AVOKATURA VITI :V, nr.

8 / 2009
Buletin i Ods s Avokatve t Kosovs

1
________________________________
AVOKATURA
Buletin i Ods s Avokatve t Kosovs

Bilten Advokatske Komore Kosova

VITI: V - nr. 8 / 2009
Botohet do gjashte muaj/Published every six months/Izdaje se svakih sest meseci

Kryeredaktor

Adem Vokshi

Redaktor

Qemajl Juniku

Sekretar i redaksis/Sekretar/Secretary

Yll Zekaj

____________________________________________________________________________________
Oda e Avokatve t Kosovs /Kosova Chamber of Advocates/Advokatska Komora Kosova
Prishtin/a,rr.Qamil Hoxha,10/3,Tel.+381- 38-244-586 E-mail: buletini_avokatura@oak-ks.org

2
 PRMBAJTJA/SADRZAJ/CONTENT:

Artikuj/Radovi/Articles

Musa Xh Dragusha, avokat

ROLI I AVOKATISE NE PROMOVIMIN E TRANSPARENCS DHE PROCEDURAVE TE
EFEKTSHME, PAANSHME, TE DREJTA GJYQESORE ........................................................5

Mr.sc.Qemajl Juniku, avokat

MBROJTJA E PRONSIS APO RIVENDOSJA E T DREJTS N PRON............25

Bedri Bahtiri, Divizioni per Legjislacion Ministria e Drejtesise

TEKNIKAT JURIDIKE PER HARTIMIN E LEGJISLACIONIT -rasti i Kosovs- ......28

Huma Jetishi, avokat

KONTRATA MBI VEPREN...................................................................................................33

Rafet Haxhaj,gjyqtar
SHTJET E REFORMS N SISTEMIN GJYQSOR T KOSOVS ......................43

Shkelzen Maliqi, Departamenti per Ceshtje Ligjore Ministria e Drejtesise

PROCEDURAT QEVERITAR PR HARTIMIN DHE APROVIMIN E
PROJEKTLIGJEVE................................................................................................................49

Sevdali Zejnullahu, jurist i dipl

KRIMI I ORGANIZUAR..................................................................................................................52
Ekrem Agushi, gjyqtar
DISA NGA DALLIMET MIDIS LPK TE VJETER DHE LIGJIT TE RI MBI
PROCEDUREN KONTESTIMORE......................................................................................58

Bashkim Nevzati, avokat

MBI GJYQSIN DOMOSDASHMORIA E PAVARSIS S SAJ ................................62

Mr. Sc. Hashim ollaku, prokuror

KARAKTERISTIKAT KRYESORE T PROCEDURS PR T MITUR SIPAS
KODIT PENAL T DREJTSIS PR T MITUR N KOSOV..................................69

Fatime Xhelili, juriste e dipl

PLANIFIKIMI I FAMILJES........................................................................................................79

3
Artikuj
Radovi
Articles

4
Musa Xh.DRAGUSHA,avokat

ROLI I AVOKATISE NE PROMOVIMIN E TRANSPARENCS DHE

PROCEDURAVE TE EFEKTSHME, PAANSHME ,TE DREJTA GJYQESORE

I. VESHTRIME TE PERGJITHSHME*:
Shoqria kosovare sot po prballet me sfidn m t madhe n historin e vet: ndrtimi i rendit
demokratik dhe vendosja e sundimit t ligjit imponohen si prcaktuese t s ardhmes s qytetareve te
saj. Krkesat e shoqris pr krijimin e rendit ligjor demokratik,n t cilin gjykatat do t jen t
pavaruara dhe t papanshme, kurse i tr sistemi do t funksionoj n suazat ligjore, gjithnj e m
shum paraqiten si sfida para profesionit ligjor. Praktikuesit e ligjit jan n radht e para pr t iu
prgjegjur ktyre sfidave. 1

N t kaluarn,duke qen pjes e nj shoqrie t mbyllur pa mundsi t komunikimit me t arriturat,

standardet dhe vlerat q jan krijuar n shoqrit e hapura dhe me nj sistem t zhvilluar t ekonomis,
tregut e ideve t lira,me demokraci t zhvilluar, struktura e njerzve t cilt praktikojn ligjin duhet t
riorganizohet sa m par dhe n at mnyr q t prballet me sfidat t cilat para tyre,sot e vjn
ndryshimet ekonomike, politike dhe shqrore. Sistemi i jurispodencs (gjykatat, prokuroria, organet e
ndjekjes), e me t edhe avokatura, n periudhn e kaluar kan qen t instrumentalizuara, ndikuara dhe
n mas t madhe t kontrolluara nga politika. N kushtet e reja, vendosja e standardeve demokratike,
t cilat organet e profesionit ligjor do ti largonin prfundimisht nga politika, duke i br t paanshme, t
drejta, profesionale dhe t nnshtruara vetm ligjit, sht shtje imediate. Duke qen t pajisur me
njohuri elementare t funksionimit t sistemit nacional juridik, avokatt kan nevoj t konsolidojn
dhe plotsojn ato me njohjen e standardeve ndrkombtare mbi institucionet juridike, funksionimin
dhe punn e gjykatave, prokurorive, organeve t ndjekjes, administrats shtetrore, t drejtave t njeriut
dhe qytetarit, t shrbimeve profesionale dhe praktikimit t ligjit.Arritja e standardeve demokratike
tanime paraqet synimin kryesor t ktij profesioni.

Sot n Kosov n rrethanat e ndryshuara edhe avokaturs i duhet nj konsolidim i drejt dhe mirfillt. 2
Avokatura para s gjithash duhet t reformohet ne nj struktur t fort dhe t qndrueshme n mnyr
q t prballet me krkesat e antarsis,profesionit ligjor dhe komunitetit. Sepse, avokatt-antar,
profesioni ligjor n prgjithsi dhe publiku i gjer prfitojn nga organizimi i mirfillt dhe nj rreshtim
i ri i Ods, si organizat e respektuar dhe kompetente e avokatve kosovar.3 Aktiviteti i saj prfshin
shrbime pr profesionin,antart dhe komunitetin. Inkurajimi dhe ndihma n krijimin e nj klase t re
t avokatve po e plotson vakumin dhjetvjear dhe fute nj frymim t ri i cili n bashkveprim me
prvojn dhe dijen profesionale po i jep nj kualitet t ri Ods dhe tr profesionit ligjor. Oda, po
prfshihet n projektet e informimit dhe edukimit t publikut. Edhe degt e tjera t drejtesise po hapen
dhe t prfitojn nga prvoja, tradita dhe dija profesionale e cila sot sht e sublimuar n avokaturn
kosovare. Oda si e ktill ndikon fuqishm n pavarsin, paanshrin dhe drejtsine e gjykatave.
Programet e shkollave t mesme juridike dhe t Fakultetit t drejtsis, q jan t lidhura me prfitimin
e njohurive nga praktika e mbrojtjes dhe prfaqsimit juridik t barazis s palve, standardeve t
gjykimeve t drejta dhe realizimit praktik t drejtave dhe lirive t njeriut e qytetarit po prfitojne shum
nga pjesmarrja e avokatve.
_________________

*Ky Punim sht prgaditur SeminarinTransparenca dhe Anti-korrupsioni ne Sistemin Gjyqsor t Kosovs,Prishtine, 12/13.03.2007,
organi zuar nga Shoqata e Gjyqtarve t Kosovs(SHGJK) dhe Oda e Avokatve t Kosovs(OAK), prkrahur nga USAID dhe IREX e
implementuar nga ATRC.. N punim i sht dhn qasje m e gjer dhe e plot trajtimit t ndikimeve n procedurat gjyqsore.
1)Nj numr avokatsh kan raportuar se ata prgjithsisht kan qen t trajtuar m mir nga trupet gjykuese ndrkombtare se sa nga ato t
vendit. Krahas ksaj, ata kan raportuar se kan qen t trajtuar m profesionalisht nga gjyqtart ndrkombtar se sa ata lokal dhe iu jan
dhn m shum mundsi pr argumentim n favor t klientve t tyre dhe n paraqitje t provave, Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor
per Kosove, ABA-CEELI, Prishtine, korrik 2004
2)Qe nga riorganizimi i provimit te jurispodences,ne dhjetor 2001,anetaresia e OAK ka shenuar rritje.Ne Kuvendin e riorganizimit ,qershor
2001 ne OAK kane qene te regjistruar gjithsejt 106 avokate, kurse deri ne janar 2004 ky numer eshte rritur ne 300, per te ardhur ne 487 me
daten 31 mars 2007, kur eshte mbajtur Kuvendi i Jashtezakonshem ,shiko Arkivi i OAK, Prishtine, Qamil Hoxha, 10/3
3)Sa per krahasim: Shtpia e Delegatve t Shoqats s Avokatve Amerikan(ABA), organi qendror i formimit t politikave t ABA-s,
miratoi Deklaratn pr Misionin dhe Qllimet,duke i br seciln prej tyre zyrtare t ABA. Misioni Shoqates se Avokateve Amerikane sht
q t bhet prfaqsuesi kombtar i profesionit ligjor,duke u shrbyer njerzve dhe profesionit nprmjet zhvillimit t drejtis, shklqimit
profesional dhe respektit pr ligjin , Washington DC, 1992

5
Nj avokatur e riorganizuar dhe e konsoliduar brenda sistemit ligjor po ndikon ne prmirsimin e
administrimit t drejtsis, prparimin e sistemit t judikaturs, angazhimin e vazhdueshm n
prmirsimin e ligjit.3 Ajo prin n inkurajimin dhe forcimin e standardeve me t larta t
profesionalizimit, ngritjen dhe prsosjen e vezhdueshme profesionale t antarve, pasurimin e
kualitetit t jets profesionale t tyre, aftsimin q t mbrojn idealet e drejtsis dhe t ngrisin
prkushtimin ndaj shrbimit publik. Angazhimi profesional, vet profesioni4 krkon prkushtimin e
avokatit ndaj idealeve t drejtsis. Kt mision ata mund ta realizojn vetm me nj angazhim t
organizuar mbi standardet dhe vlerat e mirfillta.5
Forcimi i rregullave t etiks profesionale (deontologjis), po e profilojn avokaturn si shrbim me
standarde t larta t ndershmris, moralit profesional dhe besueshmris, duke e mveshur kshtu at
me petkun e prgjegjsis etike dhe profesionale, nga i cili ka qen i zhvehur n t kaluarn.

Kto rregulla, s bashku me Kodin e sjelljes pr gjyqtar, jan tentativat m reale n rrugn e vendosjes
s besimit t komunitetit kosovar n profesionin ligjor. Roli i avokatve n prmirsimin e administrimit
t drejtsis, prparimin e sistemit t judikaturs dhe prmirsimin e vazhdueshm t ligjit dokund t
botn demokratike sht i pazvendsueshm dhe i vaant, prandaj nuk ka arsye q mos t jet i
ktill edhe n Kosov.

II.SISTEMI AKTUAL I DREJTSIS KOSOVARE

N prgjithsi, Kosova e ka trashguar t njjtn tradit juridike te sistemeve te drejtsis kontinentale.

Me rrnimin e sistemit kosovar te drejtsis n vitet 90-ta, praktikisht t gjith gjyqtart dhe prokurort
shqiptar ishin shkarkuar nga detyra. Pas ksaj,derisa nje pjes e tyre kishin filluar t punojn si avokat
privat pran gjykatave t instrumentalizuara, shum t tjer ishin detyruar ta braktisin trsisht
profesionin, pa shrbyer fare gjat dhjet viteve t kaluara.10 Keshtu, te gjithe ketyre profesionistve t
judikaturs q i kishte Kosova e pasluftes u mungonte prvoja m e re gjyqsore. Pr m tepr, prvoja
nga sistemi i mparshm socialist shrbente si nj prgatitje e dobt pr punn n sistemin e ri
demokratik.a Pak prej tyre kishin njohuri t drejtprdrejt mbi standardet ligjore moderne, demokratike
dhe ndrkombtare pr t drejtat e njeriut.11 Kur bashksia nderkombetare, ne muajt e pare pas
vendosjes se prezences se vet ne Kosove, mori hapat per ngritjen e sistemit te drejtesise gjendja ishte
pothuajse e pashprese: pa objekte e infrastrukture, pa njerz.12
_______________
4)N Shtetet e Bashkuara dhe n disa vende tjera, avokatt prbjn nj kategori t veant t profesionistve. Mirpo, n shumicn e vendeve
tjera, avokatt edhe m tej ndahen n disa grupe t definuara sipas t drejts s prfaqsimit para gjykatave. Pr shembull n Franc, jan tri
kategori kryesore t juristve avokat: avocat, avous la Cour, dhe advocates aux Conseils. Avocat sht juristi/avokati me t drejta t plota
t paraqitjes n t gjitha gjykatat, i cili mund t jep kshilla dhe prfaqsoj klientt pran t gjitha gjykatave, ndrsa drejtprdrejt udhzohet
nga klientt e vet dhe zakonisht n gjykata paraqitet n emr dhe pr llogari t klientit. Avous la Cour gzon monopol mbi t drejtn e
paraqitjes s krkess (prgjigjjes n padi), pran gjykats s apelit, prve pr rastet penale dhe t punsimit t cilat i bn s bashku me
avocat. M s shpeshti, avous la Cour, vetm i paraqet krkesat por nuk i prfaqson ato n gjykat.Advocates aux Conseils i prfaqsojn
klientt si me shkrim ashtu edhe gojarisht pran Gjykats s Kasacionit dhe Conceil dEtat (gjykats m t lart administrative n Franc).
Tyrell dhe Yaqub, The Legal Professions in the New Europe/ Profesioni Ligjor n Europn e re,1996.Cituar sipas: Indeksi i Reforms s
Profesionit Ligjor pr Kosov,ABA-CEELI,Prishtin,korrik 2004,fq.ii
5)Shoqatat profesionale t avokatve kudo jan t prfshira n mnyr aktive n procesin e reforms ligjore n vend. .Po aty
6)Avokatura, Bilten i Odes se Avokatve t Kosovs, nr.1/2005, Prishtine, 2005
7)Avokatura, po aty
8)Gz.ish.KSAK 73/3 ,ndryshimet Gz .KSAK nr. 46/77,teksti spastruar Gz.KSAK nr.48/79 ).
9)Regjistri i avokatve t Ods s Avokatve t Kosovs,Arhiva e OAK,Prishtin,Qamil Hoxha,nr.13/a
10) Indeksi i Reformes se Sistemit gjyqesor per Kosove,ABA-CEELI,Vellimi II,Prishtine,2004.
a)Avokatt e pavarur, pr dallim nga gjyqtart dhe prokurort, nuk jan deg e pushtetit, Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor per Kosove
ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004,fq.i ;Ky shtprofesioni kryesor,prmes t cilit qytetart i mbrojn interesat e veta ndaj shtetit,Po aty,fq.i
11)N shtatdhjet e shtat rastet e monitoruara nga SMSL, vetm n dy raste referenca sht br n standardet ndrkombtare pr t drejtat e
njeriut,Raporti i shqyrtimit gjashtmujor t sistemit juridik n Kosov,te leshuar nga OSBE/Sekcioni i Monitorimit t Sistemit Ligjor-SMSL,
Raporti mbulon peridhn prej 1Shkurtit 2000 gjer m 31 Korrik 2000
12)M 28 qershor t v.1999, nga Prfaqsuesi Special i Sekretarit t Prgjithshm (PSSP),ishte themeluar Kshilli i Prbashkt Kshilldhns
Mbi Emrimet e PrkohshmeGjyqsore (KPK) pr t rekomanduar emrimin e prkohshm t gjykatsve dhe prokurorve pr nj sistem
emergjent t drejtsis(SGJE).Me vendimin e PSSP, KPK u shprb m 7 shtator t v.1999 dhe u zvendsua nga Komisioni Kshillues
Gjyqsor (KKGJ), i cili filloi aktivitetin e tij m 27 tetor t v.1999.M 11 dhe 12 dhjetor 1999, pas pranimit t m tepr se 700 aplikacioneve
dhe mbajtjes s pr afrsisht 560 intervistave, KKGJ i drgoi PSSP-s rekomandimet pr m tepr se 300 gjykats dhe prokuror dhe pr m
shum se 200 gjykats porot. Ceremonit e para t dhnjes s betimeve t gjykatsve n sistemin e rregullt t drejtsis, ishin mbajtur n janar
t v.2000. Q nga qeshori i v.2000, sistemi i rregullt gjyqsor ishte funksional pr sa i prket rasteve penale, n tr Kosovn. Prkundr
rithemelimit t sukseshm t sistemit gjyqsor pr m pak se nj vit dhe n frym t prpjekjeve t mdha pr t zhvilluar m tej sistemin
gjyqsor, nj numr problemesh n relacion me administrimin e gjyqsis kan mbetur t pa zgjidhura.OSBE-Misioni ne Kosove,Administrimi
i Drejtesise-Raporti i nente.

6
Ne Kosoven e dale nga nje gjendje e rende represioni, dhune sistematike dhe plageve te luftes, gjasat
per riparimin e besimit te komunitetit ne drejtesi pothuajse nuk dukeshin fare ne horizont.

Alternativa sikur nuk kishte: u ngrit sistemi i meparshem i drejtesise pekunder rrethanave te ndryshuara
shoqerore,ekonomike e politike. Per me keq,sistemit te ketille i vendoset ne zbatim nje kornize ligjore e
koordinuar mjerisht dhe e pamanovrueshme qe perbehej nga nje sasi ligjesh dhe procedurash arkaike te
sistemit te kaluar, te mbuluara me konventa nderkombetare dhe plotsuara nga Rregulloret ad hoc te
aprovuara nga UNMIK-u. Prandaj, sistemi i natyres krejt socialiste, i cili i kishte shrbyer drejtesise se
kufizuar kosovare deri ne vitet 1989 shume shpejt edhe ne praktike u tregua joadekuat per rrethanat
plotesisht te ndryshuara, ne te cilat, ne menyre te panatyrshme, po rikthehej. E tere kjo krijoi gjendjen
kur Kosoves me teper se cdo gje tjeter po i mungonte drejtsia.13

Pas vendosjes s administrates s prkohshme t OKB-s n Kosov u krijuan rrethana t reja, kurse
pr avokaturn dhe avokatt kosovar mundsi t reja.14 Pr tiu prshtatur kohs dhe kushteve t
krijuara n drejtim t reformimit t institucioneve juridike pr vendosjen e nj shteti ligjor n nj
shoqri demokratike, Oda e avokatve t Kosovs, duke u bazura n Ligjin mbi Avokatin dhe ndihmn
tjetr juridike q ishte ligj i aplikueshm, me datn 27.10.2001 mbajti Kuvendin e saj t par pas
lufts. N Kuvend, i cili me t drejt u quajt i reformimit, u zgjodhn organet drejtuese dhe u vun
themelet pr nj organizim t ri t avokaturs. Kuvendi aprovoi Statutin dhe Kodi i Etiks Profesionale,
t cilt shnuan reformat e para n avokaturn kosovare.

III.PAANSHMRIA E GJYQSORIT DHE PROCEDURAT E DREJTA GJYQSORE:

Procedurat e drejta dhe efikase duhet t jen t gurzuara n themelet e sistemit t ri t drejtsis
kosovare.15 Struktura e tanishme organizative e sistemit t drejtsis n Kosov sht pjes e
trashgimis s kaluar,e rikrijuar n nj situat t jashtzakonshme,q ka rezultuar si domosdoshmri
pas lufts,duke zhvilluar disa funksione konkurence e mbivendosjeje, q shpesh rezultojn me munges
qartsie pr prgjegjsit e posaqme.16 Pr dallim, sistemi i ri i drejtsis duhet ti prshtatet realitetit
kosovar dhe qytetarve t saj dhe t veproj ashtu q t krijoj besueshmrin e shoqrise s cils i
shrben.17

Ai duhet t funksionoj si deg e pavarur e cila do t promovoj dhe t respektoj parimin e ndarjes s
pushtetit prmes caktimit t strukturave organizative.Pamvarsia e gjyqsise sht themelore pr
mbrojtjen e t drejtave te njeriut dhe gur themelor n vendosjen e sundimit t ligjit. Sistemi
gjyqsor/gjykatat duhet t ken pavarsi t plot prsa i prket punve t tyre; pr t vendosur pr
kompetencat e tyre siq jan t parashikuara me ligj; t jen t lir t marrin vendime t pavarura, sipas
krkesave t parashikuara me ligj, si dhe pa shtrngime, influenca, inkurajime, pasione, krcnime ose
__________________
13)Deri n fund t shtatorit 2005,n Kosov qndronin t pazgjedhura 139. 476 1nd,prej t ci1ave 134.053 t trashguara nga temujori II-te
2005. Gjat ktij viti deri n fund shtatorit jan zgjidhur 57.056 1nd. Vetm gjat tremujorit t III t ktij viti nga 45 332 1nd civle t
marra n shqyrtim vetm 2.121 1nd jan zgjidhur,kurse nga 32 335 1ende pena1e te marra ne pune gjykatat kane arritur te zgjidhin vetem
2.231
14)Me Rezolutn 1244 t Kshillit t Sigurimit t KB, Kshilli i Sigurimit i KB ka autorizuar Sekretarin e Prgjithshm t KB q n Kosov t
themeloj prezencn civile ndrkombtare, e cila do t vendoste nj administrat t prkohshme. Njra prej prgjegjsive kryesore t prezencs
ndrkombtare ishte mbrojtja dhe afirmimi i t drejtave t njeriut. (Para. 11 (j) M 28 qershor 1999, prfaqsuesi i par special i Sekretarit t
Prgjithshm t OKB(Kofi Anan),ambasadori Serxho de Mello,formoi Komisionin pr gjyqsi.M 30 qershor u zgjodhn 60 gjyqtar t cilt
n teritorin e Kosovs ushtronin funksionin gjyqsor t Gjykatave t Prkohshme
15)Siq edhe sht theksuar,kur njerzit torturohen ose keqtrajtohen nga ekzekutuesit e ligjit,kur dnohen individ t pafajshm,ose kur
gjykimet jan dukshm t padrejta ose mendohet se jan t padrejta,vet sistemi i drejtsis humbet besueshmrin.Amnesty International,fair
Trials Manual,Blaqckmore LTD,Dorset,1998,Parathnje,fq.11
16)promovuesit e sundimit t s drejts, mtojn ta marrin si detyr institucionale sundimin e s drejts; duke e vn theksin primar n
gjyqsin.Thomas Carothers, Promoting the Rule of Law Abroad: the Knowledge Problem (Promovimi i Sundimit t s Drejts Jasht
Vendit: Problemi i Dituris),CEIP Serit mbi Sundimin e s Drejts,Nr. 34 (janar 2003).
17)N nj anket te rea1izuar nga USAID n 1idhje me hu1umtimin mbi shka11en e korrupsionit ne Kosove,47 % e kosovarve t anketuar
besojn se avokatt jan persona t korruptuar,ndersa 25 % e tyre besojn q prokuroria kosovare sht e korruptuar Te pyetur per eksperiencat
persona1e me korrupcionin ne drejtesi 11% e respodentve jan prgjegjur se u sht dashur t korruptojn avokatt,10% gjykatesit dhe 7%
jane pergjegjur se u shte dashur te paguajne prokuroret per te fituar shrbime.Sipas statistikave t policis,jan 97 raste t raportuara pr
marrje t mitos,prkatsisht shprdorim t detyrs zyrtare-t gjith prfaqsues institucionesh,Lajm,gazet e prditshme,e ejte,Prishtine,5 prill
2007,fq.5 ...Korrupsion gjyqsor qndron ne dhnien dhe marrjen e ryshfetit dhe mitos punonjsve t gjykatave,me qllim q t pengohet
procedura penale me qllim q t nxirren vendime gjyqsore t favorshme,me qllim q t bishtrohet shqiptimi i dnimeve dhe sanksioneve
tjera...Ragip Halili, Kriminologjia,Prishtine,2002,fq.193

7
ndrhyrje (direkte apo jodirekte), nga do pjes e jashtme pr fardo lloj arsyeje tanime eshte e
paevitueshme nje rishperndarje reale,18 organizative dhe jurisdikcionale e prgjegjsive (psh.n
drejtsin penale mbikqyrja e gjyqsis duhet t ndahet nga ajo e prokurorve, kurse kontrolli
administrativ duhet t vendoset drejtprdrejt nn autoritetin e gjyqsis).

Sistemi duhet t vendoset n principet q promovojn pamvarsin, kurse vet pavarsia e gjyqsis duhet
t garantohet nga shteti dhe t mbshtetet n kushtetutn e ligjin. Institucionet qeveritare dhe
institucionet tjera duhet ta respektojn kt pavarsi. Pushteti gjyqsor duhet t ket autoritetin pr
rishikim konstuticional, si dhe rishqyrtimin e veprimeve t pushtetit ekzekutiv dhe legjislativ,me fuqin
pr ti deklaruar ato joligjore kur jan n kundrshtim me ligjin.19 Gjykatat e specializuara duhet t ken
mundsin t interpretojn me autoritet kushtetutn, t vendosn mbi kushtetutshmrin e ligjeve,si dhe
veprimeve administrative dhe ekzekutive. Sipas nevojave, gjyqsia duhet t ket autoritetin t deklaroj
ligje dhe veprime jo t ligjshme kur ato jan n konflikt me kushtetutn e vendit.Vendimet gjyqsore
njher t aprovuara, t respektohen ose vullnetarisht ose nprmjet prdorimit t njsive me fuqi t
caktuara.

Gjyqsia duhet t ket jurisdikcion mbi te gjitha kontestet e natyrs juridike,dhe t ket t drejt
ekskluzive pr t vendosur nse nj kontest i shtruar pr vendosje sht n kompetencn e saj,sikurse
sht definuar me ligj.20 Vendimet gjyqsore jan t pavarura; vendimet e gjykatsve nuk mund t
rishqyrtohen, prveq prmes procedurave t ankimit t parashikuara me ligj.21 Me qllim q pamvarsia
t sigurohet n shkalln me t lart gjykatat duhet t jen edhe financiarisht t pavarura-pagat e stafit
gjyqsor dhe buxheti i gjykatave nuk duhet t jet subjekt i reduktimeve buxhetare arbitrare t
imponuar nga t tjer. dokush do t duhet t ket t drejt t gjykohet nga gjykatat e rregullta,duke
prdorur procedurat ligjore ekzistuese. Tribunalet q nuk prdorin procedurat adekuate t procesit ligjor
nuk duhet t krijohen pr t zvendsuar jurisdikcionin q i takon gjykatave t rregullta. Vet gjykatat,
nga ana tjeter duhet t sigurojn se procedurat gjyqsore mbahen n mnyr t barabart dhe se t
drejtat e palve respektohen. Personat e zgjedhur pr zyr juridike duhet t jen individ me integritet
dhe t jen t aft, me kualifikime dhe ushtrime t duhura n ligj. fardo metode e seleksionimit
gjyqsor duhet t kujdeset kundr emrtimeve gjyqsore pr motive keqdashse.

N zgjedhjen e gjyqtarve nuk duhet t ket kurrfar diskriminimi n baz t racs, ngjyrs, gjinis,
religjionit, mendimit politik apo tjetr, origjinn nacionale apo sociale, pronn (prveq asaj q krkesa
se kandidati pr zyr juridike t jet kosovar nuk duhet t konsiderohet diskriminuese). 22

Afati i shrbimit t gjyqtarve, pavarsia e tyre, siguria, shprblimi adekuat, kushtet e shrbimit,
pensioni dhe mosha e pensionimit,duhet t jen t siguruara n mnyr adekuate nga ligji.23 Promovimi
dhe karriera e gjykatsve duhet t bazohet n merita dhe sipas kualifikimeve t paracaktuara, 24 kurse i
gjith sistemi i ri i organizimit dhe funksionimit t gjykatave n Kosov duhet t mbshtet avancimin e
___________________
18)Projektligji per gjykatat parasheh edhe ristrukturimin e gjykatave npr Kosov,prfshir reduktimin e gjykatave komunale.
19)Sipas rregulloreve t nnshkruara nga PSSP-ja pr themelimin e Ministris s Drejtsis dhe Kshillit Gjyqsor t Kosovs,tek t cilat
transferohet pjes e madhe e kompertencave q deri tash i ka mbajtur Shtylla-I e UNMIK-ut .Sipas planit te transferit t
prgjegjsive,Ministria e Drejtsis do t ket kompetenca n krijimin e legjislacionit n fushn e drejtsis,menaxhimin e sistemit
korrektues,mbrojtjen e t drejtave civile,shtjet e patologjis mjeko-1igjore,si dhe shtjen e persnave te zhdukur .Ndrkaq,sipas rregu11res
pr themeimin e Kshillit Gjyqsor t Kosovs,tr kompetencat mbi gjyqsorin e Kosovs do ti ket Kshilli Gjyqsor i Kosovs.Pas hyrjes
n fuqi t ktij ligji dhe formimit t Kshillit Gjyqsor sht parapar t shpallet nj konkurs pr gjykatsit dhe prokurort npr t gjitha
gjykatat e Kosovs.
20)Roli i administrimit t gjyqsis n fuqizimin e administrimit t paansis gjyqsore,William Davis,drejtues i DPK Consulting,
21)Esht vrtetuar seGjyqtar dhe kolegje t ndryshme,duke marr vendime t ndryshme n situata juridikisht dhe faktikisht identike,e sjellin
qytetarin n pozit t pabarabart para gjykats.Rexhep Haxhimusa Gjykata Supreme t Kosovs,Buletini i praktiks gjyqsore,1999-2002,
Prishtin, 2003, Parathnie,fq.3
22)Sipas Projekt Marreveshjes mbi Statusin e Kosoves, Aneksi I,neni 6.6 sa i prket rekrutimit, przgjedhjes, emrimit, avancimit n detyr
dhe transferit t gjyqtarve dhe prokurorve, autoritetet relevante n Kosov do t sigurojn q gjyqsia dhe shrbimi i prokuroris pasqyrojn
karakterin shumetnik t Kosovs dhe nevojn pr nj prfaqsim t barabart proporcional t t gjitha komuniteteve n Kosov duke i dhn
nj kujdes t duhur parimeve t njohura ndrkombtarisht t barazis gjinore... Propozimi Gjithprfshirs pr Marrveshjen pr Statusin e
Kosovs,2 shkurt 2007.Per me teper shiko :www.unosec.org
23)Ne raportin e USAID-it si probleme qe mund te qojne deri te korrupsioni dhe joazhuriteti neper gjykata permenden edhe pagat e vogla te
cilat shkaktojne qe juristet me pergaditje profesionale te kerkojne pune ne sektorin privat;si dhe natyra primitive e sistemit te administrates
gjyqesore,ne veqanti mungesa e rrjeteve kompjuterike dhe e internetit
24)Sipas Prjoktligjit mbi Gjyakatat,perzgjedhja e gjykatesve dhe e prokuroreve te rinj do te jete k6mpetence e Keshilit Gjyqesor.

8
gjyqtarve bazuar n faktor objektiv (aftsi, integritet dhe prvoj25). Gjyqtart duhet t ken t
garantuar shrbimin deri n moshn e detyrueshme t pensionimit apo deri ne skadimin e mandatit t
tyre dhe ata gjate sherbimit duhet ti nnshtrohen suspendimit apo largimit, vetm pr shkak t paaftsis
apo sjelljes q i bn ata t paprshtatshm pr te ushtruar detyra,. 26 Qe t gjitha procedurat disciplinore
duhet t prcaktohen n pajtim me standardet e krijuara t sjelljes gjyqsore.

Keshtu na del se hap vendimtar per vendosjen dhe ruajtjen e pavarsis s pushtetit gjyqsor eshte
krijimi i nj strukture t plot t qeverisjes i mishruar n dispozitat kushtetuese dhe ligjore, t cilat
prkufizojn qart funksionet dhe prgjegjsit e pushtetit gjyqsor. 27 Krahasimet tregojne per sfidat e
caktuara:n modelin e nj pushteti gjygjsor plotsisht t pavarur si p.sh .n modelin e SH.B.A
s,sistemi gjygjsor shikohet si nj pushtet i ndar juridik dhe jo si nj pjes e pushtetit
ekzekutiv.Pjesn m t madhe t vendeve t Evrops Perndimore ),pavarsia n marrjen e vendimeve
respektohet dhe mbshtetet me gjith mungesn e pavarsis administrativ, financiare dhe politike,
sepse ekziston respekt pr sundimin e s drejts dhe vet gjykatsit kan pozit t respektuar n shoqri.

Pavarsia e gjyqsis paraqet pjesn prbrse t secils korniz qeveritare moderne dhe demokratike
dhe qndron si kusht paraprak pr mbrojtjen e procesit gjyqsor nga intervenimi jo legjitim .Gjithashtu
u jep individve garanca q procedura gjyqsore posedon mekanizma pr t ofruar mbrojtje juridike,
kur ajo sht e nevojshme, nga veprimet apo vendimet e autoriteteve tjera. Pavarsia n kuptim
institucional/pavarsia e jashtme,29 nenkupton mosprzierjen organeve tjera jo-gjyqsore n ushtrimin e
funksioneve gjyqsore dhe gjithashtu mbulon obligimin e shtetit q t ruaj punn e pavarur t
gjykatave. Prbrenda kesaj pavarsie adresohet shtja e mosndrhyrjes ekzekutive n fushn e
marrjes s vendimeve, dhe gjithashtu n intervenimet legjislative .Pastaj kerkon q gjyqsia t prbhet
nga zyrtart, emrimet, ushtrimi i detyrs s tyre dhe prgjegjsia disiplinore e t cilve gzon nj
autonomi efektive institucionale. Gjithashtu do t adresohen nga perspektiva e kontrollit q degt
ekzekutive. N fund, prgjegjsia disiplinore konsiderohet si garanc e pavarsis institucionale por edhe
si garanc kundr ndarjes s gabuar t drejtsis, n raport me mnyrn n t ciln funksionon
mekanizmi disiplinues. Pavarsia n kuptimin funksional/pamvarsia e brendshme30 mbulon obligimin e
shtetit q t ruaj punn e pavarur t gjykatave, gjegjsisht pavarsin personale t gjykatsve.

N kt drejtim, vleresohet se niveli n t cilin procedura e emrimit dhe e vazhdimit t kontratave t

gjykatsve dhe prokurorve, sht n prputhje me garancat dhe standardet e gjyqsis s pavarur.
Pastaj, aspektet e organizimit t brendshm t gjykatave siq sht, mekanizmi i caktimit t rasteve pr
gjykatsit apo kolegjet e gjykatsve.

Rrumbullaksimi i kornizes ligjore dhe riorganizimi i plote i sistemit te drejtesise duhet te percillet me
ndryshimin rrenjesor te praktikave gjyqesore.31 Tani ato duhet te ofrojne garanci se te drejtat e secilit
_____________
25)Sipas Projekt Marreveshjes mbi statusin e Kosoves, Aneksi I,neni 6.1. gjyqtaret e Gjykata Kushtetuese do t jen jurist t shquar me
karak- terin m t lart moral,Propozimi Gjithprfshirs pr Marrveshjen pr Statusin e Kosovs,2 shkurt 2007.Po aty. (Kjo paraqet
promovimin e pare te kritereve etik per perzgjedhjen e gjyqtareve/Shiko:Rregulloret e UNMIK-ut per emrimin dhe zgjedhjen e gjyqtareve dhe
prokuroreve)
26)Procedurat per prove dhe mandat,riemrim,transferim dhe ngritje ne kariere jane edhe percaktuese te pavaresise gjyqesore,Elementet
themelore te pavaresise gjyqesore,Mary Noel Pepys,Specialiste Nderkombetare e Reformave Gjyqesore,Janar 2002,fq.1
27)Shumica e profesioneve ligjore n bot jan t ndara npr kategori t ndryshme prfshir ktu gjyqtart, prokurort, avokatt, notert, dhe
referentt ekzekutues t gjykatave,Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor per Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004
29)Nje hap i rendesishem per rritjen e pavaresise se pushtetit gjyqesor eshte krijimi i nje strukture te plote te qeverisjes te misheruar ne
dispozitat kushtetuese dhe ligjore te cilat perkufizojne qartesisht funksionet dhe pergjegjesite e pushtetit gjyqesor dhe ne vecanti ne zgjedhjen e
rasteve, Roli i administrimit te gjykatave ne fuqizimin e pavaresise dhe paanesise gjyqesore,William Davis,drejtues i DPK Consulting,i krijuar
me 1993 si partneritet profesional i Kalifornise per te ndihmuar institucionet per te qene me efikase.
30)Shiko:Shqyrtimi i Sistemit te Drejtesise ne Kosove ,shtator 2001-shkurt 2002 ,Pavaresia e Gjyqesise ,Paraburgimi ,eshtjet e shendetit
mental, OSBE-Misioni ne Kosove,SMSJ.Pastaj,sipas Projektligjit mbi Avokaturn, i cili pritet t miratohet prfundimisht nga prfaqsuesi i
UNMIK-ut, thuhet: Avokatura sht profesion i lir dhe i pavarur, i vet rregulluar dhe vet menaxhuar. Me tej,pavarsia e profesionit
realizohet(neni 1.3), permes:a. Ushtrimit t pavarur t profesionit t avokatit si profesion i lir; b. Ofrimit t ndihms juridike n mnyr t
pavarur;c. Orga- nizimit t avokatve prmes Ods s Avokatve t Kosovs si organizat e pavarur publike;dhe d. Autorizimit t Ods s
Avokatve pr nxje -rrjen e akteve normative t cilat kan pr qllim rregullimin dhe organizimin e avokaturs,Shiko:Ligjit mbi Avokatine,8
shtator 2004 ,nr. 2004/40
Avokatt nuk kan raportuar ndonj veprim t ndrmarr kundr tyre pr shkak t deklarimeve t bra gjat kryrejes s detyrave t profesionit
t tyre ,Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor per Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004
31)Po aty,fq

9
jane te siguruara. Per ta realizuar kete praktikesit e ligjit duhet te njohin mire institucionet dhe
kategorite ligjore, natyren e vertete te tyre, frymen e ligjit.32 Ata duhet te persosin vazhdimit shkathtesit
e zbatimit te ligjit,madje duke marre parasyshe edhe standardet dhe praktiken nderkombetare e cila ka
nje tradite te pasur ne zbatimin e ketyre kategorive tejet te zhvilluara juridike. 33 Per aplikimin e drejte,
korniza e re ligjore, shtron para zbatuesve nje angazhim shtese ne menyre qe te arrijne shkeputjen e
domosdoshme nga praktikat e kaluara kur trajtimi rutinor i rasteve,34 uniformiteti i vendimeve,
interpretimi i ngurte i ketegorive ligjore, mosreflektimi i rrethanave te rastit, baza e pamjaftueshme
faktike per aktgjykim, vleresimi jo i drejte i provave dhe fakteve vendimtare, deshtimi per te sqaruar
kunderthenjet midis deklaratave, per te ftuar deshmitaret e mbrojtjes njejte sikur ata te akuzes,per te
peshuar fajesine, per te quar matjen e denimit neper nje proces te drejte dhe tjera sikur keto,ishin dukuri
identifikuese. 35 Te ketilla siq vazhdojne te jene, praktikat gjyqesore ne Kosove rrezikojne qe princepet e
mbrojtjes se te drejtave te njeriut,te gurezuara ne legjislacionin e ri ti mbajne vetem si proklamime36
Per kete, ata krahas ndryshimit te praktikave duhet rishqyrtuar perkushtimin e vet si sherbyes te
drejtesise dhe ngulitin ne vetedije se nuk jane aty per vete por per shoqerine te ciles i sherbejne. 37 Rritja
e perkushtimit per sherbimin se bashku me procedurat e drejta dhe te efektshme paraqet parakusht per
ndertimin e besimit aq te nevojshem te komunitetit ne organet e drejtesise.38Sepse siq edhe eshte
theksuar me te drejte. Kjo. . . njeheresh prek edhe vete fundamentin e shtetit juridik.39 Te gjithe
faktoret tregues formal te pavaresise se sistemit gjyqesor40 tregojne nje shperputhje te madhe me
standardet minimale per procedurat e drejta gjyqesore.41 Prandaj, Kosova duhet seriozisht te merret me
_________________
32)Rexhep Haxhimusa ,Po aty,fq.3
33)Ende vazhdon situata ku shume gjyqtar kosovar nuk mbeshteten ne instrumente nderkombetare per te drejtat e njeriut gjate marrjes se
vendimeve.Perkunder pjesemarrjes se tyre ne shume trajnime dhe seminare per te drejtat e njeriut,gjyqetarev si duket ju mungon njohuria e
punes pe rate se si ti aplikojne keto standarde ne rastet e tyre konkrete.Trajnimet e mhershme nuk kane ofruar udhzime te mjaftueshme mbi
zbatimin praktik te standardeve nderkombetare per te drejtat e njeriut.Ne veanti,gjyqtaret nuk kuptojne se si aplikohet praktika gjyqesore e
Gjykates Europiane per te drejtat e njeriut ne gjykatat e Kosoves.Indeksi i Reformes se Sistemit gjyqesor per Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,
2004.
34)Ne raportin e USAID-it si probleme qe mund te qojne deri te joazhuriteti dhe korrupsioni neper gjykata permenden edhe pagat e vogla te
cilat shkaktojne qe juristet me pergaditje profesionale te kerkojne pune ne sektorin privat;si dhe natyra primitive e sistemit te administrates
gjyqesore,ne veqanti mungesa e rrjeteve kompjuterike dhe e internetit
35)Per me gjeresisht shiko vleresimet nga Indeksi i Reformes se Sistemit gjyqesor per Kosove,Shoqata e Avokateve Amerikane dhe Iniciativa
Ligjore per Evropen Qendrore dhe Euro-Azine(ABA-CEELI),Prishtine,2002 dhe 2004.
36)Sipas statistikave te Administrates Gjyqesore,rreth 63 % e 1endeve te kryera jane abroguar apo ndryshuar nga gjykatata e shka11es se
dyte,gjate tremujorit III te ketij viti,kurse vetem rreth 37 % e 1endeve te zgjedhura nga gjykatata e qarkut jane vertetuar nga Gjykata Supreme.
Asambleja parlamentare e Keshillit te Europes,ne janar 2005,e ka miratuar Rezoluten dhe rekomandimin per mbrojtjen e te drejtave te njeriut
ne Kosove,ku rekomandohet qe UNMIK-u ne bashkpunim me Keshillin e Europes,ta themeloje Gjykaten per te Drejtat e Njeriut ne
Kosove,e cila do te ishte kompetente per shkeljet e supozuara e te drejtave te garantuara me Konventen Europiane per te Drejtat e Njeriut dhe
Protokolet e saj.
Ne monitorimet objektive te sistemit gjyqesor eshte paraqitur brengosja lidhur me at se palt, avokatt dhe prokurort kan qasje ex-parte t
vazhdueshme tek gjykatsit dhe te zyrtart tjer t gjykatave gj q krijon nj prceptim t favorizimit, trajtimit t pabarabart dhe
potencialisht korrupcionit,nga: Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor per Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004
37)Ne nje raport te fundit te nxjerre ne muajin nentor 2005 nga INDEX Kosova eshte konstatuar se qytetatret e Kosoves kane humbur
dukshem besimin te drejtesia kosovare dhe gjykatat jane radhitur ne vendin e tete per sa i perket besueshmerise se tyre nga publiku.Kshtu prej
besueshmerise rreth 1.20 sa ishte ne maj 2002 nga indexi -2.00 deri + 2.00 n nntor 2005 ajo kishte rn n 0.70.Ne raportin e USAID-it si
probleme qe mund te qojne deri te korrupsioni dhe joazhuriteti neper gjykata permenden edhe pagat e vogla te cilat shkaktojne qe juristet me
pergaditje profesionale te kerkojne pune ne sektorin privat;si dhe natyra primitive e sistemit te administrates gjyqesore,ne veqanti mungesa e
rrjeteve kompjuterike dhe e internetit.
38)Ne nje ankete te rea1izuar nga USAID ne 1idhje me hu1umtimin mbi shka11en e korrupsionit ne Kosove,47 % e kosovareve te anketuar
besojne se avokatet jane persona te korruptuar,ndersa 25 % e tyre besojne qe prokuroria kosovare eshte e korruptuar Te pyetur per eksperiencat
persona1e me korrupcionin ne drejtesi 11% e respodenteve jane pergjegjur se u eshte dashur te korruptojne avokatet,10% gjykatesit dhe 7%
jane pergjegjur se u eshte dashur te paguajne prokuroret per te fituar sherbimet.Zef Prenaj,gjykarts n Gjykatn e Qarkut ne Prishtin,dhe
Abdullah Robaj,gjyqtar hetues po n kt gjykate jan shkarkuar pasi sht vrtetuar se jan prfshir ne korrupsion.Anton Hili dhe Durak
Buzhala, gjykats n Gjykatn Komunale n Suharek,Gani Kelmendi i Gjykats Komunale n Istog,Teuta Vranica,gjykatse e Gjykats
komunale ne Gjakov,dhe Tefik Dushica,administrator ne Prokurorin e Qarkut ne Gjilan,jan disa nga personat q tashm kan nga n
dosje,nn dyshimin se kan marr ryshfet,Lajm,gazet e prditshme,Prishtin,E ejte,5 prill 2007 fq.5
39)Rexhep Haxhimusa,kryetar i Gjykates Supreme te Kosoves,ne Prishtine,Bi1ten i Gjykates Supreme te Kosoves,nr.1
40)Rrogat ne gjyqesise jane jashtzakonisht te uleta dhe nuk jane te mjaftueshme per ti trhequr ose mbajtur gjyqtaret e kualifikuar ose ti
prkrahin familjet e tyre.Rrogat e uleta shpiejne ne dobsim te moralit dhe i hapin rruge korrupsionit.Rrogat e gjyqtareve ne Kosove mbeten te
uleta dhe te pamjaftueshme per tju mundsuar atyre prkrahjen e familjeve te tyre pa ndonje burim tjeter te te ardhurave... Edhe pse rrogat e
gjyqesise jane nominalisht te krahasuara me(ose edhe i tejkalojne)ato te punonjsve te shrbimit civil te te njejtes pozite,gjyqtaret mbeshteten
ne faktin se nenpunesit tjere civil potencialisht kane me shume te ardhura sepse ata mund te angazhohen edhe ne punet tjera shtese ndersa
sipasKodit te Etikes per gjyqtare,keta e kane te ndaluar,te marrin shprblim tjeter perveq rroges se tyre,perveq ne rastet e shprblimit simbolik
per ndonje ligjerate te dhene,dhe te autorizuar nga Keshilli Gjyqesor dhe Prokurorial i Kosoves.Pervec rroges gjyqtaret nuk kane beneficione
tjera plotsuese, Indeksi i Reformes se Sistemit gjyqesor per Kosove, ABA-CEELI,Prishtine,2004,fq.37
41)Kushtet te punes dhe ambienti i papershtatshem jane nje prej arsyeve per uljen e respektit per gjyqesine por edhe kane ndikuar negativisht
ne moralin e gjyqtareve,Po aty,fq.39 .Kushtet e punes s gjyqtarve dhe prokurorve po e stimulojn rritjen e korrupsionit,dr.Ismet Salihu,
Lajm, gazet e prditshme,Prishtin,e ejte,05.prill 2007,fq.5

10
sfidat ne krijimin dhe drejtimin e nje sistemi efikas te drejtesise i cili do te behet faktori themelor per
shtetin ligjor dhe respektimin e te drejtave te njeriut per te gjithe.42

III.STANDARDET PROFESIONALE DHE ETIKE TE AVOKATISE ME NDIKIM NE

PROCEDURAT GJYQESORE:

Rrethanat e ndryshuara ekonomike dhe shqrore, struktura e re ligjore t prcjella procedurat ligjore
dhe institucionet juridike sipas standardeve ndrkombtare shtrojne nevojn e krijimit t resusrseve
profesionale pr zbatimin e drejt t tyre.43 Ekonomia e tregut dhe ndryshimet shoqrore e politike n
Kosov kan shtuar nevojn pr shrbime n shtjet e ndrlikuara t transaksioneve t biznisit. Kjo ka
shtuar nevojat pr nj ekspertiz t ktill specifike. Gjeneratat e tanishme t avokatve kan pak
prvoj n ushtrimin e profesionit n nj ekonomi t tregut. Mandej, n kushtet kur studimet jurdike dhe
prgaditja e proviomit t jurispodencs nuk ofrojn njohuri t veanta pr ushtrimin e profesionit t
avokatit dhe prgaditje specifike pr dhnjen e shrbimeve juridike, te avokatt t cilt pr her t par
krijojn nj karier n avokati shprehet munges e theksuar dhe prmbajtsore te njohjes me ligjet dhe
procedurat ligjore.44 Korniza ligjore dhe procedurat me standarde t larta demokratike krkojn
kualifikim,arsimim dhe profesionalizm. Praktikuesit e ligjit me shpejtsi dhe n mnyr efikase duhet
tu prgjigjen krkesave t mdha n lidhje me reformimin e ekonomis dhe ristrukturimin ligjor t
imponuar nga kto reforma.45 Rrethanat krkojn nj profilizim tjetr t avokatve, me nivel te
kompetences dhe ekspertizs s lart profesonale. Avokatet duhet ta prmirsojn prgaditjen
profesionale, duke shtuar kapacitet e tanishme profesionale, t kujdeset pr pajisjen e tyre me
informacione t rndsishme pr ushtrimin e profesionit.
Monitorimet e shumta objektive te sistemit te drejtesise identifikojne se mbrojtsit akoma vazhdojn t
reflektojn rolin e mbrojtsit nga sistemi i kaluar juridik, n at se shpeshher ata jan pasiv. Kosova e
pas vitit 1999, ka qen n nj situat unike, profesioni ligjor i ishte ekspozuar ndikimeve ndrkombtare
t t dyja sistemeve juridike, anglosaksone dhe kontintentale, ndrsa avokatve u imponohej nj
llojllojshmri e papar e praktikave, procedurave dhe metodologjive. Me kt shfaqet nevoja pr
avokatin ta merr prsipr prgjegjsin pr klientin e vet. 46 Mbrojtsit shpeshher nuk ndrmarrin hapa
aktiv sa mjafton n mbrojtjen e t drejtave t klientve t tyre.47 Mbrojtsit vazhdimisht deshtojne: n
krkimin e analizave mjeko-ligjore; t hetojn n mnyr t duhur, para gjykimit, akuzat dhe
argumentet mbrojtjse; t marrin n pyetje n mnyr t duhur dshmitart; t paraqesin dshmi
mbshtetse n seanc; dhe t kundrshtojn kundr dshmive t papranueshme.
Vrojtimet i kane identifikuar edhe nevojat urgjente te tyre48 siq eshte trajnimi pr shtjet e provave
forenzike dhe ekspertizat mjekesore49 sepse ata shpesh anashkalojne detyrat per mbrojtje te
___________
42) Zyra e Komesariatit t Lart e Kombeve t Bashkuara pr t Drejtat e Njeriut (ZKLKBDNJ) pati inicuar nj projekt q ka pr synim t
eksploroj mundsin e themelimit t gjykatave hibride -ato gjykata q prfshijn si aktert ligjor vendor dhe ndrkombtar dhe q kan
mandate pr ti gjykuar si krimet me te rnda,pr t ndikuar pozitivisht n sistemin vendor t drejtsis t shteteve pas konfliktit n mnyr q
t sigurojn nj trashgimi t qndrueshme pr sundimin e s drejts dhe respektimin e t drejtave t njeriut.Dy ekspert, z. David Marshall,
bashkrendues i sundimit t s drejts n Gjenev dhe Marieke Wierda nga Qendra Ndrkombtare pr Drejtsin Tranzicionale n Nju-Jork, e
patn vizituar Kosovn pr kt projekt.
43)Monitorimet......shrbejn si vlera matse pr ...prcjelljen m t mir t prparimeve drejt krijimit t profesionit t avokatit i cili do t ishte
m etik, m efektiv dhe m i pavarur...ofrojn t dhna lidhur me shtjet e ndrlidhura si jan, korrupcioni, zotsia e sistemit juridik q ti
zgjidh konfliktet, t drejtat e pakicave dhe reformimi i arsimimit juridik,Indeksi i Reforms s Profesionit Ligjor pr Kosov,ABA-CEELI,
Prishtin, korrik 2004,fq.i.
44)Sipas Ligjit pr avokaturn dhe ndihmn tjetr juridike (G.Z.KSAK ,nr. 43/1973, 46/1977 dhe 48/1979)n baz t neneve 1, 7, 35 dhe 36 e
drejta pr t ushtruar profesionin e avokatit fitohet me regjistrimin n regjistrin e avokatve (q mbahet nga OAK). E drejta pr tu regjistruar i
takon do personi q prmbush kushtet si n vijim...6) t meritoj besimin pr t ushtruar profesionin e avokaturs.
45)Vlersimet...tregojn pr nj profesion t avokatit, i cili ka br hapa t rndsishm n reformn ligjore, por q ende sht duke br
mundime ti tejkaloj kufizimet pr prfaqsim t trashguara nga Jugosllavia socialiste e pas lufts s dyt botrore; t rehabilitohet nga
kufizimet dhe konflikti i vitit 1990... ti prshtatet ekonomis s tregut me zhvillimin e sektorit privat. Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor
pr Kosov,ABA-CEELI,Prishtin,korrik 2004,fq.7.
46)Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor per Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004.
47)OSBE-Misioni ne Kosove,Departamenti i t Drejtave t Njeriut dhe Sundimit t s Drejts-SMSJ,Pasqyre mbi Sistemin e Gjyqesise Penale
ne Kosove ,1 shtator 2000 28 shkurt 2001
48)Po aty
49)OSBE-Misioni ne Kosove,Departamenti per te drejtat e njeriut dhe sundimin e ligjit-SMSJ,Shqyrtimi i Sistemit te Gjyqesise Penale
,Shtator 2001-Shkurt 2002,Temat: Pamvaresia e Gjyqesise,Paraburgimi,eshtjet e shendetit mental.

11
efektshme50, deshtojne ne provimin e dshmive nga kndvshtrimi i t akuzuarit mund t mos
shqyrtohen n mnyr t hollsishme, dhe testimi i paqndrueshmrit n dshmit e dhna nga
dshmitart e prokuroris .Ne kete menyre pothuajse rregullisht ndodhe qe dshmit shfajsuese mund
t mos zbulohen fare dhe rrethanat lehtsuese t mos potencohen n mnyr t duhur. Shrbimet e
avokateve i prshkon: dshtimi pr t krkuar koh t mjaftueshme pr t mundsuar nj prgatitje
t hollsishme te mbrojtjes 50; dshtimi i deklarimit t rrethans lehtsuese dhe krkimi i dnimeve
alternative51; neglizhimi i detyres ne rastet e angazhimit sipas detyres zyrtare 52; mungesa e ekspertizes
per dhenjen e mbrojtjes ne rastet e dhuns seksuale kundr femrave, posaqrisht rastet q ndrlidhin
tmiturit, t moshuarit, ose raportimet pr dhunn seksuale brenda familjes; dshtimi pr tu hetuar n
mnyr diligjente dhe mostrajtimi i duhur dhe marrjen n pyetje t viktims/dshmitarve n rastet q
ndrlidhin dhunn seksuale; deshtimi per te udhhequr e zhvillimin efektiv dhe t drejt t rasteve, dhe
t kufizimin me abuzimet e diskrecionit gjyqsor, konsiderat duhet ti kushtohet zhvillimit t
udhzimeve t duhura provuese q zgj rohen n rregullat provuese nga KPPPK; deshtimi ne
mbledhjen e dshmive ne favor te klientit; deshtimi ne komunikimin e drejte me klientet dhe me rastin e
paraqitjeve ne opinion. Keto deshtime dhe te tjera sikur keto te cilat jo vetem qe ndeshen me standardet
profesionale dhe etike te ushtrimit te detyres se avokatit por demtojne drejtperdrejte interesat e
personave te perfaqesuar para gjykates, kane nxitur edhe reagime te shumta. 53

Kryesorja pr mbrojtjen e t drejtave t t pandehurit sht roli i mbrojtsit. Ky sht nj rol aktiv i cili
aplikohet prgjat tr procedurs penale, dhe i cili krkon mirkuptim dhe lehtsira nga t gjith
aktert gjyqsor. Rastet q ndrlidhin krimet e lufts dhe ato etnikisht t motivuara kan sjellur n fokus
qshtjen e anshmris, q ka nevoj pr prpjekje m t mdha pr sigurimin e paanshmris. Ndjekja e
___________
50)N nj rast pran gjykats s qarkut n Gjilan/Gnjilane q kishte t bj me akuza pr posedim t paligjshm t armve, sance ishte shtyer
m 26 tetor 2004 pr shkak tmungess s avokatit mbrojts. Gjykata kishte thirrur avokatin mbrojts i cili kishte dshtuar ta informoj
gjykatn se ishte n pushim vjetor. N nj rast pran gjykats s qarkut n Gjilan, q kishte t bj me akuzat pr vjedhje me dhun, plakitje
dhe vjedhje t rnd, OSBE-ja ka vrejtur nj munges t prsritur t avokatit mbrojts. Avokatt mbrojts n mnyr konsistente kishin
anashkaluar detyrat e tyre duke ia bartur autorizimin pr prfaqsim njri tjetrit gjat seancave t ndryshme gjyqsore. Pr shembull, n disa
raste nj avokat mbrojts i prfaqsonte prej tet deri n nnt t akuzuar. Nj sjellje e till vazhdoideri kur njri nga avokatt mbrojts, gjat
nj seance gjyqsore t mbajtur m 14 maj 2003, u ankua se ai nuk mund t vazhdoi t zvendsoi kolegt e tij. T pandehurit deri n at
moment kishin duruar nj mbrojtje jo t qndrueshme dhe t prgatitur keq.Per me teper shiko:OSCE-Misioni ne Kosove,SMSJ-Po aty
50) Siq eshte verejtur nga monitoruesit,N nj rast pran gjykats s qarkut n Gjilan/Gnjilane, ku nj person u akuzua pr vjedhje n nntor
2003, avokati i caktuar nga gjykata lshoi seancn vetm disaminuta pas fillimit t saj duke deklaruar se ishte i angazhuar n nj gjykim tjetr.
Kryetari i trupit gjykues mpastaj emroi nj avokat tjetr mbrojts i cili nuk krkoi koh pr t lexuar aktakuzn apo t konsultohet me t
akuzuarin. Avokati nuk para shtroi kurrfar pyetjesh pr dshmitart gjat gjykimit dhe e lshoi seancnmenjher pas dhnies s fjalimit
prfundimtar duke mos pritur as prfundimin e gjykimit.,OSBE-Misioni ne Kosove,SMSJ,Po aty.
51) OSBE ka verejtur se:Dshtimi i avokatve mbrojts n mbrojtjen efektive t interesave t klientve t tyre mund t na shpiej drejt nj
praktike jo t duhur t caktimit t dnimeve dhe nuk sht n pajtim me t drejtn e t pandehurit pr mbrojtje efektive. Duhet t prmendet se
praktika e gjykatave pr t prmendur n mnyr rutinore rrethanat lehtsuese dhe rnduese pa ndonj vlersim dhe dshtimi i tyre i
prgjithshm pr t konsideruar masat alternative ndaj atij me burg mund t diskurajojn avokatin mbrojts pr t parashtruar propozime t
tilla. Megjithat, kjo nuk mund t prdoret si arsyetim nga ana e avokatve mbrojts pr dshtim n mbrojtjen e interesave t klientve t tyre.
OSBE-Misioni ne Kosove,SMSJ,Po aty
52)n nj rast pran gjykats s qarkut n Mitrovic, nj i mitur ishte akuzuar pr trafikim t personave nn moshn 18 vjeare dhe
ndrmjet- sim n ushtrimin e prostitucionit. Avokati mbrojts ishte caktuar sipas detyrs zyrtare pr t prfaqsuar t miturin. Avokati
mbrojts nuk morri pjes n seancat dgjimore pr t cilat ishte thirrur me koh nga gjykata, duke dhn nj arsyetim t varfr apo duke mos
dhn kurrfar arsyetimi fare prkitazi me mungesn e pranis s tij n ato seanca; madje edhe n ato seanca n t cilat kishte marr pjes ai
kishte dshtuar q t marr n pyetje dshmitart e propozuar nga prokuroria apo t propozoj dshmitar tmbrojtjes; pas dgjimit avokati i
kishte thn OSBE-s se nuk ishte duke e kryerpunn e tij si avokat mirpo vetm po merrte pjes n ato seanca pr shkak se sht i caktuar
sipas detyrs zyrtare dhe pr shkak se nuk sht duke u paguar pr shrbime te ofruara dhe se prindrit e t miturit nuk jan t interesuar ta
paguajn; duke shtuar se kishte dijeni pr 80% t shkresave t lnds. Gjykata emroi t njjtin avokat mbrojts pr t prfaqsuar t miturin
gjat gjykimit i cili filloi n qershor 2003. OSBE-ja kishte vrejtur se avokati ishte ngjashm pasiv edhe gjat seancs kryesore prderisa
kontributi i tij kryesor ishte dhnia e fjalimit prmbylls t shkurt n prfundim t gjykimit. T miturit i ishte shqiptuar masa edukuese-
prmirsuese.N nj rast pran gjykats s qarkut n Mitrovic/Mitrovica i akuzuari ishteparaburgosur m 7 gusht 2002 dhe ishte akuzuar me
tentim vrasje dhe posedim t paligjshm t armve. Sipas kryetarit t trupit gjykues, avokati mbrojts i caktuar nga gjykata i cili prfaqsoi t
akuzuarin gjat hetimeve refuzoi t prfaqsoj at gjat gjykimit pr shkak se emrimi i tij ex officio do t thot se ai nuk do t pranoj
kompenzim financiar pr t akuzuarin. Kryetari i trupit gjykues sht dashur t emroj nj avokat tjetr pr t prfaqsuar t pandehurin gjat
gjykimit i cili filloi m 23 prill 2003.OSBE,Misioni ne Kosove-SMSJ,Po aty.
53)OSBE-madje edhe ka rekomanduar qe Oda e Avokatve t Kosovs duhet t jet e hapur pr ankesa dhe duhet t marr veprime disiplinore
kundr antarve t vet t cilt dshtojn t prmbushin detyrimet e tyre profesionale ndaj klientve t tyre, veanrisht ata avokat mbrojts t
cilt dshtojn t prfaqsojn klientt e tyre pa justifikim t duhur.OSBE-Misioni ne Kosove,Departamenti i t drejtave t njeriut dhe
sundimit t s drejts-Seksioni pr monitorim t sistemit juridik ne Kosove Shqyrtimi i Sistemit te Drejtesise Penale ne Kosove (prill 2003-
tetor 2004) , Krimi paraburgimi dhe denimi.Shume shpesh opinioni mund ta fitoj nj prshtypje t gabuar pr reformimin e profesionit
ligjore, edhe per shkaqe qe jane te pranueshme edhe ne shoqerite me te zhvilluara se Kosova. Pr shembull, sipas Kshillit t Odave dhe
Shoqatave t Avokatve t Unionit Europian (CCBE), n vitin 2002 n Poloni, profesionin e avokatit e kan ushtruar 22,048 persona. Nga ai
numr, vetm 5,315, ose 24% prej tyre ishin avokat.Marre nga Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor per Kosove,ABA-
CEELI,Prishtine,korrik 2004

12
raportimeve t dhuns seksuale ka ndriquar mungesn e lehtsirave pr viktimat dhe dshmitart dhe
mirkuptimin n nj pjes gjykatash.

Nj sistem gjyqsor efektiv dhe korrekt gjyqsor sht fundamental pr do shoqri. N kontekstin e
Kosovs, kjo sht e rndsis edhe m t madhe, n drit t ekzistimit t klims politike dhe sociale
dhe natyrs vitale t sistemit t till pr sukses. Duke pasur parasysh faktin se nuk kishte system juridik
n Kosov menjher pas konfliktit, sistemi i tanishm ka qen i detyruar t prjetoj nj evoluim t
shpejt dhe t ndrmarr zhvillimin e nj numri t madh t rasteve komplekse dhe serioze penale. Tani
q sistemi juridik sht konstituuar, burimet adekuate dhe vmendja duhet t prqndrohet n mbushjen
e zbraztirave, me dispozita pr masa konkrete pr sigurimin e korrektsis s t gjitha procedurave.
Rndsia e vendosjes s standardeve t larta profesionale dhe etike si dhe pajisja me ekspertizn e
mjaftueshme ligjore sht e nevojshme54 sidomos n kushtet e Kosovs,ku prceptimi tradicional i
komunitetit per sistemin e drejtsise, pr shkak t prvojes historike, sht i nje niveli tejet zhgnjyes.55

Ne situaten kur procedurat gjyqesore prcillen me t meta evidente si: me besim t kompremetuar
historik,56 mosnjohje n vazhdim t standardeve dhe praktikave ndrkombtare,pa arritur t shnoje
shkputjen e domosdoshme nga praktikat e kaluara te trajtimit rutinor i rasteve,uniformitetit te
vendimeve, interpretimit te ngurte i kategorive ligjore,mosreflektimit te pamjaftueshem te rrethanave te
rastit, vleresimit jo i drejte te provave dhe fakteve vendimtare, deshtim per te sqaruar kunderthenjet
midis deklaratave,per te ftuar deshmitaret e mbrojtjes njejte sikur ata te akuzes,per te peshuar fajesine,
per te quar matjen e denimit neper nje proces te drejte dhe tjera sikur keto,se bashku pa rritjen e
perkushtimit dhe vetedijes ndaj sherbimit idealeve te drejtesise dhe perkushtimit per sherbimin
drejtesia mbetet fushe per shqetesime te vazhdueshme. 57Kur krejt kesaj i shtohen te metat dhe
deshtimet ne pergaditjen profesionale, etiken dhe kompetencen e avokateve ne perfaqesimin e rasteve
para gjykatave atehere krejt e qarte behet pasqyra per gjendjen ne te cilen ndodhet edhe sot sistemi i
drejtesise Kosovare dhe menyren se si ai si i ketille perceptohet nga komuniteti te cilit do te duhej qe ti
sherbeje. 58
Nga kjo dalin edhe detyrimet e te gjitha degeve te drejtesise per perpjekje te shtuara ne reformimin
kuptimplote.Nga ketu,edhe me e madhe detyrimi i avokatures-si dege e rendesishme e sistemit te
drejtesise, per reformim koptimplote ne menyre qe me kete te shtoje ndikimin ne prmirsimin e
administrimit t drejtsis, prparimin e sistemit t judikaturs dhe prmirsimin e vazhdueshm t

_________________
54)Standardet pr Kosovn ne pjesen qe i referohet sundimit t ligjit krkojne,nj korniz ligjore t shndosh dhe efektive pr zbatimin e ligjit
n pajtim me standardet evropiane. Standardet pr Kosovn te aprovuara edhe nga Kshilli i Sigurimit t KB-s n deklaratn e tyre t 12
dhjetorit 2003 imponojne detyra ne lidhje me struktura dhe korniza ligjore te Ods s Avokatve t Kosovs ,duke konfirmuar qendrimin se
Kosova, si do shoqri, ka nevoj pr nj shoqat t fort t avokatve. Shiko Standardet per Kosoven.
55)Gjyqesia e Kosoves eshte objekt i ndikimeve te jashtme,kryesisht nga interesat private...e ndjeshme ndaj presioneve shoqerore nga miqte,
familja dhe komuniteti....Megjithqe Ligji mbi gjykatat e rregullta thekson segjate ushtrimit te funksionit gjyqsor,gjykatat jane te pavaruar
dhe vendimet e tyre i marrin bazuar ne ligjin ne fuqi(neni 6) dhe kjo dispozite eshte riperseritur edhe ne ligjet tjera procedurale ne fuqi(KPPP
neni 8) ne praktike,shumica e gjyqtareve te Kosoves megjithat jane objekt i ndikimit te jashtem nga nje numer burimesh,por kryesisht nga
interesat private....nga sondazhi i bere nga mediat koheve te fundit,eshte bere me dije perceptimi i dobet nga publiku per gjyqesine-publiku e
rangoje gjyqesine si institucionin qeveritar te trete nga fundi ne besimin publik,Indeksi i Reformes se Sistemit gjyqesor per Kosove,ABA-
CEELI, Prishtine,Vellimi II, 2004,fq.5
56)Ne pergjithesi,gjykatat jane te hapura per publikun dhe mediat. . ..edhepse seancat jane te hapura per publikun ne baze te ligjit,hapsira e
pamjaftueshme si ne aspektin e numrit te vogel te gjykatoreve gjithashtu edhe per shkak te madhesise se tyre te vogel.Vendimet gjyqesore jane
dokumente zyrtare keshtuqe ato duhet te publikohen dhe jane te hapura per shqyrtimin akademik dhe publik.Vendimet gjyqesore nuk vihen ne
dispozicion per publikun,por jane ne dispozicion te paleve te prfshira ne rast dhe te paleve tjera te interesuara. Ligji mbi qasjen ne dokumentet
zyrtare,i prcakton rregullat sipas te cilavecdo banor i prhershme i Kosoveste kete te drjete te qasjes ne dokumentet zyrtare te institucioneve
te prkohshme te vetqeverisjes.Ne te njejten kohe,ligjet procedurale ne fuqi permbajne dispozita te ndryshme lidhur me qasjen e publikut ne
vendimet gjyqesore.Vendimet gjyqesore nuk publikohen per publikun e prgjithshem,mirpo ato shkruhen edhe vihen ne dispozicion te paleve
te lendes dhe paleve tjera te interesuara.Lexo KPPP nenet 89,123,395,Po aty,fq.59
57)Prandaj del i drejte vleresimi se jo krejt pa aresye parashihet qe prezenca me e fuqishme nderkombetare ne Kosoven e pas statusit do te jete
ne sferen e sundimit te ligjit.
58)Perceptimi me mosbesim ne vazhdimesi ushqehet edhe nga veshtersite objektive:ngarkesa e madhe me ceshtjet e pazgjedhura per shkak te
me teper se nje dekade te mosfunksionimit te sistemit gjyqesor,numrit te pamjaftueshem te gjyqtareve,sistemit manual te pranimit te lendeve
dhe perpunimit te te dhenave,mungesave te pajisjeve teknike e te ngjashme.Ne kushte kosovare nga ketu nuk duhet anashkaluar edhe ambienti,
kultura sociale dhe juridike e komunitetit.Per me teper,mosbesimin e rrite edhe mosekzistimi i kurfare plani veprues ne informimin e
komunitetit me sistemin juridik dhe edukimin e nevojshem ligjor te tij.(...mediat nuk jane nje burim i qendrueshem qe publiku te mesoje per
gjyqesine Indeksi i Reformes se Sistemit gjyqesor per Kosove, ABA-CEELI,Prishtine,Vellimi II,2004,fq53)

13
ligjit.59 Konkretisht,ne efektshmerine,paanshmerine dhe transparencen e procedurave gjyqesore. Dhe
kete ajo do ta beje me nje riorganizim te mirefillte te organizates,me ngritjen e pergaditjes profesionale
te anetareve te vet me tandardet ligjore mbi pergaditjen dhe kompetencen profesionale me forcimin e
standardeve me t larta t profesionalizimit, ngritjen dhe prsosjen e vezhdueshme profesionale t
antarve, ngritjen e perkushtimit ndaj idealeve t drejtsis dhe drejtshmris, forcimi i rregullave t
etiks dhe vendosjen e standardeve t larta t ndershmris,moralit profesional dhe besueshmris,
permiresimin e sjelljeve ndaj klientve,kolegve tjer, profesionit ligjor dhe publikut .E perfundimisht
me ndrtimin e standardeve unike t ktij shrbimi, duke e pajisur at me besueshmri, dinjitet,
pavarsi dhe delikates profesionale. Vetem kjo eshte rruga e vendosjes s besimit t komunitetit
kosovar n profesionin ligjor, prmirsimit te administrimit t drejtsis dhe prmirsimi i zbatimit t
ligjit .

1. Korniza e organizimit dhe ushtrimit te avokatise 60

Ne Kosove, megjithqe e paplotesuar, ekziston nje kornize ne lidhje me organizimin dhe ushtrimin e
avokatise,61 me percaktime te qarta per rolin, pergjegjesite dhe sjelljen e avokateve te cilet e ushtrojne
profesionin.62 Korniza e re ligjore, vecanerisht ne drejtesine penale,tani ka percaktuar instrumente te
qarta ligjore ne lidhje me rolin dhe sjelljen e tyre ne proceduren penale.63

1.1.Organizimi i avokatise: Sipas ligjit n fuqi, avokatura sht shrbim i pavarur shoqror.64 Pavarsia
e avokatis realizohet veanrisht65: me kryerjen e pavarur t punve t avokatve, organizimin e
avokatve n Odn e avokatve si organizat e pavarur e avokatve, me nxjerrjen, konform me ligjin, e
akteve t prgjithshme mbi punn e Ods s avokatve dhe organeve t saj dhe mbi punen e sjelljet e
avokatve n kryerjen e avokaturs, me vendosjen pr pranimin n avokatur dhe pushimin e t drejtave
t kryerjes s avokaturs, me shqyrtimin dhe prcjelljen e mardhnjeve shoqrore dhe dukurive n
interes pr dhnjen e ndihms juridike dhe aplikimin e ligjeve, n marrjen e qndrimeve dhe
paraqitjen e propozimeve kuvendeve dhe organeve e organizatave tjera mbi gjendjen e
avokaturs dhe nevojat e saj si dhe mbi shtjet t cilat kan t bjn me dhnjen e ndihms
juridike.
Ligji prcakton se avokaturn si veprimtari profesionale t pavarur e kryejn avokatt. 66Kurse avokatt
t cilt kan selit e tyre n teritorin e Kosovs jan t bashkuar n Odn e avokatve, si organizat t
obliguar profesionale dhe e pavarur e avokatve. 67 Oda, n prputhje me Ligjin mbi avokaturn dhe
ndihmn juridike e prparon avokaturn si shrbim autonom dhe t pavarur, duke u dhn ndihm
juridike qytetarve dhe personave juridik dhe fizik n realizimin e t drejtave dhe interesave t tyre.
________________
59)Tani sipas Ligjit mbi avokatin,aprovuar nga Kuvendi i Kosovs Nr. 2004/40, m 8 shtator 2004, (pret shpalljen nga PSSP-ja)ne nenin 6
prcakton si kritere pr regjistrim n Od midis tjetarsh edhe:e)t mos jet i dnuar pr vepr penale q e bn personin t padenj pr t
ushtruar profesionin e avokatit sipas Kodit t Etiks Profesionale; f)t mos jet shkarkuar apo pezulluar si gjyqtar apo avokat; g) t mos jet
prfshir n ndonj aktivitet q sht n kundrshtim me profesionin e avokatit n veanti n ndonj veprimtari q cnon pavarsin e tij/saj
profesionale.
60)Personat jo avokat mund ti prfaqsojn personat tjer n gjykat. Neni 75 i Ligjit mbi Avokaturn dhe Ndihmn Tjetr Juridike thot se
n territorin n t cilin nuk ka avokat apo territoret ku vrtetohet se nuk ka mjaft avokat, kurse ekziston nevoja q ndihmn juridike ta japin
edhe personat tjer, puntort n shrbimin e ndihms juridike t cilt i plotsojn kushtet pr fitimin e avokaturs, mund t prfaqsojn
qytetart n procedurn para gjykatave dhe n organet e tjera shtetrore dhe organizata. ...Projektligji mbi Avokaturn -neni 2 (6) dhnia e
ndihms juridike nga institucionet, organet ose organizatat e tjera, mund t rregullohet vetm me ligj t veant. Sipas nenit 3 Oda e
Avokatve mund t inicoj procedur gjyqsore n rastet e dhnies s ndihms juridike, nga personat e paautorizuar, prve nse ligji e
parasheh ndryshe. Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor per Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004
61)Qeverit duhet t sigurojn se procedura efektive dhe mekanizma prgjegjse pr ofrim efektiv dhe t barabart tek avokatt jan
mundsuar pr t gjith personat brenda teritorit t tyre dhe jan nn juridiksionin e tyre,pa dallim t qfardo lloji,siq sht diskriminimi i
bazura n rac, ngjyr, origjin etnike, gjini, gjuh, religjion,mendim politik ose tjetr,origjin kombtare apo sociale, pasuri, lindje, gjendje
ekonomike apo tjetr,Parimet Themelore mbi Rolin e Avokateve,Miratuar nga ana e Kongresit tre tete te KB mbi Parandalimin e Krimit dhe
trajtimin e Fajtoreve,Havana,Kube,27 gusht deri 7 shtator 1990
62)Ligji mbi avokaturen dhe ndihmen tjeter juridike, aprovuar Gz.KSAK 43/73, ndryshimet Gz .KSAK 46/77 ,teksti spastruar 19.12.1979
(Gz.KSAK nr48/79) Megjithese Kuvendi i Kosoves qysh me 8 shtator 2004 e ka aprovuar Ligjin mbi Avokatine, nr. 2004/40, ende e pret
shpalljen nga PSSP.
63) P.sh.,tani avokatet mbrojtes(sikur edhe palet tjera) mund t prdorin tabela, diagrame, prshkrime incizimesh t lejuara nga gjykata,
prmbledhje dhe krahasime t provave nse ato bazohen n prova t pranueshme, si dhe zmadhim t ekzemplarve t tyre pr ti demonstruar
ose pr ti paraqitur si ilustrim n gjykat,neni 378 par.2 KPPPK,ne fuqi prej 06.prill 2004
64)Ligji mbi avokaturen dhe ndihmen tjeter juridike, Teksti spastruar Gz.KSAK48/79,neni 5
65)Po aty,neni 6
66)Po aty,neni 7
67)neni 3 i Statutit te OAK,Prishtine,27 tetor 2001

14
Detyrat me rndsi t posame t Ods jan:68 ta ruaj autoritetin dhe autonomin e avokaturs dhe ti
siguroj kushtet pr ushtrimin e rregullt t veprimtaris s avokatit, ti mbikqyr avokatt, zyrat e
prbashkta t avokaturs si dhe format e tjera t lidhjeve t avokatve pr mbrojtjen e t drejtave dhe
interesave t palve, ti kushtoj kujdes ngritjes s prhershme profesionale t avokatve dhe avokatve
praktikant dhe n lidhje me kt t organizoj forma t ndryshme t bashkpunimit me gjykatat,
organet administrative, institucionet shkencore, fakultetet juridike dhe organizatat simotra n bot dhe
me organizatat dhe institucionet e tjera t rndsishme pr realizimin e ksaj detyre, ta zhvilloj dhe
prparojn etikn e avokaturs, ti analizoj dhe studioj dukurit e rndsishme pr prparimin dhe
mbrojtjen e t drejtave t qytetarve dhe t personave juridik,ti njoftoj organet kompetente vendase
t niveleve t ndryshme mbi gjendjen dhe masat q duhet ndrmarr pr prparimin e avokaturs dhe
perparimin e t drejtave t qytetarve dhe pesonave juridik, t kujdeset pr kushtet materiale dhe
interesat e tjera t avokaturs.

1.2.Rregullat per veprimin e avokateve:

Korniza e re ligjore, veanrisht n drejtesine penale,tani ka percaktuar instrumente te qarta ligjore ne
lidhje me rolin dhe sjelljen e avokateve. 69 Avokatt e kan pr detyr q me ndrgjegje t japin ndihme
juridike ne pajtim me ligjin dhe kodeksin e etiks profesionale dhe n kryerjen e funksionit te tyre
shoqror t kujdesen per realizimin e konstitucionalitetit dhe ligjshmerise.70 Ata prgjigjen para
organeve t Ods s avokatve pr cnimin e detyrave t veta gjat kryerjes se avokaturs sipas
rregullave t cilat i nxjerr Oda e avokateve n pajtim me ligjin.71Avokati mund t refuzoj t jap ndihm
n rast se kjo do t ishte n dm t intersit t pals apo n rast se dhnia e ndihmes juridike do t ishte
n kundrshtim me parimet e procedurs ku do t merrte pjes si avokat. Avokati ka pr detyr t
refuzoj dhnien e ndihms juridike n rast se po pr at shtje juridike i ka dhn ndihm juridike
pals kundrshtare, ai apo avokati nga zyra e njejete apo si praktikante i avokatit ka kryer praktikn te
avokati i cili i ka dhn ndihm juridike kundr pals ose n t njejtn shtje juridike ka vepruar si
gjykats, prokuror publik, avokat publik apo person zyrtar i organit te administrates. Avokati ka pr
detyr t vazhdoj dhnjen e ndihms juridike edhe pasi heq dor, nse sht e nevojshme q nga pala
t eleminohet dm, por m s voni nj muaj pas komunikimit t heqjes dor.

Pr mbrojts mund t angazhohet vetm avokati i cili sht antar i Ods s Avokatve, por t cilin
mund ta zvendsoj praktikanti i avokatis. Kur procedura zbatohet pr vepr penale t dnueshme me
t paktn pes vjet burgim, praktikanti i avokatis mund ta zvendsoj avokatin vetm nse e ka kaluar
provimin e judikaturs. Pran Gjykats Supreme t Kosovs t pandehurin mund ta prfaqsoj vetm
avokati. Nj i pandehur mund t ket deri n tre mbrojts dhe e drejta pr mbrojtje konsiderohet se sht
e mjaftueshme kur n procedur merr pjes njri nga mbrojtsit.72

N qoft se i pandehuri n rastin e mbrojtjes s detyruar nuk angazhon mbrojts, e angazhimin nuk e
bn askush n pajtim me nenin 69, paragrafi 6 te KPPPK, kryetari i gjykats ose organi kompetent q e
zbaton procedurn n fazn paraprake cakton mbrojts sipas detyrs zyrtare n shpenzime publike. Kur
mbrojtsi caktohet sipas detyrs zyrtare pasi t jet ngritur aktakuza, i pandehuri njoftohet pr kt me
rastin e dorzimit t aktakuzs.73 Kur i akuzuari n rastin e mbrojtjes s detyruar mbetet pa mbrojts
gjat procedurs dhe nse ai nuk angazhon mbrojts tjetr, kryetari i trupit gjykues ose organi
kompetent q e zbaton procedurn n fazn paraprake sipas detyrs zyrtare cakton nj mbrojts t ri n
shpenzime publike.74 N baz t krkess s t pandehurit ose me plqimin e tij, kryetari i gjykats
__________________
68)Ligji mbi avokaturen dhe ndihmen tjeter juridike, teksti spastruar Gz.KSAK48/79,neni 14
69)P.sh.tani avokat mbrojts(sikur edhe palt tjera) mund t prdorin tabela, diagrame, prshkrime incizimesh t lejuara nga gjykata,
prmbledhje dhe krahasime t provave nse ato bazohen n prova t pranueshme, si dhe zmadhim t ekzemplarve t tyre pr ti demonstruar
ose pr ti paraqitur si ilustrim n gjykat,n eni 378 par.2 KPPPK,ne fuqi prej 06.prill 2004
70)neni 14 i Ligjit mbi avokaturen dhe ndihmen tjeter juridike,Teksti spastruar Gz.KSAK48/79,
71)Po aty,neni 16
Procedura diciplinore brenda nje komuniteti kaq te vogel eshte shume e veshtire,por duhet te zhvillohet me qellim qe komuniteti ta fitoje
respektin dhe besueshmerine e profesionit.T gjitha skemat e ndrlikuara t korrupcionit jan br me ndihmn e avokatve, ndrsa nuk ka
asnj rast t heqjes s lejes s avokatit ose t ushtrimit t ndikimit avokat-avokat, kundr korrupcionit.,Tisne dhe Smilov, Nga Posht - Lart:
Vlersimi i Shnimeve mbi Prpjekjet Anti-korrupcion n Evropn Juglindore, Seria e Studimeve Politike 2004; Rrjeti i Fondacionit Soros
72) Neni 71 par.2 KPPPK
73) Neni 73 par.2 KPPPK
74) Neni 73 par.3 KPPPK

15
mund t shkarkoj mbrojtsin e caktuar i cili nuk e ushtron si duhet detyrn. N vend t mbrojtsit t
shkarkuar, kryetari i gjykats cakton nj mbrojts t pavarur me prvoj dhe kompetent n pajtim me
natyrn e veprs penale. Oda e Avokatve t Kosovs njoftohet pr shkarkimin e mbrojtsit.75
Mbrojtsi i cili nuk pranon detyrn q i sht besuar ose q trhiqet prej saj duhet njoftuar menjher
organin e procedures dhe at q e ka caktuar lidhur me refuzimin ose trheqjen e tij.76 Trheqja nuk ka
efekt derisa t pandehurit t mos i sigurohet nj mbrojts i ri sipas zgjedhjes s tij ose sipas detyrs
zyrtare dhe deri n prfundim t afatit t caktuar q mund ti jet dhn mbrojtsit zvendsues pr tu
njohur me shkresat dhe provat.77

2.Standaret Etike pr avokatt:

2.1.Parimet e pergjithshme
N paraqitjet e tij, n parashtresat, ligjrimet, veprimet e tjera zyrtare dhe n prgjithsi dhe n
paraqitjet publike dhe private,avokati duhet t ket kujdes n krkesat profesionale dhe t dshmoj
kultur juridike dhe t prgjithshme. 78 Gjat kryerjes s profesionit t avokatit,me sjelljet e veta duhet t
prvetsoj dhe t forcoj besimin e klientit,t organeve t judikatures dhe t organeve t tjera para t
cilave paraqitet. sht n natyrn e misionit t tij q nuk mund t ket mardhnje besimi, n qoft se
dyshohet ndershmri, iltrin, drejtsin dhe sinqeritetin e avokatit.79 Avokati sht i obliguar q me
ndrgjegjje ti plotsoj detyrat q dalin prej profesionit dhe t ruaj nderin,respektin dhe dinjitetin e
avokaturs gjat kryerjes s profesionit t tij dhe n jetn private.

Avokati duhet ti mbroj interesat e klientit t vet vetm me mjete, q jan n prputhje me ligjin dhe
dinji- tetin e profesionit t avokatit.80 Gjat prfaqsimit t avokatit sht i obliguar ta ruaj pavarsin
e tij t plot, t liruar nga do trysni, posaqrisht nga ato q dalin nga interesat e tij vetjake ose nga
ndikimet e jashtme. Ai duhet ti shmanget fardo cenimi t pavarsis s tij dhe t respektoj etikn tij
profesionale. 81 Avokati nuk guxon ti pranoj punt q nuk jan n prputhje me thirrjen e tij dhe q t
dmtonin pavarsi n, reputacionin dhe prestigjin e avokaturs.82

Avokati duhet vazhdimisht ti thelloj njohurit e tij. Ai duhet ti ndjek nga afr do ngjarje aktuale, prpa
rimin shkencor dhe kulturor. Sipas mundsive t veta ai duhet t marr pjes dhe t ofroj bashkpunimin
e tij me Shoqaten e vet ose me shoqatat tjera.

sht n kundrshtim me nderin dhe pristigjin e avokaturs do jolojaloteti n afarizm e veanrisht:

trheqja e palve nprmjet ofertave, ndrmjetsuesve dhe reklamave,83dhnia e autorizimeve blanko
ose material reklamues,bashkpunimi me laik apo persona t dyshimt q ushtrojn punt e avokatis;
premtimi i proviziomit ose shprblimit personave tjer pr ti trhequr klientt, mosprfillja dhe fyerja e
avokatve tjer,thirrja n lidhje t ngushta shoqrore , etj.ofrimi i shrbimeve m t lira t prfaqsimit,
paraqitjet publike, lajmrimet n shtyp dhe t ngjajshme me theksime t tepruara t tipareve t avokatit,
q mund t kuptohet si imponim opinionit apo si reklamim.
___________________
75 Neni 75 par.4 KPPPK
76)Avokati nuk guxon ta refuzoj mbrojtjen n shtjet penale pr shkak se mbrojtja sht e vshtir, se ekzistojn prova t pamohueshme mbi
veprn e kryer, se pala ka pranuar kryerjn e veprs, pr shkak t peshs s veprs dhe reagimet e opinionit publik,neni 37 i Kodit te Etikes t
gjith t anketuarit kan vrejtur se avokatt shpesh identifikohen me klientt dhe kauzn e klientit...Sikur publiku ashtu edhe avokatt e
pranojn identifikimin me klientt si nj gjendje t ciln avokatt patjetr duhet ta pranojn, veanrisht kur ata/ato i prfaqsojn t
pandehurit kriminel. Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor pr Kosov,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004..sht shnuar se:N seancn
gjyqsore ... avokatt ...jan krcnuar nga i dmtuari.Ai ka krcnuar avokatt me fjalthajt se kini pun ju me mua,m von,pasi po i
mbroni kriminelt, Lajm, e prditshme informative,Prishtin,E ejte,5 prill 2007,fq.9
77)Neni 76 par.1,2 dhe par.3 KPPPK
78)Parimi I/4.Kodi i Etikes profesionale,Prishtine,27 tetor 2001
79)Parimi I/5.Kodi i Etikes profesionale,Prishtine,27 tetor 2001; Sipas Partimeve Themelore mbi rolin e avokateve,neni 12Avokatt duhet t
mbajn gjat tr kohs ,nderin dhe dinjitetin e profesionit t tyre ,si pjes esenciale e administratimit t drejtsise.
80)Parimi I/6,Kodi i Etikesn profesionale,Prishtine,27 tetor 2001 ; Sipas Partimeve Themelore mbi rolin e avokateve,neni 15.Avokatt duhet
t respektojn n do koh ,n mnyre t besueshme interesat e klientve t tyre.Me pastaj,Obligimet e avokatve ndaj klientve t tyre
duhet t prfshijn :Kshillimin e klienteve pr t drejtat dhe obligimet e tyre ligjore ,si dhe n lidhje me funksionimin e sistemit ligjor ,pr aq
sa kjo sht e rndesishme pr t drejtat dhe obligimet e klientve -neni 13 i Parimeve themelore mbi rolin e avokateve
81)Parimi I/7.Kodi i Etikes profesionale,Prishtine,27 tetor 2001 ; Sipas Partimeve Themelore mbi rolin e avokateve,neni 14Avokatet,n
mbrojtjen e t drejtave dhe lirive themelore t njohura nga e drejta kombetare dhe nderkombetare dhe duhet q n do koh t veproj lirisht
dhe me ngulm,n pajtim me ligjin dhe standardet e njohura dhe etikn e profesionit ligjor
82)Parimi I/8.Kodi i Etikes profesionale,Prishtine,27 tetor 2001
83)Parimi I/11.Kodi i Etikes profesionale,Prishtine,27 tetor 2001

16
Avokati duhet ti shmahget fardo cenimi t pavarsis s tij dhe t kujdeset t mos e lr pas dore
etikn profesionale duke dashur ti plqej klientit t vet, gjykatsit ose pales s tret. 84

2.2. Raportet me klientin:

Avokati sht i obliguar t marr mbrojtjen e ofruar t t pandehurit pavarsisht nga personaliteti i t
pandehurit dhe lloji i veprs si dhe t prfaqsoj paln e dmtuar n shtjet penle. Avokati q ka
revokuar autorizimin, esht i obliguar ta prfaqsoj paln edhe m tej deri sa pala nuk gjen nj avokat
tjetr, por m s shumti deri n 30 dit prej dits s revokimit t autorizimit.85 Ai nuk duhet ti jap
shpresa t rreme pals q e mbron , madje edhe po qe ka pasur shum suksese m prpara. 86 Avokati
nuk guxon ti shkaktoj pales shpenzime t panevojshme .Ai e kshillon dhe e mbron klientin e tij me
ndrgjegje dhe me zell. Ai e njofton rregullisht klientin me zhvillimin e shtjes s tij.87

2.3.Raportet me Gjykatat,Organt e administrates dhe tjera shteterore:

Avokati, n kryerjen e profesionit t vet ka pr detyr q gjithnj t ruaj autoritetin e gjykatave pran
t cilave jep ndihm juridike dhe t shpreh respektin e duhur ndaj tyre.88Me paraqitjet e tij pran
gjykatave avokati89 duhet t arsyetoj dhe t vrtetoj bindjen se esht bashpuntor n zbatimin e
ligjit dhe n mbrojtjen e t drejtave themelore t qytetarve dhe t interesave t tyre.90 Avokati para
gjykats nuk guxon t jape deklarata fyese ose mendime nnmuese mbi vendimet e tyre ose pa arsye
t krkoj prjashtimin e gjyqtarve, ti akuzoj ata etj.91 Avokati duhet ta kshilloj paln e vet tu
shpreh respektin e duhur gjyqtarve.92 Avokati ka pr detyr t kujdeset q ti jap pales s vet
mbrojtjen e nevojshme sa m shpejt q sht e mundur dhe me sa m pak shpenzime si dhe t
pamundsoj do zvarritje dhe keqprdorim t t drejtave para gjykatave dhe organeve tjera
shtetrore.93 Avokati duhet ta mbroj klientin n prputhje me rregullat juridike. Asesi nuk duhet
ti jap gjyqtarit me vetdije ndonj informat t rrejshme ose t natyrs s till q ta shtyj t
gaboj.94

2.4.Raportet me palen kundershtare:95

Avokati duhet t sillet me respekt dhe dinjitet edhe ndaj kundrshtarit.Duke u prpjekur t krijoj
kushtet q kontetsti t zgjidhet sa m shpejt dhe n interesin e t dyja palve. Avokati nuk duhet ta
shfrytzoj mosdijn, lajthimin ose frikn e pales kundrshtare, veanrisht nse ajo nuk ka prfaqsues
juridik, pr t arritur sukses t pajustifikueshm pr paln e vet. Avokati nuk mund t kontaktoj me
paln kundrshtare pa i njoftuar prfaqsuesit e saj dhe paln e vet. N t gjitha rrethanat avokati duhet
ta ket parasysh karakterin kontradiktor t debateve. Ai, vjen fjala, nuk mund t kontaktoj me nj
gjyqtar lidhur me nj lend pa e njoftuar pr kt pun paln kundrshtare ose avokatin e saj. Ai nuk
mund ti dorzoj dokumentet, shnime ose dshmi t tjera nj gjyqtari para se ato ti komunikohen n
kohn e duhur pales kundrshtare ose avokatit t saj ,prpos n rastin kur veprimet e ktilla lejohen
sipas rregullave t procedures q zbatohen.

___________________
84)Parimi I/12.Kodi i Etikes profesionale,Prishtine,27 tetor 2001
85)Parimi I/17
86)Parimi III/7.Kodi i Etikesprofesionale,Prishtine,27 tetor 2001
87)Parimi III/8,Po aty
88)Parimi III/9,Po aty
89)Parimi V/1,Po aty.
90)Shume lende paraqiten ne gjykate,se sa zgjidhen,keshtuqe numri lendeve akumulohet shume shpejte.Ne pergjithesi,gjyqtaret vet i
klasifikojne lendet dhe vendosin se sipas ciles renditje do te merren ne shqyrtim. Krahas ksaj,avokatet shpeshher paraqesin krkesa me
shkrim gjykates,duke krkuar prioritet ne zgjidhjen e lendeve urgjente.Nje rast i ri mund te zgjidhet shume me shpejte prderisa rasti i vjeter
pret zgjidhjen dhe anasjelltas.Per me teper te anketuarit jane ankuar se ngarkesa me lende paraqet nje mundesi per te qene pre i korrupsionit.Ne
baze te intervistave,palet dhe avokatet shpeshher shkojne te referenti dhe paraqesin krkesa te pavend qe ai te pershpejtoje rastin. Indeksi i
Reformes se Sistemit gjyqesor per Kosove, Vellimi II,ABA-CEELI,Prishtine,2004,fq.49
91).Parimi V/2,Po keshtu edhe Parimet themelore mbi rolin e avokateveObligimet e avokatve ndaj klientve t tyre duhet t prfshijn :
Kshillimin e klienteve pr t drejtat dhe obligimet e tyre ligjore ,si dhe n lidhje me funksionimin e sistemit ligjor ,pr aq sa kjo sht e
rndesishme pr t drejtat dhe obligimet e klientve -neni 13
92)Parimi V/4
93)Parimi V/5
94)Parimi V/6
95)Parimi V/7
17
2.4.Raportet me avokatet praktikante 96
Respekti q avokati i referohet profesionit t avokatit e detyron ate t ket raporte kolegjiale dhe lojale
ndaj avokatve si dhe t kt solidaritet profesional.Kto raporte nuk duhet t ndikojn negativisht n
ndrgjegjshmrin dhe n kmbnguljen e avokatve n prfaqsimin e pals vetanake. Avokati duhet
t prmbahet nga do prpjekje e drejtprdrejt ose e trthort n synimin q ta trheq pr vete klientt
e nj avokati tjetr. Nse avokatit i drejtohet pala q e prfaqson nj avokat tjetr, ai sht i detyruar ta
informoj kolegun.97 Avokati sht i detyruar q ndaj avokatit t pales tjetr t sillet me respekt t
vacant dhe ti shmanget nnmimit n fardo mnyre, ta sulmoj ose ta shtyj n konteste t
panevojshme.Pr shkak t bashkpunimit kolegjial avokati duhet ta informoj dhe ta kshilloj nj
avokat kur ky i fundit kt e krkon ,prve n rast se ky sht avokat i pales kundrshtare.
Korrespodenca n mes avokatve sht me mirbesim . Avokatt pr t krijuar kuadro t afta n
profesionin e avokatve duhet t pranojn q n zyrat e tyre t ushtrojn jurist t diplomuar t rinj, t
aft dhe t zellshm. Avokati duhet t jet shembull pr avokatin praktikant dhe duhet ta vshtroj at
s bashkpuntor t njmendt, n mnyr q n mes tyre t ket mirbesim dhe prfillje t ndrsjell.

2.5.Raportet me komuniteti 98
Dhnja falas e ndihms juridike personave t rrezikuar social dhe personave nevojtar,sht detyr
nderi i avokatve, t ciln duhet ta bjn njsoj me kujdes dhe ndrgjegje si kur punojn me palt e
tjera. Avokati ka pr detyr t pranoj prfaqsimin e personave t rrezikuar social n shtjet civile
dhe penale ashtu si e cakton organi kompetent i Ods konformon akti t prgjithshm.

2.6.Organzimi ne zyren e avokatit99:

Avokati duhet t prpiqet q zyra e tij dhe mnyra e puns n t prkojn me ndershmrin, iltrin,
drejtsin, sinqeritetin dhe pristigjin e thirrjes s avokatit si shrbim i pavarur. 100

2.7.Ndalimi i veprimeve reklamuese101:

Avokati duhet t vendos firmn n ndrtesn n t ciln gjindet zyra e cila as nga forma as nga
prmbajtja nuk duhet t shrbej pr qllime reklamimi dhe komerciale. Ai nuk duhet t publikoj
shpallje me qllime reklamuese dhe komerciale. N hyrjen e zyrres s tij nuk duhet t afishoj pr
prezantimin e tij t dhna me qllime publiciteti ose t shnoj profesionin e tij t mparshm,m
qllim t udhheq klientin dhe as t reklamoj zyrn pr punt q nuk i prkasin profesionit t avokati
(fotokopjim,prkthime,etj). 102 Pr ruajtjen e pristigjit t avokaturs,avokati sipas rregullit duhet q palt
ti pranoj n zyrn e tij. Nuk sht e preferueshme q avokati punt ti kryej n koridoret e gjykatave,
n objektet hoteliere dhe n vendet t tjera t paprshtatshme, prve n rastet kur nuk disponon me
zyr t prshtatshme.103 Avokati mund t paraqitet publikisht, n televizor, n radio, ose n shtyp mbi

___________________
96)Kapitulli VII i Kodit te Etikes Profesionale te OAK,Prishtine,27 tetor 2001
97.Kapitulli VIII Kodit te Etikes Profesionale te OAK,Prishtine,27 tetor 2001 / Presioni n mes t kolegve t komunitetit juridik mund t
rezultoj n ndrhyrje n disa raste t ndjeshme.Pr shkak t numrit t vogl t avokatve zyrtart e gjykatave n prgjithsi kan prvoj
paraprake me avokatt e caktuar. Nj prqindje e vogl e avokatve i prfaqsojn shumicn e rasteve penale t profilit t lart dhe kta
avokat kan reputacion. T anketuarit kan raportuar se avokatt me m prvoj dhe t mirnjohur trajtohen ndryshe. Me nj popullat t
vogl (m pak se 2 milion) dhe numr t madh t rasteve penale q kan mbetur q nga konflikti dhe pasojat e vitit 1999, opinioni publik sht
i njohur me avokatt m eminent. Lndt e ndjeshme nga aspekti etnik kan nj publicitet t gjr dhe opinioni i prcjell me vmendje.
Prve ksaj, presioni dhe raportimi i mediave shpesh rezulton n nj shkall t lart t interesimit t publikut
98.Kapitulli X i Kodit te Etikes Profesionale te OAK,Prishtine,27 tetor 2001
99.Kapitulli XI i Kodit te Etikes Profesionale te OAK,Prishtine,27 tetor 2001
100)Zyra nuk paraqet kusht per regjistrim ne regjistrin e avokateve e as per ushtrimin e avokatise,keshtuqe nje numer i avokateve edhepse e
ushtrojne profesionin edhe pa nje zyre te vecante,kurse shumica e zyreve te avokateve nuk plotesojne kushtet minimale per ushtrimin e
veprimtarise(Keshilli Ekzekutiv,duke marre parasyshe faktin se disa avokate nuk kane pajisjet elementare per ushtrimin e veprimtarise ka
marre vendim qe ti ndihmoje me kompjuter dhe inventar per zyre,Vendimi i KE te OAK,shkurt 2007)
101.Kapitulli X i Kodit te Etikes Profesionale te OAK,Prishtine,27 tetor 2001
102)Keshilli Ekzekutiv i OAK,per te zbatuar kete rregull,kohe me pare me nje Qarkore te vecante ka kerkuar nga prej avokateve qe nga zyret e
veta ti largojne reklamimet e ketilla.Edhe me kalimin e kohes prej 2 muajve shihet se vetem nje numer i kufizuar i avokateve ka vepruar
konform saj.
103).Me angazhimin e Qendres Burimore per Ndihme Juridike,nje organizate e themeluar nga OSBE e tani e mbeshtetur teresisht nga OAK,ne
kater Gjykata te Qarkut ne Kosove(Gjilan,Mitrovice,Prizren dhe Peje),jane hapur zyre te vacanta per avokate,ne te cilat ata do te mund te
komunikojne me klientet e vet.Zyret jane te pajisura edhe me mjete ne menyre qe avokatet aty per aty te mund te perpilojne parashtresa
shtjet me interes shkencore t prgjithshm,ose prjashtimisht mbi shtje t caktuara.104Avokati
duhet ti shmanget njoftimit t opinionit publik mbi fardo veprimtarie q ka t bj me punn e tij ose

18
me jetn e tij private t cilat mund ta cnojn reputacionin e tij si avokat. Avokati paraqitet n opinion
me mas. Ai duhet ti shmanget ndrhyrjes s tij t shtrembruar duke krkuar publicitet profesional.105

IV.PRAKTIKAT E MIRA N SHRBIM T KONSOLIDIMIT T PROFESIONIT:

N t kaluarn Oda e Avokatve t Kosovs nuk paraqiste nj struktur t konsoliduar dhe t
qndrueshme. N t vrtet vet Oda nuk kishte ndonj plan e as sistem t ndrtuar antarsimi.
Vepronte mekanizmi i prcaktuar ligjor i regjistrimit t avokatve pr ushtrimin e pavarur t
profesionit,i cili mbshtetej n nj regjistrim t thjesht teknik i cili n esenc paraqiste licencimin e
avokatve. N realitet Oda ishte kthyer n nj organizat pr regjistrim dhe antart e regjistruar kishin
obligim pagesn e antarsis,e cila edhe ashtu nuk bhej me rregull,sepse as pr kt nuk kishte ndonj
mekanizm t ndrtuar. Midis ktyre qndronte nj vakum i madh i mosveprimit. E kaluara ka treguar
se nj struktur e ktill joefikase sht e paqndrueshme.

1.Sistemi i licencimit:
Oda duhet t ndrtoj nj sistem t qndrueshm t licencimit t avokatve ,i cili nuk do t konsistonte
vetm n nj certifikim (regjistrim) t thjesht t avokatve n OAK, si sht duke funksionuar tani.
Regjistrimi i avokatve n OAK, si kusht pr ushtrimin e pavarur t profesionit sht br pas nj
verifikimi byrokratik se kandidati i plotson kushtet pr regjistrim.106 Kjo mnyr ka qen e prcaktuar
me ligj, i cili edhe i ka parapar kushtet e regjistrimit.107 Pr dallim nga praktika e kaluar,sistemi i ri do
t prfshinte nj procedur t detajizuar t veprimeve pr licencimin e avokatve t rinj, e cila domosdo
do t prfshinte nj verifikim paraprak t njohjes s rregullave t etiks dhe t prgaditjes profesionale.
Oda do t duhet ti prcaktoj standardet minimale profesionale dhe etike t cilat do t duhej ti
plotsonte secili q pretendon licencimin. Sigurisht q nj numr paraprakisht i caktuar i orve t
aqftesimit dhe edukimit profesional dhe etik parashtrohet si domosdoshmri e ktij sistemi t ri.

2.Sistemi i disciplinimit
Monitorimet e shumta objektive te sistemit te drejtesise identifikojne se mbrojtsit akoma vazhdojn t
reflektojn rolin e mbrojtsit nga sistemi i kaluar juridik.

2.1.Discplinimi gjyqesor:
Parimisht, per shkelje te caktuara te rregullave te sjelljes ne procedurat ligjore para gjykates, ligji
percakton autoritetin gjyqesor per sanksionim.108 Keshtu, Gjykata e dnon me gjob deri n 250 EURO
mbrojtsin, t dmtuarin, paditsin privat, paditsin subsidiar, prfaqsuesin e autorizuar ose
prfaqsuesin ligjor, i cili n parashtres ose gojarisht ofendon gjykatn apo personin q merr pjes n

_____________________
104)Me nj popullat t vogl (m pak se 2 milion) dhe numr t madh t rasteve penale q kan mbetur q nga konflikti dhe pasojat e vitit
1999, opinioni publik sht i njohur me avokatt m eminent. Lndt e ndjeshme nga aspekti etnik kan nj publicitet t gjr dhe opinioni i
prcjell me vmendje. Prve ksaj, presioni dhe raportimi i mediave shpesh rezulton n nj shkall t lart t interesimit t publikut.
105)Si ne fusnoten me larte.
106) Pr shkak se OAK sht organizat joqeveritare, pranimi n OAK realizohet jasht suazave t fardo ndikimi nga qeveria. Avokatt
kosovar mburren me pavarsin e tyre nga qeveria dhe mbrojn n mnyr t fuqishme pavarsin e tyre....Megjithkete ,Vendimet e Kshillit
Gjyqsor dhe Prokurorial t Kosovs [KGjPK] pr prjashtimin e gjykatsve jan n dispozicion t gjykatsit t prfshir por nuk jan n
dispozicion t publikut. Kjo ndales ndikon n OAK, e cila sht kritikuar q ti ket antarsuar gjykatsit e prjashtuar, Indeksi i Reformes se
Profesionit Ligjor per Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004 .shte e papranueshme dhe kundretike q gjykatsit e larguar nga puna
pr shkak t korruptimit dhe shkeljeve tjera,tu jepen licenca qe te punojne si avokat.Raste te tilla absurde ndodhin vetem ketu,dr.Ismet
Salihu, Lajm,gazet e perditshme,Prishtine,E ejte,5 prill 2007,fq.5
107)Notimi (per provimin e jurispodencs-M.D.)mund t jet burim i trajtimit t pabarabart, por me ekzaminer t shumt t cilt e notojn
secilin aplikant, kjo mundsi sht minimale. Nuk sht raportuar pr korrupcion n procesin e provimit t jurisprudencs, edhpse disa t
anketuar mendonin se ekzaminert i kan trajtuar m mir disa kandidat pr shkak t lidhjeve ose miqsore ose pr shkak se kishin funksione
t larta.Po aty,fq.
108)Sa per te krahasuar:Gjyqtaret mund te shkarkohen nga detyra ose te ndshkohen vetem per sjellje te konsideruar si te pahijshme dhe
permes nje procesi transparent dhe te udhhequr nga kriteret objektive.Sipas rregullores KGJPK-ja eshte pergjegjese per proceduren
disiplinore se bashku me shrbimin e inspekcionit gjyqsor(SHIGJ),te departamentit te drejtesise(DD).Rregullorja mbi KGJPK-ne e
prkufizon sjelljen e pahijshme si ne vijimi:a)kryerja e nje vepre penale;b)mosprfillja e funksioneve gjyqesore;c)veprimi qe eshte i
papajtueshem me detyren e nje gjyqtari per te qene i pavarur dhe i paanshem;d)venia ne pozite,per shkak te sjelljes personale ose te ndonje
shkaku tjeter,qe eshte e papajtueshme me kryerjen e detyres se tij;ose e)shkelja e kodite te etikes profesionale. Indeksi i Reformes se Sistemit
gjyqesor per Kosove, ABA-CEELI,Prishtine,2004,fq.45 dhe 46
procedur. Aktvendimin lidhur mednimin e merr gjyqtari apo kolegji para t cilit sht dhn
deklarata, e kur ajo sht br n parashtres e merr gjykata e cila duhet t vendos pr parashtresn.
19
Kundr ktij aktvendimi lejohet ankes. Kur prokurori publik ose personi q e prfaqson e ofendon
tjetrin, pr kt njoftohet prokurori publik kompetent. Pr dnimin e avokatit apo t praktikantit t
avokatis njoftohet Oda e Avokatve. 109

Pastaj, Gjykata gjat rrjedhs s procedurs mund ti shqiptoj gjob deri n 250 EURO mbrojtsit,
prfaqsuesit t autorizuar ose prfaqsuesit ligjor, t dmtuarit, paditsit subsidiar ose paditsit privat
kur veprimet e tij jan t drejtuara qart n zvarritjen e procedurs penale. 110 Oda e Avokatve
informohet pr shqiptimin e gjobs ndaj antarit t saj ose praktikantit t avokaturs.111 Per me teper,
kur mbrojtsin shqyrtim gjyqsor prish rendin ose nuk u nnshtrohet urdhrave t kryetarit t trupit
gjykues pr mbajtjen e rendit, kryetari i trupit gjykues ia trheq vrejtjen. Kur vrejtja sht e
pasuksesshme, trupi gjykues mund t urdhroj q i akuzuari t nxirret jasht gjykatores, kurse personat
tjer jo vetm q mund ti nxjerr jasht, por mund ti dnoj me gjob deri n 1.000 EURO.112

Mbrojtsit ose prfaqsuesit t autorizuar trupi gjykues mund tia mohoj t drejtn pr t mbrojtur ose
prfaqsuar klientt e tyre n shqyrtim gjyqsor kur pas dnimit ata vazhdojn t prishin rendin dhe n
kt rast krkon nga pala q t angazhoj nj mbrojts tjetr apo prfaqsues t autorizuar.113 Kur i
akuzuari nuk mund t angazhoj mbrojts tjetr menjher, apo kur gjykata at nuk mund ta caktoj m
von pa e dmtuar mbrojtjen, shqyrtimi gjyqsor ndrpritet ose shtyhet. Kur paditsi privat ose paditsi
subsidiar nuk mund t angazhoj menjher tjetr prfaqsues t autorizuar, trupi gjykues mund t
vendos ta mbaj shqyrtimin gjyqsor pa prfaqsues t autorizuar, nse pas vlersimit t kujdesshm t
t gjitha rrethanave mon se mungesa e prfaqsuesit t autorizuar nuk i dmton interesat e personit t
cilin ai e prfaqson. Kur gjykata e largon nga gjykatorja ose e gjobit antarin e avokaturs apo avokatin
praktikant pr prishjen e rendit, pr kt e njofton Odn e Avokatve. 114

2.2.Disciplinimi pr shkeljen e regullave t etiks profesionale115:

2.2.a)Sistemi i vetdisiplins
Eshte sistemi i pare i njohur dhe konsiston ne proceduren e disciploines teresisht permbrenda
organizates. Sistemi aktual i disciplins i ndrtuar brenda Ods sht duke u treguar tejet joefikas dhe i
paqndrueshm. a)Ai sht i bazuar dhe funksionon n trsi sipas relikteve t s kaluars. O.A.K, nuk
ka arritur t bj prmirsime strukturore dhe t ndrtoj nj sistem t konsoliduar i cili do t ishte i
qndrueshm dhe efikas. Derisa strukturat e Ods nj sistem t mvetsishm t disciplins e shikojn si
kusht t domosdoshm pr nj avokatur t pavarur, n rrethanat aktuale kjo sht treguar e
paprshtatshme.116

Kshtu, Oda edhepse n njrn an ka aprovuar nj Kod t etiks i cili siguron standarde t kenaqshme
etike,117 ajo nuk ka arrit q t vendos nj sistem i cili n mnyr efikase do t mbikqyr dhe prcjell
respektimin e ktyre standardeve. Duket se mbikqyrja e standardeve t reja-t konsoliduara etike nuk do
t mund t bhet me nj sistem t vjetr t disciplins dhe me nj administrim t vjetr t tij. Jo vetm
nga jasht por edhe nga brenda ky sistem sht duke u kritikuar si i paqndrueshm. Standardet e reja
etike duhet t prcillen nga nj sistem i ri me nj administrim t ri dhe efikas. Prandaj, gjithnj e m
shpesh sht duke zn vend mendimi se vendosja e nj sistemi disciplinor nn autoritetin gjyqesor.
________________
109)Neni 85 par.1 KPPPK.Dnimi sipas paragrafit 1 t ktij neni nuk ndikon n ndjekjen dhe n shqiptimin e dnimit pr veprn penale t
kryer me ofendim.Neni 85 par.2 KPPPK
110) Neni 146 par.1 KPPPK
111) Neni 146 par.2 KPPPK
112)Neni 336 par.1 KPPPK.
113)Neni 336 par.3 KPPPK.
114)Neni 336 par.6 KPPPK.
115)Procedura disciplinore ndaj avokatve duhet t sillet para nj komiteti disciplinor t paanshm,t themeluar nga profesioni ligjor,para nj
organi t pavarur statutor,apo para gjykats dhe duhet t jet lend e nj shqyrtimi t pavarur gjyqsor-Neni 28 Parimet themelore mbi rolin e
avokateve ,Havana,Kube,27 gusht deri 7 shtator 1990.E tr procedura disciplinore duhet t prcaktohet n pajtim me kodin e sjelljes
profesionale dhe standardet dhe etikat e paranuara profesionale t profesionit ligjor dhe n dritn e ktyre parimeve ,Po aty ,neni 21
116)Sistemi disiplinor duhet ti adresoj shtjet e jokompetencs dhe korrupcionit me qllim t ndrtimit t besueshmris dhe besimit tek
publiku, Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor per Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004.
117)Ky sistem duket se po tregohet joefikas ne nje komunitet te vogel te avokateve si dhe ne nje shoqeri e cila karakterizohet me lidhje te
forta familjare e shoqerore.

20
2.2.b)Sistemi i disciplins nn autoritetin gjyqsor
Zgjedhja e par,si opcion pr tejkalimin e gjendjes t shkaktuar me mosfunksionimi i sistemit aktual t
vetdisciplinimit, sht kalimi i trsishm i mbikqyrjes s etiks n nj organ jashta strukturave t
Ods. Kjo zgjedhje i referohet joefikasitet t sistemit aktual dhe paaftsis s strukturave t
organizats pr administrim efikas t tij.Pranohet se nj autoritet q do t kishte fuqin e imponimit t
vendimeve t veta,do t ishte zgjedhja m e mir pr dalje nga situata e tanishme. Ky autoritet do t
mund t ishte shum m efikas se sa strukturat e brendshme,me vet faktin se posedon fuqin
autoritative,element ky q u ka munguar strukturave t disciplinimit t ngritura nga Oda.Dhe,prkundr
asjeve t ndryshme pr strukturn e ktij sistemi ,pr autoritet njzri pranohet Gjykata Supreme e
Kosovs-respektivisht nj kolegj i vaant n kuadr t ksaj gjykate.
N praktikat e shteteve me nj sistem mjaft efikas t disciplins n t cilat haset kjo zgjedhje,organi i
cili vendos pr prgjegjsin disciplinore t avokatve prbhet edhe nga nj numr i
konsiderueshm i antarve nga radht e avokatve.Mendimet q preferojn kt zgjedhje nuk jan pr
nj prbrje t ktill t autoritetit gjyqsor n procedurat n t cilat vendoset pr prgjegjsin
disciplinore t avokatve.Kta trupa shihen t jen t prbra vetm nga gjyqtar.Kjo zgjidhje,prher
trheq me vete edhe kompetencn e licencimit-duke krkuar q licencimin e avokatve ta bj
autoriteti m i lart gjyqsor,i cili edhe do t vendos pr prgjegjsin disciplinore.

2.2.c)Sistemi i przier
Zgjedhja e dyt e ktij opcioni do t ishte m e afrt me rrethanat kosovare dhe m mir do t
korrespondonte me realitete e reja,duke mos e zhvendosur sitemin e prgjegjsis n trsi jashta Ods.
Kshtu,brenda Ods do t vepronte nj sistem efikas,i konsoliduar dhe mir i administruar i
prgjegjsis disciplinore pr shkeljet e lehta t rregullave etike,kurse prgjegjsia pr shkeljet e rnda
do t kalonte n autoritetin m t lart gjyqsor.Ky opcion,prher e l t hapur shtjen e
kompetencave pr licencimin e avokatve,duke e favorizuar Odn pr kompetenc rreth licencimit.
Megjith prparsive dhe t metave,prvojat tregojn se asnjri nga kto dy sisteme nuk do t jen
efikas nse nuk mbshtetet n procedura dhe instrumete t efektshme disciplinimi.

3.Edukimi i vazhdueshm ligjor

Avokati vazhdimisht duhet ti thelloj njohurit e tij; duhet ta prcjell literaturn q ka t bj me
profesionin etij dhe do ngjarje aktuale,prparimin shkencor dhe kulturor,ngjarjet politike ,etj.Sipas
mundsive t veta dhe kompetencs profesionale,avokati duhet t marr pjes dhe tia ofroj
bashkpunimin e tij Ods s Avokatve dhe shoqatave t tjera.118

Ngritja e kompetences dhe ekspertizes se larte profesonale,permirsimi i cilesise se per sherbimeve,

ngritja e standarde etike, permiresimi i shkathtsive praktike t antarve, pajisjen e antarve me
njohuri, shkathtsi dhe informacione t rndsishme pr ushtrimin e profesionit, eshte n qendren e
misionit t OAK- prmirsimit t drejtsis,konsolidimit dhe prmirsimit t procedurave ligjore.
Arsimimi i vazhdueshem ligjor ka pr qllim t vetin t prhershm rritjen e njohjes dhe respektit pr
ligjin,procedurat ligjore dhe rolin e profesionit n mbrojtjen e standardeve ligjore. 119 N themelet e
Programeve AVL jan prpjekjet pr t ruajtur,promovuar dhe avancuar idealet e drejtsis dhe
dedikimin e profesionit ligjor shrbimit publik.Oda kshtu,vendos standarde t larta t
profesionalizmit, kompetencs, besimit dhe sjelljes etike.120Arsimimi ligjor,gjithashtu konsiderohet si
instrument i mir pr tejkalimin e zakoneve dhe praktikave t vjetra. 121 Prmes AVL ngriten standardet
e avokatve dhe Oda do t siguroj q t gjith avokatt e regjistruar n regjistrin e avokatve do t
prmbushin minimumin e nivelit t duhur t kompetencs.N themelet e ktij Projekti sht synimi pr
_____________
118)Keshilli Ekzekutiv i OAK ne vitin 2004 ka ngritur nje Komitet te vecante i cili me perkushtim eshte duke punuar ne permirsimin e
rregullave te etikes profesionale dhe po bashkerendite veprimet edhe me faktore te tjere jasht Odes per konsolidimin e procedurave
disciplinore.Si rezultat i ketyre perpjekjeve jane edhe organizimi i tubimeve me qytetaret si dhe futja e pjesmarrjes se tyre sikurse edhe te
gjyqtareve ne organet disciplinore.
119)Neni 15 kap. I i Kodit te Etikes Profesionale,Prishtine,27 tetor 2001.
120)Pr t krijuar avokat kompetent, nevojitet arsimimi m i mir, duke filluar nga fakulteti juridik dhe duke prfshir arsimin e
vazhdueshm ligjor... T gjith avokatt dhe juristt duhet t jen t diplomuar n Fakultetin Juridik; mirpo cilsia e arsimimit juridik sht e
dobt.,Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor per Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004.
121)Me kt OAK pr her t par n historikun e vet 30 vjear,po e merr prgjegjsin pr nivelin e kompetencs profesionale dhe t
shkathtsive praktike t antarve t vet

21
prmirsimin e vazhdueshm t shrbimeve ligjore.

a).Arsimimi Intensiv Ligjor(AIL )- sht i ndrtuar nga Programi i njohjes me legjislacionin e ri penal t
Kosovs(KPPP dhe KPP t Kosovs). Prbhet nga Seminaret intensive n lidhje me institucionet e reja
n sistemin penalo-juridik t Kosovs. sht program emergjent i prfitimit t njohurive profesionale
dhe t zhvillimit t shkathtsive praktike n shtjet specifike penale. Ky Program ka filluar n muajin
dhjetor 2003, me nnshkrimin e KPPPK dhe KPP t Kosovs.
c).Arsimimi i Vazhdueshem Ligjor(AVL) - nj program i trajnimeve, takimeve t puns, seminareve dhe
kurseve pr avokat q aplikohen n shum vende. Ky sht nj program i arsimimit t vazhdueshm
pr avokatt ne te cilat trajtohen shtjet e caktuara q paraqesin preokupime aktuale t avokatve. Nj
vend t veant t ktij programi paraqesin edhe rregullat e etiks profesionale.122
c).Arsimimi i Ligjor pr avokatt e shtjeve komerciale sht program i prhershm i cili ka pr
qllim shtimin e kapaciteteve t zyreve t avokatve pr shrbimet n shtim lidhur me shtjet e
komplikuara komerciale dhe ekonomia e tregut.123

4.Mentorimi i gjeneratave:
4.1.Aftsimi i studentve me shkathtsit e praktikimit t ligjit - Esht nj program i cili pr tri vjet me
radh sht duke u aplikuar ne studimet e drejtsis i cili ka pr qllim aftsimin e studentve me
shkathtsit praktike. Pjesmarrja e Ods sht substanciale.
4.2.Aftsimi i praktikantve - Me t rifilluar provimet e jurisprudencs dhe me qllim t inkurajimit t
juristeve t rinj pr t hyr n profesionin ligjor, OAK, ne bashkepunim me ABA-ceeli prej vitit 2002
sht duke e drejtuar Programin pr praktikant te cilin deri m sot e kan perfunduar 6 gjenerata, me
mbi 100 praktikant.124 Ky program - gjithprfshirs dhe i integruar, i siguron secilit pjesmarrs pun
praktike njvjeare t paguar n zyrn e ndonj avokati duke u ofruar juristve t rinj shkathtsit
themelore t nevojshme pr t hyr n profesionin e tyre.125 Prve ktij trajnimi intenziv kok m
kok t cilin e ofrojn avokatt me prvoj n gjykata dhe n zyre, praktikantt marrin pjes n vizita
t organizuara npr institucione juridike dhe seminare e puntori t cilat i mbajn juristt profesional
kosovar dhe ndrkombtar me prgatitje t larta (profesor, ekspert, avokat, gjyqtar dhe prokuror
me prvoj dhe njohuri juridike). Ky trajnim plotsues siguron njohuri thelbsore, shkathtsi praktike
dhe pergaditje te nevojshme pr prparim n karrier. Pas prfundimit t puns praktike, praktikantt
kan t drejt ti nnshtrohen provimit t jurisprudencs dhe t konkurrojn pr tu pranuar n Dhome
pasi ta ken kaluar provimin. Trajnimi sht shum i rndsishm pr zhvillimin profesional sepse
prqndrohet n shkathtsit praktike t juristeve t cilat i prplotsojn njohurit teorike t marra n
fakultetet juridike. Tr programi reflekton frymn e prgjithshme t avokaturs si shrbim i pavarur
profesional. Te gjenerata e re krijohet ndjenja e prkushtimit ndaj principeve t drejtsis,profesionit
ligjor, moralit dhe besimit profesional. Aftsimi pr mbrojtjen e prkushtuar e t drejtave dhe lirive t
njeriut dhe qytetarit pa dallim race, prkatsie etnike, bindjeje fetare apo politike, prejardhje sociale
qndron n themelet e ktij programi.

________________
122)Ne programet e arsimimit te vazhdueshem ligjor prezentojne edhe eksperte ligjor nderkombetar(sikur edhe eksper vendore: gjyqtar,
avokate,prokurore,profesor te drejtesise dhe ekspert tjere me pervoje ne praktikimin e ligjit),te cilet i percjellin njohurite dhe pervojat me te
mira per institucionet dhe procedurat e drejta nga sistemt e tyre te zhvilluara juridike.Vecnerisht,Oda inkurajon pjesmarrjen e eksprtev me
njohuri te standardeve nderkombetare dhe te praktikes se Gjykates Evropiane per te Drejtat e Njeriut.
123)Qe nga viti 2004 kur kane filluar te zbatohen programet e arsimimit ligjor,deri me tani jane realizuar mbi 1.000 ore program,prej tyre
vetem per etikat rreth 10%,mirepo ato i kane vijuar vetem nje numer mjaft i kufizuar i avokateve.Ligji mbi Avokatine, nr. 2004/40, i aprovuar
nga Kuvendi i Kosoves qysh me 8 shtator 2004 me nr 2004/40 e sanskionon arsimimin e vazhdueshem ligjor si te detyrueshem per te gjithe
avokatet.
Qasja e publikut n shkresat e gjykats sht e kufizuar. N prgjithsi vetm palve dhe avokatve t tyre u lejohet qasja. ... Si rezultat,
trajnimi i pamjaftueshm pr avokatt mbrojts ashpr ndikon n mundsin e tyre pr tju qasur informatave relevante... Indeksi i Reformes
se Profesionit Ligjor per Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004.
124)Zhvillimet e mtutjeshme n qndrueshmrin e AVL-s duhet t prfshijn: 1)taksat nga pjesmarrsit e programeve t AVL-s,
2)mbajtja e shnimeve t pjesmarrjes, 3)standardet pr nj planprogram minimal, dhe 4)vetfinancimin. Komunikimi i prmirsuar ndrmjet
Bordit Ekzekutiv, Komiteteve dhe Antarsis sht gjithashtu i domosdoshm,Po aty.
107)Nga data 01.mars 2007,e mbeshtetur ne teresi nga buxheti vetanak dhe pa perkrahjen e donatoreve OAK ka filluar aftesimin gjenerata e
fundit e prej gjithsejt 24 praktikante
125)Fakulteti Juridik i Prishtins ofron trajnim teorik, por studentt kan shum pak or praktike ose trajnime pr aftsim analitik t ushtrimit
t profesionit...Nuk ka lnd t llojit t hulumtimit juridik ose shkrimit ligjor, prgjegjsia profesionale/etika profesionale ose lnd mbi
avokaturn, Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor per Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004.

22
4.3.Arsimimi intensiv ligjor per avokatet e rinj:
sht vrtetuar se personat t cilt hyjn pr her t par n profesion kan m tepr nevoja pr
thellimin e njohurive profesionale dhe zhvillimin e praktikave gjyqsore. Ktyre avokatve u nevojiten
njohuri thelbsore pr profesionin dhe procedurat ligjore. N kt mnyr Oda do t bnte mentorimin
dhe aftsimin e gjeneratave duke i bartur n avokatt e rinj prvojat e ndrtuara me decenje. Kshtu
Oda do t realizonte minmumin e domosdoshm t kompetencs profesionale t antarve t vet. Me
kete Oda synon q t ngrit nivelin e kompetencs profesionale dhe t shkathtsive praktike t
personave t cilt pr her t par hyjn n profesion. Prmes Programeve AIL avokatt e rinj prfitojn
njohurit thelbsore profesionale. Kshtu, ata zhvillojn shkathtsit elementare praktike,126njihen me
normat e etiks profesionale dhe vetdijsohen pr respektimin e tyre. Prmes AILAR do t ngriten
standardet e avokatve dhe Oda do t siguroj q t gjith avokatt e regjistruar n regjistrin e
avokatve do t prmbushin minimumin e nivelit t duhur t kompetencs. Prmes ktij Programi Oda
shton kapacitet profesionale t avokatve t rinj dhe kujdeset pr pajisjen e tyre me informacione t
rndsishme pr ushtrimin e profesionit.127 Ne kete menyre, Oda shton kapacitet profesionale t
avokatve t rinj dhe kujdeset pr pajisjen e tyre me informacione t rndsishme pr ushtrimin e
profesionit. Institucionet dhe procedurat ligjore, ndryshimet n ligj dhe prpjekja pr t qen t pajisur
me komentet m t mira, preferohen me kto programe. 128

5.Specializimi i avokateve:
Aktualisht,sikur edhe n t kaluarn,avokatt ushtrojn profesionin e prfaqsimit t klientve pa qen
t specializuar pr nj lmi t caktuar.129 Nj specializim i vaant do t shkonte n favor t ngritjes s
kualitetit t shrbimeve profesionale q i ofrojn vet avokatt.130 Dhe jo vetm e drejta pr ta prdorur
titullin e specializimit n emrin e zyrs respektivisht para emrit t vet, por mundsia e prsosjes m t
lart t dijes profesionale do t ishte qllimi kryesor i aplikimit t ktij sistemi. Sikur edhe sipas
prcaktimit ligjor (nenet 44 dhe 45 t LANTJ), do t duhej q t prcaktohen kushtet dhe procedura pr
njohjen e specializimit t avokatit. Ne kete menyre do te ngritet niveli i pergaditjes profesionale dhe
kompetenca e avokateve.

6.Prfshirja e aktivitetet e informimit dhe vetedijesimit ligjor te komunitetit

OAK n t kaluarn nuk i ka kushtuar kujdes q t jet e profiluar edhe me nj paraqitje t caktuar ndaj
komunitetit.131 Ajo nuk ka pas kapacitet pr t shprehur dhe identifikuar interesat e antarve t vet e
aq m pak vetdije pr profilim t caktuar ndaj komunitetit t gjr apo qoft edhe vemas ndaj
prfituesve t shrbimeve t avokatve antar. Tani, ne kohet e fundit OAK eshte duke punuar ngushte
me partnere nderkombetare ne zhvilimin e nje programi per njohjen e komunitetit me sistemin e
drejtesise si dhe ngritjen e vetedijes ligjore te komunitetit. Kjo e ofron Odn me komunitetin e bn at
___________________
126)Me kete Oda ngrit traditat dhe rrit prkushtimin ndaj gjeneratave.
127)Shqetsimet ...prkitazi me ushtrimin e profesionit t avokatit privat mbesin shtjet financiare dhe krijimi i bazs s klientave. Shum
avokat kan kompjuter pr prpunim t tekstit mirpo nuk jan t kyur n internet. N prgjithsi avokatt nuk kan madje as lidhje t
telefonis fikse, vendpranim t klientve, staf, librari apo pajisje tjera....Avokatt kan qasje t kufizuar n resurset ligjore si jan ligjet,
rregulloret, vendimet e lndve, komentaret, rregulloret e UNMIK-ut dhe informatat tjera prkatse t nevojshme pr tiu mundsuar atyre t
mbrojn interesat e klientave t tyre. Pr avokatt jasht Prishtins, disponibiliteti i resurseve sht edhe m i keq. Shumica e zyreve t
avokatis kan pak apo aspak librari dhe nuk kan qasje n internet apo kompjuter, veanrisht n qytetet e vogla. Indeksi i Reformes se
Profesionit Ligjor per Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004.
128)Megjithe vetem nje numer i kufizuar i ketij grupi te avokateve i shfrytezojne mundeste te cilat u ofrohen permes ketij
programi.Keshtu,nga 95 avokatet e perfshire ne gjeneraten e fundit ne kete program jane certifikuar vetem 51 prej tyre si vijues te rregullt.
129)sht me rndsi t bhet me dije se shumica e avokatve, krahas mbrojtjes penale, marrin edhe lnd civile s paku minimalisht, ose
kryejn pun tjera t ndihms juridike. Specializimet njihen n dymbdhjet fusha t ndryshme. Megjithat, asnj avokat i specializuar nuk
sht regjistruar gjer m tani. T gjith t anketuarit mendojn se specializimi sht nj gj e mir mirpo jan t bindur se gjendja e tanishme
ekonomike n Kosov nuk do t jet n gjendje t mbshtes specializimin e avokatve, Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor per
Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004.
130)Specializimet njihen n dymbdhjet fusha t ndryshme. Megjithat, asnj avokat i specializuar nuk sht regjistruar gjer m tani Vetm
nj numr i pakt i avokatve m t njohur dhe famshm nuk kan vshtirsi q t krijojn klienteln q paguan mir. Pjesa e mbetur e
avokatve nuk kan klientel t mjaftueshme n shtjet penale e cila gj do t mbshteste specializimin e tyre. T anketuarit e kuptojn n
mnyr t qart rndsin e zhvillimit t ekspertizs n nj fush t ligjit. Realiteti ekonomik i detyron shumicn e avokatve t ken njohuri
n shum lmi, Po aty.
131)Shoqatat profesionale t avokatve mbshtesin programet q edukojn dhe informojn publikun pr detyrat dhe t drejtat e tyre n baz t
ligjit si dhe rolin e avokatit n dhnien e ndihms publikut n mbrojtjen e ktyre t drejtave. Oda e Avokatve t Kosovs nuk sht duke
mbshtetur programet q edukojn dhe informojn publikun. Organizatat ndrkombtare jan ofruesit ekskluziv t interesit publik dhe
programeve t vetdijsimit(Programet prfshijn informatat mbi shtjet ligjore si jan t drejtat e njeriut, e drejta penale dhe e drejta
familjare), Indeksi i Reformes se Profesionit Ligjor per Kosove,ABA-CEELI,Prishtine,korrik 2004.

23
m t arritshm pr shumicn dhe ngrit besimin e komunitetit n kt profesion.132

___________________
132)Shoqatat profesionale t avokatve jan t prfshira n mnyr aktive n procesin e reforms ligjore n vend. Oda e Avokatve t Kosovs
sht e prfshir n procesin e reforms ligjore mirpo roli i saj gjer m tani ka qen i kufizuar...I vetmi legjislacion n t cilin avokatt si grup
kan pasur ndikim t rndsishm sht Ligji mbi Avokaturn dhe Ndihmn Tjetr Juridike dhe Projektligji mbi Avokaturn. Sidoqoft OAK
ka krkuar t ofroj kontributin e vet n ligjet dhe shtjet tjera,Po aty.
Burimet dhe Literatura:
-Parimet themelore mbi rolin e avokateve,miratuar nga Kongresi i Tete i KB mbi Parandalimin e krimit dhe trajtimin e fajtoreve, Havana,Kube,27 gusht
deri 7 shtator 1990
-Parimet baz mbi pavarsin e gjyqsorit, miratuar nga Asambleja e Prgjitshme e OKBs Rezoluta 40/32 e 29 nntorit 1985 dhe 40/146 e 13
dhjetorit 1985,Zyra e Kombeve t Bashkuara e Komisionerit t Lart pr t Drejtat e Njeriut
-Deklarata mbi Aftesite dhe Vlerat e Avokatures,Shoqata e Avokateve Amerikane,Washington,1992
-Projekt Parimet mbi Pavaresine e Gjyqesorit(Parimet e Sirakuzes)-komiteti i eksperteve te mbledhur nga Shoqata Nderkombetare per te Drejten
Penale,Komisioni ndekombetar i juristeve dhe Qendra per pavaresine e gjyqtareve dhe avokateve,1981
-Kuadri i Rregullave per Parandalimin dhe Eleminimin e korrupsionit dhe per sigurimin e paanshmerise se sistemit gjyqesor, miratuar nga grupi i
ekspertteve te mbledhur nga Qendra per Pavaresine e Gjyqtareve dhe Avokateve,shkurt 2000.
-Ligji mbi Avokaturen dhe Ndihmen Tjeter Juridike
-Projektligji mbi avokatin,aprovuar nga Kuvendi i Kosovs m 8 shtator 2004 si ligji Nr. 2004/40
-Ligji mbi Gjykatat e rregullta
-Statuti i Odes se Avokateve te Kosoves,Prishtine,27 tetor 2001
-Kodi i Etikes Profesionale,Prishtine,2001
- Kodi i Etiks dhe Sjelljes Profesionale pr gjyqtart,Kshilli Gjyqsor dhe Prokurorial i Kosovs: 31 korrik 2001
-Projekt Deklarata universale mbi Pavaresine e Drejtesise(Deklarata Singhvi),pergaditur nga Z.L.V.Singhvi,Raportues specuial i OKB-se mbi
sundimin e pavaresise se gjyqesorit,1989.
-Rregullat Procedurale te TPNJ,IT/32/Rev.22/Corr.1(11 shkurt 1994-me ndryshimet)
-Direktiva per Caktimin e Avokateve Mbrojtes TPNJ,IT/73/Rev.8 (1 gusht 1994-me ndryshimet)
-Kodi i Sjelljes Profesionale per Avokatet qe Paraqiten para TPNJ IT/125(12.qershor 1997)
-Kodi i Procedurs Penale t Kosovs
-Projekti i Administrimit t Gjykats n Kosov: Raporti prfundimtar, Qendra Kombtare pr Gjykata Kombtare dhe DPK Consulting, gusht 2002
-Departamenti i Administrats Gjyqsore, Raporti i vitit 2002 mbi Punn e Gjykatave t Rregullta
-Karta evropiane mbi Statusin e Gjyqtarve, Strasbourg, Franc, Korrik 1998
-Rekomandimet e Keshillit te Evropes- Komisioni i Ministrave R(94)12mbi pavaresine,efikasitetin dhe rolin e gjyqetareve miratuar me 13 tetor 1994
-Plani Strategjik i Shoqats s Gjyqtarve t Kosovs, Prishtin, gusht 2002
-Prmbledhje t dhnash mbi Daljen n pension t Gjyqtarve dhe Prokurorve t Kosovs (mesi i vitit 2003)
-Analiz e Kosovs e Sitemit t Drejtsis Penale shtator 2001 shkurt 2002,Tema: Pavarsia e gjyqsorit, shtje t Paraburgimit dhe t Shndetit
Mendor, Departamenti i t Drejtave t Njeriut dhe Shtetit t s Drejts, OSBE& UNMIK
-Ligji mbi oganizimin gjyqsor, shkruar sipas kerkeses t Komisionit Kshillmor Teknik, Gilbert Deboisvieux (Draft, nuk sht shnuar data)
-Organizimi dhe Ristrukturimi i Gjyqsorit t Kosovs Rexhep Haxhimusa,Kryetar i Gjykats Supreme t Kosovs
-Strategjite per sistemin gjyqesor,Komentet dhe rekomandimet,ABA-ceeli,Prishtine,prill 2002
-Indeksi i reformes se sistemit gjyqesor per Kosoven,ABA-ceeli,Prishtine,2002
-Indeksi i reformes se sistemit gjyqesor per Kosoven,ABA-ceeli,Prishtine,2004
-Raport mbi Situatn e Gjyqsorit t Kosovs pregatitur dhe prcjellur nga Komisioni pr shtje Legjislative, Gjyqsore dhe t -Kornizs Kushtetuese
pr Kryesin e Kuvendit t Kosovs, 2 mars 2003
-Raport mbi punn e gjykatave t rregullta 2001,UNMIK Departamenti i Administrativ i Drejtsis, Prishtine, Kosov, mars
-Shqyrtimi i Sistemit te Drejtesise Penale:1999-2005,Reforma dhe shqetesime te mbetura,OSBE-Misioni neKosove,Departamenti per te Drejtat e
Njeriut dhe Sundimin e Ligjit,Seksioni i Monitorimit te Sistemit Juridik, Prishtine,mars 2006
-Kosova As Seen,As Toold,OSCE-Office for Democratic Institution and Human Rights/ODIHR,An analysis of the human rights findings of the OSCE
Kosova Verificaktion Mission,october 1998 to june 1999
-MEASURING AND IMPROVING CITIZENS UNDERSTANDING OF THE JUSTICE SYSTEM ,Survey of Attitudes Towards the Judicial System
Among Court Users in Kosovo ,mars 2006 ,pergaditur nga USAID( United States Agency for International Development)dhe IFES.
-Mesimet e msuara mbi Gjyqsin e UNMIKut,Mark Baskin, Shtypi Paqeruajts Kanadez i Qendrs s Paqeruajtjes,Pearson, Clemensport, Kanada,
2002
-Elementet themeloren te pavaresise gjyqesore,Mery Noel Pepys,Specialiste Nderkombetare e reformave Gjyqesore,janar 2002
-Roli i administrimit te gjykatave ne fuqizimin e pavaresise dhe paanesise gjyqesore,William Davis,drejtues i DPK Consulting
-Thomas Carothers, Promoting the Rule of Law Abroad: the Knowledge Problem (Promovimi i Sundimit t s Drejts Jasht Vendit: Problemi i
Dituris), CEIP Serit mbi Sundimin e s Drejts, Nr. 34 (janar 2003)
-C.M. Larkin, Judicial Independence and Democratization: A Theoretical and Conceptual Analysis, (Pavarsia e Gjyqsis dhe Demokratizimi:
Analiza Teorike dhe Konceptuale 44 American Journal of Comparative Law (Revista Amerikane pr t Drejtn Komparative). 605, 611 (1996
-Tisne dhe Smilov, Nga Posht - Lart: Vlersimi i Shnimeve mbi Prpjekjet Anti-korrupcion n Evropn Juglindore, Seria e Studimeve Politike 2004,
Rrjeti i Fondacionit Soros 69
-Administrata kalimtare e pas konfliktit t Kosovs dhe msimet e msuara n prpjekje pr t krijuar nj gjyqsi dhe shtet t s drejts,Wendy S.
Betts,Scott N. Carlson, & Gregory Gisvold, 22Mich. J. Intl L. 371
-Corruption in Kosovo: Observations and Implications for USAID(United States Agency for International Development) ,Rapo rti Final,July 10, 2003
,Pristina, Kosovo ,Submitted by: Management Systems International ,600 Water Street, SW Washington, DC 20024 USA
-Kriminologjia,Ragip Halili,Prishtine,2003
-Korrupsioni dhe invazioni fiskal,Arben Rakipi,Tirane,2003
-Avokatura,bilten i Odes se Avokateve te Kosoves,Prishtine
-Korrupsioni apo teja qe bren strukturen e vendit,Pasqyra,nr.71,shkurt 2003
-Drejtsia spastrohet nga te korruptuarit, Lajm,gazet e perditshme,Prishtine,E ejte,5 prill 2007
-Sascha Matuszak,An American in China:Cheating as a way of life.2001
-Banka boterore dhe korrupsioni,Robert McMahon,Zevendes Editor i Keshillit te Mardhenieve me Jashte
-Strengthening Judicial Integrity Against Corruption ,Pergaditur nga: Petter Langseth, Ph.D., Programme Manager and Oliver Stolpe, Ekspert
bashkepuntor,United Nations Global Programme against Corruption, Centre for International Crime Prevention,
Office for Drug Control and Crime Prevention, United Nations Office at Vienna, 20 December 2000,for CIJL Yearbook, 2000.
-Buscaglia/Dakolias, Legal and Judicial Reform Unit, Legal Department, The World Bank,An Analysis of the Causes of Corruption in the Judiciary
(1999)
-Combating Corruption in Kosovo,A Report by Operation Kosovo ,Chicago-Kent College of Law,Illinois Institute of Technology, 23 October 2006 - 29
October revision
24
Mr.sc.Qemajl Juniku, avokat

MBROJTJA E PRONSIS APO RIVENDOSJA E T DREJTS N PRON

Kur t bhet fjal pr t drejtn e prons,nuk mund t mos kemi parasysh rndsin e pakontestueshme
t saj q ia ka kushtuar do shoqri , sipas momentit e caktuar historik dhe mnyrs s organizimit
shoqror, duke e marr parasysh periudhn prej sistemit Romak e gjer n ditt e sodit.

Sistemi dhe struktura e padive pr mbrojtjen e pronsis prej ather e gjer me tani, ka hyr prmes
kodit t prgjithshm civil t Austris,Vj.1811 i cili m pastaj sht modifikuar dhe prshtatur
sistemeve t ndryshme n momentet e caktuara historike dhe organizimet e caktuara shoqrore .

sht pr tu veuar se dukurin e uzurpimit t pronave e hasim pothuaj n do faz t organizimit

shoqror, por edhe t shpronsimit n forma tjera, qoft nga individi por edhe bashksia shoqrore. Kjo
dukuri ka qen prezent edhe n Kosov ,kur ajo ishte nn okupimin e okupatorve t ndryshm t
cilt n forma t caktuara imponuan zbatimin e dispozitave ligjore t shteteve t tyre.

Shikuar n kt kontekst, me qllim t dominimit okupues edhe dispozitat ligjore t shtetit okupator
kan qen t orientuara n drejtim t aplikimit t mnyrave t caktuara pr zhveshjen e pronarve nga
pronat e tyre, qoft me UZURPIME, NACIONALIZIME, EKSPROPRIJIME, PRKUFIZIME T
MAKSIMUMEVE T PRONAVE T PALUAJTSHME, SHPRONSIME ME MOTON SE
PRONART JAN PROFITERA T LUFTS etj. Prve ktyre formave t shpronsimit, jan
prdor edhe metoda tjera sikundr bie fjala : dhurimet e paluejtshmrive pr tu punsuar n sektorin
shoqror, q individit ti njihet e drejta n shtesat fmijrore apo metoda tjera, t cilat n pamje t par
dukeshin si benificione shtetrore e n esenc me ato mohohej e drejta n pron jo vetm e individit t
evidentuar si pronar t paluajtshmris por edhe antarve tjer t familjes apo personave t tret , t
cilt n form t caktuar kishin t drejtn e pronsis mbi paluajtshmrin e dhuruar.

Mendoj se si n do segment t jets n shoqrin kosovare edhe n mbrojtjen e t drejts s pronsis,

jemi n nj pozit t palakmueshme ,llogaritur n aplikueshmrin e tanishme t ligjeve diskriminuese
t cilat pamundsojn kthimin e pronave pronarve legjitim, t cilt jan shpronsuar n mnyr t
kundrligjshme.

N nj pozit t till, jo vetm individt pronar t paluajtshmrive por edhe vet juristt prfshir ktu
gjykatsit , avokatt dhe personat tjer q jan t angazhuar n strukturat komunale ,kur bhet fjal mbi
pronn jan n nj pozit shum t vshtir meq pronarin e shpronsuar nga prona e tij, nuk kan
mundsi pr ta mbrojtur edhepse para vetes kan nj mori dokumentacioni i cili edhe me mnyrn e t
provuarit apo PROBATIO DIABOLIKA, argumentojn t drejtn e pronarit mbi paluajtshmrin e
caktuar.

sht fakt i pa mohueshm se standardet ndrkombtare pr t drejtat e njeriut , kan ndikim t

drejtprdrejt n n t drejtat pronsore. Sipas protokollit 1 t Konvents Evropiane pr t drejtat dhe
Lirit themelore t njeriut , parashihet shfrytzimi i papenguar i posedimeve ka dmth. parashihet
parandalimi i privimit t posedimeve ,prve n rastet kur ato jan n interesin e prgjithshm dhe nse
jan plotsuar kushtet e prcaktuara me ligj.

Gjykatat dhe organet tjera shtetrore, tani jan n nj pozit t vshtir kur t vendosin pr kthimin e
pronave pronarve legjitim ,nga shkaku se gjat lufts n Kosov, okupatori serb ka zhvendosur
shum nga dokumentacionet e n veanti librat e regjistrimeve kadastrale n shum vende t Serbis.
Nisur nga dispozitat ligjore me t cilat garantohet e drejta e pronsis mbi pronat e luajtshme dhe t
paluajtshme,rezultojn katr lloje t t drejts s pronsis, e prej tyre: Pronsia, Hipoteka, Servituti

25
dhe e drejta e shfrytzimit t pronave shoqrore dhe pronave shtetrore.1 Ndrsa, e drejta e
pronsis fitohet sipas ligjit, me trashgim, n baz t vendimit t organit shtetror dhe veprimit
juridik.

Vlen t theksohet se sipas Ligjit, prona fitohet me krijimin e sendit t ri, me bashkim, me przierje,
me ndrtim n tokn e huaj ,me ndarjen e frutave ,me parashkrim fitues ,me fitim t pronsis nga jo
pronari, me okupim dhe n rastet tjera t prcaktuara n baza ligjore. Pas vdekjes s pronarit t
paluajtshmris, pran gjykats kompetente zhvillohet procedura trashgimore dhe pronsia bartet nga i
vdekuri n trashgimtart e tij ligjor. Organi shtetror mund ta bart t drejtn e pronsis nga nj
pronar n tjetrin sipas bazave dhe kritereve ligjore p.sh. n baz t Ligjit mbi eksproprijimin bartt
pronsia nga pronari, n subjektin n emr t cilit ajo pronsi eksproprijohet. Ndrsa n baz t
veprimit juridik prona bartet prmes kontrats me shkrim e cila vrtetohet n gjykat e m pastaj i
dorzohet regjistrit t t drejtave t prons s paluajtshme pr tu regjistruar transferimi i pronsis.

sht e rndsishme pr tu veuar se edhe pse ligji krkon t regjistrohen kontratat e vrtetuara me
shkrim n regjistrin e t drejtave t prons s paluajtshme n mnyr q t transferohet pronsia mbi
nj pron n baz t veprimit juridik,ekzistojn edhe mnyra tjera t fitimit t prons. N kt drejtim
duhet potencuar parashkrimin e fitimit t t drejts mbi pron edhe pas posedimit t saj pr nj koh
t caktuar prkatsisht prmes parashkrimit fitues. N kt drejtim duhet veuar karakteristikat
themelore pr ekzistimin e parashkrimit fitues: Mbajtsi i ligjshm, mirbesimi, kalimi i periudhs s
caktuar kohore e posedimi i s drejts s pronsis nga tjetri. Periudha e parashkrimit, rritet n 20 vite,
n rast se poseduesi nuk sht mbajts ligjor i t drejts s pronsis. 2

Posedimi i mbajtsit konsiderohet i ligjshm, nse ka nj baz ligjore dhe nse nuk sht fituar me
metoda t caktuara t dhuns. Po ashtu Zotrimi mund t konsiderohet ligjor edhe pa ekzistimin e
plqimit, si kundr mund t jet i paligjshm por me plqim. P.sh. nse subjekti i caktuar pranon pr ta
bler pronn e caktuar nga subjekti tjetr pr t cilin e din se nuk ka t drejtn ligjore t zotrimit t
asaj prone ,nuk ka mundsi pr ta fituar t drejtn n pronsi t asaj paluajtshmrie. Ndrsa personi i
cili trashgon pronn pa vetdije nga nj zotrues i cili nuk ka pasur titull ligjor mund t konsiderohet
zotrues i ligjshm dhe me plqim, pasi trashguesi nuk i ka njohur t gjitha rrethanat. N kto raste
zotruesi e fiton t drejtn e pronsin prmes parashkrimit fitues pas kalimit t afatit prej 10 vitesh . 3
n ann tjetr personi i cili ka bler pronn me marrveshje gojor, nuk ka t drejtn q t njjtn ta
mbaj, meq me ligj sht prcaktuar se ( fitimi i t drejts s pronsis realizohet me kontratn e
forms s shkruar), por blersi ka mundsi t jet zotrues me plqim dhe t fitoj titullin me
parashkrim fitues, pas 20 vitesh.4 Afati i parashkrimit fillon q nga dita kur Zotruesi ka fituar t
drejtn e posedimit t objektit. Ky ligj ndalon fitimin e titullit mbi objektet n pronsi shoqrore
me parashkrim fitues .5

Problemet m aktuale t tanishme nga aspekti i mbrojtjes s pronsis, jan prezantuar me rastin e
fillimit t privatizimit t Ndrmarrjeve ekonomike, objektet e t t cilave jan ndrtuara n pronat e
pronarve t ligjshm, t cilve sipas ligjeve diskriminuese, iu sht marr e drejta e pronsis mbi ato
prona.

Mendoi se gjithsesi para privatizimit, sht e nevojshme t vrtetohet ligjshmria e shpronsimit t

pronarve nga pronat e tyre t paluajtshme e m pastaj t merret vendimi mbi shitjen e objekteve t cilat
jan t ndrtuara n ato paluajtshmri. Ashtu q n rastet kur do t vrtetohet se shpronsimi i pronarit
nga prona e tij sht br n mnyr t kundrligjshme, e drejta e tij ti pranohet qoft edhe nga aspekti i
t drejts s pronsis mbi ndonj pjes t objektit t shitur e gjithsesi n prputhshmri me vlern e
prons s tij, apo ai do ta kishte vendin e tij si pronar n rastet e privatizimit sipas SPIN-OFF-it special.

1
Neni 2 (2) Rregullorja e UNMIK-ut nr.2002/22 pr shpalljen e Ligjit t miratuar nga Kuvendi i Kosovs mbi themelimin e nj regjistri pr
t drejtat n pronn e paluajtshme,20 Dhjetor 2002.
2
Ligji mbi marrdhniet themelore juridiko-pronsore (neni 1 dhe 3), ku kan t bjn me parashkrimin fitues mbi pronn e luajtshme.
3
neni 28 (2),Ligji mbi marrdhniet themelore pronsore
4
Po aty,Neni 28 (4).
5
Po aty ,Neni 29.
26
Mendoj se shpejtimi i privatizimit t objekteve t lartcituara, pa u marr parasysh e drejta e pronarit t
paluajtshmris ku jan t ndrtuar ato, sht metod e cila mohon t drejtn e individit q garantohet
me do t drejt ndrkombtare, por edhe do t shkakton pasoja t pa parashikueshme n kontekstin e
prezantimit t konflikteve n mes pronarve t vrtet e atyre q fitojn t drejtn e pronsis n baz
t privatizimit .

N kt situat, mendoj se faktori vendor duhet t angazhohet m tepr n kontekstin e vrtetimit t

pronsis s pronarve ku jan t ndrtuara objektet q do t privatizohen dhe t iu pranoj t drejtn e
tyre t pronsis n baza ligjore,me ka do ti evitonte pasojat negative t cilat n t ardhmen kan
mundsi t prezantohen n shoqrin ton dhe t ndikojn n stabilitetin e nj shteti q planifikohet t
jet Kosova e pavarur, me tendenc pr t hyr nj dit n bashksin e gjer Evropiane, si shtet i
mirfillt me t gjitha parakushtet e krkuara nga ajo bashksi.

Duke u bazuar n faktin se tendenca e tanishme sht q n t ardhmen mos t ekzistoj nj ekonomi e
natyrs shoqrore por ajo t privatizohet, duhet t gjenden mekanizma pr mbrojtjen e saj, meq drejta
n pron sht e sanksionuar dhe e mbrojtur n tr botn, pa marr parasysh mnyrn e organizimit
shoqror. Andaj, ne nse vrtet dshirojm pr ta ruajtur kompaktsin ton, stabilitetin dhe
solidaritetin kombtar, duhet t mos prkufizohemi n angazhimet tona, q me rastin e rregullimit t
mbrojtjes s pronsis me normat juridike, duhet t kihet parasysh lidhshmria dialektike me
marrdhniet e caktuara momentale ekonomiko-shoqrore e kulturore me marrdhniet e pronsis n
kuptim q ajo rregullativ t ndikon n raportet pronsore-juridike,duke u bazuar n faktin se normat
juridike duhet t shprehin marrdhniet adekuate konkrete t pronsis dhe assesi n t kundrtn q
marrdhniet e pronsis t burojn nga normat. Jam i bindur se nse bhet fjal pr rastin e dyt,
ather dshtimi sht i pashmangshm. N kt drejtim, mendoj se kjo pun nuk sht e leht.
Nevojitet nj studim paraprak i hollsishm po edhe i gjithanshm n kontekstin e konstatimit t
marrdhnieve pronsore t cilat duhet shprehur me normat juridike dhe mund t tregohet se e cila sht
ajo e drejt e prshtatshme e mbrojtjes. Mund t konkludohet se n situatn t ciln gjendemi shoqria
jon, se n far mase e drejta PREZENTOHET nga ato raporte n t cilat krkohet t veproj n
mnyr t anasjellt. A ka mundsi pr t ngjar q normat n kt moment t mbesin vetm shkronja
n letr?

Megjithat, konkludoj se shoqria jon ka kapacitet pr nga aspekti intelektual-profesional dhe i

prvojs s gjat, n rregullimin e shtjeve pronsore juridike, andaj me nj angazhim t kuadrit n
Organet e jurisprudencs, Ndrmarrjeve ekonomike, Gjykatave, Prokurorive dhe odes s avokatve, ne
kemi mundsi t arrim q t ndikojm n prcaktimin e nj rregullative t prshtatshme pr ruajtjen e
pronave tona prkatsisht n rivendosjen e t drejtave lidhur me pronat.

27
Bedri Bahtiri, Shef i Divizionit per Legjislacion Ministria e Drejtesise

TEKNIKAT JURIDIKE PER HARTIMIN E LEGJISLACIONIT

-rasti i Kosovs-

1. Hyrje e shkurtr
Ne vshtrimet komperative ekzistojn dy sisteme pr hartimin e norms ligjore: anglosakson dhe
eurokontinental. Kosova nuk ka pranuar komoditetin e sistemit anglosakson ( i cili funksionin mbi
bazn e t drejts s precedentit, ose rasteve, case law) ndrkoh q ka pranuar dhe funksionon n
baz t sistemit eurokontinenal sipas t cilit pretendohet q shtjet e caktuara juridike t rregullohen
me ligje dhe akte tjera nnligjore. Sa sht e efektshme kjo rrug:shum e vshtir, por eficiente pr
konceptet tona.

2. Parimet pr draftimit ligjor

Me parime t draftimit ligjor nnkuptohet:Hartimi i dispozitave juridike bazuar dhe kufizuar n
standarde t lejuara q sigurojn kuptim, shkurtsi dhe qartsi t prmbajtjes s norms juridike.
Respektimi i ktyre standardeve themelore paraqet nj conditio sine qua non. Thn m thjesht e qart,
procesi i hartimit ligjor nuk mund t anashkaloj disa rregulla bazike t cilat do ti jepnin nj minimum
kuptimit dhe interpretimit t drejt t norms, respektivisht ligjit.

Parimet bazike t draftimit ligjor nuk shrbejn vetm pr retorik dhe argumentim juridik t normave.
M shum se kaq, ato shrbejn pr hartim t qart dhe preciz t akteve juridike.
Parimet bazike t draftimit ligjor, n esence, mund t ndahen n dy grupe: Materiale dhe Formale.
Parimet materiale ose prmbajtjesore t cilat reflektojn rregullat mbi t cilat duhet bazuar prmbajtja
ose materia e cila rregullohet prmes norms juridike. Parimet formale reflektojn rregullat teknike t
draftimit t normave respektivisht ligjit.

3. Hartimi i legjislacionit n rastin e Kosovs

Disavantazhet e hartimi te legjislacionit n rastin e Kosovs jan: Trashgimia ligjore me baz
ideologjike, ose s paku me ndikim ideologjik; Paqartsia e legjislacionit n fuqi;Laramania e akteve t
ndryshme juridike; Ndikimi i sistemeve t ndryshme juridike; Objektive, Subjektive dhe Gjuha,

Megjithat ne rastin tone ne shohim edhe avantazhet, si: Krijimi i nj strukture kryesisht t re juridike;
Obligimi pr pajtueshmri me Acquis Communautaire; Ekspertiza dhe mbshtetja nga jurist Evropian
dhe Amerikan.

Me rastin e hartimit te legjislacionit te Kosovs do te duhej synuar: Eliminimi ose s paku dobsimi i
ndikimeve t tilla n procesin e hartimit ligjor; Krijimi i nj strukture t qndrueshme ligjore, pa
pretenduar prsosmrin (pera de aspera); Qartsia sa m e madhe e mundur; Sigurimi pajtueshmris
ligjore, hierarkis, prputhshmris me Aqcuis Communautaire, mbuless ligjore, zvoglimi i ndikimit
negativ n buxhet, shmangja e elementeve diskriminuese(Shih Neni 36 i Rregullores s Puns s
Qeveris).

4. Parimet e tekniks s hartimit t ligjeve:

Jan disa prej ktyre, si: saktsia, qartsia dhe rrjedha logjike. Prova q duhet t kaloj legjislacioni sht
q do person i prekur prej tij t mund ta lexoj lehtsisht dhe ta kuptoj at. Struktura e ligjeve nuk duhet
t jet nj mozaik logjik por duhet t prputhet me mnyrn normale t t menduarit t nj qytetari
mesatar. Ligji duhet t jet konkret e jo hipotetik. Konceptet ligjore duhet t shprehen me fjal q jan
sa m t prcaktuara n mnyr q t mos ket vend pr interpretime alternative. Legjislacioni duhet t
hartohet n nj gjuh po aq t thjesht sa edhe t sakt.

5. Struktura e tekstit t Projektligjeve

Ndarja strukturore e projektligjit n rend zbrits sht sa vijon:
-Libr

28
-Pjes;
-Kre;
-Nnkre
Kurse,struktura baz e nj teksti ligjor sht Neni.Pjest prbrse t nj neni n rend zbrits jan:
- Numri i nenit;
- Paragrafi;
- Nn paragrafi
- Nn nn paragrafi

Prndryshe Ligji e ka kt prbrja strukturore :

-Preambula dhe baza ligjore;
-Dispozita q prcakton qllimin e ligjit;
-Dispozitat lidhur me fushn e zbatimit t ligjit;
-Prkufizimet;
-Dispozitat materiale;
-Dispozitat administrative;
-Sanksioni, ankimi dhe zbatimi;
-Dispozitat e prkatsis;
-Organi prgjegjs pr nxjerrjen e akteve nnligjore;
-Dispozitat pr shfuqizimet dhe dispozitat pr ndryshimet n ligje t tjera;
-Dispozitat kalimtare dhe t fundit;
-Dispozitat pr hyrjen n fuqi.

6. Stili gjuhsor
Thelbi i shtjes s stilit t hartimit t ligjeve sht q gjuha e tyre duhet t jet e thjesht, t mos ket
zgjatje dhe t jet e sakt porsa i prket zgjedhjes s fjalve dhe stilit gjuhsor. Fjalt e panevojshme
dhe siprfaqsore duhet t shmangen. Fjalit duhet t jen t shkurtra dhe t qarta. Ideja kryesore duhet
t jepet sa m n fillim t fjalis q sht e mundur.

Pr hartimin e fjalive t akteve ligjore, kryefjala-kallzuesi-kundrinori duhet t jen sa m pran njri-

tjetrit q t jet e mundur gjithashtu rrethanori dhe prcaktori, duhet t vendosen sa m pran fjals ose
shprehjes q ato prcaktojn.

Gjat hartimit t legjislacionit duhen zgjedhur fjal bashkkohore, dhe ato duhen prdorur n kuptimin
e tyre t zakonshm dhe kryesor. Duhet t shmanget prdorimi i fjalve arkaike t cilat nuk prdoren
shpesh apo nuk kuptohen, apo i neologjizmave t cilat nuk jan br ende pjes e prdorimit t
prditshm t gjuhs shqipe. Kur ka nj shkak t veant pr moszbatimin e ktyre rregullave, ather
fjalt duhet t prkufizohen

N tekstin ligjor, i njjti koncept duhet t shprehet kudo me t njjtat fjal. T njjtat fjal nuk duhen
prdorur pr dy ose m shum koncepte t ndryshme. Fjalt duhet t prdoren me at kuptim q prkon
me prdorimin e tyre n pjes t tjera.

Kjo praktik bn q t shmangen keqkuptimet, pasiguria ligjore dhe mundsit e keqinterpretimit.

Fjalt me origjin t huaj duhet t shmangen nse n gjuhn shqipe ka nj shprehje t prshtatshme
prgjithsisht t njohur. Fjalt e huaja mund t prdoren vetm nse ato jan pranuar n prdorimin e
prditshm t gjuhs shqipe dhe pr to nuk ka fjal tjetr n gjuhn shqipe.

Pr arsye gjuhsore, mund t prdoren fjal t huaja kur fjalt dhe shprehjet jan t njohura dhe
prgjithsisht t prdorura nga subjektet e ligjit edhe pse jo nga publiku i gjer. I till mund t jet rasti
kur prdoren terma teknik. Nj rast tjetr mund t jet kur ato prbjn nj mjet t njohur dhe t
prshtatshm pr shprehjen e nj koncepti n mnyr t qart dhe t shkurtr (p.sh. emrat shkencor n
latinisht).

29
Gjithashtu, mund t prdoren fjal apo shprehje t huaja pr t siguruar prshtatjen me marrveshjet
ndrkombtare apo me t drejtn e Bashkimit Evropian, p.sh. ligji duhet t nxirret n prputhje me t
drejtn komunitare (acquis communautaire).

Shprehjet teknike jan shprehje t krijuara dhe t prdorura kryesisht n fusha t

caktuara).Shprehjet teknike duhet t shmangen sa m shum t jet e mundur. Bjn prjashtim,
rastet kur shprehjet prdoren gjersisht nga subjektet e ligjit. N qoft se shprehje t tilla prdoren n
nj ligj me zbatim m t gjer, ato duhet t prkufizohen qart.

7. Termat ligjor
Termat ligjor duhet t prdoren duke pasur parasysh kuptimin e tyre t zakonshm ligjor n sistemin
juridik n fuqi. Termat ligjor duhet t prdoren sakt dhe t mos perifrazohen

Nenet e tekstit ligjor jan, gramatikisht, n njfar mnyr t pavarur. Premrat dhe mbiemrat, q u
referohen termave t prdorura m par n nene t tjera, duhet t prdoren me kujdes.
Brendaprbrenda nj neni t vetm, gjat hartimit duhet t merret n konsiderat prdorimi i stilit
rrfyes pr t thjeshtuar tekstin dhe pr ta br at m t pranueshm nga prdoruesi, kur kjo mund t
bhet pa krijuar paqartsi.

8. Shkurtimet
Kur n t njjtin tekst t ligjit sht e nevojshme t prsritet nj shprehje e caktuar, zvendsimi i saj
me nj shkurtim lejohet me kusht q shkurtimi t shpjegohet kur prdoret pr her t par, duke shtuar
nj shprehje t prshtatshme si p.sh.: m posht do t quhet (shkurtimi).

Prdorimi i shkurtimeve mund t jet nj zgjidhje e mir kur koncepti pr t cilin do t prdoret
shkurtimi shfaqet n fillim t tekstit. Prndryshe duhet prkufizuar tek pjesa e prkufizimeve; p.sh
OKB do t thot Organizata e Kombeve t Bashkuara.

9. Numrat dhe datat

Numrat duhet t shkruhen zakonisht me shkronja, Numrat duhet t shkruhen me shifra kur ato jan
pjes e nj tabele, formule matematike ose prdoren n kontekste t tjera pr t cilat ka praktik t
njohur t prdorimit t shifrave.

Datat shkruhen me shifra arabe (p.sh. 1, 2,3) me prjashtim t muajve q shkruhen me shkronja (p.sh.
janar, shkurt). Vini re: sipas rregullave t drejtshkrimit t gjuhs shqipe, shkronjat e para t muajve
nuk duhet t shkruhen me shkronja t mdha. Viti gjithmon duhet shkruar n formn e plot
katrshifrore.

10. Prdorimi i pjeszave pohuese dhe mohuese

Gjat hartimit t ligjit duhet q t shmanget sa m shum prdorimi i pjess mohuese nuk. Dispozitat
e ligjit duhet t formulohen n mnyre pohuese dhe jo mohuese,p.sh.: m mir Personi q ka fmij ka
t drejt t sesa Personi q nuk ka fmij nuk ka t drejt t

Megjithat, pjesza mohuese nuk mund t prdoret pr t sqaruar se kur dispozita e ligjit nuk duhet te
zbatohet. pr shembull: Kjo dispozit nuk zbatohet pr marrdhniet juridike t lindura pas vitit

11. Stili rrfyes

Stili rrfyes sht nj teknik e dobishme pr t krijuar nj rend logjik (sidomos brendaprbrenda nenit),
pr t shmangur referencat e brendshme dhe prsritjet, si dhe pr efekt t thjeshtsis s gjuhs.
-Stili rrfyes nuk duhet prdorur n rastet kur krijon paqartsi. Psh. Nse personi q bn krkesn sipas
paragrafit 1 sht nn moshn gjashtmbdhjet vje, personi duhet t dorzoj katr kopje.
(1) Nj person mund t bj krkes n Ministri pr licenc.
(2) Krkesa duhet t bhet n tri kopje.
(3) Personi nn moshn gjashtmbdhjetvjeare, ai duhet t dorzoj katr kopje t krkess.

30
12. Numrat dhe termat n gjini asnjanse
Kurdoher q sht e mundur, rekomandohet q n hartimin e ligjeve t prdoret njjsi n vend t
shumsit, me qllim q t shmanget dykuptimsia e panevojshme.

Gjat hartimit t ligjeve duhet t prdoren fjal t cilat gjat prdorimit, nnkuptojn t dy gjinit, ose u
referohen t dyja gjinive si gjinis mashkullore ashtu edhe asaj femrore, p.sh: fjala person.

Ligjet duhet t hartohen me nj gjuh politikisht asnjanse. Nj projektligj i till shkakton m pak
opozit t panevojshme politike dhe n shum raste mund t rris shkalln e pranimit t ligjit nga
publiku.

13. Koht dhe mnyrat

Ligjet duhet t hartohen n kohn e tashme. Shembull:do anije para hyrjes n port detyrohet t
paraqes para drejtuesit t portit kto dokumente... dhe jo do anije para hyrjes n port do t
detyrohet t paraqes para drejtuesit t portit kto dokumente.

Ligjet duhet t hartohen n mnyrn dftore dhe jo n mnyrn urdhrore, duke shmangur mnyrn
lidhore. Pr shembull, m mir Asnj person nuk ka t drejt dhe jo Asnj person nuk duhet t ket
t drejt.

13. Trajtat veprore dhe psore

Ligjet duhet t hartohen n trajtn veprore dhe jo n trajtn psore. Pr shembull, m mir Antari i
komisionit emron nj revizor t lart pr do departament se sa Revizori i lart i do departamenti
emrohet nga Komisionari.

Trajta psore duhet shmangur sidomos kur subjekti t cilit i referohet dispozita nuk sht i qart.
Prdorimi i trajts veprore e detyron hartuesin t vendos qart identitetin e personit q ka nj detyrim
t caktuar.

14. Emrat e prejardhur nga foljet

Duhet shmangur prdorimi i emrave q vijn nga foljet. P.sh: Nj person mund t krkoj sht
m e qart se nj person mund t bj krkes..; oseMinistri konsultohet me sht m e qart se
Ministri do t bj konsultime me

15. Foljet
Foljet duhet t prdoren n mnyr konsekuente n varsi t faktit nse ato tregojn nj urdhr apo
lejojn dika. Zakonisht prdoren foljet detyrohet ose duhet dhe mund. Prdorimi jo i sakt dhe
i drejt i ktyre foljeve, mund t shkaktoj dyshime n lidhje me karakterin lejues apo urdhrues t
dispozits.

16. Shenjat e piksimit

Shenjat e piksimit prdoren si m posht:
-pika (.) prdoret n kuptimin e saj t zakonshm sintaksor dhe sidomos n fund t neneve,
paragrafve dhe nn-paragrafve t fundit;
-presja (,) prdoret n kuptimin e saj t zakonshm sintaksor;
-dy pikat (:) prdoren n kuptimin e tyre sintaksor dhe sidomos pas pjess hyrse t paragrafit;
-pikpresja (;) prdoret n kuptimin e saj sintaksor dhe sidomos pr ndarjen e nnparagrafve;
-pikpyetja (?) dhe pik uditsja (!) duhen shmangur;
-thonjzat () prdoren n kuptimin e tyre t zakonshm sintaksor dhe veanrisht pr prkufizimin
e fjalve dhe prfshirjen e nj teksti t ri me an t ndryshimeve;
-viza ndarse (-) prdoret sidomos pr ndarjen e fjalve n fund t rreshtit dhe pr t lidhur fjalt e
prbra, pr shembull, njri-tjetrin etj;
-kllapat (()) dhe kllapat katrore ([]) duhen shmangur;
-shenja e prqindjes % mund t prdoret kur sht e nevojshme, sidomos n tabela, ndrsa n tekst
duhet t prdoret fjala prqind me shkronja;
31
-shenja e paragrafit () duhet shmangur;
-shnimet n fund t faqes apo n fund t tekstit duhen shmangur.

17. Referencat
Referencat prdoren n rastet kur teksti i ligjit i referohet nj dispozite n t njjtin ligj (referenc e
brendshme) ose nj dispozite n nj ligj tjetr (referenc e jashtme). Referenca e brendshme, duhet t
prcaktoj nenin e sakt, paragrafin, ose nnparagrafin n t ciln bhet referenca. Duhen shmangur
referencat zinxhir.

Kur referenca bhet pr her t par tek nj ligj tjetr, (referenca e jashtme) ky ligj duhet t
identifikohet qart duke cituar titullin e plot, numrin dhe datn e miratimit. Nj referenc e jashtme tek
nj ligj i ndryshuar, duhet t citoj vetm ligjin e par dhe jo ligjet q e kan ndryshuar at.

18. Hartimi i ndryshimeve

Ndryshimet e nj ligji mund t jen t shprehura ose jo. Nj ndryshim i shprehur nnkupton nxjerrjen e
nj ligji i cili e prmban kt ndryshim. Nj ndryshim i heshtur ndryshon ligjin ekzistues, pa e treguar
at. Ndryshimet e heshtura prbjn nj burim t paqartsis dhe konfuzionit dhe duhet t shmangen sa
m shum t jet e mundur.

Nj ligj mund t ndryshohet me futjen, shtimin, zvendsimin, ose shfuqizimin e dispozitave t tij nga
nj ligj tjetr.
Futja: Do t thot futja e nj teksti t ri brenda tekstit ekzistues t nj ligji. Pr shembull: vendosjen e
nj fjalie t re midis fjalis s par dhe t dyt ekzistuese n paragraf.
Shtesa: Realizohet kur shtohet nj tekst para apo pas nj teksti ekzistues t ligjit. Pr shembull:
vendosja e nj fjalie n fillim apo n fund t paragrafit, ose vendosja e nj nn-paragrafi t ri n fund t
nnparagrafve ekzistues.
T dyja teknikat shtojn tekstin e ri pa fshir at ekzistues.
Zvendsimi: sht zvendsimi i disa pjesve ekzistuese t tekstit me tekst t ri. Pr shembull:
zvendsimi i nj paragrafi n ligjin ekzistues me nj paragraf t ri.
Shfuqizimi: shfuqizim sht heqja e disa pjesve ose e tr tekstit ekzistues t ligjit. Shfuqizimi mund t
shoqrohet nga ndryshime n t njjtin ligj, apo dhe ligje t tjera.

N titujt e ligjeve ndryshuese prgjithsisht duhet t prdoret fjala ndryshime. Fjala shtesa mund
t prdoret kur shtohen nene t reja. Ky rregull zbatohet kur ligji ndryshon dhe shfuqizon ligjin
ekzistues n t njjtn koh.

N rastet kur ligji nuk bn gj tjetr vetm shfuqizon ligjin ekzistues, ather titulli duhet t prmbaj
vetm shfuqizim. Pr hartimin e titullit t ligjit ndryshues sht zakonisht e mjaftueshme t tregosh
ligjin e ndryshuar me numrin, datn dhe titullin.

Deri n mas duhet t bhen ndryshimet ?

-Hartuesi duhet t mbaj parasysh se prdoruesi i legjislacionit duhet t ket mundsi t kuptoj efektin
e tij.
-Kur disa paragraf t nj neni kan nevoj pr ndryshime, rekomandohet t rishkruhet i gjith neni.
-Po kshtu nse disa nnparagraf t nj paragrafi duhet t ndryshohen, sht e mir t rishkruhet i
gjith paragrafi.
-Shtrirja minimale e nj ndryshimi duhet t jet nj nnparagraf.
-Nse hartuesi krkon t shtoj nj fjal apo shprehje n nj nnparagraf, sht mir t zvendsohet i
gjith nn-paragrafi.
-Nse nj fjal apo nj shprehje duhet t ndryshohet, formula e mposhtme mund t prdoret:
-Shprehja X zvendsohet me shprehjen Y.
-N rast se ndryshohet mbi 50 % e ligjit n fuqi, duhet t nxirret ligj i ri.

32
Huma Jetishi, avokate

KONTRATA MBI VEPREN

HYRJA

Fillimisht duhet kuptuar se Kontrata sht burim kryesor dhe m i rndsishm i marrdhnieve t
detyrimeve. Ajo sht marrveshje e dy apo m shum personave q ka pr qllim t krijoj, t
ndryshoj ose t shuaj nj marrdhnie juridike t detyrimit. Ligji pr detyrimet i Kosovs, n nenin 16
konstaton se Kontrata sht e lidhur kur palt kontraktuese jan pajtuar me elementet thelbsore.

Kontrata hyn n grupin e punve juridike t dyanshme. Me an t kontrats krijohet detyrimi i ri,
ndryshohet marrdhnie ekzistuese e detyrimit, prkatsisht me an t saj shuhen detyrimet (kontratat
liberatore).

Terminologjia lidhur me prcaktimin e kontrats nuk sht unike, sepse prve termit Kontrat,
prdoren edhe termat si : konvent, pakt, dakord marrveshje.

Fusha e zbatimit t kontrats sht shum e gjer. Kontrata zbatohet gati n t gjitha degt e s drejts,
prve n t drejtn penale.

Parimet themelore t s drejts kontraktore jan: liria e kontraktimit dhe parimi i konsensualizmit.

Kontrata si marrveshje n mes palve, pr t krijuar efekte duhet t prmbushen disa kushte : kushtet e
prgjithshme dhe kushtet e veanta pr lidhjen e kontrats. N kushtet e prgjithshme pr lidhjen e
kontrats hyjn: aftsia punuese e palve, pajtimi i vullnetit dhe lnda e kontrats. Ndrsa n grupin e
kushteve t veanta pr lidhjen e kontrats bjn pjes: format e kontrats, lidhja e kontrats me
dorzimin e sendit dhe dhnia e plqimit pr lidhjen e kontrats.

Lidhjes s kontrats i paraprijn disa veprime paraprake, si: negociatat, bisedimet dhe para-bisedimet e
palve kontaktuese, ndrsa pas prfundimit t ktyre veprimeve palt ndrmarrin veprime t tjera m
konkrete pr lidhjen e kontrats si: oferta dhe pranimi i saj.

Duke pasur parasysh kriteret sipas t cilave klasifikohen kontratat, kemi kt klasifikim t kontratave :
n kontrata me emr dhe pa emr, kontrata konsensuale dhe formale, kontrata me shprblim dhe pa
shprblim, kontrata detyruese t njanshme dhe kontrata detyruese t dyanshme, kontrata komutative
dhe aleatore, kontrata me prestime t prhershme dhe kontrata me prestime t prkohshme , kontrata t
theshta dhe t prziera, kontrata t prgjithshme dhe kontrata t veanta, kontrata t pavarura dhe
kontrata aksesore, para kontrata dhe kontrat kryesore, kontrata intuitu persona dhe kontrata jo intuitu
personae, kontrata individuale dhe kontrata kolektive, kontrata me prmbajtje t caktuar dhe kontrat t
adezionit, dhe klasifikimi n kontrata kauzale dhe kontrata abstrakte.

KONTRATA PR VEPRN SIPRMARRJEN

1. Nocioni i kontrats mbi veprn

Kontrata pr veprn sht nj kontrat e veant e s drejts s detyrimeve. Ajo hyn n grupin e
kontratave pr kryerjen e shrbimeve q lidhen midis palve kontraktuese t porositsit dhe kryesit t
punve.
N kt kontrat porositsi e ka rolin e kreditorit, sepse ka t drejt q t kryhet puna dhe t dorzohet
ajo, kurse e ka rolin e debitorit sepse duhet t paguaj shprblimin e caktuar pr punn e kryer. Kryesi I
puns e ka rolin e kreditorit, sepse ka t drejt t krkoj q t paguhet shprblimi pr punn e kryer,
kurse e ka rolin e debitorit nga se duhet ta kryej punn e caktuar, ose ta jap shrbimin e caktuar, neni
600 LMD.
33
Kjo kontrat si e till ka ekzistuar qysh n t drejtn romake me emrtimin locatio conuction operis.
Kjo kontrat sht e prcaktuar n Ligjin Pr Detyrime t Kosovs n nenet 779-808 si dhe 600-629
LMD.
Me zhvillimin e bujqsis, zejtaris kjo kontrat sht praktikuar pr transportimin e sendeve pr
ndrtimin e objekteve , pr kositjen e t lashtave bujqsore etj.

Sipas zhvillimit t saj historik, kontrata e veprs n fillim sht paraqitur si kontrat e s drejts civile e
cila ka pas t bj me kryerjen ose riparimin e sendit pr shrbimet personale fizike dhe intelektuale,
si dhe n transportimin e sendeve dhe personave . Mirpo , me zhvillimin e forcave prodhuese dhe me
konstituimin e marrdhnieve tregtare, fushveprimi I kontrats s veprs sht zgjeruar dhe ka hyr n
rajonin e jets ekonomike, duke I mbajtur edhe m tutje karakteristikat e saja t mparshme . Kjo
kontrat sht br institut I s drejts ekonomike-tregtare dhe lnda e saj n kushtet bashkkohore
sht br shum m e llojllojshme.
Kjo kontrat ka ngjashmri me kontratn mbi punn dhe shitjen, sepse kjo kontrat lidhet me qllim q
t prdoret puna e huaj dhe t arrihet rezultati i caktuar.

sht me rndsi t vihet n pah se, brenda ktij lloji t kontratave jan krijuar tipe t posame t
marrdhnieve juridike q e kan kushtzuar formimin e nnllojeve t kontrats s veprs, t cilat
prve cilsive juridike t kontrats themelore I kan marr edhe karakteristikat specifike. N mes t
atyre kontratave t mvehtsuara pr veprn duhet prmendur posarisht ato t cilat me rastin e
kodifikimit t drejts obligative e kan fituar cilsin e kontratave t pavarura sipas Ligjit t detyrime t
Kosovs dhe ligjeve tjera. Ato jan :
Kontrata pr ndrtimin e prcaktuar me dispozitat e nenit 809-823 t LPDK te Kosovs dhe me nenin
630, 647 LMD, kontrata pr kontrollimin e mallit dhe shrbimeve e prcaktuar me dispozitat e nenit
847-858 t LMD, dhe kontrata pr t drejtn e autorit e prcaktuar me dispozitat e nenit 56-61 t Ligjit
pr t drejtn e autorit.

Mirpo, sht me interes t prmendet fakti se edhe n rastin kur lnda e kontrats prputhet m lndt
e kontratave t siprprmendura , t cilat jan t mvehtsuara, mund t konsiderohet se ka t bj me
kontratat e veprs n kuptimin e ngusht t saj. Ksisoj, pr shembull kushtet sipas nenit 809 t LPDK,
(pr shkak se me kontratn e ndrtimit krkohet edhe ndrlikushmria e punve), apo nse ka t bj me
rregullimet , adaptimet, riparimet, dhe pun t ngjashme t rndsis relative m t vogl, nuk ka t
bj me kontratn e ndrtimit por kontratn e veprs, shrbimet e bartjes s hamallit n pikpamje t
transportimit t mallit n sasira m t vogla nuk do t konsiderohen si kontrat pr transportimin e
mallit por do t trajtohen si kontrat e veprs.

Ekzistojn, megjithkt, nnlloje t kontrats s veprs t cilat nuk jan kodifikuar si lloj i posam i
kontrats, por nga pikpamja e saj e rndsis ekonomike dhe shoqrore i kan po ato specifitete,
madje edhe ato jan t ndara n lloje t posame t kontratave n kuadr t kontrats s veprs dhe me
rastin e vendosjes s kontesteve konkrete pr ato raste, duhet kujdesur pr cilsit e tyre. Kso lloj
kontratash jan posarisht: kontratat pr punn krkimore-shkencore, kontrata pr projektim, kontrata
pr consulting, kontrata pr dhnien e ndihms teknike etj.

Kontrata e veprs krijon marrdhnie juridike midis porositsit dhe kryesit t puns, ku kryesi I punve-
ndrmarrsi obligohet q t kryej punn e caktuar q mund t jet prodhimi ose ndreqja e nj sendi ose
kryerja e ndonj pune fizike ose intelektuale , kurse porositsi obligohet q pr kt t paguaj shrbimin
e caktuar dhe t krkoj q t kryhet puna. sht me rndsi t potencohet fakti se , kontrata pr veprn
ose siprmarrjen sht kontrat intuito persona , kurse kontrata pr punn nuk sht kontrat intuite
personave. Ksisoj, te kontrata pr veprn nuk sht caktuar natyra dhe rezultati I puns , ngase kryesi i
puns ka pavarsi t caktuar n kryerjen e punve t caktuara, kurse kontrata pr pun ose n baz t
saj, puntori sht i obliguar ta kryej punn q i ka besuar pundhnsi ose ashtu si e krkon vet natyra
e vendit t puns.

34
Te kontrata pr veprn, lnda e kontrats sht rezultati i dhnies s shrbimit. Ndrkaq lnda e
kontrats pr punn sht puna q e kryen i punsuari n baz t kontrats pr punn ose n baz t
natyrs s puns.

Te kontrata e veprs me rndsi sht kryerja e puns s caktuar, ndrmarrja e veprimit t caktuar,
prodhimi i sendit t caktuar ose krijimi i veprs s caktuar. Prodhimi mund t jet nj pun mekanike,
nj pun letrare , nj pun artistike ose nj pun shkencore. Kryesi I puns duhet ose ta prodhoj sendin
ose ta ndreq sendin, ta bart sendin deri n vendin e caktuar, apo ta realizoj rolin artistik t caktuar, ose
t mbaj ligjrat t caktuar, ose t kryej ndonj veprim intelektual n shkenc. Kndejmi, mund t
thuhet se sht lidhur kontrata pr veprn kur kryesi i puns obligohet ndaj porositsit pr ta prodhuar
nj send , p.sh. t prodhoj nj tavolin, ta ndreq dern e thyer, t kryej ndonj pun q krkon
angazhim fizik dhe intelektual. Nga lidhja e ksaj kontrate duhet t realizohet rezultati i caktuar.
Mirpo, kshtu gjithnj nuk ndodh n praktik, p.sh. kur kryesi i puns obligohet ta hap pusin, mirpo
uji nuk del, ose obligohet ta hap nj minier, por nuk e gjen xehen e caktuar. Mirpo parimisht n
shumicn e rasteve kryesi i puns arrin rezultat t caktuar. Ajo sht esenciale te kjo kontrat, sht
fakti se, s pari duhet t jet bona fides dhe duhet ti respektoj rregullat e profesionit.

2. Karakteristikat e kontrats mbi veprn

Kontrata pr veprn sht kontrat me emr (contractus nominatus). sht kontrat konsensuale, sepse
lidhet n baz t vullnetit t porositsit dhe kryesit t puns. sht kontrat me shprblim, sepse
porositsi pr at q e merr nga kryesi I puns e jep kundrvlern e caktuar. Kjo sht kontrat e
dyanshme detyruese sepse lidhja e saj e plotfuqishme iu krijon t drejta dhe detyra si porositsit ashtu
edhe kryesit t puns. sht kontrat kumutative nga se q nga momenti i lidhjes s kontrats palt i
din t drejtat dhe detyrat e veta. sht me prestime afatgjate, e prestimet nga kjo kontrat ekzekutohen
brenda nj kohe t gjat. sht kontrat jo formale neni 67.LPDK pr plotfuqishmrin e saj nuk
parasheh kurrfar forme t posame, pr plotfuqishmrin e saj, mjafton pajtimi i palve kontraktuese.
Por, ka prjashtime te kontrata mbi t drejtn e autorit kur krkohet forma me shkrim si dhe te kontrata
pr projektim dhe te t gjitha kontratat pr shrbimet intelektuale t cilat paraqesin kontratn e veprs.
Por edhe n kt rast kontrata mund t konvalidohet nse i mungon forma e shkruar nse sht
ekzekutuar n tersi ose pjesshm. Parimisht mund t thuhet se sht kontrat e thjesht, ngase n t
ngrthehen vetm elementet e nj kontrate.

Por, megjithkt elementet e ksaj kontrate mund t jan t prziera edhe me elementet e disa
kontratave tjera, p.sh, kur lidhet kjo kontrat pr ta prodhuar sendin, ose pr ta ndrequr sendin me
material t vet, ather paraqiten elementet e kontrats s shitjes, t kontrats s komisionit dhe
kontrats pr vepr. Shpesh mund t ndodh q kjo kontrat t jet n grupin e kontratave t adezionit,
sepse ka raste kjo kontrat prpilohet nga njra pal kontraktuese ku prmbajtja e kontrats caktohet
para se ajo te lidhet. Ndodh q kjo kontrat t jet me prmbajtje t caktuar. Kshtu do t jet n rast
kur prmbajtja e saj caktohet nga njra pal n form t oferts s prgjithshme pr lidhjen e saj.

N praktik ndodh shpesh q kjo kontrat t lidhet me prmbajtje t caktuar n rastet kur lidhet me
ankand publike ose me an t konkursit t shpallur. Kjo kontrat sht e pavarur nga se krijon efekte
juridike pavarsisht nga kontratat tjera. sht kontrat kauzale sepse palt dhe personat e tret din pr
bazn e ksaj kontrate. Kjo kontrat, si edhe kontratat tjera, mund t lidhet duke e lidhur m par
parakontratn pr veprn n mnyr q m von t lidhet kontrata kryesore pr veprn. Ekzekutimin e
kontrats kryesi i puns e bn n mnyr t mvehtsishme n emrin e tij dhe pr llogarit e tij.

sht kontrat detyruese dhe me shprblim, sepse pasi lidhet krijohen t drejta dhe detyra pr t dyja
palt, sht kontrat konsensuale, e cila lidhet me plqimin e thjesht t vullnetit t palve.
Parimisht lnda e kontrats duhet t jet puna e caktuar, por prjashtimisht lnda e kontrats mund t
jet edhe e caktueshme , sht ky rast kur sipas natyrs s sendit nuk mundet n mnyr t padyshimt
prpara t caktohet se n ka prbhet puna , por ajo sht e mundshme t beht n mnyr indirekte
nprmes kontraktimit ose kriteriumit pr caktimin e vllimit t puns. Ky rast do t jet te riparimet,
ndreqjet, remonti i makinave, ndreqja gjenerale e automobilit etj.
35
Lnda e kontrats s veprs duhet t jet e mundshme dhe e lejuar , e nse nuk i ka kto cilsi , kontrata
sht nule (neni 153 LPDK).

Ligji parasheh 4 kategori t punve q mund t jen lnd e kontrats s veprs, e ato jan: punimi i
nj sendi, ndreqja e sendit, puna fizike dhe shrbimi intelektual.

3. Kushtet e lidhjes s kontrats mbi veprn

Pr tu lidhur kontrata e veprs duhet t plotsohen kto kushte: t ekzistoj pajtimi i vullnetit t
porositsit dhe t kryesit t punve, t ekzistoj aftsia pr veprim e palve kontraktuese, t ekzistoj
lnda e kontrats dhe baza e saj.
Si elemente thelbsore t ksaj kontrate konsiderohet puna ose veprimi q duhet t kryhet, shprblim q
duhet t paguhet.
Kjo kontrat ka karakter dispozitiv, sepse palt kontraktuese mund t mirn vesh pr ndonj element
tjetr esencial t ksaj kontrate.

4. Lnda e kontrats puna ose veprimi q duhet t kryhet

Lnda e kontrats s veprs sht element esencial i saj. Ajo sht veprimi q duhet t kryhet ose puna
q duhet t ndrmerret pr tu arritur rezultati i caktuar.
Pr kryerjen e puns ose veprimit t caktuar, kryesi i puns duhet t bj angazhim fizik e intelektual,
ashtu q ajo pun q do t kryhet duhet t jet: e mundshme , e lejuar dhe e caktuar ose e caktueshme.
Kryhet ndonj pun intelektuale, ather lnda e ksaj kontrate sht ofrimi i shrbimeve t ndryshme
intelektuale. Kshtu ndodh kur lidhen kontratat e ndryshme pr veprn e autorit ose pr shpikje n
pronsin industriale.

Punt ose veprimet q jan lnd e kontrats zakonisht jan individualisht t caktuara , gj q sht
edhe normale.

Shprblimi q duhet t paguhet pr punn e kryer.

Shprblimi ose mimi i shrbimit sht element esencial i kontrats s veprs. N shumicn e rasteve
shprblimi caktohet me marrveshjen e palve. Por n rastin kur lnda e ksaj kontrate nuk sht e
mundur q t caktohet prpara , ather edhe shprblimi mund t jet i caktueshm. Ksisoj, ndodh n
rastin kur beht remonti i nj makine ose ndonj pajimi tjetr teknik, kshtu q , lartsia e nj shrbimi
varet nga vllimi i punve q do t kryhen ose jan kryer. Parimisht shprblimi caktohet n t holla.
Lartsin e shprblimit e caktojn palt kontraktuese me marrveshje, por shprblimi mund t paguhet
edhe me ndonj vler tjetr pasurore.,

Rrethanat se shprblimi paraqet elementin qensor t kontrats s veprs e ka kuptimin q kryerja e

papages e punve t caktuara pr personin tjetr nuk mund t konsiderohet si kontrat e veprs. Kjo
nnkupton faktin se, te kontrata e veprs ashtu si u theksua msiprm , sht kontrat e dyanshme q
secila pal kontraktuese i ka t drejtat dhe obligimet e caktuara. Palt kontraktuese mbshteten n
parimin e prestacioneve t ndrsjella ekuivalente (neni 11 i LPDK. Pr kt arsye , n rastet e
parashikuara me ligj shkelja e ktij parimi mund t kushtzoi pasoja t caktuara q mund t vij deri te
ndryshimi i mimit t kontraktuar sipas kushteve t parapara ligjore, nse pala e dmtuar pr kt nuk
ka pasur dijeni e as q sht dashur ta dij (neni 83 i LPDK).

Lartsia e shprblimit caktohet sipas shprblimeve t rndomta , n vendin e lidhjes s kontrats ose
nga ana e gjykat-neni 623 al.1, 2. t LMD
Te ndryshimi i mimit kontraktues mund t vij edhe pr shkak t ndryshimit t rrethanave t cilat do t
krijoheshin pas lidhjes s kontrats , e t cilat vshtirsojn prmbushjen e obligimit t njrs pal sipas
kushteve t caktuara me nenin 83 t LPDK.

36
Rrethana se palt kontraktuese nuk jan pajtuar n pikpamje t shprblimit konsiderohet se kontarata e
veprs nuk sht lidhur. Por, megjithkt kur kontrata e veprs nuk e ka t caktuar shprblimin, kryesi
i puns nuk sht i detyruar ta prmbushi kontratn. Kjo vjen n shprehje pr vepra t cilat paraqesin
punimin e nj sendi e sidomos t pajimeve investicionale, makina dhe sendet tjera.

5. Afati i zgjatjes s kontrats mbi veprn.

Afati i zgjatjes s ksaj kontrate mund t caktohet shprehimisht me marrveshjen e palve , ndrsa kjo
kontrat mund t rrjedh edhe heshtazi.
Nse sht caktuar afati i saj, ather ajo shuhet me skadimin e ktij afati. Por konsiderohet se palt
krkojn vazhdimin e ksaj kontrate. N kt rast zgjatja e ksaj kontrate ka parasysh rregullat e
standardeve t caktuara pr tu kryer puna ose q t arrihet rezultati i dshiruar. Afati i zgjatjes s ksaj
kontrate ka vler t caktuar, prandaj konsiderohet si element esencial i saj, sepse brenda ksaj kohe
duhet t kryhen t gjitha punt rreth arritjes s rezultatit.

6. Efektet e kontrats mbi veprn.

Kontrata e veprs krijon efektet te caktuara juridike midis porositsit dhe kryesit t punve t cilat
shprehen n krijimin e t drejtave dhe detyrave t palve kontraktuese. T drejtat dhe detyrat e palve
kontraktuese mund t krijohen vetm nse sht lidhur kontrata e plotfuqishme e veprs.
Kryesi i puns ka t drejt:
1.Ti paguhet mimi i shprblimit-me marrveshje t palve ose me dispozita ligjore.
2. Nga porositsi t krkoj material t caktuar.
3. T krkoj mnjanimin e pengesave n materiale.
Porositsi i puns: ka t drejt:
1.T krkoj kryerjen e puns arritjen e rezultatit ashtu si jan marr vesh
2. T krkoj mnjanimin e mungesave nga puna e kryer
3. T krkoj dorzimin e veprs s kryer.

T drejtat dhe obligimet e kryersit t puns.

Kryesi i punve ka t drejt q t krkoj pagimin e shprblimit t caktuar ose pagimin e mimit t
shrbimit. Po ashtu kryesi i punve ka t drejt q t krkoj material t caktuar nga porositsi pr
kryerjen e puns ose arritjen e rezultatit t caktuar.
Nse kryesi i puns vrteton se n kto materiale ka sende q nuk i prgjigjen punve q do t kryhen
ose rezultati q duhet t arrihet, ather ka t drejt q t krkoj t evitohen mungesat e materialit apo t
zvendsohen kto t meta me sende pa mungesa. Pastaj, kryesi i punve ka t drejt q t krkoj q t
heq dor nga kjo kontrat pr shkaqet e caktuara.

Kryesi i punve ka detyr kryesore q ta kryej punn ashtu si sht kontraktuar (neni 786 i LPDK). Ai
duhet ta kryej kt pun pr koht t caktuar, e kur koha nuk sht e caktuar , duhet ta kryej kt pun
pr kohn q sht e nevojshme dhe e kuptueshme pr pun t tilla (neni 786 par.2 i LPDK). Ai nuk
prgjigjet pr vonesn e shkaktuar pr shkak se porositsi nuk e ka dorzuar materialin me koh, ose
kur kjo vones ka kushtzuar q kryesi I punve t krkoi ndryshimet e caktuara, apo kur porositsi nuk
e ka paguar avansin (neni 706 par. 3 i LMD). Prndryshe, vonesa jasht ktyre rasteve do t shkaktoj
prgjegjsin e tij pr kryerjen e punve. Kryesi i punve ka pr detyr q t kujdeset pr materialin q
e merr nga porositsi se a i prgjigjet ai material kryerjes me cilsi t punve pr arritjen e rezultatit t
caktuar.
Prndryshe, do t prgjigjet pr dmin q eventualisht i shkaktohet porositsit (neni 787 par. 2 i LPDK).
N rastin kur qartazi rezulton se materiali nuk sht i prshtatshm pr veprn e porositur ose nse
kryerja e puns nga ai material i dorzuar q nuk sht adekuat do t mund ti shkaktonte dm
autoritetit t kryesit t punve, ather kryesi i punve ka t drejt t krkoj zgjidhjen e ksaj kontrate
(neni 785 par.2 I LPDK ). Kryesi i punve ka pr detyr q tia trheq vrejtjen porositsit rreth
mungesave t dekretit t tij, si dhe n rrethanat e tjera pr t cilat ka ditur ose sht dashur t dij se
jan me rndsi pr veprn e porositur ose pr kryerjen e veprs me koh (neni 606 par. 3 i LMD ).
37
Prandaj, nqoftse kryesi i punve nuk vepron kshtu dhe i shkaktohet dm porositsit, ai do t
prgjigjet pr dmin eventual q sht shkaktuar n kt rast.
Kryesi i punve sht i obliguar tia dorzoj punn e kryer porositsit t caktuar me kontrat (neni 792
par.2 LPDK ). Kjo detyr sht faza e fundit e prmbushjes s kontrats pr veprn. Ndrkaq, dorzimi
konsiderohet se sht br kur veprn e kryer ose rezultatin e arritur e ka pranuar porositsi. Pra
dorzimi i veprs q sht objekt i kontrats duhet t bhet deri n skadimin e afatit t caktuar, e kur ai
afat nuk sht caktuar duhet t behet n afatin e kuptueshm.

Mirpo, nse vendi i dorzimit nuk sht caktuar, ather vendi i dorzimit caktohet duke pasur
parasysh natyrn e puns ose rrethanat e tjera q mund t ndihmojn n caktimin e vendit t dorzimit.
Nse n kt mnyr nuk mund t caktohet vendi i dorzimit, ather vendi i dorzimit caktohet sipas
vendit ku kryesi i punve e ka pasur vendbanimin ose vendqndrimin n momentin e lidhjes s
kontrats.
Por kryesi i punve lirohet nga ky obligim, nqoftse sendi q e ka prodhuar ose e ka ndrequr zhduket
nga arsyet pr t cilat ai nuk prgjigjet (neni 792 par. 2 LPDK ). N kt rast, kryesi i punve sht i
obliguar t provoj se sendi sht zhdukur nga shkaqet pr t cilat ai nuk prgjigjet. Zakonisht pr
zhdukjen e sendit n kto raste prgjigjet porositsi sepse ai sht fajtor. Kjo nga se porositsi ka
lshime t caktuara n kryerjen e puns ose n arritjen e rezultatit dhe prandaj ai ibart pasojat e
sjelljeve t tij.

Sipas rregullave t ksaj kontrate kryesi i punve duhet vet ti kryej punt e caktuara kjo kontrat sht
e lidhur si kontrat intuitu personale. Mirpo, n kt drejtim ekziston edhe dispozita ligjore ku thuhet
se nse nga kontrata ose natyra e puns nuk rrjedh di tjetr, kryesi i punve nuk sht i detyruar q
personalisht ta kryej kt pun (neni 610 par 1, LMD). N kt situat duhet me kujdes t mohet se kur

Por megjithkt, kryesi i punve edhe mtejm i prgjigjet porositsit pr kryerjen e punve edhe n
rastin kur punt ai nuk i kryen personalisht (neni 610 par 2 LMD). Kjo sht e arsyeshme sepse pal
kontraktuese sht vet kryesi i punve, prandaj ai sht prgjegjs pr lshimet eventuale q mund t
bhen kur puna i besohet personit t tret.
Kryesi i punve prgjigjet edhe pr persona t cilt kan punuar sipas urdhrit t tij n kryerjen e veprs
q ky i ka angazhuar pr t punuar (neni 790 i LPDK). Kjo rezulton nga fakti se, kryesi i puns
prgjigjet pr bashkpuntoret e vet q veprojn rreth kryerjes s ksaj pune.
Kryesi i puns prgjigjet pr mungesat n veprn e kryer. Kjo prgjegjsi sht e sanksionuar me
dispozitat e nenit 793-798 t LPDK. Sipas ktyre rregullave, kryesi i puns duhet ta kryej punn e
porositur pa mungesa materiale.
Kur kryhet puna e caktuar , kryesi i puns e fton porositsin ta pranoj punn e kryer, e nse n kt rast
nuk e bn kt, ather konsiderohet se puna sht pranuar nga ana e porositsit (neni 793 par.2
LPDK). Pas kontrollimit dhe pranimit t puns s kryer kryesi i puns m nuk sht prgjigjet pr t
metat e sendit t cilat nuk kan mundur t vrehen me kontrollim t rndomt, prve rastit kur ai ka
ditur t meta, mirpo nuk i ka treguar porositsit (neni 793 par. 3 i LPDK ).

N qoft se m von zbulohet ndonj e met q nuk ka mundur t vrehet me kontrollimin e rndomt,
porositsi ka t drejt t thirret n te, me kusht q pr kt sa m par duhet ta lajmroi kryesin e
punve dhe m s largu n afat prej nj muaji i cili rrjedh prej dits s vrejtjes t asaj t mete (neni 794
par 1 i LPDK). Pra, n rastin konkret ka t bj me t meta t fshehura t cilat nuk mund t vrehen n
shikim t rndomt, por me kontroll t veant, andaj pr kto t meta kryesi i puns duhet t njoftohet
sa m par q nga momenti i zbulimit t tyre. Po, pas skadimit t afatit dyvjear t kryerjes s puns ,
porositsi nuk mund t thirret n t metat e veprs s kryer (neni 615 par. 1 i LMD). Pra afati dyvjear
sht prekluziv kur sendi i ka t metat e fshehura.

Porositsi i cili kryesin e puns e ka lajmruar me koh pr t metat e puns s kryer nuk mund t
realizoj mbrojtje gjyqsore t drejts s tij nprmes gjykats pas skadimit t afati njvjear, i cili afat
rrjedh prej dits s lajmrimit t br (neni 616 par I. LMD). Mirpo, pas skadimit t ktij afati
porositsi mundet, nqoftse pr t metat me koh e ka lajmruar kryesin e puns me kundrshtim
kundr krkess s kryesit t puns pr pagimin e shprblimit, duke u thirrur n t drejtn e tij pr
38
zvoglimin e shprblimit n emr t dmit t shkaktuar si pasoj e t metave (neni 616 par 2. i LMD).
Pra, porositsi edhe pas skadimit t afatit njvjear mundet ta realizoj t drejtn e tij nse plotsohen
kushtet q u prmenden m lart, prndryshe i humb t drejtat q mund t i ket n baz t metave t
puns s kryer.

Kryesi i puns nuk mund t thirret n ndonj dispozit t neneve 615-616 t LMD, kur t metat e sendit
kan t bjn me ato fakte q kan qen t njohura ose nuk kan mundur ti ngelin t panjohura kryesit
t punve, pr t cilat nuk e ka lajmruar porositsin (neni 617 i LMD ). Kto jan rastet kur kryesi i
punve e humb t drejtn q t thirret n ndonj t met, nse vrtetohet se ai ka ditur pr t metn, pr
t metn nuk ka mundur ta dij se ekziston si edhe pr to nuk e ka informuar porositsin.
Porositsi kur n mnyr t rregullt e ka lajmruar kryesin e punve se puna e kryer ka ndonj t met,
ather ai ka t drejt t krkoi nga ai ta evitoi t metn dhe pr kt ta caktoj nj afat t kuptueshm
(neni 618 par.1 i LMD ). Ai po ashtu, ka t drejt edhe n shprblimin e dmit q pson pr shkak t
mets n punn e kryer (neni 618 par. 2 LMD). Mirpo porositsi duhet ta vrtetoj se ka pasur dm pr
shkak t metave n punn e kryer nga ana e kryesit t puns. Nqoftse evitimi i t metave krkon
shpenzime t tepruara, kryesi i punve mund t refuzoj q ta bj evitimin e t metave sepse n kt
rast porositsi e ka t drejtn e zgjedhjes: ose ta zvogloj lartsin e shprblimit ose ta zgjidh
kontratn dhe pr secilin rast ka t drejt t krkoj shprblimin e dmit ( neni 618 par. 2 LMD ).
Prandaj evitimi i t metave nuk bhet me do kusht, sepse nse shpenzimet jan t tepruara, ather
duhet t realizohet ndonj e drejt tjetr, qoft ajo pr zvoglimin e shprblimit apo zgjidhjes s
kontrats, nse mund t provoj se me t vrtet ka pasur dme pr shkak t metave t puns s kryer.
Mirpo, kur puna e kryer prmban t meta t atilla, at cilat punn e kryer bjn si vepr t
parprdorshme, ose kur puna sht kryer me kundrshtim me kushtet e kontrats, n kt rast
porositsi ka t drejt duke mos krkuar paraprakisht evitimin e t metave, t krkoj zgjidhjen e
kontrats dhe shprblimin e dmit (neni 618 par.3 i LMD). Ktu e kemi rastin kur puna e kryer ka t
meta t rnda sepse sht kryer n kundrshtim me kushtet e kontrats, prandaj, kontrata zgjidhet duke
e akumuluar kt t drejt me t drejtn pr shprblimin e dmit.

Kur puna e kryer ka t meta, meqense vepra e krijuar nga ajo pun nuk sht e paprdorshme, n rastin
kur puna e kryer nuk sht br n kundrshtim me kushtet e kontrats, porositsi sht i detyruar q ti
lejoj kryesit t puns q ta evitoj t metn (neni 618 par 3, LMD). Kjo sht rregull tradicionale kur t
metat nuk e bjn punn e kryer t prdorshme, me at rast realizohet e drejta n evitimin e t metave.
Porositsi pra n ket rast mund t ia caktoj kryesit t punve afatin plotsues pr evitimin e t metave
(neni 620 par. 1 i LMD).

Afati plotsues duhet t jet i kuptueshm sepse duhet t mundsoi q brenda ktij afati t evitohet e
meta e puns s kryer. Por, nqoftse kryesi i puns nuk e eviton t metn deri n skadimin e ktij afati,
ather porositsi mundet sipas zgjedhjes s tij ta bj evitimin ose ta zgjidh kontratn (neni 620 par. 3
LMD ). Mirpo kur sht fjala pr t metat e parndsishme, porositsi nuk mund t shrbehet me t
drejtn pr zgjidhjen e ksaj kontrate (neni 6120 par. 4 LMD). Pra, sht me rndsi t theksohet se, e
drejta n zgjidhjen e kontrats mund t realizohet vetm pr t metat e rnda, prandaj edhe nuk lejohet
q kjo e drejt t realizohet pr t meta parndsi. Mirpo, porositsi pr do rast ka t drejt n
shprblimin e dmit t ciln e ka psuar pr shkak t metave t puns s kryer (neni 620 par.5 LMD).
N do rast, porositsi duhet ta vrtetoj se ka pasur t meta t puns s kryer.

Zvoglimi i shprblimit bhet n proporcion midis vlers s puns s kryer pa t meta, duke llogaritur
n kohn e lidhjes s kontrats dhe vlers t ciln do ta ket puna e kryer me t meta (neni 621 LMD).
Prandaj, kt vlersim zakonisht e bn eksperti gjyqsor i lmis prkatse, t cilin e angazhon gjykata
pr dhnien e mendimit dhe t konstatimit pr rastin konkret t vendosjes s kontestit t iniciuar.

T drejtat dhe detyrat e porositsit t puns

4.2.1 T drejtat e porositsit t puns

Porositsi ka t drejt:
39
T marr punn e kryer
T paguaj shprblimin pr punn e kryer
Ti dorzoj materialin pr kryerjen e puns
T bashkpunoj me kryesin gjat kryerjes s puns

Porositsi sipas rregullave t kontrats s veprs ka t drejt t krkoj q ti dorzohet puna e kryer, t
krkoj t evitohen t metat, zvoglimin e shprblimit ose zgjidhjen e kontrats dhe pr secilin rast t
krkoj dmshprblimin e dmit. Ve ksaj, ka t drejt t krkoj q t respektohet kontrata pr kryerjen
e puns s caktuar ose pr arritjen e rezultateve t caktuara. Ai po ashtu ka t drejt tia trheq
vrejtjen kryesit t punve q ta zgjedh materialin e mir, t veproj duke respektuar udhzimet e
caktuara dhe t ndrmarr do veprim tjetr q i mbron interesat e tij. Porositsi ka t drejt t kontaktoj
me kryesin e punve gjat tr procesit t kryerjes se punve ose arritjes s rezultatit, sepse n kt
mnyr ai m s miri mund ti mbroj interesat e tij.

4.2.2. Detyrat e porositsit s puns

Porositsi ka pr detyr ta pranoj punn e kryer. Por pranimi mund t bhet vetm nse puna sht kryer
sipas rregullave t kontrats dhe rregullave t puns konkret (neni. 801 i LPDK). Ktu vjen n shprehje
pranimi i ekuivalencs s prestimeve dhe detyrave t ndrsjella t palve kontraktuese. Prandaj, si njra
ashtu edhe pala tjetr kontraktuese jan t obliguar kto detyra t;i respektojn deri n prmbushjen e
kontrats.

Porositsi ka pr detyr ta paguaj shprblimin pr punn e kryer. Shprblimi caktohet zakonisht n baz
kontrats. Por, lartsia e ktij shprblimi mund t jet e caktuar ma tarif t obligueshme ose me
ndonj akt tjetr obligues (neni 803. par.1. i LPDK ). Nqoftse shprblimi nuk sht caktuar dhe nuk
ekziston ndonj tarif ose akt tjetr obligues pr caktimin e tij, shprblimin do ta caktoj gjykata sipas
vler s puns, kohs s shpenzuar pr kryerjen e asaj pune si dhe n baz t shprblimit q rndom
jepet n pun t tilla (neni.802 par 2. LPDK).

Porositsi nuk sht i obliguar ta paguaj shprblimin para se ta kontrolloj punn e kryer dhe para se ta
pranoj punn, prve rastit kur sht kontraktuar ndryshe (neni. 802.par 3. LPDK). Njsoj veprohet
nse sht kontraktuar kryerja e puns dhe dorzimi i puns pjes-pjes (neni. 802.par. 4 LPDK).

Nse shprblimi sht kontraktuar n baz t llogaritjes s br t puns, ather ai nuk mund t krkoj
rritjen e shprblimit edhe n rast se pr kryerjen e puns s kontraktuar sht shpenzuar m tepr koh
pune si dhe jan br m tepr shpenzime e sa q jan parapar me kontrat, sepse saktsin e ktyre
shnimeve e ka caktuar kryesi i puns (neni 803 par.1 LPDK). Por, me kt rast nuk mund t
prjashtohet zbatimi i rregullave pr zgjidhjen ose revidimin e kontrats pr shkak t rrethanave t
ndryshuara (neni 803. par. 2 LPDK ).
Kontrata e veprs mund t shuhet nse shkaktohet paaftsia e kryesit t punve. Kjo ndodh ather kur
kontrata shuhet vetm nse sht lidhur duke pasur parasysh vetit e posame t kryesit t puns.

5. Shuarja e kontrats mbi veprn.

Rastet kryesore t ksaj kontrate jan:

1. Kryerja e puns dhe arritja e qllimit

2. Me vdekjen e porositsit apo kryesit t punve
3. me marrveshje t palve
4. me dorheqje t porositsit
5. me falimentim
6. Kur kryesi i puns e humb aftsin punuese

40
Kjo kontrat mund t shuhet me falimentim. Ky rast i shuarjes shkaktohet si me falimentimin e
porositsit ashtu edhe me falimentimin e kryesit t puns.
Vendimi i gjykats prket rast ka karakter deklarativ sepse vetm e konstaton gjendjen e shkaktuar.
Nse kjo kontrat nuk sht e lidhur intuitu personae, ather falimentimi duhet t krijoj pasoja t
caktuara juridike.

6. Dallimet n mes kontrats mbi veprn dhe kontrats mbi shitjes

Dallimet mes kontrats s veprs dhe kontrats s shitjes jan :

Te kontrata mbi veprn:

Kjo kontrat sht kontrat me emr

sht kontrat komutative-palt i dijne t drejtat dhe detyrat e veta
sht kontrat intuitu personae
sht kontrat kauzale-dihet qllimi i detyrimit
sht kontrat e pavarur
sht kontrat e dyanshme detyruese dhe me shprblim
sht kontrat konsensuale e cila lidhet me plqimin e thjesht t vullnetit t palve.

Te kontrata e shitjes:

sht kontrat jo formale

sht kontrat konsensuale
sht kontrat me shprblim
sht kontrat e dy anshme detyruese

Dallimi kryesor midis kontrats s veprs dhe asaj t shitjes sht se kjo kontrat sht intuitu personae,
kurse ajo e shitjes nuk sht. Me an t kontrats s veprs kryhet puna e caktuar ose arrihet rezultati i
pritur me shprblim t caktuar, kurse ma an t kontrats s shitjes bartet pronsia prej nj subjekti n
subjektin tjetr me mim t caktuar.
Te kontratat e veprs prodhohet sendi sipas porosis ose arrihet rezultati sipas porosis, kurse te
kontrata e shitjes bhet tjetrsimi i sendit prej nj subjekti n subjektin tjetr.
Te kontrata e veprs kryesi i puns vepron sipas porosis s porositsit, kurse te kontrata e shitjes
shitsi mund ta prodhoj sendin sipas koncepcionit t tij ose t tjetrit dhe ta lshoj n qarkullim.
Me dispozita t caktuara jan prcaktuar relacionet e kontrats s veprs dhe asaj t shitjes. Sipas
dispozitave kontrata me t ciln njra pal obligohet q ta prodhoj sendin e luajtshm t caktuar nga
materiali i tij konsiderohet si kontrat pr shitjen (neni 780 par. 1 LPDK). Mirpo kontrata ngel kontrat
e veprs nqoftse porositsi obligohet ta jap pjesn esenciale t materialit t prodhimit t sendit (neni
780 par. 2 LPDK). Por, pr do rast kontrata konsiderohet si kontrat e veprs nse kontraktuesit kan
pasur parasysh posaqrisht punn e kryesit t puns (neni 780 par. 3 i LPDK ).

7. Prfundimi.

Kontrata mbi veprn gjenezn e vet e ka q n t drejtn romake, e njohur si locatio conductio operis.

Kontrata mbi veprn sht marrdhnie juridike midis kryesit t puns dhe porositsit, n t ciln kryesi
i puns detyrohet q ta kryej punn e caktuar si sht prodhimi ose riparimi i ndonj sendi, kryerja e
ndonj pune fizike ose intelektuale, kurse porositsi detyrohet q pr kt t paguaj shprblim t
caktuar.

Kontrata mbi veprn hyn n grupin e kontratave mbi shrbimet. Kjo kontrat ka ngjashmri me
kontratn mbi punn dhe shitjen.

Kjo kontrat lidhet me qllim q t prdoret puna e huaj dhe t arrihet rezultati i caktuar.
41
Te kontrata pr siprmarrjen me rndsi sht kryerja e puns s caktuar, ndrmarrja e veprimit t
caktuar, prodhimi i sendit t caktuar ose krijimi i veprs s caktuar.

Kjo sht kontrat e dy anshme detyruese, sepse lidhja e saj e plotfuqishme iu krijon t drejta dhe
detyra porositsit dhe kryesit t puns .

N praktik shpesh ndodh q kjo kontrat t lidhet me prmbajtje t caktuar n raste kur ajo lidhet me
ankand publik ose me an t konkursit t shpallur.
Kontrata mbi veprn ka rndsi evidente n qarkullimin e mallrave dhe n dhnien e shrbimeve. Kjo
vler e saj sht jo vetm n t drejtn e detyrimeve, por edhe n t drejtn tregtare. Mund t prdoret
n lme t ndryshme pr kryerjen e punve zejtare, n kryerjen e punve bujqsore, n ndrtimin e
objekteve, n ndreqjen e sendeve, n kositjen e t lashtave, pr dhnien e shrbimeve t ndryshme
intelektuale, pr shrbime shkencore e artistike etj.
Me fjale t tjera kjo kontrat ka mundsi t gjej zbatimin e vet n raste dhe n situata t ndryshme
juridike.

42
Mr.sc Rafet Haxhaj, gjyqtar

SHTJET E REFORMS N SISTEMIN GJYQSOR T KOSOVS

Abstrakt:
Reformimin e gjyqsorit si proces t domosdoshm e determinuan ndryshimet shoqrore, ekonomike e
politike q u bn n Kosov. Kto ndryshime shnuan jo vetm fundin e nj regjimi komunist, por
edhe ndarjen nga juridiksioni i ish Jugosllavis dhe Serbis dhe hyrjen e Kosovs n tranzicion t
vshtir drejt sistemit demokratik, pluralist dhe ekonomis s tregut t lir. Sistemi Gjyqsor q u
ndrtua menjher pas lufts prmbante n vete edhe nj pjes t sistemit t kaluar si nga organizimi i
gjykatave, procesit t puns n to e poashtu edhe normat ligjor t s kaluars dhe me t gjitha kto
edhe mentalitetin e vjetr juridik. shtja e pazgjidhur e statusit final t Kosovs bri q pr nj koh t
kt zvarritje n fillimin e reforms s gjyqsorit. Ndarja e kompetencave lidhur me administrimin e
gjyqsorit n mes t Departamentit t Drejtsis (Shtylla e Par e UNMIK-ut), Departamentit t
Administrats Gjyqsore q pr nj koh ishte n kuadr t Ministris s Shrbimeve Publike e m von
Kshillit Gjyqsor t Kosovs, me Prfaqsuesin e Sekretarit t Prgjithshm (PSSP) si autoritet i
fundit, nuk dhan rezultatet e pritura se me n fund reforma n gjyqsor do t filloj dhe se shtjet do
t merrnin kahun e zgjidhjes s tyre. Figura e gjykatsit e cila kudo n bot sht figur e respektuar, n
Kosovn nn administrimin e Misionit t Kombeve t Bashkuara u degradua n at mas, saq, ishte
shum her m e dobt se nj prkthyes i thjesht UNMIK-u apo OSBE-je, ose e nj puntori t
administrats n ndrmarrjet publike. N nivelin organizativ kaluan plot tet vite pas instalimit t
Misionit t mbikqyrjes ndrkombtare n Kosov dhe edhe m tutje nuk sht br nxjerrja e Ligjit pr
Gjykatat dhe e nj rregulloreje pr organizimin e veprimtaris s brendshme t tyre. Gjykatat vuajn
edhe m tutje nga shum pun q bien n fushveprimtarin e funksionit t noteris, sektorit t punve
t brendshme, t administrats lokale etj. Gjyqsorit n Kosov i nevojitet nj reform edhe n aspektin
ligjor. Nxjerrja e Kodeve t reja penale ( Kodit Penal dhe atij t procedurs), Ligjit pr Familjen, Ligjit
pr Trashgimin etj sikur kan freskuar strukturn ligjore n Kosov, megjithat mbett edhe shum
pun pr tu br n kt drejtim. Nevoja e angazhimit t t rinjve n gjyqsorin e Kosovs, organizimi
i msimit klinik pr studentt e drejtsis dhe prmirsimi n shkall vendi n aspektin e shkrimit ligjor
si dhe hapja e nj shkolle t magjistraturs mbetn disa nga sfidat e gjyqsorit t Kosovs n t
ardhmen.

Fjalt els: reform, Sistem Gjyqsor, kompetenc, mision, msim klinik, Shkoll e Magjistraturs,
sfid.

1. Nj historik shkurtr i ndrtimit t Sistemit Gjyqsor n Kosov

Institucionet e gjyqsis n Kosov u lindn dhe u ndrtuan n rrethana tejet specifike, npr periudhat
e ndryshme kohore. E kaluara historike e Kosovs dshmon se ajo qysh hert identifikohet si njsi
territoriale, administrative e politike e emrtuar me emrin Vilajeti i Kosovs (1868).6
Prpjekjet e shqiptarve pr autonomi, si hap i par drejt pavarsis nga sundimi turk, paraqiten tek
aktiviteti politik i Lidhjes s Prizrenit (1878-1881). N kt koh paraqiten edhe gjykatat e para n
trevat shqiptare s bashku me shrbimet e tjera t cilat i kryenin npunsit pr popullatn n at koh.
N kryeqendrn e Vilajetit t Kosovs n Prishtin, n mars t vitit 1879, shfaqet lvizja kundr
gjyqeve t ndrlikuara dhe t korruptuara osmane. Kjo lvizje e kryesuar nga Zija Prishtina, n majin e
vitit 1789, i paraqiti Ports s Lart, n emr t sanxhakut t Prishtins, nj peticion me t cilin ndr t
tjera krkohej formimi i gjyqeve t pavarura dhe largimi i ushtris osmane. 7 Porta e Lart n kt koh
lejoi q krahas gjyqeve zyrtare t funksionojn edhe gjykatat shqiptare.8 N vitin 1880 n Prizren, por
edhe gjetiu, n trevat shqiptare vendoset nj administrim npunsish, t cilt kryenin shrbime pr

6
Shukri Rahimi, Vilajeti i Kosovs, Prishtin 1969, fq. 12.
7
Ramiz Abdyli, Emine Bakalli, Historia 11- Gjimnazi i shkencave shoqrore, Libri Shkollor, Prishtin 2004, fq. 159.
8
Po aty;
43
popullatn e cila kishte nevoj pr to. Atbot formohen dhe funksionojn disa institucione dhe
mekanizma, kryesisht gjykata.9

N fundvitin e vitit 1880 dhe fillimin e vitit 1881 sukseset e Lidhjes s Prizrenit ishin aq t mdha, saq
nisi t flitet edhe pr shtetin e pavarur dhe formn e regjimit t ktij shteti. Kudo q shtrihej autoriteti i
Lidhjes s Prizrenit, u punua pr ngritjen e administrats s re, n vendosjen e rregullit dhe rendit, n
themelimin e gjyqeve shqiptare, n ngritjen e forcave t armatosura, n krijimin e fondeve financiare
etj.10
Pas aneksimit nga Serbia dhe ngjarjeve t pas Lufts s Par Botrore, Kosova zhvesht nga fardo
lloj autonomie duke u coptuar n njsi t ndryshme administrative. Q nga koha e organizimit politiko-
ushtarak t Lidhjes s Prizrenit (1878) e gjer me prfundimin e Lufts s Dyt Botrore nuk mund t
flitet pr organizim t sistemit gjyqsor n nivel t institucioneve vendore.

Populli shqiptar, ndonse nn sundimin e t huajve, sidomos n krahinat malore, ku pushteti i t huajve
nuk ka mundur t jet permanent, marrdhniet shoqrore, pronsore, penale etj., i ka rregulluar me t
drejtn zakonore dhe kontestet gjyqsore i ka zgjidhur nprmjet pleqsive. Pra n munges t pushtetit
qendror, pleqsia ishte ai organ gjyqsor i cili merrej me gjykimin e shtjeve t ndryshme penale,
civile etj. 11

Pas Lufts s Dyt Botrore Sistemi Gjyqsor n Kosov u ngrit dhe u zhvillua i determinuar nga
shkalla e autonomis, q n ato etapa kohore gzonte Kosova. Gjat ksaj periudhe Sistemi Gjyqsor i
Kosovs arrin q t barazohet me sistemet gjyqsore t njsive t tjera t ish Federats Jugosllave. Me
rrnimin e autonomis s Kosovs nga regjimi i egr i diktatorit Millosheviq, krahas rrnimit t
institucioneve t tjera, t njjtin fat e prjeton edhe Sistemi Gjyqsor i Kosovs.

Sistemi Gjyqsor veprimtarin e tij do ta rifilloj vetm pas prfundimit t lufts n Kosov n vitin
1999, kur edhe Kshilli i Sigurimit t OKB-s miraton Rezolutn 1244 dhe kur Kosova praktikisht vihet
nn administrimin ndrkombtar.

2. Reformimi i gjyqsorit, proces i domosdoshm

Teoria e s drejts reformn e prkufizon si ndryshim evolutiv q ndodh n shtet dhe n t
drejt. 12Reformimin e gjyqsorit si proces t domosdoshm e determinuan ndryshimet shoqrore
ekonomike e politike q u bn n Kosov. Kto ndryshime shnuan jo vetm fundin e nj regjimi
komunist, por edhe ndarjen nga juridiksioni i ish Jugosllavis dhe Serbis dhe hyrjen e Kosovs n
tranzicion t vshtir drejt sistemit demokratik, pluralist t ekonomis s tregut t lir etj. N rrethana t
ktilla n Kosov u hap rruga dhe u ndie nevoja pr nj reform t thell n sistemin ligjor dhe n at
gjyqsor. Sistemi gjyqsor q u ndrtua menjher pas lufts prmbante n vete edhe nj pjes t
sistemit t kaluar si nga organizimi i gjykatave, procesit t puns n to, po ashtu edhe normat ligjore t
s kaluars dhe me kt edhe t mendimit juridik t kaluar.

Procesi i reformimit t gjyqsorit ishte e domosdoshme q t filloj shum koh m par. Mirpo, kjo
gj nuk ndodhi dhe kt e determinuan faktor t shumt. N radh t par shtja e pazgjidhur e
statusit final t Kosovs bri q t ket zvarritje n kt drejtim. Po ashtu ndarja e kompetencave lidhur
me administrimin e gjyqsorit e ndar n mes t disa departamenteve e m von n mes t
Departamentit t Drejtsis (Shtylla e Par e UNMIK-ut) dhe Kshillit Gjyqsor t Kosovs dhe me
PSSP-n, si autoritetin e fundit, nuk dhan rezultatet e pritura se m n fund reforma n gjyqsor do t
kryhej n nj afat t shpejtuar, dhe se shtjet do t merrnin kahun e duhur t zgjidhjes s tyre. Edhe
ndarja e buxhetit q u la n vullnetin e ekzekutivit (qeveris) pr pjesn e vendorve dhe buxhet i
veant pr stafin ndrkombtar, thelloi shum hendekun ndrmjet gjykatsve vendor dhe atyre
ndrkombtar (n pozitn e tyre).

9
Dr. Arsim Bajrami, E Drejta kushtetuese II, Prishtin, 1998, fq.14.
10
Ramiz Abdyli, Emine Bakalli, Historia 11- Gjimnazi i shkencave shoqrore, Libri Shkollor, Prishtin 2004, fq. 161.
11
Ejup Sahiti, Sistemi Gjyqsor n Kosov, kumtes e mbajtur n Konferencn Rajonale pr Punn e Sistemit Gjyqsor , Prishtin, 25-27
prill 2003, botoi KLMDNJ, Prishtin, 2003.
12
Dr.sc Osman Ismaili, Fillet e s drejts, Prishtin 2007, fq. 47-48.
44
Figura e Gjykatsit e cila kudo n vendet e tjera sht figur e respektuar, n Kosov u degradua dhe
pozita e gjykatsit vendor ishte shum here m e dobt se nj prkthyes i thjesht n UNMIK, apo
OSBE dhe e nj puntori t administrats me nivel t shkollimit t mesm n ndrmarrjet publike. U
deshn q t kalojn rreth tet vite dhe t mos nxirret ende nj ligj pr organizimin e gjykatave dhe t
mos ket edhe nj rregullore pr veprimtarin e brendshme t tyre. Gjyqtart nj pozit t ktill e pan
si munges t respektit nga ana e institucioneve pr gjyqsin. 13

Struktura e gjyqsorit far ishte n Kosovn nn administrimin ndrkombtar u pa qart se nuk mund
ti rezistoj ndryshimeve t kohs edhepse me t madhe u proklamua se do t filloj reforma n
aspektin organizativ, kjo nuk ndodhi. Ligji pr Gjykatat dhe Ligji pr Noterin vonuan q t marrin
formn prfundimtare t draftimit t tyre dhe ndonse u shqyrtuan shum versione t Ligjit pr
Gjykatat, nj draftligj i till vonoi n procedurn e nxjerrjes s tij.

Bartja e nj numri t kompetencave nga ndrkombtart tek Kshilli Gjyqsor i Kosovs, n prill t vitit
2006 u pa si nj fillim i reforms n gjyqsorin e Kosovs. Ndonse nuk bri at q e prisnin gjyqtart
vendor nga ai, megjithat Kshilli Gjyqsor u b adresa e par ku gjyqtart vendor, por edhe stafi
ndihms do ti adresonin problemet e tyre. Ky Kshill mori prsipr menaxhimin e gjyqsorit, ishte
prgjegjs pr organizimin dhe funksionimin e gjykatave, pr ofrimin e kushteve teknike pr
funksionimin e gjykatave, jepte propozimin pr emrime dhe bnte disiplinimin e gjyqtarve, mirpo
nuk e kishte edhe t drejtn q t marr pjes n ndarjen e buxhetit pr gjyqsorin.

Hap tjetr drejt reformimit t gjyqsorit sht edhe prmirsimi i infrastrukturs ligjore koherente me
nevojat e zhvillimit t procedurave gjyqsore. Nxjerrja e Kodit Penal dhe Kodit t Procedurs Penale,
nxjerrja e Ligjit pr Familjen, Ligjit pr Trashgimin etj., jan disa nga ligjet t cilat kan br
prmirsimin e infrastrukturs ligjore. Edhe pse nxjerrja e Kodit t Prkohshm Penal t Kosovs dhe
Kodit t Prkohshm t Procedurs Penale t Kosovs ka ndikuar n prmirsimin n fushn penale n
prgjithsi, megjithat n kt drejtim ka mbetur edhe shum q t punohet.

Kshtu, sa i prket gjyqsorit, n perspektiven e afrt, ai domosdo duhet q t kryej reformn e tij t
thell si n sfern organizative, po ashtu, edhe n t gjitha sferat e tjera q lidhen me t. Kjo nnkupton
nxjerrjen e Ligjit pr Gjykatat, i cili do t prcaktonte numrin e gjykatave, strukturn e tyre, shtrirjen
gjeografike, kompetencn gjyqsore etj. Ligji gjithashtu do t bnte n mnyrn m t mir caktimin e
mnyrs s funksionimit t Kshillit Gjyqsor, mnyrat e zgjedhjes s gjykatsve, avancimin e tyre,
arsimimin ligjor, disiplinimin dhe shkarkimin, rregullimin e kompetencave ndrmjet kryetarit dhe
administratorit t gjykatave, t drejtat dhe detyrat e gjyqtarve, mbrojtjen ligjore t tyre, pr mendimet e
shprehura gjat marrjes s vendimeve etj. Ky ligj do t shfuqizonte rregulloret e shumta t cilat ishin n
fuqi n kohn nn administrimin OKB-s dhe zbatuesit e ligjit do t kishin n duar nj ligj praktik leht
pr tu kuptuar dhe zbatuar.

Reforms s Sistemit Gjyqsor do ti kontribuonte n mas t duhur edhe vazhdimi i nxjerrjes s ligjeve
t reja dhe ndryshimit t atyre dispozitave ligjore ekzistuese n mnyr q ti prshtateshin realitetit t ri
ligjor. Kshtu, pas nxjerrjes s Ligjit pr Procedurn Kontestimore dhe Ligjit pr Procedurn
Jokontestimore, ndihet nevoja e hartimit t praktikumeve pr aplikim praktik t tyre. Nevoja e hartimit
t praktikumeve ndihet edhe lidhur me Kodin Penal dhe Kodin e Procedurs Penale dhe praktikumeve
t ligjeve t tjera.

Sistemi gjyqsor n t ardhmen domosdo duhet q t lirohet nga punt jogjyqsore dhe ato q nuk bien
n fushveprimtarin e tij. M nxjerrjen e Ligjit pr Noterin, kto pun do t shkarkoheshin nga
gjyqsori dhe me to do t merrej organi i formuar me ligj, dhe n kt mnyr gjyqsori do ti
prkushtohej puns s tij, zgjidhja e lndve gjyqsore dhe jo edhe ngarkesat administrative.

13
Shih ABA Rule of Law Initiative, Indeksi i Reforms Gjyqsore n Kosov, Vllimi III, Gusht 2007.
45
Ndihet nevoja e msimit klinik t kuadrove gjyqsore ku msimi n aspektin teorik do t plotsohej me
at praktik, gj q do t ishte ndihmes e madhe drejt reformimit t Sistemit Gjyqsor. N shum vende
t prparuara t bots, por edhe n vende q kishin provuar t kaluarn komuniste, ka filluar t
mendohet pr nevojn e msimit klinik. N rastin e Kosovs kjo shtje do t duhej q t kombinohej
me reformn q do t duhej t bhj qoft n Fakultetin Juridik, apo q t gjendet ndonj mnyr tjetr
e aftsimi praktik, qoft prmes hapjes t nj instituti t specializuar (Magjistratur), n t ciln
kandidatt do t aftsoheshin pr t ushtruar funksionin e zbatuesit t ligjit, apo ndonj forme tjetr t
aftsimit praktik.

Nga shum mendime q jan dhn pr gjyqsorin ka mendime se kuadri i gjyqsorit q ishte n kohn
nn administrimin e UNMIK-ut ishte tejet i shtyr n mosh. Kjo vlen jo vetm pr gjyqtart, por edhe
pr stafin mbshtets. Gjat administrimit t Misionit t Kombeve t Bashkuara asnjher nuk u
mendua n sigurimin e kontinuitetit t ngritjes profesionale dhe avancimit t gjyqtarve t rinj dhe
inkorporimi i tyre brenda kolegjeve t gjyqtarve me prvoj. Andaj n kuadr t reforms s gjyqsorit
duhet domosdo t mendohet pr vazhdimsin. Me kalimin e kohs s nevojshme n detyrat e puns
gjyqtart me eksperienc duhet t pensionohen, por kjo eksperienc e tyre njkohsisht t jet q m
par e bartur tek nj gjyqtar tjetr m i ri i cili do t bnte zvendsimin e nevojshm. Mendojm se
ngritja profesionale e nj gjyqtari nuk mund t bhet brenda nj afati t shkurtr, por kjo
domosdoshmrish merr shum koh. Kur jemi tek angazhimi i kuadrove t reja mendojm se ky proces
duhet t jet shum rigoroz duke br przgjedhjen m t mir t mundshme, sepse prfundimi i
prgatitjes shkollore edhe n kushtet kur sht br hapja e shum institucioneve shkollore t arsimimit
privat dhe mungesa e kritereve t nevojshme t vlersimit, l shum pr t dshiruar. Po ashtu sht e
nevojshme q t shikohet edhe puna e mparshme e kandidatit prkats, sjelljet e tij t mparshme, se a
jan ato n kundrshtim me funksionin e gjyqtarit dhe a e bjn at t denj q t ushtroj profesionin e
gjyqtarit. T gjitha kto duhet q t merren parasysh n procesin e riemrimit t gjyqtarve, i cili proces
duhet q t ndodh n sistemin gjyqsor dhe sht ndr proceset kye q do t ndihmoj reformn n
gjyqsor.

E njjta gj do t vlente edhe pr stafin ndihms. Edhe pr stafin ndihms duhet t mendohet
profesionalizimi i tij dhe procedurat e punsimit duhet q t ndryshojn rrnjsisht nga e kaluara. N
kohn nn administrimin ndrkombtar n Kosov angazhimi i stafit ndihms n t shumtn e rasteve
sht br dhe kuptuar si zgjidhje e shtjes s punsimit e jo zgjedhja e personit adekuat pr kryerjen e
detyrave t nevojshme. Kjo kompetenc nuk ka qen n duart e gjykatave, por, q Departamenti i
Administrats Gjyqsore e m von Kshilli Gjyqsor kan vendosur n Prishtin pr personin i cili ka
pasur t punoj n gjykatn e cilit do rang dhe cilsdo komun. N t ardhmen sht e nevojshme q kjo
shtje t bartet npr gjykata e posarisht kur ka t bj me stafin i cili drejtprdrejt ka ta bj me
gjykatsin t merret mendimi i tij. Kjo pr arsye se efikasiteti i puns s gjyqtarit sht i lidhur
domosdo me punn e sekretarit juridik t tij (daktilografit). Prfshirja sa m e madhe t jet e mundur e
kuadrit t ri n sistemin gjyqsor dhe aftsimi edhe i stafit mbshtets konform nevojave t reja pr
punn n administratn gjyqsore, do t jepnin rezultatet e para drejt ndrtimit t nj sistemi gjyqsor
ashtu si i duhet n t ardhmen Kosovs.

Prmirsimi i kushteve t puns s punonjsve t gjykatave e posarisht gjyqtarve, sht nj ndr

nevojat e ngutshme t reforms s gjyqsorit. Pajisjet e vjetruara s teprmi dhe ngadalsia e
panevojshme me pajisjen e gjykatave jan shtje q nuk dojn justifikim. Gjyqtart, n munges t
llaptopeve, ende i mbajn me dor procesverbalet nga shikimet n terren, t cilt do t ishin shum t
prdorshm pr raste t tilla. Po ashtu edhe prmirsimi i ambienteve t puns, i sallave t nevojshme
do t shtonin efikasitetin e gjykatave.

N kushtet e kalimit t Sistemit Gjyqsor nga Administrimi i Misionit t Kombeve t Bashkuara n

kushtet e nj shteti t pavarur, por me nj mbikqyrje tjetr ndrkombtare, Sistemi Gjyqsor n t
ardhmen s pari duhet q t ndrtoj figurn e gjykatsit si personi ky n kt sistem, ta oj n vend
dinjitetin e tij duke e veshur at me atributet e nj personi zyrtar t besueshm pr vendosjen e
dinjitetshme t shtjeve gjyqsore, ti respektoj imunitetin, ti bj ngritjen e nevojshme t pozits
materiale, t ashprsoj kriteret e emrimit pr gjyqtart n drejtim t przgjedhjes s personave t
46
merituar, t ashprsoj masat lidhur me shkeljet disiplinore dhe kur krejt ksaj i shtohet angazhimi i
numrit t nevojshm t gjyqtarve npr gjykata dhe stafit ndihms, ather edhe rezultatet nuk do t
mungojn. Po ashtu, domosdo sht e nevojshme q ndarja e buxhetit t rregullohet n at mnyr q
gjyqsori t mos jet i ndikuar nga qeveria. Kjo gj nuk ishte br n Kosov nn administrimin e
Kombeve t Bashkuara dhe mendojm q domosdo duhet q t bhet n kushtet e misionit tjetr t
ardhshm.

N kushtet e veprimit t misionit t ardhshm sht e nevojshme krijimi i nj strukture t prbashkt

dhe Kshilli Gjyqsor t mos jet prgjegjs vetm pr vendort, por e njjta struktur t vlej edhe pr
gjykatsit ndrkombtar. Gjykatsit ndrkombtar nuk duhet q n t ardhmen t jen tejet t
favorizuar dhe t vishen me atribute m t mdha imuniteti dhe t ken pozit shum m t favorshme
se sa vendort. Po ashtu edhe ata nuk duhet q t ndikohen nga organet ekzekutive (prfaqsuesi i lart
ndrkombtar) lidhur me vazhdimin apo mos vazhdimin e kontratave e t cilat gjra do t kishin
ndikimin e tyre n proceset e caktuara gjyqsore dhe ndikim n rrjedhn e tyre. Ata gjithashtu duhet q
t jen prgjegjs edhe n rastet e paprfunduara gjyqsore dhe mos t ndodh q n t ardhmen pr
munges prgjegjsie t gjykatsve ndrkombtar personat e caktuar t mbesin pa marrjen me shkrim
t aktgjykimit pr muaj t tr, apo e dhe vjet dhe t mbesin n vuajtje t dnimit pr nj koh t gjat
dhe t mos u mundsohet q t ushtrojn mjetet e ankimit, si ka ndodhur n kohn e administrimit t
Kombeve t Bashkuara.

Vlen t theksohet se krahas kryerjes s reforms n Sistemin Gjyqsor sht e nevojshme q t

ndrtohen edhe mekanizmat prcjells m t cilt ka bashkpunim gjyqsori. Reform e till sht e
nevojshme q t bhet edhe n avokati, n prokurori, policin e Kosovs, n Shrbimin korrektues, n
Institucionet e prkujdesjes sociale, shrbimeve postare etj,. Kto institucione jan t lidhura jetsisht
ndrmjet veti dhe ndikojn n reformimin e njra-tjetrs.

Mendojm se edhe institucionet e tjera si qeveria, bankat, institucionet e pushtetit lokal etj., duhet q t
vetdijesohen se vendimet e gjykatave jan t prmbarueshme dhe q t mos shfaqen barriera n
ekzekutimin e tyre. Kujtojm se jo rrall her n kto vite kto institucione kan br zvarritje t
panevojshme t procedurave t ktilla. Bankat jan munduar q t ruajn klientt e tyre kurse, sa u
prket qeveris (ministrive prkatse) dhe organeve vendore t pushtetit lokal ato von e kan kuptuar
se pushtetit gjyqsor duhet ti prgjigjen q t gjith dhe se vendimet e tilla jan t obligueshme pr t
gjith.

Krijimi i praktikave t mira si institucione jasht gjyqsorit t cilat do t merreshin me vetdijesimin e

publikut pr rndsin e gjyqsorit si nj pushtet i cili mbron dhe shron shoqrin nga dukurit
negative. Kto praktika do t ndikonin edhe n vetdijesimin e punonjsve t gjyqsorit pr rndsin
q ka puna e tyre pr shoqrin dhe t ardhmen e shtetit t Kosovs.14

Konkluzion

Reforma e gjyqsis sht ndr reformat kryesore n kuadrin e reformave t prgjithshme q po bn dhe
duhet t bj n t ardhmen shoqria kosovare. Kjo nnkupton rregullimin me ligj t nj organizimi t ri
t gjyqsis, duke krijuar n kt mnyr kushte pr pavarsin maksimale t pushtetit gjyqsor nga dy
shtyllat e tjera t pushtetit shtetror: Legjislativit dhe Ekzekutivit. Gjyqsia e pavarur sht gurthemeli i
shtetit ligjor dhe i sundimit t ligjit. Ky koncept n vete nnkupton pavarsin institucionale dhe
personale.

Gjyqsori duhet t ndrmarr hapa radikal n kryerjen e reforms n kt segment mjaft t rndsishm
t shtetit t Kosovs. Kjo reform mendoj se duhet t bhet n dy drejtime. E para, duhet q t
vazhdohet me prmirsimin e infrastrukturs ligjore e cila do t nnkuptonte zvendsimin e ligjeve t
s kaluars me ligje t reja, zbatimi i dispozitave t t cilave ligje do ti prgjigjej realitetit t kohs, si

14
Rafet Haxhaj, Sistemi Gjyqsor i Kosovs gjat periudhs s misionit t Kombeve t Bashkuara, Punim i magjistraturs, Fakulteti Juridik n
Prishtin 2008, fq. 116.
47
dhe prpjekjeve t vazhdueshme drejt plotsimit t ligjeve t nxjerra dhe evitimit t atyre dispozitave t
cilat nuk kan treguar efektivitetin e nevojshm n praktik. E dyta, duhet q t bhen ndryshime
radikale n mnyrn e t punuarit brenda gjykatave, ndrrimit t mentalitetit t vjetr, evitimit t
procedurave burokratike dhe ndrrimit t rrnjsishm t rregullave t brendshme pr punn e
gjykatave, pastaj futjes n pun t sistemit elektronik t evidentimit, menaxhimit dhe prpilimit t
vendimeve gjyqsore. Kto padyshim do t shtonin efikasitetin e gjykatave.

Gjykatat duhet t shkarkohen nga punt q nuk kan t bjn me vendosjen e lndve gjyqsore si dhe
thjeshtimin e procedurave ekzistuese.

Pavarsia e gjyqsorit sht kushti kryesor pr funksionimin e shoqris demokratike n Kosov. Kjo
pavarsi do t krijohej duke e ruajtur gjyqsorin nga ndrhyrjet e faktorit ndrkombtar n punt e tij,
pastaj nga ndikimet e faktorit vendor etj.

Ndrhyrjet e faktorit ndrkombtar, n kushtet e misionit t ri do t manifestoheshin posarisht tek

gjyqtart ndrkombtar, t cilt do t mund t vareshin nga vazhdimi apo mosvazhdimi i kontratave,
nga ana e prfaqsuesit civil ndrkombtar. Po ashtu sht e nevojshme q gjyqsori n t ardhmen t
jet i pavarur edhe nga ndikimi i faktorve vendor qoft nga ekzekutivi e posarisht duhet q t kihet
kujdes tek kompetenca e presidentit, q me rastin e emrimeve pr gjyqtar t mos ket preferenca
politike, n mnyr q t mos krijohet nj praktik dgjueshmrie n rastet e vendosjes s shtjeve
gjyqsore.

Gjyqsori domosdoshmrish duhet q t ket autonomin e tij. Kjo nnkupton pavarsin e gjyqtarit q
t vendos n baz t fakteve t vrtetuara n procedurn gjyqsore dhe q t mos e ket frikn se do t
prndjekjet pr mendimin e dhn me rastin e vendosjes pr shtje t ndryshme. Prve ksaj, gjyqtari
duhet q t jet i pavarur q t vendos edhe nga eprort e tij brenda shkallve gjyqsore. Gjithashtu n
autonomin e gjyqsorit ndikon edhe prmirsimi i pozits materiale t pjestarve t gjyqsorit. Kur
kjo krahasohet me krenarin dhe kokfortsin q duhet t ket gjyqtari q t mos bjer nn
ndikimet e ndryshme, ather pozita e tij materiale dukshm ka ndikimin e saj n autonomin e
gjyqtarit.

Q t arrihet pavarsia dhe autonomia e gjyqsorit nuk mjafton q kjo t jet e sanksionuar me aktet
normative dhe q t mbetet si e till vetm e shkruar n letr. sht shum me rndsi q t beht
ndrmarrja e veprimeve konkrete, n mnyr q t caktohet nj linj buxhetore e cila do t mbikqyrej
nga nj organ i pavarur, apo vet presidenti n mnyr q t shmangen dshirat e qeveris n
caktimin e limiteve buxhetore. Gjyqtart, duke u munduar q t mbesin t paanshm gjat administrimit
t Misionit t Kombeve t Bashkuara, mbetn edhe jasht prkujdesjes s institucioneve vendore. Ata
n koh t fushatave zgjedhore nuk paraqisnin trup elektoral me rndsi, kshtuq nuk ishin n fokusin
e synimeve programore t subjekteve politike dhe n kt mnyr lre q nuk pat prmirsim t pozits
s tyre, por t paktn as edhe premtime se kjo pozit t prmirsohej. Gjyqsori u shfrytzua vetm pr
retorik se do t ket prmirsim n sundimin e ligjit.

N trendt q po kalon Kosova dhe synimet q ka ajo, duhet q t ndrtoj figurn e gjyqtarit duke e
veshur at me imunitetin e nevojshm, atributet q gjyqtari i ka n shtetet e prparuara demokratike.
Gjyqtari t ket garancit e duhura se do t jet me mandat t prhershm, pas pensionimit t mos bjer
autoriteti i tij si edhe ka ngjar m shum figura t respektuara t gjyqsis kosovare, kur astet e
fundit t jets s tyre i kalojn me nj pension i cili nuk u mjafton as pr plotsimin e kushteve
minimale pr jetes brenda nj muaji. Paralel me kt duhet q t ashprsohen kriteret pr emrimin
gjyqtarve dhe ato pr shkelsit e disiplins dhe etiks s gjyqtarit.

Q t gjitha kto do t ndikonin q t ndrtohet nj Sistem Gjyqsor i pavarur dhe i paanshm q do t

ishte fundamenti i nj shoqrie demokratike dhe me kt edhe do t hapej rrugtimi i sigurt i Kosovs
drejt prshpejtimit t integrimeve aq t pritura n trendt gjith evropiane.

48
Shkelzen Maliqi, Drejtor i Departamentit pr shtje Ligjore - Ministria e Drejtsis

PROCEDURAT QEVERITAR PR HARTIMIN DHE

APROVIMIN E PROJEKTLIGJEVE

Procedura dhe shtjet tjera pr prgatitjen e Strategjis Legjislative pr do vit kalendarik sht e
rregulluar me Kushtetutn e Republiks s Kosovs dhe Rregulloren e Puns s Qeveris Nr 2007/1.
M posht po paraqesim n mnyr m t zbrthyer gjith procedurn:

1. Nisma Ligjore
Se pari shtrohet shtja: kush ka t drejtn t propozoj hartimin e ligjit?Secila ministri n prputhje me
mandatin e saj ligjor;
-Ministri;
-Sekretari i Prhershm;
-Kryeshefat e Agjencive Ekzekutive;
-Drejtori i Departamentit Ligjor;
-M shum se nj drejtor t departamenteve;
-Deputett e Kuvendit;
-Presidenti; ose
-M s paku dhjetmij (10.000) qytetart e Republiks s Kosovs;

Paraqitja e Projekt-programit pr Strategjin Legjislative prmban:

-Vlersimin e Ndikimit Rregullativ
-Vlersimin e Ndikimit Financiar
-Koncept Dokumentin

2. Procedura pas miratimit t Strategjis Legjislative

Nj muaj pas miratimit t Strategjis Legjislative nga Qeveria e Republiks s Kosovs, ministrit
caktojn zyrtart prgjegjs pr prgatitjen e draftit fillestar t projektligjit. Afati kohor pr prfundimin
e draftit fillestar caktohet me t Vendim t Sekretarit t Prhershm t Ministris sponsoruese.

3. Themelimi i grupit punues ministror

Departamenti Ligjor e paraqet tek Sekretari i Prhershm listn e antarve t grupit punues;Sekretari i
Prhershm nxjerr Vendim pr themelimin e grupit punues; Grupi punues prbhet prej s paku pes
(5) antarve por jo m shum se shtat (7) antar; Njri nga antart duhet t jet nga Departamenti
Ligjor i Ministris sponsoruese; Antart tjer t grupit punues mund t jen nga departamentet tjera n
kuadr t cilave bie projektligji q do t hartohet.

4. Modeli i Legjislacionit
N pajtim me Rregulloren e Puns s Qeveris, pr hartimin e projektligjit t caktuar preferohet q
hartuesi t prdoren si model legjislacionin e vendeve antare t BE-s, prkatsisht:
-Gjermania, Austria, Sllovenia, (nuk prjashtohen shtetet tjera t BE-s);
-Modelet e prgatitura nga organizatat ndrkombtare si:
UNCITRAL (Komisioni Ndrkombtar i Kombeve t Bashkuara pr Tregti Ligjore);
UNCTAD (Konferenca e Kombeve t Bashkuara pr Tregti dhe Zhvillim);
OECD (Organizata pr Bashkpunim Ekonomik dhe Zhvillim);

5. Funksioni i Grupit Punues

Departamenti Ligjor sht prgjegjs pr udhheqjen e procedurave gjat hartimit t draftit fillestar n
prputhje me parimet e hartimit t legjislacionit. Zyrtari kompetent nga Departamenti Ligjor udhzon
dhe ndihmon grupin punues. Zyrtari kompetent nga Departamenti Ligjor bashkrendon punn me
ministrit tjera dhe sipas nevojs krkon ndihm nga Zyra pr shrbime dhe Ndihm Juridike e

49
Kryeministrit (ZSHNJ) dhe Agjensioni pr Integrime Evropiane (AIE). Zhvillon konsultime me
publikun. Bn pajtueshmrin fillestare me Acquis Communautaire.

6. Prgatitja e dokumenteve
Gjat procesit t hartimit, grupi punues prgatit kto dokumente:
-Shkresn informuese pr formimin e grupit t brendshm t puns pr ZSHNJ-n;
-Draftin fillestar (n tri gjuht);
-Memorandumin Shpjegues, (n tri gjuht);
-Evidencn e Burimeve t Legjislacionit Evropian
-Projektin e Vlersimit t Ndikimit Rregullativ;
-Projektin e Vlersimit t Ndikimit Financiar.

7. Procedura pas prfundimit t draftit fillestar

Drejtori i Departamentit Ligjor prcjell draftin dhe aktet prcjellse tek Sekretari i Prhershm.
Sekretari i Prhershm ia prcjell draftin kabinetit t Ministrit. Ministri jep plqimin pr procedim t
mtutjeshm t projektligjit n ZSHNJ, ose krkon sqarime shtes pr pjes t caktuara apo modifikim
t pjesshm ose ripunimin e tij.

8. Rregullat dhe procedurat n nivel t Qeveris

a.)Detyrat e ZSHNJ-s:
-Udhzon dhe ndihmon iniciuesit e draftit rreth standardeve t hartimit t legjislacionit;
-Bashkrendon procesin e hartimit t legjislacionit;
-Mbikqyr mbarvajtjen procedurale dhe kontrollon cilsin e legjislacionit;
-ZSHNJ, pas vlersimit n baz t parimeve dhe kritereve pr hartimin e legjislacionit, pranon ose
refuzon nga ministria draftin fillestar t projektligjit.

9. Grupi punues Qeveritar

Sekretari i Prhershm i ZKM-s, brenda (5) ditve t puns, me Vendim themelon grupin punues t
Qeveris. Grupi punues i Qeveris prbhet s paku nga pes (5) antar dhe jo m shum se dhjet
(10), prjashtimisht n raste t veanta jo m shum se pesmbdhjet (15) antar. Departamenti
Ligjor i ministris sponsorizuese e kryeson grupin punues qeveritar.

N pajtim me Rregulloren e puns s Qeveris do grup punues Qeveritar duhet t prfshij:

-Prfaqsues nga ZSHNJ;
-Prfaqsues nga Sekretariati Koordinues i Qeveris;
-Prfaqsues nga Ministria e Drejtsis;
-Prfaqsues nga Ministria e Ekonomis dhe Financave (MEF).

10. Fillimi dhe mbarimi i puns s Grupit punues Qeveritar

Grupi punues qeveritar fillon punn brenda pes (5) ditve pune pas nxjerrjes s vendimit pr
themelimin e tij. Grupi punues qeveritar e prfundon punn e tij brenda njzet (20) ditve pune pas
fillimit t aktivitetit (n raste t veanta afati mund t zgjatet nga Sekretari i Prhershm i ZKM);

11. Procedura pas prfundimit t puns nga grupi Qeveritar

Pas prgatitjes s draftit final t projektligjit nga grupi punues qeveritar, kryesuesi dorzon projektligjin
n:
-MEF pr sigurimin e Vlersimit t Ndikimit Financiar;
-AIE pr sigurimin e Deklarats s pajtueshmris me legjislacionin e BE-s.

12. Procedimi i projektligjit dhe akteve prcjellse pr aprovim n Qeveri

Kryesuesi i grupit punues i dorzon ZSHNJ-s:
-Shkresn prcjellse
-Projektin prfundimtar t projektligjit
-Memorandumin shpjegues t projektligjit
-Deklaratn e Pajtueshmris t AIE-s
50
-Deklaratn e inkorporimit t vrejtjeve n mes t AIE-s dhe ministris prkatse, nse ka vrejtje t
tilla
-Vlersimin e Ndikimit Rregullativ
-Vlersimin e Ndikimit Financiar
Pas dorzimit t dokumentacionit grupi punues shprbhet .Drejtori i ZSHNJ-s ka t drejt t shqyrtoj
projektligjin, si dhe t bj plotsime dhe ndryshime .Pas prfundimit t shqyrtimit, ZSHNJ prgatit:
-Certifikatn e Prputhshmris Procedurale pr nnshkrim nga Sekretari i Prhershm i ZKM-s;
-Rekomandimin pr aprovimin e projektligjit n Qeveri

Sekretariati Koordinues i Qeveris nn autorizimin e Sekretarit t prhershm, n materialin pr

mbledhjen e Qeveris duhet t prfshij:
-Projektin prfundimtar t projektligjit;
-Memorandumin shpjegues;
-Deklaratn Pajtueshmris s AIE;
-Vlersimin e Ndikimit Financiar;
-Vlersimin e Ndikimit Rregullativ;
-Certifikatn e Prputhshmris Procedurale;
-Rekomandimin e Sekretarit drejtuar Kryeministrit pr aprovimin e Projektligjit.

13. Qeveria, pas shqyrtimit t projektligjit n mbledhjen e kshillit t ministrave vendos pr:
-Miratimin;
-Miratimin me ndryshime;
-Shtyrjen pr shqyrtim t mvonshm;
-Kthimin pr rishqyrtim duke dhn edhe arsyet e ktij vendimi;
-Mosmiratimin.

14. Miratimi i Projektligjit n Qeveri

Pas miratimit t projektligjit n mbledhjen e Qeveris, Sekretariati Koordinues i Qeveris
nn autorizimin e Sekretarit t Prhershm t ZKM-s, prcjell projektligjin me t gjitha shkresat
prcjellse pr miratim n Kuvendin e Republiks s Kosovs.

51
Sevdali Zejnullahu, jurist i dipl

KRIMI I ORGANIZUAR

Hyrje

Kriminaliteti si dukuri negative shoqrore e ka percjellur shoqrin njerzore gjat gjith zhvillimit t
saj, duke shkaktuar pasoja t vazhdueshme dhe t rnda. T dhnat e shumta historike dshmojn se
kriminaliteti ka qen dhe sht dukuri prezente, por edhe e ndshkueshme q nga koht m t vjetra e
deri me sot.[1] Kriminaliteti ka psuar ndryshime qoft n form, mnyr dhe intensitet, varsisht nga
shkalla e zhvillimit shoqror. Po ashtu, edhe forma dhe mnyra e luftimit t tij sht shtuar dhe
sofistikuar me qllim t kundrvnies m t suksesshme t ksaj dukurie negative, por zhdukja e tij
sht pothuajse e pamundur, ngase rrnjt e tij shtrihen nga shtresat e popullsis s zakonshme deri t
shtresat elitare n shoqrin njerzore.
Forma m e veant dhe m e rrezikshme e kriminalitetit, sht padyshim kriminaliteti i organizuar.
Jemi dshmitar t asaj se ky fenomen sht br nj tem dite e shtypit t prditshm dhe mjeteve tjera
informative. Prandaj me t drejt para nesh shtrohet pyetja: prej nga i gjith ky interesim dhe
preokupim mbarnjerzor? Sigurisht q ndr arsyet q ojn te ky interesim ndr t tjera jan edhe:
viktimat dhe dmet e mdha materiale q shkaktohen nga krimi i organizuar, rrezikimi i vlerave dhe i t
mirave elementare t njeriut, dmtimi dhe rrezikimi i rendit t caktuar shoqroro-ekonomik, ndjenja e
friks dhe pasiguris s qytetareve nga viktimizimi, jo-efikasiteti i organeve shtetrore q t prballen
dhe luftojn n mnyrn e duhur kt fenomen negativ etj.[2]
E tr kjo para neve shtron nevojn e nj qasje t re t studimit dhe gjetjes se metodave m adekuate t
parandalimit dhe luftimit t krimit t organizuar. N kt punim do t prqendrohem n prkufizimin e
krimit t organizuar, format e tij, si dhe politika penale dhe masat tjera t lufts kundr kriminalitetit t
organizuar.

Prkufizimi i krimit t organizuar

Legjislacioni penal n fuqi i Kosovs ka trajtuar n mnyr t veant shtjen e krimit t organizuar.
Sipas dispozitave n fuqi, krimi i organizuar sht definuar si vijon:
a) kriminaliteti i organizuar do t thot kryerja e nj krimi t rnd nga nj grup i organizuar me qllim
t prfitimit financiar ose t ndonj prfitimi tjetr material t drejtprdrejt apo trthort;[3]
b) krim i rnd do t thot sjellja q prbn shkelje t dnueshme, pr t ciln parashihet dnimi me
heqje t liris prej t paktn katr vjet;[4]
c) grupi i organizuar quhet grupi prej tre e m shum personave q ekziston pr nj periudh kohore dhe
vepron n bashkpunim me qllim t kryerjes s nj e m shum krimeve t rnda, i cili nuk sht
organizuar rastsisht pr kryerjen e menjhershme t nj vepre dhe n t ciln nuk ka nevoj pr role
formalisht t definuara pr antart e tij, vazhdimsi t antarsis apo pr struktur t zhvilluar.[5]
Nga ky prkufizim q sht br me legjislacionin penal n fuqi, mund nxjerrim disa karakteristika q
e veojn krimin e organizuar. S pari, grupi kriminal i organizuar prdor infrastrukturn profesionale
ose infrastrukturn ligjore q i prngjan biznesit, ose prdorimit t mjeteve t detyrimit apo t
krcnimit, t influencs politike apo ekonomike. Kto prfitime jan t jashtligjshme sipas nj plani
t qart e t organizuar krimesh. Prandaj organizatat e krimit t organizuar, pr shkak se kthehen n
qendra t fuqishme ekonomike dhe politike t jashtligjshme, prbjn nj krcnim dhe nj problem
shum t madh n funksionimin e shteteve demokratike. Krimi i organizuar, aq sa sht krcnim nga
pikpamja politike dhe ekonomike ndaj demokracive t zhvilluara n vendet perndimore, po aq ai
prbn nj problem serioz edhe pr vendet, t cilat punojn t zhvillohen gjat periudhs s tranzicionit
demokratik.
S dyti, sjelljet e ktyre organizatave kriminale q prbn shkelje t dnueshme pr t ciln parashihet
dnimi me heqje t liris prej t paktn katr vjet, konsistojn n vepra t ndryshme si: vrasje (edhe t
motivuara politikisht), trafikimi i armve, trafikimi i narkotikeve dhe drogave dehse, vjedhje t rnda,
trafikimi i qenieve njerzore vemas i gjinis femrore pr qellim t prostitucionit, larja e parave,

52
falsifikimi i paras dhe plasimi i tyre n qarkullim etj., q t gjitha kto dhe vepra tjera t tilla jan me
nj rrezikshmri t madhe shoqrore, andaj sht e arsyeshme q pr to t parashihen dnime t rnda.
S treti, si kusht pr t ekzistuar grupi i organizuar kriminal sipas legjislacionit ton prmendet numri
prej se paku tre personave dhe mnyrn organizative, mund t themi se kto grupe mund t jen t
mdha apo t vogla si pr nga numri i tyre ashtu edhe pr nga fushveprimtaria e tyre.
Ndrmarrja e veprimeve kriminale nga ana e ktyre organizatave, prkatsisht antarve t tyre, bhet
me plan dhe n baz t ndarjes s detyrave t antarve t grupit apo organizats. Kto veprime
kriminale zakonisht ndrmerren me an t krcnimeve, shantazheve, dhuns fizike dhe psikike,
korrupsionit, shfrytzimit t lidhjeve me policin gjykatn dhe organeve tjera shtetrore etj.[6]
Aktiviteti kriminal i grupeve kriminale mund t shtrihet brenda nj regjioni, shtetit apo t jet i
prmasave ndrkombtare.[7]
N krye t ktyre organizatave qndrojn shefat, bosat etj. t cilt kan pushtet t pakufizuar ndaj gjith
rrjetit t organizats e vemas ndaj ndrmjetsuesve dhe antareve te saj. Shefat dhe padront zakonisht
jan t panjohur pr antart dhe ndrmjetsuesit, ata njihen nga nj rreth shum i ngusht q quhet
kupola ose kreu i organizats kriminale. Urdhrat e tyre duhet t zbatohen pa vrejtje nga ana e
antareve dhe do anashkalim apo mos zbatim urdhri, thyerje e rregullave etj. ndshkohet n mnyrn
m t vrazhd, shpesh her edhe me likuidim fizik. [8]

Shkaqet dhe faktort q ndikojn n paraqitjen e krimit t organizuar

Kriminaliteti e n veanti kriminaliteti i organizuar, pavarsisht veorive, nuancave, dinamiks dhe

shkalls se intensitetit pr t gjitha koht ka si t prbashkt cenimin, dmtimin dhe shqetsimin q ju
sjell individve, grupeve shoqrore apo shoqris n prgjithsi. Shkaqet e kriminalitetit jan t
shumta, ato evoluojn, nuk mbeten me t njjtn forc n zhvillime t ndryshme politike, shoqrore dhe
ekonomike. sht i njohur dhe i vrtetuar konkluzioni se atje ku ka varfri, papunsi, nivel t ult
arsimor e kulturor dhe nuk ndjehet forca e ligjit, kriminaliteti shfaqet me nj intensitet t lart. Ne ditt
e sotme fenomenet kriminale kan marr trajta, forma dhe dimensione t shumllojshme n shtete t
ndryshme. Andaj nuk jan pa kto shqetsime edhe shtete e zhvilluara me nj nivel t lart demokratik
dhe ekonomiko-kulturor [9].
Krahas ktyre faktorve q i prmendm d.m.th. varfris, papunsis, nivelit t ult arsimor, pastaj
industrializimi dhe migrimet e njerzve shpesh t pa planifikuara, krizat dhe depresionet e ndryshme
ekonomike, konflikteve politike etj., n nj far forme gjendje kto q ju shkojn pr shtati grupeve
kriminale mund t numrohen edhe mosfunksionimi i mirfillt i shtetit ligjor, mosorganizimi dhe
paaftsia organeve dhe shrbimeve kompetente n shkalln e duhur q t prballen me sfidat e krimit t
organizuar.
Si faktor tjer q i kontribuojn paraqitjes s disa formave t krimit t organizuar mund t jen edhe
indiferenca dhe mosdenoncimi nga ana e qytetareve pr kto grupe dhe organizata q merren me kto
krime. E tr kjo ndodh pr shkak se ata nuk ndjehen t sigurt dhe paraqesin nj mosbesim haptas ndaj
organeve shtetrore se ata do ti mbrojn nga hakmarrja e grupeve kriminale.[10]

Format me t shpeshta t krimit t organizuar

Format m t shpeshta t krimit t organizuar jan: trafikimi me njerz vemas t femrave pr qllime
t prostitucionit, falsifikimi i parave, larja e parave, reketizmi, trafikimi ilegal i veprave t artit dhe
kulturs, trafikimi me narkotik, vjedhja e automjeteve etj.

Trafikimi me njerz
Trafikimi me njerz sidomos i gjinis femrore sht pothuajse njra prej formave m t prhapura t
krimit t organizuar. Rreziku nga kjo form ishte dhe sht ende i pranishm edhe n kohn ton. Pr
kt arsye jan br prpjekje t pandrprera pr pengimin e saj. N kt aspekt jan t njohura
konventat dhe normat e tjera ndrkombtare dhe nacionale q e rregullojn ndalimin dhe luftimin e
aktiviteteve lidhur me trafikimin ilegal t femrave pr qllime t eksploatimit dhe futjes s tyre n
prostitucion.[11] Krahas shteteve tjera bashkkohore, edhe Kosova ka intervenuar n drejtim t
inkriminimit t ksaj forme t krimit t organizuar, duke parapar edhe sanksione mjaft t rnda pr ata
q vihen n kundrshtim me kto norma.
53
Sipas kodit ton penal shprehja trafikim me njerzit do t thot rekrutim, transportim, transferim,
strehim ose pranim i personave me an t mjeteve t krcnimit ose t prdorimit t forcs apo me
forma t tjera t detyrimit, rrmbimit, falsifikimit, mashtrimit, apo keqprdorimit t pushtetit apo
pozits ose t nj pozite t ndjeshme ose me an t dhnies a marrjes s pagesave apo prfitimeve pr t
arritur plqimin e personit, q ka kontroll mbi personin tjetr me qllim t shfrytzimit.[12]
Sipas t dhnave t paraqitura n konferencn e UNESKO-s n Selanik, lidhur me trafikimin e njerzve
mbajtur me 28.02.2002, u paraqitn shnime se pr do vit ilegalisht trafikohen mbi 50.000 femra dhe
fitimi nga kjo veprimtari arrin shifrn prej 8 miliard dollar.[13]
Kjo dukuri negative manifestohet n ato vende q jan n kriza ekonomike, konflikte politike, ku jan
me nivel t ult arsimor, ku i ka kapluar varfria etj. Fatkeqsisht kjo form e krimit t organizuar ku
ndrydhet dinjiteti dhe personaliteti i femrs ne mnyra te ndryshme ka prfshir edhe rajonin e
Ballkanit si Shqiprin, Maqedonin, Kosovn dhe vende tjera fqinje.[14] Andaj, studimet, analizat dhe
hulumtimet e ndryshme q do t bhen n kt drejtim, jan t mirseardhura sidomos nse shrbejn
n drejtim t parandalimit apo t zvoglimit t paraqitjes s ktyre rasteve.

Reketizmi
Nj form e veant e kriminalitetit t organizuar sht edhe reketi ose reketizmi, i cili manifestohet me
ndrmarrjen n mnyr t organizuar t krcnimeve, shantazheve t llojllojshme nga individ dhe grupe
kriminale t organizuara ndaj personave prgjegjs dhe bartsve t detyrave npr firma, shitore,
dyqane, restorante, fabrika etj., t cilat realizojn fitim, me qllim q n dobi t tyre rregullisht ose koh
pas kohe, t paguajn sasi t caktuar t t hollave. Nse kjo pages nuk bhej sipas krkess s ktyre
individve apo grupeve kriminale, pasonin aksione t shkatrrimit t firmave t tilla, atentate,
kidnapime etj.[15]
Zakonisht kjo form e krimit t organizuar paraqitet n ato vende ku ka desekulibrim t organeve
shtetrore ose impenjimi i tyre me kto grupe kriminale, sepse ndodh q nj pjes e ktyre t ardhurave
t kundrligjshme t derdhen n kontot e pushtetarve.

Falsifikimi i paras
Falsifikimi i parave paraqet nj fenomen negativ mjaft t prhapur t kriminalitetit t organizuar
ekonomik, i cili ju sjell prfitime t mdha organizatorve dhe kryersve t ktij aktiviteti kriminal.
Zakonisht, falsifikohen parat e shteteve me valuta t forta si dollari amerikan, euro, dhe valuta t tjera t
cilat gzojn renome, jan m shum n qarkullim dhe m pak dyshohet pr kualitetin e tyre.[16]
Sa i prket ktij krimi ekonomik edhe te ne n kodin penal t Kosovs sht parapa vepra penale e
falsifikimit t paras, pr t ciln parashihet dnimi prej nj deri n dhjet vjet burg.[17] Mirpo,
mjerisht rastet e falsifikimeve t paras jan evidente edhe te ne. Sipas statistikave t ShPK-s bhet e
ditur se n vitin 2000 policia ka evidencuar 165 raste t parave t falsifikuara, n vitin 2001 jan
evidencuar 341 raste t tilla, n vitin 2002 jan evidencuar 551 raste t vnies n qarkullim t paras s
falsifikuar, gjat vitit 2003 jan shnuar 765 raste dhe n vitin 2004 jan shnuar 890 t veprave t
tilla.[18] N baz t ktyre t dhnave statistikore kuptojm se kjo dukuri sht n rritje tek ne, andaj
para neve si shoqri shtron detyra t shumta, e sidomos para organeve shtetrore te cilat drejtprdrejt
prballen me kt dukuri.

Larja e parave
Larja e parave si form e kriminalitetit t organizuar, kryhet n at mnyr q parat e fituara nga
transaksionet dhe aktivitetet kriminale t deponohen dhe investohen n pun dhe veprimtari t ligjshme,
e pastaj t prdoren si para t pastruara. Procesi i larjes s parave ndahet n tri faza: faza e par prfshin
instalimin apo transferimin fizik t parave t cilat jan fituar si rezultat i veprimtaris kriminale, faza e
dyt prfshin mbulimin duke u kyqur n transaksione financiare komplekse pr ti humbur gjurmt dhe
rrugt e fitimit t parave n mnyr t kundrligjshme dhe faza e tret prfshin q kto para t
pastruara t paraqiten si pjes e pasuris dhe e kapitalit t ri, t pastr, legjitim me qllim t futjes n
aktivitete t mirfillta ekonomike e financiare.[19]
Me kt dukuri negative e cila sjell pasoja t rnda pr nj shoqri t tr, zakonisht merren grupet
kriminale t organizuara dhe strukturuara mir, me t gjitha tiparet e krimit t organizuar.

54
Nj dukuri e larjes s parave ishte prezent edhe n Shqipri, e ashtuquajtura Skema piramidale (apo
si quhen n gjuhen ekonomike Skemat Ponzi). Kshtu, skemat piramidale dhe aktivitete t tilla apo t
ngjashme, ndikojn n orientimin e Shtetit n luftn kundr tij dhe krijimin e situatave kaotike.
Rrjedhojat e biznesit t ngritur me parat nga burime jo t ligjshme i bjn organet e shtetit t tilla, q
mezi e mbahen n kmb dhe n fakt nuk mund t ushtrojn as minimumin e funksioneve t tyre, q i
jan besuar nga populli.
Duke e par nj rrezik t madh nga larja e parave, pr ekonomit e shum vendeve, posarisht fuqin
financiare t organizatave dhe grupeve ndrkombtare kriminale, OKB-ja mori iniciativn pr nxjerrjen
e nj dispozit e cila do t kishte karakter ndrkombtar pr ndalimin e dukuris s larjes s parave.
Ksisoj OKB-ja n vitin 1988 aprovon edhe konventn me t ciln larja e parave prcaktohet si krim
pr t cilin lejohet ekstradimi i kryersve t ktij krimi.[20]
Pas lufts q ndodhi n Kosov, mjerisht ka vend pr t dyshuar se sht br pastrimi i parave nga ana
e grupeve kriminale. Kt e themi duke u bazuar n ndrtimin e shum objekteve nga persona anonim.
Vetm pas vitit 2005 sht ndaluar q transaksionet bankare mbi 10.000 t qarkullojn nprmes
bankave.

Trafikimi ilegal i veprave t artit dhe t kulturs

Form tjetr e kriminalitetit t organizuar sht edhe trafikimi ilegal i veprave t artit dhe t kulturs.
Me qllim t vjedhjes dhe trafikimit t tyre, organizohen grupe kriminale n nivel t nj vendi ose n
nivel ndrkombtar t cilat npr galeri, muze, manastire dhe institucione t tjera, vidhen e pastaj
ilegalisht trafikohen.[21] Ky fenomen negativ kryhet me veprime aktive q shfaqen n importimin,
eksportimin apo tranzitimin e vlerave kulturore n kundrshtim me dispozitat ligjore n lidhje me to.
Pjesmarrsit n kontrabandn e veprave kulturore, si rregull jan persona t specializuar pr kt
veprimtari. E vrteta sht se nuk ka tregti t suksesshme me vlera t kontrabanduara kulturore pa
njohjen e vrtet t vlerave t tyre. Kjo jep t kuptojm se si organizator t ktyre krimeve zakonisht
jan njerz me arsimim t lart.[22] Vlerave kulturore ju ofrohet mbrojtje dhe ju kushtohet rndsi si
n aspektin e brendshm ashtu edhe n planin ndrkombtar. Q nga viti 1970, ekziston nj Konvent
"Mbi masat q duhen marr pr t ndaluar dhe penguar importimin, eksportimin dhe transferimin e
objekteve kulturore". Gjer n qershorin e vitit 2003 antar t ksaj konvente ishin 99 vende t bots,
njkohsisht dhe antar t UNESKO-s. Po kshtu ekziston dhe "Convention d'UNIDROIT" mbi vlerat
kulturore t vjedhura apo eksportuara ilegalisht, e cila e kompleton konventn e mparshme t vitit
1970, t UNESKO-s. Por me ngjarjet e viteve t fundit, vendet antare n UNESKO-s krkuan q t
prpunohej nj instrument i ri ndrkombtar, i cili do t prqendrohej n radh t par: n luftn e hapur
kundr trafikut ilegal t pronsis intelektuale (ku shum vende po krijojn nj shrbim kombtar pr
mbrojtjen e trashgimis kulturore si dhe krijimin e nj inventari kombtar t objekteve t mbrojtura);
n luftn kundr krkimeve arkeologjike klandestine, (pra vendosja e nj sistemi kontrolli t krkimeve
arkeologjike); n kontrollin e eksportimit t vlerave dhe objekteve kulturore prmes certifikatave t do
shteti; n marrjen e masave edukative pr t sensibilizuar opinionin publik pr rndsin e konvents,
duke vn theksin n vlerat dhe objektivat, si dhe n promovimin e saj si nj instrument mbrojts i
trashgimis kulturore.[23]

Masat e pengimit te kriminalitetit t organizuar

Kriminaliteti i organizuar i cili paraqitet n forma t ndryshme, sht i pranishm po thuajse n do
shtet. Mund t themi se tani pr tani asnj shtet, pamarr parasysh fuqin e tij ekonomike, politike,
ushtarake etj., nuk mund t jet i suksesshm nse i mungon bashkpunimi ndrkombtar n luft
kundr krimit t organizuar. Pr t drejtuar nj luft efektive ndaj ktyre problemeve sht e nevojshme
ngritja e nj sistemi konsultimi dhe bashkpunimi t gjer midis vendeve demokratike. Andaj paraqitet
krkes imediate q t hartohen plane n aspekt global, pr nj luft t suksesshme kundr ktij
fenomeni negativ.
Prpjekje t ksaj natyre, deri me tani mund t konsiderohen konferencat e shumta ndrkombtare mbi
kriminalitetin e organizuar si p.sh. Konferenca ndrkombtare mbi kriminalitetin e organizuar, e cila u
mbajt n Napoli t Italis prej 21 deri me 24 nntor 1994, pastaj n vitin 2000 takimi n Palermo ku
shtetet antare t OKB-s prpiluan nj nga dokumentet m t rndsishme Konventn pr luftn
kundr krimit t organizuar, s bashku me dy protokolle shtes pr luftn kundr emigracionit dhe
protokolli pr luftn kundr trafikut dhe prostitucionit.[24]
55
Mendoj se instrumentet e tilla ndrkombtare duhet t jet baz pr ndryshime dhe plotsime t KPK-s
dhe KPPK-s, si dhe pr ngritjen e profesionalizmit t organeve kompetente shtetrore n luft kundr
krimit t organizuar.
Nse i bjm nj analiz kodit penal t Kosovs, shohim se dnimet q parashihen pr vepra penale t
cilat kryhen n form t bashkimit kriminal jan m t rnda, por n praktikn gjyqsore rrall her
jepen vendime meritore, kur e kemi parasysh shkallen e rrezikshmerise pr kto vepra. Pastaj edhe n
kodin e procedurs penale, parashihen institucione t reja si p.sh. Mbrojtja e t dmtuarve dhe
dshmitarve [25], mendoj se kto i shohim si nj dekor n kt kod, por jo edhe jetsimin e ktij
institucioni n praktik. Pr kt arsye shpesh n praktik ndodh q n nj faz t procedurs penale,
sidomos n fazn e hetimeve dshmitart pohojn nj fakt, e q m von e ndryshojn pr shkak t
krcnimeve, friks nga hakmarrja, dhuna q ushtrohet ndaj tyre. E gjith kjo bn q shum shtje t
mbesin t pazgjidhura dhe kriminelet t sillen lirshm.

Prfundim
Krimi i organizuar padyshim sht ndr format m t rnda, m t rrezikshme pr shoqrin, si dhe
forma m e vshtir e organizimit kriminal q t luftohet. Si edhe sht potencuar n kt punim, jo
rrall pr t mos thn shpesh her ose n shumicn e rasteve prapa organizimeve t tilla qndrojn
njerzit e pushtetit. Nuk do mend se n do vend t bots ekzistojn grupe dhe organizime t ndryshme
kriminale, mirpo n vendet n tranzicion, ku zakonisht ekziston edhe nj lloj jo stabiliteti politik, kjo
dukur sht shum m e shprehur dhe me evidente. N rastin m t keq, individ dhe grupe t caktuar
organizimet e t tilla kriminale prdorin si mekanizma pr ta marrur apo kontrolluar pushtetin.
N ann tjetr, pavarsisht deklarimeve publike, vullneti politik pr t ndrtuar mekanizma efektiv
ligjor dhe pr ti mbshtetur kto mekanizma n luftn kundr kriminalitetit n prgjithsi dhe atij t
organizuar n veanti sht ose i mangt ose fare simbolik. Kur kihet parasysh forma, intensiteti dhe
mnyra e organizimit t grupacioneve t ndryshme kriminale, sht fare e qart pa nj gatishmri t
prgjithshme nuk mund t luftohet kjo dukuri.
Tek n sht krijuar nj infrastruktur ligjore solide q inkriminon aktivitetet e ndryshme kriminale, dhe
n kt kontekst edhe krimin e organizuar n forma t ndryshme t paraqitjes s tij, por realisht mungon
gatishmria e mirfillt politike dhe institucionale q pa kompromis t luftohet ky fenomen. Sistemi yn
i siguris dhe ai gjyqsor prve q jan ende t pakonsoliduar n shkalln e nevojshme, nga praktika e
von kan treguar rezultate jo pozitive n misionin dhe mandatin e tyre pr mbrojtjen e vlerave vitale t
shoqris son nga kriminaliteti.
sht e nevojshme dhe e domosdoshme q organet e siguris, ndjekjes dhe gjyqsori t gzojn
mbshtetjen e fuqishme politike dhe institucionale n prpjekjet dhe punn e tyre pr luftimin dhe
parandalimin e kriminalitetit. Kjo mbshtetje sht imperativ dhe garanci pr forcimin e sundimit t
ligjit dhe ndrtimit t besimit n relacionin qytetar-institucione t rendit dhe siguris.

Bibliografia
1. Dr. Ragip Halili,Kriminologjia, 2002.
2. Dr. Vesel Latifi, Kriminalistika, 1999.
3. Gjendja e krimit t organizuar n Kosov, Shqipri, Malit t Zi dhe Maqedoni, si dhe problemet q lidhen me
t, Konferenc ndrkombtare mbajtur n datat 12-13 dhjetor n Tiran, 2002.
4 http://www.tiranaobserver.com.al/20060718/komente.htm.
5 Kodi i Prkohshm i Procedurs Penale i Kosovs, Rregullorja2003/26.
6. Kodi i Prkohshm Penal i Kosovs, Rregullorja nr. 2003/25.
7 Kosova sot 24 dhjetor 2007.
8 Dr. Vesel Latifi, E drejta 1-4, 2001.
9. Dr. Ragip Halili, E drejat 1-4, 2000.
10. www.unmikonline.org/regulations , Rregullorja e UNMIK-ut, nr.2001/22, mbi Masat kundr Kriminalitetit t
organizuar.

56
Fusnota
[1]Dr. Bajram Ukaj, Gjendja e krimit te organizuar n Kosov, Shqipri, Malit t Zi dhe Maqedoni, si dhe problemet q lidhen me t,
Konferenc ndrkombtare mbajtur n Tiran, 2002, fq. 49
[2] Dr. Ragip Halili, Kriminologjia, Universiteti i Prishtins, Fakulteti Juridik, 2002, fq. 10-11
[3] Kodi i Prkohshm Penal i Kosovs, Rregullorja nr. 2003/25, neni 274, Rregullorja e UNMIK-ut, nr.2001/22, mbi Masat kundr
Kriminalitetit t organizuar, neni 1, www.unmikonline.org/regulations
[4] Po aty
[5] Po aty
[6] Dr. Ragip Halili, Kriminologjia, Universiteti i Prishtins, Fakulteti Juridik, 2002, fq. 137
[7] Po aty
[8] Dr. Ragip Halili, Gjendja e krimit te organizuar n Kosov, Shqipri, Malit t Zi dhe Maqedoni, si dhe problemet q lidhen me t,
Konferenc ndrkombtare mbajtur n Tiran, 2002, fq. 88-89
[9] Dr. Vesel Latifi, E drejta 1-4, 2001,fq 47
[10] Dr. Ragip Halili, Gjendja e krimit t organizuar n Kosov, Shqipri, Malit t Zi dhe Maqedoni, si dhe problemet q lidhen me t,
Konferenc ndrkombtare mbajtur n Tiran, 2002, fq. 98-99
[11] Dr. Vesel Latifi, E drejta 1-4, 2001,fq 47
[12] Kodi i Prkohshm Penal i Kosovs, Rregullorja nr. 2003/25, neni 139 par 8 pika 1
[13] Dr. Ragip Halili, Kriminologjia, Universiteti i Prishtins, Fakulteti Juridik, 2002, fq. 151
[14] Dr. Ragip Halili, E drejat 1-4, 2000 fq. 33
[15] Dr.Ragip Halili,Kriminologjia, 2002, fq. 144
[16] Po aty fq. 148
[17] Kodi i Prkohshm Penal i Kosovs, Rregullorja nr. 2003/25, neni 244
[18] Kosova sot 24 dhjetor 2007
[19] Dr. Ragip Halili,Kriminologjia, 2002, fq. 145
[20] Po aty, fq 147
[21] Po aty, fq.148-149
[22] Dr. Vesel Latifi, Kriminalistika, 1999, fq.237
[23] http://www.tiranaobserver.com.al/20060718/komente.htm
[24] Jano, Thoma. Zv/ministr I rendit publik t Shqipris dhe Ibro, Bajram. Drejtor i prgj. i policis s rendit publik t Shqipris. Gjendja
e krimit t organizuar n Kosov, Shqipri, Malit t Zi dhe Maqedoni, si dhe problemet q lidhen me t, Konferenc ndrkombtare mbajtur
n Tiran, 2002, fq.37
[25] Kodi I Prkohshm i Procedurs Penale i Kosovs, Rregullorja 2003/26, neni 168-174

57
Ekrem Agushi, gjyqtar

DISA NGA DALLIMET MIDIS LPK TE VJETER

DHE LIGJIT TE RI MBI PROCEDUREN KONTESTIMORE

1. PRBRJA E GJYKATS

Ligji i mparshm prbrjen e gjykats e ka rregulluar me dispozitat e nenit 41 dhe ka parapa se gjykata
e shkalls s par gjykon n trup gjykues n prbrje prej tre gjykatsve dhe n prbrje prej gjykatsit
t vetm.

Ligjit Procedurs Kontestimore i Republiks s Kosovs (n vijim LPK), prbrjen e gjykats e ka

rregulluar me dispozitat e nenit 15. Sipas ksaj dispozite gjykata e shkalls s par n procedurn
kontestimore dhe procedurn lidhur me mjetin e jashtzakonshm juridik-propozimin pr prsritjen e
procedurs gjykon n prbrje prej gjykatsit t vetm. Pra risi e LPK-s sht se gjykata e shkalls s
par gjykon n prbrje prej gjykatsit t vetm, ndrsa trupi gjykues sht eliminuar. N procedurn
kontestimore, gjykata e shkalls s dyt dhe procedurn lidhur me mjetin e jashtzakonshm juridik-
revizionin gjykon n prbrje prej kolegjit i cili sht i prbr prej tre gjykatsve. Duhet t theksohet
se ligji nuk e prdor shprehjen kolegj, por e prdor shprehjen trup. Ne mendojm se shprehja
kolegj sht m e drejt, me arsyetim se kolegjin e prbjn gjykatsit profesional, kurse trupi prbhet
prej gjykatsve profesional dhe jo profesional-porot. Edhe pse me dispozitat e nenit 15 al.2 t LPK-s
nuk flitet pr mjetin e jashtzakonshm juridik-krkesn pr mbrojtjen e ligjshmris, ne mendojm se
edhe lidhur me kt mjet juridik gjykata gjykon n kolegj gjykues n prbrje prej tre gjykatsve.

N shtjet kontestuese t cilat kan t bjn me kontestet nga marrdhniet familjare dhe kontestet
lidhur me pronsin intelektuale dhe industriale gjykata e shkalls s par duhet t gjykoj n prbrje
sikurse sht parapa me ligje t veanta. Ky mendim i yni rrjedh nga fakti se kto shtje rregullohen
me dispozita-rregulla t procedurs s veant, si dhe duke u bazuar n standardin juridik se ligji i
veant e shfuqizon ligjin e prgjithshm (lex spetialis abrogira lex generalis). Nga kjo rrjedh
prfundimi se shtjet kontestimore q rrjedhin nga kontestet familjare, pronsia intelektuale dhe
industriale gjykata e shkalls s par do ti gjykoj n prbrje sikurse sht parapa me ligje t veanta.

N proceduarat e posame dhe at: n kontestet nga marrdhnia e puns, pengimit n posedim,
kontestet e vlers s vogl, dhnia e urdhrpagess dhe procedurn e kontesteve tregtare gjykon
gjykatsi i vetm.

2.PRGJIGJA N PADI

Prgjigjja n padi me LPK-n e mparshme sht rregulluar me dispozitat e nenit 285. Kryetari i trupit
gjykues apo gjykatsi i vetm ka vlersuar se a do t krkoi nga i padituri q t paraqes prgjigje n
padi apo jo. Kur nj gj e till nuk sht krkuar i padituri ka mund t paraqes vet prgjigje n padi.
Paraqitja e prgjigjes n padi apo mos prgjigjja n padi brenda afatit prej 15 dite t cilin e ka caktuar
kryetari i trupit gjykues nuk ka shkaktua pasoja procedurale. Seanca prgatitore ose ajo kryesore sht
caktuar n qoft se jan plotsuar kushtet-prezumimet tjera t parapara me ligj.
Me LPK-n e Republiks s Kosovs, prgjigja n padi ka marr nj cilsim dhe nj prmbajtje tjetr
procedural dhe n krahasim me ligjin e mparshm kjo sht ngrit n piedestalin e nj veprimi t
detyrueshm procedural t paditurit. Pra detyrimi i t paditurit pr t paraqit prgjigjeje n padi sht
risi e LPK-s.

Me dispozitat e nenit 387 t LPK-s sht parapa se me qellim q shtja t prgatitet m mir pr tu
zgjidhur shpejt e drejt, gjykata q nga momenti i paraqitjes s padis e deri te momenti i caktimit t
seancs pr shqyrtim kryesor t shtjes me aktvendim vendos pr dhnien e prgjigjes n padi.
58
Ne mendojm se aktvendimi pr dhnien e prgjigjes n padi duhet t prmbaj t gjitha elementet e
parapara me dispozitat e nenit 160 t LPK-s. Dispozitivi i aktvendimit do ti prmban udhzimet e
parapara me dispozitat e nenit 395, 396, 397, 99, 102, 150 al.1 pika a.b.c. 77 al.2 dhe 93 al.1 t LPK-s.
Arsyetimi i aktvendimit do t jet shum i shkurt dhe n te do t theksohen vetm dispozitat ligjore t
cilat u theksuan m lart. Aktvendimi do ta prmban edhe udhzimin juridik n t cilin do t udhzohen
palt se kundr ktij aktvendimi nuk sht e lejuar ankesa. Ktij aktvendimi do ti bashkngjitet padia e
rregullt dhe e plot me t gjitha shkresat e bashkangjitura padis dhe do ti drgohen t paditurit pr
prgjigje n padi.

Prgjigja n padi paraqet nj shkres parashtres t ciln e paraqet i padituri brenda afatit prej 15 dite
nga dita e dorzimit t aktvendimit pr prgjigje n padi. N pajtim me dispozitat e nenit 99 al. 2 dhe 3
t LPK-s, prgjigja n padi ngjashm sikurse padia duhet t jet e kuptueshme dhe t prmbaj do gj
q nevojitet dhe e bn t mundur veprimin gjykimin sipas saj. Me dispozitat e nenit 397 t LPK-s
sht parapa se gjykata vepron sipas nenit 102 t LPK-s po q se konstaton se prgjigja n padi sht e
pakuptueshme apo jo e plot, me qellim t heqjes s mungesave t ktilla. Ligji nuk i ka parapa pasojat
procedurale n qoft se prgjigja n padi brenda afatit t caktuar nuk i kthehet gjykats dhe kur ajo i
kthehet e pa rregulluar dhe e paplotsuar.

Duke marr pr baz faktin se mos paraqitja e prgjigjes n padi shkakton pasoja procedurale pr t cilat
n vazhdim do t bjm fjal, jam i mendimit se kur t paditurit i kthehet n prmirsim apo plotsim
prgjigja n padi dhe ai nuk e bn prmirsimin apo plotsimin e saj brenda afatit t caktuar kjo nuk
mund t konsiderohet si e trhequr e as t hedhet posht. Ky mendim bazohet n arsyetimin se trheqja
konsiderohet sikurse i padituri t mos ket paraqit prgjigjeje n padi, ndrsa hedhja posht e pengon
zhvillimin e procedurs kontestimore n gjykatn e shkalls s par, sepse gjykata nuk lshohet fare n
shqyrtim dhe me kt veprim t paditurit ia bn t pamundur realizimin e t drejts s prgjigjes n
padi.

Nga kjo q u paraqit m lart rrjedh prfundimi se n situatn e till juridike nuk mund t zbatohen
dispozitat e nenit 102 al.3 dhe 4 t LPK-s por gjykata do t veproj n pajtim me dispozitat e nenit 400
al.1 dhe 2 t LPK-s dhe do ta cakton seancn prgatitore. Kjo seanc si rregull mbahet m s voni
brenda afatit prej 30 ditsh nga dita kur gjykats i ka arritur prgjigja n padi. Ne mendojm se n rast
kur i padituri nuk e ka paraqit brenda afatit t caktuar prgjigjen n padi e cila i sht kthyer t paditurit
me aktvendim pr prmirsim dhe plotsim, afati pr caktimin e seancs prgatitore prej 30 dite do t
llogaritet nga dita kur i padituri ka qen i detyruar q tija paraqes gjykats prgjigjn n padi t
prmirsuar dhe t plotsuar.

Mosparaqitja e prgjigjes n padi ka pr pasoj nxjerrjen e aktgjykimit pr shkak t padgjueshmris

mosbindjes n qoft se plotsohen kushtet e parapara me dispozitat e nenit 150 al.1 pika a.b.c. t LPK-
s. Ndrsa, po q se i padituri me prgjigje n padi i ka pohuar faktet vendimtare, prkundr kontestimit
t krkespadis, gjykata n pajtim me dispozitat e nenit 152 lidhur me nenin 143 dhe 147 t LPK pa
caktuar seanc gjyqsore mund t nxjerr aktgjykim pa shqyrtim kryesor t shtjes.

3. AUTORIZIMET E GJYKATSIT T VETM GJAT DREJTIMIT T PROCEDURS

Me dispozitat e nenit 278 al.1 LPK-s t m pashme jan parapa autorizimet e kryetarit t trupit
gjykues, prkatsisht gjykatsit t vetm. Pas shqyrtimit paraprak t padis kryetari i trupit gjykues
gjykatsi i vetm ka vendosur lidhur me t gjitha shtjet procedurale t cilat kan mund me qen
penges pr rrjedhn e procedurs kontestimore, ka ndrmarr masa t parapara me ligj dhe ka vendos
lidhur me shtjet t cilat kan ndikuar n drejtimin e mirfillt t procedurs kontestimore.

Me Ligjin e Procedurs Kontestimore t Republiks s Kosovs, autorizimet e gjykatsit t vetm t

cilat kan t bjn me prgatitjen e seancs pr shqyrtim kryesor jan parapa me dispozitat e nenit 387
dhe 388. Pr sa i prket autorizimeve t gjykatsit t vetm pr prgatitjen sa m t mir t
procedurs pr tu zgjidhur shtja pa zvarritje, LPK-ja sjell risi n dispozitat e nenit 387 al.1 pika a.
Kt risi e kemi prmendur n kuadr t shqyrtimit t prgjigjes n padi dhe tash konsiderojm se nuk
59
sht e nevojshme ta shqyrtojm. Prve ksaj n al. 1 pika l. t mjetit nen sht parapa autorizimi i
gjykatsit pr t caktuar masat e prkohshme t sigurimit. LPK-ja n kreun e XXI kto i emrton si
sigurim i krkespadis dhe pastaj procedurn pr vendosjen lidhur me propozimin pr sigurim t
krkespadis e rregullon me dispozitat e nenit 269 deri n nenin 318. Meqense, sigurimi i
krkespadis sht nj institucion i ri procedural dhe kjo shtje krkon nj shqyrtim t veant, pr
kt arsye ne tash pr tash lidhur me kt nuk do t hyjm n shqyrtim m t thelluar. Gjithashtu n al.1
pika(u)dhe(v)t njjtit nen sht parapa risia se gjykatsi gjat prgatitjes s seancs pr shqyrtim
kryesor vendos pr jo kompetencn e gjykats dhe pushimin e gjykimit kur hedhet padia apo kur
trhiqet ajo, si dhe t gjitha shtjet tjera t cilat kan t bjn me drejtimin e gjykimit-procedurs. Me
dispozitat e nenit 387 al.2 ngjashm sikurse LPK-ja i mparshm sht parapa se kundr t gjitha
aktvendimeve q i nxjerr gjykatsi gjat pregatitjs s seancs pr shqyrtim kryesor q kan t bjn me
drejtimin e procedurs nuk lejohet ankimi. Kto autorizime gjykatsi i ka edhe gjat procedurs s
shqyrtimit paraprak t padis. N nen 389 t LPK-s sht theksuar se gjykata pas shqyrtimit paraprak
t padis mund ti nxjerr t gjitha aktvendimet e prmbajtura n nenin 392 t ktij ligji, prve kur kemi
t bjm me shtjet pr t cilat pr nga natyra e tyre, apo sipas dispozitave t ktij ligji aktvendimi
mund t jepet vetm n fazn e mtutjeshme t procedurs kontestimore. Duke pas parasysh
prmbajtjen e njjt t ksaj dispozite me dispozitn e nenit 280 kam ardhur deri te prfundimi se n
vend t dispozits s nenit 392 duhet t jet dispozita e nenit 387 t LPK-s.

4. PROCEDURA LIDHUR ME ANKESN N GJYKATN E SHKALLS S PAR DHE T

DYT DHE LLOJET E VENDIMEVE GJYQSORE

Me dispozitat e nenit 185 deri n nenin 210 t LPK-s sht rregulluar procedura sipas ankess n
gjykatn e shkalls s par dhe t dyt duke prfshi edhe procedurn lidhur me ankesn e paraqitur
kundr aktvendimit. Pr dallim nga LPK-ja e m pashme, LPK-ja i Republiks s Kosovs n
procedurn ankimor n gjykatn e shkalls s par sjell risi n nenin 187 al.1 pr sa i prket afatit pr
paraqitjen e prgjigjes n ankes. Ky afat tash sht 7 dit nga dita kur pals i dorzohet ankesa e
afatshme, e kuptueshme dhe e plot. Pala sht e detyruar q t paraqes prgjigjeje n ankes vetm
brenda ktij afati. Me dispozitat e nenit 187 al.3 sht parapa edhe kjo risi se prgjigjja n ankes e
paraqitur pas afatit nuk merret n shqyrtim nga gjykata e shkalls s dyt. Konsiderojm se gjykata e
shkalls s par nuk sht e detyruar q ta hedh prgjigjen n ankes e cila sht paraqit pas afatit e as
parashtresat tjera t pals t cilat i kan mbrri gjykats pas arritjes s prgjigjes n ankes apo pas
kalimit t afatit pr paraqitjen e prgjigjes n ankes, pasi q gjykata e shkalls s dyt kto nuk do ti
shqyrtoi, prve kur gjykata shprehimisht krkon nga pala deklarata plotsuese. Nj kopje t prgjigjes
n ankes gjykata do tia drgoj menjher apo m s largu n afat prej 7 dite pals e cila ka paraqit
ankes-ankuesit. Kur gjykata e shkalls s par konstaton se sht paraqit prgjigja n ankes apo kur
ka kaluar afati prej 7 dite dhe ankuesi nuk ka paraqit prgjigje n ankes, gjykatsi i shtjes prgjigjn
n ankes, nse sht paraqit me t gjitha shkresat e lnds ia drgon gjykats s shkalls s dyt m s
shumti n afat prej 7 dite. Ky afat sht risi i cili sht parapa me dispozitat e nenit 188 al.1 t LPK-s,
ndrsa me LPK-n e m pashme si i till nuk sht parapa. Kjo risi ka rndsi sepse e shpejton
procedurn ankimore n gjykatn e shkalls s par, e cila pa arsye sht zvarritur dhe njkohsisht rrit
shkalln e prgjegjsis s gjykatsit pr drgimin e shkresave t lnds n gjykatn e shkalls s dyt
banda afatit ligjor.

Pr sa i prket vendimeve t gjykats s shkalls s par lidhur me ankesn ligji nuk sjell risi t mdha,
kt sepse edhe me depozitat e nenit 186 sht parapa q gjykata e shkalls s par ankesn e
paaftshme, jo t plot apo t palejueshme e hedh me aktvendim pa caktuar seanc fare. Ankes jo e plot
konsiderohet vetm ajo ankes kur nuk i prmban elementet e parapara me dispozitat e nenit 178 dhe
gjykata n pajtim me dispozitat e nenit 179 ia kthen ankuesit q brenda 7 dite ta plotsi ankesn e
paraqitur. Po q se ankuesi brenda afatit t caktuar nuk vepron, ather n pajtim me dispozitat e nenit
179 al.2 gjykata e hedh ankesn si jo t plot. Ankesa sht e paafatshme n qoft se sht paraqit pas
afatit ligjor ose pas aftit i cili sht caktuar n udhzimin pr mjetin juridik, i cili tash sht pjes
prbrse e vendimit gjyqsor. Ndrsa, ankesa sht e palejueshme n qoft se sht paraqit nga personi
i cili nuk sht pal n procedur ose nga prfaqsuesi ligjor apo i autorizuari i pals i cili nuk ka
cilsin e prfaqsuesit ligjor ose autorizim t rregullt.
60
Procedura ankimore n gjykatn e shkalls s dyt fillon pasi q gjykata e shkalls s par ia drgon
shkresat e lnds pr t proceduar lidhur me ankesn e paraqitur. Gjykata e shkalls s dyt pasi ti
dorzohen shkresat e lnds n pajtim me dispozitat e nenit 189 cakton gjykatsin referues i cili e
prgatit referatin me qellim t shqyrtimit t lnds n gjykatn e ankimit, e cila gjykon n kolegj
gjykues i prbr nga tre gjykats. Risi tjera n procedurn ankimore n shkall t dyt i sjell dispozita
e nenit 190 ku sht parapa se gjykata e shkalls s dyt e cakton seancn e shqyrtimit t shtjes kur
vlerson se pr konstatimin e gjendjes faktike, saksish dhe plotsisht, duhet vrtetuar fakte t reja dhe
marr prova t reja nn kushtet e parapara me dispozitat 180 al.1 dhe 2 t ktij ligji. Gjykata e shkalls
s dyt do ta cakton shqyrtimin e drejtprdrejt t shtjes n seanc t shqyrtimit lidhur me ankes edhe
kur aktgjykimi i shkalls s par sht anuluar dy her dhe kur n seancn e kolegjit vlersohet se
aktgjykimi kundr t cilit sht paraqit ankesa sht bazuar n shkelje qensore t dispozitave t
procedurs kontestimore apo n gjendje faktike t konstatuar gabimisht apo n mnyr jo t plot.
Gjithashtu, gjykata e shkalls s dyt mund ta caktoi shqyrtimin e shtjes edhe kur vlerson se me
qellim t konstatimit t drejt t gjendjes faktike duhet prsri t merren t gjitha ose disa nga provat e
shqyrtuara n gjykatn e shkalls s par. Me dispozitat e nenit 191 sht parapa se n seancn e
shqyrtimit t shtjes drejtprdrejt thirren palt, prkatsisht prfaqsuesit e tyre ligjor apo t
autorizuarit e palve, dshmitart dhe ekspertt pr t ciln vlerson kolegji se jan t nevojshm pr
dgjim. N qoft se, n seanc nuk paraqitet ankuesi, shqyrtimi nuk mbahet kurse vendimin kolegji do
ta merr n baz t thnieve ankimore dhe atyre n prgjigje n ankes. Po q se n seancn e caktuar
pr shqyrtim t shtjes nuk paraqitet pala q nuk sht ankues gjykata vepron lidhur me te dhe e jep
vendimin meritor. N letrthirrje pr seancn e shqyrtimit pala njoftohet pr pasojat e mosardhjes n
seanc. Shqyrtimi i shtjes para gjykats s shkalls s dyt fillon me shpjegimin e referuesit lidhur me
shtjen, por pa e paraqit mendimin pr bazushmrin e ankess.

Gjykata e shkalls s dyt lidhur me ankesn n seanc t shqyrtimit t drejtprdrejt dhe n seanc t
kolegjit pa shqyrtim nxjerr kto vendime gjyqsore:

-me aktvendim e hedh ankesn si t paaftshme, jo t plot apo t palejueshme.

-me aktvendim e prish aktgjykimin dhe e hedh posht padin.

-me aktvendim e prish aktgjykimin dhe shtjen ia kthen n rigjykim gjykats s shkalls s par.

-me aktgjykim e refuzon ankesn dhe e vrteton aktgjykimin e gjykats s shkalls s par.

-me aktgjykim e ndryshon aktgjykimin e gjykats s shkalls s par.

61
Bashkim Nevzati, avokat

MBI GJYQSIN DOMOSDASHMERIA E PAVARSIS S SAJ

Me gjasa m n fund sht kuptuar se gjyqsia sht shtylla pa t cilin nuk mund t funksionoj nj
shoqri e mirfillt moderne dhe se pa nj gjyqsi t pavarur t fort dhe profesionale -sundimi i t
drejts dhe drejtsis (n prdorim sht m shum fraza sundimi i ligjit dhe shteti ligjor) sht
vetm fraz boshe- demagogji.

Duke mos pretenduar t mohohet kontributi i gjyqsis kosovare q nga pas lufta gjer m tani, ngase, pa
marr parasysh n kritika, m shum apo m pak t arsyeshme, ajo megjithat ka dhn kontributin e
vet n ekzistencn dhe mbrojtjen e shoqris kosovare nga edhe m e keqja, nga kriminalizimi edhe
m i madh, nga anarkia dhe nga kaosi kriminal. Megjithat kemi mundur me thn se ka ekzistuar
gjyqsia.

Gjithsesi ky funksionim ka qen nn ndikimet e rrethanave t shumta t lidhura me sistemin e

legjislacionit, mnyrn e t menduarit, kulturn dhe filozofin juridike t bartsve t funksionit t
gjykatsve, t prokurorve dhe t avokatve si dhe funksionimin e gjithmbarshm t shoqris
kosovare. Te gjitha kto, mund t them me ndrgjegje t plot, nuk kan shkuar pr shtati nj
funksionimi t mirfillt dhe moderne t gjyqsis kosovare, andaj, duket se ka ardhur koha q ky
segment i pushtetit ( pr segmentet tjera nuk bhet fjal) t ngjet lajmrimin SHT E MBYLLUR
PR SHKAK T RENOVIMIT.

Kushtetuta dhe gjyqsia parimet themelore kushtetuese lidhur me gjyqsin

Kapitulli i par i Kushtetuts s Republiks s Kosovs Dispozitat themelore paraqitet baz e

rregullimit kushtetues t shtetit t Kosovs. Gjithsesi, ne nuk do t shtjellojm sistemin politik dhe
parimet politike t paraqitura n Kushtetut por do t prmbahemi tems dhe sistemit gjyqsor,
respektivisht pozitn Kushtetuese t pushtetit gjyqsor dhe parimet e funksionimit t ktij pushteti. Nuk
ka diskutim se Kushtetuta e Kosovs, sa i prket prmbajtjes dhe prcaktimeve juridiko- politike nuk
dallohet nga kushtetutat e shumics s shteteve moderne dhe dokumentet ndrkombtare lidhur me t
drejtat e njeriut dhe vlerave universale. N kt kontest duhet prmendur tri parime themelore: e para,
parimi i sundimit t ligjit (drejts dhe drejtsis), i cili parim n Kushtetut klasifikohet si vler (neni 7)
dhe ndrlidhet n mnyr t drejtprdrejt me t drejtat dhe lirit e njeriut. Parimi i dyt sht ndarja e
pushtetit ( neni 4) ku pushteti gjyqsor definohet si unik, i pavarur dhe ushtrohet nga gjykatat ( pika
5) e cila edhe paraqitet si parim i tret , pavarsia e pushtetit gjyqsor.

Duhet theksuar se konstrukti i paraqitur n nenit 4 pika 5 t Kushtetuts pushteti gjyqsor.. sht i
pavarur sht konstrukt i ri, andaj, si duket edhe jo i kuptuar si dhe sa duhet. Ky konstrukt sht i ri
edhe n kushtetutat e t gjitha vendeve postkomuniste, ngase kto kushtetuta ose nuk kan prmbajt
konstrukte me kt tematik ose kan qen t kamufluara me konstrukte gjykatat jan t pavarura n
marrjen e vendimeve q gjithsesi nuk identifikohet me pavarsin e pushtetit gjyqsor ngase konstrukti
i ktill nuk ka kuptim t pavarsis s gjyqsis dhe nuk ka qen e klasifikuar si parim themelor
kushtetues.

Parimi i ndarjes s pushtetit, e n kuadr t ktij parimi, ndarja e pushtetit gjyqsor nga ai legjislativ dhe
ekzekutiv, n kuptimin organizativ dhe funksional vendos bazat elementare pr pavarsin e gjykatave.
Me ndarjen e pushtetit gjyqsor nga degt tjera t pushtetit dhe besimi i tij organeve t veanta
shtetrore gjykatave dhe ushtruesve t veant profesional gjykatsve paraqet arritjen me
madhshtore t shtetit modern. Kt nj her e prgjithmon duhet kuptuar. Gjersa kjo nuk kuptohet
nuk mund t flasim pr pavarsi t gjykatave dhe sundimin e ligjit ( t drejts dhe drejtsis).

Duke pasur parasysh konceptin e shtetit modern kushtetues lidhur me rolin e gjyqsis s pavarur si
garant i t`drejtave dhe lirive t njeriut, parimi i gjyqsis s pavarur sht ngritur n vler universale t

62
pranuar dhe si e till ka gjetur vendin e vet edhe n t drejtn ndrkombtare, andaj edhe flitet pr te si
standard ndrkombtar. Pavarsia e gjyqsis, si standard universal sht prfshi n Deklaratn
universale mbi t drejtat e njeriut, Paktin mbi t drejtat qytetare dhe politike, Konventn Evropiane mbi
t Drejtat e Njeriut si dhe n shum dokumente t veanta ndrkombtare n mesin e t cilve duhet
theksuar Parimet themelore mbi pavarsin e gjyqsis e vitit 1995.

Parimin mbi pavarsin e pushtetit gjyqsor t parapar me dispozitat e nenit 4 pika 5 t Kushtetuts
assesi nuk duhet kuptuar si deklarim t prgjithsuar. Prcaktimi taksativ n nivel t parimit sht me
rndsi t veant pr komentim dhe prcaktim t t gjitha dispozitave tjera kushtetuese t cilat n
mnyr t drejt apo zhdrejt kan bjn me pushtetin gjyqsor. Si e till, para se gjithash, ai sht me
rndsi t veant pr prcaktimin legjislativ t organizimit dhe zbatimit t pushtetit gjyqsor, ngase
paraqet prcaktim t qart ligjvnsit n at rregullim.

N kt kontest, sidomos pr shkaqe t paraqitjes konkrete t keqinterpretimit, nuk und t kalohet pa u

ndalur n nj kontradikt t mundshm e cila ka t bj me pikn 1 dhe 5 t nenit 4 t Kushtetuts. N
pikn 1 kemi konstatimin ...parimin e ndarjes s pushtetit dhe kontrollin e balancimin n mes tyre...
ndrsa n pikn 5 Pushteti gjyqsor sht unik, i pavarur dhe ushtrohet nga gjykatat sht
evidente se nj konstrukt i ktill n pikn 1 t nenit 4 t Kushtetuts, nse kihet parasysh mnyrn e t
menduarit dhe konstruktin e kulturs juridike t gjertanishme, jep mundsi t keqinterpretimit dhe
kundrvnies piks 5 t t njjtit nen. Te ne ekziston keqinterpretimi i ksaj kontradikte n veprim
konkret prmes Ligjit pr menaxhimin e financave publike dhe prgjegjsit Ligji nr. 03/L-048 dhe
qarkorja e Agjencionit pr privatizim i Kosovs qarkore e drguar gjykatave me t cilin t njjtve
NDALOHET do mundsi i shqyrtimit t shtjeve lidhur me ndrmarrjet shoqrore dhe publike. Pra,
nse prcaktimi nga pika 1 i nenit 4 t Kushtetuts shikohet n vete si sht mnyra e t menduarit
dominant, ather Ligji i cekur dhe qarkorja e cekur vejn rnd n sprov parimin kushtetues mbi
pavarsin e gjyqsis. Megjithat duhet theksuar se, sipas opinionit tim, kontrolli dhe balancimi
duhet t jet e dedikuar pushteteve legjislativ dhe ekzekutiv e jo edhe pushtetit gjyqsor, ngase vet
analiza e plot e piks 1 dhe piks 5 mundson nj prfundim t ktill. Pika 1 pas kontrollimit dhe
balancimit fut edhe konstrukti ...sikurse sht prcaktuar me kt kushtetut e me t sht prcaktuar
se pushteti gjyqsor sht i pavarur, ndrsa kontrolli eventual i pushteteve tjera mund t bhet prmes
emrimit t Kshillit gjyqsor dhe legjislativit adekuat si dhe emrtimit t gjykatsve, i cili, gjithsesi
nuk mund t jet n kundrshtim me kushtetutn, si q sht n rastin konkret parapar m lart. Duhet
theksuar se pavarsia e gjyqsis n mnyr t drejtprdrejt sht e lidhur me kualitetin e ligjeve dhe
akteve t cilat prcaktojn sistemin e drejtsis dhe vendin dhe lirin e gjykatsve n zbatimin e ligjeve.
Prsri duhet theksuar, pa marr parasysh mundsit e theksuara si fuqi t Legjislativit, kjo assesi nuk
don t thot mbikqyrje t drejtprdrejt t aplikimit t pushtetit gjyqsor, kjo, sipas Kushtetuts i
takon gjykatave. 15

Pavarsia e gjykatave dhe gjykatsve n kontestin e dokumenteve ndrkombtare

Gjat shqyrtimit t pavarsis s gjyqsis,e lidhur me kt edhe gjykatave dhe gjykatsve nga
kndvshtrimi kushtetues, sht theksuar se ky parim, pr shkak t rolit t gjykatave n mbrojtjen e t
drejtave dhe lirive t njeriut, sht prcaktuar edhe si standard ndrkombtar. N kt kontest sht e
pamundur t paramendohet q nj shtet modern, me aspirata t antarsimit t plot n organizatat
ndrkombtare, t mos ket t aplikuar dhe plotsisht n zbatim, parimin e pavarsis s gjyqsis.
Gjykatat e pavarura dhe t paanshme konsiderohen zemr e do sistemi t drejtsis e cila garanton
mbrojtjen e t drejtave t njeriut n prputhje me standarde ndrkombtare. N kt frym, Kushtetuta,
ligjet dhe vet politika shtetrore jan t obliguara q t sigurojn ekzistimin e nj pushteti gjyqsor t
pavarur nga degt e tjera t pushtetit shtetror. Standardet ndrkombtare n mnyr t veant mbrojn
gjykatsit, pikrisht pr shkak t pozits dhe detyrs s tyre t mbrojn t drejtat e njeriut popullats.
Nse gjykatsi nuk sht i lir t shqyrton faktet dhe t zbaton ligjin sistemi i drejtsis bhet arbitrar.
15
Lidhur me t cekurn e gjertanishme mbi keqinterpretimin e Kushtetuts nga Ligjvnsit dhe Ekzekutivit, pjes e s cils, pr fat t keq
paraqiten edhe ato t cilat n t vrtet jan pjes e pushtetit gjyqsor Inspeksionet e ndryshm gjyqsor, duhet theksuar edhe faktin e
shantazhimit t nj numri t konsiderueshm t gjykatsve n form keni kujdes ka jeni duke br me lnd, t gjitha kto do t mern
parasysh n procedurn e rizgjedhjes e cila sht n rrjedh t siprme.
63
Duhet theksuar se me mbrojtjen e pavarsis s gjykatave dhe gjykatsve standardet ndrkombtare nuk
mundsojn privilegje personale gjykatsve por kan qllimin e mbrojtjes prej keqprdorimit t fuqis.

N t gjitha instrumentet e mbrojtjes s t drejtave t njeriut veanrisht theksohet e drejta n gjykim t

drejt nga ana e gjykatave t pavarura dhe t paanshme, e cila e drejt konsiderohet absolute dhe nuk
pranon asnj prjashtim. Pavarsia njkohsisht ka t bj me gjyqsin n trsi dhe gjykatsin si
individ.

Dokumentet m t rndsishme me t cilat rregullohet dhe prcaktohet shtja e pavarsis s gjyqsis

jan : Parimet themelore mbi pavarsin e gjyqsis (KB 1985); Rekomandimi R- (94) 12 Kshillit
ministror i Kshillit t Evrops mbi pavarsin, efikasitetit dhe rolin e gjykatsve; Konventa Evropiane
mbi statusin e gjykatsit; Konventa Evropiane mbi ligjin mbi gjykatsi ( 1998)

Gjithsesi duhet theksuar se Kushtetuta e Kosovs n trsi ka pranuar dhe futur n parimet e veta t
gjitha standardet t parapara pikrisht me ko dokumente. Obligimi i shtetit dhe degve t shumta t
pushtetit nuk sht vetm themelimi formal - juridik i sistemit i cili bazohet n standardet e pranuara
ndrkombtare, por edhe respektimi, mbrojtja dhe prmirsimi i sistemit dhe mekanizmave t
vendosura t mbrojtjes s pavarsis s gjyqsis.

Parimet themelore mbi pavarsin e gjyqsis t KB definojn krkesat e pavarsis menjher n

parimin e par: Pavarsin e gjyqsis duhet t siguron shteti dhe ajo duhet t prcaktohet me
Kushtetut apo ligje. Detyra e t gjitha institucioneve t qeveris dhe t institucioneve tjera sht t
respektojn pavarsin e gjyqsis.

Rekomandimi i Kshillit t Evrops parasheh q pavarsia e gjykatsve duhet t jet e garantuar duke
futur nga kushtetuta apo ligje, dispozita t veanta konkrete t cilat kishin me prmbajt detyrimin e
Pushtetit ekzekutiv dhe Ligjvns q t sigurojn pavarsin e gjykatsve dhe ndalesn e ndrmarrjes
s fardo veprimi me t cilin do t rrezikohej pavarsia e gjykatsve.

N dispozitat e paragrafit 2 t parimit 1 t Parimeve themelore t KB, paraqitet ideja e pavarsis

institucionale e gjyqsis dhe gjykatsve, ngase pavarsia paraqitet si pavarsi institucionale dhe
individuale. N kt paragraf theksohet detyrimi i t gjitha institucioneve q t mbrojn pavarsin e
gjyqsis dhe gjykatsve. Kjo don t thot se gjykatat dhe gjykatsit jan t pavarura nga degt tjera t
pushtetit t cilit kan detyrim q t veprojn n pajtim me vendimet dhe aktgjykimet gjyqsore.
Qndrim identik si kjo e shprehur n Parimet themelore t KB ka marr edhe Gjykata Evropiane pr t
drejtat e njeriut duke konstatuar se gjyqsia duhet t jet e pavarur nga pushteti si dhe nga palt n
procedur16 Kjo sht instrumenti m i fort pr mbrojtje n raste t mospajtimit t institucioneve tjera
me vendimet gjyqsore dhe refuzimi eventual pr zbatimit e t njjtave.

Duhet theksuar se pavarsia e gjyqsis krkon kompetenc ekskluzive n t gjitha shtjet t natyrs
gjyqsore, e sidomos sa i prket marrjes s vendimit mbi shtjet e kompetencs gjyqsore lidhur me
lndn konkrete. Pra, lidhur me kompetencn mbi shtjen, vendimi ekskluziv i takon gjykats dhe ky
vendim nuk mund t ndryshohet apo t lehet jasht fuqie nga organi i cili nuk sht gjyqsor.17

Edhepse pavarsia institucionale paraqet masn jetsore t mbrojtjes s pavarsis, kjo nuk sht e
mjaftueshme pr sigurimin e nj gjykimi t drejt. Mungesa e mundsis s marrjes s vendimit n nj
lnd konkrete , nga ana e gjykatsit pa ndikim t jashtm, paraqet mosrespektimin e t drejts n
gjykim t drejt dhe njherit paraqet varshmri institucionale prmes varshmris individuale. Me
parimin 2 t Parimeve themelore t KB parashihet se Gjykata t vendos n mnyr t paanshm, n

16
Aktgjykimi EctHR dat 16.07.1971.. seria A 13 paragrafi 93 Ringeisen kundr Austris
17
Pikrisht n kt rrafsh ka m s shumti moskuptime dhe mosmarrveshje ngase organet e ekzekutivit, sidom segmentet e caktuara
adminiustrative, thjesht nuk e zbatojn vendimin e gjykats edhepse ky vendim apo aktgjykim ka karakter t prcaktimi t nj t drejte apo nj
detyrimi Regjistrimi i t drejts s pronsis n librat e katastrit. Vendimet e gjyqsorit thjesht nuk zbatohen . M tej, n ligjin e cekur m
lart lidhur me menanxhimin e financave, nj shtje gjyqsoere nuk sht shtje gjyqsore gjerso kt nuk e lejon pushteti ekzekutiv ose nuk
kalon nj afat kohore prej 180 ditve.
64
baz t fakteve dhe n pajtim me ligjin, pa prkufizime prmes ndikimeve, drejtimeve, trysnive,
krcnimeve apo ndrhyrjes s drejtprdrejt apo t trthort nga cilido vend apo nga cila do arsye.
Megjithat, duhet theksuar, se nj numr i madh i gjykatsve n t gjitha ant e bots prjetojn trysni
dhe krcnime t drejtprdrejta apo t trthorta t cilat n raste t caktuara arijn edhe shkalln e
torturimit, detyrimit dhe t vrasjes.18

Nj prej fakteve shum t rndsishme t pavarsis s gjyqsis dhe, sidomos, t gjykatsve, sht
siguria apo pavarsia materiale financiare. sht praktik, por kjo edhe ashtu sht e rregulluar
juridikisht, e shteteve q vendimin mbi financimin e gjyqsis dhe prcaktimin e kompensimit t
gjykatsve biejn pushtetet jasht gjyqsore. E keqja m e madhe sht q n marrjen e vendimit n
kt lmi pushteti gjyqsor, pra lidhur me kt edhe gjykatsit, nuk marrin pjes. Si deg e pushtetit
shtetror Pushteti gjyqsor financohet nga buxheti i shtetit pr t cilin vendosin dy pushtete tjera
Ligjvns dhe Ekzekutiv- pa mundsi t ndikimit t pushtetit gjyqsor. Pra, mnyra m e mir e
kontrollimit ( lexo diktimit) t Pushtetit gjyqsor sht ky segment ngase me kt dirigjohen t gjitha
resurset e gjyqsis paisja tekniko-teknologjike, mundsia e ndjekjes s arsimimit t prhershm,
efikasiteti i menaxhimit me lnd dhe arshiv, krijimi i sistemit t praktiks gjyqsore, sigurimi i
pavarsis materiale-financiare t personelit gjyqsor n prgjithsi dhe t gjykatsve n veanti.
Pikrisht parimi 7 i Parimeve themelore t KB prcakton detyrimin e shteteve q t sigurojn resurse
materiale gjyqsis ashtu q kjo t jet e aft t kryen funksionin e vet ashtu si duhet. Nj prcaktim t
ngjashm kemi edhe n Konventn Evropiane n t cilin theksohet se shtetet duhet t sigurojn
gjykatsve mjete t mjaftueshme ( t duhura) ashtu q t mund t kryejn funksionin e tyre e sidomos
q t mund t zgjedhin shtjet n afat t duhur t arsyeshm. Gjykata duhet t jet e lir q vet t
menaxhoj mjetet e dedikuara ashtu q organet tjera duhet t abstenojn nga ndikimet n kt lmi dhe
n vendimet lidhur me kt ngase kto vendime duhet t jen n suaza t t drejtave autonome t
pushtetit gjyqsor. Megjithat, Pushteti gjyqsor sht prgjegjs pushteteve tjera ligjvns dhe
ekzekutiv n rastet e keq menaxhimit dhe keqprdorimit t ktyre mjeteve.

Standardet ndrkombtare lejojn do shteti q pavarsisht t vendosin lidhur me mnyrn e financimit

t gjyqsis. Duke pasur parasysh faktin se financimi paraqet element me rndsi t veant pr
pavarsi t gjyqsis, ather kishte me qen e domosdoshme q edhe kjo t jet e futur si parim n
Kushtetut ashtu q e njjta t jet edhe parim kushtetues ashtu q me kushtetut duhet parapar
lartsin e prqindjes s buxhetit t dedikuar pr financimin e gjyqsis Gjithsesi duhet t kihet
parasysh se shtetet n tranzicion do t jen n gjendje t prballojn nj trent t ktill, por megjithat,
pr hir t parimit t sundimit t s drejts, me rastin e ndarjes s mjeteve t disponuar , gjyqsis duhet
t jepet prioritet i caktuar. Pjesmarrja e gjykatsve n hartimin dhe prcaktimin dhe marrjen e vendimit
lidhur me buxhetit do t ishte nj mekanizm i mir pr mbrojtje nga mekanizmi i financimit joadekuat
e lidhur me kt edhe t pavarsis s gjyqsis si institucion dhe gjykatsve si individ.

Parimet themelore t KB dhe Kshilli i Evrops prmes Rekomandimeve t prmendura, kan pranuar
t drejtn e organizimit t gjykatsve n organizata profesionale Shoqata t gjykatsve- prmes t
cilave do t mbrohen interesat e tyre individuale dhe profesionale, q n mnyr t drejtprdrejt ndikon
n pavarsin e tyre., andaj organizimi profesional i gjykatsve duhet t jet nj prej instrumenteve m
t fuqishme pr mbrojtjen e t drejtave t tyre e lidhur me kt edhe t pavarsis s tyre personale dhe
profesionale.

Zgjedhja e gjykatsve paraqet gjithashtu nj segment shum t rndsishm, nse jo vendimtare, pr

funksionimin e pavarur t pushtetit gjyqsor dhe t gjykatsve. Parimet themelore t KB parashohin q
personat t cilit zgjidhen pr gjykats duhet t ken kualitete morale, aftsi dhe shkollim dhe
kualifikim adekuat juridik19. T gjitha mnyrat e zgjedhjes duhet t mundsojn mbrojtje nga zgjedhja

18
Lidhur me kt konstatim mund t haset faktet e shumta n raportet e organizatave t shumta t KB dhe, sidomos, joqeveritare.
19
Gjithsesi profili i nj gjykatsi duhet t jet i kompletuar si n aspektin njerzor ashtu edhe n aspektin profesional. Duhet theksuar se nuk
mjafton t jesh jurist me provim t jurispodencs. Ksaj duhet shtuar shum e shum kualitete dhe kushte tjera si formale ashtu edhe jo formale
q dikush t jet pjes e funksionimit t pushtetit gjyqsor n veanti dhe t jurispodencn n prgjithsi. Sikur t bhet nj test i njohurive t
bartsve t funksioneve t gjykatsi, prokurorit dhe avokatit, me siguri se do t vihej gjer nj zhgnjim dhe kuptim se pse kta barts nuk kan
65
me motivacion t gabuar. Gjat zgjedhjes s gjykatsit nuk mund t ket diskriminim n baza racore,
ngjyre, gjinie, besimi, bindjeve politike,statusit nacional apo shoqror, pronsis apo lindjes, prve
krkess q gjykatsi t jet shtetas i shtetit n t cilin zgjidhet.20 Edhe dy dokumente tjera
ndrkombtare t prmendura, n t njjtit kuptim theksojn przgjedhja dhe do emrim i
gjykatsve duhet t rrjedh n pajtim me kriteret objektive dhe transparente dhe bazuar n kualifikimet e
duhura profesionale21 si dhe q sipas ligjeve, baza pr przgjedhjen e gjykatsve duhet t jet aftsia e
tyre q n mnyr t lir dhe paanshm t shqyrtojn shtjet juridike t cilat iu drejtohen si dhe q me
at rast t zbatojn ligjin duke u kujdesur pr dinjitetit e do personi. Ligji nuk lejon q cilido kandidat
t jet i refuzuar vetm pr shkak t polit, etnitetit apo prejardhjes sociale apo pr shkaqe t bindjeve t
tia filozofike, politike apo fetare22

Rekomandimi i Kshillit t Evrops sht q t gjitha vendimet t cilat kan t bjn me karriern
profesionale t gjykatsit, doemos duhet t bazohen n kriteret objektive, ndrsa karriera e gjykatsit
duhet t bazohet n kontributin e tij duke marr parasysh edhe kualifikimin, kualitetet morale, aftsia
dhe efikasiteti 23

Edhe pse standardet t prgjithshme ndrkombtare nuk parashohin metodn unike pr emrimin e
gjykatsve, prapseprap sinjalizojn disa aspekte t emrimit n t cilat doemos duhet t kihet kujdes i
veanet, sidomos ato t cilat kan t bjn me rolin dhe ndikimin e pushtetit ekzekutiv dhe legjislativ
si dhe karakteristikat e forumit apo organit i cili bn emrimin. Pra, nse bhet analiza e duhur, si
princip gjeneral lidhur me zgjedhjen e gjykatsve, sht q zgjedhjen e tyre duhet t bn nj forum
apo organ i prbr nga vet gjykatsit apo i pavarur nga pushteti ekzekutiv dhe legjislativ. Andaj
sipas ktyre standardeve lidhur me t gjitha vendimet t cilat kan t bjn me zgjedhjen, prparimin
dhe pushimin e funksionit t gjykatsit, doemos duhet konsultuar organin i cili sht i pavarur nga
pushteti ekzekutiv dhe legjislativ, n t cilin s paku gjysma jan gjykats t zgjedhur nga ana e vet
gjykatsve, ku n mnyr t veant duhet t kihet parasysh parimi i reprezentativitetit.24

Prhershmria e funksionit sht njra prej kushteve t pavarsis s gjykatsve. Sidomos n sistemet
n t cilat emrtimit e gjykatsve e bn pushteti ekzekutiv, gjithsesi lihet hapsir t mjaftueshm pr
trusni politike ndaj gjykatsve, gjithsesi kur kihet parasysh edhe mandati i kufizuar dhe rizgjedhja.25 N
Kosov kjo sht zgjedhur me t ashtuquajtur mandat trevjear puma provuese dhe mpastaj mandat
t prjetshm.
Forcimi i pavarsis s gjykatsve me siguri sht i lidhur edhe me rregullimin e qarte t sistemit t
prparimit n profesion. Shteti sht i obliguar q t siguron prparimin n pajtim me kriteret objektive
t prcaktuara nga ana e organit t pavarur. Kriteret pr prparim jan t ngjashme me ato pr zgjedhje,
pra, objektive dhe duhet t bazohen n profesionalistet dhe vite t prvojs. Parimet themelore t KB
parashohin se prparimi i gjykatsve duhet t bazohet n faktort objektiv, veanrisht duke pasur
parasysh aftsin, kualitet morale dhe prvojn. 26

M n fund, shteti duhet t parasheh rregulla t qarta pr shkarkimin e gjykatsit, respektivisht

prgjegjsis s tyre. Vlerat n t cilat duhet t bazohet sjellja e gjykatsit jan: pavarsia, paanshmria,

gati kurfar rejtingu n organizatat dhe gjykatat ndrkombtare. Nuk sht arsye t thuhet ne ende nuk kemi qasje n ato organizata. Pr fat t
keq ato organizata kan qasje te ne.
20
Parimet themelore mbi pavarsin e gjyqsis ( KB 1986) parimi 10.
21
Deklarata e prgjithshme mbi gjykatsin. Neni 9
22
Konventa Evropiane pr statusin e gjykatsit , paragrafi 2.1 dhe 2.2
23
Rekomandimi i Kshillit t Evrops nr. R.9412
24
Konventa Evropiane pr statusin e gjykatsit , paragrafi 13. Duhet theksuar se Kushtetuta e Republiks s Kosovs n mnyr t knaqshme
e ka zgjedhur kt standard ndrkombtar prmes Kshillit gjyqsor ( Neni 104 dhe 108) edhepse, ndoshta, emrtimi i antarve sht dashur
t jet pak m shum i pavarur nga pushteti ligjvns.
25
Nj numr i madh i gjykatsve n Kosov e din sistemin e zgjedhjes dhe rizgjedhjes n baz t prshtatshmris morale politike dhe
mundsin e rezistimit ndaj krkesave t Komitetit pr zgjidhjen e shtjeve t caktuara. Pr fat t keq, nj mentalitet i ktill sht prezent
sidomos kur kemi t bjm me t ashtuquajtura konteste me shtetin dhe kundr shtetit duke prfshi ktu, n rend t par, pretendimin e
mbrojtjes s t ashtuquajturs pron shoqrore, pa marr parasysh se kjo sht krijuar me represalie t papara ndaj popullats _ krijimi i
kooperativave, marrja e pasuris s teprt dyqaneve dhe shtpive.
26
Konventa Evropiane bn fjal pr dy sisteme t prparimit profesional t gjykatsve edhe at sistemin e seriozitetit, sipas t cils gjykatsit
prparojn automatikisht pas kalimit t nj afati n kryerjen e funksionit n instanca m t ulta, dhe sistemin e meritave., ku faktort raca,
poli, bindjet, nuk mund t ken ndikim n vendimin mbi prparim t cilin duhet t mer organi i pavarur.
66
kualitetet morale, aftsia dhe zellshmria. Andaj, arsyeja e shkarkimit t gjykatsit duhet t bazohen n
kto parime dhe vlera, ndrsa vendimi mbi shkarkimin mund t mirt vetm pas nj procedure t
zbatuar dhe t bazuar n ligj. Arsye pr shkarkim t gjykatsit assesi nuk mund t jet gabimi i br pr
shkak t qllimeve t mira apo pr shkak t mospajtimit me ndonj ligj. Sipas Parimeve themelore t
KB parashihet imuniteti i gjykatsve (imunitet i cili parashihet edhe me Kushtetut t Republiks s
Kosovs) e t cilat kan t bjn me veprimet, edhe nse kto jan t gabuara, t gjykatsit me rastin e
kryerjes s funksionit, i cili imunitet nuk don t thot se nuk mund t iniciohet procedur disiplinore
apo procedur pr kompensim dmi nga shteti.

Parimet themelore t KB prmbajn disa dispozita lidhur me prgjegjsin disiplinore t gjykatsve,

andaj, ndrmjet tjerash parasheh akuzat apo vrejtjet kundr gjykatsit pr shkak t kryerjes s detyrs
profesionale duhet t shqyrtohen n afat t shkurt duke pasur parasysh procedurn e caktuar. Gjykatsi
ka t drejt n procedur t drejt. Shqyrtimi i ankess fillimisht nuk do t jet publike, prve nse
gjykatsi kt e krkon27 n dokumentin e njjt jan numruar edhe arsyet e lejuara pr shkarkimin e
gjykatsit: gjykatsi mund t shkarkohet apo largohet nga detyra vetm pr shkak t paaftsis pr t
kryer funksionin apo per shkak t sjelljeve t cilat e bjn t padenj pr kryerjen e funksionin. 28
Gjykatsi sigurohet e drejta e ankess n vendimin mbi sanksionin disiplinor duke prfshi edhe
obligimin q vendimi n procedurn disiplinore, vendimi mbi shkarkim apo largim nga funksioni t
nnshtrohen vlersimit t pavarur.

Duhet theksuar se edhe Rekomandimet e Kshillit t Evrops mbi pavarsin e gjyqsis parashtron
parimet t qarta lidhur me shkarkimin e gjykatsve.: gjykatsi i zgjedhur nuk mund t largohet
prgjithmon nga funksioni pa ndonj arsye t pranueshm gjer n pensionim. Arsyet pr shkarkim
duhet t jen qartazi t definuar me ligj dhe kan t bjn me paaftsin pr kryerjen e funksionit,
veprn penale dhe shkelje serioze disiplinore. 29 Principet kushtetuese, zgjidhjet ligjore apo tradita e
nj shteti prcakton mundsin e largimit t nj gjykatsi nga nj lnd, ndrrimin e gjykatsit n nj
funksion tjetr gjyqsor brenda gjykats, masat ekonomike zvoglimi i rrogs pr nj periudh t
caktuar dhe suspendimi.

Kshilli gjithashtu ka parapar rregulla t qarta lidhur me shkarkimin nga detyra, andaj veanrisht e
shqyrton emrtimin e nj organi t veant pr mbikqyrje t puns s gjykatsve. N Rekomandime
krkohet formimi i nj organi t veant pr vendimet disiplinore vendimet e t cilit do t kontrollohej
nga instancat m t larta gjyqsore, Gjykata m e lart vendore.

Shqyrtime prmbledhse

Gjyqsia e Kosovs n momentin aktual sht n nj faz delikate. Edhepse nuk sht qitur n der
Renovim, sht e mbyllur, nj form m e zbutur e ksaj qndron. Kjo ka t bj edhe me prokurorit.
Me siguri se paknaqsit m t mdha, apo ndr m t mdha kan qen t lidhur me gjyqsin, por
gjithsesi, sht shtje pr t shqyrtuar, detyrimi i aplikimit t t gjith gjykatsve pr kryerjen e
funksionit t gjykatsit, ngase nuk sht e qarte qllimi. Ndoshta mund t paramendojm, por gjithsesi e
njjta duhet, n nj mnyr t qartsohet me sqarime publike apo takime profesionale. Ndoshta motivi
sht largimi i nj numri t gjykatsve t korruptuar dhe t paaft, por edhe kjo nuk mjafton, ngase
edhe pr kt ka rrug dhe mnyr. Mpastaj, nuk sht e qarta statusi pas aplikimit dhe emrimit.
Gjykatsit, nj pjes e madhe e t cilve me siguri do t riemrohen, nuk din kohn e emrtimit,
respektivisht si do t zbatohet Kushtetuta n kt drejtim. Si do t trajtohet mandati si mandat fillestar
apo riemrim. Si t veprohet n munges t dispozitave t qarta lidhur me kt shtje. Ishte shum
leht t Konstatohet se mandati i organeve qendrore sht 4 respektivisht 5 vjet, por ka tani.
Konsideroje t rrugs t theksoj nj konstatim i Komisionit t Venediktit lidhur me nevojn e
zgjedhjeve pas miratimit t Kushtetuts plotsisht t re: lidhur me institucionet politike duket legjitime

27
Parimet themelore t pavarsis s gjyqsis ( KB 1985) parimi 17
28
Ibid parimi 19
29
Rekomandimi R(94) Kshillit t ministreve t Kshillit t Evrops mbi pavarsin e, efikasitetin dhe rolin e gjykatsit
67
t k krkohen zgjedhjet e reja pas miratimit t Kushtetuts plotsisht t re, por kjo aspak nuk duket
evidente lidhur me zgjedhjen e gjykatsve dhe prokurorve.

Megjithat, konsideroj t nevojshme nj rivendosje dhe nj renovim t gjyqsis me rast duhet t

kihet parasysh fakti se gjykatsit t cilit do t riemrohen t mos trajtohen dhe barazohen me ata t
porsaemruar.

T rezistosh ndikimeve politike mjafton t zbatosh me prpikri dispozitat e cekura dhe natyrisht,
Kushtetutn dhe parimet kushtetuese lidhur me ndarjen e pushteteve.

68
Mr. Sci. Hashim ollaku, prokuror

KARAKTERISTIKAT KRYESORE T PROCEDURS PR T MITUR SIPAS

KODIT PENAL T DREJTSIS PR T MITUR N KOSOV

HYRJA

N temn t ciln e kam punuar, kam paraqitur disa karakteristika kryesore t procedurs pr t mitur,
sipas Kodit Penal t Drejtsis pr t Mitur n Kosov, duke patur parasysh q n kt drejtim n
Kosov sht br nj progres bukur i mir.

Pasi q Kosova me t prfunduar t lufts m date 12 qershor 1999 ka dal me institucione t rrnuara
dhe infrastruktur t shkatrruar, sht ndie m se e domosdoshme q t fillohet me konstituimin e
organeve vetqeverisse, me qllim q t organizohet jeta e qytetarve.

Fillimisht u punua n at drejtim q t funksionalizohet roli i administrats s prkohshme

ndrkombtare, sipas Rregullores s UNMIK ut nr.1/99, t dt.25 qershor 1999, me respektim t
standardeve t pranuara ndrkombtare si dhe me fuqizimin e ligjeve n Kosov. Por, n nenin 3 t
ksaj Rregullore, u shkeln n mnyr drastike t drejtat e qytetarve t Kosovs, sepse thuhej: ligjet e
Kosovs t cilat kan qen n fuqi n teritorin e saj para dt 24 mars 1999 do t vazhdojn t zbatohen
n Kosov nse nuk biejn n kundrshtim me standardet e prmendura nga neni 2 ..... U shkaktuan
paknaqsi t mdha, sepse n Kosov, prej vitit 1989 kur jan rrnuar po thuajse t gjitha institucionet
e Kosovs, jan nxjerr ligjet diskriminuese gjer n prfundimin e lufts, u b prmirsimi i Rregullores
s prmendur. Rregullorja e UNMIK-ut, nr.24/99 t dt.12 dhjetor 1999, e prmirsoj rregulloren
ekzistuese, me nenin 1, ndr t tjera theksohet n pikn b. legjislacionin n fuqi q do t zbatohet n
Kosov, sht pr ligjet e nxjerrura gjer m dt.22 mars 1989, me sqarimet e tjera gjer n nenin 2.

Duke patur parasysh kt situat u nxorn shumn ligje t tjera e ka sht m me rndsi dhe m
progresive, n Kosov u nxorr Kodi Penal i Drejtsis pr t Mitur, sipas Rregullores s UNMIK-ut,
nr.8/2004, i dt 20 prill 2004, q u vrejt si nj e arritur e madhe, sepse Kosova prfundimisht u shkput
nga kontinuiteti legjislativ i shtetit inekzistent - ish Jugosllavi. Sipas KPDM, jan parapar si risi
masat e diversitetit, t cilat jan n zbatim e sipr n vendet me infrastruktur m t ngritur n aspektin
legjislativ, si dhe n rrjedhat e prgjithshme shoqrore, ashtu q pasi q kto jan si risi, u pa e
nevojshme q t ngritet edhe Shrbimi Sprovues n kuadr t Ministris s Drejtsis, me qllim t
zbatimit sa m t mir t Kodit.

1.Historiku i Procedurs Penale pr t Mitur n Kosov

N Kosovs, n aplikim deri me nxjerrjen e Kodit Penal t Drejtsis pr t Mitur (KPDM),30 kan
qen t gjitha pjest e ligjeve penale t cilat iu jan referuar puns s subjekteve n procedur pr t
mitur, sipas Rregullores s UNMIK-ut, nr.1/9931 dhe 24/9932.

T miturit jan kategoria e posame pr pun, sht gjetur e nevojshme q t nxirret (KPDM).
Dispozitat Ligjore nga KPDM, q kan t bjn me kryesit e mitur t veprave penale, si dhe
instrumentet dhe aktet ndrkombtare, n prkufizime ligjore, me t mitur kuptojm, personin i cili n
kohn e kryerjes s veprs penale ka qen i moshs 14 (katrmbdhjet) deri n moshn 18
(tetmbdhjet) vjeare. Pasi q t miturit si kryers t veprave penale, kan pjesmarrje bukur t mir
n statistikat e prgjithshme t kryesve t prgjithshm t veprave penale edhe n Kosov, ather
korniza ligjore e cila sht n fuqi, ka parapa punn me kategori e kryesve t mitur t veprave penale.

30
Rregullorja e UNMIK-ut, nr 2004/8 e dt 20 prill 2004
31
Rregullorja e UNMIK-ut nr 1/99 e dt 25 qershor 1999, Pr Autorizimet e Administrats s Prkohshme n Kosov
32
Rregullorja e UNMIK-ut nr 24/99 e dt.12 dhjetor 1999, Pr Ligjin n Fuqi n Kosov
69
Kategoris s personave t mitur, iu sht kushtuar nj kujdes i duhur, nga se zhvillohet procedur e
posame, e cila sht zhvilluar edhe sipas ligjeve t cilt kan qen n fuqi n shtetin inegzistent, ish
Jugosllavi. Dispozitat ligjore q iu jan referuar puns me t mitur, kan qen t parapar n Ligjin e
Procedurs Penale t RSFJ-s, (LPP t RSFJ)33, i cili ka shfuqizuar LPP-n, q ka qen n aplikim sipas
gazetave zyrtare t RSFJ-s, nr. 50/67, 54/70 dhe 6/73. Rregullat q jan nxjerr n baz t ktij Ligji
dhe dispozitat e tjera q jan n kundrshtim me LPP-n, sipas gazets zyrtare t RSFJ-s, nr. 26 t dt.
16 maj. 1986, hyn n fuqi LPP. N Kapitullin e 27 jan parapar dispozitat ligjore t cilat u referohen
procedurs e cila zhvillohet pr t mitur.34 duke i prdorur n mnyr t prshtatshme dispozitat e tjera
ligjore, gjat puns s mtutjeshme.

2.Zhvillimi i Procedurs Penale pr t Mitur n Kosov

Pas dats 10 qershor 1999, me t prfunduar t lufts, Kosova dual pa institucione, andaj, me qllim t
funksionimit t rendit t prgjithshm shoqror, u pa m se e nevojshme q t fillohet me konstituimin e
institucioneve t prkohshme vetqeverisse. Administrata e Prkohshme n Kosov, filloi q t
instalohet n funksionim t gjith pushtetit, duke filluar nga ai legjislativ dhe ekzekutiv, si dhe
administrimin e organeve t drejtsis, duke u ushtruar nga ana e Prfaqsuesit Special t Sekretarit t
Prgjithshm t Kombeve t Bashkuara (PSSP)35. Me t njjtn Rregullore parashihet q cilat ligje do t
jen n fuqi, si dhe hyrja n fuqi e Rregulloreve t cilat do t nxirren nga UNMIK-ut.

N plotsim t Rregullore 1/99 pasi q u vrejt se u krijua nj zbrastsir dhe u kriua nj paqartsi pr
aplikimin e ligjeve n fuqi, u pa e nevojshme q t nxirret Rregullorja 24/99 n t ciln decidivisht u
theksua n nenin 1 par.1. 1 (b); q n Kosov do t jen n fuqi t gjitha ligjet t cilat kan qen gjer
m dt. 22 mars 1989. Gjithashtu u parapan edhe instrumetent dhe aktet e tjera ndrkombtare q
duhet t jen n fuqi, dhe t cilat u referohen garantimit t Drejtave dhe Lirive Themelore t Njeriut, me
theks t posam duke ruajtur personalitetin dhe integritetin edhe t miturve. Me theks t posam
Konventa Ndrkombtare pr t Drejtat e fmijve e dt.20 dhjetor 198936.

Fillimi me pun i gjykatave dhe prokurorive n territorin e Kosovs, filloi me Rregulloret e theksuara,
duke i parapa si Gjykata Ad hoc dhe Zyre t Prokurorive Ad hoc, me tr kornizn ligjore t theksuar.
T gjitha Rregulloret t cilat nxirren nga ana e PSSP, vlejn pr tr territorin e Kosovs deri n
nxjerrjen e KPDM, pa u ln anash instrumentet dhe aktet e tjera ndrkombtare.

Pasi q n Kosov nuk kishte Ligj Penal pr t Mitur, por n zbatim ishin Ligjet t cilat kan qen n
fuqi, si dhe t gjitha aktet dhe instrumentet e tjera ndrkombtare, me nxjerrjen e Kodit t Procedurs
Penale t Kosovs (KPPK)37, Kodit Penal t Kosovs (KPK)38, me qllim q mos t krijohet vakuum
ligjor, me sugjerimin e ekspertve vendor dhe ndrkombtar, u prshpejtua procedura pr nxjerrjen e
KPDM, pr t mbuluar punn me kryesit e mitur t veprave penale sa i prket aspektit procedural.

Nxjerrja e KPDM, shnon nj epok t rndsishme n punn e organeve t jurisprudencs si jan

prokurorit dhe gjykatat, nga se pr her t par Kosova bhet me KPDM, duke mundsuar rregullimin
e puns s bartsve t funksioneve t jurisprudencs me ligj t posam. Normalisht q pjes e puns e
KPDM-s, si dhe bartsve t funksioneve t jurisprudencs jan edhe dispozitat ligjore t tjera t
KPPK-s, instrumentet dhe akte t tjera ndrkombtare, t cilat duhet gjetur aplikim gjat kryerjes s
puns.

KPDM, q sht n fuqi prej dt. 20 prill 2004, n prbrjen e vet, ka t parapar:

33
Gazeta zyrtare e RSFJ nr 4/77 e dt 01 korrik 1977,
34
Po aty, neni 452-492 i LPP-s,
35
Rregullorja e UNMIK-ut, 1/99 e dt 25 qershor 1999, neni 1
36
Rregullorja e UNMIK-ut, 24/99 e dt 12 dhjetor 1999, neni 1 parag.1.3 (h)
37
Rregullorja e UNMIK-ut, nr 26/2003 e dt 6 korrik 2003
38
Rregullorja e UNMIK ut, nr 25/2003 e dt 6 korrik 2003
70
 - pjesn e par n t ciln jan t parapara, parimet udhzuese dhe dispozitat hyrse, me
pjest prshkruese dhe prkufizimeve ligjor t termave fmi, i mitur, i mitur madhor i ri,
termi i ri, e tjer39

- pjesn e dyt n t ciln jan t parapara, masat dhe dnimet e zbatueshme, n dispozitat
e prgjithshme40

- pjesn e tret n t ciln sht parapara procedura q krkohet t zhvillohet gjat puns
me kryesit e mitur t veprave penale41

- pjesn e katrt n t ciln jan parapar ekzekutimi i masave dhe i dnimeve, kur kihet
parasysh q t miturve mund t shqiptohen masat e diversitetit, masat edukative, dnimi me
gjob, dnimi me burgim pr t mitur, dnimi me kusht me urdhrin pr pun n dobi t
prgjithshme42

- pjesn e pest n t ciln jan parapar procedurat gjyqsore q prfshijn veprat penale
t kryera ndaj fmijve, duke paraqitur gjykimin e madhorve pr veprat penale t kryera
ndaj fmijve43 dhe

- pjesn e gjasht n t ciln jan parapar dispozitat kalimtare dhe prfundimtare pr

lehtsim n pun me kryesit e mitur t veprave penale44

KPDM sht i prpiluar n frymn e instrumenteve dhe akteve t tjera ndrkombtare, duke mos i ln
anash, Udhzimet t Kombeve t Bashkuara pr Parandalimin e Delikuencs s t Miturve (Udhzimet
e Riadit) t miratuara dhe t shpallura me Rezolutn 45/112 t Asambles s Prgjithshme m 14.
dhjetor 1999, sesioni i 68 plenar, Rregullat Standarde Minimale pr Masat jo Ndshkimore (Rregullat e
Tokios), t miratuara me Rezolutn 45/110 t Asambles s Prgjithshme t dt.14.dhjetor 1990,
Rregullat Standarde Minimale t Kombeve t Bashkuara pr Administrimin e Drejtsis pr t Mitur
(Rregullat e Pekinit) t miratuara nga Rezoluta e Asambles s Prgjithshme 40/33 t dt. 29. nntor
1985. Si risi n KPDM dhe n frymn e ktyre udhzimeve dhe rregullave, pjes prbrse e kodit, u
parapan Masat e Diversitetit, si pjes prbrse e sanksioneve penale q mund t shqiptohen t
miturve, krahas masave edukative dhe dnimeve t tjera45. Masat e diversitetit u shqiptohen kryesve t
mitur t veprave penale me qllim q t parandalojn kur ekzistojn mundsit ligjore q mos t
fillohet procedura penale ndaj kryesit t mitur, pr veprat penale, dhe me qllim q t ndihmohet n
rehabilitimin dhe riintegrimin e tij n shoqri, dhe me qllim q mos t prsriten sjelljet devijuese.

3.Masat e diversitetit

KPDM, n kapitullin e V, ka parapar masat e diversitetit, t cilat u shqiptohen kryesve t mitur t

veprave penale pr t cilat sht parapar dnimi me gjob apo me burgim deri n tri vite. Me kto
masa ndikohet drejtprdrejt te i mituri, q t parandalohet fillimi i procedurs penale, me qllim q sa
m par t reintegrohet n rrjedhat e prgjithshme shoqrore.

Prndryshe, masat e diversitetit jan disa llojesh46, dhe varsisht prej vlersimit q do ta e bn
prokurori ose gjykatsi pr t mitur, do t prcaktohet pr llojin e mass q do tia shqipton kryesit t
mitur.

39
Neni 2 KPDM
40
Neni 6 KPDM
41
Neni 37 KPDM
42
Neni 79 KPDM
43
Neni 141 KPDM
44
Neni 150 KPDM
45
Neni 6 parag 1 dhe 2 t KPDM
46
Neni 15 i KPDM
71
Kto masa jan:

- ndrmjetsimi n mes t kryesit t mitur dhe pals s dmtuar, duke prfshir edhe krkim
faljen nga i mituri ndaj pals s dmtuar;

- ndrmjetsimi ndrmjet t miturit dhe familjes s tij;

- kompensimi i dmit pals s dmtuar prmes marrveshje s ndrsjell ndrmjet viktims,

t miturit dhe prfaqsuesin t tij ligjor, n prputhje me situatn financiar t miturit;

- vijimi i rregullt n shkoll;

- pranimi i punsimit apo aftsimi n nj profesion adekuat n aftsit dhe shkathtsit e tij;

- kryerja e puns pa pages n dobi t prgjithshme n pajtim me aftsin e kryesit t mitur

pr kryerjen e puns s till;

- edukimi n rregullat e trafikut, dhe

- kshillimi psikologjik.

Pasi q ekziston nj numr bukur i mir i llojeve t masave t diversitetit, prokurori ose gjyqtari pr t
mitur, q zhvillon procedur me t miturin, paraprakisht duhet pasur kujdes t duhur q t njjtat ti
shqipton n prputhshmri me dispozitat ligjore, dhe mundsisht t prcaktohet pr masn e cila
llogaritet se do ta e arrin efektin m t dshirueshm .

Sa i prket kriminalitetit t miturve n regjionin e Prizrenit, si dhe m gjr, zakonisht, paraqiten

kryerje t veprave penale t llojeve t ndryshme si jan: rrezikimi i trafikut publik, lajmrimi i rrem,
lndimi i leht trupor, vjedhja, falsifikimi i dokumenteve e tjer. Pr kto lloje t veprave penale,
parashihet dnimi me gjob, ose dnimi me burgim deri n 3 vite, pr kryesit t mitur t veprs penale,
por mund tu shqiptohet njri ndr llojet e mass s diversitetit, pasi q paraprakisht prokurori ose
gjyqtari pr t mitur t ken vlersuar situatn para s cils gjendet shtja penale.

Gjat shqiptimit t mass s diversitetit, duhet patur parasysh moshn e kryesit t mitur t veprs
penale, kohn e kryerjes s veprs penale si dhe fazn e zhvillimit psikofizik t miturit, dmin e
shkaktuar t dmtuarit, rrethanat t cilat kan drgu t miturin deri te ndrmarrja e nj veprimi t
kundrligjshm, me qllim q efekti i mass t jet sa m i arsyeshm. Gjat puns me masat e
diversitetit, prokurori, gjykatsi pr t mitur, si dhe Shrbimi Sprovues t cilt drejtprdrejt jan t
ndrlidhur, me zbatimin e mass s diversitetit e cila shqiptohet, duhet patur kujdes t theksuar, me
qllim q mos t ndikohet negativisht n t miturin, dhe t shkaktohen vshtrsi n procedur.

Rezultatet e arritura gjat shqiptimit t masave t diversitetit, kryesve t mitur t veprave penale,
fillimisht jan t mira, prkundr asaj q vazhdimisht duhet ngritur kapacitetet humane, t
perfeksionohet korniza ligjore si dhe t sigurohet infrastruktur prcjellse me theks t posam objekt
hapsinor, gjat puns me kryesit e mitur.

Pr pun me masat e diversitetit, veojm palt n procedur penale, si jan:

- gjykatsi pr t mitur,
- prokurori publik;
- shrbimi sprovues;

72
4. Masat edukative

Prve masave t diversitetit q mund t shqiptohen kryesve t mitur t veprave penale, mund tu
shqiptohen edhe masat edukative47 si jan:
- masat disiplinore,
- masat e mbikqyrjes s shtuar dhe
- masat institucionale

Pr shqiptim t masave edukative, duhet pasur parasysh ndikimin e mass n zhvillimet e prgjithshme
te kryesi i mitur i veprs penale, me qllim t arrihet efekti i dshirueshm edukativ, t arrihet efekti i
dshirueshm n aftsin profesional, dhe t ndikohet pozitivisht n t miturin, q mos t prsrit
sjellje recidiviste.Pasi q masat edukative ndahen n tri lloje, si lloje t masave disiplinore jan:
- qortimi gjyqsor dhe
- drgimi i t miturit n qendrn diciplinore.

Kto dy lloje t masave disiplinore shqiptohen n rastet kur vepra penale sht kryer nga pakujdesia dhe
pa dashje.

Masat edukative t mbikqyrjes s shtuar jan:

- mbikqyrja e shtuar nga ana e prindit, prindit adoptues ose kujdestarit,
- mbikqyrja e shtuar nga familja tjetr, dhe
- mbikqyrja e shtuar nga ana e organit t kujdestaris.

Shqiptimi i masave edukative ka pr qllim q kryesi i mitur i veprs penale t ndihmohet pr tu kthyer
n familje, n shoqri.

Masat institucionale t cilat mund t shqiptohen t miturve jan:

- drgimi i t miturit n institucionin edukues,
- drgimi i t miturit n institucionin edukativo korrektues dhe
- drgimi i t miturit n institucionin pr kujdes t posam.

Qllimi i shqiptimit t masave edukative sht q te kryesi i mitur t caktohet nj mbikqyrje e plot
nga ana e personelit profesionist me qllim q i mituri mos t lihet pa prkujdes dhe t aftsohet pr
jet.

Ndaj personave t mitur mund t shqiptohen edhe sanksionet penale si jan gjoba, urdhri pr pun n
dobi t prgjithshme si dhe burgimi pr t mitur.

5.Roli i prokurorit publik n procedurn pr t mitur

Procedura prgatitore ndaj t miturve zhvillohet me kujdes t theksuar, duke pasur parasysh
personalitetin e t miturit, zhvillimin shpirtror, psikologjik, ndjeshmrin e t miturit, n mbshtetje
t dispozitave t KPPK-s, si dhe instrumenteve dhe akteve t tjera ndrkombtare48 q rregullojn
materien e t miturve.

Prokurori publik n procedurn prgatitore pr t mitur, nxjerr aktvendimin pr fillimin e procedurs

prgatitore, dhe prej atij momenti, i qaset nxjerrjes dhe grumbullimit t provave t nevojshme.Pasi q t
paraqitet kallzimi penal, kur prokurori publik vlerson se ka baz pr shqiptimin e mass s
diversitetit, ather ai prcaktohet pr llojin e mass prkatse. Po q se e sheh t nevojshme q duhet

47
Neni 16 i KPDM
48
Ndr t tjera, rregullat Standarde Minimale t Kombeve Bashkuara pr Administrimin e Drejtsis pr t Mitur (Rregullat e Pekinit), t
miratuara nga rezoluta e Asambles s prgjithshme t Kombeve t Bashkuara, 40/33 t dt 29 nntor 1985, Udhzimet e Kombeve t
Bashkuara pr Parandalimin e Delikuencs s t miturve (Udhzimet e RIADIT), t miratuara dhe t shpallura me Rezolutn 45/112 t
Asambles s Prgjithshme t Kombeve t Bashkuara me 14 dhjetor 1990, sesioni 68, plenar, Rregullat Standarde Minimale pr Masat jo
Ndshkimore (Rregullat e Tokios) t miratuara me Rezolutn 45/110 t Asambles s Prgjithshme t Kombeve t Bashkuara, t dt 14 dhjetor
1990.
73
filluar me procedur prgatitore prokurori publik grumbullon t gjitha provat e nevojshme dhe pas
prfundimit t procedurs prgatitore vendos pr paraqitjen e propozimit pr shqiptimin e mass
edukative ose shqiptimin e dnimit.
Para se t nxirret aktvendimi pr fillimin e procedurs pregaditore, prokurori publik duhet t shikon
shkresat e lnds, e me theks t posam t prcjell qndrimin e t miturit n polici.
Afati kohor i privimit prej lirie nuk guxon t jet m gjat se 24 or, por nuk nnkupton q prokurori
publik nuk duhet krkuar q kallzimi penal pr pun t sillet n prokurori n afat sa m t shkurt.

Qndrimi i t miturit n ndalim policor, llogaritet prej kohs s privimit prej lirie, duke u shnuar data e
sakt, koha, q nnkupton orn dhe minutat, t cilt do t llogariten n veprimet e mtutjeshme t
krkuara.

6.Procedura prgatitore pr t mitur

Procedura prgatitore pr t mitur fillon me aktvendimin e prokurorit publik pr fillimin e procedurs
prgatitore49 kur ekziston dyshimi i bazuar se i mituri ka kryer veprn penale. Me aktvendim fillohet
procedura prgatitore, njoftohet organi i kujdestaris pran Qendrs pr Pun Sociale, Shrbimi
sprovues n kuptim t nenit 7 parag. 2 t LPKM-s, pr prpiluar anketn sociale dhe njoftohen
subjektet t tjer. Gjat zhvillimit t procedurs prgatitore, i mituri duhet t ket mbrojts avokat50
dhe duhet t njoftohet pr rrjedhat gjat grumbullimit t provave. Prve prokurorit publik gjat
procedurs prgatitore mund t paraqitem propozime pr prova t reja edhe nga subjektet t tjer.

Prokurori publik e drejton rrjedhn e zhvillimit t procedurs prgatitore, vlerson provat e

grumbulluara dhe pas prfundimit t procedurs prgatitore vendos pr paraqitjen e propozimit pr
shqiptimin e mass edukative ose dnimit.

Sipas LPP-s, procedura prgatitore pr t mitur sht filluar me krkesn e prokurorit publik pr
zhvillimin e procedurs prgatitore, ndrsa aktvendimin pr fillimin e procedurs prgatitore e ka
nxjerr gjyqtari pr t mitur51.

Me LPMK, prokurori publik sht e obliguar q t jet aktiv n procedur dhe t nxjerr t gjitha provat
me t cilat mbshtet propozimin pr shqiptimin e mass edukative ose dnimit.

Hap m i avancuar n LPMK, konsiderohen Masat e diversitetit, t cilt jan t parapara me LPMK52,
t cilat masa jan t karakterit m favorizues pr pozitn e t miturit me qllim t riintegrimit sa m t
shpejt n rrjedhat e prgjithshme shoqrore.

Gjithashtu ndaj t miturve mund t shqiptohen edhe dnimet si jan dnimi me gjob, urdhri pr pun
n dobi t prgjithshme dhe burgimi pr t mitur.
Prndryshe, prokurori publik sht prezent gjat tr procedurs penale deri n prfundim t shqyrtimit
gjyqsor, n paraqitjen e mjeteve t rregullta juridike - ankess, si dhe mjeteve t jashtzakonshme
juridike si jan krkesa pr rishikimin e procedurs penale53 dhe krkesa pr mbrojtjen e ligjshmris
54
.

7.Karakteristikat kryesore n procedurn pr t mitur

Me t prfunduar t procedurs prgatitore, prokurori publik bn vlersimin e provave t grumbulluara
dhe vendos pr propozimin e shqiptimit t mass edukative ose t dnimit.

49
Rasti penal PP nr 282/08, aktvendimi pr fillimin e procedurs prgatitore, ndaj t paraqiturit t mitur F K nga Prizreni, pr shkak t veprs
penale t dhunimit si bashkkryers nga neni 193 parag 2 nn parag 1 lidhur me nenin 23 t KPK-s.
50
N nenin 40 t LPMK-s parashihet q i mituri t ket avokat.
51
Neni 470 i LPP-s.
52
Neni 13-15 i LMPMK-s.
53
Neni 438 i KPPK-s.
54
Neni 451 i KPPK-s.
74
Propozimin pr shqiptimin e mass edukative prokurori publik e paraqet ndaj t miturit, i cili n kohn
e kryerjes s veprs penale nuk ka mbushur moshn mbi 16 vjet, me qllim q t miturit ti jepet
mundsia q t prmirsohet dhe t riintegrohet n shoqri me bindje se masa e propozuar do t ndikoj
n t miturin dhe do t arrihet efekti i dshirueshm.

Prokurori publik paraqet propozimin pr shqiptimin e dnimit ndaj kryersit t mitur t veprs penale i
cili n kohn e kryerjes ka mbushur moshn mbi 16 vjeare.

Propozimet e parapara n LPMK, duhet t jen t arsyetuara me provat t cilat grumbullohen dhe
vlersohen, ashtu q prezantimi i shtjes penale t jet sa m adekuat dhe n prputhshmri ligjin, n
t kundrtn gjyqtari pr t mitur mund t vendos q propozimin e paraqitur n gjykat ta hedh nse
ekzistojn kushtet e parapara nga dispozitat ligjore ose ta transferoj shtjen n nj gjykat tjetr nse
ekzistojn kushtet e parapara n paragrafet 1-3 t nenit 316 t KPPK-s.

Gjithnj sipas KPDM, pr veprat penale q kryesit e mitur i kan kryer n kohn q ende nuk i kan
mbushur moshn gjashtmbdhjet vjeare, mund tu shqiptohen vetm masa, qoft masa e diversitetit,
apo masa edukative.

Pr shqiptim t masave t diversitetit, kushti elementar i cili duhet plotsuar sht pranimi i
prgjegjsis pr veprn penale nga i mituri, q pr veprn penale e cila sht kry sht i parapar
dnimi me gjob ose dnimi me burgim deri n 3 vite, gatishmria e shprehur e t miturit q t pajtohet
me paln e dmtuar ndrsa shqiptimin e mass e bn prokurori publik kompetent, i cili ekzekutimin e
mass e kalon n shrbimin sprovues, si shrbim i ri i ndrtuar n realitetin e ri Kosovar, n vitin 2003,
me veprim nn ombrelln e Ministris s Drejtsis, ndrsa fuqizimi i puns s ktij shrbimi vjen n
shprehje me nxjerrjen e Ligjit mbi Ekzekutimin e Sanksioneve Penale, Rregullorja e UNMIK-ut,
nr.2004/46, n t ciln Rregullore prcaktohen prgjegjsit e shrbimit sprovues, duke filluar prej
pregaditjes s ankets sociale pr kryesit e mitur, mbikqyrjen dhe ofrimin e ndihms pr personat e
dnuar t cilt vuajn dnimet alternative, ofrimin e ndihms pr kryesit e veprave penale t cilt jan
t varur nga droga ose alkooli, e q i jan nnshtruar trajtimit t detyruar rehabilitues, i cili kryhet n
liri, mbikqyrjen dhe ofrimin e ndihms pr personat e dnuar, t cilt jan liruar me kusht si dhe do
veprimtari tjetr t prcaktuar nga autoriteti prkats.

Vlersuar kt me nj spektr m t gjer, pra parashihet rol shum dimensional i shrbimit sprovues,
por pa i ln anash edhe aktivitetin e qendrs pr pun sociale, e cila n kuadr t prgjegjsive t veta
ofron ndihm pr mbrojtjen sociale t njerzve me nevoja prkatse.

Kur jemi te Procedura Penale pr t Mitur, me KPDM t Kosovs, sht parapar q fillimi i procedurs
t bhet me aktvendimin pr fillimin e procedurs pregaditore, i cili prmban ann formalo juridike, dhe
nxjerret pasi q sht vrtetuar, se kryesi i veprs penale n kohn e kryerjes ka mbushur moshn
katrmbdhjet vjeare, e kjo vrtetohet n baz t certifikats s lindjes t shrbimit prkats.

I mituri nuk duhet t miret n pyetje m shum se dy her, q nnkupton se t njjtit duhet ruajtur
dinjitetin, mos ti shkaktohet shqetsim gjat marrjes n pyetje, mos ti parashtrohen pyetjet provokative,
t dgjohet n prezencn e prfaqsuesit t tij ligjor prindit, e po q se kjo an nuk mund t
prmbushet pr arsyenat e ndryshme, ti caktohet kujdestari nga ana e qendrs pr pun sociale.

Ti mundsohet liria e komunikimit me mbrojtsin, i cili caktohet sipas detyrs zyrtare, po q se nuk ka
avokat, q t gjitha procedura n t cilt prfshihet i mituri t jen konfidenciale, asnj incizim i
procedurs mos t bhet publik, pa autorizimin e gjykats.

Trupi gjykues, t jet i prbr prej gjykatsit pr t mitur, si dhe antarve t tjer t caktuar
ekskluzivisht pr pun me t mitur, veprohet edhe n shkall t dyt, pra t zbatohet parimi i
dyshkallsis.

75
Varsisht prej rrjedhs s procedurs prokurori publik mund t pezulloj ndjekjen e veprs penale ndaj
kryesit t mitur, ndrsa prej momentit kur t kupton se nga provat e nxjerura jan plotsuar kushtet pr
shqiptimin e mass s diversitetit, ather edhe mund t vepron.

Pas fillimit t procedurs pregaditore shkohet me procedur m tutje, e pas prfundimit t hetimeve,
prokurori publik po q se vendos q ndaj t miturit t zhvilloj procedur m tutje, ather paraqet
propozimin pr aplikimin e mass edukative, e varsisht prej rastit paraqet propozimin pr shqiptimin e
dnimit.

Kryesit e mitur t veprs penale mund ti caktohet paraburgimi n nj afat kohor prej 30 ditve, prej
momentit t arrestimit, ndrsa mund ti zgjatet paraburgimi nga kolegji pr t mitur i gjykats
kompetente pr nj periudh shtes prej 2 muajve.

I mituri gjithnj gjat kohs q mbahet n paraburgim duhet t ndahet nga t paraburgosurit madhor,
ndrsa n Kosov, ekziston qendra e paraburgimit si dhe burgu pr t mitur n Lipjan.

Gjat puns po q se vrehen zbrastina juridike, prshtatshmrish zbatohet Kodi i Prkohshm i

Procedurs Penale, t cilt dispozita n mnyr t prshtatshme zbatohen sipas nevojs edhe n
shqyrtimin gjyqsor.

Gjithmon gjat mbajtjes s shqyrtimit gjyqsor prjashtohet publiku. N gjykim duhet t jen prezent
t gjitha palt t parapara n procedur.

Gjithashtu n gjykim gjithnj duhet t jet prokurori publik i cili e prfaqson rastin penal, si dhe i
mituri, prfaqsuesi i tij ligjor, ose kujdestari i caktuar, mbrojtsi, ashtu q asnjher nuk mund t
mbahet gjykim pa prezencn e t miturit.

Sipas nevojs mund t bhet bashkimi i procedurs n kuptim t dispozitave ligjore55, por ather puna
me t mitur, kalon te gjykatsi pr t mitur dhe deri n prfundim procedurn e udhheq ai gjykats.
Trupi gjykues duhet t jet n prbrje t parapar sipas ligjit, dhe n prbrje prpos gjykatsit
profesionist, gjyqtart laik (porott), sht e preferueshme q t jen nga rangu i pedagogve,
sociologve, me qllim q ndikimi i tyre te i mituri t jet m i pranueshm.

T miturit i shqiptohen masa edukative, por edhe dnimi n kuptim t dispozitave pozitive ligjore, e kjo
nnkupton q ka t drejt pas marrjes s aktvendimit ose aktgjykimit, i mituri t shfrytzoj mjetet
juridike. Mjetet juridike t cilat i ka n dispozicion procedura penale pr t mitur, sht ankesa, si mjet
e rregullt juridik, por ka t drejt q i mituri t ushtroj krkesn pr mbrojtjen e ligjshmris56, si dhe
kur dnimi ose masa edukative iu sht shqiptuar t miturit dhe jan shkelur dispozitat ligjore, mund t
ushtrohet edhe krkesa pr rishikim t Procedurs Penale57 .

8.Ekzekutimi i masave dhe i dnimeve

Me shqiptimin e mass s diversitetit, nnkuptohet se prokurori publik ose gjykatsi pr t mitur jan t
obliguar q aktvendimin si dhe shkresat e tjera t duhura ti drgohen shrbimit sprovues kompetent,
pr prcjelljen dhe ekzekutimin e mass. Pasi q shrbimi sprovues sht institucion i cili vepron n
kuadr t Ministris s Drejtsis, sipas Rregullores s posame, sht prgjegjs pr ekzekutimin e
masave, t cilt u shqiptohen kryesve t mitur t veprave penale, si dhe dnimeve alternative q u
shqiptohen kryesve t veprave penale madhor.

Pasi q ti drgohet aktvendimi shrbimit sprovues, mban relacione t afrta me organin i cili e ka
shqiptuar masn prkatse, dhe jep raport organit prkats pr rrjedhn e zbatimit t mass s shqiptuar.

55
Neni 42 parag 2 KPDM
56
Neni 451 i KPPK
57
Neni 438 i KPPK
76
Me prmbushjen e detyrimit, i cili sht parapar n masn e diversitetit, shrbimi sprovues pasi q t
konstaton, raporton n prokurori dhe gjykat, t cilt vendosin pr ndrprerjen e procedurs s
mtutjeshme n t kundrtn po q se detyrimi nuk sht prmbush, shkohet m tutje n procedur
penale pr t mitur58.

Prpos masave t diversitetit, ekzekutimi i masave edukative t shqiptuara nga ana e gjykats
kompetente, sht obligim i shrbimit sprovues q ndodh n territorin ku i mituri e ka vendbanim e
prhershm ose t prkohshm, q t jet n prcjellje t mass s shqiptuar59

sht detyr e shrbimit sprovues q pas marrjes s vendimit gjyqsor, si dhe shnimeve t cilat i ka
nga shkresat e lnds t bn verifikimin e shnimeve personale, e m pastaj s bashku me stafin t
cilin e ka t verifikoj personalitetin e t miturit, me qllim q programi i caktuar pr t miturin t jet
sa m efikas.

T gjitha shpenzimet t cilat shkaktohen gjat zbatimit t masave si t atyre t diversiteti ashtu edhe
atyre edukative bijn n barr t mjeteve buxhetore t organeve shtetrore.

Gjithashtu sht me rndsi t theksohet se ekzekutimi i sanksioneve penale, si jan dnimi me gjob,
prshtatshmrisht zbatohen dispozitat e Ligjit mbi ekzekutimin e sanksioneve penale sikurse ndaj t
rriturve, por duhet pasur parasysh q gjoba e shqiptuar ndaj kryesit t mitur t veprs penale nuk mund
t zvendsohet me dnim me burgim60.

Ekzekutimi i dnimeve t tjera kalon n procedur t prshtatshme pr pun, mirpo, duhet pasur
parasysh ekzekutimin e dnimit me burgim pr t mitur. Drgimi i t miturit n ekzekutim t dnimit
me burgim, nnkupton q i njjti duhet t drgohet n burgun e posam pr t mitur, apo si theksohet
n qendrn korrektuese.

T miturit i cili drgohet n ekzekutim t dnimit me burgim, duhet ti sigurohet qndrimi sa m i

pranueshm, ti sigurohen kushte prcjellse, si jan mundsimi i arsimimit, aktivitetet fizike,
angazhimi n ushtrime, dhe do gj q ka nevoj pr zhvillim nj person i asaj moshe.

T gjitha kto jan t garantuara me dispozitat pozitive ligjore, mirpo duhet pasur parasysh edhe aktet
dhe instrumentet e tjera ndrkombtare, t cilat garantojn qndrimin e t miturit n qendrn
korrektuese, dhe ngritjen e tij n personalitet, me qllim t integrimit n rrjedhat e prgjithshme t
shoqris.

Po q se shkelen t drejtat e tij t garantuara me ligjet vendore dhe aktet dhe instrumentet e tjera
ndrkombtare, si sht qndrimi i t miturit me personat madhor, qndrimi i t miturit me personat e
gjinis s kundrt, mos ofrimi i kushteve adekuate pr risocializim t mtutjeshm, ather t gjitha
instancat relevante q merren me prcjelljen e ksaj kategorie t personave, duhet alarmuar.

58
Neni 79 i KPDM
59
Neni 80 i KPDM
60
Neni 127 parag 2 t KPDM
77
Prfundimi

Vrejtur n prgjithsi sa i prket infrastrukturs ligjore me kryesit e mitur t veprave penale, sht
br nj pun bukur e mir, sepse Kosova e ka n fuqi KPDM, por kjo nuk nnkupton q nuk duhet
ndrmarr veprime t tjera n ngritjen dhe plotsimin e infrastrukturs ligjore, ngritjen e kapaciteteve
t nevojshme hapsinore, ngritjen e profesionalizmit t subjekteve n procedur, si jan gjyqtar pr t
mitur dhe prokuror.

Ngritja e kapaciteteve t nevojshme, n Kosov, sht m se e nevojshme, sepse mungojn objektet

hapsinore t dshirueshme q do tu ofrohen t miturve, pr integrim dhe risocializim sa m t mir n
rrjedhat e prgjithshme t shoqris.Ngritja e kapaciteteve humane, n kt kuadr t gjyqtarve pr t
mitur dhe prokurorve, nuk nnkupton q n Kosov nuk ka kapacitete t mjaftueshme, mirpo t njjtat
vazhdimisht duhet t aftsohen dhe ti prcjellin rrjedhn e prgjithshme n shoqrin.

Vazhdimisht duhet br prpjekje q infrastrukturn ligjore e cila na u sht ofruar, t perfeksionohet

dhe t prshtatet me realitetet e reja t cilat na prcjellin, duke respektuar instrumentet dhe aktet
ndrkombtare q u referohen puns me t mitur.

Shikuar si trsi kt shtje pasi q t miturit jan kryers t veprave penale, gj q dshmohet n baz
t statistikave t prgjithshme, n Kosov, pjesmarrja e tyre n kryerjen e veprave penale arrin shifrn
rreth 17 %, ather kujdesi i shtuar duhet t bjen n punn e organeve me kt kategori t personave,
pr krijimin e nj shoqrie t shndosh.

Kosova ka krijuar nj infrastruktur ligjore, pasi q ka nxjerr KPDM, i cili sht i harmonizuar me t
gjitha ligjet tjera vendore si dhe Konventat Ndrkombtare, q vrehet nj avancim sepse n shum
vende t rajonit, prkundr asaj q investohen n ngritjen e infrastrukturs ligjore, ende shtetet nuk ka
nxjerr ligjet pr pun me t mitur. N ato vende punohet n trsi me Kodet e Procedurs Penale, si
dhe Kodet Penale, si sht rasti n Mal t Zi, n Bosnje dhe Hercegovin, n Serbi.

78
Fatime Xhelili, juriste e dipl.

PLANIFIKIMI I FAMILJES
HYRJE

Familja sht shtylla kryesore e shoqris, burim i siguris. Familja e lumtur sht ajo, n t ciln
antart e saj, n mes vete respektohen dhe ndihmohen, familja e lumtur sht baz pr t ruajtur
shndetin ton fizik dhe psikik. Shndeti seksual sht pjes e shndetit riprodhues dhe nnkupton
prmirsimin e jets dhe marrdhnieve seksuale t shndetshme, informimin, kshillimin, kujdesin
lidhur me riprodhimin dhe smundjet seksualisht t transmetueshme.

Shndeti seksual prfshin:

a) zhvillimin normal;
b) marrdhniet seksuale t barabarta dhe t prgjegjshme t pranuara njlloj nga secili partner;
c) mnjanimin e smundjeve dhe do paaftsie, detyrimit, dhuns dhe do sjelljeje e praktike t
dmshme t lidhura me seksualitetin;
) realizimin e nj jete optimale seksuale. 61

T gjith individt kan t drejt t informohen, t kshillohen, t marrin edukimin dhe shrbimin e
nevojshm shndetsor dhe social pr t pasur nj shndet t mir seksual, si dhe t ushtrojn t drejtat
dhe prgjegjsit e tyre riprodhuese dhe seksuale. Neni 6.1. do grua, e lir dhe e prjashtuar nga do
form diskriminimi, detyrimi dhe dhune, ka t drejt pr t'u kontrolluar e pr t vendosur lirisht pr t
gjitha shtjet q lidhen me seksualitetin e saj dhe shndetin seksual e riprodhues. Dhe 6.2. Respektimi
reciprok i marrdhnieve t barabarta nga ana e grave dhe burrave gjat lidhjeve seksuale dhe
riprodhimit nnkupton respektin, moscenimin e integritetit t secilit, mirkuptimin dhe ndarjen e
prgjegjsive pr sjelljet seksuale dhe pasojat e tyre.62 Neni 18. Planifikimi i arsyeshm i familjes sht
detyr e do ifti. Marrdhnia ndrmjet prindrve dhe fmijve duhet t pasqyroj dashurin,
respektin, vlersimin, dhe kujdesin e ndrsjell. As prindrit e as t rriturit e tjer nuk duhet t`i
shfrytzojn, keqprdorin apo t'i keqtrajtojn fmijt. 63

Roli i burrit dhe gruas n planifikimin e familjes sht i barabart .Nj ndodhi e till e rndsishme, si
sht planifikimi i lindjes s antarit te ri t familjes ,nuk mund te lshohet. Partnert qoft ata
martesor apo jashtmartesor duhet q t planifikojn lindjen e fmijve te dshiruar, ather kur
konsiderojn se lidhja apo bashkshortsia e tyre sht stabile dhe qe te dy partneret shprehin dshirn
qe te ken fmij. Lindja e fmijs nuk bn q t shfrytzohet si mnyr q t ruhet nj lidhje e
pasuksesshme, meq kjo n t shumtn e herve nuk funksionon

Lindja e fmijs sigurisht q nuk i zgjidh problemet q kan partneret qofte qe jan ne lidhje apo jan
n bashkshortsi. Konsiderojm se fmija nuk duhet t lind vetm si rezultat i marrdhnieve
seksuale, por si rezultat i dashuris dhe dshirs se te dy partnereve pr te pasur fmije.

Planifikimi i familjes: sht e drejta e individve dhe ifteve q t informohen, t parashohin dhe
vendosin lirshm mbi numrin, shpeshtsin dhe kohn n t ciln ata duan t ken fmij. 64 Planifikimi
i familjes sht veprimtari e vetdijshme e individit dhe e ifteve n fazn e riprodhimit t jets, me te
ciln tentohet jo vetm t rregullohet numri dhe radhitja e lindjeve por edhe te lindet fmiu i shndosh
dhe kualitativisht t realizohen t gjitha rolet e veta gjat ciklit jetsor. Nga kjo planifikimi i familjes
prfshin aspekte te ndryshme biologjike shndetsore, demografike, sociologjike, psikologjike,
ekonomike, etike, politike, ndera pr nga ana e bartseve t paraqitet n tri nivele :

* Si prvoj individuale

61
Ligji per shendetin riprodhues te Republiks s Shqipris
62
Po aty
63
Deklarata e Pergjitheshme e Detyrave e Njeriut
64
Ligji pr shndetin riprodhues I Republikes se Kosoves
79
 * Si lvizje e grupeve shoqror
* Si program pr planifikimin e familjes, t cilin e sjell shteti 65

Njri ndr funksionet e familjes sht funksioni riprodhues i familjes, ku bashkshortt lirisht vendosin
,mbi numrin e pasardhsve t tyre. E drejta e riprodhimit prek t drejtat e njeriut t cilat ve jan t
garantuara me legjislacionin kombtar, me dokumente ndrkombtare pr t drejtat e njeriut dhe
dokumente tjera konsesuale. Kto t drejta fillojn me respektimin e t drejtave elementare, t t gjitha
ifteve dhe individve q lirisht dhe me prgjegjsi, t vendosin pr numrin e fmijve t tyre si dhe t
jen t informuar dhe t ken mundsi q at ta realizojn si dhe t drejtn n standardet m t larta t
prkujdesjes shndetsore.
Me planifikim t familjes nnkuptohet ndrmarrja e masave dhe veprimeve t planifikuara prmes t
cilave ndikohet n rritjen ose zvoglimin e numrit t lindjeve t fmijve. 66
E arritur civilizuese merret e drejta themelore e te gjith ifteve dhe individve q lirisht dhe me
prgjegjsi t vendosin mbi numrin dhe distancat kohore t lindjes s fmijve si dhe e drejta n
informim, edukim dhe mjete q ti bjn ato

Koncepti planifikim i familjes (family planning) e ka zvendsuar konceptin kontrolla e

lindjeve(birth control), si m bashkkohor dhe m i mire, n Konferencn e Dyte Botrore n
Beograd n vitin 1965.67 Planifikimi familjar ndihmon grat ndaj shtatznive t padshiruara. Q prej
vitit 1960, planifikimi familjar ka shmangur shtatznit e padshiruara n 400 milion gra n t gjith
botn. Si rezultat, shum gra kan shptuar nga shtatznit me rrezik t lart ose nga abortet e pasigurta.
N qoft se t gjitha grat do t mund t mnjanonin shtatznit me risk t lart, numri i vdekjeve
amtare do t ulej rreth 25%. Gjithashtu shum metoda t planifikimit familjar kan efekte t tjera
pozitive, kryesisht n parandalimin e smundjeve seksualisht t transmetueshme, duke prfshir edhe
AIDS.

Planifikimi familjar, sipas studiuesve, prmirson mirqenien e familjes. iftet me pak fmij kan m
tepr mundsi ti ushqejn m mir, ti veshin dhe ti shkollojn m mir fmijt e tyre. E ndrsa kjo
dukuri sht nj ndr vendimet m t rndsishme pr do familje, duket se n zonat rurale nuk sht
marr seriozisht. N kto zona, rreth 70 pr qind e grave bjn me prgjegjs meshkujt pr shtatznit e
padshirueshme, ndrsa nga ana tjetr, meshkujt jo vetm q nuk ndihen plotsisht prgjegjs, por jan
edhe kundr aborteve.68

T gjith individt dhe iftet kan t drejt t informohen pr rreziqe, edukim dhe komunikim t
mbshtetur n evidenc, zgjedhje t vullnetshme dhe q t prfitojn nga prdorimi i mjeteve dhe i
metodave t sigurta, t prballueshme dhe t pranueshme t planifikimit t familjes. (neni 12 )69

Nga neni i mesiperm shohim se shteti i Kosovs qytetareve te vet ju garanton informimin lidhur me
rreziqet qe mund te shfaqen si pasoje e mosplanifikimit, gjithashtu ligji na garanton te drejtn e
edukimit dhe komunikimit te mbshtetur ne evidencat qe posedojn organet kompetente. Gjithashtu
qytetaret e Kosovs qofshin ata individe apo ifte, me ligj kane te drejtn qe ne mnyre te lire te
zgjedhin mjetetet kontraceptive, por ata gjithashtu kane te drejte te prfitojn nga prdorimi i mjeteve
dhe i metodave te sigurta, qe jan te prballueshme pr ta por edhe te pranueshme te planifikimit te
familjes.

FAKTORT Q KAN NDIKUAR N PLANIFIKIMIN E FAMILJES

Faktori ekonomik
Emancipimi i femrs
Faktori demografik

65
Recnik sociajnog rada Ivan Vidanovica , Beograd 2006
66
Dr.Abdulla Aliu &Mr.sc Haxhi Gashi ,E Drejta Familjare fq.5
67
Recnik sociajnog rada Ivan Vidanovica , Beograd 2006
68
Material i marre nga interneti
69
Ligji pr shndetin riprodhues i Republikes se Kosoves
80
 Faktori biologjik
Faktori ekonomik

Kan dshir t ken shum fmij, por kt e lidhin pikrisht me gjendjen ekonomike t familjes.
Madje, lindjen e fmijve e konsiderojn si pjesn m t bukur t nj martese, ndaj dhe rritje e fmijve
vlersohet si shum e rndsishme. Nj studim i kryer pak koh m par, nga Instituti i Shndetit Publik
te Shqipris, tregon se shumica e t intervistuarve kan dshir t ken sa m shum fmij. Sipas
studimit, shumica e grave t intervistuara dshirojn t ken 2-4 fmij. "Pra, gjendja ekonomike shihet
si nj domosdoshmri pr sigurimin e kushteve sa m t mira t jetess pr fmijt dhe gjith familjen.
Kjo sht edhe arsyeja kryesore q kushtzon shumicn e ifteve q t bjn sa m pak fmij",- bhet
e ditur n studim. 70

Ndonse n ditt e sotme, zhvillimi i shkencs dhe teknologjis ka shkuar aq larg, saq standardi i
jetess se njerzve sht shum i lart, prape se prap jo t gjitha shtresat e shoqris mund te gzojn
te paktn nj minimum te domosdoshm te kushteve te jetess. Standardet e ndryshme te jetess jo
vetm qe dallojn, ndrmjet vendeve te ndryshme te botes, por ato ndryshojn edhe brenda pr brenda
qytetareve te te njjtit shtet Pr deri sa, disa knaqen me mirqene ekonomike, ka sosh prej tyre qe
jetojn ne varfri te skajshme. sht pr tu theksuar se vendet e varfra kan shtim me te larte te
natalitetit, karshi vendeve te zhvilluara, ku numri i lindjeve sht shum m i ult te marrim shembull
Afrikn Sahariane ku numri i lindjeve sht shume i larte ,por edhe shkalla e mortalitetit sht me e
larta ne bote, ku prej tete milion fmij qe vdesin ne vit ne bote, pese milion prej tyre jan afrikane,
varfria sht ne nivel shume te larte. Nse ksaj ja shtojm faktin se ne kt vend pothuajse 1/3 e
popullsis sht e infektuar me virusin HIV-e sdo koment se si ndikon faktori ekonomik ne
planifikimin e familjes. Ne kt vend sht nevoj imediate, qe te ofrohen ndihma te natyrave
ndryshme, qofte prmes programeve te ndryshme pr vetdijesimin pr planifikim te lindjeve te
fmijve, qofte me ofrimin e ndihmave materiale ne forma te ndryshme prfshire ktu edhe ofrimin e
mjeteve kontraceptive qe do te ndihmonin ne pengimin e shtatezanive te pakontrolluara, por
njkohsisht do te parandalonin prhapjen e smundjeve seksualisht te transmetueshme si sht rasti
konkret me AIDS-in.

Por jo vetm ne Afrike luan rol faktori ekonomik ,por edhe ne vende tjera te botes prfshire ktu edhe
kontinentin tone Evropn, sidomos vendet e Ballkanit Perndimor ku ne ditt e sotme po prballen,
me kriza ekonomike, ku shume njerz me shume antar te familjes jetojn me shuma simbolike te te
hollave si ndihma sociale, faktor ky pamundson ndrmarrjen e masave te nevojshme pr
planifikimin e familjes, qofte prmes prdorimit te mjeteve kontraceptive, qofte prmes ndrprerjes se
shtatznive te padshiruara. Por ju mbetet ktyre shteteve, qe te zhvillojn politika te atilla ekonomike,
qe do te ndihmonin ne ndryshimin e ksaj gjendjeje, sepse do te ken probleme serioze, ne vete
stabilitetin e ktyre vendeve.

Pr deri sa vendet e varfra nuk kane mundsi te zhvillojn politika te planifikimit te familjes, tek vendet
e pasura kemi nj situate krejt tjetr, e sidomos ato shtete ku shtimi i natalitetit sht shume i ulet apo
sht ne rnie e sipr, shteti zhvillon politika stimuluese, duke I ofruar ndihma te ndryshme financiare
atyre bashkshortve qe do te lindin dy e me shume fmij, konsideroj se sht ky nj fakt tjetr qe flet
mjaft se sa ndikon faktori ekonomik ne shtimin e natalitetit

Emancipimi i femrs

Faktor tjetr i rndsishm ne planifikimin e familjes sht emancipimi i femrs. Pr deri sa ne te

kaluarn, femra sht marr kryekput me lindjen dhe rritjen e fmijve, ne ditt e sotme kemi nj
situate krejt tjetr. Tani femra shkollohet dhe profesionalizoht ne lmi te ndryshme , ajo ushtron
profesionin e saj ne sfera te ndryshme, prandaj ajo me nuk ka mundsi qe te merret vetm me rritjen e
fmijve, por kt ia beson institucioneve prkatse, qe ushtrojn kt veprimtari, andaj edhe numri i
lindjeve sht i kufizuar.
70
Materiali i marre nga inerneti
81
 Faktori demografik

Sdo mend se edhe faktori demografik sht i rndsishm pr zhvillimin e politikave te planifikimit te
familjes

Varsisht prej shtimit te nataliteti n nj vend apo edhe rnies s tij shteti ndrmerr masat adekuate me
t cilat e stimuluan, shtimin e natalitetit, e kjo sht karakteristike sidomos e shteteve te Evrops
Perndimore e cila po prballet me nj rnie t shtimit te natalitetit. Ndrsa sa i prket vendeve n t
cilat shtimi i natalitetit sht n ekspansion, ather shteti ndrmerr masat adekuate q t ndalet ky
trend, ktu do t veoja Kinn, e cila ka numrin me te madhe te popullsis n bot, andaj ka ndrmarr
masa konkrete n kufizimin e shtimit te natalitetit, ku qeveria qendrore dhe lokale kontrollojn rritjen e
numrit te popullsis.

Faktori biologjik

Nder faktort biologjike qe qojn ne planifikimin e familjes, do veoja paaftsin pr te lindur fmij ne
mnyr natyrale, si dhe smundjet e ndryshme seksualisht te transmetueshme. Paaftsia pr te lindur
fmij ne mnyr natyrale qon deri te aplikimi i metodave bashkkohore te cilat mundsojn
mbaresimin ne mnyr artificiale dhe lindjen e fmijs, dhe ne kt mnyr u mundson ifteve te cilt
nuk kane mundsi te ken fmij, te ken edhe kta fmij, gj te ciln nuk munden ta bjn ne mnyr
natyrale

Ndrsa sa i prket smundjeve seksualisht t transmetueshme, pr tju ikur ktyre smundjeve partnert
prdorin mjete kontraceptive, te cilat pamundsojn transmetimin e ktyre smundjeve, por
njkohsisht pamundsojn nxnien e fmijs n mnyre natyrale.

METODAT E PLANIFIKIMIT TE FAMILJES

Politika e planifikimit t familjes gjat periudhave t ndryshme t zhvillimit shoqror pati dy kahe, q
dallojn diametralisht njeri me tjetrn. Ato jan:
1) Politika e shtimit te natalitetit dhe
2) Politika e kufizimit t natalitetit71

Varsisht nga rrethanat qe determinojn shkalln demografike ,zbatohen edhe politikat e planifikimit te
familjes

1) METODA E SHTIMIT TE NATALITETIT -Vendet t cilat ne vazhdimsi kan ulje t numrit t

popullsis, planifikimin e familjes e prdorin si metod pr shtimin e natalitetit .prandaj,planifikimi i
familjes, respektivisht planifikimi pr lindjen e fmijve sht nj prej politikave demografike te tyre.
Vlen t theksohet se problemi i shtimit t natalitetit ishte preokupim i shoqrive qysh nga kohrat e
lashta. Luftrat dhe epidemit e ndryshme shkaktonin ulje t numrit t popullsis. Prandaj, shtetet q
nga koha e Greqis antike (Ligji i Likurgut prcaktonte q secili ift martesor duhej t kishte t paktn
dy fmij)72, perandoris Romake, perandoris Bizantine etj,kan ndrmarr masa pr rritjen e numrit t
lindjeve duke e prcaktuara edhe minimumin e lindjes s fmijve pr do bashkshort, ku si pasoj e
humbjeve t mdha n njerz rrezikohej ekzistenca e substancs biologjike t popullsis.

Pas luftrave ku humbja e njerzve ka qene ne shkalle shume te larte e sidomos pas LDB, mandej
epidemit e ndryshme qe kane prfunduar me humbje te konsiderueshme te njerzve kan qen faktor
q kan ndikuar q shteti t marr masa pr shtimin e natalitetit, pra shteti ka zbatuar politikn e shtimit
t natalitetit, prmes politikave stimuluese si jan shtesat fmijrore, por edhe me forma tjera me t

71
Dr.sc. Hamdi Podvorica ,E Drejta Familjare fq.44
72
Po aty
82
cilat jan stimuluar nnat q t shtojn numrin e lindjeve, si ndarje e mirnjohjeve pr nnat q lindin
dhe shprblime te ndryshme materiale.

Vlen t theksohet se edhe sot ne boten bashkkohore, kan rnie t shtimit te natalitet, e kto jan
kryesisht vende te Evrops Perndimore. Kto vende ndonse jan demokratike dhe n instanc t
fundit respektojn t drejtat e njeriut, prfshir ktu edhe t drejtn e lindjes s aq fmijve sa
dshirojn vet iftet, prap se prap prdorin masa stimuluese si psh. Ndihma financiare, plotsimi i
kushteve pr jet etj te cilat n mnyr indirekte nxisin vullnetin e bashkshorteve pr t lindur fmij.

2) METODA E KUFIZIMIT TE NATALITETIT -Ndrsa sa i prket politiks s kufizimit t

natalitetit vlen t theksohet se kjo politik zbatohet n vendet ku shtimi demografik sht i lart dhe
shteti ndrmerr masa te ndryshme pr t kufizuar shtimin e natalitetit. Vlen t theksohet se vendet me
shtimin m t lart t natalitetit sht Kina, India, disa shtete afrikane, disa shtete latinoamerikane etj

Masat e kufizimit te natalitetit q kan ndrmarre qeverit e ktyre shteteve jan: bindja e ifteve q
mos t lindin m shum se dy fmij, mandej sensibilizimi i shtjes se prdorimit te mjeteve
kontraceptive e n disa prej ktyre vendeve sht shkuar aq larg sa q kan aplikuar politikn e
sterilizimit te femrave dhe meshkujve si mase pr kufizimin e natalitetit ,gj q bie ndesh me te drejtat e
njeriut.

Faktori kryesor q ndikon ne aplikimin e politikes se kufizimit te natalitetit sht faktori ekonomike ku
shteti prballet me probleme ne sfern e sigurimit te mirqenies sociale, pr qytetaret e vete. Por
konsiderojm se kjo sht nj shkelje flagrante e te drejtave te njeriut, ngase sht e drejt natyrore q
do qift te ket aq fmij sa dshiron vet, prandaj mbetet qe shteti te merr masa pr zhvillimin
ekonomik ne mnyr qe qytetareve te vet ti siguroj mirqene sociale.

Ekzistojn qndrime te ndryshme lidhur me planifikimin e familjes, disa kan qndrim neutral ndaj
politiks s shtimit natyror te popullsis, psh, konfeksionet e ndryshme konsiderojn se lindja e
fmijve, sht jasht kontrollit njerzor dhe se ne instance te fundit qllimi kryesor i martess sht
lindja dhe rritja e fmijve, psh. Kina zbaton politika te kufizimit te planifikimit te familjes n tr
vendin, duke kombinuar kontrollin shtetrore dhe iniciativn e vet qytetarve.
ifteve ju ofrohet konsultim lidhur me lindjen e fmijve te shendosh, planifikimin e familjes dhe
mjeteve kontraceptive dhe ju ofrojn atyre ndihme teknike.

E drejta e njeriut q lirisht t vendos pr lindjen e fmijve mund t kufizohet vetm pr shkak t
rrezikimit t shndetit, kushtet dhe mnyrn q ka parapar ligji.(Neni 2)73

DOKTRINA E RE JURIDIKE

Por, pa marr parasysh pikpamjet dhe qndrimet e ndryshme rreth shtimit te natalitetit, doktrina e re
juridike, ka nj qasje tjetr rreth ktij fenomeni, e cila planifikimin e familjes e konsideron si nj te
drejt njerzore. Kjo e drejt nuk sht e konstituuar si e drejt e shtetit dhe si pjes e politiks
demografike pr rritje ose ulje t natalitetit, sipas ktij koncepti i planifikimi i familjes sht i ndar nga
shteti dhe sht ngritur n nivelin e te drejtave t njeriut, prandaj si titullar i ksaj t drejte sht
individi e asesi shteti 74

Sipas ksaj doktrine jan bashkshortt ata te cilt ne mnyre te lire vendosin pr numrin e lindjes se
fmijve te tyre, pra, planifikimi i familjes sht i ndar nga shteti. E drejta e planifikimit te familjes, i
njihet si partnereve martesor ashtu edhe partnereve jashtmartesor. Meq, lindja e fmijve sht si
produkt i marrdhnieve intime, q bashkshortet i kryejn si nj nevoj biologjike, ather edhe lindja
e fmijve sht e drejte e patjetrsueshme e tyre, larg nga ndrhyrja e shtetit.

73
Ligji per masat shendetesore per realizimin e te drejtes , Kroaci
per te vendosur lirisht per lindjen e femijeve- Kroacise
74
Gani Orui ,E drejta familjare,ligjrata t autorizuara ,Prishtin ,1994
83
Kufizimi i lindjes se fmijve mund t bhet, vetm kur sht i rrezikuar shndeti i nns dhe fmijs.

Doktrina e re juridike zhvillon konceptin sipas te cilit, njeriu vendos sipas vullnetit te vet pr numrin e
fmijve, partnerin me te cilin dshiron te kt fmij, mnyrn e znies se fmijs (mnyrs natyrale
apo artificiale). Por mos ndrhyrja e shtetit ne planifikimin e familjes, nuk prejudikon mos interesimin
e tij, pr sigurimin e mirqenies sociale ne familje, por prkundrazi shteti duhet te ndrmarr te gjitha
masat e nevojshme, ne mnyr qe qytetareve te vet ti siguroj nj mirqenie sociale te knaqshme.
Shteti duke ofruar shrbimet e nevojshme edukative arsimore pr planifikimin e familjes, si sht
edukimi dhe arsimimi seksual, planifikimi i lindjes s fmijve t dshiruar, prdorimi i mjeteve
kontraceptive pr pengimin e smundjeve seksualisht te transmetueshme etj, do te ndihmoj ne ruajtjen e
familjes dhe lindjen e fmijve te dshiruar.

Znia e fmijs realizohet me marrdhnie intime, me vullnetin e lire te bashkshortve. Por tani, me
zhvillimin e shkencs dhe teknologjis sht krijuar nj mundsi e re pr te realizuar qllimin e lindjes
se fmijs, ne mnyr artificiale, pra jo me marrdhnie intime. Mnyrn artificiale te znies se fmijs
e kane kushtzuar smundjet e ndryshme dhe paaftsia pr te pasur fmij.

Shrbimet kshill-dhnse pr planifikim t familjes ofrohen nga personeli shndetsor ose social i
trajnuar dhe n institucionet q sigurojn konfidenc.(neni 13) 75 Personeli mjeksor sht i lidhur me
fshehtsin profesionale. Ai nuk duhet t transmetoj t dhnat q kan lidhje me ju pa pasur miratimin
tuaj. Ky personel sht i detyruar t'i trajtoj kto t dhna n mnyr t besueshme. Ne nenin e larte
cekur, ligji ju garanton individve dhe ifteve shrbimet kshilldhnse, pr planifikim te familjes,
shrbime kto te cilat jan te obliguar te ofrojn personeli shndetsor ose social i trajnuar pr kt
shtje, si dhe kto shrbime individt apo iftet i marrin ne institucione, qe sigurojn konfidence, pr
te gjitha kto shrbime qe i marrin kta njerz mbeten konfidente, pra pr kt nuk mund te ken qasje
persona te tjer. Me nj fjale ligji garanton privatsi te plote.

Prderisa, te znia e fmijs n mnyr natyrale, jan vetm partneret ata qe marrin pjes ne kt akt, te
mnyra artificiale e znies s fmijs ,tani na paraqitet edhe mjeku si akter i tret, meq sht ai i cili
me an t metodave prkatse bn farzimin artificial, dhe n kt mnyr vjen deri te shtatzania e
cila n mnyr natyrale ka qen e pamundur te realizohet qoft pr shkak te smundjeve te ndryshme ,
qoft pr shkak t pamundsis biologjike.

Metodat dhe mjetet pr planifikimin e familjes, t pranueshme pr t'u prdorur, prcaktohen me akt
nnligjor.(neni 14)76

Sipas nenit 14 te Ligjit pr Shndetin Riprodhues te Republiks se Kosovs, metodat dhe mjetet pr
planifikimit te familjes te cilat, jan te pranueshme pr tu prdorur, prcaktohen me akt nnligjor, pra jo
do metode, dhe jo do mjete mund te prdoret pr planifikim te familjes, sepse po te lejoheshin te
gjitha metodat dhe mjetet e mundshme pr planifikim te familjes kjo do te barte me vete nj rrezik te
larte, para se gjithash pr shndetin e gruas.

Vetm specialisti i gjinekologjis dhe obstetriks dhe mjeku familjar jan t lejuar q te prshkruajn
mjete kontraceptive ose t rekomandojn prdorimin e mjeteve dhe teknologjive kontraceptive
mjeksore.(neni 15 par 1)

Bazuar ne nenin e msiprme, shihet qarte se askush tjetr prve specialistit gjinekolog dhe obstetr, si
dhe mjekut familjar, nuk ka tagr te prshkruaj mjete kontraceptive, ose te rekomandojn prdorimin e
mjeteve dhe teknologjive kontraceptive mjeksore. Kjo justifikohet me faktin se ne mjetet
kontraceptive bjn pjese edhe medikamentet e ndryshme, te cilat mund te sjellin rregullime serioze te
femra, prandaj kto assesi nuk mund te merren pa prshkrimin e mjekut specialist

75
Ligji per Shendetin Riprodhues i Republikes se Kosoves
76
Po aty
84
Gjithashtu edhe sa i prket teknologjive kontraceptive mjeksore, duhet pasur kujdes se jo te gjith
organizmat e njerzve jan te njjta, pr derisa tek disa organizma nj lloj teknologjie sht e
prballueshme, ka te tjer qe se prballon dot, dhe ne kt mnyr mund te ndodhin dmtime serioz ete
organizmit. Vlen te theksohet se znia e fmijs ne mnyr artificiale, duhet t bhet me plqimin e t
dy bashkshortve, sepse n rast se kjo bhet pa plqimin e t dy bashkshortve, mund t shpie deri te
kundrshtimi i atsis ose amsis nnkupton edhe lirin e bashkshortve qe ata t mos lindin fmij.
Mos znia e fmijs realizohet me prdorimin e mjeteve kontraceptive, te cilat bashkshortt mund ti
prdorin lirisht dhe ne kt mnyr pengohet lindja e fmijve te padshiruar si dhe mbrojtjen nga
smundjet seksualisht te transmetueshme.Por, edhe aborti sht mnyre e lejuar, me ane te se cils
ndrpritet shtatzania qofte kur sht i rrezikuar shndeti i gruas ,apo kur te fmija qe sht ne zhvillim
e sipr vrehen se ka smundje qofte fizike apo psikike e tere kjo vrtetohet fale arritjes se larte te
teknologjis me ane te se cils, vrtetohen smundjet e fmijs, qe sht akoma duke u zhvilluar ne
barkun e nns. Konsiderojm se kjo sht nj gj shume e mire meq prmes saj, mundsohet qe mos
te lind fmija qe ka te meta serioze, qofte te natyrs fizike apo te asaj psikike, si ka ndodhur ne te
kaluarn, e cila vije si pasoj e disa deformimeve gjenetike.

Ndrsa planifikimi familjar me metoda moderne mbetet m pak i prdorshm, pasi iftet shqiptare
preferojn metodat tradicionale. Por, specialistt kshillojn prdorim m t gjer t metodave
moderne, pasi n kt mnyr ulet numri i aborteve, vdekshmria am. Planifikimi familjar sht nj
mundsi q ndihmon meshkujt dhe femrat t vendosin pr numrin dhe shpeshtsin e fmijve, duke
mos iu cenuar atyre t drejtn pr vetvendosje.

Planifikimi familjar ndihmon grat ndaj shtatznive t padshiruara. Q prej vitit 1960, planifikimi
familjar ka shmangur shtatznit e padshiruara n 400 milion gra n t gjith botn. Si rezultat,
shum gra kan shptuar nga shtatznit me rrezik t lart ose nga abortet e pasigurta. N qoft se t
gjitha grat do t mund t mnjanonin shtatznit me risk t lart, numri i vdekjeve amtare do t ulej
rreth 25% .77 Gjithashtu shum metoda t planifikimit familjar kan efekte t tjera pozitive, kryesisht n
parandalimin e smundjeve seksualisht t transmetueshme, duke prfshir edhe AIDS. Planifikimi
familjar, sipas studiuesve, prmirson mirqenien e familjes. iftet me pak fmij kan m tepr
mundsi ti ushqejn m mir, ti veshin dhe ti shkollojn m mir fmijt e tyre. E ndrsa kjo dukuri
sht nj ndr vendimet m t rndsishme pr do familje, duket se n zonat rurale nuk sht marr
seriozisht. N kto zona, rreth 70 pr qind e grave bjn me prgjegjs meshkujt pr shtatznit e
padshirueshme, ndrsa nga ana tjetr, meshkujt jo vetm q nuk ndihen plotsisht prgjegjs, por jan
edhe kundr aborteve.

Edhe ligji pr shndetin riprodhues i Republiks s Shqipris e ka rregulluar shtjen e planifikimit t

familjes. Me dispozita te ktij ligji jan rregulluar e drejta e bashkshortve pr prcaktimin e numrit te
lindjeve te fmijve respektivisht pasjen apo mos pasjen e fmijve gjat jets s tyre bashkshortore,
mandej mnyrat e planifikimit t familjes qofshin ato natyrale apo me prdorimin e teknikave te
ndryshme mjeksor te cilat mundsojn qifteve te cilat nuk mund te ken fmij n mnyr natyrale,
kt ta realizojn prmes aplikimit te metodave mjeksore, te cilat mundsojn qe te arrihet ky
objektiv, pra prmes ktyre metodave ne mnyre artificiale te bhet mbarsimi i femrs qoft me
spermn e bashkshortit apo nse ky sht steril ather me pajtimin e t dy bashkshortve kt ta
realizojn me ndihmn e donatoreve tjer, mandej prdorimin e mjeteve kontraceptive konform
standardeve mjeksore, gjithashtu ligji ju njeh t drejtn e sterilizimit qifteve q e dshirojn kt
gjithashtu edhe pr abortin qiftet jan t lire te realizojn nse ata e konsiderojn si nj gj te
pranueshme pr ta, por ktu vlen te theksohet se aborti lejohet vetm ne periudha te caktuara te
shtatezanise, pra deri ne at faze sa nuk rrezikohet shndeti i gruas e ne raste te veanta me dhnien e
plqimit nga ana e eksperteve kompetent pra nga ana e mjekeve obstetr gjinekolog ,pra ky ligj ne
instance t fundit respekton te drejtat e njeriut, pra konform standardeve te pranueshme te mbrojtjes se
te drejtave te njeriut, te shprehura ne konventa te ndryshme ndrkombtare e ne veanti mbrojtjes se te

77
Material I marre nga inerneti
85
drejtave te gruas te cilat fatkeqsisht edhe ne ditt e sotme ne disa vende te botes nuk jan n nivelin e
duhur.

N nenin 2 te ligjit pr shndetin riprodhues te Republiks s Shqipris sht dhn definicioni i

shndetit riprodhues ."Shndeti riprodhues" nnkupton mirqenien e prgjithshme fizike, mendore, n
trsi, me mungesn e smundjeve e paaftsive problematike, si dhe do kushtzim tjetr baz q i
nevojitet sistemit t riprodhimit pr funksionet, proceset si dhe aftsin e nj jete seksuale t knaqshme
e t sigurt. Ai nnkupton aftsin e njerzve pr t'u riprodhuar dhe lirin e tyre pr t vendosur pr
mnyrn dhe kohn e riprodhimit, si dhe t informohen se ku mund ta bjn kt dhe ku mund t gjejn
t tilla shrbime
Ndrsa ne nenin vijues te po ktij ligji sht prcaktuar ne mnyr shprehimore se ka prfshin ne vete,
respektivisht cilat jan kushtet dhe metodat ne baz t t cilave vije deri te nj kontroll i duhur i
shndetit riprodhues, ne vazhdim do ta citojm nenin 3 ne tersi sepse ne kt mnyr me se miri shihen
mjetet dhe metodat e pranueshme pr nj mirqenie te mirfillte te shndetit riprodhues.
Neni 3
Kujdesi pr shndetin riprodhues prfshin nj trsi metodash, teknikash dhe shrbimesh shndetsore
q ndikojn mbi shndetin riprodhues t njerzve, duke parandaluar dhe zgjidhur problemet e tyre, si
m posht:
a) shrbime dhe kshillim, informim, edukim, komunikim pr planifikimin familjar;
b) shrbime dhe edukim pr kujdesin para lindjes, lindjen e sigurt dhe kujdesin pas lindjes, veanrisht
ushqyerjen me gji;
c) shrbime dhe edukim pr fmijt, adoleshentt dhe kujdes shndetsor pr gruan;
) parandalimin dhe trajtimin pr smundjet seksualisht t transmetueshme, HIV/AIDS, e infeksioneve
dhe smundjeve t traktit riprodhues;
d) abortin e sigurt dhe menaxhimin e komplikacioneve lidhur me abortin;
dh) informim, edukim dhe kshillim mbi seksualitetin dhe shndetin riprodhues;
e) shrbime referimi pr planifikimin familjar, komplikacionet e shtatznis, abortin, infertilitetin,
infeksionet e traktit riprodhues, kancerin e gjirit dhe kanceret e sistemit riprodhues, menopauzn,
smundjet seksualisht t transmetueshme, prfshir HIV/AIDS;
) parandalimin dhe trajtimin e prshtatshm t infertilitetit.

T gjith individt dhe iftet kan t drejtn t vendosin lirisht, por duke respektuar dshirn e secilit
partner, pr kohn, numrin e intervalin e lindjeve, t informohen pr mjetet e duhura t realizimit t
tyre, t krkojn standardet m t larta t shndetit riprodhues dhe atij seksual.
2. Ky ligj i garanton do individi vendimmarrjen pr ushtrimin e t drejtave riprodhuese sipas dshirs
dhe interesit t tyre t lir nga diskriminimi, detyrimi dhe dhuna.

Neni 9
do individ ka t drejtn t zgjedh marrdhniet e tij seksuale dhe t kontrolloj jetn e tij riprodhuese.
Zgjedhja duhet t bhet me vullnetin e tij q nnkupton:
a) asnj grua nuk duhet t detyrohet t jet shtatzn;
b) do ndrhyrje mjeksore e lidhur me shndetin riprodhues dhe seksual duhet kryer me plqimin
(pranimin) e personit mbi t cilin do t kryhet ndrhyrja.

Neni 10
1. T gjith individt dhe iftet kan t drejt t prfitojn nga prdorimi i metodave t sigurta, t
prballueshme dhe t pranueshme t planifikimit familjar, sipas zgjedhjes s tyre, si dhe ndaj metodave
t tjera t zgjedhura pr rregullimin e fertilitetit78

Sterilizimi artificial sht nj metod e ligjshme pr planifikimin familjar dhe kryhet konform nenit 109
t Ligjit pr shndetsi t Republiks s Kosovs (neni 17 ) 79.Duke ju referuar nenit t lartcekur,
shohim se ligji ua njeh t drejtn e sterilizimit artificial, ifteve t cilat nuk dshirojn q t lindin

78
Ligji per shendetin riprodhues I Republikes se Kosoves
79
Ligji per shendetin riprodhues I Republikes se Kosoves
86
fmij ose me krkesn e mjekut kur sht i rrezikuar shndeti i tyre. Sterilizimi artificial mund t
kryhet te personat e t dy gjinive me krkes t tyre, ose me rekomandim t mjekve ekspert n rastet
kur rrezikohet shndeti i tyre.(neni 109)80

Ligji ju njeh te drejtn e sterilizimit artificial, personave te te dy gjinive, kur ata e krkojn kt si
metode e pranueshme pr planifikimin e familjes ose kur kt e rekomandojn mjeket ekspert te ksaj
lemie, kur kta te fundit konstatojn se sht i rrezikuar seriozisht shendeti i personave, sterilizimi
artificial i te cilve duhet te behet . Pra, si rregull e drejta e planifikimit t familjes sht e drejt
individuale njerzore dhe nuk mund t kufizohet, prve n raste t rrezikimit t jets dhe dmtimit t
shndetit81

do individ ka t drejtn t zgjedh marrdhniet e tij seksuale dhe t kontrolloj jetn e tij riprodhuese.
Zgjedhja duhet t bhet me vullnetin e tij q nnkupton:
a) asnj grua nuk duhet t detyrohet t jet shtatzn;
b) do ndrhyrje mjeksore e lidhur me shndetin riprodhues dhe seksual duhet kryer me plqimin
(pranimin) e personit mbi t cilin do t kryhet ndrhyrja.

Edhe pse sot Kosova sht pa nj politik demografike si program formal nocionet e planifikimit
familjar si ideal vleror pr humanizimin e raporteve mes meshkujve dhe femrave dhe si cilsi e
marrdhnieve ndrnjerzore sht e shprehur n gjith frymn e legjislacionit t ri t Kosovs.
Baza t metodologjis s normimit ligjor jan :
Jodiskriminimi
Mbrojtja e fmijve

KONKLUZIONI
Nga e tra ajo q u tha m lart, bazuar n: legjislacionin pozitiv t Kosovs, Shqipris dhe t
Kroacis q rregullon kt fush, statistikat e vendeve te ndryshme; dialektiken historike; politikat
sociale; punimet e autoreve te sipr prmendur mund te konkludojm se:
-n aspektin dialektiko-historik koncepti planifikim i familjes(family planning)e ka zvendsuar
konceptin kontrollin e lindjeve (birth control) dhe nga familja primitive-ekzistenciale n familje
bashkkohore
- n aspektin legjislativit vendor: Planifikimi i familjes: sht e drejta e individve dhe ifteve q t
informohen, t parashohin dhe vendosin lirshm mbi numrin, shpeshtsin dhe kohn n t ciln ata
duan t ken fmij.
-n aspektin e te drejts se vendosjes pr numrin e lindjeve, sht e drejte ekskluzive e partnereve
martesor ose jasht martesore pr planifikim e familjes
- mjetet dhe metodat kontraceptiv, luajn rol pozitiv ne planifikimin e familjes si dhe ne mbrojtjen e
partnereve nga smundjet seksualisht te transmetueshme
- doktrina e re juridike edhe pse mbron pikpamjen e vetvendosjes se partnerve rreth planifikimit,
pa kufizime dhe ndrhyrje ka nevoje permanente ne transformimin e saj edhe ne aspektin socialo-
humanitar
-kufizimi i natalitetit n disa shtete prmes legjislacionit si p.sh ne Kin nuk sht n harmoni me
konventat e t drejtave te njeriut

80
Ligji per shendetesi I Kosoves
81
Dr.Sc Hamdi Podvorica E Drejta Familjare fq.48 ,Prishtin
87
LITERATURA:
1. LIGJI PER SHENDETIN RIPRODHUES T REPUBLIKS S KOSVS Nr. 02/L-07
2. LIGJIN PR SHDETSIN I REPUBLIKS S
KOSOVS Nr.2004/4
3. LIGJI PER SHENDETIN RIPRODHUES T REPUBLIKS S
SHQIPRIS
4. LIGJI PR MASAT SHNDETSORE PR REALIZIMIN
E T DREJTS ,PR T VENDOSUR LIRISHT PR
LINDJEN E FMIJVE I REPUBLIKS S KROACIS
5 HAMDI PODVORICA ,E DREJTA FAMILJARE ,PRISHTIN
6 ABDULLA ALIU ,E DREJTA FAMILJARE ,PRISHTIN 2007
7 IVAN VIDANOVIC RECNIK SOCIJALNOG RADA ,BEOGRAD 2006
8. MATERIALE TE MARRA NGA INTERNETI

88
 UDHEZIME
-per autoret-

Ftohen autoret qe dorshkrimet ti dorzojn duke ju prmbajtur ktyre rregullave:

1. Prezantimi juaj do t duhej t jet nj koment i plot e jo thjesht skicim i ligjit. Materiali i prgatitur nga ju
mund t prdoret si mjet referues dhe pr rrjedhoj do t duhej t jet sa m gjithprfshirs,duke prshkruar
hollsisht dhe sakt shtjen q trajton.
2. Ndryshime n ligj, zhvendosja e vlersimeve midis ekspertve pr shtjet m t rndsishme dhe prpjekja e
jon pr t qen t pajisur me komentet m t mira, na shtyn q t preferojm nj artikull t ri para se plotsimin
apo rishikimin e punimit t kaluar. Megjithat, shqyrtimet e paraqitura nga ju kurrsesi nuk do t duhej t ishin
shtesa t punimeve t kaluara.
3. Shkruani pr t edukuar e jo pr t impresionuar. Prdorni gjuh t thjesht dhe fjali t shkurtra. Shpjegoni
temat t cilat vshtir mund t kuptohen nga joprofesionistt.
4. Formatet, formulart, dokumentet modele, listat kontrolluese, krkohen shum dhe prbjn nj mjet t
shklqyer edukimi. Prandaj ato mund t prfshihen si shtojca, por kurrsesi n trupin e tekstit tuaj.
Vmendja e pjesmarrsve do t duhej t trhiqej n shtjet e rndsishme etike,prandaj keni parasysh standarde
t larta etike profesionale.
5. Titulli i punimit duhet t jet i shkurtr (maksimum 12 fjali ose 70 shkronja), q e prshkruan thelbin e tems
tuaj. Keni parasysh q t tjert do ta prdorin kt titull pr ta krkuar artikullin tuaj pr qllimet e tyre
krkimore.
6. Titujt n tekst dhe n tabeln e prmbajtjes duhet t ken numra dhe t vendosen n konturin:I,A,1,a(1).
Organizoni artikullin n kt format hierarkik, sepse kshtu tema juaj do t jet m e qart.
7. N titullin Parathnie prfshini nj prmbledhje t shkurtr (50 ose edhe m pak fjali),pr ta prshkruar
punimin. Kjo prmbledhje do t prdoret ta shes artikullin.
8. Prdorini rregullat standarde t shqyrtimit t burimeve. Prfshini citime t mjaftueshme pr t vrtetuar
qndrimet thelbsore por evitoni citimet e gjata.
9. Prfshini bibliografin nse shkruani n nj fush t s drejts ku burimet e materialit mund t gjenden me
vshtirsi ose nse n punim keni prfshi citate nga artikuj ose materiale t tjera.
10. Ne lidhje me prdorimin e fusnotave:
- fusnotat shkruhen sipas ksaj radhe: numri (lidhur pr tekst), autori, titulli i veprs, vendi dhe viti i
botimit, numri i faqes se cituar ose piks. Fusnotat duhet te jene te numruara pr tere tekstin e jo pr
seciln faqe, ose te shnohen trsisht ne fund te tekstit,

- Nse ne punim autori i njjte citohet ne me shume fusnota ( te cilat nuk jan njra pas tjetrs) pas
emrit dhe mbiemrit te autorit, hern e dyte dhe do here tjetr te prdoret shkurtesaVep.e cit.. Nse
nj punim i autorit te njjt citohet ne fusnota te cilat vijn njra pas tjetrs, pas citimit te pare te
shnimeve te plota mbi autorin dhe punimin ti shtohet shkurtesa ibit ose po aty

E vlersojm angazhimin dhe bashkpunimin tuaj.

89
 AVOKATURA
Buletin i Odes se Avokateve te Kosovs
VITI:IV nr.7/2008

Lektor dhe korrektor

Administrata e Odes

Prgatitja teknike
Yll Zekaj

Tirazhi
600 cop

U shtyp n shtypshkronjn

Prishtin

2009
PRISHTIN

90