uygulamal gncel elektr

www.diyaudiotr.com ^Jil

DIYAudiof
Trkiye' nin katklaryla

*<M

>.

9 f'

r
^r&f * - *~

*
- * - -v

>***

" * J*J

MS /

W
A-

WF*
*/ >
PHILIPS
' " i ' t t tv
I
r
Cif % c%

M i n i EM alc
elektor ekim 1983

equin 6-05
Elektorda birok kuvvetlendirici tasarmlar yaynlanmt ve phesiz en iyileri Equa ve Edvvin
olarak bilinenlerdir. Edvvin kuvvetlendiricisi, basitlii ve ilk yapld anda kesin olarak almas
yznden ok sevilen ve popler olan bir kuvvetlendiricidir. Eli havya tutan herhangi bir kimse
Edvvin'i kolaylkla yapabilir. Eer beenirseniz Equa kuvvetlendiricisi ok teferruatl ve ok "kri
tik" bir tasarmdr. Yapacak kimsenin kavrama derecesini ve ar dikkatini gerekli klar. Fakat so
nuta mkemmel, yksek kalitede bir g kuvvetlendiricisi elde edilir.

tmleik devre gerilim reglatrleri 6-11

Bu yaznn ilk blm genel olarak deiken gerilim reglatrleri ve zellikle 723*- ile ilgili idi.
kinci blm bacakl, sabit IC gerilim reglatrlerini kapsamaktadr. Bunlar ilk nce TTL devre
leri iin kurulan birimlerdir. Bylece bu IC'Ierin ilk kua SV'luk reglatrler olmulardr. imdi
ise bacakl IC reglatr ailesi, nceden ayarlanm geni k gerilim snrlarnda retilmekte
dir. Bu yazda bu tr reglatrler yer almaktadr.'
mini ksa dalga alc ,. 6-16
Hernekadar tasarmn nitelemek zorsa da, bir "tek akordlu devre" ve bir "detektr" kullanlarak
oluturulan bu kk ksa dalga alcnn ilgin bir yaps vardr.

VHF/UHF - tv - modlatr 6-19 i

Kolayca yaplabilen bu devre, VHF veya UHF televizyon alcsnn anten giriine dorudan vere
bilen bir iaret elde etmek iin bir video iaretini r.f. taycsna modle eder. Mini FM lc

empedans kprs 6-22

Kondansatr ve diren deerlerinin elenebilmesi genellikle ok yararldr ve bunun tek, abuk
ve etkili yolu bir empedans kprsnn kullanlmasdr. * *
Elektro'un bundan nce
video pattern retici 6-25 kan ilk be saysnda
TV teknisyenleri televizyon alclarnn abuk ve basite kurulmasna yardmc olmas iin sk sk genelde Elektor'a ait temel
bir video pattern retici kullanrlar. Pattern reteleri (normal olarak) CCIR standartlarna uygun yaz ve devreler verilmi.
bir video iareti retirler. Genelde video bilgisinin kendisi olduka basittir. Patternler (Motif) iz yeni konular ise daha
gi nokta ve eritlerden veya bunlarn birleiminden oluurlar. Yksek nitelikli bir video pattern dikkatle ve okurlarmzn
reticinin tasarm ve yapm bir amatr iin kolay bir i deildir. Fakat "makul" nitelik kabul edile izleyebilecei bir sra
bilirse TV meraklsnn bunsuz devam etmesine hi gerek yoktur. ierisinde seilerek
verilmitir. Bu temel
mini matkap hz kontrol 6-29 konular her yeni saymzn
Minyatr elektrikli matkaplar artk ok yaygndr. Bunlarn ou batarya ile alr. nce ilerde hz yaytmlanmasyla daha da
kontrolnn yarar olacaktr; yke bamsz olarak sabit bir hz elde edebilmek ok daha faydal azalacak ve her kacak
olacaktr. Bu her iki art salamak iin bir tmleik gerilim reglatr kullanmak yeterlidir. saymzda yeni konularn
miktar yava yava
ses basnc lleri 6-35 arttrlacaktr. Bylece, bir
Gayet sessiz veya grltl bir evrede olup olmadn her insan anlayabilir. En azndan byle sre sonra tmyle yeni
sanrsnz. Halbuki... bazen dnrsnz insann iitmesi nitelikseldir; baz insanlarn "neeli yazlara yer verilmi
mzik" tanmn tekiler "dayanlmaz grlt" olarak niteleyebilirler. Esas ses seviyesinin somut olacaktr.
bir deerlendirmesi iin bir tr ler gereklidir. Ancak, biz sadece sesin kendimize etkisi de lgi
lendiimizden, lmde, kulamzn ortalama frekans cevabn da gznne almamz gereklidir.
Burada anlatlan ler, normal konumadan grltl disko mziine kadar btn alanlarda dBA
olarak ler.
-
video grafik 6-39
Dergimisin bu saysnda, km olan VDU (Video Grnt nitesi) kartna ilikin bilgileri aratrr
ken, karakterlerin ekranda nasl grndn incelemenin pek de kt bir fikir olmad kansna
vardk. Baka bir deyile, karakterlerin grntleri ekranda nasl olumaktadr ve bir video kart
tam olarak ne yapmaktadr? te bu yazda, akla kavuturmaya alacamz ey bu olacak
ve bir VDU kart yapmay dnmyorsanz bile, konu gene de size olduka ilgin gelebilir.

basit M O S F E T k o n t r o l 6-43
Btn amatr yapmclar ellerindeki elektronik elemanlarn kullanlabilir olduklarn anlayabilmek
iin basit yntemler ararlar. Bilhassa gl metal oksit olan etkili transistrleri veya sadece g
l MOSALET (MOSFET) gibi pahal transistrler asndan nemlidir. Bu gibi elemanlarn tam bir
elektriksel kontrol her ne kadar pahal test cihazlar gerektirirse de bir multimetre ile kontrolleri
de sonu verir.

V D U kart 6-44
Elektor'da yeniliklerle beraber gitmek isteriz, ve bu yzden yeni bir video kartna zamann geldi
ini hissetmekteyiz. Burada anlatlacak olan VDU kart, sadece eskimi olan fakat hal popler
olan elekterminal iin yaplm modern bir alc olarak dnlmemelidir fakat daha ziyade mo
dern bir bilgisayarn tm olanaklarn kullanmaya amalyan yeni bir tasarm olarak ele alnmaldr.

minik FM aics 6?52

Uzun sreli uramzn sonunda ok iyi kalitede, TDA 7000 'tmleik devre etrafnda kurulu
9 V luk bir pille alan, bir alak frekans kuv/vetlendiricisiyle birlikte 30 cm 2 lik bir plakete yer
letirilebilenzel bir ekicilie sahip bir devre hazrladk.

OtOteSt 6-56 <

En deerli yardmcmz olan multimetre iten yanmal bir motorun denenmesi sz konusu olduu
zaman, ne yazk ki yetersiz kalr. Bu amala, dayankl, kullanl ve hareketli paralar bulunma
yan bir cihaz oluturulmas gerekiyor. Ototest cihaz, btn bunlar yerine getirmesinden baka,
ok az mltimetrede rastlanan ilave zellikler de kapsyor; bunlarn inde yksek bir akm kade
mesi, motorun dn hz ile eksantrik asnn grntlenmesi ve ayrca bir aracn almasnn
derinlenmesine incelenmesi iin hemen hemen kanlrrjaz olan gerekli elemanlar.

a n
 Kit Servisi
PR 101 0/25 VOLT 1.5 AMPER AYARLI IESLEME
BR ELEKTRONK TEZGAHININ KALB. AYARLANA8LR, HER VOLTAJDA VE
MAXMUM AKIM HARCAMASI SIRASINDA REGLEL IKI VEREBLEN BR
BESLEME KAYNAIDIR. DEVREMZ BU PAHALI VE KARARLI CHAZI EN
EKONOMK BR BMDE KEND KENDNZE YAPABLME MKANINI
SALAMAKTADIR.
FYATI: 1725.-TL
PR1027.5/9/12VOLT REGLEL BESLEME KAYNAl:
PROCESS
RADYO. TEYP. HESAP MAKNES, ETL OYUNLAR V.B. CHAZLAR N Kit Ser K i l Servim
v , .,
YAPILAN PL MASRAFINDAN SZ KURTARACAK OLAN DEVREMZN YAPIMI
: OK KOLAY VE EKONOMKTR. OTOMOBLLERDE KULLANILAN RADYO.
TEYP. EOUALSER GB CHAZLARIN EVDE DE KULLANILMALARINI
SALAYAN DEVREMZ. PROCESS KT SERVSNN RETM PROGRAMINDA
BULUNAN TM KTLEfiN BESLEME KAYNAI OLARAK DA KULLANILABLR.
FATI: 650.-TL.
PR 138 EFEKT KUTUSU
TAVUK GIDAKLAMASI. ARDNDAN BR SLAH SES, POLS VE PANZER
. SRENLER VE KAHKAHALAR!.. ETL OYUNLARDA VE SES KAYITLARINIZ
DA NZE YARAYABLECEK LGN BR DEVRE... K ENTEGRE VE BE
TRANSSTOR LE KURULMU OLAN DEVREMZ BE DEK VE GEREE
UYGUN SES EFEKT VEREBLMEKTEDR.
FYATI: 2450.-TL.
PR 345 MN RULET
TE KOLAYCA YAPABLECENZ VE SZE HOA VAKT GERTECEK BR
OYUN. DUYULAN MEKANK RULETLERDE SES DE VEREN DEVREMZ, ON
ADET RENKL LEDN BR EMBER HALNDE DNMES VE HIZININ YAVA
YAVA AZALARAK DURMASI ESASINA GRE KURULMUTUR.
FYATI: 1675.-TL.

PR 923 YANIP SNEN IIKLAR: SUttni'fllll ~

BU OK BAST VE SEVML DEVRE MODEL GEM, ARABA VE ETL
OYUNCAKLARDA DEK BR IIK EFEKT SALAMAK N KULLANILMAK
TADIR. KONDANSATRLERN ARJ VE DEARJ PRENSBNE GRE ALIAN
DEVREMZDE K ADET RENKL LED BRBRNN ARDINA YANIP SNMEKTE-
D R
* FYATI: 260.-TL

PR 2008 F M DENEY V E R C S :
VERCLER. LKEMZDEK AMATR ELEKTRONKLERN EN OK LGLEN
DKLER KONULARDAN BRDR. ANCAK BUGNE KADAR YRRLKTE
OLAN KANUNLARIMIZ AMATRLERN BU KONUDAK ALIMALARINI VE
LGLERN GELTRMELERNE OLANAK TANIMAMITIR. GNMZN
DEEN KOULLARINA UYARAK NMZDEK AYLARDA YRRLE
KONULACAK OLAN YEN "TELSZ YASASI" BU TR OYUNCAK NTELNDEK
VERCLERN KULLANILMASINA OLANAK SALAYACAKTIR. FM DENEY V
VERCMZ AMATR ELEKTRONKLERE ALIMA PRENSPLERYLE LGL
BR N BLG VERMEK MAKSADIYLA HAZIRLANMITIR. BR OP-AMP VE K
TRANSSTOR LE KURULMU OLAN DEVREMZ YAPIM KOLAYLII VE SES
KALTESYLE MKEMMEL VE EKONOMK BR PROJEDR.
FYATI: 1385.-TL
PR 4004 5 K A N A L EOUALSER:
AIMIZDA H-F MZK SSTEMLERNN VAZGELMEZ ELEMANLARINDAN
BR HALNE GELM OLAN "EOUALSER" DUYULABLR SES FREKANS
BANDININ BTN BLGELERNDE HASSAS BR TON KONTROL MKANI
SALAR. 16 HZ'DEN 16 KHZ'E KADAR BE AYRI BLGEDE GREV YAPAN
DEVREMZ ALTI ADET OPERASYONEL AMPLFKATR (OP-AMP) KNTCGRE
VE FLTRE DEVRELERYLE OLUTURULMUTUR. AIMIZ TEKNOLOJSNN
ULATII BOYUTLAR OP-AMPLARDA MNMUM DSTORSYON OLANAINI
SALAMAKTADIR. DEVRENN IKII KULLANILAN AMPLFKATRN GR
NE BALANMALIDIR.
FYATI: 1875.-TL
PR4005 15 WATT H-F AMPLFKATR POET KTLERMZ PTT DEMEL GNDERLR
12-24 VOLT ARASINDA BESLENEBLEN BU AMPLFKATR MAXMUM 15 PROCESS KIT SERVS
WATT IKI GC VERMEKTEDR. TDA 2030 ENTEGERESYLE KURULMU STEK FORMU
OLAN DEVRENN DSTORSYONU MNMUMDUR. SALADII EN BYK
AVANTAJLARDAN BR DE AK CERYANI LE BESLENEBLD N PR 101 .... Adet
OTOMOBLLERDE KULLANILABLMESDR. SAZ. GTAR V.B. MZK ALETLER PR 102 .... Adet
N DEAL BR AMPLFKATRDR. PR 138 .... Adet
FYATI: 1480.-TL PR 345 .... Adet
PR 923 .... Adet
PR2008 .... Adet
HAZIRLANMAKTA OLAN KTLERMZ PR4004 ....Adet
FM ALICI AM ALICI PR4005 .... Adet
MODEL OYUNCAKLAR N UZAKTAN KUMANDA SSTEM
MELODJLI KAPI ZL YUKARIDA ADETLERN RELRTTM KTLER
L YRYEN IIK ADRESME DEMEL OLARAK
LED'L VUMETRE -T*
GNDERMENZ STYORUM.
A'.FFREKANSMETRE ffN
ZM* ADIM. SOYADM
KONDANSATR L ALET Adresim

PROCESS ELEKTRONK AMATR KT SERVS

BANKALAR CAD. NYON HAN NO: 612

KARAKYSTANBUL

6-03
 SN74LS SERS MC 14000 BCP SERS DYOTLAR
LSOON 97 Ouad 2 >n NAND 4000 85 Dual 3-n NOR
LS01N 97- Ouad 2*m NANDo/c 8AV20
01 85 Ouad 2 * NOR
02N 97 - Ouad 2 * 1 NOR HIZU BA159
02 85 Dual 4 m NOR
03N 97* Ouad 2 * NANOO'C BY201-400
07 85 Dual Camp Par
04N 97 - Hex inverier AVALAN PLIOHZ
08 190 4 bit Fulladde
C5N 97 - HQX Inverter o;c R10HZR
11 85 Ouad 2 * 1 NAND
08N 97 Ouad 2-m AND 12 3A IN5401
35 Dual 4 m NAND
09N 97- Ouad 2 m AND O'c 13 IN5402
115 Oual O F F
10N 97 - T n p 3 i n NANO 15 Dual 4 - b i Slatic Shffl Reo. IN5404
180
11N 97 - T n p 3 m AND 16 6A 8Y214-50
115 Ouad Anatoo. SWMlX
12N 97- Tnp 3-n NAND o.'C 17 175 Oecade COUNTER 8Y214-100
14N 170 - Hex ScKmtt Tngger 18 180 OvKJe-by-N COUNTER 8Y214-400
22N 97 Dual 4-m NAND O/C 20 180. 14-M BINARY COUNTER 8Y214-1000
32N 97 - Ouad 2 i n OR 21 150 8-bti Statc Si-*Jt Reg. BY214-1000
42N 70 1 o M O DECODER 22 165 Octal COUNTER 12A 8YVV 88-400/R
47N 250* BCDt0 7 SOQment D.'D O/C 23 85 Tnple 3-mput NANO 8YW 88-600/R 2N 5460 1 5 5 - (N-kanal. 40V)
73AN 130- Dual JK F F 24 142 7 Siage Rpple COUNTER 8YW88-1200/R BF 256B 155 - (P-kanai. 30V)
74AN 116.- DuJ D F F 25 85 2N 6 0 2 7 95
Triple 3-m NOR
75N 170 4*M Btstabfo U t c h 27 135 20A RP 4020VR 570.
Dual J K F F
85N 245 * 4-txt Magmtude Comp+ 29 185 4.&I UP DOWN COUNTER RN 820/R 630 Opto-Coupler
66N 115- Ouad EX-OR 35 220. 4-tut Srtft Reg RN 11 20/R 670.
90N * 80 * Decado COUNTER 42 165. Ouad Latch RN 1220/R 710. (Dari.ngton. 2 5 0 0 V)
93N 130 - 4 - M Bmary COUNTER 49 120 Hex tnveflerjBultef f 40A N t 1 8 4 J R 660. (Oarlngton. 1500 V)
123N ?10 - MM Vbrator 120. Hox Bulte N 1188' R 780
50
138N 180 l-Of-8 DECODER^DEMUX 125 Ouad Anaiog SW N 1190/R 840.
66
139N 180 Oual 1ol4 DECODEROEMU* 68 85 8mput NANO RP 1240'R 1.000. ZENER
100A KU 1012 M^R 3960.
I55N 185 Oual 1*of 4 LLCODER DEMUX 72 85 Oual 4 - m OR B2X83C sens 5 0 0 mW cam 15-
161AN 225 4-bt BINARY COUNTER 75 85 Tnple 3-n OR IN47-sans*lOWcam 25.50
162N 225 - BCO OECADE COUNTER 77 85 Ouad EX-NOR 130A KU 1312 M'R 5145. B2Y48C sons 6 0 W Plaatk 70-
164N 225 - B-tffl SHIFT REGISTER 78 85. 8 m NOR N 2 9 7 0 sars 10 0 W Mell 375-
165N 265 6-frt SHIFT REGISTER 93 140 Ouad 2-m NAND Schmtl Tng 150A KU 1510 M'R '4900
99 245 S a t AddressabJe Latch KU 1512 M/R
174N 185 - Hex D F . F
240A KU 2404 M'R
5225 LNEER INTEGRE
175N 185 - Ouad D F F 161 190 BINARY COUNTER (Asyn Clear) 6050.
190N 240 - UP;DOwn OECAOE COUNTER 163 190 BINARY COUNTER (Syn Cleaf) 300A TV3014 M*B 15000 300 T8A 8 0 0 165
TDB0353DP
191N 240- Up/Down BINARY COUNTER 175 220 Ouad D F F MC 1710CP 170- TBA820M 120.
192N 240 Up>'Down OECADE COUNTER 408 3330 Bnary. to Phone Pulse Conv KPR DYOTLAR MC1711CP 190- TDA1170SH 340
193N 240 Up/Down BINARY COUNTER 419 1155. 2 - 0 * 8 Keypad-tc-BINARY ENC. 175- T0A3300 2020.
SFC2311DC
22 N 250 - Oual MM Vbrator 433 3265 3-1/2 OlGIT A^OCONV 10A 100V BA36931 635. UAA 1004 DP 395- MC1310P 25
240N 290.- OctaJ Invert BuS'Une Dnver 502 210. Stfobed Hox mvefie'iBuHer 400V 8036931 735
MC 1495L 2960-
241N 290 - Octal BusJtna Drver 507 140 Ouad EX-OR 800V BH36931 890
242N 290 Ouad Bus tran$ce*ver nvert 516 195 BINARY Up'Down Counter 15A 400V B038931 1075.
741.S243N 290 - Ouad Bus tr?nsceiver nonmvert 519 115 4.bit AND'OR Selector 800V BH38931 1345.
MICROPROCESSOR
244N 290 Octal 3-Stalo Dnvor, Nonmvert 520 195 Dual BINARY Uo COUNTER 25A 400V 8D37931 1100 EF 68A00P 1300 EF 68A50P 650
245N 430 - Octal Bus transcover. Nonmvert 225 Prog 8NARY DyjdebyN COUNT 800V 8H37931 EF6802 P 1200.- E F 6 8 5 2 P 925
526 1400.
260N 165 - Dual 6 * 1 NOR 235 Prog OSCLLATORTIMER 35A 100V BA39931 EF 6809P 3 0 0 0 EF68A10P 625
541 1200
279N 470 Oual Sef-Resel Latch Successve App*ox REGISTER 400V BD39931 EF68A21P 650-
549 1325 1500
367AN 1 70 - Hex EUJFFER 645 3-OIGIT BCD COUNTER
553
368AN 1 70 * Hex INVERTER 556 225 Oual BINARY To l-of-4 DECODER TRSTR-TRAK-DAK
373N 320 ' Octal Transparent U t c h 1415 Successve Aporox REGISTER
559
374N 320- OclalDFF 1060 128-bt Slatic Shft Reg BRY54-600 T 370 3A. 600V. Melal OK 13^2 FB 11830 - 250A. 1200V. Hal
562
390N 290 Dual DECADE COUNTER 666 465 Ind Tme-Baso Geno*ato* 2N 685 860 25A. 200V, MetaJ' BTA 0 6 * 7 0 0 8 235- 6A. 700V. Plastik
393N 290 - OuaJ 4*bi! BINARY COUNTER 568 915 Phase Comp Prog COUNTER 2N688 920- 2SA. 400V. Melal TX AL 226 M 180- 6A. 400V. PiaatH
569 470 Dual Prog BCOBINARY COUNTER BTW50-O00 4600 * 63A. 1000V. MetaJ TRAL 382S D 1 3 1 0 - 25A. 700V. Metaj
515 4b.t A L U TK 1212M 10600- 120A. 1200V. Metal DB3 45* 3 2 Volt & a k
KK SNYAL TRANSSTRLER 581
350 Oual SCHIMITT TRIGGER TK3016 24100 300A. 1600V. Metal
583
BC182B (30O mW . 50V. NPN. Plast) 584 160 Hex SCHIMITT TRIGGER
18 50
8C2128 18 50 (300 mW . 50V. PNP. Piasl) 599 610 8*bt Add'ossabie Latcr
8C2378 16 SO (300 mW , 45V. NPN. Plast.)
8C307B 16 50 (300 mW . 45V. PNP. Ptost.) KATALOG, DERG ve KTAP
8C2388 16 50 1300 mW . 20V. NPN. Plast (
8C33740 22- (625 m W . 45V. NPN. Plast.) THOMSON KATALOGLAR
(300 mV/ . 80V. NPN. Plast) PowerJfansst<xs 2 000 LeSon 3 100
8C639 58
8C640 (800 mVV . 80V. PNP. Plast.) RF and Mtcrowave Power Transstors 2 000 Le Cours TechnjQue 2 500
58
8C490 50- (IA. 80V PNP. Plasi J Fas Recovefy Rectter Dodes 750 Pubfl-Otelc 2 750
2N2907 78- (500 mw. 40V. PNP. Motai) The Power Transstors Envronment 2.250
2N1711 95- (800 mv;. 50V. NPN. MettJ) Fasi Swtchtng Power ThyrstOfS 850
2N1613 (800 mW. 50V. NPN. Metal) Mcropfocessofs ana Memoros 2 000 ELEKTRONK TEKNK KTAPLAR
90
2N1893 95- (800 mW. 80V. NPN. Metal) Kendi Kendtne Elektronik ve
BSX46 (3.2 W. 60V. NPN. Melal) DERGLER RADYOCULUK 300
1 10 -
BSV16 (3 2 W, 60V. PNP. Metal) Elektor (Trke) 300 Renki TV Teknfj 800
115
Etektor (ngilizce) 450 Televizyon emalar soo
Elektrorok Dnyas 200 Pratik Elektronik 600
G TRANSSTRLER Elektron 100 Modeller tn Radyo Kontrol 300
Radyo Tetovzyon 100 ngiizceTurke Elektronik Teknik Lgat 8 0 0
BD 139-16 ' 80 (1.5A-10W. 80V. NPN. Plastik)
(Bu dergter in abone kayd yapltr) Elektrik Sembolleri 2 50
8 0 140-1$ 90 ( I . 5 A 1 0 W . 80V. PNP. Plastik)
BD 175-16 75 (3A 30W. 45V. NPN. PastA) Yksek Gerdim elemanlar ve devre
8 0 304 B ELEKTOR YAYINLARI semalar 250
170 (8A-65W. 100V. PNP. Plastik)
MJE 3 0 5 5 r 135 JunKK Computer Book 1 3 100 E'ektrk Klavuzu 300
(10A-75VV. 60V. NPN. Plast*)
MJE 2 9 5 5 [ 140 JunkK Computer 8ook 2 3 300 Bobmaj KJavuzu 4QQ
(10A-75W. 60V. PNP. Plastik)
BU 184 Junof Computer Book 3 3 300 BOgisayarta/ ve elektronik hesaptayclar 3 Q Q
360 (8A-60VV. 400V. NPN. Plastik)
2N 3 4 4 0 3 0 0 Ctrcunt Book 3 000 Elektronik Dunyast Cilt 7 <JQQ
235 (1A10VV. 250V. NPN. Meta
2N 3 4 4 2 DgDopk 3 400 Elektronik Ounyas Cit 8 500
530 ( 1 0 A 1 1 7 W . MOV. NPN Metal)
MJ 295S Forrrjant 3 300 Elektrontk Ounyas Cilt 9 500
295 (SA-11 7 W. 60V. PNP. Metal)
2N 3 7 7 3 SC Computer Book 1 2 750 Radyo Televizyon O n 10 3?Q
690 (16A150VV. MOV. NPN. Melal)
8 0 317 SCComputerBook2 3 000 Radyo Televizyon C*t 12 32c
930 (16A-200W. 100V. NPN. Metal) Radyo Televizyon CJt 13 320
BD 318 Book 75 2 650
930 (16A-2O0W. 1O0V. PNP. Metal)
eux 24 TV Cames Computer Book 3 400 'Radyo Televizyon M 14 ^20
4100 (20A-350W. 400V. NPN. Metal)
EJektronscho Klange 3 300 Radyo Tetevrzyon Cilt 15
2N 5886 730 (25A. 200W 80V. NPN. Metal)
Resen Pocket. 273 Schaltungen 3 300 Radyo Televizyon Cilt 2 QQ
2N 5884 805 (25A. 200VV 80V. PNP. Melal) Messen*Was. Wo, Wom(t 3 200 Transistor Karlklar TK 8 2 300
BUT 92 3370- (50A. 250W. 250$. NPN. Melal Elektronik im Blckpunkt 3 500 neer Tum Devre
BUV50 1200 I20A. SW. 250V. Melal) Kursus Enivurflechnk 3 300 karlklar ve i aUntlar* 40
BUV60 2660 (50A. SW. 250V. Metal)
BU 205 380 (2.SA. 10W. 1500V. Metal) M (Bu gruplki kitaplar iin 10ar adet aJmdfinda % 20 indirim yaptr.)
BU 208 450 (SA. 12.5V7. 1500V. Melal)
BDX 6 2 375- <8A. 90W. 60V. PNP Metal)
BDX 6 5 485 (12A. 11 7W. 60V. NPN. Metal)
BDX64 520- ( I 2 A . 11 7W. 60V. PNP. Metal)
BUX37 6'0 (ISA. 4O0V. SW. Metal) Bu ilanda, mevcut olan malzemeler ve perakende fiyatlar gsterilmitir.
YKSEK FREKANS TRANSSTRLER, Siparilerinizi, bedelini irketimizin ( 1 4 4 6 4 9 ) no'lu Posta eki hesabna yatrarak
verebilirsiniz. Malzemeler PTT ile adresinize gnderilir.
8F395 40 BF173 100
8F458 120 BF178 100.
malatlar, satclar ve servisler iin adede gre zel fiyatlarmz vardr. zel fiyat
BF167 100 8F241 32 listemizi isteyebilirsiniz.
VOLTAJ REGLATRLER Bu listede yer almayan " T h o m s o n - C S F " ve " M o t o r o l a " yar iletkenlerin, sipari
zerine toptan olarak zel fiyat ile getirilebilir.
SFC2812EC 190- 1.5A. + 12V. Pteatlk
SFC2815EC 190- 1.5A.+ I 5 V . plastik
Tm yar iletkenler iin "DATA S h e e f l e r firmamzdan temin edilebilir.
SFC 2723EC 150- 150mA. 2-37V. plastik Bu fiyatlarmz, yeni listemizin k tarihine kadar geerlidir.
SFC 2723C 160- 150mA. 2-37V, metal
MC 1466L 1840- Akm. voltai ayarl

EPA ELEKTRONK MAMULLER PAZARLAMA A.

y THOMSON CSF
YARI LETKENLER Abidei Hrriyet Caddesi Mecidiyeky yolu
No. 268 Boyda Han ili STANBUL
TRKYE DSTRBTR Telefon: 146 39 13

6-04
equin
elektor ekim 1983

Elektorda birok kuvvetlendirici tasarmlar yaynlanmt vt> phesiz en iyileri

Equa ve Edvvin olarak bilinenlerdir.
Edvvin kuvvetlendiricisi, basitlii ve ilk yapld anda kesin olarak almas
yznden ok sevilen ve popler olan bir kuvvetlendiricidir. Eli havya tutan
herhangi bir kimse Edvvin'i kolaylkla yapabilir.
Eer beenirseniz Equa kuvvetlendiricisi ok teferruatl ve ok ''kritik' 1 bir
tasarmdr. Yapacak kimsenin kavrama derecesini ve ar dikkatini gerekli klar.
Fakat sonuta mkemmel, yksek kalitede bir g kuvvetlendiricisi elde edilir.
Aada Equa gibi alacak olan fakat Edvvin'de olduu gibi yapm kritik
olmayan bir g kuvvetlendiricisi tasarmlanmas hedeflenmitir.
ki blmlk yaznn ilk blm Equin kuvvetlendiricisinin kuramsal
yaklamlarn, ikinci blm de pratik konumlar kapsayacaktr.

Herhangi bir iyi kuvvetlendirici deildir. Dier standart tasarmlara

"kendi yorumunu" ilave etmeksizin
kaydedildii gibi mzii yeniden ortaya
karacaktr.
Bu demektir ki, tasarmc sadece
duyulabilen "gei" distrosiyonuna
emeini harcamamaldr, bundan baka
kararllk ve "geici imodlasyon'a"
(TM) bal soruna da eilmelidir. Bu
etkili, duyulabilen distrosiyonlarn
toplamn tasarm en aza indirmelidir.
Gl bir eksi geri besleme (60 dB veya
buna yakn) ve uygun birsknet akm
bileimi ile gei distorsiyonunu ortadan
kaldrmak sanld kadar zor deildir. B snf k katnda, src iaretinin
Geri beslemenin derecesi sadece
kararszln stesinden gelebilir fakat
nemli boyuttaki TIM'dan kanlmaz. Bu
iten "kompanse edilmi" 741 gibi
ilemsel kuvvetlendiricilerin kullanm.
iin byk birsorundur. ' yoluyla dorudan doruya PNP, T2
Dier yandan, % 0,1 lik birtoplam
distorsiyon duyulmaz. Sadece "gei"
iaretlerini iermeyen en kk hormonik
distorsiyonlar kapsayanlar elde edilir.
(Neden kuvvetlendiricilerin sesi olduka
temiz?)
Orta ses kalitesinin stndeki bir devrede
blm 1 ook sayda eleman kullanyor demek
yerletirilecek az miktardaki eklentiler ii,
yeni devreden daha iyi (ve ucuz)
yapacaktr. Gerekten standart tasarmda
"mzik kalitesini ne etkiliyor?" sorusuna
dikkatlice eildikten sonra elemanlarn
blgesel olarak yeniden ayarlanabilen
deerleri ile iyiletirilebilir.
Bu tasarm gereki bir seviyede evde
mzik dinlemek iin yaplan temiz bir
kuvvetlendiricidir.
k kat
ani polaritesine bal olarak akma yol "*-
veren iki ayr transistr-grubu vardr.
ekil 2 basitletirilmi biimde genel bir
k katn gstermektedir. NPN, T1
transistoru VR "ngerilim" kaynak deeri
transistorunun bazna balanmtr.
Herhangi bir pratik kuvvetlendiricide T1
veT2 herbiri iki veya ayr transistoru
ierecektir. VR sfr yapldnda, dier
deyimle T1 veT2'nin "sknet" veya
"durgun" akm olmadnda ekil 3 de
grlebilecei gibi yk akm asl
eksen-geiinin her iki yannda sfr
 equin
elektor ekim 1983
<D

D1...D4-
1N4148

-
9300 1

'NPN-'C

NPN

L = ' N P N + 'PNP

9390 2

ekil 1. Eguin davre

ekil. Baskl devre ve
besleme dzenlamelerl
2. blmde yer PNP 9390 3

alacaktr.
ekil 2. B snf k
katnn olaan prensibi
T1vaT2NPNv#PNP olacaktr. Bu "gei dlstorsiyonu" iin "geiilet kini ii" (Transconductans)
translstrlerlnln l blgedir. yznden dk akm seviyelerinde
"bileiidir" iftler veya Sulular NPN ve PNPtransistrlerinin katlanp bklr ki bylece geri besleme
zler (veya tek kendileridir veya onlarn kollektrakm/ miktar anlaml bir biimde yardmc
transistor olarak) olarak bez-emetr geril imi karakteristikleridir. olmayacaktr.
yaplr. Yksek akm seviyelerinde bu eriler geri VR gerilimi yoluyla ngerilimlenen T1 ve
ekil 3. ekil 2'dskl beslemeye bal olarak kullanlan akm T2 bu sorunu tmyle iyi bir ekilde
devrenin dzeltecektir. Srme iaretinin
karakteristikleri. tarafndan arzu edildii kadar
Sknet akm R dorusallatrlablllr. Dk akm eksen-geiinde imdi kalc bir akm
"dorusal" gei seviyelerinde bu*arakteristiklertam ("sknet" akm) var olacaktr ve bylece
blgesine aktarlr. anlamyla eridirler. T2'nin her iki transistor geiletkenliine sahip
6-06

olur. deal durumda NPN ve PNP
karakteristiklerinin st ste gelmesi yle
dzenlenecektir ki yk akm
sfr-eksen-geiine doru dorusal
olarak srme gerilimini izlesin. Birka
noktaya bal olarak miktar ortaya
karlabilir:
- Sknet akmnn varolan ideal deerini
yapmc ne kadar dikkat ve sorunla ele
alacaktr?
- Aslnda ideal deer PNP'nin en son
eimi gibi NPN erisininde en son
"eiminin" ayn, hatta uzamasdr.
Karakteiristlik erilerindeki
dzensizlikler, srdrlen bu sorunlarn
konumunun gei blgesinin sana
kaydrlmasyla nlenebilir,
- Tmyle dzenlilik, erilerin herbirinin
dierlerinin ayns olacak demektir. Bu
'elenik simetri" teriminin anlamdr.
Karlkl olarak eer " T l " in ierisindeki
belirli bireleman NPN ise, belirtilen
eleman "T2" ierisinde PNP olacaktr.
Bu T1 ve T2 ierisindeki g elemanlar
da elenik trde olmaldrlar
anlamndadr. Gl elenik iftler
retmek ok pahal v e z o r d e i l d i r v e
gerekten elenik yksek frekans
(anahtarlama) zellikli bir ift retmek
hemen hemen imkanszdr.
Bunun iin olaan yaklam
"quasi-elenik" dzenler uygulamaktr,
burada iki g eleman ayn polariteye
(NPN) sahiptir. Salanan bu tedbirler
aktarm karakteristiklerinin yanndaki
equin
gei ksmlarndaki kanlmaz elektor ekim 1983
asimetreyi ortadan kaldrr. Bu ok iyi
yaplabilir.
-Sonraki bir nokta da, sknet akmnn
deeri scaklkla srklenmeyebilir. Eer
sgan g elemannn baz-emetr
jonksiyonuTI veyaT2'nin "baz" ve
"emetr" arasndaki bolua giderse,.
sknet akmn sabit tutmak iin
yaklak -2 mV/ C de VR'yi dzenlemek
gerekecektir. Bu olcfuka yksek olabilir:
NTC direnleri, soutmadaki
hassas-diyotlar.
Byle birtelafi gvenilebiliryaplabilirve
hz yeterli olabilir mi? Yksek seviyeli bir
mziin ani olarak sessiz bir blm
izlenmesinden dolay gei
distorsiyonunu rtmek iin soutulacak
m? G eleman jonksiyonunun
soutmasnn, soutucudan hzl
olmasndan dolay soutucunun scakl
tahmin edilmimiydi?
Ksaca: VR'ye yerletirilen sknet
akmnn deimemesi, scak
g-elemannn eklemleri iin telafiyi
(compansation) gerekli klacaktr.
-Besleme devresi reglasiz iken besleme
hattndaki ani D.A. gerilimdeki herhangi
bir miktar VR'yi ilgilendirmez. ekil
1 'deki devrede VR'nin ngerilimi (ekil 2) ekil 4. T1veT2 iin
T3, P1, R12, R13 ve R14 elemanlar ok iyi bilinen ki
yoluyla elde edilmitir. Besleme
transistorun biimi.
devresindeki deimeler R14 ularnda Dikey iftler (a ile d, b
deiik dlere neden o l u r v e ayn ile e, v.s.) ok veya az
besleme gerilimi deimeleri yznden elenik simetrili bir
k kat biimine
dntrebilir.
6-07
equn
elektorekim 1983 T4'n baz-ematr gerilimindeki hata iin
telafi yaplabilir. Bunun iin ngerilim
baml olarak sabit tutulur.
k kat devreleri
ekil 4, Sekil 2 deki T1 ve T2'den eae
edilen eitli olanakl kambinasyonlar
gstermektedir. Bu iki transistor grubu
(src art g transistoru) birok
tasarmda bulunabilir. R direnci tipik
olarak50... 100 ohm arasnda, Re
genellikle0,2 ... 0,5ohm arasndadr.
a,b,c, (a'nn ayns) ve g iftleri NPN
davran gsterir; d,e, f veh PNPgibi
davranr, a-d, b-eveg-h kombinasyonlar
ekil 5.303 "gerek elenik simetriyi"
kuvvetlendiricisinde T1 gstermektedirler.
ve T2 iin a-e kombinasyonu ok iyi bilinen "quasi
kullanlan elenik" k katdr. Birdiyod ve bir
"Quand-zler". diren ilavesi (orijinal olarak Baxandal'ca
ekil 6. Equin nerilen) " e " yi " u " 'e evirir; diyodun
kuvvetlendiricisinde "kayp" baz-emetr jonksiyonuna
kullanlan deitirilmi benzemesi yznden a-f'nin asimetrisi
zler. gerekten ok kk olabilir.
ekil 7, k katna a,c,g,d,fveh ( = f)"darligtonlarnn"
"Bootstrap-srme". uzun kuyruklu bir IE-VBE karakteristikleri
Sondan bir evvelki kat
vardr. Sknet akmnn kararll
(ekil 1'dekiT2) bir
baml olarakzayftr, geie yakn giri
akm kayna olarak
empedans (bazdan emetre) dzgn
gsterilir.
ekil 8. R1 veR2, C1 ve olarak deiir.
C2'nin empedansndan b ve e iftlerinin "bileiinin"
ok byk olduunda karakteristiklerinde^ "kuyruk" ksadr.
ekil 7'nin kart ihmal Bu iftler ok kararl birsknet akmna demektir. Equin devresinde ekil 6
edilebilir kadar
kktr.
sah iptir fakat giri empedans gei
blgesinde kesilmeler gsterir, bvee'ye
"Baxandal diyotlan'nn" ilavesi onlara
darligtondaki gibi karakteristikler
verecektir fakat o da "scak" jonksiyon
erisini-dzgn empedans ile birlikte
sknet akmnn kararllnn
iyiletirilip verilmesi-ortadan kaldrr.
ekil 4 deki g ve h'ya baknz. Bu
dzenleme Equa-kuvvetlendiricisinde
kullanlmtr.
ekil 4 deki iftlere engel olan tek ey
olduka dk akm kazanlarna sahip
olmalardr. Bu onlarn nemli boyutlarda
srme-akmna gerek duyduklarn
gsterir. yi bir zm T1 ve T2'yi ok katl
olarak kurmaktadr. eitli olasl
biimlerden "Quad zler" olarak
adlandrlan en iyisidir (ekil 5'e
baknz). Quad zlerin sknet akm
kararll son derece iyidir; 2N3055 ler
buraya konulmazlar. IE-VBE
karakteristiklerinin kk bir kuyruu
vardrveaktm kazanc yksektir. Giri
empedansmn dzensizlii 100 ohm luk
direnle dzeltilmitir.
Quad k katnn komple simetrisi
tmyleolmayabilir. NPN lsndekM
Kohmluk direncin zerine den gerilim
PNP lsnde oluan deere eit
deildir (aslnda yaklak yars). Bu n
srclerde eit olmayan akmlar

2N3055

9390 7

2N3055

.--.'

9390
9390 b 9390 6 o , -
3

')8 /
 equin
tarafndan bir direncin "sona" uygun elektor ekim 1983
ekilde yerletirilmesiyle bu asimetri
pratik olarak ortadan kaldrlmtr. R17
ve R21 ularndaki gerilimler imdi eittir
ve bylece T5 ve T8 simetrik olarak
ngerimlenir.
Bu k kat iin sknet akmnn
ortalama deeri dktr, bundan dolay
ok yksek g tasarmlar iin bal
olaslklar ortaya karr (Bu esasla
Oad'n kendisi yksek g tasarmna
tmyle farkl biryaklamla
gelmektedir).

k katnn srlmesi
u ana kadar anlatlan ksmlarda k
katnn gerilim src trnde (sfr
kaynak empedansndan) olaca
anlatlmt. Bunun kart akm src
trdr.'Gerilim srcl k akm
IL-VBE karekteristiinin (ekil 3) " e i m i "
(gei iletkenlii) tarafndan srme
gerilimine baldr. Akm srcl L
bileiktrasistrTI veT2'nin akm kazanc
tarafndan srme akmna baldr. Fakat
~|
akm kazanc frekansa baldr, esasen [
lokal geribesleme ile eri iyiletirilebilir. M V-
J =m r
|_

Eer elverili lokal geribeslemenin f 1 +~

uygulanmasnn uygun biryntemi varsa TE :::; .

akm srme prensipte ayn derecede

baarl olabilir. Gerilim-srme 4-t1 f i
A L -
K

.
geribeslemesinin ekil 4, 5 veya6 daki
emetr direnleri ile elde edilmesi zor
olabilecektir.
E::::?E:: -

\
Dier bir gr de gerilim src katnn
akm kazanc uyumu iftlerin ___ t
kullanmn gerektirmez (en azndan - *
prensipte) (phesiz dzensizliin hi bir -M.

yarar olmyacaktr).
ou pratik tasarmlarda srme tmyle
ne "gerilim" nedetmyle "akm"dr.
; :
ekil: 7 deki devreye bir gz atnz. Eer
C1 ve C2 yeterli olarak bytlrse R1 ve 9390 q

R2 eklemleri, T1 ve T2'nin emetrleri ve

RL arasnda bir balant vardr. R1
ularndaki gerilim k katn srer. R1
deerinin drlmesi ile k gerilimi
srme gerilimini fazlasyla tar. Bu

ekil 9. Geici i
modlaeyon
distorsiyonu (TM)

6-OP
 equin
diren kendisi akm kayna olan nceki atlaklklar TIM'dr. Saysal bir rnek: elektorekim 1983
transistorun kollektr tarafndan kuvvetlendiricinin ak evrim kazancnn
srlr. 80 dB (10.000 x) olduunu ve 40 dB lik
ekil 7 de gsterilen P. J. Baxandal ("B (100x) geribesleme ile altn
snf simetri"; Wireless World, Eyll farzedin. 100 mVIuk "yava" bir iaret-ilk
1969 sayfa 416 v.s.) R1, R2'den ok katn yaklak 1mV'a srlmesi sonucuna
byk deere sahip olarak salnmasiyle neden olacaktr. Eer geribesleme ok
dorudan doruya ekil 8'e kartdrve ge kalrsalOO mVgiriin "hzl"
akmn bir ilevi olarak k geriliminin olmamasndan dolay normal olarak
hesaplanmas iin her bir konumda ayn byk bir sorun ortaya kacaktr.
formle bavurulur. Sonu: k kat Kuvvetlendirici, iyileme zaman ve ar
olarak emetrolarak alrve kaynak yk, asl gei srasnda aa sayar.
empedans FU'den srlr. Fakat bir Herhangi bir iaret bir yandan br yana
emetr izleyici olarak davranmaz. gelmeyecektir. ekil 9 bunu
Kazan k katnn giri empedansnn gstermektedir. O, kesinlikleDU trbir
R1'e oranna bal olarak elde edilir. Bu iarettir.
empedans daha nce sylendii gibi
gei etkisini gsterebilir. Ayn zamanda Geribeslemeli hz, ak-evrim band
frekansa da baldr. geniliinde kuvvetlendiricinin
Gei sorunu bunun iin iki ilev ak-evrim ykselme zamanna bal
tarafndan oluturulabilir: k katnda olan girite hzl bir karkla tepki
srme geriliminde sondan bir nceki gsterebilir. Farzedin ki kuvvetlendirici
katdan akmn deiimi ve bu srme koulsuz olarak kararl olsun, essan k
geriliminin k akm IL'ye deimesi. kat kazan-band genilii-arpm ve
R1 deerinde azalma ilk ilevin etkisini geribesleme miktarn kullanr. Byk
azaltacaktr fakat maalesef ak evrim geribesleme ve dk elemanlar sorunlar
kazancn da azaltacaktr. Equin erken getirir.
kuvvetlendiricisinde koruma ekli 7 de Ak evrim ykselme zaman olarak bir
olduu gibi uygulanr. ekil 7 deki devre, kuvvetlendiricinin TM kabiliyetinin
ekil 1 deki devre emasnda T2 (sondan iyiletirilmesi, giri iaretinde oluan en
bir evvelki kat) R9, R10,C7 ve C10 olarak ksa ykselme zaman yaklamn azaltr.
ortaya kar. T2'nin R9'lu kollektr quim kuvvetlendiricisi iyi gerilim
jenksiyonunun farkl (R1 ekil 7 de) emetr srmesiyle kararszlk sorunu olmakszn
izleyici T3 yoluyla T5 ve T8'in baz- ("yava" 2N3055ler kullanlarak!) 10
devresine dolayl olarak balanmasdr.
kHz'e ak-evrim bant geniliini salar.
T3 (emetr yk R11) k katna ok
Eer kuvvetlendiricinin tm src
dk kaynak empedansn belirler-ideal
girileri 20 kHz'e
gerilim srme koullarna yakn verilerek -
kHz'e ykseltilirse (ve eldeoimyan
ayn zamanda k katan R1'in
ykselmesinden korur. Ak-evrim band ultrasonik srmeye mani olunamaz) bir
genilii de bu yntemle iyiletirilir; T3 veya iki ektedbirarzulanabilir. Bunlar
negatif geribeslemenin denetimi altnda girite bir RC szge salanarak
kararll srdrmek iin yerletirilen (R4/ C4-ultrasonik blgede ok iyi) ve
"Miller" kondansatr iin (bu konumda TTe yeterli miktarda dirsek vermek
C6) gereken akm da temin eder. Dier (dk R7).
durumda kondansatr T2 akm kaynana
paralel olacak ek faz kaydrmaya neden Sonu
olarak, burada en azndan "tehlikeli k kat hoparlr elektrolitik
blgenin" ortasnda mseade edilebilir. kodnastar C10 vastasiyle srer.
Dorudan balant karmak biroffset
gerilimi ile ortaya kacaktr. Buoffset'i
denetlemek gerekten kritiktir, halbuki
Geici i modlasyon distorsiyonu (TM) ykteki DA, kat-dengesini geie yol
"Gei" ile birlikte "TM", transistrle gstererek altst edebilir (zel olarak bu
yaplm ou g kuvvetlendiricilerinde devrenin dk skunet akm ile). Yk
kaliteli ses iin sorumlu tutulabilir. balanmadnda R25, C10'u doldurur.
Aslnda TIM'n "sesleri" gei D1... D4diyodlar basit birekildeetkili
bozulmasna ok benzerdir; dk birakm snrlaycdr. Srlen
seviyeli iaretler yerine yksek srme kuvvetlendirici ksa devre edildiinde
seviyelerini de yksek frekanslar dalmdan kanr. Art besleme yolu
dzeltmede ortaya kar. R26/C11 tarafndan balanmtr. Diren
Etkisi, giri iaretinin uygulanmasiyle C11 ve kablo endktans arasndaki
olur ki geri besleme sistemi iin ok rezonans ortadan kaldrr.
hzldr. R15 direnci en dk diren
Giri kart iin srme gerilimi, giri yolunu seen yksek akmlar nlemek
iareti ve geribesleme iareti arasnda iin eksi besleme yolunu giri
ktan farkldr. Yksek ak evrim toprandan ayrr. Birstereo
kazancndan dolay bu fark genellikle ok kuvvetlendiricide iki iaret topra.
kktr. Bundan dolay eer balanabilir.
gerbesleme ok dkse (rnein, byk C3 ve C7, DA deerden farkl AA
geri besleme kararll iin geri geribesleme derecesine neden olur. Bu
dzeltme gerekmesinden dolay), bu fark kodnasatrler normalden farkl olarak
iareti her an normalden ok byk yksek deerde verilmitir ki bylece
olabilir ve giri katn ar srebilir. kuvvetlendiricinin DAngerilim
Kesim ve doyum DA kaymalarna neden dzenlemeleri dk frekans giri
olabilir ve dzeltmek zaman alr. iaretlerinde bir anlk asimetreden dolay
Mzikteki boluklarda % 100 distorsiyon tereddt etmeyecektir. M
6-10
 Sabit Gerilim Reglatrleri bunlarn yaplar gibi yalndr. ekil 1 ile
Bu IC reglatrleri, dndan balanan 2'de art ile eksi reglatrler iin
devre paralar en alt dzeyde tutarak kullanlan iki devre gsterilmitir.
stablize bir besleme salamak amacyla Eklenen paralar ise, yalnzca bir
gerekletirilmitir. Buna bal olarak transformatr, sigorta, tam dalga
frekans bastrmas, akm snrlamas ya dorultucu kpr ile szge
da gerilim ayar iin balantlar kondansatrdr. ktaki dalgalanma
bulunmamaktadr; nk bu ilevler ile grltleri nlemek amacyla
yanga iinde zaten gereklenmektedir. kullanlan CA ile CE tantal
Bundan dolay gerekli bacak says tr: kondansatrleri de bunlara katabiliriz.
Giri, k, ortak u (toprak). Gerekli uygulama iin seilen uygun
Reglatrler 723'n anlatmndaki ilkelere IC'nin d devresinde kullanlacak dier
gre alrlar. Bunlar her zaman sabit bir devre paralarnn deerleri bir para
biimde akm snrlamal olarak aritmetik ife tahmin kullanlarak yakn bir
tmletirilmilerdir. Daha yeni trlerde biimde bulunabilir.
de yine sl anahtarlayc kullanlmtr.
Bu anahtarlayc yonga scakl ar Devre Paralarnn Deerleri
ykselirse (allm olarak .+ 165C) rnek olarak 60 mA'de + 24 V deerde bir
k transistorunu kesime sokar. En besleme kaynana gereksinim duyan bir
gelimi trlerde, k katn g ses n kuvvetlendiricisini ele alalm.
kaybna kar koruyan, "enin alan Tablo l'den 100 mA'de +24V reten LM78
snrlamas" diye adlandrlan bir nitelik L24 bu i iin uygun grlmektedir. TO-5
vardr. klf, ile kolayca yerletirilebildiinden
Devrelerin imdi ulalan snrlar olduka en uygun olandr.
genitir. k gerilimleri genellikle +
5'den + 24'e ve -5'den -24 V'ta deiirken, Bu devrenin bacak balantlar, ekil 9'da
akmlar da 100 mA'den 3A'e (1) verilmitir. Bu noktada, reticilerin
deimektedir. bacak balantlarnda, gerilim
Tablo I ve II kullanl trler ve snrlar reglatrlerinin uygulanmasnda kolaylk
zerine baz aydnlatmalar getirmektedir. salayacak, bir standarda gitmemeleri
Yine de gerekli bir biimde ayrntlara kullanclar iin bir zorluktur. Bu durum
girilmemi ve hatta bu yaz basldnda ekil 9'daki TO-5, TO-3 ile TO-220 iin
belki bunlar deerlerini yitirmi verilen bacak balantlarnda
'olacaklaradr. gzlenmektedir. Tablo 1 'den gzlendii
gibi IC'nin giri gerilim snrlar 23,5 ile 38
nk gn getike srekli bir gelime, V arasndadr: Giri geri I im inin, alt snr
sreli bir ilerleme sz konusudur. deerinde seilmesi sonucunda, ebeke
-bacakl reglatrlerin kullanld geriliminde dme olursa, IC'nin
kndaki deerin reglesi kolayca
temel devreler. bozulacaktr. te yandan st snra ok
bacakl reglatrlerin kullanm
tmleik devre
gerilim reglatrleri IV X = EVET
elektor ekim 1983 T _ - HAYIR

Vk Ik Vgir i Isl Emniyet ekil no

Tip stab. max. m i n . max. akm koruma alan Klf (ekil 9)
(V) (A) (V) (V) snr snr
LM78L05 5 0.1 7 20 X X X TO-5, TO-92 1;2.
T B A 625 A 5 0.13 8 20 X TO-5 3
LM342-05 5 0.2 7.5 20 X X X TO 202 P 4
fj/k 78M05 5 7 20 - X X X TO-5 1
0.2
L M 341-5,0 5 7.5 20 X X X TO-202 P 4
0.5
L29 5 7.5 20 X
T0126 5
0.85 6
LM 309 K 5 7 35 X X TO-3
a= 1 X 7
LM 340-05 5 7 35 X X TO-220
1,5 X 6
L M 323 K 5 7,5 20 X X TO-3
3 20 X 8
LM 5000 5 *9 X
*

TO-3
3
LM 342-6 6 0,2 8 25 X X X TO-202 P 4
LM 341-6,0 6 0.5 7,2 25 X X X TO-202 P 4
TO-5
w

fjA 78M06 6 0.5 9 21 X X X - 1

LM 340 6 6 1.5 8 25 X X TO-220; TO-3 7; 6
X
/JA 7806 6 1.5 8 25 X X T O - 3 ; TO-220 6; 7

LM 78L08 8 0,1 10,5 23 X X X T O - 5 ; TO-92 1;2

LM 342-8 0,2 11 23 X X X TO-202 4
/jA
LM
78M08
341-8,0
S 0.5
0,5
11.5
10.5.
23
25
X
X
X
X
X
X
TO-5
TO-202
1
4
8
fjA 7808 1,5 10.5 25 X X T O - 3 ; TO-220 6; 7
8
LM 340-8 1.5 10.5 25 X X X T O - 3 ; TO-220 6; 7
8
TBA 435 8,5 0.14 11,5 20 X TO-5 3
L M 342-10 10 0.2 13 25 X X X TO-202 4
TBA 625 B 12 0.1 15 27 X TO-5 3
1
LM78L12 12 0.1 - 14.5 27 X X X T O - 5 ; TO-92 1;2 -
L M 342-12 12 0.2 15 30 X X X TO-202 4
LM 341-12 12 0.5 14.5 30 X X X TO-202 4
UA 78M12 12 0.5 14.5 30 X X X TO-5 1
L130 12 14.5 27 X TO-126 5
0,72
LM 340-12 12 17,5 30 X X X T O - 3 ; TO-220 6; 7
1.5
[tA 7812 12 14.5 30 X X TO 3 ; TO-220 6; 7
1.5
TBA 625 C 15 0.1 18 27 X TO-5 3
LM 7 8 L 1 5 15 0.1 17,5 30 X X X T O - 5 ; TO-92 1;2
LM 342-15 15 0,2 18 30 X X X TO-202 4
//A78M15 15 0.2 17.5 30 X X X TO-5 1
L M 341-15 15 0.5 17,6 30 X X X TO-202 4
L131 15 0,6 27 X TO-126 5
17.5
LM 340-15 15 1.5 30 X X X T O - 3 ; TO-220 6; 7
17.5
Tablo I. Sabit art //A 7815 C 15 1.5 17.5
30 X T O - 3 ; TO-220 6; 7
gerilim reglatrleri LM 78L18 18 0.1 21.4 33 X X X T O - 5 ; TO-92 1;2
iin rnek deerler. LM 342-18 18 0.2 21 33 X X X TO-202 4
LM 341-18 18 0.5 20.7 30 X X X TO-202 4
LM 340-18 18 1 21 33 X X X T O - 3 ; TO-220 6; 7
AA7818 18 1,5 21 33 X X T O - 3 ; TO-220 6; 7

Tablo II Sabit eksi /JA 78M20 20 0,5 23 36 X X X | TO-5 1

gerilim reglatrleri LM 78L24 24 0.1 27,5 38 X X X T O - 5 ; TO-92 1;2
iin rnek deerler. L M 342-24 24 0.2 27.2 38 X X X TO-202 4
LM 341-24 24 0.5 27 38 X X TO-202 4
LM 340-24 24 1 27 38 X X T O - 3 ; TO-220 6; 7
0A7824 24 1,5 27 38 X X T O - 3 ; TO-220 6; 7
-.

ekil 1. Sabit art

X : = EVET
gerilim reglatrnn
kullanld temel
S = HAYIR
Vk Ik Vgir Isl Emniyet Sekil no
devre. . _ M.

stab. max. min. max. akm alan

Tp koruma Klf (ekil 9)
_
(V) (A) (V) (V) smn snr . <
LM320T5.0 - 5 1.6 -7,5 -25 X X _- TO-220 9
LM345 -5 3.0 -7,8 -20 X X X TO-3 8
ekil 2. Sabit eksi LM320T6.0 - 6 1,6 -8,5 -25 X X TO-220 9
gerilim reglatrnn LM320T8.0 - 8 1.6 -10,5 -25 X X t
TO-220 9
LM320T12 - 1 2 1.6 -14.5 -32 X X - TO-220 9
kullanld temel LM320T15 - 1 5 1.6 -17,5 X X _ 9
-35 TO-220
devre. LM320T18 - 1 8 1.5 -21 -35 X X w TO-220 9
LM320T24 - 2 4 1,6 -27 -35 X X - TO-220 9

ekil 3. Ortak bacan

gerilim ykseltilerek bir
sabit gerilim R = reglatr
reglatrnn k
o
gerilimi ykseltmek, nW
I
U.JT I- rr^
9333

R = reglatr

-o

TLS J^>
9333-2

6-1
yakn deerde bir alma \C iinde bir k Gerilimi in eitli Deerler tmleik devre
gerilim dmesi oluturacandan g gerilim reglatrle!
Her ne denli reglatr k gerilimleri elektor ekim 1983
kayb olduka byk olacaktr. Salkl birok uygulama iin uygun ise de,
bir yaklam, iki gerilim arasnda bir istenen gerilim deerlerinin standart
deer semektir, bu durumda bu deer snrlar dnda kald durumlar da
33V dolaylarndadr. ortaya kmaktadr. Birok durumda k
Transformatrn sekonder gerilimi etkin gerilimi dk bir reglatr kullanlabilir
deeriyle belirlenir, bu durumda 33 V'luk ve gerilim, ortak noktay topraktan daha
bir DA gerilim iin gerekli transformatr yksek bir gerilime kartlarak
sekonder gerilimi arttrlabilir. Bu durumda toplam k
gerilimi, normal k gerilimi (k ile
V s e k = ^ volt = 23,3 V 'dur. ortak nokta arasndaki gerilim) ofset
aeriliminin toplamna eit olur.
Doaldr k i , daha doru bir yaklam tam stenilen etki, reglatrn k ile
dalga dorultucu kpr zerinde den toprak arasna bir gerilim blc
1,4 V'luk gerilimin degznnde balayarak elde edilir. Burada IC'nin
tutulmasdr. Bunun sonucu olarak ortak baca gerilim blc direnlerin
sekonder gerilimin yaklak deeri 24 arasna balanr (ekil 3). IC'nin k
V'tur. Bu durum iin DA k gerilimi bo brakldnda, IC'nin ortak
bacandan dar kan bir sknet akm
gzlenir. Bu R2 zerinden akmaktadr.
VDA = 24^/2-1.4
= 24x 1,414 - 1,4 Buna ek olarak ktan R1 yolu
zerinden ikinci brakm R2 zerinden
= 33,6 - 1,4 akan akma katlr. IC'nin sknet akm
= 32,2 olacaktr. bilindiinde, gereken k gerilimi iin
Bu, 33 V'luk ilk deerden biraz daha
dktr. Uygulamada, doaldr k i ,
transformatr iindeki toleranslar ve Q^+5...10V
+ 6V(>0
ebekenin nominal gerilimdeki- inip
kma farklar yznden virglden
sonraki saylar bir anlam tamazlar ve 32 ekil 4. k
Volt istenilen gerilim deerine iyi bir geriliminin R7'nin
yaklamdr. yardm ile ayarlanmas
Szge kondansatrnn hesab iin IC'nin sknet akmn
kakmnn her bir Amperi bana kompanse etme
2200 uF kural kullanldr. Bu durumda olanan verir. Bu
(reglatrn 100 mA'lk en st k devre kullanldnda
devrilme akmnn
deerine izin veren) 220 uF'lk bir v0 ;
kondansatr uygundur. Bununla birlikte, 4 I LL snrlandrlmas baar
ile uygulanabilir.
bir ses n kuvvetlendiricisinde dk bir M
!
II
szlt dzeyi istendiinden, 1000 uF 40 - P1 =- 200 Q
I I
V'luk byk bir deer, dalgalanmay 8
nlemek zere seilebilir.
LM 78 L24'n dalgalanmay
sndrmesi
120 Hz'de (ABD ebeke frekans = 60 Hz) 6
-P1 =0 -
30 dB (en dk), 43 dB (tipik) olarak
saptanmtr. Ancak bu deerler Trkiye 5
koullar iin de aynen geerlidir (ebeke
frekans = 50 Hz, dalgalanma frekans =
100 Hz)
Dalgalanmay, nceden de anlatld gibi ekil 5. k gerilimi
ka paralel bir tantal kondansatr arttrmak iin bir
balayarak da sndrebiliriz. 2
ilemsel
Bunun deeri 1uF ile 10 uF arasnda 1 I ^ ^ ^~
kuvvetlendiriciyi
deiebilir ve birka dB'lik bir dzeltme gerilim izleyicisi olarak
salayabilir. kullanrsak, devrenin
Tantal bir kondansatrn kullanlmas 0 20 40 60 80 100 120 l 0 |mA| almas IC'nin
btn C gerilim reglatr reticilerince 9333 4 skunet akmndan
salk verilmektedir; nk tantal bamsz olacaktr.
kondansatrler alminyum trlerden
dahadk birendklenme
etkisindedirler.
C E giri kondansatr ancak IC'nin, R= LM309K "
szge kondansatrnden uzak konduu MA7805 +7..30V
durumlar iin gereklidir. Bu zellikle, tek
bir transformatrn, her birinin ayr C
+36V[>0 I
reglatr olan birka mantk devresini
besledii durumudur.
C reglatr kullanlarak tasarm
yapldnda, yukarda yazlanlar
gznnde tutulursa yarar salayacaktr.
Ancak genellikle uygulamalarda
reticilerin reglatrler ile ilgili verileri
Tablo I ile ll'de verilen bilgilerden daha
ok yarar salayacaktr.
6-1?
tmleik devre
gerilim reglatrleri
elektorekim 1983
ekil 5 Bir sabit gerilim
reglatrnn k akmdr,
.akm ykseltmek iin
devrenin dna "akm Ancak I =-=
bastna" bir g
transistoru balanmas
durumu.
ekil 7. D g Vn = V . + ( I a
transistoru iin ar
akm korumas
ekil 8. Sabit art ye eksi
gerilim regletrleri
kullanlarak
gereklenen bir ift
kutuplu gerilim
reglatr rnei. deerler arasnda oynayabilir. rnein
Diyotlarart le eksi
kaynak arasnda
oluabilecek bir ksa
devreye kar koruma
grevi yaparlar.
+a..i2v|X)
+9...12V
+20V
-20V[>O
6-14
R1 ile R2'nin deerlerini hesaplamak
olduka yalnlar.
Toplam k gerilimi V 0 = V j + V 2 'dir.
V 1 , IC'nin nominal k gerilimi; V2 ise
R2 zerindeki gerilim dmdr.
V 2 = dq + I ) R 2 'denk)emindekil9
sknet akm, 11 ise R1'den akan
IC'nin nominal k gerilimi olan 5 V'tu
K
Bu ilk denklemde yerine konursa,
denklem;
V,
T-)R3
+ R
= V (1 + IqR2
biimini alr.
Bu yntemin sakncas, IC'nin sknet
akmnn bilinme zorunluudur ve bu
akmn deeri ayn I C iin deiik gsterilmektedir. Grlmektedir ki daha
TBA 625A'nin sknet akm 5mA ile 16
mA arasnda deiir. Bu zorluu yenmek
iin iki yaklam vardr. Birincisi, ortak
bacaa seri olarak bir miliampermetre
balayp sknet akmn lmek ve akm deerinin bilinmesine gerek
bundan sonra R1 ile R2'nin deerlerini
hesaplamaktr. kinci k olarak R1 ile
R2'nin deerleri sknet akmnn tipik
bir deeri iin hesaplanr. Sonra ekil
4'de gsterildii gibi bir potansiyometre
kullanlarak ayar yaplabilir.
Her iki yntemin sakncas, elbette ki
sabit gerilim reglatrnn bilinen temel
yararnn, yani n ayar yaplm k az olacaktr. P1 'in ksa devre edilmesi ile
geriliminin, baz ayarlaryapldnda
ortadan kalkmasdr. En iyi sonu iin
RVin deeri, zerinden IC'nin sknet
akmna eit birakm akacak biimde
seilmelidir. ^ J 0 A 0QVJ >i\M^
Cmj^2N4398
LM341P15
C#*15V
-15V
ekil 4'deki devrede, rnek olarak,
lOmA'likbirSknet akm olan TBA (25A
kullanlmtr. Bylece R1'den 10 mA
geebilmesi iin deeri 500 chm
olmaldr. Buna en yakn standart deer
470 chm seilmitir. P1 potansiyometresi
ksa devre edildiinde k gerilimi,
gsterir. P1 'in tm devreye
sokulduunda, buradan 20 mA akar
bylece P1 zerinde 5 Volt'luk bir gerilim
dm olur. Bu durumda toplam k
gerilimi + 10 V olur. Reglatrn ayarl
k i s e + 5 ' d e n + 10V'ta dein deiir.
ekil 4'den de grld gibi bu devreyi
kullanarak devrilme (foldback) akmn
snrlamak olasdr. IC'nin + 5V alma
geriliminde devrilme akm iin (R2 = O)
ile R2= 200 ohm iin tanm erileri
(karakteristikleri) burada
yksek bir k geriliminde akm, daha
dk bir deerde devrilmektedir. k
akmnn 130 mA dolaylarndaki tepe
deerininlO m A ' l i k b i r b l m R1
zerinde tketilmektedir. IC'nin skunet
duyulmayan dierbirynetim ekil 5'de
gsterilmitir. Burada bir ilemsel
kuvvetlendirici, gerilim izleyici olarak
kullanlmtr. Doaldr ki gerilim
izleyicisininkndaki gerilim
giriindekine eit olacaktr, bylece Pl'in
orta ucundaki gerilim, reglatrn toprak
bacandaki gerilime eit olacaktr. Bu
gerilim, reglatrn k geriliminden 5V
ilemsel kuvvetlendiricinin k gerilimi
sfr olacandan, stablize k gerilimi,
reglatrn nominal k gerilimi
deerinde olacaktr. P1 btn ile
devreye girdiinde R2 zerinde 5 V'lukbir
gerilim decektir. Bylece k
geriliminin tepe deeri:
v -S'CP+R)
Vmak g
R1, reglatrn toprak bacandan akan
akm bir blmn zerine alr. 741 'in
kaynak yada dme akm maksimum 10
mA'dir. Reglatrn toprak bacanda
sfr Volt gerilim elde etmek iin ilemsel
kuvvetlendirici IC reglatrnn toplam
skunet akmn yutmak zorundadr. Bu
durum kullanlan IC'nin sokunet akmna
bal olduundan her zaman geerli
deildir. Bundan dolay ekil 5'deki
devrenin en dk k gerilim deeri 7 V
olarak verilmitir. En st deerdeki giri
gerilimi ve buradan en st dzeydeki
k gerilimi, ilemsel kuvvetlendiriciye
rahatlkla uygulanabilecek besleme
gerilimi ile snrlandrlr. Buradabu
deer 36 V'tur. Her ne kadar ekil 3,4 ile
5'de 5 V'luk gerilim reglatrleri
kullanlyorsa da, dier trleri
kullanmamak iin hi bir neden yoktur.
k Akmnn Arttrlmas
Sabit gerilim reglatrlerinin k akm,
dndan balanan bir g transistoru ile
arttrlabilir. Buna karn, alma ilkesi,
genel reglatr trlerinde kullanlandan
daha deiiktir. ekil 6'da bunun nasl
gereklendii bir rnek ile gsterilmitir
Dk k akmlarnda, toplam k
 akm 3 ohm'luk diren ve zerinden ve IC
reglatrnden akar (sknet akm
gzard edilmitir). Akm deeri 200 mA'e
eritiinde diren zerindeki gerilim
dm, 0,6 Volur. Bu durumda
dardan balanan g transistoru
iletime geerek akmn bir blmn
zerine alr. ekil 6'daki g
transistorunun birakm snrlama zellii
yoktur. Bu yzden ktaki bir ksa devre
transistoru yanacaktr. Akm snrlama,
ekil 7 de gsterildii gibi yakn bir
transistor ve akm alglayc diren
kullanarak gerekletirilebilir. 10 A'lik bir
k akm iin RS yaklak 0,06 ohm
dolaylarnda seilebilir. Bu alan
deerinde0,6 V'luk gerilim RS zerinde
decektir. Bu 11'I iletime sokacak bazn
ksa devre ederek k akmn
snrlayacaktr.
Dardan balanan bir g transistoru
kullanld gibi devreler tasarlanrken,
d g transistorunun, IC reglatrn
k akm tepe deerine ulamadan
iletime girmesi salanmaldr. Bunun
nedeni yeterince aktr. Eer dardan
balanan transistor, IC'nin k akmnn
tepe deerine olduka yakn deerlerinde
iletime gememesi durumunda, akm
snrlama grevi bu tepe deerden daha
yksek deerdeki akmlarda
gereklenecektir. Tipik bir rnek olarak
d g transistorunun baz-emeter
direnci yle seilmelidir ki, toplam
akmn % 20 si IC zerinde,, % 80'i ise
g transistoru zerine ynelsin. TO-3
ift Kutuplu Gerilim Reglatrleri
Ilemsel kuvvetlendiriciler gibi devreler ekil 9. IC gerilim
iin art ile eksi besleme gerilimi reten reglatrleri iin
ift kutuplu gerilim reglatrleri, ekil kullanlan deiik
8'de gsterildii gibi art ile eksi sabit klflarn bacak
balantlar.
gerilim reglatrleri kullanlarak 4. Giri ile k balant kondansatrleri,
kurulabilir. Bu ilemsel kuvvetlendiriciler IC'nin giri ile kna olabildiince
iin ift besleme gerilimi salayan yakn balanmaldr.
kullanl bir rnektir. Ancak dier gerilim 5. Uygun soutma yaplmaldr.
deerleri de kullanlabilir. Hatta art ile Son olarak ekil 9'da IC gerilim
eksi gerilim deerleri deiik olabilir. Art reglatrleri iin retilmi klflarn bacak
ile eksi gerilimleri ilemsel balantlar gsterilmitir. Deiik
kuvvetlendirici gibi devreleri beslerken, reticiler, ayn klflar iin deiik bacak
ka paralel iki koruma diodu balantlar kullanlmaktadr. Tablo 1 ile
balanmaldr. Bu kaynaklar, art ile eksi ll'de her bir IC iin doru bacak
gerilim arasnda oluabilecek bir ksa balantlar dklmtr. M
devreye kar konur. Bu durumda art
k hibirbiimde0,6 V'dan daha
aaya dmeyecek, eksi k ise 0,6
V'dan daha yukarya kmayacaktr.
Bylece reglatrlerin ve k
kondansatrlerinin, ters gerilimlerin
ortaya kmasnda, zarar grmesi
nlenmi olacaktr. k akm, ekil
8'de gsterilen devreden daha dk
olmasna karn, bu ift kutuplu devreler,
yakn bir IC iinde toplanabilmitir,
bugn...
Kk neriler
IC gerilim regtlatrleri kullanlrken
gznne alnmas gereken baz noktalar
vardr.
1. Ana akmlarn getii balantlar (giri,
k, toprak geri beslemesi)
olabildiince kaln ve ksa tutulmaldr
(baskl devredeki yollar iin de
geerlidir).
2. Toprak erimlerinden kanlmaldr.
3. Btn ortak (toprak balantlar szge
kondansatrne gtrlmelidir.
6-15
 minik
ksa dalga alc
Hernekadar tasarmn nitelemek zorsa da, bir "tek akordiu devre'1
ve bir "detektr" kullanlarak oluturulan bu kk ksa dalga
alcnn ilgin bir yaps vardr.
3 Ma 12 MHz frekans bandn kapsayan bu
kullanl ksa dalga alcsn kurmak,
anlatmaktan daha basit ve hatta daha
elencelidir; de Yapm kolay ve fazla
dzenek gerektirmediinden maliyeti
dk olan bu devre olduka iyi sonular
verir. Kukusuz bu tip bir alcnn btn
bantgenilii boyunca 10 dB
iaret/ grlt oran iin 1 ,uV duyarla
sahip olmasndan kimse yaknamaz.
Kullanlanm, lik basit biranten,
olduka yksek bir giri empedans ve
yeterli birseicilik salanmasna yardm
eder^-Oaha da te, anten devresi'
akordsyz olduundan, akord antenin
karakteristiinden etiklenmez. Bu
alcnn "geribesleme" ve "modlasyon
derinlii" miktarlar zerindeki kontrol o
dnli etkilidir ki, yalnzca ksadalga
iaretleri iin deil, CW (srekli dalgalar)
ve SSB (tek yan bant modlasyonlu)
iaretleri iin bile kullanlabilir. Devrede
kullanlan ferit anten, yapm fazlazaman
gerektirmeyen torcidal sarl standart
bir ksa dalga anten bobinidir. Bunun
dnda ek birsarm gerektirmemesi
dfevreyi birok okuyucuya popler
olduunu kantlamaktadr. Son olarak,
alcnn bir dier cazip yan da ektii
ortalama akmn 9 Voltluk bir pil ile
rahatlkla karlanabilmesidir.
Devre
Mini-ksa dalga alcnn komple emas
ekil Vde gsterilmitir. eklinden de
grlebilecei gibi sistem:
) ki geitli MOSFET giri
") Tampon (T2)
*) Ve bir detektr (T3)
den olumutur. Devre T4 den 77 ye
kadar basit bir ses frekans
kuvvetlendiriciyle tamamlanmtr.
Anten, giri iareti seme ve giri
kuvvetlendiricisi ilevi gren T1 in
geitlerinden birine gelir. Anten girii ok
yksek empedansl olduundan ve anten
akordu olmadndan alcnn girii tm
frekans bandn kapsar.
Tek akortlu devre T'in drain
(kollektr)na yerletirilmitir. Bu yzden
frekans C1 ile akord edilir.
Giri kuvvetlendiricisini tampon grevi
yapan sradan bir J-Fet (T2) izler. T2 nin
draini giri ile ayn fazdadr ve bu
noktadan T1 in dier geidine yaplan
geribesleme duyarll ve Q yu artrr. T1
in ikinci geidi geri besleme iareti iin
kullanldndan bunun dier kapya
balanan anten girii zerinde daha az
etkisi vardr. En yksek duyarllk ve
seicilik iin daha fazla grltye
meydan vermeden P1 kullanlmtr.
Detekte ilemi T3 ile salanr. Ses ayar
T3 n kollektrne yerletirilmi P2
potansiyometresi ile salanr. T4 ileT7
den oluan ses frekans kuvvetlendiricisi.
bilinen bir devre modelidir. Bu devre
sradan seilmi elenik BC
transistrlerine nazaran olduka iyi
sonular verir.
Yapm
Baskl devre ve yerletirme plan ekil
2'de gsterilmitir. ekil 3'deki
fotoraftan da anlalaca zere, bu
alcnn montaj uratrc ve zaman alc
bir i deildir. Hatta L2 bile sorun
oluturmaz. Bu bobin 0,2 mm'lik emaye
bakrteldenlO mm apl T50/6amidon
tip ferit ubuk zerine 40 sarm sarlarak
elde edilebilir. Bu tel ferit ubua
yaptrlm levha zerine eit aralklarla
sarlmaldr. Hernekadar, prensip olarak,
C1 iin en yksek 250-300 pF. hk bir
deiken kondansatrkullanlabilirse de
 mini ksa dalga alc
e l e k t o r e k i m 1983

4mA _
#09V

"yazda

ekil 1.3 ila 12 MHz

frekans bandnda ksa
bir anten yardmyla
Para Listesi Tablo 1 alan m i n i ksa dalga
*
alcnn k o m p l e devre
Direnler: Kondansatrler: Yar iletkenler: emas
Ri = 100 k- C1 = ayar kondansatr: T1 =40673 ( R C A . 3 N 2 1 1 , ekil 2. Alcnn baskl
R2.R7 = 100 5 . . . 250 p (yazda) BF900(TEXAS) devresi ve yerletirme
R3,R10 = 4 7 0 n C2 = 56 p (seramik) T2 = BF 256A plan
R4 = 10 M C3,C12,C17= 10 n T 3 = B F 4 9 4 , BF 194, BF 195,
R5.R11 = 2 k 2 C4,C6,C8,C9 = 4 7 n BF 199, BF 173
\
R6.R21 - 1 k C5= 1 n T4.T6 = BC 547B, BC 107B
R8,R14 = 180 k C7 = 470 p (seramik) T5,T7 = BC557B,BC 177B
R9 = 22 k C10 = 100 p (seramik) D1 = DUG
Rl2 = 3 3 0 n C11 = 4 7 M / 6 V D2.D3 = 1N4148
*' .-
R13 = 4 7 k Cl3=22n
R15.R18= 10k C14,C15 = 4 7 M / 1 2 V Dierleri: X
R16,R22 = 4k7 C16= 10 M/6 V P1 = 10 k lin.
R17 = 8 2 n C18-'100M/6 V P2= 10 k log.
R19,R20= 10 H C19 = 1000 M / 1 2 V L1 = RF ok 100 M H
L2 = Tip T 5 0 m i x 6 t o r o i d karkas
zerine 0,20 mm telden 40
sarm

6-17
 mini ksa dalga alc
elektor ekim 1983
BF900

40673
3N211

alcnn akord alannn st snrnda frekans azalmaya balar ve daha
sorunsuz alabilmesi iin 5 p'F'n
altnda olmamas gerekir. Son olarak alc
L2ve C1 deerlerini deitirerek dier
ksa dalga bantlar iin de alabilir. .
Ksa Dalga Yayn
Ksa dalga yayn dnya atmosferinin
yksek ksmlarnda iyonosfer
tabakasnn yanstcl vastasyla uzun Kimler yayn yapyor
mesafeler katederek yeryzne
gelmektedir. yonizasyon younluunun
artmasyla daha yksek frekansl iaretler
yeryzne geri yanstlabilir. Geceleri
iyonosferin iyonizasyon younluu
azalr. Bylece kullanlabilecek en yksek
Case
BF494 BF194
BF199 8F195 ekil 4. Mini ksa dalga
9920 4b
alcda kullanlan baz
transistrlerirt k
ular.
yksek frekans bandndaki iaretler
birer birer sner. Bu etki k aylarnda
daha belirgindir. Deiik ksa dalga
bantlarnn aln yln mevsimlerine ve
gnlerine gre deiir. Daha ksa, ksa
dalga bantlarnn aln gecenin ilk
saatlerinde daha iyidir.
Genellikle dnyadaki btn lkelerin ksa
dalga yayn vardr. Bu istasyonlarn
zamanlan, frekanslar ve gleri ok
byk deiiklik gsterir.
Band akolduundave iyi dinleme
teknikleri kullanlarak dnya sizindir, H

ekil 3 Tamamlanm
^&^*^&&&t br rnein fotoraf.

Tablo 1.

Band Frekans (MHz.)

90 m 3.2 . . . 3.4
75 m 3.9 . . .4.0
60 m 4.75. . . 5.05
49 m 5.95. . . 6 , 2
41 m 7.1 . . . 7 .-3
31 m 9.5 . . .9.775
25 m 11.7. . 12.0

Tablo 1 . Bu mini dalga

alcyla akord
edilebilecek yayn
bantlarnn standart
listesi.

>

e-i8
VHF/UHF-
tv -modlatr
elektor ekim 1983
VHP/HP -
tv modlatr >M+q**t4*lamfr"*ftC"8oao
Kolayca yaplabilen bu devre, VHF veya UHF televizyon alcsnn
anten giriine dorudan verilebilen bir iaret elde etmek iin bir
video iaretini bir r.f. taycsna modle eder.
Bu TV modiatrnn prensibini
gstermek iin ekil 1 'deki, tipik bir
video dalga ekline ve akan modle
edilmi r.f. iaretine bakmak gerekir.
ekil 1 a bir video dalga eklini gsteriyor.
aretin en yksek art dzeyi beyaz
seviyesi olarak adlandrlr, zira bu,
resmin beyaz alanlarndan elde edilen
iarettir.
Senkronizasyon darbeleri doal olarak
her satrn balangcnda vardrve resim
enformasyonu iinden seilebilmesi iin
ise bunlarn beyaz dzey inin % 33'nden
sfra (sync dzeyine) kadar inen eksiye
giden darbelerolmas gerekir. Dier
taraftan, resim enformasyonu % 33 den
(siyah d2eyi), % 100'e (beyaz dzeyi)
kadar uzanr. Birvideo iaretinin bu
ekilde aklanmas zellikle biraz
ksaltlmtr, ve video iaretlerinin
yollanmasnda deiik dzeyler ok daha
kesin olarak belirlenmitir.
Bu video iareti ile genlik modleli bir r.f.
iareti ekil 1 b de gsterilmitir.
Kullanlan modlasyon eklinin bir
negatif modalsyon olduu
gzlenmelidir, ki bu, minimum video
iareti dzeyinin (sync dzeyi) en yksek
r.f. iareti dzeyi ile akmas ve tam
tersi demektir. Bu modlasyon ekli
pratik modlatr devrelerinde kullanlr.
Modlatrn VHF kl olmas zellikle,
negatif video modlasyonu ieren VHF
sistemleri kullanan lkelerde (zellikle
lkemizde) kullanlmas iindir. BirTV
vericisinde taycnn saf sins dalga
ekli olmasna byk zen gsterilir,
nk aksi halde tayc frekans
harmoniklerinde sahte iaretler meydana
gelebilir.
Taycnn ksmi bastrlmas ile verici
gcndeki gereksiz harcamalar azaltlr
ve verilen iaretin dalga geniliini
azaltmak iin de iaretin yan
dalgalarndan birtanesine ksmi bastrma
uygulanr. Bu,ekil 2'de gsterilmitir.
Evde kullanlacakolan birTV modlajr
iin bunlar geersizdir, nk iaret
yaymlanmyacaktr (ve yaymlanmamas
iin gerekli nlemler alnmaldr).
Tayc veya yandalgalardan bir tanesini
bastrmaya gerek yoktur ve tayc
frekansndaharmoniklerolumas bir
yarar salar, nk (eertayc VHF
bandnda ise), TV alclarnn VHF
bantndan UHF bandna kadar bu
harmoniklere akordunu salar. Bu da
demektir ki, tek bir modlatrn hem
VHF ve hem UHF alclarna iaret
vermesi ve akortun kolaylamas
salanr. nk alc akord alanndaki
birka frekanstan birtanesindeki iarete
akartlanabilir.
Modlatr devresi
Dipsel tayc frekans, ekil 3'teki gibi
T1 zerine kurulmu birosilatr
devresindeki 27 MHz'lik bir kristalden
retilir. Evde kullanma iin kristal
sabitlii herzaman gerekli deildir. Byle
birdurumdaX1 kristali, bir 10n
kondansatr ile deitirilebilir. Bu
osilatrn k iareti, T2 ve T3
6-19
 VHF/UHF-
tvamodlatr
elektor ekim 1983

64*s
99 67 I

fH hn

If l llipiilf I
ekil 1.a. Tipik bir
periyodunda resim
bilgisi ve .
senkronizasyon
darbeleri
grlmektedir, b. 1.a.
daki iaretin negatif - *
modlasyon yntemi
ile bir r.f. iaret ile ! ; ! 9967 1b
modle edilmi ekli
grlmektedir.

12... 15 V

15 mA

R2 XI # R3

27MHz

9967 3
T1,T2 = BF494
yazda T3 = BFY90
D1 = 1N4148

ekil 3. TV
modiatrnn tam tarafndan kuvvetlendirilir ve RC
devresi. Kristal kritik
deildir ve 27 M Hz'lik
bir radyo kontrol
kristali kullanlabilir.
6-20
ebekesi, C3/ R4,/ C4/ R6 ve C5/ (R9-P1)
tarafndan farklandrlr. R8 ve R 9 '
ba I ant sndaki en son dalga ekli
yakla k 1G Hz'e kadar kan 27 M Hz'in
harmonik katlarn ieren b i r s e r i ksa
sivri u (spike) lardr.
Video iareti P2 yoluyla beslenir ve
DVdeki n gerilimi deitirmek yolu ile
taycy modle ederek empedansn
deitirir. Bu ise, R 1 0 d a g r j e n r.f.
iaretinin dzeyini, video giri iaretine
bal olarak deitirir, yanj, taayc
iareti genlik modlasyonu yaplr. aret
darya C7 yoluyla bir koaksiyol prize
verilir. R13, modlatrn k
empedansnave koaksiyel kablonuokine
 VHF/UHF-
tva modlatr
elektor ekim 1983

ekil 2.a. Ksmi

bastrlm altyanbandl
birTV yayn aretinin

i spektrumu. b. Evde
kullanm in '
dzenlenmi olan TV
i'c modlatr iaretin
9967 2a spektrumu. Burada her
ki yanband da vardr.
Bylece oluan
hormonikler nedeniyle
iaret TV'de birka
kanaldan alnabilir.

Para Listesi

eittir.
P1 potansiyometresi, D1'deki statik n
gerilimi deitirerek tayc dzeyini
ayarlamak iin kullanlabilir, bu arada P2,
video giri dzeyini ve bylece
modlasyon derinliini ayarlar.
Yapm
Baskl devre plaketi ve para Listesi
ekil 4'de verilmitir. Kristal iin iki
deiik konum verilmi olup iki deiik
bacak aral salanmtr. Yksek
fresanslar ierdiinden kararllk iin
plaket geni tutulmutur. Ek olarak da
osilatrve modlatrn arasna bir levha
konur (teneke veya bakr yaprak levha).
Tamamlanm devre herhangi bir
radyasyondan etkilenmemesi iin
mutlaka metal bir kutu iine
yerletirilmelidir.
Modlatr, + 12V ila +15V arasnda
herhangi bir D.A. kaynayla beslenir.
Bu, plaketteki IC reglatr ile +5V'da
regle edilir. Veya dorudan + 5V'luk
sabit bir kaynak kullanlr, bu durumda
IC1 karlr ve plaketteki d bacaklar
iin olan delikler telle balanr.
Modlatr ayarlamak ok basittir.
Direnler:
R1 = 33 k
R2 = 22 k
9 9 5 7 2b R3.R9 = 470 n
R4= 1 k
R5 = 220 n
R6 = 2 7 0 n
R7= 1 5 0 n
Modlatr 75 ohm koaksiyel kablo ile R8 = 6k8
TV'nin anten giriine uygulanrve R10.R11 100 2
modlatrve TV alr. P1 ortasna R12= 1k5
getirilirveTVtaycnn herhangi bir R13=68
harmoniine ayarlanr. VHF bandnda bu P1 =2k5 (2k2)
7. kanal (189 MHz) civarnda, ve UHF trimpot
bantnda ise bir sr frekanstadr. P2 = 1 k trimpot
Tayc alndnda TV'deki ses (kar
frtnas efekti) kesilip ekran kararacaktr. kondansatrler:
imdi, birvideo iareti verilerek P2 yle C1fC7 = 3 3 p
bir ayarlanr ki video iaret dzeyi C2= 120 p
tepeden tepeye3V'u amayacaktr. C3.C4.C5 = 8p2
TV alcs imdi de yan banda ayarlanarak C6 = 22 p
en iyi resim alnr. Yanl yan banda C8,C9= 1 M / 1 6 V tantal
ayarlanrsa resim negatif olacaktr. Eer
resimde dey kayma varsa P1 resim Yariletkenler:
sabitleene kadar ayarlanr. P2 ise T1,T2 = BF194 BF195, BF254,
kontrast, video giri dzeyini BF255 BF494.BF495.
deitirerek, ayarlamak iindir, ancak T 3 = BFY90
D1 1N4148
ok fazla almamaldr, aksi halde
modlatr ar yklenecek ve resimdeki IC1 = 7805 (yazda)
fazla ksmlar negatif olacaktr.
Son olarak unu vurgulamak gerekir; Dierleri:
modlatr kullanrken, k TV alcsna L1 = 1 MH
mutlaka bir koaksiyel kablo ile X1 = kristal, yaklak 2 7 M H *
balanmaldr. Bunun yerinezrhsz (veya X1 + lonf, yazya
elektrik kablosu balanmamaldr, nk bakn)
bu anten grevi yapaoaktr. M

ekil 4. ekil 3'deki

devrenin baskl devre
plaketi ve elemanlarn
yerletirilmesi.

6-21
 empedans kprs
elektor ekim 1983

Kondansatr ve diren deerlerinin elenebilmesi genellikle ok

yararldr ve bunun tek, abuk ve etkili yolu bir empedans
kprsnn kullanlmasdr. Aadaki devre bu amaca ok
uygundur ve ayn zamanda 100 ohm ile 1M arasndaki direnlerle
100pF ile 1uF arasndaki kondansatrlerin lmne olanak verir.

Diren lm adlandrlr ve diren gibi ohm ile llr.

Okuyucularmzn ou ekil 1 'de
gsterilen ve bilinmeyen diren
deerlerinin lmnn en basit yolu
olan temel VVheatstone kprsn
bilirler. Kpr paralel bal iki ift
direnten (gerilim blc) olmutur. Tm
okuyucularmzn bilecei gibi
(umuyoruz), iki diren seri olarak
balanrsa her biri zerindeki gerilim
d direnlerin deerleriyle
orantldr. Eer direnler ekil 1'deki gibi
balanrsa ve biz Rave Rb'nin RxveRc
ye orannn ayn olduunu garanti
edersek, A ve B noktalarndaki geril im de
ayn olmaldr. Dier bir deyile,
kprnn "dengede" olmas iin ve l
aletinden A ve B noktalar arasnda sfr
gerilim okumak iin R a x Re = , R x xRb
olmaldr. imdi Rbryi deiken yapar ve
devreye ayarlanmr bir lek eklersek,
lek 0 sapma gsterene kadar Rb'y i
ayarlayarak bilinmeyen Rx direncinin
deerini bulabiliriz.
Kondansatr lm
Kondansatr lm, diren
lmnden biraz daha karktr,
bununla beraber temelde ierii ayndr.
Kondansatr akan akma kar bir diren
asterir, bu diren reaktans olarak
6-22
Direncin tersine, kondansatrde reaktans
sadece dalgal akm iin anlamldr, nki
kondansatrler doru akm geirmez.
Dahas, bir kondansatr reaktans
frekansa bamldr, yani, zerindeki
gerilimin frekans arttka naktans
azalr. Bu nedenle, VVheutstone
kprmzn kaynak geriliminin dalgal ve
sabit frekansta olmasn salamalyz
(tabii ki bir diren iin gerilimin AA veya
DA olmas farketmez). Bu salannca,
kondansatrn reaktans sadece
kapasitesi ile belirlenir. Bylece, Rx
bilinmeyen direncini, bilinmeyen
kondansatr Cx ile deitirirsek Cx'in
deerini ayarl deiken diren Rb nin
konumundan bulabiliriz.
Kondansatrler bir dirne ile seri
balandndan, l aleti, tam
anlamyla, empedans (etkin diren)
lmektedir, bu nedenle empedans
kprs denmektedir. Deiken diren,
l aletindeki sfrsapma iin
ayarlamnca VVheatstone forml bir kez
daha salanr. Yani 2x .RbRaZc. Burada
Z empedans semboldr (ohm olarak).
Devre
Empedans kprsnn devre emas
ekil 2'de verilmitir. Biraz nce
 empedans kprs
elektor ekim 1983

800*

akland gibi, diren deeri kaynan ilemsel kuvvetlendiricisi evresindeki

doru veya dalgal olmasndan bamsz
olarak hep ayn kalr. Bu nedenle kpr
iin dalgal gerilim kayna seebiliriz.
ok kk kapasite deerlerini
lebilmek iin, olduka yksek (kaynak
frekansndan ok fazla) frekans
gerekmektedir, ve bunun iin, A1
devreden oluan VVien kpr asilatr
kullanlr. Ilemsel kuvvetlendiricinin
kazanc x3 iken osilatr yaklak 1 kHz'lik
frekans retir.
lemsel kuvvetlendiricinin kazanc Pl ile
deitirilebilir, byleceosilatrher
zaman altrlabilir. Pl yle

R8
TJ] (+)9V

100n

A1..A4=IC1=LM324

80013 2
empedans kprs
elektor ekim 1983 ayarlanmaldr ki devre henz osilasyona eklenmitir; D6/ D7 ile seri ek bir diyot
balasn, daha ok deil. Kesin olarak balanabilir. Alt zm oHarak, lek
gerekmemekle beraber istenirse osilatr zerindeki akm P4 ile yeterli
k bir osilaskopla incelenerek P1 snrlanamazsa D6 yerine birtel
mmkn olduu kadar sins dalga elde balanabilir. Kpr bir kez kurulduktan
edilinceye dek ayarlanabilir. A2, kpry sonra sorun P2'nin doru ayarl bir lek
beslemek iin yeterli gc datan bir ile nasl salanabileceidir. En basit
tampon kat olarak almaktadr. zm bu yazda uygun bir lek
Devre emasndan VVheatstone kprs verilmesi olacaktr. Ne yazkki bu olanak
aka grlebilir. ekil 1 'in devresiyle ddr nk P2 dorusal (1 in)
karlatrlra Ra direncinin, herbiri S1 potansiyemetredirve deiik tiplerin
olan anahtarylaseilebilen, 4 deiik etkin elektriksel dnm farkldr.
diren ile deitirildii aktr. P2 Dahas, potansiyometrelerin ilk ve son -
potansiometresi ekil t'deki deiken taraflar dorusal deildir ve bu
diren Rb'nin ilevini stlenir. Bu dorusalszln boyu
potansiometrenin kolu, daha byk dire potansiyometreden potansiyometreye
lmne izin vermeyecek ekilde deiir. Bu nedenle uygun bir lein
sonuna dek dnnce, sadece, Ra yerine bizzat deneysel olarak belirlenmesi en
daha byk bir diren deeri seilmelidir. iyisidir.
Kprdeki sabit deerli kondansatr Hereyden nce, S2 R (dirne lm)
C8'dir. Bu kondansatr bir dier konumuna getirilir. Daha sonra S1 konum
potansiometre P3 ile seri balanmtr. 1'e getirilir ve test ular arasna 100 oh m
lm srasnda P2 sfrsapma iin ile 1 kohm arasnda deien bir dizi
ayarlanrken P3sfrdiren konumunda dk toleransl diren balanr. Her
olamldr. lm tamamlannca diren iin P2 kpr dengeleninceye
bilinmeyen kondansatrn (Cx) deeri P3 kadar (yani lekteki en az sapma iin)
ile bulunabilir. Bunun nasl yaplaca ayarlanr. Buna kar gelen P2
empedans kprsnn kullanm konumunda lek zerine bir iaret izilir
blmnde anlatlmtr. Devrede A ve B ve buraya diren deerinin ilk iki deeri
noktalar arasndaki gerilim A3 fark bir nokta ile ayrlarak yazlr. rnein Rx
kuvvetlendiricisi ile llr. C6/R17ve 470ohm ise 4,7 yazlr. S1 anahtarnn
C7/ R15 A3'n girilerinde sadece-1 kHz deiik konumlar iinaadaki
dalgal gerilim olacan garanti eder. arpanlar doru deerleri verir.
A3'n k C9 zerinden A4'e beslenir.
A4, D5'ile beraber (gerekte konuml x100ohm
dorultulmu iaretin ortalama deerini konum 2 x 1 kohm
grntleyen) lei srmeye uygun bir konum 3 x 10khom
yarm-dalga dorultulmu gerilim salar. konum 4 x 100 kohm
Yapm Ayarlama ileminin sadece bir kademe
Devrenin yapm zor deildir. Devre, g iin yaplmas yeterlidir; bundan sonra
kayna ile ayn kutuya monte edilirse lek dier kademeler iin de doru
osilatr iaretinin genliini engeleyen D3 olacaktr.
ve D4 diyotlarnn snmaya hassas lei kondansatrlere ayarlamak iin S2
elemanlardan uzaa konulmasna zen konum 2'ye getirilir, ve P3 sfr dirence
gsterilmelidir. Bu nokta ciddi birsorun ayarlanr, in ve 10n arasndaki dk
* deildir nk devre sadece 20 mA akm toleransl kondansatrler daha sonra test
eker. ular arasna srayla balanrlar ve P2
Mutlak anlamda doru olmas gereken bir lekteki en az sapma iin ayarlanr.
okuma yaplmayaca iin hazrdaki lek P2 konumlarna kar gelen
herhangi bir lek uygun olacaktr, sorun yerlerden bir.kez daha iaretlenir. 1n ,
sadece P2'nn en az sapma veren deeri iin S1 konum 4'e getirilmelidir;
konumunu belirlemektir. lek bir 10n'a kadar olan daha byk deerler iin
dip-okumas vermesi iin kullanlr. konum 3 gerekmektedir. lek

direntekinin ters ynnde alacaktr,
Empedans Kprsnn Kullanlmas yani diren lmnde 1 'den 10'a doru
Epeudns Kprsnn genel almas artarken kondansatrde soldan saa
devrenin yukardaki aklamasndan 10'dan V e doru azalacaktr.
anlalmaktadr. Fakat hereyden nce, Kademe anahtarnn her konumu iin
devre ayarlanmaldr. Bu, Pl'in osilasyon arpanlar unlardr:
balayncaya kadar ayarlanmasyla
yaplr. Osilatr, P4 orta konumuna Konuml x 100n
getirilip test ular arasna birtel (Zx) konum 2 x 10 n
balanarak kontrol edilebilir. Osilatr Konum 3 x 1n
alnca kpr dengede olr/aya konum 4 x 0,1 n
alacaktr (dier bir deyile devrenin A
veB noktalar arasnda bir gerilim fark Bununla beraber llebilecek tek deer
oluur). Osilatr ksa bir sre sonra kapasite deildir. Kapasite deeri bu kez
durabilir; bu Pl'in en uygun durum salannca kondansatr kalitesi hakknda
konumundaolmad anlamna gelir,ve fikiredinmek de mmkndr. Bu (
yeniden ayarlanmaldr. kapasite lm srasnda sfr diren
P2en az diren konumunda ve S1 4 konumuna getirilen) P3'n
durumundayken, P4 en yksek sapma ayarlanmasyla yaplr. Bu yolla lekteki
elde edilinceye kadar ayarlanr. D6 ve D7 sapma daha da azaltlabilirse lekteki
diyotlar lek zerinden geen akm sapma ne kadar oksasan kalitesi de
kabul edilebilir deerde snrlamalar iin o kadar dktr. .M

6-24
video pattern
reteci TV teknisyenleri televizyon alclarnn abuk ve basite
elektor ekim 1983 kurulmasna yardmc olmas iin sk sk bir video pattern reteci
kullanlrlar. Pattern reteleri (normal olarak) CCIR standartlarna
uygun bir video iareti retirler. Genelde video bilgisinin kendisi
olduka basittir. Pattern I er (Motit) izgi nokta ve eritlerden veya
bunlarn birleiminden oluurlar. Yksek nitelikli bir video pattern
retecinin tasarm ve yapm bir amatr iin kolay bir i deildir.
Fakat " m a k u l " nitelik kabul edilebilirse TV meraklsnn bunsuz
devam etmesine hi gerek yoktur.

P. Needham

video pattern reteci

Birimin almas hakknda daha ak
fikir vermek iin devre emas her biri
deiik bir ilevi yerine getiren drt
kma blnmtr. A bei
ezamanlama (senkron) darbelerini verir,
B bei ses kn ve gri saklasn
salar. C bei deiik motifleri elde
etmek iin gereken mant ierir, ve D
bei ise video katn ierir.
Ezaman reteci
N3 et rafnda oluturulan kristal osilatr
1 MHz'lik iaret verir. Bu iaret istenilen
250 KHz'lik giri iaretini retmek iin
IC14 ile blnr. B u d a l C I tarafndan
satr frekansnn (15,625 Hz)elde
edilmesi iin bir kez daha blnr. Alan
frekans, gereken 50 Hz'i vermesi iin
satr frekansn (31250 Hz ikinci kez 625
ile blen IC1b, IC2a sayalarndan
retilir. Bu sayalar ayn zamanda lC3a
(n veranda gecikmesi) tarafndan
tetiklendikten sonra satr ezaman
darbesi, alan ezaman darbesi ve
eitleme darbelerini veren zamanlayc
(IC3b, IC4ave IC4b) kontrol ederler. IC3b
iin yetki iareti ayn zamanda satr
frekans ile doru ezamanlamay temin
etmek iin 12us satrsilme iareti ile (N4

ekil 2. Kompozit video

iaretinin grafii-2a
birinci alan, 2b ise
ikinci alan iindir.

A r t A A A A A A ^ A A

ikinci alan birinci alan

A
injuuu
; A A
nnr
A A

L_U_
birinci alan ikinci alan 80503 2

6-25
 ^, lv SENK. RETC
?SOKM.-

SESVEGRSKALASI

<<]::.
SOUNOOUTPUT

"S Q

iG12b
' . - . - . '

EH

J j

" " M DKEY

ZG
PARALEL

NOKTALAR

YATAY DII
ZG jE RENK L 1 V$$ rmx.
78 n
KEYERTI GR'O
0
i- VDEO KATI N (
SATRAN
TAHTASI (^p. IC1JGZ-4S20 N17...N20-IC9-4077
IC3.IC4 - 4528 N22.N25.N27.N28 - IC10 - 4001 OUTPUT1-2Vp.rnFN7B0
N7.N8.N11.N12-IC5-401 N21.N23.N24.N26-IC11 -4001 ouT*>uT2.Vp.pDENnn
N3.N6 * IC6 - 4001 IC12 4520
YATAY E R K N1,N2,N9,N10" IC? 4001 N29...N32-IC13*4011
T1...T3-BC&47
Ni.,.Nie-ce-4oo
0l...D45 = DUS

8
' 7 ^ - C > EKGRO*-
I "I 0 W W B i <V >wv rw r^O l\,V rICK)
v */ |IC11
\,1t IIJ
Jl

[P ATT ER N_ R ET EC
-
0*03 1
ekil 1. Video motif Direnler: Para Listesi
(pattem) reticinin t a m
devresi. Bu devre bu R 1 . R 3 5 - 10 M
R2= 120k Yar iletkenler:
saydaki TV
modulatrune eklenir. R3,R4,R5,R7,R11,R13, Tl ...T3-BC547
Kondansatrler
R 1 7 . . . R 2 0 , R 2 2 . . . R34, D1 . . . D 4 5 = D U S
R36 - 22 k C1 = 1 0 . . . 6 0 p IC1.IC2.IC12 =4520
R6,R8,R9,R10, C2,C8,C9 = lOOp IC3.IC4 = 4528
R38... R42=47k C3 8p2 IC5...IC8.1C10JC11 =4001
R12 = 4 7 0 k C4 = 330 p IC9 = 4077
R37 - 6k8 C5 = 33 p IC13 = 4011
R43 = 33 k C6= 1 5 p IC14 = 4013
R44.R45 = 27 k C7= 15n
Dierleri:
R46 - 220 O C10= 150p
R47 = 330 n C11 = 3p3 S1 = Tek kutuplu anahtar
R48. . . R51 = 150 fi C12= 1n5 S2.S10 Tek guruplu basmal
(R14.R15 ve kullanlmazlar C 1 3 . . . C 1 5 - 100n anahtar.

6-26
 video pattern
zerinden) geitlenir. N11/ N12 ikil reteci
durumlusu alan silme araln retir ve elektorekim 1983

nusa^
her 25 satrda br sfrlanr. Silme
darbeleri ve motif retecinin kts,
kartrc katna s i l i n m i bir video src
salamak iin N9 ile geitlenir.

Ses k
Ses k devresi onalt-ile-bl sayac,
ICl2a'dan biraz daha fazlasn ierir. Bu,
satr frekansndan 977 Hz'lik b i r t o n
retir. k iareti genlii, daha ho bir
ses salamak iin, R12 ve P1 ile azaltlr
ve C7 ile szlr.

Gri Skalas
Gri skalas N2/ N9 ve bir ikili saya IC12b
etrafnda tasarlanan geitlenmi bir
osilatrden elde edilir. Satrve alan silme
ilemi srasnda o s i l a t r e n g e l l e n i r v e her
yeni satrn doru k o n u m d a o l m a s n
salamak iin saya sfrlanr. Azalan bir
gri skalas vermesi iin saya k
N30....N32 ileters evrilir. Geitlerin
dier girileri yksek tutularak, dier bir
deyile S1 anahtar altrlarak, gri
skalas seilir.

Motif (Pattern) reteci

Motif reteci (bek C) bir dnel anantar
ile aralarndan b i r s e i p yaplabilecek8
temel siyah-beyaz motif verir.

Dikey izgiler
Gri lek sayacnn (IC1*2b)01 k, giri
iaretinin her geiinde ksa bir k
darbesi reten N19'a balanr. B u yolla 15
dikey satr retilir.

Yatay izgiler
N15/ N16 ift kararlsnn kndaki her
20 TV satrndan sonra bir yatay izgi
retilir. Giriteki geitleme izgi ezaman
darbelerinin arasnn bir TV satr
uzunluundaolmasn salar. Bylece 14
yatay izgi retilir.

Paralel apraz izgiler

Bu iaret iin sadece yatay ve dikey
izgiler VEYA'lanr (OR).

Noktalar
Bunlar yatay ve dikey izgilerinin beraber
VE lenmesiyle (AND) retilir.

Dikey eritler
Gri lek salngacnn (N2 ve N29)
kdr ve 16 dikey erit verir.'

Yatay eritler
Alan sayacnn (IC12a) 03 k 13 yatay
erit verir.

Satran Tahtas
Yatay ve dikey erit sinyallerinin Tekil
olumsuz VEYA (Exclusive NOR) geidi
N20ye balanmasyla birsatran tahtas
grnts elde edilebilir.

D.
Bir d motif iaretinin N26 zerinden
sisteme balanabilmesi iin gereken
yaplmtr.
6-27
 video pattern
reteci Grlebilecei gibi, 8 motif N21... N28
elektor ekim 1983 geitlerine balanmtr. Bu geitlerin
kullanlmayan girilerinin dk
tutulmas ile istenen motif seilebilir N14
ve N17 geitleri "normal", ve "tersine
evrilmi" motifler arasnda bir seime
olanak verir. Birok temel motifin birlikte
seilmesiyle (dikey izgiler ile yatay
eritler...) veyalC12 b'nin ikil kndan
yararlanlarak karmak motifler elde
edilerek motif says artrlabilir.

MPWTW.fi WW!W:W1 Video Kat

D beinde saysal girdi iaretleri
R37...R45 diren a ile kartrlr. Daha
sonra, farkl iki k dzeyi iin T2 veT3
transistrlerini sren T1 ile kark video
iareti tamponlanr. T3 k P7
I* , > !
P9 ser" potansiyometresi ile ayarlanabilir. C11
kondansatr resim duraanln
salanabilmesi iin eklenmitir.
Kartrc k uygun bir UHT TV
modlatrne (Bu saydaki) beslenebilir.
rfill Video dalga eklinin tamam ekil 2'de
gsterilmitir. ekil 3 motif retecinin
baskl devre emasn ve bileenlerinin
konumunu gstermektedir.
W!
asap Ayarlama
lk olarak, P3...P6,potansiyometreleri
u orta konumlarna getirilirler ve hibir
motif seilmez. S1 ile gri lei seilir ve
S2 " tersine evirme" konumuna getirilir
XZU (PAT). P2 ekranda 8 deiik tonda gri
erit oluana kadar ayarlanr. En ak ve
016 en koyu eritler resmini karlkl iki
\
kenarndaolmaldr.
Daha sonraSI anahtar kapatlr ve dikey
izgiler seilir. Ekranda15dar, siyah,
MCNlfl ^
dikey izgi oluana kadar P9 ayarlanr.
Daha sonra noktalar seil ir ve 15 kolon
kana kadar P8 ayarlanr.
Birosloskop yardmyla CCIR standartlar
salanabilir. P3, P4, P5 ve P6 srasyla
**
veranda gecikmesini alan
ezamanlamasn, satr ezaman lamasn
ve eitleme darbelerini kontrol ederler.
Veranda gecikmesi 1,5us smelidirve
vk eitleme darbeleri yaklak 2,35 us
genilikte olmaldr.
R2 -4
Baz durumlarda satr ve alan
ezamanlama darbeleri, gri lein
*
^"c^
w anahtarlanmas, S2'nin "normal"e (PAT)
getirilmesi ve yatay izgilerin
l*l seilmesiyle TV ekranna getirilebilir.
Resimde dikey grlen sat
ezamanlama darbe genilii, gri
sfrlama darbelerinin % 40'na
<r^ ^ , ulancaya kadar P5 ayarlanr. Daha
sonra izgi ezamanlama darbesinin
rm V
R21
balangc sfrlama darbesinin sol
7*J kenarndan yaklak % 12,5 uzakta
oluncaya kadar P3 ayarlanmaldr. Yatay
i:
*rM olan ezamanlama darbe geniliinin
yars genilie gelene kadar P6 ile
ayarlanmaldr. Son olarak alan
ezamanlama darbesi k kmesindeki
boluk genilii izgi ezamanlama
darbe geniliine eit olana kadar P4
ayarlanr. Motif reteleri sadece a gibi
2551 en rlm resimlerverir. D19'un
karlmasyla rlme yok olur. ift veya
I
tek alan gzkmesi rastgele ama olayna
P46
baldr. Bu, yatay erit motifinde yarm
izgilerin olumasndan anlalabilir.

6-28
mini matkap hz
kontrol Minyatr elektrikli matkaplar artk ok yaygndr. Bunlarn ou
elektor ekim 1983
batarya ile alr. nce ilerde hz kontrolnn yarar olacaktr;
yke bamsz olarak sabit bir hz elde edebilmek ok daha faydal
olacaktr. Bu her iki art salamak iin bir tmleik gerilim
reglatr kullanmak yeterlidir.
-
mini matkap
hz kontrol
Esas devreye gemeden nce, bu DA
motorlarnn nasl altna bakmakta
fayda vardr. Niye motora yk
bindirildiinde hz der?
Genellikle motora, sabit bir gerilfm
uygulanr. Ykten alnnca, hz g
tketimi, motordaki elektriksel ve
mekanik kayplar tam rtecek kadar
artar. Motora yk bindirilince hz der.
Bu, geri EMK'yi drr, bylece
motordan geen akm artar; artan g
tketimi, azalan elektriksel ve mekanik
kayplar ile yke verilen g ile
eitlendiinde o rt aya-yen i bir durum
kar. Baka bir syleyile, motor, yk
tarafndan gereksinen gc salar-fakat
dk hzda. Tabii ki bunun da birsinin
vardr: motorok fazla yklendiinde
dururu..
Eerhzsabit kalacaksa, yklendiinde
motordan geen gerilimin artrlmas
gerekir. Bylece, akm (ve g k), Temelde bu, art geri beslemeli bir geri
hz etkilemeden artabilir.
Burada anlatlan devrede etkin esas
eleman, birgerilim reglatr IColan
70G'dir. Bu bir eksi gerilim
reglatrdr, seilme nedeni ise k pek pratik saylmaz, ancak, 1A ya kadar
gerilimini -2,23V'a kadar
drebilmesidir. Art gerilim kart olan
78G'nin minimum k gerilimi ise
yaklak 5 V dur. Dk gerilim
tarafndan geniletilmi bir kontrol alan
nemlidir, nk minyatr matkaplardaki
motorlarn hepsi dk gerilimli
tiplerdir-batarya ile altrlmak iindir.
Bu devre, 1 A'e kadar herhangi bir akm
ile, 2,5 ....12 V motorlar altrmak iin
kullanlabilir.
ekil 1 de grld gibi, bu IC
kullanlan temel reglatr devresi gayet
basittir. k gerilimi, aada
grld zere iki direncin orants ile
ekil 1- Temel reglatr
devresinde IC, k
gerilimini ayarlayarak
kontrol girii ve "genel"
balant arasn sabit
SirOGH
-2,23 Voltta tutar. Bu
demektir ki k, R1 ve
R2 tarafndan saptanr.
80008- 1
saptanr:
U
|k~R2-xUkontrol
79G iin, U kontrol -2,23 Vdur.
Grld gibi bu reglatrn k
gerilimi, kontrol giriindeki gerilim ile
saptanr, yani ekil 1 deki R1/ R2 kesi.
Daha da ak sylemek gerekirse, bu
kontrol girii ile k gerilimini belirleyen
"genel" balant arasndaki gerilimdir.
Bunu bilirsek esas devre (ekil 2)'nin
anlalmas zor olmayacaktr.
Motor yklendiinde hz decektir.
Motordan geen akm ykseldike R2'de
daha da gerilim dmesi yaratr. IC ise,
bu anda k gerilimini artrarak.
"kontrol" ile "genel" balantlar
arasndaki orijinal gerilime getirmeye
alr. Bu da motora daha ok g
salayarak hzn dmesine engel olur.
besleme sistemidir. Doru biralma
iin geri besleme miktar tam olarak
ayarlanmaldr. R2 iin nceden ayarl bir
pot an s i yo met re bir zm yoludur. Bu
akmlar kolaycatolere edebilen bir4,7
ohm pot bulmak da kolay deildir. P2 yi
dahil etmek daha iyi yoldur. Srgs tam
olarak yukar kaldrlm bir devre, ekil 1
de verilene ok uygun der, reglatr ise
motordan geen akm sabit.tutar. P2'nin
srgs aaya dndrlnce ise daha
ok art geri besleme olur. P2 doru
ayarland takdirde motorun hz yk ne
olursaolsun sabit kalacaktr.
Yapm
ekil 3'te uygun bir baskl devre plaketi
verilmitir. Buraya monte edilmeyen
komponentler ise, transformatr, sigorta
ve P1 potansiyometresinden ibarettir.
Devreyi tamamladktan sonra motoru
balamadan nce bir n denenmenin
yarar vardr. P2 nin srgs tam olarak
saat ynne evrilir. Sonra g verilecek
P2 maksimum dirence
ayarlanr-maksimum k gerilimine
kart der. Bu gerilim (' + ' ve '-'k
terminalleri arasndaki), llr. Bunun
maksimum motor gerilimi toleransnn
rnein yaklak % 20 aasnda olmas
6-29
 mini matkap hz
gerekir. Eer bu deerden ok farkl ise kontrol
RVin deeri dzeltilmelidir. R V i lektorekim 1983
artrdka gerilim azaltlr, R1 dtke
gerilim ykselir.
P1 bundan sonra yarm yol geriye evrilir
ve matkap balanr. nceden ayarl P2
yle bir ayarlanr ki motor hz tam
y k s e l m e n o k t a s n d a o l u r . nemli nokta
ise fazla geri besleme motorun hzn
artrarak kontrolden karr ve az geri
besleme ise devreyi etkin olmaktan
uzaklatrr. Bazr durumlarda eldeki
motor iin P2 yi ne kadar drrseniz
drn motora yk verdiinizde yine de Para
hz decektir. Bu durumda R2 nin Listesi:
deerini artrarak kalibrasyonu yeniden Direnler
y a p n . T a b i i k i b u devreden mucize R1* = 2k2
beklenemez. Motora ok yk binerse hz R2* = 4 . 7 n / 5 W
decektir. Bu d a iyidir, n k P1 = 10 k lin.
m a k s i m u m toleransdan daha fazla bir P2= lOOSitrimpt
gerilim motoru yakacaktr. RVin
deerinin doru ayarlanmas bunun iin kondansatrler
nemlidir; motora verilecek maksimum C1 =2200/i/35 V
gerilimi saptayacaktr. Bunun iin P2 C2 2M2/35 V tantal ekil 2-Tam devre. P1
ayarlandktan sonra tekrar bunu kontrol C3= 100 y /16V motor hzn ayarlar;
etmek faydaldr: P l ' i maksumuma C4,C5= 1 /J/25 V tantal nceden ayarl P2 yle
ayarlayp motor gerilimini yk artrarak ayarlanr ki yk altnda
Yar iletkenler: hz sabit kalr. Baz
l n . Nominal motor geriliminin % 20 matkaplarda C2
IC1 - 79GU
sini amamas gereklidir; at takdirde D1 = 1N4001 ve/veya C3'e daha
R1 'in deeri daha da artrlmaldr. Baka B1 - B4C1500 dk deerler
bir yol ise P1 ile paralel bir diren verilmesi daha iyi
eklenebilir bu potansiyometre ile Dierleri: sonu verir. Aslnda
ayarlanabilen m a k s i m u m diren deerini Tr= 18 v/1 A trafo denediimiz
azaltacaktr. IC ye zarar gelir diye matkaplarn bir
F 100 mA sigorta tanesinde en iyi sonu
dnmeyin zira k ksa devrelere ve IC1 iin soutucu
sya kar i korumaldr. M bu kondansatrler
karldnda elde
"yazda edilmiti?

ekil 3- Baskl devre

yazda plaketi ve eleman
yerletirimi. P1 iin
sadece iki balant
verildiine dikkat edin
Orta u ve bir u
80008 2 arasndaki balant
potansiyometrede
i i-^
ekil 3- Baskl devre
yazda plaketi ve eleman
yerletirimi. P1 iin
Tant sadece iki balant
verildiine dikkat edin
Orta u ve bir u
arasndaki balant
nntanciunmlfHo
6-31
elektorekim 1983

6-33
ses basnc leri
elektor ekim 1983 Gayet sessiz veya grltl bir evrede olup olmadn her
insan anlayabilir. En azndan byle sanrsnz. Halbuki ...
bazendnrsnz nsann iitmesi nitelikseldir: baz insanlarn
"neeli mzik" tanmn tekiler "dayanlmaz grlt" olarak
niteleyebilirler. Esas ses seviyesinin somut bir deerlendirmesi
iin bir tr ler gereklidir. Ancak, biz sadece sesin kendimize
etkisi de ilgilendiimizden, lmde, kulamzn ortalama frekans
cevabn da gznne almamz gerekir. Burada anlatlan ler,
normal konumadan grltl disko mziine kadar btn
alanlarda dBA olarak ler.

ses basmc
leri
Ses.... havadan geen hzl titreimler
herzaman mevcuttur-her zaman
alglamasak bile. Fakat ancak tamamen
ses-geirmiyen birodada kalm bir
insan; "sessiz" ve normal evre grlts
arasndaki fark bilir.
Sesler kulaa ho gelebilir- rnein
mzik veya rahatsz edici olabilir,
arkanzda beklemediiniz anda alan bir
klakson gibi. Aradaki fark sadece sesin
cinsi deil, seviyesidir. Muayyen bir
seviyenin stndeki ses rahatsz eder.
Daha da yksek seviyelerde kulanz
artabilir-hatta kalc birzararda
verebilir. Bu ise bugnlerde baz
endielere sebep olmaktadr. Diskolarda
verilen ar yksek seviyelere anda ho
gelebilir. Fakat birka dakika sonra
darya adm attnzda kulaklarnz cetvelde bu 1 kHz de O dB'i gsterir
nlyorsa dikkat anlar alyor demektir. (ansa deildir bu) ve 50 Hz de 40 dB'i
Byle grltde uzun birsre kalmanz
iitmenize kalc birzarar verebilir (ou
zaman da verir). Herkesin istei hayat
boyu iitebilmek deil midir?
Ses basnc lerini anlatmaya gemeden
nce kendimizin lerine yani kulamza
yakndan bir bakalm. Ne lebilirler? Biz
sadece belirli bir frekans alann
duyabiliriz-Yaklak olarak 20 Hz ve 20
kHz aras. Esas snrlar zerinde kart
grlerolsa da yazmz iin bu o kadar
nemii saylmaz. Yukar snrn 20 kHz,
10 kHz veya sadece 7 kHz olmas ksmi
olarak ya sorunu, ve 20 Hz'in altnn ise
"his" edilebilecei fakat
iitilebilinemiyeceidir. Fakat kim
demitirelektronik kesin bir bilimdir
diye? Bir ses basnc leri tasarmlarken
"20 Hz ve 20 kHz arasnda bir yerde
demekle snrlar yeterli bir kesinlikle
belirtmioluruz. Sesin iitilebilirolmas
iin sadece doru frekans alannda
olmas yetmez sesin iddet seviyesinde
seviyeside nemlidir, ve iitebileceimiz
minumum seviye frekans ile orantldr.
Kulaklarmz en ok 500 Hz ile 5 kHz alan
iinde duyarldr, ekil 1 de grld
gibi. Bir100 Hz ve b i r i kHz likses bize
"ayn iddette gibi" gelir, ilkinin,
ikincisinden daha yksek seviyede
olmas gerekir-tabiiki dk seviyelerde.
Btn bunlar ekil 1 de verilen erilerde
ak olarak gsterilmitir. Alttaki noktal
ksm iitme eiidir: bu seviyenin
aasndaki sesler iitilmez yandaki
gsterir. Epey fark! stteki izgilerin
hepsi ise, frekansn bir ilevi olarak, eit
iddetlere kart der. En stteki izgi
"ac eii" olarak adlandrlmtr. Bu
birazyanltc olmutur neyazk ki: bu
seviyeye kadar hereyin iyi olduunu
belirtir. yel deildir! ok daha dk
seviyelerde uzun zaman maruz kalma
(rnein 10OdB de 30 dakika) kalc zarara
oktan sebep olur. Bu eik iin doru
olan tek nokta ise hakikaten ac verdii ve
zararn ok ksa birzamanda
olutuudur.
Bu eriler iin daha ok ey sylenebilir,
ama bu konu hakknda birka tane ok iyi
kitap vardr. Teori ayr bireydir ancak
pratik rneklemenin stne yoktur. ekil
6-35
 ses basne leri
elektorekim 1983
2 de bilinen sesler bir se skalasna
drlmtr. Bunlar, genel pratikte
o l d u u zere dBA ile kalibre edilmitir.
1 ac eii
Fakat acaba bu dBA nedir? Eer ses
UdB)
seviyelerini insann iitmesine gre
lmek istiyorsak, sonular, ekil 1 de
grlen zelliklere uyacak bir ekilde
"tartmamz", icap eder. 100 Hz de 60 dB
l i k " s o m u t " b i r s e s seviyesi rnein,
1 kHz de 50 dB deki ile ayn " i d d e t "
s o n u c u n u vermesi gerekir. Tabii k i , her
seviyedek her d m t a m olarak izleyen
bir devre yapmak zordur. Neyseki byle
duyarlla lzum yoktur, ve uluslararas
standarda gre tek bir frekans
kompanzasyonu kullanlabilir. B u , ekil 3
te grlen, A-tartl denilen eridir. Bir
mikrofon tarafndan alnan sesler bu
cevapla beraber bir szgeden geer ve
seviye szgecin arkasndan llr.
Sonu dBA olarak ifade edilir.

100 500 1000 5000 10000 dBA olarak ses lm

iitme eii
ekil 1. Bu grafik insan f(Hz) Buraya kadar, ses basncn ie yarar bir
iitmesinin duyarllk ekilde lmek iin ne gerekdiine dair
derecesini 81072-3 lzumlu bilgileri aldk. Ses lmek
grntlyor. Eit istediimiz i i n , tabii ki gerekli dzgn
iddetdeki izgiler, karakteristikli bir m i k r o f o n lazmdr.
verilen bir frekansn 100 Hertangi b i r k o n d a n s a t r l mikrofon bu
Hztonuna kadar ne i iin uygun olur. Sonra, bir mikrofon n
hacimde ses karmas
gerektiini gsteriyor. kuvvetlendiricisi g e r e k l i d i r t a b i i ki -
mikrofon kn ibreli b i r l aleti
balamay dnemezsiniz! Bu n
L (dBA) kuvvetlendiricinin arkasndan yukarda
anlatla'n szge gelmelidir; szgeten
ksa zaman maruz kalnca kan k bir A. A l m e devresine
iitme zarar 140-
beslenir, bu , seviyeyi d B olarak gsterir.
130- Burada anlatlan devre, 50 dBA ile 110
yerdeki jet ua 120- dBA menzili iinde ler. ekil 2 ye yle
bir bakarsak bunun normal uygulama iin
110- ~ *\ kafi o l d u u n u greceiz. Bu seviyenin
disko sesi veren sistem 100- aasnda fon grltsndesiniz. Ve
90- stnde? oradazaten.olmamanz gerekir!
ar ara (kamyon) Bu alan iinde, k seviyesini, ilk
80- lerin hoparlr sistemi y o l u y l a
kalabalk cadde lme menzi
karlatrabilirsiniz: geerken komunun
70-
arabasn lp yeni bir ekzosa ihtiyac
elektrikli sprge 60-
olup olmadna bakn; veya banzn
bro 50- s stnden geen uan kard
40- grlty kendi model uanzdan kan
evdeki grlt grlt ile kyaslayn.
30-

fslt 20-

Devre
10-
Tam devre ekil 4 de verilmitir. lme
81072-2
iitilme eii 0- m i k r o f o n u iin iyi bir seim Philips
ekil 2. dBA ile electret t i p i , L B C 1 0 5 5 / 0 0 olacaktr.
gsterilen ses Esasen b u , zellikle yksek g e r i l i m
iddetleri deerleri kayna gerektirmiyen kondansatrl bir
mikrofondur. indeki FE1 t a m p o n
kademesi kn epey dk bir
m 1 1 1 e m p e d a n s d a o l m a s n salar. Frekans
o Q
W cevab 100 Hz den 14 kHz'e kadar hemen
hemen dzdr ve seviye 134 dB yi geene
- 1*0w kadar ar yklemeye girmez..
'
Mikrofondaki F E T i i n bir art kayna
-20
*- gerek vardr, ve bu R8 ve C3 yoluyla
-30
^J^r
salanr. Esas mikrofon iareti T1 ve T2
ile kuvvetlendirilir. Bu kademenin kazanc
-
-40 yaklak x20 dir- R7 ve R3 arasndaki
orantdan saptanr. Hem giri empedans
-50 (R1 ils-saptanan) ve hem de kazan, bu
1 |l I i 81072 3
t i p bir mikrofona uymas iin seilmitir.
50 100 500 1000 5000 10.000
ekil 3. Tartl erinin Eer baka b i r t i p kullanlacaksa baz
karakteristikleri. deiiklikler gerekebilir. Kuvvetlendirici
iareti b i r e m e t r izleyici (T3) nden
6-36
 ses basnc leri
elektor ekim 1983

LBC
1055/00

S2D

81072-4

ekil 4. Ses basnc

lerdevresi, bir
mikrofon, bir
kuvvetlendirici bir
szge ve kademe
anahtarl bir A. A.
voltmetresi ierir

ekil 5. Ses leri iin

eleman yerletirmesi ve
baskl devre plaketi.

6-37
geerek, R10 R12veC5.... C7'i ieren ses basnc leri
szgece gelir. Bu szge ekil 3 te elektorekirn 1983
verilen istenen frekans cevabna olduka 6
yaklak deerler verir. ,B "6
En son kademe ise esas l devresidir.
Diyot kpr ile beraber IC1, br 1 mA lk
dner bobinli ibreli aygt ve deiik geri
besleme direnleri ok iyi bir A.A.
voltmetresi oluturur. D1 diyotu lerin
ar yklenmesini nlemek iin
konulmutur. stenilen l m alanlar, S1
tarafndan seilir. Blc zirrcir-
(R14 R18)den geen gerilim lerden 8172*
ekil 6. Dner bobinli
ler iin dB skalas
geen, akm ile orantldr, ve eer geri
besleme,zincirin alttaki bir noktasndan
alnrsa bu tam skala saptrmas iin
gerekli olan daha dk bir giri
gerilimine kart decektir.
Kullanlan esas ler "ar hareketli" bir
1 mA tipidir-rnein akord gstermesi
iin kullanlanlardan. Daha duyarl bir
aygt da kullanabilinsede uygun birnt
diren paralel balanarak toplam 4.04
duyarll 1 mA tam sapmaya drlr. V
RMS
ekil 6 da uygun b i r s k a l a verilmitir.
Yapmn sorun yaratmamas gerekir; 1000 Hz
ekil 5 de baskl devre plaketi verilmitir.
Mikrofona balantlar ekil 4 d e
ierilmitir. -o ekil 7. Bu yardmc
devre lerin
81072-7 kalbirasyonu iin
Kalibrasyon kullanlr.
Devrede iki kalbrasyon noktas vardr: IC1
in kamay (offset) dengelemek iin P1
kullanlrve 92 esas leri kalibre eder.
lk adm kamay dengelemektir. Bunu
basite indirgersek: giri iareti yoksa
lersfr gstermelidir! Ayarlama ilemi Para listesi
yledir. Mikrofonu karn (aksi halde
zarar grebilir), R1 i ksa yaparak S1'i en Direnler:
duyarl alana (70 dB tam sapma) evirin. R1 = 2k2
P2 yi orta pozisyona getirin, ve P1 'i ler R2= 10k
O'nun stne gelene kadar ayarlayn. R3 = 4 7 H
imdi lerin kalibrasyonu iin (bu daha R4.R11 =6k8
karmaktr) en iyi yol bir referans R5,R.6=39k
kaynana gre kalibre etmek veya doru R7= 1k2
olarak kalibrasyonu yaplm ses basnc R8=8k2
R9 = 470X2
lere gre lmlerin R10,R14- 680 SI
karlatrlmasdr. Ancak ok az R12,R13= 100k
okurumuzun bu t i p bir cihaz R15 = 220
bulabileceini sanrz. R16 = 68H
Baka bir yol daha var-dk R17 = 22
prezisyonlu, ancak ou uygulamalar iin R18= 10H
yeterlidir. Yapmclar, mikrofonlarndan R19 = 330 U
k baz referans seviyeleri iin P1 = 10 k trimpot
belirtirler. LBC1055/00 iin bu, P2= 5k trimpot
yapmcnn verisinden hesaplanabileceini
gibi 100 dB deki k, 40mV (RMS) kondansatrler:
olmaldr. B i r t o n reticinin kndatam C1,C2= 2/i2/16 V
olarak ayarlamak iin bu dk bir C3,C4 = 47^i/16 V
deerdir, ancak, ekil 7 de grld C5,C6 = 47n
gibi iki diren koyarak bu sorun giderilir. C7 = 3*3
Henz mikrofon bal deildir; yerine,
ekil 7 de gsterilen test devresi k, yar iletkenler:
R1 e balanr.' T1 = BC549C
Ton reticinin knn 1 kHz de 4,04 V'a T2 = BC 559C
ayarlanmasyla birlikte imdi elimizde T3 = BC547B
ler devresine verilecek istediimiz 40mV D1 . .. D5= 1N4148
referans girii oluturur. S1 anahtar 110 IC1 = 741
dB menziline ykseltilerek ler O dB le
gelene kadar P2 ayarlanr. Dierleri
G kayna ile ilgili son b i r s z . Aletin Eiectret Mikrofon LBC 1055/00
tanabilirolmas iin bataryay setik. (Philips)
ebeke ceryan kullanlabilirancak M * 1 mA l aleti
sakarlk kartabilir. Zaten dk bir akm 51 = tek kutuplu 5 konumlukomtatr
tketimi olduundan bataryalar uzun bir 52 ift kutuplu ama
sre dayanacaktr. kapama anahtar
6-38
video grafik
elektor ekim 1983 Dergimizin bu saysnda, km olan VDU (video Grnt nitesi) kartna ilikin
bilgileri aratrrken, karakterlerin ekranda nasl grndn incelemenin, pek
de kt bir fikir olmad kansna vardk. Baka bir deyile, karakterlerin
grntleri ekranda nasl olumaktadr ve bir video kart tam olarak ne
yapmaktadr? te bu yazda, akla kavuturmaya alacamz ey bu olacak
ve bir VDU kart yapmay dnmyorsanz bile, konu gene de size olduka
ilgin gelebilir.

Bir video grnt nitesi, bir bilgisayar tarafndan beslenir. Bir monitrn
video tarafndan yaratlan eitli harf, say ve
iaretleri bir ekranda gstermek iin
bandgenilii, allagelmi birTV
alcsnnkinden ok daha genidir. Tipik
kullanlr. Fakat o, sadece bir nevi olarak, iyi bir monitrn bandgenilii 20
kart televizyon alcsndan daha teye bir
eydir. O ayn zamanda, arzu edilen
MHz iken, TV'nin ki 5,5 MHz dir (bu verici
bantgeniliinin snrdr). Neden bu
kadar geni bandgeniliinin gerektii
karakterleri, monitrn alabilecei
nasl video iaretlerine dntren gerekli
elektronik devreleri de kapsar. Bununla
beraber, ilk nce, bir monitrn (veya bir
konusuna daha sonra dneceiz.
Televizyonda, viedo iareti bir tayc
dalgay modle etmektedir, bu yzden
alr? TV alcsnn) almaktaolduu video
iaretlerinden yararlanarak nasl
grnty oluturduuna bakacaz.
alcya gelen iaretden saf video iaretini
elde edebilmek iin bir alc ve kod
zc ksmlar gereklidir.
Bir televizyonda ekrandaki grntnn
oluma prensipleri daha nceden
Elektorda (Eyll 1977, s.9-33) ayrntlar
Grnt Nasl Olumaktadr ile incelenmidi, bu yzden burada iin
Bir monitr (genellikle bir bilgisayar ile iyzn anlatmann hi gerei yoktur.
kullanlan grnt ekranna bu ad verilir). Bununla beraber, nemli noktalarn
gerekte birtakm devreleri atlm TV zerinden gitmenin pek zarar da
als, bir monitrn geniletilmi bir olmayacaktr. Bir grnt 625 satrdan
eididir. Monitr, sadece, bir grnt olumakta ve 25 Hz'lik (saniyede 25
tbn ve gerekli src elektronik grnt) frekansdatekrarlanmaktadr. Bu
devreleri ierir, ve asl video iareti frekans, insan gznn, rahatsz edici
titremeleri (krpma) alglamasn
nleyecek kadar yeterince yksektir. Her
grnt, raster ad verilen ve her biri 312
ekil 1 . Normal bir TV 1/2 satrdan oluan iki kma
alcsnda grnty
oluturmak in
1a blnmtr.
gemeli tarama
kullanlr. B u , 2 tane Rasterlerden biri, tm ift olmayan
birbirinin arasna geer satrlardan, ve dieri de ift satrlardan
rasterin, ekrana oluur. Rasterler zerindeki hareketli
birbirinin peisra grntler bylece krpma olmayan tek
yazlmas demektir. Bu bir duraan grnt gibi gzkecektir.
durum ekil 1a da
gsterilmitir. ekil 1b
Bu teknik, gemeli tarama olarak bilinir
de, gemeli tarama ve prensibi ekil 1a da gsterilmitir.
kullanmadan grnt Diyagramdan grlecei gibi, bir raster,
olumasn yarm satr ile balarken dieri yarm satr
ile sona ermektedir. Yarm satrla son
gstermektedir, burada
ayn raster saniyede 50 bulma nedeniyle, raster senkronizasyon
defa yazlmaktadr. Bu darbeleri, son satr senkronizasyon
ekilde, bir monitrde darbesinden sonra satr periyodu
krp maz bir grnt 83082-13 (ekranda tam bir satr tarayabilmek iin
elde edilir. geen sre) sresinin tam says kadar
sresonraortayakar, aksihalde, raster
senkronizasyon darbeleri, satr
periyodunun yars kadar sre sonra
gzkecektir (ekil 2). Yarm satrdaki bu
farkllk, elektor demetinin, geri
dnden sonra, bir sonraki satr hangi
ykseklikten balayarak yazacan
belirler. Bir yarm satr-periyodu, tam
olarak ekrandaki yarm satr yksekliine
kar dtnden, sonu olarak, iki
rastere ilikin satrlar kesinlikle birbirinin
arasnda gzkecektir.
Televizyon kullanlan sistem budur, fakat
eer el i m izde duran bir grnt (rnein
saylarla kapl birekran) varsa, o zaman
830821b
6-39

jsatrserk/onizas/onu raster senkronizasyonu
A A A
btn bir satr
A
** first field
satr senkranizasyonu
darbesi
. 2.
karakter
bu birbirinin iine gemi gzken
rasterler, rahatsz edici bir "atlama" etkisi
yaratr ki, bilgisayarsistemlerine ilikin
monitorlarda bu durumdan saknlmas
gerekir. Bununla beraber, bu etkinin
olumasn nlemek iin birhile de
mevcuttur. Elimizde, ekranda, yeterinden
fazla bulunan satrsaysnn yarsn
kullanarak, ayn raster, katod nl tp
zerine saniyede 50 defalk hz ile
yazlabilir. Bu ilem kolayca "yazlm"
yardm ile, raster senkronizasyon
darbelerinin, daima son satr
senkronizasyon darbesinden sonra ayn *
zaman aral ile gzkmesini salatarak,
gereklenebilir. Buna, gemeli olmayan
grnt ad verilirve bir normal TV alcs
ile yada bir nonitor ile elde etmek
mmkndrvekrpmasz bir grnt
elde etmek iin genellikle bu yntem
kullanlr (ekil 1b). -
Her bir karakter iin ounlukla 5x7 yada
7x9 luk, noktalardan oluan bir matris
kullanlr. Ekrana, harflerden yada
saylardan oluan bir satr yazma ilemi
ekil 3'deki gibi olmaktadr. Tm bir
sradaki karakterler iin belli biranda,
noktalardan oluan srann biri yazlr.
Bylece 5x7 lik bir matrisle, birsradaki
karakterleri yazabilmek iin 7 grnt
satr gerekecektir. ekil 3'de, asterilen
6-40
video grafik
elektor ekim 1983
birinci alan
ekil 2. Bir video
iaretinin balamas ve
bitmesi (raster silme
mmnnrrTu olarak da bilinir). ekil
a da birinci rasterin son
buluu (bu raster yarm
satr ile bitmektedir) ve
dengeleme (denkletirme) darbeleri ekil b de ikinci
rasterin son buluu
83082-2 grlmektedir.
ikinci alan
ekil 3. Bu ekil,
karakterlerin ekranda
nasl olutuunu
anlatmaktadr. Burada
ard arda 7 tane video
satr ile katod nl
tpn k
modlasyonu yapm
olduu noktalar
grlmektedir. Satrlar
birbirine yakn
yerletirerek ve k
modlasyonlarn
karalyarak, ekrana
3 yazlmak istenen
karakter karakter karakter 830823 karakter kelimenen ne olduunu
anlvabiliyoruz.
Kelimeyi yazmak iin gerekli modlasyon
ile donatlm, birtakm video iaretleri
gsterilmitir. Satrsankronizasyon
darbesinden sonraki her bir darbe
elektron demetinin ekran aydnlatmas
anlamna gelmektedir. Ak olmas iin,
darbelertaranmtrve karakterlerin
ortaya kn gsterebilmek iin satrlar
birbirine yaklatrlrmtr. Diyagramn
gsterdii gibi, ekranda "VDEO"
kelimesi gzkecektir. VDU kart, 5x7
matris yerine 5x8 nokta
kmesi kullanmaktadr. Alttaki ilave
satrn salad avantaj kk harflerin
ok daha hassas olarak
oluturulabilmesidir.
Karakterlerin birbirinden ayrlabilmesi
iin, ekrandaki her 2 satrlk karakterden
sonra, bo birsatrizilmektedir. O
halde, gerekte birsatrdaki karakterler
iin 9 grnt satr bulunmaktadr. Bir
VDU kat, ekrana, normal olarak 24x80
adet karakter yerletirir, fakat bu, sadece
216 (= 24x9) tane satr gerektii anlamna
gelmelidir, nk bu durumda ilk satr,
ekrann tam st tarafnda yer alacaktr.
Karakterlerin, kaybolmasn engellemek
zere, ayn zamanda ekrann yan
taraflarnda az bir miktar bo yere
gereksinme vardr. O halde, bizim tam
olarak istediimiz ey, ekrann ortasnda,
video grafik karakterlerin grlecei dikdrtgen bir
elektor ekim 1983 alan parasdr. B u n u n ekranda nasl
gzkecei ekil 4'de grlmektedir.
Ekran zerine t o p l a m olarak 297 satr
(33 tane karakter satr) ve 128 karakter
yazlabilir. O halde ortadaki 80 karaktere
ilikin 216 satrlk b i r a l a n kullanm
oluruz. Diyagramda b y t l m olarak
gsterilen ksm, VDU kartnn, gerek bir
karakteri nasl o l u t u r d u u n u
belirtmektedir. B u n a g r e , karakterler
iin 5x8 lik bir matris, karakterler
arasnda 3 noktalk bir boluk, ve her bir
karakter satr arasnda bo bir grnt
satr bulunmaktadr. Bu admda, bir
m o n i t r n b a d g e n i l i i n i n , neden TV
alcsndaki 5,5 MHz den daha byk
olmas gerektiine bakabiliriz. Normal bir
televizyonda, satr periyodu 64 us dir.
Pratik olarak, bu srenin bir ksm b i l e ,
elektronik devrede kaybolmamaktadr,
nk byle bir kayp kompanse
edilmektedir. Bir satrda yer alan 80
karaktere ilikin her bir noktann devam
ettii sre 64 u s / 1 2 8 (satr bana den
karakterlerin teorik says) x8 (karakter
bana 5 nokta art 3 noktalk boluk) =
62,5 n s . Senkronizasyon darbesine ilikin
sre, 128 adet teorik karakter iinde
kapsan maktadr. Eer ekrandaki motif
siyah-beyaz-siyah-beyaz.... eklinde ise,
en yksek frekans ortaya kacaktr k i , bu
d e e r i / ( 2 x 6 2 , 5 ) = 8 MHz olarak
bulunur. Bulunan bu saysal deer, siyah
ve beyaz noktalarn keskinliini bile
gznne almamtr.
Bu normal bir TV alcsnda 80x24 lk bir
matrisde yer alan karakterlerin kalitesinin
ok iyi olmyaca anlamna gelmektedir.
O halde, ya satr bana den
karakterlerin saysn azaltmalyz, yada
dzgn bir video girii o l a n TV alcs
kullanmalyz. rnein, satr bana40
karakter kullanlm olsa i d i , nceki
bandgeniliinin yars kadar bir
bandgenilii yeterli o l a b i l e c e k d i . ou
kez, arzu edilen dier bir ekran
g r n t s , grafik s e m b o l l e r i d i r .
Elektor'un VDU kart, 8x8 bir matris
zerinde zel grafik karakterleri

ekil 4a. Elektor VDU

kartnda oluan
grnt. En fazla, her
bir satr 80 karakterden \
128 karakter
H
oluan 24 satr
yazlabilir. Yanlarda
braklan boluklar hi
bir bilgi tamaz.
\ *
80 karakter
i
Bytlm biimde
izilmi olan ekrann
kk bir ksm
karakterler iin
kullanlan matris ooooo
dzenini ooooo
gstermektedir (5x8 lik OJ
co oo
bir matris ile, karakter
03

n ooooo
satrlarn ayrmak in
bo bir satr).
ooooo,

83082-4a

sadan soldan
braklan boluk braklan boluk
ekil 4b. CRTC kartnn 4b
ekran nasl grd r*rrm??77777777:
anlatlmak isteniyor.
Yazlacak ksm sol st
kedeki ksmdr,
dier taraftan, grnt
yerinin geri kalan ksm
sa alt tarafa doru yer '. W W * _ "

alr.
O*

C4

CO

'
altdan
braklan b o s l u

stten
braklan bolul

| I satr senkronizasyonu

83082-4b

6?4

SSTEM YOLU
RESM TP KONTROL
MAOMA13
GSTERGE ADRES
ADRES;
SIRALAMA
MPU ONTROLU
ADRES L
YOLU VDEO ADRES
VDEO
MPU
STERG
RAM'I
VER
YOLU
kullanmakta ve semboller yatay olarak
birbiri peisra gzkmektedir. Dey
dorultuda, bu noktalar birbiri zerine de
debilir, nk bo satr iptal edilmi ve
ekrann en altna kaydrlm
bulunmaktadr, yle ki toplam satr says
ayn kalr.
VDU Kart Nasi almaktadr
lk nce bir VDUkartnn grnty nasl
oluturduuna bakmamz gerekir, nk,
olay, tam olarak ekil 4a daki gibi
olmamaktadr. ekil 4b bir para
deiiktir ve 80x24 adet karakterin kartn
toplam bellek alannda ne kadar bir yer
kapladn gsterir. Asl yazlan ksm
balangtadr, buna karlk tm bo
yerler ekrann sana ve sonlarna
dorudur. Bununla beraber, biz ekrann
tm evresinde kenarlarda boluklar
kalmasn istiyoruz ve bu ilem, yatay ve
dey senkronizasyon darbelerini bellek
alannda nerede yer alacan belirtmekle
salanlabilir. Bu, gerekte, adres
alannn en dip ksmnn, ekrann st
tarafnda olaca anlamn tar nk CRTC.belleintm adres alann tekrar ve
monitr, raster (kl ereve)
senkronizasyon darbesinden sonra gene
ekrann stnden itibaren yazmaya
balar. Benzer eyler, ekrann sol ve
sanda braklacak boluklar iin de
geerlidir fakat bu halde boluklar satr
senkronizasyon darbesine baldr.
Saysal trafik CRTC (Katod nl tp
kontrolr( tarafndan kontrol edilir. Bu
IC'nin u grevleri bulunmaktadr:
-ekranda yazlacak olan karakterin
adresinin yerini belirlemek
-szkonusu karakteri ilgili nokta
matrisine dntrmek
- Uygun zamanlarda yatay ve dey
senkronizasyon darbelerini yaratmak
- Bir'satrn matris noktalarn monitrn
video giriine gndermek
Ayrca, yatay ve dey senkronizasyon
darbeleri, Elektorun VDU kartnda olduu
zere, birkompozit (birleik) video iareti
oluturmak zere birletirilebilir.
Kontrolrn, ayrca, arzu edilen
noktalar matrisini semek, satr bana
den karakter saysn ve grnt bana kavutuunu umuyoruz, bylece artk
den satrsaysn semek, gemeli
tarama ya da gemeli olmayan tarama
seimini yapmak gibi dier baz ilevleri
de bulunmaktadr. Bu arada, ekranda
6-42
video grafik
DEY SENK.
~ elektor ekim 1983
YATAY SENK
SY6845 GRNT
SALATMA
RAO RA4 KRSR -VDEO
DEVRELE
RNE
JATIR
TARAMA c~>
SAYISI
<ARAKTERj
ekil 5. VDU kartnn
e o
KARAKTER
OLUTU.-
RAN
ROM TARANAN SATIR
blok diyagram. En
nemli ksmlar
VER'S NOKTA DZEN 83082-6 kontrolr (CRTC), video
RAM' ve karakter
ROM'u dur.
grnmekte olan "krsr" srmek, ve
VDU kartnda tercih yaplabilen "light
pen" e gelen balantlar kontrol etmek
gibi grevleri de vardr.
ekil 5 deki blok ema, VDU kartnn ana
ksmlarn gstermektedir. Kart ok
ilevi i CRTC yannda, birvideo, RAM',
bir karakter ROM'u da ierir. Video RAM'
ekrana yazlabilecek t m karakterleri
saklar. Eerekrana 80x24 lk karakterler
yazlacaksaozaman 1920 ( = 80x24) adet
bellek gzne gereksinim vardr, bu
yzden 2K lk bir RAM kullanlmtr.
ROM; grafik sembolleri de dahil olmak
zere, her bir karakteri oluturan nokta
dzeni hakknda bilgiyi ierir.
CRTC, adres ve veri yolu (aslnda bunlar,
sistem yolunu oluturmak zere
birletirilmitir) zerinden video kart ile
geri kalan bilgisayarsistemi arasndaki
haberlemeyi kontrol eder.
Ekranda kmas gereken veri, kontrolr
tarafndan okunur ve video RAM'ndaki
uygun bellek gzlerine yerletirilir. RAM
daki veriyi (data'yO okuyabilmek iin;
bylece bir satrdaki 80 karakter birbirinin
pei s r a o k u n m u o l u r . Veri, imdi,
karakter ROM'una gider ve orada bu
karakterlere ilikin nokta dzenleri
belirlenir. ekil 3 tekrar gznne
alnacak olursa, bir karakterin 8 satr
zerine yazld grlr. Elektor VDU
kart halinde, her bir 80 karakter serisi, 8
defaokunurve her defasnda tek bir
grnt satrna ilikin nokta dzeni
o k u n m u o l u r . Tek birsatra ilikin
noktalar daha sonra bir telemeli yazcya
gnderilir ve ordan seri olarak k
yapar. Bu kn, CRTC tarafndan
salanan senkronizasyon iareti ile *
birleerek, tam (komple) birvideo iareti
elde edilir. Bu yaznn amac, bir VDU
kart ve monitrn almasn ksaca
anlatmakt. Her ne kadar, aklamalarmz
srasnda zel olarak derginin bu
saysnda km olan Elektor VDU
kartna bavurulmu ise de, sistemlerin
ou benzer biimde almaktadr.
Bununla beraber, u anda bu konu
hakknda herhangi birsorunun akla
sizler, kendinize ait bir kart yaptnzda
ne umacanz bilmektesiniz. M
 basit MOSFET kontrol
Btn amatr yapmclar ellerindeki elektor ekim 1983
elektronik elemanlarn kullanlabilir
olduklarn anlayabilmek iin basit
yntemler ararlar. Bilhassa gl metal
oksit alan etkili transistrleri veya
sadece gl MOSALET (MOSFET) gibi
pahal transistrler asndan nemlidir.
Bu gibi elemanlarn tam bir elektriksel
kontrol her ne kadar pahal test cihazlar
gerektirirse de bir multimetre ile
kontrolleri de sonu verir.
Anlatlan testler n-kanal elemanlar
iindir, test ularnn yer deitirilmesi
ile p-kanal elemanlar da kontrol edilebilir.

Multimetre en yksek diren kademesine

(x10Mohm veya x100 Mohm) ayarlanarak
geit ve emetr arasndaki direncin
sonsuz olup olmadna baklr. Test
ular tersine evrilerek tekrar kontrol
edilir.

basit MOSFET kontrol

Multimetreyi en dk diren
kademesine ayarlayn.
(Krmz) ucu + terminalden emetre ve
(siyah) ucu-terminalden geite balayn.
Geit imdi n gerilimlendirilmitir.
Siyah ucu geitten kaldrp kollektre
balayn. Multumetre imdi 0 ohm .
gsterecektir. (ekil 1a).
(Siyah) ucu - ternimalden emetre ve
(krmz)y + terminalden geite
balayn. Geit imdi ters ngerilimlidir.
Ucu kallektre ve pozitif olan emetre
balayn. (ekil 1 b). Multimetre imdi
kallektr ve emetrn arasndaki eit
diyot yznden saptrma
yapamayacaktr. Eer imdi + u
kollektre, eksi olan da emetre
balanrsa multimetre saptrma
yapacaktr.
Eer yukardaki kontroller tatminkar ise
eleman kullanlmaya elverilidir. Aylarca,
rnein, 25K135 ve 25J50 Mosfetleri ile
yaplan deneyimler bunlarn ok gvenilir
olduklarn gstermitir, yukardaki
testlerin olumsuz sonularnn grlmesi
pek olas deildir. M

1a **<

83066-U B30S6- lb

6-43
VDU kart
elektor ekim 1983

VDU kart

Elektor'da yeniliklerle beraber gitmek isteriz, ve bu yzden yeni bir video kartna
zamann geldiini hissetmekteyiz. Burada anlatlacak olan VDU kart, sadece,
eskimi olan fakat hala popler olan elekterminal iin yaplm modern bir alc
olarak dnlmemelidir fakat daha ziyade modern bir bilgisayarn tm
olanaklarn kullanmay amalyan yeni bir tasarm olarak ele alnmaldr. Kart,
ekranda her biri 80 karakterden oluan 24 adet satr grntliyebilir, grafik
olanaklar mevcuttur, ve daha baz olanaklar daha. ok saydaki Juenior
bilgisayar sahibi uzun bir sreden beri, bilgisayar sistemlerini kendi video
kartlar ile donatmay beklemekteydi. Bununla beraber, kart sadece junior iin
deil, fakat 6800 ailesi ve Z80 gibi dier ilemciler iin de amalanmtr.

Bilgisayar Derginin bu saysndaki "VideoGrafii"

adl makale, VDU kartnn prensiplerini
anlatarak bu yazya elik etmektedir ve
in konu hakknda bilgisi olmayan iin
btnlk balayan iyi bir malzemedir. Bu
yzden, oradaki bilgiyi tekrarlamak
Video yerine, burada sadece VDU kartn
anlatacaz. Ayn zamanda, kartn daha
baka olanaklar salayp
salayamayacan anlatmalyz ki,
yazmza ite bu noktadan balayacaz.
VDU kart ... ve Terminali
H. Vermeulen Burada VDU kartn bamsz bir nite
olarak ele alacaz. Bu biimiyle, kart,
Junior bilgisayarn geniletme yolu
6-44
zerine dorudan doruya balanabilir.
lave olarak gerekecek tek eleman, yazc
monitr (gzleme) program yerine
VDU k programn ieren bir2716
EPROM'udur.
ekil 1 VDU'yu oluturan ana bileenleri
gstermektedir. Ik olarak asl VDU
kartnda, katod nl tp kontrolr
(kontrol edici) (6845), 2 k'lik bir video
RAM' (6116), ve karakter kayna
bulunur-blok diyagram dier, ayrntlara
inen makalede bulunabilir. Karakter
kayna, iinde tm ASCII ve grafik
sembollerini uygun noktalar matrisi
dzeniyle sakland 2732 EPROM'undan
oluur. (Grafik olana, tesadfen "DOke"
komutu altnda da vardr, fakat bu konuya gereken bir nokta, VDU kartnm, Elektor . VDU kart
sonradan dneceiz). yol (bus) dzenini kullanmasdr, eer elektor ekimi 983
Kart, 75 ohm'luk video k zerinden dier sistemlerle birlikte kullanlcaksa, o
bir monitre balanabilir. Kart zerinde zaman k u l a m a , balantlar ve video
"light pen" balants da mevcut programlarn kendisi yapmaldr.
olmasna karlk, imdilik bu temel kart Video kart tarafndan yaratlan kompozit
iin bu amaca ynelik bir yazlm (birleik) video iareti, herhangi bir
verilmemitir. Bunu daha sonraki bir monitre uygulanabilir. Hem
tarihde, temel sisteme katmak basit bir i senkronizasyon darbeleri hem de
olacaktr. Diyagram ayn zamanda, kontrast ayarlanabilir. Ayrca, btn
Juniora ilikin video programlarn grnt, ak (beyaz) bir zemin zerinde
ieren 2716'y da gstermektedir. siyah karakterler oluturabilmek zere
Ekran zerindeki standart biim (format) tersine evrilebilir. "Krsr"n yanp
her biri 80 karakterden oluan 24 satrdr snmesi yada srekli olarak yank
ve gerekli bandgenilii yznden, uygun kalmas salanabilir. VDU kart, C1, C2 ve
bir monitr veya videogirii (normal L1 'i ieren osilatr ile kullanlabilecei
anten girii deil) olan birTValcis gibi, istenirse, bu elemanlar yerine, devre
gerekecektir. Kart ayrca, VDU plaketini diyagramnda noktal olarak gsterildii
birZ-80 ilemcisine uydurabilmek iin, zere 15 MHz'lik bir kristal
bir ara balama da sahiptir. Benzer yerletirilebilir. Eer kristal kullanlacak
ekilde, dier 6502 ilemcisi kullanan olursa, ekrandaki grnt bir kaya kadar
bi lg i sayara ve 6800 ai esi de karta hareketsiz kararl kalacaktr.
balanabilir. Kart zerinde, tam olarak Kart zerindeki tm zamanlama
adres kod-zme ilemi yapldndan, iaretleri, senkron olarak (ezamanl)
sz edilen ilemcilere sahip, hemen saat darbeleri salanan birTTL
hemen tm modern bilgisayarlara anahtarlamas ilealrki, bu pek de ekil 1. Bu, VDU
balanabilir, rnein; AIM 65, SYM, VIC rastlanmayan bir durumdur. Bunun kartnn
20, VIC 64 ve benzerleri. Hatrlanmas avantaj, bu kadar yksek bir frekans ile anablleenlerinl
gsteren bir taslak,

75 ohm koaksiyel kablo

M on t r

J
karakter
3. < retici
UUUU'O

nnnnnftflrtnfftn
video
RAM'
A>> M .yuuuuuuuuuuu
* - . . ca c
O*-- O? R

BtfBQ
2716
nnnrt^ftrtrtnn^rtnftfl^^n/r

> _ 24 VCC
6845
vQ>
L ry::.
^VP^y^mt
:^ T
>
b Vc,o^oyuuuaxrcrrroTTrjuLKJ r

z ^-
|31 A l i
ao ir

.nnnnnnniVfr g ,nftne>,cnfh jfcg Jo >1fl A l
1* C<*op*ml ha ce
WV 9 Ul/UUU O f
^ ~ / B i l O?
t r t # l t t U O O P "A 1u m
msfc* i ' 0&
[ "* D4
p<3 03
! L J w v w v w v WW -
J.C. Characte f
S... :<,,,,::,::::;-S:::;::.:.:.;;,,,::,::,::I
oo o o oo g o o oo oo o O o o o oo oo oo ooo oo ooo. video gnerato r
o programlar

lightpen

83082-2-1
6502,6800, 6809, Z80
VDU kart
eleKtor ekim 1983

i
O
*

i
o-
^ ^
2^
e.
^^^1
*
0) 3
fi) D>
<
=3
o
o.

lss
o 0 fi)
3 I"?
"1

1 * *
11 *

T
JL
* '
t II
j I I 1A

"M : 1 : > :

ekil 2. Burada, bir

VDU kart ve bir CPU
kart ieren niversal
bir terminal ile eninde
sonunda ne gibi eyler
yaplabilecei
grlmektedir. Dier
btn cihazlar
(bilgisayar, modem,
yazc, tutakm ve
benzerleri) bu terminale
balanabilir.
83082 2-2

6-46

16 bitlik
bilgisayar
modem
telefon hatt
ana
bilgisayar
bile, zamanlama hatalarnn
oiuamamasdr.
Grld zere, daha buraya kadar ki
aklamalarmzdan, VDU kart iin
birtakm olanaklarn mevcut olduu
anlalmaktadr, fakat ilerledike daha
bakalar da ortaya kacaktr. VDU
kartnn devam olarak, ksa bir sre
sonra VDU kartn btnleyici, bir CPU
(BB=.merkezi ilem birimi) kart
makalesi yaynlayacaz. Bu iki kart
birlikte, RS 232 ara balaml ve VT 52
protokoluna gre alan niversal bir
terminal oluturur k i , bylece hemen
btn bilgisayarlara balant yapmak
mmkn duruma gelir. ekil 2'de byle
bir sistemin ana ksmlar grlmektedir
ve aktr ki bu terminal RS232
arabalaml herhangi bir bilgisayara
balanabilir. CPU kart, bir6502
m i k r o i l e m c i s i , 2 tane VIA (ok ynl
arabalam adaptr), bir ACIA
(asenkron haberleme arabalam
adaptr) bir EPROM ve bir RAM ierir.
Plaket stndeki bir takm devaml
balantlar sayesinde, aktarma (transfer
biimi formant), hz balatma ve bitirme
bit'lerlnin says ve Kontrol b i t l e r i n i n tipi
ve says, terminale balanacak herhangi
bir bilgisayar iin ayarlanabilir. Benzer
ekilde, 8 tane farkl ekran-grnt
format iin seim yaplabilir.
Eksiksiz bir terminal iin gereken herey
bir VDU k a r t , bir CPU kart, bir
monitr ve bir tu takmndan ibarettir.
Terminal, rnein bir modem yardm ile
telefon hatlar zerinden uzak bir yerde
yer alan dier bir bilgisayar ile
haberleebilir, fakat VT 52 protokoluna
sahip olmas nedeniyle, 16 bit'ik bir
VDU kart
elektor ekim 1983
CPU (MB) kart!
VDU kart
ekil 3. Bir VDU ve CPU
kartnn birleimi,
eksiksiz bir bilgisayar
sisteminin temeli
olarak da kullanlabilir.
Bu birleim sisteminin
eitli ksmlar
arasndaki
'light pen' haberlemeyi kontrol
eder ve ekranda bilgiyi
(enformasyon)
grntler.
bilgisayara dorudan doruya da
balanabilir. Tabii k i , bir yazcya
balant yapabilme olana da
tannmtr. Bun.dan baka, CPU ve VDU
kartlar beraberce, ekil 3'de gsterildii
biimde eksiksiz bir bilgisayar sisteminin
temelini oluturacak biimde de
kullanlabilir. ekildeki rnek iin kartlar
16 bitlik bir bilgisayara balanmsa d a ,
bu herhangi bir tipten bir bilgisayarda
olabilirdi.
Terminal yazlm, en fazla 8K'lk bir
yaz-oku (RAM) tipi bir bellei ve 16K'lk
salt oku bellei (ROM) olan CPU
zerindeki 2716 EPROM'una
yerletirilmitir. Aktr k i , daha
imdiden bu iki kartl birleik sistem iin
bir takm olanaklar mevcut olduu
anlalmakta ve kesinlikle, szn
etmediimiz daha birok ey
bulunmaktadr. Buna ramen, bu
-noktalar, CPU kartna ilikin makalenin
ortaya kmasna kadar bekleteceiz.
(CPU kart Aralk saymzda yer alacaktr).
Ksaca VDU kart
ekil 4'de, VDU kartna ilikin devre
emas gsterilmitir. eklin solunda
sistem yolu grlmekte ve burada
AO...A10 adres hatlarnn, 2'den1'e
oullayclar (oklayclar) olan IC12
...!C14'nB girilerine
balandklarn gryoruz. Ayrca A 3 ,
... A 1 5 a d r e s hatlar N 1 . . . N13 tarafndan
evrilmitir. Adresler ya
A3 A 1 5 hatlarna ya da evrilmi olarak.
3 1 5 noktalarnda mevcut
olduundan, adres kod-zme ilemi
eksiksiz olarak yaplabilir. Video RAM'na
ilikin kod zme ilemi N37 tarafndan
6-47.
VDU kart
elektoreKim 1983

ekil 4. VDU kartnn

devre emas. En
nemli bileenler IC1I
(video kontrolr) IC15
(Video RAM) ve IC9
(karakter reticidir.

veCRTC'ye ilikin kod zme ilemi ise 6116'nnadresgirileri,IC12 IC14

N38 tarafndan yrtlr. B iki mantk oullayclarnnA girileri zerinden
kaps yanndaki saylar Junior bilgisayar sistemin adres yoluna balanr.
ile kullanma kar dmektedir. Bu (oullaycnn seme girileri mantk
halde, videoRAM' D 00 D 777aras sfrdadr). Ayn zamanda, ICIOveri yolu
blgede ve CRTC D800...D80 aras tamponu, N14veN24 zerinden
blgededir. N37'den krmk = yonga - yetkilendirilir (enable). R/W hattnn
seme iareti verildiinde, video RAM' mantk seviyesi (konektrn29C nolu
(IC15), bilgisayar tarafndan sistem yolu ucu)IC15'in,N32, N23 ve WE girii
zerinden adreslenir. Bu ekilde, tarafndan yetkilendirilmesini garanti
 VDU kart
elektor ekim 1983

Para Listesi
Direnler:
Rl,R2-47un
R3,R4,R8 = 100 n
R5.R6 - 4k7
R7 = 68H
R9,"RlO = 2k2

Kondansatrler:
C1 = 40 p trimmer
C2 = 10 p trimmer
C3,C5.. .C19= 100 n
C4 = 1 M/6 V

Yar iletkenler:
T1,T2 = BSX20
IC1,IC2= 74LS240
IC3 = 74LS04
IC4=74LS00
IC5=74LS86
IC6= 74LS10
IC7 = 74LS27
IC8= 74LS30
IC9= 74S133
IC10,IC16=74LS245
1011=6845
IC12,IC13,
IC14*74LS157
1015 = 6116
IC17 = 74LS175
IC18 = 74LS273
1019 = 2732
IC20 = 74LS166
IC21 = 74LS163

eder.
EerCRTC, sistem yolu zerinden
adreslenecek olursa, o zaman N38,
CSgiriine bir mantk sfr gnderir.
Bylece, ilemci, 6845'in yazclarna,
sistem yolu zerinden ulama olana
bulur. Bu arada, IC16 veri yolu tamponu
da N16 ve N26 yardm ile yetkilendirilir
gerekte IC16, eer VDU kart bir light
pen ile kullanlcaksa gereklidir. Eer
byle bir kullanm olmayacaksa, ve veri
sadece yol (bus) zerinden CRTC'e
yazlyorsa, o zaman IC16 gereksiz
kalacandan, 6845 veri hatlarna
dorudan doruya 8adet ile balanabilir.
lemci, video RAM'ma giri yaptnda
ekranda herhangi bir taramann
grnmemesi iin, N37 adres kod
zc, FF1 ....FF4 iki durakllarn
snrlar.
VDU kartnn zamanlamas, N17 veN18
zerine kurulmu osilatr tarafndan
kontrol edilir. Buasilatr, nokta frekans
olarak adlandrlan ve deeri burada
kullanlm olan ekran dzeni i i n 1 5 M H z
olan frekans salar. Nispeten yksek
saylabilecek bu frekansda kararll
Dierleri:
X1 = 15 MHz kristal
(80x24 karakterlik bir
grnt dzeni iin;
eer bu kristal
kullanlrsa C1, C2ve
L1'e gerek yok) .
L1 = 4 . 7 M H
64 ulu erkek kohektr
DN, A ve C sralarn
kullann.
salayabilmek iin bir bobin kullanmak ekil 5. VDU kartna
gereklidir. Optimum performans elde ilikin elemanlarn .
edebilmek iin C 1 , C2 ve L1 yerine yerletirilme dzeni.
osilatrde 15 MHz'lik bir kristal
kullanlabilir. IC21, osilatr frekansn 8'e
bler. Bu IC (tmdevre), bir senkron
sayc olup sayma ilemi yediye
ulatnda N30 tarafndan
sfrlanmaktadr. Sfrlama ilemi IC
tarafndan bir sonraki saat darbesinde
yapldndan, bylece IC etkin olarak 8'e
kadar saym olur. C k kontrolr iin
gerekli olan karakter frekansn salar.
CRTC, bu k iareti frekansnda,
000'dan 7FF'e kadar srekli olarak sayar
(videoRAM'nn tm blgesi). imdi
ilemcinin video RAM'ma ulamas sz
konusu olmadndan, IC12'nin MO...
MA 10 adres klar 6116'nn adres
girilerine oullayclar zerinden
balanr, bylece tm RAM adreslerine
srekli olarak ulalm olur. Bundan
sonra RAM srekli olarak veri salar k i ,
bunlar IC18"latch"ine yerletirilir.
"Latch", RAM'n klarnda kararl veri
elde etmek iin gereklidir ve bu koul
salanana kadar saat darbeleri
 VDU kart
elektorekim1983 uygulanmaz. Daha sonra RAM'adier bir fark bulunmaktadr. Bu gecikme, birka
adres saland srada, "Latch"in k yz nano saniyedir, ve bu yzden CUR ve
verisi de ayn anda kullanlabilir. 'Latch' DEN iaretleri, nokta iaretine gre
saat darbesi, N21 zerinden salanr. olduka erken ortaya km olacaktr.
"Latch" iindeki bilgi, IC19 karakter Problemi hafifletmek iin, DEN ve CUR
retici iin, bir adres grevi grr. CRTC iaretleri nokta iareti ile kartrlmadan
2732'e grntlenecek olan her karakterin nce iki btn karakter sresi kadar
satr adresleri (RAO RA3) ayn anda geciktirilir.
salar, yle ki o anda ekrana yazlacak N33'n12 nolu ucundaki kprler, .
olan satrn noktalar, bir anda video kullancnn ekran zerinde parlak
hattna verilmek zere okunur. (aydnlk) yada karanlk "krsr"
IC20, nokta bilgisini paralelden seri seebilmesine olanak tanr. Bu ise, bir
biimde (formata) dntrr. Kullanlan anlam bile ekrandaki grntnn ya
yksek frekanslar ile herhangi bir normal yada negatif (fotoraf tekniinde
zamanlama hatasnn nne gemek olduu gibi) olmas demektir, nk eer
zere telemeli yazclar senkron olarak karanlk bir "krsr", kullanmak istersek,
altrlmlar ve bunlarn saat iareti o zaman ekrandaki tm nokta iaretleri de
N19veN20 zerinden osilatrden N34 tarafndan evrilir. " J " kprs
alnmtr. Seri nokta bilgisi IC'nn Y normal bir grnt (karanlk fon) iin ve S
knda gzkr. N34, N31, N22 ve T1 kprs evrilmi bir grnt (aydnlk
ileT2 etrafndaki devreden oluan video fon) iin kullanlr.
kartrc kat, IC20'den gelen Y iareti N15, N25, N28veN29,Z80arabalam
ile, CRIC (39 ve 40 nolu ular) tarafndan devresini oluturur. Bu kaplar, Z80
salanan satr ve raster senkronizasyon tarafndan salanan iaretlerin, 6502'den
darbelerini birletirir, nceden ayarlanan gelen R/W ve yetkilendirme iaretleri ile
P1 ve P2 potansiyometreleri, uyumlu olmasn garanti eder. Eer280
senkronizasyon darbelerinin kullanlyorsa, U-V ve X-Y linkleri
bykln ve nokta genliini kullanlmaldr. EerZ80'nin tazeleme
ayarlamakta kullanlr. Dikkat edilecei (RFSH) iareti kullanlyorsa odurumda
zere, bu ayarlardan her birinin dieri N28'in13 nolu ucundaki noktal kpr
zerinde etkisi vardr ve bu durum, yaplr, ya da baka bir seim olarak, bu
ayarlar yaplrken grlecektir. uca dtan tazeleme iareti uygulanabilir.
CRTC'nin ayr ayr ele alnmas gereken 0502 ve6800 ailesinden ilemciler iin,
iki nemli iareti daha mevcuttur. Bunlar U-W ve X-Z balantlar yaplmaldr.
DEN ve CUR olarak gsterilen i

iaretlerdir. CUR (sor) k, ekrandaki Yapm

"krsr"n konumunu ve DEN(Display
ENable= grnt yetkilendirme) k,
CRTC'nin ne zaman ekrann aktif
blgesinde olduunu belirler (ayrntlar
aklayan makalede "grnt olumas"
ksmna baknz). kinci iaret, ekran
aktif blge dnda tamamen karanlk
tutmak iin gereklidir. Her iki iaret,
video iareti ile birletirilmelidir (N34ve
N31 zerinden), fakat bu i derhal
yaplamaz, nk RAM'a adres
salanmas ile nokta bilgisinin EPRM
klarnda grnmesi arasnda bir sre
y
OS-650 Ttteril disk five - Sepi. 16, 1981
1 > Drtcter
2 > Crete t teu file
3 > Ckift file i e
1 > Oelete file fr diskette
5 > Crete i U i k dt diskette
6 > Crete dt diskette vith files
7 > Crete kfftr spce fer dt files
8 > Sinjle er d u l disk drive copier
9 > Enter 0S-65D siste
4P* the Bafeer of p u r seleetion
ftd depress RETURM ? |
6-50
Baka bilgisayar projeleri, (rnein
Junior bilgisayar iin) yapm olan
merakllar, zellikle ekil 5'deki Elektor
baskl devresi kullanlacak olursa, video
kartn yapmakta hibir zorlukla karla
mayacaklardr. Bu ekil, itf tarafl plaket
iin sadece elemanlarn nasl
yerletirileceini gstermektedir. Tm
IC'Ierin iyi kaliteli soketlere monte
edilmesi tavsiye edilir. Bu durum, IC3ve
IC20 iin olduka nemlidir, fakat daha
iyisi bu IC'Ierin baskl devre zerine
lehimlenmesi olacaktr, nk bunlar
yksek frekans ile ilikilidir. T1 iin,
para listesinde BSX20 olarak yazlmsa
da BC547B'de uygundur. eitli tel
balantlar (Z 80arabalamnda ve
normal yada verilmi grnt seiminde)
balamay unutmamaya dikkat
edilmelidir ve.ayn ey adres kod zc
balantlar iin de geerlidir.
Eer osilatrde kristal kullanlacak
olursa, L1, C1 ve C2 plaket zerinden
karlabilir. EerVDU kart, geniletilmi
Junior bilgisayar ile kullanlacaksa, o
zaman adet EPROM gereklidir.
Bunlardan biri, karakter reticini ieren
2732 ve dier ikisi TMV ve PMV video
programlarn ieren 2716'lardir.
Bunlardan son ikisi, TM ve PME
EPROM'larnin yerine gelmitir ve TM ile
PM yazlmlarn ierdiklerinden Junior
bu i iin en kts deildir.
DOS Junior ile bir tane 2732 karakter
reteci, ve bir tane de video programlarn
(DOSVT) ieren 2716 kullanlr. 2716.
arabalamkartndaki IC-5'e ilikin sokete
m nde edilir. DOS Junior iin bir CMOS,
6116 RAM' gereklidir ve ayn kart
zerinde IC4 soketine yerletirilir. Kart
 Tablo 1. VDU kart
zerinde birka deiiklik yaplmaldr. elektor ekim 1983
IC4'n 18 nlu ucu 20 nolu uca
birletirilir.
AXCAWW-39,1
u balantlar yaplr.
M-J.e-U'-G'-J'-L'.O'-M'-
VDU kart ile dzgn bir biimde AXCA 2WQ - 39,2
alabilmesi iin, DOS Junior
(geniletilmi Juniordan farkl olarak) de AXGO 9299
baz yazlm deiiklikleri yaplmaldr.
Bunun iin, Junior iin uygun olacak bir -DSKETTE U T I L I T I E S -
V3.3 disket ve bir elekterminal veya baka SELECTONE:
bir seri 1 /O cihaz gereklidir. 1JC0MPAR
lknce, disketin bir kopyas Utility 8 2) TRACK 9 READ/WRITE
yardm ile karlr ve bu kopya A ? 2
srcs (drive) iine yerletirilir. - TRACK ZERO READ/VVRITE UTLTY -
Bundan sonra Tablo 1'deki verilmi olan
deiiklikler yaplr ve Junior COMMANDS:
tutakmndan u komutlar girilir: Rnnnn - READ INTO LOCATION nnnn
Wnnnn/9999.P - WRlTE FROM nnnn FOR pPAGES
<RST> WITH 9999 AS THE LOAD VECTOR
<AD>A200 3-EXITTOOS-65D
<DA> COMMAND: RA 200
ve Tablo 2'deki "bootstrap" deiiklikleri
verilir. Daha sonra;
- T R A C K ZERO READ/VVRITE UTLTY
<AD>A311
<DA>FFFF (videokl) COMMANDS:
FFFF (video k 2) * Rnnnn - READ INTOH-OCATION nnnn.
Wnnnn/9999.P - WRITE FROM nnnn FOR pPAGES Tablo 1. Burada,
A2FE (videokl^ W1TH 9999 AS THE LOAD VECTOR "floppy disk"ineilikin
E1F3 (centronil k 1) E-EXITTOOS-65D 0 izinin, (track) SA2
girileri izler ve Tablo 3 ile devam edilir. adresinden balayan
Bunlar yapldktan sonra, VDU kartn COMMAND? E RAM belleine ve 1
uygun yeni bir V 3.3 disketine sahip izinin SAA00
AXCAAA99 = 9,1 adresinden balayan
olmu oluruz. RAM'a nasl aktarld
Eer yeterince ilgi olursa, btn bir AX grlmektedir.

Tablo 2. 0 1 8 9 A B D

A20 : A9 01 8D 5E 26 20 BC 26 A9 2A 85 FF 20 54 27 86
A210: FE 20 67 29 20 79 2E A0 BF 20 EC 22 F0 03 88 D0
A220; F8 8C 00 23 A2 01 8E C6 2A 4C 41 22 EA EA EA EA
A230 : EA EA EA EA EA EA EA EA EA EA EA EA EA EA EA EA
A240 : EA A9 00 8D F7 EF 8D D2 EF 20 35 F4 20 30 F3 20
A250 : 61 27 20 73 2D 0D 0A 0A 2A 44 4F 53 20 4A 55 4E
A260: 49 4F 52 20 43 4F 4D 50 55 54 45 52 20 20 56 32
A270: 2E 30 2A 0D 0A 0A 43 4F 50 59 52 49 47 48 54 20
A280 : 42 59 20 45 4C 45 4B 54 4F 52 00 A9 2E 8D 7C FA Tablo 2. Burada,
A290: A9 FF 8D 7D FA A9 00 8D 7A FA A9 FC 8D 78 FA 4C "bootstrop" ksmn
A2A0: E6 2A deitirmek iin gerekli
veri bulunmaktadr.

Tablo 3.
olaslkla, bu konu ile ilgiii olarak daha
ayrnt ile uraacaz, zellikle AXGO 0209
CRTC'nin almas ve ilgili yazlm
asndan. -DSKETTE UTILITIES -
EPROM'lar, nceden programlanm SELECTONE:
olarak, geniletilmi Junior iin ESS 522 DCOMPAR
ve DOS Junior iin ESS 521 eklinde, 2) TRACK 0 READ/VVRITE . '
Technomatic LTD tarafndan salanabilir. ?-2
Devre 5 V'luk tek bir kaynakla almakta - TRACK ZERO READ/VVRITE UTLTY -*
ve yaklak olarak 450 mA kadar bir akm COMMANDS:
ekmektedir. Sisteme ilk enerji Rnnnn - READ INTO LOCATION nnnn.
verildiinde, sfrlama butonuna Wnnnn/9999,P - VVRITE FROM nnnn FOR p PAGES
baslarak, sistem balang konumuna WITH 9999 AS THE LOAD VECTOR
getirilmelidir. P1 ve P2'yi ayarlamak iin E - EXIT TO OS-65D
*
ilk olarak bunlar orta konumlarna
getirilmelidir. Daha sonra, P1 ve P2, COMMAND? WA 200/2200,8
ekranda temiz bir grnt elde etmek
- TRACK ZERO READ/VVRITE UTLTY r-
zere ayarlanr. Eer bir monitr yerine
bir TV alcs kullanlm ise, COMMANDS:
bandgenilii genel olarak ok byk Rnnnn - READ INTO LOCATION nnnn.
olduu iin, kontrast kontrol tmyle Wnnnn/9999,P - VVRITE FROM nnnn FOR p PAGES
VVITH 9999 AS THE LOAD VECTOR Tablo 3. Burada,
geriye doru evri Imelidir. C1 veC2 E-EXITTOOS-65D deiiklie uratlm
trimer kondansatrleri ekranda ki COMMAND? E^ ' olan "bootstrap"n
grnty kararl tutmak zere, frekans nasl tekrar "floopy
ayarlamak iin kullanlr. Eer osilatrde AXSA01,1 = AAOO/8 dlsk"e yazld
15 MH'z'lik bir kristal kullanlm ise, bu grlmektedir.
AX
son ayar ilemi gereksizdir. H
6-51
 minik FM alcs
elektorekim 1983
L^38tKl|
minik
alcs
minyatr
yksek Elektor dergimizin ngilizce
Mays saysnda hemen hemen tek
bana bir FM alcs yapma olana
kaliteli veren, Philips (ve RTC tarafndan
kullanma sunulan) TDA 7000 tmleik
FM radyo devresini tantmtk. Tm Avrupa'da
bu IC'nin ilgi grmesi ve geni bir
uygulama alan bulmas karsnda,
biz de kaytsz kalamazdk ve bunun
iin sz konusu tmleik devre
etrafnda kurulu, zel bir ekicilie
sahip bir devre hazrladk. Uzun sreli
uramzn sonunda ok iyi kalitede,
6-52
9V luk bir pille alan, bir alak
frekans kuvvetlendiricisiyle birlikte 30
cm2 lik bir plakete yerletirilebilen
Kk bir FM radyosu ortaya kt.
TDA7000'in piyasaya k byk
yanklar uyandrmakla kalmad, ksa
zamanda ok geni uygulama alan
buldu. Bunun hakl gerekeleri vard:
Tmleik devremiz 18 bacakl ve bir alc
yapmak iin gerekli olan stnle
hemen hemen sahiptir. Kullanlan dier
elemanlar bir rezonans devresi ile birka.
kk kondansatr ile snrldr. Montajn
tm byk boylu bir posta pulu
byklndedir; girii bir antene
balanrken k kk bir
kuvvetlendiriciyi srer.
Devrenin prensip emas ekil 1 de
verilmitir ki bu ema biraz nce saylan
elemanlar kapsar. Daha basidini yapmak
zordur. Bu prensip emas hakknda
derinlemesine inceleme yapmak
isteyenler, daha nce (Mays 1983'te) ki
yazmz okuyabilirler.
Piko mu, mikro mu yoksa mini mi?
lk yazmza olan tepkiler iki ayr noktada
birleiyor: hayranlk ve Elektor'da
allm birzellikolan baskl devrenin
bulunamamasndan doan hayal krkl.
Amatrleri dnerek, Philips ve RTC nin
sunduu ekilleri tekrar ele aldk, fakat
bunlar kimseyi tatmin edemedi: oysa biz
istekleriniz dorultusunda bir baskl
devre hazrlamalydk. Bunu baardk ta!
Sorun, temel ve hemen hemen tek bir
ilevi olan ve sonuta bir alcnn
yaplmasna olanak verecek olan bu
tmleik devreyi nasl kullanacamz
eklindeydi. Bu mehuralc, neye
benzemeliydi?
Allagelmi bir FM alcsna m? ok
ok kk bir radyo modeline mi? Yoksa
Lm3U6rtw f i l e S . bOy ^r&>todo h |C
fArlk 0'" $ O>"^ <0<UP Ur-. -
IWt k*2flA^ 2.00'dt te t
W, \ p/o i . * n
f>tO f- ? 'c 1T' r
boyundan beklenmeyecek kalitede bir
cihaz m oluturulmalyd? Birsr
benzer sorular! Bununla beraber,
tmleik devrenin bykl, kiiyi
kk bir devre yapmaya itiyor. eitli
gerekleri ve karekteristikleri st ste
koyup inceledikten sonra bir noktada
anlamaya vardk. Philips'in
nerdiinden daha kn yapmann
pek ekici olmayaca kansna vardk:
nce amacmza tam olarak uymayan
plaketten vazgemek gerekiyordu. Bunun
sonucunda daha byk, ama daha kaliteli
ve Mays denemesindeki sakncalar
kapsamayan bir cihaza ulatk. Bunu da
bir alacak frekans kuvvetlendiricisiyle de
donatmak gerekecekti tabii. Hepsi,
 minik FM alcs
C16
eleKtorekim 1983

T DA 7000 ekil 1. zerinde, son

derece basit bir alcnn
basitletirilmi ekilde
ifadesi iin gerekli
grll bileenlerin
osMatr halka gsterilmekte olduu
szge kayna
TDA 7000 in prensip
emas

H Ar. F.
kuvvetlendi
r C

I
faz
demo-
dlatr

I
ayarl
anahtar

R.F. Ar. F. Ar, F.

giri kuvv, / birletirici
seicilik smr

9 8 M 11
f C6
12 15)

C4 330 p

Hh
3*3
Hh
C7 C8 C9 CIO
es
T^80p JTn3. lsOpjlOOn 330p |220p JlSOn

*C10 * C V I * 13 I C14TCS C16 C T

! 8 0 l M 3 3 0 ^ 3 n 3 [flOP 100 33OB220P lsOn

K>| 11| 121 .15 I?) 1B| l|

13

c
TDA 7000
0.22MM
\i

wr
T '
amm L3 E 576
HNA 100114
seramik
kondansatr
Tl

vV<

8308?

ekil 2. Alcnn
zerine p i l i n , d i n l e m e balnn ve farkllklarn yannda birok benzerlik emas. Kapasite
antenin de baland tek bir para bulacaksnz. Farkllklar giri v e o s i l a t r ciyoilu bir akort
oluturacak b t n l k t e d i r . evresinde ok belirgindir. ncekine, bir ebekesi ve br yksek
besleme g e r i l i m i n i kararl klma devresi frekans
Prensip e m a s ile bir alak frekans k u v v e t l e n d i r i c i s i n e n-kuvvetlendiricinin
eklendiini b e l i r t e l i m . eklenmesi, kullanma
Balamadan nce bir uyar: TDA 7000 rahatl ile
kullanmaya karar verdikten sonra, bu 'Oevre kk br hoparlr herhangi bir performans
tmleik devrenin yaratclar tarafndan saknca olmakszn kabul eder, ama iyiletiriyor.
hazrlanan t m l e i k devreye ilikin..belirli tantc brornde kulaklkdan
karakteristik zellikler kullanlyor (Bundan byle " v v a l k m a n "
deitirilemeyeceinden, prensip den sz edilmeyecee benziyor). Kulaklk
emasna sadk kalmak gerekecektir. Bu kullanlmas, b u n u n balant kablosu
nedenle, gz nne aldnz devre ne anten olarak i greceinden, yararldr.
Alak frekansl bir kuvvetlendirici
olursa o l s u n , hepsi de gerekte b i r b i r i n i n
yapmann en basit e k l i , bu amala
benzeridir/ekil 2 deki devreyi, Mays'ta
tasarlanm bir t m l e i k devi e d e n '
yaynlananla karlatrrdanz, birka .
6-53

yararlanmaktr: LM 368 (IC2). Bu devre
bilinen bir ses kalitesi zellii gsterir ve
k gc bir kulaklk iin ok ok fazla, konusu kuvvetlendirici kat ok basit
(0,5 VV'hk) kk-bir hoparlr iinde rahat
rahat yeterli iddettedir. te yandan,
kendisi dnda nemsiz eleman (R4,
C19 veC20) kullanlmasyla
kmsenemeyecek bir yarar sunar.
Alak f ekans kuvvetlendiricisi hakknda
syleyeceklerimiz bundan ibaret. Fakat
baka bir sorun var: Tantc brorlerde
birtakm karakteristikler gzmze arpt
ki bunlar bizi tatmin etmekten uzakt. 7pV
luk bir duyarlk fortatif bir cihaz iin snr
gsteriliyordu. Fakat gezildii zaman
anten her zaman ayn dorultuda kalmaz
ki, daha ykseke bir duyarlk kt
sonular dourmasn. stelik en ufak bir
hareket dinlenen istasyonu
kaybettirebilir.
m i n i k F M alcs
Bundan dolay bir yksek frekans- e l e k t o r e k i m 1983
kuvvetlendiricisi (T1) ngrdk. Sz
olup, duyarln 1 uV'un altna dmesinf
salar. Kuvvetlendirici katn girii
kulakln kablolarndan birine baldr ki 2,r-3f*rA *3f*ek W**Z
bu sadede anten grevi yapar. L4/ C1
ebekesi ise iki ilevi yerine getirir; IC2
nin k iaretinde var olan istenmeyen
iaretleri yok eder ve yksek frekans
kuvvetlendirici girii ile alak frekans
kuvvetlendirici k arasnda yok
edilmesi kanlmaz olan balamay
ortadan kaldrr.
imdi, osilatrle ilgilenmenin tam
zamandr. Bu topluluk da, bobinden
balayarak birtakm iyiletirme ilemine
uratlabilir. Okuyucularmzn ounun
kendi balarna bobin sarmaktaki
glklerini bildiimizden, heryerdevar

Para l i s t e s i

Direnler:
R1,R8 = 1 8 k
R 2 = 1k8
R3 = 2k2
R4 = 4 7 k
R5 = 6 8 k
R6,R9 = 1 0 k
R7 = 100 k
R 1 0 = 10S
- P1 = 10 k ten turn pot
P2 = 22 k log pot

Kondansatrler:
C1,C2 = 68 p seramik,
C3 = 4n7 seramik
C4,C5,C20 = 10 n seramik
C6 = 1 M / 6 V
* a

C7,C19 = 47 n seramik
C8 - 2n2
C9,C12 = 3n3
C10,C13= 180 p seramik
V-'
C11.C15 = 330 p seramik
C 1 4 = 100 n
C16=220p
C 1 7 = 150 n
C18 = 2 2 0 n
C21 = 1 0 M / 6 V
C22 = 220/4/10 V
C 2 3 = 100 M/6 V

Yar letkenler:
D1 = B B 1 0 5
D2 = A A 1 1 9
T1 = B F 4 9 4
T 2 = BC640
T 3 , T 4 = BC549C
IC1 = T D A 7 0 0 0
supplier: Technomatic Ltd.
IC2 = L M 3 8 6

Bobinler:
L1,L2 = 0.22MH (coil on
Toko former)
L3 = E 526 H N A 100114
(Toko)
L4 = Bobin baskl devredeki
bakr yollardan oluur

Dierleri:
8 n empedansl kulaklk

6-5d

r^JHK
[ w Jv^ii
olan (Toko) elf standardn setik.
imdi de, "frekans uyarlama" ayarna
geelim. Bir akort kondansatrnn
kullanlmas iki sorun karyor: varl ve
kullanma rahatln arttrmak iin
uyarlama ayarna belirli bir atalet
kazandrmak iin bir mekanik dzenin
oraya sokulmasnn yarar. Kapasite
diyotu + 10 turlu (P1) potansiyometre
ikilisi bu sorunlar halleder.
Akort geriliminin her denemede kararl
kalmasn garanti etmek iin kanlmaz
olan, besleme gerilimini regle eden bir
dzen ekledik. Her zaman bir araba aks
tamak zorunda kalmanz
istemediimizden, (T2, T3, T4) den
oluan ayrk bir reglatr kat setik ve
fakat tmleik devreli deil. Hatta, pil
tarafndan verilen gerilim 5,5'a kadar
dsede, reglatr kat devreye hale ok
kararl 4,5 V luk bir gerilim vermeye
devam eder. Bylece pilin en uygun bir
biimde kullanlmas salanm olur.
ema hakknda syleyecek pek az ey
kald ki bunlardan biri de; TDA 7000'in 3
nolu bacan biryere balamadk, nk
dndk ki, susturma (squelch)
eylemine giri srasnda suni grlt
yaynndan pekala vazgeilebilir. Bu
grlt retecini yerletirmek isteinde
olanlarnz 22nF lk kk bir
kondansatr, art besleme hatt ile 3.
baca arasna balamalsnz.
Baskl Devre Hakknda
ekil 3, alcnn plaketinin her iki yzn
gsteriyor. 5x5 cm iik plaket boyutlar
elemanlarn ok sk bir biimde monte
edilmesine neden oluyor, ama bu
demek deildir ki montaj yapabilmek
iin kuyumcu olmak gerek. Pilin de
iinde bulunduu kutu, ceketin icebine
sabilecek byklkte oluyor. Montajn
yksek frekanslar blgesi pek az sorun
karyor. Fakat burada osilatr katnda
kullanlan bobinin (L3) tip numarasn
hatrlatmak gerekir: Toko'nun E526HNA-
100114' sz konusu. L4 bobini sizi pek
skmayacak: nk baskl devre zerinde
izilidir.
Giriteki elemanlar topluluu ile osilatr
katnn birbirine ok yakn olacak ekilde
yerletirilmemeleri tercih edilir
(stenmeyen etkilemelerin nne
gemek iin). Bu nedenle T1'in
minik FM'alcs
elektorekim 1983
ekil 3. Baskl devre.
aret etmek gerekir ki
evresinde bulunan blge bir blendajla baskl devremiz iki
evrelenir (Bu amala bir bakr yzldr ve elemanlarn
tabakasnn da yararlanlabilir). Bu tarafnda, ase grevini
blendaj iin ngrlen yerletirme yklenen bir bakr yolu
plaketde gsterilmitir. Elemanlarn vardr.
bulunduu yz, asi grevini yerine
getirmek zere bakrla kaplanmtr.
asiye balanacak tm noktalar, bu
nedenle, elaman tarafna, dierleri ise
herzamanki gibi alt yze balanacaktr.
Bu son ad geen (asiye bal olmayan
noktalar) asi iinde oluturulmu bir
adacn karsndadr. Montajn yapm
tamamland zaman, geriye (srasyla P1
ve P2 olan) akort ve volm
potansiyometrelerini, pili ve kulakl
balamak kalr. Bunlara karlk gelen
balant noktalar aka gsterilmitir.
Bitirmeden
ounlukla, bir alcnn yapmna
giriildii zaman, bu alcnn
kalibrasyonu ve ayarlanmas zel bir aba
gerektirir. Fakat ok kr ki TDA 7000 de
byle birey sz konusu deil.
Ayarlanacak hibirey yok. Gerilime
balanmasndan itibaren almaldr.
Geriye sadece FM bandna ulamak iin
(87,5...-104 MHz) L3 bobininin
ekirdeiyle oynamak kalr. En basit
yntem, bir frekansmetreden
yararlanmaya dayanr, fakat
frekansmetreniz yoksa, baka bir alcnn
gsterdikleriyle mukayese ederek,
bundan yararlanma yoluna gidilir. Biz
radyomuzu dinleme zevkini saatlerce
tattk. Duyarlk ok ok yeterli ve ses
kalitesi gerekten ok iyi. Sadece bir
fakatmz var: o da; ne yazk ki alcmz
monofonik zellikte. Zaten hereye
birden sahip olunamaz k i ! ! ! Ama hereye
ramen setereo bir dzen yapmay hayal
edene kim engel olabilir. kincisi de
bacak bacaa ayn ekilde monte
edilecek.
Son bir uyar: Kulakln kablosunu anten
olarak kullanmak ok pratik, fakat 60 cm
ik (yada 30 cm ik) ok iyi sonular
veriyor. Bu adan alcmz bir istisna
oluturmuyor, bu tr antenler heryerde
rahatlkla bulunabilir. Sz konusu
antenler, kulaklk alak frekans k ile
asi arasna balandndan, daha nce
ngrlm balant noktalarna
lehimlenir. (L1/C1 dm noktas)
6-55
ototest
elektorekim 1983 En deerli yardmcmz olan mltimetre iten yanmal bir motorun denenmesi
sz konusu olduu zaman, ne yazk ki yetersiz kalr. Bu amala, dayankl,
kullanl ve hareketli paralar bulunmayan bir cihaz oluturulmas gerekiyor.
Ototest cihaz, btn bunlar yerine getirmesinden baka ok az mltimetrede
raslann ilave zellikler de kapsyor; bunlarn iinde yksek bir akm kademesi,
motorun dn hz ile eksantrik asnn grntlenmesi ve ayrca bir aracn
almasnn derinlenmesine incelenmesi iin hemen hemen kanlmaz olan,
gerekli elemanlar.

Buoto-test cihaz sayesinde, daha dn, dnen bir motorun reglatrnn k

uzmanlk ii olan baz ilevler kolaylkla
yerine getirilebilir. unu da belirtmek
yerinde oFacaktr ki cihazmz otonun
elektrik donanmndan bile yararlanmay
gerektirmiyor. Uygulamalar gsteriyor ki,
allm bir mltimetre, baz
gereklerden dolay, iten yanmal
motorlara uyarlanm deildir.
. Mltimetre ok kademeye sahiptir. Bu
zellii, bir kademeden dierine
geilmesi gerektiinde, ellerin motor
yana bulamasnn dnda, nemli bir
saknca meydana getirmez.
. Bir mltimetrenin en yksek akm
kademesi yaklak 1 Amperdir. Bir park
lambas ampulnn 2 Amper ektii
bilinirse, sorun anlalacaktr.
Kaportann kapa ald andan itibaren
multimetremiz ie yaramaz hale
gelecektir.
. Allm multimet relerde, kk deerli
direnleri lmek iin bir kademeye ok
nadirolarak rastlanr. Skala da kolaylkla
okumaya olanak vermeyecek biimde sk
leklenmitir.
. Dayankllk: veya baka bir ekilde
ifade edersek, kaportann altna " -
yerletirilen ve 3000 tur/ dakika hzla
Tablo 1
Oto test kademeleri
gerilimini gstermekle ykml bir
mltimetrenin davran nasldr?
. Motorun dnme hznn ilmesinden
bahsederken... sizin multimetreniz,
eksantrik asn lmeye olanak
vermiyor, def mi?
Bu sralamadan sonra, arabay test etme
cihaznn, fiyatnn da pek fazla
olmamasna karn ok zel bir cihaz
olduu konusunda kukuya dmemek
gerekir. te Elektor'un oto-testi
multimet ren izin yerine getiremedii
ilevleri kapsyacak ekilde
tasarlanmtr. Tablo 1 'e gz atldnda,
cihazn olanaklar hakknda birfikir
edinilebilir ki bunlardan biri, baskl
devrenin zerine elemanlarn
yerletirilmesi ile sv kristalli
gstergenin kullanlmasna dayanan
salamldr. Bu salamln denenmesi
iin cihaz 1 metrelik bir ykseklikten
beton zemin zerine brakmak iten bile
deildir.
Oto-Testin Kademeleri
Devrenin yapt ilerin byk blm,
intersil olarak 3,5 rakaml,
meksl/ Saysal evirici eklinde
retilen 7106 tarafndan yerine getirilir.
Bu devre dorudan sv kristalli
gstergeye kumanda etmek V

maksimum yeteneindedir ve ayrca kendine zel

kademe tolerans
saat osilatr ile i referansl gerilim
akm 20 A 10.mA kaynana sahiptir. Test-otonun
gerilim 20 V 10 mV olabildiince basit olmasn salamay
200 V 100 mV arzu ettik. Bu nedenle, baz k
prizlerini ok ilevli yaptk. Bunun,
direne 200 SI 0.1 a
uygulama asndan, ideal birzm
9
20 kto 10 n
olduu abuk anlalr.
dev. /dak 7000 dev./dak 10dev/dak.

a 90 0.1 Diren kademesi

Bir direnci lmek iin, S1 komtatr A
 ototest
konumuna getirilirken, lme kablolar Gerilimin gsterilmesi S1B konumunda elektor ekim 1983
COM ve R noktalarna balanr. T4 ve T5 iken Rl'den R5'e kadar olan direnlerin
transistrleri tarafndan oluturulan sabit oluturduu gerilim blc ebekesinin
b i r a k m 7 1 0 6 ( I C 3 ) n 3 2 v e 1 ular yardmyla elde edilir. (R31 in etkisi ihmal
arasndaki referans geriliminden edilebilir) S2 sayesinde iki gerilim
tremitir. Bu sabit akm R balantsna kademesi daha yerletirilmitir ki bunlar
aktarlp, llen direnten akar. Bu 20Vile200Vtur.
akn sonucunda direncin ular
arasnda den gerilim llr ve
gsterge, artk direncin deerini gsterir. Akm kademesi
S2 anahtarn oynatmakla, iki ayr diren Akm llmesi dururrvj^da, l
kademesine karlk gelen iki ayr doru kablolar COM ve 20A ularnataklr.
akm deerlerinden biri seilebilir. S2 Burada tek bir kademeden fazlasna gerek
komtatr A konumunda iken, akm duyulmamtr. Hertrl oto elektrik
10uAdir. (R20ve P4 tarafndan uygulamalar iin rahata yeterli bir
belirlenir); kademedir. Akm deerinin
grntlenmesi, 20A'lik nt direnci olan
B konumunda iken, akm (R21 ve P5 R31 in ular arasna den gerilimden
tarafnda) 1 mA'le snrlanmtr. tretilerek elde edilir. Fakat 20A Iik bir
Herzaman hata yapma olasl nt nerede bulunur?
olduundan, ters veya yanl balant 20A'e dayanacak yetenekle bir nt
sonucu cihazn zarar grmesinin nne direnci masrafl olmas muhtemel bir
gemek iin, COM ile R arasna F1 elemandr. B unedenle uygun nt
sigortas eklenmitir. Bylece bir yanl direncini kendimiz yapma yoluna
balant meydana geldiinde atarak gidebiliriz. 1,5 mm lik bir bakrtelin
devreyi koruyacaktr. direnci, 100 m uzunluk iin 1,01 o h m ekiM.Oto-testin
deerindedir. Bize 0,01 ohm luk bir basitlii karmak bir
diren gerektiine gre, bu telden 99 cm tmleik devre olan
uzunlukta bir para almamz yeter ve nt IC3'n kullanlmasyla
Gerilim kademesi \
sorunu da halledilmi olur. te, ok iyi salanr. Bu A/D
Bir gerilim lmek istendii zaman, l dntrc ilevin
bir kesinlik garanti eden nt elde etme
kablolarn COM ve + ularnataklr. byk blmn yerine
getirir.

*N O < J O * < O ' < .

LCO
^s-ae
LP i r* ; t* DI
yazda K?

fl?7
*Z

i> w OUOw U O U *

s *-diren
e . gerilim, akm
U A n v 20 A zo M I
* :^ v 2 o n N
"Ok T*

c - devir / dak.
o- eksantrik as
'- *
Jfl LCO rahg 54781
DPZ P*l On

* ' RJ*
12
UB

.0
BU
o

1C4
M jJssJsaBaasgaaasaaea Jl

MI
Uf <7l0t) IC3 TEST 47
/l 7106
HOLorrm
(7116) - u t 2ft
ua

"S*
ns

i S 5 S 2
1
I m 5] 53 31 3 im
a<sL " J [t w c w
1Q0* MKC TH MK

OQ*
8J08)-'

AT

SU U8
0?

^
"

v
W
T
9 V ' rGrt
. "'Ar. -
3V3 N 1 . . , N 3 - X I C 1 -4001B
400 *W
N4...N6-KIC4-4070

M a i f B a * :r ,- .i

6-
 ototest
elektor ekim 1983 ynteminin aklamas; az nce sz
edilen b a k r t e l d e n l ,2 m bir uzunluk aln.
Bu telden 1A geirin ve bir voltmetre
yardmyla, bu telin, zerindeki gerilim
dmnn tam olarak 0,01 V'u
gsterdii parasn tesbit edin.
Lehimleme iin her iki ucuna Ver cm
ekleyin. Tele bir bobinin eklini yerip,
ekil 2 de gsterilen balantlar yerine
getirin. ngrlen yerine koyulmas
artyla, telin apnn pek nemi yoktur.
Oto-testin l kablolar dorudan bu
bobine lehimlenmitir (M ve N noktalar
arasndaki uzunluk, tam tamamna,
deneysel olarak saptanan kadardr). Eer
bu ekilde hareket edilmezse, ok nemli
hatalar ortaya kacaktr; birtaraftan
nk nt direnci ok ufak bir deere
sahiptir ve dier taraftan nk, llen
deerin iinde baz temas direnleri de
yer alacaktr.
te ok ekonomik ekilde 20A lik ntn
elde edilmesi; fakat bunun da sakncal
birtaraf vardr. 0,01 ohm luk bir
direnten 20A deerinde bir akmn
akmas 4 W lk birgcn aa kmasna
yol aar. nt bobini 4W lk bir elektrik
oca gibi davranr. Eer soutma
yeterliyse, harcanan bu gce bal olarak
scakln artmamas, dolaysyle en
nemlisi direncin deerinin bu scaklkla
artmamas nem tar. Dars ok souk
olsa da yerine getirilmesi gereken skc
bir durumdur. Ne yazk ki bu soruna ucuz
bir zm yoktur. Bununla beraber
lmeler mmkn olabildii kadar ksa
bir srede (rnein iki veya saniyede)
yaplrsa, kabul edilebilir bir yaklaklkta
l yapld mit edilebilir, llen
akm ne kadar kkse, ortaya kacak
sorun o oranda az etinlikte olur.
aret etmek yerinde olur ki, bakrtel
yerine diren teli de, daha pahal ve
heryerde bulunmas mmkn
olmamasna ramen rahatlkla
kullanlabilir. Bu deitirme ilemi
scaklk katsaysn yaklak 50 kez
3-58
iyiletirir. Bu artlar altnda gerekli diren
telinin uzunluunu yeniden hesaplamak
gerekcektir.
Tr/dakika saysnn llmesi
Arabann ateleme kontak anahtarnn
ular, motorun dnme hznn
belirlenmesi iin iaret kaynan
oluturur. Test edilecek araca oto-test
cihaz ekil 3'n gsterdii ekilde
balanr. COMkablosu aracn asesinin
herhangi bir tarafna balanabilir.
ekil 4'deki iaretler kesici kontak
noktalar (platin) parafndan oluturulan
erileri gsteriyor. Platin ak olduu
zaman oto testin giri ular, R7T1
araclyla, titreimli'ikili devreyi (IC2)
harekete geiren art bir darbe alr. IC2
nin kndaki iaret bir dikdrtgen
dalgadan ibaret olup, darbenin genilii
sabit ve 3,9 ms deerinde kalr. aretin
frekans ise, kontak noktalarnn alma
frekansndan ibarettir. Sz konusu iaret
o ekilde oluur ki, C4 kondansatrnn
dolma seviyesi, kontak noktalarnn
durum deitirme frekansyla, dolaysyle
motorun dn hzyla, dorudan orantl
olsun. Sonuta C4'n ularnda bulunan
gerilim llr ve dn hz olarak
grntlenir. P1 ayarlaycsnn varl
montaj leklemeye olanak verir: bu
konuya yeniden dneceiz.
Bu prensibin kullanlmasnn biryarar
vardr: test edilecek aracn (4-6) silindirli^
olmasnn pek fazla nemi yoktur. Bu
alet, eitli tip motorlarla alr, sadece
R13'n deerini uyarlamak ve P1 in
ayarnn deitirilmesi yeterlidir
("lekleme" ye bakn).
Eksantrik asnn llmesi
Buraya gelmiken, niin hemen eksantrik
(ya da kontak) as kavramn
aklamayalm? Mekanie dkn t m
Elektorokuyucular bilir ki, iten yanmal
bir motorda bujilerin atelemesine
kumanda eden platindir. Eer maksimum
etkinlik isteniyorsa, ilk olarak platinin
kontaklarnn zamannda almas, ikinci
olarak, gereken sre kadar kapal kalmas
ok byk nem tar. Bu eitli
elemanlar eksantrik as ve platin
kontaklarnn doru konumu tarafndan
belirlenir, zetleyelim: Eksantrik as,
kontaklarn kapal kalma sresi boyunca,
eksantrik tarafndan katedilen adr. Bu
koullar iinde, hi kimse, kontaklarn
yanl konuma getirilmesini veya
bunlarn yrtlmasnn eksantrik asn
deitirdiini renince armayacaktr.
phesiz ki oto-test kontak noktalaryla
ilgili kusursaysn ortaya karacaktr.
Eksantrik asn lme devresi, devir
saysn lme devresiyle ayn ular ve
ayn birka bileeni paylar. Bu arada,
kontak noktalar tarafndan karlan
iaretin ekli konusunda ek bir
sorunumuz var. Dn hznn llmesi
iin olanlarn aksine, kontaklarn hangi
anda kapandn bilmeye ihtiyacmz var,
yle ki bundan eksantrik asn
karabilelim. Bu gerekeyle iaret
sramalarm kaldrmak iin R6 ve D1
yardmyla gerilimi snrlamamz ve
tersine evirmemiz gerekiyor. aretin
tersine evrilmesini N1 N3 kaplar
 ototest
elektor ekim 1983 20 A ase

ekil 2. Akm
kademesinin
yaklakl, 20A lk
ntn retilmesinde
gsterilen zene
baldr.
yardmyla yaplrve sramalarn
kaldrlmas devir saysn len devre
yardmyla yerine getirilir. A lme
devresinin ilevleri, ekil 5 deki eriler
dikkatle incelenirse, daha anlalr hale
ototest gelir. Yukardaki eri, kontak
noktalarndan alnmas mit edilebilen
.*w
(sramalar da ieren) iaretin eklini
gsteriyor. Hemen bunun altndaki eri,
%W*'' (D1, N1 ve N2 yardmyla) tepesi
krplarak elde edilmi iareti temsil
ediyor; bu iaret N2 nin kndan
alnmtr (3. u), 7555 tek kararls kan
kenarla harekete geer ve 3. ucundan
darbe genilii 3,9 ms olan tam bir
dikdrtgen darbe karr. Bu iaret, N3'n
kndaki iaretle birlikte son iareti
yan sramalardan arnm ve tersine
ekil 3. Bir ilkel V*">-
dnm iareti vermek iin "VEYA"
ateleme devresinin ase mantk ilevine urar. Tmletirmeden
prensip emas. ...*..'.:--:>::

sonra, C5 kondansatrnn ularndaki

Bobini, platin, kontak gerilim eksantrik asna karlk gelir.
noktas ve eksantrie 7106 bu deeri okur ve eer P2 ile yaplan
$30*3-3
kapsar. lekleme doru ise, A/ N dntrc
eksantrik asn gsteren bir grnt
karr. P2 nin Hareketli ucundaki 50 mV
luk bir gerilim seviyesi, 50,0 derecelik bir
grnt verir.

ekil 4. Kontak A/D Dntrc ve Grntlenme

noktalarnda var olan 7106 A/ D dntrc hakknda baz
aret eklinin uyarlar: Tam lekli bir grnt elde
sterilmesi. l
S evresi tarafndan
kullanlmadan nce
kaynak]" [
etmek iin 7106 nin 30 ve 31 ularndaki
gerilim seviyeleri 200 mV olmaldr. Eer
TUMV I
birtakm deiikliklere pil tarafndan salanan gerilim ok
uratlmahdr. non* azalrsa, T6 transistoru ile N4 kaps 1'ln
st sol blgesinde bir ok grnmesini
salariar. Devrenin akm harcamas 45
m A i l e 2 , 5 m A mertebesinde olduu iin,
kk9V luk pillerin makul birsreyle
kullanlabilecei anlalr.
giri nemli uyar; Cihazn ara aks ile
beslenmesi sz konusu olamaz nk
byle bir balant COM ile 1 ular
arasnda ksa devreye yol aacaktr.
J N2 jnnn Eer gerekliyse, 7116, 7106 yerine
kullanlabilir. Bu arada bu iki tip arasnda
birka ufak farkllklar vardr. 7116 nn bir
$3 IC?
_r "HOLD" girii vardr: (1) Eer kullanlan
tmleik devre bir 7116 ise, baskl devre
zerine ngrlen kpr, grnty
ekil 5. Oto-te'stin
eksantrik asnn
llmesine ilikin
>oN3
~nrz]kapal:
donduracak eklinde bir anahtarla
deitirilir. Bu sylediklerimiz yalnzca
devrenin Iaretlerinlr periyot 7116 iin geerlidir, 7106 nin 1 ucu + U 6
grafii besleme ucundan ibarettir ve bu durumda
6-59
 ototest
e l e k t o r e k i m 1983

Para l i s t e s i

Direnler:
R1,R14,R15 = 1 M 1%
R 2 = 10 k 1%
R3,R6,R29 = 100 k
R 4 = 10 H
R 5 = 1 k 1%
R7= 15k
R 8 . . . R10= 10k
R11,R12 = 100k 1%
R13 = 2 k 2 l % ( 2 k 2 1 )
R16,S30 = 4 7 k 1%(47k5)
R17,Rl8=560k
R 1 ^ = 2 2 k 1%(22k1)
R20\= 120 k 1%(121 k)
R21 = 1 k 2 1 % { 1 k 2 1 )
R 2 2 = 15 k 1 %
R23 = 8 k 2 1% (8k25)
R 2 4 = 220 k
R25...R28= 1 M
R31 = 0 , 0 1 2 yazda
P1 = 2k6 10turtirimpot
P2= 5 0 k 10turtirimpot
P 3 = 1 k 10turtirimpot
P4 = 50 k tirimpot
P 5 = 500 SI tirimpot

Kondansatrler:
C1,C2,C11 = 10 n
C3 = 3 9 n (MK0)
C4 = 22 M / 4 V
C5 = 220 n
0 6 , 0 8 = 100n
0 7 = 100p
0 9 = 470 n (MKC)
0 1 0 = 220 n (MKC)

Yar iletkenler:
D1 = 3 V 3 / 4 0 0 m W
zenerdiyot
D 2 . . . D 4 = 1N4148
T1,T6 = BC547B
T2,T3=BF256A
T4.T5 = BC 557B
101 = 4 0 0 1 B
102= 7555
IC3= 7106(7116)
104 = 4070
Dierleri: Ondalk noktann gstergedeki yeri SIC
F1 = 50 mA sigorta
F 2 = 25 A oto sigortas tarafndan belirlenir.
LCD = sv kristal
gsterge NDP 530-
035A-S-RF-PIC
(Norsem Tel:
0734-884588)
1.5 mm apl bakr tel
6-60
anahtar yerine koymak gerekir (Noktal katla kaplanr. Bu blendaj da plaket
olarak gsterilmitir). kinci bir anahtar zerinde N noktasna balanr (amal
daha vardr ki bu da kullanlan yani OV noktasna deil). Bu arada ie
dntrcye (7106 veya 7116 ya) gre kaplanan alminyum kadn, yz bakr
konum deitirmelidir. kapl olan plaket ile veya kablo
T2 ve T3 FET'leri ok kk kaypl balantlaryla ksa devre meydana
diyotlar eklinde grev yaparlar ve R17 ile getirmemesine dikkat etmelidir. Eer
R18le birlikte, tmleik devreye zarar metal bir kutu seilirse, kutu N noktasna
verebilecek ok yksek gerilimlere kar balanmaldr.
girii korurlar: Plaketin boyu, piyasadasatlmaktaolan
eitli boyutlardaki kutulara
ile S2C anahtarlar ile N5 ve N6 kaplar yerletirilmeye elverili olmaldr.
Komtatrn eksenleri, plaketin zerinde
Oto-Testin Montaj bu amalaalmolan deliklerden
(nt dndaki) hemen tm elemanlar gemelidir
ekil 6'da resmi verilen plaket zerinde
yer almlardr. Montajn yapm byk Kalibrasyon
lde sadeletirilmitir. LCD Kalibrasyon ilemine balamadan nce,
gstergesi, 1 ucu P3'e ynelecek ekilde S1 komtatr B konumuna, S2
kenardaki bakr yolu zerine^ komtatr A konumuna getirilir ve R1
yerletirilmesi iin bir destek bandnn direnci birtel yardmyla ksa devre edilir.
kullanlmas tavsiye olunur. Sonra + ile COM ular arasna 150 mV
ekil 7, i yerletirme emasn veriyor. luk bir referans doru gerilimi uygulanr.
Ateleme ve statik elektriin yarataca P3 potansiyometresiyle oynayarak
ani parazitlerden korunmak iin (eer gstergede 150,0 okunmas salanr.
plastikten ise) kutunun ii, alminyum Daha sonra R1 'in ksa devre durumu

kaldrlr ve S1 ile S2 A konumuna
getirilir. COM ve R ular arasna deeri
bilinen (10 kohni civarnda) birdiren
balanr. Konulan bu direncin deerini
gstergede okuyacak biimde P4
ayarlanr. Seilen diren 10 kohm ise,
gsterge 10,00 gstermelidir. Benzer bir
ayarlama da 100 oh m luk birdiren
kullanrken, S2 yi B konumuna
getirmekle yaplr. P5 potansiyometresi,
gsterge 100,0 gsterinceye kadar
ayarlanr.
Bundan sonraki adm eksantrik asnn
llme kademesinin ayardr. Oto-testin
giri ular hertrl balantdan noktalar arasndalOO Klik seri direnler
bamsz olduundan, S1 komtatr D ile biranahtardan oluan eleman grubu
konumuna getirilir, (S2 nin konumunun
nemi yoktur) gstergede, 90,00
okuyacak ekilde P2 ile oynanr. Bu 90
derecelik bir eksantrik asna karlk
gelir.
imdi de motor hznn llmesinin ayar doacaktr, fakat kesin sonu
ilemine gelelim. Bunun iin bize ekil 8
de verilen kk toplama devresi
gerekiyor. Bu devre frekans 100 Hzolan
bir darbe iareti retir ki bu 3000
ototest
elektorekim 1983
ekil 6. Oto-testin tm
elemanlar (20A lik nt
dnda) plaket zerine
yerletirilir. ICD
gstergesi bakr
yollarn bulunduu
yze taklr. En iyi
zm, bunu tmleik
devre iin satlan
destein zerine
yerletirmektir.
dev/dakika hzl dnen 4 silindirli / 4
zamanl motorekline karlk gelir. Bu
kk retici + ile COM ular arasna
balayp, gstergede 3,00 okuyacak
ekilde P1'i ayarlayn. (3,00= 3000
dev/dakika anlamna gelmektedir).
'Devre, yukarda anlatld ekliyle,
eksantrikacsnn llmesi, motor dnme
hznn 30U0 aev/ dakika deerine kadar
mmkndr. Bununla beraber, bu
lmeyi daha yksek motor hzlarnda
gerekletirmeyi arzu edersek, devrede
ok kk bir deiiklik yapmak yeterli
olur: Plaketin " x " eklinde iaretli
yerletirilir. Pratikte bu tr birdeiiklie
pek seyrek gerek duyulur, nk
eksantrik as, ounlukla az yksek
dn hzlarnda llr. Ykselen
hzlardaki testlerde, eskimi platinlerin
bir kavrama yayn ortaya karma olana
alnamayaca ortadadr, nk otomatik
atelemenin ilerleme ve geri kalma
mekanizmalar kararsz bir grnt
6-61
 ototest
elektor ekim 1983

ekil 7. Oto-testln
yerletirme plan. nt
direncinin balanma
ekil yazda anlatlp,
ekil 2 de
gsterilmitir.

8
83083-7

silindiri yoktur k i ! ! ! Deiik bir motorz

Osase
3003-8
ekil 8. Tut says
kademesini meydana getirebilirler. Bu sorun, eer
leklemeye olanak
veren yardmc devre. varsasupap, karbratrve hatta kapal
emme devresi sorunlaryla daha da
vahimleebilir. Zayf dnme hzlannda,
kontak noktalarnn ayarlanmasnn yaran
ya da zarar hemen anlalacaktr. aret
etmek gerekir ki, belli bir motorun
eksantrik as, reticisi tarafndan
belirlenir ve sz konusu aracn bakm
klavuzunda da yer alr. Genel olarak,
retici tarafndan belirleneni daha iyi hale
getirmek mmkn olmad gibi yararl
da deildir".
Oto-testin kalibrasyonu iini bylece
bitirmi olduk, fakat btn motorlarn 4
6-62
konusu olduunda R13'e baka bir deer
vermelidir. R13'e 1 k5 deerini vermekle
PT118 ile 42 mV deerleri arasnda
ayarlama olana bulunduunu bildikten
sonra, nemli bir sorunun kmayacan
anlarz. ekil 8 deki toplama devresi, her
trl motorun ayarlanmasnda
kullanlabilir (9 silindirli/ 7 zamanl)
motorla dnda). 5 silindir/ 4 zamanl bir
motorz konusu olduunda, 100 Hz,
2400 dev/ dakika lk bir dn hzna
karlk gelir; gstergede 2,40 okuyacak
ekilde P1 ayarlanr. 6 silindirli bir
motor durumunda, 100 Hz 2000 dev/ dak
lk birhz temsil eder ve gsterge 2,OO'
gstermelidir. R13in1k5veP1 iin 1 k
deeri (16 mV ile 26mV arasnda ayarlama
alan) szn ettiimiz motorlar iin
uygundur.
Oto-test, pozitif aseli veya negatfaseli
olsun, her trl arata kullanlabilir.
Pozitif ase durumunda, l
kablolarnn kutuplarnn ters evirmek
gerekir.
 16K/48K
Bilgisayar dnyas ile tanmak iin ideal zm
* Renkli, sesli, mzikli
* Microsoft basc, forth, machine code dilleri
* 4 renkli yazc, 3 " mikro disket src ve modem
* ok sayda Trke oyun, eitim ve i programlar
* Trke ve ngilizce kullanc El Kitaplar
* Bilgisayarla birlikte cretsiz 4 oyun program
* cretsiz retici program listeleri
* Servis ve bakm garantisi

ORIC -1 16K: 110.000.- TL 48K: 150.000.- TL 4 Renkli printer/plotter: 140.000.- TL

ORIC -1 Avrupa'nn ve Trkiye'nin EN EKONOMK

Ev, Eitim ve Bilgisayardr.

Trkiye Distribtr: ALBM BLG LEM TH. ve TC. A..

Baavu Sok. Yazcolu Han 2/54-65 zmir Bro: Yal Cad. 4 4 6 / 1
Kadky - stanbul Karyaka - zmir
Tel: 3 3 8 77 55 - 3 3 8 30 82 Tel: 23 21 7 5

HAVDAK 11|A .B

T e\eton\ar . ^ ^ ^ ^ ^ *
 Transformatrleri

Kk Gte ebeke trafolar

(Radyo, teyp, adaptr, hesap makinesi v.s iin)
2 Watt
V - ^ f 3 Watt
4Watt
5 Watt
6 Watt
10 Watt
15 Watt

rnlerimiz, tmyle kendi imalatmzdr,

SM TCARET Koli. ti.
Yksekkaldnm Caddesi Aan Han 49-51 Kal 3 N o . 17-20-21 Karaky-stanbul T e l e f o n : 149 98 56

Zeki Bostan
TELEVZYON-RADYO- TEYP VE

VOLTAJ REGLATR PARALARI

CMOS-TTL ENTEGRELER

ENDSTRYEL TP PARALAR

Ankara Elektronik Pasaj Konya Sokak No: 17 Kat: 1/7

Anafartalar - ANKARA Tel: 12 48 36
 ' ^ J ^ ^ ^ K M

empa
elektronik mamulleri pazarlama a..

* Mikroilemciler ve evre donanmlar

* Hafza elemanlar
* Analog-Dijital eviriciler
Dijital - Analog eviriciler
*

Lineer entegre devreler

Voltaj reglatrleri
Operasyonel amplifikatrler
Radyo-TV entegre devreleri
Endstriyel entegre devreler
Dijital entegre devreler
*

CMOS-LS-HC-TTL serileri
Optoelektronik devre elemanlar
*

Piezoelektrik kristaller
*

Konnektrler
*

Entegre devre soketleri

Havya, pompa, lehimleme ve lehim skme istasyonlar
Teknik kitaplar
*

Karbon film direnler

* Metal oksit film direnler
* Metalize polyester kondansatrler
Seramik disk kondansatrler
*

Merkez .': Refik Saydam C a d No: 89/5 ihane/ST.

Tel: 143 65 49 149 72 9 0 Telex: 24429 Ksa Tr.
Ankara ube: Ata Sok. No: 2 6 / C Kzlay/ANKARA
Tel: 31 64 0 5
**yf~'

*.
RtJ pjp|trfitf
ti elektr
eti trote
TCARET VE SANAY LTD. T.

2!^

N O B T f l l M A L Z B M I L I R HRACAT
v. PAZARLAMA A N O N M I H K . T .

Boazkesen Cad. No. 168 Beyolu - stanbul

Tel. :149 50 60 -149 01 72 Telex : 24786 cire tr
DIYAudol
www.diyaudiotr.com
forum.diyaudiotr.com