MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :

5 GELOMBANG

1.1 MEMAHAMI GELOMBANG

4- Amplitud ialah sesaran maksimum objek dari
Pergerakan Gelombang kedudukan keseimbangan.

1. Gelombang adalah suatu tenaga yang

dipindahkan melalui getaran.
2. Gelombang mekanikal memerlukan medium
untuk perambatan.
3. Satu sistem berayun atau bergetar bertindak
sebagai sumber gelombang yang memindahkan
tenaga daripada satu titik ke titik yang lain tanpa
memindahkan jirim di antara dua titik itu. 5- Tempoh, T ialah masa yang diambil untuk satu
4. Contoh gelombang: gelombang air, bunyi dan ayunan lengkap. Unit S.I. adalah saat (s).
cahaya.
(a) Ombak laut merupakan gelombang air yang t
membawa tenaga untuk menghakis pantai. T=
n
(b) Gelombang bunyi memindahkan bunyi dari
sumbernya ke gegendang telinga. t = masa
n = bilangan ayunan

6- Frekuensi, f ialah bilangan ayunan lengkap

dalam satu saat. Unit S.I. adalah Hertz (Hz).

f = f =
Gelombang bunyi Gelombang air 1 atau n
1 n
T t

Graf Sesaran melawan Masa

Maklumat yang diperolehi daripada graf sesaran
melawan masa ialah:
(i) Amplitud (ii) Tempoh, T (iii) Frekuensi,
Gelombang air f
Istilah bagi jasad bergetar:
1- Getaran ialah satu gerakan berkala di mana
sistem melakukan gerakan berulang-ulang,
pergi dan balik dalam kedudukan keseimbangan.

2- Kedudukan keseimbangan ialah kedudukan

objek di mana tiada daya paduan bertindak pada
objek iaitu objek berada dalam keadaan pegun.

3- Satu ayunan lengkap ialah gerakan ulang alik /

pergi-balik dari kedudukan keseimbangan.
Graf Sesaran melawan Jarak
Maklumat yang diperolehi daripada graf sesaran
melawan jarak ialah:
(i) Amplitud (ii) Panjang gelombang, 

Panitia Fizik SAMURA 1

MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

Latihan 1:
Sebuah bandul membuat 20 ayunan lengkap Pertukaran bentuk tenaga dalam sistem bergetar
dalam masa 24.0 s. Kira
(a) tempoh yang dihasilkan oleh bandul itu,
(b) frekuensi bandul.

Jawapan:
  Bandul ringkas

Latihan 2:

Spring berbeban gergaji berbeban

Pertukaran bentuk tenaga:

A: Tenaga keupayaan graviti (bandul) /
tenaga keupayaan kenyal (spring/bilah gergaji)
Berdasarkan graf dia atas, tentukan B: Tenaga kinetik
C: Tenaga keupayaan graviti (bandul)/
(a) amplitud = _________ tenaga keupayaan kenyal (spring/ bilah gergaji)
(b) tempoh, T = _________
Jenis-jenis Gelombang
(c) frekuensi, f = _________ Terdapat dua jenis gelombang:

1- Gelombang melintang ialah gelombang yang

Frekuensi asli adalah frekuensi ayunan bebas
zarah gelombangnya bergetar pada arah
sesuatu sistem tanpa apa-apa daya luar yang
berserenjang dengan arah perambatan
dikenakan kepada sistem tersebut.
gelombang.
Faktor-faktor yang mempengaruhi frekuensi asli
Contoh: Air, cahaya dan gelombang radio.
sistem getaran.

Faktor-faktor yang
Sistem getaran
mempengaruhi
Panjang bandul, , l
Ayunan bandul
Kekuatan medan graviti, g
Ayunan spring jisim, m
berbeban Kekerasan, k

Ayunan bilah jisim, m

gergaji berbeban Kekerasan, k

Panitia Fizik SAMURA 2

MODUL FIZIK TINGKATAN
5 GELOMBANG
2- Gelombang membujur ialah gelombang yang
zarah gelombangnya bergetar pada arah
selari dengan arah perambatan gelombang.
     Contoh: Gelombang bunyi
Istilah-istilah dalam kajian gelombang
1- Panjang gelombang, ialah jarak antara dua
titik berturutan yang bergetar dalam fasa yang
sama // Jarak di antara dua puncak/lembangan
berturutan // Jarak antara dua mampatan/
renggangan yang berturutan.
Panitia Fizik SAMURA
BAB 1 :
Renggangan Renggangan
2- Muka gelombang ialah lokus titik yang bergetar
dalam fasa yang sama // garisan yang
menyambungkan titik-titik yang bergerak pada
fasa yang sama dan pada jarak yang sama dari
sumber gelombang.
Jenis-jenis Muka Gelombang
Terdapat 2 jenis muka gelombang:
(a) Muka gelombang satah
(b) Muka gelombang membulat
3
 MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

Seorang pelajar menggerakkan hujung spring yang

panjang dari sisi ke sisi sebanyakn 4 kali sesaat.
Panjang gelombang spring ialah 0.6 m. Hitung
kelajuan gelombang yang bergerak di sepanjang
spring itu.

Jawapan:

 Muka gelombang sentiasa berserenjang

Latihan 4:
dengan arah perambatan gelombang.
Gelombang radio dari sebuah stesen pemancar
bergerak pada kelajuan 3 x 108 ms-1. Hitung
3- Puncak ialah titik maksimum atau bahagian
panjang gelombang radio FM berfrekuensi
tertinggi suatu gelombang menyebabkan
200 MHz yang diterima oleh radio anda.
medium mengalami sesaran positif maksimum.
Jawapan:
4- Lembangan ialah titik minimum atau bahagian
terendah suatu gelombang menyebabkan
medium mengalami sesaran negatif maksimum.

5- Mampatan ialah kawasan di sepanjang

gelombang membujur di mana tekanan dan
Latihan 5:
ketumpatan zarah adalah lebih tinggi berbanding
Satu tali panjang direnggangkan di atas lantai. Satu
apabila tiada gelombang merambat.
hujung tali kemudiannya digetarkan. Graf
menunjukkan keadaan tali pada masa tertentu.
6- Renggangan ialah kawasan di sepanjang
Frekuensi getaran tali ialah 8 Hz.
gelombang membujur di mana tekanan dan
ketumpatan zarah adalah lebih rendah
berbanding apabila tiada gelombang merambat.

7- Laju gelombang, v ialah jarak perambatan

gelombang dalam satu saat.
Kelajuan gelombang bergantung kepada jenis
medium yang dilaluinya.
Tentukan:
Hubungan antara v, f dan 
(a) amplitud = _____________
(b) panjang gelombang = ______________
Laju gelombang = frequensi x panjang gelombang (c) kelajuan = ______________
v=f
Latihan 6:
Rajah di bawah menunjukkan gelombang bunyi
yang dihasilkan oleh sebuah tala bunyi.

Latihan 3:

Panitia Fizik SAMURA 4

MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

1. Dalam makmal, tangki riak digunakan untuk

menghasilkan gelombang air.

2. Corak jalur terang dan gelap yang terbentuk di

atas skrin kerana permukaan air yang bergetar
bertindak sebagai kanta apabila cahaya
melaluinya.

(a) Berdasarkan rajah, hitung 3. Puncak gelombang air bertindak sebagai kanta
(i) amplitud, cembung dan lembangan gelombang air
(ii) panjang gelombang yang dihasilkan. bertindak sebagai kanta cekung.

(b) Hitungkan frekuensi bunyi jika kelajuan bunyi 4. Stroboskop adalah alat untuk “membekukan”
ialah 330 ms-1. corak gelombang atau alat untuk membuat
gelombang yang bergerak kelihatan pegun.
Jawapan:
Aktiviti:
Lengkapkan rajah di bawah untuk menunjukkan
pembentukan imej gelombang oleh puncak dan
lembangan gelombang apabila sinar cahaya
melaluinya.

Kajian fenomena gelombang: Tangki riak Pelembapan

1. Pelembapan ialah satu proses di mana

amplitud ayunan berkurangan beransur-ansur
dengan masa sehingga sistem berhenti berayun
akibat kehilangan tenaga disebabkan daya
geseran.

2. Apabila sistem mengalami pelembapan, tempoh

dan frekuensi adalah tetap.

3. Pelembapan biasanya disebabkan oleh daya

geseran luaran seperti rintangan udara. Ia juga
boleh disebabkan oleh daya dalaman
(renggangan dan mampatan molekul sistem) di
mana tenaga hilang dari sistem dalam bentuk
haba.

4. Ayunan paksa ialah satu tenaga luaran yang

mesti dibekalkan kepada sistem untuk
membolehkan sistem terus berayun.

Panitia Fizik SAMURA 5

MODUL FIZIK TINGKATAN
5 GELOMBANG
Amplitud berkurang
5. Satu contoh kesan pelembapan dalam
kehidupan seharian ialah spring pada kereta
akan berhenti bergetar apabila terhentak pada
permukaan jalan yang keras.
Resonans
Fenomena yang berlaku apabila frekuensi getaran
paksa (daya luar) pada objek /sistem sama dengan
frekuensi asli objek dan sistem akan menghasilkan
getaran dengan amplitud maksimum.
Frekuensi asli ialah frekuensi satu sistem yang
bergetar tanpa sebarang daya luar bertindak ke
atasnya.
Eksperimen untuk menunjukkan fenomena
resonans (Bandul Barton)
1. Bandul B (Bandul pemacu) ditarik dan dilepaskan
supaya ia berayun.
2. Semua bandul dipaksa berayun tetapi dengan
amplitud yang berbeza.
3. Bandul D yang mempunyai panjang yang
sama dengan bandul B berayun dengan
amplitud yang paling besar (maksimum) kerana
frekuensi asli bandul D adalah sama dengan
frekuensi paksa bandul B.
Bandul D mengalami resonans.
Panitia Fizik SAMURA
BAB 1 :
Contoh Resonans dalam Kehidupan Harian
Contoh 1:
1. Frekuensi paksa daripada angin yang bertiup
sama dengan frekuensi asli jambatan.
2. Jambatan bergetar dengan amplitud sangat
besar menyebabkan jambatan rosak dan boleh
runtuh kerana mengalami resonans.
Jambatan gantung Tacoma di USA
Contoh 2:
1. Frekuensi ketuhar gelombang mikro (frekuensi
paksa) hampir sama dengan frekuensi asli
getaran molekul air.
2. Ini menjadikan molekul air bergetar dengan
amplitud maksimum dan mengalami resonans
dalam makanan.
3. Ini bermakna molekul air mengambil tenaga
daripada ketuhar gelombang mikro
menyebabkan ia lebih panas. Haba ini
digunakan untuk memasak makanan dengan
cepat.
Contoh 3:
1. Penyanyi soprano menyanyi dengan frekuensi
tertentu dan menghasilkan tenaga bunyi.
2. Tenaga bunyi dipindahkan ke kaca.
3. Resonans berlaku apabila frekuensi paksa
daripada penyanyi itu adalah sama dengan
frekuensi asli kaca.
4. Kaca ini akan bergetar dengan amplitud
maksimum.
5. Peningkatan tenaga boleh menyebabkan gelas
kaca pecah.
6
MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

.
Soprano Gelas

Contoh 4: 3. Apabila pantulan gelombang berlaku, panjang

gelombang, , frekuensi, f dan kelajuan, v tidak
1. Penala di radio atau televisyen membolehkan berubah tetapi halaju dan arah perambatan
kita memilih program atau siaran yang diminati. gelombang berubah.

2. Penala dilaraskan (memilih frekuensi tertentu) Pantulan Gelombang Bunyi

sehingga sama dengan frekuensi yang dihantar
oleh stesen tertentu.

3. Litar penala mengalami resonans. Oleh itu

isyarat elektrik yang kuat dihasilkan (mengalami
ayunan dengan amplitud maksimum).

Pantulan bunyi

1. Kedudukan tiub kadbod yang dekat di telinga

dilaraskan sehingga bunyi jam randik berdetik
kuat dapat didengari.

2. Gelombang bunyi dari jam randik mengalami

pantulan dengan sudut tuju = sudut pantulan.
Sekeping kayu lembut diletakkan di sepanjang
normal, berfungsi sebagai penghalang untuk
1.2 PANTULAN GELOMBANG mencegah bunyi jam randik sampai kepada
pendengar secara langsung.
Pantulan Gelombang Air
Pantulan Gelombang
Aktiviti:
1. Pantulan gelombang berlaku apabila
Lengkapkan rajah-rajah berikut untuk menunjukkan
gelombang berlanggar dengan halangan (seperti
corak pantulan gelombang air.
cermin pemantul dan dinding) dan gelombang itu
mengalami pembalikan dan perubahan arah.
Gelombang satah
(a)
2. Pantulan gelombang mematuhi hukum pantulan:
(a) Sudut tuju, i adalah sama dengan sudut
pantulan, r.
(b) Gelombang tuju, gelombang pantulan dan
garis normal berada pada satah yang
sama.

Panitia Fizik SAMURA 7

MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

(b)
(b)

(c)

(c)

(d)
(d)

Gelombang membulat

(a)

1.3 PEMBIASAN GELOMBANG

Panitia Fizik SAMURA 8

MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

1. Pembiasan gelombang ialah perubahan arah

perambatan gelombang apabila ia merambat Aktiviti:
dar satu medium ke medium lain disebabkan Lengkapkan rajah berikut untuk menunjukkan
oleh perubahan laju dan panjang gelombang. contoh corak pembiasan gelombang air.

2. Pembiasan gelombang air berlaku apabila ia (a )

bergerak dari kawasan dalam ke kawasan cetek
atau sebaliknya manakala pembiasan cahaya
atau bunyi berlaku apabila bergerak dari satu
medium ke medium yang lain.

3. Apabila pembiasan gelombang berlaku,

frekuensi, f tidak berubah tetapi panjang
gelombang, , kelajuan, v dan arah rambatan
berubah.

Pembiasan Gelombang Air

1. Pembiasan gelombang air berlaku apabila (b)
gelombang air bergerak dalam kawasan yang
berlainan kedalaman.

2. Untuk menyiasat pembiasan gelombang air, plat

perspek / plastik diletakkan di dasar tangki riak
untuk membuat kawasan air cetek pada plat
perspek.

(c)

3. Gelombang air dibiaskan ke arah normal jika

gelombang bergerak dari kawasan dalam ke
kawasan cetek, dan sebaliknya.

Medium v  f
Cetek berkurang berkurang malar
Dalam bertambah bertambah malar

Dalam ke cetek  terbias mendekati normal

Cetek ke dalam  terbias menjauhi normal

Panitia Fizik SAMURA 9

MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

(d)
Latihan 1:

Dari rajah di atas, cari

(a) frekuensi penggetar,
(b) panjang gelombang di kawasan cetek,
(e) (c) kelajuan gelombang di kawasan cetek.

Jawapan :

4. Selepas pembiasan, gelombang air mempunyai

frekuensi yang sama, tetapi berbeza dari segi
Pembiasan gelombang air di laut
kelajuan, panjang gelombang dan arah.

Daripada v = f 

v1 v2

1 2

v 1 = kelajuan di kawasan dalam

v 2 = kelajuan di kawasan cetek Situasi:
1 = panjang gelombang di kawasan dalam Apabila gelombang air merambat dari laut ke
2 = panjang gelombang di kawasa cetek tepi pantai, gelombang air mengikut bentuk pantai.

Kecerunan graf = frekuensi, f (pemalar) Penerangan:

v 1. Gelombang bergerak dari kawasan dalam ke
kawasan cetek.
2. Kelajuan berkurangan.
3. Gelombang dibiaskan mendekati garis normal.
 4. Muka gelombang yang berserenjang dengan
 arah perambatan gelombang akan
menghasilkan muka gelombang mengikut bentuk
pantai.

Panitia Fizik SAMURA 10

MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

Situasi:
Air di kawasan teluk lebih tenang berbanding
dengan air di tanjung.

Penerangan: Terbias menjauhi normal, laju bertambah

1. Kedalaman di tanjung berkurangan secara
mendadak menyebabkan gelombang tertumpu
di tanjung // kedalaman di teluk berkurangan Pembiasan gelombang bunyi
perlahan-lahan menyebabkan ombak tersebar.
2. Tenaga gelombang adalah lebih kecil / amplitud Pembiasan gelombang bunyi berlaku apabila bunyi
rendah (lebih tenang) di teluk berbanding di melalui lapisan udara yang mempunyai ketumpatan
tanjung. atau suhu yang berbeza.

Pembiasan Gelombang Cahaya

1. Pembiasan gelombang cahaya adalah satu

fenomena di mana arah dan kelajuan cahaya
berubah (perubahan dalam halaju) apabila ia
melintasi sempadan di antara dua bahan
yang mempunyai ketumpatan optik yang
berlainan.
2. Apabila gelombang cahaya bergerak dari 1. Apabila jam randik dimulakan, pendengar boleh
medium berketumpatan optik yang rendah mengesan pada satu titik sahaja di luar belon di
(udara) ke medium berketumpatan optik lebih mana gelombang bunyi yang paling kuat.
tinggi (kaca), cahaya dibengkokkan 2. Ini kerana belon berisi gas karbon dioksida (lebih
mendekati normal dan sebaliknya. tumpat daripada udara) bertindak seperti kanta
3. Selepas memasuki medium yang lebih cembung yang dapat menumpukan gelombang
tumpat kelajuan cahaya berkurangan. bunyi.

Gas helium kurang tumpat daripada udara

bertindak seperti kanta cekung dapat mencapahkan
gelombang bunyi.

Kesan pembiasan gelombang bunyi pada waktu

malam

Terbias mendekati normal, laju berkurang

Situasi:
Bunyi dari jauh kedengaran lebih kuat dan lebih
jelas pada waktu malam.

Penerangan:
1. Pada waktu malam udara berdekatan dengan

Panitia Fizik SAMURA 11

MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

tanah adalah lebih sejuk berbanding dengan

udara di bahagian atas // Udara sejuk lebih
tumpat di bahagian bawah.
2. Apabila gelombang bunyi bergerak dari udara
sejuk ke udara panas, kelajuan bertambah.
3. Bunyi dibiaskan menjauhi normal.
4. Gelombang bunyi dipantulkan ke tanah
apabila sudut tuju lebih besar daipada sudut
genting, i > c. (Pantulan dalam penuh berlaku).
Eksperimen tangki riak

1.4 PEMBELAUAN GELOMBANG

1. Pembelauan gelombang ialah penyebara atau

pembengkokan gelombang selepas melalui
bukaan atau celahan atau tepi sebuah halangan.

2 Kesan pembelauan betambah dan lebih jelas

apabila
(a) saiz bukaan/celahan atau halangan, yang Aktiviti:
cukup kecil. .( a   ) Lengkapkan rajah berikut untuk menunjukkan corak
(b) panjang gelombang,  cukup besar. pembelauan gelombang air.
1
(c) frekuensi, f adalah rendah. ( f  ) (a)

3. Pembelauan gelombang bergantung kepada
saiz bukaan atau halangan. Semakin kecil
bukaan, semakin lebih terbelau / terbengkok.

4. Apabila pembelauan gelombang berlaku,

panjang gelombang, , frekuensi, f dan
kelajuan,v tidak berubah tetapi amplitud
berkurangan.

5. Arah rambatan dan corak gelombang berubah.

Celah besar

(b)

Celahan halangan

Pembelauan Gelombang Air

Celah sempit

(c)

Panitia Fizik SAMURA 12

MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

halangan besar

Celah kecil

(d)
(h)

halangan kecil

(e)
halangan kecil

Pembelauan Gelombang Cahaya

lampu
mata
 pendek (frequensi tinggi)
Celah kecil

(f)

Lubang kecil

 besar (frequensi rendah)

(g)
1. Pembelauan gelombang cahaya berlaku apabila
gelombang cahaya melalui celah kecil atau

Panitia Fizik SAMURA 13

MODUL FIZIK TINGKATAN
5 GELOMBANG
lubang pin kecil.
2. Pinggir cerah lebih luas di tengah menunjukkan
bahawa gelombang cahaya dibelaukan selepas
melalui celah kecil.
3. Cahaya monokromatik ialah cahaya yang terdiri
daripada satu panjang gelombang / warna /
frekuensi.
Cahaya biru (Panjang gelombang kecil)
 Kurang tersebar
Cahaya merah (Panjang gelombang besar)
 Lebih tersebar
Pembelauan Gelombang Bunyi
1. Bunyi dibelau dengan mudah. Ini kerana
gelombang bunyi mempunyai panjang
gelombang yang besar di udara. Inilah sebabnya
mengapa kita boleh mendengar bunyi pada satu
sudut, atau di belakang halangan.
Panitia Fizik SAMURA
BAB 1 :
3. Gelombang bunyi lebih mudah dibelaukan
berbanding dengan gelombang cahaya kerana
panjang gelombang bunyi adalah lebih besar
daripada panjang gelombang cahaya.
4. Burung hantu mampu untuk berkomunikasi
merentasi jarak yang jauh di sekitar hutan
kerana mempunyai panjang gelombang yang
besar (frekuensi rendah) berbanding panjang
gelombang kicauan burung.
5. Bunyi siren ambulan, kereta polis dan bomba
mempunyai frekuensi rendah (panjang
gelombang yang besar ) supaya bunyi boleh
tersebar atau melepasi halangan dan celahan
bangunan dan sebagainya supaya dapat
didengari oleh pengguna jalanraya yang lain.
1.5 INTERFERENS GELOMBANG
Interferens gelombang
1. Interferens gelombang ialah kesan superposisi
yang dihasilkan oleh dua atau lebih sumber
gelombang yang koheren yang bertemu dan
bertindih ketika merambat dalam medium yang
sama.
14
MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

2. Sumber koheren ialah gelombang yang

mempunyai frekuensi yang sama, panjang
gelombang sama dan beza fasa ( yang tetap.

(b) Interferens memusnah:

Hasil paduan dua gelombang di luar
fasanya (satu puncak dan satu lembangan)
bertemu pada satu titik, x untuk
menghasilkan gelombang paduan dengan
amplitud sifar.

5. Interferens gelombang dihasilkan kerana

mematuhi prinsip superposisi.

3. Prinsip superposisi menyatakan bahawa

apabila dua atau lebih gelombang bertindih pada
satu titik pada satu masa yang tertentu, sesaran
paduan gelombang pada titik itu adalah sama
dengan hasil tambah sesaran setiap komponen
gelombang yang terlibat.(melalui kaedah vektor).

4.Terdapat dua jenis interferens:

Corak interferens gelombang air
(a) Interferens membina:
Paduan dua gelombang yang sama fasanya
(sama ada dua puncak atau dua lembangan)
bertemu pada satu titik, x untuk meng-
hasilkan gelombang paduan dengan
amplitud maksimum.
( +2a atau -2a )

Panitia Fizik SAMURA 15

MODUL FIZIK TINGKATAN
5 GELOMBANG
Muka gelombang bagi puncak
Muka gelombang bagi lembangan
Titik-titik berlakunya interferens
membina dipanggil titik antinod.
Titik-titik berlakunya interferens
memusnah dipanggil titik nod.
Faktor-faktor yang mempengaruhi corak interferens
gelombang
Corak interferens bergantung kepada jarak antara
dua garisan antinod atau nod berturutan, x.
ax
Dari formula formula λ = , maka
D
Panitia Fizik SAMURA
BAB 1 :
x =
D
a
di mana,
λ = panjang gelombang
a = jarak antara dua sumber koheren S1 dan S2 //
jarak antara dua pencelup / celahan
x = Jarak pemisah di antara dua garis antinod /
nod berturutan .
D = Jarak serenjang di antara dua sumber
gelombang dengan kedudukan di mana
x diukur.
Kesimpulan:
Apabila λ bertambah , x bertambah
Apabila D bertambah, x bertambah
Apabila a bertambah , x berkurang
Apabila f bertambah, λ berkurang, x berkurang.
Apabila λ bertambah, x bertambah
16
MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

Apabila a bertambah, x berkurang

Latihan 1:
Dalam satu eksperimen untuk menyiasat corak
interferens suatu gelombang air, jarak antara dua x =
pencelup sfera ialah 2.5 cm dan jarak antara dua D
baris antinod berturutan ialah 5.0 cm. Apakah a
panjang gelombang air jika jarak dari dua pencelup di mana,
kepada titik pengukuran ialah 10 cm?
λ = panjang gelombang cahaya.
Jawapan: a = jarak antara dua sumber koheren S1 dan S2 //
jarak antara dua celah.
x = jarak antara dua jalur cerah atau dua jalur gelap
berturutan.
D = jarak antara dwicelah dan skrin.

Susunan warna cahaya mengikut panjang

gelombang

 berkurang, f bertambah
Interferens Gelombang Cahaya
Merah Jingga Kuning Hijau Biru Indigo Ungu
1. Apabila cahaya dari sumber yang sama melalui
dua celah sempit yang rapat, kesan yang dikenali
sebagai interferens boleh dilihat sebagai pinggir
cerah dan gelap.
2. Pinggir cerah yang dibentuk oleh interferens
membina. Pinggir gelap dibentuk oleh (a) merah (b) Biru
interferens memusnah.
3. Satu corak interferens boleh diperhatikan dengan Latihan 2:
menggunakan eksperimen Dwicelah Young. Dalam eksperimen Dwicelah Young, jarak antara
dua celah ialah 0.1 mm dan berada sejauh 1.20 m
dari skrin. Panjang gelombang cahaya,  = 500 nm
merambat melalui celah dari sumber jauh. Hitung
jarak antara dua pinggir cerah berturutan yang
terbentuk pada skrin.

Jawapan:

x x
Lebar pinggir cerah dan gelap adalah sama

Panitia Fizik SAMURA 17

MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

Hitung
(a) panjang gelombang bunyi apabila kelajuan
bunyi ialah 320 ms-1
(b) jarak di antara dua bunyi kuat berturutan.
Interferens Gelombang Bunyi
1. Kesan bunyi kuat dan bunyi lemah yang
berselang seli dihasilkan apabila dua sumber Jawapan:
bunyi yang koheren bertemu.
2. Bunyi kuat terhasil di kawasan interferens
embina. Bunyi lemah terhasil di kawasan
interferens memusnah.
3. Pelajar mendengar bunyi yang kuat dan bunyi
yang lemah berselang apabila ia berjalan di
sepanjang jalan yang lurus selari dengan
dengan dua pembesar suara.

1.6 GELOMBANG BUNYI

Penghasilan bunyi

1. Gelombang bunyi adalah suatu bentuk tenaga

yang merambat sebagai gelombang membujur.
Tenaga bunyi dipindahkan melalui pepejal,
cecair dan gas.
2 Gelombang bunyi dihasilkan oleh objek yang
bergetar seperti getaran tali gitar.
3. Bunyi tidak boleh bergerak melalui vakum
kerana dalam vakum tidak ada zarah untuk
menghasilkan mampatan dan renggangan.
(a) Bunyi loceng tidak boleh didengar jika
loceng berada dalam ruang vakum.
(b) Kita tidak dapat mendengar letupan nuklear
yang berlaku di Matahari.
(c) Angkasawan tidak boleh bercakap antara
x = satu sama lain di bulan tanpa menggunakan
D gelombang radio.
a
di mana
Gelombang bunyi di dalam udara
λ = panjang gelombang bunyi
a = jarak antara dua pembesa suara.
x = jarak antara dua bunyi kuat atau dua bunyi
lemah berturutan
D = jarak antara pembesar suara dan dua bunyi
kuat berturutan yang diukur

Latihan 3:
Dalam satu eksperimen interferensn gelombang
bunyi, pendengar berada pada jarak 5.0 m daripada
pembesar suara. Jarak antara dua pembesar suara
adalah 2.0 m. Pembesar suara disambungkan
1. Gelombang bunyi adalah gelombang membujur.
kepada penjana frekuensi audio untuk menghasil-
Gelombang bunyi dari pembesar suara
kan gelombang bunyi pada frekuensi 0.8 kHz.
menghasilkan siri mampatan dan renggangan

Panitia Fizik SAMURA 18

MODUL FIZIK TINGKATAN
5 GELOMBANG
molekul udara beselang seli dan dengan itu
tenaga bunyi dipindahkan.
2. Bunyi bergerak paling cepat dalam pepejal, dan
paling perlahan dalam gas.
3. Semakin tinggi suhu medium, semakin tinggi laju
bunyi.
4. Laju gelombang bunyi dalam gas tidak terjejas
oleh perubahan tekanan.
Spektrum Frekuensi Gelombang Bunyi
1. Manusia mampu mendengar bunyi dengan
frekuensi dalam julat 20 Hz hingga 20 000 Hz.
(audio).
2. Frekuensi kurang 20 Hz dinamakan infrasonik.
Contoh. Gempa bumi.
3. Frekuensi melebihi 20 000 Hz dinamakan
ultrasonik.
Contoh:Kelawar dan ikan lumba-lumba dapat
mendengar dan mengesannya.
Kenyaringan dan Kelangsingan Bunyi
1. Kenyaringan bunyi bergantung kepada
amplitud getaran.
2. Apabila amplitud getaran bertambah,
Kenyaringan (kekuatan) bunyi juga bertambah.
bunyi kuat / nyaring
3. Kelangsingan bunyi bergantung kepada
frekuensi getaran.
4. Apabila frekuensi getaran bertambah,
kelangsingan bunyi yang bertambah.
Panitia Fizik SAMURA
BAB 1 :
Kegunaan Gelombang Bunyi
Bidang Perubatan
1. Pengimbasan ultrasonik dalam perubatan
melibatkan penghantaran gelombang ultrasonic
ke dalam badan pesakit dan mengesan gema
(pantulan gelombang bunyi) untuk melihat
keadaan bayi dalam kandungan ibunya.
2. Gelombang bunyi bertenaga tinggi ditujukan
kepada batu karang dalam buah pinggang
untuk menghancurkannya. Serpihan yang telah
hancur akan keluar semasa pesakit membuang
air kecil.
3. Doktor gigi menggunakan gelombang ultrasonik
untuk membuang plak gigi.
4. Cermin mata ultrasonik membantu orang buta
untuk menganggarkan jarak sesuatu kedudukan
yang berada di hadapan mereka.
Industri
1. Pengimbasan ultrasonik digunakan untuk
mengesan keretakan di dalam struktur logam
seperti di bahagian pesawat.
2. Tukang emas menggunakan gelombang
ultrasonik untuk menghilangkan kotoran pada
barang kemas dan batu permata.
3. Kapal menggunakan peralatan pantulan bunyi
untuk menentukan kedalaman laut.
Gelombang ultrasonik dipancarkan dari satu alat
pemancar dan dipantulkan oleh objek-objek di
dasar laut. Kemudian gelombang pantulan
dikesan semula oleh alat penerima.
Jika, t = Selang masa antara pemancaran
dengan penerimaan semula isyarat
gelombang ultrasonik diukur dengan
menggunakan alat elektronik.
v = laju gelombang bunyi dalam air.
Kedalaman, d boleh dihitung seperti berikut:
Jarak yang dilalui oleh denyutan = laju x masa
19
MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

2d = v x t

t
Kedalaman, d = v x
2

Mengukur kedalaman laut menggunakan sonar.
Osiloskop Sinar Katod
(OSK) boleh digunakan bagi
menentukan nilai selang
masa, t.
Latihan 2:
Seorang murid berdiri di antara sebuah dinding
yang rata dengan sebuah pembesar suara seperti
dalam rajah. Pembesar suara mengeluarkan
gelombang bunyi. Bunyi pertama yang didengari
oleh murid adalah dari pembesar suara.
Bunyi kedua yang didengari oleh murid ialah bunyi
yang dipantulkan semula oleh dinding yang rata
tersebut. Berapakah selang masa antara bunyi
yang pertama dengan bunyi yang kedua?
[ laju gelombang bunyi di udara ialah 330 ms-1]

4. SONAR (Sound Navigation and Ranging) ialah

sistem untuk mengesan lokasi objek/ ikan di
dalam air berdasarkan gema akustik.

5. Ahli geologi menggunakan kaedah pantulan Jawapan:

bunyi untuk mengesan kedalaman lapisan batu
jauh di dalam Bumi. Gelombang bunyi
dihasilkan oleh letupan. Getaran bergerak
melalui batu dan sebahagian akan dipantul balik
sampai ke sempadan antara dua strata. Bunyi
yang dipantulkan oleh geofon akan diproses
oleh komputer untuk memberi maklumat tentang
kewujudan minyak dan gas.

Latihan 1:
Isyarat sonar dihantar secara menegak ke bawah
dari kapal telah dipantulkan dari dasar laut dan
dikesan oleh mikrofon dalam tempoh 0.8 saat
selepas dihantar. Jika kelajuan bunyi dalam air
ialah 1 500 ms-1, apakah kedalaman lautan?
Jawapan:
Latihan 3:
Rajah menunjukkan penggunaan gelombang
ultrasonik oleh sebuah kapal untuk menentukan
kedalaman laut. Selang masa antara pemancaran
dan penerimaan gema bunyi ultrasonik tersebut
ialah 0.06 saat. Kelajuan gelombang ultrasonik di
dalam air laut ialah 1600 ms-1.
(a) Tentukan jarak yang dilalui
oleh gelombang ultrasonik
tersebut dalam tempoh 0.06 s.
(b) Tentukan kedalaman laut tersebut.

Jawapan:

Panitia Fizik SAMURA 20

MODUL FIZIK TINGKATAN
5 GELOMBANG
1.7 GELOMBANG ELEKTROMAGNET
Gelombang Elektromagnet
1. Gelombang elektromagnet ialah gelombang
melintang yang terdiri daripada getaran medan
elektrik dan medan magnet.
2. Spektrum gelombang elektromagnet ialah jadual
yang mengandungi susunan gelombang
elektromagnet mengikut frekuensinya.
3. Semakin besar panjang gelombang, semakin
kecil frekuensi, maka semakin kecil tenaga.
Panitia Fizik SAMURA
BAB 1 :
Ciri-ciri Biasa Gelombang Elektromagnet
1. Boleh memindahkan tenaga dari satu tempat ke
tempat lain.
2. Sejenis gelombang melintang.
3. Boleh bergerak melalui vakum.
4. Boleh bergerak pada kelajuan kira-kira
3 x 108 m s-1.
5. Menunjukkan sifat-sifat gelombang iaitu
pantulan, pembiasan, pembelauan dan
interferens.
6 Mematuhi persamaan gelombang v = f λ
7. Tiada sebarang cas iaitu bersifat neutral.
8. Boleh dipancarkan dan diserap oleh bahan.
21
MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

Sumber, Alat pengesan dan Kegunaan Spektrum Elektromagnet

Jenis Sinaran Sumber Pengesan Ciri-ciri Kegunaan

Kuasa
penembusan Membunuh sel kanser; mencari
Tindakbalas Filem fotografi
tinggi; sangat kelemahan dalam tuangan logam;
Sinar Gamma nuklear; Tiub Geiger-
merbahaya; boleh pensterilan peralatan; mengawal
sinar kosmik Muller
menyebabkan serangga perosak dalam pertanian.
kanser dan mutasi
Mengambil gambar X-ray;
Kuasa
Filem fotografi Radiografi; kajian struktur kristal;
penembusan
Skrin mengimbas bagasi; mengimbas
X-ray Tiub X-ray tinggi; sangat
Fluoresen / retak dalam struktur bangunan;
merbahaya;
berpendafluor mengesan pemalsuan hasil seni.
merosakkan sel.

Panitia Fizik SAMURA 22

MODUL FIZIK TINGKATAN BAB 1 :
5 GELOMBANG

Diserap oleh kaca

Rawatan kulit; membunuh bakteria;
Matahari; objek menyebabkan
lampu pendarfluor; penggera
yang sangat Filem fotografi; banyak tindak
pencuri; pengiraan automatik dalam
Ultra-ungu panas; bunga api Sel foto; balas kimia;
industri serbuk pencuci; mengenal
(UV) wap lampu Bahan kimia kerosakan dan
pasti wang palsu; Penghasilan
merkuri; tiub berpendafluor membunuh sel-sel
vitamin D pada kulit.
nyahcas hidup; kebakaran
kulit; buta
Dibiaskan oleh
Melihat di dunia nyata; fotosintesis
Matahari; objek kaca dan memberi
dan tumbesaran tumbuhan; ujian
yang sangat tumpuan oleh
Cahaya Filem fotografi; nyalaan laser dan gentian optik;
panas mata; meningkat
Nampak Sel foto; mata mengenal pasti unsur-unsur kimia
lampu, laser , kadar penuaan
dalam kamera
kilat, api kulit pra-matang
dan kanser kulit
Penglihatan malam; pengimejan
Menyebabkan terma dan fisioterapi; mesin fotokopi
Matahari; objek
Filem fotografi; pemanasan (panas); memasak; pemanasan;
yang sangat
Infra-merah Foto termofil; apabila diserap; kawalan jauh untuk TV / VCR;
panas
(IR) transistor eye; menjadikan kulit fotografi melalui jerebu dan kabus,
seperti api dan
Sel foto terasa hangat; untuk menyambung komputer dan
manusia
kebakaran kulit telefon bimbit

Terbelau di sekitar
Penghantar bukit bulat dan Memasak dalam ketuhar;
Gelombang gelombang mikro; Wave guide bangunan; sistem radar untuk mengesan objek
Mikro Ketuhar tube pemanasan (saiz, bentuk dan kedudukan);
gelombang mikro dalaman tisu perhubungan melalui satelit.
badan
Telekomunikasi (telefon ATUR);
penyiaran (TV dan radio);
Antena Membahayakan komunikasi dalam pesawat, kapal
Gelombang Litar ayunan disambungkan sel-sel badan; dan peluru berpandu yang
Radio elektrik ke TV atau migrain, sakit digunakan dalam radio astronomi ,
radio kepala penghantaran data melalui
Bluetooth.

Panitia Fizik SAMURA 23