MOTOR SRC DEVRELER

1 . Genel Giri ve Src Sistemlerin Tantm

Motor src devreleri g elektronii devrelerinin en nemli uygulama alanlarndan
biridir.Ama hz, pozisyon yada moment kontrol yapmaktr.Genel bir blok diyagram
ekil1de verilmitir.

G Kayna

G
Kontrolr Elektronii Motor Proses
Konverteri

lm
Kat

ekil 1
Burada proses motor src tasarmn belirleyen en nemli faktrdr.rnein,
robotikde servo kalitesinde src istenirken, bina havalandrma tesisinde kullanlan motor
srcleri sadece hz ayar yapmak iin tasarlanr.
Servo uygulamalarnda cevap hz, komutu takip etme hassasiyeti ok nemli
faktrlerdir.Bununla beraber pek ok uygulamada hassasiyet ve cevap hz ok nemli
faktrler deildir.ekil 1 den grld gibi motor src sisteminin dnda prosesi kontrol
eden bir d evrim bulunmaktadr.Bu d evrimin zaman sabiti ok byktr.Bu yzden
motor src sisteminin hassasiyeti ve hzll ok nemli deildir.
Motor src sistemleri motor ve onu kontrol eden g elektronii dntrcsnden
oluur.Motor: DC, asenkron ve senkron motor olabilir.Bunun dnda motor miline bal bir
hz ve/veya pozisyon sensr balanr.G elektronii devresi ise ana g kat ve yardmc
elektronik elamanlardan oluur

1
 Motor Src Sistem Elemanlarnn Seimindeki Kriterler
1 . Motor ile yk arasndaki uyumluluk : Maksimum hz, hz snrlar, dn yn, yk
atalet momenti, hareketin zamana bal deiimi, motorla yk arasndaki balama ekli (
kavrama, kay-kasnak, dili ark, vb.)

2 . Motor seimindeki termal konular : T~i orants elektrik motorlarnda mevcuttur.( hava
aral aks sabit ise ).Bu da motor akmnn motor momenti ile ekil olarak benzer olduunu
gsterir.Motor akm ile motordaki bakr kayplar da doru orantldr.Motor bakr kayplar
ise s olarak ortaya kacandan, motor sl zaman sabitine bal olarak motor scakl
ykselir.Isl kapasitesine bal olarak da scaklk ykselii belli noktada sabitlenecektir.Bunun
anlam periyodik olarak yk yani verdii moment deien motorun scakl da periyodik
olarak deiecektir.nemli olan, motorun ulalan maksimum scakla
dayanmasdr.Matematiksel olarak ifade edersek:
P kayp = Pr + Pmek + Pnve + Panah (1)
Pr = Bakr kayb
Pmek = Srtnme ve rzgar kayb
Pnve = Eddy + Histerizis kayb
Panah = Anahtarlamadan dolay oluan akm harmoniklerinden gelen kayplar

2
 Pkayp

Rtermal = Pkayp * Rtermal

= (watt) * (C/watt) =C (2)

Burada = Scaklk ykselme miktar

Rtermal = Termal diren

Genel olarak maksimum scaklk ykselmesi ve Pkayp bilinir ve Rthnn

bulunmas istenir.Pkayp ifadesini oluturan paralara bakarsak Pr momentle doru orantl
olmasna ramen, dier kayplar hzla orantldr.Demek ki yksek hzlarda Pkayp ayn
miktarda tutmak iin Pr azalmaldr.Bu da ancak yksek hzlarda daha az moment reterek
salanabilir.Bunun yan sra kayplar konusundaki bir pozitif etki, motorun kendi kendini
soutmas (fan) ile Rth termal direncini azaltmasndan gelir.Bu sayede ayn kadar scaklk
artn salamak iin Pkayp biraz daha ykseltilebilir.
Bu yzden motordan alnabilecek maksimum moment miktar ile hz birbirine
balayan Emniyetli alma Blgesi, her motorda motor tasarmna bal olarak farkldr ve
motor kataloglarndan bulunabilir.

3 . Motor ile G Elektronii Konverteri Arasndaki Uyumluluk : G elektronii

konverter topolojisi ve onu kontrol eden yardmc eleman elektronik sistemlerin tasarm
seilen motorun tipine baldr.Genel olarak g elektronii konverteri motor akmn kontrol
etmek iin motora kontroll voltaj uygular.Bu konuyla ilgili nemli kriterler unlardr.

3 .a. Yar iletken g elemanlarnn akm deeri : Bilindii gibi motorun verebilecei
maksimum moment motorun termal karakteristiiyle belirlenir.Ancak, motor ksa sreli
byk moment deerlerini motoru termal olarak fazla zorlanmadan elde etmek mmkndr(4
katna kadar).Tabi ki bunun artl moment aralnn ksa ve motor termal zaman sabitinin ise
byk olmasdr.Motorun ksa sreli yksek moment deerlerini retmesi, motor akmnn da
anlk olarak ykselmesi demektir.Bu akma, konverterde kullanlan yar iletken g

3
elemanlarnn dayanabilmesi gerekir.Bu yzden konverterin akm deeri hem motor
maksimum momenti hem de g anahtarlarn zorlayan maksimum akma gre seilir.

3 .b. Nominal gerilim deeri : Hem DC hem de AC motorlarda, motor uygulanan gerilime
zt bir EMK retir.Motor akmnn deime hz ise
di /dt = (V-E) / L (3)
ile verilir.L motor sarg endktans olmak zere motor akmn hzl bir ekilde deitirmek
iin konverter k gerilimi V , zt EMK Eden belli lde byk olmaldr.Dier yandan
zt EMK E motor hzyla orantldr.( sabit ise).
( E=K olduu iin.)
Bunun anlam konverterin nominal gerilimi srlecek motorun maksimum hzna ve akm ne
kadar hzl deitirmek istememize gre belirlenir.

3 .c. Anahtarlama frekans ve motor endktans : Bir motor src sisteminde motor
akm yk talebine hzl bir ekilde cevap vermelidir.Bunun anlam ise motor endktans L
kk olmaldr.Bunun yan sra motor akmndaki harmonikler (ripple) mmkn olduu
kadar kk olmaldr.nk bu harmonikler ilave kayplara yol at gibi momente de
salnmlara yol aar.Akmdaki ripple deerinin kk olmas ( 3 )e gre byk endktans
deeri ile salanr.Endktans deerindeki bu tutarszlk, konventer anahtarlama frekansn
arttrarak salanr ki, yksek anahtarlama frekans akmda daha az ripple yol aar.Dier
taraftan g anahtarlarndaki anahtarlama kayplar, anahtarlama frekans ile artar.Bu yzden
motor endktans ile anahtarlama frekans arasndaki denge iyi ayarlanmaldr.

50 Hz Konverter
e

ekil 2

4
DC MOTORLAR ve SRC SSTEMLER
DC MOTOR TEMELLER

f = kf . If Pe = Ea . Ia
Tem = kt . f . Ia
Pe = ke . f .m .Ia
Ea = ke . f .m
Pm = m .Tm = kf . f . m.Ia
Vt =Ea + Ra . Ia + La . dIa /dt
Tem = J . dm /dt +Bm + TL(t)
Burada, kf = alan sabiti ; kt = moment sabiti ; J = eylemsizlik momenti ;
B = srtnme sabiti ; Tem = elektromanyetikmoment ; TL = yk momenti ;
f = stator sarg aks ; m = motorun mekanik hz ; If = stator sarg akm ;
Ia =endvi akm ; Ra = endvi sargs omik direnci ; La=endvi sarg endktans

Motor hzn drmek iin Vt gerilimi, Eann altna drlrse Ia akm yn deitirir
dolaysyla retilen elektromanyetik moment yn deitirir.Sonu olarak motor ve yk

5
ataletinde biriken kinetik enerji elektrik enerjisine evrilerek kaynaa aktarlr.Bu alma
ekline rejenerative frenleme denir.
DC motor 4 blgede alabilir.Bunun art motor src sisteminin doru
seilmesidir ve doru tasarlanmasdr.

SERBEST UYARMALI DC MOTOR

Serbest uyarmal DC motor son derece kolay kontrol edilebilmeleri ve moment hz

karakteristikleri asndan esnek bir karaktere sahip olmas nedeniyle nemlidir.imdi motor
hzn Ia ve f andan ifade edelim.
Ea = ke . f .m m = Ea / ke . f srekli rejimde L.dIa / dt =0 ise
Vt = Ea+ Ra . Ia yada Ea = Vt- Ra . Ia yazlabilir.
imdi Ea ifadesini m denkleminde yerine koyalm.
m = Vt- (Ra . Ia) / ke . f olarak bulunur.
Tem = kt . f . Ia Ia = Tem / kt . f olur ki
m = ( Vt - ( Ra. Tem / kt . f )) / ke . f = (1 / ( ke . f ) Vt ) - ( Ra. Tem / kt . f ))
Bu da gsterir ki motor moment-hz karakteristii hem Vt hem de f ayarlanarak
yaplabilir.Yaygn olan uygulamalarda;
1 . Nominal hzdan kk hz deerlerinde; f nominal deerinde tutulur.Sadece Vt kontrol
edilerek hz ayar yaplr.Bu blgeye sabit moment blgesi denir.

6
2 . Nominal hz aldnda Vt nominal deerinde tutulur ve f azaltlarak hz ayar yaplr ki
bu da nominal hzn zerindeki hzlarda momentin decei anlamna gelir.(Tem = kf .f .Ia)
Bu blgeye sabit g blgesi yada alan zayflatma blgesi denir.

Tem
Vt,Ia

Tem,Ia,f,If

Vt Tem,f,If

Wr = nominal hz
Sabit Moment Sabit G yada
Blgesi Alan Zayflama
Blgesi
(f = nominal) (f = azalmakta)

Bu moment hz karakteristii motorun maksimum retecei momenti (kararl

rejimde)gsterir.Bu st snrn altnda kalan her noktada motor altrlabilir.Alan zayflatma
blgesinde nominal hz %50-%100ne kadar kabilir.

Endvi Akm Dalga eklinin Etkisi.

1 . Form faktr : Ia(rms) / Ia(ort)
Bu faktr DC akm dalga eklindeki bozukluun bir ltdr.Minimum olarak (1) deerini
alr ve en iyi dalga eklini gsterir.Dalga ekli bozulduka deeri 1den daha byk
olur.Bunun ok byk olmas akmda byk miktarda peaklerin olduunu gsterir ki bu da
DC motor kollektr ve fralar aras arkn olumas demektir.Bazen bu durum motorun
nominal gcnn altnda altrlmasna neden olur.

7
Ayarlanabilir Hzl DC Motor Srcleri

Ia* G elektronii Hz
Hz Akm dntrc
denetleyici denetleyici MOTOR YK sensr

Ia

Genel olarak iki farkl trde g elektronii dntrcs kullanlr.Bunlar

1.Anahtarlamal DC-DC dntrcler
2.ebeke frekans kontroll dntrcler(dorultucular)

1.Anahtarlamal DC-DC Konvertrler

Ra
Q

C La
D
Vd Va

Ea

Va,Ia

Va

Ia

t
ton T

D=ton / T Va =D.Vd I = (Vd-Ea).(1-e k / ) / Ra I = Ea(1-e t / ) Ra

=L/R Zaman sabiti

8
Va = D.Vd D = ton / T

9
 Va Va

Ia

t t

Q1 srekli iletimde
Q1 hala srekli iletimde
ancak negatif akm
sadece D1den akabilir.
Va

t
t

Q2 srekli iletimde
Q2 srekli iletimde ancak
Va
pozitif akm sadece D2den
akabilir.

2.ebeke frekans kontroll dntrcler (dorultucular):

10
Dorultucularn k gerilimi ve akm ebeke frekansnn katlarnda harmonikler ierir.Bu
harmonikleri elimine etmek iin ilave seri endktans gerekebilir.
Motor srme devreleri asndan dorultucularn en byk dezavantaj l zamanlarn
minimum ?,? olmasdr.Bu deer baz durumlarda ok yksek gelebilir.
Dier bir dezavantaj ise;dorultucularn k gerilimleri bipolar olsada k akmlar tek
ynldr.Dolaysyla 4 blgeli alma mmkn deildir.4 blgeli alma aadaki
dzeneklerle salanabilir

M1 G1
Ra

Ra La Ea
La

Ea G2 M2

Kesintili Endvi Akmnn Etkisi:

Va Kesintili almada, akmn ortalama deeri kk

olur.Akm kk olduu iin gerek motor iindeki
Ia
t gerekse konverterdeki gerilim dm azalr.Bunun
m anlam Va geriliminin dolaysyla m hznn
artmasdr.Kesintisiz almada ise motor akm yksek
moment nedeniyle artar.Bu art ilave gerilim dmleri
t demektir ki, bu kendini hzdaki dme olarak gsterir.

11
Ayarlanabilir hzl DC motor srclerinin ebeke tarafndaki g faktr:

Tem Is1 Is1

Va,Ia
Tem,Ia

Tem
Va

m m m
SM SG

a) Moment Hz Grafii b) Anahtarlamal konvertr c) Dorultucu

Is Ia
konverter DC

s = Vs.Is P = Va.Ia

P = Vs.Is1.cos1
Idis(t) = Is(t) - Is1(t)
1/ 2
Idis = ( Is - Is1 ) Idis = ( Ish ) 1 / 2
h1

THD = ( Idis. / Is1 ) . 100 =( (Is- Is1) / Is1) . 100

GF = P / S = Vs. Is1. cos1 / Vs.Is = Is1. cos1 / Is
DPF : YDF = cos1 GF = P / S = ( Vt.Ia ) / ( Vs.Is )
GF = Is1.YDF / Is
Btn bunlar kullanlarak DC motor src sistemlerinin ebekeden ektii akmn g
faktr yorumlanacak olursa; anahtarlamal DC-DC konvertrlerin dk hzlarda daha dk
Is1 deerine dolaysyla daha dk Is deerine sahip olduu grlr.Bunun anlam daha
yksek GF ve daha dk THD demektir.

12
Tipik bir DC srcsnn blok diyagram:

ASENKRON MOTOR VE SRC SSTEMLER

Is Bs s hznda dner ve genlii sabittir.
s = 2 e / p Burada e elektriksel kaynak frekans.
Bs es yi oluturur.
Ns . s = Lm . im es = Ns. dnet / dt
Eer net (t) = net sin t Es = Ns . . net . cos t
es nin rms deeri es = k3 . f. net olur.

13
 Herhangi bir alma noktasnda s-m = r. Burada s = dner alan hz ;
m = motor mekanik hz ; r = motor kayma hz
s = (s - m ) / s ; fr = s.fs ;
r = s.s ; s = 2 / p ; s = r / s = fr / fs
fr frekansl Er gerilimi rotor devresinde endklenir.Ayn s aks rotor devresinide
halkalar.Ancak kesme hz r dir.Bu yzden Er = k3 .fr . net yazlabilir.Rotor devresindeki
gerilim denklemi ;
Er = Rr . Ir + J.2..fr.Lr .Ir = Rr.Ir + J r . Lr . Ir

olarak yazlabilir.fr frekansl Ir akm rotora gre fr frekansnda dnen bir alan oluturur.Bu
dner alann statora gre hz s = r + m olacaktr. s ile rotor akm Ir nin oluturduu r
etkileerek moment retimini salar.Rotor diren kayb Pr = 3.Rr.Ir olarak verilir.
PHG = 3.f.Rr.Ir / fr Hava aral gc
Pmek = PHG Pr = 3.Rr ( f - fr ) Ir / fr Mekanik g
Stator taraf Is (stator akm) iki bileenden oluur. Is = Im + Ir
Tem = k4 . net . Ir.sin Vs = Es + ( Rs + J.2..f.Ls ) .Is = Es + Er
Genelde 2.fr.Lr < Rr Bu yzden 90
Ir = Er / Rr + J.2fr.Lr = k3.fr. net / Rr + J.2. .fr.Lr = k5.fr. net
Tem k6. net.fr ayn sebeple; 90 Is = Im + Ir
Dk frekanslar hari Vs Es yazlabilir. Vs k7 . net.f
Rotorda kaybolan gcn mekanik gce orann bulmak istersek ;
% Pr = Pr / Pmek = fr / (f-fr) s = k7.f s = (s m) / s
fr = s.fs % Pr = fr / ( f-fr ) Vs k3.net.f Ir ks. net.fr
Tem = k6.net.fr Tm = k5. net Is Im 2 Ir 2
SONULAR
1 . Senkron hz f deitirilerek deitirilebilir.
2 . fr kk ise % fr de kktr.
3 . Kk fr kk kaymaya neden olur ki bu da hzn ebeke frekansyla lineer deimesidir.
4 . Motordan maksimum moment elde etmek iin net,frekans deitirirken sabit
kalmaldr.Bu yzden frekans nominal deerinin altna iniyorsa Vs gerilimi de azaltlmal,
dolaysyla Vs / f sabit tutulmaldr.Bylece net de sabit kalr.
5 . Ir akm fr ile orantl olduundan, o da Is akmn etkiledii iin fr nominal deerinin
stne kmamaldr.
Asenkron Motorun Nominal Gerilim Ve Frekansta Hz Momenti Karakteristii
Tem / Tnominal devrilme Ir / Inominal

Yol alma

nominal nominal
r / s
r / s

14
kk fr deerlerinde hz momenti ilikisi lineer olmasna ramen, fr bydke Tem ve
Ir , fr ile lineer deimez.
Nedenleri yle sralanabilir.
a . Rotor devresi reaktansnn fr ile bymesi
b . Er ile Ir arasndaki r faz asnn bymesi ve dolaysyla nn 90 den byk olmas
c . Ir nin ve dolaysyla Isnin byyerek stator taraftaki Rs ve Xs zerindeki gerilim dm
artrmas sonucunda Es in azalmas ve dolaysyla hava aral aksnn azalmas.
Genelde uygulamalarda fr kk tutularak asenkron motorunun lineer blgede almas
salanr.Bu durum direk balatmal asenkron motorda sylenemez. nk o zaman geici
olarak lineer olmayan blge kullanlr.
ASENKRON MOTORDA FREKANS VE GERLM DETREREK HIZ AYARI
1 . Moment - Hz Karakteristiinin ebeke Frekans le Deiimi: fr kaymasnn kk
ve net in sabit kalmas artyla Tem k9. fr olarak yazlabilir.

Tem Tem

Tyk net= sabit

Tyk

m m

hepsi eit hepsi eit deil

Grld gibi moment hz karakteristii frekans deitike ( azaldka ) paralel
olarak sola kayar.Sabit yk momenti olmas halinde kayma frekans sabit kalmakta fakat
kayma yani s = fr / fs f frekans azaldka artmaktadr.Bu ise % Pr dediimiz rotor bakr
kayplarnn mekanik k gcne oran olan faktrn artmas demektir.Dikkat etmemiz
gerekir ki aslnda Pr gc f azalrken sabit kalmakta ancak mekanik g
azalmaktadr.Dolaysyla
% Pr = Pr / Pmek artmaktadr.
Dier taraftan pompa, kompresr, fan gibi mekanik yklerde Tyk, m ile orant
deitiinden, frekans azaltlarak hz azaltlrken r kayma frekansda azalr ki, bu durumda
hem fr hem de kayma azalr ve bu yzden Pr rotor g kayb da azalr.
rnek:10 Hp ,460 V, f = 60 Hz, 4 kutuplu bir asenkron motorun nominal hz nm =1746
rpm.Gerilimin 230 V ve frekansn 30 Hz olmas halinde motorun hzn, kayma frekansn ve
kaymay hesaplaynz.
(NOT : Motorun yk bir su pompas)
zm:
ns = 1800rpm snominal = 1800-1746/1800= %3
nrnominal = 1800-1746 = 54 rpm frnominal = snominal.f = %3*60=1.8 Hz
30 Hz de Vs/f sabit ise ; yk karakterinden dolay yk momenti 4de 1ine der. nk
motorun hz yarya der.
Tem Tnominal / 4 Yk momentinin e dmesi demek Tem k9.fr ilikisinden
dolay fr frekans dolaysyla nrnin e dmesi demektir.
fr = 1.8 / 4 = 0.45 Hz nr = 120.fr / P = 120.0.45 / 4 = 13.5 rpm
ns = 900 rpm ; nm = ns - nr = 900 - 13.5 = 886.5 rpm s = fr / f = 0.45 / 30 = %1.5

15
 Asenkron Motora Frekans Ayarlayarak Yol Verme

Ayn ekilde net aksnn sabit kalmas art altnda

Tem/Tnom ;Ir/Inom Tp k11.fr yazlabilir.
%150 Yol verme annn balangcna t = 0 dersek t = 0
annda; fr = fyol olur ki Ir akm fyol frekansn
%100 doru seerek ayarlanabilir.Burada fyol yol verme
esnasnda motora uygulanan gerilimin frekansdr.
%50 Iryi snrlandrmak demek Is akmn da
snrlandrmak demektir.
m
rnein; nominal momentin %150 si kadarlk bir
yol verme momentine ihtiya varsa fyol frekans
motor etiket deerlerinden kolayca bulunur.rnekteki
motor iin fyol = Tyol .(fr)nom / T nom = 1,5 . 1,8 = 2,7 Hz.
Asenkron Motorun Hz-Moment Karakteristik Asnda Karlatrlmas
Tem/Tnominal

a . Nominal hzn altnda alma : Sabit moment blgesi nominal hzn altndaki blge,
asenkron motorun frekans nominal deerin altna drlerek elde edilebilir.Ancak bu esnada
net aksnn sabit tutulmas gerekir ve bu amala Vs / f oran sabit kalr. net aksnn sabit
kalmas, bu blgede momentin sabit kalmas anlamna gelir.

16
 Bu blgede fr kayma frekans nominal deerinde sabit kalr.(Yk momentinin sabit
kalmas artyla.).Ancak s = fr / f olduundan s bal kayma miktar artar. Benzer ekilde fr
sabit kaldnda Ir de sabit kalacandan, Pr =3.Ir.Rr rotor kayp gcde sabit kalr.Ancak
dk hzlarda motor kendini soutma yeteneini kaybediyorsa motorun verdii moment
koruma amacyla drlebilir.
lk bakta Ir nin sabit kalmas garip gelebilir.Ancak bu blgede Vs gerilimi de
azaldnda, Ir deki artma eilimi Vs deki azalma nedeniyle ortadan kalkmaktadr.
b . Nominal hzn stnde almas : Sabit g blgesi stator frekansn anma frekansnn
zerine kararak hz da anma hzn stne karmak mmkndr.Ancak stator terminal
gerilimini anma deerin zerine karmak mmkn olmadndan Vs / f oran klr. Bu
net nin klmesi demektir.
Tem k6.net.fr ; Vs k3.net.f ; r = 4 fr / p
kullanarak Tem k13.r / f yazlabilir.
Bu blgede Ir anma deerindedir.Bunun anlam bu blgede s = fr / f orannn bu blgede
sabit kalmasdr.(ayn yk momenti iin ).
fr = s.fs ; Ir k5 .net.fr ; Vs k3.net.f
Ir k5.Vs.s.fs / k3.f k4.s = sabit
Kayma frekans fr uygulanan frekansn artyla artar. Tem k6.net.fr ; Vs k3.net.f
Tem ( k6.Vs / k3.f ) fr = k15 / f
c . Yksek hz blgesi : Sabit fr blgesi Vs nominal deerinde iken frekans artrlarak sabit
g blgesinde nominal hzn 1,5 2 katna kadar alabilir.Daha fazla frekans art ve
net in azalmas devrilme momentinin olduka aada bir deerde olumasn salar.Bu
yzden belli bir frekanstan sonra motor devrilme momentinin belli bir yzdesini ancak
retebilir.Bu yzden motorun verecei maksimum moment frekansn karesiyle azalmaya
balar.
Temmax k6 / f .Hem moment hem de motor akm motor hzyla azalr.Bu blgede
moment, motor akmyla deil motorun retecei maksimum moment ile orantldr.
Asenkron motorun frekans ayaryla frenleme : Asenkron makine senkron hzn zerinde
dndrlrse negatif moment retir.Yani generatr olarak alr.Bu zellik, makinenin giri
frekansn ayarlayarak, frenleme iin kullanlabilir.

Tem Asenkron makine ilk bata fo ebeke

frekansnda so senkron hz ve mo
motor hznda dnmekte iken, frekans f1e
drlrse yeni senkron hz s1 e
f0 der.Motor hz hemen azalmadndan
f1
mo motor hz s1in stnde kalr.Bu
Tem0
f1 < f0 durumda kayma negatif ve retilen moment
negatiftir.Negatif moment nedeniyle mo
m1 motor hz azalmaya balar ve m
s0 m noktasna kadar der.Bylece motor
s1 m0 negatif momentle hzl bir ekilde frenlenir.
Frenleme esnasnda makine generatr
Tem1 olarak altndan hareketli paralardaki
kinetik enerji elektrik enerjisine evrilerek
ebekeye geri verilir.Eer motor src
sistem uygun seilmemi ve enerji ebekeye iade edilemiyorsa DC baradaki kondansatr
gerilimi ykselip tehlikeli seviyeye ulaabilir.

17
 ebeke frekans hzl bir ekilde azaltlmamaldr.nk kayma deeri aniden byk
deerler alrsa ebekeye iade edilen akm miktar ok byk deer alabilir.Aslnda benzer
durum hzlanma esnasnda da geerlidir.Eer frekans aniden arttrlp hzlandrlmak istenirse,
kayma byk deer alacandan motor akm tehlikeli boyutlara ulaabilir.Bunun iin iki
nlem alnr.
1 . Frekans rampa eklinde artrma
2 . Akm snrlayc devre kullanma

Sinsoidal olmayan akm ve gerilimin asenkron motor performansna etkisi:

Sinsoidal olmayan akm ve gerilim 50 Hz temel bileen dnda yksek frekansl akm ve
gerilimlerde ierir.Her bir yksek frekansl birleen kendi stator dner alann oluturur.
sh = h.s h numaral birleenin meydana getirdii dner alan hzn verir.Yaklak olarak
m = s . Eer h. bileen iin kayma hesaplanrsa
Sh = sh m / sh = sh s / sh = h.s ? / h.s1 = h 1 / h 1
Yksek frekanslar iin edeer devre izilirse

In Vh / h. ( Ls + Lr )

Grld gibi yksek frekansl bileenler iin akm deeri, harmoniklerin daha yksek
deerlerde olumasn salayarak azaltabilir ki bu da ancak anahtarlama frekansn ykseltir.

a . Harmonikler dolaysyla oluan kayplar : Yksek frekansl harmonik bileenleri

dolaysyla ilave bakr ve nve kayplar oluur.
Bakr kayplar:

Pcu = ( Rs + Rr ) Ih
h=2
Nve kayplar:Bu kayplar yksek frekanslar iin tahmin etmek olduka zordur.Bu
kayplar motor grometrisi, manyetik malzeme, sa kalnl gibi faktrlere baldr.lave nve
kayplar normal kayplarn % 10 - % 30 arasnda olabilir.

b . Moment salnmlar : Yksek frekansl akmlar nedeniyle oluan hava aral aks da
yksek frekansl olur.Bu aklar nedeniyle oluan momentin frekans da yksek olur ki bu
kendini moment salnmlar ve dolaysyla hz salnmlar olarak gsterir.

18
ASENKRON MOTOR SRCLERNDE KULLANILAN G ELEKTRON
KONVERTERLER

AC dorultucu DC filtre DC inverter AC motor

50 Hz
1~ veya Deiken gerilim
3~ ve frekansl k
kontrolsz kontroll kapasite endktans PWM Kare dalga

Ayarlanabilir Frekansl Konvertr

3 farkl trde ayarlanabilir frekansl konverter bulunur.
a . Kontrolsz dorultucu ile srlen gerilim tabanl PWM inverter
b . Kontroll dorultucu ile srlen gerilim tabanl kare dalga inverter
c . Kontroll dorultucu ile srlen akm tabanl kare dalga inverter

Motor Src Sistem Tasarm :

Bu blmde V / f kontrol yapan bir asenkron motor src sistem tasarlanacaktr.
Kontrol edilecek motor zellikleri : ns = 1500 d/dk , 3 ~ , 11.2 kw , 1460 d/dk , 50 Hz ,
yldz , 380 V , 4 kutup , Rs = 0.16 Rr = 0.38 , Xs = 1.14 , Xr = 1.71 , Xm = 33.2
1 . Motor analizi
= s / b : b= nominal senkron hz
s=herhangi bir frekans iin senkron hz

d = Va / b ; Va = faz-ntr gerilimi
b = senkron hz
P=4 Va = 380 / 3 = 220 V
= 2.50 = 314 r/sn b = 2 / P = 2.3.14 / 4 = 157 r/sn
d = Va / b = 220 / 157 = 1.401 = sabit (frekans deisede)
Uygulanan frekansn f = 50 Hz olmas hali iin s = b = 157 r/sn ; = 1
Nominal hz ve hzn altnda V/f sabit kalacaksa
f=50 Hz iin Va = d.s = 1.402*157 = 220 V
smax = sdev = Rr / [ Rs + ( Xs + Xr ) ] 1 / 2 = 0.38 / [ 0.16 + ( 0.14 + 1.71] 1 / 2 = 0.1299
m = 157 * ( 1- 0.1299 ) = 136.6 r/s
nm = 1305 d /d Xm X1 + Rm
Tmax = Tdev = 3.Va / 2s [ Rs + [ Rs + ( Xs + Xr ) ] 1 / 2 ] = 129.54 Nm
f = 50 Hz iin = 2*25 = 157 r/s s = 2 / P = 78.5 r/s
= 25/50 = 05 Va = ds = 1.401*78.5 = 110 V
ayn ekilde smax = 0.242 Tmax = 104.11 Nm

19
 T,P
P
T

Temel hzn altnda motor teorik olarak sabit moment blgesinde alr.Ancak grld
gibi, stator direncindeki gerilim dm arln dk frekanslarda daha da hissettirmekte
dolaysyla ve bundan dolayda moment dmektedir.Ayn hesaplar Rs ihmal edilerek
yaplrsa bu blgede momentin sabit kald grlr.

Maksimum motor akm hesab:

Va = 220 V , f = 50 Hz , smax = % 12.99

Z1 = 3.38 30 , Z2 = 3.2 35 , Ze = 4.43 42
Ze = 3.29 + J2.96
Max motor akm : Is = Va / Ze = 220 / 4.43 42 50 42 Amper
Dn kayplar ihmal edildiinde motora giren maksimum elektriksel g
Pmax = 3.Va.Is.cos = 3 *220*50*cos 42 = 24523 W

20
2 . ASM Src Sistem Blok Diyagram :

dorultucu inverter
DC Bara
~ = Is
= ~ Tako
Jeneratr
(hz ler)
Kap
src

PWM
Genaratr

fs f
ref C m

Vdc Is
Akm
Gerilim
Vdc lme Is

Blok diagram verilen sistemin tasarmnda u basamaklar izlenecektir:

1 . Motor analizi
2 . G kat tasarm : Dorultucu, inverter, kapasite hesab, soutucu hesab.
3 . Kontrol kat tasarm : PWM , kap src, Akm gerilim lme, hz ler seimi
4 . Microcontroller seimi ve genel algoritma

Src sistem Elemanlarnn Boyutlandrlmas Ve Seimi

Dorultucu Tasarm :

Vdc = 3 3 *(Va)max / = 3 3 2 Va /
Vdc = 2.33*220 = 512 V
Idc hesab = Pmax = 24523 W = Vdc Idc
Idc = Pmax / Vdc = 24523 / 512 48 A
nverter kayplar motor nve kayplar ve
mekanik kayplar gz nne alnarak
(Idc)max = 75 100 A aras seilebilir.

21
 1

60 120 180 240 300 360

2
0 0 0

0
1 0
3 0
5
Va
Vb
3
Vc

0 0 0
4
0
4 0
6 0
2

5
5 ve 6 iletimde iken
(TTG) = Va- Vc
6

Idc = 100 A seersek

(Idode)orta = Idc / 3 = 33.3 A (Idode) = Idc / 3 = 57.8 A
(Ters Tepe Gerilimi)diod = 3 * 2 *Va (TTG)diod = 536 V
nverter Tasarm :
0
Idc Vab
Is
0 0 0 Vdc
0 0 0
Va
a t
Vdc b ASM

0 0
c0
0 0 0

0
N
ma = Vkon / Vtri
mf = fs / f1

Va~1 = ma.Vdc / 2
Vff1 ( faz aras rms ) = 3 .(Va) 1 / 2 = 3 .ma.Vdc / 2 2 = 0.612 maVd
(TTG)IGBT = Vdc = 512 V
Istepe = Is. 2 = 50*1.41 70 A (Dn kayplar dahil deil )
igbt = 100/ 150 A (Dn kayplar ve harmonikler gz nne alnrsa)

22
DC Bara kapasite boyutlandrma :
n. harmonik iin Dc bara modeli yle verilebilir.

Iyn Ifn olmas istenir. Xc = 1 / n..Ce

Iyn Ifn olmas iin R 2 (n.W .L) 2 1 / n..Ce
Genelde kullanlan
R 2 (n.W .L) 2 = 10 / n..Ce bantsdr. Bu artlarn altnda Iyn 0 alnabilir.
(1 / n.W .Ce)
Von = Vn = 1 / [ ( n. )2 Le.Ce 1 ]
n.W .Le (1 / n.W .Ce )
En baskn bileen 2 . harmonikse yani 100 Hz lik bileense ;
V02 = V2 / 4. . Le.Ce - 1
R 2 (2.W .L) 2 = 10 / 2.Ce R = 3.29 L = 9.4 mH idi
Ce = 10 / 4f R 2 (4f .L) 2 = 2400 f
Gerilim : DC bara gerilimi rms akm : simlasyonla grlen akm
Soutucu Tasarm :
G anahtarlarnn snma sebebi
G anahtarlar genel olarak 3 farkl durumda alr.
a ) letim durumu
b ) Kesim durumu
c ) Komtasyon durumu
letim durumunda zerinden nominal deeri kadar akm akar ancak ok kk de gerilim
dm olur.Kesim durumunda anahtar zerindeki gerilim byk olmasna ramen iinden
akan akm ok dktr.Komtasyon durumunda anahtar hem akm hem de gerilim asndan
gei halindedir.Yani ya iletim halinden kesim haline yada kesimden iletime geme
durumundadr.
I
Komtasyon annda anahtarn akm ve gerilim
on Kesime gei deerleri gvenli alma blgesi iinde
kalmaldr.Aksi takdirde anahtar hasar grr.
G anahtarnn iletim ve kesimde alma
haline STATK DURUMU, komtasyon
letime gei anndaki durumuna ise DNAMK DURUMU
V ad verilir.
off letim anndaki statik durumda g anahtarna
ait parametreler akmla ilgili
parametrelerdir.Bunlar srekli akm, ortalama akm, rms akm, max(peak)akm, akmzaman
(It) gibi deerlerdir.

23
 Kesim anndaki statik durumda ise g anahtarna ilikin parametreler gerilimle ilgili
parametrelerdir.Genelde max gerilim deeri en nemli parametredir.
Komtasyon durumunda g anahtar zerinde hem akm hem de gerilim mevcut
olduundan komtasyon sresince akm ve gerilimin hangi deerlere ulat ok
nemlidir.Bu deerlerin g anahtarnn katalounda belirlenen gvenli alma blgesi
iinde kalmas arttr.retici firmann dinamik durumlaryla ilgili verecei bir dier veri ise
iletime ve kesime geme sreleri ile ilgilidir.Bu veriler anahtarn ne kadar hzl ama kapama
yaptn ve ne kadar sre ile komtasyon halinde kalacan belirtir.
G anahtar zerinde oluan kayplar hem statik hem de dinamik alma durumunda
meydana gelir.nk g akmla gerilimin arpm olduundan akmla gerilimin ayn anda
bulunduu her durumda bulunur.Sonuta bu g sl olarak ortaya kan bir enerjiyi gsterir ki
bu da anahtarn snmas anlamna gelir.imdi g anahtar kayplarn matematiksel olarak
inceleyelim.

Io Anahtar kontrol
sinyali
deal
Vd diyot
+
- on

It ton off
+
Vt
- toff
Ts=1/fs
Vt,It
Io Vd

Von

tri tfu
tdon tdoff tru
tfi
tcon
tcoff
Pt
Vd,I0

tcon Won tcoff

Wcon=1/2 Vd.Io.tcon Wcoff=Vd.Io.tcoff

24
letime gei anndaki kayplar Wcon ;
Wcon = Vd.Io.tcon / 2 ; tcon = tri + tfu
letim kayplar ; Won
Won = Von.Io.ton ; ton : iletimde kald sre
Kesime gei kayplar Wcoff ;
Wcoff = Vd.Io.tcoff / 2 ; tcoff = tru + tfi
letime ve kesime gei annda oluan kayplar toplamna anahtarlama kayplar
denir.letim sresince oluan kayplara ise iletim kayplar denir.
Anahtarlama kayplarnn bir periyot boyunca ortalamas ise bize anahtarlama kayp gcn
verir. Ps anahtarlama kayp gc olmak zere ;
Ps = ( Wcon + Wcoff ) / Ts = Vd.Io.fs.( tcon + tcoff ) / 2
Bu anahtarlama kayplarnn anahtarlama frekans ve ama kapama zamanlar ile doru
orantl olduunu gsteren nemli bir sonutur.
Anahtarda oluan g kaybnn ikinci nemli bileeni iletim kayplardr.(Pon)
Pon = Von.Io.ton / Ts olarak verilir.
Kesim durumunda anahtardan akan akm ihmal edilecek kadar azdr.Bu yzden kesim
srasnda oluan g kayplar genelde ihmal edilir.
Pkayp = Ps + Pon bize anahtarlarda oluan toplam g kaybn verir.

Is transfer temelleri:
Eer bir malzemenin iki ucu arasnda scaklk fark varsa scak taraftan souk tarafa doru
enerji ak olacaktr.Birim zamanda akan enerji miktar
P = A.T / d olarak verilir.Burada T : iki u arasndaki scaklk fark, A :malzeme kesiti
(m)
: sl iletkenlik (/mc), d : malzeme uzunluu (m)
%90 saf alminyum iin = 220W/mC olur.
Bu bant g elektronii soutucu tasarmnda kullanacamz temel bantdr.Bizim
kullanacamz ekliyle ;
Pkayp = T / ( d / a ) = T / R
Burada Pkayp anahtarda oluan toplam g kayplar
R = Jonksiyon ile evre arasndaki toplam termal diren (C / W)
G elektronii anahtarlarnda Pkayp kayp ss jonksiyonda retilir.Jonksiyonla evre
arasnda sadece soutucu termal direnci deil, buna ilaveten baka termal direnlerde
mevcuttur.
Jonksiyonda retilen snn evreye atlana
chip
Tj kadar karlat termal direnlere Rj
dersek
Rjk klf
Tk Rj = Rjk + Rks + Rs
Rks Temel denklemi tekrar yazarsak
zalasyon pedi
Pkayp = Tj T / Rj
soutucu Tj = Pkayp ( Rjk + Rks + Rs ) + T
Ts

Rs
T

25
rnek: Tj = 125C , Pkayp = 26 W , Rjk = 0.9 C / W
Rks = 0.4 C / W , T = 55 C , Rs = ?
Rs = ( 125-55 / 26 ) - ( 0.9 + 0.4 ) = 1.39 C / W

zetle soutucu seiminde izlenecek yol:

1) Anahtarlama ve iletim kayplarn hesapla.
2) Katalogdan Rjk ve Rks deerlerini bul.
3) Katalogdan Tj max bul.
4) T yi bul.
5) Rs ' yi hesapla.
6) Soutucu katalounda Rs yi veren soutucuyu se.

26
KAYNAK:

Motor Src Devreleri Ders Notlar

27