Professional Documents
Culture Documents
Osmanlıca 1
Osmanlıca 1
2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
6
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
6
18.11.2013
7
18.11.2013
8
18.11.2013
9
Elif Okutucusu in Kelime rnekleri
4
Elif Okutucusu in Cmle rnekleri
5
He Okutucusu in Kelime rnekleri
6
He Okutucusu in Cmle rnekleri
7
Vav Okutucusu in Kelime rnekleri
8
Vav Okutucusu in Cmle rnekleri
9
Ye Okutucusu in Kelime rnekleri
10
Ye Okutucusu in Cmle rnekleri
11
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
6
18.11.2013
7
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
6
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
6
18.11.2013
7
18.11.2013
8
18.11.2013
9
18.11.2013
10
18.11.2013
11
18.11.2013
12
18.11.2013
13
18.11.2013
14
18.11.2013
15
18.11.2013
16
18.11.2013
17
18.11.2013
18
18.11.2013
19
18.11.2013
20
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
6
18.11.2013
7
18.11.2013
8
18.11.2013
9
18.11.2013
10
18.11.2013
11
18.11.2013
12
18.11.2013
13
18.11.2013
14
18.11.2013
15
18.11.2013
16
18.11.2013
17
18.11.2013
18
18.11.2013
19
18.11.2013
20
18.11.2013
21
18.11.2013
22
18.11.2013
23
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
6
18.11.2013
7
18.11.2013
8
18.11.2013
9
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
6
18.11.2013
7
18.11.2013
8
18.11.2013
9
18.11.2013
10
18.11.2013
11
18.11.2013
12
18.11.2013
13
18.11.2013
14
18.11.2013
15
18.11.2013
16
18.11.2013
17
18.11.2013
18
18.11.2013
19
18.11.2013
20
18.11.2013
21
18.11.2013
22
18.11.2013
23
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
6
18.11.2013
7
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
6
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
6
18.11.2013
7
18.11.2013
8
18.11.2013
9
18.11.2013
10
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
1
18.11.2013
2
18.11.2013
3
18.11.2013
4
18.11.2013
5
18.11.2013
6
18.11.2013
7
18.11.2013
8
18.11.2013
9
18.11.2013
10
18.11.2013
11
Ebced; (Osm: ) slamiyetin kabulnden ve Arabistan'da Hint saylar
kullanlmaya balanmadan nce hesap yapabilmek iin harflerin rakam olarak
kullanld bir say sistemidir. ada ondalk say sistemi olan Hint saylar
ktktan sonra hesap yapmak iin uygun olmayan ebced terkedilmitir. Arap
alfabesiyleyazlanbiryazdakiharflerinsaysaldeerlerinden(cifr)tarihbilgisigibi
gizlenmibilgilerikarmayaynelikalmayapanlardaolmutur.
Hdiselerin vukuu zamannn tespiti iin harflere izafe olunan kemiyete denilir.
Yahut dier bir tarif ile, bir hadiseyi tevrih iin kullanlan ve rakamlar harften
ibaretolanbirhesaptr.Buna"hesbcmel"dedenilir.Arapebcedininberve
Aram elifbasndan alndna phe yoktur. Fakat Araplar, dier Sami lisanlar
bilmedikleri ve Araplklaryla iftihar ettikleri cihetle bu sekiz kelimenin menei
hakkndahurfbirtakmtevilegiritiler.
Ebcedhesabndadayntem
Alfabenin her harfine bir say deeri vermek; ve bir kelimeyi oluturan harflerin
toplam say deerini, anlatlmak istenen bir olayn tarihine denk drmektir.
Bylece, ebced hesabyla belirli bir tarihi anlatan kelimelere veya satrlara
baktmzdakarmzdaherhangibirrakamgremeyiz;kd,kalemideelealpo
kelime veya satrn her harfinin say deerini zel ekilde birletirerek sonucu
bulmamzgerekir.
Ebced hesabnda harflerin saysal deerleri Arap alfabesinde sraya gre deil,
branice ve Sryanice'deki sralamaya gredir. Ebcede gre harflerin sras ve
deerlerisyledir:
: 1 : 2 : 3 5 : 4
: :
6 : 7 : 8 : 9
: 10 : 20 : 30 : 40 : 50
: 60 : 70 : 80 : 90
: 100 : 200 : 300 : 400 :
500 : 600 : 700 : 800 : 1000
Bu harflerin tekabl ettii deerleri bir arada zel ekilde birletirerek bir olayn
olu tarihini belirtmeye 'ebced hesabyla tarih drmek' veya daha ksaca 'tarih
drmek'adverilir.Ancakbubirletirmebazenkarmaktrvetarihdrmenin
eitli deiik yntemleri ve yollar vardr. Bunlarn en nemlileri unlardr:
a:Tarihitam:
Birmsravebeyitinbtnharfleri(tamolarak)hesabakatlr.rneinSururibir
ayyakkabhrsznncamidenyalnayakkanatarihdrmesiyledir:
Gelmiidicamiebirbinamaz/Srikimikimyiyeyazddayak/Syleditarihini
kayymann/Katpabuhrszyalnayak
Sonmsrannbtnharflerinindeerleritoplannca1212sayseldeedilir.Busay
'tarihitam'ynteminegreeldeedilmiolanHicritarihdir.
b:Mcevher:
BirmsrannveyabeyitinsadeceArapalfebesininnoktalharflerininhesaba
katlmasiletarihdrlmesidir.Buna'cevher','cevherin','mu'cem've'menkut'
adlardaverilirvetarihdrenkimsebukelimelerdenbiriniiirindekullanmak
suretiyletarihdrmetrneiaretder.YineSururi'den
Gidentarihimenkutumglerahvline / KldVehbinisebhailekendin
maskarabeyitininsonmsrandabulunannoktalArapaharflerinindeerlerinin
toplam1204olurkibuVehbi'ninkendinimaskaraettiitarihiverir.
c:Tarihimuhmel:
BirmsrannveyabeytinArapalfebesininsadecenoktaszharflerininhesaba
alnmasileeldeedilir.rnekSururi'ninumsradr:
FerverirmihrileGalipgibipaasadreNoktaszArapaharflerindeerlerinin
toplam1239olurvebuGalipPaa'nnsadrazamolduuHicriyltarihidir.
d:Du'tatarihdrme:
Birbeytinherikimsrandadaaynitarihbulunuryaniikideiikekildetarih
drlr.rnein
BendeNevressyledimsalizafertarihini/Kal'aiSivastopolalndseyfiharb
ile
Burada'tarihitam'usulkullanlarakbirincimsradakiharfdeerleri1271tarihini
verirveyineayniusulleikincimsrada1271tarihinigsterir.
e:Lafzenvemanentarihdrme:
Buusuldehemolaynakatarihisylenirvehemde'tarihitam'usuliletarih
dlr.rneintarihciHakimEfendiHicri1168'desouktanHali'indonmas
zerinedrdtarih:
Buzstndengeengeldibanayazdeditarihin /Denizaltmsekizdedondu
buzdanbendenizgetim
f:Tamiyelitarihdrme:BuusuldebirmsradakiArapaharflerininebced
deerlerinintoplambazenbelirtilmekistenilentarihtennoksanveyafazlaolabilir
vebunoksanlkvefazlalkbirbilmecegibibeyittenortayakarlmasgerekir.Yine
Sururi'ninbirdrtlnrnekverelim:
Nicekendigibiirisan/Birsrmaklaikibldkedi/Kuyruudiktidedimtarihin
/Fareninhasretindenldkedi
ktasnndrdncmsrakedininlmtarihinivermektedir.Burada'tarihitam'
usuluileebcedhesabyleyaplmtr: farenin:80+1+200
hasretinden:8+60+200+400+50+4+
+5+50+20=356
50=772ld:1+6+30+4+10=51kedi:20+4+10=34
Busaylarntoplam1213yapar.Ancak'kuyruudikti'cmlesibunudeitirir.
Dikilmikuyruk1deerdeolanelifharfiniifadeettiiiin,butoplamsayya1
ekleneceiniimaedilir.Bylecekedininlmyliindrlentarih,'tarihitam'
deerinden1fazlaolarak1214olur.
'Ebcedhesabylatarihdrme'usulndebirde'lugazlitarihdrme'yntemi
vardr.'Lugazlitarihdrme'usulndetarihbilmeceli(lugazl)olarakortayakar
veharflerinebcedhesabsaydeerlerikullanlmayabilir.rnek:
Bir,iki,ikidelik
Abdulmecidoldumelik
airveyaebcedhan(ebcedsyleyenkimse),beytinilkmsrandalugazl
(bulmacal,bilmeceli,ifreliveesprili)birtarihdrmesanatsergilemitir:Bir
(),iki(),ikidelik(),yani1255.lkmsradakiikideliksz,ikitaneortasdelikli
sfrgibiyazlanArapa(veelbetteOsmanlca)sayolan55() rakamnaiaret
etmekteveikincimsraiseolayhabervermektedir.ByleceSultanAbdlmecidin
tahtaknaHicriTakvimegre1255olaraktarihdrlmektedir.
Buinceyntem,eme,cami,medrese,han,hamam,kale,mezar...kitabelerinde;
biroktariholayn,kitaptelifveistinsahlarnn,ahslarndoumvevefatlarnn
tespitindeokadarokkullanlmtrki,ebcedhesabnbilmedenonlaranlamakve
onlardanfaydalanmakimknszhalegelmitir.
Nerelerdekullanlmtr?
rnekolarakMimarSinan,eserlerinde,boyutlarnmodlerdzenindeoksk
kullanlmtr.Temelislamikavramlardanoluanbuhususabirkamisalverelim:
Sleymaniyedezemindenkubbezengiseviyesi45,kubbealemi66arn
yksekliktedir.Ebced'egre" '45,""lafzda66etmektedir.Yine
Selimiye'dedekubbeyitayan8ayanmerkezlerindengeendaireninap45
arndr.Kubbekenarzeminden45,minarealemiburadanitibaren66arndr.
"
SleymaniyeveSelimiye'ningrnensiluetleri92arndrki,buda"
kelimesininkarldr.
TRK EDEBYATINDA KTAP YAZIMINA VE BASIMINA TARH DRME
GELENE
Rza ORA
ZET
Trk edebiyatnda kitap yazmna ebced hesabna gre tarih drme gelenei XIII.
yzyldan itibaren grlen bir zelliktir. Matbaann kullanlmaya balamasndan sonra da kitap
basmna tarih drld grlmektedir. Kitap yazm iin drlen tarihler iinde en erken
yazlan 630/1232; en son yazlan ise 1421/1991 tarihini gstermektedir. Tespit edilenler dnda
baka tarihlerin kmas da mmkn olabilir. Mevcut rneklerin okluuna bakarak kitap yazmna
tarih drme geleneinin yedi yzyldan fazla srdn, ok eski bir gemii olduu ve bir
gelenek halinde uzun sre etkili olduu sylenebilir.
Tespit edilen tarih rneklerini trlerine gre incelediimiz zaman btn trlerde rnek
bulunduunu grmekteyiz. Bu zellik, kitap yazmna tarih drmenin yaygn olduunu gsteren
bir iarettir. Tarih trlerinin dalmna baktmzda manen tarihler (alt blmleriyle) 94, lafzen
tarihler 35, lafzen ve manen tarihler 1, kark tarihler 1, muamma tarihler 2, bilmeceli tarihler 4
tanedir. Bu haliyle kitaplarn biti tarihlerini sabitleme amacyla tarih drme, ince bir zevkin ve
estetik anlaynn rndr.
Anahtar Kelimeler: Trk edebiyat, ebced, tarih drme, kitap yazm ve basm.
ABSTRACT
The tradition of composing chronograms on book writing via the ebced in the Turkish
literature has been seen since the XIII. century. It is also seen that chronograms are composed on
book printing after the pres has been started to be used. Among the chronograms on book writing;
the earliest is 630/1232; the latest 1421/1991. There may well be others other than those identified.
Taking into consideration the abundance of the present examplars it can be said that the tradition of
composing chronograms on book writing has continued over seven centuries and that it has an
ancient past and it has been effective for a long time as a tradition.
We see that there are exemplars from all the kinds when we examine the identified
chronogram examplars in relation to their kind. This feature is a sign that shows that composing
chronograms on book writing is a common practice. When we look at the distribution of the kinds
of the chronograms there are; 94 meaning chronograms (including sub-divisions), 35 word
chronograms, 1 meaning and word chronogram, 1 mixed chronogram, 2 uncertain chronograms,
and 4 riddle chronograms. So composing chronograms in order to fixate the end date of the books,
is a product of a delicate pleasure and an understanding of esthetics.
Key Words: Turkish literature, ebced, composing chronograms, writing and pressing of
books
Giri
Trk kltrnde kitap yazm ve basmna bata hkmdarlar olmak zere devlet adamlar
ve dier erkn nem vermiler ve destek salamlardr. Bu zendirme sonucu kitap yazmann ok
klfetli olduu dnemlerde bile ok sayda eser yazlm ve oaltlmtr. O dnemde bir kitabn
yazlmas veya oaltlmas esnasnda pek ok safhadan getii grlmektedir: kdn
hazrlanmas, mrekkebin temini, kitabn tezhibi, ciltlenmesi gibi. Bu safhaya gelmeden nce
kitabn yazld yln, yazar veya baka birisi tarafndan ebced hesabna gre tarihlenmesi gelenek
Yrd.Do.Dr.Mehmet Akif Ersoy niversitesi Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blm retim yesi
rizaogras@gmail.com
648 Rza ORA
1
Mehmet Akku, Abdullah Salhaddn-i Uk (Salh)nin Hayat ve Eserleri, MEB, stanbul 1998, s. 113
2
Mehmed Sirceddin, Mecma- uar ve Tezkire-i deb, Haz. Dr. Mehmet Arslan, Sivas 1994, s. 29
3
Kemal Yavuz, eyholu Mustafa, Kenzl-Kber ve Mehekkl-Ulem (nceleme-Metin-ndeks), Ankara 1991, s. 10
4
smail Yakt, Trk-slm Kltrnde Ebced Hesab ve Tarih Drme, stanbul 1992, s. 105
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
Trk Edebiyatnda Kitap Yazmna ve Basmna Tarih Drme Gelenei 649
5
stanbul Ktphaneleri Trke Yazma Divanlar Katalou, MEB, stanbul 1967, C. 1, s. 171
6
Gelibolulu Mustafa l, Tuhfetl-uk, Haz.: smail Hakk Aksoyak, Ankara 2003, s. 57.
7
Divanlar Katalou, C. 1, s. 157
8
smail Yakt, a.g.e., s. 104
9
Numan Kleki, Mesnev Edebiyat Antolojisi, Erzurum 1999, c.1, s. 447.
10
Numan Kleki, a.g.e., c.1, s. 447.
11
Turgut Karabey, Trk Edebiyatnda Tarih Drme, Atatrk niversitesi (Yaymlanmam Doktora Tezi), Erzurum
1983, s. 65
11
mil elebiolu, Eski Trk Edebiyat Aratrmalar, stanbul 1998, s. 72
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
650 Rza ORA
12
Atabey Kl, Trke-Arapa Manzum Szlklerden Sbha-i Sbyn, Turkish Studies / Trkoloji Dergisi 1 (2006), Say:
2, s. 87.
13
smail Yakt, a.g.e., s. 306
14
Atabey Kl, Mrz-zde Ahmed Neyl ve Divan, Kitabevi, stanbul 2004, s. 409.
15
smail Yakt, a.g.e., s. 183
16
Divanlar Katalou, C. 3, s. 878
17
Divanlar Katalou, C. 3, s. 879; eyh Galip, Hsn Ak, Haz.: Orhan Okay-Hseyin Ayan, stanbul 1992, s. 352
18
Turgut Karabey, a.g.t., s. 72
19
Rza Ora, Esad Mehmed Efendinin Hayat, Edeb Kiilii ve hidl-Mverrihn Adl Eserinin Edisyon Kritii,
Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits (Yaymlanmam Doktora Tezi), Edirne 1995, s. 161
20
Rza Ora, Esad Mehmed Efendi ve Bae-i Saf-endzu, Burdur 2001, s. 10
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
Trk Edebiyatnda Kitap Yazmna ve Basmna Tarih Drme Gelenei 651
smail Yakt, Trk-slm Kltrnde Ebced Hesab ve Tarih Drme adl eserinin bitiine
Mildi takvime gre drd 21:
kt bir zt bu kitabn
Tarihi: Bir heserdir 1412/1991
........
2. Tam Tarih
Tarih msrandaki harfler ebced hesabna gre toplandnda eksiksiz ve fazlasz olarak
olayn tarihini belirtiyorsa tam tarih olur. Tarihin tam olduu bir nceki msrada belirtilir. Eer
bilgi verilmezse tam tarih kabul edilir ve ylece hesaplanr. Tam tarihler ekil ve muhteva
ynnden e ayrlr:
a) Asl Tam Tarih
Hakknda tarih drlen olayla ilgili yer, ahs, mekn gibi bilgiler msrada veriliyor ve
harflerinin ebced hesabyla toplam, olayn meydana geli tarihini eksiksiz ve fazlasz belirtiyorsa
Asl Tam Tarih olur.
Edirneli Seny, Dvnnn tamamlanna 22:
Tamm old bu Dvn- Seny 1182/1768
Yazld smn ins tekml 23
1205/1791 Srr
Srr, Dvnnn tamamlanna 24:
Srr itdi Dvnn mnekkah 1210/1786
b) Katmal Tam Tarih
Tarih msrandaki harflerin toplam, drlmek istenen tarihi tutmazsa anlama uygun baz
kelimeler ilve edilir.
Gaziantepli Fedy Mehmed Dede, Terceme-i Mantkut-tayr adl eserinin bitiine 25:
Bu msran hurfn say ser--p
Kodun dehre Fed Tuhfe al
1011/1602
Cevr, Enmzecit-tb adl eserinin bitiine 26:
Didi trh-i itmmn Cevr
Yazld ymn ile Enmzect-tb 1039/1630
Fash, Divannn tertibine:
Zih cemiyyet-i ebkr rn-lehce-i efkr
Kim anun lafz cmle in mans bgne
Bi-hamdillh olup iklm-i nazma Husrev-i sn
Fash himmet itdk biz dah tertb-i Dvna
1088/1677
21
smail Yakt, a.g.e., s. 396-397
22
Divanlar Katalou, C. 3, s. 817
23
Mustafa Karaca, Srr ve Srr Mecmas, Sleyman Demirel niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
(Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Isparta 1996, s. 249
24
Mustafa Karaca, a.g.t., s. 16
25
Abdlkerim Abdlkadirolu, Gaziantep Mehurlar, Ankara 2004, s.60
26
Hseyin Ayan, Cevr Hayat, Edeb Kiilii, Eserleri ve Divannn Tenkidli Metni, Atatrk niversitesi Yaynlar No:
583, Erzurum 1981, s. 316
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
652 Rza ORA
27
Vuslat Ali Bey, ehrin Gazavatnmesi, Haz.: Mustafa sen, smail Hakk Aksoyak, Ankara 2003, s. 28.
28
Cemil ifti, Erzurumlu brahim Hakk, ule yay., stanbul 2000 s. 43
29
Divanlar Katalou, C. 3, s. 1021; smail Yakt, a.g.e., s. 211
30
Divanlar Katalou, C. 3, s. 1058
31
Divanlar Katalou, C. 3, s. 975
32
Mustafa Karaca, a.g.t., s. 16
33
M. Esat Coan, Baz Yazmalarda Grlen Bilmeceli Tarih Kaytlar, slm limleri Enstits Dergisi, Ankara 1975, s.
61
34
Mustafa Karaca, a.g.t., s. 249
35
Mustafa Karaca, a.g.t., s. 249
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
Trk Edebiyatnda Kitap Yazmna ve Basmna Tarih Drme Gelenei 653
36
smail Yakt, a.g.e., s. 104
37
smail Yakt, a.g.e., s. 103
38
Hseyin Ayan, Nesm Divan, Ankara 1990, matbu metin s. 17
39
Divanlar Katalou, C. 3, s. 999
40
Abdlkerim Abdlkadirolu, a.g.e., s.40
41
Skb Dede, Sefne-i Nefse-i Mevleviyn, Msr, 1283, c. II, s. 144.
42
Nazm Hikmet Polat, Trk iek Kltrnden Bir Demet Urfal Udm Efendi ve kfenmesi, Sivas 2001, s. 25.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
654 Rza ORA
43
Divanlar Katalou, C. 3, s. 990
44
Uur Soldan, Fatn Divan nceleme-Metin, Gaziantep niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslamam Yksek
Lisans Tezi, Gaziantep 2005, s.3.
45
smail Yakt, a.g.e., s. 104
46
smail Yakt, a.g.e., s. 275
47
smail Yakt, a.g.e., s. 104
48
smail Yakt, a.g.e., s. 397
49
Numan Kleki, a.g.e., c.2, s. 456
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
Trk Edebiyatnda Kitap Yazmna ve Basmna Tarih Drme Gelenei 655
50
Numan Kleki, a.g.e., c.2, s. 195
51
smail Yakt, a.g.e., s. 104
52
Risalenin tarihi zmin(=tazmin eden) oldu. Zaman bana yardmc oldu.
53
Numan Kleki, a.g.e., c.2, s. 370
54
Fuzl, Leyl ve Mecnn, Haz. Hseyn Ayan, stanbul 1981, s. 410
55
Divanlar Katalou, C. 1, s. 171
56
Numan Kleki, a.g.e., c.2, s. 524
57
Hseyin Ayan, a.g.e., s. 316
58
smail Yakt, a.g.e., s. 104
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
656 Rza ORA
Nl Konyal Mehmed Vehb (.1085/1674), Mifth- Heft-kn adl mesnevsinin bitiine 59:
Didi ol dem hme-i lk-ter
Old bu drc-i marif pr-gher
1084/1675
Bursal smail Hakk, Ferahur-rh adl mesnevsinin birinci cildinin tamamlanna 60:
Hakky ird- Hak buldunsa ibu yolda sen
Seyrine gelmez nihyet kulzmn bulmaz kenr 1105/1693
Salh, Tercmetl-Ak adl kaside erhinin bitiine 61:
Salh neve-i vahdetle syle trh ana
Mzeyyen eyleye bezmi ziy-y cm- mdm 1172/1758
Salh, Izhr- Esrr- Nihn Ez Envr- Hatm-i Hcegn adl eserinin bitiine 62:
Salh l-blde aceb ho geldi trh
Mzeyyen eyleye dehri ceml-i nr- esrr 1174/1760
Salh, Dvn- Nut- Salh adl eserinin bitiine 63:
Nutunla tutar d lemi nazm- Salhnin
Dinilmez syt- Dvn dkendi Y Raslallh 1177/1763
Salh, Gl-i Sad-berg-i Evrd Ber-y Tuhfe-i Ubbd adl eserinin bitiine 64:
Vedda dil virp trhini di
Aceb silsl-i Feyyz- Vedd 1177/1763
Salh, erh-i Rbiyye-i Eb Sad adl erhinin bitiine 65:
Salh hir tc-i tercim old trh
Dev-cyna b-minnet ald kenz-i hikmet 1181/1767
Salh, Makmt- Hamdiye erhi adl eserinin bitiine 66:
Salh ism resmine muvfk ddi trhi
Fevyidle kavidde defin adm ihvna 1183/1769
Vehbnin Divannn bitiine 67:
Srr seyr idp tertb-i nazmn syledi trh
Bu dvn ile Vehb kiver-i manda sultndr
1198/1784 Srr
Eyleyin Nuhbe-i Vehb okuyup kesb-i hner 68
59
Numan Kleki, a.g.e., c.1, s. 34
60
Yazcolu Mehmed, age, C. 1, s. 194
61
Mehmet Akku, a.g.e., s. 121
62
Mehmet Akku, a.g.e., s. 161
63
Mehmet Akku, a.g.e., s. 175
64
Mehmet Akku, a.g.e., s. 151
65
Mehmet Akku, a.g.e., s. 123
66
Mehmet Akku, a.g.e., s. 101
67
Sreyya Ali Beyzadeolu, Snblzde Vehb, klim yay., stanbul 1993, s. 49; Mustafa Karaca, a.g.t., s. 249
68
Mustafa Karaca, a.g.t., s. 249
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
Trk Edebiyatnda Kitap Yazmna ve Basmna Tarih Drme Gelenei 657
1213/1799 Srr
eyhlislm rif Hikmet Bey, Divannn bitiine 69:
Eyledi irlige Hikmet heves 1220/1806
Keeci-zde zzet Molla (.1245/1829), Glen-i Ak adl mesnevsinin bitiine 70:
Old trhim draht- mve-dr
Dikdi zzet Glen-i Aka nihl
1227/1812
Rd, Divannn bitiine 71:
Shanperverler hatmine mebn didiler trh
Dvn- Rd ll-i ll-i vef yetdi 1233/1818
Nesm Divannn baslmasna 72:
Sab-ve syesinde esdi Hakkya didim trh
Nesmnin tenessmle basld rz-i Dvn
1260/1844 Kbrs-zde sml Hakk
Udm, kfe-nme adl eserinin ikinci defa bitiine 73:
Geldi bir ehl-i trh terkm edip dedi hem
Tze iekler ap eski kfenme
1290/1873
Ahmet At Efendinin Trhinin bitiine 74:
Bir eserdir lafz u mans latf mstetb
Nesr nazm da ann bahr zre gevherden habb
Ey Emn maklb trhin hesb vechile
Old hayrt- At trh-i itmm- kitb
1291/1874 Emn Efendi
Nil Abbas Paa, Dvnnn tertibine 75:
Bir der kat-i zebnda byle trh Nil
Hare dek dvnemiz bir ydigr olsun hemn 1349/1930
3. Tamiyeli Tarih
Tarih msrandaki harfler ebced hesabna gre toplandnda olayn tarihini tam olarak
vermezse, tarih msrana eklenecek veya karlacak say aka veya im ile belirtilir. Byle
tarihlere Tamiyeli Tarih denir. Noktal ve noktasz harflerle hesaplanm tarihlerde tamiye
makbul deildir. Eksik ve Fazla Tamiye olmak zere ikiye ayrlr.
emseddin Sivs (.1006/1597), Glen-bd adl mesnevsinin bitiine 76:
Diledm kim diyem trh ile ad
Didi htif dilmde Glen-bd
Hisb eyle bu sn msran
Tokuzun tarh idp bul anda ayni
986/1578
69
Mustafa Karaca, a.g.t., s. 249
70
Numan Kleki, a.g.e., c.1, s. 364.
71
Divanlar Katalou, C. 3, s. 1027
72
Hseyin Ayan, Nesm Divan, Ankara 1990, matbu metin s. 17
73
Nazm Hikmet Polat, a.g.e.,, s. 26
74
Abdlkerim Abdlkadirolu, a.g.e., s.55
75
smail Yakt, a.g.e., s. 267
76
Numan Kleki, a.g.e., c.1, s. 327.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
658 Rza ORA
77
smail Yakt, a.g.e., s. 320
78
Yazcolu Mehmed, a.g.e., C. 1, s. 194
79
Mehmet Akku, a.g.e., s. 159
80
Rza Ora, Hoca Net Divan (nceleme ve Tenkitli Metin), stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
(Baslmam Yksek Lisans Tezi), stanbul 1991, s. 13.
81
Divanlar Katalou, C. 3, s. 999; smail Yakt, a.g.e., s. 104
82
smail Yakt, a.g.e., s. 242
83
Numan Kleki, a.g.e., c.1, s. 263
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
Trk Edebiyatnda Kitap Yazmna ve Basmna Tarih Drme Gelenei 659
bnlemin Mahmut Kemal naln Son Asr Trk airleri adl eserinin Keml-uar
adyla baslmasna 84:
Syledim tabna trh-i mcevher Thir
Vsl- hsn-i hitm old Keml-uar
1360/1941 Thir Olgun
5. Katp Atma Yoluyla Tarih
Bu tarihte bir eit toplama ve karma vardr. Tarih hesaplanrken tevriye gibi sanatlar
kullanlarak tarih msrann tamamna deil de msradaki baz kelimelere yaplmas gereken ilem
belirtilir.
Zaf, Fl-i Murgn adl eserinin bitiine 85:
Say hurf addn ko ilern
Kold trh nakd-i fl-i kularun 962/1555
............
Tarihin zmlenmesi: kinci msradaki nakd-i fl-i kularun sz ebced hesabuna gre
921 eder. Birinci msradaki tarife gre beyitteki harfler saylr, 47 tanedir. lern kelimesindeki
6 harf karlr, 41 kalr. 921 ile 41 toplannca 962 olur ve eserin yazl tarihini gsterir.
6. Beyitle Tarih
Bir beyitteki iki msran ebced hesabna gre tarihi vermesiyle olur.
Salh, Mirtl-A lm ve Miktl-Ahlm ve Fth- Salh olarak geen eserinin
bitiine 86:
Aceb bir beyte dd iki trh
Zih rn-zebn old Fthum
Leb-i dilber disem y r skker
Yidke kt- cn old Fthum
1187/1773
1187/1773
B. Lafzen Tarihler
Baz kitabe ve yazma eserlerin sonunda grlen ve ebced hesabna gre bir ilem
yaplmasna gerek olmayan tarihlerdir. Manzum eserlerin genellikle sonunda eserin yazl tarihi
yine manzum olarak yazlmaktayd. Bu tr tarih syleme kolay ve basit grnd iin daha
sonralar yerini ebcedli tarih denilen manen tarihlere brakmtr. Lafzen tarih rnekleri:
Krml Ali, Ysuf ile Zleyhsnn tamamlanna 87:
Trihnin alt yz otuzundan
Bu zayf bu kitabn dzdi imdi
630/1232
Elvn elebi, Menkbul-kudsiyye f Mensibil-nsiyyeadl mesnevsinin bitiine 88:
Yidi yz altm Resl-i Emn
Hicretinden srdi gedi zamn
760/1358
Elvn elebi, Menkbul-Kudsiyye f Mensibil-nsiyyeadl mesnevsinin bitiine 89:
rdi encma Nme-i Kuds
Old trh heft sad u s s
760/1358
84
smail Yakt, a.g.e., s. 270
85
Cemal Kurnaz, Divan Edebiyat Yazlar, s. 186, Ankara 1997
86
Mehmet Akku, a.g.e., s. 153
87
Ali, Ysuf ile Zleyha, Haz. smail H. Ertaylan, stanbul 1960, s. 6
88
Elvn elebi, Menkbul-Kudsiyye f Mensibil-nsiyye, Haz. smail E.Ernsal, A. Yaar Ocak, stanbul 1984, s.
XXXVIII
89
Elvn elebi, a.g.e., s. XXXVIII, stanbul 1984
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
660 Rza ORA
kinci msradaki heft =7, sad =100, s =30, s =30 toplam 760tr.
Erzurumlu Darr (XIV. yy.), Kssa-i Ysuf adl mesnevsinin bitiine 90:
Yidi yz altm sekizde syledm
Bunclayn dstn erh eyledm
Pes ehr-enbe gninde baladum
Hatm yek-enbe gninde eyledm
768/1366-67
Ahmed, skender-nme adl mesnevsinin bitiine 91:
Mustafnun hicretinden bell bil
Kim yedi yz toksan ikinciydi yl
Evveliyidi reb ul-hirn
Ki old nazm hatm ibu deftern
792/1390
Devletolu Yusufun Vikye adl mesnevsinin tamamlanna yazd tarih 92:
Hicrete trh ana irmi iken
Hem yigirmi sekize girmi iken
Bun nazm itdi o yllarda hemn
Kim hakkat maksd oldur b-gmn
811/1424-25 Devletolu Yusuf
Yazc Salih, emsiyyesinin bitiine tarih yazmtr 93:
Eyledi hicret n ol Fahr-i cihn
Yl sekiz yz on bire yitdi ayn
811/1408-9
nki hicret on bire yitdi durur
Hkmini pes imdi itdi ol durur
n sekiz yz yl idi on bir dah
Hicrete bell hakkat iy ah
Sleyman elebi, Vesletn-Nect adl mesnevsinin tamamlanmasna 94:
Hem sekiz yz on ikide trh
Bursada old tamm bu ey ah
812/1409
eyh Elvn rz (XV. yy.), Glen-i Rz adl mesnevsinin bitiine 95:
Yirn yzi tolu koyun kuzd
Sekiz yz hem yigirmi tokzd
829/1425-26
Bedr-i Dild, Murd-nme adl mesnevsinin bitiine 96:
Sekiz yz yigirmi tokuznc yl
ridi gnle Huzdan dell
ol ayda ki Zilkade olmdur ad
Recebde tamm old olna yd
830/1427
90
Numan Kleki, a.g.e., c.2, s. 143
91
Ahmed, skender-nme, Haz. smail nver, Ankara 1983, s. 13
92
mil elebiolu, age, s. 128
93
mil elebiolu, a.g.e., s. 68
94
Ahmed Aymutlu, Sleyman elebi ve Mevlid-i erif, MEB, stanbul 1995, s. 50
95
Numan Kleki, a.g.e., c.1, s. 230
96
dem Ceyhan, Bedr-i Dildn Murd-nmesi, MEB, stanbul 1997, s. 1052
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
Trk Edebiyatnda Kitap Yazmna ve Basmna Tarih Drme Gelenei 661
97
Numan Kleki, a.g.e., c.1, s. 398
98
Numan Kleki, a.g.e., c.1, s. 224
99
Numan Kleki, a.g.e., c.1, s. 202
100
Numan Kleki, a.g.e., c.2, s. 204
101
Yazcolu Mehmed, a.g.e., c. 1, s. 85
102
Agh Srr Levend, Ali ir Neva, Ankara 1967, C. III, s. 95
103
Agh Srr Levend, a.g.e., C. III, s. 407
104
mil elebiolu, a.g.e, s. 208
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
662 Rza ORA
105
Turgut Karabey, a.g.t., s. 191
106
Yazcolu Mehmed, age, C. 1, s. 188
107
Numan Kleki, a.g.e., c. 1, s. 20
108
Turgut Karabey, a.g.t., s. 191
109
Mehmet Akku, a.g.e., s. 172
110
Cemil ifti, a.g.e., s. 43
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
Trk Edebiyatnda Kitap Yazmna ve Basmna Tarih Drme Gelenei 663
111
Kudret Altun, Tuhfe-i Kusr, Lain Yaynlar, Kayseri 2002, s. XXVII
112
Cemil ifti, a.g.e., s. 47
113
Cemil ifti, a.g.e., s. 49
114
mil elebiolu, Erzurumlu brahim Hakk, Kltr ve Turizm Bakanl Yay., Ankara 1988, s. 38
115
Osman Horata, Esrr Dede Hayat-Eserleri, iir Dnyas ve Dvn, Kltr Bakanl Yay., Ankara 1998, s.43
116
Divanlar Katalou, stanbul 1967, C. 3, s. 871; Osman Horata, Esrr Dede Hayat-Eserleri, iir Dnyas ve Dvn,
Kltr Bakanl Yay., Ankara 1998, s.35
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
664 Rza ORA
Bilinen tarih trlerinden birden fazlasnn sanatl bir ekilde kullanlarak ok sayda tarih
karlmasdr. Drlen tarihteki birler, onlar ve yzler hanelerinde bulunan rakamlar aktarma ve
akis gibi yollarla istenen tarih elde edilir. Bu ilemlerin yaplaca sanatl bir ekilde ifade edilir.
Salh, bn-i Hiamn Kavidil-irb adl eserinin tercmesi olan Muzhr- Kav idil-
irb adl eserinin bitiine 117:
Ho drdi r vechile hisb
Geldi trhinde lkin se hezr 1175/1761
Beytin birinci msranda belirtildii gibi drt ekilde tarih kmaktadr:
1. ( ) harflerinin ebced hesabna gre toplam 1175tir.
2. ( ) kelimesinin anlamlar dikkate alnarak hesaplanmaktadr. nce ( ) n
karl olan 1000; bu kelimenin Arapadaki anlam olan ( ) in harflerinin toplam 111; bu
kelimenin dier anlam olan ( ) n harflerinin toplam 64tr. Bu kelimenin toplam,
1000+111+64=1175 olur.
3. ( 1000 ( ;bu kelimenin ( ) karl olan ( ) in harfleri toplam 166; (
) ve ( ) in bir olduunu belirtmek iin ( ) ve bu kelimenin deeri 13tr. Bunlar toplannca
1000+166+13=1179 olur. Bu toplamdan drdi r ifadesi dikkate alnarak 4 karlr. 1179-
4=1175 bulunur.
4. ( 1060 ( , hezrn Arapa anlam olan ( ) in toplam 111, ( ) n harf
deeri 1, msrada geen ( ) nin Farsa deeri 3 ve toplam 1175tir.
E. Muamma Tarihler
Hallinden isim kan, manzum, bazen de mensur olan bilmecedir. Bunun lugazden fark,
lgazin hereye, muammnn ancak insan ismine dellet etmesidir. Eski irler, muammy tertib
etmee de, halleylemeye de byk ehemmiyet vermilerdi. Muamm hakknda Lmi u bilgileri
veriyor: Muamm aslda tamiyeden mtakdr. Tamiye lugatde gizlemektir. Pes muamm
gizlenmi demek olur. Amm stlh- zuref ve itibr-i urefda ol kelma derler ki bi-tarkir-
remz vel-m anda istihrc-i isme iret buluna. Bir vechile ki tab-i selm ve zihn-i mstakm an
mstahsen ve makbul tuta .... 118.
dris-i Bitlisnin Yavuz Sultan Selim adna Arapa yazd Risletl-ib an Mevkl-
veb adl eserinin Seyyid Mehmed Salih tarafndan tercmesi yaplarak Sultan I. Mahmuda
sunulan Hsnul-veb adl tercmesi sonundaki Trke fera kayd:
Htime:
bu risle-i mergbe-i makblenin tercemesi Hicret-i nebeviyyeden elf-i snnin, mie-i
slisinin, ar-i rbiinin ikinci senesi, Saferul-hayrn onbeinci pencenbih gicesi, Drus-
saltanatus-seniyye olan mahmiye-i Kostantniyyede bi-avnih tal resde-i hayyiz-i hitm bulup
......
zah: Hicret-i nebeviyyenin elf-i snsi, eserin hicr ikinci binde yani 1000 ylndan sonra
yazldna iarettir; mie-i slis, nc yz yani 201-300 arasn; ar-i rbi drdnc on, yani
31-40 arasn gsterir. kinci sene denildiine gre, 31-40 arasndaki saylardan birler hanesi 2
olan 32 rakamn sememiz lazmdr. O halde tarih: 1232 hicr yl 15 Safer Perembe gn yani
Mild 1816dr 119. Bu tarih eidine rnek olarak alt tarih, aklamasyla birlikte ayn makalede
verilmitir.
smail Yakt, Trk-slm Kltrnde Ebced Hesab ve Tarih Drme adl eserinin 1991
ylnda bitiine muamma usulyle Arapa tarih drmtr 120:
F. Bilmeceli Tarihler
Baz kelime oyunlar ile tarihin iaret edilmesi yoluyla yaplr. Hesaptan ok pratik zekya
dayanr.
Ahmed, Cemd Hurd adl mesnevsinin tamamlanmasna 121:
117
Mehmet Akku, a.g.e., s. 119
118
Tahirl-Mevlev, Edebiyat Lugati, Enderin Kitabevi, stanbul 1973, s. 100
119
M. Esat Coan, Baz Yazmalarda Grlen Bilmeceli Tarih Kaytlar, slm limleri Enstits Dergisi, Ankara 1975, s.
61
120
smail Yakt, a.g.e., s. 396
121
Turgut Karabey, a.g.t., s. 67
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
Trk Edebiyatnda Kitap Yazmna ve Basmna Tarih Drme Gelenei 665
122
Numan Kleki, a.g.e., c.2, s. 220
123
Numan Kleki, a.g.e., c.2, s. 14.
124
smail Yakt, a.g.e., s. 396-397
125
Numan Kleki, a.g.e., c.1, s. 305
126
Kemal Yavuz, a.g.e., s. 10
127
Numan Kleki, a.g.e., c.1, s. 305
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
666 Rza ORA
876/1471-72
Ahd, tezkiresinin tamamlanmasna 128:
Gl gibi nazm ile ehl-i diln
Olsa rek-i cihn bu ravza nola
Eyleyp cem bir yire Ahd
Didi trh Glen-i uar 971/1564
..............
Rmiz, db- Zuraf adl tezkiresinin bitiine 129:
db- Zuraf 1189/1775
Mehmed Akif, tezkiresinin tamamlanmasna 130:
Trhine Mirt- ir dense sezdur 1211/1796
............
Esad Efendi, hidl-mverrihn adl eserinin bitiine 131:
hidl-Mverrihn 1251/1835
Cemleddn Efendi
Esad Efendi, Bae-i Saf-endz adl eserinin bitiine 132:
Bae-i Saf-endz 1251/1835
Birden Fazla Tarih Drlen Eserler
Baz kitaplarn tamamlanna birden fazla tarih drld grlmektedir. Bunun
sebeplerinden birincisi, airlerin eserlerine sonradan ilveler yapmalardr. Srr ve Vehb
Divanlar gibi.
Srr Divannn tamamlanna drt tarih drlmtr 133. 1217 tarihini gsteren , 1220
tarihini gsteren bir tarih vardr. Tarihler arasndaki fark, Divann yeniden tertiplenmesi
sebebiyledir.
Srrnin Net-engz old nm- Dvn 1217/1803
Srr old Dvn ile ahbba srr-efz 1217/1803
Srr eyledi Dvnla ahbbn mesrr
1217/1803 Rsim mer
Srr itdi Dvnn mnekkah 1220/1206
Seyyid Vehb Dvnnn tamamlanna iki farkl tarih drlmtr. Srr, Vehb
Divannn tamamlann 1198/1784 olarak gsteriyor. Vehbnin daha nce yazd ve yand
belirtilen iirleri kastedilmi olabilir 134.
Srr seyr idp tertb-i nazmn syledi trh
Bu dvn ile Vehb kiver-i manda sultndr 1198/1784
Didm trhini cevher gibi hb
Marif gencidr dvn- mergb 1205/1790
Vehb, Sultan III. Selim adna Divann yeniden tertiplemi ve u tarihi drmtr 135:
128
Divanlar Katalou, C. 1, s. 157
129
Sadk Erdem, Rmiz ve db- Zurafs, Ankara 1994, s. XXVII
130
Turgut Karabey, a.g.t., s. 72
131
Rza Ora, a.g.t., s. 161
132
Rza Ora, a.g.t., s. 161
133
Mustafa Karaca, a.g.t., s. 16
134
Sreyya Ali Beyzadeolu, a.g.e., s. 49
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
Trk Edebiyatnda Kitap Yazmna ve Basmna Tarih Drme Gelenei 667
135
Divanlar Katalou, C. 3, s. 1058
136
smail Yakt, a.g.e., s. 104
137
Elvn elebi, a.g.e., s. XXXVIII
138
Cemil ifti, a.g.e., s. 43
139
Mustafa Karaca, a.g.t., s. 249
140
Divanlar Katalou, C. 3, s. 999; smail Yakt, a.g.e., s. 104
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
668 Rza ORA
1262/1846 Sib Efendi
SONU
Trk edebiyatnda kitap yazm, padiahlara ve dier erkna sunulmas, yazar veya airin
duygu ve dncelerini dile getirmesi gibi sebeplerden dolay her dnemde nemsenmitir. Bundan
da te baz yazar ve airler, kitaplarnn biti tarihlerini sabitlemek iin ebced hesabna gre btn
trlerde tarih drerek eserleri yoluyla kalc olmay amalamlardr. Farkl kiiler tarafndan
ayn eser iin birden fazla tarih drldn de grebiliyoruz. Yazar ve airlerin tarih drmeye
olan ilgi ve kabiliyetleri de bu gelenein olumasnda etkili olmutur.
Kitap yazm iin drlen tarihlerden tespit ettiimiz rneklere gre en erken yazlan
Krml Alinin Ysuf ile Zleyhsnn biti tarihini gsteren 630/1232; en son yazlan ise smail
Yaktn Trk-slm Kltrnde Ebced Hesab ve Tarih Drme adl eserinin biti tarihini
gsteren 1421/1991dir. Tespit edilenler dnda baka tarihlerin kmas da mmkn olabilir.
Ancak mevcut rneklere dayanarak kitap yazmna tarih drme geleneinin yedi yzyldan fazla
srdn ve ok eski bir gemii olduunu syleyebiliriz.
Tespit edilen tarih rneklerini trlerine gre incelediimiz zaman btn trlerde rnek
bulunduunu grmekteyiz. Bu zellik, kitap yazmna tarih drmenin yaygn olduunu gsteren
bir iarettir. Tarih trlerinin dalmna baktmzda manen tarihler (alt blmleriyle) 94, lafzen
tarihler 35, lafzen ve manen tarihler 1, kark tarihler 1, muamma tarihler 2, bilmeceli tarihler 4
tanedir.
Tarih rneklerinin yzyllara gre dalmna baktmzda XIII. yzylda 1, XIV. yzylda
4, XV. yzylda 22, XVI. yzylda 16, XVII. yzylda 17, XVIII. yzylda 35, XIX. Yzylda 33,
XX. yzylda 9 tarih olmak zere toplam 137 tarih yer almaktadr. Baz muamma tarihlerin metni
verilmedii iin trlerine gre verdiimiz tarih toplamndan eksik grnmektedir. Bu haliyle
XVIII. ve XIX. yzyllarda kitap yazmna ve basmna tarih drmenin ok yaygn olduu
grlmektedir.
Kitaplarn biti tarihlerini sabitleme amacyla tarih drme, ince bir zevkin ve
estetik anlaynn rndr. Gnmzde kitaplarn kapaklarnda grdmz
ISBN numaras ve basm tarihi, pratik ve kullanl grnse de estetik olmaktan
uzaktr. Bir eser iin farkl kiiler tarafndan birden fazla tarih drlmesi, o
eserin beenilmesi ve kabul grmesi gibi sebeplere balanabilir. ok mehur ve
baarl olmu air ve yazarlarn eserleri iin tarih drlmediini de
grmekteyiz. Ancak bu durum, o eser iin bir eksiklik tekil etmez. Gnmzde
ebced hesabnn kullanm birka istisna saylmazsa pek grlmemektedir. Bu
durum, ebcedle tarih drme geleneinin unutulmaya yz tutmas eklinde
aklanabilir. Tespit edebildiimiz tarih rnekleri dnda baka tarihler de
bulunabilir. Ancak mevcut tarihler, kitap yazm iin tarih drmenin bir gelenek
olduunu gsterecek saydadr.
KAYNAKLAR
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007
Trk Edebiyatnda Kitap Yazmna ve Basmna Tarih Drme Gelenei 669
AYAN, Hseyin, Cevr Hayat, Edeb Kiilii, Eserleri ve Divannn Tenkidli Metni, Atatrk
niversitesi Yaynlar No: 583, Erzurum 1981.
AYAN, Hseyin, Nesm Divan, Aka Yaynlar, Ankara 1990.
AYMUTLU, Ahmed, Sleyman elebi ve Mevlid-i erif, MEB, stanbul 1995.
BEYZADEOLU, Sreyya Ali, Snblzde Vehb, klim yay., stanbul 1993.
CEYHAN, dem, Bedr-i Dildn Murd-nmesi, MEB, stanbul 1997.
COAN, M. Esat, Baz Yazmalarda Grlen Bilmeceli Tarih Kaytlar, slm limleri Enstits
Dergisi, Ankara 1975.
ELEB, Elvn, Menkbul-Kudsiyye f Mensibil-nsiyye, Haz. smail E.Ernsal, A. Yaar
Ocak, stanbul 1984.
ELEBOLU, mil, Erzurumlu brahim Hakk, Kltr ve Turizm Bakanl Yay., Ankara 1988.
YAKIT, smail, Trk-slm Kltrnde Ebced Hesab ve Tarih Drme, stanbul 1992.
YAVUZ Kemal, eyholu Mustafa, Kenzl-Kber ve Mehekkl-Ulem (nceleme-Metin-
ndeks), Ankara 1991.
Yazcolu Mehmed, Muhammediye, Haz.: mil elebiolu, MEB, stanbul 1986.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic
Volume 2/4 Fall 2007