-1

TOPIK 2 (T4) - unit SI ialah ms

- kuantiti skalar
2.1 MENGANALISA GERAKAN LINEAR
Halaju (velocity), v
- kadar perubahan sesaran atau perubahan jarak pada suatu
Gerakan linear ialah gerakan sepanjang garis lurus.
arah tertentu
Kuantiti skalar
- kuantiti fizik yang mempunyai magnitud sahaja.
- contoh ialah jisim, masa, jarak, laju

Kuantiti vektor - unit SI ialah ms -1

- kuantiti fizik yang mempunyai magnitud dan arah. - kuantiti vektor mengikut arah sesaran paduan.
- contoh ialah sesaran, halaju, pecutan, daya, momentum

Jarak (distance), s
- jumlah panjang lintasan yang dilalui oleh suatu objek.
- kuantiti skalar
- unit SI ialah meter, m

Sesaran (displacement), s
- jarak (terdekat) suatu objek daripada kedudukan asalnya,
mengikut arah dari titik asal itu.
- kuantiti vektor
- unit SI ialah meter, m

Laju (speed), v

- kadar perubahan jarak:

 = 20 - 0 = 4 ms -2
5
(b) kemudian brek di tekan dan kereta itu semakin perlahan
dengan kadar
seragam sehingga berhenti dalam masa 4 saat.
Berapakah pecutan
Pecutan (acceleration), a kereta itu?
- kadar perubahan halaju.
Penyelesaian
halaju awal, u = 20 ms -1
halaju akhir, v = 0 ms -1
masa, t = 4 saat
- kuantiti vektor.
- unit SI ialah ms -2

Pecutan seragam (constant acceleration) = 0 - 20 = - 5 ms -2

- jika halaju objek (yang bergerak secara linear) berubah 4
dengan kadar malar (constant). Kereta itu mengalami nyahpecutan dengan magnitud 5

LATIHAN
-
1. Sebuah lori memecut secara seragam dari halaju 5 ms
1
sehingga 20 ms -1 dalam masa
20 saat. Tentukan pecutan lori itu.
Nyahpecutan (deceleration)
- halaju objek semakin berkurang 2. Hisham mula memandu keretanya dari rumah dengan
- pecutan negatif. pecutan seragam dan mencapai
halaju 15.0 ms -1 dalam masa 5.0 saat. Berapakah pecutan
Contoh: kereta Hisham?
1. (a) Sebuah kereta bergerak dari keadaan pegun dan
-
memecut secara seragam supaya mencapai halaju 20 ms
1
dalam masa 5 saat. Berapakah pecutan kereta itu? Jangka masa detik (ticker timer)
- alat yang digunakan untuk mengkaji gerakan suatu objek
Penyelesaian: bagi selang masa yang singkat.
halaju awal, u = 0 ms -1 - pita detik berkarbon dipasang melalui jangka masa detik dan
halaju akhir, v = 20 ms -1 ditarik oleh objek yang bergerak.
masa, t = 5 saat
- digunakan untuk menentukan masa, sesaran, halaju purata,
pecutan dan jenis gerakan suatu objek.
- Jarak antara titik-titik bertambah secara seragam - pecutan
seragam (constant acceleration)

22 Februari 2012

Hubungan kait sesaran, halaju, pecutan dan masa.

Contoh: Gerakan dengan halaju seragam

1. Objek yang bergerak dengan halaju seragam -
pecutannya
sifar.
2. Sesaran, s selepas t saat :
s=vxt [ v - halaju
seragam objek ]
Gerakan dengan pecutan seragam

Objek yang bergerak dengan pecutan seragam, a,

sesaran, s objek :
Jenis-jenis gerakan (yang digambarkan di pita detik)
- Jarak antara titik-titik sama - halaju objek adalah seragam
(constant velocity)
Contoh: GRAF GERAKAN LINEAR

Hisham mula memandu keretanya dari rumah dengan GRAF SESARAN - MASA
pecutan seragam dan mencapai halaju 15.0 ms-1 dalam masa Kecerunan graf = halaju objek
5.0 s. Berapakah
(a) pecutan kereta Hisham?
(b) sesaran kereta Hisham 5.0 saat selepas mula bergerak?
(c) halaju kereta Hisham pada masa t = 4.0 saat?
(d) halaju kereta Hisham setelah bergerak sejauh 20.0 m dari
tempat permulaan.
Penyelesaian:
GRAF HALAJU - MASA
2.2 JISIM DAN INERSIA

Jisim

- jumlah atau kuantiti jirim yang terkandung dalam sesuatu

objek.
- bergantung kepada bilangan dan jenis atom dalam objek itu
- unit SI ialah kilogram )kg)
- merupakan kuantiti skalar
- sentiasa tetap dan tidak dipengaruhi oleh faktor seperti daya
tarikan graviti.

2.2 INERSIA
- merupakan sifat semula jadi suatu objek yang cenderung
untuk menentang sebarang perubahan keadaan asal
gerakannya, sama ada keadaan pegun atau keadaan
bergerak.

Situasi tentang inersia jika
keadaan asal objek: pegun
apabila kadbod disentap (tarik serta merta) secara
mengufuk (horizontal), duit syiling akan terjatuh ke
dalam gelas.
inersia duit siling menentang perubahan keadaan asalnya,
iaitu keadaan pegun. Oleh itu ia tidak bergerak bersama
kepingan kadbod lalu jatuh ke dalam gelas kerana daya
tarikan graviti.
keadaan asal objek: bergerak
sedang bergerak berhenti secara
tiba-tiba
apabila sebuah kereta bergerak, pemandu dan
penumpang juga bergerak bersama-sama.
apabila kereta itu di perlahankan atau berhenti secara
tiba-tiba, pemandu dan penumpang akan terhumban ke
hadapan.
inersia pemandu dan penumpang itu menentang
perubahan keadaan asalnya iaitu keadaan bergerak. Oleh
sebab itu mereka meneruskan pergerakkan ke hadapan.
Applikasi konsep inersia.
A B
C D
A - Sos cili lebih mudah keluar daripada botol jika botol
digoncang ke bawah
dengan kuat dan dihentikan secara mendadak.
- Sos cili dalam botol itu cuba mengekalkan keadaan
asalnya yang bergerak
ke bawah apabila botol dihentikan secara tiba-tiba.
B - Payung diputarkan laju untuk menanggalkan titisan air di
permukaannya.
- Titisan air cuba mengekalkan keadaan asalnya pegun
apabila payung
diputar.
C - Budak lelaki berlari secara zig-zag (lintang pukang) ketika
dikejar oleh
lembu.
- Jisim lembu yang besar maka inersianya juga besar,
menyukarkannya
mengubah arah gerak secara pantas.
D - Bahagian pemegang tukul dihentakkan ke
lantai/permukaan yang keras
untuk mengetatkan kepala penukul yang longgar.
- Kepala penukul cuba mengekalkan keadaan asalnya yang
bergerak ke
bawah apabila pemegangnya terhentak ke tanah yang
keras.
Kaedah mengurangkan kesan negatif inersia.
 unit SI nya ialah kg ms-1
bertambah apabila - jisim bertambah, halaju bertambah
atau kedua-
dua jisim dan halaju bertambah.

Prinsip keabadian momentum menyatakan bahawa

jumlah momentum dala suatu sistem adalah dikekalkan
sekiranya tida daya luar yang bertindak
A B
momentum sebelum ... = momentum selepas ...

A Penggunaan beg udara dan tali pinggang keledar Perlanggaran

Beg udara akan mengembang apabila berlaku elastik / kenyal / anjal
perlanggaran. tidak elastik
Pemandu dan penumpang yang cuba mengekalkan
keadaan asalnya Perlanggaran elastik
yang bergerak akan terhumban ke hadapan. Semua objek yang terlibat berpisah selepas
Beg udara akan menghalang mereka daripada perlanggaran dengan halaju masing-masing.
terhentak ke stering atau cermin kaca dan ini membantu momentum dikekalkan
mengurangkan kecederaan mereka. tenaga kinetik dikekalkan
Tali pinggang keledar pula menghalang mereka jumlah tenaga dikekalkan
daripada terhumban ke hadapan.
B Mengangkut barangan berat menggunakan lori.
Muatan mesti diikat kuat supaya tidak jatuh semasa lori
berhenti atau mula bergerak.
Barangan yang berat cuba mengekalkan keadaan sebelum perlanggaran
asalnya samada pegun atau bergerak menyebabkan ia selepas perlanggaran
terjatuh apabila lori mula bergerak atau berhenti.
jumlah momentum sebelum = jumlah
2.3 MOMENTUM LINEAR momentum selepas

Momentum m1u1 + m2u2 = m1v1 +

ialah hasil darap jisim dengan halaju. m2v2

Momentum = jisim x halaju Perlanggaran tidak elastik

= mv Semua objek yang terlibat bercantum selepas
peerlanggaran dengan
merupakan kuantiti vektor, dengan arah mengikut arah halaju yang sama.
halaju.
 momentum dikekalkan tanda ( - ) menunjukkan arah berlawanan
tenaga kinetik berubah / tidak dikekalkan
jumlah tenaga dikekalkan
APLIKASI PRINSIP KEABADIAN MOMENTUM

Enjin jet

sebelum perlanggaran
selepas perlanggaran

jumlah momentum sebelum = jumlah

momentum selepas

m1u1 + m2u2 = ( m1 +
m2) v

Udara disedut masuk dan dimampatkan dalam bahagia

Letupan
Sebelum letupan semua jasad / objek dalam keadaan
bercantum dan pegun / rehat.
Selepas letupan semua jasad / objek yang terlibat
bergerak dalam arah yang berlawanan.
n kompresor. Udara termampatmengalir ke ruang kebuk pe
mbakaran (combustion
chamber), bercampur dengan bahanapidan terbakar lalu m
embebaskan gas-gas panas.
Gas panas berkelajuan tinggi dibebaskan ke belakang d
engan momentum yang tinggi.
Momentum yang sama magnitudnya tetapi dalam arah
bertentangan dihasilkan, lalumenggerakkan jet ke hadapan.

Enjin roket

Jumlah momentum sebelum letupan = Jumlah momentum

selepas letupan

0 = m1v1 + m2v2

m1v1 = - m2v2

Campuran hidrogen dan bahan api oksigen dalam kebu
k enjin terbakarhebat.
Gas-gas panas dibebaskan dengan kelajuan sangat ting
gi melalui ekszos,
akan menghasilkan momentum ke bawah yang besar.
Berdasarkan prinsip keabadian momentum, menyebabk
an momentum
yang sama magnitudnya tetapi berlawanan arah akan terha
sil. Maka roketakan bergerak keatas
Menggunakan bot kipas di kawasan paya.
Kipas menghasilkan halaju udara yang tinggi ke belaka
ng, lalu momentum
yang besar dalam arah yang sama terhasil.
Berdasarkan prinsip keabadian momentum, momentum
yang sama tetapiberlainan arah dihasilkan dan bertindak ke
atas bot itu. Maka bot akanbergerak ke hadapan.
LATIHAN
1.
Kereta A berjisim 1000 kg bergerak pada kelajuan 20 ms -
1
berlanggar dengan kereta B yang berjisim 1200 kg,
berkelajuan 10 ms -1 dalam arah yang sama. Jika kereta B
terdorong ke hadapan pada 15 ms -1 kesan daripada impak
tersebut, apakah halaju, v, kereta A sebaik sahaja
perlanggaran itu terjadi?
2.
Sebuah trak berjisim 1200 kg bergerak pada kelajuan 30 ms -
1
berlanggar dengan sebuah kereta berjisim 1000 kg yang
bergerak dalam arah bertentangan dengan kelajuan 20 ms -1.
Selepas perlanggaran, kedua-dua kenderaan bergerak
bersama. Berapakah halaju kedua-dua kenderaan sebaik
sahaja selepas perlanggaran terjadi?
3.
Seorang lelaki menembak menggunakan pistol berjisim 1.5
-
kg. Jika jisim peluru ialah 10 g dan mencapai halaju 300 ms
1
selepas tembakan, berapakah halaju sentakan (recoil
velocity) pistol itu?
 2.5 MENGANALISA KESAN DAYA

Keseimbangan daya (Balanced Force)

Keseimbangan daya suatu objek tercapai apabila paduan
beberapa daya yang bertindak ke atasnya adalah sifar.

F = ma

Pecutan yang dihasilkan oleh objek adalah

1. berkadar langsung dengan magnitud daya yang
dikenakan

2. berkadar songsang dengan jisim objek

Weight, W = Lift, U
Thrust, F = Drag, G

DAYA, JISIM DAN PECUTAN

Hukum Newton Kedua menyatakan bahawa daya

bersih (nett force) berkadar terus dengan kadar perubahan
momentum

Arah pecutan sama dengan arah daya.

 manipulasi 3. Troli ditarik menuruni 3. Troli ditarik menuruni
Eksperimen untuk menentukan hubungan di antara landasan oleh tali kenyal landasan oleh tali kenyal
daya, F, jisim, m, dan pecutan, a. yang diregang dengan yang diregang dengan
hubunga a&F a&m jumlah daya yang sama. jumlah daya yang sama.
n di
antara Kaedah 4. Tentukan pecutan troli dengan menganalisa pita
Situasi Mengawal detik yang diperolehi.
pemboleh
ubah Pecutan , a = v u
bergerak
t
balas

Kedua-dua lelaki Kedua-dua lelaki Mengulang5. Ulang langkah 1 hingga 45. Ulang langkah 1 hingga
menolak jisim yang menggunakan kekuatan eksperime dengan menggunakan 4 dengan menggunakan
sama, tetapi lelaki A yang sama. Tetapi lelaki B n dua, tiga, empat dan lima dua, tiga, empat dan
mengenakan lebih daya, bergerak lebih laju tali kenyal. lima troli.
maka dia bergerak lebih daripada lelaki A.
laju. Merekod
data
Inferens Pecutan bergantung Pecutan bergantung
kepada daya yang kepada jisim objek.
dikenakan.
Menganalis
a
data
Hipotesis Pecutan bertambah Pecutan berkurang apabila
apabila daya yang jisim objek bertambah.
dikenakan bertambah.
Pemboleh
ubah Daya Jisim
Manipulasi Pecutan Pecutan
Bergerak Jisim Daya
balas Contoh:
Malar Sebuah kotak berjisim 100 kg diletakkan di atas lantai yang
Radas pita detik, tali kenyal, jangka masa detik, troli, licin dan ditarik dengan daya F N.
dan bekalan kuasa, landasan terpampas geseran dan (a) Jika F = 200N, Kirakan pecutan kotak itu.
bahan pembaris meter. (b) Halaju objek itu berubah dari pegun kepada 15.0 ms -
1
dalam 10 s apabila dikenakan
satu daya, Fx. Berapakah daya Fx itu?
Kaedah 1. Satu tali kenyal di 1. Satu tali kenyal di
Mengawal sangkutkan pada troli. sangkutkan pada troli. Penyelesaian:
pemboleh 2. Tali kenyal itu di regang 2.Tali kenyal itu di regang
ubah sehingga ke hujung troli. sehingga ke hujung troli. (a) m = 100 kg, F = 200N, daya, F = ma
 -2
a = F = 200 = 2.0 ms
m 100

(b) u = 0 ms -1 , v = 15.0 ms -1
, t = 10s, pecutan, a = v -
u , daya, F = ma

t
-2
pecutan, a = v - u = 15.0 - 0 = 1.5 ms
t 10.0
daya, F = ma = 100 x 1.5 = 150 N

2.9 MENGANALISIS DAYA DALAM KESEIMBANGAN

LATIHAN

1. Berapakah daya yang diperlukan untuk menggerakkan satu Permukaan mengufuk

objek 2 kg dengan pecutan 3 ms -2 , jika
(a) objek bergerak di permukaan licin? ( 6N)
(b) objek bergerak di permukaan yang mempunyai
purata tindakan daya
geseran 2 N? (8N)

2. Ali mengenakan daya sebanyak 50 N untuk menggerakan

meja berjisim 10 kg pada halaju tetap (malar). Berapakah
daya geseran yang bertindak ke atas meja itu? (50N)
Objek berada dalam keadaan keseimbangan. Jadi
R = mg
3. Sebuah kereta berjisim 1200 kg bergerak pada 20 m/s
akhirnya berhenti rehat setelah melepasi jarak 30 m. Cari
(a) purata nyah-pecutannya, (-6.67 ms -2 )
(b) purata daya membrek (8004 N) Landasan landai

4. Manakah antara sistem yang berikut menghasilakan

pecutan maksimum?
Objek di atas landasan landai berada dalam keadaan
keseimbangan. Jadi F1 mg sin = 0
R = mg F1 = mg sin
F = F1 (F1 = daya
geseran)
PADUAN DAYA
Daya bersih yang bersudut tepat dengan landasan = 0
Apabila dua daya bertindak ke atas satu titik pada satu
sudut tertentu, paduan daya boleh ditentukan
menggunakan kaedah segi empat selari.
[Parallelogram method]

Contoh:

R mg Cos = 0
R = mg Cos

Daya bersih yang selari dengan landasan = 0

Langkah 1 :
Lukiskan daya F1 dan F2 dari satu titik dengan sudut
60 diantara keduanya menggunakan pembaris dan
protractor. (Gunakan skala yang sesuai untuk
menggambarkan magnitud daya)
 Langkah 2
Lengkapkan segiempat selari itu. (Parallelogram)

Langkah 3
Lukiskan garisan pepenjuru bagi parallelogram.
Garisan pepenjuru itu mewakili paduan daya, F dengan
magnitud dan arahnya.

Daya paduan, F = R mg
R mg = 0
LATIHAN:
R = mg
Tentukan paduan daya berikut menggunakan
Bergerak ke atas dengan pecutan, a
kaedah parallelogram.

LIF
Pegun (Tidak bergerak) Daya paduan, F = R1 mg
R1 mg = ma
R1 = mg + ma
= m(g + a)

Bacaan penimbang > berat sebenar.

Arah paduan daya = arah pecutan (ke atas)
 a) Dalam keadaan pegun
b) Memecut 0.4 ms -2 ke atas
c) Memecut 0.4 ms -2 ke bawah. (pecutan oleh graviti, g
Bergerak ke bawah dengan pecutan, a = 10 ms -2 )

(600 N, 624 N, 576 N)

TAKAL (Pulley)
Jika m1 = m2

Daya paduan, F = mg R1
mg R1 = ma
R1 = mg ma
= m(g a)

Bacaan penimbang < berat sebenar

Arah paduan daya = arah pecutan (ke bawah)
Sistem berada dalam keadaan rehat (tidak
LATIHAN bergerak)
W1 = W2
m1g = m2g

Jika m1 > m2

Gambarajah menunjukkan seorang gadis berjisim 60 kg

dalam sebuah lif.
Kirakan berat yang dialaminya jika lif itu
 Tentukan
a. Daya paduan, F (10 N)
b. Jisim yang bergerak, m (7 Kg)
c. Pecutan, a (1.43 ms-2 )
d. Tegangan tali, T (34.3 N)

2.10 KERJA, TENAGA, KUASA DAN KECEKAPAN

Kerja ialah hasil darap magnitud sesaran dan
komponen daya yang selari dengan arah sesaran.
A: bergerak ke bawah dengan pecutan, a ms-2 W = Fs
B: bergerak ke atas dengan pecutan, a ms-2 W = kerja (work)
F = daya (force)
Daya paduan di A, s = sesaran
F = m1g T (displacement)
m1g T = m1a Unit SI untuk kerja ialah joule ( J )
Jika Sesaran objek, s adalah dalam arah daya, F
Daya paduan du B,
F = T m2g Contoh 1 :
T m2g = m2a

LATIHAN

Pemuda dalam gambarajah di bawah menolak

basikalnya dengan daya 25 N melalui jarak sejauh 3 m.
Berapakah kerjka yang dilakukannya?
W = Fs = (25)(3) = 75 J
 Contoh 2 : Seorang murid memikul begnya sambil
menunggu di perhentian bas
Tiada kerja dilakukan jika arah pergerakan objek
bersudut tepat dengan arah tindakan daya
Contoh:

Wanita dalam gambarajah di bawah sedang

mengangkat pasu bunga berjisim 3 kg setinggi 0.4
m. Berapakah kerja yang dilakukannya?
W = Fs = (3)(0.4) = 1.2 J
Jika sesaran objek, s bukan dalam arah daya, F
Contoh:

Pelayan restoran membawa dulang makanan

sambil berjalan. Arah daya
bersudut tepat dengan arah gerakan dulang itu.

LATIHAN:
Pemuda dalam gambarajah di bawah menarik
Jika sebuah kotak itolak dengan daya 40 N dan ia
sebuah kotak berisi ikan sepanjang lantai sejauh 6m
bergerak melalui jarak 3 m mengikut arah daya,
dengan daya 40N. Berapakah kerja yang dilakukannya?
kirakan kerja yang dilakukan. (120 J)
W=Fxs
Seorang wanita menarik beg pakaiannya dengan
W = (F cos ) s
daya 25 N pada sudut 60 dengan permukaan
mengufuk. Berapakah kerja yang dilakukan oleh wanita
W = (F cos ) s
itu jika beg pakaian tersebut bergerak sejauh 8 m
= (40 Kos 50)(6)
sepanjang lantai. (100 J)
= 154.27 J
Tiada kerja dilakukan jika objek berada dalam
keadaan pegun (tidak bergerak) TENAGA
Kerja = jumlah tenaga yang ditukarkan
Contoh:
Tenaga boleh wujud dalam pelbagai bentuk,
seperti
1. tenaga kinetik
2. tenaga keupayaan graviti
3. tenaga keupayaan elastik
4. tenaga bunyi
5. tenaga haba
6. tenaga cahaya
 7. tenaga elektrik
8. tenaga kimia
Unit SI untuk tenaga ialah joule (J)

TENAGA KINETIK
Tenaga kinetik ialah tenaga suatu objek yang
sedang bergerak.
Suatu objek bergerak dengan pecutan, a. kerja
yang dilakukan ialah tenaga yang dipindahkan kepada
W = Fs = (mg) x h = mgh
objek sebagai tenaga kinetik, Ek
Kerja yang dilakukan akan ditukarkan kepada
Kerja yang dilakukan, W = Fs
tenaga keupayaan graviti, Ep
Ep = mgh

PRINSIP KEABADIAN TENAGA( PRINCIPLE OF

CONSERVATION OF ENERGY)
Tenaga boleh ditukarkan dari satu bentuk ke
bentuk yang lain, tetapi ia tidak boleh dicipta atau
dimusnahkan.
Jadi jumlah tenaga dalam suatu sistem selalunya
sentiasa tetap

KUASA (POWER)

Kuasa ialah kadar melakukan kerja atau jumlah

kerja yang dilakukan dalam masa satu saat.
Power = Work done
Time taken
TENAGA KEUPAYAAN GRAVITI (GRAVITATIONAL SI unit of power is watt (W)
POTENTIAL ENERGY)
Tenaga keupayaan graviti ialah tenaga yang KECEKAPAN (EFFICIENCY)
dimiliki oleh suatu objek disebabkan ketinggiannya Kecekapan suatu alat ialah peratus tenaga input
dalam medan graviti. yang ditukarkan kepada tenaga output yang berguna.
Objek berjisim m, dinaikkan pada ketinggian Kecekapan = Tenaga output (berguna) x 100%
menegak, maka kerja yang dilakukan, Tenaga input

Contoh:
 2.11 KEKENYALAN (ELASTICITY)

is a property of matter that enables an object to

return to its original size and shape when the force
that was acting on it is removed.
Elasticity due to the strong intermolecular forces
between the molecules of the solid.

RELATIONSHIP BETWEEN FORCE AND EXTENSION OF A

SPRING

Force constant of the spring, k
The unit is Nm
The force that required one unit extension of the
spring.
Is a measure of the stiffness of the spring.
The larger the force constant the stiffer the
spring.
Elastic limit of the spring
is the maximum force that can be applied to a
spring such that the spring will be able to be restored
to its original length when the force is removed
ELASTIC POTENTIAL ENERGY
is the energy transferred and stored in the spring
when work done on the spring.
From the graph force, F - extension, x
If the spring is not stretched beyond its elastic
limit, the graph is a straight line passing through the
origin.
The force is directly proportional to the extension
 ARRANGEMENT OF THE SPRING

FACTORS THAT AFFECT ELASTICITY

 EXERCISE:
The original length of each spring is 10 cm. With
a load of 10 g, the extension of each spring is 2
cm.What is the length of the spring system for (a), (b)
and (c)?

(4cm, 5 cm, 12 cm)

TOPIK 3 (T4)
TOPIK 4 (T4) 5. Mekanisme Keseimbangan Terma

4.1 MEMAHAMI KESEIMBANGAN TERMA

1. Haba ialah sejenis tenaga yang dipindahkan dari
panas ke sejuk.
Unit SI - Joule (J)
2. Apabila objek dipanaskan:
a) Tenaga haba diserap
b) Suhu meningkat
3. Apabila objek disejukkan:
a) Tenaga haba dibebaskan
b) Suhu menurun
4. Suhu ialah kuantiti fizik yang memberitau tentang
darjah kepanasan
suatu objek. Diukur dalam darjah Celsius ( C). Unit
SI - Kelvin (K)
5. Apabila dua objek berlainan darjah kepanasan 6. Keseimbangan terma telah dicapai apabila
bersentuhan, tenaga a) Kadar perpindahan haba antara dua jasad adalah
haba dipindahkan di antara kedua-duanya sama.
Keseimbangan Terma b) Suhu kedua-dua jasad adalah sama

7. Aplikasi keseimbangan terma

a) Tuala basah diletakkan di dahi orang yang

mengalami demam panas.
i) Suhu tuala basah < suhu badan pesakit
ii) Tenaga haba dipindahkan dari dahi pesakit ke
tuala.
iii) Keseimbangan terma dicapai
1. Suhu kopi panas > Suhu air paip
iv) Tuala di bilas dengan air paip dan prosedur
2. Haba berpindah dari kopi panas ke air paip
diulang
3. Suhu kopi panas menurun kerana molekul-
v) Tenaga haba dikeluarkan dari badan pesakit.
molekulnya kehilangan
tenaga haba.
b) Menyejukkan minuman:
4. Suhu air paip pula meningkat kerana molekul-
molekulnya menerima
tenaga haba
 i) Tambah beberapa ketulan kiub ais
ii) Haba daripada air panas berpindah kepada ais
yang sejuk sehingga
keseimbangan terma dicapai.
iii) Suhu akhir minuman bergantung kepada jumlah
kiub ais yang
ditambah
1. Takat ais dan takat stim ditentukan dengan kaedah
TERMOMETER CECAIR DALAM KACA seperti gambarajah di atas.
2. Tandakan takat ais dan takat stim.
1. Contoh cecair yang digunakan ialah merkuri. 3. Perbezaan panjang diantara takat ais dan takat
2. Ciri-ciri yang menyebabkan ia sesuai: stim dibahagi kepada 100 bahagian yang sama
a) Mengembang seragam apabila dipanaskan. besar
b) Tidak melekat pada dinding tiub kapilari Cara menentukan suhu menggunakan termometer
c) Konduktor haba yang baik Cecair dalam - kaca
d) Takat didih tinggi, 357C
e) Legap (cahaya tidak boleh melaluinya)
f) Mudah dilihat
3. Merkuri dengan jisim tertentu diisi ke dalam bebuli
kaca termometer.
Apabila dipanaskan
a) Haba diserap
b) Isipadu merkuri bertambah
c) Mengembang dan naik dalam tiub kapilari.
d) Panjang jalur merkuri dalam tiub kapilari
menggambarkan
magnitud suhu.

Kaedah menentu ukur skala termometer Cecair

dalam - kaca Contoh:
 Rajah di atas menunjukkn jarak di antara limit ais
dan limit stim bagi rod termometer merkuri selepas ia
dicelupkan ke dalam cecair X. Berapakah suhu cecair X
itu?

4.2. MEMAHAMI MUATAN HABATENTU

1. Muatan haba suatu bahan ialah kuantiti haba yang

diperlukan untuk
menaikkan suhunya sebanyak 1C. Unit Si J C

KONSEP MUATAN HABA

 d) Boleh menyerap haba yang banyak dengan a) Enjin kereta menghasilkan tenaga haba yang
kenaikan suhu yang sangat besar.
sedikit. Misalnya air bertindak menyerap haba b) Air dijadikan ejen penyejuk kerana muatan haba
yang banyak sebelum tentu air adalah
ia mendidih, maka ia digunakan sebagai egen tinggi.
penyejuk dalam c) Ia dapat menyerap tenaga haba yang banyak
radiator kenderaan. daripada enjin lalu
e) Semakin tinggi muatan haba tentu bahan, maka menghalang pemanasan enjin yang melampau.
semakin tinggi tenaga
haba diperlukan untuk menaikkan suhu 1 kg 2. Pekakas rumah dan peralatan memasak.
bahan itu sebanyak 1 C
6. Menyelesaikan masalah yang melibatkan muatan
haba tentu. a) Diperbuat daripada bahan yang mempunyai muatan
a) Hukum keabadian tenaga menyatakan bahawa haba tentu yang rendah seperti keluli, tembaga dan
tenaga tidak boleh aluminium.
dicipta atau dimusnahkan tetapi boleh ditukar b) Ia mudah panas menyebabkan suhu naik dengan
dari satu bentuk ke cepat.
bentuk yang lain. c) Bentuk tidak berubah walaupun pada suhu tinggi.
b) Tenaga haba diperolehi daripada perubahan
tenaga yang lain.
3. Bayu Laut
Misalnya daripada tenaga elektrik, tenaga kinetik
atau tenaga
keupayaan
c) Tenaga elektrik bertukar kepada tenaga haba
Tenaga elektrik = Pt
Pt = mc

d) Tenaga kinetik bertukar kepada tenaga haba

Tenaga kinetik = mv
mv = mc
a) Daratan mempunyai muatan haba tentu lebih
e) Tenaga keupayaan bertukar kepada tenaga haba rendah daripada air laut
Tenaga keupayaan = mgh menyebabkan suhunya meningkat lebih
mgh = mc cepat. (Daratan lebih panas
daripada laut)
b) Udara di atas permukaan daratan turut menjadi
panas dan bergerak ke atas.
c) Udara sejuk dari laut bergerak ke permukaan
APLIKASI MUATAN HABA TENTU daratan sebagai bayu laut.

1. Air sebagai bahan penyejuk enjin kereta

 b) Adakan nilai di (a) sama dengan nilai sebenar?
Terangkan jawapan
4. Bayu Darat anda

4.3 MEMAHAMI HABA PENDAM

1. Bahan boleh wujud dalam tiga fasa iaitu

a) pepejal
b) cecair
c) gas
2. Perubahan fasa akan berlaku
a) Pada waktu malam, haba hilang dari permukaan a) Pada suhu dan tekanan tertentu.
daratan dan laut. b) Dengan menyerap atau membebaskan haba.
b) Air laut mempunyai muatan haba tentu lebih tinggi c) Diikuti perubahan dalam isipadu dan
daripada daratan, ketumpatan.
maka ia lebih panas (lambat menjadi sejuk)
daripada daratan. HABA PENDAM
c) Udara panas di atas permukaan laut bergerak ke 1. Haba pendam ialah jumlah haba yang diserap atau
atas. dibebaskan apabila
d) Udara sejuk dari daratan bergerak ke permukaan jasad berubah bentuk fizikalnya tanpa melibatkan
laut sebagai bayu darat. perubahan suhu.
2. Jenis-jenis haba pendam
Latihan a) Haba pendam pelakuran
b) Haba pendam pengewapan
1. Cecair X berjisim 1 kg memerlukan 3800 J tenaga
haba untuk menaikkan Haba pendam pelakuran
suhunya sebanyak 1C. Ialah haba yang diserap apabila pepejal menjadi
a) Nyatakan nilai muatan haba tentu Cecair X. lebur tanpa kenaikan suhu.
b) Kirakan jumlah tenaga haba yang diperlukan
untuk menaikkan suhu 1 Hapa pendam pengewapan
kg Cecair X sebanyak 3 C (11 4000 J) Ialah haba yang diserap apabila cecair menjadi gas
tanpa kenaikan suhu.
2. Satu eksperimen telah dijalankan untuk menentukan
muatan haba tentu
air. Sebuah cawan polisterin berjisim 0.4 kg diisi air
dan ditimbang. Jisim
cawan dan air ialah 2.3 kg. Pemanas 2.0 kW
digunakan untuk memanas
kan air itu. Selepas 5 minit, suhu air meningkat
daripada 27 C kepada
100 C .
a) Kirakan muatan haba tentu air. (4326 J kg C )
 Q = m

Q = tenaga haba
m = jisim dalam kg
= haba pendam tentu

2. Unit SI ialah joule per kilogram (J kg)

3. Kuantitinya bergantung kepada:

a) Jisim bahan
b) Jenis bahan
LENGKOK PEMANASAN
4. Haba pendam tentu perlakuran:
Haba yang dperlukan untuk mengubah 1 kg pepejal
kepada cecair tanpa
kenaikan suhu.

5. Haba pendam tentu penewapan

Haba yang dperlukan untuk mengubah 1 kg cecair
kepada wap (gas) tanpa
kenaikan suhu.

6. Contoh :
LENGKOK PENYEJUKAN Haba pendam tentu perlakuran ais ialah 336 000 J kg.
Berapakah jumlah
haba yang diperlukan untuk meleburkan 2.5 kg ais
pada suhu 0 C

Haba yang diperlukan,

Q = m
= 2.5 x 336 000
= 840 000 J
= 840 kJ

7. Aplikasi haba pendam tentu

HABA PENDAM TENTU
1. Ialah haba yang dperlukan untuk mengubah 1 kg
bahan tanpa kenaikan suhu.
a. Penyejukan minuman
Semasa ais melebur, satu kuantiti haba pendam
yang besar (336 kJ) diserap
daripada minuman, menjadikan minuman itu lebih
sejuk dan segar.

b. Mengukus makanan
Haba pendam tentu pengewapan air sangat besar
(2260 kJ kg-1). Semasa
makanan distimkan (kukus) wap air membebaskan
kuantiti haba pendam
tersebut yang akan mengalir kepada makanan
c. Mengekalkan kesegaran ikan/makanan laut/ ayam dll
Haba pendam tentu perlakuran ais yang besar
membolehkannya menyerap
kuantiti haba yang banyak apabila ia melebur. Oleh
itu makanan boleh
disimpan lebih lama pada suhu yang rendah.
d. Menyejukkan badan selepas berpeluh
Badan kita berasa sejuk selepas berpeluh kerana
haba pendam
pengewapan air menyerap haba daripada badan
apabila peluh menyejat.
Kesanya badan kita menjadi sejuk apabila haba
diserap.
Latihan
1. Kien Tzee mendapati 80g ais pada suhu 0C dapat
menyejukkan 0.28 kg
air teh limau dari 32C kepada 6C. (Haba pendam
tentu ais = 3.36 x 105 J kg1,
Muatan haba tentu air = 4200 J kg1, C1,).
a) berapakah tenaga yang diperoleh
i) ais yang sedang melebur (26880 J)
ii) ais lebur (2016 J)
b) i) berapakah tenaga yang hilang daripada air teh
limau (28896 J)
ii) nyatakan andaian yang anda buat di (b) (i)
c) Kirakan nilai muatan haba tentu air teh limau itu.
(3969 J kg -1 C -1)
2. Sebuah cerek elektrik mengandungi 3 kg air. Kirakan
jumlah haba yang
diperlukan untuk mendidihkan semua air kepada wap
selepas mencapai
takat didihnya. (6.78 x 106 J)
(Haba pendam tentu pengewapan air ialah 2.26 x
106 Jkg-1)
3. Berapakah haba yang diperlukan untuk menukarkan
4 g ais kepada stim
(wap air) pada 100 C. (Haba pendam tentu pelakuran
ais ialah 336 000 J kg-1,
Haba pendam tentu pengewapan air ialah 2.26 x 106 J
kg-1, Muatan haba tentu
air ialah 4.2 x 103 J kg-1 C-1) (1.21 x 104 J)
4.4 MEMAHAMI HUKUM GAS
TEORI KINETIK GAS
1. Berdasarkan andaian-andaian:
2. Molekul-molekul dalam gas bergerak bebas secara
rawak dan mempunyai tenaga kinetik.
3. Daya tarikan antara molekul-molekul boleh
diabaikan.
4. Perlanggaran molekul antara satu sama lain dan
dengan dinding bekas
bertutup adalah perlanggaran elastik.
5. Kadar perubahan momentum apabila molekul-
molekul gas menghentam dinding bekas dan
melantun semula, menghasilkan daya yang
bertindak terhadap dinding tersebut.
6. Sifat gas bergantung kepada 3 pemboleh ubah, iaitu
a) Isipadu, V
b) Tekanan, P
c) Suhu, T
HUKUM GAS
1. Menerangkan hubungan di antara isipadu, tekanan
dan suhu gas.
2. Tiga Hukum Gas
a) Hukum Boyle (hubungan
antara tekanan dan isipadu pada
suhu malar)
b) Hukum Charles (hubungan
antara suhu dan isipadu pada
tekanan malar)
c) Hukum Tekanan (hubungan
antara tekanan dan suhu pada
isipadu malar)
HUKUM CHARLES
HUKUM BOYLE Menyatakan bahawa isipadu suatu gas yang berjisim
tetap adalah berkadar
Menyatakan bahawa tekanan bagi suatu gas berjisim langsung kepada suhu mutlak (dalam Kelvin), apabila
tetap adalah berkadar tekanannya dimalarkan
songsang dengan isipadunya, jika suhu dimalarkan

Graf mengikut Hukum Boyle Graf memenuhi Hukum Charles

 1. Pam basikal (Piston ditolak ke dalam silinder)
a. Udara di dalamnya dimampatkan (isipadu berkurang),
menyebabkan
tekanan udara dalam silinder meningkat (Hukum
Boyle)
b. Tekanan udara dalam silinder lebih tinggi daripada
dalam tayar.
c. Injap pada tayar terbuka lalu udara mengalir dari
silinder ke dalam tayar.

HUKUM TEKANAN 2. Tayar (Kereta sedang bergerak)

Menyatakan bahawa tekanan gas berjisim tetap a. Suhu udara dalam tayar meningkat (di sebabkan daya
adalah berkadar langsung geseran), lalu
kepada suhu mutlak, apabila isipadunya dimalarkan. isipadu udara dalam tayar juga meningkat (Hukum
Charles)

3. Belon udara panas:

a. Udara dalam belon dipanaskan

b. Suhu meningkat lalu isipadu udara juga
meningkat (Charless Law).
belon mengembang
c. Isipadu udara yang disesarkan oleh belon meningkat
menyebabkan
daya apungan bertambah. (Prinsip Archimedes)
d. Belon naik jika daya apungan lebih tinggi daripada
berat.

Graf mematuhi Hukum Tekanan

APLIKASI HUKUM GAS

TOPIK 5(T4) Alat / instrumen yang menggunakan cermin satah

5.1 MEMAHAMI PANTULAN CAHAYA

Hukum Pantulan
1. Sinar tuju, sinar pantulan dan normal terletak pada satah
yang sama
2. sudut tuju, i = Sudut pantulan, r

CERMIN SATAH

1. Cermin Anti paralaks dalam ammeter dan voltmeter

a) Ralat paralaks berlaku apabila kita dapat melihat jarum
penunjuk dan
imejnya.
b) Mata hendaklah normal kepada jarum penunjuk supaya
imejnya tidak
kelihatan, bagi mengelakkan ralat paralaks

2. Periskop
a) Mengandungi dua cermin satah pada kedudukan sudut 45.
b) Imej yang kelihatan oleh pemerhati adalah dalam keadaan
tegak.
1. Ciri imej yang dibentuk oleh cermin satah
3. Cermin pandang belakang dan cermin sisi kenderaan
a) Tersongsang sisi Perkataan AMBULANCE sengaja ditulis dalam keadaan
tersongsang sisi
b) Sama saiz dengan objek pada ambulans supaya imej yang dilihat melalui cermin
c) Maya tidak boleh ditayang pada skrin pandang belakang kenderaan di hadapannya adalah ejaan
d) Jarak imej daripada cermin = jarak objek daripada cermin sebenarnya

CERMIN CEKUNG DAN CERMIN CEMBUNG

 u<f

Imej yang terbentuk oleh cermin cekung

Imej maya, tegak dan lebih besar daripada objek

Cara melukis gambarajah sinar
u=f
Dua daripada tiga sinar berikut perlu dilukis :
1. Sinar 1 selari dengan paksi utama dipantulkan oleh
cermin dan melalui
titik fokus , F.

2. Sinar 2 yang melalui titik fokus F akan dipantulkan

oleh cermin selari
dengan paksi utama.

3. Sinar 3 yang melalui pusat kelengkungan C akan

dipantulkan oleh cermin
mengikut lintasan yang sama.( CF = CP)

Imej di infiniti

u < f < 2f

Cermin cekung boleh menghasilkan imej sahih

bergantung kepada jarak objek.
Imej sahih (nyata), terbalik dan lebih besar daripada
objek
Imej sahih (nyata), terbalik dan lebih kecil daripada
objek
u = 2f
Aplikasi cermin cekung dalam peralatan

1. Cermin solek
a) Menggunakan cermin cekung yang mempunyai jarak
fokus yang besar.
Imej sahih (nyata), terbalik dan sama kecil dengan b) Menghasilkan imej tegak, lebih besar dan maya.
objek
2. Transmisi (penghantaran) isyarat gelombang radio
Cermin dengan permukaan parabola cekung
u > 2f digunakan untuk
memfokus isyarat gelombang radio.

3. Pemantul lampu suluh

a) Mentol lampu dipasang pada titik fokus cermin
cekung supaya
 memantulkan sinar cahaya yang selari.
b) Sinar cahaya yang selari itu akan mengekalkan
keamatannya pada
jarak yang lebih jauh.
Imej yang dibentuk oleh cermin cembung
Cermin cembung membentuk imej maya, kecil daripada
objek dan tegak
Aplikasi cermin cembung dalam peralatan
1. Meluaskan medan penglihatan
2. Medan penglihatan cermin cembung lebih luas
daripada cermin satah
3. Oleh itu cermin cembung digunakan sebagai
a) Cermin pandang belakang dan sisi kenderaan kerana
ia akan memberikan sudut penglihatan yang luas untuk
melihat kenderaan di belakang mereka.
b) Cermin keselamatan di kedai-kedai.
c) Cermin di selekoh tajam.
5.2 MEMAHAMI PEMBIASAN CAHAYA
1. Pembiasan cahaya ialah fenomena dimana arah sinar
cahaya berubah apabila melintasi sempadan antara
dua medium yang berlainan ketumpatan. (density).
2. Ia terjadi akibat daripada perubahan halaju cahaya
apabila merambat dari satu medium ke medium yang
lain.
Hukum biasan sin r
Sinar tuju dan sinar pantulan berada pada kedudukan sin r = sin 30
bertentangan antara garis normal dan semuanya 1.52
berada dalam satah yang sama. r = 19.2

Hukum Snell menyatakan apabila cahaya merambat

daripada vakum kepada medium yang diberi, maka

Nilai sin i (vakum) adalah malar (constant), 2. Laju cahaya dalam kaca ialah 2.0 x 10 8 m s dan
sin r (medium) lajunya dalam udara
pula 3.0 x 10 8 m s. Kirakan indeks biasan kaca itu.
dan dikenali sebagai indeks biasan
n = laju dalam udara
Indeks biasan, n = sin i (vakum) laju dalam medium
sin r (medium) = 3.0 x 10 8 = 1.5
2.0 x 10 8
Sudut biasan bergantung kepada indeks biasan
medium dan sudut tuju, i
Dalam sebenar, H dan dalam ketara, h
Indeks biasan , n = Laju cahaya dalam vakum atau
udara
Laju cahaya dalam medium

Contoh

Hubungan di antara dalam sebenar, H dalam ketara, h

1. Kira sudut biasan bungkah kaca di atas

(indeks biasan bungkah kaca = 1.52)

n = sin i
sin r
1.52 = sin 30
 Pantulan dalam penuh
MEMAHAMI SUDUT GENTING DAN PANTULAN DALAM
1. Jika sudut tuju lebih besar daripada sudut genting, (i
PENUH
> c) cahaya tidak lagi dibiaskan tetapi dipantulkan pula
ke dalam kaca
Sudut genting, c
2. Fenomena ini dikenali sebagai pantulan dalam penuh
1. Apabila cahaya merambat dari medium yang lebih
(total internal reflection).
tumpat (kaca) kepada yang kurang tumpat (udara), ia
akan dibiaskan jauh dari normal.
2. Sebahagian kecil daripada cahaya itu dipantulkan ke
dalam medium yang lebih tumpat itu.

Hubungan di antara sudut genting (critical angle) dan

indeks biasan
(refractive index)

3. Jika sudut tuju, i, bertambah, sudut biasan, r juga

bertambah
4. Ketika sudut biasan mencapai 90, pada masa itu
cahaya dibiaskan di sepanjang sempadan blok kaca
deangan udara.
5. Sudut tuju dalam kaca ketika ini dinamakan sudut
genting, c (critical angle)
Contoh
1. Sudut genting air ialah 49. Tentukan indeks biasan
air itu.

2. Bungkah kaca mempunyai indeks biasan , n = 1.5.

Kirakan sudut gentingnya (critical angle)