Professional Documents
Culture Documents
Annemarie Schimmel - Dinler Tarihine Giriş PDF
Annemarie Schimmel - Dinler Tarihine Giriş PDF
Annamarie
Sehimmel
Dinler.
tarihine
gr
KIRKAMBAR YAYINLARI - 33
NCELEME-ARATIRMA - 5
Editr
RECEP KBAR
Yayn Danman
SMAL DERVOGLU
Kapak Tasann
ABDLHAMT KAHRAMAN
Dzelti
TURGAY ANAR
RECEP KBAR
Dizgi ve Mizanpaj
NLGN BAYSAL
Bask ve Cilt
BAHAR OFSET
ISBN
975-6823-09-5
EYLL - 1999
Caalolu Yokuu zhekim han No: 1/23 Caalolu - st.
Tel/Fax: 0212 519 09 63
DNLER TARHNE GR
Annamarie Schimmel
NSZ
-6-
N SOZ
)J
Kadn'n vaziyeti deyince, din bilgisinin nc blm-
ne temas etmi oluruz; bu, DN SOSYOLOJS'dir. Bu ilim,
dinin, aile ve mikte kar ald tavr, din sahasnda mey
dana gelen sosyolojik olaylar, muhtelif dini cemaatlarn ce
miyetle olan mnasebetini aratrr. Din sahasnda gelien
sosyolojik olaylardan kasdettiimiz, mrid ve mrid, mual-
- 7 -
D i N L E R TAR H i N E G i R
-8-
N S Z
-9-
D N L E R TAR H i N E G R
- 10 -
N SZ
- 11 -
DN L E R TAR i H i N E G i R i
-
WUNDERLE, Das religis e Erleben 1922. R. OTTO, Das Heilige, 1947 -
Dergiler:
Archiv fr Religionswissenchaft (ARW), Leipzig. - Anthropos, Wien. -
Revue d'hnistoire des Religions (RHR) Paris. - Review of Religions , New
York. - Religions , London - Studi e materiali delle storia di religioni, Rom.
- Zeitschrift fr Missions - kunde und Religions wissens chaft (ZMR). -
Nsmen, Leiden.
- 12 -
PT DA D N L E R
- 13 -
DN L E R TAR H N E GR
- 14 -
PTDA DN L E R
- 15 -
DN L E R TA RH N E G R
- 16 -
PT DA D N L E R
- 17 -
D i N L E R TAR i H i N E G R
- 18 -
i PTi DA D i N L E R
- 19 -
D N L E R TAR H N E G R
- 20 -
PT DA D i N L E R
- 21 -
D N L E R TAR H i N E G R
- 22 -
N D N L E R
- 23 -
DN L E R TARH N E G R
- 24 -
I N D N L E R i
- 26 -
N D N L E R
- 27 -
DN L E R TAR H N E G R
- 28 -
N D N L E R
dr.
KUNGFUTSE'nin rettiklerinin, in devletinin milli dini
olmas uzun bir inkiafn neticesidir. M.. 59 senesinden
balayarak KUNGFUTSE'ye imparator, memur, mektep o
cuklar tarafndan devlet ilahna layk olan bir ekilde tapl
m, kendisine saysz mabetler vakf edilnitr. 1906 senesin
de neredilen bir fermana gre imparator, gk ve yere ait
ruhani rutbesini bu alime de ita etmitir. M.. 551'de do
an, 489 da vefat eden KUNGFUTSE'ye gelince, bu hali gr
m olsayd arrd. Kendine "din kurucusu" nvann bi
le vermezdi nk. Onun gayesi, memleketin kark siyasi
vaziyetini tanzim maksadyla dinin eski merasimini tekrar
ihya etmekti. Bu sebepten i-king (305 muhtelif arky
muhtevi "arklar kitab") ve u-kingin taril1 malumat ve
vesikalar gibi maziye ait mhim eserleri toplayp kendi
zannnca bozulmu olan paralarn sildikten sonra memle
ketinin, lklerine gre gsterilen bir maziyi, temiz de bir
gelenei aksettiren muteber milll edebiyatn yaratmtr.
KUNGFUTSE'nin szleri, dini emir ve talimat deildir;
yalnz ahlak hakkndaki usul ve kaideleri ihtiva etmektedir.
Ona gre tao, bilhassa insann yryecei doru yol, yani
ahlak prensibidir. Fazilet, klasik devre ait eserlerle megul
olmak suretiyle muhafaza edilmektedir. nsann en nemli
ii, merasim ve ayinleri titizce icra etmesidir. nk Li-king
(ahlak, adab zerinde kitap) syledii gibi, merasim, hak ve
avam birbirine balayan benddir; bu bend alrsa, halk te
la iinde kalr.
KUNGFUTSE'nin dine kar ald vaziyet tamamyla ras
yonalistik olduundan, insanlarn derin dini duygu ve ihti
yalarn tatmin edecek kadar canl olmamtr. Doktrinin
temeli, inlilere mahsus fazilet olan ve be esas mnasebet
te kendini gsteren hrmettir: ana baba ile ocuklar arasn
daki hrmet, kar kocann birbirine gsterdii hrmet, kar
deler arasndaki hrmet, dostlar arasndaki hrmet, amir
ile memur arasndaki hrmet. Bu, btn hayatn en mhim
temelidir. Mesut bir hayat srmek iin, insann u kaidelere
- 29-
D N L E R TAR i H i N E G R
- 30 -
N D i N L E R
- 31 -
NTO ZM
tan, tipik bir milli' dindir, dier taraftan, tabiata peresti pek
ehemmiyetli bir rol oynamaktadr. intoizm'in milli bir din
oluu takvin esatirinden belli olur: karde olan gkbabas
ile yer anas ilk adalar dourmulardr. Anne, baka ilahlar
dourduktan sonra ate ilahm doururken lr, yeralt l
kesine gider. Onu takip eden gk ilah onu bulamyor; y
zn toz ve topraktan ykarken yeni ilahlar yaratr; gzle
rinden gne ilahesi Amaterasu kar. Bu ilahe, bir maara
ya kap dnyay karanlklara batrdktan sonra bir ayine
vastasile yine ge ekilir. Onun bir torunu Japonya kral
olur.
Eski into'da ilahlar -bu esatirde belirtildii vehile- in
sanlara benzeyip ilimleri btn hadiselere amil olmayan
varlklar olarak tasawur edilmilerdir. Onlardan bir ksm
gkte, bir ksm yeryznde, aa, da ve baka yerlerde
yaamaktadr. Yer altndaki bir lkede kt devlerle ller
otururlar. Mteaddit efsanelerde zikredilen, bir bakta kav
ranamayan ilahlarn okluu iinde (bazen onlara ksaca "8
milyon ilah" denilir) mparatorun bykannesi olan gne
ilahesi Amaterasu'ya bilhassa hrmet gsterilmekte, doan
gnee dua ile selam verilmektedir. Memleketin en mukad-
- 32 -
NTO ZM
- 33 -
D N L E R TAR H i N E G R
- 34 -
E S K AME R KAN D N L E R
- 35 -
D N L E R TAR H N E G R
- 36 -
E S R M I S I R
- 37 -
D N L E R TAR H N E G R
- 38 -
ESKi MISIR
- 39 -
D N L E R TAR H N E G R
- 40 -
ESKi MISIR
- 41 -
D N L E R TAR H N E G R
- 42 -
ESK MISIR
mtr.
Bunun iinde kabirler ebediyete kadar kalacak bir meta
netle bina edilmilerdir: Firavunlarn muazzam kabirleri
olan ehram veya asrlar sonra Nil nehrinin bat kenarnda
kayalarda alm kocaman l odalarn da bu fikrin bir ak
si sanmamz lazm gelmektedir.
O kadar mehabetli bir kabri olmayan fakiri br dnya
da bekleyecek olan ksmet, herhalde pek fena olsa gerek
tir.
Cenaze merasiminde, esatire gre, sis'in Osiris'i yine ha
yata kavuturmak iin icra ettii ayinler tekrarlanmtr.
br dnya hakkndaki tasavvurlar asrlar boyunca de-
- 43 -
D i N L E R TAR i H N E G i R
- 44 -
ESKi MISIR
- 45 -
SM E R VE AKA D D N LE R
- 46 -
S M E R VE A KA D D i N L E R
- 47 -
D N L E R TAR H N E G R
- 48 -
S M E R VE AKAD D i N L E R
-
49 -
D N L E R TAR H N E G R
- 50 -
S M E R VE A KA D D N L E R
- 51 -
D i N L E R TA R i H i N E G i R i
- 52 -
S M E R VE A KA D D N L E R
- 53 -
D N L E R TAR H N E G R
- 54 -
SM E R VE A KAD D N L E R
- 55 -
D N L E R TAR H N E G R
- 56 -
SM E R VE AKAD D N L E R i
-
A. UNGNAD, Die Religion der Babylonier und Assyrer, 192 1 . Ch. F. JE
AN, La religion sumerienne, 1948. - E. DHORME, Les Religions de Baby
lonie et d'Assyrie, 1949.- A. FALKENSTEN, Die Haupttypen der sume
rischen Bechwrung, 1931. - G. CONTENEAU, La magie chez les Assy
-
riens et les Babyloniens, 1947. TALLQUST, Akkadische Gtterepithe
ta, 1938. - G. CONTENAU, L'epopoee de Gilgamesh, 1942. - G. FURLA
N, La religione degli Hittiti, 1936. - R. DUSSAUD. Les Religions de Hit
tites et des Hourrites, des Pheeniziens et des Syriens, 1949.
- 57 -
E S K YU NAN STAN
- 58 -
E S K YU N A N STAN
- 59 -
D N L E R TAR H N E G R
- 60 -
E S K YU NA N STAN
- 61 -
D N L E R TA R i H N E G i R
- 62 -
E S K YUNA N STAN
- 63 -
D N L E R TAR i H i N E G i R i
sis idi. Orada her sene mehabetli ayinlerle Demeter adl ila
henin, kaybolan kz Persefondyi korku ve heyecan ile am
mas canlandrlmtr. Demelerin kederinden dolay mahsul
zarar grp, ilahenin, yeralt lkesinin krnln kard, im
di de o lkenin kraliesi olan kzn bulduundan sonra
dnyada nevnema yeniden balar. Maamafih, zaman iler
ledike, bu hikayeyi temsil eden majik ayinler deil, insan
hayatnn bir sembol sanlan efsanenin kendisi halkn ilgi
sini celb etmeye balamtr. Mistik cereyanlar Yunan dini
ne sirayet ettike bu merasim de zenginlemi, yeni bir ma
na kazanmtr. Demeterin kzn yeralt lkesinden kurtulu
u gibi, insan ruhunun da ller lkesinden (Hades kurtu
labilecei hakknda bir mit belirmitir. Elevsis'deki srri
(gizli) ayinlerde, ruhunu kurtarmak isteyen namzet hususi
bir trenden gemeliydi; antik devrinin edebiyat ve airle
ri bu ayinlerin temizleyici kuvvetini, merasimin unutulmaz
tesirlerini hayranlkla titreyen szlerle vmlerdir.
Olimpiya'l ilahlardan baka bir ilah mefhumu, esasen
Trakyal bir hayvan ilah olan Dionisosun ahsiyetinde ken
dini gstermektedir. Ona bilhassa, kendilerinden gemi
sarho kadnlar tarafndan ibadet edilmitir. Pek esrarengiz
hviyetini, ldrm gibi kendi hadlerini aan, ormanlar ko
arak geen, artk ilahn mukaddes hayvann paralayp yi
yen kadnlarn u kelimeleriyle ifade etmeye allmtr:
- 64 -
E S K i YU NAN STAN
- 65 -
D N L E R TAR H N E G R
- 66 -
E S K YUNAN STAN
- 67 -
D N L E R TA R H N E G R
- 68 -
E S K YUNA N STAN
- 69 -
D N L E R TAR H N E G R
- 70 -
ROMA L I LAR
- 71 -
D N L E R TA R H N E G R
- 72 -
ROMA L I LAR
- 73 -
D N L E R TAR H N E G i R i
- 74 -
ROMA L I LA R
- 75 -
ROMA D EV L ET N D E
D N L E R N KAR I MAS I .
- 76 -
ROMA ,D EVLETI N DE D i N L E R i N KARI MAS I
- 77 -
D N L E R TAR H N E G R
- 78 -
J E RM E N L E R
- 79 -
D N L E R TAR H N E G i Ri
- 80 -
J E RM E N L R
- 81 -
D i N L E R TA R i H N E G R ! $
nerstag, thursday).
Asil muhariplerin ilah ise, Odin ( Wodan) <lr. Oturduu
yer, gklere.le bulunan Valhal a<ll bir hisardr. Hizmetileri
olan Va/ktler, kuwetli muharip kzlar, savalarda ehit
olanlar oraya getirirler; o hisar<la her gn akama kadar
harple megul olduktan sonra geceleyin istirahat ederler.
Aalara aslan harp esirleri ve millet dmanlar da Odin'in
maldrlar. Bu ilah dehet saan ve havalardan, sekiz ayak
l bir ata binerek geen, avare bir kahraman olmakla bera
ber hikmetin de sahibi, iir sanatnn mucidi, odun veya ta
lara kazlan sihirli harflerin (runa) staddr. llerin ilah
sfatyla k gecelerinde arkadalaryla beraber bulutlarda
drt nala at koturup dnyay gezer; kendisi de -belki Hris
tiyanlk tesirlerini belirten bir rivayete gre- 9 gn yeralt
lkesinde bir aacn dalnda asl kalp orada hikmeti
renmitir. Bir tek gz vardr; omuzlarnda iki karga oturur.
Odin, Viking'lerin zamannda en ok sevilen ilah idi; cesur
ve atlgan muharip ve denizcilerin lklerini temsil eder ve
bunun iin de, biraz kaba saba olan Tordan stn gibi g
rlnt-tr. Ona yneltilen ibadetin cenuptan gelip bilhassa
Norve .e yaylm olduunu isti<llal e<lebiliriz; zlanda'da o
ilah bilinmiyor. Odin'in zevcesi, Frig denilen bir ilaledir.
Zafer bahe<len Tyr veya Ziu isimli bir ilaha dair malu
matmz eksiktir; mitlerde, tek bir eli okluu sylenir; <ln
yay korkutan Fenris kurdu ile mca<lele ederken bir elini
kaybetmitir. Onun erefine kl rakslar icra e<lilnitir.
Onun nuka<ldes gn saldr (Dienstag, Tuesday) .
- 82 -
J E RM E N L R
- 83 -
D i N L E R TAR i H i N E G i Ri
- 84 -
l< E LTL E R
l< '
eltler, ta devrinin son zamanlarnda oturduklar Or
ta Avrupa'dan bir taraftan Garbi Avrupa ve ngiltere'ye br
taraftan Anadolu'ya kadar , yaylmlardr. Bu sahann pek
geni olmasna ramen, . Kelt dininde birka mterek tasav-
- 85 -
D i N L E R TAR H i N E G i R i
- 86 -
E S K RAN D N
- 87 -
E S Ki 1 RAN D i N i
- 89 -
D N L E R TAR i H i N E G R
- 88 -
D i N LE R TAR H N E G R! $
- 90 -
E S K I RAN D i N i
- 91 -
D N L E R TAR H N E G R
- 92 -
E S K i I RA N Di N
- 93 -
D N L E R TAR i H N E G i Ri
- 94 -
MAN K E ZM
- 95 -
D i N L E R TARi H i N E G i Ri
- 96 -
MAN I K E ZM
- 97 -
D N L E R TAR H N E G R
_
H. Cl. PUECH, Le Manicheeisme, 1949. H . H. SCHAEDER, Urforn
_
und Fortbildungen des manichaeischen Systems, 1927 H. H. SCHAED
ER, Der Manichaeismus nach Meuen Funden und Forschungen, 1935
_
(Orientaliscche Stimncnzun Erlsungsgedanken) C. R. C. ALLBERRY,
A. Manichaean Psalmbook, 1938.
- 98 -
H NT D N L E R :
B RA H MAN ZM, H N DU ZM
- 99 -
D N L E R TAR H N E G i R 1 $
- 1 00 -
H i NT D N L E R : B RA H MAN ZM, H N DU ZM
- 101 -
D N L E R TA R H i N E G R i
- 1 02 -
H i NT D i N L E R : B RA H MAN ZM, H N DU ZM
- 1 03 -
D N L E R TAR i H N E G i R
- 1 04 -
H NT D N L E R : B RA H MA N ZM, H N DU ZM
- 1 05 -
D N L E R TAR i H i N E G i R i
- 106 -
H NT D i N L E R i : B RA H MAN i ZM, H N DU i ZM
- 1 07 -
D i N L E R TA R H N E G R
- 1 08 -
H i NT D N L E R i : B RA H MA N ZM, H i N DU i ZM
- 1 09 -
D N L E R TAR H N E G R
- 110 -
H NT D i N L E R : B RA H MAN ZM, H N DU ZM
- 111 -
D N LE R TAR i H N E G R i
- 112 -
H NT D N L E R i : B RA H MAN ZM, H N DU ZM
- 1 13 -
'
D N L E R TAR H i N E G R
- 1 14 -
H i NT D i N L E Ri : B RA H MAN i ZM, H i N DU ZM
- 1 15 -
D N L E R TAR i H i N E G R
- 116 -
H NT D i N L E R i : B RA H MA N i ZM, H i N DU ZM
- 1 17 -
D i N L E R TA R H N E G R
- 1 18 -
H NT D N L E R : B RA H MAN ZM, H N DU ZM
- 11 9 -
D N L E R TA R H i N E G R
_
M. WNTERNTZ, Geschichte der indischen Literatur, 1908 - 1920
_
H. OLDENBERG, Die Religion des Veda, 1 917. P. DEUSSEN, 60 Upa-
.:_ 1 20 -
H i NT D i N L E R : B RA H MA N i ZM, H i N DU i ZM
_
nischaden des Veda, 1897. W . RUBEN, Die Philosophen der Upanisha
den, 1949. _ F. HELER, Die Mystik der Upanishaden, 1925. _
K. F.
_
GELDNER, Der Rigveda. 1923; 1954. J. W. HAUER, Die Anfnge der
_
Yoga-Praxis im alten Indien, 1922. J . W. HAUER, Der Yoga als Heils
- _
weg, 1932. H. VON GLASENAPP, Der Hinduismus, 1929. H. ZMMER,
_
Maya, 1936. H. W. SCHOMERUS, Die Hymnen des Manikka Vaschaga,
_
1 923. W. E. MHLMANN, Mahatma Gandhi, 1952.
- 1 21 -
B U D D ZM
- 122 -
B U D D ZM
sl inkiaf ettii yalnz Hint din tarihine ait bir hadise iken,
biraz sonra meydana kan ikinci tarikatn Yani Budizmin
kendi ana vatannda hemen hi bulunmamakla beraber,
dnyann en mhim dinlerinden biri olmas keyfiyeti ma
ICmdur.
Bu tarikatn kurucusu olan, GOTAMA lakabn tayan ve
SAKYA ailesine mensup olan SIDDHARTA aa yukar 560
seneS1nde (M..) imall Hindistan'da bulunan Kapilavattu
ehrinde domutur. Babas asli bir prens olduu iin SID
DHARTA genliini nee ve refah iinde geirmitir; kendi
szlerine gre:
"Babamn evinde elenmem iin bir havuzda mavi nil
ferler, bir baka havuzda beyaz nilferler, bir dierinde de
krmzlar aard; bu iekler hep benim iindi. Ve ben, ey
rahipler, ancak Benares trlar srf.inrdm. Benim elbi
sem de yine Benares'ten gelirdi. Gece gndz stmde ak
bir emsiye souktan scaktan, toz veya iden beni korur
du. saraym vard . . . "
- 1 2.) -
D N L E R TAR H N E G R
- 1 24 -
B U D D ZM
- 125 -
D i N L E R TAR i H i N E G i R i
- 1 26 -
B U D D I ZM
- 1 27 -
D i N L E R TAR i H i N E G i R i
- 1 28 -
B U D D I ZM
- 1 29 -
D N L E R TAR H N E G R
Ninana'ya eriemez.
Ninana akl iin yokluk olduundan tr , Budda me
tafizik meselelerden hi bahsetmemitir: Nirvana'ya kavu
mu olan orada var m, yok mu? Bu dnya ezelive ebedi
mi muvakkat m? diye soranlara cevap vennemigi) nk
bu meseleler, ne murakabeyi icra etmek ve doru yoldan
yrmek iin lazmdr, ne de kurtulua yardm ederler.
Buda, kanaatn bir mecazda yle ifade etmitir:
Zehirli bir ok bir insana vurmu, arkada ve akrabalar
tabibi armlardr. Farzedelim ki bu hasta: "Bana ok vu
ran insann kim olduunu -erif mi, brahman m, vaisya m,
udra m olduunu- bilmeden ewel yaram iin tedavi iste
miyorum" diye inkar eder, ya "Bana ok vuran adamn ismi
nedir, hangi aileye mensuptur, uzun boylu mu, ksa boylu
mu, orta boylu mu, beni vuran silahn ekli nasldr -bunu
bilmeden ewel yaram iin tedavi istemiyorum" diye cevap
verir-: bylece inkar etse eer, bu iten ne kard? Adam
yarasndan lrd." ,
Temeli "be zahid emri" olan ve bundan tr ilk bak
ta belki souk, dnyaya uymayan bir din, yahut dini bir fel
sefe eklinde gze grnen Budizm'de merhametin ne ka
dar nemli bir yer tuttuu ayan dikkattitl Btn mahlfika
ta, insann dmanlarna bile amil olan bu merhamet ve
sevgi (maitri, metta), ahimsa (yani can tayan bir eyi l
drmemek) emrinin mspet tarafdr. Budistlerin efsane ve
lejandlar, bu deiilmez hayrhahl en parlak renklerle
tasvir etmektedir:
Btn lkelerde mahlfikatn btn dertleri bitsin . . . padi
ah , harami veya askerler tarafndan tehdit edilip, idamlar
na hkm verilip, yzlerce eit eit korkudan zarurete
den mahllkat ise, zarurete dm bu bedbahtlarn en
mthi, en korkun yzlerce korkudan kurtulsunlar. Vuru
lup, hapse konup, elem ekip trl trl ztraplarda bulu
nanlar, binlerce kederlere mptela olanlarn hepsi zincirle
rinden kurtulsunlar; vuranlar, darbelerden kurtulsunlar;
- 130 -
B U D D ZM
- 1 31 -
D N L E R TAR H N E G R
- 1 32 -
B U D D ZM
- 1 33 -
D N L E R TAR H N E G R
cl ettii iin sanatta da bir tek izgi veya bir iki satr ile
her eyin hakiki mahiyetini isabetle ifade eder.
Japon halk, daha fazla ayn zamanda Hanen ve mridi
inran tarafndan bildirilen jodo mezhebine alaka gstermi
tir. Mahayana'nn fikirlerini en mantki surette gelitiren bu
mezhepte Buda Amitaba'nn (Amida) sonsuz kurtarc mer
hametine inan , kurtulabilmek iin yegane arttr. Kadn, er
kek; zengin, fakir, iyilik yapmadan, riyazet ekmeden Bud
a'nn ezell ahdine gvenmek artyla, ebedi saadete eriebi
lirler. Bu suretle, eski agnostik Budizm, yalnz mrakebe ve
bilgiye ehemmiyet veren bir mistik felsefesinden, ilahi bir
kurtarcnn szne inanan ve sonsuz merhametine gvenen
tipik bir sola fides ekline gelmitir. NRAN'n bu telakkileri
Hristiyanlkta protestanlar tarnfndan ileri srlen doktrinlere
o kadar benziyor ki, 16. asrda Japonya'ya gelen katolik rnis
yonlerler, o memlekette bile Luther'in zendekesinin mevcut
olduunu yazmlardr. Bu basit ve halkn dini ihtiyalarn
iyice tatmin eden inan Japonya'da ok tarnftar bulmutur.
1 3'nc asrda Japonya'da vaz'larda bulunan, yksek fi
kirleriyle beraber mteassp olan Niiren, zikri geen bu iki
Budist mezhebini takdir etmemi, vatandalarna cehenne
mi ihtar ederek ihtiraslarn yenmeye davet etmitir. Fakat
Budizm'in msamahal ruhuna muhalif olan taassuptan do
lay iddetli taarruzlara maruz kalmtr. Onun akidesi,
Bu !a'nn zatnn btn olaylara amil olmasn ileri srmek
tedir: "Ruh, Buda ve hakiki varlk, bu kendi ruhumuz
da mevcuttur: bundan maada bir reel varlk yoktur: bu ,
valydr, Budalktr. "
- 1 34 -
S RA L
- 1 35 -
D N L E R TAR H N E G R
- 1 36 -
I S RA I L
- 1 37 -
D i N L E R TAR i H i N E G i R i
- 1 38 -
S RA L
- 1 39 -
D N L E R TAR H ! N E G i R i
- 1 40 -
S RAI L
- 141 -
D i N L E R TAR i H i N E G R
- 142 -
S RA L
- 143 -
D N L E R TAR H N E G R
- 144 -
I S RA I L
- 14 5 -
D i N L E R TAR H N E G R
- 146 -
I S RA L
- 147 -
D i N LE R TA R H N E G i R i
- 148 -
I S RA I L
- 1 49 -
D N L E R TAR H N E G R
- sa -
S RA I L
- s -
D i N L E R TA R H N E G R
- 1 52 -
I S RAI L
- 153 -
D N L E R TAR H N E G R
- 1 54 -
I S RA I L
- 1 55 -
D N L E R TAR H N E G R
- 1 56 -
i S RA L
- 1 57 -
D i N L E R TAR i H N E G i R
- 1 58 -
H R ST YAN L l l<
- 1 59 -
D i N L E R TAR i H N E G R i
- 1 60 -
H R I STiYAN L I K
- 161 -
D N L E R TA R H N E G R
- 1 62 -
H RI STIYA N L I K
- 163 -
D i N L E R TAR i H i N E G i Ri
- 164 -
H R STYAN L I K
- 1 65 -
D i N L E R TAR i H i N E G i Ri
- 1 66 -
H RI STYAN L I K
- 1 67 -
D i N L E R TAR H i N E G i Ri
- 168 -
H R I STIYA N L I K
- 1 69 -
D i N L E R TAR i H N E G i Ri
- 1 70 -
H R I STIYA N L I K
- 171 -
Di N L E R TAR i H i N E G i Ri
- P :>
H R I STIYAN L I K
- 1 73 -
D N L E R TAR H N E G R
- 174 -
H R STIYA N L I K
- 1 75 -
D i N L E R TAR i H N E G i R
- 176 -
H RI STYA N L I K
yaamaktadr.
YUHANNA'nm teolojisinin en gzel ifadesi, bu lavari'ye
atfedilen mektuplarda kendini gstennektedir:
Ey sevgililer, eer Allah bizi bylece sevdi ise, bizim de
- 177 -
.
.,
. . .,
' . < birbiri;izi sevmemiZ. gerektir.: Hi bfr "vkit ' kinse . Alfr'i .
.
. . :grmemitir; eer bfrbiriffiizi. seversek;.Allah .bizcfo: d uru r ve: .
. Qritn e.gis i'. biZde ;inaredHmi olur. . : . . -: ,
: . . . .
y
. . . . . . .Bylece; Hristi aill( Y<:!Ili uns\.ii:fa benims.eni;- inv:cud: . .
. . .
ki1 onun zddi /sii'da-zulmr .eden, sevgi olan "Yabanc lah "
.
. .
> adariun byle bir eserirtden: 'hfr, kilisenin t fuessllled
.
Hristiyan cerriaatlar<la kullanlu-. bu resffii .inci!, 2'ncLastin .
2 . yatsmd;n bugnk eklini almtr; . yalniz . bazr.kk
.
. -
.
__
___ __ ___,__ _
----
.
. "'.' 178 - '
.
.
H R I STYA N L I K
- 180 -
H R I STYAN L I K
- 181 -
.
Di N L E R TAR i H i N E G i Ri
182 -
:.
H Rl sTIYAN U K . ' . : . . .. .
.
,
: .
NESTORUS'un; ia'da iki: yn ahis :kbul eden taraftar
.
.
lan Urfa {EQ.essa) yplu ne arka .geliri!lerdi( trin'da{
.
. geerek. . bilhassa Trkistan . ve in'de, . bir. ksujlar da
tk kalntlar mevcuttur.
451 senesinde. Kalkedon (skdar)da yine. bir konsil
topland ki, tekrar' Kristolojik bir mesele ile megul idi. O
zaman, monofsitler byk kiliseden ayrlmlardr. Bilhassa
skenderiyeir ilahiyatlar, sii.'da ylnz bir tabiatn mevcut
olduunu sylemilerdir; ilahi ve insani tabiat bu yeni tabi
atta kartrlmtr. Buna kar, Kalkedon konsili iki tabiatn
mevcudiyetini vazh bir surette gstermekle megul idi. Bu
konsilin kararlarn kabul etmeyenler, monofsit ismini
almlardr. Bunlar, Suriye'de yaayan Yakubi'ler, Msr'daki
Kbtler ve Habei Hristiyanlardr. 270 senesinde ilk milli
. kilise olarak Kayserili Gregor tarafndan kurulan Ermeni
kilise de, Kalkedon konsilinin kararlarn kabul etmemitir.
Manafih, garbin ve arkn byk kiliselerinde 'Yunan,
Romal ve protestan bir ahsta iki tabiatn mevcut olup
- 1 83 -
D i N L E R TAR i H i N E G R
- 1 84 -
H RI ST I YAN L I K
- 185 -
D N L E R TAR H N E 'G I R i
- 1 86 -
H R STI YAN L I K
- 1 87 -
D N L E R TAR H N E G R
- 188 -
H R STYA N L I K
- 189 -
D ;'< U : R TAR i H i N E G R i
.
\1EI TTI LD'in ni:rncvl. hcm:;irclcrinin de gayet kymetli
iir, mnacat ve yazlar vardr. O hatunl<r, manastrlarda
saya kar duyduklar aktan tr yanmlardr; ifade etm
eye ratkl<;r bu a\( azen hududunu amtr. Ve o
. manastrlarda . Hristiyan mistiinin . bir hususiyeti inkiaf
etmi.tir: sakraneit . niiStii, yani' sunaktaki takdis edilen
.
.
. .
14. asrda,. .
memlekette Sieia'f( hatun KATARNA'nn
teviki ile . doniinikan tarikat reforine :dilmi7 Fta:nsa'ya
riefyoluan Papa tekrar Romi"ya gerilmit. . Halbuki' bu .
hatt:un ' ada, Genoval .KAT,AINA (lm . 1510) ohdan
. .', " Garb n e : :>'yk 'triitikli. 'i6nc( aria ispariya ',da
yetimitir. . Clqdi t mrinlet ,bilhassa jesuff t.aribtm _tsis _:ed..:
.
D N L E R TAR i H i N E G R
- 192 -
H R I STYAN L I K
- 193 -
D N L E R TAR H N E G R
- 1 94 -
H RI STYAN L I K
- 1 95 -
D i N L E R TARi H i N E G R i
yaklmt. , ,_
- 196 -
H R I STYAN L I K
- 1 97 -
D N L E R TA R H N E G R
ezeli bir kaderi vardr; CALVN 'e gre, hem Cennet'e, hem
de Cehennem'e gidenlerin ksmeti ezelden beri yazlmtr).
Eharistiya ise, sa'nn vcud gklerdedir; onun ruhu bizi
bir an iin oraya getirir. ZWNGL'nin telakkisine gre,
evharistya, yalnz bir defa vaki olan bir hadisenin sem
boldr. Bu sebepten, ZWNGL ile LUTHER arasnda
1529'da Marburg'da vaki olan bir konumada kat'iyyen bir
anlama mmkn deildi. Lutheran ve reforme kiliseler
arasndaki tezat hala mevcuttur. Calvinisnin sert ahlak sis
temi, insanlar durmadan almaya tevik eden, mistik fikir
lere hemen hi yer vermeyen, liturjik usulleri de, kiliselerin
sslenmesini reddeden teorileri bilhassa Garbi Avrup:'da
ve Ancrika'da derin tesirler brakmtr.
Reformatrler -ve bilhassa Papa'da deccatin bir sem
boln gren Luther- Roma kilisesinin gze arpan birka
kt tarafn kaldrm ise de, onun iyi taraflarnn bir
ksmn bazen sertlikle reddetmitir. Hristiyanln yalnz bir
tarafna alakadar olan reformatrlerin kiliseleri yeni bir tek
tarafla ve bir darlk tehlikesine uramtr. Protestanizmin
evvela yalnz ncite dayanmas, bir Papann otoritesini
kabul etmemesi, bu cereyan daha sbjektif bir telakkiye
gtrebildi; btn dindarlarn itirak ettikleri liturjinin
asrlar boyunca hviyetini hemen kaybetmesi, onun yerine
uzun va'zlarn gelmesi insanlarn ounu hakiki kilise
hayatndan uzaklatrmtr. Sbjektivizmin bir tehlikesi,
kilisenin erevesinde sayya smayan yeni cemiyet ve
mezheplerden kmasdr. 16'nc ve bilhassa 17. asrlarnda
l\rtaya kan mezheplerden bir ksm (mesela Metodistler,
Baptisler Remonstrantlar, Mennonitler) byk cemaatlar
haline gelmilerdir. Kilisenin zahiri sertlemesi karsnda,
pietistik muhitler, insandan derin bir i tecrbesini, hakiki
bir tvbe istemilerdir; onlar sayesinde, dindarlar daha fazla
kilisenin hayatna itirak edip bilhassa fakirlere, kszlere
bakmak vazifesini stlerine almlardr. Bu suretle, byk
yardm amellerine yol amlardr. br taraftan, baz nok
talarda biraz mbalaa gstermilerdir.
- 1 98 -
H R STYAN L I K
- 1 99 -
D i N L E R TARi H i N E G i R i
- 200 -
H R STYAN L I K
- 201 -
D N L E R TAR H N E G R
- 202 -
H R I STIYA N L I K
- 203 -
D i N L E R TAR i H i N E G i R i
- 204 -
H R I STIYAN L I K
- 205 -
D i N L E R TAR i H i N E G R
- 206 -
D N AH S Y ETL E R N VE LA H
VAR L I K LA R I N S M L E R
- 207 -
D N L E R TAR H N E G R
- 208 -
D i N AH S YETL E R i N VE LA H VAR L I K LAR I N S M L E R
- 209 -
D N L E R TAR H i N E G R
- 210 -
D i N i AH S i YETL E R i N VE i LA H i VAR L I K LA R I N i S i ML E R
- 211 -
D N L E R TAR H N E G R
- 212 -
D N AH S YETL E R i N VE LA H VAR L I K LA R I N S M L E R
- 213 -
D i N L E R TA R i H i N E G R
- 214 -
D i N i A H S YETL E R N VE i LA H i VAR L I K LA R I N i S M L E R
- 21 5 -
D N L E R TAR H N E G R
- 216 -
D N AH S YETL E R i N VE i LA H i VA R L I K LA R I N i S iM L E R
- 217 -
D N L E R TAR H N E G R
- 2 18 -
D N i AH S iYETL E R i N VE LA H I VA R L I K LA R I N S M L E R
- 219 -
D N L E R TA R H N E G R
- 220 -
D N AH S YETL E R N VE i LA H VAR L I K LA R I N i S i M L E R
- 221 -
D i N L E R TAR i H N E G i R i
- 222 -
D N AH S YETL E R i N VE i LA H VA R L I K LA R I N i S i M L E R
- 22:1 -
D i N L E R TAR i H N E G R
- 224 -
D N AH S YETL E R N VE i LA H i VAR L I K LA R I N i S M L E R
- 225 -
D N L E R TA R H N E G R
- 226 -
Di N AH S YETL E R N V E 1 LAH VAR L I K LA R I N S M L E R
- 227 -
D i N L E R TAR H N E G i R
- 228 - 1
1
D N AH S YETL E R i N VE i LA H i VAR L I K LA R I N S M L E R
- 229 -
D N L E R TAR H N E G R
- 230 -
D i N i A H S iYETL E R i N VE LA H VAR L I K LA R I N S M L E R
- 231 -
D N L E R TA R H N E G R
- 232 -
D i N AH S i YETL E R i N VE LA H VAR L I K LAR I N i S M L E R
- 233 -
DTN LE R TA R i H i N E G i R i
- 234 -
D i N i AH S iYETL E R N VE LA H VAR LI K LA R I N S M L E R
'
ten sonra, 1 521 Alman imparatorunun huzurunda akideleri-
ni, mdafaa etmi; resmi kilise ile mnasebetlerini kesmitir.
ncil ve Abd A tik i Almancaya evirmitir. LUTHER'in teolo
'
MAN (21 5-27 jJ: Panl ..:, ..11..:11...Jen birinin olu olarak
Babil'de. , doan MAN I , zurua:>Lh. ve gnostik unsurlar
birletirip yeni bir dini sistem yaratmaya almtr. Pek
komplike bir mitoloji vastasyla, insann, iinde, gizlenilen
nur paralarn kurtarp tekrar nur dnyasna dnmesini
retmitir. Sisteminde hem ZERDT, hem de BUDDA ve
SA bir rol oynamaktadr; MAN, kendisini, SA'nn vadettii
parakle saymtr. Faal misyonerler sayesinde, Makineizm
olduka abuk Trkistana kadar ilerlemitir. MAN'nin ken
disi ise, zoroastrik muganlarn teviki ile tevkif edilmitir.
Onun ressam olduunu syleyen rivayetler, herhalde,
nanikeisderin . mukaddes kitaplarn en zarif ekilde
sslemelerinde n ileri gelmi olsa gerektir.
MAHAVRA: (M.. 539-467) imali Hindistan'da Jaina
tarikatinin kurucusu, veya daha eski sistemlerin refor
matr . . Mutlak bir zhd isteyen MAHAVRA, elbise
giymeksizin . dilenci rahip sfatyla dolamtr. Kendisine
verilen lakab, ]f! ina, "galip, yenen"dir.
MANKKA VAAGA: (Belki M.S. 8. asr), Tamil dilinde
- 235 -
Di N L E R TAR i H i N E G i Ri
- 236 -
D i N A H S YETL E R i N VE LA H VAR L I K LA R I N S M L E R
- 237 -
D N L E R TAR H N E G R
- 238 -
D N AH S YETL E R i N VE LA H VA R Lt K fAR I N S M L E R
- 239 -
D N L E R TAR H N E G R
- 240 -
D N AH S YETL E R N VE LAH VAR L I K LA R I N S M L E R
- 241 -
D N L E R TAR i H N E G R
- 242 -
D i N AH S YETL E R i N VE LA H VAR L I K LA R I N S M L E R
- 243 -
D N L E R TAR H N E G R
- 24 4 -
D N AH S YETL E R N VE LA H VA R L I K LA R I N S M L E R
- 24 5 -
D N L E R TAR i H N E G i R
- 246 -
Di N AH S YETL E R N VE LA H VAR L I K LA R I N S M L E R
- 247 -
D N L E R TA R H N E G R
- 248 -
D N AH S YETL E R N VE LA H VA R L I K LA R I N S M L E R
- 249 -
D N L E R TAR H N E G R
- 250 -
D i N AH S YETL E R N VE i LA H i VAR L I K LA R I N S i M L E R
- 251 -
D N L E R TA R H N E G R
- 252 -
Di N A H S YETL E R N VE LA H I VAR L I K LA R I N i S M L E R i
- 253 -
D N L E R TAR i H i N E G R
- 255 -
D N L E R TA R H N E G R
- 256 -
D N AH S YETL E R N VE LAH VAR L I K LA R I N S M L E R
- 257 -
. Di N L E R TAR i H N E G R i
- 2 58 -
D N L E R N VE D N
C E RAYAN LA lt l N S M L E R .
- 259 -
D N L E R TA R H N E G R
- 260 -
D N L E R N VE D N C E RAYA N LA R I N S M L E R
- 261 -
Di N L E R TAR H N E G R
- 262 -
Di N L E R i N VE D i N i CE RAYA N LA R I N i S M L E R
- 263 -
D N L E R TAR H N E G R
- 264 -
D i N L E R N VE D N i CE RAYA N LA R I N S M LE R i
- 265 -
D N L E R TAR H i N E G i R i
- 266 -
D N L E R i N VE D i N i C E RAYA N LA R I N S M L E R
- 267 -
D i N L E R TAR H i N E G R
- 268 -
D N L E R i N VE D N C E RAYAN LA R I N S M L E R
Hususi bir Hind mezhebine ait olan tantrizm tabiri, din tar
ihinde, hemen her yerde mevcut olan kark, komplike ve
mbhem dini-majik usullerde kullanlmaktadr.
TAOZM: in'de LAOTSE'nin ifadelerine dayanan, tabiat
felsefesine bal bir mistik. M.S. 1 . asrda kilise halinde
teekkl eden, Budizme de yaklaan Taoizm, eski lkeler
ine asrlar boyunca kaybedip by ve majikle megul
olmutur.
THEOSOF: Birok dinlerde, dinin ve dini felsefenin
merkezini tekil eden T. , gnostik fikirlere ok yakn olan bir
cereyandr. Byk mistik ve mutasavvflarda (BN ARAB,
JAKOB BHME) theosofik tasavvurlara rastlanmaktadr.
Alelitlak, T. mefhumu imdi, 1 875 senesinde Bayan
BLAVATSKY ile bir ngiliz zabitinin birlikte tesis ettikleri
cereyanda kullanlmaktadr. Hind fikirlerini benimseyen, bir
taraftan ispiritizm, br taraftan mistikten ilham alan T., bil
hassa 1 907 senesinden itibaren Annie BESANT'n reislii
altnda faaliyette bulunmutur. 1 9 1 3 antroposoji muhtelif
sebeplerden theosojiden ayrlmsa da eski Hind karma
tasavvurlarn muhafaza etmitir.
UNTARSM: Kilisede teslis akidesini kabul etmeyen
cereyanlar. 16. asrda, CALVN tarafndan atele idam edilen
SERVET ve talyan SOZN (ki taraftarlar Polonya'dan
Amerika'ya gmek zorunda kalmlardr) bu fikirlerin
klasik mmessilleridir. Domatikte geni bir tolerans
gsteren Unitarian kilise, imdi imali Amerika'da
temerkz etmektedir.
WORLD COUNCL OF FATHS: Ekumenik hareketin
teviki ile 1 948'de Amsterdam'da yaplan toplant'da kuru
lan, Roma kilisesi mstesna hemen btn hristiyan
kiliselerini ihata eden bir organizasyon.
YAHUDLK: Babil srgnlnden sonra gelien,
MAKKEBE'ler zamanndan maada mstakil bir devleti
bulunmayan, btn hellenistik, sonra Hristiyan ve
Mslman dnyasndan yaylan Yahudi milliyet ve dini.
- 269 -
D N L E R TA R H N E G Rl
- 2 70 -
K TA P LA R I N S ML E R
- 27 1 -
D N L E R TA R H N E G R
- 27 2 -
K iTAP LA R I N S M L E R
- 27 3 -
D i N l E R TA R i H i N E' C. i R i
... .
. .
.
,, "
: , . , . . .- . .. 1 ; , . ,.
'
.. , ; .; . ' ' -. , -/ :
.
.
'
. ' !N'iRonucfioN'
' ' '' - ' , ' : _; .
; -;A: :tAt :, , 'viE :
:Evi'E: 's:A'.1'EsU ; j - ' ' " ' - ' : < ;- : - - . '' '
FRANZ'n; mistik ycih.n balahgcni .reten bir eseri. ' '' ' ' '
- 1 l .- ) -' : .
.
, ' :
) ! : ;:
bir mertebede domasn anlatan eser. ' !
o;: . ' "
- 274 -
'
KiTAPLAR
. ;
iN, i S i M L E R i ,
. ' ' '. , '
.
- 27 5 -
D i N L E R TA Ri H i N E G i R i
- 276 -
K TA P LA R I N i S i M L E R i
- 277 -
D I N . ER TA RI H I N.E C.TRl
kitabi. , : , . , , ,. . :.
.
.
. \ '
\ ) . .
: . .. ; \ ; , ' : ' .
SLEYMANIN MESELELER!: 'M'ul1ielif eserlerden'
; ; ' ', ' ' .
.
..
'
.
, ; - < : ; .'.. ..: J - r , \ , ; .-- J : :. : 1 ;.,.- ) i '. '. ' . ; ; ,r ; ;"; : - .. .. ; -,.''../ '.:" . ;
: : .: ! . : :.; : ; "
' 1 '
(Bak. A. waey, The Book 'o]sons; 1937).'..
ma gayesi giiden,' 'fakat' bif' farih eserinden daha ' fazla prens:.:
, , , ; - .- , - .
_
'; TAO TE KNG " rab ile ;tk f'akkiniki 'kitap'" Si' bhptan
ibaret olan, Laotse'ye atfecliln'/in fuistiglnii' 'eri 'ek! 'es.eri
olan kitap.; . . ' ;, ;, '
- 278 -
. l< iTA P.LA l\ l ('J i s l y L E R I
fi' ., ; i . '. 1 - .
_ r
t i \) , \
.
/; ' ;r : '' -, t _ : ; : ; , '; .- . , i ; , . , ,
- 279 -
D i N L E R TAR i H i N E G R .
- 280 -
D N TAR H N D E KU LLAN I LAN
BAZ I TAB RL E R
- 281 -
D N L E R TA R H N E .G R
sadyfa. gelitrHll).iti: : . . ' . . . . ' ' ' ' ._'.', :. ,: ' ' '
.
ALLAHIN CUGU:. }nctfde,' ;a, ,her .insa11;n Al
olu olduunu s ylemiti; b . nfhu , '.;GkJrdki
labariiz'; , ke.ih11 e.rryle . ba;Yl1 dl.a,da ,;n<l iri 8 sepek:
tr.. , PAY(:1S 'a . ?c\ Isa,\ b.ll, sz; , ci,9 . yaya_ pYk ', i?ft
.qude getryor,, , uqku, oglu olan, vars d . e saylr: insan. bu,
sur,eti; ilhi.-11e'ekutii11'var!Si olarak._trvif e,<llii:' R!ll.. s; : 7.
-i7 "'nk ' Allafrri. Ruhu ile sevkedeiilefiri' hepsr'AllaHn
oullardrlar. nk yine korku ile kulluk ruhri\'
alrnidinz; fkat .: }ulh.k rulitinu; aldiiiiz . ve diIia; . Abba,
- 282 -
D i N TA R H N D E K U L lAN l lAN BAZ I TAB R L E R
olarak tavsif edilir; ' eki bir 'adete . gre; senede bir defa bir
!hzl/ yahut . bir koylh ' husus! trenlerden so'ira . milletin
gunahfanri1 .kaldrrsii diye srailliler tarafndan le saliveril'
mitir. Bu tasavvur; : 53'te :azap :eken kul hakkinda syle
nilen ;i fikirlerle '. kartrlm. : . sa'yaF nakledilmitir.
YUHANNA'nn:vahyinde, bu tasavvur dinin. merkezini . tekil
etmektedir; , . :Hristiyanlar, . : elbiselerini q .ilahi: kuzunun
kannda,, ykamak . suretiyle ' (yani v:afiz ,' vastasyla)
gnahlarndan urtulmulard. , . Kilisenin, liturjisind . hala,
evharistiya'dan ev:vel, defa , agnus dei .adl (yani :':Ah'n
kuzusu") bir dua . okunmaktadr. Gzl sanatlarda . da b,u
mot.ife sk sk rastlanmaktadr. : : : . , . , . .
- 283 -
D N L E R TA R H N E G R
- 284 -
D i N TAR H i N D E K U L LA N I LA N BAZI TAB R L E R
- 285 -
P i N L E R TAR i H I N_E ,G,I R
\ : ' ., '. .
- 286 -
D N TA R H N D E K U L LAN I LAN BAZ I TAB R L E R
,
,
-. 287 -
. D i N L E R TAR i H i N E G i R i
- 288 -
D N TA R H ND E K U L LAN I LAN BAZ I TAB R L E R
- 289 -
D i N L E R TAR i H N E G i R i
- 290 -
D N TAR H N D E K U L LA N I LAN BAZ I TA B R L E R
- 291 -
D i N L E R TA R H N E G Ri
mukaddes yeri.
DRT MUKADDES HAKKAT: Budizm'de ztrap,
ztrabn sebebi, ztrabn sebebinin kaldrlmas, ztrabn
sebebinin kaldrlmasna gtren yol.
DRAD: Yunanllarda, dii aa perileri.
DRUD: Keltlerde kahinler; kurban merasimi ile megul
olan, hakim ve retmen sfatyla alan asil adamlar.
ECCLESA SPRTUALS: Ruhani kilise.
EKSOGAM: ptidai kavimlerde, bir insann kendi aire
tinin iinden bir zevce alamamas. Bu adet, bilhassa totem
izm'de mevcuttur.
EKUMENK: Eski manada: nsanlarn oturduklar
mntakalara amil olan kilise; o kilisenin mmessillerinin
icra ettikleri ilk konsiller, ekumenik konsiller ismi ile
mehurdur. (znik, Efes, Kalkedon). imdi, ekumenik
hareket, btn kiliseler arasndaki mnasebetleri,
kuvvetlendirip kiliselerin ibirliini tevik eden, Birinci
Byk Harpte balayan byk ve pek faal bir cereyan
ifade etmektedir.
ELECT: Manikeizm'de, bir nevi rahiplikte mr, dua ve
orula megul olan hususi zmre.
ELOHST: Eldeki Tevratn kaynaklarndan biri. Allah'tan
basederken Elohim ismini kulland iin, elohist ad ile
tannmtr. Muhtemelen m.. 8. asrda yaayan bu ilahiy
at, Yahvisften fazla teolojik fikirlerle megul olup
Tevm: 'n hikayelerinde tabiat st hadiseler zerinde
durmu, esatiri daha ilmi bir ekilde tertiplendirmitir.
EMANASYON: Theogoni ve kosmogonide grnen bir
hadise, ilahi bir feyiz. Muhtelif dinlerde, ezelde ilahi bir
varln, dnyay kendinden karttn syleyen mitler ve
tasavvurlar vardr; bu, yaratl tasavvurunun tam zttdr;
nk Allah ile dnya arasnda zat bakmndan bir mabe
het, yahut da bir ayniyet olmas lazm gelir. Emanasyona
inanan dinlerde (Eski Hindistan dini, Mahayana Budizm,
- 292 -
. D N TAR H N D E K U L LA N I LAN BAZI TAB R L E R
etmektedir.
EKSKOPOS: lk zamanlarda, Hristiyan cemaatlerin
nizamna bakan zat (bk. Fil. 1 , 1). 2. asrdan sonra otorite
sahibi olup muhtelif ehirlerde cemaatin reisi ve hocas
oldu; onun silsilesi, havarilere kadar iner. Episkoposlarn
cemiyeti, kiliseyi temsil edip, kilisenin de en mhim temeli
saylmtr. 4. asrdan itibaren bir eyaletin en yksek episko
pos, metropolit nvann alp bakalarnn reisi seilmitir.
- 293 -
D N L E R TAR H N E G R .
- 294 -
D i N TAR i H i N D E K U L LA N I LA N BAZI TA B R L E R
- 295 -
D N L E R TA R H N E G R
- 296 -
D N TAR H N D E K U L LA N I LAN BAZ I TA B R L E R
- 297 -
D N L E R TAR H N E G R
- 298 -
D N TA R H N D E l< U L LANJ LAN BAZ I TA B R L E R
- 299 -
D N L E R TA R H N E G R
- 300 -
D N TA R H N DE l<U L LAN I LAN BAZ I TAB R L E R
- 301 -
D N L E R TAR H N E G Ri
- 302 -
D N TAR H N D E KU L LA N I LAN BAZ ! TA B R LE R
- 303 -
D N L E R TAR H N E G R
- 304 -
D i N TAR H N D E KU L LA N I LAN BAZ I TA B R L E R
- 3 05 -
D N L E R TA R H N E G R
des yer.
KlJR'nJUJ DNLER: Her dinde, kurtulu anlam var,
nk her din, insan, bu dnyadan ayrp ilahi bir hakikate
sevketmek istiyor. Halbuki bu kurtulu anlam, muhtelif
ekillerde grnr. En dar manada Asya'da doan birka
dine bu ad verilmektedir: nsan bu dnyann
ztraplarndan tam bir skunet haline gtrmek isteyen
Upaniad mistii, Hinduizm, jainizm. ran'da, Zerdt
dininin baka unsurlarla karmasndan sonra husule gelen
dini sistemler, bilhassa manikeizm, sonra da btn gnostik
cereyanlar, lellenistik mister dinleri bu mefhuma
dahildirler. Hristiyanlkta, sa'nn lmne inan, kurtaran
ameldir.
- ,;.; 06 -
D N TA R H N D E K U L LAN I LAN BAZI TA B R L E R
- 307 -
D N L E R TA Ri H N E G i Ri
- 308 -
D i N TA R H i N D E K U L LA N I LAN BAZ I TAB R L E R
- 309 -
D N L E R TAR H N E G R
- 510 -
D N TAR H N D E K U L LA N I LA N BAZI TAB R L E R
- 311 -
D N L E R TAR H N E G R
- 312 -
D i N TAR i H i N DE K U L LA N I LA N BAZ I TAB R L E R
- 31) -
D N L E R TA R H N E G i R i
- 31 4 -
D i N TAR H N D E KU L LAN I LA N BAZ I TAB R L E R
- 315 -
D N L E R TA R H N E G R
- 316 -
D i N TAR H N D E K U L LA N I LAN BAZI TA B R L E R
lerde toplanlmtr.
SINHEDRON (SANHEDRN) : Yahudilerin kurultay.
Lev. 1 1, 16 ayetine dayanarak 70 yesi ba kahinin
reisliinde toplanmtr.
- 3 17 -
D N L E R TA R H N E G R
- 3 18' ;... .
D N TAR H N D E K U L LA N I LAN BAZ I TAB R L E R
- 319 -
D N L E R TAR H N E G R
3 7 41 okunur.
-
- .)20 -
D i N TAR i H i N DE K U L LA N I LA N BAZI TAB i RL E R
- 321 -
D N L E R TAR i H i N E G R
(deizm karsnda).
TENASH: Muhtelif dinlerde, ruhun lmden sonra
tekrar dnyaya gelecei hakknda tasavvurlar vardr. Bu
tasavvur, ruhun, cisimden ayr olduunu iddia etmektedir.
Karman sa'/esinde insan amellerine gre insan, hayvan,
nebat, ilah eklinde doacaktr. Tenash tasavvuru, bilhas
sa Hindistan dinlerinde byk bir rol oynamaktadr; eski
Veda devrinde bir nevi ahlaki kontrol sistemi olduktan
sonra Upaniadlarda ve Budizmde, insan zincirleyen
dnyevi kuvvetlerin bir sembol de sanlmtr. Budizm'de
tanash tasavvurunun ne kadar byk bir rol oynad,
jataka'lardan renilmektedir. Murakabede bulunan,
murakabenin st derecesinde, gemi hayatlarnn farkna
varr. Orfizm ve buna dayanan mistik cereyanlarda, bu fikir
garpte de yaylrraa balamtr. Hatta baz lristiyan ve
mslman mezheplerde (abl- bak, ihvan as- safa v.s. gibi)
tenash fikrine rastlanmaktadr; Avrupa'da, az ok taraftar
bilhassa theosofi ve antroposofi sayesinde kazanmtr.
TENNO: Gn olu, Japonya imparatorunun nvan.
TERTAR: (Tarikatlarda muhip gibi), bir tarikatn btn
tsullerini zerine almayan, "nc" bir tabaka tekil eden,
. anevi bakmdan tarikate mensup olan insanlar. Hem
udizm'de, hem slamiyet ve Hristiyanlkta (Manikeizmi de
ikredebiliriz) bu tertiarlarn - tarikatin lklerini dnyaya
'; etirdikleri iin - ehemmiyeti ok byktr.
TESLS: Muhtelif dinlerde, ilahlar bir lk halinde
' >irletirilmitir; , hemen btn dinlerde mukaddes bir
;aydr. Faaliyet lkleri, aile lkleri, mistik lkler eski
Hindistan'dan (Barhma-Vinu-iva) ve Smerden (Anu
Enlil-Ea) balayarak yksek dinlere kadar rastlanmaktadr.
Hristiyanlkta ( 1 . Kor. 12, Matta 28, 9 7) gibi yerlerde
ncil'de zikredilen Allah-sa-Ruhulkuds teslis mefhumun
dan, komplike bir teslis sistemi gelimitir. Yan yana
zikredilen bu ilahi kuvvet, birbirinden farkl olarak telak
ki edilmitir. Aralarndaki mnasebet, 38 1 senesinde stan-
- 322 -
D i N TAR i H i N D E K U L LA N I LA N BAZI TA B i R L E R
- 323 .::... -
D N L E R TAR H N E G R
ile evlenir.
TRANSSUBKSTANTATON: Evharistiya hakknda,
1 2 1 5'te vaki olan 4. Lateran konsilinden itibaren resmi
katolik telakki: Ekmein ve arabn zat takdis vastasyla
sa'nn vcudu ve kan zat ile deitirilir; btn mesih,
insaniyeti ve uluhiyeti, bu para ekmekte mevcuttur. Maddi
unsurlarn zat bakmndan deimesi, papazn sessizce oku
nan kelimeleri ( 1 . Kor. 12) vastasyla olur.
TRDENTNUM: LUTHER'in reforrnasyonunun bir
akslaneli olarak 1 545-1 563 senelerinde Trient ehrinde
toplanan, Roma kilisesinin hemen btn tezahrat
hakknda kesin talimat bildiren ve bu suretle katolizisrnin
imdiki halini hazrlayan byk konsil.
UGUR: Jerrnenlerde, insana ait olan, mukaddes hayat
kuvveti.
VAFTZ: Eski ark dinlerinin bir ksmnda, bilhassa mis
ter dinlerinde insan temizleyen, gnahlarn ykayan bir
vaftiz mevcuttu, Vaftiz lm dernekti: Suya batan insan,
geen hayatndan "ld" yeni bir hayata balad. Vaftizci
Yahya'nn icra ettii vaftiz, eskatolojik bir mahiyet tad:
nsan, bu suretle gelecek kyamet ve girerek demekti
PVLUS, Rom. 6, 3'te, vaftizin yeni bir hayata ilahi
. muhakemeden muvaffakiyetle gemee layk bir hale geldi.
sa, Yahya tarafndan vaftiz oldu (Mark. l ,9), baz ilahiy
atlara gre, hakiki ilahi hayat o andan itibaren balad.
Kendi telakkisine gre, vaftiz "lmek, atele vaftiz olmak"
lernektir (bak. Mark. 10, 35>; o, hususi bir vaftiz icra etme
mitir. Paskalya'dan sonra, cemaati (llerden km olan
Rabbin bir szne dayanarak: Mt. 28, 1 9) sa'nn isminde
mftiz etmee balamtr. Onun iin, vaftiz, Ruhulkudsle
.
- 324 -
D N TA R H i N D E K U L LA N I LA N BAZ I TAB R L E R
- 325 -
D N L E R TAR H N E G i R i
larn kk sanmlardr.
ZKKURAT: Smerlerin bina ettikleri, ehramlara ben
zeyen byk kuleler eklinde yaplan, kat kat mabedler.
Tevrat'n Babil kulesi hakknda anlatt hikaye, herhalde
byle bir zikkurattan ilham almtr.
- 326 -
SON SZ
- 327 -