสุขภาพ
ผูสู ง อายุ ซึ่ งกิ จ กรรมดั งกล า วได ชี้ ให เ ห็ น บทบาทหน าที่ ข องเครื อข า ยภาคี ที่ ได เ ข า มามี สว นร ว ม
ปฏิบัติการ ดังนี้
1.1 ทีมเจาหนาที่สาธารณสุขสถานีอนามัยบานถอน
เปนผูปฏิบัติการพัฒนาและใหบริการสุขภาพในพื้นที่ ซึ่งมีหลายบทบาทในกิจกรรมดังกลาว
ขางตน ดังนี้
• ผูเริ่มคิด ออกแบบคูมือผูสูงอายุ เปนการสรางความเขาใจในกําหนดขอมูลที่สะทอน
สภาวะสุขภาพ การออกแบบคูมือผูสูงอายุ เพื่อใชในการบันทึกขอมูลผูสูงอายุที่
สะทอ นสภาวะสุ ข ภาพ การตรวจรัก ษา และการกิ จกรรมที่ ผู สูง อายุไ ด รับ การดู แ ล
ชวยเหลือ อีกทั้งยังมีการสรุปขอความรูท่ีใชเปนแนวทางการดูแลผูสูงอายุสําหรับให
ผูสูงอายุไดอานทบทวน
• ผูปฏิบัติการ อบรมคูมือผูสูงอายุแก อสม. ทุกหมูบานในความรับผิดชอบเพื่อให อสม.
เขาใจและสามารถใชคูมือผูสูงอายุไดถูกตอง ตรวจสอบขอมูลจากที่ อสม. สํารวจ

ขอมูลโดยใชคูมือผูสูงอายุ จัดทําทะเบียนขอมูลผูสูงอายุ และ วิเคราะหขอมูล สรุป
ขอมูลสภาวะสุขภาพ
“…การดูแลเรื่องสุขภาพผูสูงอายุที่ผานมาเพียงแตประเมินการเจ็บปวยภาพรวมของ
ผูสูงอายุที่รับผิดชอบดูแลอยูวามีการเจ็บปวยประมาณ 70% แตจริงๆ แลวมีเทาไรยัง
ไมมีขอมูลที่ชัดเจน......การสํารวจขอมูลใหไดครอบคลุมและครบถวน เริ่มคิดวิธีการ
โดย 1) ประชุมเจาหนาที่ทีมงานที่ทํางานรวมกัน 3 คน เพื่อออกแบบการเก็บขอมูล
พรอ มกับคิดถึงการมีคูมือ สําหรับ ผูสูงอายุ ปรึกษากันในเรื่องรายละเอียดขอมูลที่
จําเปน โดยใชคูมือการทํางานที่มีอยู ตัวอยางเชน คูมือผูปวยโรคเรื้อรัง และรูปแบบ
จากคู มื อ การฝากครรภ …...เมื่ อ ทํ า การสํ า รวจข อ มู ล เสร็ จ ในแต ล ะคน เจ า หน า ที่
ผูรับผิดชอบนําขอมูลจากการสํารวจมาประมวลใหไดขอมูลทั้ง 8 หมูที่อยูในความ
รับผิดชอบ ปรับขอมูลเดิมใหเปนปจจุบัน จัดทําแผนที่บานผูสูงอายุใหชัดเจนยิ่งขึ้น...”
1.2 อสม.
เป น เครื อ ข า ยภาคี ใ นการดู แ ลสุ ข ภาพชุ ม ชนร ว มกั บ เจ า หน า ที่ ส าธารณสุ ข ตลอด จาก
กิจกรรมของการพัฒนาระบบขอมูล มี อสม. บทบาทดังนี้
• พัฒนาศักยภาพ รับการอบรมจากเจาหนาที่ ศึกษาทําความเขาใจ การรวบรวมขอมูล
ประเมินสภาวะสุขภาพ บันทึกขอมูลผูสูงอายุ จัดทําแผนที่จัดกลุมผูสูงอายุ
• ร ว มปฏิ บั ติ ก ารโดยสํ า รวจ เยี่ ย มบ า นผู สู ง อายุ คั ด กรองสุ ข ภาพ และบั น ทึ ก ข อ มู ล
ผูสูงอายุตามคูมือ ที่ไดรับการอบรมจากเจาหนาที่ จัดทําแผนที่สภาวะสุขภาพผูสูงอายุ
และ ตรวจสอบขอมูลกับเจาหนาที่สาธารณสุข
“...การสํารวจข อมู ล โดยมี การอบรมการใชคู มือให ในการสํารวจข อมู ลแก อสม. และ
นักศึกษาที่ฝกงานดานสาธารณสุข โดยเนนย้ําใหเห็นความสําคัญแตละขอ ดําเนินการ
สํ ารวจ อสม.ต องทํ าการบั นทึ กข อมู ลลงในสมุ ดคู มื อแต ละข อ และประเมิ นจั ดกลุ ม
ผูสูงอายุ และอานคูมือมีขอความรูที่ตองการใหผูสูงอายุรับทราบในการดูแลตนเอง เมื่อ
ทําการสํารวจขอมูลเสร็จในแตละคน...”

“...เปนอสม.มา 20 ป โครงการนี้มีสวนรวมในการกรอกขอมูล สํารวจผูสูงอายุ สํารวจ
ตามรายชือ่ ที่หมอพงษใหมา บางคนก็เสียชีวิต บางคนก็ไปอยูที่อื่น บางคนก็เพิ่มเขา
มา อสม.จะดูแลผูสูงอายุตามหลังคาเรือนที่รับผิดชอบ ไดดูแลคนละประมาณ 8-10
หลังคาเรือน เฉลี่ยก็จะไดผูสูงอายุ 3-4 คน...”
สมุดเลมหนึ่งใชเวลาเก็บประมาณ 30 นาที อสม.บานนี้มีประมาณ 8 คน แตไมได
เก็บทุกคน ใชคนเก็บ 2 คน คือประธานอสม. กับรองประธาน ก็แบงกันเก็บ ใชเวลา
เก็บทั้งหมด 1 อาทิตย คนหนึ่งเก็บ 39 เลม อีกคนเก็บ 20 เลม ตอไปก็จะใหทุกคน
เก็บเหมือนกัน กอนจะลงสํารวจหมอพงษ ก็เรียกไปประชุม หมูบานละ 2 คน ก็นําไป
อบรมการใชสมุดวาควรถามแบบไหน ถามอะไรบาง ก็ไลถามไปเรื่อยๆ ถาเปนชองผล
เลือดก็ไมตองเติม หมอพงษกับหมอขวัญจะทําเองในสวนนี้...”
นางอรุณศรี จันทรสวาง, ผูสูงอายุ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
แตยังทํางานเล็กนอยๆ ไดอยู และแนะนําเรื่องอาหาร ออกกําลังกาย พักผอน ตอนนี้
มีอาการปวดหัวเขา หมอก็ใหยามานวด ก็คอยยังชวย...”
นางคําปว บานที อายุ 78 ป วัดอัมพร หมูที่ 16, 30 พฤษภาคม 2550
เปนเปาหมายการดูแลสุขภาพ ที่มีบทบาทในการพัฒนาระบบขอมูล ดังนี้
• ผูใหขอ มูล ผูสูงอายุเปนผูใหขอมูลสําคัญในการพัฒนาระบบขอมูลเนื่องจากเป น
เจาของขอ มูล ซึ่งเปน ผูเขาใจขอ มูลสุขภาพของตนเอง ตลอดจนปญ หาและความ
ตอ งการในการนํา เป นข อ มู ลนํ า เข าสู ก ระบวนการพัฒ นานวั ตกรรมบริ การสุ ข ภาพ
พรอมทั้งตรวจสอบขอมูลที่ อสม. เปนผูสํารวจ


แตยังทํางานเล็กนอยๆ ไดอยู และแนะนําเรื่องอาหาร ออกกําลังกาย พักผอน ตอนนี้
มีอาการปวดหัวเขา หมอก็ใหยามานวด ก็คอยยังชวย...”
“…การดูแลเรื่องสุขภาพผูสูงอายุที่ผานมาเพียงแตประเมินการเจ็บปวยภาพรวมของ
ไมมีขอมูลที่ชัดเจน...”
2. บทบาทองคกรและภาคีในเวทีประชาคมผูสูงอายุ
กระบวนการพัฒนานวัตกรรม ที่ผลสืบเนื่องจากการพัฒนาระบบขอมูลผูสูงอายุ ไดใชเวที
ประชาคม เปนกลไกใหเครือขายภาคีในพื้นที่ไดมารวมคิด รวมปฏิบัติการจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุที่
เปนเครื่องมือนําไปสูพัฒนาระบบบริการสุขภาพผูสูงอายุ ซึ่งกิจกรรมดังกลาวไดชี้ใหเห็นบทบาท
หนาที่ของเครือขายภาคีที่ไดเขามามีสวนรวมปฏิบัติการ ดังนี้
2.1 ทีมเจาหนาที่สาธารณสุขสถานีอนามัยบานถอน
ในเวทีประชาคมเจาหนาที่สาธารณสุขมีบทบาท
• ประสานงานเครือขายภาคีใหรวมประชุมในเวทีประชาคมผูสูงอายุ
• นําเสนอขอ มูลใหเครือ ขายภาคีไดรับทราบขอมูลสุขภาวะของผูสูงอายุ ที่ผานการ
วิเคราะหขอมูลและสรุปขอมูลสภาวะสุขภาพของผูสูงอายุ พรอมกับเสนอปญหาและ
ความตองการของผูสูงอายุที่จําแนกเปน 4 กลุม(รายละเอียดในบทที่ 2) ตามความ
ตองการในการดูแลชวยเหลือ
• กระตุนเครือขายภาคีใหแสดงการมีสวนรวมในการแกไขปญหาตามปญหาและความ
ตองการของผูสูงอายุ
• รับฟงความคิดเห็นเครือขายภาคีในการรวมคิด ใหรวมวางแผนดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
• นําเสนอแนวคิดการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ โดยใชกองทุนผูสูงอายุเปนเครื่องมือ เพื่อเปน
แหลงรวบรวมเงินชวยเหลือและสนับสนุนการดําเนินกิจกรรมของผูสูงอายุ
“...การใหองคกรภาคีที่เกี่ยวของไดรับรูปญหาและความตองการของผูสูงอายุ ในการ
สนับสนุนงบประมาณ เจาหนาที่เปนผูเสนอแนวคิดในการจัดตั้งกองทุน อบต. และ

ผูนําชุมชน แสดงความคิดเห็นเพื่อใหเห็นความเปนไปไดในการดําเนินงาน อบต.
รวมรับรูปญหาและความตองการ และเสนอความคิดเห็นในการดูแลผูสูงอายุโดยมี
กองทุนสุขภาพเปนเครื่องมือกลไกในการขับเคลื่อน.....การจัดเวทีประชาคม เปนการ
รวมกลุมของผูสูงอายุเพื่อดําเนินกิจกรรมดานสุขภาพ และไดทําการตรวจสอบขอมูล
ดานสถานะสุขภาพของผูสูงอายุจากที่สํารวจมา และใหองคกรและภาคีที่เกี่ยวของ
ไดรับรูปญหาและความตองการของผูสูงอายุ ในการสนับสนุนงบประมาณ เจาหนาที่
เปนผูเสนอแนวคิดในการจัดตั้งกองทุน อบต. และ ผูนําชุมชน แสดงความคิดเห็น
เพื่อใหเห็นความเปนไปไดในการดําเนินงาน อบต. รวมรับรูปญหาและความตองการ
และเสนอความคิดเห็นในการดูแลผูสูงอายุโดยมีกองทุนสุขภาพเปนเครื่องมือกลไกใน
การขับเคลื่อน...”
2.2 อสม.
มีบทบาทในเวทีประชาคม
• ประชาสั ม พั น ธ แ ละประสานงานให เ ครื อ ข า ยภาคี ใ นพื้ น ที่ โ ดยเฉพาะผู สู ง อายุ ให
รับทราบการดําเนินการในเวทีประชาคาม
• รับรูปญหาและความตองการของผูสูงอายุ จากการนําเสนอของผูสูงอายุและจากผล
การวิเคราะหขอมูลที่ไดจากการสํารวจ
• รวมแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางเครือขายภาคี ในการเสนอแนวทางการดูแลสุขภาพ
ผูสูงอายุ รวมแสดงความคิดเห็นในการจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ
“…วันนี้พอผูใหญ อสม.เขาประกาศใหมาประชุมเรื่องผูสูงอายุ ก็เลยมา มันเปนเรื่อง

นางคําตา รักโคด, ผูสูงอายุ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“…การเขารวมกิจกรรมในหมูบาน ถามีการเรียกประชุมผูใหญบานประกาศ หรือ

อสม.มาบอกก็เขารวมทุกครั้ง...”

2.3 ผูนําชุมชน(กํานัน ผูใหญบาน)
มีหนาที่ในการดูแลความเปนอยูของประชาชนในพื้นที่ ในเวทีประชาคมการพัฒนาบริการ
สุขภาพ มีบทบาท ดังนี้
• ผู ใ หญ บ า นประชาสั ม พั น ธ ท างหอกระจายข า วให เ ครื อ ข า ยภาคี พื้ น ที่ เข า ร ว มเวที
ประชาคม
• เปนผูนําในการแสดงความคิดเห็นการจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ เสนอขอคิดเห็นในการ
บริหารจัดการกองทุนสุขภาพผูสูงอายุ
“...ถามีเรื่องที่ตองการประชาสัมพันธ เราก็จะประสานไปกับผูใหญบาน ใหประกาศ

ออกเสียงตามสาย...”
นางเสงี่ยม ทองหอ, ประธาน อสม., บานขาม, 31 พฤษภาคม 2550
“...การมีสวนรวมในโครงการผูสูงอายุ ก็ทําหนาที่ใหคําปรึกษา ดูแลใหเปนไปตามกฎ

ตามระเบียบ ชวยประสานงานกับคณะกรรมการหมูบาน ผูนําชุมชน ประชาสัมพันธ
ให ลู ก บ า นให ท ราบในคนที่ ไ ม ม าประชุ ม ว า ตอนนี้ ห มู บ า นเรากํ า ลั ง มี กิ จ กรรม
อะไรบาง.....การตั้งกองทุนตองทําระเบียบใหมีมาตรฐานมั่นคง ใครจะเปนประธาน
เลขา เหรัญญิก ตองแบงหนาที่ใหชัดเจน ใครจะเปนผูเสียสละเวลาใหสังคม ตองมอง
ยาวๆ รวมถึงตองมีการจดทะเบียนรับรอง สามารถตรวจสอบเรื่องเงินได ตัวเองก็จะ
ทําหนาที่ใหคําปรึกษา ใหคําแนะนําในการบริหารกองทุน สวนสมาชิกตองเปนสมาชิก
ที่ดี ซื่อสัตย...”
“…การเขารวมกิจกรรมในหมูบ าน ถามีการเรียกประชุมผูใ หญบานประกาศ หรือ

อสม.มาบอกก็เขารวมทุกครั้ง...”

2.4 อบต.
มีบทบาทในการดูแลความเปนอยูและสุขภาพของประชาชนในพื้นที่ ในเวทีประชาคมการ
พัฒนาบริการสุขภาพ มีบทบาท ดังนี้
• เปนผูนําในการแสดงความคิดเห็นการจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ และรวมวางแผนการ
ปฏิบัติการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
• เสนอขอมูลในการสนับสนุนชวยเหลือกิจกรรมสุขภาพ จาก อบต.
“...จากการดํ า เนิ น การเรื่ อ งผู สู ง อายุ ม าอย า งต อ เนื่ อ งทุ ก ป เรื่ อ งของงบในการ
ดําเนินงาน และความชวยเหลือจากองคกรภาคีตางๆ เห็นความสําคัญของผูสูงอายุ
มากขึ้น อบต. ไดใหเงินสนับสนุนดานงบประมาณในการจัดกิจกรรมสําหรับผูสูงอายุ
ทุกป เปนงานที่จัดใหญในวันสงกรานต ชวยใหผูสูงอายุมีการตื่นตัวและเปนกําลังใจ
ในการดูแลตนเอง.....การดําเนินการในอนาคตของกองทุนผูสูงอายุ จะนําเสนอเขาสู
ประชาคมหมูบานเพื่อใหทุกคนในหมูบานแสดงความคิดเห็น เมื่อผานมติประชาคม
หมูบานแลว ก็จะจัดเวทีเพื่อแจงให อบต. หรือองคกรที่เกี่ยวของไดรับรูวามีกองทุน
ผูสูงอายุในพื้นที่ เพื่อใหภาคีหรือองคกรที่เกี่ยวของนี้ไดใหการสนับสนุนงบประมาณ
หรือจัดกิจกรรมสงเสริมสุขภาพผานทางกองทุนผูสูงอายุ...”
“...สวนในการเขียนโครงการพัฒนาหมูบานเพื่อของบประมาณมาสนับสนุนจาก อบต.
ปกติแลวเมื่อ อบต.ไดงบประมาณมา สมาชิก อบต.ก็ตองทําโครงการเพื่อไปขอใช
งบประมาณ บานไหนตองการอะไร อยางเชน ถนนคอนกรีต ประปาหมูบาน ทอ/
รางระบายน้ํา ลานกีฬา ก็ทําโครงการไปขอ ปที่แลวก็ขอถนนคอนกรีต ปน้ีก็ยังขอ
ถนนคอนกรีตเพิ่มเติมเพราะมันไปยากมายาก และจะขอประปาหมูบาน... “
นายประดิษฐ หาญจิต, สมาชิก อบต. ม. 5, วัดบานขาม,

เปนภาคีสําคัญในเวทีประชาคม ที่มีบทบาท ดังนี้
• เสนอขอมูลปญหาและความตองการในการดูแลสุขภาพของผูสูงอายุเองใหเครือขาย
ภาคีรับทราบขอมูล
• สื่อสารขอมูลการจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุใหบุตร /หลาน รับทราบขอมูลผลการประชุม
จากเวทีประชาคมผูสูงอายุ
“…วันนี้พอผูใหญ อสม.เขาประกาศใหมาประชุมเรื่องผูสูงอายุ ก็เลยมา มันเปนเรื่อง

นางคําตา รักโคด, ผูสูงอายุ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...เมื่อผูใหญบานประกาศใหมารวมประชุมก็จะมาทุกครั้ง ปกติมีการประชุมผูสูงอายุทุก
3 เดือน การประชุมครั้งนี้ที่มีการจัดตั้งกองทุน ยายก็ยินดีเขารวมดวย ถึงแมจะเขารวม
กองทุนอื่นๆ ในหมูบานแลว...”
นางสอน สมนึก, ผูสูงอายุ, วัดอัมพร, 30 พฤษภาคม 2550
“...วั น นี้ ข อให แม ๆ พ อ ๆ กลั บ ไปบอกลู ก ๆ ว า มี วั น นี้ ที่ ม าประชุ ม ได ตั้ ง กองทุ น
ผูสูงอายุ เห็นดวยหรือไม ที่จะเก็บเงินหลังคาละ 5 บาท ...”
นายสิทธิพงษ พงษเสือ, นักวิชาการสาธารณสุข 5, วัดอัมพร,

จากรูปธรรมการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ สะทอนใหเห็นบทบทหนาที่องคกรและภาคีจากการ
ปฏิบัติการแบบมีสวนรวมดังตาราง
• ทีมเจาหนาที่ • ผูเริ่มคิด ออกแบบคูมอื ผูสูงอายุ • ประสานงานเครือขายภาคีใหรว ม
สาธารณสุข เปนการสรางความเขาใจในกําหนด ประชุมในเวทีประชาคมผูสูงอายุ
สถานีอนามัย ขอมูลที่สะทอนสภาวะสุขภาพ • นําเสนอขอมูลใหเครือขายภาคีได
บานถอน การออกแบบคูม ือผูสูงอายุ รับทราบขอมูลสุขภาวะของผูส ูงอายุ
• อบรมคูมือผูสูงอายุแก อสม. ทุก • กระตุนเครือขายภาคีใหแสดงการมี
หมูบานในความรับผิดชอบเพื่อให สวนรวมในการแกไขปญหา
อสม. เขาใจและสามารถใชคมู ือ • รับฟงความคิดเห็นเครือขายภาคีใน
ผูสูงอายุไดถูกตอง การรวมคิด ใหรวมวางแผนดูแล
• ตรวจสอบขอมูลจากที่ อสม. สํารวจ สุขภาพผูสูงอายุ
ขอมูลโดยใชคมู ือผูสูงอายุ • นําเสนอแนวคิดการดูแลสุขภาพ
• จัดทําทะเบียนขอมูลผูสูงอายุ ผูสูงอายุ โดยใชกองทุนผูสูงอายุเปน
• วิเคราะหขอมูล สรุปขอมูลสภาวะ เครื่องมือ
สุขภาพ
• อสม. • รับการอบรมจากเจาหนาที่ ศึกษาทํา • ประชาสัมพันธและประสานงานให
ความเขาใจ การรวบรวมขอมูล เครือขายภาคีในพื้นที่
ประเมินสภาวะสุขภาพ บันทึกขอมูล • รับรูป ญหาและความตองการของ
ผูสูงอายุ จัดทําแผนที่จัดกลุม ผูสูงอายุ
ผูสูงอายุ • รวมแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวาง
• รวมปฏิบัติการ โดยสํารวจ เยี่ยมบาน เครือขายภาคี ในการเสนอแนวทาง
ผูสูงอายุ คัดกรองสุขภาพ และบันทึก การดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
ขอมูลผูสูงอายุตามคูมือ ที่ไดรับการ
อบรมจากเจาหนาที่ จัดทําแผนที่
สภาวะสุขภาพผูสูงอายุ และ ตรวจ-
สอบขอมูลกับเจาหนาที่สาธารณสุข

• ผูสูงอายุ • ผูใหขอมูล และ ตรวจสอบขอมูล • เสนอขอมูลปญหาและความ
สภาวะสุขภาพ ปญหาและความ ตองการในการดูแลสุขภาพ
ตองการ จากการสํารวจ • รวมแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวาง
เครือขายภาคี ในการเสนอแนวทาง
การดูแลสุขภาพ
• สื่อสารขอมูลการจัดตั้งกองทุน
ผูสูงอายุใหบุตร /หลาน รับทราบขอมูล
• ผูนําชุมชน • ผูใหญบานประชาสัมพันธทางหอ
(ผูใหญบาน กระจายขาวกิจกรรมเวทีประชาคม
กํานัน) ผูสูงอายุ
• รับรูปญหาและความตองการของ
• รวมแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวาง
การดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
• เปนผูนําในการแสดงความคิดเห็น
การจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ
• อบต. • รับรูปญหาและความตองการของ
• รวมแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวาง
การดูแลสุขภาพ
• เปนผูนําในการแสดงความคิดเห็น
การจัดตั้งกองทุนผูสูงอายุ และรวม
วางแผนการปฏิบัติการดูแลสุขภาพ
• เสนอขอมูลในการสนับสนุนชวยเหลือ
กิจกรรมสุขภาพ จาก อบต.

จากกระบวนการพัฒนานวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิ “เครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ”
สถานีอนามัยบานถอน ตําบลไมกลอน อําเภอพนา จังหวัดอํานาจเจริญ สะทอนใหเห็นเงื่อนไขและ
ปจจัยของความสําเร็จในการพัฒนานวัตกรรมที่นําไปสูการสรางสุขภาพผูสูงอายุ ไดแก 1) การ
ปฏิบัติการตามวิถีชีวิตผูสูงอายุ 2) มองเห็นกลุมเปาหมายและพัฒนาตอยอด และ 3) ปฏิบัติการ
ชุมชนมีสวนรวม โดยมีรายละเอียดดังนี้
1. การปฏิบัติการตามวิถีชีวิตผูสูงอายุ
การพัฒนานวัตกรรมเครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ เปนการพัฒนาการดูแลสุขภาพชุมชนที่
ใหความสําคัญตอผูสูงอายุ อันเนื่องมาจากในตําบลไมกลอนนั้นลูกหลานในวัยทํางานสวนใหญ
ออกจากบานไปประกอบอาชีพตางจังหวัดทําใหผูสูงอายุตองอยูบานเพียงลําพัง และบางคนตอง
รับภาระดูแลหลาน ในสถานการณดังกลาวทําใหตองมีการเตรียมความพรอมใหผูสูงอายุในการดูแล
สุขภาพตนเอง และการสรางเครือขายผูสูงอายุในการใหการดูแลกันและกันเมื่อยามเจ็บปวย หรือ
การดูแลตนเองใหมีสุขภาพดีอ ยางยาวนานที่สุด จากนวัตกรรมนี้มีการสํารวจประเมินสุขภาพ
ผูสูงอายุ และแจงใหผูสูงอายุไดรับทราบถึงสภาวะสุขภาพของตนเองเพื่อใหผูสูงอายุไดตระหนักใน
สุขภาพของตนเอง อยางไรก็ตามผูสูงอายุเปนชวงวัยที่รางกายมีความเสื่อมแมวาสุขภาพภายนอกที่
แสดงออกมีความแข็งแรง ดังนั้นผูสูงอายุจึงเปนวัยที่จําเปนตองไดรับการดูแล ในการพัฒนาการดูแล
สุขภาพผูสูงอายุ การใหผูสูงอายุไดรับทราบขอมูลและเปนผูแสดงความคิดเห็นตอสุขภาพของตนเอง
พรอ มทั้งปฏิบัติการดูแลสุขภาพที่เปนไปตามวิถีชีวิตของผูสูงอายุเองจึงเปนเงื่อนไขหนึ่งในการ
พัฒนานวัตกรรมเครือขายผูสูงวัยใสใจสุขภาพ
“...การดูแลเรื่องสุขภาพผูสูงอายุที่ผานมาเพียงแตประเมินการเจ็บปวยภาพรวมของ
ไมมีขอ มูลที่ชัดเจน เมื่อ เริ่มพิจารณาขอมูลที่มีอยูก็เปนขอมูลเฉพาะผูที่มารับการ
รั ก ษาที่ อ นามั ย ซึ่ ง ยั ง ไม มี ค วามครอบคลุ ม ไม มี ร ายละเอี ย ดของในเรื่ อ งสถานะ
ครอบครัว การไดรับสวัสดิการ ที่มีผลกระทบเชื่อมโยงกับสุขภาพ นอกจากนี้คนที่ไม
ไดมารับการรักษาที่อนามัยก็ไมทราบขอมูล...”

2. ประสบการณทํางานในพื้นที่สูการพัฒนาสุขภาพผูสูงอายุ
การพัฒนานวัตกรรมบริการสุขภาพผูสูงอายุจําเปนตองมีประสบการณการทํางานในการ
มองเห็นกระบวนการดูแลผูสูงอายุ จากวิถีชีวิตในการดูแลตนเองของผูสูงอายุ จากครอบครัวของ
ผูสูงอายุตั้งแตชวงที่ยังแข็งแรง เริ่มมีการเจ็บปวย จนกระทั่งชวงสุดทายชีวิตที่ดําเนินไปภายใตสังคม
วัฒนธรรมของชุมชน การดูแลสุขภาพผูสูงอายุตองมีความตอเนื่องมีการสรุปบทเรียนจากปฏิบัติการ
ทุกครั้ง เพื่อนําบทเรียนหรือประเด็นปญหาที่ยังปฏิบัติการไมครอบคลุม สูการปฏิบัติการครั้งตอไป
จึงจะเห็นการพัฒนาการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ อยางไรก็ตามประเด็นสุขภาพที่ปฏิบัติการครอบคลุม
แลวก็นํามาวิเคราะหสรุปบทเรียนเพื่อนําไปสูการปฏิบัติพัฒนาตอยอดการดูแลสุขภาพตอเนื่องไป
ดังนั้นประสบการณการทํางานในพื้นที่จึงเปนเงื่อนไขการพัฒนาการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
“...สถานะสุขภาพของผูสูงอายุที่มีความแตกตางกัน จากการทํางานมองเห็นลักษณะ
ผูสูงอายุเปนกลุมดังนั้นเพื่อประสิทธิภาพในการดูแล จากการทํางานจริงไมสามารถ
ดูแลทุกคนเหมือนกัน และเปนการทํางานแบบหวานแหเจาหนาที่ก็ไมเพียงพอ ซึ่ง
นอกจากทําไมไหวแลวยังเปนการดูแลที่ไมมีความเฉพาะจงใหตรงจุด จึงจัดแบงกลุม
ผูสูงอายุจากการทํางานเปน 4 กลุม…”
3. เครือขายภาคีปฏิบัติการแบบมีสวนรวม
กระบวนการพัฒนานวัตกรรมการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ ตองมีการประสานความรวมมือ
ปฏิบัติการของเครือขายภาคีในพื้นที่ ไดแก ผูสูงอายุ อสม. ผูใหญบาน อบต. และเจาหนาที่สถานี
อนามัยบานถอน โดยปฏิบัติการคนหาปญหาและความตองการ การรวมคิด รวมวางแผน ในเวที
ประชาคม ก อ ให เ กิ ด ข อ ตกลงร ว มกั น ในการจั ด ตั้ ง กองทุ น ผู สู ง อายุ สู ป ฏิ บั ติ ก ารร ว มทุ น ร ว ม
ปฏิบัติการดูแลสุขภาพผูสูงอายุโดยชุมชน และผูสูงอายุดูแลซึ่งกันและกัน เปนการสรางสวัสดิการ
สําหรับผูสูงอายุ นับไดวาเปนกลไกสูการออกแบบริการแบบมีสวนรวมเพื่อดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
นอกจากนี้เครือขายภาคีที่ปฏิบัติการแบบมีสวนรวมเปนเงื่อนไขการดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่ตอเนื่อง
อยางยั่งยืน
“...การดู แ ลสุ ข ภาพผู สู ง อายุ คงมิ ใ ช ห น า ที่ ข องคนใดคนหนึ่ ง หรื อ เจ า หน า ที่
สาธารณสุขเทานั้นที่จะมีหนาที่ออกไปตรวจสุขภาพและเยี่ยมบาน แตตองรวมทุก
สวนที่เกี่ยวของตองรวมมือกัน ทั้งในสวนตัวของผูสูงอายุเอง บุคคลในครอบครัว

ผูนําชุมชน อาสาสมัครสาธารณสุข และหนวยงานที่เกี่ยวของ รวมกันดูแลและมี
สวนรวมในกิจกรรมที่จะสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุ ใหมีสุขภาพกายที่ดีและสุขภาพจิตที่
แจมใส เพื่อใหมีอายุยืนยาวนานตามวัยอันสมควร.....ประชาคมกองทุนสุขภาพ เปน
การรวมกลุมของผูสูงอายุเพื่อดําเนินกิจกรรมดานสุขภาพ ไดทําการตรวจสอบขอมูล
ดานสถานะสุขภาพของผูสูงอายุ การใหองคกรและภาคีที่เกี่ยวของไดรับรูปญหาและ
ความตองการของผูสูงอายุ ในการสนับสนุนงบประมาณ เจาหนาที่เปนผูเสนอแนวคิด
ในการจัดตั้งกองทุน อบต. และ ผูนําชุมชน แสดงความคิดเห็นเพื่อใหเห็นความ
เปนไปไดในการดําเนินงาน อบต. รวมรับรูปญหาและความตองการ และเสนอความ
คิดเห็นในการดูแลผูสูงอายุ......จากการดําเนินการเรื่องผูสูงอายุมาอยางตอเนื่องทุกป
เรื่ อ งของงบในการดํ า เนิ น งาน และความช ว ยเหลื อ จากองค ก รภาคี ต า งๆ เห็ น
ความสําคัญของผูสูงอายุมากขึ้น อบต. ไดใหเงินสนับสนุนดานงบประมาณในการ
จัดกิจกรรมสําหรับผูสูงอายุทุกป เปนงานที่จัดใหญในวันสงกรานต ชวยใหผูสูงอายุมี
การตื่นตัวและเปนกําลังใจในการดูแลตนเอง…”

จากการที่สถาบันวิจัยและพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน(สพช.) รวมกับสถาบันการศึกษาและ
องคกรและภาคีในพื้นที่ ไดดําเนินโครงการสนับสนุนการพัฒนานวัตกรรมบริการสุขภาพปฐมภูมิ
ครอบคลุ ม จั ง หวั ด ต า งๆ ทุ ก พื้ น ที่ ทั่ ว ประเทศ โดยมี วั ต ถุ ป ระสงค เ พื่ อ ใช น วั ต กรรมที่ เ กิ ด จาก
กระบวนการคนหาเปนเครื่องมือในการเรียนรูรวมกัน อันนําไปสูการใหบริการสุขภาพที่มีคุณภาพ
และการสรางการมีสวนรวมของสังคม พัฒนากลไกในการสนับสนุนกระบวนการ พัฒนาระบบ
บริการปฐมภูมิที่สอดคลองกับเงื่อนไขในระดับพื้นที่ โดยการสรางกระแสการแขงขันในการสราง
นวัตกรรมของระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ และ รวมพัฒนาเครือขายการจัดการความรูใน
กระบวนการ พัฒ นาระบบปฐมภูมิ “โครงการครอบครั ว รวมด วยชุ ม ชนช วยกัน สรรค สร า ง
สุขภาพกายจิตผูสูงอายุ” ของสถานีอนามัยน้ําโสม ตําบลน้ําโสม อําเภอน้ําโสม จังหวัดอุดรธานี
เป น หนึ่ ง ในโครงการที่ ไ ด รั บ การสนั บ สนุ น ดั ง กล า วและคั ด เลื อ กให เ ป น แบบอย า งของการดู แ ล
ผูสูงอายุ จากการศึกษาโดยวิธีการสังเกตแบบมีสวนรวม สัมภาษณเจาะลึก และสนทนากลุมกับผูมี
สวนรวมในกิจกรรมการพัฒนา ในชุมชน 3 หมูบานเทศบาลตําบลน้ําโสม ไดแก น้ําโสม น้ําปดและ
โคกน อ ย ที่ อ าจสรุ ป การพั ฒ นานวั ต กรรมบริ ก ารสุ ข ภาพปฐมภู มิ เ ป น 5 ประเด็ น ได แ ก 1)
กระบวนการพัฒนานวัตกรรม 2) เปาหมายของการดูแลสุขภาพชุมชนจากนวัตกรรม 3) รูปธรรมการ
พัฒนาการดูแลสุขภาพชุมชน 4) บทบาทหนาที่องคกรและภาคี และ5) เงื่อนไขแหงความสําเร็จของ
การพัฒนานวัตกรรม/สุขภาพชุมชน ซึ่งมีรายละเอียดดังตอไปนี้

จากการศึกษาการพัฒนานวัตกรรมครั้งนี้พบวามีกิจกรรมที่ดําเนินการคือ 1) จัดประชุมผูที่
เกี่ยวของ เพื่อกําหนดเปาหมาย วางแผน จัดทําโครงการ และประชาสัมพันธนวัตกรรม 2) อบรม
กลุมอาสาสมัครแกนนํา ใหมีความสามารถในการ สํารวจขอมูลพื้นฐานผูสูงอายุ 3) ดําเนินการ
สํารวจและวิเคราะห ขอมูลพื้นฐานผูสูงอายุ 4) จัดประชาคมรวมกับชุมชนและภาคีที่เกี่ยวของเพื่อ
นําเสนอขอมูล ปญหา และรวมกันวางแนวทางในการแกไขปญหา 5) ดําเนินกิจกรรมตามแผนที่
รวมกันกําหนด และ 6) จัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางแกนนําผูดูแลผูสูงอายุ และภาคีเครือขาย
ซึ่งกิจกรรมที่ดําเนินการเหลานี้สะทอนกระบวนการพัฒนาที่ทําใหเกิดการสรางบริการสุขภาพใน
พื้นที่ที่สอดคลอ งกับความตองการของกลุมประชากรผูสูงอายุในบริบท โดยอาศัยกระบวนการ
1.1 การสรางการยอมรับจากชุมชนในการหาเครือขายพันธมิตรรวมดําเนินการ
จากการที่เจาหนาที่สาธารณสุข ไดทุมเทกําลังกายและกําลังใจในการปฏิบัติหนาที่ในการ
ดูแลสุขภาพประชาชนในพื้นที่รับผิดชอบมาเปนระยะเวลานานไมต่ํากวา 10 ป จนเปนที่ยอมรับ
ไววางใจจากผูบังคับบัญชา ประชาชน องคกรบริหารสวนทองถิ่น ทําใหชุมชนและภาคีเครือขายเขา
มามี ส ว นร ว มในการทํ า งานซึ่ ง ประกอบด ว ยการร ว มสํ า รวจข อ มู ล ผู สู ง อายุ ทํ า ประชาคม เพื่ อ
ออกแบบการทํากิจกรรมที่ตอบสนองความตองการและปญหาของผูสูงอายุในชุมชน ภายใตการใช
ทุนทางสังคมที่มีอยู
1.2 ใชการทํางานรวมกันนําไปสูการสรางเปาหมายรวม
จากการรวมกันสํารวจขอ มูล ทําใหเกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางทีมงาน มองเห็น
ศักยภาพของชุมชนและผูสูงอายุ ปญหาสุขภาพรวมทั้งความตองการการดูแลของผูสูงอายุในชุมชน
โดยมีกระบวนการสรางเปาหมายรวมและกําหนดวัตถุประสงคในการดูแลดังนี้
กระบวนการสรางเปาหมายรวม การศึกษาขอมูลผูสูงอายุและการทําประชาคมทําให
ทีมงานและแกนนําทราบจากขอจํากัดของการดําเนินกิจกรรมชมรมผูสูงอายุเกี่ยวกับวิถีชีวิต ที่มีผล
ตอการเขารว มกิจกรรมของผูสูงอายุในชุ มชน เชน วิ ถีชีวิตที่ตองไปประกอบอาชี พในไรนานอก
หมูบาน บางสวนที่ยังขาดความตระหนักในการดูแลสุขภาพ บางรายมีขอจํากัดเรื่องสุขภาพและ
เวลา นอกจากนั้น ประสบการณความลมเหลวในการดําเนินกิจกรรมชมรมในอดีต ทําใหมีผูเขารวม
กิจกรรมในระยะแรกนอย ทีมงานไดสรางกระบวนการสรางเปาหมายรวม ทําใหทุกภาคสวนเห็น
ความสําคัญ โดยจัดกิจกรรมอบรมแกนนํา รวมสํารวจขอมูลผูสูงอายุในชุมชนรวมทั้งเยี่ยม
บ า น หลั ง จากนั้ น นํ า สิ่ ง ที่ พ บมาสะท อ นคิ ด ในที่ ป ระชุ ม ประชาคม สร า งแรงบั น ดาลใจให ภ าคี

เครือขาย สมาชิกกลุมสูงอายุ กลุมผูดูแล เห็นประเด็นการดูแลผูสูงอายุเปนเรื่องของทุกภาคที่ตอง
รวมกันและอยากแกไข ทําใหมีการออกแบบการทํางานและรวมทํากิจกรรมอยางตอเนื่อง สรางการ
เรียนรูรวมกัน เปนแบบอยางและสรางความตองการขยายเครือขายไปยังกลุมเปาหมายอื่น เพื่อ
ชุมชนตอไปในอนาคต
1.3 ออกแบบนวัตกรรมโดยใชขอมูลโดยประชาคมภาคีทุกภาคสวนที่เกี่ยวของ
ถึ ง แม ว า ชุ ม ชนมี กิ จ กรรมเกี่ ย วกั บ ผู สู ง อายุ ม านาน แต ไ ม ไ ด เ ชื่ อ มโยงกั บ การดู แ ล เช น
กองทุนฌาปนกิจ การดําเนินงานเกี่ยวกับการดูแลผูสูงอายุที่ผานมาในอดีตสวนใหญเจาหนาที่
สาธารณสุขมักเปนผูกําหนด เชน การจัดตั้งชมรม ชุมชนและการดูแลสุขภาพ โดยการสนับสนุนจาก
องคกรบริหารสวนทองถิ่น บาง และไมเปนรูปธรรมชัดเจน ประชาชนเปนเพียงผูปฏิบัติตามนโยบาย
เทานั้น การดําเนินการจึงเกิดขึ้นเปนชวงๆไมตอเนื่อง จากความเชื่อมั่นจนเปนที่ยอมรับ ไววางใจ
จากผูบังคับบัญชา ประชาชน องคกรบริหารสวนทองถิ่น ที่สนับสนุนการสํารวจขอมูลผูสูงอายุ นํามา
วิเคราะห และออกแบบนวัตกรรมการดูแลผูสูงอายุ โดยเริ่มในชุมชน 3 หมูบานในเทศบาลตําบล
น้ําโสม ไดแก น้ําโสม น้ําปด และ โคกนอย โดยทุกภาคสวนมีสวนรวมในการออกแบบนวัตกรรมนี้
ทําใหผูสูงอายุไดรับการดูแลที่เหมาะสมจากลูกหลานในครอบครัวและชุมชน มีความสุข เห็นคุณคา
ในตนเอง มีการออกกําลังกายอยางนอยสัปดาหละครั้ง ไดรับการ ตรวจสุขภาพ คัดกรองโรค การ
เยี่ยมบานยามเจ็บปวย รวมทั้งการดูแลรักษาที่เหมาะสมกับปญหาสุขภาพและวัย คนในชุมชนรูสึก
เปนเจาของโครงการ ดําเนินกิจกรรมเองโดยมีเจาหนาที่สถานีอนามัยเปนพี่เลี้ยง
จากการศึกษาขอมูลผูสูงอายุของชุมชนพบวา รอยละ 52ของผูสูงอายุเปนผูมีสุขภาพดี
รองลงมามีภาวะสุขภาพเสื่อมตามวัย เชน สายตา การไดยินและ การเสื่อมของขอ สวนที่เหลือเปน
โรคเรื้อรัง เบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคขอเสื่อม ผูสูงอายุอยูบานลําพังเนื่องจากบุตรหลานตองไป
ทํางาน ทํานาทําไร โดยที่ผูสูงอายุและครอบครัวยังตองการการดูแลจากเจาหนาที่อยางตอเนื่อง
ไดรับการเยี่ยมที่บานโดยแพทย ตองการการดูแลฟนฟูสภาพในกลุมผูปวยอัมพฤกษ อัมพาต และ
ตองการเงินเบี้ยยังชีพสําหรับผูสูงอายุ ทําใหคณะทํางานโครงการได กําหนดเปาหมายการดูแล
ประกอบดวย 1) กลุมผูสูงอายุทั้งกลุมที่มีสุขภาพดี กลุมเสี่ยงและกลุมที่มีปญหาสุขภาพตาม
ความตองการการดูแลของแตละกลุม 2) ตองการ ให ผูสูงอายุไดรับการดูแลสุขภาพกายและใจจาก
ครอบครัวและคนในชุมชน สามารถดูแลสุขภาพตนเองไดเมื่อเจ็บปวย ไดอยูกับบุตรหลานอยูใน
สังคมอยางอบอุนมีความสุข 3) ผูสูงอายุมีหลักประกันรายได สามารถพึ่งพาตนเองได 4)มีสวน

รวมในสังคมเปนแหลงภูมิปญญาของคนรุนหลัง 5) มีเครือขายชวยเหลือซึ่งกันและกันในชุมชน และ
6) ได รั บ การยกย อ งเชิ ด ชู แ ละอยู ใ นสั ง คมอย า งมี คุ ณ ค า ครอบครั ว และชุ ม ชนให ค วามร ว มมื อ
เนื่องจากเห็นวาการดูแลจากเจาหนาที่คงไมสามารถทดแทนหรือทําใหดีกวาการดูแลจากเครือญาติ
และลูกหลานโดยตรง
ดังไดกลาวมาขางตนแลววานวัตกรรมนี้สามารถดําเนินการมาไดถึงระดับที่ชุมชนเห็นวา
เปนเรื่องที่ชุมชนและองคกรบริหารสวนทองถิ่นเปนเจาของตองชวยกันจัดการ จากการวิเคราะห
ขอเท็จจริงดังกลาวอาจสรุปไดวากระบวนการดังกลาวเกิดจาก 1) การสรางการมีสวนรวมของ
เจาหนาที่PCU และภาคีเครือขาย 2) การใชเครื่องมือหลากหลายที่เหมาะสมกับบริบทในแตละชวง
ของการพัฒนา 3) กลไกที่ใชในการดําเนินการใหเกิดการมีสวนรวมในชุมชน 4) รูปแบบการดูแล
สุขภาพผูสูงอายุที่เกิดขึ้นและผลที่ไดมีดังนี้
1) การสรางมีสวนรวมของเจาหนาที่PCUและภาคีเครือขาย เกิดจากความศรัทธาที่
ประชาชนมีใหกับบุคลากรสุขภาพ นําไปสูการทํางานรวมกัน มองเห็นประเด็นปญหา
ร ว มกั น ช ว ยกั น คั ด เลื อ กอาสาสมั ค รแกนนํ า เพื่ อ ดู แ ลผู สู ง อายุ และจั ด อบรมกลุ ม
อาสาสมัครแกนนํา สํารวจขอมูลพื้นฐาน วิเคราะหขอมูล วางแผนดําเนินการ สงเสริม
สุขภาพจัดกลุมผูสูงอายุที่สุขภาพดี เยี่ยมบาน เพื่อคนหาผูที่เจ็บปวย และใหการ
ชวยเหลือดูแลผูที่มีปญหาสุขภาพ
2) เครื่องมือที่ใชในการพัฒนา ใชการเขารวมกิจกรรมกับผูสูงอายุ ประชุมกลุม เวที
ประชาคม ในการแลกเปลี่ยนเรียนรู ออกแบบวางแผนการทํางาน ลงมือปฏิบัติ และ
รับผลที่เกิดทั้งระดับแกนนําและชาวบาน
3) กลไกที่ใชในการดําเนินการใหเกิดการมีสวนรวมในชุมชน นวัตกรรมนี้ใชกลไกที่
ทําใหเกิดการมีสวนรวมที่หลากหลายซึ่งสามารถสรุปไดดังนี้คือ
กระบวนการหาและใชทุนทางสังคม จากการทํางานของเจาหนาที่กับชุมชน ทําใหรูจกั
กลุมแกนนําที่มีศักยภาพ และสามารถดึงมาเขารวมการพัฒนานวัตกรรมการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
ในชุมชนอยางเปนรูปธรรม ไดแก
3.1 กลุมแกนนํา
• กลุ ม ชาวบ า นที่ ใ ห ก ารสนั บ สนุ น เช น กลุ ม แม บ า นช ว ยกั น ประกอบอาหารในวั น

จัดกิจกรรม กลุมเด็กวัยรุนขับรถรับสงผูสูงอายุในการมาเขารวมกิจกรรม ทุกคนทํา
ดวยใจ หวังใหสิ่งดีแกผูสูงอายุในชุมชน
• แกนนํา อสม. มีความเขมแข็ง สมัครใจใหการชวยเหลือ ดูแลกลุมผูสูงอายุ โดยสละ
เวลา แรงกาย แรงใจ เพื่อใหผูสูงอายุมีความเปนอยูที่ดี
• ผูนําชุมชนที่เขมแข็ง ใหความสําคัญกับสุขภาพ ทํางานเพื่อสวนรวมอยางแทจริง ขอ
ไดเปรียบของพื้นที่คือ การมีผูนําชุมชนเปน อสม. ซึ่งงายตอการประสานงานในชุมชน
อีกทั้งนายกเทศมนตรีมาจากการเลือกตั้งที่ชาวบานใหการยอมรับและศรัทธามาตลอด
ดังเห็นไดจากการสมาชิกเทศบาลตําบล สมาชิกเทศบาลจังหวัด ในทองถิ่นที่ไดรับ
เลือกติดตอกันมาหลายป เปนผูใหการสนับสนุนกิจกรรมการพัฒนา ที่คนในชุมชน
สามารถขอความรวมมือในเรื่องตางๆ ไดเปนอยางดี
• กลุมผูสูงอายุมีความเขมแข็ง สามารถจัดตั้งเปนชมรมเขารวมกิจกรรมเชน การประกวด
การออกกําลังกาย การประกวดงานฝมือจักสาน การประกวดสรภัญญะเปนตน
3.2 การบริ ห ารจั ด การงบประมาณ งบประมาณก็ จั ด เป น ทุ น อย า งหนึ่ ง ที่ ทํ า ให
นวัตกรรมสามารถดําเนินไปไดอยางตอเนื่องและยั่งยืน ในการดําเนินงานโครงการนี้มีการระดมทุน
จากหลายภาคสวนไดแก
• การระดมทุนจากกลุมผูสูงอายุเอง โดยสมาชิกตองชําระคาบํารุงชมรมเดือนละ 10
บาท เขากองทุนเพื่อดําเนินกิจกรรมตางๆ
• จากสวนราชการ ไดรับการสนับสนุนจากรัฐ ตามโครงการที่ขอสนับสนุนทุนจาก
สํานักงานหลักประกันสุขภาพแหงชาติในการดําเนินกิจกรรมผูสูงอายุ สวนขององคกร
บริหารสวนทองถิ่น เจาหนาที่เทศบาลไดเล็งเห็นความสําคัญของปญหาสุขภาพของ
คนในชุมชนเปนอันดับแรก จึงใหการชวยเหลือและรวมมือในกิจกรรมเปนอยางดี
• รางวัลจากการดําเนินกิจกรรม เชน การประกวดการออกกําลังกาย การประกวดงาน
ฝมือจักสาน การประกวดสรภัญญะ กลุมเย็บผา ทอผา ไขไอโอดีน กลุมสมุนไพร มี
แหลงเงินทุนจากเทศบาล มีกลุมสุขาภิบาลอาหาร กองทุนยา กองทุนลูกประคบ
กองทุนผูสูงอายุและกองทุนโรคเลปโตสไปโรซิส

4) รูปแบบการดูแลสุขภาพผูสูงอายุและผลที่ได จากเวทีประชาคมทําใหเกิดการ
ออกแบบการดูแลผูสูงอายุรวมกันดังนี้
4.1 ในสถานบริการ กําหนดใหแยกสีที่แฟมเปนสีบานเย็นในหลังคาเรือนที่มีผูสูงอายุ
จัดชองทางดวนใหไดตรวจกอนไมตองรอคิว ถาไมมีรถกลับบาน มีการจัดบริการรถ โดยใหคนงาน
ไปสงถึงบาน ใหสมุดบันทึกคูมือสุขภาพประจําตัวผูสูงอายุ
4.2 นอกสถานบริการ ไดจัดทําโครงการตรวจสุขภาพผูสูงอายุโดยไดรับการสนับสนุน
งบประมาณรวมกับเทศบาลตําบลน้ําโสม เมื่อเสร็จสิ้นกิจกรรมตรวจสุขภาพจะออกเยี่ยมบาน
รวมกับเจาหนาที่เทศบาล และแกนนํา
4.3 การทํางานรวมกับทองถิ่น ในการทํางานรวมกับเทศบาลและองคกรปกครองสวน
ทองถิ่นสนับสนุนงบประมาณโครงการตรวจสุขภาพผูสูงอายุ และสรรหาเงินชวยเหลือใหผูสูงอายุที่
ดอยโอกาส สูงอายุมาก ในรูปของเบี้ยยังชีพใหไดรับครบทุกคน นอกจากนี้ยังวางแผนชวยเหลือใน
ผูสูงอายุที่มีปญหาเกี่ยวกับการไดยินใหไดรับการชวยเหลืออุปกรณสงเสริมการไดยินจากสถาน
บริการระดับสูง ในรายที่ไมมีลูกหลานอยูดวยไดรับการชวยเหลือนําสงตามระบบการดูแล กรณีมี
ผูสูงอายุเจ็บปวยแจงใหสมาชิกทราบและดําเนินการเยี่ยม จัดอบรมผูดูแลและผูสูงอายุ ในการดูแล
สุขภาพตนเองในรูปแบบการเรียนรูเปนกลุมทําใหไดแลกเปลี่ยนเรียนรูประสบการณซึ่งกันและกัน
รวมทั้งการดูแลสุขภาพชองปากผูสูงอายุ และกิจกรรมออกกําลังกาย ทําใหผูสูงอายุพึงพอใจใน
กิจกรรมและบริการที่ไดรับและรูสึกมีคุณคาในตัวเอง เจาหนาที่ก็ไดเรียนรูการทํางานรวมกับชุมชน
มากขึ้น
การปฏิบัติการนวัตกรรมครั้งนี้พบวา องคกรและภาคี และกลุมคนที่เกี่ยวของมีบทบาทที่
แตกตางกัน ดังนี้
1) ผูเริ่มคิด ประกอบดวย เจาหนาที่สาธารณสุข แกนนําผูสูงอายุ เปนผูนําทางความคิด
ริเริ่มพัฒนานวัตกรรม คนหาขอมูลและเปนผูใชขอมูลเพื่อจัดเวทีใหเกิดการสะทอน
ขอมูลปญหา ใหเกิดการคิดและสรางความตระหนักในการพัฒนานวัตกรรมการดูแล
ผานเวทีประชาคม ใชขอตกลงรวมกันในการดําเนินกิจกรรม
2) กลุมรวมคิด ประกอบดวย เจาหนาที่สาธารณสุข กลุมแมบาน กลุมเยาวชน ผูนํา
ชุมชน นายกเทศบาล ปลัดเทศบาล ผูอํานวยการโรงเรียน ผูดูแลเด็ก แกนนําผูสูงอายุ
อสม พระ มีบทบาทในการเขารวมแสดงความคิดเห็นในการวิเคราะหปญหาสุขภาพ

และความต อ งการการดู แ ลผู สู ง อายุ คั ด เลื อ กหมู บ า นนํ า ร อ ง หาแนวทางการ
ดําเนินงานดูแล
3) กลุ ม ผู ร ว มกระบวนการ ได แ ก อาสาสมั ค รแกนนํ า เจ า หน า ที่ ส าธารณสุ ข กลุ ม
แมบาน กลุมเยาวชน ผูนําชุมชน นายกเทศบาล ปลัดเทศบาล ครู ผูดูแลเด็ก แกนนํา
ผูสูงอายุ อสม. พระ ผูสูงอายุและผูดูแล มีโดยบทบาทที่แตกตางกันเชน
• จนท.ศูนยสุขภาพชุมชน มีบทบาทในการสะทอนใหภาคีทราบจัดประชาคมเขารวม
ประชาคมหมูบานหาแนวทางการดําเนินชมรมผูสูงอายุ เชื่อมประสานการขอรับการ
สนั บ สนุ น จากองค ก รและภาคี คั ด เลื อ กหมู บ า นต น แบบ 3 หมู บ า น คั ด เลื อ ก
อาสาสมัครแกนนํา ออกแบบการเยี่ยมสํารวจผูสูงอายุ พัฒนาศักยภาพอาสาสมัคร
แกนนํ า พั ฒ นาศั ก ยภาพผู ดู แ ลและผู สู ง อายุ สนั บ สนุ น การดํ า เนิ น งาน เยี่ ย ม
ครอบครัวประเมินปญหา ใหการดูแลผูสูงอายุ เปนพี่เลี้ยงใหคําปรึกษา ตรวจรักษา
โรคทั่วไป และเขารวมกิจกรรมผูสูงอายุ
• อาสาสมัครแกนนํา มีบทบาท เขารับการอบรมอาสาสมัครแกนนําดูแลผูสูงอายุ
สํารวจขอมูลผูสูงอายุ เยี่ยมบานผูสูงอายุ เขารวมกิจกรรมผูสูงอายุ
• อสม,อบต,ผูใหญบาน- มีบทบาทเปนแกนนําในการพัฒนานวัตกรรม สนับสนุนการ
จั ด กิ จ กรรมผู สู ง อายุ เ ข า ร ว มกิ จ กรรมผู สู ง อายุ ร ว มเยี่ ย มบ า นผู สู ง อายุ รวมทั้ ง
ประชาสัมพันธนวัตกรรมและกิจกรรม
• ผู ดู แ ล มี บ ทบาทหน า ที่ ใ นการเข า ร ว มพั ฒ นาศั ก ยภาพ และให ก ารดู แ ลสุ ข ภาพ
ผูสูงอายุในครอบครัว
• ครู มี หน า ที่เ ข าร ว มประชาคมหมูบ า นหาแนวทางการดํา เนิน ชมรมผูสู ง อายุ เป น
วิทยากรสอนการออกกําลังกาย เปนผูเสริมความรูของภูมิปญญาหมูบาน สงเสริม
อาชีพจักสานใหกับชมรมผูสูงอายุและพัฒนาภูมิปญญาหมูบาน รวมกิจกรรมวัน
สําคัญของชมรมผูสูงอายุ
• อบต./เทศบาล สนับสนุนงบประมาณการดําเนินงาน สนับสนุนเครื่องออกกําลังกาย
สรางศาลาที่เปนศูนยรวมประชาชนหลายหมูบานเพื่อดําเนินกิจกรรมรวมกัน จัดเบี้ยยัง
ชีพแกผูสูงอายุดอยโอกาส รวมประชุมรับฟงปญหา ขอเสนอแนะจากชุมชนเขารวม
ประชาคมหมูบานหาแนวทางการดําเนินชมรมผูสูงอายุ เยี่ยมบานผูสูงอายุดอยโอกาส
และเขารวมกิจกรรมผูสูงอายุ
• ศูนยสุขภาพชุมชนน้ําโสม โรงพยาบาลน้ําโสม- สนับสนุนวิทยากร ใหความรูแก

แกนนํา ผูดูแลและผูสูงอายุ
• สํ า นั ก งานสาธารณสุ ข อํ า เภอ ให ก ารสนั บ สนุ น เชื่ อ มประสานการขอรั บ การ
สนับสนุนจากองคกรและภาคี และนิเทศติดตามงาน
• โรงเรียนน้ําโสม สนับสนุนใหความรูเรื่องการจักสานแกผูสูงอายุ
• ศูนยเด็กเล็ก มีบทบาทสงเสริมใหเกิดความผูกพันใกลชิดระหวางเด็กเล็กกับผูสูงอายุ
โดยใหผูสูงอายุไปเลานิทานใหเด็กฟง
• กลุมแมบาน มีบทบาทหนาที่รวมแรงรวมใจประกอบอาหารและอํานวยความสะดวก
ในการจัดกิจกรรม
4) กลุมใหการสนับสนุน ไดแก อบต. เทศบาล มีบทบาทในการ สนับสนุนงบประมาณ
และอุปกรณในการดําเนินกิจกรรมชมรมผูสูงอายุ
การดําเนินนวัตกรรมนี้ ผูสูงอายุไดรับการดูแลสุขภาพกายและใจจากครอบครัวและคนใน
ชุมชน สามารถดูแลสุขภาพตนเองไดเมื่อเจ็บปวย ไดอยูกับบุตรหลาน อยูในสังคมอยางอบอุน มี
หลักประกันรายได สามารถพึ่งพาตนเองได มีสวนรวมในสังคมเปนแหลงภูมิปญญาของคนรุนหลัง
มีเครือขายชวยเหลือซึ่งกันและกันในชุมชน ไดรับการยกยองเชิดชูและอยูในสังคม หมูบานอยางมี
คุณคา และเมื่อนวัตกรรมนี้ดําเนินการสําเร็จจะเกิดการดูแลสุขภาพของประชาชนทุกกลุมอายุตั้งแต
แรกเกิดจนถึงตาย ทุกคนในชุมชนมีสวนรวมคิด รวมทําเกิดกระบวนการเรียนรูของชุมชน ทําให
ชุมชนเขมแข็ง มีการสรางแกนนําดูแลสุขภาพแบบองครวมที่ครอบคลุมแบบเพื่อนชวยเพื่อนดูแลกัน
องคกรและภาคีตางๆ มีสวนชวยเหลือชุมชนมากขึ้นและนําไปสูการพัฒนาที่ยั่งยืน
ในการพัฒนานวัตกรรมบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิของชุมชนตําบลน้ําโสม ที่ดําเนินการ
มา สะทอนใหเห็นรูปธรรมการดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่เกิดขึ้น เกิดจากปจจัยที่สนับสนุนใหการดําเนิน
ดังนี้
5.1 ความเชื่อมัน่ ศรัทธาในเจาหนาที่สาธารณสุขของชาวบาน “หมอซือ้ ใจเราได
มารวมกิจกรรมเพราะเห็นแกหมอ” การดําเนินงานดานสุขภาพในชุมชนนัน้ ตองอาศัยสัมพันธภาพ
อันดีในการอยูรว มกับคนในชุมชน และชวยใหสามารถเขาถึง ไดรับความไววางใจ ไดรับความ
รวมมือตามมา ทําใหไดรับขอมูลที่แทจริง ไดรับทราบปญหา เรียนรูวิถีชีวิตชาวบาน และสามารถ
วิเคราะหจัดบริการตามความตองการของชุมชน แกไขปญหาไดตรงตามบริบท

5.2 การไดรับการสนับสนุนและความรวมมือรวมใจจากทุกภาคสวน ทําใหไดรับการ
ยอมรับจากผูบังคับบัญชาเบื้องตน (สสอ.) “นองเคาตั้งใจทํา งานประจําก็เยอะแลว แตเคาตั้งใจทํา
เราก็ตองสนับสนุน ผลงานออกมาดีผมก็ภูมิใจ” องคกรบริหารสวนทองถิ่นใหความสําคัญกับ
ป ญ หาสุ ข ภาพ “...ชาวบ า นเค า เลื อ กถู ก คน นายกคนนี้ นี่ ส นใจเรื่ อ งความเป น อยู แ ลสุ ข ภาพ
ประชาชน มากกวาการสรางถนน เคามาชวยทั้งที่ไมมีคน..พอมีงบก็มาบอกใหเขียนโครงการขอเงิน
ไปทํ า งบพ นยากํ าจั ดยุ งลาย ทรายกํา จัด ลูก น้ํา ร ว มกิจ กรรมทุกครั้ง ร ว มประชุ มจนดึ กจนดื่ น.”
“สมาชิกเทศบาลก็มาจาก อสม.” ชุมชนมีสวนรวม “ครูมาสอนการออกกําลังกาย เอาผูเฒาไปเลา
นิทานและสอนนักเรียนทําจักสาน” “กลุมแมบานมาทําอาหารใหเวลาประชุม พระก็ใหใชสถานที่
และเทศใหญาติโยมฟงในวันพระ” “คนแกที่ไมมีญาติเพื่อนบานก็มาสงให”
5.3 ความเข ม แข็ ง และศั ก ยภาพของคนในชุ ม ชน ทํ า ให ก ารดํ า เนิ น งานประสบ
ความสําเร็จ สงเสริมใหคนในชุมชนมีกําลังมากขึ้น การดําเนินกิจกรรมในระยะแรกสมาชิกเขารวม
กิ จ กรรมน อ ย ต อ มามี ก ารประชาสั ม พั น ธ กระตุ น การเข า ร ว มกิ จ กรรม ภายหลั ง จึ ง มี ผู เ ข า ร ว ม
กิจกรรมมากขึ้น บางครั้งกลุมแกนนํารูสึกทอแท แตไดกําลังใจจากกลุมตางๆ ไมวาในชมรมเอง
เจาหนาที่ และสมาชิกในชุมชน ทําใหมีกําลังตอสูและดําเนินกิจกรรมตอเนื่องมา นอกจากนี้ชุมชนยัง
มีศักยภาพในศิลปะการจักสาน การทอผา การแสดง เปนตน
5.4 ความเขมแข็งของผูสูงอายุ ชมรมผูสูงอายุมีการพึ่งตนเอง โดยจัดตั้งกองทุนเพื่อหา
รายไดสําหรับใชจายคาสวัสดิการผูสูงอายุตางๆ ซึ่งเงินที่ไดมาจากคาสมัครสมาชิกของผูสูงอายุคน
ละ 10 บาท ไดมาจากการบริจาคของแกนนําตางๆและสวนหนึ่งไดมาจากกองทุนหมูบานสําหรับใช
เปนสาธารณประโยชน การวางแผนการใชจายในกองทุน กติกาการใชเงินคือตองมีการประชุมและ
ทําประชาคมกอนทุกครั้งเพื่อพิจารณาใชงบในการจัดการกิจกรรมตางๆ นอกจากนี้ตัวแทนผูสูงอายุที่
ไดรับการฝกดานตางๆ เปนผูนําในการดําเนินกิจกรรม เชน ผูนําการรําไมพลอง แอโรบิค การทําปุย
ชีวภาพ การทําเกษตรแบบพอเพียง
กล า วโดยสรุ ป “โครงการครอบครั ว ร ว มด ว ยชุ ม ชนช ว ยกั น สรรค ส ร า งสุ ข ภาพกายจิ ต
ผูสูงอายุ”นี้สามารถเปนแบบอยางการดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่ชุมชนมีสวนรวมในการดูแลนวัตกรรม
ไดอยางแทจริง

2
การวิจัยถอดบทเรียนการพัฒนานวัตกรรม “ชุมชนชวยชวยกันสรางสรรคสุขภาพกาย
จิต ผูสูงอายุ” สถานีอนามัยน้ําโสม ตําบลน้ําโสม อําเภอน้ําโสม จังหวัดอุดรธานี อาศัยกรอบวิธี
คิดดังนี้
สว นไดแ ก 1) ข อ มู ล ที่แสดงหลั กการ แนวทาง วิธี คิด และบทบาทหนา ที่ ในการทํา งานพัฒ นา
สุขภาพชุมชนของผูเกี่ยวของตามเปาหมายของนวัตกรรม และ 2) ขอมูลผูเขารวมกิจกรรมการ
ปฏิบัติการจริง เพื่อเปนฐานในการวิเคราะหแนวคิดและวิธีการพัฒนาสุขภาพชุมชนของนวัตกรรม
ทั้งนี้ขอมูลดังกลาวจะถูกสังเคราะหเพื่อตอบโจทยขางตน ซึ่งแสดงภาพรวมของกระบวนการทํางาน
และหนาที่ของ “นวัตกรรม” นี้
ผูใหขอมูลในการศึกษาการพัฒนานวัตกรรม “ชุมชนชวยชวยกันสรางสรรคสุขภาพกาย
จิ ต ผู สู ง อายุ ” สถานี อ นามั ย น้ํ า โสม ตํ า บลน้ํ า โสม อํ า เภอน้ํ า โสม จั ง หวั ด อุ ด รธานี ครั้ ง นี้
ประกอบดวย
1) ผูรับผิดชอบโครงการ เจาหนาที่สถานีอนามัย และ สสอ.

2) ภาคี เ ครื อ ข า ยที่ ผู เ กี่ ย วข อ งตลอดกระบวนการพั ฒ นา ได แ ก เทศบาล อบต อสม.
ผูใหญบาน ครู แกนนําผูสูงอายุ ผูสูงอายุ ครอบครัว ประชาชนในชุมชน กลุมแมบาน
ครู อาจารย และพระ
ในการศึกษาครั้งนี้ ไดใชวิธีการศึกษาขอมูลหลากหลายวิธี ไดแก
3.1 การสังเกตอยางมีสวนรวม โดยคณะทํางานไดเขาไปสังเกตการดําเนินกิจกรรมที่
เกิดขึ้นในการพัฒนานวัตกรรม ซึ่งเปนการจัดกิจกรรมมหกรรมผูสูงวัย ใสใจสุขภาพ แบบพอเพียง
25 พฤษภาคม 2550 โดยนายกเทศมนตรี เทศบาลต.น้ําโสม ประธานในพิธี กลาวเปดงาน ที่มี
วัตถุประสงคในการจัดกิจกรรมเพื่อใหผูสูงอายุ 1)ไดรับการดูแลจากครอบครัวและชุมชน 2)สามารถ
ดูแลสุขภาพตนเองและปฏิบัติตัวไดถูกตองเมื่อเจ็บปวย และ 3)มีการรวมกลุมพบปะแลกเปลี่ยน
ความคิดเห็นและรวมกิจกรรม ในงานมีผูสูงอายุเขารวมกิจกรรม รวมจํานวนทั้งสิ้น 200 คน จากบาน
น้ําโสมจํานวน 55 คน บานน้ําปด จํานวน 74 คน บานโคกนอย จํานวน 71 คน โดยมีกิจกรรมไดแก
1. รําไมพลองจากผูสูงอายุและแกนนําบานโคกนอย
2. ประกวดสุขภาพผูสูงอายุ
3. ประกวดการออกกําลังกายผูสูงอายุ
4. สงเสริมผลิตภัณฑจากผูสูงอายุ
นอกจากนั้นยังมีผูนําชุมชน ครอบครัวผูสูงอายุ ประชาชนในชุมชนและ แกนนําจากหมูบาน
ใกลเคียงมารวมกิจกรรมนี้อีกประมาณ 100 คน มหกรรม กิจกรรมสะทอนใหเห็นการสรางความ
ตระหนักใหคนในชุมชนและภาคีเครือขาย เห็นคุณคา ความสําคัญของผูสูงอายุ การสงเสริมสุขภาพ
ผูสูงอายุ และไดรับการดูแลจากครอบครัวและชุมชนไดมากยิ่งขึ้น ที่สงผลใหผูสูงอายุมีสุขภาพที่
สมบูรณ ทั้งดานรางกาย จิตใจ อารมณและสังคม สามารถดํารงชีวิตอยูไดอยางมีคุณภาพและมี
ความสุข เปนผูสูงอายุที่มีคุณภาพเปนที่ยึดเหนี่ยวทางจิตใจของบุตรหลาน และอยูกับบุตรหลานใน
ครอบครัวที่อบอุน ลดปญหาสุขภาพผูสูงอายุที่มีแนวโนมที่เพิ่มขึ้น การจัดกิจกรรมทําใหผูสูงอายุได
รูจักกัน สนิทสนมกัน แลกเปลี่ยนความคิดเห็น สนุกสนานเพลิดเพลินในหมูคณะ
3.2 การสั ม ภาษณ เ ชิ ง ลึ ก ทั้ ง นี้ ไ ด ทํ า การสั ม ภาษณ เ ชิ ง ลึ ก ผู ที่ เ กี่ ย วข อ งต า งๆ ได แ ก
ผูรับผิดชอบโครงการ พระ เจาหนาที่สถานีอนามัย ผูใหญบาน ปราชญชาวบาน รานคาในชุมชน
ประชาชนในชุมชน ครู อสม. สมาชิก อบต.

การสัมภาษณพูดคุยอยางไมเปนทางการ กับผูนํา แกนนํา ผูสูงอายุ ครอบครัวและประชา
ชนที่เขารวมในกิจกรรม
การสนทนากลุมตัวแทนชุมชน โดยทําการสนทนากลุม 3 กลุมไดแก 1) แกนนําผูรับผิด-
ชอบโครงการ 2) แกนนําผูสูงอายุแกนประชาชนในพื้นที่ และ 3) ผูสูงอายุและครอบครัว กลุมละ
20 คน
การศึกษาเอกสารที่เกี่ยวของ ไดแก เอกสารโครงการ เอกสารเรื่องเลา ตลอดจนเอกสาร
การเขารวมกิจกรรมและผลการดําเนินงานที่เกิดขึ้นระหวางการดําเนินกิจกรรม เปนตน
3.3 ลงพื้นที่จริง เยี่ยมบานผูสูงอายุและเยี่ยมชมสถานีอนามัย รวมกับอสม.
แผนผังความคิด(Mind mapping) การใชตารางสรุป เปนตน
หลายคน
และพิจารณาเห็นแลววาจะไมสงผลใดๆตอผูใหขอมูล

ขอมูล

บทที่ 1 กระบวนการพัฒนานวัตกรรม
1. วิวัฒนาการของนวัตกรรม
ศูนยสุขภาพชุมชนน้ําโสม เปนสถานีอนามัยแมขาย รับผิดชอบ 9 หมูบาน มีประชากร
6,096 คน เจาหนาที่ 3 คน ประกอบดวย พยาบาลวิชาชีพ 1 คน เจาพนักงานสาธารณสุขชุมชน 1
คน ผูชวยเจาพนักงานสาธารณสุข 1 คน มีสถานีอนามัยลูกขาย 2 แหง รับผิดชอบ 8 หมูบาน
รวมทั้งตําบล 17 หมูบาน ประชาชนสวนใหญประกอบอาชีพเกษตรกรรม รับจางและอพยพยายถิ่น
ฐานไปทํางานที่อื่น มีฐานะยากจนถึงปานกลาง นับถือศาสนาพุทธ มีถนนลาดยางผานหมูบาน ไมมี
รถโดยสารประจํ า ทางเข า ในหมู บ า น ส ว นใหญ ใ ช ร ถจั ก รยานยนต ระยะห า งจากชุ ม ชนถึ ง
โรงพยาบาล 7 กิโลเมตร ในการดําเนินการเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพของประชากรในชุมชน สวนใหญ
เจาหนาที่สาธารณสุขมักเปนผูกําหนดบทบาทการทํางานดานการแพทยและสาธารณสุข ประชาชน
เปนเพียงผูปฏิบัติตามนโยบาย ชุมชนและองคกรเครือขายมีสวนรวมในกิจกรรมนอย รวมทั้งการ
ดําเนินงานเกี่ยวกับการดูแลผูสูงอายุ ถึงแมมีการจัดตั้งชมรม การดูแลสุขภาพการดําเนินไมตอเนื่อง
และชุมชนขาดความเขาใจเกี่ยวกับบทบาทของตนเองในการดูแลผูสูงอายุ
วิถีชีวิต จากความอุดมสมบูรณของทรัพยากรธรรมชาติ ทําใหชาวบานสวนใหญประกอบ
อาชีพเกษตรกรรม มีกิจกรรมตลอดทั้งป แลวเสร็จจากการทํานา ทําไร จะปลูกถั่วเหลือง ขาวโพด
หรือมันสําปะหลัง ยางพารา ชาวบานออกจากบานแตเชาเพื่อไปประกอบอาชีพ กลับเขาบานในตอน
ค่ํา กลุมวัยทํางานมีบางสวนที่ไปรับจางทํางานในกรุงเทพฯ เนื่องจากรายไดไมเพียงพอในการสง
บุตรหลานเลาเรียน บางสวนแตงงานกับชาวตางชาติและไปดําเนินชีวิตที่ตางแดน ทิ้งใหผูสูงอายุอยู
บานโดยลําพังกับเด็กและเพื่อนบาน หลังจากที่บุตรหลานกลับจากเรือกสวนไรนามีการประกอบ
อาหาร รับประทานอาหารรวมกันหลัง 19.00 น.ไปแลว แตเนื่องจากผูสูงอายุในชุมชนนี้สวนใหญ
รอยละ 52.21 (2,232 คนมีสุขภาพดี สามารถชวยลูกหลานทํานา ทําไร ทําสวนได) มีเพียงบางกลุม
ที่สุขภาพไมคอยดีอยูที่บาน ทํางานบาน ปลูกผัก ปลูกตนไม ทํางานจักสานโดยใชวัสดุที่มีอยูใน
ชุมชน เชน สานกระติบขาว มวย หวด สวิง แลวแขวนไวหนาบาน ชาวบานที่ผานไปมาแวะซื้อ ทําให
ในอดีตผูสูงอายุไมคอยเห็นความสําคัญของการเขารวมกิจกรรมดูแลตนเอง การสงเสริมสุขภาพที่
สถานบริการสาธารณสุขและชุมชนจัดให ผูสูงอายุและคนในชุมชนรวมกิจกรรมเฉพาะในวันพระที่

ถื อ ปฏิ บั ติ เ ป น วั ฒ นธรรมอั น ดี ข องคนในชุ ม ชนมาช า นาน และชาวบ า นถื อ เป น วั น หยุ ด พั ก ผ อ น
หลังจากที่กรํางานหนักมาถึง 14 วัน
“...แตกอนยาก ผูเฒาไมคอยอยากมารวม เพราะเขามีเวียกของเขาทําอยู พวกไปไมได
ก็อยูบานสื่อๆ ไมอยากไปไหน...เรียกมาประชุมก็ไมมา...”
“....เขาขยัน เขาไมหยุดนิ่ง เขาทํางานตลอด เขาไมมีเวลา ถาไมจําเปนเขาก็ไมมา
จริงๆจังๆ...”
เจาหนาที,่ 25 พฤษภาคม 2550
พฤติกรรมสุขภาพ ดานการสงเสริมสุขภาพ เดิมมีการสงเสริมสุขภาพนอย เนื่องจากชีวิต
ที่ตองประกอบอาชีพหาเลี้ยง ทําใหความตระหนักในการสงเสริมสุขภาพลดนอยลง คิดวาการทํางาน
ถือเปนการออกกําลังกายไปในตัว
“..ทําไรทําสวนก็ถือวาออกกําลังแลว…”
ผูสูงอายุ 25 พฤษภาคม 2550
กรณีที่มีการเจ็บปวย ญาติพาไปรักษาที่สถานีอนามัยน้ําโสมหรือโรงพยาบาลน้ําโสม ซึ่ง

อยูใกลบาน สะดวก รวดเร็ว ครอบครัวที่ไมมียานพาหนะอาศัยความชวยเหลือจากเพื่อนบาน หรือ
แกนนํา หรือรถจากเจาหนาที่ของเทศบาลนําสงสถานบริการสาธารณสุข
ปญหาสุขภาพผูสูงอายุในชุมชน ถึงแมวาผูสูงอายุในชุมชนนี้สวนใหญ รอยละ 52.21
(อําเภอน้ําโสมมีผูสูงอายุจํานวน 4,275 คน มีสุขภาพพึงประสงค 2,232 คน) เปนผูที่มีสุขภาพพึง
ประสงค แตยังมีปญหาสุขภาพที่เกิดจากการเสื่อมของรางกายตามวัย เชน ปญหาดานการมองเห็น
ปญหาการไดยิน ขอเขาเสื่อม มีบางสวนที่เปนโรคเรื้อรังที่พบไดแก โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิต
สูง โรคกระเพาะอาหาร ที่ยังไมไดรับการดูแลที่เหมาะสม รวมทั้งปญหาสุขภาพจิตที่เกิดจากการ
ไมไดรับการดูแลจากบุตรหลาน จากนโยบายการสงเสริมสุขภาพผูสูงอายุในป 2545 เจาหนาที่ได
แนะนําเกี่ยวกับการออกกําลังกาย สงเสริมใหผูสูงอายุไดทํากิจกรรมรวมกัน มีการสงผลงานผูสูงอายุ
เขาประกวดและไดรับรางวัลจากเวทีตางๆ ทุกป เชน รําไมพลอง ขับรองสรภัญญะ แตการดําเนิน
กิจกรรมไมตอเนื่อง และไมเปนรูปธรรมชัดเจน ขึ้นอยูกับนโยบาย
จากการที่พยาบาลประจําสถานีอนามัยและเจาหนาที่สาธารณสุข ไดเขาไปดูแลชุมชน
พบวา ในชุมชนทั้ง 3 แหงนี้ ปญหาสุขภาพผูสูงอายุที่เกิดจากการเสื่อมของรางกายตามวัย เชน
ปญหาดานการมองเห็น ปญหาการไดยิน ขอเขาเสื่อม โรคเรื้อรังที่พบไดแก โรคเบาหวาน โรคความ
ดันโลหิตสูง โรคกระเพาะอาหาร ที่ยังไมไดรับการดูแลที่เหมาะสม รวมทั้งปญหาสุขภาพจิตที่เกิด

จากการไม ไ ด รั บ การดู แ ลจากบุ ต รหลาน จากนโยบายการส ง เสริ ม สุ ข ภาพผู สู ง อายุ ใ นป 2545
เจาหนาที่ไดแนะนําเกี่ยวกับการออกกําลังกาย สงเสริมใหผูสูงอายุไดทํากิจกรรมรวมกัน มีการสงผล
งานผูสูงอายุเขาประกวดและไดรับรางวัลจากเวทีตางๆ ทุกป เชน รําไมพลอง ขับรองสรภัญญะ แต
การดํ า เนิ น กิ จ กรรมไม ต อ เนื่ อ ง และไม เ ป น รู ป ธรรมชั ด เจน ขึ้ น อยู กั บ นโยบาย ดั ง ภาพเส น ทาง
กระบวนการพัฒนา ดังนี้
เสนทางกระบวนการพัฒนานวัตกรรม ”ชุมชนรวมดวยชวยกันดูแลสุขภาพกายจิตผูสูงอายุ”
- จากนโยบายสภาพปญหา
- บริการเยี่ยมบานไม ความตองการ กิจกรรมขาด
ครอบคลุม ความตอเนื่องผูสูงอายุไมได
- การดําเนินงานไม - ปรับโครงการบริการ รับการดูแลจากครอบครัว มี
ตอเนื่องไมเปนรูปธรรม ใกลบานใกลใจ โรคเรื้อรัง โรคเสื่อมตามวัย
- กําหนดนโยบายการ
- ประเมินคุณภาพPCU
ทํางานจากเจาหนาที่
สาธารณสุข - เขาโครงการPCUในฝน พัฒนาเปนนวัตกรรมการดูแลผูสูงอายุ
2542 2545 2546 2548 2550

พ.ศ.
กิจกรรม เกิด เริ่มมีการจัดตั้ง กิจกรรม - เกิดชมรมผูสูงอายุจัดตั้งในตําบล

ผูสูงอายุเปน ฌาปนกิจฯใน น้ําโสมทุกหมูบาน ในนามสภา
กิจกรรม ชมรมผูสูงอายุทั้ง
ชมรมผูสูงอายุ ผูสูงอายุแหงประเทศไทยดําเนิน
กลุมฌาปนกิจ ออกกําลัง อําเภอ มีขอบังคับ
ลมเหลว กิจกรรมในชุมชนพบกันทุกวันพระ
สงเคราะหของ กาย ชมรม กิจกรรมยัง เนื่องจากบาง - มีกิจกรรมสงเสริมอาชีพรวมกับ
อําเภอ สงเสริม ไมเนนดานสุขภาพ ตําบลไมสงเงิน พ.ม.
กิจกรรม ชมรมลมเลิกไป - จัดโครงการตรวจสุขภาพรวมกับ
ผูสูงอายุ อปท.และออกเยี่ยมบานรวมกัน
แจกเกลือไอโอดีนทุกหลังคาเรือน
รวมกัน
- กิจกรรมเยี่ยมบานรวมกับแกนนํา/
อสม.
- กิจกรรมเยี่ยมไขเมื่อสมาชิกปวย
ดวยเงินชมรมฯ
- อบรมแกนนํา ผูดูแล ครูศูนยเด็ก
- สงเสริมกิจกรรมในศูนยเด็กให
ผูสูงอายุรวมเลานิทาน ทําของเลน
- สงเสริมอาชีพ จักสาน ทําพาน
บายศรีของหมูบาน

2. การปฏิบัติการของนวัตกรรม
1) เจ า หน า ที่ ส าธารณสุ ข เป น ผู ห าและผู ใ ช ข อ มู ล เพื่ อ ให เ กิ ด การยอมรั บ ร ว มกั น ผ า น
เวทีประชาคมใหชาวบาน แกนนํา องคกรและภาคีที่เ กี่ยวของ ประกอบดวย กลุ ม
แมบาน กลุมเยาวชน ผูนําชุมชน นายกเทศบาล ปลัดเทศบาล ผูอํานวยการโรงเรียน
ผูดูแลเด็ก คัดเลือกหมูบานนํารอง จํานวน 3 หมูบาน ไดแก บานน้ําโสม บานนําปด
และบานโคกนอย
2) คัดเลือกอาสาสมัครแกนนําเพื่อดูแลผูสูงอายุในสัดสวน 1:5 และจัดอบรมกลุม
อาสาสมัครแกนนําโดยวิทยากรจากโรงพยาบาลน้ําโสม
3) แกนนํ า สํ า รวจข อ มู ล พื้ น ฐาน วิ เ คราะห ข อ มู ล จั ดกลุ ม ผู สู ง อายุ เ ป น กลุ ม สุ ข ภาพดี /
แข็งแรง กลุมเสี่ยงและกลุมปวย/กลุมไมสามารถดูแลตนเองไดโดยครอบครัว
4) เยี่ยมบาน เพื่อคนหาผูที่เจ็บปวย หรือมีปญหาสุขภาพ นําสงตามระบบการดูแล กรณีมี
ผูสูงอายุเจ็บปวยแจงใหสมาชิกทราบและมาเยี่ยม และแจงใหเจาหนาที่ สอ.ทราบเพื่อ
มาเยี่ยมบาน ตามความเรงดวน สภาพอาการ การเจ็บปวย เชน โรคเบาหวาน ความ
ดันโลหิตสูง มีการเยี่ยมติดตามตามสภาพอาการ การควบคุมโรค ในกลุมทั่วไปสุขภาพ
ดีไดรับการเยี่ยมปละครั้ง
5) จัดอบรมผูดูแลและผูสูงอายุ ดานการดูแลสุขภาพตนเองในรูปแบบการเรียนรูเปนกลุม
ทําใหไดแลกเปลี่ยนเรียนรูประสบการณซึ่งกันและกัน รวมทั้งการดูแลสุขภาพชองปาก
ผูสูงอายุ และกิจกรรมออกกําลังกาย
6) กิจกรรมรวมกลุมพบปะแลกเปลี่ยนความคิดเห็น หมูบานละ 1 ครั้ง นอกจากนี้ศูนย
สุ ข ภาพชุ ม ชนยั ง จั ด ทํ า สมุ ด บั น ทึ ก สุ ข ภาพผู สู ง อายุ และเป ด ช อ งทางด ว นสํ า หรั บ
ผูสูงอายุที่มาตรวจสุขภาพที่ศูนยสุขภาพชุมชน ทําใหผูสูงอายุพึงพอใจในกิจกรรมและ
บริการที่ไดรับและรูสึกมีคุณคาในตัวเอง เจาหนาที่ก็ไดเรียนรูการทํางานรวมกับชุมชน
มากขึ้น
1.4 การสรางการยอมรับจากชุมชนในการ หาเครือขายพันธมิตรรวมดําเนินการ
จากการที่เจาหนาที่สาธารณสุข ไดทุมเทกําลังกายและกําลังใจในการปฏิบัติหนาที่ในการดูแลสุขภาพ
ประชาชนในพื้นที่รับผิดชอบมาเปนระยะเวลานานไมต่ํากวา 10 ป จนเปนที่ยอมรับ ไววางใจจาก
ผูบังคับบัญชา ประชาชน องคกรบริหารสวนทองถิ่น ทําใหชุมชนและภาคีเครือขายเขามามีสวนรวมใน
การทํางานซึ่งประกอบดวยการรวมสํารวจขอมูลผูสูงอายุ ทําประชาคม เพื่อออกแบบการทํากิจกรรมที่
ตอบสนองความตองการและปญหาของผูสูงอายุในชุมชน ภายใตการใชทุนทางสังคมที่มีอยู

1.5 ใชการทํางานรวมกันนําไปสูการสรางเปาหมายรวม มองเห็นและใชศักยภาพ
ของชุมชนในการพัฒนา จากการรวมกันสํารวจขอมูลทําใหเกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู มองเห็น
ศักยภาพของชุมชนและผูสูงอายุ และปญหาสุขภาพของผูสูงอายุในชุมชน โดยมีกระบวนการสราง
เปาหมายรวมและกําหนดวัตถุประสงคในการดูแลดังนี้
กระบวนการสรางเปาหมายรวม การศึกษาขอมูลผูสูงอายุและการทําประชาคมทํา
ใหทีมงานและแกนนําทราบจากขอจํากัดของการดําเนินกิจกรรมชมรมผูสูงอายุที่เกี่ยวกับวิถีชีวิต ที่
มีผลตอการเขารวมกิจกรรมของผูสูงอายุในชุมชน เชน วิถีชีวิตที่ตองไปประกอบอาชีพในไรนานอก
หมูบาน บางสวนที่ยังขาดความตระหนักในการดูแลสุขภาพ บางรายมีขอจํากัดเรื่องสุขภาพและ
เวลา นอกจากนั้น ประสบการณการลมเหลวในการดําเนินกิจกรรมชมรมในอดีต ทําใหมีผูเขารวม
กิจกรรมในระยะแรกนอย ทีมงานไดสรางกระบวนการสรางเปาหมายรวม ทําใหทุกภาคสวน
เห็นความสําคัญ โดยจัดกิจกรรมอบรมแกนนํา รวมสํารวจขอมูลผูสูงอายุในชุมชนรวมทั้ง
เยี่ยมบาน หลังจากนั้นนําสิ่งที่พบมาสะทอนคิดในที่ประชุม ประชาคม สรางแรงบันดาลใจใหภาคี
เครือขาย สมาชิกกลุมสูงอายุ กลุมผูดูแล เห็นประเด็นการดูแลผูสูงอายุเปนเรื่องของทุกภาคที่ตอง
รวมกันและอยากแกไข ทําใหมีการออกแบบการทํางานและรวมทํากิจกรรมอยางตอเนื่อง สรางการ
เรียนรูรวมกัน เปนแบบอยางและสรางความตองการขยายเครือขายยังกลุมเปาหมายอื่น เพื่อ
ชุมชนตอไปในอนาคต
1.6 ออกแบบนวัตกรรมโดยใชขอมูลโดยประชาคมภาคีทุกภาคสวนที่เกี่ยวของ
ถึ ง แม ว า ชุ ม ชนมี กิ จ กรรมเกี่ ย วกั บ ผู สู ง อายุ ม านาน แต ไ ม ไ ด เ ชื่ อ มโยงกั บ การดู แ ล เช น กองทุ น
ฌาปนกิจ การดําเนินงานเกี่ยวกับการดูแลผูสูงอายุที่ผานมาในอดีตสวนใหญเจาหนาที่สาธารณสุข
มักเปนผูกําหนด เชน การจัดตั้งชมรม ชุมชนและการดูแลสุขภาพ โดยการสนับสนุนจากองคกร
บริหารสวนทองถิ่น บาง และไมเปนรูปธรรมชัดเจนประชาชนเปนเพียงผูปฏิบัติตามนโยบายเทานั้น
การดํ าเนิน การจึงเกิ ด ขึ้นเป นช ว งๆไม ตอ เนื่อ ง จากความเชื่ อมั่ นจนเป นที่ ย อมรับ ไว ว างใจจาก
ผูบังคับบัญชา ประชาชน องคกรบริหารสวนทองถิ่น ที่สนับสนุนการสํารวจขอมูลผูสูงอายุ นํามา
วิเคราะห และออกแบบนวัตกรรมการดูแลผูสูงอายุ โดยเริ่มในชุมชน 3 หมูบานในเทศบาลตําบล
น้ําโสม ไดแก น้ําโสม น้ําปด และ โคกนอย โดยทุกภาคสวนมีสวนรวมในการออกแบบนวัตกรรมนี้
ทําใหผูสูงอายุไดรับการดูแลที่เหมาะสมจากลูกหลานในครอบครัวและชุมชน มีความสุข เห็นคุณคา
ในตนเอง มีการออกกําลังกายอยางนอยสัปดาหละครั้ง ไดรับการ ตรวจสุขภาพ คัดกรองโรค ดูแล
รักษาที่เหมาะสมกับปญหาสุขภาพ และวัย เยี่ยมบานยามเจ็บปวย โดยคนในชุมชนรูสึกเปนเจาของ
โครงการ ดําเนินกิจกรรมเองโดยมีเจาหนาที่สถานีอนามัยเปนพี่เลี้ยง

2
จากการเขาไปศึกษาขอมูลในชุมชน พบวาถึงแมวาภาคีและคนในชุมชนจะมีศักยภาพ และ
เห็น ความสําคัญของผูสูงอายุ “...เนื่องจากเล็งเห็นวาผูสูงอายุเปนรมโพธิ์รมไทร เปาหมายของ
โครงการคืออยากใหผูสูงอายุมีสุขภาพแข็งแรง ในการกอเกิดโครงการโดยทีมประชาคมชวยกันคิด
และเจาหนาที่เปนผูเขียนโครงการให การหาทีมดวยการชักชวนกัน จับเขาคุย พบปะกันบอยๆ ทําให
เห็นคนเกง เชน
“ ในวันนี้ที่เพิ่งพบวาอาจารยโรงเรียนชุมชนมีความรูเรื่องจักสานมาก และสามารถ
ถายทอดแกนักเรียนรวมถึงพัฒนาฝมือกลุมจักสานที่มีอยูเดิมได...”
ผูนําชุมชน 25 พฤษภาคม 2550
“…อยากทําเปนตัวอยาง หมูบานที่ไมไดทําก็จะไดทํา แลวก็สรางความเขาใจในการ

ทํางานของหมออนามัยวาเขาตองการใหเราทําเต็มที่ ลุงเปนผูนํา เปน อสม. มากอน
ทําทุกวิถีทางใหชาวบานสุขภาพดี...ขอใหไดทําสิ่งที่เปนประโยชนตอสังคม.....ฟงเสียง
จากสมาชิก ไมดีก็เปลี่ยน มีสิ่งไหนบางใหเสนอไมทอถอยไมใชวาไมไดใจเราแลวจะไม
ทํา..”
ประธานชมรมผูสูงอายุบานน้ําปด, 25 พฤษภาคม 2550
แตการทํางานยังเปนการทํางานแบบแยกสวน ไมมีการนําแรงบันดาลในมาสรางเปาหมายรวม
“…เทศบาลใหงบ เครื่องเสียง เราจัดงานใหผูสูงอายุทุกป มีการประกวด รดน้ําดําหัว

ทําเฉพาะบางกิจกรรม แตไมตอเนื่อง…”
อสม.
ทีมงานไดสรางการมีสวนรวมโดย การทํางานรวมกันในการสํารวจขอมูลผูสูงอายุ ทําใหทุก

ภาคสวนเห็นความสําคัญ เห็นวาประเด็นการดูแลผูสูงอายุเปนประเด็นรวมที่ทุกภาคสวนอยากแกไข
“…เวลาไปเยี่ยมชาวบานกับเจาหนาที่สาธารณสุขเห็นคนแกอยูคนเดียว สงสารเขา
เห็นเขายิ้มเราก็ภูมิใจ คนที่เขาไมถึงโอกาส อยากทําอะไรใหเขาบาง ปนี้ผมตัดงบให
ผูสูงอายุ 4 ลานกวา มีอีกบางสวนที่ยังใหไมครบ…”
องคกรบริหารสวนทองถิ่น

จากการศึ ก ษาข อ มู ล ผู สู ง อายุ ข องชุ ม ชนร ว มกั น พบว า ร อ ยละ 52ของผู สู ง อายุ เ ป น ผู มี
สุขภาพดี นอกจากนี้ยังพบววมี ภาวะสุขภาพเสื่อมตามวัย เชนสายตา การไดยินและ การเสื่อมของ
ขอ ที่เหลือเปนโรคเรื้อรัง เบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคขอเสื่อม ผูสูงอายุอยูบานลําพังเนื่องจาก
บุตรหลานตองไปทํางาน ทํานาทําไร โดยที่ผูสูงอายุและครอบครัวยังตองการ การดูแลจากเจาหนาที่
ตอเนื่อ ง ไดรับการเยี่ยมที่บานโดยแพทย ตองการการดูแลฟนฟูสภาพในกลุมผูปวยอัมพฤกษ
อัมพาต และตองการเงินเบี้ยยังชีพสําหรับผูสงู อายุ จากการทําประชาคมทําใหคณะทํางานโครงการ
ไดกําหนดเปาหมายการดูแลรวมกันประกอบดวย
1. เจาหนาที่สุขภาพ
จากการการมองการดูแลผูสูงอายุเปนนโยบาย“..เปนงานนโยบาย ผมก็ไมคิดวานองเคาทํา
ได เคาเอาจริง...” และดวยทัศนคติที่ดีของเจาหนาที่ตอชุมชนและผูสูงอายุ “...ทํางานกับผูสูงอายุ
รูสึกสบายใจ งายกวาการทํากับกลุมอื่น ทําแลวลูกหลานเขาก็เห็นความสําคัญ เขามารวมกิจกรรม
ดวย...” “...เวลาทํางานกับผูเฒาแลวมีความสุข เห็นเขามีความสุขเราก็มีความสุข....อยากดูแลให
ผูสูงอายุมีความสุข อยูกับลูกหลานนานๆ...” และเห็นวาการดูแลจากเจาหนาที่คงไมสามารถทดแทน
หรือทําใหดีกวาการดูแลจากเครือญาติและลูกหลานโดยตรง
2. ผูสูงอายุและชุมชน
จากการสํารวจขอมูลรวมกันที่พบวา ผูสูงอายุในชุมชนมีทั้งสุขภาพดีและมีปญหาสุขภาพ
ในกลุมที่มีปญหาสุขภาพพบวาสวนใหญเปนโรคเรื้อรัง เบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคขอเสื่อม
และโรคเสื่อมตามวัยชรา การไดรับการดูแลจากสมาชิกในครอบครัวเปนไปตามสภาพครอบครัว เชน
ครอบครัวยากจน ทําไรทํานา มีการดูแลใหรับยาตามนัด ผูสูงอายุอยูบานลําพังเนื่องจากบุตรหลาน
ตองไปทํานา เปนตน เจาหนาที่ประจําสถานีอนามัยเยี่ยมบานตามลําดับความสําคัญ อาการ ความ
รุ น แรงของโรค ได รั บ การดู แ ลจากโรงพยาบาลตามการไปรั ก ษาตามนั ด ผู สู ง อายุ ต อ งการให
ผูสูงอายุไดรับการดูแลจากเจาหนาที่ตอเนื่อง ไดรับการเยี่ยมที่บานโดยแพทย ตองการการดูแลฟนฟู
สภาพในกลุมผูปวยอัมพฤกษ อัมพาต และตองการเงินเบี้ยยังชีพสําหรับผูสูงอายุใหไดรับทุกคน และ
คนในชุมชนอยากไดการสนับสนุนเครื่องออกกําลังกาย สรางศาลาที่เปนศูนยรวมประชาชนหลาย
หมู บ า นเพื่ อ ดํ า เนิ น กิ จ กรรมร ว มกั น จากเทศบาล เมื่ อ ผู สู ง อายุ ครอบครั ว และชุ ม ชนให ค วาม
เปาหมายการดูแลรวมกันคือ ดูแลกลุมผูสูงอายุทั้ง

1. กลุมที่มีสุขภาพดี
2. กลุม เสี่ยงและ
3. กลุม ที่มีปญหาสุขภาพ
โดยมีวัตถุประสงคเพื่อตองการ ใหผูสูงอายุ
1. ไดรับการดูแลสุขภาพกายและใจจากครอบครัวและคนในชุมชน
2. สามารถดูแลสุขภาพตนเองไดเมื่อเจ็บปวย
3. ไดอยูกับบุตรหลาน อยูในสังคมอยางอบอุนมีความสุข
4. มีหลักประกันรายได สามารถพึ่งพาตนเองได
5. มีสวนรวมในสังคมเปนแหลงภูมิปญญาของคนรุนหลัง
6. มีเครือขายชวยเหลือซึ่งกันและกันในชุมชน
7. ไดรับการยกยองเชิดชูและอยูในสังคม หมูบานอยางมีคุณคา ครอบครัวและชุมชนให
ความรวมมือ
ซึ่งการกําหนดเปาหมายและวัตถุประสงครวมดังกลาวขางตน สามารถดําเนินการไดโดย
อาศัยกระบวนการสรางเปาหมายรวมดังนี้
• จากขอจํากัดของในการเขารวมกิจกรรมของผูสูงอายุในชุมชน ที่เกี่ยวกับวิถีชีวิตที่ตอง
ไปประกอบอาชีพในไรนานอกหมูบาน ทําใหการเขารวมกิจกรรมลดลง ซึ่งมีเฉพาะบาง
ฤดูกาลเทานั้น แตมีการติดตามขาวสารการดําเนินกิจกรรมเปนประจํา บางสวนของ
ประชาชนไมเขารวมกิจกรรม มีบางที่ยังขาดความตระหนักในการดูแลสุขภาพ บางราย
มีขอจํากัดเรื่องสุขภาพและเวลา
“...เข า ชมรมเมื่ อ ต น ป 50 นี้ เ อง ประชุ ม เดื อ นละครั้ ง ร ว มกิ จ กรรมเดื อ นละครั้ ง

เพราะวาไปอยูนา นานๆ ไดเขามาบานเถื่อหนึ่ง ชวงที่อยูก็จะมา…”
คุณยายบัวคํา ชาวบานน้าํ ปด 25 พฤษภาคม 2550
“...คนที่ ม าก็ ม าเป น ประจํ า คนที่ ไ ม ม าก็ ม าบ า งไม ม าบ า ง ก็ พ ยายามกระตุ น อยู
ประชาสัมพันธ ใหกําลังใจ มาเขารวม…”
ลุงอินปน ชาวบานน้ําปด 25 พฤษภาคม 2550

• การจายคาสนับสนุนชมรมคนละ 10 บาท/เดือน บางหมูบานสมาชิกไมเห็นดวยกับ
การระดมทุนในลักษณะนี้ เนื่องดวยมีบทเรียนจากความลมเหลวของกองทุนฌาปนกิจ
สงเคราะหหมูบาน ที่ทางคณะกรรมการตองปรึกษาหารือกันโดยการ สรางการเรียนรู
และการดําเนินงานที่ตอเนื่อง การสรางกลุมเปาหมายอื่น โดยกลุมแกนนํา ผูนําชุมชน
พยายามชักชวนคนกลุมอื่นมาทํางานเพื่อที่จะไดมีประสบการณ และทํางานเพื่อ
ชุมชนตอไปในอนาคต เจาหนาที่พยายามใหชุมชนเห็นวาสุขภาพเปนของแตละคน
การจะมีคุณภาพชีวิตที่ดีตองพยายามดูแลตนเอง และใหชุมชนมีสวนรวมดูแลกันเอง
ด ว ยความเชื่ อ มั่ น ในตั ว เจ า หน า ที่ ส าธารณสุ ข ของประชาชนในชุ ม ชน ที่ เ ห็ น ว า
เจาหนาที่ทํางานเพื่อชุมชน ทุมเทอยางเต็มที่ โดยตองใชระยะเวลาสั่งสมพอควร การ
เขาถึงชุมชน ใหบริการดวยความเอื้ออาทร เอาใจใส ทําใหประชาชนเชื่อมั่น จึงเปน
ที่มาของการประชาคมรวมกัน เพื่อเขียนโครงการของบสนับสนุนการดําเนินกิจกรรม
การดูแลผูสูงอายุ ที่ตอบสนองปญหาของผูสูงอายุที่ชุมชนโดยชุมชนที่ยั่งยืน ดังจะ
กลาวถึงวิธีการในบทตอไป

ปธรรม
ดังไดกวามาขางตนแลววานวัตกรรมนี้สามารถดําเนินการมาไดถึงระดับที่ชุมชนเห็นวาเปน
เรื่ อ งที่ ชุ ม ชนและองค ก รบริ ห ารส ว นท อ งถิ่ น เป น เจ า ของต อ งช ว ยกั น จั ด การ จากการวิ เ คราะห
ขอ เท็ จ จริง ดั งกลา วอาจสรุป ได วา กระบวนการดั งกวา เกิ ดจาก 1) การสร างการมี ส ว นรว มของ
เจาหนาที่PCU และภาคีเครือขาย 2) การใชเครื่องมือหลากหลายที่เหมาะสมกับบริบทในแตละชวง
ของการพัฒนา 3) กลไกที่ใชในการดําเนินการใหเกิดการมีสวนรวมในชุมชน 4) รูปแบบการดูแล
สุขภาพผูสูงอายุที่เกิดขึ้นและผลที่ไดดังนี้
1) การสรางการมีสวนรวมของเจาหนาที่PCUและภาคีเครือขายเกิดจากการศรัทธา
ที่ประชาชนมีใหกับบุคลากรสุขภาพ นําไปสูการมองประเด็นปญหารวมกัน ชวยกัน
คัดเลือกอาสาสมัครแกนนําเพื่อดูแลผูสูงอายุ และจัดอบรมกลุมอาสาสมัครแกนนํา
สํารวจขอ มูลพื้นฐาน วิเคราะหขอมูล วางแผนดําเนินการ สงเสริมสุขภาพจัดกลุม
ผูสูงอายุที่สุขภาพดี เยี่ยมบาน เพื่อคนหาผูที่เจ็บปวย และใหการชวยเหลือดูแลผูที่มี
ปญหาสุขภาพ
2) เครื่องมือที่ใชในการพัฒนา ใชการเขารวมกิจกรรมกับผูสูงอายุ ประชุมกลุม เวที
ประชาคม ในการแลกเปลี่ยนเรียนรู ออกแบบวางแผนการทํางาน ลงมือปฏิบัติ และ
รับผลที่เกิดจากการการดําเนินงานทั้งระดับแกนนําและชาวบาน
3) กลไกที่ใชในการดําเนินการใหเกิดการมีสวนรวมในชุมชนนวัตกรรมนี้ใชกลไกที่
ทําใหเกิดการมีสวนรวมที่หลากหลายซึ่งสามารถสรุปไดดังนี้คือ
• กระบวนการหาและใชทุนทางสังคม จากการทํางานของเจาหนากับชุมชนทําให
รูจักกลุมแกนนําที่มีศักยภาพ และสามารถดึงมาเขารวมการพัฒนานวัตกรรมการดูแล
สุขภาพผูสูงอายุในชุมชนอยางเปนรูปธรรม ไดแก
กลุม แกนนํา
ก. กลุมชาวบานที่ใหการสนับสนุน เชน กลุมแมบานชวยกันประกอบอาหารในวันจัด
กิจกรรม กลุมเด็กวัยรุนขับรถรับสงผูสูงอายุในการมาเขารวมกิจกรรม ทุกคนทํา
ดวยใจ หวังใหสิ่งดีแกผูสูงอายุในชุมชน
ข. แกนนํา อสม. มีความเขมแข็ง สมัครใจใหการชวยเหลือ ดูแลกลุมผูสูงอายุ โดย
สละเวลา แรงกาย แรงใจ เพื่อใหผูสูงอายุมีความเปนอยูที่ดี

ค. ผูนําชุมชนที่เขมแข็ง ใหความสําคัญกับสุขภาพ ทํางานเพื่อสวนรวมอยางแทจริง
ขอไดเปรียบของพื้นที่คือ การมีผูนําชุมชนเปน อสม. ซึ่งงายตอการประสานงานใน
ชุมชน อีกทั้งนายกเทศมนตรีมาจากการเลือกตั้งที่ชาวบานใหการยอมรับและ
ศรัทธามาตลอด เห็นไดดังเห็นไดจากการดํารงตําแหนง สท. สจ. ที่ไดรับเลือก
ติดตอกันมาหลายป สามารถขอความรวมมือในเรื่องตางๆ ไดเปนอยางดี
ง. กลุมสูงอายุ ชุมชนนี้ มีความเขมแข็ง สามารถจัดตั้งเปนชมรมเขารวมกิจกรรม
เชน การประกวดการออกกําลังกาย การประกวดงานฝมือจักสาน การประกวด
สรภัญญะเปนตน
การบริหารจัดการงบประมาณ งบประมาณก็จัดเปนทุนอยางหนึ่งที่ทําใหนวัตกรรม
สามารถดําเนินไปไดอยางตอเนื่องและยั่งยืน ในการดําเนินงานโครงการนี้มีการระดม
ทุนจากหลายภาคสวนไดแก
ก. การระดมทุนจากกลุมผูสูงอายุเอง โดยสมาชิกตองชําระคาบํารุงชมรมเดือนละ
10 บาท เขากองทุนเพื่อดําเนินกิจกรรมตางๆ
ข. จากสวนราชการ ไดรับการสนับสนุนจากรัฐตามโครงการที่ขอสนับสนุนทุนจาก
สํานักงานหลักประกันสุขภาพแหงชาติในการดําเนินกิจกรรมผูสูงอายุ สวนของ
องคกรบริหารสวนทองถิ่น เจาหนาที่เทศบาลไดเล็งเห็นความสําคัญของปญหา
สุขภาพของคนในชุมชนเปนอันดับแรก จึงใหการชวยเหลือและรวมมือในกิจกรรม
เปนอยางดี
ค. รางวัลจากการดําเนินกิจกรรม เชน การประกวดการออกกําลังกาย การประกวด
งานฝ มื อ จั ก สาน การประกวดสรภั ญ ญะ กลุ ม เย็ บ ผ า ทอผ า ไข ไ อโอดี น กลุ ม
สมุนไพร มีแหลงเงินทุนจากเทศบาล มีกลุมสุขาภิบาลอาหาร กองทุนยา กองทุน
ลูกประคบ กองทุนผูสูงอายุและกองทุนโรคเลปโตฯ
4) รูปแบบการดูแลสุขภาพผูสูงอายุและผลที่ได จากเวทีประชาคมทําใหเกิดการ
ออกแบบการดูแลผูสูงอายุรวมกันดังนี้
ก. ในสถานบริ ก าร กํ า หนดให แ ยกสี ที่ แ ฟ ม เป น สี บ านเย็ น ในหลั ง คาเรื อ นที่ มี
ผูสูงอายุ จัดชองทางดวนใหไดตรวจกอนไมตองรอคิว ถาไมมีรถกลับบานจะจัด
รถใหคนงานไปสงถึงบาน ใหสมุดบันทึกคูมือสุขภาพประจําตัวผูสูงอายุ

ข. นอกสถานบริ ก าร ได จั ด ทํ า โครงการตรวจสุ ข ภาพผู สู ง อายุ โ ดยได รั บ การ
สนับสนุนงบประมาณรวมกับเทศบาลตําบลน้ําโสม เมื่อเสร็จสิ้นกิจกรรมตรวจ
สุขภาพจะออกเยี่ยมบานรวมกับเจาหนาที่เทศบาล และแกนนํา
ค. การทํางานรวมกับทองถิ่น เทศบาลและองคกรปกครองสวนทองถิ่นสนับสนุน
งบประมาณโครงการตรวจสุขภาพผูสูงอายุ 50,000 บาท และขอสนับสนุนเงิน
ชวยเหลือที่เปนเบี้ยยังชีพใหผูสูงอายุ ใหผูสูงอายุไดรับเงินทุกคนซึ่งในระยะแรกจะ
ดํ า เนิ น การครอบคลุ ม กลุ ม ด อ ยโอกาส และผู สู ง อายุ ที่ มี อ ายุ ม าก วางแผน
ชวยเหลือในรายผูสูงอายุที่หูหนวกที่ไมมีลูกหลานอยูดวย นําสงตามระบบการ
ดูแล กรณีมีผูสูงอายุเจ็บปวยแจงใหสมาชิกทราบและดําเนินการเยี่ยม จัดอบรม
ผูดูแลและผูสูงอายุ ดานการดูแลสุขภาพตนเองในรูปแบบการเรียนรูเปนกลุมทํา
ใหไดแลกเปลี่ยนเรียนรูประสบการณซึ่งกันและกัน รวมทั้งการดูแลสุขภาพชอง
ปากผูสูงอายุ และกิจกรรมออกกําลังกาย ทําใหผูสูงอายุพึงพอใจในกิจกรรมและ
บริการที่ไดรับและรูสึกมีคุณคาในตัวเอง เจาหนาที่ก็ไดเรียนรูการทํางานรวมกับ
ชุมชนมากขึ้น
1. กระบวนการหาและใชทุนทางสังคม
จากการทํางานของเจาหนากับชุมชน ทําใหรูจักกลุมแกนนําที่มีศักยภาพ และสามารถดึง
มาเขารวมการพัฒนานวัตกรรมการดูแลสุขภาพผูสูงอายุในชุมชนอยางเปนรูปธรรม ไดแก
1.1 กลุมแกนนํา
• กลุมชาวบานที่ใหการสนับสนุน เชน กลุมแมบานชวยกันประกอบอาหารในวันจัด
กิจกรรม กลุมเด็กวัยรุนขับรถรับสงผูสูงอายุในการมาเขารวมกิจกรรม ทุกคนทําดวยใจ
หวังใหสิ่งดีแกผูสูงอายุในชุมชน
• แกนนํา อสม. มีความเขมแข็ง สมัครใจใหการชวยเหลือ ดูแลกลุมผูสูงอายุ โดยสละ
เวลา แรงกาย แรงใจ เพื่อใหผูสูงอายุมีความเปนอยูที่ดี
• ผูนําชุมชนที่เขมแข็ง ใหความสําคัญกับสุขภาพ ทํางานเพื่อสวนรวมอยางแทจริง ขอ
ไดเปรียบของพื้นที่คือ การมีผูนําชุมชนเปน อสม. ซึ่งงายตอการประสานงานในชุมชน
อีกทั้งนายกเทศมนตรีมาจากการเลือกตั้งที่ชาวบานใหการยอมรับและศรัทธามาตลอด
เห็นไดดั งเห็นไดจากการดํารงตําแหน ง สท. สจ. ที่ไดรับ เลือกติด ตอกันมาหลายป
สามารถขอความรวมมือในเรื่องตางๆ ไดเปนอยางดี ยกตัวอยางการสัมภาษณ

“...ผมคิดวาเลือกผูนําไดถูกคนแลวครับ คิดวาพูดกันได ชวยกันจริงๆ…”
คุณลุงคํา วัย 60 ป 25 พฤษภาคม 2550
• กลุมสูงอายุ มีความเขมแข็ง สามารถเปนแกนนําในการทํางานรวมกับภาคีอื่นๆได

อยางมีประสิทธิภาพ “ลุงเปนผูนํา เปนอสม.มากอน ทําทุกวิถีทางใหชาวบานสุขภาพ
ดี” สามารถชวยเจาหนาที่ในการคนหา กลุมเปาหมายทั้งที่มีสุขภาพดี การคนหากลุม
ผูสูงอายุที่ดอยโอกาสในสังคม กลุมผูปวยโรคเรื้อรังตางๆ เชน เบาหวาน ความดัน
โลหิตสูง มีการจัดกิจกรรมสงเสริมสุขภาพ ชวยเหลือ ฟนฟูสภาพ จัดบริการสุขภาพ
ตามสภาพปญหาและความตองการ ใหกลุมเปาหมายมีคุณภาพชีวิตที่ดี
1.2 การบริหารจัดการงบประมาณ
1) การระดมทุนจากกลุมผูสูงอายุเอง โดยสมาชิกตองชําระคาบํารุงชมรมเดือนละ 10
บาท เขากองทุนเพื่อดําเนินกิจกรรมตางๆ ตัวอยางการสัมภาษณผูดูแล
”...การออมเองโดยเก็บคนละ 10 บาทตอเดือน แลวก็เก็บเขาชมรมไว ฉุกเฉินก็เอามาใช

ดูแลคนปวย คนลําบาก ชวยคนละ 100 200 บาทก็ดีใจแลว….”
ผูดูแล วันที่ 25 พฤษภาคม 2550
2) จากการดํ า เนิน กิ จ กรรมที่ ได รั บ จากส ว นราชการ และ องค การบริ ห ารส ว น
ทองถิ่น ตามโครงการที่ขอสนับสนุนทุนจากสํานักงานหลักประกันสุขภาพแหงชาติใน
การดําเนินกิจกรรมผูสูงอายุ สวนขององคกรบริหารสวนทองถิ่น เจาหนาที่เทศบาลได
เล็ ง เห็ น ความสํ า คั ญ ของป ญ หาสุ ข ภาพของคนในชุ ม ชนเป น อั น ดั บ แรก จึ ง ให ก าร
ชว ยเหลื อ และร ว มมื อ ในกิ จ กรรมเป นอย า งดี นอกจากนี้ยั ง ได รั บทุ น จาก เช น การ
ประกวดการออกกําลังกายรําไมพลอง การประกวดงานฝมือจักสาน การประกวด
สรภัญญะ ฯลฯ
“...ในสวนของบานโคกนอยเองมีกลุมเย็บผา ทอผา ไขไอโอดีน กลุมสมุนไพร มี

แหลงเงินทุนจากเทศบาล มีกลุมสุขาภิบาลอาหาร เงินกองทุนของกลุมประมาณ
180,000 บาท โดยระดมทุนจากการซื้อหุนหุนละ 20 บาท เงินเพิ่มจากการกูยืมของ
สมาชิกพรอมมีดอกเบี้ย มีกองทุนยาโดยอสม. เงินทุนประมาณ 160,000 บาท มี
กองทุนลูกประคบ ประมาณ 5,800 บาท กองทุนผูสูงอายุประมาณ 4,700 บาท
ในสวนของบานน้ําโสม มีกองทุนสุขาภิบาลอาหารประมาณ 60,000 บาท บานน้ําปด

มีกองทุนสุขาภิบาลอาหารประมาณ 65,000 บาท โดยเริ่มจากการเก็บเงินบานละ
900 บาท นอกจากนั้นมีกองทุนโรคเลปโตฯ เริ่มจากซื้อรองเทาบูทขาย แลวปลอย
เงินกูรวมทั้งรับซื้อหางหนู “
ผูนําชุมชน 25 พฤษภาคม 2550
3) กลุมองคกรและภาคีที่เกี่ยวของและทุนทางสังคมอื่นๆ ไดแก
3.1 ใชขอตกลงรวมกันในการดําเนินกิจกรรม ซึ่งถือเปนพลังขับเคลื่อนชมรมใหมี
กิจกรรมตอเนื่อง
3.2 มี ก ารสะสมทุ น ดา นวั สดุ อุ ป กรณ เช น ชาวบา นรวมบริจ าคจาน ชอ น แก ว น้ํ า
ภาชนะอื่ น ๆ จํ า นวนหลั ง คาละ 4 ชิ้ น เพื่ อ ใช ใ นการจั ด กิ จ กรรมต า งๆ หลั ง จากนั้ น
อุปกรณที่ไดเก็บไวเปนของสวนรวม นําไปใชประกอบกิจกรรมครั้งตอๆ ไป เชน การขอ
สนับสนุนเตนท เครื่องเสียง จากเทศบาลในการดําเนินกิจกรรมชมรม เปนตน
3.3 นอกจากนี้ความรวมมือในการจัดกิจกรรมเปนอยางดี ทั้งกลุมผูสูงอายุ เจาหนาที่
สถานี อ นามั ย เครือ ข า ย แกนนํ า อสม. ประธานชุม ชนต า งๆ ผู นํ าชุ ม ชน องค ก รใน
ภาครัฐ เชน เทศบาล โรงเรียน เปนตน
2. กระบวนการคนหา เลือกใชขอมูล ความรูที่เกี่ยวกับปญหาสุขภาพ

แนวทางการจัดการดูแลสุขภาพของนวัตกรรม
2.1 ใชอสม.สํารวจขอมูลสุขภาพผูสูงอายุ โดยเจาหนาที่สาธารณสุขอบรมแกนนําการ
สํารวจขอมูล รวบรวมขอมูล บันทึกในแฟมครอบครัวและแฟมขอมูลชุมชน
2.2 มอบหมายเขตรับผิดชอบ แกนนําสุขภาพที่ไดรับการอบรม 1 คน รับผิดชอบดูแล
ผูสูงอายุ 5 คน ครอบคลุม โดยใหแกนนําดูแล คนหาปญหา วัดความดันโลหิต เยี่ยมบาน เพื่อคนหา
ผูที่เจ็บปวย หรือมีปญหาสุขภาพ นําสงตามระบบการดูแล กรณีมีผูสูงอายุเจ็บปวยแจงใหสมาชิก
ทราบและมาเยี่ยม และแจงใหเจาหนาที่ สอ. ทราบเพื่อมาเยี่ยมบาน ตามความเรงดวน สภาพ
อาการ การเจ็บปวย เชน โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง มีการเยี่ยมติดตามตามสภาพอาการ การ
ควบคุมโรค ในกลุมทั่วไปสุขภาพดีไดรับการเยี่ยมปละครั้ง หรือในการพบปะกันระหวางทํากิจกรรม
อื่นในชุมชน มีการถามไถวาเปนอยางไรบาง หากมีการเจ็บปวยในชุมชนชาวบานบอกเลาอาการให
ทราบ

“....คุณหมอ ยายบานนั้นเปนลม ลูกพาไปหาหมอใหญแลว ดีแลวละเห็นนั่งกินขาวได
ดีแลว….”
ผูดูแล ชาวบานน้ําโสม 25 พฤษภาคม 2550
นวัตกรรมนี้ทําใหการเขาถึงบริการดานสุขภาพของผูสูงอายุในชุมชนสูงขึ้น ทั้งการสงเสริม
และรั ก ษาเบื้ อ งต น จากสถานบริ ก ารในชุ ม ชน และได รั บ การดู แ ล ส ง ต อ ตามระบบบริ ก ารจาก
ครอบครัวลูกหลาน คนในชุมชน และเพื่อนบาน ถึงแมชุมชนอยูหางจากโรงพยาบาลระยะทาง 7 กม.
การคมนาคมสะดวก สมาชิ ก ทุ ก คนมี สิ ท ธิ ก ารรั ก ษาครบ ทํ า ให ป ระหยั ด ค า ใช จ า ยในการ
รักษาพยาบาล กรณีที่เปนโรครุนแรงไดรับการสงตอไปที่โรงพยาบาลอุดรธานี
2.3 ใชชองทางการสื่อสาร จากระบบการสื่อสารที่ทันสมัยแมในความเปนชนบท แทบ
ทุกครัวเรือนมีโทรศัพทประจําบาน หรือโทรศัพทเคลื่อนที่แบบพกพา สามารถติดตอกันไดสะดวก
รวดเร็ว และการประชาสัมพันธผานทางหอกระจายขาว ทําใหคนในชุมชนเขาถึงขอมูลไดอยาง
รวดเร็ว
“...สมัยกอนภาครัฐใหกําลังใจคนแกไมได เขาไมถึง การรวมกลุมกัน เมื่อ 4-5 ป กอน

คอนขางกระทอนกระแทน เริ่มเปนเรื่องเปนราวในป 49 ที่ผานมานี้ และในปจจุบัน
งานดานสงเสริมดานทันตสุขภาพเพิ่มขึ้น จํานวนผูปวยที่ตองการทําฟนปลอมเพิ่มขึ้น
กิ จ กรรมส ง เสริ ม สุ ข ภาพฟ น ในผู สู ง อายุ เ ป น เรื่ อ งการให ค วามรู ก ารดู แ ลตนเองขั้ น
พื้นฐาน ความรูสึกของชาวบานพอใจตอกิจกรรมมากขึ้นกวาเดิม ปจจุบันไมตองตาม
ตัวเพื่อมาประชุมยาก แคประกาศเสียงตามสายก็มาแลว ซึ่งแตกอนตองไปคุยไปทํา
ความเขาใจและชักชวนเปนรายบุคคล…”
เจาหนาที่ 25 พฤษภาคม 2550
“..แคไดยินประกาศบักอะโหลก็รู แลวก็มา…”
2.4 ใชวัฒนธรรมการอยูรวมกันภายใตวัฒนธรรมชนบท อยูกันแบบพี่นอง พึ่งพาอาศัย

สัมพันธภาพที่ดีระหวางเพื่อนบาน และคนในชุมชน ทําใหขอมูลกระจายไดทั่วถึง

3. กระบวนออกแบบวิธกี าร
หลังจากเจาหนาที่ไดขอมูลชุมชน นําขอมูลมาวิเคราะหรวมกับชุมชนเพื่อวางแผนการ
ดําเนินงาน หาแหลงสนับสนุนโดยการขอทุนจาก สปสช. จึงเริ่มดําเนินกิจกรรมในชุมชน โดยมี
วิธีการดําเนินงานดังนี้
3.1 จัดประชาคมงานผูสูงอายุ จากขอมูลพื้นฐานทั้งหมด เจาหนาที่สถานีอนามัยไดจัด
ประชาคมชาวบานประกอบดวยกลุมแมบาน กลุมเยาวชน ผูนําชุมชน นายกเทศมนตรี ปลัดเทศบาล
ผูอํานวยการโรงเรียน ผูดูแลเด็ก พระ เพื่อคนหาปญหาในชุมชนรวมกัน และในการประชุมแกนนํา
อสม. ที่จัดประชุมกันทุกเดือน โดยมีเจาหนาที่สถานีอนามัยเปนพี่เลี้ยง ไดแนวทางการชวยเหลือ
ผู สู ง อายุ จั ด ตั้ ง ชมรมผู สู ง อายุ ใ นหมู บ า นขึ้ น แกนนํ า อสม. และเจ า หน า ที่ ช ว ยกั น ชั ก ชวนกลุ ม
ผูสูงอายุในแตละหมูบานเขารวมชมรม ประชาสัมพันธใหคนในชุมชนรับทราบ ซึ่งตองใชเวลาและทํา
ความเขาใจรวมทั้งโนมนาวใหผูสูงอายุกับครอบครัวเห็นคุณคา ความสําคัญของการเขารวมชมรม
นอกจากนี้แลวเพื่อเปนการสงเสริมการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ เจาหนาที่สถานีอนามัยยังไดปรับ
รูปแบบการใหบริการที่เอื้อตอผูสูงอายุคือจัดใหมีทางดวนสําหรับผูสูงอายุ และบริการสงถึงบานใน
รายที่ไมมีลูกหลานมารับสงเมื่อยามเจ็บปวย การดําเนินกิจกรรมดังกลาวทําใหผูสูงอายุรูสึกอบอุน
เหมือนมีลูกหลานมาดูแลถึงที่บาน จึงทําใหเกิดความเชื่อใจ เขาใจใสใจ และใหความรวมมือในการ
จัดกิจกรรมของชมรมเปนอยางดี หลังจากนั้นไดรูปแบบการดําเนินงาน กิจกรรมตางๆ เกี่ยวกับการ
ดําเนินงานในกลุมผูสูงอายุ จัดตั้งชมรมโดยกลุมแกนนํา แตงตั้งผูรับผิดชอบงานตางๆ หาทุน ทํา
แผนกิจกรรม กําหนดกติกาในการดําเนินการที่เปนรูปธรรมชัดเจน
3.2 จัดกิจกรรมตามแผนงาน ประกอบดวย จัดอบรมกลุมอาสาสมัครแกนนําใหมีการ
สํารวจขอมูลพื้นฐานผูสูงอายุ การดูแลสุขภาพดานกาย จิต สังคม วิญญาณ การฝกปฏิบัติการวัด
ความดันโลหิต และการประเมินสุขภาพ จากการวิเคราะหขอมูลเบื้องตนพบวามีกลุมผูสูงอายุที่
สามารถดูแลตนเองโดยครอบครัว และกลุมผูสูงอายุที่ไมสามารถดูแลตนเองไดโดยครอบครัว มีการ
จัดอบรมผูดูแลผูสูงอายุเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพตนเองในรูปแบบการเรียนรูเปนกลุม แลกเปลี่ยน
ความรู ประสบการณดานสุขภาพซึ่งกันและกัน การดูแลสุขภาพชองปากผูสูงอายุ ซึ่งไดรับการ
สนับสนุนจากทีมทันตแพทยโรงพยาบาลน้ําโสม กิจกรรมการออกกําลังกาย และกําหนดใหแกนนํา
อสม.1 คน ดูแลรับผิดชอบผูสูงอายุ 5 คน
ในการดําเนินกิจกรรมของผูสูงอายุ มีการจัดอบรมใหความรูดานสุขภาพ เชน การออก
กําลังกาย รํา ไมพลอง แอโรบิค การแกวงแขน กลุม ผูสูงอายุเปนคนกําหนดกิจกรรมตามความ
เหมาะสม ทั้งรูปแบบ ระยะเวลา สวนใหญใชเวลา 19.00-21.00 น. ความถี่มีความแตกตางกันตาม

หมูบาน เชน ชมรมผูสูงอายุน้ําโสมมีการออกกําลังกายทุกวัน ชมรมผูสูงอายุน้ําปดออกกําลังกาย
สัปดาหละ 3 วัน เพิ่มวันพระใหญ ผูสูงอายุบางคนมาเรียนรูและนําไปปฏิบัติเองที่บาน คนที่พอมี
เวลาและสุขภาพดีจะไปรวมกิจกรรมที่ศาลากลางบาน ซึ่งสะดวก และไดพูดคุยแลกเปลี่ยนกัน
3.3 จัดกิจกรรมพบปะในกลุมผูสูงอายุ ผูสูงอายุมีการตั้งกติกาในการดําเนินการรวมกัน
พบกั น ทุ ก วั น พระ ขึ้ น 15 ค่ํ า และแรม 15 ค่ํ า ตอนเย็ น ประมาณ 19-20.00 น. โดยแกนนํ า
ประชาสัมพันธใหทราบ และติดตามผูสูงอายุใหมารวมกิจกรรม จัดใหมีการเยี่ยมบานผูสูงอายุ โดย
เจ า หนา ที่ ร ว มกั บ แกนนํ าผู สู ง อายุ อาสาสมั ค ร แกนนํา ผู ดู แลผู สู งอายุ กรณี ผูสู ง อายุ ที่ เ จ็บ ป ว ย
ผูสูงอายุที่มีปญหาการเคลื่อนไหวไมสามารถมาเขารวมกิจกรรมชมรม มีการเยี่ยมดูแลดานสุขภาพ
พู ด คุ ย แลกเปลี่ ย นกั น หาทางแก ไ ขป ญ หา และให ก ารดู แ ลตามสภาพป ญ หาแต ล ะราย ตรวจ
ประเมิน รักษา หรือสงตอประสานงานตามความเหมาะสม จัดกิจกรรมรวมกับกลุมอื่นในชุมชน เชน
กลุมแมบาน กลุมเยาวชน การใหสุขศึกษาผานทางหอกระจายขาว โดยผูนําชุมชนเกี่ยวกับดาน
สุขภาพ การแจง ขาวตางๆ ถือเปนชองทางการสื่อสารที่รวดเร็วทางหนึ่งในการติดตอกับคนในชุมชน
สงเสริมสมาชิกผูสูงอายุเขารวมกิจกรรมเพื่อสงเสริมสุขภาพ และลดภาวะเสี่ยงตอการเกิดโรค โดย
การออกกําลังกายในผูสูงอายุ เชน รําไมพลอง แอโรบิค เริ่มแรกใหครูสอนในโรงเรียนในชุมชนให
ความรู หลังจากนั้นกลุมผูสูงอายุดําเนินการตอเนื่องเอง โดยเลือกกิจกรรมที่เหมาะสมกับสภาพ
รางกายและระยะเวลา สงเสริมอาชีพผูสูงอายุ สวนใหญเปนอาชีพจักสาน และวางขายที่บานของ
ผูสูงอายุ ชุมชนชวยประชาสัมพันธใหลูกคามาอุดหนุน และชาวบานในชุมชนชวยสนับสนุน และ
จัดตั้งกองทุนสนับสนุนดูแลผูสูงอายุใหไดรับเงินชวยเหลือคนละ 500 บาท เพื่อเปนการเสริมแรงใน
การเขารวมกลุมสวนหนึ่ง ซึ่งเดิมเบี้ยยังชีพนี้พิจารณาใหกลุมผูสูงอายุที่ยากจนกอน
“…กอนหนานี้มีแตกิจกรรมวันสงกรานต แลวกะอยูกับลูกหลานสื่อๆ อสม.ชวน …”
“...แกนนําชักชวน ผูนําชุมชนก็ประกาศเสียงตามสาย…”
“ สมัครแกนนํา มีกิจกรรมรวมกันทุก 1 เดือน โดยมีกิจกรรมดังนี้ ประธานชมรม

ผูสูงอายุ สรุปผลการดําเนินกิจกรรมของชมรมแตละเดือน ผูสูงอายุที่เปนสมาชิกตอง
นํ า สมุ ด คู มื อ ดู แ ลส ง เสริ ม สุ ข ภาพผู สู ง อายุ ม าทุ ก ครั้ ง ชั่ ง น้ํ า หนั ก ทุ ก ครั้ ง เพื่ อ
เปรี ย บเที ย บภาวะโภชนาการ ตรวจวั ด ความดั น โลหิ ต ทุ ก ครั้ ง ในรายที่ ผิ ด ปกติ ใ ห
คําแนะนําการปฏิบัติตัวเบื้องตน และสงตอที่สถานีอนามัย ดําเนินกิจกรรมทางศาสนา
หลังจากนั้น จัดกิจกรรมคลายเครียดและกิจกรรมนันทนาการ สนับสนุนและสงเสริม

อาชีพจักรสานในผูสูงอายุออกกําลังกายโดยการรําไมพองหรือโยคะ จัดทําอาหารเพื่อ
สุขภาพและรับประทานอาหารรวมกัน”
สมาชิกชมรมผูสูงอายุตําบลน้ําปด 25 พฤษภาคม 2550
3.4 การดําเนินกิจกรรมตอเนื่อง มีปจจัยสนับสนุนจาก แรงบันดาลใจของสมาชิกและ

ผูดูแลที่ตองการสงเสริม ดูแลสุขภาพ การเปนตัวอยางใหคนในชุมชนตนเอง และเพื่อเปนแบบอยางแก
ชุมชนอื่น
4. กระบวนการพัฒนากติกา ขอตกลง
จากประสบการณ ก ารทํ า งานที่ ผ า นมาของชุ ม ชนพบว า มี บ างโครงการไม ป ระสบ
ความสําเร็จ ไมตอเนื่อง ขาดเงินทุน ทําใหโครงการไมยั่งยืน ซึ่งผูนําชุมชนและผูนํามีความประสงค
ใหโครงการมีความยั่งยืน ตอเนื่อง และเปนแบบอยางในการดําเนินงานผูสูงอายุ จึงตั้งกติกาดังนี้
4.1 กติกาการมีสวนรวมในกิจกรรม ขอรองใหสมาชิกเขารวมกิจกรรม ใหแกนนํา
ติดตามและเชิญชวนมารวมกิจกรรม
4.2 กติกาการการหา/ระดมทุน ในระยะกอตั้งชมรมกําหนดใหสมาชิกชําระคาบํารุง
ชมรมเดือนละ 10 บาท เขากองทุนเพื่อดําเนินกิจกรรมตางๆ ระยะตอมาใชรางวัลจากการประกวด
กิจกรรมของชมรมเขากองทุน แตเนื่องจากทุนดังกลาวมีจํานวนนอย จึงไดขอทุนสนับสนุนจากแหลง
อื่น เชน การเปนสมาชิกชมรมผูสูงอายุแหงชาติ ขอทุนจาก สปสช.เพื่อพัฒนานวัตกรรม
4.3 กติกาใชเงินทุน มีการประชุมคณะกรรมการผูสูงอายุเปนระยะ เพื่อพิจารณาให
ความชวยเหลือ เยี่ยมผูสูงอายุ การจัดกิจกรรมสําหรับผูสูงอายุ
จากการออกแบบการทํางานรวมกันจนพัฒนาเปนกติกาทางสังคมในการดูแลผูสูงอายุ
รวมกันสามารถสรุปบทบาทหนาที่ของภาคีเครือขายและผลที่เกิดจากนวัตกรรมไดในบทตอไป

2
จากการดําเนินงานรวมกันระยะหนึ่งอาจกลาวไดวา มีกลุมที่เกี่ยวของในการดําเนินการ
พัฒนาหลายภาคสวน ซึ่งลวนเปนคนในชุมชน และเจาหนาที่ที่เกี่ยวของในการดําเนินกิจกรรม ซึ่ง
สามารถสรุปบทบาทของผูเกี่ยวของได ดังนี้
1) ผู เ ริ่ ม คิ ด คื อ เจ า หน า ที่ ส าธารณสุ ข เป น ผู ห าและผู ใ ช ข อ มู ล เพื่ อ ให เ กิ ด การยอมรั บ
รวมกันผานเวทีประชาคม ใชขอตกลงรวมกันในการดําเนินกิจกรรม
2) กลุมรวมคิด ประกอบดวย เจาหนาที่สาธารณสุข กลุมแมบาน กลุมเยาวชน ผูนํา
ชุมชนนายกเทศบาล ปลัดเทศบาล ผูอํานวยการโรงเรียน ผูดูแลเด็ก แกนนําผูสูงอายุ
อสม คัดเลือกหมูบานนํารอง หาแนวทางการดําเนินงานชมรมผูสูงอายุ
3) กลุ ม ผู ร ว มกระบวนการ ได แ ก อาสาสมั ค รแกนนํ า เจ า หน า ที่ ส าธารณสุ ข กลุ ม
แมบาน กลุมเยาวชน ผูนําชุมชน นายกเทศบาล ปลัดเทศบาล ครู ผูดูแลเด็ก แกนนํา
ผูสูงอายุ อสม. พระ ผูสูงอายุและผูดูแล
4) กลุมใหการสนับสนุน ไดแก อบต.เทศบาล สนับสนุนงบประมาณและอุปกรณในการ
ดําเนินการชมรมผูสูงอายุซึ่งสามารถสรุปบทบาทไดดังนี้
สรุปบทบาทหนาที่องคกร ภาคี กลุมคนที่เกี่ยวของ

รายละเอียด องคกร ภาคี บทบาท
1. กลุมเริ่มคิด -จนท.ศูนยสุขภาพ -ศึกษาขอมูลและความเปนไปไดในการพัฒนานวัตกรรม
ชุมชน -สะทอนขอมูลปญหาใหทีมงานทราบและวางแผนการ
ทํางาน เขียนโครงการของทุน
- จัดประชาคม
2. กลุมรวมคิด - จนท.ศูนยสุขภาพ - เขารวมประชาคมหมูบา น วิเคราะหปญหา หาแนวทาง
ชุมชน, สสอ, นายก การดําเนินชมรมผูสูงอายุรวมกัน
อบต./นายกเทศบาล, - คัดเลือกหมูบา นตนแบบ 3 หมูบาน
แกนนําผูสูงอายุ,ครู, - คัดเลือกอาสาสมัครแกนนํา
อสม.,ผูใหญบา น - ออกแบบการเยี่ยมสํารวจผูสูงอายุ

3.กลุมผูรวม -ผูสูงอายุ -เปนแกนนํา
กระบวนการ -เขารวมกิจกรรมกับชมรมผูสูงอายุอยางตอเนื่อง
-สะทอนปญหาและความตองการ
-แสดงศักยภาพของตนเองในวาระตางๆอยางเหมาะสม
-เปนวิทยากร
- อาสาสมัครแกนนํา - เขารับการอบรมอาสาสมัครแกนนําดูแลผูสูงอายุ
- สํารวจขอมูล ผูสูงอายุ
- เยี่ยมบานผูสูงอายุ วัดความดัน ติดตามผูสูงอายุใน
ความรับผิดชอบของตนเองในการเขารวมกิจกรรม
- เขารวมกิจกรรมผูสูงอายุ
- แจงเจาหนาทีก่ รณีที่ผูสูงอายุในความรับผิดชอบ
เจ็บปวย
- จนท.ศูนยสุขภาพ - พัฒนาศักยภาพอาสาสมัครแกนนํา
ชุมชน - พัฒนาศักยภาพผูดูแลและผูสูงอายุ
- สนับสนุนการดําเนินงาน
-เยี่ยมครอบครัวประเมินปญหา ใหการดูแลผูสูงอายุ
- เปนพี่เลี้ยงใหคําปรึกษา
- ตรวจรักษาโรคทั่วไป
-รับสงผูสูงอายุเขารวมกิจกรรมกรณีทีไมมีญาติ/ญาติติด
ธุระ
- อสม.,อบต., - รวมเยี่ยมบานผูสูงอายุ
ผูใหญบาน - สนับสนุนการจัดกิจกรรมผูสูงอายุ
-รวมพิจารณาการใหความชวยเหลือผูสูงอายุ

- ผูดูแล - เขารวมกิจกรรมพัฒนาศักยภาพการดูแลผูสูงอายุ
- ดูแลสุขภาพผูสูงอายุในครอบครัว
-รับสงผูสูงอายุเขารวมกิจกรรม
-ครู - เขารวมประชาคมหมูบา นหาแนวทางการดําเนินชมรม
-เปนวิทยากรใหความรูและสงเสริมผูสูงอายุในการออก
กําลังกายแบบตางๆเชน ลําไมพอง ออกกําลังกายโดยใช
ยางยืด แอรโรบิคแบบผูสูงอายุ และโยคะ
-ผูเสริมการใชและพัฒนาภูมปิ ญ  ญาหมูบาน
- สงเสริมอาชีพจักสานใหกับชมรมผูสูงอายุ
- รวมกิจกรรมวันสําคัญของชมรมผูสูงอายุ
-สงเสริมใหผูสูงอายุมีสวนรวมในการเรียนการสอน
นักเรียนเชน เลานิทาน สอนจักสาน
- เทศบาล/อบต. - เขารวมประชาคมหมูบา นหาแนวทางการดําเนินชมรม
- เยี่ยมบานผูสูงอายุดอยโอกาส
-สนับสนุนทุน
4.. กลุมที่ให - อบต./เทศบาล - สนับสนุนงบประมาณการดําเนินงาน
การสนับสนุน - สนับสนุนเบี้ยยังชีพแกผูสูงอายุดอยโอกาส
- รวมประชุมรับฟงปญหา ขอเสนอแนะจากชุมชน
ศูนยสุขภาพชุมชนน้ํา - เชื่อมประสานการขอรับการสนับสนุนจากองคกรและ
โสม ภาคี
โรงพยาบาลน้ําโสม - สนับสนุนวิทยากร ใหความรูแกแกนนํา ผูดูแลและ
สํานักงานสาธารณสุข - เชื่อมประสานการขอรับการสนับสนุนจากองคกรและ
อําเภอ ภาคี
โรงเรียนน้ําโสม - สนับสนุนใหความรูเรื่องการจักสานแกผูสูงอายุ

ศูนยเด็กเล็ก - สงเสริมใหเกิดความผูกพันใกลชิดระหวางเด็กเล็กกับ
ผูสูงอายุโดยใหผูสูงอายุไปเลานิทานใหเด็กฟง
กลุมแมบา น -รวมแรงรวมใจประกอบอาหารและอํานวยความสะดวก
ในการจัดกิจกรรม
พระ -สนับสนุนสถานที่ในการประกอบกิจกรรม
-ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาและแสดงธรรมให
ผูเขารวมกิจกรรม
ผลลัพธที่เกิดขึน้ จากนวัตกรรม
จากการดําเนินกิจกรรมชมรมผูสูงอายุพบวาผูสูงอายุและคนในชุมชนมีความพอใจในผล
ของการดําเนินการสูง โดยประเมินจากการเขารวมกิจกรรมสม่ําเสมอ พฤติกรรมสุขภาพที่เปลี่ยนไป
ในทางที่ดีขึ้น และผลลัพธอื่นๆ ซึ่งสรุปไดดังนี้
1. รูปแบบการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
1.1 ในสถานบริการ กําหนดใหแยกสีที่แฟมเปนสีบานเย็นในหลังคาเรือนที่มีผูสูงอายุ
จัดชองทางดวนใหไดตรวจกอนไมตองรอคิว ถาไมมีรถกลับบานจะจัดรถใหคนงานไปสงถึงบาน ให
สมุดบันทึกคูมือสุขภาพประจําตัวผูสูงอายุ
1.2 นอกสถานบริการ ไดจัดทําโครงการตรวจสุขภาพผูสูงอายุโดยไดรับการสนับสนุน
งบประมาณรวมกับเทศบาลตําบลน้ําโสม เมื่อเสร็จสิ้นกิจกรรมตรวจสุขภาพจะออกเยี่ยมบาน
รวมกับเจาหนาที่เทศบาล และแกนนํา
1.3 การทํ า งานรว มกั บท อ งถิ่น ในการทํา งานร ว มกับ เทศบาล ผู นํ า ชุม ชนมีก ารทํ า
ประชาคมร ว มกั น เมื่ อ เทศบาลเห็ น โครงการดู แ ลสุ ข ภาพผู สู ง อายุ ได ไ ปจุ ด ประกายให อ งค ก ร
ปกครองสวนทองถิ่นสนับสนุนงบประมาณโครงการตรวจสุขภาพผูสูงอายุจํานวน 50,000 บาท
และขอเงินชวยเหลือที่เปนเบี้ยยังชีพใหผูสูงอายุไดรับเงินทุกคนเนื่องจากปจจุบันผูสูงอายุที่ดอย
โอกาสและสูงอายุสูงมากเทานั้นที่จไดรับการชวยเหลือ และวางแผนชวยเหลือในรายผูสูงอายุที่หู
หนวกที่ไมมีลูกหลานอยูดวย

2. ผูสูงอายุสุขภาพแข็งแรง ไดรับการดูแล ชุมชนเอื้อเฟอกันมากขึ้น ผูสูงอายุคลาย
เครียด สนุกสนาน ไดรับการสงเสริมดานสุขภาพกายและสุขภาพจิต ในกรณีที่เจ็บปวย
ดวยโรคเรื้อรัง เชน เบาหวาน สามารถควบคุมระดับน้ําตาลไดดี เปนตน ยกตัวอยางการ
สัมภาษณ เชน
“...บไดไปหาหมอดุ…”
“เดิมมีกลุมเสี่ยงเยอะหลังจากมีการรวมกลุมผูสูงอายุ มีการออกกําลังกายอาการ
แทรกซอนของโรคเชน เบาหวานในผูสูงอายุก็ไมกําเริบ การมีโครงการทําใหงานเพิ่ม
มากขึ้น แตทําใหสุขภาพผูคนดีขึ้น ปจจุบันในทุก 15 ค่ําจะมีกิจกรรมฟงธรรมและ
ออกกําลังกายที่วัด โดยเจาหนาที่ชวยนัดกลุม แตกิจกรรมภายในกลุมคิดเองโดย
ชาวบาน”
อสม. 25 พฤษภาคม 2550
3. ผูสูงอายุเขาถึงบริการ ผูสูงอายุไดรับการดูแลรวดเร็ว เชน เมื่อเจ็บปวยไดรับการ

รักษากอนตามอาการ กรณีเจ็บปวยทั่วไปรับบริการตามลําดับ
4. เกิดเครือขายการทํางาน ทั้งในกลุมเจาหนาที่ แกนนําชุมช แกนนําสุขภาพในชุมชน
องคกรตางๆในทองถิ่น ใหความรวมมือ ตระหนักวาสุขภาพเปนของชุมชนเองที่ตองรวมมือกันดูแล
เอาใจใส
5. เกิดความภาคภูมิใจ จากที่สามารถดูแลสุขภาพดวยชุมชนเอง เกิดความรวมมือ
ชุมชนเขมแข็งผูสูงอายุสวนใหญพึ่งตนเองได สามารถชวยเหลือครอบครัวและชุมชนมีสวนรวมใน
การชวยเหลือกันในชุมชน และสามารถเปนแบบอยางแกชุมชนอื่นในการดูแลสุขภาพแกชุมชนอื่นได
“แรกเริ่มของการรวมกลุมโดยเจาหนาที่สอ.คนกอนชื่อหมอกุงเปนผูมาริเริ่ม ซึ่งมี
กิจกรรมรวมกันมาประมาณปเศษ ตอนนี้หมอกุงยายไปแลว เจาหนาที่สอ.ในขณะนี้
ไมไดมานําทีมในการรําไมพลอง การนัดซอมและออกกําลังดําเนินการกันเองโดยกลุม
ทุก 3 วัน/ อาทิตย แตไมกําหนดวันที่แนนอน สวนใหญจะนัดวันกันตอครั้งที่พบกัน
ซึ่งความภาคภูมิใจของกลุมคือถูกเชิญไปแสดงในงานตางๆอยูบอยๆ นายเสถียรได
กลาวถึงกิจกรรมของชมรมผูสูงอายุบานโคกนอยเริ่มจากการรวมกลุมสมาชิก จํานวน
47 คน โดยเก็บเงินจากสมาชิก 10 บาท/คน/เดือน เพื่อใชจายในการเยี่ยมไข
ชว ยเหลือ เมื่ อ มี สมาชิ ก เสีย ชี วิ ต (แต ยั ง ไมไ ด กํ า หนดวงเงิน ในการช ว ยเหลือ และ

แนวทางการระดมทุนเพิ่ม) นํามาเปนกองทุนกูยืมในหมูสมาชิกโดยคิดดอกเบี้ยรอยละ
1 บาท ตอเดือน ปจจุบันมีเงินในชมรมประมาณ 3,000 บาท ประธานชมรมผูสูงอายุ
บานโคกนอยและเปนผูนําทีมรําไมพลอง นายเสถียร โกษา “
6. ความพึงพอใจในบริการ โดยเฉพาะการตรวจสุขภาพเห็นวาควรมีการดําเนินไป
เรื่อยๆ เพื่อใหเกิดภาพลักษณที่ดี ทําใหมีสุขภาพดีทั้งกายใจ ยามเจ็บปวยไดรับการดูแลที่ดี มี
กองทุนผูสูงอายุในชุมชน มีหลักประกันสุขภาพ ซึ่งสามารถสรุปเปนตารางไดดังนี้
7. ผูเขารวมโครงการและเจาหนาที่ศูนยสุขภาพชุมชน จากการปฏิบัติการรวมกัน
ทําใหทุกฝาย อาสาสมัครแกนนํา เจาหนาที่สาธารณสุข ผูสูงอายุ และผูดูแลชุมชนและองคกรและ
ภาคีเกิดการเรียนรูการทํางานรวมกันและมีความสามัคคีกันมากขึ้น ซึ่งสามารถสรุปเปนตารางได
ดังนี้
กลุมที่ไดรับผลจากการดําเนินงาน ผลลัพธที่ได
- กลุมอาสาสมัครแกนนํา -ไดรับการพัฒนาศักยภาพเรื่องการดูแลสุขภาพผูสูงอายุ
- เกิดความตระหนัก มีความรับผิดชอบตอสวนรวม ชวยเหลือ
เกื้อกูลซึ่งกันและกัน
- เกิดความภาคภูมิใจที่ไดมีสว นรวมในการดูผูสูงอายุใน
ชุมชน
- กลุมผูสูงอายุ - ไดรับการดูแลจากครอบครัว ญาติ เพื่อนบานและเจาหนาที่
1) กลุมสุขภาพดี/แข็งแรง - สุขภาพกาย จิตแข็งแรง
2) กลุมเสี่ยง - ดูแลตนเองจากการแนะนําจากเจาหนาที่และแกน
3) กลุมปวย
- กลุมผูดูแล - เกิดความตระหนัก มีความรับผิดชอบและมีความกตัญู
ตอผูสูงอายุ
- กลุมจนท.ศูนยสุขภาพชุมชน - เกิดกระบวนการเรียนรูการทํางานรวมกับชุมชน
- เกิดความภาคภูมิใจ
-ภาคีเครือขายทั้งในกลุมเจาหนาที่ - เกิดเครือขายการทํางานในชุมชน
แกนนําชุมชน แกนนําสุขภาพใน - เกิดความรวมมือ
ชุมชน องคกรตางๆในทองถิ่น - เกิดตระหนักวาสุขภาพเปนของชุมชนเองที่ตองรวมมือกัน
ดูแลเอาใจใส

อาจกลาวไดวา การดําเนินนวัตกรรมนี้ระยะหนึ่ง ผูสูงอายุในชุมชนไดรับการดูแลสุขภาพ
กายและใจจากครอบครัวและคนในชุมชน สามารถดูแลสุขภาพตนเองไดเมื่อเจ็บปวย ไดอยูกับบุตร
หลาน อยูในสังคมอยางอบอุน และคณะทํางานมีแผนงานที่จะดําเนินการใหผูสูงอายุ มีหลักประกัน
รายได สามารถพึ่งพาตนเองได มีสวนรวมในสังคมเปนแหลงภูมิปญญาของคนรุนหลัง มีเครือขาย
ชวยเหลือซึ่งกันและกันในชุมชน ไดรับการยกยองเชิดชูและอยูในสังคม หมูบานอยางมีคุณคาอยาง
ตอเนื่อง โดยทุกคนในชุมชนมีสวนรวมคิด รวมทําเกิดกระบวนการเรียนรูของชุมชน ทําใหชุมชน
เข ม แข็ง มี ก ารสรา งแกนนํ า ดู แลสุ ข ภาพแบบองคร วมที่ค รอบคลุ ม แบบเพื่ อ นช ว ยเพื่ อ นดู แ ลกั น
องคกรภาคีตางๆ มีสวนชวยเหลือชุมชนมากขึ้นและนําไปสูการพัฒนาที่ยั่งยืน ทั้งหมดที่เกิดขึ้นเกิด
จากเงื่อนไขปจจัยที่จะกลาวถึงในบทตอไป

2
ในการพัฒนานวัตกรรมบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิของชุมชนตําบลน้ําโสม ที่ดําเนินการ
มา สะทอนใหเห็นรูปธรรมการดูแลสุขภาพผูสูงอายุที่เกิดขึ้น มีปจจัยที่สนับสนุนใหการดําเนินดังนี้
1. ความเชื่อมั่น ศรัทธาในเจาหนาที่สาธารณสุขของชาวบาน
“หมอซื้อใจเราได มารวมกิจกรรมเพราะเห็นแกหมอ” เริ่มตนจากงานประจํา การพัฒนาการ
ดําเนินกิจกรรมชมรมผูสูงอายุตําบลน้ําโสม เริ่มโดยเจาหนาที่สาธารณสุข ตามการปฏิบัติงานประจํา
จากนโยบายที่ตองรับผิดชอบการดําเนินงานในกลุมเปาหมายผูสูงอายุสวนหนึ่ง ประกอบกับการ
ดําเนินงานในพื้นที่พบปญหาผูสูงอายุขาดการดูแลเอาใจใสเทาที่ควร ผูปวยกลุมตางๆ ไดรับการ
รักษาและดูแลตามสภาพ จึงคิดหาแนวทางการดําเนินกิจกรรมเพื่อสรางสุขภาพในผูสูงอายุ เห็น
ศักยภาพของผูสูงอายุในชุมชน “ผูสูงอายุชุมชนนี้ไปประกวดไดรางวัลมาทุกป ประกวดรําไมพลอง
รองสรภัญญะ ไดรางวัลมาบอยๆ มีการเปลี่ยนแปลงทารํา ทํานอง เนื้อรองไมซ้ําเลย” รักษา
สัญญา “...คนแกจิตใจดี เวลาเขารักเรา เขารักเราจริง เวลาสัญญาก็จะมาจริงทุกครั้ง มาตาม
คําพูด มาตามนัดทุกครั้ง มีอยูครั้งหนึ่งหนูติดธุระไปประชุมที่อุดร เขาถามวาจะมารวมกิจกรรมมั้ย
5 ทุมเขาก็รอ หนูเลยตองกลับมารวมกิจกรรมและขอโทษที่มาชา..” โดยสรางสัมพันธภาพที่ดี
การดําเนินงานดานสุขภาพในชุมชนนั้นตองอาศัยสัมพันธภาพอันดีในการอยูรวมกับคนใน
ชุมชน และชวยใหสามารถเขาถึง ไดรับความไววางใจ ไดรับความรวมมือตามมา ทําใหไดรับขอมูล
ที่แทจริง ไดรับทราบปญหา เรียนรูวิถีชีวิตชาวบาน และสามารถวิเคราะห จัดบริการตามความ
ตองการของชุมชน แกไขปญหาไดตรงตามบริบท
- การบริการดุจญาติมิตร รวดเร็ว ของเจาหนาที่ทําใหไดรับความรวมมือที่ดี และไดรับ
ความไว ว างใจ เป น ที่ ย อมรั บ ของคนในชุ ม ชน เป น ที่ พึ่ ง ยามมี ป ญ หาสุ ข ภาพ
ยกตัวอยางคําพูดเชน
“...เจ็บทองมา 5 ทุม เคาะประตูเพิ่นก็เปด กินขาวก็วางคําขาว ไมไดวาอยาเพิ่งใหกิน
ขาวกอน...”
“...เห็นเพิ่นทํางานอยากใหเราไดดีก็รูสึกดี อยากใหชาวบานมากันเยอะๆ…”
“...เกรงใจ เห็นเพิ่นทํางานเหนื่อ เราก็เหนื่อย ก็เต็มที่ดวยกัน..”

- ระบบการดูแลผูปวย เปนการดูแลจากญาติ เจาหนาที่ สอ. และสงตอโรงพยาบาล ทํา
ใหประชาชนไดรับการดูแลแบบครบวงจร และญาติพึงพอใจ ยกตัวอยางการสัมภาษณ
ผูดูแล
“...วันนั้นญาติฉันปวย เพิ่นวาเอาไมไหวก็รบี สงไปโรงพยาบาลอุดร....ดีใจเพิ่นดูแลให

เต็มที่ คักใจ ตายก็ไมวากัน...”
"...ไปใหไทบานเห็นหนาก็ยังดี...”
เทคนิคการเขาถึงชุมชน เจาหนาที่เขารวมกิจกรรมในชุมชน ตามวิถีชีวิต เชน งานบุญบาน

งานบวช งานแตง เปนตน โดยเสียสละเวลานอกเวลาราชการเพื่อเขาถึงชาวบาน รวมทั้งเปนการ
เขาใจชาวบาน รับทราบความเปนอยู รับฟงปญหา สารทุกขสุกดิบของชาวบาน
2. การไดรับการสนับสนุนและความรวมมือรวมใจจากทุกภาคสวน
จากการดําเนินงานพบวาสมาชิกรวมแรงรวมใจ มุงมั่น แกนนําทุมเทดูแล สนับสนุนให
กลุมเปาหมายมีสวนรวม เขารวมกิจกรรม เพราะกลุมแกนน้ํามีความเห็นวาสุขภาพมีความสําคัญตอ
คนทุกวัย โดยเฉพาะผูสูงอายุที่ผานการใชชีวิตมายาวนาน ใหประโยชนกับสังคม ครอบครัว บุตร
หลาน จึงเกิดการรวมตัวทํางานอยางเหนียวแนน นโยบายตางๆ ผลงานที่เกิดขึ้น ทําใหไดรับการ
ยอมรับจากผูบังคับบัญชาเบื้องตน (สสอ.) “นองเคาตั้งใจทํา งานประจําก็เยอะแลว แตเคาตั้งใจทํา
เราก็ตองสนับสนุน ผลงานออกมาดีผมก็ภูมิใจ” องคกรบริหารสวนทองถิ่นใหความสําคัญกับ
ป ญ หาสุ ข ภาพ “...ชาวบ า นเค า เลื อ กถู ก คน นายกคนนี้ นี่ ส นใจเรื่ อ งความเป น อยู แ ลสุ ข ภาพ
ประชาชน มากกวาการสรางถนน เคามาชวยทั้งที่ไมมีคน...พอมีงบก็มาบอกใหเขียนโครงการขอ
เงินไปทํา งบพนยากําจัดยุงลาย ทรายกําจัดลูกน้ํา รวมกิจกรรมทุกครั้ง รวมประชุมจนดึกจนดื่น”
“สมาชิกเทศบาลก็มาจาก อสม.” ชุมชนมีสวนรวม “ครูมาสอนการออกกําลังกาย เอาผูเฒาไปเลา
นิทานและสอนนักเรียนทําจักสาน” “กลุมแมบานมาทําอาหารใหเวลาประชุม พระก็ใหใชสถานที่
และเทศกใหญาติโยมฟงในวันพระ” “คนแกที่ไมมีญาติเพื่อนบานก็มาสงให”

3. ความเขมแข็งและศักยภาพของคนในชุมชน
ทําใหการดําเนินงานประสบความสําเร็จ สงเสริมใหคนในชุมชนมีกําลังมากขึ้น การดําเนิน
กิจกรรมในระยะแรกสมาชิกเขารวมกิจกรรมนอย ตอมามีการประชาสัมพันธ กระตุนการเขารวม
กิจกรรม ภายหลังจึงมีผูเขารวมกิจกรรมมากขึ้น บางครั้งกลุมแกนนํารูสึกทอแท แตไดกําลังใจจาก
กลุมตางๆ ไมวาในชมรมเอง เจาหนาที่ และสมาชิกในชุมชน ทําใหมีกําลังตอสูและดําเนินกิจกรรม
ตอเนื่องมา นอกจากนี้ชุมชนยังมีศักยภาพในศิลปะการจักสาน การทอผา การแสดง เปนตน
4. ความเขมแข็งของผูสูงอายุ
ชมรมผูสูงอายุมีการพึ่งตนเอง โดย จัดตั้งกองทุนเพื่อหารายไดสําหรับใชจายคาสวัสดิการ
ผูสูงอายุตางๆ ซึ่งเงินที่ไดมาจากคาสมัครสมาชิกของผูสูงอายุคนละ 10 บาท ไดมาจากการบริจาค
ของแกนนํา ตา งๆและส วนหนึ่ งไดม าจากกองทุ นหมูบ า นสํา หรั บ ใชเ ปน สาธารณประโยชน การ
วางแผนการใชจายในกองทุน กติกาการใชเงินคือตองมีการประชุมและทําประชาคมกอนทุกครั้งเพื่อ
พิจารณาใชงบในการจัดการกิจกรรมตางๆ นอกจากนี้ตัวแทนผูสูงอายุที่ไดรับการฝกดานตางๆ เปน
ผูนําในการดําเนินกิจกรรม เชน ผูนําการรําไมพลอง แอโรบิค การทําปุยชีวภาพ การทําเกษตรแบบ
พอเพียง เปนตน
จากการถอดบทเรียนกรณีศึกษาชุมชนชวยกันสรางสรรคสุขภาพกาย จิต ผูสูงอายุ
สถานีอนามัยน้ําโสม ตําบลน้ําโสม อําเภอน้ําโสม จังหวัดอุดรธานี ดังกลาว อาจกลาวไดวา
กรณีศึกษานี้สามารถเปนแบบอยางนวัตกรรมในการดูแลผูสูงอายุ สําหรับการแลกเปลี่ยน
เรียนรูแกชุมชนอื่นๆ ในการบริการการดูแลผูสูงอายุที่ใกลบานใกลใจได

การดูแลผู้สูงอายุในชุมชน

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

การดูแลผู้สูงอายุในชุมชน

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

กรณีศึกษานวัตกรรม

¨Ñ´·Óâ´Â : ÃÈ.´Ã.¢¹ÔÉ°Ò ¹Ñ¹·ºØμÃ áÅÐ¤³Ð

¾ÔÁ¾¤ÃÑé§·Õè 1 : ÊÔ§ËÒ¤Á 2550

¨Ó¹Ç¹¾ÔÁ¾ : 3,000 àÅ‹Á

¡Ã³Õ·Õè 3 “à¤Ã×Í¢‹ÒÂ¼ÙŒÊÙ§ÇÑÂãÊ‹ã¨ÊØ¢ÀÒ¾” Ê¶Ò¹ÕÍ¹ÒÁÑÂ 165

•พยาบาลผูรับผิดชอบงาน ดําเนินกิจกรรม •จัดทํานวัตกรรมตอ พัฒนาบริการสุขภาพผูสูงอายุที่บาน

1.3 วิธีการทํางานขององคกรและภาคี จากกระบวนการพัฒนานวัตกรรมสะทอนใหเห็น

•พยาบาลผูรับผิดชอบงาน ดําเนินกิจกรรม •จัดทํานวัตกรรมตอ พัฒนาบริการสุขภาพผูสูงอายุที่บาน

“...เราก็ดําเนินงานปรับบริการมาเรื่อยๆ จนปลายป 49 มีโครงการนวัตกรรมเขามา

“...การอบรม อสม. เพื่อพัฒนาเปน อผส. นั้นไดอบรมไปแลว 2 ครั้ง คือการอบรมครั้ง

“…พอเรามาดูแลเคา เราจะไดรูวาผูสูงอายุเปนอยูอยางไร มีปญหาสุขภาพอยางไร เรา

“...เราก็ดําเนินงานปรับบริการมาเรื่อยๆ จนปลายป 49 มีโครงการนวัตกรรมเขามา

“...โรคประจําตัวไมมี มีก็แตหูไดยินขางเดียวดานขวา ดานซายไมไดยิน เปนมานาน

“...เปนโรคตับแข็ง มีอาการทองมาน มีใสเลื่อน เปนโรคกระเพาะ และโรคเบาหวาน

1.2 อาสาสมัครผูดูแลผูสูงอายุ (อผส.) ซึ่งเปน อสม.ที่ไดรับการพัฒนาศักยภาพและ

“...การอบรม อสม. เพื่อพัฒนาเปน อผส. นั้นไดอบรมไปแลว 2 ครั้ง คือ การอบรม

“...มีโรคประจําตัวเปนความดันโลหิตสูง เปนมาประมาณ 4-5 ปแลว...2-3 ปมานี้เดิน

“...เปนโรคตับแข็ง มีอาการทองมาน มีใสเลื่อน เปนโรคกระเพาะ และโรคเบาหวาน

“...เมื่อวันที่ 16 ม.ค. 50 เวลาประมาณ 21.00 น. ขณะนอนดูโทรทัศนรูสึกวายกแขน

“...อยูบานกับลูกสาว ลูกเขยและหลาน 1 คน สามีเสียชีวิตประมาณ 10 ปแลวดวย

“...ลูกสาวเอาที่ดินไปจํานองกับนายทุน ไมมีเงินไปใชหนี้ก็เลยตองขายที่ดิน และบาน

“...ออกกําลังกายเปนประจํา ใชวิธีเดินบริเวณหนาบาน เดินไปจนสุดซอยเดินไปกลับ

“...อาหารบางวันก็ทํากินเอง แตสวนใหญลูกสาวเขาจะทําใหกิน เสื้อผาก็ซักเอง งาน

“...เปนโรคเบาหวาน มาประมาณ 20 ป...บางทีมันอยากกินก็คุมตัวเองไมได เคยกิน

“...6-7 ปกอนมีอาการเวียนหัว เหมือนเตียงพาหมุน ลูกสาวทํางานที่โรงพยาบาลศรี

“...เพื่อนบานก็มาคุยดวยตลอดมาดูแล เมื่อวานนอนอานหนังสือ ดูรูปในหนังสือ ผูสูง

“...เมื่อวันที่ 16 ม.ค. 50 เวลาประมาณ 21.00 น. ขณะนอนดูโทรทัศนรูสึกวายกแขน

“...มีโรคประจําตัวเปนเบาหวาน มานาน 5-6 ป รับประทานยามาตลอด โดยรับบริการ

“...มีโรคประจําตัวเปนความดันโลหิตสูง เปนมาประมาณ 4-5 ปแลว เวลาความดันขึ้น

“...ไมชอบเสียงรถมอเตอรไซคและรถยนตที่ขับผานไปผานมา เสียงดัง นารําคาญเสียง

“...ตอนนี้มารับยาที่ศูนยสุขภาพชุมชน ไปรับประมาณ 2-3 ครั้งแลวก็สะดวกดี เวลาไป

“…มีครอบครัวหนึ่ง คนดูแลเปนเบาหวาน อายุ 60 กวาปแลวเห็นจะได สามีเปนมะเร็ง

“...เมื่อวันที่ 16 ม.ค. 50 เวลาประมาณ 21.00 น. ขณะนอนดูโทรทัศนรูสึกวายกแขน

“...เมื่อเจ็บปวยเล็กๆ นอยๆ ปวดศีรษะ เปนไข รับการรักษาที่อนามัย เปนมากก็ไป

“...มีอนามัยมาเยี่ยม เปนหมอหรือพยาบาลไมรูมา 2 คน ผูชายกับผูหญิง ตั้งแตออก

“...อสม.อิ๊ดเปนคนดูแลคุมนี้ ตอนเย็นเขาก็มาดู มาอยูเปนเพื่อน มาพูดมาคุย เพื่อน

“...ผูสูงอายุคนไหนปวยมากไปไมได ก็ไปเยี่ยม อสม.บานอยูใกลอยูแลว ก็จะใกลชิด

“...คนที่เปนเบาหวาน ความดัน เราก็เขาไปแนะนําเรื่องการอยูการกิน ออกกําลังกาย

“...กิจกรรมสําหรับผูสูงอายุ ที่ผานมาไดจัดงานผูสูงอายุ สําหรับศูนยฯสามเหลี่ยมสี่ มี

“...การจัดงานวันผูสูงอายุรวมกับศูนยสุขภาพชุมชน มีการตรวจสุขภาพผูสูงอายุ เชน

“...การติดตามเยี่ยมบาน สมาชิกชมรมผูสูงอายุที่เจ็บปวยจะไดรับการเยี่ยมบาน โดยมี

“...เคยไดรับเบี้ยผูสูงอายุจากเทศบาล ครั้งละ 400 บาทประมาณ 3 ครั้ง เขาก็หยุดให

“...ที่ผูสูงอายุตองการมากที่สุดคือ ตองการเบี้ยยังชีพและตองการกําลังใจ ไมอยากอยู

3. ผลลัพธเชิงภาวะสุขภาพและการรักษา บริการสุขภาพ โครงการ

“...เคยไดรับเบี้ยผูสูงอายุจากเทศบาล ครั้งละ 400 บาทประมาณ 3 ครั้ง เขาก็หยุดให

“...ไมไดไปรวมกิจกรรมของผูสูงอายุ หรือไมไดไปเขาชมรม เพราะหูไมดี เขาพูดอะไรก็

“…คนแกจะรวยลนฟายังไง ก็อยากใหสังคมดูแลเหมือนกัน ถาเคาขาดเบี้ยยังชีพ เคา

“...ที่ผูสูงอายุตองการมากที่สุดคือ ตองการเบี้ยยังชีพและตองการกําลังใจ ไมอยากอยู

“...การที่เรารับผิดชอบงานดานผูสูงอายุ การทํางานทั้งเยี่ยมบาน ดูแลที่ศูนยฯ ทําให

“...เราก็ดําเนินงานปรับบริการมาเรื่อยๆ จนปลายป 49 มีโครงการนวัตกรรมเขามา

“...คนที่มาเปน อผส. ก็มาจาก อสม. แตวา อสม.ทุกคนจะไมไดเปน อผส. อยาง

“...การดําเนินการเรื่องผูดูแลผูสูงอายุสําหรับโครงการนี้ ไดคัดเลือก อสม. 7 คนมาเปน

“...เราก็เปนผูสูงอายุดวย บานใกลๆ กันก็ดูแลกันเองอยูแลว ไปปลุก เอากับขาวหรือของ

“...อสม.อิ๊ดเปนคนดูแลคุมนี้ ตอนเย็นเขาก็มาดู มาอยูเปนเพื่อน มาพูดมาคุย เพื่อน

“...ผูสูงอายุที่ทํามาหากินได ก็ไมไดไปดูแลอะไร ไมปวยก็ไมรูจะไปดูแลอะไร ไดดู

“...มีการทําสติกเกอร เอื้ออาทรผูสูงวัย รูปดอกลําดวน โดยจะมอบให อผส.ไปติดไวที่

“...เวลาไปชวยที่ศูนยสุขภาพชุมชน ก็ไปคนแฟมประวัติ ชวยเรียกผูปวยเขาตรวจกับ

“...การเขามาชวยใหบริการที่ศูนยฯ นี้ เริ่มทําเมื่อเดือน พฤษภาคม 2550…อสม.ก็เปน

“...กอนที่จะไปชวย ไดมีการประชุมพูดคุยกันกอนวาใครจะไปวันไหน บาน หรือชุมชน

“...ผูสูงอายุคนไหนปวยมากไปไมได ก็ไปเยี่ยม อสม.บานอยูใกลอยูแลว ก็จะใกลชิด

“...สิ่งที่เกิดขึ้นหลังจากมีนวัตกรรม คือ ไดจัดทํา “คูมือสุขภาพประจําตัวผูสูงอายุ” ที่

“...นายประสาท อายุ 75 ป ตองนั่งรถเข็นเพราะเขาเดินไมไหว ตัวอวนมาก เปนหลาย

“... หลังจากนั้นก็ดําเนินการเยี่ยมบาน ไดมีการประชุมแลกเปลี่ยนสิ่งที่ไดดําเนินการ

1. บทบาทองคกรและภาคี ในการพัฒนาศักยภาพ อผส.

¾ÔÁ¾¤ÃÑé§·Õè 1 : ÊÔ§ËÒ¤Á 2550

¨Ó¹Ç¹¾ÔÁ¾ : 3,000 àÅ‹Á

การ -ไดรับการ -ใหการ -อบรมให - ไดรับการ