Knjiga Javne Finansije PDF

VLADA CRNE GORE
UPRAVA ZA KADROVE
Predrag Goranovi
JAVNE FINANSIJE
PRIRUNIK ZA POLAGANjE STRUNOG ISPITA
Podgorica, 2008.
JAVN E F INANS IJE
PRIRUNIK ZA POLAGANjE STRUNOG ISPITA
Izdava
Uprava za kadrove CG
Urednik
Svetlana Vukovi
Autor
Predrag Goranovi
Lektor
Itana Stanii
Tehnika obrada
Tatjana Vukevi
Dizajn
Studio KNB, Podgorica
Lidija Savkovi-Vukovi
tampa
Digital Print Centar, Podgorica
Tira
1000 primjeraka
Uprava za kadrove
Jovana Tomaevia bb, 81000 Podgorica
tel/fax: 081/201-036, info@uzk.cg.yu
tampanje ove publikacije struno i finansijski je podrao projekat Program

za razvoj kapaciteta-zajednika inicijativa Vlade Crne Gore ,Fondacije Insti-
tut za otvoreno drutvo i Programa Ujedinjenih nacija za razvoj.
SADRAJ
UVODNA RIJE 7
1. PREDMET IZUAVANJA JAVNIH FINANSIJA 11
2. JAVNI PRIHODI 17
2.1 Porezi pojam i podjela 18
2.2 Podjela poreza 19
2.3 Klasifikacija poreza OECD 20
2.4 Poreski obaveznik 20
2.5 Poreska osnovica 21
2.6 Poreske stope 21
2.7 Granice poreskog optereenja 21
2.8 Izbjegavanje plaanja poreza / Poreska evazija 22
2.9 Poreski sistem 22
2.10 Poreski sistem Crne Gore 23
2.11 Porez na dohodak fizikih lica 25
2.12 Porez na dobit pravnih lica 26
2.13 Porez na dodatu vrijednost (pdv) 28
2.14 Porez na promet nepokretnosti 28
2.15 Doprinosi za socijalno osiguranje 29
2.16 Akcize 30
2.17 Takse 31
2.17.1 Vrste taksa u Crnoj Gori 32
2.18 Carine 32
2.18.1 Vrste carina 32
2.18.2 Carinski sistem Crne Gore 34
3. JAVNI ZAJMOVI 37
3.1 Granica zaduenja drave 39
4. JAVNI RASHODI 41
4.1 Pojam i podjela 42
4.2 Struktura javnih rashoda 42
5. BUDET 45
5.1 Funkcije budeta 46
5.2 Budetska naela 47
5.3 Vrsta budeta 47
5.4 Izrada i donoenje budeta 48
5.5 Kontrola budeta 49
5.6 Subvencije i dotacije 50
5.7 Finansiranje lokalne samouprave 50
6.
BANKE 55
6.1 Centralna banka 56
6.2 Osnovna naela poslovanja banaka 57
6.3 Bankarski poslovi 57
6.4 Bankarski krediti 59
6.5 Finansijska trita novca, kapitala i deviza 59
6.6 Instrumenti finansijskog trita
Hartija od vrijednosti 61
6.7 Mjenica 62
6.8 ek 62
6.9 Tovarni list, konosman teretnica, skladinica 63
6.10 Obveznice 63
6.11 Blagajniki komercijalni zapisi 64
6.12 Certifikat 64
6.13 Akcije dionice 64
6.14 Finansijski posrednici 66
6.15 Dividende 66
6.16 Berza i berzansko poslovanje 67
7. STATISTIKA 71
PITANJA 75
LITERATURA 79
UVODNA RIJE
Prirunik za polaganje strunog ispita za rad u dravnim organima predstavlja rezultat saradnje
Programa za razvoj kapaciteta,Ministarstva pravde i Uprave za kadrove.
Saradnju sa ovako strunim institucijama Uprava za kadrove vidi kao kljuan elemenat svojih program-
skih aktivnosti i ovom prilikom zahvaljujem se Programu za razvoj kapaciteta to su prepoznali znaaj i
finansirali cjelokupni projekat.
Vanost projekta Prirunika za polaganje strunog ispita koji je zapoet u julu mjesecu 2007 go-
dine, je u tenji da omogui svim zainteresovanim licima a prvenstveno pripravnicima i novozaposlenim
da to lake savladaju predmetnu materiju s obzirom da je to sada objedinjeno na jednom mjestu.
Zbog toga je Uprava za kadrove modul Osposobljavanja pripravnika i novozaposlenih za rad

u dravnim organima uvrstila kao temu u Program strunog usavravanja za 2008/9 godinu i time
dala mogunost svim zainteresovanim licima da pohaaju obuku prije nego pristupe samom polaganju
dravnog ispita.
Prirunik je izradila grupa autora,eksperata pravnih i ekonomskih nauka i sam prirunik daje
odlinu bazu za dalje struno usavravanje dravnih slubenika i nametenika.
Na kraju bih eljela da se zahvalim svima koji su doprinijeli da ovaj prirunik bude uraen i
istiem da e Uprava za kadrove i dalje sprovoditi sline projekte i time unaprijediti kvalitet znanja
dravnih slubenika i nametenika.
Direktorica
Svetlana Vukovi
Demokratske reforme i razvoj procesa evropskih integracija u Crnoj Gori zahtijevaju obrazovane i
struno osposobljene dravne slubenike i namjetenike bez kojih nema efikasne dravne uprave i kvalitet-
nog rada dravnih organa u cjelini. U tom smislu veoma je vano, kako dodatno usavravanje dravnih
slubenika, tako i osposobljavanje novozaposlenih u dravnim organima za njihov redovan rad. Garan-
cija posjedovanja neophodnih znanja za rad u dravnim organima obezbjeuje se polaganjem posebnog
strunog ispita.
Posebna Uredba o Programu i nainu polaganja strunog ispita za rad u dravnim organima
donesena je 2005. godine, ali niz razloga ukazuje na potrebu njenog inoviranja i usklaivanja sa novim
potrebama i tokovima ukupnih reformi u dravnoj upravi. Prvo, ona je donesena u vrijeme funkcion-
isanja dravne zajednice i starog Ustava RCG, tako da se sadraj Programa morao uskladiti sa novim
ustavno-pravnim poretkom. Drugo, u njemu nije bilo sadraja o evropskom pravnom poretku, pa se zbog
daljeg toka procesa evropskih integracija, morao ugraditi poseban i izuzetno vaan segment evropskog
pravnog poretka (acquis communautaire) u ovaj Program. Tree, u meuvremenu su uinjene i znaajne
daljne reforme u oblasti radnog i privrednog prava koje, takoe, treba da budu unesene u novi Program.
Na osnovu toga logino je proizala i potreba za obezbjeivanjem jednog specifinog, namjenski uraenog
prirunika za polaganje ispita po novom Programu. Svi koji polau struni ispit do sada su bili prinueni
da tragaju za brojnim zakonima, razliitim fakultetskim udbenicima ili skriptama, to je izazivalo do-
datne probleme.
Prirunik za polaganje strunog ispita za rad u dravnim organima rezultat je saradnje Programa
za razvoj kapaciteta sa Ministarstvom pravde i Upravom za kadrove. Radi njegove izrade oformljena je
posebna ekspertska grupa koja je analizirala raniji Program i nain polaganja strunog ispita i na temelju
aktuelnih potreba i uporednih iskustava pripremila novi program usklaen sa tokovima reformi u drutvu
i, posebno, obavezama dravne uprave u procesu evropskih integracija. Novi program i ovaj prirunik su
uraeni sa ciljem da doprinesu poveanju kapaciteta svih dravnih organa tako to e unaprijediti kvalitet
znanja dravnih slubenika i namjetenika koji su duni da polau struni ispit za rad u dravnim org-
anima.
Program razvoja kapaciteta (Capacity Development Programme - CDP) se razvija kao specifian
model izgradnje administrativnih i institucionalnih kapaciteta u Crnoj Gori za dalji razvoj procesa
evropskih integracija. Kljuna podrka CDP-a usmjerava se na graenje i jaanje struktura za imple-
mentaciju Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju, potpisanog 15. oktobra 2007. godine. S obzirom
da je cilj Programa za razvoj kapaciteta da pomogne kvalitet rada dravne administracije logina je i
podrka CDP stvaranju reformisanog Programa polaganja strunog ispita za rad u dravnim organima i
tampanju odgovarajueg prirunika za sve one koji imaju visoku ili viu kolsku spremu.
Nadamo se da e Prirunik za polaganje strunog ispita za rad u dravnim organima doprinijeti

kvalitetnijem i efikasnijem radu administracije i daljem toku reformisanja dravnih insitucija u sklopu
procesa evropskih integracija.
Dragan uri
Program za razvoj kapacieta
PREDMET IZUAVANJA
JAVNIH FINANSIJA
1
UPRAVA ZA KADROVE
1 PREDMET IZUAVANJA JAVNIH FINANSIJA
Finansije su nauna disciplina u okviru ekonomskih nauka iji je predmetni i sadrinski

okvir veoma kompleksan, uslijed njihove pripadnosti i meuzavisnosti sa brojnim naunim
disciplinama, razliitim definisanjem ekonomskih kategorija.
Finansije imaju dugu istoriju i uvijek su povezane sa nekim aspektom korienja novca
odnosno novanih transakcija. Naziv potie od latinske rijei finis kraj, to je oznaavalo
zavretak nekog pravnog spora, a istovremeno i novani iznos koji se tom prilikom morao
platiti. Dananje znaenje nastalo je kasnije, a potie od francuske rijei finance, to znai
finansirati, odnosno prikupiti novac radi obavljanja odreenih poslova. Cjelinu finansija
sainjavaju naune discipline:
|| javne finansije drave i drugih javno-pravnih tijela

|| poslovne finansije individualnih preduzetnika i kompanija
|| monetarne finansije centralna poslovnih banaka i osiguravajuih drutava
|| meunarodne finansije
Sve ove discipline su meusobno povezane i nije mogue ostvariti uspjeno funkcion-
isanje jednog segmenta bez uspjenog funkcionisanja svih ostalih segmenata finansijskog
sistema.
Funkcionisanje savremene drave podrazumijeva izvravanje brojnih obaveza i mjera
na osnovu ustava, zakona i drugih propisa, odnosno obezbjeenje funkcionisanja zakonod-
avne, izvrne i sudske vlasti. Da bi se to ostvarilo potrebno je obezbijediti finansijska sredstva.
Nauna disciplina koja prouava procese prikupljanja javnih prihoda, njihovu raspodjelu i
troenje ili ekonomsku aktivnost drave su javne finansije.
Rije javne u principu znai dravne, i u svim zemljama u svijetu pored privatnog
postoji i javni sektor. Taj odnos je razliit i zavisi od istorijskog i privrednog razvoja, tradicije,
drutvenih, politikih i drugih okolnosti.
To znai da je potrebno razlikovati dva znaenja termina ,,javne finansije. S jedne
strane, to je ekonomska aktivnost drave i drugih javno-pravnih tijela, a s druge to je nauna
disciplina koja istrauje finansijsku privredu, odnosno finansiranje drave.
Zato postoje javne finansije ili javni sektor ?
Savremena graanska drutva poivaju na trinoj privredi, kao glavnom mehanizmu

kordinacije privrednih subjekata, tj. regulisanju privrednih tokova.Trite pod odreenim
tritima najmoniji mehanizam nacionalne lokacije resursa. Privatni vlasnici rukovode se
maksimiziranju svog bogatstva, to bi trebalo da dovede i do poveanja opteg blagostanja.
12
JAVNE FINANSIJE / Predrag Goranovi
Zato se i postavlja pitanje zato se onda u razvijenim dravama kao njen veoma znaajan dio
koji se kree od 30 do 50 % nacionalnog dohotka, pojavljuje dravna intervencija, umjesto da
sve bude preputeno ,,nevidljivoj ruci,, trinih zakonitosti.
Prisustvo javnog sektora ne moe se objasniti samo uticajem politikih i socijalnih
ideologija koje postupaju od trinog koncepta, ve je ono sadrano u okolnosti da trini
mehanizam nije uvijek u stanju da ostvari svoje ekonomske funkcije. Finansijska literatura
navodi vie razloga koji utiu na prisustvo javnog sektora, a to su:
|| potreba za uspostavljanjem pravnog poretka koji e omoguiti nesmetano funkcion-

isanje trinih institucija.
|| obezbjeenje javnih dobara koja mogu biti ista javna dobra, kao to su odbra-
na, policija, sudstvo, uprava, a ija isporuka ne moe se obezbijediti na tritu. Njih
karakteriu nekonkurentnost u potronji i neiskljuivost tj. nemogunost da bilo ko
sprijei njihovo korienje. Neista javna dobra kao to su obrazovanje, zdravstvena
zatita, saobraaj, a ije korienje se moe organizovati i na trinim principima.
|| nesavrena konkurencija koja se manifestuje u postojanju monopola i oligopola,
odnosno mogunosti znaajnog uticaja na formiranje cijena.
|| nepotpunost trita kada nije u stanju da prui odgovarajui proizvod i uslugu ili to
ini u nedovoljnoj mjeri.
|| nezaposlenost i inflacija
|| razlike izmeu djelatnosti drave i drugih javno-pravnih tijela i djelatnosti fizikih
i pravnih lica.
PRIVATNI SEKTOR DRAVA
MOTIV profit izvrenje dravnih obaveza
NAIN FINANSIRANJA dobrovoljnost prisila
KORISNOST protivusluga nepostojanje protivusluga
OBUHVAT pojedinci grupe cjelina drutva
NAIN ODLUIVANJA vlasnici ili ovlaena lica predstavniko tijelo
Jedno od vanih pitanja koje se postavlja u savremenom svijetu je i visina uea javnih
prihoda, odnosno rashoda u ukupnoj novostvorenoj vrijednosti, tj. drutvenom proizvodu u
toku jedne kalendarske godine. Mjera u kojoj se to ukazuje naziva se fiskalno optereenje i
13
UPRAVA ZA KADROVE
ono predstavlja odnos svih fiskalnih davanja (porezi, doprinosi, taksa, carine i dr.) u odnosu
na drutveni proizvod. Ono je razliito i rezultat je brojnih okolnosti po kojima funkcioniu
savremene drave i kree se do preko 50% drutvenog proizvoda. U Crnoj Gori uee javne
potronje iznosi oko 45 % od BDP.
14
15
JAVNI PRIHODI
2
UPRAVA ZA KADROVE
2 JAVNI PRIHODI
Sredstva kojima drava izvrava javne potrebe iz svoje nadlenosti nazivamo javnim ili
dravnim prihodima. Njihov oblik i sadrina mijenjali su se kroz vrijeme koje je prolazilo i
zavisilo je od drutveno-ekonomskog sistema, politikog ureenja, privredne strukture, do-
hotka po stanovniku, veliine teritorije, ekonomske povezanosti sa drugim zemljama ...
Broj i vrste prihoda koje slue za podmirenje javnih potreba razlikuju se od drave do
drave. Da bi se shvatila njihova sutina sa teorijskog, ali i praktinog stanovita neophodno
je izvriti njihovu klasifikaciju. Klasifikacije su brojne a jedna od najznaajnijih je sljedea
podjela javnih prihoda:
|| originarne - koje drava ostvaruje svojom ekonomskom aktivnou

|| derivatina - ostvaruju se na osnovu suverene vlasti
|| javnopravne - u sutini isto to i derivativni
|| privatno pravni - isto to i originarne
|| redovni - ubiraju se kontinuirano, u odreenom vremenskom periodu i iz izvora koji
se obnavljaju
|| vanredni - nemaju vremenski kontinuitet
|| od stanovnitva - koje graani obezbjeuju iz svog dohotka imovine
|| od pravnih lica - od privrednih organizacija po osnovu dobiti i imovine
|| povratni - koji se vraaju (javni zajmovi)
|| nepovratne - veina javnih prihoda (porezi, doprinosi, takse ...)
|| uih i irih teritorijalnih jedinica - zavisno od teritorijalnog, odnosno politikog
odreenja zemlje
|| namjenski i nenamjenski - zavisno od utvrene namjene troenja u novcu ili u na-
turi.
2.1 POREZI POJAM I PODJELA

Porezi predstavljaju najznaajniji oblik prihoda u savremenim dravama. Njihovo
mjesto i uloga mijenjali su se zavisno od drutveno ekonomskih formacija u kojima se opor-
ezivanje primjenjivalo. Poetkom XX vijeka porezima se prerasporeivalo oko 10% BDP, a
danas je to uee vie od 50%. U ukupnim prihodima njihovo uee je i do 90% i zato
savremene drave esto nazivaju ,,poreznim dravama (Schumpeter).
ta su porezi? Brojne su definicije koje proizilaze iz davanja veeg akcenta pravne ili
ekonomske strane ove pojave, ali u sutini su slina i polaze od karakteristika poreza. Te kara-
kteristike su sljedee:
18
|| Derativnost porezi su instrument preraspodjele dohotka imovine koje drava ,,oduz-

ima od fizikih i pravnih lica.
|| Prisilnost porezima se smanjuje ekonomska snaga poreskih obveznika i to drava ini
prisilom. Prisilni karakter sadran je i u nazivu poreza u mnogim zemljama namet,
dabina, davek, danak, nalog, inposta ... Prisilni karakter vezan je za njegovu primjenu,
a ne i nain njegovog donoenja.
|| Porezi se ubiraju u optem interesu karakteristika poreza je da se njima podmiriju
javni, dravni rashodi, odnosno u funkciji su javnog interesa.
|| Nepostojanje neposredne protivusluge za razliku od nekih drugih dravnih pri-
hoda (takse, doprinosi) za plaanje poreza ne postoji princip neposredne protivusluge.
- Nedestiniranost poreza porezi slue za podmirenje svih dravnih rashoda, odnosno
njihova namjena nije unaprijed odreena. - Porezi se u principu ubiraju u novcu.
2.2 PODJELA POREZA

U poreznim sistemima savremenih drava susreemo vie poreskih oblika. Njihov broj
je razliit i kree se od 2-3 pa sve do 80 i vie poreza. Zato je potrebna i njihova klasifikacija
koja nema samo nauni ve i praktini znaaj. Brojne poreske oblike koje susreemo moemo
podijeliti prema razliitim kriterijumima, a jedna od tih podjela je sljedea:

|| Neposredni plaaju se prije troenja dohotka (porez na dohodak fizikih lica).
|| Posredni plaaju se pri troenju dohotka (PDV)
|| Subjektni obuhvataju cjelokupnu ekonomsku snagu poreskog obveznika
|| Objektni obuhvataju pojedinane prihode
|| Analitiki pojedinani prihodi
|| Sintetiki ukupni prihodi
|| Opti namjena nije utvrena
|| Namjenski unaprijed utvrena namjena
|| Katastarski vezuju se za katastarske podatke
|| Tarifni oporezivanje se obavlja na osnovu odreenih tarifa
|| Pretpostavljeni polazi od pretpostavljene poreske osnovice paualni porezi
|| Stvarni vezuju se za stvarnu poresku osnovicu
|| Specifini poreska obaveza se utvruje na osnovu nekih mjernih jedinica
|| Po vrijednosti oporezivanje se obavlja na osnovu stvarne ili procijenjene vrijed
nosti
|| Fundirani prihodi od imovine
|| Nefundirani prihodi od linog rada
|| Redovni ubiraju se u kontinuitetu iz stalnih izvora
19
UPRAVA ZA KADROVE
|| Vanredni ne postoji vremenski kontinuitet

|| Osnovni imaju dominantno mjesto u ukupnim prihodima
|| Dopunski nemaju vei znaaj
|| Reparticijski utvren ukupan iznos, ali ne i pojedinani
|| Kvotni utvren pojedinani ali ne i ukupni iznos
|| Centralni i lokalnih tijela
|| U novcu i naturi
2.3 KLASIFIKACIJA POREZA OECD

1000 Porez na dohotak
porez na dohodak dobit i kapitalne dobitke pojedinaca i korporacija
2000 Doprinosi za socijalno osiguranje

doprinosi koje plaaju zaposleni, poslodavci i lica koja obavljaju samostalnu djela
nost i nezaposleni
3000 Porez na platni spisak i radnu snagu
4000 Porez na imovinu

nepokretnosti, nasljee i pokloni
plaaju pojedinci i korporacije

5000 Porezi na dobra i usluge
porezi na proizvodnju, prodaju, transfer, lizing i isporuku dobara i vrenju usluga
opti porez na dodatu vrijednost, akcize, carina...
6000 Ostali porezi
2.4 PORESKI OBAVEZNIK

Fiziko ili pravno lice koje je duno da plati porez naziva se poreski obveznik. Pri
utvrivanju poreskog obveznika kao fizikog lica postavlja se pitanje da li je to pojedinac ili po-
rodica, dok se kod pravnih lica to odreenje vezuje za status odnosno registraciju preduzea.
U veini zemalja poreski obveznik je rezident tj.osoba koja ima svoje stalno boravite
ili prebivalite u odreenom vremenskom periodu. Obveznik je i nerezident koji obavlja
odreene djelatnosti na teritoriji neke drave.
20
Oporezivanje pojedinaca moe biti:
|| pojedinano
|| zajedniko
|| zajedniko sa djeliminom diobom tj. prihodi se dijele sa dva
|| zajedniko sa punom diobom prihodi se dijele sa stvarnim brojem porodice
2.5 PORESKA OSNOVICA

Jedan od najvanijih elemenata uporeivanja je poreska osnovica koja predstavlja kvali-
tativnu i kvantitativnu konkretizaciju poreskog objekta.
U praksi moe biti stvarna i pretpostavljena paualna. Utvruje se na osnovu sljedeih
metoda:
|| indicijarna posmatranje injeninog-vidljivog stanja
|| direktna na osnovu podataka koje dostavlja poreski obveznik
|| indirektna podatke dostavljaju oni koji po prirodi posla sa njima raspolau
|| slubena podatke utvruju poreski organi
|| parifikacija podaci se utvruju na osnovu uporeenja
2.6 PORESKE STOPE

Poreske stope oznaavaju onaj dio poreske osnovice za koje poreski obveznik izmiruje
svoju obavezu.
Oporezivanje se obavlja primjenom razliitih vrsta stopa i one mogu biti:
|| proporcionalne kod njih se sa promjenom poreske osnovice ne mijenja visina.
|| progresivne sa poveanjem poreske osnovice poveavaju se i poreske stope
|| regresivne sa poveanjem poreske osnovice smanjuju se poreske stope
2.7 GRANICE PORESKOG OPTEREENJA

Smanjenje ekonomske snage poreskih obveznika kao rezultat oporezivanja mora da
ima i svoje granice. Prevazilaenje gorenje granice vodilo bi tzv. fiskalnoj saturaciji sa nesagle-
divim negativnim implikacijama na proizvodnju, raspodjelu, akumulaciju, standard i drugo.
Sa drutvenog stanovitva donja granica poreznog optereenja odreena je trokovima
utvrivanja i naplate poreza. U principu ti trokovi ne bi trebali da budu vei od ostvarenih
prihoda koji se ubiraju po tom osnovu.
21
UPRAVA ZA KADROVE
Gornja granica odreena je ukupnim prihodima poreskih obveznika, odnosno bruto

drutvenim proizvodom.
Donja granica poreskih optereenja fizikih lica je egzistencijalni minimum tj. odreeni
iznos novanih sredstava neophodan je za odravanje egzistencijalnih funkcija (hrana, odjea,
stanovanje). Ta visina uslovljena je brojnim faktorima i razliita je od zemlje do zemlje. Gornja
granica odreena je ukupnim prihodima poreskih obveznika i takoe je razliita pod utica-
jem brojnih okolnosti u pojedinim zemljama.
2.8 IZBJEGAVANJE PLAANJA POREZA

PORESKA EVAZIJA
Izbjegavanje poreza staro je koliko i njegovo uvoenje. Zavisi od mnogih inilaca kao
to su poreski moral, obrazovna struktura stanovnitva, osjeaj pripadnosti odreenoj zajed-
nici, strunosti poreskih organa, kaznenoj politici i dr. Smatra se da je poreski moral visok
u skandinavskim zemljama Velikoj Britaniji, SAD, Njemakoj, vajcarskoj, a da je na niem
nivou u Italiji, paniji, Portugaliji, Grkoj, Turskoj ... U zemljama Afrike, June Amerike taj
nivo je veoma mali.
Izbjegavanje poreza moe biti uslovljeno brojnim razlozima i ono je u veoj ili manjoj
mjeri prisutna u svim zemljama. Procjenjuje se da savezni budet zbog poreske envazije ostaje
uskraen za 27% prihoda, Francuske oko 10 % Njemake 8%, Japana 7% a Velike Britanije
6%.
Kada poreski obveznik izbjegavajui plaanje poreza doe u sukob sa poreskim pro-
pisima govori se o nezakonitoj ili nedoputenoj poreskoj evaziji. Kada se plaanje poreza izb-
jegne a poreski propisi nijesu povrijeeni govori se o zakonitoj evropskoj evaziji.
Razlikujemo dva sluaja nezakonite poreske evazije:
|| potpuna poreska utaja
|| djelimina poreska utaja
Zakonita poreska evazija nastaje u onim sluajevima kada poreski obveznik mijenja
mjesto boravka ili mjesto obavlja na odreene djelatnosti. Ona nastaje i smanjenjem potronje
oporezivih proizvoda kao i pronalaenja praznina u zakonu. Takoe ona moe biti rezultat
okolnosti kada poreski obveznici pod uticajem poreskih propisa izvre odreene izmjene koje
se mogu okarakterisati kao promjene tehnikih karakteristika.
2.9 PORESKI SISTEM

Ukupnost poreskih oblika jedne zemlje nazivamo poreskim sistemom. Takvo odreenje
22
podrazumijeva ureenost ukupnih odnosa, meutim, u mnogim dravama to nije sluaj. U

uporeivanju poreskih sistema pojedinih zemalja lako se moe uoiti da nema dvije drave u
kojima se oporezivanje obavljalo primjenom istih obveznih oblika, odnosno ne postoji njihova
identinost.Ipak, i pored razlika postoje meu njima vea ili manja slinost. To je neophodno
u zemljama koje su vezane raznim ugovorima o ekonomskoj, finansijskoj, tehnikoj, kulturn-
oj ili drugoj saradnji. Da bi se ostvarili ciljevi ekonomskih integracija neophodno je osigurati
njihova usklaivanja, odnosno harmonizaciju. Posebno se moe rei za rezultate postignute
na harmonizaciji oporezivanja u EU.
Porezni sistemi u razliitim zemljama imaju i razliiti broj poreskih oblika. U principu
radi se o vie od desetak razliitih vrsta poreza i takav sistem nazivamo poreskim pluraliz-
mom, za razliku od poreskog monizma, tj. od oporezivanja primjenom samo jednog poreza.
Principi na kojima bi se trebalo zasnivati racionalni porezni sistemi su sljedei:
|| pravednost porezi se plaaju zavisno od ekonomske snage obveznika,
|| jednostavnost da to vei broj poreskih obveznika razumije i poreske propise,
|| neutralnost da svojim djelovanjem ne utiu na promjene u ekonomskom i
politikom ivotu.
|| stalnost tj. da se to manje mijenja.
|| uspjeno ostvarivanje u praksi

2.10 PORESKI SISTEM CRNE GORE
Sadanjost ekonomskog, a samim tim i poreskog sistema Crne Gore, sadraj i strukutra
njihovih procesa i odnosa odreeni su istorijskim, ekonomskim i politikim uslovima iz kojih
su i nastali. Ti uslovi i uticaji koji su dali razliita obiljeja i odluke poreskim sistemima nijesu
bili osloboeni ni svog povratnog uticaja. Iako znaajan, on nije ni u jednom sistemu imao
snage da bi samostalno mogao promijeniti ukupne drutveno-ekonomske odnose, jer odnosi
u proizvodnji, u krajnjoj instanci, opredjeljuju znaaj i karakter javnih prihoda i rashoda.
Samim tim i istorijski razvoj poreza i poreskog sistema i politike usko je povezan sa razvojem
drave i njenih funkcija.
Sa tog stanovita poreski sistem i poresku politiku Crne Gore moemo posmatrati sa
etiri aspekta:
|| istorijskog ili razvojnog,
|| institucionalnog ili pravnog,
|| strukturnog i
|| funkcionalnog.
Brojne i znaajne promjene koje karakteriu razvoj Crne Gore kao samostalne drave
do 1918. godine, a potom u sastavu Jugoslavije, nijesu mogle da mimoiu ni poreski sistem. Te
promjene, iji je obim vei i znaajniji u odnosu na druga podruja ekonomskog i politikog
23
UPRAVA ZA KADROVE
sistema, bile su uslovljene ne samo usklaivanjem strukture poreskog sistema sa razvojem

novih drutveno-ekonomskih odnosa ve i sa ostvarenim tekuim ciljevima ekonomske poli-
tike.
Zato je i veoma teko izvriti jednu preciznu i sa svih navedenih aspekata prihvatljivu
periodizaciju poreskog sistema u dosadanjem razvoju Crne Gore. Imajui to u vidu, razvoj
emo posmatrati u kontekstu osnovnih etapa kroz koje je prola Crna Gora i Jugoslavija
uzimajui pri tome kao osnovni kriterijum, s jedne strane stepen samostalnosti Crne Gore a, s
druge strane temeljne karakteristike poreskog sistema i poreske politike u pojedinim etapama
razvoja ukupnog ekonomskog sistema i politike.
Sa tog stanovita mogue je izvriti periodizaciju
|| do 1918. godine
|| od 1918. do 1945. godine
|| od 1945. do 1990. godine
|| od 1990. do sada
Obimnost i brojne promjene u itavom ovom periodu koje sada imaju vie istorijski
znaaj nego praktinu primjenu odreuje i sagledavanje sadanjeg aktuelnog poreskog sistema
Crne Gore.
Poetkom 90-ih godina u Crnoj Gori je izvrena radikalna poreska reforma, tako da
se zapravo radi o potpuno novom pojmovnom i kategorijalnom sistemu. Ta reforma bila je
uslovljena nizom objektivnih okolnosti: raspadom biveg sistema, bive dravne zajednice,
potreba uspostavljanja novog trino orijentisanog sistema, voenje jedinstvene fiskalne poli-
tike na teritoriji Crne Gore, kompatibilnost sa fiskalnim sistemima razvijenih trinih privre-
da, stabilnost finansiranja, efikasnost poreske administracije.
U prvoj fazi od ukupnog broja nosilaca fiskalnog suvereniteta koji je iznosio 140 (Re-
publika, 20 optina i 119 republikih i optinskih SIZ-ova) Skuptina Crne Gore postala je
jedini nosilac koja je imala pravo uvoenja fiskalnih obaveza. Takoe, od ukupno 432 instru-
menta kao to su porezi, doprinosi, takse i carina njihov broj sveden je na desetak oblika.
Osnovno obiljeje druge faze reforme fiskalnog sistema su promijena poreske strukture
i uvoenja novih poreskih oblika. U ovoj fazi uveden je i nov koncept poreske administraci-
je.
Poetkom 1992. godine donesen je niz zakona kojim se konkretno razrauju pojedini
zahtijevi otpoete fiskalne refome i to:
|| Zakon o sistemu javnih prihoda i rashoda
|| Zakon o porezu na dohodak graana
|| Zakon o porezu na dobit preduzea
|| Zakon o porezu na imovinu
|| Zakon o poslovima javnih prihoda i
|| Zakon o doprinosima za socijalno osiguranje.

24
Poetkom 2001. godine izvrena je nova reforma i usvojeni su sljedei zakoni:

|| Zakon o poreskoj administraciji,
|| Zakon o porezu na dohodak graana;
|| Zakon o porezu na dobit pravnih lica;
|| Zakon o porezu na nepokretnosti;
|| Zakon o porezu na dodatu vrijednost;
|| Zakon o akcizama;
Zakonom o poreskoj administraciji ureen je najvei broj pitanja poreskog postupka

tako da on ini bazini propis u reformisanom fiskalnom sistemu. Ovaj zakon je raen u
skladu sa pozitivnim iskustvima poreskog zakonodavstva razvijenih i jednog broja zemalja u
tranziciji.
Njime je izvrena kodifikacija svih zakonskih propisa kojima su regulisana pitanja orga-
nizacije i nadlenosti poreskog organa, poslovi utvrivanja i naplate poreza, kao i inspekcijske
kontrole. Poreski obveznik se stavlja u sredite poreskog postupka. Naime, novina u ovom za-
konu jeste uvoenje principa samooporezivanja, kod koga poresku obavezu utvruje poreski
obveznik sam, za razliku od, do tada praktikovanog, postupka kod kojeg je poreski organ
utvrivao i odreivao visinu poreske obaveze. Poreski obveznik se registruje kod poreskog
organa koji mu dodjeljuje PIB. Poresko identifikacionim brojem koriste se poreski obveznik,
poreski organ i svi posrednici u poreskom postupku. PIB se unosi na sva dokumenta poreskog
obveznika i predstavlja glavnu vezu u svim njegovim transakcijama.
Reformu fisklanog sistema obiljeio je i poetak funkcionisanja dravnog trezora.
Zahvaljujui osnivanju sistema trezora i primjeni Zakona o javnim nabavkama, postignut je
vei stepen transparentnosti i efikasnosti kontrole javnih rashoda.
2.11 POREZ NA DOHODAK FIZIKIH LICA

Porez na dohodak fizikih lica dio je poreskih sistema svih drava sa razvijenom
trinom ekonomijom i po broju poreskih obveznika zauzima vodee mjesto u odnosu na
druge poreske oblike, dok mu po svojoj finansijskoj izdanosti pripada sredinje mjesto. Spada
u grupu direktnih poreza, jer se plaa prije troenja dohotka i predstavlja jedan od najkom-
pleksnijih poreskih oblika.
U svijetu se primjenjuju tri sistema oporezivanja dohodka:
|| Cedularni sistem (engleski, analitiki) kod cedularnog sistema svaki dohodak poreskog
obveznika se, primjenom odgovarajueg poreza, oporezuje odvojeno, po pravilu propor-
cionalnim stopama.
|| Sintetiki sistem (germanski, jedinstveni, globalni) Sintetiki koncept oporezivanja
polazi od pretpostavke da se svaki ostvareni prihod poreskog obveznika treba opor-
ezovati jednim porezom sa progresivnom poreskom stopom. Sintetiki sistem tretira
25
UPRAVA ZA KADROVE
ukupnu ekonomsku snagu obveznika, kao i njegova lina i porodina svojstva, to

znai da je subjektni (personalni) porez. Ovakav tip oporezivanja zastupljen je u veini
savremenih fiskalnih sistema.
|| Mjeoviti sistem (romanski) predstavlja kombinaciju cedularnih i komplementarnih
poreza koji se odnose na ukupne prihode, koji se plaa po isteku godine, ako se ispune
odreeni uslovi (pree odreen iznos ukupnih prihoda).
Porez na dohodak fizikih lica u Crnoj Gori plaa se na osnovu Zakona o porezu na
dohodak fizikih lica. Obveznici tog poreza su rezidenti, odnosno nerezidenti koji ostvare
prihod utvren zakonom na teritoriji Republike Crne Gore kao i izvan Crne Gore.
Poreska osnovica za plaanje poreza na dohodak rezidenta predstavlja oporezivi do-
hodak poreskog obveznika umanjen za iznos prenesenog gubitka i linog odbitka za izdravana
lica, dok poresku osnovicu nerezidenta predstavlja oporezivi dohodak ostvaren u poreskom
periodu.
Poreski period za koji se utvruje i plaa porez na dohodak je kalendarska godina.
Poreska stopa je proporcionalna i iznosi 9%.
Porez na dohodak plaa se na prihode iz svih izvora osim onih koji su izuzeti za-
konom (uglavnom socijalna primanja) i to:
|| lina primanja ostvarena po osnovu zaposlenosti ili ostvarena po drugom osnovu a
upodobljena sa radnim odnosima (zarade, penzije osim koje su izuzete od oporezi-
vanja, topli obrok, regres, naknade za dolazak na posao, otpremnine, jubilarne nagrade
i dr.);
|| prihode o osnovu samostalnih djelatnosti;
|| imovine i imovinskih prava;
|| kapitala;
|| kapitalnih dobitaka;
Paualno oporezivanje prihoda od samostalne djelatnosti, propisano je za obveznika,

iji je ukupan promet u godini koja prethodi godini za koju se utvruje porez odnosno iji je
planirani promet kada poinje da obavlja djelatnost manji od 18 000 , da se moe na njegov
zahtjev priznati da porez plaa u paualnom iznosu.
Zahtjev se podnosi do kraja prethodne godine za narednu godinu.
Paualni porez se plaa mjeseno, do kraja tekueg mjeseca za prethodni mjesec.
2.12 POREZ NA DOBIT PRAVNIH LICA

Porez na dobit pravnih lica u finansijskoj literaturi javlja se i pod nazivom porez na
profit, porez na dohodak korporacija i ini sastavni dio fiskalnih sistema gotovo svih zemalja
sa razvijenom trinom privredom. Slian je porezu na dohodak (kada dividenda ulazi u do-
26
hodak akcionara, obveznika poreza na dohodak) i porezu na prihod (jer se ni kod jednog od
ova dva poreska oblika ne vodi rauna o ekonomskoj snazi obveznika).
S pojavom osnivanja veeg broja drutava kapitala javila se potreba za oporezivanjem
dobiti koju su ta drutva ostvarivala bavei se svojom djelatnou. Tako se ovaj poreski oblik u
Sjedinjenim Amerikim Dravama poeo primjenjivati jo davne 1909. godine, u Njemakoj
1920. godine, Austriji 1934. i u Velikoj Britaniji 1965. godine. Ranije se oporezivala samo ona
dobit koja je u obliku dividende dijeljena njihovim vlasnicima, dok se neposredna dobit nije
oporezivala. Ovakav poreski tretman podsticao je ekonomski neopravdano nagomilavanje
kapitala, koje je vreno s ciljem izbjegavanja oporezivanja dobiti. Da bi se izbjegli mnogo-
brojni negativni efekti ovakvog naina oporezivanja uvodi se novi poreski oblik porez na
dobit.
U Crnoj Gori obaveza polaanja poreza na dobit regulisana je Zakonom o porezu na
dobit pravnih lica. Prihodi od poreza u cjelosti pripadaju Republikom budetu.
Poreski obveznik poreza na dobit je rezidentno pravno lice (pravno lice koje je osno-
vano ili koje ima sjedite stvarne uprave i kontrole na teritoriji Crne Gore), odnosno nerezi-
dentno pravno lice (lice koje nije osnovano u Crnoj Gori i nema sjedite stvarne uprave i kon-
trole u Crnoj Gori, a koje svoje poslovanje obavlja preko stalne poslovne jedinice), koje se bavi
odreenom djelatnou radi sticanja dobiti. Prema naem Zakonu o privrednim drutvima,
pravna lica su akcionarska (dioniarska) drutva i drutva sa ogranienom odgovornou.
Predmet oporezivanja je ona dobit koju pravno lice nerezident ostvari u Crnoj Gori,
odnosno dobit koju pravno lice rezident ostvari u Crnoj Gori, kao i ona dobit koju ostvari van
granica nae drave.
Izvorima dobiti smatraju se prihodi ostvareni po osnovu prodaje roba proizvedenih u
Crnoj Gori, pruanja usluga, korienja imovinskih prava, eksploatacije prirodnog bogatstva,
dividende isplaene od strane rezidenta, prodaje pokretne i nepokretne imovine (ukoliko se
njen prodavac nalazi u Crnoj Gori) i dr.
Od plaanja poreza na dobit osloboeni su Centralna banka CG, kao i javni fondovi
i ustanove iji je osniva dravna ili lokalna uprava, osim za dobit koju ostvaruju prodajom
roba i usluga na tritu. Plaanja poreza na dobit osloboena su novoosnovana pravna lica, u
nedovoljno razvijenim optinama za period od prve tri godine od poetka obavljanja djelat-
nosti.
Crnogorskim Zakonom o porezu na dobit predviene su i odreene poreske olakice
pri zapoljavanju novih radnika, po osnovu ulaganja u hartije od vrijednosti, kao i za pro-
gramske aktivnosti nevladinih organizacija.
Poresku osnovicu poreza na dobit ini oporeziva dobit poreskog obveznika, prikazana
u bilansu uspjeha.
Poreska stopa u Crnoj Gori je proporcionalna i iznosi 9%.
Poreski period za koji se obraunava i plaa porez na dobit jeste jedna finansijska,
odnosno kalendarska godina. Obveznik porez na dobit plaa tokom itave godine, u vidu
mjesenih akontacija, iju visinu odreuje na osnovu prologodinje prijave poreza na dobit.
27
UPRAVA ZA KADROVE
2.13 POREZ NA DODATU VRIJEDNOST (PDV)

Porez na dodatu vrijednost (PDV) je svefazni neto porez koji eliminie kumuliranje
oporezivanja i koji oporezuje samo promet u krajnjoj potronji. U sutini oporezuje se svaka
faza prometnog ciklusa, odnosno iznos dodate vrijednosti koja se stvorila u odreenoj fazi
prometnog ciklusa, s tim to se poreskom obvezniku vraa porez pretporez koji je platio
prilikom nabavke roba i usluga neophodnih za obavljanje svoje djelatnosti, bez obzira na to da
li su nabavljeni u zemlji ili inostranstvu. Dodatu vrijednost predstavljaju zbir zarada i dobiti,
odnosno razlika izmeu vrijednosti output-a i vrijednosti input-a. Osnovna razlika izmeu
poreza na dodatu vrijednost i kumulativnog viefaznog poreza na promet je u tome to se
PDV ne obraunava na vrijednost koju je proizvodu ili usluzi dodao onaj od koga je input
nabavljen, kao ni porez koji je u prethodnim fazama poreskog ciklusa naplaen.
Krajem 2001. godine Skuptina Crne Gore je u sklopu paketa reformisanih poreskih
zakona usvojila Zakon o porezu na dodatu vrijednost. Uvoenje poreza na dodatu vrijednost
(koji je zamijenio raniji porez na promet) predstavljalo je kljuni segment reforme fiskalnog
sistema, kao i ispunjenje jednog od uslova ukljuenja Crne Gore u evropske ekonomske tok-
ove. Zakon o PDV-u bazira se na smjernicama iz VI Direktive EU.
Oporezivanje prometa roba i usluga vri se primjenom principa odredita (destinacije),
dok je izvoz osloboen plaanja PDV-a. Uvezeni proizvodi tretiraju se i oporezuju kao domai
proizvodi na domaem tritu.
Poreska obaveza utvruje se indirektnom metodom, odnosno metodom odbitka ,,por-
eza na porez.
Predmet oporezivanja su:
|| promet roba i usluga koje poreski obveznik, u sklopu obavljanja svoje djelatnosti, vri
uz naknadu;
|| uvoz proizvoda u Crnu Goru;
|| novoizgraene nepokretnosti;
Poreske stope - Zakonom su utvrene dvije poreske stope: standardna 17% i sniena
7%, kao to je to praksa i u veini zemalja lanica OECD-a.
2.14 POREZ NA PROMET NEPOKRETNOSTI

Obaveza plaanja poreza na promet nepokretnosti definisana je Zakonom o porezu na
promet nepokretnosti.
Predmet oporezivanja je promet nepokretnosti (zemljita i graevinskih objekata),
odnosno sticanje prava vlasnitva na nepokretnosti na teritoriji Crne Gore. Sticanje prava
vlasnitva na novoizgraenom objektu prema Zakonu o porezu na promet nepokretnost, ne
tereti se porezom na promet nepokretnostima, ve porezom na dodatu vrijednost.
28
Obveznik plaanja poreza na promet nepokretnosti je svako lice koje je vlasnik nep-
okretnosti na dan za koji se porez utvruje.
Kao poreska osnovica uzima se trina vrijednost nepokretnosti u trenutku njenog
sticanja, koja se utvruje na osnovu dokumenata o sticanju.
Poreska obaveza po osnovu poreza na nepokretnost nastaje 1. januara godine za koju
se porez utvruje, i utvruje se rjeenjem nadlenog organa jedinice lokalne samouprave do
31. maja tekue godine.
Plaanje poreza na nepokretnosti vri se u dvije jednake rate, od kojih prva dospijeva
30. juna, a druga 30. novembra godine za koju se porez utvruje.
Stopa poreza na nepokretnosti je proporcionalna i moe iznositi od 0,08% do 0,80%
od trine vrijednosti. Stopu poreza utvruje jedinica lokalne samouprave zavisno od vrste
nepokretnosti, a za poljoprivredno zemljite koje se ne obrauje, stopa poreza se moe poveati
i do 50% u odnosu na stopu poljoprivrednog zemljita koje se obrauje.
Plaanja poreza na promet nepokretnosti osloboeni su:
|| dravna i lokalna uprava, njihovi organi, ustanove i fondovi, Crveni krst i druge hu-
manitarne organizacije;
|| diplomatska i konzularna predstavnitva;
|| lica koja stiu nepokretnosti u postupku vraanja oduzetih nepokretnosti;
Obveznici poreza na nepokretnosti zgrada i stanova koji im slui kao mjesto stanovanja
imaju pravo na umanjenja propisana zakonom.
2.15 DOPRINOSI ZA SOCIJALNO OSIGURANJE

Socijalno osiguranje predstavlja zatitu koju drutvo prua svojim lanovima kroz niz
javnih mjera (instrumenata) kako bi ih obezbijedilo od ekonomskih i socijalnih potekoa
nastalih uslijed znaajnog smanjenja njihove ekonomske snage (prihoda) zbog bolesti, pov-
reda na radu, nezaposlenosti, invalidnosti, starosti, ili smrti. Pored toga, socijalno osiguranje
obezbjeuje, jednim svojim segmentom i pokrie trokova lijeenja, kao i posebnu pomo
(subvenciju) u sluaju due bolesti.
Mehanizmi prikupljanja sredstava i naini finansiranja ovih rizika mogu imati razliite
oblike. Najrasprostranjeniji je sistem obaveznog socijalnog osiguranja koji se finansira
iz obaveznih doprinosa zaposlenih i poslodavca, uz eventualnu dodatu podrku drave iz
budeta, odnosno iz poreskih prihoda. Obavezni doprinosi se slivaju u specijalne fondove iz
kojih se finansiraju socijalni transferi (davanja). Po pravilu, viak sredstava se investira s ciljem
da se obezbijede budui dodatni prihodi. Pravo na socijalni transfer obveznici ostvaruju po
osnovu posebnih zakona, u trenutku kada osigurani sluajevi nastupe, i to automatski, bez
provjeravanja eventualnih ostalih prihoda osiguranika.
Pored obaveznog socijalnog osiguranja i instrumenata socijalne pomoi i zatite, u
29
UPRAVA ZA KADROVE
mnogim zemljama postoji poseban sistem dodatnog i dobrovoljnog socijalnog osiguranja.

Obavezno socijalno osiguranja u Crnoj Gori postoji u tri vida:
|| penzijsko-invalidsko;
|| zdravstveno;
|| osiguranje od nezaposlenosti;
Obveznici plaanja doprinosa su:

|| zaposleni;
|| poslodavci;
|| preduzetnici;
|| poljoprivrednici koji nijesu obveznici doprinosa za sluaj nezaposlenosti;
Osnovica doprinosa zaposlenih je zarada, odnosno plata i naknada. Za preduzetnike

to je oporeziva dobit, odnosno paualni utvreni iznos prihoda. Za poljoprivrednike je prihod
od poljoprivredne djelatnosti od koje se plaa porez.
Ovim zakonom predviena su i oslobaanja od plaanja doprinosa.
2.16 AKCIZE
Akcize spadaju u poreze na pojedinana dobra i usluge. Osnovni cilj njihovog uvoenja
je fiskalnog karaktera. Za razliku od poreza na promet, koji se javlja kao opti, akcize pred-
stavljaju specijalne potrone poreze. Njihovo mjesto u oporezivanju razlikuje se od zemlje do
zemlje.
Zakonom o akcizama ureuje se sistem i uvodi obaveza plaanja akcize za proizvode
utvrene zakonom, a koji se na teritoriji Republike Crne Gore stavljaju u slobodan promet.
Akcizni proizvodi su:
|| alkohol i alkoholna pia;
|| duvanski proizvodi;
|| mineralna ulja, njihovi derivati i supstituti;
Akciza se plaa na akcizne proizvode proizvedene na podruju Republike Crne Gore i

na akcizne proizvode koji se uvoze u Crnu Goru ako zakonom nije drugaije odreeno.
Nastanak akcizne obaveze akcizna obaveza nastaje u momentu kada se akcizni
proizvodi proizvedu u Crnoj Gori i kada se ti proizvodi uvoze u Republiku. Akcizna obaveza
se moe prenijeti sa proizvoaa, odnosno uvoznika na imaoca akcizne dozvole, odnosno
osloboenog korisnika akciznog proizvoda.
Nastanak obaveze obraunavanja i plaanja akcize Obaveza obraunavanja ak-
cize nastaje u momentu stavljanja akciznih proizvoda u slobodan promet (otprema akciznih
proizvoda iz akciznog skladita, iz proizvodnog pogona koji nije imalac akcizne dozvole i dr.).
30
Nastanak obaveze plaanja akcize kod uvoza akciznih proizvoda nastaje u momentu plaanja
uvoznih dabina, osim u sluajevima kad je plaanje akcize odloeno.
Obveznici akcize Lica koja su duna da plate akcizu su proizvoa, uvoznik ak-
ciznih proizvoda, fiziko lice proizvoa alkoholnih pia iznad koliina dozvoljenih za sop-
stvenu upotrebu, ukoliko prodaje ta alkoholna pia.
Akcizno skladite Proizvodnja ili skladitenje akciznih proizvoda pod reimom
odloenog plaanja akcize moe se obavljati samo u akciznim skladitima za koju je poreski
organ izdao dozvolu.
Obraunavanje i plaanje akcize Obveznik akcize sam obraunava akcizu. Akciza
se obraunava za kalendarski mjesec. Obraunata akciza se iskazuje u mjesenom obraunu
akcize i podnosi poreskom organu do 15 dana narednog mjeseca za prethodni mjesec. Ob-
veznik akcize duan je podnijeti obraun akcize, nezavisno od toga da li je u propisanom
periodu bio duan plaati akcizu ili ne.
Kontrola obrauna i plaanja akcize Kontrolu obraunavanja i plaanja akcize
vri poreski organ u skladu sa ovim zakonom i Zakonom o poreskoj administraciji, a kod
uvoza carniski organ u skladu sa carinskim zakonom.
2.17 TAKSE
Pod taksama se u finansijskoj teoriji podrazumijevaju prihodi koji predstavljaju novani
ekvivalent za usluge koje ine javni organi ili druga javno-pravna tijela fizikim ili pravnim
licima, za razliku od poreza koji predstavlja obavezu davanja koje drava ubira silom svog
fiskalnog suvereniteta, bez direktne protivnakanade.
Naini naplate takse mogu biti direktni i indirektni.
Direktna naplata takse je kada se taksa plaa u gotovom novcu uz izdavanje priznanice.
Indirektnu taksu imamo u sluaju kada se, na primjer, kupuje sudska taksa.
Sve takse moemo podijeliti:
|| prema organima koji propisuju taksene obveze (centralni dravni organi i ue DPZ);
|| prema organima koji obavljaju odreenu uslugu (administrativne: carinske, konzu-
larne, patentne, katastarske, sudske, inovnike, sudske-koje se naplauju pred re-
dovnim, privrednim, trgovakim i dr. sudovima, inovnike naknada slubeniku za
uslugu koju je uinio rijetko se naplauje);
|| prema vremenu plaanja: takse koje se plaaju unaprijed redovna pojava; takse koje
se plaaju unazad-rei sluaj.
|| prema broju izvrnih usluga: paualne takse (za usluge koje ine zaokruenu cjelinu) i
pojedinane takse;
|| prema namjeni troenja razlikujemo: takse za podmirivanje drutvenih potreba bez
utvrene svrhe troenja sredstava, takse kod kojih je svrha unaprijed utvrena;
31
UPRAVA ZA KADROVE
Postoje i druge podjele taksa, kao na primjer, na opte i specijalne, zatim na stalne i
promjenljive itd.
2.17.1. Vrste taksa u Crnoj Gori

|| administrativne takse;
|| sudske takse;
|| komunalne takse;
|| registracione takse;
|| boravina taksa;
Prihodi od svih vrsta taksa pripadaju budetu Republike, osim dijela komunalnih tak-
sa koji pripadaju budetima optina.
2.18 CARINE
Carine spadaju u posredne indirektne poreze i predstavljaju jedan od najznaajnijih
instrumenata spoljno-trgovinske politike. Naplauju se prilikom prelaska robe preko dravne,
odnosno carinske granice. Njene osnovne karakteristike su da je to dabina a koja po pravilu
predstavlja troak uvoznika. Ona je dravni prihod ali i instrument zatite domae proizvod-
nje.
Ciljevi uvoenja carina mogu biti:
|| fiskalni za punjenje budeta drave;
|| ekonomski zatita domae proizvodnje, djelovanje na strukturu uvoza itd.
|| socijalni pojeftinjenjem uvoza odreenih proizvoda i sirovina moe se djelovati
na stimulisanje potronje i na zaposlenost.
2.18.1. Vrste carina
Carine se najee dijele na sljedee vrste:

|| prema pravcu kretanja robe preko carinske linije;
|| prema nainu obrauna i naplate;
|| prema utvrivanju carinskih stopa;
|| prema ekonomsko-politikom dejstvu;
Prema pravcu kretanja robe, carine se dijele na: uvozne, izvozne i provozne (tran-
zitne).
32
Uvozne carine predstavljaju najznaajniji instrument djelovanja na obim i strukturu

spoljne trgovine. Savremeni svjetski carinski sistemi ne poznaju izvozne carine. Za aktivnu
zatitu domae proizvodnje ne samo da se ne koriste izvozne carine, ve naprotiv, koristi se
itav niz posrednih i neposrednih izvoznih podsticaja (povraaj carine, transportne olakice i
sl.).
Provozne (tranzitne) carine postojale su ranije, kada su bile ist fiskus za dravu, u
robovlasnitvu i feudalizmu. Sa razvojem meunarodne robne razmjene, a posebno sa raz-
vojem transportnih usluga, tranzitne carine su ukinute (Barselonska konvencija o slobodi
tranzita robe iz 1921. godine koju je ratifikovala i naa zemlja).
U zavisnosti od naina obrauna i naplate, carine se dijele na: carine od vrijednosti
(ad valorem), specifine carine i kombinovane carine.
Carine od vrijednosti (ad valorem) utvruju se i naplauju direktno u zavisnosti od
visine vrijednosti robe, koja je predmet carinjenja, odnosno od njene realne cijene na sv-
jetskom tritu.
Specifine carine primjenjuju se na jedinicu mjere robe, koja se uvozi (kg, litar, metar,
komad i sl.). Iznos carine odreuje se u paualnom iznosu od jedinice mjere, bez obzira na
vrijednost robe koja se carini, sa malo razlike po osnovu kvaliteta robe. Zato je obraunata
carina ista, bez obzira na promjenu vrijednosti robe na svjetskom tritu.
Kombinovanim carinama pokuavaju se odstraniti negativne osobine carina od vri-
jednosti i specifinih carina a podstai njihovi pozitivni efekti, pa se carina odreuje djelimino
po vrijednosti, a djelimino po jedinici mjere, kao specifina carina, a ukupan iznos carine se
dobija sabiranjem ta dva iznosa.
Prema ekonomsko-politikom dejstvu sve carine dijele se na: fiskalne, zatitne, pro-
hibitivne, retorzirne, preferencijalne, diferencijalne, antidempinke i sezonske.
Fiskalne carine se uvode na uvoz robe sa ciljem da se ostvare to vei prihodi za
potrebe budeta drave. Karakteristika im je da su nii po visini i da se uvode na relativno
manji broj roba, koje su uglavnom namijenjene irokoj ili luksuznoj potronji.
Zatitne ili ekonomske carine uvode se da bi se ostvarila osnovna i najznaajnija
funkcija carina: obezbjeivanje zatite domae proizvodnje, bar u visini razlike izmeu
prosjene nacionalne i svjetske produktivnosti. Kao element u formiranju cijene uvezenih
roba, uveavajui im cijenu za iznos carine, one oteavaju pristup tih roba na domae trite.
Prohibitivne carine su carinska mjera gdje se visinom carine utie na takav nivo ci-
jena uvezene robe na domaem tritu da se praktino onemoguava uvoz te robe. Efekat tih
carina izjednaava se sa administrativnom mjerom zabrane uvoza.
Retorzivne (kazne) carine prije svega imaju politiki karakter, njima se pokuava
natjerati na poputanje zemlje koja je uvela neku posebnu trgovinsko-politiku mjeru, npr.
prohibitivne carine.
Preferencijalne carine primjenjuju se kada drava uvodi nie carine ili ih potpuno
ukida za uvoz robe porijeklom iz odreene zemlje, favorizujui uvoz iz te zemlje. Osnova za
primjenu ove vrste carina najee su meudravni sporazumi o trgovini.
33
UPRAVA ZA KADROVE
Diferencijalne carine, upravo suprotno, dovode robu porijeklom iz odreene zemlje

u nepovoljniji poloaj u odnosu na istu ili slinu vrstu robe iz drugih zemalja. Po pravilu,
diferencijalne carine nijesu motivisane ekonomskim interesima, ve imaju politiki karakter.
Antidampinke carine usmjerene su na neutralisanje damping cijena, tj.depresiranih
cijena strane robe na domaem tritu i njihovo dovoenje na nivo normalnih cijena, tako to
se naplauje ili dopunska carina ili se uvode nove znatno vie carine.
Kompenzatorne carine uvode se na uvoz robe da bi se neutralisale premije, subvencije
ili slini podsticaji, koje zemlje izvoznice daju za te robe.
Sezonske carine primjenjuju se samo na uvoz poljoprivrednih proizvoda u odreenom
vremenskom periodu, po pravilu, onda kada uvoz strane robe dovede do nestabilnosti domae
proizvodnje i domaeg trita.
2.18.2. Carinski sistem Crne Gore
Osnovu carinskog sistema Crne Gore ini Zakon o carinskoj tarifi i Carinski zakon.
Carinska tarifa predstavlja sistematizovan spisak roba sa raznih aspekata i ona definie status
robe u pogledu plaanja odgovarajuih carinskih stopa. Carinska tarifa Crne Gore bazira se
na meunarodno harmonizovanom sistemu naziva i ifara oznaka robe kao i naziva carinske
tarife Evropske unije.
Carinski zakon je osnovni normativni akt carinskog sistema zemlje. Njime se ureuju
brojna pitanja od interesa za nesmetano funkcionisanje carinskog sistema kao vrlo znaajnog
segmenta privrednog sistema.
Carinsko podruje obuhvata teritoriju na kojoj se primjenjuje odreeni carinski sistem.
Po pravilu on se poklapa sa dravnom granicom, kao to je sluaj u Crnoj Gori.
Carinska roba su sve stvari koje se u carinsko podruje uvoze, odnosno unose ili prim-
aju i koje se iz tog podruja izvoze, odnosno iznose ili alju, ili se preko tog podruja prevoze,
odnosno prenose. Carinska roba se mora prijaviti carinarnici.
Carinski nadzor obuhvata mjere za spreavanje neovlaenog postupanja s carinskom
robom i obezbjeuje njene istovjetnosti dok se ne sprovede carinski postupak. Carinski nad-
zor obuhvata naroito: uvanje i pregled carinske robe, sprovoenje carinske robe, stavljanje
carinskih obiljeja, uzimanje uzorka, prospekata, fotografija, ili drugih podataka kojima se
obezbjeuje istovjetnost robe, pregled prtljaga putnika i lini pretres putnika i dr.
Carinski obveznik je lice koje unosi robu u carinsko podruje, ili iznosi robu iz carin-
skog podruja Crne Gore, lice na koje glasi prevozna isprava i lice na koje se prenosi pravo iz
prevozne isprave.
Carinjenje robe obuhvata prijem uvozne carinske deklaracije, pregled robe i svrstavanje
robe prema Carinskoj tarifi i drugim tarifama, utvrivanje carinske osnovice, iznosa carine
i drugih uvoznih dabina koje terete robu, naplata utvrenih iznosa carine i drugih uvoznih
dabina.
Carinskim zakonom su propisana brojna subjektna osloboenja od plaanja carine
34
(meunarodne humanitarne organizacije, diplomatska i konzularna predstavnitva, predmeti

za linu upotrebu i slino).
Izbjegavanje mjera carinskog nadzora, nepravilno deklarisanje, kao i prenoenje robe
preko granice van odreenih carinskih prelaza, a u cilju izbjegavanja plaanja carine, pred-
stavljaju, prema teini djela, carinski prekraj, privredni prestup, ili krivino djelo. Za carinski
prekraj kazneni postupak vodi carinski organ, a za privredne prestupe i krivina djela re-
dovni sudovi. Za carinski prekraj plaaju se novane kazne, a za privredne prestupe i krivina
djela, pored novanih kazni, predvieni su zabrana obavljanja poslova uvoza ili izvoza robe,
oduzimanje robe i prevoznog sredstva i mjere liavanja slobode (kazna zatvora).
Carinska osnovica na koju se primjenjuju stope iz Carinske tarife je vrednost robe. Vri-
jednost robe je ugovorena cijena (transakcija vrijednost), ukljuujui sve trokove i izdatke do
nae granice (trokovi prevoza, trokovi osiguranja, provizije posrednika, trokovi pakovanja
i korienja kontejnera, trokovi utovara, istovara, pretovara i dr.). Carinska osnovica za robu
koje se izvozi je fakturna vrijednost robe franko granica Srbija i Crna Gora.
Pored carina, veliki je broj drugih instrumenata carinske zatite kao to su: dabine za
izravnanje poreskog optereenja, posebne takse, dabine za carinsko evidentiranje, dodatne
carine, sezonske carinske stope (prelevmani), preferencijalne carinske stope, jedinstvena car-
inska stopa i dr. prihodi od carina pripadaju iskljuivo budetu Republike.
35
JAVNI ZAJMOVI
3
UPRAVA ZA KADROVE
3 JAVNI ZAJMOVI
Javni zajam predstavlja oblik javnih prihoda koje ostvaruje drava ili drugo javno-
pravno tijelo. Zajam nastaje onda kada zajmodavac preda zajmoprimcu odreenu koliinu
novca u privremeno vlasnitvo i uz odgovarajuu nadoknadu.
Drava pristupa emisiji javnog zajma zbog ostvarivanja odreenih ciljeva, odnosno
zbog pokria rebalansa u budetu. U posljednje vrijeme javni zajam javlja se kao izvor prihoda
u dravnim finansijama i kao vrlo pogodan i efikasan instrument ekonomske politike drave.
Javni zajam nastaje u uslovima kada su dravi u kratkom roku potrebna odreena sredstva,
najee za vanredne rashode i koja ne moe da pokrije redovnim javnim prihodima. Takoe,
javljaju se i kad ne postoji vremensko preklapanje izmeu dospijea prihoda i dospijea obave-
za. Oni su rezultat i zahtjeva da se teret izvrenja odreenih rashoda drave prebaci na budue
generacije koje e imati koristi od troenja sredstava prikupljenih dravnim zajmom.
Sve do poetka XIX vijeka javni zajam nije bio razvijen, prije svega, zbog toga to
nije postojala adekvatna zatita za njihovo vraanje. Njihov rast naroito dolazi do izraaja u
kriznim situacijama i u periodima voenja I i II Svjetskog rata. Da bi se obezbijedila potrebna
novana sredstva drave su poveavale svoja zaduenja i do 30 puta kao to je to bio sluaj sa
Njemakom.
Kada se govori o karakteristikama javnog zajma onda se moe rei da je to destinira-
ni i vanredni javni prihod. On pripada kategoriji nefiskalnih javnih prihoda i kod njega je
naglaena dobrovoljnost. Njega karakterie i povratnost za razliku od drugih javnih prihoda
i ona se odnosi ne samo na povraaj glavnice nego i ugovorene kamate.
Kriterijumi koji se koriste za klasifikaciju javnih zajmova su razliiti i najea podjela
je prema:
|| teritorijalnom principu unutranji i spoljanji
javni zajam;
|| metodu kojim se drava slui da bi dola do javnog zajma dobrovoljni, patriotski i
prinudni;
|| prema vremenu vraanja javnog zajma kratkoroni srednjeroni
i dugoroni javni zajam;
|| prema nainu otplate rentni i amortizacioni.
|| zajmove po paritetu iznad i ispod pariteta;
|| zajmove irih i uih teritorijalnih jedinica;
|| zajmove sa javnim upisom, prodajom obveznica banci i prodaju obveznica na berzi;
|| produktivne i neproduktivne zajmove;
|| novane zajmove;
38
3.1 GRANICA ZADUENJA DRAVE

Veoma je teko utvrditi granicu zaduenja drave i to je stvar konvencija, odnosno sh-
vatanja. Ona je nedovoljno odreena i zavisi od mnogih unutranjih i spoljnih faktora. Visina
zaduenja drave moe biti opredijeljena ekonomskim, pravnim, politikih i psiholokim ra-
zlozima. Dok se granice zaduenja drave sa ekonomskog i pravnog stanovita mogu odrediti,
to nije sluaj kada se ta granica eli utvrditi sa politikog i psiholokog odreenja.
Brojni su kriterijumi za utvrivanja granice dravnog duga, a najvaniji su:
|| zaduenje po stanovniku;
|| zaduenje u odnosu prema dravnoj imovini;
|| zaduenje u odnosu prema budetskim prihodima;
|| odnos zajmodavca prema duniku;
|| neeljena raspodjela dohotka i imovine;
|| odnos prema dravnom proizvodu;
|| kriterijum meunarodnog monetarnog fonda gdje je granica zaduenja odreena tako
da otplata zajma ne prelazi 25% tekueg deviznog priliva zemlje;
Ugovorom iz Maastrichta da godinji budetski manjak ne iznosi vie od 3% bruto

drutvenog proizvoda - da ukupno zaduenje lanica EU ne iznosi vie od 60% njihovog
BDP;
39
JAVNI RASHODI
4
UPRAVA ZA KADROVE
4 JAVNI RASHODI
4.1 POJAM I PODJELA

Pod javnim rashodima podrazumijevaju se rashodi drave i javnopravnih tijela koji
nastaju u ostvarivanju zadataka i mjera iz njihove nadlenosti. Oni onemoguavaju i osigu-
ravaju da drava funkcionie i podmiruju se iz javnih prihoda. Moe se rei da su javni rashodi
druga strana medalje finansijske aktivnosti drave. Njihova visina odreena je raspoloivim
javnim prihodima, a opta karakteristika je njihov stalan rast. Razlozi za to imaju prividan
i stvarni karakter. Prividan je vezan za smanjenje vrijednosti novca, odnosno inflaciju, po-
rast broja stanovnika i eventualnog poveanja teritorija kao i promjenu u tehnici sastavljanja
budeta.
Javni rashodi su bitan inilac za funkcionisanje svake drave a osnovna ideja se svodi
na racionalno troenje javnih prihoda. Zato se i osnovni zahtjev zasniva da javni rashodi treba
da slue optem interesu. Princip realnog utvrenja javnih rashoda kao i umjerenosti zasniva
se na stvarnim mogunostima privrede i stanovnitva da izdvoji sredstva za podmirenje. Prin-
cip tednje ne znai smanjenje rashoda ve i cilj da se sa to manje sredstava postignu to vei
efekti.
Postoje brojne klasifikacije javnih rashoda kao to su:
|| redovni i vanredni kao kriterijum uzima se predvidljivost potreba i vremenski konti-
nuitet;
|| produktivni i neproduktivni kriterijum je da li se tim rashodima stvara dohodak ili
ne;
|| investicioni ili transferni kriterijum je uticaj tih rashoda na poveanje bruto drutvenog
proizvoda;
|| odgodivi ili neodgodivi kriterijum je njihova vanost;
|| rashodi centralnih i lokalnih tijela;
|| lini i materijalni vezuju se za nadoknadu za rad dravnih slubenika i nabavku
odreenih dobara;
|| novani i naturalni;
4.2 STRUKTURA JAVNIH RASHODA

Struktura javnih rashoda vezuje se za svrhu njihovog troenja. U savremenim dravama
njihova podjela se odnosi na:
|| vojne rashode;
|| rashode socijalnog osiguranja;
42
|| rashode obrazovanja;
|| rashode dravne uprave i sudstva;
|| rashode posredne i neposredne intervencije drave u gospodarstvu;
|| rashode za znanstveno-istraivaki rad;
|| rashode namijenjene zatiti ovjekove okoline;
|| ostale rashode (kultura, sport, izgradnja stanova, javni promet i dr.);
43
BUDET
5
UPRAVA ZA KADROVE
5 BUDET
Budet se najee definie kao sistematski prikaz (ema) prihoda i rashoda neke drave
za odreeno plansko razdoblje, odnosno za jednu budetsku godinu. Budet, zapravo, pred-
stavlja pravni akt koji donosi najvie zakonodavno tijelo u dravi (parlament, skuptina) u
kome se za godinu dana detaljno predviaju svi javni prihodi i svi javni rashodi, a zatim se
prikazuju i namjenski rasporeuju po tano i unaprijed utvrenoj budetskoj strukturi.
Osnovne karakteristike budeta su:
|| budet je pravni akt od posebne vanosti koji se donosi po posebnoj proceduri dono-
si najvie predstavniko, zakonodavno tijelo po posebnoj proceduri i u formi zakona,
onda budet ima sve odlike zakona;
|| budet je finansijski instrument i donosi se za vrijeme perioda od godinu dana;
|| budet je sistematski prikaz ili plan prihoda i rashoda drave za jednu godinu;
|| budet se donosi unaprijed, prije poetka budetske godine;
|| budet obavezno usvaja najvie predstavniko tijelo drave (parlament, skuptina);
|| u budetu svi javni prihodi i javni rashodi detaljno su predvieni, kako po vrsti,
tako i po namjeni. U budetu se obavezno predviaju izvori i iznosi pojedinih pri-
hoda;
|| budet sadri i finansijski zakon, koji se odnosi na izvrenje budeta;
|| visina i struktura prihoda i rashoda budeta moraju biti potpuno usaglaeni i
dinamiki rasporeeni, i to tako da osiguravaju kontitnuitet finansiranja javnih
potreba;
5.1 FUNKCIJE BUDETA

Budet u modernoj dravi vri tri osnovne funkcije:
|| Ekonomsku funkciju;
|| Politiku funkciju;
|| Pravnu funkciju;
Osnovna funkcija budeta je svakako njegova ekonomska funkcija u razvoju

privrede. Ona se sastoji u preciznom i jasnom predvianju i utvrivanju javnih rashoda i
izvora javnih prihoda, kojima e se ti rashodi pokriti. Savremena drava, kroz budetsku
politiku snano djeluje na sve oblike potronje, kao i na obim i strukturu ukupne potronje.
Pored toga znaajna je i funkcija budeta u stabilizaciji privrede (antinflaciono i antidefla-
ciono djelovanje), u alokaciji proizvodnih faktora i sl.
Politika funkcija budeta proizilazi iz injenice da budet, njegov obim i njegova
46
struktura, prevashodno zavisi od drutveno-politikog ureenja zemlje. Zapravo, kroz budet

se oslikava politika organizacija vlasti i politikog ureenja zemlje.
Budet ima i pravnu funkciju. Cjelokupna problematika budeta regulisana je pra-
vom (podruje budetskog prava) i sadrana je u zakonu o budetu ili u zakonu o dravnom
raunovodstvu. Budet, posebno visina i struktura javnih rashoda obavezan je za izvrnu
vlast, koja ga ne moe mijenjati bez odobrenja parlamenta. Pravna funkcija budeta sadri u
sebi i kontrolnu funkciju parlamenta u vezi sa realizacijom budeta. Time se, istovremeno,
sagledava i zakonitost u korienju sredstava iz budeta.
5.2 BUDETSKA NAELA

Budetska naela predstavljaju pretpostavku uspjene budetske politike. Zato je
budetski sistem utemeljen na odreenim budetskim naelima (principima). Samo uz
dosljedno uvaavanje budetskih naela, mogu se uspjeno ostvariti funkcija budeta (ekonom-
ska, politika i pravna). U modernim finansijama i budetskoj politici prihvaena su sljedea
budetska naela:
Formalno statika naela

|| naelo jedinstva svi javni prihodi i rashodi budu prikazani u budetu;
|| naelo potpunosti takoe zahtijeva prikazivanja svih prihoda i rashoda;
|| naelo preglednosti prihodi i rashodi moraju biti grupisani na jedinstven nain. Pri-
hodi prema izvorima a rashodi prema namjeni;

Dinamino materijalna naela
|| naela tanosti;
|| naelo prethodnog odobrenja;
|| naelo specijalizacije kvantitativna, kvalitativna i vremenska odreenost;
|| naelo javnosti budeta- podrazumijeva da su svi postupci, od predlaganja, preko pro-
cedure odobravanja i usvajanja, pa do donoenja budeta, javni. U cjelini budet kao
institucija je javan;
|| naelo ravnotee - prihodi i rashodi moraju biti uravnoteeni;
|| naelo periodinosti;
5.3 VRSTA BUDETA

U svim savremenim dravama budet je plan prihoda i rashoda uveden za odreeni
vremenski period. U principu postoje dvije osnovne vrste budeta finansijski i ekonomski.
47
UPRAVA ZA KADROVE
Nacionalni budet ne donosi se kao budet drave zakonom ili nekim drugim pravnim
aktom. On nema pravni karakter i on je samo akt predvianja zasnovan na odreenim
procjenama. U nacionalnom ili ekonomskom budetu navedeni su prihodi i rashodi ne samo
javnog sektora ve i sektora domainstva, sektora preduzea i sektora ekonomskih odnosa sa
inostranstvom. Ovaj budet osigurava i olakava da se lake uoe meusobni odnosi izmeu
pojedinih sektora.
O redovnom budetu govorimo kada se redovnim budetskim prihodima formiraju
rashodi koji se redovno javljaju u svakom budetu i iz njega finansiraju. Meutim, pojava
nekih rashoda koji budetom nijesu predvieni, a samim tim nijesu ni obezbijeena sredstva
namee potrebu da se obezbijede i dodatna sredstva kako bi se podmirili rashodi. Ako se ta
dodatna sredstva kao vanredni prihodi i kao vanredni rashodi odrede u jednom posebnom
budetu govorimo o vanrednom budetu.
Ciklini budet zasniva se na shvatanju da se budetska ravnotea treba ostvariti u
jednom privrednom ciklusu a ne u jednoj budetskoj godini. Praksa je pokazala da je veoma
teko predvidjeti vrijeme trajanja tog ciklusa zato je i vrijeme njegovog trajanja i razliito.
Aneksioni budet sadri prihode i rashode dravnih preduzea koje obavljaju javnu
slubu kao to su: eljeznice, pote, televizije, avio-kompanije i dr.
5.4 IZRADA I DONOENJE BUDETA

Inicijativa za izradu budeta i za njegovo donoenje povjerena je izvrnim tijelima koja
raspolau podacima koji omoguuju da se to obezbijedi. Pri izradi budeta polazi se od in-
stitucionalnog naela to znai da su rashodi u buetu podijeljena prema korisnicima. One
se dijele na pojedina ministarstva, sekretarijate, agencije, ustanove itd. Ovaj princip olakava
kontrolu troenja budetskih sredstava jer se lako utvruje odstupanje pojedinih troenja od
planiranih sredstava.
Izrada budeta obavlja se tako da nadleno dravno tijelo, odnosno ministarstvo finan-
sija pozove sve korisnike budetskih sredstava da mu dostave podatke o sredstvima koja e im
biti potrebna u iduoj budetskoj godini. Korisnici izrauju predloge prema utvrenoj emi
o izradi budeta gdje se rashodi klasifikuju prema odreenim djelovima, partijama i pozici-
jama, nakon ega dostavljaju ministarstvu. Ministarstvo prikupljene zahtjeve analizira, trai
njihovu dopunu, mijenja pojedine stavke, kako bi uravnoteio plan rashoda sa planiranim
prihodima. Na osnovu svih ovih planova prihoda i rashoda sastavlja se nacrt budeta. On
se dostavlja Vladi i nakon rasprave i usvajanja izrauje se predlog budeta koji se upuuje
Skuptini. Odgovarajui odbori i komisije skuptinskog tijela razmatraju oporavdanost i osno-
vanost pojedinih djelova budeta i budeta u cjelini. Nakon provedene rasprave uz eventualne
primjedbe, dopune i izmjene budet postaje predmet razmatranja skuptinskog zasjedanja.
Rasprava o pojedinim rashodima i prihodima u budetu kao i u njegovoj cjelini
omoguavaju poslanicima da iznesu svoje primjedbe na politiku Vlade i da predloe preduzi-
48
manje odreenih mjera. Nakon toga uz eventualne izmjene pristupa se glasanju i budet se
donosi u obliku zakona.
Izvravanje budeta znai prikupljanje onih prihoda koji su planirani i njihovo troenje
za one svrhe i u onom iznosu kako je to budetom predvieno.
U sluaju da budet nije usvojen primijenie se institucija privremenog finansiranja. Taj
period u principu traje tri mjeseca ali i u pojednim sluajevima on moe biti i vei. U praksi
se primjenjuju razni oblici privremenog finansiranja, tako se do donoenja novog budeta
primjenjuje stari budet, donosi privremeni budet, nacrt budeta, 1/12 od prethodnog
budeta i dr. ZAVRNI RAUN
Godinji obraun ili zavrni raun je posljednja faza jednog budetskog ciklusa. On
je akt on se utvruje kako je izvren budet. Njime se utvruje stepen podudarnosti budeta
kao plana prihoda i rashoda i njegovog izvrenja. Zavrni raun donosi se po istom postupku
i uz sudjelovanje istih tijela kao i pri izradi i donoenju budeta. Donosi se u istom pravnom
obliku kao i budet. Po podacima koji su u njemu navedeni on se razlikuje od budeta jer
su u njemu uz podatke o planiranim budetskim rashodima i prihodima uneseni podaci o
ostvarenju.
Zavrnim raunom Skuptina obavlja politiku kontrolu rada izvrnih organa pri
izvrenju budeta. Usvajanjem zavrnog rauna od Skuptine daje se pozitivna ocjena o radu
Vlade. Zavrnim raunom dobijaju se i podaci pri donoenju novog budeta i stie se pregled-
nija slika o finansiranju javnih potreba i problema koji se pri tome javljaju.
5.5 KONTROLA BUDETA

Budetom se prerasporeuje znaajan dio bruto drutvenog proizvoda i budetski
rashodi u savremenim dravama dostiu visinu i preko 50%. Da bi se sprijeile razne ne-
pravilnosti i zloupotrebe u raspolaganju budetskim sredstvima i da bi se osiguralo troenje
tih sredstava za one svrhe za koje su namijenjeni u svim dravama organizovana je budetska
kontrola.
Prema vremenu budetska kontrola moe biti:
|| prethodna ili preventivna;
|| naknadna ili posteriolna;
Prema organima koji obavljaju kontrolu ona moe biti:

|| upravna ministarstvo finansija;
|| raunsko sudska nesavjesna tijela odvojena od uprave;
|| politika predstavniko tijelo;
Prema odnosu izmeu tijela koji su nadlena da obavljaju budetsku kontrolu i koris-
nika budetskih sredstava ona moe biti:
49
UPRAVA ZA KADROVE
|| eksterna ili spoljna;

|| interna ili unutranja;
Prema sadraju budetska kontrola moe biti:

|| kontrola zakonitosti;
|| kontrola svrsishodnosti;
5.6 SUBVENCIJE I DOTACIJE

Subvencije oznaavaju izdvajanje sredstava iz budeta bez naknade putem transfernih
davanja subjektima izvan javnog sektora. Njima se ublaavaju socijalne i poboljava poloaj
nekih kategorija graana kao i podstie odreena aktivnost, modernizacija, primjena novih
tehnologija koje se daju preduzetnicima. Visina subvencija moe biti utvrena nekom jedini-
com mjere kao npr. prema broju zaposlenih, broju izvezenih proizvoda i te subvencije nazivaju
se specifine, odnosno vrednosne. One mogu biti i utvrene za tano odreenu namjenu i
zovu se namjenske.
Primjenu subvencija drava preuzima ulogu koju bi trebalo da ima trite i zato su one
predmet estih kritika. Meutim, praksa pokazuje da je njihovo postojanje potrebno i da one
dolaze zbog toga to trite nije obavilo svoju funkciju.
Dotacije su novani iznosi koje ire teritorijalne jedinice daju uim za podmirenje
potreba iz njihove nadlenosti. To je iznos koji se isplauje iz dravnog budeta ili odreenih
fondova za podmirenje rashoda pojedinih tijela, ustanova i organizacija. Ako se sredstva stav-
ljaju na raspolaganje za tano utvrene potrebe rije je o namjenskoj dotaciji, a ako slue za
podmirenje svih rashoda to je opta dotacija.
Dotacije se mogu odobriti pod uslovima da se neto uini i u tom sluaju rije je o
uslovnim dotacijama. Sredstva dotacije korisniku omoguavaju i osiguravaju poboljanje nje-
govog materijalnog poloaja i potpunije obavljanje zadataka iz njegove nadlenosti.
5.7 FINANSIRANJE LOKALNE SAMOUPRAVE

Lokalna samouprava predstavlja lokalnu vlast koja ima odreeni stepen slobode, samo-
stalnosti i materijalnih mogunosti za ostvarivanje svojih izvornih i Ustavom garantovanih
funkcija. Moe se rei da je to sloen sistem koji ima sopstvene zadatke za svoje organe i
slube, imovinu i finansije procesa odluivanja i izvrni aparat.
Osnovne karakteristike lokalne samouprave sadrane su u Evropskoj povelji o lokalnoj
samoupravi a jedno od najbitnijih pitanja vezano je za nezavisnost i pravilno funkcionisanje
lokalne samouprave sadrane u lanu 9. Stepen finansijske autonomije ukazuje na stepen raz-
50
vijenosti lokalne samouprave i kvalitet njenog partnerstva sa dravom.

Poslovi lokalne samouprave u Crnoj Gori su utvreni Zakonom o lokalnoj samou-
pravi, posebnim (materijalnim) zakonima i statutom optine.
Zakonom o lokalnoj samoupravi utvreno je da optina vri poslove koji su od nep-
osrednog i zajednikog interesa za lokalno stanovnitvo sopstveni poslovi i poslove koji su
radi racionalnijeg i ekonominijeg vrenja zakonom preneseni odnosno propisom Vlade pov-
jereni lokalnoj samoupravi preneseni i povjereni poslovi.
Zakonom je propisano da optina u skladu sa zakonom i drugim propisima donosi:
|| planove i programe razvoja;
|| program ureivanja graevinskog zemljita;
|| prostorne i urbanistike planove;
|| budet i zavrni raun budeta;
|| plan kapitalinih poboljanja i investicionu politiku;
|| planove i programe u pojedinim upravnim oblastima u skladu sa posebnim zakonom;
|| program razvoja i zatite ivotne sredine;
Zakonom je takoe propisano da optina izmeu ostalog ureuje i obezbjeuje:

|| uslove za obavljanje komunalnih djelatnosti (vodosnabdijevanja, odvod otpadnih voda,
odvoz i deponovanje smea, pijace, groblja, odravanje ulica i puteva),
|| uslove za razvoj preduzetnitva,
|| vrenje poslova ureenja, korienja i zatite graevinskog zemljita,
|| socijalnu zatitu koja se odnosi na kunu njegu i kunu pomo starim i invalidnim
licima, rjeavanje stambenih pitanja lica u stanju socijalne potrebe,
|| javni prevoz putnika u lokalnom saobraaju,
|| poslove utvrivanja naplate i kontrole lokalnih javnih prihoda,
|| odnose u oblasti stanovanja, stvara uslove za odravanje i zatitu stambenih zgrada i
zatitu prava etanih vlasnika,
|| uslove graenja i upotrebe objekata,
|| uslove za informisanje lokalnog stanovnitva,
|| upravlja, raspolae i titi lokalnu imovinu,
|| vri poslove inspekcijskog nadzora,
|| propisuje prekraje za povrede svojih propisa i vodi prekrajni postupak,
|| vodi evidenciju stanovnitva i birake spiskove;
|| odluuje o pravima i obavezama graana u poslovima iz svoje nadlenosti itd.
Zakonom o lokalnoj samoupravi propisano je da se pojedini poslovi organa dravne

uprave mogu prenijeti, odnosno povjeriti optinama, kada se na taj nain obezbjeuje njihovo
efikasnije i ekonominije vrenje. Uslovi pod kojima se prenose, odnosno povjeravaju poslovi
optini, ureuju se zakonom. Prenesene poslove u oblasti obrazovanja, primarne zdravst-
vene zatite, socijalne i djeje zatite, zapoljavanja i drugim oblastima od interesa za lokalno
51
UPRAVA ZA KADROVE
stanovnitvo optina vri se u skladu sa posebnim zakonom.

Zakonom o lokalnoj samoupravi propisano je da optini za vrenje poslova iz sopstvene
nadlenosti pripadaju javni prihodi utvreni zakonom.
Zakonom o finansiranju lokalne samouprave, finansiranje sopstvene nadlenosti
optine vri se iz etiri izvora, i to:
|| lokalnih prihoda (optinski porezi, takse, naknade i dr.) koje optina sama uvodi
svojim propisima, shodno posebnim zakonima
|| zajednikih (diobenih) republikih prihoda (prihodi od poreza na dohodak fizikih
lica, prihodi od poreza na promet nepokretnosti i prihodi od koncesione naknade za
korienje prirodnih dobara),
|| egalizacionog fonda za koji se sredstva obezbjeuju iz prihoda od poreza na dohodak
fizikih lica u visini od 10%
|| budeta Republike, na ime uslovnih dotacija za finansiranje investicionih projekata.
Shodno Zakonu o finansiranju lokalne samouprave i posebnim zakonima, optina

moe uvesti sljedee lokalne prihode:
Optinske poreze
|| prirez poreza na dohodak fizikih lica;
|| porez na nepokretnosti;
|| porez na potronju;
|| porez na neizgraeno graevinsko zemljite;
|| porez na firmu ili naziv;
|| porez na igre na sreu i zabavne igre;
Takse
|| boravinu taksu;
|| lokalne administrativne takse;
|| lokalne komunalne takse;
Naknade
|| naknadu za ureivanje i korienje graevinskog zemljita;
|| naknadu za zatitu i unapreenje ivotne sredine;
|| naknade za korienje optinskih puteva;
Ostale prihode
|| samodoprinos;
|| druge lokalne prihode utvrene zakonom;
Ovim zakonima propisuju se samo osnovni elementi za plaanje pojedinih poreza (ob-
veznik, osnovica, raspon poreskih stopa i dr.), a optina svojim propisom utvruje visinu,
52
nain obraunavanja i plaanja tih poreza.
53
BANKE
6
UPRAVA ZA KADROVE
6 BANKE
Banke su finansijske institucije koja se osniva kao dioniarsko drutvo ili drutvo sa
ogranienom odgovornou uz uslove utvrene zakonskim procesima. Uz brojne poslove koje
obavljaju a koji su povezani sa novcem i bezgotovinskim platnim prometom banke ima-
ju i odreene specifinosti koje ih izdvajaju iz grupe privrednih organizacija i svrstava ih u
posebne institucije. Njihovi osnivai su domaa i strana fizika i pravna lica. Banke su neza-
visne u odnosu na dravna i upravna tijela i njihove institucije. Prava drave i njenih tijela
mogu se ostvariti na osnovu udijela u vlasnitvo ili ugovora za pojedine sluajeve. U literaturi
susreemo se sa razliitim definicijama banaka zbog injenice da im je u pojedinim zemljama
povjerena razliita uloga. U sutini banke su institucije ija je osnovna djelatnost prikupljanje
sredstava uzimanje i davanje kredita i posredovanju novanim plaanjima.
Postoje mnoge podjele banaka a njihova je osnovna:
Prema vrsti poslova

|| emisione ili centralne banke njihov glavni posao je emisija novca i regulisanje i kon-
trola;
|| depozitne ili komercijalne novana sredstva pribavljaju kratkoronim depozitima i
ulozima na tednju a kasnije ih u obliku kratkoronih kredita plasiraju u proizvodnju
i promet;
|| investicione ili razvojne odobravaju dugorone kredite;
|| poslovne odobravaju kratkorone i dugorone kredite;
Prema teritoriji na kojima banke obavljaju djelatnost

|| nacionalna obavljaju djelatnost da podruju jedne zemlje. Mogu biti lokalne, region-
alne i opte;
|| meunarodne obavljaju djelatnost na teritoriji vie zemalja;
Prema vlasniku
|| privatne banke;
|| dravne banke;
6.1 CENTRALNA BANKA

Emisiona ili centralna banka je specifina bankarska institucija, dravna ili pod jakim
nadzorom i uticajem drave. Savremena centralna banka sa privilegijama u drutvu i mo-
nopolom da izdaje novanice, sa naglaenim funkcijama u monetarno-kreditnoj bankarskoj
56
sferi, produkt je dvadesetog vijeka.

Zajednika karakteristika za sve centralne banke jeste da je njihova osnovna funkcija
izdavanje novanica i kovanog novca, kao i to da svom nazivu nose ime zemlje kojoj pripadaju
(Banca, DItalia, Bank of England itd).
U savremenim uslovima, centralna ili emisiona banka obavlja poslove:
|| izdavanje ili emisija novanica i kovanog novca;
|| regulisanje koliine novca u opticaju u skladu sa ciljevima i zadacima ekonomske poli-
tike, unutranje stabilnosti robno-novanih odnosa i likvidnosti u meunarodnim
plaanjima (monetarna i devizna politika);
|| kreditiranje poslovnih banaka (kreditna funkcija);
|| regulisanje plaanja i kreditnih odnosa sa inostranstvom;
|| organizacija platnog prometa gdje se pojavljuje kao obraunska centrala za bezgotovin-
ski platni promet;
|| dranje i rukovanje rezervama zlata i deviza;
|| regulisanje dravnih zajmova u zemlji i inostranstvu;
6.2 OSNOVNA NAELA POSLOVANJA BANAKA

Poslovanje banaka i njihov uspjean rad podrazumijeva i primjenu odreenih naela.
To su:
Naelo likvidnosti sposobnost banke da svoje obaveze izvri na vrijeme. Nemogunost
banke da to ostvari dovodi komitente do nelikvidnosti a time i do neizmirenja svojih obaveza.
Na taj nain lanac nelikvidnosti se iri i moe izazvati brojne negativne multiplikativne efek-
te.
Naelo sigurnosti odnosi se na akcije i mjere koje banka mora preduzeti kako bi
osigurala da joj dunici vrate sredstva koja su dobila na zajam. Ostvarenjem ovog naela iz-
iskuje dobro poznavanje poslovanja svojih poslovnih partnera. Sa ovim naelom povezano je
i naelo efikasnosti ulaganja sredstava.
Naelo rentabilnosti vezuje se za stvaranje profita, odnosno odreene korisnosti.
6.3 BANKARSKI POSLOVI

Kako je glavna djelatnost banke (prije svega se misli na komercijalnu banku, a u naim
uslovima na poslovnu banku) prikupljanje slobodnih novanih sredstava i njihovo korienje,
odnosno finansijsko posredovanje, moe se rei da su preovladavajui poslovi u banci de-
pozitno-kreditni poslovi, uz pojavu sve brojnijih novih nebankarskih poslova u savremenim
razvijenim finansijskim strukturama.
57
UPRAVA ZA KADROVE
Poslovi banke mogu se svrstati u etiri velike grupe:

|| pasivni ili mobilizacijski bankarski poslovi;
|| aktivni ili kreditni bankarski poslovi;
|| neutralni, indiferentni ili komisioni bankarski poslovi;
|| sopstveni bankarski poslovi (proizvodi);
U zavisnosti od duine vremenskog trajanja, u okviru svake od ovih grupa, bankarski

poslovi se dijele na kratkorone i dugorone.
Pasivni ili mobilizacijski bankarski poslovi se odnose na prikupljanje kratkoronih
i dugoronih depozita, koji pored ostalih izvora sredstava (kapital, fondovi i rezerve), ine
finansijski potencijal banaka. Na pozajmljena sredstva banka, kao dunik, plaa povjerio-
cima, deponentima i kreditorima, pasivnu kamatu. Zato se ti poslovi u bilansno-analitikom
sistemu banke vode kao dugovanja na pasivnoj strani bilansa banke.
Meu najvanije kratkorone pasivne bankarske poslove spadaju:
|| depozit po vienju;
|| emisija novanica;
|| reeskont;
|| relombard;
U pasivne dugorone poslove banka spadaju: oroeni depoziti, emisija dionica, emisija
obveznica, emisija zalonica, dugoroni krediti iz inostranstva.
Za razliku od pasivnih bankarskih poslova, kod aktivnih banka se pojavljuje kao pov-
jerilac i od svojih dunika korisnika kratkoronih i dugoronih kredita naplauje aktivnu
kamatu. Pri tome, banke vode rauna da utvrde realne kamatne stope, koje su dovoljne ne
samo da pokriju trokove korienja tuih sredstava, nego i da obezbijede optimalnu alokaciju
finansijskih sredstava.
Treba imati u vidu da aktivne i pasivne poslove, koji se inae smatraju tipinim ban-
karskim poslovima, banka uvijek obavlja u svoje ime i za svoj raun.
Neutralni bankarski poslovi spadaju u grupu poslova kojima banka ne ostvaruje ni
aktivnu, niti plaa pasivnu kamatu, ve po obavljenom poslu ona naplauje odreenu proviz-
iju i posebne trokove (npr.uvanje vrijednosti) radi preduzetog rizika. Posebno obeljeje neu-
tralnih bankarskih poslova je u tome to banka te poslove obavlja u tue ime i za tui raun,
ili u svoje ime i za tui raun.
Neutralni bankarski poslovi najee se dijele u tri grupe:
|| posredniki poslovi (platni promet i sl.);
|| komisioni bankarski poslovi (emisija hartija od vrijednosti i dr.);
|| administrativni tj. kontrolno-upravni (za raun drave);
Sopstveni bankarski poslovi (proizvodi) su takva vrsta poslova, koje banka samoinici-
jativno obavlja u svoje ime i za svoj raun radi ostvarivanja ekstra profita. To su arbitrani
58
poslovi u kojima se zarauje na razlici u cijenama hartija od vrijednosti, berzanske pekulacije,

poslovi osnivanja sopstvenih preduzea, lizing kompanija, te akcionarskih drutava, konsalt-
ing poslovi, faktoring, franizing, forfeting i dr.
6.4 BANKARSKI KREDITI

Bankarski krediti predstavljaju sredstvo koje banka odobrava korisnicima a njihova
podjela zahtijeva odreenja razliitih kriterijuma.
Tako se krediti dijele na:
|| naturalna - u realnim dobrima (itu, alatu, stoci), on se daje i vraa u naturi i danas je
veoma rijedak;
|| komercijalni kredit odobrava se u robi a vraa se u novcu;
|| novani kredit odobrava se i vraa u novcu;
|| potroaki kredit odobrava se u cilju jaanja potroake moi dunika;
|| proizvoaki kredit za proizvodnju i dijeli se na kredit za obrtna sredstva i investicije;
|| kratkoroni kredit od jedne do dvije godine;
|| srednjoroni od dvije do deset godina;
|| dugoroni preko deset godina;
|| line personalne;
|| pokrivene;
|| eskontne kupovanje potraivanja prije roka njegovog dospijea;
|| lombardni odobrava se na osnovu zaloenih, pokretnih stvari;
|| rambusni kratkoroni kredit koji se primjenjuje pri plaanju uvoza i izvoza izmeu
prekomorskih zemalja;
|| akcentni kredit njime se ne odobrava novac nego samo banka akcentrira mjenicu i
obavezuje se da e isplatiti taj iznos u sluaju da to njen komintent ne izvri;
|| avalni banka garantuje za komintenta izdavanjem garantnog pisma;
|| kontokoredni kredit ili kredit na tekuem raunu banka odobrava korisniku uz
odgovarajui iznos i odgovarajuem roku;
|| hipotekarni kredit odobrava se uz zalog nepokretnosti;
|| revolving krediti koji se po automatizmu obnavljaju;
6.5 FINANSIJSKA TRITA NOVCA, KAPITALA I DEVIZA

Finansijsko trite predstavlja organizovan prostor sa svim elementima neophodnim
za njegovo funkcionisanje na kome se sreu ponuda i tranja finansijskih sredstava. Na fi-
nansijskom tritu se nude i trae efektivni domai i strani novac, hartija od vrijednosti,
59
UPRAVA ZA KADROVE
potraivanja, razne dispozicije. U zavisnosti od ponude i tranje formira se cijena tih sredstava
i ona se izraava putem kamatne stope.
Novano trite je ono trite na kome se kratkorono nudi i trai novac. Ono treba
da omogui obezbjeenje kratkoronih sredstava radi obezbjeenja i odravanja likvidnosti.
Predmet rada je kupovina i prodaja novanih sredstava i hartija od vrijednosti. Novac koji se
trguje na tritu ne moe biti gotov ve samo iralni.
Trite kapitala je oblik trita na kome se novana sredstva trae i nude dugorono.
To je specijalizovano trite na kome se trguje dugoronim novanim sredstvima kapitalom
i dugoronim hartijama od vrijednosti.
Trite kapitala predstavlja institucionalizovan organizovan prostor sa svim potrebnim
elementima za njegovo funkcionisanje, u tano odreenom vremenu, kao i pravila i uzanse
ponaanja uesnika. Za razliku od trita novca, trite kapitala mora biti i jeste instituciona-
lizovanog karaktera u svim zemljama trine privrede. Ono, u osnovi, predstavlja specijalizo-
vano trite na kome se novac kapital trai i nudi dugorono.
Transakcije koje se na ovom i u okviru ovih institucija odvijaju nazivamo kapital-
nim transakcijama, a hartije od vrijednosti sa kojima se trguje na tritu kapitala nazivamo
dugoronim hartijama od vrijednosti ili efektima.
Funkcija trita kapitala je:
|| da kupcu kapitala omogui kupovinu, odnosno posjedovanje odreenog, iznosa njemu
nedostajueg i potrebnog kapitala, po za njega najpovoljnijim trinim uslovima;
|| prodavcu (vlasniku) kapitala omogui prodaju odreenog iznosa, njemu u tom mo-
mentu nepotrebnog kapitala, po najpovoljnijim uslovima;
Savremeno trite kapitala treba da ostvari i realizuje itav set ciljeva, od kojih treba
posebno izdvojiti:
|| obezbjeenje po trinim uslovima neophodnog i nedostajueg kapitala potrebnog za
privredni razvoj;
|| ostvarivanje optimalne alokacije kapitala, odnosno korienje kapitala u najprofit-
abilnije poslove i privredne grane;
|| ostvarivanje najvee mogue kapitalizacije, odnosno prihoda po osnovu vlasnitva nad
kapitalom;
|| onemoguavanje monopola;
|| utvrivanje stvarne i trine cijene kotanja kapitala, odnosno usklaivanje kamatnih
stopa na tritu kapitala;
Devizno trite - Definisanje pojma deviznog traita je prilino ujednaeno.

Tako se pominju sljedea objanjenja:
|| devizno trite obuhvata kupovinu i prodaju deviza za domau valutu ili druge devize
izmeu banaka i drugih pravnih lica jedne zemlje;
|| devizno trite predstavlja podruje za obavljanje devizne trgovine ili pod deviznim
60
tritem se podrazumijeva organizovani sistem svih kupovina i prodaja deviza koje se

obavljaju na teritoriji nae zemlje;
Inae, na deviznom tritu instrument funkcionisanja je novac koji moe da bude

izraen u dva oblika: kao efektivni novac ili valuta (tj.zakonsko sredstvo plaanja u bilo kojoj
zemlji) ili kao deviza (pismena isprava oznaena kao kratkorono potraivanje koje glasi na
neku inostranu valutu). Deviza moe da ima razliite oblike (mjenica, ek, telegrafski nalog,
potraivanja po tekuim raunima u inostranstvu).

6.6 INSTRUMENTI FINANSIJSKOG TRITA
HARTIJA OD VRIJEDNOSTI
Osim novca kao zakonskog sredstva plaanja u jednoj zemlji, kao instrumenti finansi-
jskog trita javljaju se hartije od vrijednosti (vrednosni papiri) koje mogu da budu razliitog
karaktera oblika. Njihov pojam, sadrina i konkretni oblici u naim novonastalim slobod-
nim trinim uslovima privreivanja, sve relevantne oznake i determinante hartija od vrijed-
nosti regulisani su odgovarajuim zakonima.
Hartija od vrijednosti je pismena isprava koja sadri pismenu obavezu izdavaoca harti-
je od vrijednosti da e zakonitom imaocu hartije od vrijednosti ispuniti obavezu zabiljeenu u
toj ispravi; to znai da izdavalac odreene hartije od vrijednosti ima obavezu da izmiri samo
onu obavezu na koju se pismeno obavezao i od njega se ne moe zahtijevati ispunjenje obaveza
koje je dao usmeno, a koje nijesu sadrane i u pismenoj ispravi.
Vrste hartija od vrijednosti - U savremenoj pravnoj teoriji i praksi postoji mnotvo
razliitih vrsta hartija od vrijednosti. Sve one imaju izvjesne zajednike osobine na osnovu
kojih se mogu svrstati u nekoliko osnovnih grupa.
Hartije od vrijednosti mogu se razvrstati: prema vrsti inkorporiranog prava, prema
funkcijama hartija od vrijednosti u privredi, prema vrsti prihoda, prema dospjelosti, prema
mjestu plaanja, prema valuti, prema izdavaocu itd. Od svih kriterijuma po kojima se vri
podjela hartija od vrijednosti najvaniji su: nain odreivanja imaoca prava i prirode prava
koje je sadrano (inokorporirano) u nekoj hartiji.
Prema nainu odreivanja povjerioca u ispravi, hartija od vrijednosti moe da glasi: na
ime (rijetka hartija), na donosioca, po naredbi i moe da bude mjeovita i alternativna kada se
pored imena naznaenog na hartiji unosi klauzula na donosioca.
Sa stanovita sposobnosti prenosa, odnosno prometa hartija od vrijednosti znaajno
je ukazati na osnovne razlike izmeu hartija od vrijednosti na ime, po naredbi i hartija na
donosioca.
61
UPRAVA ZA KADROVE
6.7 MJENICA

Mjenica predstavlja hartiju od vrijednosti izdatu u propisanoj formi, kojom jedno lice
preuzima obavezu da isplati drugom licu ili po njegovoj naredbi odreenu mjeninu obavezu,
odnosno novani iznos u njoj u odreeno vrijeme i u odreenom mjestu.
Mjenine radnje koje se odvijaju izmeu lica u mjeninom poslu:
|| izdavanje mjenice;
|| akceptiranje mjenice kojom trasat svojim potpisom potvruje da prihvata da isplati
mjeninu obavezu;
|| avaliranje mjenice unosi u mjenicu na alonu kojom ono jemi da e lice za koje je
dat aval isplatiti mjenicu u roku dospjea;
|| indosiranje mjenice ili indosament predstavlja izjavu imaoca mjenice kojom on prenosi
svoja prava po mjenici na neko drugo lice;
|| isplata mjenice podrazumijeva isplatu mjenine obaveze od strane mjeninog dunika
u redovnom postupku isplate;
|| protest mjenice nastaje ukoliko mjenini dunik ne isplati mjenicu o roku dospjea;
|| amortizacija mjenice dolazi u obzir kada imaocu mjenice nestane mjenica;
|| zastarelost mjeninih prava znai da svi mjenino-pravni zahtjevi protiv akceptanta
mjenice zastarijevaju za tri godine, raunajui od roka dospijea;
Vrste mjenica:
|| sopstvena-vlastita mjenica je ona u kojoj se njen izdavalac obavezuje da e sam u
odreeno vrijeme i na odreenom mjestu isplatiti oznaeni iznos novca licu imenova-
nom u mjenici (ili po naredbi);
|| trasirana-vuena mjenica

6.8 EK
ek je finansijski instrument, odnosno pismena isprava kojom njen izdavalac (tran-
sant) daje drugom licu (trasatu) da isplati ekovnu obavezu licu oznaenom u eku ili dono-
siocu, ukoliko je ek izdat na donosioca.
ek je osnovni platni instrument koji mora da ima pokrie za njegovu isplatu u trenut-
ku njegovog izdavanja. Za razliku od njega mjenica je kreditni instrument i za nju se moraju
obezbijediti sredstva do dana njenog dospijea za isplatu.
Postoje razliite vrste ekova zavisno od naina oznaavanja korisnika ekovnih prava
i zavisno od naina namjene.
Po nainu oznaavanja korisnika postoje:

|| ek na ime;
62
|| ek na donosioca;
|| ek o naredbi;
|| alternativni ek;
|| rekta ek kojim se zabranjuje njegov prenos;
Prema namjeni korienja:

|| gotovinski ili blagajniki ek;
|| obraunski ili virmanski;
|| barirane;
6.9 TOVARNI LIST, KONOSMAN TERETNICA, SKLADINICA

Tovarni list je pismena isprava koja se izdaje prilikom prevoza robe u unutranjem
prometu. Sainjava se na osnovu sporazuma, odnosno ugovora od strane poslovnih part-
nera.
Konosman-teretnica je pismena isprava koju izdaje brodar na osnovu ugovora o pre-
vozu robe brodom. Izdavanjem konosmana brodar potvruje prijem odreene robe za prevoz
i na osnovu njega poiljalac robe moe istu preuzeti u luci opredjeljenja.
Skladinica je pismena izjava od javnog skladita kojom ono potvruje primanje na
uvanje odreene robe. Ona se izdaje na osnovu ugovora o skladitenju i uvijek glasi na ime.
6.10 OBVEZNICE
Obveznica je vrsta obligacije, kojom se njen izdavalac obavezuje da e licu donosiocu
obveznice isplatiti odreenog dana iznos anuitetskog kupona, ili pun iznos na koji ona glasi,
ako se obveznica isplauje odjednom u cjelini.
Obveznice su, po pravilu, dugorone, neotkazive i lako prenosive hartije od vrijed-
nosti koje slue njihovom izdavaocu za prikupljanje finansijskih sredstava od graana i koris-
nika sredstava za pokrie tekue likvidnosti, rjeavanje krupnih investicionih poduhvata i za
pokrie vika budetskih rashoda nad prihodima.
Kao i svaka druga hartija od vrijednosti i obveznica mora da sadri bitne sastojke:
oznaku da je obveznica, firmu i sjedite izdavaoca, firmu i sjedite kupca obveznice na ime,
oznaku da je na donosioca, rokove otplate glavnice i kamate, faksimil potpisao ovlaenih lica
izdavaoca, mjesto i datum izdavanja, serijski i kontrolni broj i dr.
Za razliku od akcija (deonica), obveznice predstavljaju pismenu ispravu o datom
oroenom zajmu njihovom izdavaocu, dok akcije predstavljaju uee u dijelu kapitala nji-
hovog izdavaoca. Nadalje, obveznice ne daju pravo imaocima na upravljanje poslovanjem
63
UPRAVA ZA KADROVE
izdavaoca, dok akcije daju akcionarima i pravo na upravljanje akcionarskim drutvom.
6.11 BLAGAJNIKI KOMERCIJALNI ZAPISI

Blagajniki zapisi predstavljaju kratkorone obveznice koje izdaju depozitne banke, a
koje ovim bankama slue za pribavljanje poslovnih sredstava. Ovi zapisi mogu da glase i na
ime donosioca.
Komercijalni zapis je novi oblik hartija od vrijednosti u naem vrijednosnom sistemu i
uveden je u njega u cilju stvaranja mogunosti da preduzea, zadruge i drugi oblici udruivanja
sa statusom pravnog lica, na jednostavniji i jeftiniji nain dou do sredstava za prevazilaenje
povremenih novanih nestaica (sezonskih oscilacija) i poremeaja u privreivanju.
Komercijalne zapise izdaju preduzea, zadruge i drugi oblici udruivanja sa statusom
pravnog lica. Izdaju se na osnovu odluke nadlenog organa izdavaoca istih. Ovom odlukom
ureuju se sva pitanja u vezi sa izdavanjem (emisijom) ovih zapisa (ukupan iznos, namjena,
rok otplate, visina kamatne stope, razne pogodnosti i sl.). Drugim rijeima, komercijalni
zapisi, kao i sve hartije od vrijednosti, moraju da sadre bitne elemente odnosno sastojke.
6.12 CERTIFIKAT
Certifikat je hartija od vrijednosti koje mogu samo izdati banke i druge finansijske
organizacije s rokom dospjea duim od jedne godine, i to samo na osnovu deponovanih
sredstava. O deponovanju ovih sredstava mora da postoji ugovor izmeu banke i depozitara,
njime se utvruju njihova meusobna prava i obaveze u skladu sa odlukom banke o emito-
vanju certifikata i deponovanim sredstvima.
Certifikati se mogu koristiti za izmirivanje obaveza prema povjeriocima, a mogu se
koristiti i za obezbjeenje plaanja putem njihove zaloge. Certifikat glasi na ime, te se prenos
certifikata moe da vri punim indosamentom. Inae, kao i druge hartije od vrijednosti, mora
da sadri sve bitne elemente.
6.13 AKCIJE DIONICE

Za razliku od akcija (dionica), obveznice predstavljaju pismenu ispravu o datom
oroenom zajmu njihovom izdavaocu, dok akcije predstavljaju uee u dijelu kapitala nji-
hovog izdavaoca. Nadalje, obveznice ne daju pravo imaocima na upravljanje poslovanjem
izdavaoca, dok akcije daju akcionarima i pravo na upravljanje akcionarskim drutvom.
Po svome karakteru, akcija (dionica) predstavlja hartiju od vrijednosti u kojoj je konk-
64
retizovan dio osnovne glavnice (kapitala) jednog akcionarskog drutva. Akcija u tom smislu
osigurava njenom imaocu: pravo na dividentu (na srazmjerni dio ostvarene dobiti drutva),
aktivno i pasivno pravo izbora i uea u upravljanju drutvom i pravo na odgovarajui dio
likvidacione kvote u sluaju likvidacije akcionarskog drutva.
Sve akcije nijesu jednake u pogledu prava glasa akcionara. Razlikuju se obine ili akcije
sa vie glasova pri istoj nominalnoj vrijednosti. Ove druge se obino izdaju osnivaima ak-
cionarskog drutva da bi se time obezbijedila veina glasova u skuptini (zboru) akcionara.
Ovo je, u stvari, pogodan metod da se na relativno malim sredstvima osigura ,,kontrolni
paket akcija. Akcije veih akcionarskih drutava obino se kotiraju na efektnim berzama i
predstavljaju objekt pekulativnih transakcija. Njihov kurs na berzama je varijabilan, zavisno
od visine dividende i odnosa ponude i potranje. Njihova nominalna vrijednost je obino
takva da omoguava i graanima s malim utedama da ih kupuju, raunajui na dividentu
koja e biti vea od kamate uloga na tednju. Odgovornost imaoca akcije (akcionara), iako
ima proporcionalni udio u vlasnitvu-kapitalu akcionarskog drutva, za imovinu i dugove
drutva, ograniena je samo do iznosa vrijednosti njegovih akcija, to predstavlja jednu od
glavnih prednosti akcionarskog drutva nad drugim oblicima privrednog organizovanja. Sas-
vim je logino da se zbog ograniene odgovornosti imaoca akcije smanjuju i neka druga prava
u sluaju bankrotstva njegovog akcionarskog drutva.
U svjetskoj praksi obino se navode sljedea prava imaoca akcije (akcionara): pravo
na potvrdu o vlasnitvu (tj.pravo na upis u registar vlasnika), pravo glasa pri izboru uprave
drutva i prilikom drugih najvanijih odluka, pravo da primi odreenu nadoknadu (divi-
dendu), kao udio u dobiti drutva, pravo na udio u emisiji akcija pod odreenim uslovima,
pravo na prenos vlasnitva, pravo na udio u likvidacionom ostatku imovine drutva i sl. to
se tie dividende, ona moe da bude isplaena na tri naina: u obliku gotovine, u imovini i u
akcijama. Najei oblik je gotovinska isplata. Isplata u akcijama vri se u sluaju poveanja
akcionarskog kapitala. Isplata u imovini konkretizuje se u dodjeljivanju hartija od vrijednosti
drugih kompanija, a rjee u robi koju drutvo proizvodi.
Isto tako, u svjetskoj praksi koriste se sljedee vrste akcija:
|| obine (redovne) - koje su najee i akcionaru daju maksimalna prava (dividendu i
pravo glasa);
|| povlaene - koje imaju prednost u odnosu na obine u pogledu isplate dividende (ova
je unaprijed garantovana u procentima), ali su prilikom bankrotstva drutva u drugom
isplatnom redu (odmah poslije isplate obveznica) i najee nemaju glasako pravo;
|| otkupljive (konvertibilne) povlaene, koje se mogu konvertovati po elji vlasnika u
obine (redovne) pod odreenim, unaprijed poznatim uslovima;
Prema kupcima kojima je emisija akcije namijenjena emisija moe da bude:

|| javna (eksterna) - koja se vri putem javno upuenog poziva;
|| privatna (interna) - koja je iskljuivo namijenjena zaposlenim kod akcionarskog drutva
(emitenta), ije se oglaavanje vri sredstvima internog informisanja;
65
UPRAVA ZA KADROVE
6.14 FINANSIJSKI POSREDNICI

Posrednici u transferu sredstava izmeu preduzea i stanovnitva su finansijske in-
stitucije. U razvijenim finansijskim strukturama postoje tri osnovna tipa finansijskih insti-
tucija.
To su:
|| kreditne institucije;
|| berzanske firme;
|| institucionalni investitori;
Kreditne institucije svoje plasmane formiraju na osnovu potencijala u obliku zaj-

mova, odnosno kredita. Osnovni oblik ovih institucija su komercijalne depozitne banke.
tedionice - su finansijske institucije koje prikupljaju tedne uloge i plasiraju iz u ob-
liku kreditiranja stanovnitva.
Finansijske kompanije - su kreditne ali ne i depozitne institucije. One svoj finansijski
potencijal formiraju na osnovu dugoronih obveznica, emisije komercijalnih zapisa, zajmova
kod komercijalnih banaka. One odobravaju potroake kredite graanima ali i proizvoakim
i trgovinskim kompanijama.
Berzanske firme - su finansijske institucije koje se bavi poslovima na primarnom i
sekundarnom tritu.
Brokerske firme vre samo tehnike poslove, posrednike funkcije i mogu da posluju
u svoje ime a za tu raun ili u tue ime i za tu raun.
Dilerske firme obavljaju transakcije u svoje ime i za svoj raun, i mogu obavljati i sve
brokerske poslove.
Osiguravajue osiguracije - su finansijski posrednici koji uz odgovarajuu na-
knadu (premiju) obezbjeuju isplatu ugovorene sume ukoliko nastupe odreeni osigurani
sluajevi.
Penzioni fondovi - su institucionalni investitori koji obezbjeuju pojedincima sigurn-
ost i stabilnost prihoda poslije okonanja radnog vijeka.
6.15 DIVIDENDE
Dividende predstavljaju dobit na osnovu udijela u akcionarskom kapitalu. One su
promjenljiv prihod, srazmjeran udijelu koje akcije imaju u kapitalu i predstavljaju motiv i
razlog za ulaganje u akcionarska drutva.
Postoje razne vrste dividendi i razliiti kriterijumi da se one razvrstavaju u pojedine
kategorije:
|| stalne - isplauju se po nepromijenjenim stopama i u rokovima unaprijed poznatim i
66
utvrenim;
|| posebne - isplauju se u posebnim okolnostima uslijed izuzetno povoljnih uslova poslo-
vanja;
|| prelazne - koje nijesu konano odreene;
|| konane - sa njima se izvravaju obaveze;
|| dividende koje se isplauju novanim sredstvima;
|| dividende koje se isplauju akcijama;
|| dividende koje se isplauju obveznicama;
|| dividende koje se isplauju u imovini koja pripada akcionarskom drutvu;
|| interkalarne dividende - dividende se isplau samo iz dobiti meutim, ove dividende
isplauju se iz optih trokova namijenjenih za organizovanje poslovnih aktivnosti;
6.16 BERZA I BERZANSKO POSLOVANJE

U teorijskom smislu postoje razliita tumaenja etimologije rijei berza. Prema jednog
grupi autora, rije berza se pojavljuje u Francuskoj i potie od rijei ,,bourse to u prevodu
znai, mjesto gdje su se susretali trgovci poetkom XX vijeka. Prema drugoj grupi autora,
rije berza potie od rijei ,,van der burse, to predstavlja naziv patricijske porodice iz mjesta
Bria, gdje su se u srednjem vijeku obavljali prvi berzanski poslovi. Prve organizovane berze
pojavljuju se sredinom XVI vijeka u Londonu ,,Royal Exchaenge (1566. god.), zatim u Pari-
zu ,,Bourse de valeurs (1563. godine).
Berze predstavljaju prostor na kome se vri kupovina i prodaja odreenih vrsta robe.
Na berzi su utvrena pravila trgovanja, kao i uesnici u trgovini.
U zavisnosti od predmeta berzanskog poslovanja, berze se mogu podijeliti na:
|| robne produktne berze i berze usluga;
|| novane i devizne berze;
|| berze hartija od vrijednosti;
Na berzi se pojavljuju sljedei subjekti:

|| kupci (investitori hartije od vrijednosti);
|| prodavci;
|| posrednici (dileri i brokeri);
Organi berze su:

|| skuptina;
|| upravni odbor;
|| direktor berze;
|| nadzorni odbor;
|| komisije bezre;
67
UPRAVA ZA KADROVE
Berzanski poslovi se u osnovi mogu podijeliti na:

|| promptne ili spot obavljaju se po zakljuenju kupoprodajnog ugovora u vremenskom
roku od 3 do 5 dana;
|| terminski poslovi obavljaju se u duem vremenskom periodu pri emu je krajnji rok
unaprijed poznat;
|| stelaa poslovi putem koji kupac zakljuivanjem kupoprodajnog ugovora unaprijed
plaa proviziju i stie pravo prema prodavcu da jedan dio efekata berze preuzme;
|| report predstavlja privremenu kupovinu terminskih efekata od strane poslovnih bana-
ka;
|| fjuers predstavlja kupoprodajni ugovor izmeu kupca i prodavca o kupovini, odnosno
prodaji berzanskih efekata na tano utvren dan u buduem vremenskom periodu;
|| opcije vrsta terminskog ugovora putem koje jedan od partnera moe svakog radnog
dana do isteka opcije ostvarivati svoje ugovorno pravo;
|| svob najznaajni finansijski instrument putem kojim se otklanjaju rizici koji se odnose
na fruktacije kamatnih stopa i deviznih kurseva;
68
69
STATISTIKA
7
UPRAVA ZA KADROVE
7 STATISTIKA
Statistika je nauka koja ima svoj metod i svoju metodologiju koju koristi u analiziranju
varijabiliteta obiljeja na jednicama posmatranja, da bi nakon toga otkrila razliite zakonitosti
koje vladaju kod prirodnih i drutvenih pojava. Tim putem se otkrivaju i objanjavaju neki
opti odnosi kretanja, razvoj i uzorno posljedine veze.
Predmet njenog istraivanja su pojave u privredi, drutvu i prirodi. Za njihovo
istraivanje interesantne su masovne pojave a one pokazuju izraeni varijabilitet od jednog do
drugog sluaja ispoljavanja. Zakonitosti o kretanju mogu se zapaziti tek nakon posmatranja
odreenog broja pojedinanih sluajeva.
Varijabilitet ekonomskih pojava i njegova analiza je neophodan radi rjeavanja brojnih
ekonomskih problema. Statistike metode se koriste na makro i na mikro nivou.
Metode za istraivanja usmjerene su ka traenju rjeenja, donoenju odluka, odreivanje i
voenje ekonomske politike.
72
73
PITANJA
1. PREDMET IZUAVANJA JAVNIH FINASIJA

2. JAVNI PRIHODI
3. POREZI- POJAM I PODJELA
4. PORESKI OBVEZNIK
5. PORESKA OSNOVICA
6. PORESKE STOPE
7. GRANICE PORESKOG OPTEREENJA
8. IZBJEGAVANJE PLAANJA POREZA- EVAZIJA
9. PORESKI SISTEM
10. PORESKI SISTEM CRNE GORE
11. POREZ NA DOHODAK FIZIKIH LICA
12. POREZ NA DOBIT PRAVNIH LICA
13. POREZ NA DODATNU VRIJEDNOST
14. POREZ NA PROMNET NEPOKRETNOSTI
15. DOPRINOSI ZA SOCIJALNO OSIGURANJE
16. AKCIZE
17. TAKSE
18. CARINE
19. CARINSKI SISTEM CRNE GORE
20. JAVNI ZAJMOVI
21. GRANICA ZADUENJA DRAVE
22. JAVNI RASHODI- POJAM I PODJELA
23. STRUKTURA JAVNIH RASHODA
24. BUDET
25. VRSTE BUDETA
26. IZRADA I DONOENJE BUDETA
27. ZAVRNI RAUN
28. KONTROLA BUDETA
29. SUBVENCIJE I DOTACIJE
30. FINANSIRANJE LOKALNE SAMOUPRAVE
31. BANKE
32. CENTRALNA BANKA
33. OSNOVNA NAELA POSLOVANJA BANAKA
34. BANKARSKI KREDITI
35. FINANSIJSKA TRITA- NOVCA, KAPITALA I DEVIZA
36. INSTRUMENTI FINANSIJSKOG TRITA- HARTIJA OD VRIJED-
NOSTI
37. MJENICA I EK
38. TOVARNI LIST, KONOSMAN- TERETNICA, SKLADINICA
39. OBVEZNICE
40. BLAGAJNIKI I KOMERCIJALNI ZAPISI
41. SERTIFIKAT
42. AKCIJE- DIONICE
43. FINANSIJSKI POSREDNICI
44. DIVIDENDE
45. BERZA I BERZANSKO POSLOVANJE
46. STATISTIKA
LITERATURA
D. Popovi - Nauka o finansijama i finansijsko pravo,

Beograd, 1998. godina.
B. Jeli - Finansijsko pravo i finansijska znanost,

Zagreb, 1998 godina.
N. Joksimovi - Upravljanje finansijama,

S. Dabi Hartije od vrijednosti i njihovo trite,

P. Goranovi Fiskalna ekonomija Crne Gore,

Podgorica, 2001. godina.
ZAKONSKI PROPISI
Zakon o budetu
Zakon o finansiranju lokalne samouprave
Zakon o poreskoj administraciji
Zakon o porezu na dohodak fizikih lica
Zakon o PDV-u
Zakon o porezu na imovinu
Zakon o doprinosima za socijalno osiguranje
Zakon o hartijama od vrijednosti

Knjiga Javne Finansije PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Knjiga Javne Finansije PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VLADA CRNE GORE

PRIRUNIK ZA POLAGANjE STRUNOG ISPITA

tampanje ove publikacije struno i finansijski je podrao projekat Program

1. PREDMET IZUAVANJA JAVNIH FINANSIJA 11

Zbog toga je Uprava za kadrove modul Osposobljavanja pripravnika i novozaposlenih za rad

Nadamo se da e Prirunik za polaganje strunog ispita za rad u dravnim organima doprinijeti

1 PREDMET IZUAVANJA JAVNIH FINANSIJA

Finansije su nauna disciplina u okviru ekonomskih nauka iji je predmetni i sadrinski

|| javne finansije drave i drugih javno-pravnih tijela

Zato postoje javne finansije ili javni sektor ?

Savremena graanska drutva poivaju na trinoj privredi, kao glavnom mehanizmu

|| potreba za uspostavljanjem pravnog poretka koji e omoguiti nesmetano funkcion-

PRIVATNI SEKTOR DRAVA

MOTIV profit izvrenje dravnih obaveza

NAIN FINANSIRANJA dobrovoljnost prisila

KORISNOST protivusluga nepostojanje protivusluga

OBUHVAT pojedinci grupe cjelina drutva

NAIN ODLUIVANJA vlasnici ili ovlaena lica predstavniko tijelo

|| originarne - koje drava ostvaruje svojom ekonomskom aktivnou

2.1 POREZI POJAM I PODJELA

|| Derativnost porezi su instrument preraspodjele dohotka imovine koje drava ,,oduz-

2.2 PODJELA POREZA

|| Vanredni ne postoji vremenski kontinuitet

2.3 KLASIFIKACIJA POREZA OECD

2000 Doprinosi za socijalno osiguranje

3000 Porez na platni spisak i radnu snagu

4000 Porez na imovinu

6000 Ostali porezi

2.4 PORESKI OBAVEZNIK

Oporezivanje pojedinaca moe biti:

2.5 PORESKA OSNOVICA

2.6 PORESKE STOPE

2.7 GRANICE PORESKOG OPTEREENJA

Gornja granica odreena je ukupnim prihodima poreskih obveznika, odnosno bruto

2.8 IZBJEGAVANJE PLAANJA POREZA

2.9 PORESKI SISTEM

podrazumijeva ureenost ukupnih odnosa, meutim, u mnogim dravama to nije sluaj. U

sistema, bile su uslovljene ne samo usklaivanjem strukture poreskog sistema sa razvojem

Poetkom 2001. godine izvrena je nova reforma i usvojeni su sljedei zakoni:

Zakonom o poreskoj administraciji ureen je najvei broj pitanja poreskog postupka

2.11 POREZ NA DOHODAK FIZIKIH LICA

ukupnu ekonomsku snagu obveznika, kao i njegova lina i porodina svojstva, to

Paualno oporezivanje prihoda od samostalne djelatnosti, propisano je za obveznika,

2.12 POREZ NA DOBIT PRAVNIH LICA

2.13 POREZ NA DODATU VRIJEDNOST (PDV)

2.14 POREZ NA PROMET NEPOKRETNOSTI

2.15 DOPRINOSI ZA SOCIJALNO OSIGURANJE

mnogim zemljama postoji poseban sistem dodatnog i dobrovoljnog socijalnog osiguranja.

Obveznici plaanja doprinosa su:

Osnovica doprinosa zaposlenih je zarada, odnosno plata i naknada. Za preduzetnike

Akciza se plaa na akcizne proizvode proizvedene na podruju Republike Crne Gore i

2.17.1. Vrste taksa u Crnoj Gori

2.18.1. Vrste carina

Carine se najee dijele na sljedee vrste:

Uvozne carine predstavljaju najznaajniji instrument djelovanja na obim i strukturu

Diferencijalne carine, upravo suprotno, dovode robu porijeklom iz odreene zemlje

2.18.2. Carinski sistem Crne Gore

(meunarodne humanitarne organizacije, diplomatska i konzularna predstavnitva, predmeti

3.1 GRANICA ZADUENJA DRAVE

Ugovorom iz Maastrichta da godinji budetski manjak ne iznosi vie od 3% bruto

4.1 POJAM I PODJELA

4.2 STRUKTURA JAVNIH RASHODA

5.1 FUNKCIJE BUDETA