Abdurahim Ashiku

Njerz q i dua

Botimet

Tiran, 2007

1
Botimet m&b

Abdurahim Ashiku
Njerz q i dua
Publicistik

Redaktor: Bujar Karoshi

Korrektore: Miranda Goleci

ISBN 978-99956-04-08-0

T gjitha t drejtat e autorit

Shtypur n shtypshkronjn albPAPER, Tiran 2007

Formati: 140 x 205 mm; Tirazhi: 300 kopje

2
Prkushtim!

Kto radh ua kushtoj prindrve t mi,

Hajredinit dhe Defes,
q m mbushn antn me buk misri
dhe m vun tudhtoj rrugs s bukur
t dijeve dhe dashuris pr njerzit...

Abdurahim Ashiku

3
 RILINDJA E ABDURAHIM ASHIKUT

Dashuria sht m e fort se urrejtja. Urrejtja shkatrron, kurse

dashuria ndrton, prandaj ajo sht m e fort - sht nj thnie
e P.Abrahams, q t vjen vetvetiu n mendje, sapo mbaron s
lexuari librin me publicistik t Abdurahim Ashikut.
Shumkush prej lexuesve, ashtu si un, e kujtojn gazetarin
dibran q ka dhn dhe jep nj kontribut t madh n shtypin e
shkruar. Ai punoi n Dibr, n nj terren t vshtir t prcjelljes
s informacionit dhe mendimit kritik. Abdurahim Ashiku ishte
korrekt me lajmin dhe i qart n opinion, por realiteti q e
rrethonte ishte mbyts e krcnues. Kshtu, 12 vite t shkuara, u
detyrua t largohej n Athin, jo si shum emigrant t tjer pr
bukn e gojs, por q t shptonte nga realiteti q e rrethonte,
pr ti shptuar urrejtjes e smirs, t cilat nuk kishin ln vend
pr dashuri n atdheun e tij.
Por fati e takon me nj taksist alvanos, i cili i thot: Na jeshm
skiptar nj qind pr qind, po greku na thithi. Nuk na la t vazhdonim
skolin dhe nuk mundm me msue dhe me shkrue gluhn tn. Edhe juve
kshtu do tju ndodh. Fmijt tuej nuk e msojn gluhn e mms, nuk
kan disir t kthenen n Skipri, do bnen grekr si na. Dhe kjo
kshill e ktij shqiptari 100% i tregojn Abdurahimit brengn,
shqetsimin dhe mallin pr familjen e tij e pr Shqiprin
Q nga ajo dit nj flamur t vogl kuq e zi e mban te koka e krevatit.
Abdurahimi do ti prkushtohej veprimtaris publicistike. N
shtypin e shkruar pr emigrantt, n Shqipri dhe n Athin, ai
do t shkruaj pr dhjetra e qindra emigrant, pr hallet e tyre,
problemet, sukseset, vshtirsit, gzimet, dashurit, pasionet,

4
jetn e prditshme, ndrrat, dshirat, mirsit, duke u ushqyer
atyre dashurin pr njerzit dhe pr atdheun. I takon n kafe, u
shkruan e-maile, flet n telefon, u kujton vendlindjen, malet,
fushatU shkruan me pasion e dashuri, sikur t ishin fmijt e
tij...
Abdurahimi i merr emigrantt dhe i on larg, shum larg n
vendlindjen e tyre. I ngjit n Bog, n ato pllaja t mrekullueshme ku
vetm nj here ka qen n jetn e tij, pastaj i on m larg, n luginn e
Valbons, duke i nanurisur me shkumzimin e atij uji t kthjellt e t
ftoht. I ngjit grykave t ngushta, i fut n Shpelln e Dragobis dhe i
ngrin bashk me krushqit e legjends n nj pllaj malore t Bjeshkve t
Namura ku Zanat, Muji dhe Halili kan br rrnj n legjendn e madhe
shqiptare. M tej i zbret but-but, si t shkel n nj shilte mbushur me
lesh deleje rude, fushs s bukur t Kosovs... Pastaj i ngjit n Korab, n
zemr t tij, atje ku ujrat e dbors shkrijn n burime t ftohta, mblidhen
e humbasin midis shkmbinjve pr t dal diku n bjeshkt e Radomirs,
duke formuar Veleshicn ujpastr. Ngjitet n Gram, n Bjeshkn e
Zonjave, merr me vete blegrimat e deleve dhe qengjave, fluturon mbi
Drin e ndalet n malet e Lurs, n Gjagjisht e Runj, pr t pir uj
krojeve e pr tu lodhur me pamjen e zambakve t Liqenit t Luleve n
sy.
Pastaj, si manar, u ngjitet maleve dhe bjeshkve t Jugut. Udhton
maleve t Skraparit, t Qaf - Devris, t Gjerbsit, Melovs e Rehovs, q
n sy kan Tomorrin e lasht dhe malet e Kors e t Pogradecit, tutje
pyllit t majave shkmbore. Ngjitet edhe n Ku, Kallarat, Bolen e Trba,
lugins s bukur t Shushics. Ulet n breg t liqenit t Pogradecit e bredh
fushs s Kors, asaj treve q ka ngjiz n shpirtin e t riut dhe plakut
gzimin q sjell melodia e kitars
N mnyrn e t shkruarit t Abdurahim Ashikut vihet re nj
rilindje e tij. Ashtu si rilindsit tan q krenoheshin me bukurit
e Shqipris dhe, nprmjet saj, u bnin thirrje shqiptarve t
punonin e kontribuonin pr vendin e tyre, edhe Abdurahim
Ashiku krkon t bj t njjtn gj, duke u rritur emigrantve
dashurin pr atdheun dhe gjuhn shqipe...
Kur e takova para pak kohsh, kishte ardhur n nj seminar q
organizohej me msuesit e gjuhs shqipe n bot, mes t cilve
ishte dhe ai. Abdurrahimi filloi t m tregonte pr jetn e tij t re

5
n Athin, pr punn, familjen, gazetarin, pr bashkpunimin e
tij me gazetn Emigranti, por m shum m foli pr
profesionin e ri t t msuarit t ABC-s fmijve t emigrantve.
Vshtirsit, problemet, pengesat... Ato aste mu duk nj Rilindas
i shekullit t ri...
N kt libr gjith dashuria e tij nuk njeh diferenca n t
shkruarin. Me t njjtn dashuri Abdurahimi ka shkruar pr
artistin, doktorin, shkenctarin, emigrantin, qytetarin grek...
N faqet e ktij libri prshkruhen me dashuri Vangjeli, shokut
grek i klass n shkolln e mesme, Kureasi, Fiqreti, Agroni, Alketa,
Foto, Kesnofoni, Brunilda, Ana, Vasilika, Vojsava, Englantina,
Afrimi, Aleksi, Eqeremi, Lindita, Fehmiu, Grigori, Kastrioti, Jorgji,
Lefteri, Mario, Novruzi, Panajoti, Ramazani, Gjergji, Kola, Mondi,
Durimi, Nikolla, Lulzimi, Alekoja, Levisi, Serafina, ashtu si dhe
portretet e intervistat e personaliteteve si Kadri Roshi, Dritro
Agolli, Afrim Agalliu, Muhamet Liko, Agron Hamo, Sabri
Fejzullahu, Cekes e shum e shum t tjerve
T gjith kto personazhe i bashkon n librin e Abdurahim
Ashikut ndjenja njerzore e dashuris, mirsis dhe respekti pr
njerzit e Atdheun.
Abdurahimi kujton me dhimbje edhe Fitimin, Pirron, Ilmiun, si
nj dshmi t tranzicionit t vshtir shqiptar Dhimbje t ciln
Abdurahimi e jep t gjall te do fytyr nne, gruaje, motre, te
do tregim i ksaj prmbledhje publicistike.
Kur mbaron s lexuari librin, donjri prej nesh zbulon nj
dimension t ri t jets: dashurin pr njeriun, at dashuri q
Abdurahimin e ka shndrruar n nj Rilindas Modern.
Ata q dashurojn deri n fund, nuk plaken kurr - thot B. Franklin.
Ata mund t vdesin nga pleqria, por vdesin t rinj.

BUJAR KAROSHI

6
 IM BIR DHE E KUQJA E FLAMURIT...

Kur erdhi n Greqi kishte disa muaj q i kishte kaluar t

katrmbdhjet vjett e jets. Jetonte periudhn e kalimit nga
fmijria n rini. ndrrat i ishin kputur n mes, ishin kputur
si kputen litart e hekurt t nj ure t varur. Ishin kputur
nga koha, nga pesha q solln vitet e vshtira nntdhjet, nga
streset q e kishin prcjell jetn shqiptare n rezonanc. Kishte
mbaruar klasn e tet...
N Salamin ku u vendosm pas asaj ikjeje t nxituar t
korrikut 96, filloi t punoj n ndrtim, bashk me t vllain.
Nga ajo koh ruaj nj fotografi, ku ai mundohej t shtynte me
lopat betonin me kraht si t zogut. E shikoj her pas here at
fotografi dhe ndjej se dika m kputet n shpirt...
Muaj m von lam Salaminn dhe u vendosm n Athin.
Pronari i shtpis ku nism jetn e re ishte pronar i nj dyqani
t madh kpucsh, n qendr t Athin, n qosh t sheshit
Koia. E mori n pun. Ngrinte e ulte kutit e mdha me
kpuc, kuti q vinin me kontenier nga Italia e vende t tjera.
U shrbente edhe klientve, klient q josheshin m tepr nga
mimet e ulta se sa nga cilsia, e cila ishte shum pr t
dshiruar.
E fillonte punn n orn tet t mngjesit dhe e mbaronte
n orn 9 t darks. Nga shtpia ikte n orn 7 t mngjesit
dhe kthehej n orn 10 t darks. Vinte i drmuar nga lodhja
dhe fjalt e afendikojt q her-her nuk mungonte ti jepte edhe
ndonj shuplak (m von do t bheshin miq) dhe kputej si

7
bar i njom n krevat, disa her pa ngrn dark.
Nj dit, nga fundi i vers, m krkoi q t hynte n shkoll.
E prita me gzim fjaln e tij dhe q t nesrmen, me nj mik
timin q e zotronte greqishten shum mir, trokitm n nj
zyr n katin e katrt t rrugs Sofokleus, n qendr t Athins.
Pasi i paraqitm dokumentet e krkuara, mora nj letr, e cila
prbnte nj urdhr regjistrimi pr n vitin e tret t gjimnazit...
Filloi msimet... Ia mori dorn shpejt msimeve, fal bazs
q kishte krijuar n Shqipri. N shkencat ekzakte ishte m i
miri, kurse n ato q lidheshin me historin apo me greqishten
e vjetr alonte ndjeshm...
E mbaroi gjimnazin me mesatare 17 dhe mu lut q t futej
n lice profesional. U regjistrua pr informatik. Edhe
studionte, edhe punonte. Mesatarja prsri aq, tek 17-ta.
Kur ika n Shqipri, aty nga fundi i vitit 1997, lutja e vetme
e tij ishte q ti sillja nj libr pr historin e Shqipris. Mora
nj libr historie t nivelit t gjimnazit dhe ia solla. E shihja
shpesh ta shfletonte dhe t lexonte me vmendje t madhe...
Tani ai sht n universitet, hyri n vitin e katrt dhe
studion pr informatik. Vazhdon shkolln dhe punon, deviz
kjo e njerzve t rinj, q emigracionin e shohin n lvizje, q
lviz ekonomin, por q lviz e on prpara intelektin, dijet
njerzore.
Ka shum shok shkolle, me t cilt her pas here mblidhet
n dhomn e tij n shtpi. Bn muhabet me ta, por edhe u
kundrvihet her pas here, kur biseda fokusohet n Shqipri.
Nj dit, kur kishte ditlindjen dhe biseda me shokt e shoqet
ishte ngjitur lart, hyri n dhomn ton t gjumit dhe mori n
dor nj flamur t vogl kuq e zi q e mbajm tek koka e krevatit.
E mori dhe iku n dhomn e tij. Dgjuam zra t gzuar dhe
brohoritje njerzore...
I kisha harruar t gjitha kto. Mi kujtoi prsri djali nj
dit shtatori 2005 n Tiran...
Tek po t bnim gati plakat pr tu nisur, dika iu kujtua
dhe me at rrmbim djaloshar q i karakterizon t rinjt sot,

8
m krkoi ti bleja nj flamur t madh t kuq me shkabn e
zez dykrenore n mes. E mori i vllai pr dore dhe shpejt u
kthye me flamurin t futur n nj qesk. Kishte marr me vete
edhe nj stilolaps t kuq me shqiponj, edhe nj akmak nga
ato me benzin apo alkool, edhe ai i kuq me shqiponjn e zez
n mes.
Flamurin e ka vn mbi kokn e krevatit, kurse stilolapsin
dhe akmakun (nuk e pi duhanin) i mban gjithnj me vete, n
antn e studentit...
M gzoi veprimi i tij, m gzoi aq shum, sa nuk e shpreh
dot. Ai, megjithse shqipen e flet me theks grek, mendjen dhe
zemrn e ka t kuqe, si flamuri yn i bukur...

9
 NJ EMIGRANT GREK N RININ TIME

-Nj grek, n korrik t vitit 1959, n fermn lirimi t Fierit,

m dha nj amanet

N korrik t vitit 1959 lash prapa Fierin me vitet e shkolls

s mesme, pr tu ngjitur n vitet e universitetit dhe m tej n
vitet e puns, n nj trev vrtebr e kurrizit t Shqipris e
shqiptarve
N vitin 1996 lash prapa Dibrn, pr t zbritur n ultsirat
e Egjeut, pr ta lidhur jetn me Athinn
Sikur jeta ime t mos kishte prshkuar kt trajektore, ajo
flet e zverdhur blloku, me at fotografi t ngjitur me
marmelat, me ato katr radh t shkruara greqisht, do t kishte
mbetur e pakuptueshme
Edhe kujtimet do t kishin mbetur t ngrira n frigoriferin
e kujtess
Akullin e ngrir, nj mbrmje t zakonshme do t niste t
ma shkrinte nj fytyr n televizionin grek, nj fytyr deputeti.
Ai, me nj cinizm dhe ksenofobi t egr tha: Ne shqiptarve
u japim buk e ata na mundin. Ishte fjala pr nj ndeshje
futbolli, ku Shqipria fitoi bindshm mbi kampionen e
Evrops
Akullin do ma shkrinin trsisht e do t lviznin vrullshm
mullirin e kujtess bisedat e herpashershme me njerz
ksenofob q nuk mungojn t na e prsrisim bukn q na

10
japin, pa e ditur se n raport t ndrsjellt ne u japim buk
atyre. Krahu yn i lir i puns i ka gjallruar bizneset e tyre
Bujqsia greke mbahet n masn mbi 80 pr qind nga krahu i
lir i shqiptarve hallexhinj Bankat greke, si deklarojn vet
ato, kan n kasaforta mbi katr miliard euro kursime t
shqiptarve Pensionistt grek mbajn at nivel pensioni n
saj t sigurimeve t detyruara (pa asnj shpres pensioni) t
mbi 500 mij shqiptarve
Ndrsa akulli i kujtess shkrihej, n pah m doln vitet e
fundit 40-t, athere kur Greqia ishte n Luft Civile, ather
kur n spitalin e Gjirokastrs (sipas nj dshmie publike t
kohve t fundit t nj infermieri t kirurgjis) operoheshin e
mjekoheshin mbi 12 mij grek t plagosur n betejn vlla me
vlla. Mu kujtuan edhe grekt e gjor, jo pak, por mbi treqind
mij, q asokohe kaluan kufirin shqiptar dhe u strehuan n
familjet shqiptare. Asokohe, kush e ka jetuar, e mban mend
mir: Shqipria prjetonte krizn m t rnd t buks pas krizs
s Nemces, Lufts s Par Botrore
Pas ksaj shkrirje akulli, mulliri i kujtess filloi t
rrotullohet shpejt, duke nxjerr nj dor miell misri me t ciln
gatuhej buka n nj konvikt t nj shkolle t mesme, ku bashk
me ne msonin edhe dy grek, nga ata q kishin mbetur nga
marshimi i t treqindmijve drejt Kazakistanit, ku shum
prej tyre jetojn edhe sot
Shqiptari kurr nuk ia ka kursyer dhe nuk ia ka prmendur
bukn kujt

***

N Fier, diku 100-150 metra posht godins s teatrit, n

vitet 50-t, ka qen nj shkoll me karton, me nj lloj kartoni
t trash dy gisht, me ati pupuliti t fort dhe me dysheme
drrase q lkundej nn kmbt tona. Shkolla kishte form U-
je me dritaret q shihnin agjencin e transportit nga njera an
dhe rrugn Fier-Vlor, aso kohe ende e paasfaltuar, n dy

11
kraht e tjer. Oborri i shkolls i binte paksa djathtas ders s
avllis s konviktit, i vendosur n nj ndrtes, sekuestruar nj
tregtari fierak, ndrtes q edhe sot e ksaj dite sht ashtu si
ka qen.
Flinim n krevat druri nj mbi nj, n dyshek dhe jastk
q i mbushnim me kasht tek lmi i ekonomis ndihmse, n
dhoma t vogla, ngjeshur si dushku n mullar. Kishte edhe nj
konvikt tjetr tek fusha e futbollit, aty ku m von do t ngrihej
ndrtesa e gjimnazit
N konvikt, n nj dhom me krevate tek hekuri me susta,
e me dyshek e jastk pambuku, flinin edhe dy grek. Njri prej
tyre, Vangjeli, ishte n nj klas me mua. Tjetri, emrin e t cilit
nuk e mbaj mend, ishte dy klas m lart. I dyti dukej t ishte i
pasur, ka e tregonte jo vetm veshja e tij q binte n kontrast
jo vetm me ne, por edhe me msuesit tan dhe tr qytetin e
Fierit. Thonin se i vinin shum para nga Amerika dhe se nj
pjes t tyre i shfrytzonte pr t joshur femrat e bukura t
qytetit. Vangjeli vishej m thjesht, sigurisht m mir se ne apo
m sakt, vishej si msuesit tan.
T dy grekrit hanin n nj dhom t vogl ngjitur me
kuzhinn, ndrsa ne n nj sall paksa t madhe, n tre turne
Mngjeseve dhe mbrmjeve hanim buk misri me aj.
Nganjher mngjeseve i shtohej edhe nj pesdhjet gramshe
marmalat molle ose ftoi. Qllonte q gjells me barishte dhe
makaronave apo pilafit ti shtohej t dielave edhe ndonj racion
mish dhe n dit festash t kishim edhe nga nj racion kabuni
apo hallv t zez
Grekrit hanin ndryshe. Mngjeseve e darkave nuk u
mungonte asnjher qumshti apo kosi, djathi i bardh apo
kakavall, veza e zier apo e tiganisur me gjalp, mishi dhe
mblsira, shto mbi kto edhe bukn e grurit.
Ishte koha kur Shqipria akoma nuk kishte dal nga sistemi
i trisktimit dhe barku i njerzve ishte gjithmon i unshm.
Mir q kishim nj ekonomi t vogl ndihmse diku prball
uzins s pambukut dhe oku hanim ndonj domate apo qep

12
t freskt Mir q na onim n fermn e lirimit ose n
kooperativn e Qenasit dhe, mes bimve t pambukut, vjeshts,
t gjenim ndonj komisht, si u thonin vendasit pjeprave t
njom, farat e t cilve i hidhnin gjat prashitjeve q vjeshts
t shuanin etjen dhe urin, tek vilnin pambukun e bardh
Duket sikur u larguam nga tema, duke i prcjell lexuesit
t sotm dika q duket se i prket mesjets, dika ireale q
bota e sotme shpirtrore dhe kamore e tyre nuk e honeps dot.
Vangjeli, si thash, ishte n nj klas me mua. Trup
shkurtr, me flok t dendur n ngjyr t zez rreth nj fytyre
gjithnj serioze, veshur me nj xhaket kafe e me pantollona
gri, n nj mosh t paktn sa dyfishi i moshs son. Ai, mes
nesh, i ngjante nj burri n mosh, ulur n bank me nxns t
shkolls fillore. Ishte studius dhe shqipen e fliste mjaft mir.
Shoqrohej m tepr me Jorgo Milon nga Himara, me t cilin
flisnin greqisht. Me ne t tjert nuk hynte gjat n bised, si t
kishte frik se i hiqnim nga shpina, paksa e krrusur, barrn e
halleve q dukej se fshihte.
Vangjelin e kam n nj fotografi me t gjith shokt e klass
s 3-t B, n nj moment pas ors msimore t mekaniks
bujqsore, me traktorin BTZ prapa. sht i katrti n radhn e
dyt duke filluar nga e majta, n mes t njrs prej motrave
Mustafaraj, Sotiraqit nga Fieri (prapa), Dhionisit nga Piluri,
Shefqetit nga Dibra dhe Lirionit e Llazarit nga Patosi.
Vangjeli nj dit nuk u duk m n klas. U tha se e kan
uar n Bashkimin Sovjetik pr studime, ashtu si kishin uar
asokohe n ekosllovaki, Hungari e Poloni shum grek q
ndodheshin n Shqipri.
Asokohe ishim ende t vegjl dhe shum gjra q kishin
lidhje me botn politike nuk i kuptonim. Kishim dgjuar se n
Shqipri kishin ardhur shum grek, por arsyen pse kishin
ardhur e kishim shum t mjergullt. M von do t msonim
pr betejat e Gramozit, pr kalimin e kufirit shqiptar t afro
treqindmij partizanve grek q kishin luftuar dhe kishin ln
trupat e pavarrosur t shokve t tyre n malet e Gramozit,

13
pr prcjelljen e tyre n vendet e lindjes, ku, si na thoshin,
kishte m shum buk
N vitin 1958 e lam shkolln e kartonit, konviktin me
mencn me tre turne dhe u larguam nga Fieri. Diku n mesin
e hapsirs fushore q ndante fabrikn e tullave me fermn e
lirimit, u ndrtua nj shkoll dykatshe me tulla t kuqe dhe
nj konvikt me dhoma plot drit dhe menc t madhe q nxente
dyfishin e konviktorve. Shqipria asokohe kishte kaluar
periudhn e rnd t trisktimit dhe ushqimi n konvikt ishte
rritur si n sasi, po ashtu edhe n cilsi. Edhe ekonomia
ndihmse ishte m e madhe dhe m e organizuar, ka e kishte
larguar goxha urin e moshs
Fieri tashm ishte larg, afro tre erek ore n kmb, dhe ne
sikur e prem daljen npr rrugt e tij, prvese kur luante
ndonj film i preferuar pr kohn si Vagabondi apo Zotria
420. Kursenim kshtu edhe ndonj pes lekshe, por mbi t
gjitha kursenim kpuct q rruga e kalldrmt i hante si t
ishte shtruar me gur stralli.
Kohn e lir e kalonim duke zbritur paksa posht, tek
qendra e ferms, ku kishte nj kinoklub goxha t madh, nj
kinema ku shpesh shihnim filma, nj sall lojrash me pingpong
e bilardo
Kishte edhe nj dhom t vogl ku punonte nj berber grek.
Ishte nj njeri mjaft i mbl n z e n muhabet, megjithse
shqipen e fliste keq. Duke pasur t bj gjithnj me kokat e
njerzve, me vmendjen tek flokt, ai nuk kishte pasur
mundsin e Vangjelit ton q t fliste me njerzit, t ishte i
detyruar t krkonte e gjente fjaln shqipe pr ta prdor
rndom. Megjithat, kjo gj nuk e pengonte q me t gjith t
ishte i sjellshm, t dhuronte buzqeshje e njerzillk.
Nj dashuri t sinqert kishte me ne konviktort. Ndoshta,
sepse edhe jeta e tij ishte si n nj konvikt, larg njerzve t vet
e mbi t gjitha larg atdheut, q asokohe e kishte br sikterr.
Tani q i mendoj dhe i hedh n letr ato momente, larg vendit
tim, n kushte krejt t tjera, e ndjej dhimbjen e atij njeriu dhe e

14
kuptoj pse-n e atij afrimi me ne.
Duhet t them se qethte bukur, me shije dhe nami i
profesionalizmit (sigurisht edhe n sajn ton) kishte shkuar
edhe n Fier dhe shpejt, klient t tij do t ishin edhe shum
gjimnazist
Nuk do t ishin shkruar kto, as nuk do t hapej kjo dritare
e rinis sime, sikur ai njeri q e thrrisnin Kureas, pa e ditur se
ajo fjal nuk kishte t bnte me emr, por me profesion njeriu,
nuk do t m kishte dhn nj amanet
N korrik t vitit 1959, pasi dham provimet, n pritje t
Mbrmjes s Maturs, pr t pasur me vete kujtime t
shkruara t viteve t bukura t rinis, hapa, si shum t tjer
nj bllok kujtimesh
N at bllok nuk mungon as berberi grek. Ndaj Kureasit
kisha nj respekt dhe dashuri t veant, ndaj nuk mund ta
lija jasht kujtimeve t mia. Edhe ai ishte br nj cop e jets
sime dhe copat e jets nuk ndahen
Shkova pra, ditn e mbrmjes s maturs dhe i krkova t
shkruaj dika n bllokun e kujtimeve t mia.
Ai, pasi m buzqeshi dhe m shtrngoi me nj dashuri
prindrore pas trupit t tij t bshm, mori bllokun dhe pasi
ngjiti me marmelat (marmelata ishte n ato vite zamka baz
me t ciln sajonim e ngjisnim zarfa e letra) shkroi katr radh
n greqisht:

I dashur shoku Ashiku

Ju jap fotografin time t vogl
s bashku me urimet m
m t nxehta t shpirtit tim

15
 Un nuk i kuptoja ather ato fjal Tani i kuptoj dhe i
ndjej Ndjej se Ai, ndonse kishte dyfishin e moshs sime, m
konsideronte shok, ndjej urimet e tij t nxehta q buronin nga
nj zemr e zjarrt
Ather mua m mjaftonte pamja e atij njeriu n nj flet
t bllokut tim t kujtimeve, nj njeriu serioz, veshur me nj
kostum dopjopet, shum i prhapur n modn e asaj kohe, me
kollaro Nj njeriu q tr pamja e tij rrezatonte dashuri dhe
respekt.
Ku sht sot ai njeri i mir, q as firma nuk m jep
mundsin t di emrin e vrtet?
Ai njeri, n korrik t vitit 1959 m dha nj amanet, nj
shprehje dashurie dhe respekti n gjuhn e nns s tij dhe nj
fotografi. Pas shum vitesh, i ndodhur tashm si refugjat n
dheun e prindrve t tij, amanetin po e shkruaj.
Mali me mal nuk takohet. Njeriu me njeriun qllon q nj
dit, n nj tjetr koh e vend, edhe takohen

16
 VAJZA E EMIGRANTIT

Ajo sht vajza e Ahmet Suls, q ka pesmbdhjet vjet

q punon n Selanik. Alketa, e motra dhe nna e saj Kumria
ishin pak koh atje, por nj dit preferuan t jetojn n Tiran
dhe babai nuk l hapsir t ligjshmris s lvizjeve pa iu
gzuar familjes. Ajo sht thjesht nj gjimnaziste...
Kaq, sigurisht, sht pak q ajo, thjesht sepse sht vajza e
nj emigranti, t jet pjes e nj tregimi apo reportazhi...
Nuk sht kshtu.
...Kur miku im Spiro Dede i Shtpis botuese albin, n
nj bised telefonike m prmendi emrin e saj si autore e nj
romani t bukur e t kohs un nuk i rash n t, megjithse
ai m tha se ajo m njihte, madje m kishte edhe gjak. M
shum se nj dhjetvjear ikjeje dhe udhtimesh n Shqipri
me flet leje na kan larguar nga gjaku me t mdhenjt e jo
me t vegjlit, ata q i pam t lidhur n djep apo ata q nj
mesazh telefonik na i sjell her pas here si gjak familjar q
vazhdon t rrjedh...
... Kur daja i saj Luani, nj nga 3 Musketjert, si i quan
ajo tre dajat e saj, m vuri n dor nj libr, romanin ERA, i
lidha nyje koht dhe njerzit. M doli prpara Alketa, n t
qarat dhe t qeshurat e para t nj fmije t bukur, n hapat e
para n kuzhinn e vogl n nj qytet skajor t vendit, n
Peshkopi.
I hodha nj sy faqes s fundit t kopertins...
Jeta sht xhungl dhe ne duhet t mbijetojm. Jeta sht

17
luft dhe ne duhet t luftojm!
N sfondin e ksaj shprehjeje shoh njerzit m t
rndsishm pr mua.
Familja, pema ku ne rritemi dhe na ndihmon t bhemi t
frytshm dhe t ndrgjegjshm pr jetn. Ajo sht filizi i par
q ne na njeh me identitetin ton. Qllimi yn sht t rritemi
si qenie njerzore, t vshtrojm brenda vetes ton, t ndrtojm
jetn mbi kt burim paqeje, mirkuptimi e force q sht uni
yn individual i veshur me dashurin dhe ngrohtsin familjare.
Familja sht puthja e leht e nns n mngjes, ajo sht nj
nga prrallat e gjyshes, ajo sht ninulla e stonuar e babait, ajo
sht gjithka!
Kush i thoshte kto fjal, kush i shkruante me kaq dshir
kto rreshta me nj filozofi t thell brenda? I shkruante nj
vajz gjashtmbdhjet vjee, nj nxnse gjimnazi.
Prindrit m kan msuar se nuk sht e nevojshme t
jesh e bukur, gjeni, e zonja pr m perfektin, por ajo ka sht
m e rndsishme, sht t jesh e pranishme q zri yt t
dgjohet diku, ndonse edhe nga nj person i vetm, mjafton
q dikush ta njoh, ta dij kngn e zemrs tnde dhe m pas
t jet i zoti t ta kndoj ty, ather kur ti i ke harruar fjalt.
Dhe kt un e gjej tek familja ime, tek e shtrenjta ime...
Nuk e lexova romanin n autobusin e linjs Tiran Athin,
nuk m plqen leximi n udhtim, m duket sikur m fluturojn
fjalt, m lodh. E lexova n qetsin e nj ishulli t bukur t
Greqis, nn hijen e nj adre plazhi, me kaltrsin e detit n
sfond. Pas tij do t lexoja nj tjetr roman, Njmbdhjet
minuta t Koelhs, n Greqisht. Nuk do t krahasoj Paulon
me Alketn, ata jan n pole t kundrta t moshs dhe t
prvojs, por jo t asaj q shkruajn. Paulo Kolhe shkruan me
fjalt e Maries, n vet t tret, kurse Alketa Sula shkruan nn
emrin e Ers, n vetn e par, ajo sht n moshn e
adoleshencs dhe shkruan me prvojn e gjall t nj
adoleshenteje. Ajo shkruan pr njerzit e moshs s saj, njerz
t gjall q i takojm kudo, me nj vrtetsi t habitshme. Ajo

18
shkruan pr prindrit dhe fmijt, pr kuptimet dhe
moskuptimet e kohs.
Adoleshenca! Nga erdhi dhe nga na hyri kjo fjal n fjalorin
e prditshm? N fjalorin e madh t Gjuhs s sotme shqipe
botim i vitit 1980 nuk figuron si fjal e gjuhs shqipe. Mund ta
gjesh n fjalorin e anglishtes ose t frngjishtes n kuptimin e
djalris apo t vashris. Grekt fjaln dhe moshn q i prkon
e lidhin me Ivin, njrn prej perndeshave t Olimpit, e cila
personifikonte rinin.
N vshtrimin e nj njeriu t moshs s tret, n kushtet e
kohs kur e jetoi kt mosh (adoleshencn, djalrin,
vashrin), gjrat i vijn t mjegullta, aq sa i duket se kt
periudh nuk e ka jetuar. Dhe kur nuk e ke jetuar, ndodh q
nuk e kupton at, madje i kundrvihesh n mnyr t ashpr,
deri n krim apo shtyrje n krim. Mos ia hiqni kt an, madje
thelb, ngjarjeve tragjike q mbushin kronikn e zez t dits,
dhuns n familje e hedhjeve nga katet e larta.
A jan t prgatitur prindrit, t cilt n moshn e djalris
apo t vajzris s tyre nuk patn mundsi t ndjekin masivisht
at jet q ndjekin sot fmijt apo niprit e mbesat e tyre t
ndjekin brezin e sotm? Me prjashtim t atij brezi t rinjsh q
u shkolluan n vitet 80-t, koh e hapjes s shkollave t mesme,
n t gjith hapsirn gjeografike shqiptare dhe q me gjith
privimet e sistemit prsri knduan Let it bee, pr t tjert
mund t them se ishin pa adoleshenc, pa djalri e vashri ose
me nj mosh t till t mbyllur n kuvli.
Adoleshenca apo djalria e vashria do t vinin si nj bum
social n vitet 90-t, pr tu ngjitur n nj lartsi marramendse
n vitet 2000...
Kt an t jets na e nxjerr n pah n t gjitha ngjyrat n
romanin e saj Alketa Sula nprmjet Ers, heroins s saj t
ardhur nga nj zon e thell e verilindjes, nga Burreli, s cils i
duhet t luftoj si kundr konservatorizmit, po ashtu edhe
kundr orgjis s nj liberalizmi q vret e sakaton kohn dhe
moshn.

19
 I ka vn emrin ERA romanit, emrin e adoleshentes q i
duhet t luftoj n t dy kraht pr t gjetur rrugn e vrtet t
jets. I shumkuptimt emri. Nj er e re prshkon moshat n
Shqipri. Jo vetm djalrin dhe vashrin, por edhe fmijrin,
pjekurin dhe pleqrin. Pikrisht kt Er lipset ta lexojm,
t vrasim kokn dhe ta kuptojm. Po nuk e bm kt, era
shndrrohet n furtun...
Ndoshta ky sht kuptimi i Ers s Alketa Suls. Ndoshta
vetm pr kt duhet lexuar ky roman i vogl me nj mesazh
t madh pr moshat, veanrisht pr prindr...

20
 KUR BJN DASM DIBRANT
Meditim

At mbrmje t 14 gushtit, n at sall t madhe, ish

magazin e ndrmarrjes ushqimore t Dibrs, shndrruar n
aren gzimi e hareje, vler q prcjellin dasmat dhe dasmort,
mendimi her merrte arratin e kalonte male e dete, her ulej
n at amfiteatr dhe gzohej si fmij.
Ajo dasm kishte dika t veant, dika q ende e krkoj
dhe nuk ia gjej fillin e plot, nuk ia gjej fjaln e duhur. Ajo mbi
t gjitha e pr t gjith ishte nj takim malli, nj takim pas
vitesh. Ndoshta kjo gj e kishte br at sall si nj stadium
lojrash me dor, me tavolina e karrike n formn e nj patkoi,
me njerz q i qndronin njri-tjetrit sup m sup. Ndoshta kjo
gj e kishte br t zotin e dasms q mallin q kishte dhe ka
nga mrgimi n vend t huaj ta shuante paksa, duke thirrur t
madh e t vogl, miq e dashamir n gjak t afrt e t largt,
afro pesqind vet.
E veant ishte se i zoti i shtpis, q ti grumbullonte t
gjith bashk e t lexonte n sy gzimin e takimit, t gjente
mjete transporti e t vinte nga Fusha e idhns, rreth
dymbdhjet kilometra larg e ta bnte darkn n Peshkopi.
Nj park i tr me furgona e makina t vogla bllokoi deri pas
mesnate sheshin prpara lokalit...
sht br zakon q emigrantt nga fshatrat deri 20
kilometra larg ti mbledhin njerzit e tyre n qytetin e Peshkopis
e t gzohen.

21
 Ajo q t ngroh e ta ndez zemrn prush sht se emigrantt
e mbajn t gjall mallin e vendlindjes, e mbajn t gjall lidhjen
me vendin e tyre, e mbajn t gjall traditn e martess
popullore me djem e vajza t vendit t vet, t krahins s vet.
Edhe Avniu i Markajve t Fush idhns, teksa shihte q i
biri rritej e burrrohej n krah t tij diku n Rimini t Italis,
teksa ndjente q dita dits i biri po merrte zanat e i qndronte
krah n profesionin e ndrtuesit, mendjen e kishte ta lidhte me
nj vajz dibrane, nj vajz q ti qndronte krah tr jetn. E
gjeti at tek vajza e Nezirit n Zdojan, tek mbesa ime q mban
emrin e nns son dhe gjyshes s vet, emr q ajo ia la sa ishte
gjall dhe e rriti me dashurin e vet, tek Defja e bukur si lule
bjeshke...
Shqipria, nprmjet emigrimit, i ka shtrir rrnjt e veta
n t gjitha kontinentet, rrnj q nuk jan shkputur nga
trungu mm, rrnj q me lidhjet martesore e me lidhjet
shpirtrore nuk do t shkputen kurr.

Peshkopi, 14 gusht 2005

22
 AGRON NOVRUZI

Udht bashkojn dhe ndajn njerz, i kthejn ata mbrapa

n koh e hapsir, duke rrmuar thell n kujtes e duke i
bashkuar hullinjt e jets, si bashkohet pal-pal toka e kapur
nga plori dhe veshi i plugut duke ekspozuar ngjyrn e vrtet,
at t brendshmen, at q mbledh e prcjell jet.
Me Agron Novruzin jam njohur n udhtim. Kemi
prshndetur diellin tek ulej kmbkryq mbi Istmin e Korinthit.
E kemi kapur me dor kur ngrihej i kuq flak, pr t ndejt
disa sekonda mbi malet n lindje t Mallakastrs. Jemi ulur e
kemi mbushur gjymat me kafen e miqsis, at lloj kafeje q t
shkul, ti bashkon zemrat e t jep krah.
Agroni ka udhtuar shum, aq shum sa vshtir ta besosh
e vshtir ta prshkruash. Nuk flas pr sot, pr at rrugn prej
tetqind kilometrash nga Tirana n Athin, rrug q n koh
piku t lvizjes s udhtarve ai e bn pa ndrprerje pr dit e
net t tra. Jo me shofer t dyt, por i vetm. Flas pr t tjera
rrug e pr t tjera treva.
Agroni ka nj cilsi q pak njerz e kan. Ai t hyn n
zemr, si sht, me kpuc mbathur kur i thon fjals. Nuk
hyn vetm, por me njerz, me njerz q ti i njeh me emr e
mbiemr, me rob t shtpis e me sofrn e shtruar me buk e
krip.
Nj dit, n shnimet e mia, dika shkruajta se si ai hyri n
bised me nj fshatar t Kmishtajt t Lushnjs, si e pyeti at
pr njerz q ai i kishte njohur dekada m par dhe se si iu lut

23
fshatarit tu prcillte atyre t falat e tij.
Nj dit tjetr e pash se si hyri e zuri vend n kujtesn e
nj zagoriti me njohjen aq t gjer e aq t thell t njerzve n
ato male t larta, ku ajupi pat ngjizur at poemn q e dgjuar
apo e lexuar nj her n fmini nuk t shkputet tr jetn
Burrat nn hije/ Lozin kuvendojn/Pika q su bije/ Se nga grat
rrojn
Kur i thash nj dit se jam nga Dibra, ai nuk e zgjati,
por nisi t m prshkruaj me aq gjallri rrugt dhe fshatrat
sa, edhe un q i kam rrahur me tabanin e kmbve dhe i kam
fiksuar n retinn e syve dhe t aparatit fotografik) n t gjitha
stint e vitit, e ndjeva veten t befasuar. Ai ishte ngjitur t
prpjets s fshatit Mustafaj, nj fshat q kmbt i lan n ujrat
e Drinit dhe flokt i kreh me ern e maleve t Gjagjishtit t
trevs s bukur t Lurs. Atje, n ato rrug q vetm rrug ske
pse ti quash, ai ishte prball me heroizmin, me luftn e njeriut
pr t shptuar veten dhe mjetin, nj kamion me tre
diferencial, q asokohe ishte n organik t ushtris, por edhe
t shndetsis. Atje kishte ndjer se si njeriu pr njeriun n
male sht mik e i qndron krah tjetrit n dit rreziku. E kujton
Agroni fshatin Mustafe dhe nuk rri pa lvizur nga karrigia
dhe pa e shtrnguar fort timonin e autobuzit. N shenj respekti
dhe n shenj prgjegjsie profesionale
Nj dit, kur pasi m kishte ngjitur n Lan Lur e m kishte
zbritur n Krej Lur, pasi m kishte dhn pak freski vere nga
Pylli i Niks q lidh Lurn e Vjetr me Krej Lurn, pasi m
kishte qarkuar npr tr liqejt e Lurs q nga Liqeni i Madh e
deri tek Liqeni i Luleve, pasi m kishte ln t vrapoj mes luleve
t qershorit n Fushn e Pelave, nj magji e vrtet e maleve t
Lurs, pasi m kishte dhn uj t ftoht burimi n at kroin
n krye t lndins q ti thyen katr copash shishet e birrrs
kur i mbush me uj, pasi m kishte marr n udhtimin e tij
me mend rrugs s ngusht q t on n Masdej e Stelush, m
kishte treguar gjurmn e kalit t Sknderbeut mbi shkmb,
m kishte zbritur lugins s Murrs mes pr mes Katrgrykve

24
t saj, m kishte hedh n Luzni. M la tek nj mik imi i vjetr,
tek Sami Damzi dhe duke qeshur, si dijn t qeshin babaxhant,
na ftoi t merrnin rrjetat e ti hidhnim n Drin pr peshk.
Edhe Sami Damzin e njihte, nj njeri i mir, nj mjeshtr i
hedhjes s rrjets pr peshkim, punonjs i spitalit t Luznis
n koh t shkuara. Nuk e di se ku sht tani Samiu, nse sht
n Katund t Ri t Luznis apo jeta e ka rrokullisur drejt
bathoreve e knetave, getot e veriorve q n tranzicion mbetn
pa pun e pa buk e q u detyruan t ikin natn pr ti shptuar
ciklonit t varfris. Nj gj e di me siguri. Spitali ku punoi tr
jetn Samiu nuk sht m, as n themele nuk ekziston
Agroni ka punuar me nj ekip t shndetsis, nga ato ekipe
q me makina e me aparatura t posame bridhnin Shqiprin
maleve e fushave, nga veriu n jug, pr t kontrolluar shtpi
m shtpi shndetin e njerzve, pr t prshkuar me rreze
rontgen gjokset dhe pr t vlersuar mushkrit e tyre, pr ti
kapur n koh e pr tu dal prpara smundjeve pulmonare
Hern e fundit, tek udhtonim nga Tirana n Athin, at
dremitje t leht q m kishte kapur nga udhtimi i gjat, ma
shqeu me nj pyetje befasuese: A e din se Fiqiri Lika ka
vdekur?
Fiqiri Lika, mjek, drejtor i dispanceris s rrethit t Dibrs,
nuk mund t mos ishte bashkudhtar dhe kallauz n udhtimet
e ekipit t Ministris s Shndetsis npr t gjith trevn. Nuk
mund t mos ishte mik i Agronit, miqsi q ai ta imponon me
sjelljen dhe humorin e tij. Ndonse kujtimet e tij i prkasin nj
kohe q i kalon t dy dekadat, nj pjes e madhe e ktyre viteve
sht koh e shkuar (kto 15-16 vjet) pr Agronin ajo sht
koh e shkuar vetm n gramatik, vetm kur prdor foljen
Personat, njerzit me t cilt ka pir kafe e ka ngrn buk e
krip, pr t jan koh e tashme, koh e ardhme
N qoft se ndonj dit u takon t udhtoni me Agronin,
i krkoni q t vej n videon e televizorit t autobuzit
videokasetn m t dashur t tij. Cila sht ajo? Nuk po jua
them, se ather nuk do t kishim surpriz.

25
 FATI I NJ NJERIU T MIR

At dit, Halimi, shoferi i Albania Interlains, q n

mesdit arrin n Shkodr e n mesnat e le at, arriti n
piknisjen tek Zogu i Par, m shpejt se hert e tjera, madje t
shkonte mendja se mund t thuash se kishte thyer nj rekord
shpejtsie. Shkodr-Tiran e kishte br pr nj or Por jo
Nga Shkodra ishte nisur vetm me nj pasagjer. Lezhn
dhe veanrisht Lain, q ia merr do her shpirtin me ato
gropat e rrugs dhe at ngadhtsi t agjentit, i kishte kaluar pa
u hedhur syt. Agjentt e agjencive kishin njofuar se nuk ka
asnj pasagjer pr t udhtuar drejt Athins. Kjo kishte qen
arsyeja e hershmris s arritjes n Tiran. Se po t kishte pasur
pasagjer n La, do t kishte qen i gozhduar t priste orn
tre pa njzet dhe pasagjert e Tirans, ndonse n bilet e kan
t shnuar orn tre t nisjes, t lumtur do t ishin po t niseshin
n tre e gjysm
Pasagjeri i vetm ishte ulur n vendin nj t autobusit.
Pran tij u ula edhe un. Autostradn, Durrsin, Kavajn,
Lushnjn i kaluam n nj dremitje mngjesore. N udhtimin
drejt Fierit krcyem e hodhm valle sipas koreografis s
kryeministrave t rrugs e t gropave, koreografi q do valltar
do ta ngrinte n tavanin e skens.
N at rrug t gjat lodhja mund t mposhtet vetm me
muhabet. Bashkudhtari im ishte i heshtur. Humbte n
mendime me vshtrimin ngulur pas dritave q lpinin gropat
dhe gungat e rrugs. Mbyllte syt dhe dremiste, duke i dhn

26
fytyrs nj ehre t ngrysur. Kur mbyllte syt un ia lshoja
krejt vendin dhe ulesha pran Gonit, i cili at dit ishte i vetm
n timon...
E ndjeja se dika kishte n brendsi t atij njeriu,
hamendsoja mal m mal e fush m fush, e pyesja dhe merrja
ose heshtje ose ndonj prgjigje q kishte brenda nj far
hermetizmi, nj far ndrojtje se po t elej, dika do ti ndodhte.
Diku, kur autobusi mori t rrokullis gomat n prdredhjet
e Vjoss, kur dielli kishte hequr tr vellon e lumit, duke nxjerr
n pah si shenjat e llumit mbi toka gjat tejmbushjeve t ditve
t dimrit, ashtu edhe kaltrsin e ujit n nj dit prilli pa shi, ai
lvizi nga vendi dhe u pam sy n sy. Ndjeva se dika kishte
ndodhur n jetn e tij, dika q ia kishte ngrir buzqeshjen
dhe ia kishte prishur ndrrat e jets. Ndjeva se po elej e po
lpinte plagn e jets, pr ta ruajtur nga ndonj infeksion i ri.
Porta e hekurt e kujtess krklliu mentesheve t ndryshkura
dhe u hap. U hap aq sa mund t futet nj fmij ski, aq sa t
dgjohej nj z i prcjell nga jehonat mal pas mali kur shuhet,
kur bie n fush
Kur e pash trsisht n drit tek gjerbte kafen n Greshic
t Mallakastrs, me mendje i dhash moshn time apo disa
vite posht saj. M tha se ishte 49 vje dhe se kishte lindur kur
un filloja shkolln e mesme. Ishte i formuar si njeri, me dijen
dhe kulturn e dy universiteteve t kohs s kaluar, asaj kohe
q dikush e quan koha e diktaturs dhe dikush tjetr koha e
Enverit. Kishte punuar n kohn e par si ekonomist dhe kishte
fituar prvojn e nj njeriu t puns s ndershme. N kohn e
dyt ishte marr me tregti. Qnia i majt n mendim e kishte
rrnuar. Tr djersa dhe mundi i vet, i gruas, dy vajzave dhe
djalit, ishte shuar. Nuk kishin qen pak, por dyqind milion.
Kjo e kishte br q t rrmbente familjen e t zbriste n brigjet
e Krets pr t punuar si bojaxhi
T dyqind miliont i kam harruar, - m tha dhe ofshani,
si t nxirrte nga vetja tymin e nj zjarri q e digjte dit pr
dit

27
 Ishte kthyer n Shkodr pr t martuar vajzn. Ishte n
ato ujra ku njeriu ndjen se gzimi po noton me t shpejt pr
t kap brigje t reja t jets. Ishte edhe n merak t dasms q
donte ti dilte si ia donte zemra. Ishte dasma e par, gzimi i
par i madh i prindit
Gjma ndodhi tri dit para dasms. Djali, vetm njzet
vje, duke udhtuar me makin rrshqet dhe e sheh veten n
kanal. Aty ku koka lidhet me trupin nprmjet qafs dhe palcs
q nis nga trut pr t prshkuar shtylln kurrizore, dika kishte
krcitur dhe tr trupi posht qafs nuk ndjente asnj lloj
ngacmimi, sado i fort t ishte
Nuk m tha se si u b ajo dasm. As un nuk e pyeta. E si
mund t pyetet nj njeri pr nj gj q e ka prgjigjen vet n
pyetje? Nj njeri q dasma iu kthye n gjm, q kngt dasmore
iu kthyen n elegji dhimbjeje?
E kishin uar urgjent n spitalin e Tirans. E kishin marr
n dor jetn e djalit kirurgu m i njohur i operacioneve n
sistemin trunor, profesor Petrela. Bisturia e holl kishte hyr
n indet dhe nuk kishte dal pa rregulluar dika, por jo
gjithka... M tha se djali, pas mjekimeve n Tiran dhe n
Greqi, pas terapive t kushtueshme kishte filluar ti ndjej
ngacmimet q nga qafa deri tek majat e gishtrinjve. M tha se
e mbante n jet shpresa se nj dit djali do t ngrihet e do t
ec n jet si gjith t tjert
Tek tregonte e ndjeja, pa e par n sy, se i rridhnin lot.
Tek e shihja me kokn mbshtetur n nnkresn e kolltukut t
autobuzit, me syt mbyllur, me nj nur drite n fytyr, e ndjeja
se shpresat i jepnin jet e gjallri
Ai ka qen udhtimi im m i lodhshm, nj udhtim q
nuk do tia uroja krkujt.
Para se t zbrisnim n Athin e pyeta pr emrin. M tha se
e quajn Fiqret

Tiran-Athin, 5 prill 2006

28
 FARA, RRNJT DHE DEGT E NJERIUT

Njeriu sht si far, lisi apo gruri qoft, molle apo portokalli.
Farn e hedh dora e natyrs apo e Zotit diku, ku gjen tok t
but, uj e ajr, lshon rrnj, dgzohet nn tok e mbi tok,
nxjerr lule e lidh fruta e far dhe prsri nis nga e para,
lshon rrnj e deg, nxjerr lule e lidh farra t tjera. Koha ka
vetm nj drejtim ecn prpara. Edhe njeriu dhe njerzimi
t njjtin sens kan ecin prpara.
Ksenofon Shofiti sht nga nj fshat pa z n hartn
gjeografike t Zagoris. Ma tha emrin, por un e harrova. Ama,
Zagorin nuk e harroj. Kam qen atje para 44 vjetsh, n maj
t vitit 1962. Studionim tokat n nj ekspedit t prbr nga
pedagog, punonjs shkencor t pedologjis dhe student. I
studionim pr t krijuar hartn e tokave acide t Shqipris.
Toka u thnin atyre tokave. Nj pllmb dheu mbi shkmb.
Dh i thnin atij dheu. Przjer me gur e gurika q hanin
ploret e plugjeve dhe parmendave t trhequr, nga q q u
numroheshin brinjt, t ngar nga grat. Vetm gra kishte n
ato toka t varfra t Zagoris, gra t tabllos s njohur poetike
t ajupit. Burrat ishin tek rrepet. Pinin raki me kmbt t
zhytura n ujin e burimit, luanin domino dy e nga dy e katr e
nga katr
Ksenofoni, at pranver, nuk duhet t ket qen n fshat.
Nga sa m tha n ato pak minuta bised m kmb, duhet t
ket qen n shkolln e rezervave t puns, atje ku njerzit me
nj kurs apo shkoll, si t doni quajeni, pas dy vjetsh bheshin

29
inxhinier. Vendi asokohe sapo kishte dal nga periudha e
analfabetizmit total. Shkolla shtatvjeare ishte gj e madhe,
els i sigurt pr t zn nj pun n administratat e mbushura
me fillorist apo me njerz q kishin msuar t shkruanin e
lexonin n pushimet midis lufts partizane pr t larguar
pushtuesin nazifashist. Me diplomn e shkolls dyvjeare t
rezervave t puns mund t drejtoje kantiere ndrtimi e
montimi. Universiteti i par shqiptar, i cili kishte hapur dyert
n vitin 1957, ende nuk plotsohej nga kontigjenti i vogl q
dilte nga shkollat e mesme q numroheshin me gishtat e
duarve dhe ekonomia ende ishte larg t t pasurit n drejtim
njerz me dije e kultur t lart
Ksenofoni kishte mbaruar shkolln e rezervave t puns
pr mekanik. Si drejtues i ktij sektori e filloi punn n
ndrmarrjen rruga ura n Elbasan. Drejtonte punn, por
drejtonte edhe veten. Msonte t tjert, por msonte edhe veten.
Nga shkolla kishte marr kategorin e pest, kategori e rrall
kjo pr masn e asaj kohe t shkollimit, por e merituar n saj
t nots teorike dhe praktike shklqyeshm. U rrit n kategori
n Elbasan. Mori edhe patentn e shoferit
Koha krkonte njerz q ti prshtaten tekniks e
teknologjis s re q po hynte. I than t shkonte n La.
Asokohe Lai po dilte nga korniza e nj fshati t vogl me kulla
t bardha me frngji n nj qytet me dritare t gjera e me drit.
Filloi punn n NSHNI, ndrmarrje e cila kishte nj baz
t fuqishme mekanike e nevoj pr ti drejtuar makinerit dhe
pajisjet n ndrtimin e nj vepre q n fillim do t quhej Uzina
e Supefosfatit e m von do t quhej Kombinati kimiko-
metalurgjik i Lait. Atje nisi shkolla e madhe e jets s tij, shkoll
q shpejt do t transferohej n uzinn e re, duke e futur n
labirinthet e proceseve mekanike e kimike
Ksenofoni e kishte nj barr shpirtrore familjare. Barra
t tilla n at koh ishin pjes e jets dhe moral i saj. Ai ishte i
pari i gjasht fmijve t familjes Shofiti, tre djemve dhe tre
motrave. I duhej ti shkulte nga ato male, ti fuste n shkolla e

30
tu jepte profesione. Por shkputja asokohe ishte e vshtir.
Kjo, n saj t rregullave, ku pr do lvizje duhej marr leje
nga kooperativa, por edhe pr shkak t nj mentaliteti t mom
q lidhej me rrnjt n tokn strgjyshore. Kshtu ndodhi ikja,
si shkulje rrnjsh, ikja nga malet pr t br rrnj n vende
m t ulta e m t pasura
Ksenofoni e lidhi jetn me nj vajz zagorite. N La
pasaportizimin ia bn menjher. Bhej leht ather
pasaportizimi n fshatin q po bhej qytet. Bhej pr specialist
t ndrtimit dhe t montimit, pr njerz q kimia e jets ishte si
nj reaksion i dyanshm.
Mori shtpi menjher. Mori edhe prindrit me vllezrit,
motrat-fmij n rritje. Ata morn malit t lart t shkollimit
dhe u ngjitn majave t thepisura t tij, duke u br specialist
e inxhinier t fushave t ndryshme t puns e t jets.
Atje, n La, Ksenofoni lindi e rriti fmij, po aq djem dhe
vajza sa kishte lindur e rritur nna dhe babai i tij
Tek bisedojm n bulevardin Panepistimiu me t, harta e
kujtimeve t tij zgjerohet e zgjerohet. Veanrisht, ajo merr
ngjyra t thella nostalgjike kur takojm n emra t njohur
njerzish q jan apo nuk jan gjall. Rrnjt e jets s tij n
La jan shum t thella e shum t degzuara
Ndrruan koht. Atij iu desh ta lr uzinn e
superfosfatit, tashm kombinat kimiko-metalurgjik, ta lej at
pjes t jets s tij q e kishte ngrit me duart e tij, q ia njihte
tr sekretet
N La mbeti vetm e motra, Arikloja me t dhoqin Fore
oka. Atje sht edhe sot e ksaj dite. Fmijt i jan rritur;
Arjani sht br inxhinier elektrik, vajza sht n Athin,
kurse djali i vogl sht shofer. Lai mund t quhet qytet i
harruar. Nuk ka m as kombinat kimiko-metalurgjik, as park
t madh mallrash, as kombinat druri, as kombinat ushqimor,
as
Vllai i dyt, Kioja sht shkulur rrnjsh dhe bjellur
n truallin grek, me t tre fmijt.

31
 Arqileja, m i vogli vlla, sht inxhinier ndrtimi. Punon
e jeton n Tiran, me nnn, Froson 86 vje, me gruan dhe tre
fmij.
E motra, Lepo ka zn Durrsin bashk me t shoqin Sofo
Shakan. Vajza dhe nj djal kan zn Suedin, kurse djali
tjetr ka br rrnj n Kanada...
Ksenofoni i shkuli pr s dyti rrnjt. E mblodhi farn e
jets s tij, djemt dhe vajzat dhe e hodhi t mbij e rritet n
dh t huaj.
Vet sht n Greqi, me gruan dhe djalin e vogl q i ka
vn emrin e gjyshit, Kleanthi Shofitit t vjetr t Zagoris.
Artani me t shoqen dhe fmijt sht n Itali, n Ravena. sht
br specialisti i punimit t duraluminit. Atje sht edhe
Majlinda me t shoqin. Djali m i madh, Vladimiri, ka thurur
folen e tij familjare dhe jeton n Athin. sht br specialist
i mir ndrtimi
Ksenofoni ka marr nj pension n Shqipri, minimalen
absolute t nj pensioni t ardhur pas tridhjet e pes vjetve
pune t vshtir n nj kombinat kimiko-metalurgjik, nj
pension q si baz fillestare ka 56 mij lek t vjetra. sht
pensioni q morn ata q n vitet 90-t mbeten n rrug, ata
q mbushn moshn e pensionit n kaprcyell t shekullit, ata
q n dhjetvjearin e fundit t moshs s puns, pr shkak se
kishin disa vite me zero t ardhura nga puna (se ishin t
papun) ua shumzuan tr mundin dhe djersn e tyre me
zero (-Katr vitet e fundit i ke zero, prandaj merr pension
minimal absolut, pavarsisht se sa e ke pasur pagn m prpara
- i than duke ia prer degt e puns me sopatn e dardharit).
Ksenofoni punon. Po t doni ta takoni dhe t shkmbeni
me t fjal miqsie, mund ta gjeni n fund t rrugs
Panepistimiu n drejtim t Omonias, vetm pak metra larg
stacionit t trolejve t linjs s Patisionit.
Ksenofoni e ka gjetur burimin e jets s tij duke shitur
llotari e bileta autobusi. N kt pun i hodhi farat e jets s tij
n emigracion, fara, t cilat, ndonse jan mbufatur dhe kan

32
nxjerr filiza, rrnjt i kan ende embrionale. Rrnjt e vrteta
ai i ka ende n Shqipri. Edhe pleqrin atje do ta kaloj, n
shtpin e tij, n Tiran
Koha ka vetm nj sens lvizje, vetm prpara. Edhe njeriu
t njjtin sens ka - t ec prpara. Edhe fara n t njjtin drejtim
lviz: mbufatet n dheun e ri, lshon rrnj embrionale e t
vrteta, lshon lastar e el lule, mbarset e formon fruta. E gjitha
kjo sipas nj ligji t dialektiks, atij t mohimit t mohimit
Dhe t zhvillimit spiral...

Omonia, Athin, 22 prill 2006

33
 NJ MESAZH PR FOTO MALON

Jemi njohur von, i dashur Foti, n kaprcyell t moshs.

Them njohur von n kuptimin e njohjes fizike, t shikimit
sy m sy, t shtrngimit t duarve, t njohjes s zrit t njri-
tjetrit, sapo ngrem dorzn e telefonit. Por njohja jon nuk
fillon ktu, fillon vite e vite m par, kur si t rinj shkruanim n
gazetat e kohs, kur si lexues hyja n botn e librave tuaj.
Dy rrjeshta m lart, n vend t fjals receptor i telefonit
prdora fjaln dorz e telefonit. I ndryshova gjinin, i dhash
edhe kuptimin q ka n shqipen e bukur. N bisedat q kemi
br n studion tuaj t sajuar, aty afr muzeut historik grek,
tek shfletonim gazetat shqiptare, n zrin tnd ndjeja shqetsim
sa her shihje fjal t huaja q barbarisht kan zn dhe po
zn fjaln e bukur shqipe. E prdorin at politikant e lart q
sipas Kushtetuts nuk kan prgjegjsi pr at ka thon e
nxjerrin nga laringu i fytit. E prdorin edhe gazetart e medias
s shkruar dhe asaj elektronike. Ktu ndalet shqetsimi yt,
shqetsimi i nj shkenctari, shqetsimi i nj atdhetari. Pr ty
(dhe pr mua) n shtypin ton t shkruar duhet t rivihet
(detyrimisht) korektori letrar apo, si e quan ti me t drejt,
korektori gjuhsor. Kuvendi (n shtyp kjo fjal gjithnj e m
shum po ia le vendin fjals latine parlament-), duhet n
mnyrn m urgjente t vendos rregulla t prera pr gjuhn
shqipe, t ndaloj me ligj prdorimin e fjalve t huaja n vend
t fjalve shqipe.
Ju jeni minoritar, i nderuar Foti, keni kombsi greke, por

34
n zemrn tuaj kam vrejtur se Shqipria dhe fjala shqipe kan
nj vend kaq t madh sa do t nxente tr botn e madhe t
dashuris njerzore.
Kur u ndam, m 9 gusht 2005, Ju m dhuruat nj radio t
vogl xhepi. Un kam shum radio n shtpi, t vogla e t
mdha, por ajo radio sht m e vyera, m e shtrenjta. Ju e
dini pse-n, sepse ma shpreht me nj iltrsi t madhe. Lexuesi
nuk e di, ndaj po e them.
Duke m dhn radion e vogl ju m that: Hape kur t
kalosh Kakavin, kur t udhtosh npr Shqipri. Hape t
dgjosh kngt e bukura shqipe, t dgjosh gjuhn e bukur
shqipe...
Ajo radio, i dashur Foti, edhe sikur t ishte sajuar e tra
me flori, nuk do t kishte kaq vler sa fjalt tuaja.
Po t shkruaj nga shtpia ime n Tiran, me radion n krah,
q prcjell kng popullore shqiptare. Po t them se me t n
dor kam udhtuar npr Shqipri, duke dgjuar rrugs kng
nga radio Gjirokastra, kng t Gjirokastrs tnde, q aq shum
e do dhe aq shum e prmend n bisedat dhe n veprn tnde.
M tej dgjova kng nga radioja e Fierit, Lushnjs, Durrsit,
Tirans. E mora me vete edhe n Dibr dhe dgjova kng nga
radioja e Burrelit dhe Peshkopis. Kur kalova Shupenzn
ndgjova edhe kng nga radiot e qytetit t Dibrs s Madhe,
koka e krahins e prer barbarisht nga shpata e ndryshkur
evropiane n vitin 1913 t shekullit t kaluar...
T kam me vete, i dashur Foti, dhe jam krenar pr miqsin
q ka lindur mes nesh.

35
 KRONIK E NJ HEROIZMI T HESHTUR

Athinn e lam n agonin e ndrrimit t dits me natn, n

ato minuta kur dielli fshihet prapa kodrave n perendim e dritat
e qytetit nisin t llmburijn. N timon ishte Petriti
Prtej Elefsins, atje ku fillojn nj pas nj tunelet, nj
shenj rrugore dhe nj barrikad kambalecash i detyronin
makinat t merrnin djathtas, t linin autostradn e t futeshin
mes shtpive pr t zbritur deri posht, pran detit, n rrugn
e vjetr, rrug dykalimshe, q ta kyte parakalimin e t
detyronte t ecje me shpejtsin e mjetit q ke prpara, maune
apo autokarroc qoft. Kishte m se dhjet dit q, pr arsye
punimesh, makinat mbrmjeve ndiqnin kt rrug. Ksisoj,
nervozizmi i shoferit t linjs ndrkombtare shkrihej me
nervozizmin e pasagjerve q ishin t detyruar t tejpritnin n
Korinth pr udhtimin e largt drejt vendlindjes. T tetdhjet
kilometrat q ndajn Athinn me Korinthin, n vend t nj ore
bheshin n afro dy or
N Korinth nuk u vonuam, madje edhe kafen e morm t
nxeht n dor, pr ta gjerbur me nge n hapsirn q gjarpron
rrugn drejt Patrs
Tek ura q lidh Patrn me Rion, n timon u ul Samiu. Petriti
shkoi nga fundi i autobusit pr tu shtrir e pushuar, pr t
marr fuqi e qetsi pr udhtimin e mtejshm drejt Tirans
Udhtimi natn sht i bukur. Pak automjete, pak
parakalime, nj qetsi nanuritse q t ushqen dremitje. Samiu
at pjes t rrugs q sheh nga e majta detin dhe Patrn nn

36
nj zjarr t madh dritash dhe nga e djathta shkmbinjt malor
e nisi dhe e vazhdoi me jo m shum se gjashtdhjet kilometra
n or. E kam merak kt pjes t rrugs, sepse fsheh shum
t papritura, - m pati thn n udhtimin njohs t
paradokohve, - ndaj nuk e mbush motorin me gaz.
E kaloja vshtrimin her mbi rrugn q futej e dilte mes
usekve malor e her mbi Samiun, q ishte i prqendruar i
tri n pun. Pasagjert kishin var kokat n nj dremitje t
qet. Qetsin e griste her pas here nj z fmije dhe knga
nanuritse e nns
Lam prapa usekun e fundit midis dy maleve dhe morm
kthesn majtas, pr t marr t tatpjetn drejt Agrinjos, kur
para nesh u shfaqn tri maune t mdha, dy n radh dhe e
treta n parakalim. Distanca mes nesh e mauns q po
parakalonte n t prpjet dy t parat, ishte e vogl. Mundsia
e manovrimit ishte n kufijt e pamundsis. Maunia e par, si
t mos shihte as para dhe as prapa, vazhdonte t ecte me t
njjtn shpejtsi. Maunia parakaluese e kishte tepr t vogl
hapsirn e parakalimit dhe lirimit t rrugs. Pr nj moment
mendova se ky ishte fundi. Prplasja me at maune t madhe
t ngarkuar rnd me materiale ndrtimi nuk do t linte asnj
gjurm jete. E pash Samiun se si frenoi, si krkoi n ato t
qintat e sekonds ndonj hapsir jete pr vete e pr ne t gjith,
si manovroi me nj profesionalizm t jashtzakonshm dhe
si na shptoi
Nuk foli. Nuk fola as un dhe as ata tre - katr pasagjer
n ndenjset e para q kishin prjetuar me dridhje zemre
dramn. Dritat e makins nuk m lejonin ti shoh Samiut
fytyrn, nse ishte zverdhur apo ishte nxir
N Rrodhes, nj restorant pak kilometra para Agrinjos, e
pash q krkoi dhe piu nj kafe shqeto
Sami Sallakun e kam njohur n disa udhtime nga Tirana
n Athin dhe nga Athina n Tiran. N njrin prej tyre i kisha
br edhe nj fotografi prpara autobusit. Kishim hyr n bised
e duke rrmuar kishim dal kushrinj, si thoshte shkrimtari

37
humorist Dionis Bubani, kur bnte analizn e AND-s t
ballkanasve. Samiu ka nj jet t tr n timon, nj prvoj
udhtimesh rrug pa rrug. Me kujtimet e tij nj dit m kishte
marr me vete e ishim ngjitur n Zerqan e Trnov, n ato
rrug dhish e n ato vende ku mrizojn zanat. M kishte uar
gur mbi gur npr prroin e Bellovs e m kishte ngjitur n
Cerjan, nj fshat q mban n shpin Skrtecin e bjeshkt e
bukura n lindje t Dibrs. M kishte ngjitur edhe n t
prpjetn e Zimurit, t atij fshati q sht si nj ballkon, nga ku
Drini, nga Gjorica ku hyn n Dibr e deri tek Ura e Dods kur
del pr t humbur n liqenin e Fjerzs, nga ku t nnt malet e
Dibrs q nga Rei e deri n Gollobord i ke si n pllmb t
dors. N tregimet e tij pr Kalan e Dods, Lurn, Selishtn e
vende t tjera ku rrugt nacionale pak ndryshojn nga rrugt
e dhive, pata lexuar CV-n e tij profesionale
At q ndodhi at nat n kthesn q merr t tatpjetn
drejt Agrinios pak vet e pan, pak vet e jetuan. Edhe
udhtimin e mtejshm pak vet e ndjen. Samiu, si ra n fush
nuk ia ndau t njqind kilometrat n or, madje, vende-vende
edhe i kaloi. Nga Kakavia dolm shum hert. Edhe t prpjetat
e t tatpjetat nga Tepelena n Fier i kaluan shum hert, aq
hert sa asnjra nga kafe-restorantet e shumta nuk ishte zgjuar.
N Tiran hym kur dielli ende nuk ishte ngjitur mbi Dajt. Tek
Zogu i Zi, n at lkundje q t shkul brinjt, njerzit u zgjuan
t gjith.
Samiu, me at njerzillkun dhe kulturn q e karakterizon,
pasi i uroi njerzit pr arritjen n Tiran, pyeti nse kishin
ndonj vrejtje. T gjith i than t lumshin duart, me
prjashtim t njerit, q iu ankua se nuk e kishte ndal autobusin
pr t pir nj kafe rrugs.
Kur u ndam, vshtrimi mu ngul n syt e gzuar, n at
fytyr fisnike, ku e kuqja e gjakut ende nuk e kishte mundur t
verdhn e atij momenti t vshtir q kaloi. Drejtoj nj kurs
shoferash t rinj, - m tha i menduar. Sa e sa her u them t
mendohen q t eleminojn edhe gabimet e t tjerve. E kishte

38
fjaln pr shoferin e maunes s par, q n vend q t frenonte
e manovronte pr ti krijuar hapsir manovrimi mauns q
kishte ndrmarr parakalimin fatal, vazhdoi t ec pa e ar
kokn se far mund t ndodhte. I shtrngova dorn dhe e
kapa prqafe si t kapja nj shok, nj mik, nj njeri q kishte
br nj heroizm, q un e ndjeva dhe e prjetova si heroike
t vrtet. E ndjeva pr detyr q ta shkruaja, jo pr vete, por
pr t gjith.

39
 BISED ME TONIN NDOKN
N AMFILOKIA

Amfilokia m ka trhequr gjithnj n udhtimet e

herpashershme drejt Athins - ditn, e drejt Tirans natn.
Ditn m ka trhequr pr bukurin q merr dhe i jep vendit,
detit t kaltr dhe amfiteatrit t ndrtimit t shtpive, rrugve
q njra vjen nga Arta e tjetra nga Preveza, pr tu bashkuar
n nj rrethrrotullim e pr t udhtuar drejt Agrinjos.
Natn ajo t trheq me shfaqjen papritur, me at zbritje
mes ndrtesash banimi e at qetsi orsh t vona t nj dite n
ikjeje e nj dite n ardhje. Por ajo q m ka befasuar gjithnj n
udhtimet natn sht nj parull e madhe me drita, drita q
sundojn tr pamjen. Parulla sht n shqip: LOKALI I
SHQIPTARVE. N ato or udhtimi (1 apo 2 pas mesit t
nats), n lokal sheh vetm ndonj tavolin t rrethuar nga
klient. Me siguri, n or t mparshme, lokali gumzhin nga
njerz dhe kng, nga dolli dhe urime.
Kjo gjithnj m ka trhequr, mbushja e lokalit, knga dhe
gzimi q mbledh e shprndan ai. Nuk kam arritur ti kap.
Autobust e linjs asnjher nuk ndalen atje as pr dark e
drek, dhe as pr ndonj kafe, ndalen pak kilometra m par
apo m pas (!)
Nuk do t isha ndalur as n Amfilokia dhe as tek
LOKALI I SHQIPTARVE, sikur nj z n celular, zri i Tonin
Ndoks, t mos mos m kishte marr me vete e mos m kishte
ndalur n at gji t bukur e at lokal q ka guxuar e flet shqip,

40
ditn dhe natn, me germa kapitale.
Tonini sht nga Lezha. Nuk e di historin e shtegtimit t
tij nga malet, kalaja apo bregdeti i Lisusit t lasht. Di vetm
ata q m tha n ato pak minuta bised telefonike.
Tonini sht nj lexues i rregullt i gazets Emigranti,
madje sht i shqetsuar se ajo her vjen dhe her nuk vjen n
Amfilokia. Pr kt krkon ndihm nga redaksia, q ajo do t
premte t jet n dor t tij dhe t lexuesve t tjer.
Tonini sht ndrtues (kshtu m tha), por sht edhe
shum i dhn pas librave. Ai m tha se ka nj faqe t tr
muri me libra n gjuhn shqipe, romane e libra t disiplinave
t tjera t shkencs dhe jets. Tonini ka edhe nj koleksion t
tr gazetash; t marra nga Shqipria apo t koleksionuara
nga shtypi shqip n Greqi...
LOKALI I SHQIPTARVE dhe Biblioteka e Toninit
n Amfilokia mu dukn si nj sinonim, si binjak n nj koh
kur fjala shqipe n tabela lokalesh sht nj gj tepr e rrall
dhe libri shqip sht n skaj t jets emigrante.
Ndoshta ndonj dit do ta prshkoj patkuan e shtpive
n breg t detit n gjirin e Ambrakis n mbrmje, ather kur
emigrantt, me rroba nga puna n ndrtim, ulen e pin ndonj
birr t ftoht apo ndonj kafe si na plqen ne shqiptarve.
Ather do ti prgjigjem pyetjes dhe krshris q m mundon
pr LOKALIN E SHQIPTARVE dhe pr Bibliotekn e
Tonin Ndoks.

41
 SHNUAR M 25 MARS 2005

Sot sht 25 mars. Si sot, njqind e tetdhjet e katr vjet t

shkuara, grekt, n shumic shum kapedan t mdhenj, t
detit e t toks, arvanitas, pjes e gjakut t shprishur shqiptar,
emrat e t cilve jan gdhendur n nj serial skulpturash
monumentale n sheshin Pedhio Areos apo n rrug sheshe e
mjedise t mdha publike greke, midis t cilve edhe stadiumi
Karaiskaqi ku javn e ardhshme do t zhvillohet ndeshja
midis Greqis e Shqipris, t gjith, armbashkuar, nisn
betejn pr lirimin e Greqis nga pushtimi shekullor osman.
Do t kalonte afro nj dekad luftrash e sakrificash njerzore e
materiale q Greqia t merrte rrugn si shtet m vete
Sot, n kt dit feste kombtare, kur t gjitha zyrat,
supermarketet, ndrmarrjet e mdha e t vogla, madje edhe
furrat e buks jan kyur, m shkrepi t udhtoj drejt Kifisias
N kt or mngjesi pata prshtypjen se treni i linjs s
par ndrqytetse do t ishte bosh. Ishte ora kur n dit t
zakonshme trenat nuk merrnin frym, duke marr stacioneve
t qendrs e prcjell stacioneve t periferis argat, burra dhe
gra, njerz q, pasi zbresin nga treni, u hipin autobusve apo
taksive q prcjellin n periferi t periferive.
U gabova. Treni, n t gjitha vagonat, ishte plot. Por n
kt plot, n ndryshim nga ditt tjera, vije re se kishte pak,
shum pak burra. Trenat e ksaj dite mund t quheshin pa
mdyshje trena t grave.
I thash zonjs se nesr sht fest zyrtare, dgjova ti

42
thoshte nj grua shoqes s saj. E pastaj, - m ndrpreu ajo.
Kjo sht fest kombtare greke, nuk sht shqiptare. Ne kemi
fest e jo ju. Ma preu me sopat. As IKA nuk m jep, as
dhuratat e festave, as leje pr t shkuar n shtpi. Jam e
detyruar t shkoj. Burri sht pa pun. Fmijt duan t han
Un nisi t thot tjetra
Nuk e dgjova. Kalova nj karrige m lart dhe u ula n
vendin e posaliruar. Kur udhtoj, preferoj gjithnj vendet n
krahun e djatht. Nuk e di pse m sht fiksuar kjo. Ndoshta
se dua t shoh njerzit kur zbresin e ngjiten, hapat, lvizjet,
shprehjet e tyre.
N sheshin e Kifisias, para trenit, ato u tretn npr
autobust e vegjl t periferis apo npr taksit gjithnj n
pritje.
Edhe pr sheshin e Kifisia pata prshtypjen se n nj dit
si kjo, pazari i krahut t lir t puns do t ishte mbyllur. Prsri
u gabova. N shesh e njjta sken si n dit t zakonshme.
Njerz, nga katra-pes bashk, me antat me vegla e rroba
pune n krah apo afr kmbve prisnin ti marr dikush.
- Edhe sot shpresoni se do t vij tju marr njeri pr pun?
- Sot ? - qeshi nj burr duke m zgjatur dorn (sheshi na
kishte br t njohur tashm). Sot kan marr m shum se
do dit tjetr. Deri tani kan marr rreth njzet vet
Rrethi u zgjerua. Edhe biseda hapi kraht. Gjuha dhe
dhmbt u takuan atje ku na ther e na dhemb t gjithve, tek
ligji i ri, tek kartat e gjelbrta, tek pamundsia pr t shkuar n
nj dit t vshtir jete n vendin tnd.
M pas gjuha u ndal tek nj tjetr dhmb, pikrisht tek ai
q m dhmbi edhe mua sapo hypa n tren, tek e drejta e njeriut
pr t pushuar n dit festash, tek e drejta e njeriut n kushtet
e pashmangsis s puns pr tu paguar dyfish. Ky sht nj
kapitull i mbyllur pr emigrantt, i mbyllur sidomos pr grat
shtpiake, q kurr nuk paguhen dyfish sipas ligjit, as ditve
t festave zyrtare, as t shtunave e t dielave. Nj form tjetr,
krahas shum formave t shfrytzimit t puns dhe ndjenjave

43
njerzore, form e cila ende nuk sht vn n radh t
krkesave t shoqatave, madje, deri m sot, sht trsisht
n vesh t shurdhuar.
Nj beratas na e mori gjuhn dhe e hodhi larg, shum larg
prej kndej, n dheun ton.
- Kta kan festat e tyre, kan 25 marsin, kan 30 tetorin,
kan Po ne far kemi? Njzet e Nnt Nntorin, festn e
lirimit t Shqipris nga fashizmi, festn kur vendi yn i vogl
u radhit midis fitimtarve t mdhenj t koalicionit antifashist
e kan vn n gryk t topit. Krahu i t mundurve e mohon.
Krahu i fitimtarve e pohon. Greqia nuk ka fest t lirimit
t vet nga fashizmi. Shqipria e ka, por duan tia heqin. Pazar
po bhet edhe pr Pes Majin e dshmorve, edhe pr Ismail
Qemalin e Shpalljen e Pavarsis Kombtare. Edhe pr
Sknderbeun, kam dgjuar se dikush e ka shpallur tradhtar
tislamizmit. Grekt e kan vn bustin e tij n muzeun
kryesor kombtar dhe e quajne Jorgos Kastriotis Skndebeu,
hero i Vorio Epirit
Fjaln ia ndrpreu nj burr q sapo doli nga nj makin.
Krkonte puntor. Beratasi dhe tre t tjer u futn n barkun
e makins s vogl. Ma bn me dor t qeshur
Hodha syt rreth e rrotull dhe pash q sheshi ishte
boshatisur. Pazari ishte mbyllur. Krah t lir pune nuk kishte
m.
ava mes prmes lulishtes s Kifisias dhe dola n ann
tjetr. N nj tribun t sajuar brenda dits ishin ulur autoritete
t vendit, t cilt ndiqnin me duartrokitje paradn. N krye
parakaluan katr burra, njeri prej t cilve mbante flamurin
kombtar. Pas tyre vinte nj grua e vjetr, nj grua si e dal
nga legjendat. M pas tre vajza shkolle, njra prej t cilave
mbante me kokn lart flamurin grek. Sigurisht, do t ishte m
e mira e shkolls s Kifisias. M pas
Un mezi gjeta nj shteg pr t dal n ann tjetr t rrugs.
Thell n lagje, n Kefalari, m priste kopshti im. Pronart m
kishin rezervuar pr sot, ndr t tjera, prerjen e disa degve t

44
trasha t nj pishe t madhe. Prerje jo me sharr elektrike, por
me sharr dore. Zhurmn e lvizjes drejtvizore t sharrs,
zhurmn e dhmbve t saj n degn e trash e mbysnin
zhurmat e avionave luftarak dhe elikopterve q sot kishin
mbushur t gjith qiellin e Athins. Nn hijen e degve t larta
t pishs ku isha ngjitur, pash t kalonte nj pajton me nj
kal t bardh, nj karroc e stilit mesjetar, emblem e lagjes s
pasur t Kifisias
Tek kthehesha, mundohesha t rrok n nj fraz
prshtypjen e ksaj dite t shnuar pr Greqin. Mundohesha,
por nuk arrija dot. M pengonte ai beratasi me monologun e
tij. M pengonte edhe ajo gruaja n tren me tregimin e saj. M
pengonin partit politike n Shqipri q kan dal n fushat
elektorale me nga nj shat t madh n krah. Duke krkuar q
edhe festat kombtare, edhe simbolet kombtare ti bjn sipas
shmblltyrs s tyre, duke rrmuar e trheq secila pas vetes,
po krijojn nj hendek q vshtir ta kaloj kush.

45
 NDRRA E BRUNILDS

Nj telefonat, midis shum telefonatave q koht e

fundit kam marr, sidomos t premten kur EMIGRANTI
pushton ishujt m t largt t Greqis, nj z i ndrojtur
femre. M thot se ishte studente pr gazetari dhe se don
ndihmn time pr nj tem sociale q lidhet me keqtrajtimin
e fmijve. I jap numrin e telefonit t Dhimitra Malos N
mbrmje, prsri po ai z meodioz. M falenderonte pr
ndihmn, ishte lidhur me Dhimitrn. M trhoqi ai z, ajo
dshir pr t zhbiruar jetn, ndaj i thash se po t donte
mund t pinim nga nj portokallad. N tonet e zrit t saj
ndjeva gzim.

E prita n stacionin e trenit t Agios Nikolaos. M bri

prshtypje gjallria e saj, vshtrimi deprtues, syt e qeshur
rrethuar nga nj korniz transparente syzash q ngjanin me
qerpikt e syve t shqiponjs. Kisha prpara nj vajz t re, nj
njeri t vetm. Pas biseds, kur ajo mori trenin pr n Marusia,
mu duk se nuk prcillja nj njeri t vetm, por nj brez t tr
q, duke ln pas adoleshencn, hyn n rrugn e gjr t jets
me guxim pr t ar prpara. Kjo hapsir e jets, ky prrua
q zbret fuqishm nga malet duke mbledhur pik pas pike
burimet e kristalta pr ti shndrruar n drit pr t ardhmen,
pak sht i pranishm n median e shkruar, pak
Un po sjell nj burim, nj krua q rrjedh, duke formuar
prroin e vet t jets

46
 - Bruna, Brunildapo mbiemri?
- Llanaj.
- Nga jeni?
- Jam nga fshati Vasjar i Tepelens.
- Kur keni ardhur n Greqi?
- N vitin 1997, n kohn e rrmujave.
- far shkolle mbaruat atje?
- Mbarova klasn e shtat. Erdha n Greqi tek vllezrit e
motra. M solli babai. Nj vit e gjysm ndenja pa shkuar n
shkoll. Shikoja televizorin, mundohesha t fiksoj greqishten,
dilja e dgjoja njerzit n rrug, prpiqesha t marr prej tyre
shprehi t gjuhs. M pas u futa n gjimnaz, n vitin e par.
Nuk dija as shkrim e as kndim. Mbarova gjimnazin me notn
shtatmbdhjet dhe u futa n liceun e prgjithshm, t cilin
e mbarova me notn nntmbdhjet. Pas ksaj u futa n
konkurs dhe fitova t drejtn e studimit pr gazetari n Selanik.
Jam e regjistruar n universitetin e atjeshm, ndrkoh q pr
arsye ekonomike nuk i kam vazhduar studimet. Jam futur n
nj shkoll dyvjeare gazetarie q t zhvilloj prirjet e mia dhe,
pasi t marr diplomn, do t shkoj n Selanik, t gjej nj pun
dhe t mbaroj universitetin pr gazetari.
- Ktu jeton me familjen?
- Rri me motrn, e cila ka nj vajz. Kam vllain, i cili ka
nj vajz dhe shrben n nj familje greke. Kam nj vlla tjetr
q rri n Korintho me gruan e dy fmij. sht ndrtues dhe
ka br atje nj shtpi t bukur n bregdet pr vete e pr
familjen e tij. Kam edhe nj vlla tjetr q sht n Itali, n
Bolonja. Edhe ai ka nj fmi.
- Nuk m prmndt prindrit?
- Prindrit i kam n Shqipri, babain dhe nnn s bashku
me vllain m t vogl q sht dymbdhjet vje. Jetojn n
fshat. Kan br, me ndihmn e fmijve emigrant, nj shtpi
t bukur n maj t kodrs prej nga duket Vjosa me luginn e
saj t bukur. Jemi kshtu tet djem e vajza, pa llogaritur niprit
e mbesat q i kan dhn bukuri jets familjare.

47
 - Babai far pune ka br dhe bn?
- Me tokat, me bujqsi, me blegtori. Tani rri n shtpi, punon
pr qejf t vet, pr ta br jetn n fshat m t bukur. sht pak
a shum n moshn tuaj. M ngjan sikur n kt moment kam
prball at.
- far t trheq n gazetari?
- N fillim dshiroja ti futesha profesionit t diplomacis,
por kisha nj t met; nuk shkoja mir n matematik. Kshtu
q ju qepa dashuris s dyt t jets sime, gazetaris. Kur
zgjodha kt deg, mendja m rrihte tek binomi Shqipri
Greqi, lidhja midis dy vendeve, puna n Shqipri dhe n Greqi.
Do t desha q ti ndrthurja t dy jett, vlerat q kan t dy
vendet, t mblidhja e t bashkoja n nj dy t mirat e tyre. Jam
shqiptare, jam pak patriote dhe e dua vendin tim.
- Cila deg e gazetaris t trheq m shum, gazetaria e shkruar
apo ajo vizive?
- M shum e shkruajtura. Tek shkolla q po vazhdoj n
plan t par kemi praktikn, vajtjen npr emisione t
ndryshme tek ALPHA dhe MEGA, hulumtojm pr rrugt se
si mund t bhet reportazhi.
- M mort n telefon dhe krkuat ndihm nga ana ime pr nj
tem q keni pr t zgjidhur. Pr far bn fjal tema?
- N radh t par duam t studiojm fenomenin tashm
t njohur pr fmijt e keqtrajtuar q m t shumtit vijn nga
Shqipria, pr fmijt e fanarve pr grat emigrante, problemet
e tyre, keqtrajtimin q u bhet, prballimin e jets nga ana e
tyre.
- Si do ti paraqessh ato?
- Nuk jam vetm, jemi nj grup. Un jam e vetmja shqiptare
midis tyre.
- far t plqen nga letrsia?
- Nga shkrimtart shqiptar m i dashuri pr mua sht
Ismail Kadare. Kam ikur nga Shqipria n moshn
dymbdhjet vjee dhe gjat ktyre tet vjetve t jets n Greqi
m kan munguar shkrimtart dhe letrsia shqipe. Megjithat

48
un lexoj vazhdimisht. Kam lexuar disa shkrimtar grek dhe
shkrimtar bashkkohor botror t prkthyer n greqisht.
Ditt e fundit lexova romanin Njmbdhjet minuta t
Holhes. far m bie n dor e lexoj. Kjo m ka ndihmuar t
msoj m mir gjuhn dhe t zgjeroj horizontin, mbasi e di se
q t bhesh gazetare duhet t kesh nj njohjeje sa m t gjr.
- Po n Shqipri t ka pas plqyer letrsia?
- Isha e vogl. Lexoja libra t moshs. Shkruaja hartime t
bukura. Po, m ka plqyer.
- Dshiron t bashkpunosh me gazeta shqiptare?
- Natyrisht, m plqen shum.
- Ather zgjidh temat q t plqejn dhe EMIGRANTI do
ta ket pr nder q nj vajz e re q aspiron t bhet nj gazetare e
madhe, hapat e para i bri n nj gazet t emigrantve.
- Jam shum e gzuar!
- far moshe ke?
- Njzet vjee
- Dika pr jetn private, vetjake?
- N far kuptimi?
- Po, njzet vje je dhe si thot knga Sot jam njzet vje/
Edhe jeta m thrret
- Qesh.
Nuk mund t them se kam nj jet personale, n kuptimin
q t vete me synimin pr tu martuar. Kt akoma nuk e kam
vn ndr mend. Dal me shoqrin, si dalin t gjith t rinjt,
shkojm n ndonj klap apo kafenio, pijm ndonj
portokallad, dgjojm muzik. Tani kam filluar t dal se m
par kam qen e mbyllur n shtpi, jeta ime prmblidhej n
hapsirn gjimnaz - shtpi apo lice - shtpi, ku studimi m
zinte tr kohn e lir.
- Do t bhesh gazetare. Jemi n nj vend t huaj q n nj far
mase sht br edhe i joni. Sa dhe si prpiqesh pr ta njohur
Greqin?
- Kam arritur t njoh mir lashtsin greke, shkrimtart e
mdhenj, poet, komedian, dramaturg, tragjedian, filozof,

49
ligjvns etj. T sotmen e krkoj, e msoj, m plqen. N vitin
2004 ndr dyqind t rinjt dhe t rejat pr Parlamentin e t
Rinjve, i zgjedhur ndr tridhjet mij vet, isha edhe un. Bm
veprimtari t shumta npr Athin. Shkuam n parlament dhe
u ulm n karriket e deputetve. Midis atyre q u ngjitn n
tribun isha edhe un. Fola pr t rinjt e t rejat emigrante,
pr t drejtat e tyre, pr hapsirn q duhet tu krijoj shteti
dhe shoqria greke pr tu integruar si njerz t barabart t
Evrops s qytetruar. Njohm nga afr edhe deputett, duke
prshir kryetarin e parlamentit dhe kryeministrin. Jam
aktivizuar n veprimtarin E qeshura e fmijve dhe
veprimtari t tjera.
- Po me Shqiprin far t lidh?
- M lidh babai dhe nna, m lidh fshati i bukur i lindjes,
m lidhin kujtimet fminore. sht atdheu im. Dua nj dit t
kthehem dhe t shkruaj pr t. Fatkeqsisht, tani pr tani, nuk
shkoj dot. Shoqria greke ndonse m ka pranuar si nxnse,
si studente madje edhe si parlamentare e parlamentit t t
rinjve, nuk m ka pranuar n rrug ligjore. Nuk kam
dokumente pr t shkuar dhe pr tu kthyer nga Shqipria.
Kam zn nj avokat dhe po mundohem t marr lejen e
qndrimit.

50
 DHURATA E KRISHTLINDJEVE
Monologu i nj pastruesje

Un isha inxhiniere. Edhe sot inxhiniere jam. Isha

inxhiniere n kombinatin e tekstileve n Berat. I mbani mend
ato plhurat e pambukta, t brendshmet e pambukta q dilnin,
mbushnin tregun, por mbi t gjitha mbushnin eksportet
shqiptare? Nuk ka se si t mos i mbani mend. Sigurisht, n
qoft se keni qen t paktn adoleshent, pr mos me thn i
rritur apo e rritur. Erdhi nj dit q ma shkurtuan vendin e
puns. Edhe un them kshtu! Nuk ma shkurtuan, po ma
shkatrruan. Makinerit bashkkohore dhe me rendiment t
lart i montuan ose m e udhs t them i shkuln vendsh dhe
i drguan si hekurishte n Mal t Zi. Histori e njohur kjo n t
gjith Shqiprin me Kombinatin e Autotraktorave n Tiran,
Uzinn e Instrumenteve n Kor, uzinat e Shkodrs, Durrsit,
Elbasanit, Vlors e k t numrosh m prpara. Edhe fushat e
pambukut i bn copza-copza dhe pambukun e shpalln
bim non grata...
Nejse, kto i dini, ashtu si dini se n Shqipri nuk mbeti
inxhinier, agronom, zooteknik, veteriner, kimist, biolog, filolog
e ku ti numroj t gjith pa luajtur prej vendi, pa marr malet
i infektuar nga virusi i mendis. Edhe un malet mora. Me
burr, me djal e me vajz. Shyqyr q kisha qen e rregullt n
zbor, dija ta bja rikonicionin e terrenit si nj ushtarake
profesioniste, sigurisht, duke u konsultuar dhe bashkpunuar

51
n t gjitha rastet me komandantin e operacionit, burrin tim
inxhinier pyjesh.
Pra, un, Mimoza P. Kam qen inxhiniere, madje me
prvoj gati nj erek shekullore.
Isha, por edhe jam. Tani jam inxhiniere pastrimi, pastroj
shtpira. Nj e kam n Kifisia, n Kefalari. Nj gjysm ore me
tren e njzetepes minuta n kmb. Ndonjher, kur jam von,
marr edhe taksi. E paguaj vet se sa pr zonjn e shtpis mos
e thoni at fjal. Nuk i del leku nga grushti q e mban t
shtrnguar, sikur do t m bjer turinjve.
Punn tjetr e kam n Melisia. Deri n Kifisia i hyp trenit,
kurse nga Kifisia hyp n nj autobus t vogl q krcen si
karkalec edhe n asfalte tepsi t rrafsht. Rruga n total, me
gjith pritjet n stacione treni e autobuzi e kalon nj or e gjysm
n vajtje e po kaq n kthim. Tre or n dit vetm rruga: hip n
tren e zbrit prej treni, hip m autobus e zbrit nga autobusi.
Bereqavers punn e dyt e kam shum afr stacionit t autobusit,
bile, kur sht vakti pr tu kthyer e mas lvizjen e tij nga
ballkoni i vils. Bereqavers q edhe zonja ma ka ln elsin e
shtpis dhe nuk e sheh orn e ardhjes dhe t ikjes si e sheh
kefalarja.
Punn e tret e kam n Agio Parashqevi, atje ku dikur
arvanitasit vendas i kan pas thirr Lopz, sepse thon se
ishin vende t bukura pr kullot e tashti i thon Glika Nera.
Larg sht; tren deri n Manastiraq, metro deri te Ministria e
Mbrojtjes apo Etniki Amina, si i thon me letra, autobus deri
n Glika Nera, pesmbdhjet minuta n kmb deri tek vila...
Punn e katrt e kam afr, njzet minuta me dy autobusa.
Sigurisht, kur nuk ka lvizje t madhe. Edhe atje i kam elsat
e shtpis. Zonja e shtpis sht pak si abdalle, nuk arrin ta
shoh dot cilsin, sepse sapo iki un gjithka bhet rrmuj
nga dy qen e dy mace q ndjekin njri-tjetrin e nuk pyesin se
mua m ran kraht pr ta pastruar shtpin e vn gjrat n
vend. Zonja i do shum qent sa n nj shtpi q ka diku andej
nga kanxha ka br nj stan t tr qensh dhe ndrr ka q n

52
pleqri t ket nj pron t madhe e nj urdi me qen t t gjitha
racave.
Dhe tani m thoni me t vrtet: jam inxhiniere apo nuk
jam. Edhe po nuk ma that, mua nuk m ngel hatri. Ky stan
kt bylmet ka. Nuk na e ka fajin kurkush nse ne ndrruam
inxhinierllqet.
U zgjata shum, sigurisht pa nj arsye. N fund t fundit
far u duhet juve se ku kam punuar e ku punoj un? far t
reje u sjell un, duke ua numruar t gjitha gjrat nj pr nj?
N fund t fundit, kt tablo t puns s gruas a nuk e keni t
gjith n shtpi, a nuk e shihni si shkon pa gdhir e lodhur nga
gjumi i pakt dhe si kthehet e kputur si filiz i njom mbi divan?
Grat jan shpin kputura e punpadukura.
Kt, pikrisht KT, e kan kuptuar zonjat dhe nuk na
japin as IKA, as leje vjetore, as leje pr ditt e shnuara fetare
q grekt i kan me aq bollk sa na dhemb kurrizi kur kemi pr
t shtruar trapeza, dhe as dhoro, si jemi msuar tashm ti
themi dhurats edhe kur shkojm n Shqipri e njerzit na
shohin me krshri se far fshehim pas asaj fjale...
...Sot ka grev. Jan n grev shofert e autobusve, t
trolejbusave, trameve, trenave, metros. Vetm taksixhinjt nuk
jan n grev. Prve parave q u marrin hallexhinjve q jan
t detyruar t udhtojn me to q t mos humbasin vendin e
puns, n xham, q t duket si nga brenda, ashtu edhe nga
jasht, kan vn nj lajmrim me shkronja kompjuterike dhe
me ngjyra ku t thon se, prve euros s par, sapo hyp n
makin, prve eurove q numron sahati q nuk ecn, por
vrapon, duhet t paguash edhe nj euro si dhurat pr
Krishtlindjet. Se nga e kan sajuar kt rregull askush nuk ta
thot, ashtu si nuk ta thot se pse ne, inxhinierve t
pastrimit, ne q prcjellim npr duart tona higjienn dhe
pastrtin e familjeve greke, q mbajm pleq e plaka ulok, q
rrisim me dashuri nne fmijt e zonjave q shtisin
supermarketeve luksoze e buzuqeve, q nuk mungojn ti
hedhin mbi pjatanc bakshishe kamarierve e hotelierve, nuk

53
na japin dhurat, nj bakshish fare t vogl, si shenj respekti
pr at pun t madhe q bjm pr to...
Sot ishte grev e prgjithshme. Ishte bllokuar cep m cep
Athina. Pr t shkuar n Kefalari mora taksi. Me gjith euron
dhoro t Krishtlindjeve rruga m shkoi 15 euro. Taksixhiut i
mora dftes, t ciln ia lash zonjs n dor. M pagoi vetm
ditn e puns. Parat e taksis nuk mi pagoi. M tha se nuk
kishte. M tha se duhej ta kisha marr n telefon... M hipn
nervat. Desha ti them se nuk do t shkoj m. Nuk ia thash.
Inatin e mbrmjes thon lre pr mngjes...
Sot, ndrsa u futa n metro drejt Agia Parashqevis, e
qetsova mendjen. Do t shkoj prsri, n ditn dhe orn e
caktuar, me tren, autobus apo me taksi qoft...
far t bja, thoni ju? A nuk bjn t gjitha inxhinieret
shtpiake t njjtn gj?

54
 GUXIMI DHE FORCA
E DIELA ANA PREKS

Sikur t isha djal... Kshtu ndrronte nj shekull m par

gruaja shqiptare. Por Dija, n penn e Haki Stmillit n romanit
me t njjtin emr, pasi do t mundohej ti binte bots me grusht,
do t deklaronte: Dora q tund djepin, tund botn...
Nuk e di pse mu kujtua ky detaj jete i nj periudhe jo
shum t shkuar dhe jo shum t afrme. Isha n bised me
nj grua dhe desha t gjej nj detaj t asaj pjese t shoqris q
tund botn. Kisha kuvenduar lirshm me Diela Ana Prekn
dhe krkoja t gjej rrnjt e forcs s saj n rrugn e vshtir t
gruas drejt suksesit. Gruaja shqiptare sot nuk krkon t jet
djal, ajo sht djal dhe vajz, sht burr n kuvendin e
forcs s puns dhe dijes, sht grua q di mir ta tund djepin
e shoqris.
Diela Ana Prekn, shkurt Ann, si e thrrasin t gjith, e
kam njohur ktu e gjasht vite m par. Kam kuvenduar me t
disa her e pas do kuvendi gjithnj kam pyetur: Ku e ka forcn
kjo grua? E kam krkuar prgjigjen tek familja e saj intelektuale
n Shkodr. E kam krkuar tek formimi i saj arsimor dhe
kulturor. E kam krkuar tek puna q ka br dhe bn. Dhe do
her, dika apo shumka m ka mbetur mangt. Pyetja nuk
ka marr prgjigje. Edhe n kuvendimin e para disa ditve
kapa dika nga forca e saj, por prsri e ndjej veten bosh para
asaj force q mbjell dhe korr ajo vazhdimisht.

55
 Nga nj janari i ktij viti ajo nuk sht m vetm
administratore e firms s madhe t transportit t udhtarve
Balkania Lines, por sht edhe administratore e Albanian
Interlines. E takon sa n Athin, po aq sa edhe n Tiran.
Para disa ditve ajo organizonte nisjen e 10 12 autobusve
n dit nga Athina n drejtim t Tirans e Shkodrs. Tani fluksi
nga Athina ka rn n 3 4 autobus n dit, por sht rritur
nga Tirana. Emigrantt tani m shum krkojn t vijn se sa
t shkojn. Dhe Ans i duhet t fluturoj sa n Tiran, aq
edhe n Athin. A nuk sht kjo nj detaj i gruas burr t
kohs son?
Por le t kuvendojm pr pak minuta me Diela Ana
Prekn...

* * *

- N nj bised do koh m par m keni thn: Na grat

shqiptare kena mend dhe me punn ton mundna me than Jena t
zojat. Do t desha t di pse thua Jena t zojat?
- Derisa arrijm t jena, jo njilloj si burrat, por shum her
edhe ma t forta se burrat. Edhe nga ana e puns, edhe si i
bajm ball jets, edhe me rrit fmijt, pr t gjitha ant, n
do drejtim.
- Dardha bie nn dardh - thot populli dhe Trandafili
trandafila qet, - thon shkodrant. Rrnjt e trndafilit t jets suaj
dalin nga nj familje e njohur intelektuale shkodrane: babai - Gjovalini
ekonomist, kurse nna - Rozina, pedagoge e historis. far ngjyrash
ka trashguar nga trndafili familjar Diela Ana Preka, ekonomiste
me universitet?
- Nga prindit kam prfitue shum, si nga ana intelektuale,
ashtu edhe nga prejardhja. Kur rritesh n nji familje intelektuale
mson edhe se si t sillesh me njerzit. I jam shum mirnjohse
nans edhe babs, i cili nuk jeton ma, pr edukatn q m kan
dhan, q m kan rritur shum mir.
- Thoni Jam shkodrane me t tana...

56
 - Pr ne shkodrant thon se i bajm t tana, shprehje kjo
e hershme. Dhe ashtu asht. T gjitha i bajm, por me ndjenjn
e mir. Kjo si pr punn, pr jetn, pr t gjitha.
- Ku qndron forca e Diela Ana Preks?
- Forca eme asht n radh t par tek familja, tek fmijt.
N radh t dyt asht tek puna, madje punn shum her duhet
ta vem n planin e par, sepse prej saj buron jeta n t gjitha
prmasat e saj. Ndoshta kam vrejtje nga e gjith shoqria ime
se punoj shum, por puna m jep jet.
- far kuptoni me pun?
- Me pun kuptoj me dhan at q ke mren, n shpirt, me
i dhan t gjitha. N fillim ndoshta nuk dinim shum gjana,
por po punove - mson. Puna asht msuesi ma i mir pr kdo
q e don dhe e respekton at. Duke punue e duke msue.
- Ju dini disa gjuh: sllavisht, italisht dhe greqisht, gjuht e
fqinjve tan shekullor. Jeni ekonomiste me universitet. Si e mendoni
rritjen e mtejshme t dijeve tuaja?
- do dit jam n krkim t dikaje t re, t msoj m shum.
Tani q punoj n t dy kraht, edhe n Shqipri edhe n Greqi,
dshiroj t msoj ligjet, ti njoh ato mir, n mnyr q t jem
korrekt me ta. Njohja e ligjeve, si e ligjeve t natyrs, t shoqris
po ashtu edhe e ligjeve t shtetit sht domosdoshmri. Nisur
nga kjo kam vendosur q n shtator ti futem puns pr ti
njohur ato me dije e kultur bashkkohore, me studime
universitare, do t vazhdoj fakultetin juridik. Kur shkova n
Shqipri u prballa me shum gjra q nuk i njihja. Shum vite
e larguar nga Shqipria m kishin shkaktuar nj boshllk n
njohjen e ligjeve dhe t rregullave q sundojn aktualisht atje.
U prballa me shum ligje e rregulla q nuk dija si ti kaloja.
- Kjo do t thot q pr nj njeri q ka synime t mdha n jet,
primare pr t sht t njoh ligjet, t njoh shoqrin, t njoh
gjithka q lidhet me t sotmen dhe me t ardhmen. Dhe kt e
synoni ju?
- Po. Dhe kam dshir q ta njoh ma afr do gja, jo nga
larg, por n thelb. Kt ma krkon edhe puna n Tiran, sepse

57
atje ligjet jan t lkundshme me gjra t tjera mbrenda q i
din t gjith. Prandaj kam qejf q t jem n dijeni pr t gjitha.
- Ju po m flisni pr dy pun: pr punn n Tiran dhe
njkohsisht pr punn n Greqi. A mund t ma zgjeroni kt pamje
t jets suaj?
- Nga 1 janari i vitit 2007 kam filluar punn n Tiran si
administratore e firms Albania Interlines, n nj koh q
jam edhe n Greqi prap administratore e firms Balkania
Lines. Jan dy firmat ma t mdhaja q merren me transportin
dhe q punojn shum mir. Kjo lidhet n radh t par me
mua, me at q gjithka ia kam dhan puns. Kam lan edhe
pak pr fmijt, por gjithka e kam t lidhur me punn. sht
e lodhshme, e di, nj lodhje e madhe, sepse jam gjithnj n
udhtim Tiran Athin e Athin-Tiran. N muaj mund t
baj edhe ma shum se njzet udhtime, nuk diskutohet me
avion, se nuk m premton koha, autobust i kam n
dispozicion. Kam nj lodhje, por q m knaq kjo lodhje kur
shoh frytet e puns, kur shoh se si e gjeta n Shqipri Albanian
Interlines dhe si e transformova, si vijon puna q nga janari i
vitit 2007 kur mora drejtimin e saj.
- Cili sht raporti pun familje?
- Pun, familje! Un kam dy fmij, kt e dini. M ndihmon
shum goca q sht 21 vjee n universitet...
- Pr far vazhdon vajza?
- Pr ekonomi - biznes.
- N zanatin tuaj?
- N zanatin ton, duke filluar nga baba im dhe gjyshi i
saj, nga un dhe ajo.
- Tre kate ekonomistsh. sht nj studente shum e mir.
Djalin e marr me vete. Q nga muaji janar vazhdon msimet
n Shqipri. N fillim e ova n nj shkoll greke, kurse pastaj
e ova n shkoll shqiptare, sepse fal squetsis s tij i kapi
shpejt msimet.
- Doni ta mbash shqiptar nj qind pr qind...
- Lodhem edhe nga kjo an, por kam edhe ndihmn e nans

58
sime, edhe t gocs time.
- Nna n Shkodr, ti ktu. Cilt jan marrdhniet e vajzs me
nnn?
- Me telefona.
- Vetm kaq?
- Me telefona. far t bajm? Flasim do dit e na duket
se jena afr, se kuvendojm n ballkonin e shtpis.
- Kam dgjuar pr nj ndrr tuajn pr t ngrit dika n
Shkodr...
- Drejt asaj pune jam. Nuk e kam prfundue akoma.
Shkodra asht vendlindja ime dhe kam dshir q t gjith ata
q jan shkodran ta kishin mendimin dhe dashurin q kam
un pr Shkodrn. Kam dshir q t hap dika q t jen edhe
shum t punsuar, t hapi fronte pune. Nuk ia kam arrit akoma
fundit. M duhet edhe pak koh.
- far natyre ka ky investim?
- E kam nji fije anonim. Ma von besoj se do ta bj publik.
- M keni thn dikur se na shqiptart dim me jetue si njerz
me qytetrim t lasht. far do t thot kjo shprehje e juaja, pr
ju?
- Nuk e di se sa njerz lexojn historin e Shqipris. sht
mir q do shqiptar ta dij shum mir historin e Shqipris.
Ta din se Shqipria nuk ishte ajo q thon disa se nuk kishim
buk me hangr. Shkodra ishte dikur qendra ma e madhe
tregtare e zons. Atje bahej pazari dhe e gjith bota e njihte si
Scutari. Kjo nuk asht nj histori e bame para pesdhjet vjetsh
por flasim pr histori shekullore. Kto i di prej nans time se
un nuk kam studjue pr histori. Vetm pr Shkodrn, ba me
e studjue historin e saj, do t msosh se si ajo jan pak vende
n bot. Shkodra asht nji vend q ka lum, liqen, det, mal,
hidrocentrale q i japin drit tan Shqipnis, lumenj q dikur
u prmbytshim nga uji dhe tani themi se nuk ka uj (!). Shkodra
ka nj kala me nj histori t thell luftrash pr mbrojtjen e
vendit dhe etnokulturore. Rozafa e Shkodrs dhe historia e saj
ma shum njihet jasht se sa njihet n Shqipri.

59
 - Na fute n histori, n at pjes t historis q Shkodra prbn
krenari kombtare, histori e lidhur me mbretrin e par shqiptare,
me mbretreshn e par shqiptare Teutn e me nj varg t pambarim
trimash e n veanti trimreshash q i dhan shklqim tr vendit,
prfshir ktu Norn, Tringn e t tjera. Cilat nga kto jan n idealin
e jets dhe t puns suaj si grua, q t bjn krenare q je shkodrane?
- Femrat shkodrane kan qen t forta n rrjedha t
historis, por edhe sot. Ka shum intelektuale, gra t formuara
nga ana arsimore e kulturore, por q dikush mbet mbrapa,
dikush i la mbrapa. Ka prej atyre q duke mos pas nj krah
mbetn pa krah, ashtu si ka prej atyre q vetm n saj t
krahut, pa asnj vler, u ngjitn lart.
- Kam dgjuar pr nj biznesmen n jetn tuaj private...
- Pr jetn private po e lam bisedn t hapur pr nj her
tjetr. Pr sot ta lam me punn, at q prbn boshtin e jets
s njeriut. Un jetn private e kam lan pak si n qoshe prball
puns, fmijve, familjes.
- S fundi, cili do t ishte urimi pr grat emigrante shqiptare,
meq thua q grat shqiptare jan shum t zonja?
- Do tu thosha q mos t rrin npr shtpia, por t lexojn,
t msojn, t dalin n jetn e gjall dhe t guxojn. Shtpia
nuk sjell asgja. Un n shtpi mund t rri vetm gjumin e nats,
edhe at me or t reduktuara. T guxojn dhe t ecin prpara.

60
 DY MOTRAT E ISOS LABE

I kisha par disa her, paksa nga larg, n at distanc q

lidh spektatorin me aktorin, kngn me auditorin, n shum
veprimtari n Athin. I kisha n krah, n nj udhtim t gjat
pesmbdhjet orsh, nga Athina n Lushnje. I dgjoja se si e
merrnin dhe e prcillnin kngn labe, si i lidhnin kngt n
trkuzn pambarim t isos. Nuk e di a flejtn apo jo nja dy or
n at udhtim knge. Di q hyn dhe mbetn n Lushnj si
kng. Di q kur nisn bisedn e dhimbshme t Valbons
emigrante me nnn e saj, njerzit bashk me duartrokitjet
prcillnin edhe lot.
Arrita ti gjej vetm mngjesin e 14 qershorit, nj dit
pas festivalit, tek pinim nj kafe tek Pilo Lela pr tu rrmbyer
pak nota nga zri i tyre njerzor...

***

- Si e ke emrin?
- Vojsava Hysenaj?
- Ju?
- Vasilika Sakaj.
- Tek kndonit n skenn e festivalit nj spektator i befasuar
nga knga dhe paraqitja juaj pyeti: Motra jan?. Ju motra jeni?
- Po.
- Si e filluat?...
- Vojsava: Kngn labe?

61
 - Po.
- Vojsava: Kngn labe e filluam nga pasioni. E kishte
kt pasion burri dhe motra ime, u b pasion edhe imi dhe i
kunatit. Sa her q mblidheshim bashk n familje apo n
shoqri kndonim. Motra ime dhe burri im e kishin n gjak
dhe na e futn edhe neve n gjak.
- Vasilika: Un desha t shtoja se nuk qe vetm pasioni
pr t knduar kngn labe, por ishte edhe dshira e madhe q
na e zgjonte emigracioni, ishte edhe mundsia q na u dha
nga shum emigrant dhe n veanti t rapsodit dhe drejtuesit
ton Kastriot Lekdushi, i cili me tekstet e bukura ka br q t
ngjitemi me dinjitet n shum skena si n Greqi, po ashtu edhe
n Shqipri.
- Mbrm artdashsi lushnjar u mahnit veanrisht me dialogun
e nns dhe t bijs, t Valbons emigrante dhe t nns s saj n
Shqipri. do t thoshit ju pr Valbonn?
- Vojsava: Pr Valbonn desha t thosha se me vargjet e
Kastriotit ishte nj Valbon n emigracion, q n bisedn
telefonike me nnn e saj foli n Lushnj pr hallet hallet e saj
q jan hallet e mbar emigrantve.
- Vasilika: Un, nprmjet fjalve t nns, oj mesazhet
e t gjith nnave, t cilat i ka prvluar malli pr fmijt e
tyre, pr vajzat, pr djemt n emigracion. Dhimbja e ksaj
nne tregon mallngjim dhe dashuri.
- Si e jetoni kt emocion knge?
- Vojsava: Tani na sht futur n gjak, na sht br shum
e nevojshme. Edhe telefonin kur e ngrem n bisedat me
Kastriotin dhe njri-tjetrin themi: Kur do t bjm prova?
Na sht br si nj smundje kronike.
- Vasilika: Emocionet e kngs jan t vazhdueshme. Ato
nuk jan vetm n skena ku na rrmben publiku me
duartrokitjet apo me dgjimin e tyre t kndshm, por edhe
emocionet q kemi ne pr kngn, q e ndjejm kt kng, t
ciln e kemi knduar prej vitesh.
- far roli keni ju si kngtare n grup?

62
 - Vojsava: Un n grup si kngtare jam marrse, me pak
rreshta, sepse at prballoj, si dhe me ison dhe me t tjera:
- Ju?
- Vasilika: Un jam marrse, si edhe motra ime.
- N Greqi far pune bni?
- Vojsava: Un nuk punoj.
- Vasilika: Un punoj npr shtpia, ndihmse shtpiake,
si i thon.
- Sa fmij keni?
- Vojsava: Kam dy djem. Ktu do t flas pak se nga ajo q
e kemi shum qejf kngn pas kam edhe djalin e vogl, Alfred
Hysenaj. E kam br pjestar t grupit. sht 20 vje dhe nuk
erdhi ktu, se nuk kishte dokumente. Ai sht hedhsi i grupit.
- Po ju?
- Vasilika: Un kam tre vajza. E madhja studion pr
ekonomi, e dyta mbaroi liceun, kurse e treta vazhdon shkolln.
- Lidhen me kngn vajzat?
- Vasilika: Kan dshir, dgjojn... N shtpi kndojn.
Na kan shoqruar n grupe. Vajza ime sht prezantuesja e
grupit polifonik, e cila n veshjen e saj ka flamurin shqiptar.
Edhe ajo donte t vinte n Shqipri por...
- Si e ndjet veten n Lushnj, n kt veprimtari t bukur?
- Vojsava: Si n Shqipri. Si n vendin tim. Q m bukur
nuk ka m ku t vej. Me njerz shum t afruar, shum t
respektueshm. Tamam n Lushnj, njerz t but.
- Vasilika: Nderin n Lushnj e kemi ndjer q n
emigracion, sepse lushnjart na kan pranuar n gjirin e tyre,
na kan mirpritur me kngt tona, pavarsisht se ato nuk
jan t krahins s Lushnjs, por t jugut. Ne jemi pritur me
przemrsi nga emigrantt lushnjar. Dje n Lushnj u ndjem
dy her t gzuar, sepse Lushnja sht nj vend tamam historik,
si e thot edhe rapsodi jon ku sht br Kongresi i Lushnjs.
Populli i Lushnjs mbrm na ka pritur me duartrokitjet m t
przemrta dhe jemi shum t knaqur.
- Jeni dy motra. Cili sht mbiemri juaj i vajzris?

63
 - Un kam mbiemrin e burrit, kurse Vasilika ka at t babait
ton i njohur n Labri, Sakaj.
- Ku keni lindur?
- Me origjin jemi nga Smokthina. Kemi lindur n Vlor.

***

- Cili sht mendimi i Kastriot Lekdushit pr dy motrat marrse

t kngs labe?
- Un do t thosha se, n qoft se ky grup sot ekziston dhe
u paraqit si prfaqsues i komunitetit shqiptar n emigracionin
n Greqi, merita e par u takon ktyre dy grave. U takon
fmijve t tyre. U takon edhe burrave t tyre. Shtpit e tyre
jan kthyer n vatra kulture: Fmijt e tyre n shkolla, kur ne
bnim prova deri n ort e vona, i duronin shqetsimet dhe n
t njjtn koh prparuan ata dhe kta vet. Dua t them edhe
dika tjetr, q sht fakt se t dyja kto jan shum t sakrifics.
Pr shembull, un mbaj mend nj rast t Vasiliks. Kur ne do
t shkonim n 60 vjetorin e lirimit t Atdheut Vasilika,
ndodhej e shtruar n spital. Ajo doli nga spitali dhe erdhi pr
t knduar kngt pr Festn e Flamurit, pr Festn e lirimit.
Vojsava, q sot nuk punon, ka humbur nj vend pune vetm e
vetm se iku pr t ardhur t kndoj me grupin. Sakrificat e
tyre jan t jashtzakonshme. Ndoshta ndonjher edhe un
vet lodhem me pun duke punuar aty, por kto jan ato q
mua m detyrojn t mos shkputem dhe pasionin e tyre ta
kthejm n vepr. Jo n vepr thjesht pr momentin, por edhe
n nj vepr historike pr jetn kulturore n emigracion.
- Si i zbulove kto?
- Rastsia sht mbreti i bots. (Qeshim) N nj aktivitet t
7 8 Marsit dgjoj Vasilikn tek kndonte n nj tentativ t
shoqats Vllazrimi pr organizimin e nj grupi polifonik.
Un u tregova paksa dinak, me terezi u futa n ato organizmat
e shoqats, derisa organizuam grupin. Dhe po dinak u treguan
ata t shoqats s Lushnjs dhe Federats s Shoqatave

64
Shqiptare m von, q na krijuan mundsi reale pr
organizimin e veprimtarive, duke na ndihmuar dhe inkurajuar.
Tani mendojm se kemi dal nga sfera e shoqatave dhe federats
dhe ashtu si u prezantuam edhe mbrm, ne mbetemi nj
grup folklorik i kngs shqiptare t shqiptarve t Greqis.

65
 LOTI IKANAK I LAVDIE BISHS...

E kisha takuar edhe nj her tjetr ose m sakt t them ia

kisha par lotin n sy tek recitonte vargjet e nj poeti, midis
poetve, diku n nj lokal t vogl n afrsi t sheshit Koliatsu...
E pash edhe sot, m 20 maj 2007, n ditlindjen e 55t t
Spiro Xhavars n nj sall t madhe, plot drit, n afrsi t
sheshit Viktoria. N nj dor mbante mikrofonin, n tjetrn
mbante nj libr me poezi Qoshku i rrzuar. Nuk ia fiksova
dot lotin n celuloid. E pash kur i doli nga deti njerzor dhe
mori tatpjet mollzave mbi parket...
Nuk e lash t bjer. Nxitova dhe e fiksova n nj tjetr
celuloid, n at q as shkruhet e as fotografohet, por ndjehet,
mbillet e mbetet n shpirt...

- Tek recitonit pash lot n syt e tu, ndjeva nj gjendje

shpirtrore q reflektohesh thell n pamjen tuaj. far jan lott
pr nj aktore?
- sht e vrteta, shpirti, loti... Mos ma qorto lotin, - thot
poetja Englantina Kume, sepse ai del i lirshm, i dlir, ashtu i
pastr, si sht nga brenda. Edhe kur sht i vrtet ai rrjedh
pa u shtrnguar. Un mendova se sht e vrtet, sepse n
poezin e zoti Spiro Xhavara edhe un gjeta vetveten. Ashtu
si ia kan rrzuar atij qoshkun atje n Gjirokastr, edhe neve,
nj pjese t mir t emigrantve shqiptar, na i rrzuan at
qoshk. Vall kur do ta ngrem?
- Ju jeni aktore. N jetn tuaj sa her keni qar?

66
 - Sa her e kam ndjer t vrtet.
- Mbani mend ndonj rast t veant?
- T vrtet? N sken? Ha, ha, ha... Uuuu... t them t
drejtn... Koht e fundit, n filmin q luajta, t mos zm ato
t parat, por t vijm tani, nga fundi, pastaj t zm t hidhurat,
q t mblat t jen n fund. N filmin q interpretova Ilios
sto Egjeo (Dielli n Egje), film grek me regjisor grek, krah pr
krah aktorve grek, ne jemi nj familje shqiptare q kemi
ardhur duke mbartur mbi supe derte e halle dhe punojm n
nj fidanishte, mbledhim mastika. M tej, ka edhe ngjarje t
tjera. sht nj moment kur vemi n nj fest. Aty nis nj
muzik pr t krcyer e knduar. Mblidhen shqiptart dhe,
ndrkoh, ngrihen edhe djemt e mi pr t krcyer. Grekve
nuk u erdhi mir kjo. Nuk u erdhi mir se diku-diku thell
ekziston ai racizmi q nj shqiptar t ngrihet t krcej dhe t
zr vendin e atij dhe aq m tepr t krcej aq bukur. Aty
plasi sherri. Filluan t rrihen. N kohn q un u ngrita dhe u
sula pr t ndar sherrin, pash djalin tim q e interpreton
Laert Vasili, t gjakosur, t lemerisur, t grisur. Natyrisht, n
at moment, cilado nn shqiptare kur shikon djalin t gjakosur,
sepse un nuk e kisha par me grim, e pash kshtu, rastsisht,
kur m doli prpara, ulrita me nj forc kaq t madhe dhe m
doli nga shpirti nj duf, si nj ujk nga nj shpell mund t
them, m ra t fikt dhe kur m dhan uj, un nuk e kaprceja
dot... ... u mbyta, u mbyta. Cila nn shqiptare do ta
duronte dot djalin t gjakosur nga nj dor e huaj? Aty m
shprthyen lott dhe nuk e mbaja dot m veten dhe thrrita
bir...bir...bir... ulrita dhe rash n gjunj. Mu prfytyruan
fmijt e mi menjher. Mu prfytyrua vetja ime. Ja kta jan
hallet tona, dertet tona. Ja, aty nuk ishte lot i vrtet?
- Kjo sht sken e filmit apo...?
- Kjo sht sken e filmit q un e interpretova dhe kur
mbaroi filmi, skenaristja thirri: Bravo! Bravo! Bravo! Regjisori
m mori prqafe dhe m tha: Si sht e mundur q e bre kaq
bukur? I thash: Un nuk interpretova, luajta vetveten. Luajta

67
at q neve na ndodh do dit. Kshtu q loti prandaj ishte i
vrtet.
- A mund t prezantohesh pak. Kur e fillove kartert e teatrit?
- Dgjo. Un ika nga shtpia shum e vogl, shum e vogl.
Ika pr t ikur nj lug nga sofra, sepse ne mbetm katr motra
t vogla jetime. Dhe nna ime thoshte: Kam katr vajza, katr
male n kurriz. Dhe, vrtet, ashtu ishte. Nuk e di, ndoshta
kishte lindur brenda vetes time ajo q un dika do t bhesha
pr skenn. sht interesante. Kam nj shenj n kmb, e kam
djegur aksidentalisht me mash, kur kam qen e vogl. Babai
m thoshte: Babai do t t bj artiste. Babain un nuk e mbaj
mend, se nuk e dija se fmijn e rrisin dy prindr, por ma
thoshte m von nna se do t bj babai artiste, do t t vesh
orape satapure, q t mos duket kmba e djegur. Dhe,
uditrisht, kshtu erdhn ngjarjet.
Un fillova t punoj q n moshn trembdhjet vje, akoma
nuk dija se ishin skenat. Luanim me shkolln, recitonim,
kndonim. Fillova t punoj n kombinatin e peshkut q u hap
ather, n 55-sn a 56-tn, kur un akoma nuk i kisha br
trembdhjet vjet. Dhe, ngaq isha shum e vogl, n fillim m
vun t laj peshkun, por ato halat e peshkut mi shponin duart
dhe mu enjtn. Pastaj m vun pr t ruajtur salcn. M ulnin
n karrige. Bje hesap, isha kaq e vogl, saq kmbt nuk m
ceknin n tok dhe shpeshher m zinte gjumi duke ruajtur
sahatin q t mos digjej salca.
N nj konkurs q u b n Tiran me repartet ushtarake
un isha si valltare, kurse Petraq Karaja ishte si recitues. Aty
na dhan flet lavdrimi. Ktu filloi ngacmimi i par. Pash
Tirann, pash skena t mdha, njerz t kulturs e t artit....
Shpeshher, turp nuk sht ta them, (pshertin)... Ne e
kishim shtpin lart n tarrac. Posht nesh ishte nj
berberhane. Dhe kur na mungonin lekt pr buk, un zbrisja
posht n berberhane, merrja nj fur dhe fshija nga mbrapa
t porsaqethurit, t cilt m jepnin dy lek, tre lek, pes lek.
Dhe kto un i mblidhja pr t nxjerr bukn e dits. Ishte

68
koha e zis s buks, e trisktimit. Se un isha m e madhja
nga fmijt. Q t z hollsisht t gjitha ato, t zn t qarat.
Bje hesap, kur zinte shiu, hipte ustai t rregullonte nj
qeramidhe dhe thyente njzet. Dhe ne vinim posht legent
pr t mbledh ujin...
Fmijrin e kam pasur shum t hidhur. Nj nga ata t
berberhanes q merrej me amatort diletant, m kishte ndjekur
n shfaqjet me shtpin e pionierit ku un krceja, kndoja,
recitoja, m tha shko n Tiran. M dha nj fragment nga
nj dram ruse Dashuria n agim. Bashk me mua erdhn
edhe katr pes t tjer, prej t cilve vetm un fillova n liceun
artistik. Kjo ndodhi kur isha vetm 13 vje.
Mbarova shkolln. U diplomova. Nuk po them
shklqyeshm, se nuk dua ti bj qejfin vetes. Pas shkolls
punova nj vit n estrad, sepse nuk e prballoja dot
universitetin nga ana ekonomike. Nuk isha me pages, me
burs isha, por m duhej t blija nj valixhe, nj pal kpuc,
ndonj fustan... Dhe punova nj vit n estrad.
M pas kalova n Institutin e Arteve.
- Kur e mbaruat Institutin?
- Un i ndrpreva disa koh studimet, sepse psova nj
aksident automobilistik, mbi bazn e t cilit u b edhe skenari
i filmit Flutura n kabinn time. sht nj ngjarje e jets sime,
e hidhur edhe ajo...
Si mbarova, pata disa propozime pr t punuar n Tiran,
por un preferova Vlorn, vendlindjen time.
- Kur e filluat karriern artistike?
- N vitet 68 69
- Deri kur?
- Deri n vitin 1992. Pastaj, mbas nj turneu q vajtm n
Austri ika dhe erdha ktu me nj shfaqje, festival pr fmijt,
teatri i kukullave. Ne ishim tre aktor q shkuam pr t
ndihmuar amatort e teatrit t kukullave. Disa nga shokt tan
ndenjn. Ishte koha e emigracionit. Un, duke pasur disa
detyrime familjare, por edhe mosha ishte e till q nuk i

69
prballoja punt e vshtira n emigracion, u ktheva n Shqipri.
Pastaj m mori vala, si shum t tjer dhe un u riktheva n
Greqi. Erdha n fund t vitit 1995, mbas vdekjes s nns. Si
humba nnn nuk m mbante m asgj.
- Si e fillove jetn n Greqi?
- Ktu pata fatin t punoj fillimisht tek nj aktore. Ajo kishte
nj fmij pr t rritur. Un nuk dija asnj fjal greqisht. M
prezantoi dikush tjetr dhe sa m pa tha: Do ta marr se jemi
kolege.
- Fillove rolin e grave shqiptare...
- Rolin e grave shqiptare dhe rolin e nj aktoreje... Edhe
atje kam psuar nj tragjedi. Ajo shkonte n teatr nat pr
nat. Un n nj moment rrezikova jetn, edhe mund t vdisja
pr problemet e shtpis...
Kam lar shkallt. Nuk i kam lar me uj, i kam lar me
lot. Kam br edhe pun t ndryshme si t gjitha grat shqiptare,
t rnda...
- Tani me se merresh?
- Pata para pak kohsh nj propozim pr nj rol nga kanali
ALTER, t cilin un nuk e pranova vet. E pyeta at q m
mori n telefon pr rolin. M tha kshtu... kshtu... I thash
nuk sht pr mua. Prderisa kam br nj hap prpara pse t
bj dy hapa mbrapa? Kshtu nuk e pranova.
Aktualisht punoj n nj familje. Zonja dikur ka qen
pianiste, bashkkohse e Maria Kalasit dhe un jam ajo q e
shoqroj. Kaloj mir n at familje. Nj nga djemt sht aktor.
Parmbrm pata nj ftes dhe shkuam n teatrin Aliqi
Vuluglaqi, ku luhej komedia Nuk jam un. M trajtojn
mir. Jam e knaqur.
- Me k jeton ktu n Greqi?
- Jam me familje. Plot jemi. Shyqyr Zotit! Mbi t gjitha kam
djalin, at q kam m t shtrenjtin e jets sime.
- far pune bn djali?
- N ndrtim. Ka mbaruar mjeksoren n Vlor, por punon
n ndrtim. Hyjnor e ka emrin e vrtet, Hyjnor Qerimi, por

70
sht kthyer n Niko (qesh). Un e solla t vogl, kur akoma
nuk i kishte dal pasaporta. Si t bjm? E morm me
pasaportn e nj shoku. Nusen e futa n pasaportn time si t
jet vajza ime. Ata ishin akoma t vegjl, sapo doln nga shkolla
mjeksore... Me probleme me dokumentet, si t gjith
shqiptart. far do t bhet, lesh e li e kasht e kokrr...
- Si e sheh t ardhmen?
- T them t drejtn... pak drit jeshile shikoj. Nj nga nipat
e mi u kthye n Tiran, atje kam motrn. Ishte inxhinier kimist,
erdhi n kohn e turbullirave ktu dhe atje ka dy vjet q nuk
sht rregulluar me pun. Pr mua ndoshta nuk sht problem,
sepse mund t luaj rolin e ndonj plake me flok t bardha,
por... kam frik. Kam frik se far do t bhet. Makar t shoh
nj drit jeshile e t kthehem nj dit. Un, jo pr atdhetarizm,
pr tu dukur, t them t drejtn, por e dua shum Shqiprin,
veanrisht Vlorn. Pa ern e detit un sjetoj dot...
- Faleminderit!
- Faleminderit edhe un!

71
 MJEKJA Q DO T MSOJ SHQIP DHE...

M ka qlluar q ta njoh at grua. Ajo q m ka br

prshtypje tek ajo sht kmbngulja pr punn, prkushtimi
pr t futur n jetn e saj do dit nga nj rrnj t re, pr ta
ujit e ushqyer q ajo t deprtoj thell truallit jetsor. sht
nga ata njerz q i ngjiten malit t thepisur t jets, si thuhet,
me thonj e me dhmb. Prindrit nuk i prcolln asnj lloj
pasurie t paluejtshme. Nj gj po, ia dhan dhe ia treguan me
dashuri e me krenari. I treguan rrugn e dijes. E pan q vajza
ishte e dhn pas msimeve, q sa ngjitej n klasat e jets aq
ngjitej edhe n dije e kultur. Vajza zgjodhi mjeksin si pasion
dhe profesion pr jetn. E mbaroi universitetin shklqyeshm.
Kaq e ndjente se ishte pak. Duhej m shum. Duheshin net t
tjera pa gjum, dije e kultur profesionale e qytetare m e
madhe. Iu fut dhe vijoi ngjitjen. U b kardiologe. U b pedagoge
n universitet. Bri emr n mjeksi...
Kaq sht mjaft pr nj njeri q nuk synon dhe nuk do t
ngjitet n maj. Ajo nuk ishte prej atyre njerzve q e ndalin
hapin, e presin ngjitjen dhe prehen t qet n komoditetin e
formuar me mund t madh e me djers urg...
...Nj grua, nj shqiptare, q e merr n pun nj her n
jav, i ka dhn elsat e shtpis dhe besim pr shtpin si t
ishte vet, e bn portretin e saj me dy fjal sht n pun,
gjithnj n pun. Sa n spital, sa n universitet, pran
pacientve dhe studentve...
...Ajo ka shum pacient. E krkojn at n telefon, n

72
spital, n klinikn e saj diku pran sheshit Mavili. Midis
pacientve t saj ajo veon shqiptart, si i quan, njerz me
kultur e me personalitet....
Nj dit, n njrn ndr t paktat dit q takohet me
shqiptaren, pasi shkumoi n xhezve dy kafe, u ul n kolltuk
dhe mbushi filxhanat, e ftoi at t pinin kafe. Muhabeti u ndal
tek hallet e dits, tek vajza e saj q ishte kthyer nga studimet
n Amerik dhe tek brezi i ri q nuk i futej puns, nuk e donte
dhe nuk e vlersonte at. I foli pr shqiptart, pr ato q i kishte
njohur n punn e saj dhe pr ata q kishte dgjuar t fliteshin
kudo me simpati, pr prkushtimin e fmijve ndaj prindrve
dhe harmonin q lexohej n mardhniet mes tyre, mardhnie
q i kujtonin asaj fmijrin dhe ngrohtsin q ekzistonte n
familjen greke. Biseduan gjat...
Kur u duk se hallet i kishin nxjerr n shesh dhe shqiptarja
u b gati t ngrihej, ajo e kapi prkrahu dhe e uli n kolltuk. U
ngrit dhe mori nj bllok shnimesh dhe nj stilolaps.
Dua t m msosh shqip tha me vendosmri.
Shqiptarja n fillim u habit dhe nuk u besonte veshve.
Askush deri ather, n asnj vend ku kishte punuar, nuk ia
kishte thn nj fjal t till.
Un u shrbej shum shqiptarve- vazhdoi ajo. N
mjeksi fjala shron m shum se do ila. Ti thuash tjetrit
fjaln e mir, fjaln e ngroht sht si ti kesh dhn nj jet t
dyt...
Shqiptarja po e dgjonte me vmendje, paksa e habitur,
por edhe me nj respekt miratues pr ato q thoshte. Prvoja e
saj tridhjet e pes vjeare si msuese e dinte vlern e fjals s
mir, fjal q ngre pesh njeriun jo vetm kur sht i smur.
Dua, vazhdoi mjekja, q me pacientt shqiptar t flas
shqip. Pr nj t smur fjala n gjuhn amtare ka vlera t
jashtzakonshme shruese. Ajo, pr do mosh, fmij, i rritur
apo plak, ka tingullin dhe kujdesin e nns. E kam ndjer kt
gj kur ndonjher i kam folur pacientit me ndonj fjal shqipe
q e kam kapur n bisedat e tyre. E kam par si u elet fytyra,

73
si buzqeshin, si t prcjellin me dashuri dhe respekt...
Kaq tha mjekja dhe menjher filloi ta pyes shqiptaren. E
pyeste greqisht dhe, pasi merrte prgjigjen n gjuhn shqipe, e
shkruante at n bllok me germa latine, e prsriste disa her
derisa merrte miratimin se do gj e kishte thn me tonin e
duhur t fjals dhe t zrit...

***

Kto mi tregoi shqiptarja q tash e tutje, do ti duhej q

krahas puns n at shtpi ti fliste mjekes jo vetm greqisht,
por edhe shqip. T njjtn gj do t bnte edhe ajo me msuesen
shqiptare...

***

Kjo ngjarje m vuri n mendime. Ne kemi ardhur n Greqi

dhe nevoja e jets na detyron q t msojm t shkruajm, t
lexojm dhe t flasim gjuhn e huaj. Greqishtja pr ne nuk
sht nj gjuh e huaj, sht nj gjuh q n hapsirn
gjeografike shqiptare sht msuar dhe kultivuar n t gjitha
nivelet e arsimimit, q nga shkolla fillore, n t mesmen e deri
n universitet. sht nj gjuh q e flet nj numr goxha i madh
i bashkshtetasve tan, i minoritarve grek n jug t vendit.
Shqipja, pr kt pjes t popullsis, ka qen prej dekadash
gjuh e dyt, gjuh e cila sht msuar n shkolla t rregullta,
me libra dhe fjalor t kohs. Kta libra e mjete t tjera msimore
jan n prdorim edhe sot n t gjitha shkollat e minoritetit.
Jan libra e mjete msimore t ngujuara vetm atje dhe nuk
e kuptoj pse askush deri sot nuk ka thn nj fjal, (as partia
q flet pr t drejtat e njeriut me theks helen), q kto libra, t
botuara n nj tirazh t madh t kalojn kufirin dhe t jen n
dispozicion t atyre q duan t msojn shqip. Besoj q ajo
mjekja, por edhe t tjer grek, (ndonjri prej t cilve ndjek
kursin n Shkolln Shqiptare t Athins), do ta dshironin nj

74
gj t till, do t kishin nj baz logjike t msimit t gjuhs
shqipe.
N Greqi, n frontistiriot greke msohen thuajse t gjitha
gjuht kryesore t bots, t Evrops dhe t Azis. N rrug
djem e vajza t reja t ngjisin n dor fletushka, ku t ftojn t
shkosh n kurse e t msosh anglisht, spanjisht, italisht,
frngjisht, gjermanisht, portugalisht, japonisht... Vetm shqip
nuk t fton askush q t msosh...
N librarit greke gjen fjalor e metodika pr msimin e
gjith gjuhve t bots. Vetm shqip nuk gjen asgjkundi...
Jemi gjiton, madje gjitont m t hershm n Ballkan.
Gjuht i kan dhn vazhdimisht fjal, shprehje, gojdhna,
njra-tjetrs. Ashtu si i kan dhn edhe gjak n momente t
caktuara t historis kur ka qen e nevojshme. A nuk sht
nevoj e dits shkmbimi i gjuhs dhe i kulturave mes dy
gjitonve?
Nj pyetje q e di se askush nuk i jep prgjigje. Politika
dhe politikant n qelizat trunore kan vetm karrige e kolltuqe
q rrotullohen rreth vetes.

75
 NJE MOTER QAN PER VELLANE

M ndodh q dy-tre her n jav t gjendem n t njjtin

autobus, at q i bie diagonal Athins, 608 tn. Ajo rri sipr e
un posht sheshit Amerika. Ajo mban fmijt e nj ifti
mjeksh e un pastroj shtpin e nj msuesje muzike. Kur
qllon q ndonj ift karrigesh sht bosh, ulemi pran e pran
dhe vem n mes furkn me bashkn e bardh t deles, lidhur
me gjalm e tjerim lesh. Filli q nxjerrim sht i gjat dhe shrben
pr t thurur trkuzn e jets q kalojm...
At dit e pash t skuqur nga syt. Kur u ulm pran e
pran ajo shprtheu n lot. I vura dorn mbi ball, i ngrita
lart kokn e krrusur mbi prehr dhe e pyeta e shqetsuar?
- far ke? far t ka ndodhur?
- Vllai... - belbzoi dhe prsri uli kokn e ngashrimi
shprtheu.
- Vllai? far ka vllai? sht aksidentuar? I ka ndodhur
ndonj e keqe?
- Jo. Jo...
Dhe prsri uli kokn mbi gjunj sikur donte ti shptonte
nj dhune.
- Po far ather?
- E ka kapur policia.
- Pseee?!
- Kot. Duke punuar n ndrtim. Dhe duan ta dbojn nga
Greqia. Si t rroj?! Si ti ushqej katr fmij?!

76
 Ia ngrita kokn, nxora nga anta nj shami dhe i fshiva
fytyrn mbi t ciln lot t nxeht kishin formuar brazda. E
qetsova duke krkuar fjaln e duhur, at q shron plagt e
than lott.
... E kishin kapur tek punonte n nj vil n Kifisia. Tre
polic ishin prball me puntort dhe njeri prej tyre e kishte
thirrrur me emr e mbiemr. Kishte thirrur vetm at, asnj
tjetr, ndonse aty kishte edhe shqiptar t tjer, kishte edhe
kurd. Vetm kryeustai ishte grek. I kishin vn hekurat dhe e
kishin shtyr n pjesn e pasme t makins s vogl policore. E
kishin zbritur dhe prplasur n nj qeli dy me dy metra katror,
ku rrinin pes vet. Nuk kishte dokumente ose, q ta themi me
saktsi, kishte nj karton jeshil nga regjistrimi i par n OAEDH.
Nevojat familjare e kishin detyruar t kthehej pran fmijve
dhe po kto nevoja u kishin dhn fuqi kmbve pr t kaluar
malet e krahve forc pr t punuar n punt m t vshtira
n bujqsi. Nga lvizjet e shumta nuk kishte arritur q t
rinovoj letrat thjesht se kudo ku punonte nuk i jepnin ensima.
Koht e fundit kishte gjetur nj pun t mir, pun e cila n
saj t zgjuarsis dhe prvojs e kishte ngritur paksa
ditpagn...
...Nj dit i kishte thn kryeustait grek se i duheshin
ensima pr t br dokumentet, madje i kishte dhn n dor
edhe kartonin e ensimave dhe bllokun e regjistrimit n ndrtim...
...Pas tre ditsh ia kishte behur policia. E kishte thirrur me
emr dhe mbiemr dhe e kishte futur nn dh, n nj qeli t
lagsht.
...Ktu ajo e mbaroi tregimin e saj, fshiu me dorn e vet
lott q vazhdonin t mbushnin liqenin e syve dhe pyeti?
- far t bj?
Nuk dija se far ti thoja, prvese asaj fjalis s rndomt
q na vjen n mendje e prfundon n goj.
- Gjej nj avokat...

77
 ***

T pasnesrmen, se kshtu i kemi t alternuara takimet,

prsri u ulm bashk. Lott i ishin thar n liqenin e syve, por
brenga ia grryente mendje e shpirt. Tha se e kishin gjetur nj
avokat. Se kishte krkuar shum para dhe ia kishin mbushur
duart. Se e kishte uar punn n gjyq dhe se e kishte ndaluar
prkohsisht dbimin...

***

Dy dit m von, kur u prballm me njra-tjetrn n

koridorin e ngusht t autobusit, pash ti prshkonte fytyrn
nj hije gazi.
- E liruan, - tha, - e liruan me kusht...
- far kushti?
- Me kusht q brenda dy javsh t dorzoj n polici
vrtetimin se sht regjistruar n bashki si person i ligjshm.
- Brenda dy javsh? Por qarkorja pr ligjin akoma nuk ka
shkuar npr bashki...

***

... Qarkorja nuk ka shkuar dhe nuk dihet se kur do t

shkoj. Ligji ka dal, sht votuar n parlament e sht botuar
n gazetn zyrtare. Gjykatsi i ka dhn dnim me kusht q
brenda dy javsh....
Dy jav kaluan... Ai, po ta ndjek kryeustai (nga frika se
mos ai i krkon parat e puns s papaguar, parat e vjedhura)
rrezikon ti humb t gjitha, t bhet i padshirueshm pr
pes vjet... Pes vjet q lidhen me bukn e dits s fmijve t
tij...

78
 KUTIA E PANDORS DHE
KUTIA E IKANAKVE
-Meditime duke ndjekur nj emision televiziv

Nj SMS n celular m 1 maj 2006: Ashiku! Gzuar festn!

Sot n orn 23.00, n emisionin To Kuti tis Pandoras e Kosta
Bahevanit me Jorgo Dalaras
E kisha kaluar shum her telekomandn e televizorit
mbi kt emision, por asnjher nuk isha ndalur. Kurioziteti
then gurin e djeg drurin ndaj n orn 23. 00 u ngula para
ekranit
N ekran shfaqet Zagoria, antipodi i Zagoris son me
bukurin binjake t maleve, t natyrs n gjelbrim e lulzim,
t shum shtpive e pak njerzve. Taso Kurti lviz me t shpejt
gishtrinjt mbi tastiern e fizarmoniks, ajri i s cils i fryn nj
melodie q e shkrir me zrin e kngtarit shqiptar luan koht
nga vendi. sht nj melodi e kng kurbeti, q flet pr shtpi
e fshatra t braktisura, pr njerz q ikin natn pa kthyer kokn
pas, pr mrgime t largta e malle t pashuara mrgimtarsh
pushtues t bots.
Nuk e di pse Bahevani e Dalaras zgjodhn Zagorin greke
si els pr t hapur Kutin e Pandoras. Ndoshta, sepse
braktisja e saj ka t njjtn pamje me braktisjen e simotrs n
faqen tjetr t malit. Ndoshta, sepse, si zhot emigranti grek
Dhimitr Xhimani, shtratin e vendasve po e zen t ardhurit e
shkollat dhe ekonomia e fshatit jetojn nprmjet zrave t

79
fmijve t t ardhurve dhe duarve puntore t tyre
Ktu nisin tregimet, me figur e z, n sinkron me t
sotmen e t shkuarn
Shqiptari Ishim pes vet. Udhtuam ditn e natn, npr
shkmbenj, pyje e male me shum bor e me pak ushqime.
Ditn e tret trastat ishin bosh. N nj dyqan krkuam buk e
uj. I zgjatm pronarit njmij dhrahmi. Nuk na dha, na
przuri. Vazhduam t ecnim pa buk e pa uj. N nj fshat
tjetr takuam nj greko-gjerman, nj njeri q i dinte plagt e
kurbetit, i kishte jetuar po aq dhunshm sa po i jetonim edhe
ne. Na bleu buk, ushqime e uj. Na preu edhe biletat e na
hypi n trenN Manastiraq blem kpuc e veshje t lira.
Natn e kaluam nn nj ur n Akropol
Greku Mbaj mend ditn e par t emigrimit n Keip
Taun, n Johanesburg. Kisha vetm dhjet dollar n xhep. Pa
njohje, pa gjuh, pa buk, m dukej vetja si i harruar n mes t
oqeanit. U futa nn nj ur, u mblodha kruspull n nj qosh
dhe qava. Kujtova vendin, familjen, fmijrin q lash pas.
Shqiptari Kur erdha nuk dija asnj fjal greqish. Punoja
e msoja
GrekuKur shkova nuk dija asnj fjal anglisht. Tr ditn
punoja n pun t rnda e tr natn mundohesha t msoj
gjuhn
Shqiptari I huaji sht i huaj. Na pyesnin se ku jetoni n
Shqipri, n shtpia apo n shpella. Ksenofobia
GrekuPronart e magazinave kur vinte ndonj kontroll
n goj kishin shprehjen Ktu nuk ka as grek e as minj
N ekran dalin fytyra emigrantsh, grek ish emigrant,
shqiptar, afroamerikan, kurd. Del Jorgos Alivanos, nj
personalitet publik grek dhe flet pr vitet e tij si emigrant. Del
Janis Banis, Spiro Thomai, Nikos Vutas, Taso Kurti, Dhimitr
Xhimani, Kristo Rasen (bullgar), Jorgo Dallaras
Nuk i njihja folsit, por njihja brengn e tyre, breng e njjt
me timen dhe t t gjith emigrantve, t t gjitha kohve e t
t gjith vendeve, shikoja n ekran e pas ekranit, dgjoja n z

80
e nn z
N nj moment m trheq vmendjen nj z dhe figur
e njohur. N fillim n ekranin e nj televizioni privat,
Televizionit 10 dhe m pas n shtpi e n shoqri me njerzit.
Seferina Seranin, gazetaren dhe fotoreporteren, e njoh, madje
para disa muajsh kisha br edhe nj bised me t. Krkova n
kasetat e mia dhe e gjeta. Asaj q tha ajo, hapat e saj t para
n Greqi, momentin kur u smur dhe vetm dora e nj fmije
atje ku punonte lodhshm i voku paksa nxehtsin e ballit,
biseda me mjekun human grek, q iu ndodh pran e gjykoj t
arsyeshme ti shtoj dika nga ajo q nuk tha, at q ajo me
durim e kmbngulje e krkoi dhe e arrriti
Ja disa copa t shkputura nga biseda me t nj dit
vjeshte, n mjediset e ekspozits s madhe fotografike Athina-
shekulli XX
- Kush sht Seferina Serani?
- Seferina Serani, tani n kt moment, sht fotografja
Seferina Serani. sht, natyrisht, nj shqiptare q erdhi ktu
dhe punoi vetm me kraht e saj. T gjitha mundsit
ekonomike i krijoi vet dhe i depozitoi vetm pr t ngritur
artin e saj n fotografi. Vazhdoi msimet private pr fotografi
me profesorin m t mir t Greqis, zotin Platon Rivilis n
Fotohoros. Rivilis sht edhe president i fotografve t Athins.
Jam shum krenare q kam qen dhe jam nxnse e tij.
Pas ksaj, me shpenzimet e mia i hyra shkolls s mediave
televizive. Jam e specializuar edhe pr operatore, pr regjisore,
dhe pr t gjitha kto kam marr kultur t plot n median
televizive. I jam mirnjohse edhe fatit si dhe kmbnguljes q
kam treguar ndaj vetes, e cila m nxori n drit. Sot jam n
kanalin 10, ku jap lajmet n gjuhn shqipe. N temn time t
diploms n shkolln e Antens kisha futjen e gjuhs s huaj
n televizionin grek. Tre muaj pasi mbarova shkolln nga kanali
10, i cili ishte nj kanal i ri, m morn n telefon dhe, pasi m
prmendn studimin, m than se e keni portn e hapur pr t
punuar ktu. Tashm kam dy vjet n kanalin 10. Jam shum e

81
lumtur q lajmet e gjuhs shqipe i kam un, sepse e dua atdheun
tim dhe i kushtoj vmendje jashtzakonisht t madhe puns
sime.
- Si erdhi Seferina n Greqi?
- Erdhi si emigrante. Kam ardhur m 28 mars 1992, nj
jav pas zgjedhjeve t 22 marsit, zgjedhje t cilat i fitoi Partia
Demokratike. Erdha vetm pr tet dit, sa pr t par
Akropolin dhe fatkeqsisht (dhe fatmirsisht) mbeta ktu kaq
vite.
- Nga jeni?
- Me origjin jam nga Selenica e Pishes s Kolonjs, lindur
e rritur n Tiran.
- N Tiran far pune ke br?
- Kam punuar nj far kohe n kombinatin e tekstileve t
Tirans me stofrat e holla.
- sht fotografia pr ju?
- sht bota ime shpirtrore.
- Si e konceptoni kt bot?
- Kjo bot vjen nga fmijria ime. E kam adhuruar q fmij
kt art. Kam qen shum apkne. Mami gjith jetn m ka
thrritur apknia e nns dhe q t rrija urt diku ku shkoja
me prindrit, duhet patjetr t m jepnin fotografi, t cilat i
shihja dhe i rishihja derisa largoheshim nga vizita. Kisha
dshir t madhe pr fotografin.
- Cili fotoreporter ka qen idol pr ty n Shqipri?
- Niko Xhufka, natyrisht. Vllezrit Xhufka jan m t
vrtet emr i prvem n fotografin shqiptare.
- N Athin sa ekspozita keni hapur?
- Ekspozitat e mia nuk jan hapur vetm n Athin. N
Athin un kam hapur n ambasadn shqiptare. Ekspozitat e
Athins jan m tepr minore n krahasim me t tjerat.
- Keni hapur nj ekspozit fotografike n Zvicr?
- Pr ekspoziten e Zvicrs un mora pjes n nj konkurs
ndrzviceran, n t cilin zura vendin e par dhe atje m
dhuruan pr nj muaj galerin, meqense vija nga larg.

82
Konkursi ishte vetm pr zvicerant. M pritn jashtzakonisht
mir. Bra nj ekspozit shum t mir me titullin Guxoj. E
gjith ekspozita ime fillonte dhe mbaronte me Shqiprin.
M pas kam prfaqsuar vendin tim n ekspozitn e par
ballkanike n Selanik. N kt qytet kam marr pjes rreg ullisht
n konkurset e organizuara, sepse Selaniku sht kryeqyteti i
artit n Ballkan. Un e adhuroj shum Selanikun vetm pr
kt gj. N konkurset ndrkombtare q jan zhvilluar n
Selanik n vitin 2001 kam marr pjes me pes fotografi. Me
pjesmarrjen e tetdhjet vendeve t bots, un mora mimin
e nderit. Ishin tre mime t para (i pari, i dyti dhe i treti) dhe
dy mime nderi. I pari u mor nga nj amerikane, i dyti nga nj
hollandeze dhe i treti nga nj izraelite. Un dhe nj athinase
morm dy mimet e nderit. Pr mua ishte nj arritje shum e
madhe.
- Cila ngjyr t plqen n fiksosh n celuloid?
- Preferoj ngjyrn e Van Gogut, t verdhn, vjeshtn, t
ciln e adhuroj shum.
- Sa fotografi keni paraqitur n kt ekspozit?
- Fotografit ktu jan shum dhe nuk jam n gjendje t
them shifrn e sakt. Mund t jen shtatmbdhjet ose
tetmbdhjet. Nuk e di ku gjenden t tjerat, sepse ua kam
dhn disave pr ti ekspozuar. Un jam ftuar prej tyre pr t
mbuluar temn e emigracionit, por kta gjetn n fotografit e
mia edhe tem pr Athinn, i preferuan ato dhe un nuk e di
saktsisht se n cilat salla gjenden. Prve ktyre un kam nj
seri t madhe fotografish q ekspozohen me projektor,
kryesisht portrete emigrantsh n Athin. Un isha ftuar t
mbuloj emigracionin.
- far emri ka kjo ekspozit?
- Ekspozita quhet Athina - Shekulli XX, ndryshimet e
mdha. I kan dhn nj rndsi t jashtzakonshme, si e sheh
edhe vet, gjithshka sht ekspozuar n mnyr shum
luksoze

83
 Knga vallzon mbi tastiern e fizarmoniks. Kng
dhimbjeje, kng e kohve kur njerzit ikin pa kthyer kokn
mbrapa, kur njerzit kthehen dhe krkojn t lidhin rrnjt e
kputura n koh e hapsira t pamata. Kutia e Pandors vjen
nga legjenda n krkim t Kutis Ikanake

84
 DITA ME DIELL E SOFIKA HODOS...
Ashtu si un e kam nderuar qytetin tim n aktivitetet ku kam
marr pjes, ashtu m nderoi edhe ai me titullin e madh
Qytetare Nderi e Fierit.

Sa vite kisha q nuk e kisha par, sepse zrin ia kisha

dgjuar? E dgjova edhe sot n nj veprimtari t lushnjarve,
kur na solli n sall melodin dhe fjalt e kngs myzeqare s
bashku me Liliana Kaninn. Kisha... matur me vitet kur pr
her t par u bra fierak, me vitin 1956 dhe tre vite q
pasuan, bhen jo pak, por nj gjysm shekulli. Njeriu kur
kthehet nj gjysm shekulli prapa dhe bhet nj 16 17 vjear,
nuk ka se si t mos krkoj n rrnj t jets, n burime q
gjithnj t kulluara mbeten...
E dgjova kngn, e bashkova zrin e melodin n koh e
hapsir, u emocionova, aq sa nuk mu dha t ngrija aparatin
fotografik n lartsin e syrit dhe ta fiksoja. Kur iku, kur silueta
e saj la salln pr t dal n rrug, u ngrita dhe bra hapa mes
njerzve e karrigeve q vshtirsonin daljen. Nuk e arrita dot,
kishte ikur. Desha t bisedoja...
Mihal Jano, q mu ndodh pran, m tha se do t shkonim
bashk nj dit n shtpin e saj...
...T dieln Mihali kishte pak koh. Kisha edhe un.
Kishte edhe Sofika...
...Shtpia ku jeton Sofika sht n nj nga lagjet m t vjetra
t Athins, n lagjen q e ka vshtrimin mbi Akropolin e lasht

85
dhe themelet n shkmbinjt e tij...
...Tek dera e pallatit bn para nesh hapa nj burr i vjetr
i veshur shik, me shndet t mir pr moshn dhe dorn q
rndonte mbi kmbn e tret t jets, mbi shkop.
-Sofikn doni? tha dhe nxori nga xhepi nj els. E futi
n brav dhe shtyu portn. - Ecni prpara, na tha, n katin e
pest...
Sofika na priste tek dera. Na dha dorn dhe na ftoi t ulemi.
Pastaj hapi dern, e mori plakun prkrahu dhe e oi n dhomn
e tij.
Pr disa minuta rrmuam n kujtime, krkuam n ato vite
ku edhe ajo edhe un, pa u njohur, kishim jetuar me njerz t
njohur. Un i fola pr msuesin tim, Agron Floqin, kngtar i
estrads s Fierit. Ajo m tha se Agroni nuk jeton m. Folm
pr Marin Shestanin, virtuozin shkodran mbi tastiern e
fizarmoniks, pr Nikollaq Bulon, pr Tashko Lakon e shum
t njohur t prbashkt...

12 maj 2007

***

- Sofika Hodo n emigracion?

- Si t gjith t tjert edhe un e mora kt rrug. Kam
ardhur n nntdhjet e dyshin. U shkputa nga puna m
shpejt se sa do t dilja n pension, mbasi kisha maman t
smur dhe dola para kohe pr ti shrbyer asaj. Me ikjen e saj
ika edhe un, erdha ktu me nipr e me mbesa q kam ktu n
emigracion. N familjen ku rri ishte kushrira e par e mamas
sime zonj e shtpis. Edhe ajo ka vajtur n t drejtn e Zotit,
si i thon. Un tani rri vetm me xhaxhan. Qlloi q nuk kan
edhe fmij, kshtu q jam e detyruar t rri deri n fund t
jets s tij.
- Ku ke punuar hern e fundit?
- N estradn e Fierit.

86
 - far ke ln n Fier?
- Zemrn time atje e kam ln, sepse e gjith jeta ime ishte
n Fier, pasioni im me estradn e Fierit. Prve njerzve t mi
t dashur q kam atje kam edhe nj pjes t zemrs pr qytetin.
- Kur e ke filluar kngn?
- Kngn e kam filluar q e vogl. E nisa si amatore n
veprimtarit e shumta q zhvilloheshin asokohe. Estrada
profesioniste e Fierit u krijua m 1 maj t vitit 1957. Dy vjet m
von, kur mbarova shkolln e mesme, fillova punn si kngtare
profesioniste. Isha me kolegen time t nderuar q tani nuk rron
m, kngtarja e par e Fierit, shoqja ime e ngusht e skens
dhe e jets, Bilbili i Myzeqes Lefteri Sillo. Pr shum vjet
ishim t dyja n sken. Dhe ishim nj duet q kemi ln mbresa
tek publiku, jo vetm fierak, por edhe i gjith Shqipris. N t
gjitha vendet q ka shkelur estrada e Fierit, njiheshim si dyshe
myzeqare. M von erdhn talente t reja, skena erdhi duke
u freskuar me kngtar e kngtare shum t mira.
- Cili ishte pasioni juaj?
- Un n fillim kisha pasion kngt e muziks s leht. Ajo
ishte baza e kngs sime. Kompozitori m i preferuar pr mua
ka qen Prodani. Kur hyra n estradn e Fierit, n
bashkpunim me kngtaren Lefteri Sillo m hyri n gjak edhe
knga popullore. N kt dashuri t re, shum t madhe t
jets sime m futi Lefteria. Ajo m msoi se si kndohet, m
msoi se si interpretohet knga myzeqare. Kshtu ne u bm
nj duet. Un plotsoja duetet myzeqare me Lefterin dhe ajo
plotsonte duetet e muziks s leht me mua. Kshtu u bm
nj dyshe edhe e kngs myzeqare edhe e kngs s muziks
s leht.
- Mihal Jano: Dy motrat...
- Po. Po. Dy motrat, kshtu na thrrisnin.
- Sa vite kndove n estradn e Fierit?
- Eh! Afrsisht tridhjet e shtat...
- far kujton n kta 37 vite knge?
- Kujtoj edhe t mira edhe jo t mira. Por mbresa m ln

87
gjithmon t mirat. T kqijat i lm mbrapa pa e kthyer kokn,
shohim prpara.
- Pr shembull?
- U rrita n at ambient. U rrita n Fier, po nuk jam fierake...
- Nga je?
- Jam nga Gjirokastra, nga nj fshat i Gjirokastrs, nga
Labova e Zhabs, ku kemi edhe Zhabat ktu n Athin. Zapio,
si i thon. Erdha n Fier e vogl fare, pr arsye ekonomike,
sepse tek neve kishte vetm gur. Kshtu q un jam FIERAKE.
- Fierake?
- Them jam andej, por...fierake jam. Mbresa kam shum,
kam shum kujtime nga estrada, nga shoqria, nga ngrohtsia
e kolektivit, nga ngrohtsia e publikut... Kujtime t kqija kam
se gjat ktyre viteve m kan ikur disa pjestar t familjes,
pjestar t dashur, prve prindrve; motr, vllezr. Jam e
plagosur nga kjo an e jets. Por, sigurisht, kujtime kam plot
dhe t paharruara.
- Si e fillove jetn n Greqi?
- Erdha drejt e tek kjo familje. Kisha vendosur t rrija pr
pak koh, por vitet ktu ikn pa u kuptuar fare. Tani jam n
kushte q nuk mund t largohem, derisa jeton xhaxhai im.
Pastaj kuptohet: prfundimi sht Fieri... vetm Fieri... vetm
Fieri. Nuk punoj. Puna q bj n kt familje quhet pun. T
gjitha shprblehen nga xhaxhai.
- Pse i thua xhaxha?
- I them xhaxha, sepse gruaja e tij ishte kushrira e par e
mamas time, nnat motra. Edhe un i them xhaxha. sht n
nj mosh t madhe, sht 95 vje. Ju e pat. sht n gjendje
t mir shndetsore.
- Si e ka emrin?
- Konstandin Ziro. Nga mbiemri t krijohet prshtypja se
sht francez, por n fakt sht grek.
- K keni tjetr ktu, mbasi shikoj se pran teje sht nj djal i
vogl q flet shqip?
- Ktu kam edhe niprit e mi edhe mbesn time. Kshtu q

88
nuk mund t largohem, nuk mund ta kuptoj qenien time pa
pasur ata afr. Kshtu q e kaloj, e kaloj kohn.
- Kndon tani Sofika Hodo?
- Ju jeni n dijeni q Mihal Jano sht shum i dhn pas
veprimtarive, do t bashkoj sa m shum fierak, sa m shum
lushnjar, kshtu q thuajse n do aktivitet jam e pranishme.
- Kur e ke filluar kngn n Greqi?
- Nja tre - katr vjet pasi kisha ardhur. Fillova me grupet
myzeqare. Jo grupe, sepse akoma nuk ka grupe t mirqena
myzeqare, por aktivitetet q bnin emigrantt myzeqar,
lushnjar e fierak, n festa familjare, kolektive, 7 e 8 Marsin,
28 e 29 Nntorin, e t tjera.
- Ju dgjova bashk me lushnjaren...
- Me Liliane Kaninn...
- N festn e lushnjarve...
- Q e bjn gjithnj, vit pr vit. Ne fierakt akoma nuk
kemi vendosur se nuk mblidhemi akoma. Por besoj se Mihali
do ta oj deri n fund, me iniciativn e tij dhe do t mblidhemi.
M gzoi ftesa q m bri qyteti i Lushnjes dhe me Liliana
Kaninn sollm mes njerzve kngn myzeqare.
- Si e sheh t ardhmen Sofika Hodo?
- E ardhmja ime sht vetm shndeti. T kem shndet t
mir dhe nj dit t bukur me diell t kthehem n qytetin tim t
dashur Fier, t shoh veprimtarit q zhvillohen atje. Tashti jam
pensioniste dhe nuk mund t mbyllem n shtpi.
- N Shqipri far nderesh ju jan br?
- Nderi m i madh dhe knaqsia m e madhe pr mua
sht pritja e spektatorit. Duartrokitjet e spektatorit nuk i
harroj. Nderi tjetr i madh sht se tani s fundi u nderova me
titullin Qytetare nderi e qytetit t Fierit. Ashtu si un e kam
nderuar qytetin tim n aktivitetet ku kam marr pjes, ashtu
m nderoi edhe ai me titullin e madh q m dha.
- Nga kompozitort fierak k ke pas m t preferuar?
- Kompozitor fierak ka qen Isuf Maloku dhe Nikollaq
Bulo, t cilt merreshin me kngn popullore fierake, kng t

89
ciln e merrnin nga baza, n burim dhe, pasi e prpunonin
dhe e orkestronin, e kndonim ne.
- Cili sht urimi juaj pr gazetn EMIGRANTI, meq t gjeta
duke e lexuar at?
- Uroj q t ket sa m shum aktivitet dhe burime reale
pr emigrantt...

90
 ELEGJI PR VETE DHE PR FITIM DANIN

Thon se kur Zoti ia hodhi dhimbjen drurit - e dogji, e bri

hi
Thon se kur Zoti ia hodhi dhimbjen gurit e au, e bri
cop cop
Thon se kur Zoti ia hodhi dhimbjen burrit e mbajti m
kmb
N libra, n kanune q nga ai i Lek Dukagjinit, e t tjer
me radh, thuhet se burri q sht burr e mban dhimbjen,
nuk jepet, nuk qan.
Kto nuk jan t vrteta. Nuk kan qen, por n veanti
nuk jan sot, kur njerzit u ndan pr s gjalli, kur vdiqn at
dit q ikn, kur jeta e tyre u kthye n nj vaj t prditshm pr
njeriun q mbeti dhe njeriun q iku Ktu burri u lkund nga
dhimbja, qau dhe qan si fmij, nn z e me z.
Sot, m nj t gushtit 2005, n orn 09:22:17 nj SMS
m sillte nj dhimbje t madhe njerzore. N t thuhej: Fitim
Dani vdiq. Varrimi bhet sot n orn 5 pasdite
M tej m thuhej se djali im, Altini, q e ka dasht Fitimin
sa babain e vet, sht nisur pr n Peshkopi
T faleminderit, djali im! Me veprimin tnd ma thave pakz
lotin, ma lirove pak shpirtin
Fitim Danin e kam pasur komshi. Un rrija n katin e pest
e ai n t katrtin
Fitim Danin e kam pasur shok e mik. Me t luanim shah
deri pas mesnate dhe pinim nga nj teke nga ajo rakia e fort e

91
kumbllave t Dovolanit, fshatit ku kish lindur e kish kaluar
fmijrin
Fitim Danin e kam pasur vlla e shkuar vllait. N ditt
m t vshtira t jets sime, kur ndiqesha e prndiqesha si
gazetar nga lufta e klasave e periudhs s tranzicionit
demokratik, ai m fuste krahun dhe dilnim e shtisnim n
bulevardin e bukur t qytetit t Peshkopis, nn kurorat e
blireve
Fitim Dani m la at dit q un po shtypja ftesat pr
martesn e djalit. Ai nuk do t vij n dasm, nuk do t m ulet
pran e ti shtrngojm dorn njri-tjetrit Kt nuk e kisha
menduar kurr
Kur e lexova lajmin n ekranin e celularit nuk u besova
syve, nuk i besova zemrs, shpirtit. Pyeta djalin e vogl q n
at ast e kisha pran se si mund t ikte pa u ndjer nj njeri
dy metra i gjat, nj njeri q bnte t luante vendi nga hapat e
tij, nj njeri q n zrin e tij kishte nj mirsi prej msuesi, prindi,
shoku e vllai,,,
I rash telefonit dhe u lidha me t vllan, me Bedriun. E
ndjeva q qante tek m dgjonte zrin, e dinte se sa t lidhur
dhe sa t shtrenjt kemi qen pr njri-tjetrin. M tha se Fitimi
kishte shtat muaj q tretej dita-dits nga nj smundje e
pashrueshme. Kishim folur n telefon me Nifen, kishim folur
n telefon me Fitimin. Nuk na kishin thn asgj. E kishin
mbajt pr vete dhimbjen
Kur telefoni u mbyll m mbrtheu ngashrimi. Mallkova
kurbetin q na ndau e largoi, q na kputi shpirtrat e na i
shprndau si strkala deti. I mallkova se nuk munda q ti jem
pran shokut e vllait t jets n ditt kur ai kishte nevoj pr
mua, pr ti dhn pak kurajo e pr ti zgjatur ditt e jets. I
mallkova, sepse nuk mundem sot ti jem pran n ditn e
lamtumirs, ti prek fytyrn, ti ledhatoj flokt, ti hedh nj
grusht dheu t njomur me lot vllai.
Kur erdha n vete dhe fillova t mendoj m gjer e m
gjat, mu kujtua Nisa, vajza e vetme e Fitimit, krenaria e tij,

92
dashuria e tij e madhe prindrore. Niss ia kam telefonin, nj
numr telefonik, prefiksi i t cillit fillon me 001 Un jam
vetm nj mij kilometra larg nga Peshkopia, kurse Nisa sht
shum e shum mijra kilometra larg, n Amerikn e largt, e
nmur gjithnji n Vajet e kurbetit, kng q nisin e mbarojn
me refrenin O kurbet, kurbet i zi.
N Dibr, n raste fatkeqsish, n odat e burrave,
tregohen histori dhimbjesh, histori q secili i fillon me fjalt
Ka dhimbje por ka edhe dhimbje mbi dhimbje, ka keq, por
ka edhe keq e m keq Dhe tregojn raste ku dhimbjet e
dhimbjeve t mdha njerzore kan br me t vrtet q jo
vetm burrat, por edhe grat ti prballojn si burra.
Un jam n kurbet
Edhe Nisa sht n kurbet
Un kam dhimbje ...
Nisa ka dhimbje mbi dhimbje
Kur i nisa kto radh thash t bj nj elegji pr shokun,
mikun, vllain tim Fitim Dani.
Kur e prfundova, pash q kisha br nj elegji pr vete
dhe pr t gjith ata q jeta i detyroi t largohen Nnt male
kaptuar, si n legjendn e njohur t Konstandinit dhe
Doruntins.
U ngushllova se n gusht, n Gushtin e Shn Maris, kemi
leje t dalim nga kafazi, t shkojm t hedhim nj dor dheu
t lagur me lot kurbetliu
Ka edhe m keq: Kur t vdes njeriu i zemrs dhe i shpirtit
dhe nuk t japin leje q t shkosh e t kthehesh
Nj varg ky (i rrall) n elegjin e kurbetit shqiptar n
Greqi

Athin, 1 gusht 2005

93
 MBRMJE DHJETORI 97 ME
KADRI ROSHIN ...

Kur mora vesh se Ai iku, ndjeva dhembje. Nuk e di se ku i

kishte dhe sa i kishte dallgt; n tok, n det apo n shpirt. Kjo
thjesht se Ai, njeriu - NJERI, kudo ku kishte shkuar kishte
mbjell respekt e dashuri, nga ajo lloj dashurie q kur preket
dhemb m shum se do dhembje tjetr...
Me t kisha pir nj kafe, nga ajo lloj kafeje q n trevn
ku linda dhe u rrita nuk vlersohet me lngun n filxhan, por
me limfn e biseds, q m shum se kafe sht kuvend, jo
thjesht kmbim fjalsh, por kmbim shpirtrash.
Kur mora vesh se Ai iku, krkova kazmn dhe rrmova n
kujtime, grmova thell n arn e madhe t qelizave trunore
dhe m n fund dika gjeta, dika, dy rrjeshta shkruar n ditn
E mart 16 dhjetor 97 n Athin, n nj Koh me vransira,
si shnoja asokohe n ditarin tim t shkurtr, kt nuk e di
pse, por ndoshta pr t paralelizuar motin e mbrapsht t atij
viti plagmadh pr vendin dhe kombin shqiptar.
Takova Kadri Roshin, shkruaja at dit, me t birin Klitin.
Ndejtm me t m se dy or n kafe. Prej andej Kadriun e ova
n agjenci, ku bleu dy bileta pr Tiran. Nesr do t shkoj tju
rregulloj vendin.
T nesrmen, m 17 dhjetor 97 shkruaja: Pasdite n orn
6 shkuam me Kriston tek agjencia. U takova dhe u sigurova
bileta n vendin 3 dhe 4, Kadriut dhe Klitit.
Kaq kam shkruar. Sot mendoj se duhej t shkruaja m

94
shum. T shkruaja pr kuvendin q bm, duke gjerbur kafe
n at lokalin e vogl n Likurgu 9, ku qesh njohur me Klitin
m se nj vit m par e ku, si qyqar, nduknim nga bashka mbi
furk penjt e dhimbjes s vitit t mbrapsht 97 e t jets son
jetime. T shkruaja pr dhunn shpirtrore q qeverimi i
Berishs (kt e pata lexuar n shtypin e kohs) i kishte dhn
njeriut t madh t skens e ekranit shqiptar duke i marr edhe
telefonin familjar e duke i mbyllur edhe dyert e shtpis s tij
t prjetshme, teatrit dhe kinematografis. T shkruaja se ky
njeri i madh i filmit shqiptar kishte ardh pr t luajtur nj rol
q, ndonse episodik, ishte perla m e muar e interpretimit q
i kishte befasuar regjisort grek. Fjala sht, n mos gaboj,
pr filmin Kaliandamosi, Mirupafshim...
Un Kadri Roshin e kam njohur n vitet e mia studentore,
ather kur u vu n sken pr her t par Ezopi - Dhelpra
dhe rrusht. E kam njohur krahas Margarita Xheps n ato
intepretime brilante t rolit t skllavit dhe t
skllavopronares. E kam njohur, gjithnj nga larg, nprmjet
skens e ekranit, n teatr dhe n kinematografi. E kam njohur
si artist t madh, por nuk e kisha njohur si NJERI T MADH.
Kt an t jets s tij, t pafilmuar e t padokumentuar e njoha
n ato pak aste, kur prisnim q autobusi i linjs Athin Tiran
t bnte vend e t niste futja e bagazheve dhe ngjitja e
udhtarve. N at hapsir t shkurtr kohore pash Kadriun
n jet, Kadriun n marrdhnie me njerz q nuk i kishte
njohur kurr, Kadriun q merrte respekt e shprndante dashuri,
shum dashuri. Pash se si i afroheshin t rinjt, emigrant q
kishin dal pr t prcjell nj zarf, nj pako, nj amanet tek
njerzit e tyre. Pash se si i prqafonte t rinjt, si i puthte n
ball, si shkulte nga shpirti i tij dashurin dhe si e shprndante
si shprndahet fara e grurit n tokn e mbarsur me jet. Pash
se si i prgjigjej ftess s njerzve pr t br nj fotografi, foto
t astit apo n celuloid. Nuk kam takuar n jetn time nj
njeri q t mbjell n shpirtrat njerzor kaq shum filiza
dashurie...

95
 Un at mbrmje t 17 dhjetorit 1997 pata fatin t jem
shrbtor pr pak aste i nj njeriu t madh, t shfrytzoj kartn
e gazetarit pr ti siguruar atij nj vend n krye t autobusit,
megjithse e dija se cilido udhtar do t ngrihej e do ti lironte
vendin e par atij njeriu dhe artisti t madh.
Un at mbrmje t 17 dhjetorit 1997 bra nj gabim q
nuk m falet, gabimin q nuk pozova para syrit fotografik me
Kadri Roshin.
Sot do t ishte nj melhem pr at dhimbje q m shkaktoi
IKJA e Tij...
E kujt nuk i shkaktoi dhembje Ikja e tij fizike...

96
 KUR BIEN YJET

Pirro Gjei nuk sht m. Nga kostelacioni i art shqiptar i

futbollit ai u shkput dhe ra papritur. Familja, gruaja, dy
fmijt, ata q i qen pran n astet e fundit t jets tregojn
se ai bri nj banjo, u ul n divan, u shtri dhe ra n gjumin e
prjetshm. Nj atak i papritur n zemr i mori jetn m 11
maj t vitit 2006, n orn 11.30 n Athin.
Ishte vetm 53 vje, kishte lindur n vitin 1953 n qytetin e
Lushnjs, kishte vrar kmbt e zbathura rrugve t qytetit t
tij, duke gjuajtur topat prej lecke. Ishte ngjitur n jet me mund
e djers pr tu br nj dit yll i futbollit t Lushnjs, nj njeri
q brezi q e pa dhe admiroi vlerat sportive dhe intelektuale t
tij nuk do ti harroj kurr.
N nekrologjin q prcolln pr shtyp miqt dhe
dashamirsit e tij Jovan Mhilli, Kristaq Gogoni, Liliana
Kanina, Mihal Jano, Afrim Karame, Ylli Sinovarfi, Kostandin
Burizani, Aleks erepi, Begator Drogu etj. shkruhet:
Pirro Gjei u lind dhe u rrit n nj familje lushnjare me
tradita t vjetra atdhetare. Babai i tij Nikolla Gjei ishte nj
ndr lufttart dhe organizatort e par t batalionit partizan
t Myzeqes, nj partizan i vendosur pr lirimin e vendin nga
pushtuesit nazi-fashist. Nna e tij, Vita, e cila jetoi kto dit
dhimbjen e madhe t nns pr vdekjen e djalit t saj t zemrs,
i dha atij msimin e madh q t jet nj njeri i denj pr
shoqrin, i dha dijen dhe kulturn e popullit.
Nikolla dhe Vita lindn dhe edukuan katr fmij:

97
Natashn, Elcn, Ilirin dhe Pirron. I vogli i tyre, Pirroja, u
dashurua pas futbollit. N moshn 10 11 vje Pirroja
prfaqsoi ekipin e Lushnjs n spartakiadn kombtare t
pionierve q u zhvillua asokohe n qytetin e Durrsit. Atje ai
u radhit midis pes lojtarve m t mir t futbollit. N moshn
17 vje Pirroja do t ishte pjes e pandar e ekipit futbollistik
lushnjar Traktori. Ai luajti krah lojtarve t njohur t ekipit
simpatik lushnjar, pran e me Gogonin, Xhoxhin, Naxhin,
Karamen, Shefn, Nain, Qezimin, Burizanin dhe t tjer.
Cilsit e veanta sportive t tij do t trhiqnin vmendjen
e ekipit t madh t futbollit shqiptar Partizanit. Atje do t
luante krahas dhe me Panajot Panon e madh, Kain, Vason,
Berishn, Muratin, Brahon etj. Me Partizanin ai do t merrte
pjes n ndeshjet pr kupn e Ballkanit, ndeshje t cilat u
zhvilluan n Larisa t Greqis dhe n Zagreb t Jugosllavis.
Ai do t merrte pjes edhe n kupn e ushtrive t kampit
socialist n Kin
M tej jeta e tij sportive do t lidhej prfundimisht me
Traktorin dhe me qytetin e tij ku lindi dhe u rrit, me Lushnjn,
jet t ciln e mbylli pas 16 vjet betejash sportive n t gjith
vendin e n shum vende t tjera.
N vitin 1992, si t gjith t tjert, Pirroja do ta krkonte
vazhdimin e jets s tij n kurbet, si emigrant ekonomik n
Greqi
M 11 maj 2006 u shua jeta e nj njeriu, nj sportisti t
njohur, nj babai, nj biri q la krcure nnn e tij 83 vjeare,
nj vllai q la me lot n sy dy motrat e tij t dashura, Natashn
dhe Elcn, vllain e tij Ilirin.
N kt moment t vshtir pr familjen e tij, pran, pr
48 or n morgun special t varrezave t Kalitheas i qndroi
shoku i tij m i ngusht i fmijris dhe i tr jets, Afrim
Karame. I qndruan pran t njohur e panjohur, t cilt me
dshir e me respekt, nga kursimet e tyre n emigracion, me
nga 10-20-50 e 100 euro secili, mblodhn shumn e nevojshme
pr ta prcjell trupin e pajet n qytetin ku lindi, pr tu prehur

98
pran babait t tij Nikolls, pr t marr pas nderin dhe
respektin e mbar lushnjarve q e njohn t gjall dhe do ta
mbajn mend t gjall, nj njeri model n jet e model n sport.
Shoqata Lushnja, e cila mori prsipr tr veprimtarit
prcjellse t Pirros pr n banesn e fundit n Atdhe, organizoi
m 13 maj homazhe pran trupit t tij dhe e prcolli pr n
Lushnje.
M 14 maj 2006 n orn 12.00, arkivoli me trupin e t
ndjerit Pirro Gjei u vendos n hollin e muzeut t qytetit ku
qytetart dhe autoritetet lokale e qendrore bn homazhe dhe
morn pjes n prcjelljen e tij n banesn e fundit.

99
 HOMAZH PR ILMI LATN DHE
PUSHTETIN SHQIPTAR
- N 15 vjet, me 2 3 kalime n vit, Ilmi Lata nga Katundi i Ri i
Dibrs, ka kaluar maleve t Greqis 30 40 her, nj rekord i
emigracionit shqiptar...

E kam n sy Luznin, q ditn q vshtrimi im u b i

ndrgjegjshm, q kur fmij ende i vogl dilja n kodr pak
metra larg shtpis time dhe vshtroja fushn e apit,
shelgjishtet dhe vrrinishtet n deltn e Drinit, kur hapte kraht
i liruar nga ngushtica e Hoteshit dhe i mbyllte ato kur futej n
ngushticn e Muhurrit.
M von, kur kapa metrin e gjatsis trupore, kur munda
t kaloj shelgjishtet dhe vrrrinishtet e t hyja mes dallgve t
Drinit me dy kunguj ujz n t dy ant e mesit, mjeti praktik i
kohs pr t msuar notin, kur nj dit gushti do t arrija ta
kaloj lumin e t futesha mes lajthishts pr t mbledhur kokrrat
e arrira, do t shkelja pr her t par n tokn e Katundit t
Ri.
M von, n rinin time, kur do t emrohesha agronom
n lokalitetin e Muhurrit, do t shkelja pr her t par fshatrat
e Luznis: Katundin e Ri, Arapin e Poshtm dhe t Eprm,
Lishanin e Poshtm dhe Eprmin dhe t fundmin, Hoteshin,
prapa nj zabeli dushku do t futesha n klasn e par t
shkolls s Luznis.

100
 Do ti kthehesha ods s ksaj shkolle disa vite m von,
kur isha burrruar dhe kisha msuar t lexoja e t prktheja
fjaln fluturake t ksaj shkolle, t gjeja midis fjals alegorike
fjaln e menme t popullit q ishte rritur e prcjell brez pas
brezi.
Luznia sht nj nga vendet m t varfra t Dibrs. Katundi
i ri, at cop tok q ia kishte falur natyra, e kishte n mshirn
e Drinit. Ujrat e tij her ia jepnin e her ia merrnin, her ia
prcillnin Cetushit, Ushtelencs e Brezhdanit e her ia kthenin
atij. Kjo derisa nj prit e betont ia ndali hovin e uji mori t
rrjedh mes pr mes delts s gjer. Hoteshi n at cop q
zotronte mbillte misr e perime. Qept, specat, kastravect...e
Hoteshit ishin n krye t tregut. Dy Arapt, i Poshtmi dhe i
Eprmi, Dy Lishant, i Poshtmi dhe i Eprmi dalloheshin pr
arrat dhe dardhat dimrore, q me rrnj mbanin mejat e
tarracave dhe me fruta Bukn e fmijve. Them bukn,
sepse (si do t msoja kur t formohesha me dije shkencore,
vlera e nj kilogram arrash sht e barabart me vlern e shtat
kilogramve mish gjelle dhe ato katr kokrra nj vole arra
q nna i fuste fmijs n ant pr ta ngrn n pushimin e
gjat t msimeve ishin baras me katr qofte)...
Me kaq sa u kishte dhn natyra atyre fshatrave, jeta ishte
e vshtir. Ata, pr ta prballuar at, pr ta mbajtur n kmb,
i ngjiteshin malit t Pratit dhe prisnin drurt e mdhenj t ahut
pr lnd ndrtimi e dru zjarri, zbrisnin n Miniern e Mermerit
dhe prisnin kubet e mdhenj disa tonsh, q merrnin rrugt e
Evrops e shkonin deri n Japonin e largt. Damari i kuq i atij
mermeri ishte i famshm dhe i krkuar edhe n nj vend t
till si Greqia, edhe n nj vend t till si Italia t prmendur n
mijvjear pr karrierat n qiell t hapur t mermerve t
bardh. Luznakt ishin t lidhur me mirmbajtjen e pyjeve,
me krkimet gjeologjike, madje edhe me vepra t tilla t mdha
si ato t Vaut t Dejes, Fierzs e Komanit si ars t zot t
tuneleve. Kishin edhe nj spital n Katund t Ri. Kishin edhe
nj shkoll t mesme n Lishanin e Poshtm...

101
 I kam jetuar dhe studiuar kto n udhtimet dhe n bujtjet
e shumta n familjet luznake, i kam studiuar e ruaj shum
shnime pr jetn dhe njerzit e ksaj treve ku ka lindur dhe
ka rrnj t thella Alegoria Dibrane.
Nuk e di n se i din lexuesi rrnjt e njrit prej romaneve
m n z t shkrimtarit devollit Dritro Agolli. Njeriu me top
u mor nga Luznia pr tu prcjell n historin e Lufts
Antifashiste Nacionallirimtare si personazh i veant
popullor. Emrat e heronjve t Dritro Agollit jan emra t fiseve
t Luznis, emra t fisit Mate e Gruda, Fizi e Mera...
Dritro Agolli mortajn q hodhi predhn nn shnjestrn
e nj puntori rob italian nga Arapi i Poshtm n Lishanin e
Poshtm, n drejtim t kulls s fisit Mere, e bri TOP. Plaku
Mere dhe Mato Gruda jan pjes e nj historie t gjat
vllavrasjesh q thon se ka marr 36 jet, nga njra e tjetra
pal...
U zgjata shum n histori, n kujtime t hershme. U zgjata
pr t thn se Luznia e varfr n burime jetese nj dit, kur
do burim pune n zon do t shuhej, kur do t mbyllej miniera
e Mermerit t Kuq dhe puna n pyjet e Pratit, do ta ndjente
veten t varfr e m t varfrve.
U zgjata pr t treguar se vendi ku lindi dhe u rrit Ilmi
Lata, ku i ka mbetur me duar n gji familja, pa plng e pa
shtpi, pa der ku t trokas pr nj cop buk, sht i harruar.
Dhe po t mos kishte ndodh q nj plumb pistolete i nj ushtari
grek t mos kishte goditur n kok e ti kishte marr jetn n
moshn dyzet e pes vje Ilmi Lats, askush nuk do ta kishte
prmendur. As media, as gazetat, as televizionet vends e t
huaj, as Ministria e Jashtme... As edhe deputeti i zons z. Kaleci
nuk do t ishte ngjitur n tribunn e parlamentit e t fliste duke
e prmendur me emr e mbiemr.
M erdhi mir q pr her t par pas kaq vjetsh dgjova
e lexova pjes t nj proteste t Ministris s Jashtme Shqiptare
pr nj ngjarje n kufi. Vese, pasi e dgjova dhe e lexova
at, ndjeva pak ftoht, t ftoht q m hyri n shpirt dhe m

102
bri t mendoja thell. N media flitet se Ilmi Lata kishte 15
vite q emigronte n vendin fqinj pr t mbajtur me buk
familjen, se ishte baba i 5 fmijve dhe la pas nj gjendje t
mjeruar ekonomike, se kishte marr para borxh pr tu nisur
pr n Greqi ku e priste i biri i tij 16 vjear edhe ai emigrant n
Greqi, se ai e bnte 2 3 her n vit rrugn pr n Greqi...
Kt detaj tragjik t jets s Ilmi Lats nuk e dgjova e
lexova t prshkruhej as n komunikatn e Ministris s
Jashtme dhe as n prononcimin publik n Kuvend t deputetit
t s djathts shqiptare n Dibr.
Ky nuk sht nj detaj i veant i nj njeriu t veant,
nuk sht vetm i Ilmi Lats nga Luznia, por i dhjetra e mijra
Ilmi Latave nga e gjith Shqipria.
Ai ishte baba i pes fmijve. At e priste nj djal 16 vje
(nj fmij q sht dislokuar diku n hapsirn greke pr t
punuar pr bukn e vllezrve dhe motrave t veta, pr veshjen
dhe mbathjen e nns s tij !!!???).
A ka moment m tragjik se ky pr jetn e nj brezi q vjen
e hyn n jet pr bukn e gojs n vend q t hyj pr
bukn e dijes?!
Ilmi Lata kishte 15 vite q shkonte e vinte n Greqi 23
her n vit . Ilmi Lats i bie q gjat ktyre viteve t ket br
30 40 udhtime maleve, pr t punuar pr disa muaj e pr
tu kthyer pr disa dit tek familja pr drut dhe zahiren e
dimrit! ...
N bot ka lloj - lloj rekordesh ginis, t t gjitha llojeve e
ngjyrave deri tek ai se kush ha m shum sandui n nj njsi
kohe t caktuar. Ilmi Lats i takon nj rekord i till, i takon t
shkruhet n librin e rekordeve t udhtimeve t dhimbshme
t jets. Por ajo q i takon atij dhe pushtetit e shtetit zyrtar n
Shqipri sht fakti se ky njeri q ka punuar e jetuar pr
pesmbdhjet vjet rrugve t vshtira t kurbetit duhet t ishte
trajtuar si emigrant, duhej q ai dhe fmija e tij duhet t ishin
legal, njerz q me djers dhe gjak i jepnin jet puns dhe
jets n fqinjin tim jugor.

103
 Fakti q n Greqi ka nj numr t madh emigrantsh pa
dokumente, faktet se shteti grek vazhdon ti trajtoj emigrantt
si peng, si skllevr t puns s zez, ti rrah, ti torturoj (kujto
skandalin e publikuar pak dit m par), tu gris pasaportat,
ti urrej dhe ti vras, duhet t kishte trhequr me koh
vmendjen e shtetit dhe pushtetit n Shqipri.
Fakti q Shqipria edhe pas shtatmbdhjet vjetsh i
prcjell djemt dhe burrat e saj me qefin n kok deteve dhe
maleve dhe rrjedha e gjakut t ri shqiptar formon lum, duhet
t kishte shqetsuar si t majtn, po ashtu edhe t djathtn
shqiptare n ngjitjet dhe zbritjet n karriget e shtetit dhe t
pushtetit.
Ministria e Jashtme e Shqipris, me z t ult, luts, lyps,
m n fund e tha nj fjal. E tha npr dhmb, nuk e dgjoi
kush, nuk e dgjoi as ajo vet.
Deri kur shqiptart do t jen peng t nj shteti, t shtetit
t vet pa sy, pa vesh e pa z ?
Deri kur shqiptart do ta krkojn bukn that n vende
t tjer nn shnjestra pushksh t vendeve t tjer?

104
 NJERZ T PUNS
Afrim Karame: M plqen t jemi t bashkuar

Ishim par disa her, por fort e fiksova n nj veprimtari

t shoqats s lushnjarve. U fol shum pr t. U fol si futbollist
dhe si njeri. E lam q t takohemi kto dit. M mori n telefon
t martn n mngjes. M tha se at dit ishte paksa m i lir.
M dha adresn. M priti n stacionin e Dhafnis me fiatin
e tij. U ulm e biseduam. Pastaj dolm dhe pam shtpin e tij,
nj vil e bukur. Njoha ktu Afrim Karamen, njeri t puns
njzetekatrorshe...Njoha nj njeri me vler njzet e kat
karat...

- Ku linde Afrim?
- N radh t par ju falenderoj q erdht dhe m pat
ktu n fund t Greqis.
Kam lindur n Lushnj n vitin 1951. Kam punuar e kam
jetuar atje. Kam luajtur futboll rreth njzet vjet.
- Me k?
- Me Traktorin e Lushnjs. Kam qen nj nga lojtart e
Traktorit. Pr meritat e mia nuk dua t flas, por kam lojtur
me ekipin e par njmbdhjet vjet. Tani punoj dhe jetoj ktu
n Greqi, bashk me familjen time.
- Stadiumi i Lushnjs ka pas emrin e nj lojtari t madh t
skuadrs s Partizanit, q ka shklqyer n vitet 50-t dhe fillimin
e viteve 60-t.
- Roza Haxhiu...

105
 - Po. E mban ende stadiumi emrin Roza Haxhiu ?
- Roza Haxhiun e kam pas trajner kur isha pionier. Ishin
vitet e para t futbollit. Ishte, pr mua, nj futbollist i
paarritshm, ishte nj figur e madhe. M kujtohet momenti i
prcjelljes s Rozs. Ishte nj varrim madhshtor n Lushnje.
Stadiumi e mban edhe sot emrin e tij. Me ardhjen e pushtetit
t demokratve ia hoqn emrin stadiumit pr dy vjet. Tani ia
kan rikthyer prap.
- M the se ke ardhur para gjashtmbdhjet vjetsh. Si erdhe?
- Erdha me kmb si t gjith t tjert. Kalova kufirin dhe
erdha drejt e n kt dyqan, ku po bisedojm. M pruri kunati,
m njohu me pronart e dyqanit, i cili merrej kryesisht me
kurorat pr varrime, dyqan lulesh. Fillimisht punova si puntor
i thjesht. Punova si memec se nuk dija asnj fjal greqisht. I
dhash kurajo vetes, shkruaja fjalorin, fjalt, fjalit dhe ia thoja
t nesrmen n mngjes pronarit ose pronares, e cila ishte nj
grua q m ndihmonte shum. Msova zanatin mir. Nuk kisha
dshir t rrija prgjithmon, ashtu si nuk kishin dshir t
gjith shqiptart, e kishja mndjen t ikja. Grumbulloja para
q t bja nj dika. Bleva nj tok n Lushnje. Doja t bja nj
dyqan t till edhe n Shqipri. Futa parat n piramida, para
t cilat i humba t gjitha, ka m preu rrugn pr tu kthyer n
vendlindje.
- far shkolle ke mbaruar?
- Kam mbaruar arsimin e mesm elektrik e mekanik.
- Nga elektrikja tek lulet! A ka ndonj lidhje?
- Asnj lloj lidhjeje. Kjo pun q kam filluar un nuk m
lejon t bj asnj lloj pune tjetr. E kam humbur punn e
elektricistit. Edhe shtpin time kur e kam br, se kam br
shtpin time ktu, kam marr nj shokun tim nga Tirana q
ka qen n Lushnje inxhinier elektrik.
- Ku e keni br shtpin?
- Ktu, n Athin, pesdhjet metra prej ktu. Ajo atje lart,
trekatshe, sht shtpia ime dhe e fmijve t mi. E kam br
bashk me fmijt.

106
 - Kur thua bashk me fmijt far do t thuash?
- Vitet e para t miat ishin shum t vshtira. Punonim or
e pa or, sepse kjo sht nj lloj pune q nuk njeh orar. sht
pun njzetekatrorshe. Un, prvese punoj n kt
magazin, bj do dit edhe pun t dyt apo t tret. Merrem
kryesisht me varrime. Merrem me grafi teleton, me njerz
q m thrresin dhe u bj punn. Po kto pun nuk i kam br
vetm, i kam br bashk me fmijt. Djali i madh e ka filluar
punn bashk me mua q dhjet vje. E quajn Amarildo...
- Paska emrin e futbollistit t madh brazilian, atij q luajti n
kmb t Peles.
- Emrin ia vuri daja i tij, sepse sht tifoz i Brazilit. Djali
sht futbollist shum i mir. sht nj futbollist pa shpres,
si jan t gjith shqiptart. Ka qen me ekipin e Shpress s
Shqipris. Djali i dyt Endri, edhe ai pasi u b dhjet vje,
filloi t punonte me mua. Ai nuk u b futbollist, pavarsisht se
ishte m i talentuar se i madhi, thjesht se nuk e kishte qejf.
Djali tashti punon n nj dyqan si ky i imi, ktu afr, n t
njjtin profil.
- Sa vje i keni fmijt?
- Djali i madh sht 26 vje, i vogli sht 24, vajza sht 14
vjee. Vajza sht n vitin e fundit t gjimnazit.
- Po gruaja?
- Gruaja sht ajo q m ka dhn krah e forc, sht ajo
q ka qen ekonomia e shtpis. sht ajo q m ka ndihmuar
n t gjitha proceset e jets. sht ajo q m ka mbajtur. Puna
jon sht nj pun njzetekatrorshe, pun q nuk njeh as t
shtun, as t diel dhe as dit pushimi. T gjitha ditt ishin
njlloj pr ne, dit e net pune t vazhdueshme. Vetm me
pun dhe me ndrgjegje t pastr, duke br sakrifica jo n
dm t shndetit. Ne e mposhtm at unin e shqiptarve,
punuam kto vite dhe un jam munduar tu le dika fmijve.
Puna ka qen e prbashkt.
- Si e quajn gruan?
- Gruan e quajn Pranvera, shkurt Vera. Ka punuar n

107
post n Lushnje. Ishte ajo q m dha gjith ato q kam sot. Ka
punuar n dyqan, ka rritur fmijt n shtpi, na ka lar e
ndrruar, na ka br ushqim t ngroht.
- Shtpin si e bre?
- Nuk kisha ndrmend t ndrtoja shtpi ktu. M humbn
lekt n firmat piramidale. U kthyem nga Shqipria pa asnj
lek n xhep. U kthyem dhe iu vum puns me trefishin e
forcave, kur i thon, pa shikuar dit pushimi apo festa argtimi.
Bleva tokn. E bleva lir, e gjeta ktu afr, 170 metra katror.
M lejonte t ndrtoja. Hodha themelet dhe nisa ngritjen
ngadal-ngadal, duke ndrtuar e duke punuar. Tani kam
ndrtuar dy kate. Jam futur brenda. Djali i madh sht fejuar
dhe jeton n shtpin e tij. Un jam n shtpin time. Tani po
ndrtoj katin pr djalin tjetr...
- Mort ndonj kredi pr ndrtimin e shtpis?
- Nuk mora kredi. Shtpin e ngrita me punn e
prditshme timen dhe t familjes sime. Merrja para dhe jepja
para.
- Je n nj pun t respektuar, por jo t preferuar, nj pun q...
- E kan si frik.
- Si keni ecur midis ktyre dy anve?
- Un n fillim e kam pas t vshtir. Ishte ai mentaliteti,
t merresh me t vdekur. Sot them q do lloj pune ka
rndsin e saj, ka nderin dhe dinjitetin e saj. Puna sht ajo
q na mban gjall. N qoft se nuk do t punojsh nuk do t
kesh as t mira materiale, nuk do t kesh asnjeri. Ky sht
koncepti im pr punn.
- T shoh q je aktivist i shoqats Lushnja. Si e ndjen veten
n kt veprimtari shoqrore?
- Aktivizimi im me shoqatn Lushnja nuk sht rastsi.
Un jam marr me veprimtari gjat gjith jets sime, n radh
t par si futbollist, por edhe si veprimtar n Shqipri. M bren
dshira q t merrem me dika, t merrem me njerzit. Shokt
dhe miqt e mij si Jovani, Mihali, Jorgji dhe t tjer m dhan
dorn dhe m trhoqn. M plqen t jemi t bashkuar. M

108
plqen t dgjoj zrin ton t pastr. M plqen shoqria, t
flasim e kndojm shqip, t bjm ndonj gj t mir pr
atdheun.
- N Greqi jeni marr me futboll?
- Jo. Jam marr vetm me strvitjen e dy djemve, me
kujdesin pr ta.
- Faleminderit pr bisedn. Ju uroj ju, familjes, n veanti
Amarildos q t bhet nj Amarildo Karame i madh, nj Amarildo
shqiptar.
- Faleminderit.

109
 ALEKSI

Sa kilometra rrug mund t bj njeriu n dit7? E kam

fjaln pr nj njeri q del nga shtpia n orn dhjet t mngjesit
dhe kthehet nga ora 10 11 e mbrmjes? Nj njeri q ecn me
nj hap monoton, t ngeshm, q ecn duke krkuar me sy, q
hyn n biseda me njerzit Nuk e kam fjaln pr nj kmbsor
q ka nj objektiv t caktuar dhe u mshon kmbve q t arrij
sa m shpejt
Aleksi, me t cilin bisedoj, nuk m jep prgjigje. Eci, thot,
gjith ditn u bie rrugve dhe rrugicave t Athins, nga Agio
Nikolao ku banoj, n Omonia, Sintagma, Manastirion, Thision
e deri n Akropoli. Po nuk luejte kmbt, - thot populli yn, -
nuk luan dhmbt
Me Aleks erepin kemi qen komshinj pr disa vjet,
komshij q i kishim dyert pa elsa e tenxheret pa kapak. Tani
jemi larguar ndonja pesqind metra larg, por prap se prap
jemi komshinj. Un zakonisht e takoj rrugve e shesheve, kurse
grat mblidhen e kuvendojn deri von t paktn njher n
jav. Mblidhemi edhe ne me nga nj got raki Shqiprie prpara,
por pak m rrall, me sebepe. Ai ka dy fmij, nj djal dhe nj
vajz, fmij puntor, t sjellshm, mbi t gjitha t etur pr
dije. T dy fmijt mbaruan ktu shkolln e mesme, liqion, si
i thon vendasit, dhe tani po prgatiten pr tu futur n
universitet. Lols i plqen mjeksia, puna n laboratort
mjeksor, specialitet q e mori n shkolln e mesme, por q
dshiron ta prvetsoj n nivel universitar. Djalit, Lencit, i

110
plqen informatika, punt elektrike e elektronike.
Aleksi n Shqipri ka punuar si saldator, ka qen pjes e
montatorve t kombinatit metalurgjik t Elbasanit. Shpresa
ka br nj specializim n Kin pr analiza laboratorike t
metaleve. Ktu punon si ndihmse shtpiake, si i quajn grat
q punojn npr shtpit e grekve. Fmijve kan dshirn e
madhe tu japin arsim universitar. E kush prind nuk e don
fmijn mbi veten? M t kulturuar, m t arsimuar, m t aft
pr t prballuar sfidat e jets?
Aleksi shet llotari. Me shitjen e tyre e ka lidhur jetn e vet,
t ardhurat e familjes dhe bazn ekonomike pr ti futur
denjsisht fmijt e vet n shoqri. Ankohet se q kur u hoqn
nga qarkullimi ksistot, ato karta fati q n Shqipri quhen
Grvisht e fito, puna ka ra dhe t ardhurat jan ulur.
Shpreson se qeveria do t bie nj dit n ujdi me pronarin e
tyre, miliarderin Kokali, pr ti rivn n qarkullim. Kt ma
ka thn sa her jemi shtruar duke pir kafe. Iku nj qeveri
dhe erdhi tjetra, iku nj parti dhe erdhi tjetra. Ai shpreson.
Shpresa pr njeriun shuhet e fundit. Por, me sa duket, qeverit
dhe miliardert e kan vshtir t merren vesh. Duke qen t
nj race, t nj ngarkese elektrike apo manjetike, ata shtyjn
njri-tjetrin. Viktima t ksaj shtyrjeje jan njerzit e puns,
ata q bjn dhjet-dymbdhjet or pun n dit pr t marr
prqindjen sadaka t plutokracis.
Aleksi vazhdon do dit rrugn e tij. Dymbdhjet-
trembdhjet or rrug n shi e dbor, n vapn e prap
athinase. Ai nuk e ka matur se sa kilometra rrug prshkon
n dit. Un, me at mas hapi q hedh, them se Aleksi bn m
shum se njzet kilometra. Ky sht mendimi im. Po ju sa thoni
bn?

111
 KRKOI NJ ELS E NDEZI NJ DRIT...

E njoha n nj veprimtari letrare, tek kujdesej pr

bashkatdhetart, q ata t ndjeheshin t qet e t gzuar. E
pash kur u ngjit n tribun e foli fjal me pesh, me mend e
me vend. Krkova ta njoh m shum, pr vete dhe pr
emigrantt. E gjeta n zonn e Marusit, n Agiu Konstandinu
57, n nj mjedis komod
- Ku ke lindur?
- N Vlor.
- Kur ke lindur?
- N vitin 1967.
- far shkolle mbarove n Shqipri?
- T mesmen gjeologjike. Mbarova teknikumin n Qytetit
Stalin ather, sot Kuov.
- far profesioni?
- Gjeologji nafte.
- E ushtrove n Shqipri punn e gjeologut?
- Jo.
- Kur ke ardhur n Greqi?
- N dhjetor t 90-ts. Kam ardhur athere kur nuk kishte
shqiptar, ishin vetm ata q ishin arratisur.
- Si erdhe?
- Si turist.
- far mban mend nga dita e par e ardhjes n Greqi?
- Do ta them n mnyr artistike. U futa n nj dhom t
errt. Krkoja nj els pr pak drit. Me vshtirsi e gjeta elsin.

112
Megjithat nuk mendova asnjher q nuk do ta gjej.
- Ku e gjete kt els?
- N nj faqe muri.
- Po n jet?
- N faqe t saj gjeta elsin q mund t hapi do der.
- Ditn e par t puns si e ke prjetuar?
- Shum e kujtoj. E vshtir, shum e vshtir. E mbaj mend
shum mir, tek kisha ngel pa asgj. Kam punuar n vjeljen e
portokalleve n Argos. E fillova punn n bujqsi, n nj lloj
pune e n nj vend q nuk e kisha menduar kurr. Kushtet e
jets t detyrojn at q nuk e ke menduar ndonjher.
- Sa portokalla ju kishin detyruar t mblidhnit?
- Nuk e mbaj mend sasin, por kohn e mbaj mend: Nga
mngjesi deri n dark.
- Sa u paguanin?
- Katr mij dhrahmi.
- Nga Argosi ku vajte?
- Mora at shum q m duhej pr fillimin dhe erdha n
Athin.
- Po ditn e par t puns ktu e mbani mend?
- Po. N nj frigorifer ruajtje frutash. Transportonim,
lviznim arkat e konteiniert, paketonim portokalla, moll,
mandarina e fruta t tjer.
- Kur erdhe ishe vetm apo me familje?
- Vetm, vetm.
- M tej si vazhdove?
- Msova greqishten.
- far metode ndoqt?
- Vet. Duke lexuar, duke shkruar, duke fiksuar detaje nga
jeta, duke ndjekur emisionet televizive. Kngt n veanti m
ndihmuan shum. Vetmia krkon shoqri. Un nuk kisha asnj
me vete. U mundova q t krijoj nj bagazh t till nprmjet
emisioneve dhe kngve q t ishin shoku im i dits.
- M tej si vazhdove, pr t ardhur deri ktu, n Interamerican?
- Njoha gjuhn greke, jetn greke ktu. M trhoqi kjo,

113
sepse njeriu ka dshira, nga ata q ne i kishim t vuajtura nga
sistemi i mparshm dhe krkoja t lirohesha me rinin time
me formn q gjeta ktu. Fillova t krkoja dika m t mir.
Shfrytzova njohurit dhe shoqrin, derisa erdhi momenti q
u futa n kt shoqri t madhe.
- Si erdhi ky moment?
- Momenti erdhi, ndr t tjera edhe t asaj q thash m
par, se njeriu po qe se sht i drejt, i sinqert dhe puntor do
ti gjendet dikur nj dor q ta marr e t bj punn e duhur.
- Cila ishte kjo dor pr ju?
- Njohja me zotin Parangopulos.
- Kush sht ky?
- sht drejtori im.
- Si u njoht?
- Diku, n nj vend, me an t nj mikut tim, u takuam
dhe biseduam. Atij i plqeu biseda, sinqeriteti dhe horizonti
im. M tha: A do t doje t bashkpunonim bashk? I thash:
Ju me t vrtet m ftoni, por un e ha nj pjat grosh tani.
Ju m premtoni q t ha dashin? Ai m tha Ju mund ta hani
edhe dashin, por kur ta vendosni vet. Mbani groshn dhe,
kur t mendoni se erdhi koha e dashit, ather do ta ham dhe
at.
- far viti ke filluar punn n Interamerican?
- Para pes vjetve.
- Cila sht detyra juaj ktu?
- Detyra ime sht q t informoj njerzit. Ajo nuk ka t
bj shum me biznesin se sa ka t bj me humanizmin, me
ndihmn ndaj njerzve n nevoj kushdo q t jet; grek,
shqiptar, polak, rus t t gjitha kombeve e kombsive. Mua
m vjen mir q erdhi dita q katakteri im gjeti vetveten
pikrisht n kt pun. N karakterin tim halli i tjetrit sht
edhe halli im. Vij atje ku duhet. N qoft se ai m thot nj
hall, jo t m krkoj ti bj dika, por menjher, duke u njohur
me problemin, menjher ingranohem t gjej mnyrn se si
mund ta ndihmoj. Dhe n t shumtat e rasteve kam pasur

114
mundsin q ti ndihmoj pr arsye se e till sht puna dhe
dshira ime.
Dje takova nj shqiptar, Murat Alia e quajn, i cili m bri
krenar pr fmin e tij. Djali i tij sht n Shqipri. Ai mbaroi
shkolln e mesme, duke qen i shklqyeshm n rang kombtar,
por edhe ndrkombtar. Ai ka marr medalje t arta n fizik
n konkurset e zhvilluara n Meksik, Malt, Qipro e diku
tjetr. Ai ka marr tre medalje ari dhe nj argjendi n fizik.
Un i tregova rrugn pr ta uar djalin prpara. I thash q
djali juaj me tr kto medalje dhe tr kto gjuh q flet
rrjedhshm i ka dyert e hapura kudo. E drejtova n ambasadn
amerikane ktu dhe nga sa kam komunikuar do dit, rrugt e
djalit t tij jan hapur e po shtrohen.
- Jeni i martuar?
- Po. Kam edhe nj djal 12 vje, Nikoln.
- Po gruaja?
- sht nga Vlora. Ka mbaruar pr floktari.
- Djali si sht me msime?
- sht n nj shkoll franceze. Mua m ka plqyer
gjithmon sistemi francez i edukimit. sht paksa i rrept, por
sht krkues.
- Si e sheh t ardhmen?
- E ardhmja ime sht e mir. N qoft se ather kur krkoja
drit ishte vetm errsir dhe gjeta elsin pr t hapur dritn,
tani gjithka sht m e thjesht. do gj varet nga dshira
dhe mundsit e mia.
- Tani e ke dritn
- T plot. Vetm se tani do ta drejtoj atje ku dua un,
edhe n kthinat m t errta q nuk i kap drita e prgjithshme.
Do marr tani edhe nj drit dore dhe do t shikoj se duhet t
grmoj m tej. Dshira ime pr t ardhmen sht q t bjm
dika. Kjo sht modeste, mos keqkuptohet nga ata q do ta
lexojn, se far un mund t bj pr bashkatdhetart e mi
nprmjet ktij profesioni. Dhe jam n gjendje t bj shum
m tepr n qoft se t gjith do ken mirsin q t

115
bashkpunojn me mua. Ata m japin forcn q un t krkoj
akoma m tepr.
- Je n Athin. Kur dikush prmend emrin Vlor, si e ndjen
veten?
- Menjher fluturoj n Vlor, n vendin tim, n fmijrin
e n rinin time, n rrugicat, kmbzbathur, kur luanim n
plazh. Kujtoj shoqrin, at shoqri q ishte aq e pafajshme,
aq e iltr q sot nuk e gjen.
- Pr lexuesin e Emigranti-t, far mesazhi keni?
- U uroj t gjithve n profesionet e tyre suksese, lumturi
n familje dhe mbi t gjitha shndet se pa shndet nuk ka
suksese n jet. Uroj q t jen sa m mir n t ardhmen, t
krkojn dika nga jeta e tyre. Ka shum q mund t krkojn
vetm ata t hapin, t grmojn. T ndjekin porosin e plakut
si n at mesazhin e mom Nj baba, para se t ndrronte
jet i thrret tre djemt e tij dhe u thot: N arn tek burimi
kam fshehur nj qyp me flori. Grmojeni se do ta gjeni dhe do
t jetoni t lumtur. Djemt, menjher pasi prcolln babain
n banesn e fundit, rrokn kazmat dhe filluan ta grmonin
arn thell e m thell. Grmo e grmo, por qypi nuk po dukej.
Kur e mbaruan grmimin, ndrsa ishin ulur n krye t ars, t
lodhur e t djersitur, vllai i vogl tha: E punuam se e punuam;
a nuk e mbjellim vresht? Ashtu bn. Kur kuckat e hardhive
u mbushn me rrush e botet me ver, ather e kuptuan
mesazhin e babait, gjetn rrugn e vrtet drejt floririt, gjetn
qypin e fshehur n ar

116
 EQEREMI DHE LINDITA

Kur hidhte hapat e para n at pjes t jets kur njeriu

qndron vet n kmb dhe nuk ia ka qejfi ta kap kush
prdore, shorti i ra t bhej msues. E donte kt profesion me
t cilin njeriu prballet pr her t par n jet, ather kur i
msojn dhe mson grmat e para n rrugn e rritjes drejt
dijes
Pasion kishte edhe penelin. Bukuria e Shkumbinit kur i
hyn n mes qytetit duke e ndar m dysh, epika e maleve q
tjerrin ret, Strava, rrnjz e t parve, me pyjet e pamat dhe
livadhet ku kndojn n kor bilbilat, ngjyrat e natyrs
veanrisht n vjesht kur ajo l petkun e gjelbrt dhe nis t
hedh supeve jorganin e bardh e ngacmonin q ti merrte
ngjyrat dhe ti hidhte n fillim n letr e m von n kanavac.
Veanrisht kjo dshir iu b pasion kur, msues n zona t
thella, n Letm e gjetk, vzhgonte jetn n tr prmasat e
saj
Shkolln e lart e mori me korrespondenc, ashtu si e
merrnin t gjith ata q matematika e jets i detyronte t
punonin dhe msonin. ndrra q nj dit t ulej n bangn e
Institutit t Arteve, t msonte pikturn dhe skulpturn e vjetr
dhe t re, mbeti n kufijt e utopis
U martua. Lindita, nga nj familje soji, u b pjes organike
e jets s tij. E njohu n Letm ku ishte msues. Prindrit, dhe
vearisht e ma, bij e Letmit, vinin shpesh n fshatin e bukur
midis maleve t lart e pyjeve pambarim. Atje u kryqzuan

117
vshtrimet e syt u than shpirtrave se jan pr njri pr tjetrin,
prjet. Veanrisht lidhja e tyre u b nyje e fort kur n jet
erdhi fmija i par. Ia vun emrin Erlis. Midis lisave t lart ai
ecte mngjeseve kur shkonte n shkoll e masditeve kur kthehej.
Aroma e tyre, sidomos n pranver kur plas gjethi, ia mbushte
shpirtin me gaz e hare. Mori Ern, mori edhe Lisin. I vuri bashk
dhe ata formuan emrin e djalit Er-lis, Erlis Elezi
Shpejt do ta linte djalin dhe gruan. Rroga e msuesit, e atij
profesioni q duhet t jet kryeprofesion e duhet paguar si i
till, ishte kaq e ult sa nuk mbulonte dot as qeran e shtpis
e jo m t tjerat
Nj shok i fminis, m i miri dhe m i ngushti, Shptim
Hyka, e thirri t vij n Greqi. Shptimi kishte kaluar shtat
her malet, derisa nj dit kishte arrit t ngulej n fillim n
Thiva e m pas n Athin. E la klasn, i la nxnsit q i donte
dhe e donin dhe u ra maleve n kmb. Eci dit e nat derisa
arriti n Thiva. Atje e priste Shptimi, atje e lidhi edhe ai jetn.
N fillim n bujqsi e m von, kur zbriti n Saranta, n at gji
t vogl kundruall Korinthit e Ksilokastrs n bregun tjetr,
me peshkimin, u b peshkatar n nj kaike t vogl
Punonte pa par kur lind e perndon dielli. I mungonte
familja, fjala e ngroht e Lindits, e qeshura e Erlisit
Shptimi kishte marr letrat dhe nj dit u nis drejt
Librazhdit. Do t shihte prindrit e do t mallej me lumin,
malet, shokt, ata q kishin mbetur. Por do t shihte edhe
Linditn dhe Erlisit, pr ti sjell habere shokut q ishte i ngujuar
n at fshat t largt, pa letra e hapsir lvizjeje. Por jo vetm
habere, donte edhe ti sillte ato n Greqi, t rrinin bashk e t
punonin bashk. Bleu nj viz, nga ato viza q shitsit betohen
n soj e sorollop se e kan marr me para e mundime n
konsullat dhe se sht e origjinale.
Kompiuterat n ann tjetr t Kapshtics ia nxorrn fallco
dhe ai u detyrua t kthehej prsri n Librazhd me barrn e
rnd q ngarkon momenti
Prova e dyt doli me sukses. Nj taksixhi nga Elbasani

118
kishte pas bes, por edhe miq q e kaluan gruan dhe fmin
leht n kufi dhe e zbritn shndosh e mir n fshatin e bukur
buz detit
Ktu hodhn rrnj. Jo rrnj t vrteta, por nga ato
rrnj q biologt i quajn rrnj embrionale e q jan t
prkohshme, se rrnjt e vrteta ai i ka ln dhe i mban n
vendlindje, n Librazhd. Zun nj shtpi t vogl nja dhjet
metra larg bregut t detit. Ai vazhdoi t punoj n peshkim.
Lindita zuri nj pun dy her n jav gjat gjith vitit, dhe
gjat gjith javs n sezonet verore kur fshati mbushet me
turist e plazhi i vogl me at uj t pastr e ajr t mbushur
me oksigjen gumzhin deri natn von.
Erdhi nj ast q familja u shtua njhersh me dy frym.
N jet erdhi Dhimitra dhe Jani. Nuk ua prishn Lamit q i
kishte kaluar t nntdhjetat e jets, me t dhe me familjen e t
cilit e lidhi gjuha. Lami sht arvanitas dhe flet shqip, sht
me rrnj t vjetra shqiptare i ardhur kushedi sa breza m par.
Por shqip flasin edhe shum fshatar t Sarants dhe t tjer t
zons s Thivas, nj shqipe q sht kaq pran shqipes s sotme
sa befasohesh. Binjakt, Dhimitra m e shndosh dhe Jani m
i dobt tashm jan rritur, bredhin pa i marr kush prdore, i
on babai mngjeseve n nj kopsht fmijsh n fshatin disa
kilometra larg dhe i merr n mbrmje. Kur Lindita na tha se i
kishte lindur binjakt pa u shkputur nj minut nga puna,
nga lokali drejt e n maternitet, mu kujtuan nnat tona, grat
shqiptare, ajo pjes e jets s tyre q pak sht prekur e pak
sht luftuar q t ngrihet n piedestalin e heroiks, grat q
n rrjedhn e shekujve dijtn t ngasin qet n ar, t rrokin
pushkn e n istikame, t gatuanin bukn, t lindnin e rritnin
fmij
Eqeremi dhe Lindita tashm e kan thurur folen e
prkohshme t jets. Them e prkohshme sepse ata, edhe pse
larg, edhe pse kaq vjet mrguar, prsri i trazon n shpirt e
kaluara, jeta dhe puna n Librazhd. Eqeremi nett i kalon n
peshkim, kurse ditt n pun t ndryshme n fshat. N oborrin

119
e shtpis pak m t madhe se e para ku tashm jeton me qera,
n nj qosh do t shohsh nj sr veglash bujqsore, midis t
cilave edhe nj prerse bari e ferrash, motorike, nga ata korrse
q n maj t nj shkopi t gjat metalik kan nj sharr disk
q, duke e futur mes barrave t lart e ferrrave, pret dhe
pastron. Duart e Eqeremit kan nj vij t formuar nga frkimi
i litarve tek trheq rrjetat, kan edhe shenja plagsh t vjetra
e t reja t formuara nga puna n bujqsi. Nj jet n pun e
me pun, nj jet q nuk din dit pushime e feste.
Eqeremi e ka nj merak, nj plag nga e kaluara q n nj
ast t biseds u fut pr t br vend n kujtesn time. Ai e ka
dashuruar punn e msuesit, e ka dashuruar si dashuron
prindi fmijn. I duket se duke ikur ai u ka atyre voglueshve
nj borxh. I duket se i tr sistemi arsimor n Shqipri vuan
dhe do t vuaj nga i njjti borxh. Msuesit, n periudhn e
kalimit, n nj mas t vogl apo t madhe, si t doni mateni,
iu larguan fmijve, i ran n qaf profesionit, ikn nga t qnit
msues, dhe u kthyen n matrapaz, n njerz q i shikonin
fmijt pr xhepash, si mall tregu, si burim t ardhurash e
fitimesh. E ka kt plag n shpirt e don ta shroj n mnyrn
e vet origjinale. Ka br nj list t fmijve parashkollor e
shkollor t Sarants e t fshatrave pr rreth. Syrin e ka q nj
dit ti mbledh n nj sall, ti ul n banga e tu msoj t
shkruajn e lexojn gjuhn e bukur shqipe. E ka futur n kt
ndrr edhe realiteti ku jeton, njerzit autokton prej shekujsh
t ardhur nga malet e Shqipris dhe t vendosur aty. Ata e
kan ruajtur gjuhn shqipe. Ai m mir se kushdo e njeh dhe e
din kt gj. E din se nj dit ata kt do ta humbin. Dhe do ta
tresin, si tretet vesa e mngjesit, sepse ata nuk e kan shkruar
kurr at, nuk jan ulur kurr n bankat e msimit t saj. Jo se
nuk e kan dasht, por se nuk i kan ln. Edhe shqipja e
shqiptarve emigrant, n qoft se nj dit fmijt nuk do t
ulen n banka e nuk do t shkruajn e lexojn shqip,
dalngadal do t tretet. Shoqrit e hapura synojn lulzimin
e nj gjuhe t prbotshme, duke zvjerdhur e thar gjuht e

120
tjera, si zverdhen, thahen e bijen prdhe gjethet e ahut n
vjesht duke krijuar shtresa q kalbzohen e kthehen n
humus.
Me siguri, nj dit do t shkruajm pr klasn dhe
nxnsit e Eqerem Elezit n Sarant t Thivs.
Me siguri, nj dit do t shkruajm edhe pr pasionin
tjetr t Eqeremit, pr pikturn. Do t shkruajm se si duart e
tij me vraga litarsh rrjetash peshkimi dhe me plag nga ferrat
dhe drizat mbajn dhe prdorin penelin, hedhin n kanavac
ngjyrat e jets ikanake.
Me siguriMe siguriMe siguri

121
 KTHIM N DASHURIN E PAR
Sa pak i dham atdheut, vlla,
sa pak i dham...

N qoft se doni ti drgoni nj mesazh, pyesni pr numrin

e celularit t tij tek VATRA SHQIPTARE Patision 25. M
24 shtator 2007 mbush 73 vjet largsi nga vitlindja e tij, 1934...
N qoft se doni t msoni se kush ishte Dashuria e par
e tij, prsri shkoni tek VATRA SHQIPTARE Patision 25 ,
trazoni librat dhe mes tyre do ta gjeni at.
N qoft se doni t dini se kush sht, ather po ju them
q sht nj burr q n pamje nuk e nxjerr n pension, q n
gjallrin e trupit, t lvizjeve dhe n mimikn e fytyrs dhe t
shpirtit t trheq e t bn pr vete. Quhet Fehmi Oshafi, me
prindr t ardhur nga Dibra e Madhe n vitet m t vshtira t
kombit ton, ather kur n nj tavolin t madhe n Londr
fuqit e mdha t bots, me indiferentizmin e kriminelit
profesionist, e ndan Shqiprin pr palcs s kurrizit, pren
dhe morn kokat e krahinave, Dibrn, Prizrenin, Gjakovn...
Kosovn, Pologun, Ulqinin, Tivarin...
N qoft doni t dini dika nga jeta e tij, ather me siguri
rreth boshtit t saj do t shohsh t marr mish e t rrotullohet:
Nj koh e shkurtr si aktor i Teatrit Popullor, Nxns n
Liceun Artistik Jordan Misja n degn e regjisurs , Regjisor
i estrads profesioniste t Elbasanit.
Ndrkoh punonte edhe studionte me korrespondenc,

122
duke marr diplom n Universitetin e Tirans n degn gjuh
letrsi.
...Si asistent regjisor n disa filma t Kinostudios
Shqipria e Re ai do t aktivizohej edhe si aktor n disa role
t dors s dyt, ku ndr m t goditurit do t ishte roli i
bashkpuntorit shkencor n filmin Prse bie kjo daulle, sipas
romanit t Kadares Dasma.
...M pas do t vinin filmat e tij artistik t pavarur.
Kinospektakli Estrada n ekran i dha elsin e hapjes s
dyerve t mdha t kinematografis. Kapedani, aq i njohur
dhe aq i dshiruar nga spektatori shqiptar, sht vepra e tij e
par e madhe, vepr e cila do t pasohej nga kinokomedit
ndrr pr nj karrige dhe Zvendsi i grave. Filma t
tjer t tij t njohur t regjisorit Oshafi jan Thirrja,
Dshmort e monumenteve, Dritat e qytezs, N emr
t liris, Pas takimit t fundit...
Shoku yn Tili jo vetm u b nj nga filmat m popullor
t regjisorit Oshafi, por pr vlerat artistike dhe pr mesazhin
q prcillte u nderua me medalje ari n Festivalin
Ndrkombtar t Salernos n Itali...
Dashuria ime e par sht nj prmbledhje poetike e
Fehmi Oshafit, tashm emigrant, nj njeri i privuar nga puna
dhe profesioni, nj njeri q dashurin e tij t vrtet ia kan
mbyllur n kafaz. Rrnja e pems s tij poetike ka gjetur truall
dhe sht zgjuar, ka thyer muret e kafazit dhe ka el nj lule
arom mir...
Po cila sht Dashuria e par e njeriut Fehmi Oshafi?
At do ta gjesh n do fjal, n do varg, q nga faqja e
par deri tek ajo e fundit, q nga vargu i thyer deri tek ai klasik...
Por, e prmbledhur, e koncentruar, e lidhur me shpirtin e
tij, ajo sht ngjizur tek N vend t parathnies Dashuria
ime e par, nj parathnie n vargje, nj biografi e shkurtr
n vargje, nj dashuri e shprehur n nj form q, t paktn
un, e has pr her t par.
Kur nisa vargje t thur poezi, e nis biografin e tij poeti,

123
 Kur isha i ri, M dehn m tepr aromat e saj, Se lulet n
maj...
Por nj dit djaloshit t ri Vargjet q shkelnin n shtigje t
reja, iu vran n beteja. Atij do ti ftohej muza dhe, si thot me
zemr t vrar , nj dit e braktisa, dhe rrug tjetr nisa...
Po pse e braktisi poezin ? far bukurosheje i doli prpara
dhe ia mori mndt dhe e oi n tjetr shtrat jete ?
Poeti thot:
Mu shfaq si vegim shpirti m poetik,
N fenerin Magjik.
M hodhi drithijet n imagjinat,
Muza e artit t shtat.
Ai do ta linte poezin pr kinematografin...
Megjithat, pr njeriun Fehmi, pr kinematografin Oshafi,
...plag e pa mbyllur do t mbes gjer n varr,
Dashuria e par.
Nj plag q me vargje e lidh, e fashoj,
Sa her q krijoj ...
Pas biografis dhe zbulimit t dashuris vargjet e poetit
ndalen tek Atdheu, tek brenga e njeriut q mendon se sa pak i
dham atij:
Sa pak i dham atdheut, vlla,
sa pak i dham.
Gnjenim veten duke thn:
se mjaft i dham.
Gnjenim veten dhe Atdhen,
sa her i tham,
Se dham sa mundm,
kur e dinim sa pak dham...
Dhembja e njeriut poet ngushet e shprthen, si
shprthen lumi i fryr digat, si shprthen shpirti i vrar
ndjenjat:
Pa drit e lam, n drit t syrit,
m se pam,
Ndaj kombet tjer te derdha e gardhit,

124
 shpesh i pam.
Lvdonin veten, se n qaf
askujt si ram,
Dhe hapur dern pr t huajt, vet e lam...
Brenga e njeriut, poetit, intelektualit vjen e rritet, rritet dhe
n rezonanc vjen e n nj ast shprthen:
Rnkon Atdheu se pa gjak t ri,
e lam.
Ndaj anemik, kur ikm larg prej tij,
e pam.
Pa gjak n trup, pa mend n kok,
Pa shpres e lam.
Ndaj dhe nj fjal me vend se thot,
dhe fjaln vram.
Dhe pa t djeshmen dashuri,
Atdhen e lam,
Ndaj se prfill m asnjeri,
madje e sham.
Dhe pak nga pak, pa dinjitet,
Atdhen lam.
N sarkofag dhe shtetin vet,
nj dit e pam...
Sa pak i dham Atdheut, vlla,
i dham. Sa pak prbrenda nesh, vlla,
Atdhen e pam.
Ishte kjo nj elegji, nj kng vaji, nga ata lloj kngsh vaji
q vetm vajtojcat e maleve din ti thurin e ti nxjerrin nga
thellsia e shpirtit. Vaji sht me adres t prveme - (Kushtuar
vllait tim, kompozitor) posht shkruan autori, por sht edhe
pr mua, edhe pr ty, edhe pr ne, edhe pr ata q jan atje
dhe jan ktu. Nuk e di nse ndonj kompozitor e ka marr
dhe hedhur mbi pentagram. Dhe n qoft se nuk e ka marr,
dhe n qoft se nuk e ka lexuar, do t bj mir ta marr. I bn
mir vetes, por i bn mir e m mir Atdheut t cilit Sa pak i
dham...

125
 Vjen nj moment tjetr q poeti, nga thellsit e qelizave t
ndjenjave t tij pyet veten:
po ndodh kshtu me mua, ktu n vend t huaj?
T njjtn gjuh flasim dhe prap jemi t huaj,
T huaj t nj gjuhe, t huaj t nj gjaku,
T huaj t nj dere, t huaj t nj pragu! ...
Libri poetik sht befasues n t 91 faqet, nga e para tek e
fundit, n poezit e shkurtra, n elegjit, n poema, n filozofi
e humor. Fjala e dal nga jeta e moluskut shqiptar, her del si
ujvar bjeshksh, her si dbor e bardh majmalesh, her si
xhevahir i rrall. Por del edhe nga gryka e pushks s jets.
Nuk del si plumb, nuk vret, por matet t shroj plagt e kohs.
Se si thot nj fjal e vjetr e trimris popullore: Plumbi del
me plumb nga plaga xherah! Dhe kjo, ndoshta m e qart,
m e dhimbshme, por plumb pas plumbit del n poezin
Vshtir, koleg kushtuar, si nnvizon ai Kolegut tim,
kinoregjisorit t mirnjohur Viktor Gjiks
Vshtir koleg, vshtir t jesh artist i ndershm,
Q nderin mos ta shessh pr tituj dhe para.
T bhesh shrbtor pushtetarsh t pandershm,
Ti bsh parrullat art, madje, vepra t mdha...
Pr autorin sot sht vshtir ta shoh n sy realitetin, t
mbrosh t vrtetn, t jesh poet dhe qytetar, t jesh njeri i
barabart me veten n do ast...
T kesh fytyrn tnde dhe n qofsh gjeni,
Edhe n se lavdia t ndjek nga pas...
U zgjata paksa n krkim t fjals flori. Mora nj dor
pr lexuesin e gazets dhe lash nj thes pr lexuesin e librit...

126
 DOSJA E GRIGOR KONDURIT

Ka ardhur n Greqi n vitin 1991. Ka ardhur ather kur

lumi i ikanakve sa vinte e fryhej, sa vinte e prmbytte brigjet.
Po far ka n jetshkrimin e ktij njeriu t cilit sot jo vetm
i heqin kapelen por edhe i prkulen me respekt grekrit e thjesht
dhe ata me pozit?
Pas m se nj or bisede rreth filxhanit t kafes miqsore,
pasi mi kishte nxjerr n sheshin e prroit t ikjes ato gur q
nj emigrant i nxjerr si dika t zakonshme Ai m tha dika q
m bri jo vetm ta veoj e ta ruaj si nj gur t muar, por edhe
tia prcjell lexuesit.
Ai sht inxhinier, arkitekt, nga ata njerz q e mbajn
punn n pllmb t dors dhe nuk e lshojn, e ngren lart
pr ta par t tjert dhe nuk e ulin. sht formuar n shkolln
shqiptare t viteve shtatdhjet, asaj kohe kur nj studenti t
inxhinieris, ashtu si edhe i studentve t tjer n t gjitha
disiplinat, u krkohej q para se t merrnin diplomn e
inxhinierit t merrnin diplomn e puntorit specialist, t dinin
t ngrinin mure me tulla e me lla t ngrinin kolona e t hidhnin
trar t fort betoni. Ishte kjo pjes e maskuar e jets s tij si
specialist q e ka br dhe e bn njeri mbi t tjert, specialist
mbi specialistt.
Nj dit t fillimviteve 90-t atij i tha mendja t futej n
nj konkurs n nj ndrmarrje t madhe e me shum z n
ndrmarrjet ndrtuese t Athins. Shkoi, mori tezat, i pa nj
nga nj dhe dha prgjigjet, prgjigje q fal dijeve, studimeve

127
t literaturs s gjr n gjuh t ndryshme dhe prvojs s
puns rreth 15 vjeare n Shqipri, iu dukn t lehta. N at
konkurs nuk ishte i vetm, ishin m se dyqind kandidat,
inxhinier ndrtimi, t diplomuar n Greqi dhe n universitete
n z n Evrop q luftonin vetm pr nj vend pune. E prsris:
Vetm pr nj vend pune.
I dorzoi flett dhe priti nj prgjigje. Nuk i erdhi as pas
nj jave sa ishte afati dhe as pas nj muaji
Mori n telefon dhe i than se kandidati fitues ishte
zgjedhur dhe se ai ishte midis atyre q nuk kan fituar.
U tha se donte t shkonte pr t trhequr pas testin q
kishte paraqitur. I than se mund t vinte kur t donte.
Kur shkoi e vun prpara nj muri t madh me dosje q e
kalonte lartsin e tavolins. I than q t krkonte dosjen e tij
dhe ai nisi ti zbres ato nj nga nj. Krko e krko dhe m n
fund e gjeti dosjen e tij. Ishte n fund. Mbi t ishte shkruar me
germa t shtrembrta greke fjala Alvanos.
E mori dosjen dhe e shfletoi. Titullarit t zyrs i shprehu
dyshimin se prgjigjet e tij nuk ishin lexuar fare. Titullari, njeri
kopetent n profesionin e tij, e mori fletn me prgjigjet dhe
filloi ti lexoj nj nga nj. I lexonte dhe bri secils prgjigje
vinte shenj e zakonshme t vlersimit pozitiv. Lexo e shno,
lexo e shno derisa nuk mbeti prgjigje pa shenjn miratuese.
Kur mbaroi, e pa me vemendje dhe nisi ta pyes gjr e gjat.
N fillim e pyeti pr t shuar kuriozitetin. M von, n saj t
prgjigjeve tepr t sakta e kopetente nisi dalngadal t
prqndrohet, derisa m n fund u ngrit n kmb e i tha: Q
sot je i punsuar n ndrmarrjen ton. Inxhinjeri yn i tha se
ai e kishte nj pun, e kishte nj zyr projektimi
Fjala nxori fjaln dhe titullari i ndrmarrjes iu lut q ai ti
projektonte brenda nj muaji nj kompleks banesash n nj
lagje n periferi t Athins, n ato lagje q pr athinasin e
thjesht quhen lagje t pasura
I mori t dhnat q krkoheshin, shkoi e pa me kujdes
vendin, u konsultua me ligjet dhe rregulloret e shtetit dhe nisi

128
punn projektuese
Pas dhjet ditsh mori ndrmarrjen n telefon dhe u tha
se projekti ishte gati. Pas vlersimit t testit t vonuar dhe
befasis s prjetuar, kjo prbnte nj befasi q i kalonte
parashikimet.
I pan projektet nj nga nj, me hollsi dhe imtsi, me lup
zmadhuese kur i thon fjals. Dhe, kur nuk gjetn asgj pr t
kundrshtuar, i than : Q sot e tutje do t kesh pjesn tnde
n ndrmarrjen ton.
Ka kaluar koh q ather. Inxhinieri i ri, arkitekt shqiptar,
n projektim e m pas n zbatim, u tregoi specialistve grek
se ai ishte i aft pr gjra t mdha. Inxhinieri q kishte fituar
konkursin, q tashm bashkpunonte me inxhinierin ton si
varts, shpesh e m shpesh shkonte pr t marr kshilla e pr
t msuar nga alvanos-i.
Tani, pas shum vitesh, ai nuk sht m pjes, nuk ka
prqindje n at ndrmarrje ndrtimi. E kundrta ka ndodhur,
ai ka pjes n ndrmarrjen e tij, tashm me nj potencial e
autoritet t lart n projektime dhe ndrtime n t gjith zonn
lindore t Atikis.
Kto mi tha Grigor Konduri, mi tha si dika t zakonshme,
si nj pjes jete t kaprcyer pr t n saj t nj pune me t
vrtet titanike n profesionin e projektuesit dhe ndrtuesit n
nj qytet t madh si Athina, ku konkurrenca dhe lufta pr vende
t tilla pune sht n shkall siprore.

129
 KU E MORE KT FLLAD
KASTRIOT LEKDUSHI?
Si buron ujt nga gurra,
Nga shpirti u buron knga,
Ilain q sta jep mjeku,
Ta jep knga, ta merr zemra.

Knga labe n mrgim

Nuk sht nj fllad i zakonshm, me er detesh e arom

lulemalesh. sht nj arom kngsh labe, nga ajo lloj arome q
t hyn n shpirt, t shkul vendit dhe t ngjit n parajsn toksore.
Duke lexuar vargjet e kngve t Labris, vendosur si gur
qiklopik kshtjellash nga dora e Kastriot Lekdushit, murator
i kngs labe, prap pyes veten, pyes botrisht edhe Kastriotin:
Ku e more kt Fllad e kng Labrie?
E bj kt pyetje se Kastrioti qenka lindur e rritur n qytetin
e Kuovs, mes ers s nafts q buron nga toka e t gazit q
shprthen n flak n furnelat e gatimit, nn zhurmn e
avionave supersonik fare pran. Si profesion t jets ka pas
zgjedhur tezgjahun, endjen e plhurs n kombinatin e njohur
t Beratit. Ktu ndalem dhe meditoj, ngul kmb dhe pyes
veten: Mos vall ka lidhje mes thurjes s plhurs dhe thurjes
s fjals? Se t projektosh e t vesh n prodhim nj plhur t
bukur (mos m thoni se nuk qen t bukura plhurat e
Kombinatit t Tekstileve t Beratit, sidomos ato t pambuktat
q sot krkohen m shum se kurr), t gjesh ngjyrat dhe

130
format, sht njlloj si t gjesh fjalt dhe metaforat e ti hedhsh
n varg e vargjet ti lidhsh n kng. Ndoshta gaboj.
Megjithat un them se ka nj lidhje midis plhurs s puns
s Kastriotit dhe plhurs s shpirtit t tij n kng
Midis tyre ka fllad, ka nj lloj freskie q vjen jo nga fushat
e Kuovs dhe Beratit, por nga malet e Labris, freski
trndeline. Kt ma thon rrnjt e jets s Kastriotit. Ai nuk
ka lindur n Labri. Ai sht, si shkruan, me prejardhje nga
Krahina e Kurveleshit.
Jan pikrisht kto dy an t jets s tij, rrnjt dhe
degt, ata q n procesin biologjik t jets japin dhe marrin.
Rrnjt prcjellin n deg, n gjethe e n fruta ujin dhe kriprat
ushqyese minerale. Gjethet prcjellin n rrnj dritn e diellit
Ai, edhe n Kuov, edhe n Berat, ka lindur dhe sht rritur
mbi rrnj t thella, mbi melodin dhe ison e kngs labe. Ai,
edhe larg Labris, ka marr rrezet e diellit dhe flladin e saj
Dhe jo vetm ather. Edhe sot, larg vendlindjes dhe vend
origjins, nga ai diell i merr rrezet, ai fllad e mban gjall nd
jet. Trembdhjet vjet n emigracion nuk e kan zbehur mallin
dhe dshirn e tij q shpirti t kndoj me iso labe.
Libri, prov e par e tij si rapsod dhe poet publik, nuk sht
voluminoz nga faqet, ka vetm 142, duke futur parathniet e
prapathniet, fotografit dhe pasqyrn e lnds. Por, pr mua, ai
sht shum voluminoz, kur pas tij dgjoj zrat dhe ison e grupit
lab Vllazrimi. A nuk e keni dgjuar sa e sa her n takime
emigrantsh e n jubile t mdhenj historik t popullit ton?
Thjesht, a nuk e keni dgjuar n do mjedis kur mblidhen tok e
trokasin gotat tre lebr? Cili autor nuk do t ngrohej n zemr e n
shpirt n qoft se krijimet e tij i marrin dhe i lexojn duke knduar?
E para, ndr t parat e kngve sht Shqipja e shqipeve

O shqiponj dykrenore,
Pesqind vjet si sfluturove?
Q kur vdiq Sknderbeu
N sepete qysh durove?

131
 sht ky refreni q prsritet n do katr vargje dhe n
do vit kur vjen 28 Nntori, ajo dit e madhe e shqiptarve q
e nxori shqiponjn sepeteve dhe e hodhi mbi sfondin e kuq pr
t fluturuar prgjithmon.
Befasuese, me nj aktualitet trondits vjen strofa e fundit e
kngs Gjuha shqipe mjafte mbl:

Kurbeti, fmijve tan

gjuhn e nns u treti.
Abetaren duan pran,
Shkolla shqipe ndrr mbeti!

Figurat e mdha historike kan qen, jan dhe do t jen

prjet pjes e kngs dhe isos labe. Sknderbeu, Fan Noli, Sali
Nivica, Mustafa Matohiti e deri tek Major Spitro Moisiu jan
n buz t kngs s Kastriot Lekdushit, ashtu si jan edhe
Datat e mdha historike si Ngritja e Flamurit, Kongresi i
Lushnjs, Lufta e Vlors. Dita e lirimit, kng, t cilat jan
krijuar dhe jan knduar pr her t par n emigracion, pr
mallin dhe zemrn e prvluar t ikanakve shqiptar n Greqi.
Ka n kngt e Kastriotit vargje q t shkulin nga vendi e
t marrin n krah, vargje q t mallin, duke t malluar m
shum, vargje q t japin uj dhe ta shtojn etjen.

N moshn e fmijris
Me ty, kng, u dashurova.
Kng, m bre prvete,
Tok me ty n yje shkova!

Ose

O ju, borshiot fisnik,

Vini dor mbi at perl,
Se do vijm t dehim shpirtin
Dhe n dimr, si n ver!

132
 Emocionuese jan kngt e kurbetit. Kur i lexon nuk ka
sesi t t mos t dridhet trupi, t t mos plagoset shpirti.
Personazhet ktu jan t njohur, nna q lajn me lot gjurmt,
motra e nuse t mbetura qyqe si n balada, fmij q presin t
trokas dera e t hidhen n kraht e babait, njerz t humbur
maleve me dbor e akull e deteve me shtrngat.

Deti mbuloi malin,

Mali mbushi detin.
O ju bijt e nns,
Ju hngri kurbeti

I prekshm deri n dnes sht dialogu i nns me t bijn

n kurbet.

Nna:

Bie zile e telefonit,

Ngrihem, e marr me shpejtsi,
Dgjoj zn e sime bije,
E mrguar n Greqi.

Vajza:

Nn e dashur, jam Valbona,

Po t flas pr hallet tona,
Po t tregoj t vrtetn:
Kurbeti t shkurton jetn.

Nna:

O vajz e nns manare,

Pr kurbetin dika dija,
Ndaj ditn q t prcolla,
Breshr van lott e mia.

133
 Vajza:

Nn, m par t t thom

Nuk po flasim gjuhn ton!
Sikur jemi tjetrsuar:
As shqiptar e as t huaj.

Nna:

Vajz e nns trimresh,

Hidhi syt nga Shqipria,
M mir buk e shllir,
T shptosh nga skllavria.

Kastrioti nuk mnon t ngrej kng pr ata q ikn pr t

mos u kthyer kurr m, as n shtpin e tyre dhe as n
emigracion. Elegjia pr Edison Zahajn nga Levani i Tepelens
q u vra barbarisht me 17 thika mesnatn duke ardh Viti i Ri
2006 n Rrethimno t Krets sht tronditse, ashtu si sht
knga tjetr, ajo pr Ilirian Shtrmenin nga Elbasani, pr Daut
Dollin nga Progonati i Kurveleshit Kng ai do t thur edhe
pr valltarin popullor Alush Milori, pr poetin Zaho Balili, pr
Maliq Liln e t tjer.
N ison e kngs labe nuk mungon dashuria njerzore dhe
kurora e saj, dasma, kngt humoristike dhe urimet me nga
nj bisht t shkurtr prapa. Ja si i uron Kastrioti drejtuesit e
shoqatave t emigrantve shqiptar n Greqi:

Pr t mir a pr t keq,
juve ju kemi, t par.
Shtpi me dy kryepleq,
Na keni ln t prar!

Urojm Viti n hyrje,

T na sjell mbarsi.

134
 T bashkuar n nj Lidhje,
Bota t na ken zili!

Ndjen fllad, ndjen aromn e trndelins, gurgullimin e

krojeve, fshfrimn e pyllit, zrin e dheut t babs e t nns
kur lexon krijimet e Kastriot Lekdushit.
Por, kur ato i dgjon nga grupi lab Vllazrimi, n zrin
e solistes s par t grupit Vasilika Sakaj, t kthyesit Haris
Hysenaj, t Fatmir Kurtit, t Vojsava Hysenajt dhe t tjerve,
flladi, aromat, fshfrimat, zrat e dheut t ngren lart, ta
ngrohin shpirtin e t bjn t fluturosh hapsirave t pamata.

Athin, dhjetor 2006

135
KTHIMI I JORGJI MUZAKES NE SHQIPERI

Nj zyr n Hankondili 19, n katin e katrt, n qendr t

Athins, ndonja dyqind metra larg rrethit t Omonias...
Nj zyr goxha e madhe, ku her pas here mblidhen
lushnjart e shoqats, por edhe t tjer...
Nj zyr rreth tavolins s madhe, t s cils dy her n
jav mblidhen voglush pr t litur grmat e shqipes s
bukur...
E premte 20 prill 2007, ora 19.00...
Sot ajo nuk sht zyr, sht auditor, sht nj Od
Burrash, nj Log Kuvendi me burra dhe gra nga e gjith
Shqipria, q e marrin dhe e prcjellin fjaln drejt t njjts
pik, drejt t njjtit njeri, drejt Jorgji Muzaks.
Po kush sht Jorgji Muzaka?
Pr sot do t them vetm kaq: sht nj njeri q n t
gjashtdhjet vjett (muajin tjetr i mbush) e jets s tij ka
udhtuar midis dashuris profesionale e njerzore, ka dhn
shum e ka marr pak. Sot sht fjala pr nj kronik. N
numrat e ardhshm, kur tarrij ti mposht emocionet e ndarjes
(q pr mua sht mirseardhje), ndoshta do tarrij t bj nj
skic t jets s tij. Nj skic t thjesht, sepse tablo nuk arrij
dot ti bj. Kjo, thjesht, sepse krojet e jets s tij duan shtrat t
gjr lumi q ti mbaj pa vrshuar...
Flet Mihal Jano, q e njeh jetn e tij n Lushnje ku ka lindur
dhe sht rritur.
Flet Ndreka, q e njeh n bangat e shkolls s mesme

136
bujqsore t Fierit.
Flet Ramazan Sula, q ka kaluar me t pes vjet n
auditoret dhe laboratoret e Institutit t Lart Shtetror t
Bujqsis...
Flet Ramadan Bigza, q e njeh si sportist, portier t
skuadrs s Sopotit t Librazhdit. Por me emocione t thella
flet Afrim Karame, futbollist i Traktorit t Lushnjs, shok
dhe mik i tij.
Flet Harilla Kote, q i kujton vitet m t mdha t jets s
tij, vitet kur nga agronom i thjesht do t bhej bashkpuntor
shkencor e doktor i shkencave bujqsore, nj shkenctar i
fushave t bardha t pambukut. Madje, e fton pr nj thirrje
drejtuar t gjith shkenctarve q punuan n Institutin e
Studimeve Bujqsiore I.V.Miurin t Lushnjs, q t
mblidhen n nj prvjetor e t kujtojn vitet e puns s tyre
vetmohuese...
Flet Elca Gjermeni, kunata, motra e gruas s tij t dashur,
Natashs, e cila, pr nj ironi t fatit t emigrantit n Greqi,
nuk ndodhet ktu, por tek djali i tyre n Amerik...
U fol edhe pr punn e tij n emigracion. Foln t gjith,
por m shum se gjithka foli nj gjest i Jorgjit, foln zarfet e tij
me fotografi, zarfe pr secilin individualisht e pr shoqatat e
jetn e emigrantve n veanti. Pr t gjith ai kishte nga nj
zarf. Kishte pr shkodranin Paulin Shestani, pr tiranasin
Ramazan Sula, pr prmetarin Vasil Llogo, pr... Por zarfi
m i madh, nj album me mbi njqind fotografi, ishte pr Afrim
Karamen...
Nj dashuri e jets s tij q nuk mund ta kaloj me nj apo
dy fjali...
Jovan Mhilli, kryetar i Shoqats Kulturore Lushnja e
shpalli Jorgji Muzakn Nderi i emigracionit shqiptar, titull
q Jorgji e vlersoi si m t madhin, m emocionuesin e jets s
tij.
Dikush, pas ksaj, u ngrit e tha se...
Nuk po e citoj. Sot, titujt e mdhenj, dekoratat e larta, i

137
marrin...
Vasili i shoqats Vllazrimi ka sjell nj shishe me ver
Prmeti...
Aleks erepi sht kujdesur q tavolins t mos i mungoj
jo vetm rakia ball kazani shqiptare, por edhe anekset e
tjera q nga frutat e thata e deri tek mezet e urgjencs.
Ilir Thaka, kryetar i Federats s Emigrantve Shqiptar,
nip i Jorgjit, nuk flet, por filmon me dy kamera, me t vetn
dhe me t Jorgjit, me dy aparate fotografik, me t vetin dhe
me t Jorgjit. sht hera e par n jetn e Jorgji Muzaks-
emigrant q e filmojn dhe fotografojn. Ai gjithnj ka filmuar
dhe fotografuar t tjert...
E shtun 21 prill 2007
Me njerz q i do dhe t duan nuk ka nevoj pr lajmrim.
Nj telefonat e Jorgjit dhe, si ta kishim br me fjal, ne u
gjendm larg njri-tjetrit vetm disa dhjetra metra. Ai sot ka
shum pun, aq pun sa nuk ka pas kurr n jetn e tij. Krkon
t takoj t gjith njerzit q i do, krkon t pij kafe e t
fotografohet, krkon tu jap dashuri...
N mbrmje, n Agio Konstandinu 44, tek ngjitej n
autobuzin e linjs Athin-Tiran, n syt e tij pash ti rrjedh
nj urg lotsh. Ishin lot malli e dashurie pr njerzit me t
cilt kishte jetuar e ishte dashuruar...

138
 LEFTERI DHE DJEMT

Nj lokal i vogl. Ball pr ball dy tavolina pune. Mbi ta

dy makina qepse me penjt e ngjyrave t ndryshme q
thuren rrotkash sa her gjilpra bn ngjitjen zbritjen
shoqruar me zhurmn karakteristike. Me syt mbrthyer mbi
tegel bab e bir, dy breza njerzor. M tej, m kmb, nj djal
tjetr i ri, bir i t parit dhe vlla i t dytit, me hekur n dor.
Tre vet n nj lokal t vogl fizikisht, por t madh
shpirtrisht. Voglsin ia dhan arkitektt q e ndrtuan dekada
m par. Madhshtin ia dha Lefter Anagnosti me t bijt...
Lokali ndodhet n Patision - 25, n krahun e djatht kur
zbret tre shkall n tunelin midis lokaleve t shrbimit. N qoft
se doni t vrtetoni ato q shkruhen m posht, shkoni nj dit.
Un po u paraqes paksa nga ato q msova n ato pak minuta
tek Lefteri punonte me dor dhe fliste me goj...

- Un jam nga Saranda, nisi t prezantohet Lefteri. Kam

46 vjet n profesion. Kam br specializim n Tiran. Kam qen
prgjegjs reparti n Livadhja t Sarands, me nj fuqi puntore
prej dhjet vetash. Ishte reparti i tret pr zonn Sarand,
Delvin, Konispol n sasi e cilsi pune. N 92 shin erdhm
ktej. Punova n nja dy - tre lokale si zanati dhe n vitin 1998
hapa aktivitetin tim, ktu, si e shikon. Kam krijuar nj klientel
t qndrueshme. Kam fituar nj respekt t madh nga klientt
vendas si pr gra, po ashtu edhe pr burra.
- Si e fitove kt respekt?

139
 - Me cilsin e puns, me korrektsi dhe me mirsjellje, nj
gj q ndr lokalet e Athins nga zanatinjt vendas mungon.
Ne trashguam disiplinn e puns q kishim atje. Kjo na bri
q t jemi t disiplinuar n pun. Kjo na doli pr mir.
Trashgojm nga sistemi socialist, nuk dua ta mohojm,
profesionin, shkolln dhe edukatn e puns.
- far shkolle ke mbaruar?
- T mesmen.
- Je n dyqan bashk me djalin?
- Po. Jam vet me djalin, me djemt.
- Si e quajn djalin?
- Artan. Djali ka me mua rreth tet vjet. Ka avancuar shum
n pun. Ecn mir. Un pr pak koh plotsoj moshn e
pensionit dhe djali do t vazhdoj n gjurmt e mia.
- Djali ktu e mori profesionin?
- Ktu.
- Atje far pune ka br?
- Atje ka qen n shkoll. Vajti deri n klasn e tret
gjimnaz. M pas u hap kufiri dhe iku. Punoi n disa vende pa
stabilitet pune e profesioni, si t gjith.
- Kur e ke filluar punn si rrobaqeps?
- E kam filluar n vitin 1962, n maj - qershor t 62-shit.
- Si t lindi dshira pr tu br rrobaqeps? Ishte trashgim
apo jo?
- E kam trashgim.
- Nga kush?
- Nga vllai im i madh. Ai kishte msuar n Delvin me
specialistt m t mir q ka pasur aso kohe, me Andrea Rakn,
i cili pastaj ka qen kontrollor i cilsis n Tiran pr t gjith
Republikn. E kishin trhequr n ministri. Ishte nj njeri shum
i mir, me influenc, me autoritet. Me vllan punova disa vjet
dhe pastaj vazhdova vet. Bashkpunova me kolegt e vllait
q ishin n Sarand. Me t gjith kta fitova shum gjra, shum
shprehi t puns e t profesionit. Gjithashtu edhe n kursin e
kualifikimit q vajta fitova shum gjra. Ktu hym n natyrn

140
e nj pune q ndryshon nga ajo e puns n Shqipri. Ktu ka
makineri m t shumta e me teknologji m t lart, ka materiale
ndihmse q bn q puna t dal m shpejt dhe m me cilsi.
Nga prvoja e fituar n pun shpejt u ambientuam me vendin,
teknologjin dhe me preferencat e njerzve ktu.
- Konkretisht far shrbimesh bni?
- Un, me prvojn e puns q kam andej, bj t gjitha
llojet e shrbimeve. Ktu qepim kostume, por jo shpesh, sepse
edhe nuk na leverdis, sepse na konkurron e gatshmja, e cila
del me kosto m t ult. Kshtu klienti nuk e frekuenton porosin
me prjashtim t ndonj njeriu q nuk gjen t gatshme, si dhe
ndonj qejfli. N mas t gjer kemi riparimet dhe prshtatjet
sipas trupit. Nga mosha 40 vje e lart trupi i njeriut pson
ndryshime. Jo do ket prkulje trupore, dhjamosje, do t ket
bark dhe kshtu t gatshmet nuk i prshtaten plotsisht dhe
ne bjm prshtatjet sipas trupit. Meq neve njohim mir
porosin hyjm m kollaj atje dhe kemi rezultate. Nga prvoja
e puns kemi fituar nj autoritet t madh sidomos nga grat,
t cilat gjejn vetveten n punn ton. Kam nj klientel shum
t mir. Gjat ktyre dhjet viteve krijova nj klientel q m
ndihmoi jashtzakonisht shum.
- far ke ln n Sarand?
- N Sarand nuk kam ln ndonj gj. Kam ln nj shtpi
q do nj investim t mir. N Livadhja kam nj dyqan
rrobaqepsie. Kam nj shesh ndrtimi ku kam ndrtuar nj
pjes.
- Jetn, pas pensionit ku e mendon?
- Me kushtet e sotme, me ata q dgjojm dhe shikojm,
me rregullimin e rrugve, autostradave e kto, meq do t jem
edhe pensionist nj pjes t kohs gjat vitit do ta kaloj n
Shqipri. N pranver dhe behar do t jem atje, kurse dimrin
ktu, sepse n fshat ku jemi nuk jan kushtet e duhura.
- Po fmijt si e mendojn t ardhmen?
- Fmijt tani pr tani e mendojn ktu. T shohim se si do
t vijn punt. Kjo gj nuk sht e prer, sepse edhe ne nuk

141
mendonim se do t vinim ktu.
- Njrin djal e ke rrobaqeps, tjetrin m ke thn se merret me
librat...
- Djali tjetr, Leonardi, punon n nj librari. Ai, me t dal un
n pension, do t vij t m zvendsoj.
- E din edhe ai zanatin?
- E din edhe ai. Edhe i treti, Dhimoja, e di zanatin.
- Ku sht tani?
- Tani pr tani e kam ktu, por s afrmi do t ngrej nj
katharistirjo.
- Faleminderit dhe ju uroj shndet e t gjitha t mirat.
- Faleminderit juve dhe kt e uroj pr t gjith patriott
tan q t ecin mir dhe t jen nikoqir. Kam shum patriot
q vijn dhe kan respekt pr mua, ashtu si kam edhe un
pr ta. Gjat bisedave q bjm i kshilloj si i moshuar q jam
dhe nga eksperienca e puns dhe e jets q tu tregoj rrugn e
drejt dhe fjaln e mir. Kt e kam pr detyr jo vetm pr
patriott tan, por pr do njeri, do lloj ngjyre e besimi dhe
etnie q t ket. Un kt e kam si parim. Pr mua nuk ka
rndsi se sht njeriu, pr mua ka rndsi vetm t jet njeri.
Kt e vlersoj dhe kt ua l edhe fmijve t mi q ta ken
amanet. Pr njeriun t jen gjithmon t dashur, ta respektojn
dhe ta ndihmojn pr do gj.

142
 NJ JET MIDIS DY DASHURIVE

Nuk e njihja. Dhe as m njihte. Un dika kisha lexuar n

nj reklam n gazet. Jo pr t, por pr Shkolln Shqiptare t
Athins. Ai dika kishte lexuar diagonal n shkrimet e mia
n gazet. Kaq sht pak pr t trokitur e hyr me ndrojtje
n portn e jets s njeriut
M pran, nja tre metra larg, u ndodhm m 12 korrik, n
hollin e Ambasads Shqiptare n Athin. Ai fliste pr fmijn
e tij, jo pr djalin q i ka lindur n Tiran n 97-tn e tani sht
9 vje, por pr nj tjetr lloj krijese, asaj q quhet Shkolla
Shqiptare e Athins. Tek fliste u mundova ta fiksoj n
memorien e aparatit dixhital. Nuk arrita dot. Portretet q fiksova
ishin flu, t pabotueshm
Dy dit m von, m 14 korrik, m mori n telefon. M
ftonte n nj udhtim me Shkolln n gji t Peloponezit, n
Nafplio. Kisha qn nj vit m par n Nafplio, madje edhe
m tej, n Epidavros. Jo n Epidavrosin e ri, at buz detit, por
n Epidavrosin e vjetr, shum t vjetr. Atje, ulur n shkallt
ku ishin ulur njerzit e antikitetit, pash Orestien, ose m mir
me thn shkriva vetveten me heronjt e mdhenj t Iliads s
Homerit, heronj t cilt pr her t par i kisha dgjuar t lvizin
n skenn e jets sime n vitin 1955, nga msuesja e letrsis,
nj vajz e bukur q e thrrisnim Penelopa
E pranova me dshir ftesn, madje i thash se do t marr
me vete edhe gruan
N at udhtim, pr t cilin dika kam shkruar, u ndodha

143
m pran Lorit apo Lencit (nuk e di si i thrrasin njerzit e tij
t dashur). Pran tij m trhoqi dashuria e tij pr njerzit.
Kt e pash t reflektuar jo m shum tek ai se sa tek nxnsit
e tij, jo pak, por diku tek njqind, q udhtuan me dy autobuz
turistik, q qeshn e gzuan, q me flamurin shqiptar u ngjitn
n Kala e me t vallzuan n drek, gjithnj nn tingujt e
melodit e kngve shqiptare
Me kaq pr mua ishte pak pr t formuar portretin e tij, jo
pr ta fiksuar n memorien kompjuterike, por pr ta fiksuar e
prpunuar n memorien njerzore. Ndaj i krkova nj takim.
Trokita n portn e jets s tij dhe ai m ftoi t hyja me gjith
kpuc
Nj tavolin, dhjet kompjutera, nga pes e nga pes n t
dy ant, nj projektor, syri i t cilit ishte fiksuar drejt perdes
s bardh, libra, aparate. Nj mjedis ku flitej shqip e msohej
shqip Ktu e nism bisedn, bised t ciln nuk do ta jap n
mnyrn klasike t pyetje prgjigjeve, megjithse t till e
zbardha nga diktofoni. Do ta jap duke krkuar t hyj n botn
e tij, n dashurin apo m mir t them n dy dashurit e
jets s tij.
I thash t m hapte nj flet nga fmijria e tij. Ai nuk m
hapi nj flet, por nj fashikull fletsh, ma hapi jo si i rritur,
por si fmij, me at bot t bukur q tashm sht larg dhe
nuk kthehet, por q sht jona dhe e askujt tjetr. Kur tha Vitet
e fmijris ishin t bukura ai disi u tjetrsua, i qeshi fytyra, i
qeshi zemra. Kishim nj shtpi diku n qendr t Fierit
Pran saj kopshtet e shkolla ishin nga m t mirat Kujton
me respekt t veant msuesen e klass s par n shkolln
Naim Frashri, Safete Shehun nga Shkodra, pak e ashpr,
por q na dha bazat pr t vazhduar m tutje. M tej sheh
nj ift pllumbash me t cilt ishte i dashuruar dhe duke u
kujdesur pr ta shqetsonim edhe komshinjt q kishim lart e
posht.
M tej ai del nga Fieri. sht rritur dhe apknllqet
kan mbetur pas. I plqen t bj nj erek ore rrug m

144
kmb dhe t dal kodrave e fushave q rrethojn qytetit, t
njihet me natyrn e egr Ktu e ndrpret paksa kujtimin e
atyre viteve dhe, duke u kthyer n Athin, thot: Mua m
vjen keq q fmijt e mi rriten n nj qytet ku nuk ke se ku t
shkosh. Qytetet n Shqipri ishin vrtet qytete t vegjl, por n
qoft se ecje nj erek ore m kmb, dilje n fushat e punuara.
Pr fmijt kishte shum variacione
Diku nga klasa e shtat, kur i lindi dshira e madhe pr t
lexuar ti vinte n dor. Ai dhe msuesit zbuluan dshirn
dhe talentin e tij pr matematikn dhe fizikn. N nj olimpiad
q u zhvillua asokohe me klasat e 8-ta, ai zuri vendin e par
Janaqi Kilica, gjimnazi q si thot ai, ishte m i miri n
republik, ishte nj shkoll me msues q me t vrtet bnin
pun me pasion. Ndr ta ai ndalet tek msuesi i fiziks, tek
Bardhul Kalaja. Ai ishte tmerri i gjimnazit, - thot Lorenci.
Dhe q t argumentoj tmerrin e tij, ai sjell nj shembull q
matur me kutin e sotm duket si paradoksal. Nj her, - thot
ai, - ngrita dorn n msim. Msuesi m thrret n drras t
zez dhe un i prgjigjem pa asnj gabim, shum mir. M
thot me nj z t prer: - Shko, ulu! Shtat. U preva Pas dy
javsh vjen pr inspektim drejtori i gjimnazit. Un, pr t
treguar dijet e mia dhe pr tu hakmarr ndaj vlersimit t
hers s kaluar, ngrita prsri dorn. U prgjigja prsri shum
mir. Msuesi m thot: Mir, ulu! Tet Kshtu n lndn e
tij kisha nj shtat dhe nj tet. Nj shoku im kishte dy nnta.
Ai ishte m i duruar, nuk e ngrinte dorn. N nj provim me
shkrim q bm, pa asnj gabim, m vuri notn nnt. Ishte
nnta e vetme, nota m e lart q u muarr n provim. N
prfundim, me nj shtat, me nj tet dhe me nj nnt
prfundimtaren ma nxori dhjet!... Msuesit dinin t t bnin
q t msoje, dinin edhe t t vlersonin si dhe sa duhet. Un
kam respekt pr gjith profesort e Janaq Kilics, por jo vetm
un, t gjith nxnsit q jan ulur e kan kaluar nga bankat e
ksaj shkolle. Shum gjra ua kemi borxh profesorve tan, t
cilt bnin nj pun shum serioze.

145
 Gjimnazi i nxiti fantazin pr shkencat ekzakte, fantazi e
cila e oi jo vetm n olimpiada n shkall rrethi ku gjithnj
zinte vendin e par, por edhe n olimpiada n shkall
kombtare. Ndr ta ai veon olimpiadn e Sarands, jo vetm
pr vlern q ajo prcolli n fushn e matematiks, por pr
faktin se Olimpiadat ishin festa t bukura jo vetm pr ditn
e zhvillimit, por veanrish pr veprimtarit q zhvilloheshin
para dhe pas tyre, pr ekskursionet, njohjen me natyrn dhe
me njerzit, pr veprimtarit socialkulturore
N at mosh, flasim pr fundvitet 80-t, ai kishte lexuar
dika pr informatikn, kishte dgjuar edhe pr kompjuterat,
por ata do ti shihte me krshrin dhe zilin e t riut. N
olimpiadn e matematiks t zhvilluar n Tiran n vitin 1989
ata i uan n Institutin e Informatiks, institut i cili sapo ishte
hapur. N Shqipri, por edhe n bot, kompjuteri ende nuk
ishte futur masivisht n jetn e njeriut. Edhe Universiteti i
Tirans ende nuk e kishte shtruar trasen e shkencs s re t
informatiks. ndrra e tij pr tu marr me kompjuterat dhe
informatikn do t mbyllej n sirtar. Kjo ndikoi tek ai q ti
nnshtrohej presionit t familjes dhe t t afrmve dhe t
trokiste n dyert e mjeksis. E vrteta sht, - thot ai, - un
isha shum i mir edhe n biologji, madje profesori i
matematiks dhe ai i biologjis ziheshin njri me tjetrin se kush
do t m merrte pr t prfaqsuar shkolln e rrethin n
olimpiadat prkatse. Nj rregull i vn aso kohe nj nxns
nuk mund t merrte pjes n dy konkurse
Kshtu, ai n vitin 1989 do t niste fakultetin e mjeksis,
megjithse, si thot: M plqente biologjia, por mjeksia nuk
ishte biologji, ishte dika m shum. Ishte nj deg jo vetm
teorike, por donte t kishe edhe zemr t fort dhe t prballoje
dhimbjen e tjetrit. sht gj e bukur t ndihmosh, por n radh
t par nga ana psikologjike duhet edhe ta prjetosh dhimbjen
e tjetrit
N vitin 1995, me nj mesatare note 8.5 mori diplomn e
mjekut, profesion t cilin e ushtroi vetm n praktikn

146
msimore studentore. Orieta, me t ciln ishte njohur gjat
viteve studentore, fmija q erdhi n jet, nevoja pr t qen
pran prindrve q kishin mrguar n Athin q n vitin 1991,
e kthyen cfratin e jets s tyre larg Tirans t viteve studentore
e larg Fierit t viteve t fminis e t rinis, e drejtuan n dh t
huaj. Erdhi familjarisht n Athin
Provoi t njoh diplomn e mjekut n DHIKACA.
Studioi pr muaj t tr n nj koh q punonte her kamarier,
her kopshtar n nj hotel e her shiste rroba n pazar. Pr t
punt q mund t bj nj emigrant n nj vend ku diploms
s tij nuk i jep kush uj, nuk e vlerson, jan t rndomta.
Provova t aj, por u ndesha me nj mnyr funksionimi t
gjrave ku nuk llogariteshin vetm dijet, duheshin edhe t tjera
gjra, mbi e nn rrogoz
Ndrkoh, me zhvillimet e reja, nga sirtari i jets s tij
kishte grmuar dhe kishte nxjerr dashurin e par,
informatikn. E dini si e mori dhe sa i kushtoi kompjuteri i
par? Gazeta Kathimerini n nj lajmrim reklam
njoftonte se n qoft se bleje gazetn pr disa muaj radhazi
dhe siguroje n numr t caktuar kuponash, merrje kundrejt
nj mimi simbolik nj kompjuter komplet. E kishte bler
vazhdimisht gazetn, kishte siguruar edhe t gjitha kuponat.
Kishte paguar edhe kompjuterin. Dhe shpenzimet kishin
qen dyfish. Ishte koha kur edhe n Greqi kompjuteri ishte
ende nj mjet simbolik, ende i rrall pr prdorim masiv.
N vitin 2001 vendosi t shkputej nga puna si kamarier,
kopshtar apo shits ambulant npr pazare. Vendosi ti futet
studimeve pr informatik. Trokiti n disa dyer, por m n fund
u ndal tek Univeriteti i New Yorkut n bulevardin Amalias.
Pr t dhe pr familjen e tij ishte nj sakrific e madhe, por
ishte nj sakrific q ia vlente, sepse bra at q n radh t
par dshiroja, q kisha pasion dhe nuk jam pishman pr
kt
Modeli amerikan i studimeve, i kohs dhe i mnyrs, sht
se programin e ndrton vet studenti. Rndsi ka q t marrsh

147
nj numr t caktuar kreditesh. Me 125 129 kredite merr
diplomn. Duke rn n kontakt me dekanin amerikan,
msova se nj pjes e provimeve q kisha dhn n Universitetin
e Tirans e q ishin n programin e studimeve, mund t m
njiheshin. Diploma ime u drgua n Amerik ku u vlersuan
si t vlefshme gjasht lnd. Kjo bri q un, krahas puns q
bra duke avancuar kreditet, ti mbaroja studimet pr pak m
shum se dy vjet e gjysm, nga katr vjet q sht normalisht.
Ndrsa vazhdonte universitetin amerikan, n vitin 2003
ai bri hapin e par drejt pasionit t tij tashm t gjallruar e
n pjekje e sipr. Hapi nj biznes t thjesht: nj zyr pr
programime kompjuterike dhe shrbime interneti. Ra n
kontakt me njerz t njohur e t panjohur, hyri n biseda me
ta, studioi dshirn e shum njerzve, veanrisht ata t
moshs s mesme, njerz me universitete e shkolla t larta q
n kohn e studimeve t tyre kompjuteri dhe interneti ishin
dika imagjinare. Vrejti dshirn e tyre pr t msuar, por
edhe ndrojtjen q ndjenin ata kur uleshin n kurse kompjuterike
krahas djemve e vajzave t reja, boshllkun gjuhsor dhe t
tjera an q e bjn njeriun ta ndal paksa hapin pr t ecur
me kohn. Kjo e ngacmoi q t krijonte nj klas pr msimin e
kompjuterit dhe t aksesorve q lidheshin me t si interneti,
programimet etj. M 4 shkurt t vitit 2005, pasi kishte marr
leje nga Ministria e Ekonomis dhe kishte siguruar t gjith
dokumentacionin e nevojshm, nisi ora e par e msimit shqip
t kompjuterit. E theksova shqip pr faktin se si msimet, po
ashtu edhe literatura e siguruar nga Shqipria apo e prkthyer
nga gjuh t huaja ishte shqip. N ver t 2005 erdhi momenti
i prfundimit t kursit t par dhe i shprndarjes s diplomave,
moment i cili u kurorzua me nj ceremoni t bukur ku morn
pjes nxns, prindr e bashkshort t kursantve. Tashm
nuk kemi t bjm thjesht me nj kurs, por me nj shkoll, e
cila ka edhe ekskluzivitetin q prve nj qendre msimdhnie
pr kompjuterat sht njkohsisht edhe nj qendr testimi e
dijeve pr informatikn kompjuterike. N shtator t vitit 2006

148
mjediset n katin e 8-t n rrugn 3 Septemvriu 18, m pak se
dyqind metra larg rrethit t qendrs s Athins, Omonia, u
zgjeruan. Nj klas rreth tavolins s rrumbullakt mblodhi
njerz q donin t msonin me baza anglishten. Msuese e
anglishtes u b e shoqja, Orieta, e cila njeh me provime
pasuniversitare prve anglishtes edhe italishten e frngjishten.
M pas, rreth tavolins s rrumbullakt u mblodhn
biznesmen grek e midis tyre edhe nj prift katolik, Moratini,
t cilt msonin shqip. Prifti sot, pasi kaloi kursin e shqipes n
Athin, sht vendosur n Kor pr t shrbyer e pr t
perfeksionuar m tej shqipen
Kaq nuk jan pak pr nj shkoll q ende nuk i ka mbushur
dy vjet jet, nj shkoll pr msimin e kompjuterit shqip,
msimin e anglishtes dhe t shqipes. Por Lorenci nuk sht i
knaqur. Atij i rri mendja tek nxnsit, moshatar me djalin e
tij dhe m t mdhenj, q jan larg Shqipris dhe larg shqipes,
t shkruarit dhe t lexuarit e saj si bashkmoshatart e tyre n
Shqipri. Ai ka shpall para emigrantve nj program modest
pr t kaluar n msimin e gjuhs shqipe pr fmijt emigrant
n Athin, pr organizimin e programit msimor E shtuna e
fmijve. E ndjen kt si nevoj, si nj detyrim shpirtror dhe
krkon mbshtetje t komunitetit shqiptar n mrgim
Para se t ndahemi, ndrkoh q tashm kishim kaluar n
zyrn e tij komode ngjitur me t ciln ishte tavolina e
rrumbullakt e msimit t shqipes, e futa midis dy dashurive
t jets s tij, mjeksis dhe informatiks. Nga fjalt e ndjeva se
i ka t dyja nn sqetull, i mban dhe i ruan, do ti bj pjes t
jets s tij. I formuar si intelektual n fushn e mjeksis, i
dashuruar n t njjtn koh pas informatiks dhe i diplomuar
nga nj universitet i njohur n bot, ai dshiron q nj dit ti
kombinoj t dyja, t jet pjes e asaj lvizjeje q ka lindur
diku n vende t zhvilluara si Anglia, Amerika etj., ku kto dy
shkenca studiohen pr ti ardhur n ndihm n mnyr t
sofistikuar njerzimit. Ka shum pr t br n kt fush,
thot ai i zhytur n detin e ndrrs s tij, t paktn nga ato q

149
kam studiuar un. Do t doja tu futesha studimeve
pasuniversitare n kt fush, por pr momentin kjo pr mua
sht n kufijt e pamundsis. E pyes nse ka br ndonj
hap, qoft edhe t shkurtr rrugs s ksaj ndrre. Kam br
disa, - thot. - Nisa nj master n fushn e informatiks.
Megjithat kjo sht pak. Prfundimtarja pr mua sht t gjej
nj master t t dy fushave t shkrira n nj, t mjeksis dhe
t informatiks, dhe t specializohem n kt fush.
Duke zbritur nprmjet ashensorit q lidh qiellin e jets
s ktij intelektuali t ri me rrugn e gjr ku glojn njerzit,
ndrrova nj dit shtatori 2006 nj klas t mbushur me
fmij q msojn shqip ndrrova Lorenc Kokn jo vetm
doktor n mjeksi, por edhe doktor n informatik, i shkrir n
mnyr organike midis dy dashurive t jet s tij. Ndoshta
ndonj dit do t kem fatin q t shtrij radht e fjalve t mia
n nj reportazh me kt tem.

Athin 25 korrik 2006

150
 MARIO I VOGL, GJYSH JOVANI DHE

Fmijt tuej nuk e msojn gluhn e mms, nuk kan disir t

kthenen n Skipri, do bnen grekr si na
(Brenga dhe kshilla e nj arvanitasi)

Mario ka katr vjet t plota jet dhe ka hyr n t pestin.

Ka nj mnyr origjinale pr t prezantuar moshn. Katr vjett
ti thot me goj, shqip. Pr pjesn e ditve dhe muajve mbi
katrn nuk e ka gjetur ende shprehjen me goj, por ka gjetur
at me shenja. N fillim t tregon katr gishtat e dors e m
pas pes
sht, ndoshta, shqiptaro-amerikani m i ri n Athin.
Babai dhe nna e tij, Lorenci e Nevina, javn e kaluar ishin
pjes e ceremonis dhe e kokteit q u organizua n bashkin e
Detroitit me rastin e shprndarjes s dokumenteve t qytetarit
amerikan pr t huajt.
Disa muaj m par gjysh Jovani fluturoi mbi Atlantik
dhe u ul n aeroportin e madh amerikan. Shkonte t takonte
djalin dhe nusen, q disa vite m par kishin aplikuar me
llotarin amerikane dhe ishin futur n procesin e legalizimit t
plot dhe e marrjes t t drejts s banorit t shtetit m me
prestigj n bot. N aeroport u befasua nga nj z fmije, nj
z q i erdhi si nj kng, si nj melodi e njohur e vendlindjes.
Gjysh Jovani! - kishte thirrur fmija dhe i ishte hedhur n
qaf. Ata nuk e kishin par kurr njri-tjetrin, prve nprmjet

151
fotografive e vidiove. Mario kishte lindur n Amerik. Prindrit
e tij, babai dhe nna, e kishin mkuar do dit, krahas me
qumshtin e gjirit dhe me ushqimet e dits edhe me fjaln e
bukur shqipe. Me t n familje flisnin vetm shqip. Kur i treguan
gjyshin n hollin e aeroportit, ai nuk priti, por vrapoi dhe iu
hodh n qaf. I thirri shqip dhe bisedoi me t shqip
Gjysh e nip nuk ndaheshin. Shtisnin bashk, bisedonin
bashk e nganjher flinin bashk. Lidhja midis niprve,
mbesave e gjyshrve sht nj lidhje e uditshme, nj lidhje q
psikologjia e kohve e ka studiuar, por nuk ia ka gjetur arsyen.
Populli kt lloj lidhje e dashurie e ka quajtur Mjalti i Mjaltit.
Ndoshta kto dy fjal flasin m shum se volume t tra librash.
Erdhi koha q gjyshi duhet t kthehej n Athin ku kishte
pjesn tjetr t familjes dhe nipr me t cilt ishte lidhur po aq
fort. Mario nuk donte ta lshonte
U gjet nj tjetr rrug. Mario do t udhtonte s bashku
me gjyshin n barkun e avionit pr t zbritur n aeroportin e
Athins
N Athin u b me dy gjyshr dhe me dy gjyshe, me
gjysh Jovanin e gjysh Mitatin, me gjyshe Lefterin dhe gjyshe
Mimozn. Shkon her tek njeri e her tek tjetri, por gjysh Jovanit
nuk i ndahet as n shtpi, as n rrug dhe as n sheshin Agio
Nikolaos, ku do ta gjesh t luaj me moshatart e tij n ort
pak para mesdits.
Nj mngjes, tek pinim kafe me Jovanin n ballkonin q
sheh rrugn Olympias dhe dgjon trokun e trenit elektrik tek
kalon n rrugn e hekurt n stacionin e Agio Nikolaosit, e pyeta
se si i thon mirmngjes n anglisht. M pa me kuriozitet dhe
pasi ngrysi vetullat m tha me nj ton t prer: Ktu, m ka
thn gjyshi, duhet t flasim vetm shqip. E flet bukur dhe
pastr shqipen a thua se ke prpara nj fmij n Lushnj,
vendlindjen e babait t tij, q nuk ka dgjuar kurr n jetn e
tij nj fjal t huaj.
Jovani m tregon se her pas here ia on sinjalin satelitor
n ndonj stacion me prralla n gjuhn angleze. E ndjek me

152
vemendje dhe e shikon se si gajaset s qeshuri nga shprehjet
anglisht t personazheve t filmit.
M tej ai m tregon se si punon ai dhe e shoqja, e cila
greqishten e ka gjuh t nns pr ti msuar atij gjuht e bots.
Jovani flet me nipin shqip. Lefteria flet me nipin greqisht.
Mimoza dhe Mitati i flasin shqip. Nipi u prgjigjet atyre n
moment her n shqip e her n greqishtMario q ende nuk
i ka mbushur pes vje, komunikon me njerzit n tre gjuh
Tek gjerbnim kafen n ballkon e Marioja her futej brenda
e na mbyllte dern duke qeshur, e her dilte e i ulej gjyshit n
prehr, biseda ra pr fmijt dhe gjuhn e nns, pr shqipen e
bukur dhe shqiptart prindr e gjyshr, q nuk duan t flasin
shqip me fmijt e jo m tu msojn atyre shkrim e kndim.
N gazetat shqip q dalin n Greqi, n do numr t tyre gjen
dy e m shum lajmrime nprmjet t cilve shoqata t
ndryshme n Athin, Selanik, Volos e vende t tjera ftojn
prindrit q ti sjellin fmijt e tyre t msojn falas t shkruajn
e lexojn shqip. Meraku i drejtuesve t ktyre shkollave sht
se me gjith masat e gjithanshme organizative, prsri
frekuentimi i ktyre msonjtoreve sht tepr i ult.
Jovani m foli pr nj bised telefonike q kishte pasur me
nj ift shqiptar, njerz me arsim universitar dhe pr
shqetsimin se dy fmijt e tyre, njeri 10 e tjetri 12 vje, nuk
dinin t flisnin shqip. Ata, me dy fmijt e tyre, n shtpi e n
mjedise t tjera nuk flisnin kurr shqip. E si mundet q dy njerz
t formuar nga ana arsimore, njerz q gjuha e nns dhe e
babait denbabaden sht gjuha shqipe, njerz pr t cilt
prindrit kishin sakrifikuar pr tu dhn arsim t plot
universitar, t mos flasin me fmijt e tyre shqip, t mos u
msojn atyre gjuhn e nns dhe babait?
Mjerisht, n jetn e prditshme raste t tilla takojm jo
rrall. Fatmirsisht, shembuj si ai i nj mikut tim q ka m se
dyzet vjet q jeton n Greqi, q sht martuar me nj greke, q
ka dy fmij me arsim universitar, me t cilt flet n familje e
n mjedise publike me ta vetm shqip, shembuj si ai i djalit t

153
Jovanit, i cili nga prtej Atlantikut, nprmjet Marios s vogl,
na sjell nj mesazh t madh shqip, shembuj t tjer t shumt
q i takon n rrug, n autobuz, n tren, ku nnat e reja u
flasin fmijve t tyre mbi karroc shqip, dominojn
Ndrsa meditoja rreth ktyre fakteve mu kujtua udhtimi
n taksin e nj arvanitasi rreth t pesdhjetave, biseda me t
nga Neo Kosmosi n Kato Patisia n gjuhn e t parve t tij,
n shqipen arvanitase. Mu kujtua brenga dhe kshilla e tij
Na jeshm skiptar nj qind pr qind, - tha ai, - po
greku na thithi. Nuk na la t vazhdonim skolin dhe nuk
mundm me msue dhe me shkrue gluhn tn. Edhe juve
kshtu do tju ndodh. Fmijt tuej nuk e msojn gluhn e
mms, nuk kan disir t kthenen n Skipri, do bnen
grekr si na

154
 EDHE NJQIND DRITRO AGOLLI!

Ishin koh t vshtira, ndoshta m t vshtirat e jets sime.

Kishte ndodh vjedhja m e madhe e vullnetit t popullit, 26
MAJI 1996. Kishte ndodh rrahja dhe gjakosja m e frikshme
e kohs q kalonim, n sheshin Sknderbej, prpara syrit t
kamerave dhe aparateve fotografike nga e gjith bota, 28 MAJI
1996. Nuk ka nevoj t bj ndonj koment. Jan dy dit q
flasin dhe do t flasin gjat n historin e kohs son, dy data
q do tu paraprinin DIMRIT T MADH 1997 ...
Ditt q pasuan, n at qoshe t harts gjeografike ku kish
br rrnj jeta, i ngjanin nj mengeneje q do dit shtrngohej,
i ngjanin nj kazme q krkonte t m shkulte rrnjt...
Nj dit t meskorrikut e ndjeva se po m prisnin rrnjn
boshtore t qnies sime. Vendosa dhe ika natn. N ant tona
shprehja Ikje natn ka n thelb dhimbjen m t madhe
njerzore, shkuljen nga vendi ku ke par pr her t par dritn
e diellit me dshirn ta shohsh edhe pr her t fundit. Pr
dore kisha djalin q nuk i kishte mbushur ende t
katrmbdhjetat...
Drita m kapi n Tiran. Kisha nj viz nj mujore. M
duhej t udhtoja drejt nj vendi q i njihja njeriun e lasht,
por nuk i njihja njeriun e ri. Ve ksaj, kisha mbi supe edhe
barrn e nj emri arab q kryeredaktori i gazets m pat thn
se sht i papranueshm pr vendin dhe fen e atjeshme.
M duhej nj fjal e ngroht, nj njeri q t m jepte zemr
n aktin e madh t ikjes. I rash nj zileje. Dgjova nj z t

155
ngroht, nj mirseardhje zemre. U ngjita n katin e tret.
Dern e gjeta t hapur. Prball ishte Sadija. Emrin ma kishte
dgjuar, por fytyrn ma shihte pr her t par. Dy hapa m
tej, n kmb, si nj lis rrnjthell e degbardh nga bora e
par e vjesht s dyt, buzqeshur e krahhapur ishte Dritroi.
E kisha takuar shum her, me nga nj got raki ball pr ball
e me zemrn njerzore n dor. Djali e kishte lexuar, e kishte
recituar, por kaq pran nuk e kishte par asnjher.
U ulm n at sallon t thjesht rrethuar me piktura e me
libra, n at sallon q nuk e hiperbolizoj po t them se ka nxn
dhe nxen gjith vendin, ashtu si nxen tr botn zemra e
shkrimtarit dhe poetit ton t madh....
Pim nga nj got raki nga ajo q Dritroi e ka zjer nga
mushti i manave jo dy, por tri her n kngt e tij pr truallin
ku lindi dhe mori vrapin e jets.
Nuk ndejtm gjat. Ikm duke marr me vete disa adresa
dhe numra telefoni, t Aristidh Kols n Athin, t Dino Kubatit
n Salamin... kurajon dhe ngrohtsin njerzore pr t
kaprcyer kufirin e nj jete n krkim t nj jete tjetr...
... T nesrmen, m 21 korrik 1996, lam diellin mbi majn
e Dajtit dhe ikm n dh t huaj...

***

...Kaluan muaj. Kaloi edhe Dimri i Madh. Kaloi edhe

Pranvera e Mbrapsht. U shkatrrua Shqipria. Kuota
Zero shnoi temperaturat m t ulta n historin e kombit.
Sa ishte Minimalja absolute e dimrit shqiptar? Askush nuk
e di ose m mir t themi nuk e thot. Dhe as do ta thot
ndonjher, sado komisione parlamentare e ndrplanetare t
formohen...
...N tetor udhtova drejt Shqipris. Nn frikn e pusive,
t pritave, kallashnikovve. Shqipria ishte e plagosur. Prpiqej
t hiqte fashot e zeza mbi plagt q rridhnin gjak t kuq...
M 13 tetor 1997 isha n Tiran. Kisha marr q nga Athina

156
nj shishe t bukur me uzo. E pata menduar q me t n dor t
trokas n dern e Dritro Agollit. Ia kisha nj borxh, at lloj borxhi
q t jep kshilla e mir, fjala e ngroht, zemra e iltr. Ma kishte
dhn nj dit korriku dhe desha tia ktheja nj dit tetori. Jo t
gjith, as gjysmn, se borxhi q lidhet me fjaln e ngroht dhe
kshilln e mir nuk ka mim, nuk mund t kthehet kurr.
...U ngjita n katin e tret dhe si hern e par prsri u
gjenda ball pr ball me Sadijen, njeriun dhe bashkshorten e
mir n kuptimin absolut t fjals. Mbi majn e malit t letrsis
shqipe Dimri i Madh kishte hedh shum bor. Nj kmish
roz e hapur paksa n kopsn e par, nj triko q kishte marr
nga kaltrsia e qiellit, nj pal pantollona kafe prbnin veshjen
e njeriut q u mat me malet p tu ngjitur e br edhe vet
MAL m vete. Para meje ishte Dritroi i letrave shqipe, pr
mua m i madhi, m i thjeshti, m njerzori...
Nuk kishim zn ende vend kur ra zilja e dera u hap, duke
sjell me vete nj kng devollite, nj grup njerzish t qeshur.
Gjasht ishin, nga ata vetm njrin njihja, shokun dhe mikun
tim t viteve studenteske, gazetarin e njohur Fuat Memelli. Ishin
prfaqsues t Shoqats Devolli. Kishin ardh ti uronin
kryetarit t tyre shpirtror, Dritroit, prvjetorin e lindjes. Nuk
e dija se at dit Dritroi mbushte 66 vje. Jetova disa aste q
nuk mund ti harroj kurr. Mora pjes n gazin e tyre, bashkova
zrin tim n kngn e bukur devollite, qesha si asnjher n
takimet me njerz t zemrs.
Disa dit m von do t udhtoja prsri drejt Athins.
Kisha marr me vete ngrohtsin shpirtrore t nj njeriu q
tr jetn ngrohtsi ka prcjell dhe prcjell.
Nuk kaloi asnj muaj dhe n adresn time n Athin dy
fotografi t prcjella nga Fuati do t m prjetonin nj dit t
paharruar...

***

Dritro Agolli, shkrimtari dhe njeriu i madh i kohs son,

157
m 13 tetor mbush 75 vjet jet. Do t desha t isha prsri
pran tij. Do t desha q kto radh tia prcjell n adresn e tij
elektronike. Nuk e di. Po ia prcjell nprmjet gazets
EMIGRANTI , n mijra kopje. Pr t dhe pr t gjith ata
q e duan dhe krenohen pr vlerat q Ai i ka sjell kombit
shqiptar.
Edhe NJQIND Dritro Agolli! Mos u plaksh kurr!

Athin, 11 tetor 2006

158
 SHTEGTIMI I NDUE NIKOLLES

Prsri nj letr. Prsri nga Kavalla-Klitu 10. Prsri nga

Ndue Nikolla. Ksaj radhe jo me nj libr q t sjell n shpirt
bukurin e Fanit dhe maleve t Veriut t Shqipris. Ksaj radhe
me nj letr, mes s cils nj fotografi, e lidhur me t me
kllapa, me nj form lidhjeje q e bnim un e Ndue Nikolla
(dhe brezi yn) kur nuk donim t prdornim zamkn, at lloj
zamke q ua merrnin lotve t qershis apo t pishave.
Fotografia sht autoritare, tipike pr nj msues t shkolls s
mesme, kur shkon e vjen nga shkolla. Nj njeri me kostum,
xhaketmbrthyer, me kollaro, me kpuc t lustruara dhe me
antn nn dor mbushur me hartimet e nxnsve. Ndue
Nikolla nuk e ka harruar zakonin e vjetr, me nj ndryshim:
pamja nuk vjen nga Mamurrasi ku kaloi vitet e jets para se t
ikte, pamja vjen nga Kavalla, prball nj shtpie ku zverdhin
agrumet.
Faleminderit Ndue Nikolla dhe pr shakan tnde, nj
shaka e shndetshme q na mungon prej kohsh, shaka q n
mos ti shuan, ti ul paksa streset e ikjes larg vendlindjes
Ju falnderoj shum pr fjalt shum t mira folur dhe
shkruar n gazet pr mue dhe librin tim t vogl, por q ti e
bane t madh.
Asgj Ndue Nikolla. T madh e bre ti kur i vure emrin e
Fanit, vendlindjes tnde, mallit pr dheun e lindjes dhe rritjes
s njeriut.
N pamundsi me i shtyp, po t lodh me dorshkrime -

159
m shkruan Ndue Nikolla dhe, pr diitur t fotografis s tij
m prcjell humorin e tij t titulluar SHAKA MIDIS NESH
shkurt 2007!
M ktheve pas Ndue Nikolla, n koh e hapsir, maleve
t trevs ku linda dhe u burrrova, odave dibrane ku flitet me
radh e ku iftelia n vargje rapsodike dgjohet m me qetsi
se sa operat e kompozitorve t mdhenj n salla luksoze. T
bukura jan rapsodit e maleve Ndue Nikolla! Jan pararendse
t epeve me kreshnik e zana, prolog, monolog dhe epilog i
tyre. Pa ta, pa rapsodt popullor q kndojn odave mbi tela
iftelie, shkrepave e luginave mbi tela sharkie, nuk do t kishim
eposin ton t kreshnikve, Mujin e Halilin, Gjergj Elez Alin e
Halil Gashin. M vjen mir q edhe ktu, larg Fanit e maleve t
Mirdits, t atyre maleve kala t natyrs, ku lindi Kanuni i
Lek Dukagjinit dhe ku nuk shkeli kmb turku, ti lvron
rapsodin, e lvron dhe n hullinjt e saj mbjell shpirtin tnd,
humorin e zemrs, ani se dikujt mund ti duket, si thuhet n
ditt e sotme, seksi. Po i prcjell ato...

Ky asht Ndue Nikolla viti 07

Tash ma, nuk ia varin grat.
Mezi i pret ort e nats,
Me u ngroh n gji t plaks.
Dikush thot: I asht djeg siguresa,
Ky me djem, me nipa e mbesa.
Dhe shih me gjuh na flet,
T gjith t rrin n hesap tvet.
Burri fardo moshe tket,
Dorn do me e mbajt nvend tnxet.
Pr e nj burri ra nji grue e vjetr,
I tha: - Mos ik.
Kam dhe nji dhmball nann tjetr.
Thon:
Qndrimi me gra e humori
E zgjat jetn, sa t doni.

160
 Tu rritt ndera Ndue Nikolla! Humor e mjalt t buroft
goja!

***

Sa larg sht Kavalla me Athinn? Nuk e di, ndaj po e l

ndezur kompjuterin dhe po rrmoj n bibliotekn gjeografike
t emigrantit...
E gjeta. Letrat thon se sht plot 677 kilometra...
N kt llogari m futi prsri Ndue Nikolla. Ai t premten
i kishte prshkuar t tra kto kilometra, ku me autobus e ku
me tren. M mori n telefon nga shtpia e Salvatores dhe m
krkoi takim. M tha se nuk e njihte Athinn dhe se nuk dinte
ku t ngujohej pr tu takuar. I thash Salvatores ku dhe n
far ore t takohemi, t nesrmen, t shtunn e 26 majit...
... E pash nga larg. Ishte i veshur me nj kostum gri, i
mbrthyer nga nj kollare me vija e mbuluar sysh me syza t
errta dielli. Do ta kisha njohur edhe sikur t mos e kisha par
n fotografi. Qndrimi paksa i ndrojtur, vshtrimi i
prqendruar i kalimtarve t shumt n sheshin qendror t
kryeqytetit grek n krkim t asaj q donte, fliste se ishte ai dhe
askush tjetr. Kur iu afrova hoqi menjher syzat dhe portreti
i tij u b i plot. I shklqenin syt dhe i gufonte zemra...
...Shtitm npr rrugt e rrugicat e qendrs s Athins n
shoqri t Salvatores, mikut t tij t ri n mosh, q n fillim t
viteve 90 ishte diplomuar pr inxhinieri mobiliesh e tani
punonte n ndrtim. M pas u ulm dhe, pasi vum mbi furkn
e kujtess bashkn me lesh rude, nism t tjerrim kohn ton,
at koh q jetuam dhe at q jetojm, at q lam dhe at q
gjetm. Salvatorja na tregoi disa fragmenti nga ikja dhe
riardhja e tij n kt bot hallesh. Na tregoi si ishte aksidentuar,
si kishte kaluar n koma dhe si fal nj ndrhyrje profesionale
mjeksh ishte rikthyer n jet. Ndueja m tregoi pr jetn n
Kavalla, pr djemt dhe nuset e djemve, pr gruan, niprit e
mbesat, pr at lidhje shpirtrore karakteristike shqiptare midis

161
brezave n familje, at lloj lidhje q i ka mbajtur jo vetm
njerzit, por edhe malet n kmb. Ndueja tash po i afrohet t
shtatdhjetave t jets s tij. Disa vjet ka punuar, i sht br
krah dhe shtyll familjes. Tani nuk punon. Punojn djemt
dhe nuset. Ai u gzohet niprve e mbesave, ushqehet me mjaltin
e mjaltit t jets njerzore...
U ndava von me Nduen. Ai do t nisej pr n Nafplio,
tek nj mik i tij. Nuk ishte hera e par q udhtonte drejt
kryeqytetit t par t Greqis s re. Atje shkonte vit pr vit, tek
shoku, tek miku, tek gjaku. M gzoi edhe ky detaj i jets s tij,
nj detaj karakteristik malsor, shqiptar. Nj detaj q ka br
rrnj e mbijeton edhe qindra kilometra larg toks ku u mboll
e lidhi fryte.

***

T martn, m 19 qershor, prsri nj telefonat, prsri

Ndue Nikolla. Ish kthyer nga Nafplio dhe nuk donte t nisej
pr n Kavalla pa e pir nj kafe, nga ajo lloj kafe q bn miq,
q i fut njerzit n zemrat e njri-tjetrin dhe i bn nj. Nuk e di
nse ndonj dit do tia kthej miqsin, do t shkoj n Kavalla,
do t shkoj bashk me t n Fan t Mirdits e do t ulem n
odn mirditore. Nuk e di. Zemra ma do...

Athin, maj-qershor 2007

162
 TU RRITT NDERA NDUE NIKOLLA!

Nj lajmrim postar rekomande. Nj letr, brenda s cils

nj libr i vogl i prmasave 18 me 13, mbushur n t tridhjetedy
faqet me nektar shpirti, poezi. Brenda librit dy kartolina; njra
me pamjen e Kavalls natn dhe tjetra me Kavalln n breg t
detit (Sa e bukur qenka Kavalla!) N njrn nga kartolinat
shkruhet:
Zonja e zotrinj t redaksis dhe ata q i prkasin beqaris!
Gzuar Vitin e Ri 2007. T jet nj vit i begat n gazetari dhe
shndet e lumturi personale e familjare. Nj mij t fala nga
Kavalla! Nga Ndue Nikolla, ish msues i letrsis. N futboll
admirues i Vllaznis!
Brenda zarfit dy letra n dorshkrim. N t parn shkruhet:
Po u drgoj kt libr me vjersha, q e nxora nga botimi n
shtator 2006... N letrn e dyt nj urim n vargje:

Gazeta Emigranti

Shkruen pr t thjeshtit,
shkruen t vrtetn.
O gazeta Emigranti,
Tek ti gjejm vetveten.

Si punojm ne pa orar,
Ti rri zgjuar gjer natn von,
Bisedon me mrgimtar

163
 Q kan halle e smun ti thon.
Sikur gonxhja q el s pari,
Gjith arom e largpamsi,
Ti je shpres e do shqiptari
Q ndeshet me padrejtsi.

Ndue Nikolla, Kavalla-Greqi

Po kush sht Ndue Nikolla?

Ka lindur n Fan t Mirdits kur erdhi pranvera e vitit
1938. Shtatvjearen e mbaron n Kuks. N vitin 1959 mbaron
Pedagogjiken n Shkodr, kurse n vitin 1966 mbaron
Universitetin e Tirans n degn gjuh e letrsi shqipe. N vitet
1966 1974 mson voglusht e vendlindjes s tij, Fanit, kurse
n vitet 1974 1994 gjendet mes fmijve dhe banorve t
Mamurrasit, si msues dhe veprimtar shoqror. Nga vitin 1994
emigron n Kavalla t Greqis, ku punon e jeton mes gzimit
njerzor, si thot:

Jam rrethue me nipa e mbesa

Dhe u flas pr shqiptarin,
Se t gjith jetojm me shpresa
Se nj dit atje do t vijm...

Kopertina e librit, ku pas katr grmave kapitale FANI dhe

(Kuvendim n vargje), t ngrin n sy nj pamje fotografike q
e shndrruar n kartolin do ti bnte nder do shtpie botuese.
sht Fani i Mirdits n at pamje epiko legjendare q vetm
Zanat e Maleve dijn ta lexojn.
Posht dhe djathtas nj lum i kaltrt, nj uj kristal q luan
me gurt e shkumbzon. M lart, vetm dy tre metra, nj fush
e gjelbr n krye t s cils, n nj breg tjetr degzimi ujor
zbardhin kulla t mome. T gurta, me dritare frngji, me oda
t mdha kuvendesh historik. M lart - nj pyll i vogl me nj
oaz gjelbrimi n mes. M lart - livadhe e pyje, gjer atje ku

164
gjelbrimin e mbulojn bashka t bardha delesh rude q
kullosin n kaltrsit qiellore...
Tu rritt ndera Ndue Nikolla! Ma rinove shpirtin e ma
ngrite kokn lart. Un nuk kam qen n Fan. Ma kan treguar
ku bije nj dit t 23 gushtit 1964, kur n karrocerin e nj
kamioni gjeologsh udhtova t prpjets s Oroshit pr t
mbushur grushtin me ujin e burimit n qendr t Fush Lugje
dhe n mbrmje pr t kundruar, ulur prpara nj adre
gjeologjike me shpatullat mbi Nnshejt, at arkitektur
madhshtore majash malesh q e ka vetm Mirdita. Aty, nj
gjeolog, q m von do ta bja shok e mik, Gzim Shima, q i
njihte malet e banort e tyre m mir se sa njihte lagjen e Varrit
t Bamit ku kishte shtpin dhe banort e saj, duke m
prshkruar vendin dhe vendbanimet e zgjati dorn drejt Fanit,
tutje maleve. Fanin, m von, pr shkak t largsis dhe
thellsis, pata dgjuar se si rrethi i Kuksit, po ashtu edhe ai i
Mirdits, e shtynin drejt njri-tjetrit. Nuk e di se sa her ty si
msues dhe banorve t tjer t Fanit u sht dasht t shkojn
pr nj vul her n Kuks e her n Rrshen...
M fal, i dashur Ndue, pr ligjrimin paksa t gjat, ligjrim
q m doli nga shpirti dhe nga zemra dhe nuk e mbajta dot.
Na mungon vendi yn i dashur Ndue. Na mungojn malet,
krojet, prrenjt e lumenjt. Naimin, ajupin, Mjedn, Nolin...
besoj se i kupton m mir sot, n terrenin e tyre, n mrgim se
sa n ...malet e Shqipris, fushat, kodrat dhe pyjet e
gjelbruar. Qingjin e Naimit q an... edhe n qoft se rrugn
ia presin njzet a tridhjet vet... un e gjeta n rreshta e midis
rreshtave kur ti ligjron:

Sa her mue mka pyet ndonjani,

Jam prgjigj jam prej Fani.
NFan tMirdits, atje rraz Zeps
I kam un fillimet e jets.
NXhuxhn e Madhe jetoi i pari,
Gjysh mbas gjyshi, djal mbas djali,

165
 Shpi e stan Dardhaz Lari.
....
Kur merr rrugn me u ngjit pr Fan
Porta e hyrjes n Bargjan,
Nt dy ant e lumit, fshatrat mbjell,
Ku naltojn Zep e Munell,
Guri i Nus e mali i Rruns,
Ka njerz t menjes, ka njerz t puns.

...
Vasha tbukura shtojzovalle,
Nana trime me zemr t madhe.

Dhe jo vetm kur ligjron pr Fanin e Mirditn, por

edhe pr Lumn Krenaria e Kombit, pr Kuksin q ma
shtrin dorn, shkoll m dha, pr Tirann dhe bisedn tek
liqeni, pr humorin tek bisedon me Vllaznin e Shkodrs e
deri tek kurbeti i zi n tok t huaj...

Nga Kavalla turistike

Ktu n brigjet e Egjeut,
O ti mall na zhurite,
Tfala shum i bajm Atdheut...

E ke mbyll siparin e par t kroit t shpirtit tnd me Syt

e tu, e shkruar n maj t vitit 1959. Nga sa kuptoj ata sy jan
t shoqes tuaj t jets, ajo q n fotografi, n krahun e djatht
tuajin mban n krah nj voglushe 2 3 vje veshur si nuse...

Ata sy porsi ulli,

Kur gazmor mi drejton,
M magjeps, o moj Hyri,
E pesh zemrn ti ma on...

Tu rritt ndera e tu bft mal Ndue Nikolla! Nuk e di n

166
se un e ti do t mrrijm t mos vdiremi n kurbet, q t mrrijm
t kthehemi n male, n ato vende ku jetojn Zanat, t hapim
dyert e kullave t mome e t ulim botn rreth e qark n Odat
e Kuvendit, mbi lkur shekullore deshsh e do tu flasim
turistve n t gjitha gjuht e bots, ashtu si i foln t part e
maleve tona Edith Dyrhamit, Lord Bajronit e t tjerve. Nuk e
di, por pr nj gj jam i sigurt, n mos e mbrrifshim na, do ta
mbrrijn djemt, vajzat, niprit e mbesat tona...
Kuvendoj me shpirt e zemr t malluar me urimin
GZUAR VITIN E RI 2007!...

Athin, 19 dhjetor 2006

167
 KU JE NOVRUZ ABILEKAJ?

Ta kam nj borxh Novruz Abilekaj. Borxhin nuk e tret as

dheu. N fakt, t gjith ata q un njoh, t njjtin borxh t
kan, at lloj borxhi q rrjedh nga mirsia jote, nga respekti
pr t tjert, nga prkushtimi n pun, cilsi q n ditt e sotme,
kur mes njerzve ka hyr ndjenja e prons dhe cmira bren
hekurin, pak njerz i kan.
Ti ishe msues n Shqipri, Abilekaj, nj msues q
praktikat e para msimore i bre n nj qytet t lasht t vendit
ton, qytetit nn hijen e Rozafs, t asaj nne, q me gjirin
jasht u jep qumsht fmijve, brezit t ri prej shekujsh, qumsht
i rrjedhur nga sindromi i bess, t atij virtyti q i ka mbajt
shqiptart n shekuj n kmb dhe ua ka ngritur kokn lart.
U linda m 1945 n Trba t Vlors, shnon n faqen e
fundit t librit t tij me poezi Vjen fjala tjetr. Fmijrin e
kalova n Selenic, ndrsa vitet e rinis (1959-1965) n Vlor e
Shkodr, ku msova msuesin dhe poezin. Aspirova t
bhesha Buri e Partis, por radha ishte shum e gjat.
Aspiruesit shtyheshin. Asnjher nuk kam preferuar t shtyj e
t shtyhem. M 7.12.1963 m botuan nj nga pes poezi t
drguara. Nuk e prsrita kurr krkesn pr botim, megjithse
nuk e braktisa kurr poezin. Zgjodha prkushtimin n punn
e prditshme dhe publicistikn vullnetare. M 1971 shkruaja
pr minatort kt jetshkrim:
Linda n mesnat
Krkova nj rrug,

168
 Ndoqa nj yll,
Ylli ishte Partia.

M von, pasi bra edhe shkoll partie, shkrova:

Rruga mu vithis
Ylli ish i tjetrit.

Nga viti 1995 jetoj n Athin. Pr fmijt e emigrantve

shqiptar kam prgatitur metodn Gjuha shqipe n familje,
botuar m 2001.
M falni q u vetprezantova, vese pr njerzit anonim
askush nuk mund t bj jetshkrim dhe nuk doja t lija hapur
gojn e fajit.
Njoh shum njerz n Athin, njerz q kan qen n
institute marksiste leniniste dhe kan prcjell npr duar, kan
redaktuar e dorzuar pr botim veprat e Enver Hoxhs, njerz
me pesh n shtypjen dhe mbyllgojn e kohs, njerz q ulen
n kafene e ankohen se n oborrin e shtpis s tij u kan
prer akacien, njerz q me poezin dhe prozn e tyre krijojn
iluzionin se ata kan qen t vrar, t prer, t prndjekur.
Njoh edhe Novruz Abilekajn. E njoht edhe ju n at cop
t shkurtr t biografis s tij, tek ndoqi nj yll, por ylli ishte
i tjetrit, ishte i atyre q sot bjn mullare me libra e shkrime,
me shpres se nj dit do ti thrasin tek ylli i tyre, jo tek ai i
kuqi, simbol i pes kontinenteve, por tek ylli blu.
Novruzi nuk ulet t shkruaj n kafe, t thith nestcafe-n
me akull e shkum. Ai ngrihet hert do dit, para ors pes t
mngjesit. Prcjell n pun nusen e djalit, djalin, gruan dhe
pastaj ulet e shkruan poezi e proz. M tej, kur ora e kalon
shtatn, merr antn e mbushur me vegla pune dhe shkon larg,
duke i rn Athins n diagonalen e saj, shkon n Kifisia pr t
punuar, ujitur e prashitur kopshtet e t pasurve. Rimimi i
fjalve kshtu kalon, npr kallo duarsh q marrin e prcjellin
arom lulesh.

169
 M ka befasuar personaliteti i tij, m sht br pjes e
mendimit n dingn e t cilit merr form baruti i poezis.
Novruz Abilekaj i do fmijt. Pr ta, q t mos harrojn
gjuhn e nns, gjuhn e Naimit dhe t Fishts, vrau gjumin e
nats dhe bri nj libr, metodn Gjuha shqipe n familje.
Ishte msues Novruz Abilekaj. sht prsri msues
Novruz Abilekaj, msues jo n klasa, por n shtpi fmijsh
emigrant.
E dini prkushtimin q Novruzi bn n prmbledhjen me
poezi Vjen fjala tjetr? N qoft se nuk e dini, merrni librin e
tij dhe lexojeni: Gjithka t mir ua kushtoj fmijve dhe
nxnsve t mi, q i desha aq shum, sa u preva flatrat e i
mkova me ushqim kafazi n shenj dashurie dhe ndjese.
Nj msues, nj kopshtar n kopshtet e borgjezis s
Athins u krkon ndjes fmijve se i mkoi me ushqim
kafazi. E far duhet t bjn t tjert, ata q i shkaktuan,
dhe i shkaktojn edhe sot aste tragjike vendit?
E bukur sht poezia e Abilekajt, nj shpatull nga trupi i
s cils po jua jap edhe juve. Por mua, q nuk jam poet, m
tepr m plqen proza e tij, filozofia e tij pr jetn. Doni t
bindeni pr kt ? M ndiqni n parathnien e tij n librin me
poezi
nga pylli i gjallesave q lindn brenda qenies sime rrita e
dhurova vetm mund t mbijetonte jasht meje. Pjesn tjetr
e ngjesha n shpellat e brendis sime deri n frymznie. Ato
nuk vdiqn kurr dhe, kur mblidhen n kuvend apo kacafyten
midis tyre, un e shoh veten t fundosur n mendime
N an t rrugs bn nojma nj lule e bukur. Njra nga
gjallesat brenda meje prplitet deri n ulrim pr ta br t
sajn at lule, pormorali, ligji, q e hartoi Ai q e brohoritm
ne, e ndalon kputjen. Ather un hap luft mbi at gjalles,
i hedh prsipr gjallesa t tjera t mirbindura, q e shkelin,
sakatojn dhe e burgosin atje ku jan dhomat m t errta dhe
ku nuk arrin kurr as ngjyra, as aroma e lules. Askush nuk m
penalizon nse kryej krime t tilla. Pr t garantuar

170
bashkjetesn, kt krim duhet ta kryeni edhe ju, edhe ata,
kushdo q sht njeri i zakonshm. Kshtu luajm rolin ton
t siprshnuar. Vetm perandort mund t dalin nga roli.
Vetm ata mund t kultivojn n pyllin e tyre do pem, edhe
pemt e ambicjes dhe lakmis. Gjallesat q mbyten e burgosen
nga perandort ndodhen jasht qnies s tyre, prandaj ata nuk
tjetrsohen. Ne, po, tjetrsohemi. Ky sht kushti i par pr t
mbijetuar pa qen perandor.
Dy njerz, qoft edhe brenda nj qenieje, nuk mund t
mendojn njsoj. N t kundrt, bots do ti mungonte nj njeri
ose, m s paku, nj melodi, nj pshertim, nj tingull. E prsri
ne duhet t luajm n nj sken t prbashkt, e cila asnjher
nuk sht e ndrtuar sipas dshirs son, duhet t lvizim sipas
nj trajektoreje, q thuajse prher nuk sht e jona.
Vetm perandort prbjn prjashtim, qofshin edhe
perandor t letrave
Duke qen njerz t zakonshm, un dhe ti kemi t
drejtn t tjetrsohemi, t jemi tjetri
Nga poezit, nga tjetrsimi i Novruz Abilekajt, zgjodha
dy: Njra titullohet Krkoj, kurse tjetra Epopeja e Rrapit.
Prej tyre zgjodha disa strofa, duke ia ln n sy lexuesit q ti
fiksoj n retin e n tru t tjerat

KERKOJ

Si gjith shqiptart, edhe un

peripato bj n Athin:
hedh kmbn e majt,
hedh kmbn e djatht,
mbij buz trotuarit,
n dor shtrngoj nj mendim
Buz trotuarit un.

Atje thell, n asfaltin e zi,

vazhdojn rrokullisjen:

171
trolejbus, autobus,
motor, motor, motor,
makin, makin, makin.
Prap trolejbus, autobus,
Policbus.
N grusht shtrngoj mendimin.

Ndrkaq, pas meje, sipr meje,

Posht meje,
turma sht br pirg,
m prek me vithe nj putan,
(putan se zbulohet nn mini!)
M hapen grushtat,
mendimi m bie,
pjerrsohet trotuari,
n asfalt rrjedhin t gjith.
Trak-trak izmet e putans,
Shijn.
Mendimin tim shijn.
..
Ha-ha-ha
dua
ta gjeeeej
mendimin tim.
Harroj q mbi sheshkrkim
politikani me benz,
Me nj fantazm- ide ngjeshur n
brez,
t bler, t falur, t vjedhur n
Amerik,
Evrop, Azi, Afrik.
Turmn shkeli me nxitim.

Fajsoj putann me mini,

qenien e pafajshme

172
q t vetmen forc e pasuri
ka gjinin,
q dredh me prapanic
aq mendime t lira,
sa e lakmojn politikat, kulturat
dhe vijat.
I plasi pr mendimet e mija.
10.07.2000

EPOPEJA E RRAPIT

(Legjend pr ata q bn
50 vjet histori)

1.
Ai u kujtua i pari
ans rrugs mbolli nj rrap.
M par kishin mbjell dafin,
Shegmollqershi
Pem pa trung t trash.

Ai u kujtua i pari,
Zgjodhi farn e mbolli nj rrap.

Ish djal i bukur:

Trup t hedhur
Buzqeshje trheqse.
Sy deprtues,
(i menur?!)
mendimi e rrmbeu
lart.

Rrapi thelloi rrnjt,

Shtriu degt,
u hap u hap u hap

173
Sa bim rreth tij sythonin
Luteshin pr jet,
shihnin nga qielli,
nga nntoka, n horizont:
Rraprraprrap
t mjerat thaheshin
Pluhur, balt, pleh
bheshin
t strmadhohej rrapi.

10.
Ora sht or, ha veten,
ha kafsh,ha gur
dhe perandor.
Rrzoi nga maja e rrapit
dhe mbjellsin e madh
me zhurm e trsllim,
sa toka u a,
sa gjethe e deg
u shprndan.
Lotbritmashpres,
Hata.

11.
Legjenda, legjend
sht,
e thon edhe ndryshe
(e thash kshtu),
por fjalt e mposhtme,
thuhen gjithmon,
kudo,
dhe kshtu:
Mbjellsi hijernd
i lumtur iku
pa fund turma nga pas

174
 deg, degza
zogj,
gjethe, gjethe
miza, miza, miza
bisht i gjat
Kujtoni u solli
Shum apo pak?

Korrik 2000

P.S. T kisha nj borxh Novruz Abilekaj. Po ta paguaj me

shkronja t gjuhs shqipe, q ti aq shum e don, grma q dikur,
dikush, n nj film, nj artist i madh (Sandr Prosi ), i ka quajtur
flori e shkuar floririt. E di q nuk mjaftojn, e di q borxhet
e shpirtit kurr nuk lahen. Do t takohemi prsri. N Kifisia,
ku i kemi kopshtet pran e pran. N Federatn e Shoqatave t
Emigrantve Shqiptar, ku ti je violin e par. N rrug, n
kafe Dhe pse jo, derisa jemi gjall e jemi n jet, n Trbain
tnd, n muzeun e t cilit shkruhet se t part, ata q mbolln
rrapet ku togat e zeza t inkuizicionit pushtues shekullor
shqiptar varn bilbilejt, kan ardhur nga Trbai i Dibrs.
Trbai i Dibrs i lan kmbt n ujrat e Drinit dhe tret
vshtrimin kurrizit gjeografik t shqiptarve, pr tu ndalur n
qytetin e Dibrs s Madhe, t prer e t hedhur nga perandort
e zinj t kohs.
Trbai i Vlors i lan kmbt n Shushicn ujkristal dhe
mban mbi shpatulla ipinin, ku legjendat kan arat e tyre t
begata.

Athin, 20 shkurt 2006

175
 NJ NJERI MIDIS NJERZVE
- Meditime pr NJERIUN dhe mjekun Panajot Kolomihali

Ka njerz q t hyjn n zemr e t shkrihen n shpirt dhe

nuk dalin, nuk ti nxjerr as vdekja, i merr me vete n botn
tjetr.
Nj prej ktyre njerzve e njoha n janar, n nj ceremoni
n Titan, tek merrte nj dekorat i mallngjyer e i lotuar, tek
lexonte shqip, tek ecte midis njerzve e trokiste gotn e vers.
N nj moment u gjend edhe pran meje. I trokitm gotat dhe
prgjysmuam lngun e kuq. Bm edhe nj fotografi bashk. E
pyes, pas gjith asaj gjeografie udhtimesh q prezantuan
njerzit q e njihnin nga afr, nse ka qen n Dibr dhe n
Lur me sigurin q do t m thot jo. U gabova. Kishte qen,
kishte par t shtat liqenet q i lidh zinxhiri i gjelbrt i rrugs
malore. Kishte par Fush- Lurn, Lurn e Vjetr dhe Borie-
Lurn, n at govat t gjelbr ku notojn kullat e bardha. I
kishte par tek zbriste e ngjitej t prpjets s Lan Lurs, nj
fole tjetr e bukuris shqiptare, ku bilbilat ushqejn zogjt duke
knduar. Kishte bujt n shtpin e Shklqim Canit n idhn,
fshat q sot ka si kuror kanalin e famshm me emrin e fshatit
q au Gjalicat e pakalueshme, i piketuar me plumb pushke
nga Gani Tuepi i madh i veprave ujore nga Dibra e deri n
Sarand. Kishte bujt n idhnn - Qytet, q prjetoi masakrn
dhe themelshkuljen m t madhe mesjetare pas vdekjes s
Skndebeut

176
 Pas asaj njohjeje midis njerzve, m lindi dshira q ta
njoh larg njerzve. Krkova celularin e tij, derisa m n fund
nj dit e gjeta. E mora n telefon. Mendova se do t ishte diku
larg, n ndonj ishull apo n ndonj pik turistike pr t
pushuar. Gusht ishte dhe n gusht Athina tjetrsohet nga
njerzit, nga makinat, nga lvizjet. U gabova. Ai ishte n
Ipokratos, n spital, mes njerzve. M dha koordinatat e
vendndodhjes dhe un u ngjita n katin e tret t spitalit, n
krkim t tij n zyrat 9 ose 12. E prita jo shum gjat. Erdhi i
veshur me bluzn e bardh dhe me buzqeshjen e bardh. I
dhash dy fotografi, njra n momentin kur atij i vun n gjoks
dekoratn e akorduar nga Presidenti Moisiu dhe tjetrn kur
kishim dal bashk. U mallngjye. M falndroi dhe m krkoi
ndjes. I duhej t futej n salln e operacionit. Pyetjet q kisha
prgatitur n greqisht humbn n kujtes. Diktofoni mbeti n
fillim t shiritit magnetik. Ai ishte midis njerzve
Pas nj jave u lidha prsri me t. M dha orn dhe
adresn e njohur t takimit, kati i tret i spitalit Ipokratus.
Shkova para kohe. E prita. Erdhi me saktsin e Filias Fogut
t Zhyl Vernit. Mbylli dern e zyrs dhe filluam t bisedojm.
Krkoi t bisedojm pa mikrofon prpara, thjesht si miq. E solla
bisedn n udhtimet e tij. Me prjashtim t udhtimit n
idhn e n Lur pr udhtimet e tjera nuk foli ose m sakt
sht t them se nuk donte t fliste. M tha se i ishte betuar
babait t tij q kishte zbritur n fund t viteve 30-t nga Malet
e Lunxhris n Athin e q kishte ndrruar jet nga mesi i viteve
90-t, se do t ndihmonte me fuqin e trupit dhe t shpirtit
shqiptart. Ai kishte br dy betime n jetn e tij, nj para
Hipokratit, mjekut t madh t lashtsis pr profesionin e tij
dhe nj prpara babait. T dy betimet i kishte mbrehur n
shpirtin e tij n trheqje t parmends s humanizmit dhe
dashuris pr rrnjt e t parve t tij.
Nga biseda e shkurtr dika nxora nga rrnjt e jets dhe
t profesionit t tij, nga lidhjet e tij me Shqiprin dhe
shqiptart. Ai nuk kishte udhtuar n Shqipri vetm n vitet

177
90-t. Kishte qen edhe shum vite m par, jo njher, por
disa her. Kishte par edhe Lukovn, edhe Ksamilin, edhe
Jonufrin edhe n dy koh. Dhe pr kto i dhimbte zemra
Ndrsa po futeshim n thellsi t jets s tij, n ato
labirinte q shpesh e shpeshher prania e mikrofonit i largon,
prsri nj zile telefoni, nj zile e fort si zilet e telefonave t
vjetr Tesla q t shkulnin nga vendi E thrresin n
operacion, n nj rast urgjent. Para se t m jap dorn doli
nga zyra pr tu kthyer me nj kartvizit n dor, nj kartvizit
intime, ku shnohej adresa e plot n Nea Jonia dhe t dhna
t tjera private. M tha se do t telefononte pr t biseduar n
shtpi, me nj got raki prpara.
T premten e javs s kaluar m mori n telefon. M tha se
at dit nuk mund t takoheshim se kishte nj rast urgjent. M
tha se do t takoheshim t nesrmen. E shtuna sht dit
pushimi pr zyrtart por jo pr mjekt
M mori n telefon n mesdit. M tha se kishte qen deri
pas mesnate n nj operacion t vshtir, tepr urgjent. Kishte
ardhur nga mngjesi n shtpi dhe prsri n mngjes kishte
shkuar n spital. M tha se m priste n shtpi, madje donte t
dilte q t m merrte n stacionin e trenit. I thash se do ta
gjeja kollaj shtpin e tij dhe kshtu ndodhi
M priti n katin e fundit t nj ndrtese shumkatshe t
re, karakteristike pr ndrtimet n lagjen Nea Jonia. Ishte vetm
me t shoqen Maria Zumbeti, mikrobiologe prgjegjse n
spitalin Amalia Fleming n Marusi, me t ciln ishte njohur
n vitet studentore, ishte martuar me t menjher pas
mbarimit t universitetit n vitin 1971 dhe kishte dy djem,
tashm t rritur e t martuar
U ulm dhe nism t kuvendonim. Pa mikrofon, sepse
ai nuk donte q t flisnim shum pr t
Tek bisedonim pr gjra t zakonshme, zbulova ose m
mir t them hyra n nj nga dashurit dhe pasionet e mdha
t jets s tij. N fakt, kjo dashuri dhe ky pasion ishte
prmendur n vlersimin q iu b ditn e dekorimit. Por tjetr

178
sht ta dgjosh shkarazi e tjetr ta prjetosh e ta shohsh se si
ai e mban ndr duar me kujdesin e nns pr foshnjn e vet t
dashur. Nga nj raft ai mori dy albume t mdhenj. N njrin
album ishin koleksionuar me nj pasion t madhrishm mbi
dy mij kartolina t mome shqiptare, kartolina pasioni pr ti
mbledhur dhe pr ti br pron t vetes e ndonj dit t
shqiptarve, i kishte lindur diku n Zvicr tek kishte marr n
dor nj prej perlave t natyrs shqiptare.
I shfletonte flett e albumit me nj kujdes e dashuri q t
bnte t drithroheshe e t apasionoheshe pas tij. N nj
moment e fiksova n fotografi. Ai me Albumin e tij n dor
dhe Maria n tavolinn e puns. N at shtpi jetohej dhe
punohej
Nuk ishte vetm ai album kartolinash pasuri e pamueshme
e jets s tij. Ishte edhe nj tjetr me fotografi nga syri fotografik
i Marubit t madh t fototeks s madhe shqiptare.
Nuk ishin vetm Albumet me fotografi e kartolina. Ishte
edhe nj koleksion i tr me piktura q diku, n nj kaset
ruajtjeje, qndron i mbyllur pr tu hapur e br publik nj
dit.
sht edhe nj bibliotek me mbi treqind libra
sht edhe nj cikl dosjesh me letrkmbime me prmasa
t mdha shqiptare e m gjer.
sht edhe
Ktu bie prsri zilja e celularit. E fort, drithruese, si
kmbanat e alarmit E thrrasin prsri n spital
Ngrihet e nga nj raft merr e m v prpara nj tuf me
letra t fotokopjuara apo t printuara. M thot se n to mund
t gjej prgjigjet e pyetjeve t mia

***

Udhtuan bashk deri tek Sheshi i Ameriks. Para se t

zbrisja m krkoi ti gjej ndonj shqiptar q ka ndonj kartolin

179
t vjetr. I thash se kam nj mik q merret me numizmatik
Tani q po shkruaj kto radh, kam prpara dosjen e tij,
at faqe q ka shkruar ai e q thot se ka lindur n Athin n
vitin 1946, sht diplomuar mjek n vitin 1971, sht i martuar
dhe ka dy djem- Nikolaon 33 vje dhe Dhimitrin 31 vje. At
pjes t jets s tij q lidhet me titullin e mjekut ORL dhe
shrbimet n spitale t ndryshme, me dekorata e vlersime.
Kam n dor edhe shnime t tjera shumica e tyre t njohura
pr mua q m par.
N at dosje nuk i gjeta pyetjet q doja ti bja. Dhe,
edhe sikur me doktor Panajot Kolomihalin t bj njqind
takime, prsri nuk do ti gjej. Kto thjesht se ai nuk mund t
jet kurr pr shum or me nj njeri, me nj gazetar apo
shkrimtar, pr faktin se ai ka lindur dhe rritet midis njerzve.

180
 NOTA MBI PENTAGRAMIN E NJ JETE
Bised me muzikologun Sandri Cefa

Nuk e njihja dhe, ngaq pak jam marr me jetn e njerzve

t mdhenj q mprehn qet dhe pluguan muzikn shqiptare,
nuk ia kisha dgjuar zanin. Rasti e solli q nj dit t takoheshim
dhe t kmbenim kartvizitat. M tha ather q ka qen
pedagog n Konservatorin e Tirans. E vura kartvizitn
mnjan, me iden q ta takoja dhe t lundroja n
pentagramin e jets s tij
Pr s dyti do t na takonin Dy CD t e Spartak dhe
Anthulla Tilit, CD t prezantuara n nj tubim muziko-letrar,
n nj tubim ku poett dhe muzikantt i flasin njri-tjetrit dhe
bots me fjal dhe nota mbi pentagram. Ai u ngrit dhe foli me
kopetencn e nj njeriu q i di mir gjrat, jo n siprfaqe,
si i di un dhe shum t tjer, por n thellsi, n rrnj, madje
n qimet thithse t rrnjs
Kt radh nuk e lash t m ikte. E mbrtheva dhe i
krkova takim
N at mesdit t nxeht gushti ai erdhi pak i djersitur m
tepr nga vapa, sesa nga rruga q kishte br m kmb nga
shtpia e tij n sheshin n qendr t Kalitheas. Ndonse i ka
kaluar t shtatdhjetat, ecte si filiz i drejt, aq drejt dhe aq
bukur sa do ta kishte zili edhe nj tridhjetvjear, ndonse, si
do ta shohim n tregimin e tij, dikush kishte dasht me ja prer
filizin n rrnj. U futm thell n gjelbrimin e lulishtes. U

181
ulm n nj stol ku kishte shum drit e pak hije Fliste me
theksin karakteristik shkodran, theks t cilin nuk e luan as
topi. Her-her shprthente n at lloj qeshje q sht pron
vetm e humorit shkodran. Edhe fjalt, ndonse tre t katrtat
e jets s tij kan kaluar n Tiran e Elbasan, ruanin dialektin
dhe muzikalitetin shkodran
Kur e pyeta nse e quanin Sandr apo Aleksandr, ai, me
at humorin karakteristik shkodran q buron nga zemra e
mbush liqenin e syve, m thot se n pasaport e ka Lek, por
tr jetn e kan thirr Sandr. Dhe, duke i qeshur tr qenia,
tregon se si ia kishin ngatrruar emrin n nj konkurs dhe i
kishin thn se Dy vet nga e njjta familje nuk mund t
pranojm.
Emrin ia kishte ln babai n vitin 1935, nj njeri q ishte
shkolluar n Austri, por pa e mbaruar shkolln, fliste
gjermanisht e kishte nj bibliotek me libra t sjella nga
Gjermania. I ati kishte qen msues, nga ata msues q ishin
n frontin e par t lufts kundr analfabetizmit dhe shkollimit
t brezit t ri, nga ata msues q nuk than kurr jo, por e
quajtn pr nder kur udhtonin maleve t Shqipris, nga
Shkodra deri n fshatrat e Maliqit e t Kors, n rrug dhish,
pr tu ngujuar e msuar vocrrakt, nga ata msues t brezit t
Ndrec Ndue Gjoks Ai flet me krenari pr baban, Gjonin
(edhe i biri quhet Gjon), pr kulturn e tij dhe pr dshirn q
ai t bhej si Leka i Madh, kujton kohn kur babai e merrte
me vete dhe shkonin fshatrave ku ishte msues
Rritjen e vet intelektuale ai do ta fillonte n shkolln e
jezuitve, pr t vazhduar m tej shkallve t zakonshme t
arsimimit shqiptar.
Muzikn e ka filluar q n vitet e vegjlis: N kish, thot,
si e kan filluar t gjith (qesh). Me Prekn, me eskun, me
Tishin, Toninin. N kish ather sht luajt muzik e
kompozitorve t mdhenj.
E pyes si e zhvilloi pasionin e muziks dhe ai vijon: Edhe
me fmijt, po edhe me mbesn q kam, u them gjithmon, se

182
kan kushte t tjera ktu. I jati dhe e ama jan muzikant,
violinist, kan mbaruar akademin. Edhe kah djali t dy
muzikanta jan. Sandrit t vogl i kan ble violinelin me koh,
i ndihmojn edhe i jati, e ama e kontrollon, kta dy tjert q
jan violinista, nga vajza, dhandrri dhe u them njiqind her
pse e merrni kaq lexhero. Fmijt do rriten, do vazhdojn
shkolla t tjera, por muzika t ban dy her njeri, t tan e din
se muzika zbut gjithka
Mua nuk m ka ndihmue as baba, as nana, asnji skam
pas muzikant. Fillova te kisha, mandej n shtpi t kulturs,
te Preka. Ai m linte elsin n nji vrim. Shkojshe n zheg e
merrsha, punojshe n piano. Vet jam mundue. N lice artistik
desha me hy, por n at koh Tonin Arapin e prjashtuen nga
Liceu Artistik dhe erdhi n Shkodr. Fillova me Toninin, me
Gjon Simonin. Ata t shkrett nuk jetojn ma, por kan lan
personalitetin, figura shum t mdha muzikore.
N vitin 52 a 53, nuk e mbaj mend mir, mbarova
gjimnazin dhe erdhm n Tiran. M doli bursa pr Institutin
Ekonomik, sepse isha shum mir me msime t prgjithshme,
vetm marksizm kam pas tresh (qeshim) Erdha ktu, me
at valixhen prej drrase dhe fillova. Kur bahej mbramja e
vallzimit, i bija fizarmoniks. Knaqeshin rinia, vallzonin. N
fakt, nuk m plqente profesioni i ekonomistit, megjithse sot
po ta kishe pasur do t kisha qen ma mir se muzikant, por
un nuk e desha dhe vendosa me ik. Nuk m lejshin me ik,
sepse kisha krijuar edhe grupin e muziks. Dasht pa dasht
ika me nji kushririn tim n Kor, ku bahej bonifikimi i fushs
M thot njri se krkojn nj oboist banda e ushtris. M
dha emrin e drejtorit t Shtpis Qendrore. Shkova, hala isha
ather me pantollona t shkurtna, hyra n zyr, i thash se i
njoh shum mir notat, se i bie edhe pianos M dha nji letr
dhe shkova te Kristaq Panduku, drejtuesi artistik i bands
ushtarake. Fillova me msue klarinet, sepse oboe nuk kishte,
erdhi ma von Kur u krijua Estrada e Ushtarit fillova atje
me piano, shoqroja kangtart Prej aty n Ansamblin e

183
Ushtris. Iku Kozma Lara. Vendi bosh i pianistit Nikolla
Zoraqi m ka dasht sa nuk e harroj kurr. M bani nji prov
Fitova Me Gaqo Avrazin N Ansambl n fillim isha ushtar
e manej me rrog Kisha edhe rrethin e pianos t Shtpis
Qndrore, ku msonin fmijt e ushtarakve t lart,
gjeneralve. T gjitha punt i kam ba me lezet e me seriozitet.
Erdhn n fund t vitit nanat e fmijve. I thon njena-tjetrs:
Ta ojm kte Sandrin n Mosk. Nj dit ma thon edhe
mue. A do me shkue pr studime n Mosk? U thash: A
ka qorr q sdon sy?
Kshtu shkova n Mosk, n Konservatorin ajkovski,
shkoll fantastike, nuk di a t them. Shkoll ma t mir un
skam pa, por si thoshin edhe t tjert, ai asht nji ndr ma t
mdhenjt n bot. Atje studiova teorin e muziks, muzikologji,
njikohsisht edhe piano. Pata edhe fatin shum t madh q
m dhan msim pedagog shum t mdhenj t muzikologjis,
ndr ta Ana Nikollajevnn, q na jepte historin e muziks.
M hyni vet n qejf, dit e nat punonim.
Ishte nj rregull pr t plotsue normat e sportit. Kush
donte, kush nuk donte merrte raport mjeku dhe nuk i bante.
Tonini q ishte i shndosh, Kozmai e la, kurse un thash
due. E kam pas gjithmon qejf sportin. Duheshin br normat
e skive, t vrapimit Po kishte edhe kushte
N at koh ka ken Tonin Arapi, Kozma Lara, Nikolla
Zoraqi, ndr kangtar ka qen Irena Gjergo, Gjinovefa Heba
ishte nji grup shum i mir q edhe profesorat e drejtuesit ishin
shum t knaqun, jo vetm me sjelljen, por edhe me punn q
bajshim
Kur faap u mbyll rubineti. Sikur na e ndinte zemra se
nuk do ta mbarojm dhe e kemi frytzue jashtzakonisht kohn.
Hanim drekn me Toninin n restorantin e studentve n
konservator, pushojshim nj ik dhe ngjiteshim nalt e
punonim.
Bam edhe provimet e vitit t dyt dhe erdhm n Shqipni.
Albert Paparisto, me iniciativ shum t fort hapi

184
konservatorin, n 62-shin. Aty studiova, dhash msim, bana
edhe diplomn. N vitin 1964 mora diplomn pr muzikologji.
Studiova gjith muzikn simfonike instrumentale shqiptare q
n origjin sht botuar n at koh n gazetn Drita dhe
revistn Nntori, komplet.
Vazhdova pedagog n konservator deri n vitin 1975. Erdhi
asokohe nji furtun e madhe dhe pr 14 vjet punova n Elbasan,
gjasme pr qarkullim e ndihm, por si doli ma von ishte pr
t mos u kthye ma kurr. N Elbasan punova msues n shkoll
muzike. Jepja harmoni dhe morfologji e analiz muzikore
N vitin 1988 erdha prsri n Tiran Kur u zbut (qesh).
Fillova punn n Teatrin e Operas, udhheqs artistik i studios
s Operas nja katr vjet dhe katr vjet t tjera me Ministrin e
Kulturs me Dhimitr Anagnostin, q m ka vlersuar shum
pr t gjitha gjrat. Me kt rast shtita edhe Evropn me
Ansamblin e Kangve dhe Valleve, me shrbime, kam ken
edhe ktu n Greqi disa her.
Kur e pyes se kur erdhi n Greqi, ai ngre dorn lart dhe
thot: Lene si t doj t largoj dika q e bezdis M pas
vazhdon: Kam ardh edhe para 97-ts n nj sesion shkencor,
pr t lidh marrdhniet me operan. N 97-tn erdha me nji
grup. Erdh edhe grueja ktu te fmijt q kishin ardh q n
91-shin. Mbasi m mbaroi viza tremujorshe, m 22 gusht t
97-ts u nisa pr n Shqipni. M 23 n mngjes kalova
kufinin Na doln prpara maskat, hyn n autobus, filluan
grabitjen me radh, na doli prpara nji postbllok, ata u
tremben, un lviza nga vendi kurpampam dhe un rash
n shkallt e autobusit i mbytun n gjak. M plagosn n t
dyja kambt, por pr vdekje. Kam shptuar kot. Jo kot, por
vetm pse hyna n Greqi shpejt Npr spitale, n fillim n
Janin, pastaj n Art pes jav, n Athin, operacione t
vshtira, heqje pjessh t trupit nga nji vend e vendosje n
vend tjetr, shih si e kam trupin, tan varra Ktu kam nj
mik, nj muzikolog, Jorgos Leocakos, mik i Shqipnis. Ka ba
nji histori t madhe muzike, q as neve nuk na ka shkue n

185
mendje me e ba. Ai foli me doktort dhe punt shkuan mir.
Tre vjet kam ndejt me paterica. Dhe me paterica fillova punn
n nj pianobar n Halandri. Punova atje tre vjet. Kur u mbyll
punova n nji shkoll baleti, shoqroja n piano pjest. Edhe
atij lokali i ra plani, u b atje nji ndrtes shumkatshe.
Pastaj fillova me nxansit, shumica shqiptar, por edhe grek.
Shkoj npr shtpira dhe u baj msime, sepse un nuk kam
piano, as mundem me e ble. Punoj me nji tastjer, ku edhe
filloj msimet e para. Vazhdoj prsri me nxansit. Kam pas
shum, tash kam ma pak, por n vjesht do t kem prsri ma
shum.

186
 FATI I NJERIUT

N telefon ai m tha se m njeh. Un i thash se njoh nj

Ramazan Sula, shofer i tregtis q me Zis-n e tij nuk pat
ln vend pa shkelur n tr Dibrn nga Llanga n Re e nga
Korabi n Masdej.
Kur u takuam, me kmbnguljen e tij, vrtet m njihte. M
tha se kur ju keni mbaruar Universitetin e Bujqsis n kodrat
e Kamzs, ai sapo e kishte filluar at dhe, si do fillestar n
studime universitare, syt i ishin ndal tek ata q at vit merrnin
diplomn, ndrr kjo e do studenti q hyn n auditoret
universitare. Atje m kishte gjetur mua M tha se i ishte br
qejfi kur kishte gjetur n gazet numrin e telefonit, ka ia shtoi
dshirn t takoheshim.
Ramazan Sula sht nga nj fshat i dgjuar i Tirans, nga
Selita. sht i prmendur fshati i tij, i prmendur pr ujin e
ftoht, n t cilin kristali sheh vetveten si n pasqyr. Uji i Selits,
m shum se nj gjysm shekulli m par, n vitin 1951 ishte
shndrruar n drit pr kryeqytetin, n jet pr Tirann e asaj
kohe, kishte mbyllur prfundimisht puset e vjetra. Ai mbetet
dhe do t mbetet gjithnj uji i par, m i miri, m i shndetshmi
dhe m i krkuari n Tiran. Para tij Fushkuqja dhe Bovilla
bien n gjunj e falen me respekt.
Erdhi n Agio Nikolaos me tren nga Pireu. sht nj
burr trupshkurtr, me sy q i shklqejn e me nj z ku siguria
ka rrnj t thella.
Pr her t par n Greqi kishte ardhur maleve n vitin

187
1992. Nuk kishte ndenjur gjat, sepse rruga e kishte lodhur e
pun nuk kishte gjetur. N 2001-shin kishte ardhur e ishte
vendosur prfundimisht n Athin, pran djalit. Kt radh,
si punonjs i Ekonomis Didaktike t Universitetit t Bujqsis
kishte arritur t gjej nj ftes nga Universiteti i Selanikut, ftes
e cila i kishte dhn mundsin t udhtoj si njeri. N Selanik
nuk kishte qen, ka i kishte mbetur merak. Kur erdhi nuk e
kishte vendosur t qndronte n Greqi pr nj koh t gjat.
Donte t kthehej n vendin e puns, vend t cilin e kishte fituar
me vshtirsi t mdha. Tranzicioni kaotik e kishte nxjerr
profesionin e agronomit n rrugn e madhe dhe ai, duke iu
prshtatur asaj, shiste qumsht, t cilin e merrte t freskt nga
nj ferm lopsh n Kamz.
Djali, vajza, gruaja kishin kmbngulur q ai t rrinte. Por
Ramazani e kishte nj hall, kishte ln nnn n t nntdhjetat
e jets n shtrat e donte ti mbante ballin me dor. Ishte koha
kur n Greqi rifilloi procesi i legalizimit e nj shans sy ky q
vjen tepr rrall nuk duhej humbur. Bri dokumentet dhe i
shkoi pran nns s dashur. Ia mbajti dorn n ball derisa ai
u ftoh dhe bashk me vllezr e motra e prcolln n udhtimin
e prjetshm
Agronom, madje me prvoj t gjat n profesion,
Ramazani iu drejtua kopshteve e vilave n diametra larg
baness s tij. Ka mbijetuar me kopshtet, ani se askush nuk i
dha nj dit t vetme siguracion. E pagoi vet sigurimin n
prpjestimin n 100 euro pages 40 euro siguracion, mas kjo
q e prjetojn t gjith ndihmsit shtpiak, ku prfshihen
grat dhe kopshtart. Ksaj nuk mund ti shptoj askush n
don q do vit t marr lejen e puns dhe ti hapet rruga pr
riprtritjen e dokumenteve.
Por Ramazanin e bren shum gjendja e pashpres
shndetsore e dhndrrit, aktualisht n Shqipri. Vetm 38 vje
ai i nnshtrohet nj kure t shtrenjt q e ka mbajtuar deri tani
n jet. Ai mbledh para pr t mbajtur familjen e tij, ka
mbledhur edhe dika pr t dhndrrin, me shpres se nj dit

188
do ti jepet nj viz e t mjekohet ktu n Greqi. I dhmb n
shpirt mosha e re e tij, aq sa i dhemb edhe jeta e tre femrave
si thot ai, e ardhmja e vajzs dhe e dy mbesave t veta. Ka
hall e hall, por halli m i madh sht se ato, n koht tona po
shumohen n progresion gjeometrik.
Ramazani sht n shpirt nj letrar i lindur. Ai ka nj pen
t fort q operon si nj bisturi e mpreht n shoqrin e sotme.
M par shkruante n gazetat n Shqipri, tani shkruan n nj
gazet n emigracion. E ftova q nj dit firma e tij t hyj
edhe n faqet e EMIGRANTIt. Ai, koht e fundit, ishte br
lexues i rregullt i gazets dhe i plqente shum prmbajtja e
saj, lehtsia q t shpreh mendimet e veta pa censur, smundje
kjo e pashrueshme e gazetave shqipshkruese n Greqi.
T dieln pasdite me Ramazan Suln pim kafen e
miqsimit, kafen e bashkpunimit t vazhdueshm. Do ta takoj
edhe her t tjera Ramazanin. Nuk do t shkruaj m pr t.
Do t shkruaj ai pr jetn e emigrantve, duke prezantuar
denjsisht vetveten dhe kohn q jetojm.

189
 TU NGJATT JETA GJERGJ XEKA!

Nuk e di pse zilja e telefonit mu duk e veant, me tjetr

timbr, me nj jehon t largt. Ndoshta se e kisha futur thell
xhepit, si ta kisha futur n nj galeri t thell, ndoshta...
Edhe zri nann tjetr mu duk i veant. Ai ma prmendi
emrin me t tra rrokjet e tij t shumta, si nj njeri i shtpis,
njeri q ishte rritur n t njjtn lndin jete. Ai kmbngulte
q un, vetm nga notat e zrit, ta njihja se kush ishte. Un
bridhja rrugicave e rrugve t jets. E krkoja, por se gjeja dot.
E kapja, por m rrshqiste duarsh, si rrshqet zogu e hidhet
duke cicritur qiellit t kthjellt. U dorzova...
- Jam Gjergj Xeka - tha dhe heshti.
At ast mendja mori malet. Nuk e di nse teknika do ta
arrijn ndonjher shpejtsin e mendjes. Nuk e besoj. As
Naimi i madh i emigrimit fizik dhe poetik shqiptar kur thoshte
M le ktu tek jam mua dhe me vrap e dshir, vjen n viset
e tua... nuk e besoj t ket udhtuar kaq shpejt, kaq larg, thell
e larg sa n at ast udhtova un. Gjergj Xeka m kishte marr
e m kishte uar, n t miliontn e sekonds, maleve t Bulqizs,
m kishte zbritur n nivelin e dhjet t Pusit nr.2, m kishte
futur labirinteve t zons D, m kishte ngjitur n Dhoks e Batr
t Martaneshit, m kishte ul n lndinat e gjelbrta t Trnovs,
nn t cilat nxirrej krom...
- M ka marr malli, m tha, dua t takohemi dhe t
prqafohemi.
- Edhe mua m ka marr malli shum. E dshiroj kt takim

190
sa ska ku t shkoj. M thuaj kur dhe ku t takohemi dhe m
ke gati.
- Do t takohemi n shtpin time. Jo ve e ve, por me
gjith familjen.
- Po...
- Nuk ka po e por. Do t takohemi ktu. Dua ta ngrem
nj got e ta kndojm nj kng jo tek e tek, por t gjith
bashk...

***

... Sa vite kan kaluar pa u takua me Gjergj Xekn,

inxhinierin e talentuar t miniers s Kromit Todo Mano t
Bulqizs? Koh, shum koh kan kaluar pa pir me t kafen
dhe frnetin e detyrueshm para Pusit nr. 2. Pa folur pastaj
pr dushin n ashensorin zbrits drejt nivelit t 5-t apo
udhtimeve labirintheve e dishenterive pr t kapur nivelin e
10-t, ku asokohe shkohej drejt kromit me 48 52 pr qind
prmbajtje. Pr t mos folur pr Pusin nr. 1, ku ai ka prekur
pr her t par damart e kromit e Zonn D, ku ka br hapat
e par n jetn dhe punn e inxhinierit t miniers. Kur ka
ndodhur kjo? Nga fundi i viteve 80-t? Jo, pak m par, sepse
n fund ai u b drejtor i miniers s re t Trnovs e prej andej
iku drejtor n nj minier n vendlindje, n Kor.
Tu ngjatt jeta e viti tu bft dekad Gjergj Xeka! Ma
ngrohe shpirtin, ma gufove zemrn, ma shtove jetn...
Dit t tra udhtova me Gjergjin e me shokt e tij maleve
t Bulqizs, Martaneshit, Trnovs, Selishts, zbrita puseve e
rrshqita dishenterive. Piva nektarin e atyre miqsive q ishin
kaq t iltra e t shndetshme. Kjo, derisa nj dit e ndam t
takoheshim. Ai vazhdonte t krkonte q ti shkoja n shtpi.
Jo vetm, por familjarisht. Nuk ma jepte adresn e plot. M
thoshte q ti hyp tramit dhe t ndalem n stacionin Agio
Parashkevi. Atje, tek kisha, do t dilte djali dhe do t m merrte
me makinn e tij. Aq shum e theksonte kt gj sa un ndjeva

191
se atij dika i ka ndodhur dhe nuk lviz...
... Kur bashk me gruan u ndala n stacionin e tramit dhe
pash para kishs s vogl t ndaloj nj ford e prej tij t
dilte Gjergji i tr, u lirova. U shtrnguam pas njri-tjetrit. U
prqafuam fort. Pastaj u shkputm dhe syt lexuan hieroglifet
e kohs, rrudhat e fytyrs dhe thinjat mbi flok. Edhe ai, edhe
un ishim zgjeruar n mesin e trupit. Aq shum ishim zgjeruar,
sa do t ishte e vshtir t futeshim dukave n kalimet nga
njeri kat n tjetrin, damarve t kromit.
Me trup jo, por me mend po. Kjo do t ishte prologu dhe
epilogu i biseds n at shtpi ikanaku n Palio Faliro.
Natasha do t takohej me Elenin n ort e msimit.
Msuese, e para n Peshkopi dhe e dyta n Bulqiz, ato do t
hynin e dilnin klasave e n koridoret e tyre do t takonin
shum t njohura, msuese t reja e t vjetra. Shqipria sht e
vogl gjeografikisht, por sht e madhe shpirtrisht. Kudo q
t jesh, kdo q t takosh, po grmove paksa do t gjesh nj t
njohur q ta lidh bisedn e ta shton dashurin...
Ato flisnin me njra-tjetrn. Ne flisnim her duke u par
sy m sy e her her duke i hedhur krahun n qaf njri-tjetrit.
Gjergji ka qen bashkpuntor i rregullt i shtypit lokal dhe
qendror. Shkruante me kopetenc jo vetm pr probleme t
profesionit t tij, por edhe n gjini t ndryshme t
publicistiks.Veanrisht t bukura ishin prshkrimet dhe
reportazhet, portretet e njerzve t puns, miqsit.
Nuk do t befasohesha kur ai do t ngrihej e nxirrte nga
nj raft i biblioteks disa vllime me dorshkrime. Ai, prej
dekadash, q kur kishte filluar punn si inxhinier i ri n Bulqiz,
mbante ditar. Nj pjes t madhe t fletve t ditarit t tij i
kishte futur n kompjuter, i kishte shtypur dhe i kishte lidhur.
Ai mban edhe sot e ksaj dite ditar. Ndjek jetn e prditshme,
gzimet dhe privimet e jets n emigracion, politikn shqiptare
n t gjitha prmasat.
Tek flisnim pr ditart e jets n Bulqiz, pika e prbashkt
e takimit t jetve tona, nuk mund t linim pa prmendur emra.

192
Gjergji n nj moment m pyeti pr Jorgo Koln. Ku sht Jorgo
Kola, kryegjeologu i miniers, q ku vinte majn e lapsit rridhte
krom? E kisha takuar Jorgon s fundi n vitin 1996 n nj qosh
t ngusht n takim t bulevardit kryesor t qytetit dhe rrugs
q lidhte Bulqizn e Vjetr me Bulqizn e Re. Shiste paqeta
cigaresh, imakiz, shkrepse e t tjera voglsira. Pata br
asokohe edhe nj skic, ku e krahasoja me inxhinierin e Orve
t Kremlinit, q shiste shkrepse t fabriks Llapshin...
Bulqiza kishte vdekur dhe njerzit q e mbajtn n kmb at
ishin hedhur n rrug t madhe. I thash Gjergjit se ai m kishte
thn se n Athin ishin vendosur disa nga shokt e tij
inxhinier, njrin prej t cilve Vasil Jovanin, fal adress q
m dha, e kisha takuar. Ktu u ndez kujtesa. Gjergji m tha se
n Athin ishte Jani Paskoja, ishte edhe Margarit Vasija
ekonomisti i planit t miniers, q ishte aq i ndrgjegjshm dhe
i prgjegjshm n pun, sa, kur fliste apo t jepte n dor t
dhnat, nuk e diskutonte askush. Ishte edhe Shefqet Kllogjri
dhe shum t tjer...
... Gjergji ka tre fmij, dy djem e nj vajz. Levisi sht 32
vje. sht i martuar me Ann dhe ka nj vajz t bukur, Elenin.
N Greqi punon me ushqimet e veanrisht me mishin. Madje,
ka shkuar ta ushtroj kt profesion edhe n Kor.
Kishte shum para- thot, - por nuk kishte rregull e
qetsi, ndaj u ktheva prsri n Greqi.
Kosta sht 30 vje. sht br nj zdrukthtar q i kndon
druri n duar. Vajza, Bianka sht nxnse n vitin e fundit t
liceut. Nusja e djalit, Ana, ka mbaruar shkolln pr msuese
n ciklin e ult. Gjergji jeton me gruan, djalin e vogl dhe me
vajzn.
Shpejt do t martohet djali dhe do t marr shtpi m
vete - thot Gjergji.
Tre shtpi sht br Gjergji. Por shtpit ktu n Greqi
nuk i llogarit.
Jan t prkohshme kto, - thot. Shtpia n Bilisht t
Kors, shtpi s cils i vum shpatullat dhe e bm vil t tre

193
vllezrit, sht shtpia ime. At nuk e ndrroj me asgj tjetr.
sht vendi im, sht Shqipria ime.
...Na duhet ta ndrrojm vendin. Ashtu, larg e larg, ulur
n kolltuqe, me nj tavolin mbushur me t mbla e t thata
q shoqrojn uiskin e kafen, Gjergjit i duket se rrim ftoht.
Ngrihet e na mbledh rreth nj tavoline, pran e pran, sup m
sup. Vera e kuqe me zemr t bardh!...
...Gjergjit nuk i rrihet. Ngrihet dhe merr n dor kitarn,
ajo lloj vegle q korart e kan n shtylln kurrizore t jets s
tyre, dridhet telash e melodit mbushin dhomn. Kndon e
pastaj ia jep djalit. M trhoqi ky gjest pr simbolikn q prcjell,
pr stafetn q ndjell. Kitara shkon nga babai tek i biri. Ktu
nuk mu ndejt.
Po hy n rol, - thash, - jam mik, por edhe jam gazetar...
Dhe nxora nga anta e vogl aparatin fotografik. Nuk
mund ti lija pa fiksuar n celuloid shprehjet q merrte fytyra e
djalit t mikut tim sa her ecte udhve njra kng, pr ti hap
rrug nj knge tjetr. E filloi me nj serenat korare, nga ato
serenata q edhe memec t jesh, do t luash vendit e do t
kndosh. Kndonte ai, kndonim t gjith. Gjergji, nga ana
tjetr e tavolins, e ndiqte me nj shprehje q i buron nga zemra.
Kshtu mu duk ather. Kshtu m duket edhe tani q prjetoj
momentin duke par fotografin, fytyrn e tij t shkrir n
kng.
M pas knga fluturon nga Kora pr tu ndalur n Bulqiz.
Gjergji dhe Eleni mund t kishin paksa nostalgji pr Bulqizn,
ku kaluan rinin e tyre, pr shoqrin e sinqert dhe dashurin
njerzore q shkrinte dborn dhe hejt e akullit q tr dimrit
vareshin streheve t shtpive e barakave pran galerive. Mall
dhe dashuri paska edhe Levisi, i cili lindi n Bulqiz dhe u rrit
mes njerzve t saj. Ndryshe nuk ka se si ti mbij knga
bulqizake n goj e ti shtrij rrnjt n shpirt...
Sa koh ndenjm ashtu pran e pran, me kng n goj e
me zemr n dor? Dy or? Tre or? Fizikisht, ndoshta po.
Shpirtrisht jo. Shpirtrisht ndejtm vetm disa minuta, vetm

194
disa sekonda. Koha me njerz q i do dhe t duan kalon vrik,
ka shpejtsin e zrit, drits. sht koha q njeriu krkon ta
ndaloj, ta mbaj n vend, mos e lej t ik...
Von ikm nga shtpia e Gjergj Xeks. Na tha se do t na
prcillte deri tek stacioni i tramit. Nuk na prcolli deri atje, por
deri n shtpi, nga Palio Faliro n Kato Patisia...
Nuk e doja t m prcillte deri ktu. Doja ti jepja nj adres
trami dhe t dilja ta prisja me makinn e djalit tim.
Na u rritn fmijt Gjergj Xeka! Na jan br krah jo vetm
pr ne, por edhe pr miqt tan. A ka gj m t bukur se kjo?

Athin, mars 2007

195
 NJ DHMBJE NGA DHEMBJET
E KURBETIT

do pes minuta, n stacionin skajor t Kifisias, urbani

elektrik an barkun duke derdhur n shesh, pa kujdes, n
rrmuj, nj mizri njerzish. T moshave t ndryshme, t
sekseve t ndryshme. T veshur me rroba t puns Secili
nxiton me kmb dhe vrapon me mend. Ka ardh nga Pireu,
Neo Kosmos, Omonia, Patisia nga nj cep i Athins n tjetrin.
Ka udhtuar nga nj bot e zhurmshme, nga rrug e rrugica
ku pallatet rrin n qaf t njri-tjetrit e makinat e vogla nuk
kan vend ku t qndrojn, n nj bot m t gjer, me gjelbrim
e lule, me vila q nuk i kalojn t tre katet e garazhe barkgjer,
ku lvrijn makina t prodhimeve t fundit.
N sheshin para trenit taksixhinjt kapin qiellin me ftesat
e tyre pr udhtime drejt Kefalarit, Ekalit, Agios Stefanos
N barkun e vogl t taksive ulen nj nga nj gra e vajza,
shrbtore t dors s par, t cilat me nj greqishte me theks
nga lindja e largme apo lindja sllave, tregojn adresa lagjesh e
vilash t pasura.
M tej nj radh autobussh t vegjl, dymbdhjet
vendsh, t ulur e tre her m shum n kmb, mbushin
barkun me shrbtor t dors s dyt. N ort pik t mngjesit
barku i autobusve i ngjan barkut t nj kutie sardeleje, ku
vetm ajri bn diferenc midis qenieve. Shofert e autobusve
nuk brtasin. Ulur n ndenjsen para timonit ata presin minutn
kur duhet t shtypin butonin e nisen drejt Melisias, Politias,

196
Adhamesit, Krionerit
Shpejt sheshi zbrazet pr tu rimbushur pes minuta m
von, kur treni i radhs do t sjell turnin tjetr t
shrbtorve
N kt lvizje brauniane njerzish, n kto ikje e ardhje
t nxituara njerzore, nj sy i ngeshm nuk ka si t mos dalloj
dika q nuk lviz ose m sakt dika q rri n kmb e lviz
kokn. E lviz n nj gjysm apo tre erek rrethi, kreh rrugt
q vijn tek treni n krkim t ndonj amaksi q hap barkun e
vogl pr nj, dy apo e shumta tre argat. sht ky nj krkim
q zgjat disa or, nj krkim q lind hert n mngjes e perndon
aty nga mesdita, kur shpresat zbehen deri n shuarje.
N kt ikon t ngrir sot vshtrimi u ndal tek nj i ri, me
laps e letr n dor, me nj gazet Hrisi Efqeria nn lapsin
q v kryqe. Shtojcat e ksaj gazete, m e volumshmja n
Athin, ajo pr veturat luksoze e t prdorura, shtojca tjetr
ajo q informon pr shitje e blerje shtpish e trojesh jan hedhur
shuk mbi barin e platis. Pr lexuesin ata jan nj luks. Ai
krkon pun. sht ndrtues, suvaton e patinon, lyen dhe
zbukuron shtpi. Njeri nuk ka ardhur ta marr dhe ai shkruan
adresa e regjistron n letr numra telefoni. Pastaj i drejtohet
telefonit publik dy metra larg, fut kartn dhe u bie numrave
nj nga nj. Askush nuk ia ka varur, askush sot nuk i ka ofruar
pun
E fiksova n fotografi si e prshkova m lart. M pas hyra
n bised.
M tha se quhej Artan Berberi dhe se ishte nga Kora
Duke biseduar me t rrethi u zgjerua. U fut n mes edhe Lutfi
Shahaj nga Fieri, u fut edhe nj tjetr, i cili m tha se ka qen
ushtar n Ploshtan t Dibrs e se shrbimin veror kufitar e bnin
n Rrafsha t Korabit. I njihja mir kto vende, bukuria e t
cilve sht tepr e virgjr pr syrin e njeriut dhe pr syrin e
fotografit. Kjo hollsi i dha shkas nj kuvendi pr bukurit e
vendit ton, bukuri q kishin dhe kan nevoj sot m shum se
kurr q t zhvirgjrohen nga duart e ndrtuesve, nga syri i

197
turistit dhe syt e aparateve fotografike e televizive.
Artani e kishte nj merak, ndaj e ndau mes nesh n copa
t vogla. Ca e morn, ca e lan prdhe t coptuar. Meraku i tij
ishte tek bashkimi i shqiptarve, bashkimi n mmdhe e
bashkimi n emigrim, lufta me mjetet demokratike t kohs
pr t drejtat tona.
Biseda, si n t gjitha rastet nuk mungoi t ndalet tek
qeverimi dhe antiqeverimi, tek Nanoja e Berisha, t ndalej edhe
tek skandali m i ri i Vjens ku Berisha dhe Dade n forumin
m t lart evropian, n OSBE, e prezantuan vendin ton n
mnyrn m t keqe t mundshme, u zun me brir si dhit n
ur, duke prdor fjal rrugsh. Politikanve t lart n
Shqipri, kryeministrit n pushtet apo kryeministrit q
ndrron pushtet, kto gjra nuk u prishin edhe aq pun.
Emigrantve po, ktyre njerzve q presin pr pun me dit t
tra, q krkojn ushqimin e dits pr zogjt e foles s tyre
familjare, u prishin, madje u prishin shum. U ulin kokn, u
mbyllin gojn, u shuajn krenarin. I bjn edhe t
padshirueshm pr pun. Grekt kan filluar t preferojn
gjithnj e m shum argat kurd. Pr ta, ata jan shum t
urt, me shum pak krkesa pr jetn, me pretendime t pakta
pr pag. N dheun e t parve t tyre nuk ka as Nano e as
Berish q t dalin me kordh n dor rrugve t Evrops, duke
br duele mesjetare.
Nuk e di pse kt radh mora trenin e kthimit nga Kifisia
zemrvrar. Ajo pamje, ato shprehje m kishin shkaktuar nj
lloj tjetr dhembje nga dhembjet e njohura t kurbetit.

198
 KOLA Q U B SOTIRIOS

Lexova historin e Shklqimit q u b Jorgo dhe t mbiemrit

t tij q u transformua nga Hyka n Gjika. Qesha. Nuk qesha
me t, por qesha me veten time. Historia e tij e vendosur n
koh dhe hapsir sht nj me historin e Augustos q u b
Agush. E keni lexuar Njeriu me top t Dritro Agollit?
Fshatari i nj zone t thell malore t vendit, italianit q i kishte
mbetur n der, nga kapitullimi i Italis fashiste dhe q e
trajtonte si pjestar t familjes nuk i thrriste Augusto, por
Agush? E kujtoni skenn q prshkruan Dritroi i madh i
letrave shqipe, dialogun mes italianit dhe Mato Gruds kur ky
i fundit, pasi nuk e prtyp dot emrin Augusto i thot tr
solemnitet: Un do t t thrras Agush!
Historia e Augustos Agush dhe historit e Shptimit
Jorgo, nuk jan kurgj para historis sime
Mua m kan pagzue Kol. Baba kam Nduen dhe gjysh
Prengn. Kuptimi i emrit tim sht Kola i Ndue Prengs, thjesht
Kol Ndue Prenga.
Kur erdha n Greqi, kur m pyetn pr emrin, un u thash
se m quajn Kol. Sapo nxora tingujt e emrit tim, n fytyrat e
bashkfolsve shprtheu si gejzer e qeshura.
U tremba dhe u tuta. Kontrollova me mend fjalt q kisha
thn, por nuk gjeta ndonj gj pr t qeshur.
Personi q m kishte pyetur, pasi e shkarkoi tr t qeshurn
m tha, duke i rn fort prapanics n t ndenjura.
- Kolo, koloafto.

199
 Dhe qeshi, prsri sikur t kishte zbuluar fjalfundin e
humorit botror.
Nuk donte shum mend e kalem t msoj kuptimin e emrit
tim n gjuhn greke. Emri im do t thoshte b
- Sotirios! shqiptuan t njjtat buz, duke ma drejtuar
gishtin tregues n fytyr emri yt, Sotirios.
Kshtu u shndrrova nga Kol n Sotir. Pak nga pak u
msova me emrin e ri. Aq shum u msova, sa m dukej q
kshtu isha thirrur q kur m regjistruan n gjendjen civile.
Keq e kisha kur paraqitesha pr t br dokumentet, kur u
hap legalizimi. Kudo q shkoja vreja me bisht t syrit nj cep
nnqeshje n buzt e grave dhe nj hapje qosh m qosh e buzve
tek burrat. Un ulja kokn si t kisha br ndonj turp, q nuk
e mban dheu
Kaluan vitet. U msova me vendin. U msova me emrin.
Msova edhe gjuhn me t folur, me t lexuar e me t shkruar.
Kt t fundit e bja dhe e bj me shum gabime. M ngushllon
fakti q me gabime e bjn edhe grekt, madje kam dgjuar q
her-her, kur nuk jan t sigurt se me far duhet shkruar me
ita apo me jota apo me omikron apo omega bjn telefonata
pyetse.
Nj dit njoha nj vajz greke. E urt, familjare, e bukur,
me nj z melodioz, q t hynte e t ngelte thell n shpirt. Ajo
ma mori mendjen dhe zemrn. U dashuruam. U martuam dhe
sot kemi dy fmij, m i madhi n klasn e par t shkolls
qytetse.
Me letra vazhdoja t isha Kol, kurse me t gjitha t tjerat
isha Sotirios. Gruaja, kur e msoi emrin tim t vrtet buzqeshi
dhe mu duk se e hodhi pas krahve. Sotirios m thirrte ajo,
Sotirios m thrriste babai, nna, vllai dhe t gjith gjaku i
saj. Kol m thrrisnin njerzit e gjakut tim. Me emrin Kol
regjistrova edhe biznesin q hapa, nj minimarket ushqimor
prej ku n mos rridhnin, pikonin aq para sa t mbaj gjall
familjen.
Koha kalonte. Fmijt rriteshin. N dokumentet e tyre atsia

200
nuk kishte si t shkruhej ndryshe, vetm se me emrin Kol.
Gruaja filloi t shqetsohej. Ky shqetsim u trash, veanrisht
kur erdhi koha q djali t shkonte n shkoll. E dinte se do ta
qeshnin dhe prqeshnin fmijt kur t shqiptonte emrin tim.
Filluan znkat. M krkonte me do kusht t ndrroj emrin.
Edhe un desha ta bj nj gj t till, por nuk dija si ta bja. Nj
dit gruaja m futi n dor nj shuk me para dhe m tha prer.
- Me para ndrrohet gjithka e jo m nj emr me katr
germa.
Nuk kisha se far t bja. Mora n telefon baban n
Mirdit dhe ia tregova si ishte puna. U shtova atyre parave
edhe aq sa m dha gruaja dhe i nisa me postn m t shpejt.
Babai sht i njohur n fshat e n tr krahinn, i shkon
fjala. Si msova m von kishte shkuar e ishte ulur n nj
karrige prball kryetarit t komuns, djali i nj miku t
fminis. I kishte treguar t gjith ngjarjen. Kishin qeshur me
njri-tjetrin. M pas kishin thirrur npunsin e gjendjes civile.
- Do tia ndrosh emrin djalit t Ndues - i kishte thn. - Bji
gati dokumentet dhe na i paraqit n mbledhjen m t par t
kshillit t komuns.
- Si tia v emrin? - kishte pyetur npunsi duke qeshur,
pasi kishte marr vesh ngjarjen.
- Si tia vem? - i ishte drejtuar babait kryetari i komuns.
- As un nuk e di. Pa ta marr djalin n telefon
Kur pash n celular numrin e babait me shkoi mendja se
dika kishte ndodhur.
- Si e do emrin? - m pyeti.
- Sotirios! - i them.
- Si si? Sotir?
- So-ti-ri-os. rrokzova un, duke e prsritur disa her
derisa ma tha plotsisht.
- M drgo nj prokur nga ambasada dhe t gjitha far
duhen q t t bj pasaportn e re, m thot.
Ia drgova prokurn dhe fotografit. Brenda muajit m
erdhi pasaporta e re me emrin Sotirios Prenga...

201
 Thash se me marrjen e pasaports s re mbaroi maratona
ime, por isha gabuar. Biznesi, vula, AFM-ja, librii i shndetit,
libri i IKA-ve, regjistrimet n bashki, n prefektur e ku ta di
un ishin me emrin Kol. T gjitha kta duheshin ndryshuar
I bra t gjitha. Sa koh dhe sa para jan dashur pr ti
ndryshuar kto nuk e kam br llogarin. Afrsisht mund t
them se me aq para do ta kisha br nj shtpi t re pr prindrit
e mi n malet e bukura t Mirdits.
Tani e ndjej veten t lir. Nuk jam m Kol, por jam Sotirios.
Edhe gruas i ka ardhur e qeshura n buz
Ah! Harrova t them m t bukurn, m t gzueshmen.
N gusht do t martohem! Kisha ka pranuar q me emrin e ri
q mora t na bj celebrimin. Fustanin nuses do tia mbaj
vajza gjashtvjeare, kurse lulet do tia jap djali trevjear. Kjo
e fundit, sipas zakonit t maleve tona, ku n prehrin e nuses
ulin nj djal q t bj shum djem.
Kjo q ju tregova sht pr t qeshur, por edhe pr t qar.
Ju merreni si t doni, merrni ose t parn ose t dytn, ose, m
e mira, merrni t dyja bashk: QESHNI dhe QANI!

202
 KRENARI GREKE!

Nj gazet e vogl greke, nga ato gazeta q shprndahen

falas dhe kan nj numr t vogl lexuesish, n nj nga numrat
e saj prpiqej ti prgjigjej pyetjes se Pse grekt jan krenar,
kryelart? Prgjigjet kan brenda edhe humor edhe sarkazma
edhe t vrteta botrisht t njohura
Pse dhe pr far jan krenar grekt?
Grekt thon se jemi krenar
- Sepse jemi kampion t Europs n futboll!
- Sepse shalqinin e blejm komplet dhe jo t ndar n pjes!
- Sepse nett greke mbarojn ditn!
- Sepse kafen ton e pijm dalngadal, duke pir cigaren
dhe jo me rufitje t shpejt!
- Sepse flirti sht hobi jon kombtar dhe seksi sporti jon
kombtar!
- Sepse t gjith akuzojm sektorin publik, por t gjith
synojm si t jemi pjes e tij!
- Sepse pr hatr t nj gruaje bm dhjet vjet luft!
- Sepse kudo q t ngresh nj gur, n t gjith planetin,
posht tij jemi ne!
- Sepse kur t huajt nuk arrijn t gjejn fjaln e
prshtatshme prdorin fjaln ton!
- Sepse Sokrati, Platoni dhe Aristoteli ishin grek!
- Sepse zbuluam teatrin!
- Sepse lindi Demokracia dhe Logjika!
- Sepse jemi krenar pr kulturn ton dhe jo pr fitoret

203
tona luftarake!
- Sepse, kur t gjith zbuluan mishin, ne ishim gjith
kolesterin!
- Sepse, kur ne ndrtuam Parthenonin, t tjert flinin nn
pem!
- Sepse momentet tona t kqija dhe t mira i ndajm me
familjen dhe me miqt dhe jo me psikiatrin!
- Sepse japim gjithka pr dashurin!
- Sepse mijra gra udhtojn do ver n Greqi vetm e
vetm pr t gjetur dashurin!
- Sepse dashuria ka qen Zoti i grekrve!
- Sepse kur t gjith visheshin me lkura ariu, ne visheshim
me pallto t endura me fije t holl!
- Sepse aq shpejt sa inatosemi, po aq shpejt na kalon!
- Sepse Homeri shkruajti Iliadn para tremij vjetsh dhe
Hollivudi mezi e bri film tani!
- Sepse marrim rrogn t premten dhe hyjm borxh t
hnn!
- Sepse kemi nj atdhe t vockl t mbushur me njerz me
zemr t madhe!

204
 MONDI Q U B MARIO...

N qoft se ndonjher do t krijohet ndonj institucion

studiues i onomastiks bashkkohore shqiptare, prfundimet
q do t dalin me siguri do t bjn vend n librin e rekordeve
Gines. Nuk e kam fjaln pr ata emra q lidhen me fet,
ardhjen dhe qndrimin e tyre ndr shekuj, me ato emra q
lidhen me apostuj e bestytni e besime mono e politeiste, por
me ato emra q lidhen me aste kalimtare t jets s sotme.
Fjala vjen, t gjith ata q quhen Aliosha apo Natasha,
po ti hulumtosh n kohlindje, do t zbulosh se jan nj
prjetsim i dy heronjve sovjetik n filmin me dy seri Rnia e
Berlinit, dy t dashuruarve q, pasi prshkojn tr udhn e
mundimshme t lufts, e gjejn njri-tjetrin n Berlin... Pr t
mos thn pastaj pr emra futbollistsh e artistsh q pushtuan
fushat e blerta t kampionateve botrore dhe ekranet e
kinemave. N Shqipri, si n asnj vend tjetr t bots, emrat e
artistve q kan vizituar skenn shqiptare jan prjetsuar n
moment me emra t prvem fmijsh. E ilustrojm kt me
nj shembull q lidhet me kngtaren greke Marinela. Knga e
saj n skenn shqiptare, kur m n fund akulli i marrdhnieve
greko-shqiptare do t niste t shkrihej, do t pasohej me dyzina
t tr emra vajzash Marinela. Sa vajza n Shqipri kan
marr emrin e Zades apo t Paloms?
Kosovart mund t themi se jan pjesa m vitale e kombit,
q pushtimit serb iu prgjigjn jo me emra arab, por me emra
shqiptar t mirfillt, me prmbajtje nga gjuha shqipe, me

205
kombinim t fjalve shqipe, me gjeografi nga e gjith Shqipria.
Emrat Berat, Vlora, Saranda, Dibran, Elbasan, Shkumbin,
Vjosa, Buna etj., etj., jan pjes e nj onomastike tashm t
shkruar e publikuar me botime dhe n internet.
Dolm paksa nga tema e dits, nga historia e Mondit q u
b Mario, thjesht pr faktin se edhe emri i heroit ton nga nj
dekik i till i onomastiks shqiptare i ka rrnjt. N fakt, at
e quajn Edmond, por shkurt, si n t gjitha rastet e emrave t
shkurtueshm, at, q kur lindi edhe sot e ksaj dite, t gjith e
thrrasin Mondi.
Edmondi lindi n nj familje intelektuale me prindr njohs
t gjuhve t huaja dhe t letrsis botrore. Kur lindi ai, n
librarit shqiptare qarkulloi romani n dy vllime Konti i
Monte Kristos t Aleksandr Dumasit, roman i cili, pr hir t
s vrtets duhet thn se ishte i njohur n shqip dy dekada
m par nga masa e pakt e lexuesve t kohs, t asaj kohe
kur Shqipria rreth nntdhjet pr qind t banorve t saj i
kishte analfabet. Edmondi, heroi i romanit, q m von do t
bhej Konti i Monte Kristos, do t ishte nj emr n emrat e
fmijve q lindnin, ashtu si do t ishte edhe emri i Kozets
nga T mjert e Hygoit...
Mondit ton, tashm i rritur dhe me arsim universitar, i
takoi q t ler qytetin e lindjes dhe, pasi kaloi n odisen e
njohur t dallgve t kalimeve maleve me dbor e lumenjve
t turbullt, t vendosej n Athin. N fillim do t punonte me
nj usta grek n pastrimin e oxhaqeve, pr t kaluar gradualisht
n nj pun, vrtet t lodhshme, por me pag t lart dhe me
sigurime gjithashtu t larta. Ai q e mori n pun e pagzoi me
emrin Mario, emrin e nj shoku italian, me t cilin kishte punuar
n rinin e tij n nj minier n Gjermani. I ndrroi jo vetm
emrin, por edhe mbiemrin, ndonse si emri dhe mbiemri i tij
n regjistrin e gjendjes civile n Shqipri nuk kishin asnj lidhje
me onomastikn arabe apo turke t vn n shnjestrn e
onomastiks ortodokse. Kshtu vazhdoi ai pr vite t tra.
Punonte jo vetm me krah, por edhe me mendje, fal dijeve

206
t tij universitare, ka bri q t prvetsonte n shkall t lart
zanatin, duke u br mjeshtr n makinerit q drejtonte n
thellsi t nntoks s kryeqytetit grek, paka se asnjher nuk
paguhej me kategorin e vendit dhe t mjeshtris s puns,
por me kategorin e t huajit...
Kaluan vite. Mondi-Mario u martua dhe lindi fmij. I
duhej q ti regjistronte fmijt. Gjeti rrug, bri dokumentet
prkatse n ambasad dhe i regjistroi n vendlindje. Sigurisht,
me emrin Edmond dhe me emrin e gruas s tij. Por kjo nuk
mjaftonte. Iu desh q t bnte bashkim familjar me gruan dhe
fmijt... Duhej ndrruar emri... Po cilin emr t ndrronte? Ta
kthente n Shqipri emrin Edmond n Mario? Ishte e vshtir
n mos e pamundur, sepse duheshin ndrruar jo vetm emri,
por edhe mbiemri...
Zgjodhi nj tjetr rrug... Kapi nj avokat (e dini se si
kapet avokati)... Shkoi n gjyq (e dini se sa her duhet t
paraqitesh para nj gjykatsi q m n fund t thuash fjaln
tnde) dhe u kthye prsri n Edmond, u kthye nga Mario n
Mondi...
Sa i kushtoi ky rikthim? Jo pak dhe jo vetm n vlera
monetare...
Megjithat ai sht i gzuar. sht kthyer prsri n rrnjt
e veta, n emrin dhe mbiemrin e vet, n identitetin shqiptar.

207
 KUR VIJN E IKIN PASHKT

Ato erdhn dhe ikn. Krishti u kryqzua Krishti u

ringjall
T premten qan t gjith ata q prjetuan, n shfaqjet
kishtare, gozhdimin, ekzekutimin e tij makabr
T dieln qeshn dhe u gzuan t gjith ata q prjetuan,
n shfaqjet kishtare, ringjalljen e tij. Dhe jo vetm qeshn dhe
u gzuan, por doln n rrug dhe brohoritn, mbushn qiellin
me fishekzjarre dhe, me to, vun n rrezik jet fmijsh e t
rriturish. M pas ngrehn hellet dhe rrotulluan mbi prush
qingja e keca t njom, kukurec trkuz t gjat
Krishti u ngjall! - thirrn t gzuar njra pal. Vrtet u
ngjall - thirrn t lumturuar pala tjetr.
Jezu Krishti (Hazreti Isai pr islamistt) i biri i Maries
(Havas) s virgjr dhe i Zotit (q sht Nj pr t gjitha fet e
besimet njerzore) ka hyr n mijvjearin e tret t njerzimit
si simbol i paqes dhe i mirsis. Kshtu do t hyj edhe n
mijvjeart e tjer, derisa njerzimi nuk do t gjej shtyll tjetr
ku t mbshtes shpresat e tij pr nj jet t gzuar e t barabart
pr t gjith, pr nj parajs n kt bot e jo n bot tjetr.
Krishti u kryqzua t premten m 14 prill ...
Krishti u ringjall t dieln m 16 prill ...
N pikn e kalimit kufitar t Kakavijs, media publike dhe
private shqiptare njoftoi se t shtunn kaluan traun e kufirit
tetmij besimtar q shkonin n vendlindje (Shqipri) pr
pashkt katolike

208
 Pr pikkalimet kufitare detare t Durrsit dhe t Vlors
nuk u dha asnj lajm. Tragetet e radhs kishin hapur barqet e
mdhenj dhe kishin hedh n platformat e porteve makina dhe
njerz t dits. Nga Italia q sht qendra botrore e klerit
katolik, nuk kishte ardh asnj shqiptar pr t festuar pashkt
katolike n Shqipri. As nga Gjermania, vendlindja e Paps s
ri t Vatikanit. As
Q kan ardhur njerz nga vendet perendimore ku sundon
katoliizmi pr t qen pran njerzve t tyre kt nuk e ve n
dyshim. Shyqyr arritm ditn q t lvizim kur t duam e si t
duam npr bot. Kuptohet, aq sa bota na e ka br masn e
kapistrs
Krishti u kryqzua t premte m 21 prill
Krishti u ringjall t dieln m 23 prill
N pikn e kalimit kufitar t Kakavijs dhe Kapshtics nuk
numroheshin njerzit q kalonin kufirin papushim gjat 24
orve. Media publike dhe private ishte e pranishme n sinkron
duke na treguar se pr t marr nj vul symbyllurazi, si e
ven polict grek n dalje, ishin dashur katr or pritje n nj
vargan kilometrik makinash n radh. Nga t gjith ata q u
intervistuan, asnjeri nuk tha se shkonte pr pashk. Meraku
i tyre ishte jo dalja, por hyrja pas disa ditsh n Greqi, njohja
nga policia greke e veveosit! t marr me mundime e
shpenzime t mdha nga bashkit n qendra t mdha e n
periferi
Krishtin, n historin e gjat tashm mijravjeare t
njohjes s Tij, kryqzimin dhe ringjalljen, njerzimi besimtar e
ka ndar n dy parcela t mdha, n Krishtin Katolik dhe
Krishtin Ortodoks (dhe n disa dhjetra ngastra t vogla). Me
flamurin e Krishtit Katolik n dor u organizuan katr
kryqzata t mdha, njra prej t cilave (e katrta) dogji dhe
shkatrroi me themel qendrn m t madhe kohore t kulturs,
arsimit dhe dijes, Konstandinopojn, shkatrrim i cili
(uditrisht) nuk prmendet t paktn si i barabart (ndonse
ishte m i madh) me djegien dhe shkatrrimin e biblioteks s

209
famshme t Aleksandris. Me po at flamur n dor u dogj n
turrn e druve Xhordano Bruno dhe u linuan personalitet e
mdhenj t shkencs dhe kulturs. Me po at flamur n dor
sot n disa vende t bots kristiane bhen beteja me arm e
humbin jeta njerzish n duelet e prgjakshme midis katolikve,
protestantve e ngastrave t tjera
Jezu Krishti sht nj realitet historik, mistik, ashtu si jan
realitet historik dhe mistik piramidat e Egjiptit, q teknika dhe
teknologjia e sotme e ndrtimeve mbetet e mahnitur dhe e
paaft q t ndrtoj qoft edhe nj kopje t vetme t m t
vogls s tyre.
Kleri kristian e ka prdorur dhe e prdor emrin dhe
simbolin njerzor t Jezu Krishtit pr interesa t caktuara, t
astit apo t prespektivs.
sht e drejta dhe liri e tij q ta prdor si t doj dhe kur
t doj, ashtu si sht e drejta e besimtarve ta pranojn ose
jo kt lloj t drejte e lirie
Por, kur shteti q i thot vetes se sht shtet demokratik
t drejtn fetare e kthen n t drejt shtetrore, t drejtn mistike
e kthen n t drejt juridike dhe e saktson me ligje e urdhresa,
kur shteti n vend q t prshpejtoj dhnien e dokumenteve
t rregullta mbahet n disa vrtetime (q tash i quan jeshile)
dhe hap e mbyll kufijt pr mbajtsit e tyre Pr Pashk, Pr
Krishtlindje, Pr Shn Marin e Gushtit ather ndodh
prdhosja e besimit, kryqzohet biri i Perendis, jo nj dit
por prdit
Njerzit q kaluan traun e kufirit grek pr t shkuar n
shtpit e tyre pr Pashk po kthehen. Njoftimet e prnatme,
sinkron n z dhe figur, na japin tablon e dhimbshme t
kthimit, radht kilometrike t makinave t vogla, gra e fmij
n ndenjset e makinave me lott n shprthim. Na flasin edhe
pr sportele q nuk prballojn fluksin dhe pr kompjutera q
nuk funksionojn
Njerzit, me dshprimin n rezonanc, thon me z t
mekur: Krishti u ngjall!?
Vrtet u ngjall!?
210
 QESH SE NUK QAJ DOT
- Ikanaku Durimvogli prball biznesmenit Vuvaqi

Mua m quajn Durim. Kshtu ma kan vn emrin (se

emrin gjithnj ta ven t tjert) dhe dua sdua, jam i detyruar
ta mbaj. Nofkn e kam Vogli. Nuk sht e familjes sime. Edhe
at ma kan vn nisur nga karakteri im shprthyes. Graflloj
si grafllon qumshti n zjarr. Dhe, kur derdhem, e paguan
gruaja, duke punuar me or t zgjatura pr t pastruar e
shklqyer pllakat e sobs. sht e vrteta kam edhe nj vlla
binjak. Edhe at Durim e quajn, por n ndryshim nga un ai
sht i qet si deti n mngjeset e gushtit. Edhe sikur t plas
furtuna, ai det pa dallg sht. Ndaj edhe llagapin e ka Madhi.
Thjesht un quhem Durimvogli, kurse ai quhet Durimmadhi
Sot, ndrsa prisja ndeshjen e par t dits s pest t
botrorit, shtypa butonin e aparatit satelitor dhe n ekranin e
vogl, n vend t emisioneve muzikore q sundojn kt
hapsir kohore mesditore, m doli komisioni parlamentar
Sollaku, i vendosur n formn e nj (lambe) greke ku n
t djatht ishin t majtt e n t majt ishin t djathtt.
Komisioni kishte thirrur t dshmonte grekun Vuvaqi. Se kush
sht dhe far sht ky Vuvaqi un nuk e mora vesh, por m
duket se as ata q e thirrn dhe e dgjuan nuk morn vesh gj.
Un do ta kisha marr qet e qet si deti i vllait tim binjak at
seanc hetimore parlamentare, si i kam marr gjithnj kur
kam pasur nge ti dgjoj, sikur n nj moment, Vuvaqi t mos

211
i kishte fry kaq shum zjarrit t kusis s qumshtit t durimit
tim e llava e tij t mos kishte mbuluar sobn
Grafllimin e par e mora kur nj deputet djathtas ekranit
e pyeti se kur kishte ardhur n Shqipri. Vuvaqi, si t ishte
para nj (lambe) greke me emigrant shqiptar q i luteshin
pr pun tha pa teklif: Nuk e mbaj mend. Ktu grafllova,
sepse mu kujtua nj nen i ligjit m t fundit t parlamentit
grek pr legalizimin ton ku thuhet se emigranttt, q t
legalizohen, duhet t ken nj dokument ku t vrtetojn se
kan qen n Greqi para fundit t dhjetorit t vitit 2004. Dhe
ky dokument nuk duhet t jet as dftes shkolle, as shtrim n
spital pr t lindur fmij dhe asgj tjetr prvese pasaport
n fuqi me viz t vulosur n dalje nga Shqipria dhe n hyrje
n Greqi. Mu kujtua nj shoqja ime (pr t ciln dika kam
shkruar), e cila megjithse mbaroi gjimnazin dhe liceun n
Greqi, madje sht regjistruar pr t vazhduar edhe studimet
universitare pr gazetari n Selanik, nuk i sht njohur asnj
lloj firme e vule dhe n liridaljen e fundit q u dha pr pashk
nuk shkoi dot n Vasjar pr t par nnn e babn, me t cilt
nuk ishte prqafuar prej vitesh q nuk mbahen mend.
Grafllimin e dyt e mora kur nj deputet nga krahu i majt
i ekranit e pyeti se sa ishte kapitali fillestar q ai kishte investuar
n Shqipri. Vuvaqi, pasi u ngatrrua disa her ngaq nuk e
dinte se far sht kapitali fillestar dhe e ngatrronte me pullat
e ertifikatave noteriale dhe taksn e vendimit t gjykats pr
dhnien e lejes s ushtrimit t veprimtaris, m n fund dha
nj shifr. Tha se ai dhe ortaku i tij q zotronin: Ai 20 pr
qind dhe shoku i tij 50 pr qind t kapitalit kishin investuar
njzet mij dollar. (Sqarim: E shkrova me shkronja q t mos
ndodh ndonj gabim shtypi e shifrs 20.000 i shtohen nj apo
dy zero dhe kushedi se far kapitali na del).
Ktu qunshti i kusis mori jo vetm kuzhinn, por edhe
sallonin mbar. Mua fakirit, emigrant prej dhjet vjetsh, me
tre libreza kursimi n bankat greke, pse nuk arrita t vrtetoj
se kam gjashtdhjet mij euro n banka nuk m dhan t

212
drejtn q t hap nj lokal t vogl pr t ngrys vitet e pensionit
(pension i thnin atij q m dha Nanoja e Berisha, q duke
mi shumzuar me zero t t tridhjet e pes vitet e puns si
njeri me universitet, pr arsyen banale se nuk kisha punuar n
Shqipri katr vjett e fundit para mbushjes s moshs, m
dhan minimalet absolute, prej pesdhjet e gjasht mij leksh
t vjetra, q i bie m pak se pesdhjet euro n muaj). Mua nuk
ma dhan liencn grekt, kurse Vuvaqit ia kishin dhn.
sht e vrteta kjo gj kishte ndodhur n vitin 1995 apo 1996
(Vuvaqi nuk e mbante mend), por kjo pak rndsi ka.
N t tretn qumshti i kusis graflloi kaq shum, sa e gjith
shtpia ime e vogl pr t ciln paguaj treqind euro n muaj
(pa qinokristot e t tjera) u b shkum e bardh. Nj deputet
(harrova se n far krahu flinte) e pyeti Vuvaqin se sa lek
kishte derdhur n entin e tatimeve gjat periudhs nga viti
1994 e deri sot. Vuvaqi, nuk e di nse tallej me komisionin apo
ishte budalla i dal nga t gjitha llojet e defterve (un them se
sht e para) tha se kishte paguar para pr hyrjen e mallit n
dogan (!) Vuvaqi m kujtoi sikletin tim (dhe t gjith
emigrantve q bjn dokumentet n prgjithsi dhe ata pr
bashkim familjar n veanti), kur shkojm n zyrat e financs
greke dhe bjm dhilosin (deklaratn) e t ardhurave. Sa siklet
kemi pr ta plotsuar, sa dokumente origjinale duhet t
paraqesim n mnyr q t tregojm se mund t jetojm ne
dhe familja jon me t ardhurat nga puna. Ai njeri gjat gjith
viteve t zhvillimit t veprimtaris s vet nuk kishte paguar
asnj lek tatim fitim dhe nuk kishte br asnj deklarat pr t
ardhurat e biznesit t tij n Shqipri. N Greqi, n baz t ligjit,
n qoft se nuk i deklaron me prgjegjsi t ardhurat e tua, n
qoft se nuk i ke paguar nj pr nj t gjitha detyrimet
financiare gjej vrim ku t futesh.
N t katrtn grafllova aq shum, sa u shkri e mori dheun
edhe kallai dhe kusia nisi t nxjerr edhe bakrin, t formoj anash
at lnd kimike ngjyr qielli q ia kam harruar emrin kimik,
por i mbaj mend dmin organik deri n helmim t njeriut.

213
 Kjo ndodhi kur u tha se shtja Vuvaqi ishte pezulluar,
sepse ai n krkes-padin e tij nuk kishte dorzuar as
dokumentet origjinale dhe as fotokopjet e noterizuara. Un i
ziu, pr nj gj t vogl, pr nj AFM ( numr amze) pr gruan
hngra dynjan. N zyrat e financs m krkuan ertifikatn e
martess n mnyr q t vrtetojn se mbiemri i gruas ishte ai
q deklaroja un dhe jo tjetr. Pr kt, mua fakirit, pas dyzet
vjet martese, mu desh t lviz vetm dollapet e arkivit t qarkut
(por edhe ato t xhepit), derisa u gjetn t dhnat prkatse, t
dhna t cilat u regjistruan n nj Certifikat-martese, e cila
kishte vlerat e informimit n pes gjuh t bots, ndr t cilat
edhe n greqisht. Kt ertifikat n zyrat e eforis (financs)
greke nuk ma pranuan pa e vrtetuar n ambasad, prkthyer
n greqisht (me germa t alfabetit grek) dhe pa e noterizuar.
Un fakiri (dhe ne t gjith fakirt) nuk bzajm pr kso
gjrash. Na thon vulose n ambasad. Lepe e peqe! Na thon
prktheje. Urdhro e si urdhro! Na thon paguaj. Ne e malista!
Nuk na ka shkuar ndonjher mendja t ngrem ndonj padi
e afr mendsh t ngjitemi deri atje sa t dshmojm n nj
komision parlamentar grek pr gjra jo t tilla me nj banalitet
t skajshm, por edhe pr gjra kardinale q kan t bjn me
jetn ton. sht e vrteta edhe parlamenti grek nuk ka ra
aq posht sa t merret me nj durimvogl q derdh pa teklif
qumshtin e vet.
Grafllova edhe disa her t tjera, por m nuk kisha se far
t derdh, sepse edhe bakri e kishte nxjerr tr helmin e vet.
Vuvaqi at dit u ngrit e doli nga salla i falenderuar nga
kryetari i komisionit hetimor pr mundimin dhe sakrificn q
kishte br pr t ardhur e dshmuar para tyre. Falenderimin
e mori edhe pse ai arriti deri atje sa ti thot nj deputeti se
pyetja juaj sht idiote, thnie e cila u tha pa asnj lloj redaktimi,
drejtprdrejt n sistemin satelitor, n t gjith botn, greqisht e
prkthyer n shqip
Grafllova prsri dhe n pamundsi t qaja, zura t qesh
me t madhe, aq sa gruaja kujtoi se luajta nga fiqiri. N fakt,

214
nuk kisha luajtur un, por kishte luajtur mendsh politika jon,
parlamenti yn, i cili duke dashur t baltos me dshmin e
nj biznesmeni injorant grek nj figur t lart juridike t
vendit t vet bajgos (pr t mos prdor nj fjal nga fjalori i
shqipes s rrugs) vetveten. I ul kokn Shqipris, shqiptarve
brenda dhe jasht kufijve shtetror, duke prfshir t gjith
emigrantt e sidomos ne q jetojm n Greqi.
t bjsh! Migjeni thoshte n t ri t vet Ah sikur t kemi
nj grusht/ ti bie malit q sbzan! Ne, fakir fukaras, na e
kan kputur jo grushtin, por krahun n rrz, si i kputet
krahu puls s pjekur n tavolinn e ngrnies!

215
 SA KUSHTON IKJA NGA BURGU ?

Un, Ti, Ai, Ajo, Ne, Ju, Ata, Ato kemi dorzuar
dokumentet, nj pr nj, n dy kopje t legalizuara me firm e
vul, kemi paraqitur origjinalet si dshmi se jemi njerz t
rregullt, kemi paguar edhe treqind euro paravolo, si i thon
n gjuhn vendase
Dhe kemi marr nj veveos, si jemi msuar ta
zvndsojm fjaln shqipe vrtetim
Ky, veveosi ka vler vetm brenda kufijve shtetror t
Greqis. Askush nuk ka t drejt t lviz, pa leje t veant,
pa urdhr suprem t dikasterit policor
T vdiq nna (larg qoft) nuk ke t drejt t shkosh ti
hedhsh nj dor dh nga toka q e priti dhe e prcolli Ulu,
atje ku je, qaj nnn, qaj edhe fatin tnd t zi
Po ike mendou mir kufiri sht i mbyllur
Ke nj dasm; marton djalin, vajzn, nipin, mbesn?
Dasmn ta bsh o pr pashk, o pr krishtlindje, n
hapsirn e 10 deri n 20 ditve q krijon leja e posame
Dasmat, pr t kursyer kohn e lejes, ti bni gjat gjith
ditve t javs. Kt prvoj mos e krkoni n Greqi, por n
Shqipri. N Gollobord, fjala vjen, n koh jo shum larg t
shkuara, n Trebisht sidomos, dasmat i koncentronin javn q
lidhej me 1 Majin dhe at q lidhej me 10 korrikun. Mjeshtrave
gollobordas t ndrtimit, q punonin n t gjith Shqiprin, u
viheshin n dispozicion autobus t parqeve e t ndrmarrjeve
pr t mos humbur asnj dit dasme. Vinin ata dhe i nisnin

216
menjher ahengjet. Nuset dilnin nga dera e prindrve gjat
gjith ditve t javs; t dieln, t hnn, t martn, t
mrkurn
Jasht ktyre afateve, jasht pashks, krishtlindjeve dhe
lejeve t posame t gushtit, deri tani t ardhura me lutje
speciale (lexo prkulore) t ndonj ministri, diplomati, apo
titullari t lart (prfshir edhe kryeministrin) n drejtim t
autoriteteve policore greke je i ndaluar. Kjo fjal, pra i
ndaluar, e prkthyer nga gjuha juridike n gjuhn popullore,
do t thot as m pak e as m shum i burgosur. Veveosi, ksisoj
nuk sht gj tjetr, vese nj vrtetim burgimi. Dhe leja q na
jepet 2 3 her n vit nuk sht gj tjetr vese liridalje nga
burgu, liridalje q e marrin n raste festash, por edhe n raste
gzimesh apo hidhrimesh familjare t gjith t burgosurit q
kan sjellje t mira
E par holl-holl, t burgosurit kan privilegje m t
mdha se emigrantt n Greqi. Marrin leje t posame disa
ditore edhe n raste fatkeqsish familjare. E mbani mend ktu
e dhjet vjet t shkuara? Fatos Nanos, kur i vdiq e ma, iu dha
leje e posame nga Berisha, megjithse ai konsiderohej personi
m i rrezikshm pr regjimin dhe ruhej n nj burg t siguris
absolute, si ishte ai i Tepelens.
Pr t arratisurin nga burgu nuk ka mas t re dnimi
Pr t arratisurin nga emigracioni ka mas dnimi.
Kt deri n janar t vitit 2005 nuk e dinim. Tani po. T
gjith ata q ishin larguar nga Greqia para dats 15 dhjetor
2004 u dnuan.
Masa e par e dnimit ishte kthim i menjhershm n
Shqipri. Askush nuk mori leje hyrjeje.
Pas bujs, do t thonim ndrkombtare, masa e ndshkimit
me ndalim hyrjeje u zvendsua me paraqitje para
ambasads pr viz. E par trash-trash, kjo prbn nj
lshim, nj dhnie t re rasti, si thuhet rndom n raste kur
prgatitet t dal ndonj ligj apo urdheres e re. E par trash
holl, kjo prbn nj ndshkim t ri, nj gjykim q si dnim ka

217
gjobn. Nuk e kam fjaln pr gjobn e rnd q kta njerz
humbn dhe vazhdojn t humbin me mungesn n pun, as
humbjen e vendit t puns, gjetk fle lepuri
T gjith emigrantt q ikn para 15 dhjetorit, q ikn pa
leje, jan t dnuar me gjob. Dhe kt gjob jan t detyruar
ta paguajn duke paguar vizn. T gjith e din mir se vizat
greke nuk jepen gratis

LAJTHITJA NUK SHT FAJ

N dhjetor, n nj nga sallat e hotel Titan n Omonia t

Athins, kreu i partis n opozit u takua me emigrantt
Ai foli si emigrant, me t njejtn gjuh dhe t njejtat halle
q i kishte prjetuar vet, shum vite m par.
Edhe emigrantt foln si emigrant, me t njejtat halle dhe
probleme q shoqria dhe qeverisjet greke u kan hedhur mbi
kurrizin e tyre t prkulur prtok.
Pr tu mbajtur mend sht krkesa e nj shqiptari, fjal e
shkurtr, jo nga podiumi, por nga salla. Ai sht n kryesin e
nj shoqate shqiptare me z t fort n arje e thyerje shoqatash.
Ai i krkoi kreut t partis n opozit q n Greqi t
ndrtohej nj kish, ku t psallej n gjuhn shqipe.
Pr t dhe pr shoqatn e tij, problem kardinal pr
emigrantt shqiptar n Greqi na qenka psallja kishtare n
shqip!
Seneka, I Riu, shum e shum koh m par thoshte,
Lajthitja nuk sht faj

KUR LUAN ME MACEN PRIT GRVISHTJET

N televizionet private shqiptare, nj dit pas krishtlindjeve

2004, u dha nj telelajm, me z e me figur.
N Memaliaj t Tepelens, me njqind pr qind popullsi

218
bektashiane, qenka ndrtuar nj kish ortodokse greke!
sht ngritur me parat e Patriarkans, si sht ngritur
n Kavajn myslimane nj kish madhshtore katolike me
parat e Vatikanit. Dihet se shqiptart, historikisht, nga xhepi
i tyre, asnjher nuk kan ngritur as kisha e as xhamia.
Ngritja e institucioneve t kultit n Shqipri tashm nuk
prbn lajm. Kisha e xhamira ndrtohen e prurohen prdit.
Pas Universitetit Katolik n Shqipri do t hapet edhe nj
Universitet Mysliman Dhe pas tij, me siguri do t hapet edhe
nj Universitet Ortodoks. U tha se do t hapen me parat e
besimtarve dhe t Kto gjra tashm n Shqipri nuk
prbjn lajm
Ajo q prbn lajm, madje kryelajm, sht se n Memaliaj,
n ditn e Krishlindjes, n prani t disa fmijve dhe t ndonj
udhrrfyesi minoritar, mesha u zhvillua greqisht. Pr kt
solemnitet kishin ardhur enkas dy priftrinj nga Greqia!
Miku yn, antar kryesie n nj shoqat me emr krkoi
q n Athin t ndrtohej nj kish ortodokse, ku t psallej
shqip
N Memaliaj t Tepelens u ngrit nj kish ortodokse ku
psallet greqisht.
Kush ka qejf t luaj me macen, e presin grvishtjet -
thot populli i urt.

219
 RRIM SE RRIM A SHKULIM UROF?
- Jemi se jemi a bjm nj shoqat ?

Shum e shum vite m par, kur shoqria ishte m e iltr

e njerzit m zemrbardh, kur individi dhe kolektivi kishin
nj lloj lidhje shpirtrore pa prapaskena, n nj dit vere, n
nj ar n malsi, ishin mbledhur e kishin bashkuar kraht pr
t prashitur misrin burrat e mhalls mbar. Ujitja e tokave
bhej sipas nj radhe q nuk ndryshonte e nuk dhunohej kurr.
Misri i ujitur sot, bhej pr shat pasnesr. Askush, me forcat e
krahut mashkullor familjar t puns (se grat n at krahin
nuk futeshin n prashitje) nuk mundte q pr nj dit tia dilte
n krye ngastrs me misr. Ta lije at pr nesr ishte si t lije
xhenazen pa varrosur. Ksisoj, njerzit kishin gjetur nj rrug
origjinale, thrrisnin argat. Fjala vjen, ti ke nevoj pr t
prashitur dy dynim misr. Pr ti dal n krye puns n nj
dit duhet t thrressh dhjet argat. Puna bhej pa shprblim
n para, por me shprblim n natyr. Secilit person q erdhi e
punoi i kishe borxh nj dit argati, dit t ciln do tia paguaje
kur ai t t thrriste pr t prashit arn me misr apo edhe
pr pun t tjera t ngutshme n bujqsi apo edhe n ndrtim
Nj dit korriku ishin mbledhur e kishin vn kraht mbi
shat e po prashisnin misrin e fqinjit dhjet burra. I ran ars,
krah pr krah, nga fundi n krye nj her, i ran dy her T
tretn erdhi vakti i dreks, u uln nn hijen e manit n kodr
nga dukej i gjith fshati dhe hngrn byrek t ngroht, dhall

220
e gjiz me tlyen. Si mbaruan, ndezn nga nj cigare dhe nisn
t bisedojn pr hallet e dits.
Hija e manit binte mbi nj ar t mbjell me urof, nj bim
bishtajore q mbillet hert n pranver pr ti marr kokrrat, t
cilat jan t pazvendsueshme n ushqimin e qeve t puns,
u japin atyre forc, si thon bujqit, n ver. Urofi, pr ti
marr kokrrn, shkulet me gjith rrnj. Argatt ishin ul, si t
thuash, mbi urof. Secili mjaftonte t zgjaste krahun dhe tr
rrethi i prshkuar bnte goxha pun. I zoti i shtpis, ai q
kishte fut argat, i njohur pr tamaqarllk, iu drejtua njerzve:
- Jemi q jemi a shkulim urof?
Kjo ngjarje, q nuk i mbahet mend koha dhe nuk i dihet
adresa jo vetm e fshatit, por edhe e krahins, mu kujtua nj
dit korriku n hollin e ambasads son n Athin. Titullari
kishte thirrur nj grup intelektualsh t suksesshm n biznes
pr tu vjel mendimet se far duhet t bjm pr tu integruar
n shoqrin greke. Foln shum ose m mir t them
prashitn pa shat njerz t profesioneve t ndryshme. Midis
tyre u ngrit edhe nj person, i cili u prezantua si inxhinier
mekanik dhe si nj njeri q kishte arritur suksese n punn e
vet n shtetin ku fati na ka ngujuar. Inxhinieri, pa br asnj
lloj hyrjeje tha:
- Jemi se jemi mbledhur, kush sht dakord t bjm nj
forum

***

Nuk e di se si u ka ardhur argatve nn hijen e manit dhe

mbi arn me urof propozimi i fshatarit. Di vetm se ai pyeti
Prgjigjen jo.
N rastin q u b shkak i ktij tregimi, di se askush nuk
ngriti dorn pr t pranuar ngritjen e nj shoqate t re
Arsyeja sht se shqiptart jan ngopur deri n fyt me
shoqata, me forume

221
 QESHIM KUR QESH SPEKTATORI
Bised me humoristt vlonjat Afrim Agalliu,
Muhamet Liko dhe Agron Hamo

Ata erdhn nga Vlora, nga ai qytet me histori Shqiprie n

koh e hapsir, nga ai qytet ku lindn dhe u rritn, q i ngjiti
n sken dhe i duartrokiti duke qeshur me lot, q e prcolli
humorin e tij n mbar Shqiprin e tash n mbar botn, atje
ku flitet e qeshet shqip. Ata kan ardhur disa her n Athin,
mbajn mend shum takime me spektatorin emigrant, dy prej
t cilave n nj stadiuum t madh lojrash me dor, shfaqje q
i kan befasuar dhe ua kan mbushur syt me lot. Un i pash
ato n skenn e nj buzuku n Dhafni, n bulevardin Agiu
Dhimitriu 46, nn shoqrin e Andrea Alushit. I pash se si
qeshnin emigrantt spektator, si ngjiteshin n sken e kndonin
bashk me kngtart dhe se si vallzonin n sall e podium
Kto, n formn e nj meditimi do ti prcjell n nj
fotoreportazh numrin e ardhshm. Sot, nga holli i Hotel
President, duke pir nj kafe ekspres me ta, me Afrim Agalliun,
Muhamet Likon dhe Agron Hamon, krkova t hyj n miniern
e humorit t tyre. Hapa nj galeri Nga ajo po i prcjell lexuesit
paksa nga floriri q kta BURRA i kan dhn popullit Dhe
do ti japin edhe shum vjet t tjer
- Kur keni lindur?
- Afrimi: Un kam lindur m 9 tetor t vitit 1949.
- Muhameti: Un jam gaforrja, 25 qershor 1955.
- Agroni: Bricjapi, 15 janar 1950.

222
 - Kur jeni lidhur me humorin?
- Afrimi: Lidhjet tona jan t hershme. Fillimisht jam lidhur
un me Agronin, rreth vitit 68. M pas n vitin 74 erdhi
Maneja, kurse n 76-tn erdhi Meti. U bm kshtu katr
- Meti: Un jam lidhur me humorin n shtpin e pionierit
n Vlor, n veprimtarit e shkolls dhe t pionierit n shkoll,
n qytet dhe m gjr n Sarand dhe vende t tjera. Pasi
mbarova ushtrin, fillova n ndrmarrjen e prpunim-drurit
me veprimtarit kulturore, me estradn e ndrmarrjes. N vitin
1976 kalova si amator n estradn profesioniste. N vitin 1980
u bashkuam t tr si profesionist.
- Agroni: N nntor t vitit 1967 m zbulon i madhi Piro
Sarasi, aktor. Isha n uzinn e sods kaustike. N 68 kalova
direkt aktor n estradn profesioniste. Q ather nuk i jam
ndar skens e humorit.
- Si t zbuloi Pirro?
- N ato kohra kishte nj lvizje shum t madhe kulturore
n qytetin ton. Diku e kam thn edhe n nj vend tjetr: Atje
mund t gjeje shum Agrona, shum Afrima, shum Mete,
shum Mane. Pastaj ajo q thot Meti Desh Zoti dhe na
bashkoi t katrt.
- Kur keni qeshur m shum n jetn tuaj?
- Afrimi: T qeshim ne sht e vshtir, n qoft se bhet
fjal pr art. Por ne kemi qeshur. Kemi qeshur dhe do t qeshim
kur kemi evenimente, kur kemi gzime n familjet tona. Kur
shohim njerzit tan t afrt q gzojn dhe qeshin dhe jan t
lumtur, natyrisht edhe ne jemi t qeshur e t lumtur. Nuk sht
kollaj t qeshim, sepse profesioni jon sht q duhet t bjm
t tjert t qeshin. Qeshim n momente kur ka tipa interesant
q tregojn bukur barcoleta. Sinqerisht, un qesh e knaqem,
kur shoh q kolegt e mi artist bjn gjra t bukura
- Meti: Un them se ne qeshim m shum kur qesh
spektatori. Po u knaq ai, ndjejm edhe ne knaqsi. Por m
shum, q kemi qeshur s bashku me spektatorin, ka qen kur
n konfidenc me njri-tjetrin kemi br ndonj lapsus n

223
material. E kemi dalluar q t tre q Agroni gaboi. E ka kuptuar
edhe spektatori dhe ka filluar t qesh. Athere kemi qeshur
s bashku. Qesh ata e qesh ne, sa ka arritur q materiali sht
ln prgjysm vetm nga e qeshura.
- Kur ka ndodhur kjo?
- Ka ndodhur Pr 8 marsin n Vlor n pallatin e sportit
kur i ra lexhia kolegut ton me gjith partitur. Ai nuk e kishte
shkruar atje tekstin, por te partitura. I ra E ngriti I ra
prsri E ngriti prsri Duke qeshur psh-psh, nga nj
ik e nga nj ik ne, fillojn t qeshnin grat. Avash - tha ai,
- se na prisht vmendjen, sikur ia kishin fajin ato. Ather
qesh ne me lot, qesh grat U la prgjysm materiali, sepse
ishte parodi me t knduar. Kur kndon edhe qesh nuk kndon
dot, sht e pamundur.
- Agroni: Si tha Meti raste ka plot. Edhe n sall brenda na
ka br vaki me publikun. Kur ai e ka marr vesh se ne br
ndonj lapsus apo edhe ndoshta mund t kemi harruar ndonj
gj dhe kemi futur ndonj batut q nuk ka qen fare, ka qen
stropjo, ka plasur nj gaz q na ka thyer brinjsh.
- Po, e kundrta: kur keni qar n sken?
- Afrimi: Un mbaj mend t kem qar kryesisht kur kemi
qen pr shfaqje n emigracion. N Greqi, n Amerik, n
Kanada, n Angli apo edhe n Itali, kudo q kemi qen, kur
shohim emigrantt, motrat, vllezrit tan, t afrmit tan,
bashkqytetart, bashkatdhetart q na ndjekin n shfaqjet q
organizohen, kur ata qeshin dhe n t njejtn koh edhe qajn
edhe ne reflektojm. Ata pika lot na dalin edhe neve nga syt.
Kur shohim bashkatdhetart tan q qajn.
- Meti: Un pr t qar nuk para kam qar, prvese n
raste gzimi, kur kemi takuar ndonj shok t vjetr jasht
shtetit, nga emocionet, nga fjalt e tyre, nga respekti i madh
ndaj nesh.Vetm lot gzimi, jo qarje.
- Agroni: Un nuk u heq asnj presje atyre q tha Afrimi
dhe Meti. Lot emocional me thn t vrtetn, un dhe
padiskutim edhe tre shokt e mi, kemi derdhur kur jemi

224
dekoruar me titullin e lart Naim Frashri i Art. Ishte nj
vlersim i puns son mbi 35 vjeare. Ato momente kan qen
emocionale, kur na u dorzua dekorata e lart nga ministrja e
kulturs e asaj kohe.
- Kujtoni ndonj moment q lidhet me kulmin e t qeshurit n
sall?
- Afrimi: Momente t bukura ka plot. N sall e qeshura
sht masive dhe nuk mund ti ndash spektatort kur ata
qeshin t gjith s bashku. Momente t veanta pasatj duhet t
kujtohemi
Mbaj mend nj rast shum t bukur n Tiran, para shum
vitesh, kur Meti tregonte monologun e Qypit dhe ne ishim
duke ngrn e pir me disa shok miq t Tirans. Kur arriti
Meti tek momenti i pordhs, njri nga miqt tan qeshi aq
shum, sa i shptoi shurra n brek dhe iku. Nuk duroj dot
m, - tha, dhe duke mbajtur dorn nn shal iku. Ky ka qen
momenti q ne kemi qeshur shum. (qesh)
- Meti: Ather sht qeshur shum, sidomos n Vlor.
Monologun e Qypit un e kisha xhiruar n 86-tn. Meq
ishte pak si banal nuk u dha. I njjti xhirim sht dhn n 91-
shin. Ndrkoh, kt un e futa n sken n 90-tn n Vlor.
Aty kam dhn tridhjet shfaqje, sepse n Vlor vinin dhe iknin,
nga fillimi i eksodit. Vinin dhe m thonin: Do t na e tregosh
at sot, sepse jemi pr t ikur pr andeja. Nuk m harrohet,
nj burr rreth t pesdhjetave, i cili si mbaroi shfaqja mu afrua
dhe m tha: Dal t t shikoj tamam se nuk m linin lott t t
shikoja surratin. M prqafoi, m puthi, m tha rrofsh dhe
iku. Ka pasur shum raste t tjera q kan qeshur tamam.
- Agroni: Pyetja sht nj ik e vshtir. Neve n tr
karriern ton na kan shoqruar t qeshurat e mdha n sall
dhe ndoshta kjo sht ajo q ne kemi mbijetuar edhe sot e ksaj
dite dhe publiku na ndjek me t qeshurat e tij, sepse po t mos
na ndiqte, me thn t vrtetn ne mund t ishim shprbr si
grup.
- Jeni krijues dhe interpretues. Ku buron, cilt jan krojet e

225
humorit tuaj?
- Afrimi: Ne mbshtetemi te populli. Nj ambient dasme,
gzimi apo ndonj ambient shoqror, apo edhe n nj bar a
bufe. Njerzit q na rrethojn jo vetm na dgjojn, por edhe i
dgjojm ata. Marrim shkas nga njerz, nga karaktere, qoft
edhe personazhe q nuk i kishim njohur m par, q i takojm
rastsisht. Kushdo artist, jo vetm ne, prgjithsisht artistt e
mir, tek populli mbushin kovat e humorit dhe t artit.
- Met! Qypin ku e ke gjet?
- Qypin? (qesh) Kur isha amator, e kam dgjuar nga i
madhi i estrads s Vlors, nga t part, i pari fare, Gaqi Vishi.
Po ua tregonte kolegve t tij. Un e dgjova, ma kapi veshi.
Dhe n at rastin q tha Afrimi, q u prmor n brek nga t
qeshurat, kemi qen tek Vjosa n Tiran, te taverna posht,
duke pir e duke ngrn. Po tregonim barcoleta. Un thash
me vete: Ta tregoj njher! Ishte si prov pr vete. Atje ai ra
prmbys. E la tavolinn. Iku t ndrroj benevrekt se ishte
burr i moshuar. Erdhi pastaj. Je kshtu e je ashtu N fakt,
neve veprimtarin ton e marrim kudo. Her pas here na
bashkojn shum tavolina, shum njerz. Mua kur m pyesin
se me k je ti, far krahu je? U them se jam partia e karaqejfit,
e tavolins me nj fjal. N nj tavolin, me miq t dashur e
shok plot, aty njerzit tregojn gjra t bukura. Ajo q na
plqen e marrim dhe e kthejm n material, n ske, parodi
etj., sipas vlers q ka. Kjo sht krijimtaria. Nga njerzit i
marrim, nga jeta.
-Agroni: Aktori ka nj lloj dhuntie t till q hulumton,
heton, ta quaj kshtu, nj thnie q ju mund ta thoni pa ndonj
teklif ne na ngacmon. E diskutojm me njri-tjetrin. Ktu e
gjejm pikn mbshtetse n frymzimin ton. Temat shoqrore
prbjn edhe elsin e suksesit ton. Ka t tilla tema populli
yn, sa t t mbrthejn shum shpejt.
- N mnyr figurative: matur me kilometrat e rrugs q keni
br; detare, ajrore, toksore, sa sht kilometrazhi i humorit tuaj?
- Afrimi: Ne kemi br shum kilometra. N kuptimin

226
figurativ, si thoni ju, t humorit, do t vazhdojm t bjm
aq kilometra, sa t shohim q spektatori t ket t qeshurn e
tij t zakonshme. N qoft se do t kuptojm se spektatori nuk
do t na buzqeshi, ashtu si na ka buzqeshur, ather
kilometrat tona do t shkurtohen. Deri tani e ndjejm veten se
jemi mir dhe besoj se kontribuojm dhe do t kontribuojm
akoma.
- Meti: Un them se nuk mund ta masim dot humorin me
kilometra, se duhet t ishim edhe gjeometra. Muhabeti sht
ktu q ne do t vazhdojm me kt humor edhe pr aq
kilometra sa t shkojm deri n fund t rruzullit. Do t
vazhdojm, do t vazhdojm, derisa t kemi fuqi.
- Agroni: Deri m sot, n mnyr kshtu pr t qeshur pak,
kemi mbi tridhjetepes vjet kilometra. Kur t mbaroj ajo pika
e fundit e benzins, ather do t themi se mbaruam, e lam
punn pr karburant.
- Mir, por karburanti sht shtrenjtuar shum?
- Agroni : Eh! Edhe ne jemi br t shtrenjt.
- Nj fui humor sa ka shkuar?
- Meti: Edhe humori, edhe qejfi skan t paguar, ndaj jan
shtrenjtuar.
- Sa her keni ardhur n Greqi?
- Afrimi. N Greqi ne kemi ardhur shum her. Por ajo q
vlen pr t theksuar sht ardhja e dy herve t fundit, para
nj vit e gjysm dhe kto dit, dje dhe pardje. Kt t fundit e
ka br t mundur Andrea Alushi me kompanin e tij t njohur
kulturore Univers.
- Agroni: Pa u heq asnj presje atyre q than shokt e mi.
Ne Shqiprin e kemi rrahur n t gjitha trevat. M duket, nuk
jemi keq, jemi mir edhe n trevat e Greqis dhe ato t Italis,
deridiku ato t Anglis dhe Ameriks dhe Kanadas.
- Cila do t ishte prshndetja juaj humoristike pr lexuesin
emigrant n Greqi?
- Afrimi: Problemi sht se ti i bn kto pyetje dhe krkon
prgjigje pa na ln koh t mendohemi.

227
 - Ather bjm nj pushim dhe mendohu.
(Pas pushimit)
- Meti: Mesazhi im pr emigrantt sht ky: Lexoni dhe
punoni greqisht, por fmijve tuaj dhe vetes i flisni shqip, mos
e harroni shqipen.
- Agroni: Mjaft emigrim! Tani duhet t jeni migruar njqind
pr qind n jetn tuaj. Ato pes pare vini n vendin ton. Do t
ken vler akoma m t mdha.
- Afrimi: Urimi im pr t gjith emigrantt, jo vetm n
Greqi, por n t gjith botn, sht t ken jet e shndet dhe t
kthehen sa m shpejt pran njerzve t tyre, n shtpit e
tyre, t kontribuojn jo m pr grekun, italianin, gjermanin,
anglezin, amerikanin, por pr vendin e vet.
- Meti: Do t desha t shtoj dika pr t qeshur Si dihet,
gjahtart gnjejn. Edhe ne kemi nj shok gjahtar. Nj dit,
katr-pes vet ishim ulur rreth tavolins, kuptohet me ndonj
ik raki e salc kosi. Ai filloi t mburrej: Kam ca pllumba,
tha, nja dyzet ifte pllumbash fantastik. Ca kmblesh, ca
afkular, ca larash, ca t kuq, ca blu, ca t zinj Kan nj
gj fantastike: - ia jap tjetrit nj ift e pr nj or ifti m vjen
n shtpi.
Mi krkoi njri n Lushnje. Aman a t keqen, mu lut,
duke m rn n gjunj, m jep nj ift se i ke shum t bukur.
Ia dhash. Pr tre dit pllumbat m erdhn n shtpi.
Mi krkoi nj shkodran. Tu bfa, ta mara, m jep nji
ift. Ia dhash. Pr nj jav m erdhi ifti n shtpi, n Vlor.
Nuk mbahen.
M krkoi nj ift nj dibran, prej Dibrs s Madhe n
Maqedoni. Allejshkn, di plluma mep, ni voc e ni cuc, m
tha. Ia dhash. Pr pesmbdhjet dit pllumbat direkt e n
shtpi
Kushedi se n far vendi t Evrops e Ameriks do t kishte
shkuar me pllumbat e vet sikur mos tia priste llafin nj shok
i tavolins. Kishte pir nj ik mir shoku yn.
Boll na prrallise, - i tha duke prplasur gotn mbi tavolin,

228
sa strkalat e rakis i ran n sy.
Po pse? - ia ktheu gjahtari.
Po ty ka dy vjet q t ka ikur plaka n Greqi dhe nuk po
t kthehet. Tu kthekrkan pllumbat ty nga Shkodra e Dibra!
(qeshim).

Athin 17 korrik 2006

229
 GRUAJA SHT SHOK I SHPIRTIT
Intervist ekskluzive pr Emigrantin e kngtarit t madh
kosovar Sabri Fejzullahu, n Ditn e t dashuruarve

- Prshndetje Sabri Fejzullahu dhe mir se erdhe n Greqi! Si

e le Kosovn?
- Kosova historikisht asnjher nuk ka qen ma mir.
Kosova sht e lir, mbi t gjitha. Kosova pr her t par i ka
instiutucionet e veta, e ka Kuvendin, ka deputett, delegatt,
ka ministrit, ka kryeministrin, ka presidentin. I ka trupat
mbrojtse t Kosovs, q tani jan shndrruar n ushtrin e
Kosovs, ushtrin e rregullt me forcat mbrojtse t Kosovs.
Kosova dita me dit, ngadal - ngadal sht duke u integruar
dhe do t integrohet n t gjitha instancat europiane dhe
euroatlantike, natyrisht, me prkrahjen e miqve tan m t
mdhenj, Shteteve t Bashkuara t Ameriks.
- The q kishe emocione. Nga t erdhn, si t erdhn, ku burojn?
- Isha i emocionuar. Edhe tani kur m pyetni jam i
emocionuar. Un kndoj qe dyzet vite dhe gjithmon, t premte
dhe t shtun jam diku n diaspor, n bot: diku n Gjermani,
Suedi, Zvicr, Holand, Luksemburg, Austri, Angli e tjer, e
tjer, por kt przemrsi t njerzve, shqiptarve t mij, kta
sy t prmalluar pr shqetsimet, pr buzqeshjen me sy, mos
flasim edhe me gojn plot me buzqeshje, m bn t
emocionohem akoma pa filluar, sepse, ndoshta, edhe vitet e

230
bjn t vetn. Kur e shoh shqiptarin duke buzqeshur dhe
duke iu ngritur n kmb nji Un jam nji shrbtor, si t
them, i ktyre njerzve, nji njeri q mirrem me nji zeje q
shpeshher thuhet se sht shpirti i nji populli, kultura. Dhe
nji segment i vockl i kulturs s nj populli sht knga. Kta
njerz, kur u ngritn n kmb pr Eli Farn, pr mua dhe pr
kngtart e tjer m ngjalln shum emocione, siqerisht ju
them. Un e bj kt pun pr para, mos ju gnjej as juve dhe
asknd, por paraja sht aq e pavler kur i sheh kta njerz, se
paraja sot vjen e nesr shkon dhe asnjiher nuk i dihet jets s
njeriut. Kjo mikpritje q na sht br sonte nuk harrohet,
asnjiher n jetn time. Nuk e di sa paraqitje kam, ndoshta
tet mij, ndoshta dhjet mij qe dyzet vite, por nji dika t
till q t na mbulojn me lule do nji gjysm minuti, nuk m
ka ndodhur asnjher. Dhe kjo t on n at q kan thn
edhe t tjert se gjaku nuk bhet uj. At q jemi NJ dhe q
kan than edhe m par. Ndoshta dikush e merr si nj dogm
ose si folklorizm patriotik Nji komb nji qndrim . Sinqerisht,
kjo sht ajo q un Sabriu, nga Prishtina, kosovar, erdha ktu,
mendoja se njerzit nuk m njofin, kurse ata u ngritn t gjith
n kmb. A ka dika m t madhe, m sublime, m njerzore
Un kur i shoh yjet e mdhaja botrore q u ngritn n kmb
them: O Zot! Por neve kngtarve shqiptar na prisnin ksi
publiku? Dhe kjo u pa. Dhe shifet dhe, sdi si ta them, sdi si ta
shpreh: U qoft nder atyre t gjithve, ktyre shqiptarve q e
bn sot ktu pr neve!
- Vjen pr her t par n Greqi
- Po, pr her t par.
- Si e kishit imagjinuar nj udhtim n Greqi?
- Un kam qen n Greqi me familjen time para njizet
viteve. Po kto vitet e fundit nuk kam qen. Por pr t kndue
un nuk kam qen. Pr t kndue sht hera e par n jetn
time. Un e di se ka shum shqiptar. Dikush thot shtatqind
mij, dikush thot pesqind mij. Kta njerz jan t hequr, si
me than t vuajtur, sepse ktu nuk kan ardh pr luks. Ktu

231
kan ardh pr t br pun, pr t derdhur djers. Jo n at
kuptimin folklorik pr t derdhur djers, por nga shpirti pr
t derdhur djers. Prse? Pr nji t mir t familjeve t tyre, se
familja sht shtet n miniatur, shteti sht familja. Ai q derdh
djers pr familjen, derdh djers edhe pr shtetin, sepse kur ta
rregullon shtpin e tij, me oborrin e tij t rrethuar, rregullon
nji pjesz t shtetit, i kontribuon shtetit. Dhe ne shqiptart q
jemi emotivisht, emocionalisht edhe kushedi edhe sa vite t
tjera q do t vijn. Kot q mendojn njerzit, ne do t lidhemi
me kohn, do t jemi t moderuar gjithmon dhe t integruar
gjithmon. Gjithmon do t na rrij nji damar ktu n trurin
ton q ne duhet t bjm, t sakrifikojm dika pr vllaun,
motrn, prindin, pr dajallart, pr axhallart, pr farefisin e
sidomos pr vendin ton.
- The q je shtat her gjysh?
- Po.
- Po bab sa her je?
- Bab jam dy her. Un kam qen edhe njiher i martuar
dhe e kam nji djal dhe nji ik me gruan e par. sht nj
kng popullore:
Sohet jeta me inat
Fol me goj o syri i zi
Mos ke frik se bn mkat.

Edhe jeta nuk ohet me zor. N bashkshortsi un e kam

zgjedhur, ka qen shoqe e studimeve me mua, ka qen shum
e bukur dhe kam gjithmon pr jet e mot respekt se sht
nna e fmijve t mi, por n jet nuk shkohet me zor dhe nuk
sht tem tabu. Sot asgj nuk sht tabu pr t mos folur.
Nuk e kemi kaluar. Deri atje ka qen e shkruar ose si t them,
me at ka prfunduar, deri aty. Un jam martuar edhe njher.
Me gruan e par kam Armendin dhe Adelinn q kan
mbaruar fakultetin n Londr. Djali i madh ka mbaruar pr
gjuhn angleze dhe punon n qendrn sociale n Londr. Vajza
ka mbaruar akademin e arteve t bukura n Londr, dega

232
pr art, film, televizion dhe teatr. Kam dy fmij me gruan
tjetr; Bulzn q sht studente n Tiran n Akademin e
Arteve dega koreografi, me Kozeta Bakiun. Kam djalin, Ermalin
q sht n vitin e katrt n kolegjin amerikan n Prishtin.
- Ku i gjett gjith kta emra t bukur shqiptar pr fmijt?
- Nna Shqipri na i ka msuar t gjitha.
- A ka ndonj lidhje midis dashuris s nj gjashtdhjetedy
vjeari, sa jeni ju, dhe dashuris s Shn Valentinit?
- Tju them t drejtn at lloj t dashuris q sht dika e
madhe fillimisht, pastaj shndrrohet n nj dashuri rutinore si
thohet, n nji dashuri q E kam ndigjue nji kng Moj e
keqja e domosdoshme. N pleqri gruas duhet ti thuash
Moj e keqja e domosdoshme. Dhe sado i keq do t jem un,
ajo do t m thot Mor i keqi i domosdoshm. Dhe ajo sht
m e mira e domosdoshme, sepse, nse n rini kam patur nevoj
pr gruan si qenie njerzore, si bukuri, tani kam ma se nevoj
pr gruan si shok t shpirtit, si nji dika q m prcjell n
pleqrin e shtyr, n moshn shtyr.
- N kt kuptim Shn Valentini, 14 shkurti sikur sht m i
madh pr t vjetrit se sa pr t rinjt?
- Gjithmon pr t vjetrit. Pr t rinjt sht dika si me
thn: sa pr ta thn. Un kshtu mendoj dhe mos m
hidhrohen t rinjt. Kjo thot dika shum provizore, dika
shum t tejdukshme. E kjo e jona sht sinqerisht nga shpirti
se tani jan nipat, mbesat...
- Cili sht mesazhi i Sabri Fejzullahut pr ata pesqind a
shtatqind mij emigrantt shqiptar n Greqi, nprmjet ksaj
bisede ekskluzive pr gazetn EMIGRANTI?
- Pr gazetn Emigranti kisha me ju prgzue pr kt
titull t gazets dhe tju falenderoj n emr t gjith shqiptarve
q i rrahni problemet e tyre n kt gazet, jetn e tyre, hallet,
prosperitetin, punn, djersn e tyre. Bni nji pun shum t
madhe dhe nuk besoj se keni nga shteti ndonj prkrahje
financiare. Asnjiher jo, asnjiher. Njerz t mdhenj si ju e
bjn nji gj t till pr tu njiohur shqiptart, pr t lexuar pr

233
vetveten. Shteti jon, se kemi shum respekt pr shtetin shqiptar
dhe pr shtetin e Kosovs. Nuk e njoh mir se far bn shteti
shqiptar pr diasporn, pr njerzit q i kemi jasht, por sa
shoh e dgjoj n televizion dhe n radio, shum pak ka br
dhe bn pr njerzit tan q jan n diaspor. Mos flasim se
edhe ne n Kosov, pr ta marr nji pasaport dy jav q nj
njeri vjen nga diapora pr t pushuar i duhet t humbas edhe
nj jav t puns pr ta marr nji pasaport. Dhe kta njerzit
e diaspors e ndihmojn aq shum shtetin, por pr ta rregulluar
nji dokument i humbasin sa dit edhe n Shqipri edhe n
Kosov. Un e mendoj se shteti shqiptar dhe shteti i Kosovs,
njerzit, duhet t bjn m shum pr njerzit q jan n
diaspor. Ata, kur t vijn nga dy jav e tri jav, duhet t
mallen me antart e familjes, me vendin e tyre e jo t
ngarendin pas dokumenteve q duhen rregulluar duke u dhn
ryshfet npunsve. N Kosov e Shqipri, pr ta rregullue nji
dokument zvarriten punt. Dhe thon ata npunsit kta kan
para, kta fitojn atje, sikur nga qielli i fitojn ato para jo me
djers, me mundin m t madh t trupit e t shpirtit t tyre.
- Faleminderit pr bisedn.
- Ndera sht pr ju dhe pr t gjith emigrantt shqiptar,
lexues t gazets.

234
NJ NJERI Q LSHON RREZE T ARTA
N MJEKSI

Ai sht gjithnj i zn. sht i zn me shndetin e

njerzve, me hallet e tyre q lidhen me shndetin. Kur arrin ta
kapsh pas syzave transparente, vren dy sy ku reflektohet
mirsia njerzore dhe zgjuarsia intelektuale. Un, pas shum
dit telefonatash, arrita ta kap n disa minuta koh para
operacionit. Ai fliste me mua dhe mendjen e kishte gjetk. N
sall e priste pacienti i gatshm pr nj ndrhyrje t rnd n
zemr. Biseda me t kisha dhe kam prshtypjen se ishte si biseda
e nj gazetari me nj atlet q kmbt i ka mbi pedan dhe
mendjen n shiritin e finishit t gars...
- Rezart Deveja mjek, kardiokirurg i dgjuar, vetm kaq?
- Jam i datlindjes 1960, 45 vje. Kam mbaruar Fakultetin
e Mjeksis para njzet vjetsh, n vitin 1985, n Universitetin e
Tirans. Jam specializuar n kirurgjin e zemrs dhe t
mushkrive. Specializimin e kam filluar n Shqipri, e kam
vazhduar n Paris dhe e kam prfunduar n Greqi.
- far viti ke qen n Paris?
- Kam qen n vitet 1992-1993. Nga viti 1995 jam n Athin.
N vitin 1999 kam marr lejen e ushtrimit t profesionit si
kardiokirurg n Greqi. Q nga ai vit punoj n nj spital privat
q quhet Jatriko Qendro Athinon, n Marusi.
Fillimisht fillova punn si kirurg i inkuadruar n nj grup
kardiokirurgsh dhe q nga viti 2002 jam bashkpuntor primar

235
i ktij spitali. Me pak fjal, puna ime sht kardiokirurgjia,
trajtimi kirurgjikal i smundjeve t zemrs si bay-pas-et,
smundjet e aorts, t valvolave dhe disa smundje t tjera m
t rralla.
- Cila ishte rruga pr njohjen e profesionit t kardiokirurgut n
Greqi?
- Njohja e profesionit t t huajve si dhe t grekve q
mbarojn jasht kufijve t Greqis ka nj procedur t caktuar.
Fillimisht duhet njohur diploma e universitetit nprmjet disa
provimeve q jepen, t cilave un iu nnshtrova. N Ministrin
e Shndetsis ekziston nj organ i caktuar, i cili, pasi shqyrton
gjith specializimin e kryer jasht kufijve t Greqis, prcakton
mbi bazn e ligjshmris greke, se far duhet plotsuar pr t
t dhn t drejtn e ushtrimit t tij n Greqi. Pas mbarimit t
universitetit duhet ti nnshtrohesh nj procedure q zgjat
shtat vjet pr t marr t drejtn e profesionit si kardiokirurg.
Nga i gjith aktiviteti q kisha br jasht mu njohn pes vjet.
U detyrova t plotsoj edhe dy vjet n Greqi, n specialitet. Pas
ksaj iu nnshtrova nj provimi dhe mu dha e drejta e ushtrimit
t profesionit.
- Pate vshtirsi n kt rrug?
- Nuk pata vshtirsi n dhnien e provimeve dhe n
kalimin e gjith ktyre procedurave, sepse kur erdha n Greqi
n vitin 1985 kisha dhjet vjet mjek, me nj prvoj t madhe
n mjeksi n prgjithsi dhe n kirurgjin e toraksit. Prve
specializimit n Shqipri kisha br edhe nj specializim
dyvjear n Franc. Kshtu, njohurit e mia t gjera mjeksore
dhe praktika m ndihmuan t mos kem shum vshtirsi n
testet e bra.
- far gjuhsh dini?
- Di anglisht, frngjisht, greqisht dhe di shum mir shqip
(qeshim).
- Ku e keni msuar greqishten?
- Greqishten e kam msuar ktu. Kur erdha nuk dija asnj
fjal greqisht. Isha i detyruar t msoja greqisht, sepse provimet

236
jepen n gjuhn greke.
Emrtimet mjeksore n greqisht ndryshojn shum nga
emrtimet n latinisht q prdoren n mjeksin shqiptare.
Pr shqiptart sht pak e vshtir ti japin provimet n
gjuhn greke, sepse ktu prdoret vetm terminologjia greke,
nuk prdoret latinishtja fare. Ndrkoh q ne, si gjuh
mjeksore kemi gjuhn latine, por kemi edhe terma t greqishtes
s vjetr. Gjuha mjeksore sht e prbr nga dy deg, gjuha
latine dhe gjuha greke. sht m vshtir t japsh provime n
greqisht sesa ti japsh n anglisht, frngjisht etj., sepse pjesa e
terminologjis greke, e cila nuk futet n mjeksin e
prgjithshme, nuk futet n gjuhn ndrkombtare t mjeksis,
sht goxha e madhe.
- Nga jeni?
- Un vet jam me origjin nga Kora, i lindur dhe i rritur
n Tiran. E quaj veten tiranas, sepse nuk kam ndonj lidhje
me Korn.
- Familja juaj?
- Jam i martuar q n vitin 1987. Kam nj djal
pesmbdhjet vje, i cili sivjet mbaron vitin e tret t gjimnazit.
- Nga e ka syrin djali, nga i jati apo?
- Djali syt i ka m shum nga un. Gruaja ime sht
ekonomiste. Djali m shum ka tendenc pr mjeksi,
megjithse sht akoma hert.
- Gruaja punon n profesionin e vet?
- Gruaja nuk punon tamam n profesionin e vet. Punon
n nj ndrmarrje private ADIDAS, sht llogaritare n firm.
N fillim nuk ishte llogaritare, thjesht punonte n arktim.
Dalngadal, me prvojn e puns, me nivelin universitar t
dijeve, zurin kt vend.
- Kush jan klientt tuaj n Jatriko Qendro Athinon?
- Klientt e mi jan kryesisht shqiptar, shqiptar q banojn
n Greqi. Nj pjes e madhe jan shqiptar q vijn nga
Shqipria pr tiu nnshtruar ktij lloj operacioni dhe pastaj
kthehen n Shqipri. Pjesa m e vogl pastaj jan grek.

237
 Ata q vijn nga Shqipria far hapash bjn pr t ardhur
deri ktu?
Ne kemi pas nj bashkpunim me ambasadn greke n
Tiran pr problemin e vizave si hallk kryesore. Pasi
prcaktohet diagnoza dhe u thuhet se duhen br operacion,
bhet kontakti me mua. Shoh dokumentet. Pjesa m e madhe
e ktyre t smurve jan prej atyre q kan fmijt n Greqi,
q kan t afrt. Nprmjet tyre bhet komunikimi m i sakt.
Nprmjet spitalit ne ndihmojm pr marrjen e vizs, sepse
gjithmon ambasada greke v si kusht q t jet nj spital apo
nj mjek si garanci n mes, q t marr prsipr trajtimin. Pastaj
sht procedura q ata vijn, bjn analizat dhe n qoft se
vrtet duhen operuar bhet ndrhyrja. Megjithat, kto koht
e fundit kemi pasur disa vshtirsi me ambasadn dhe
konsullatat. Kam prshtypjen se problemi i vizave pr
shqiptart shkon si me fushata, njher lirohet e nj her
shtrngohet.
- Sa sht detyrimi financiar pr nj t smur q operohet n
spitalin privat Jatriko Qendr Athinon?
- Pr t br vetm koronarografin shkon rreth nj mij
euro. N rast se do t duhet ti nnshtrohet ndrhyrjes
kirurgjikale operacioni kushton rreth dhjet mij euro, n t
ciln prfshihet vet operacioni, pagesa e mjekve, spitali,
shpenzimet pr t br bay-pas ose operacione t tjera.
- Si e shihni t ardhmen tuaj si mjek?
- E ardhmja ime mund t jet n Greqi ose n Shqipri. N
Shqipri t ardhmen time e shoh n kushte m t favorshme
pr t punuar, jo se ne jemi msuar n kuptimi se nuk mund t
bjm dot. Kirurgjia e zemrs sht kirurgji e madhe, e cila
don shum hallka t tjera ndihmse, sepse sht e lidhur me
nj reanimacion t fuqishm, me shrbimin e transfuzionit t
gjakut q duhet t jet shum i fuqishm. N Shqipri
funksionon nj shrbim universitar, i cili me gjith vshtirsit
q ka, bn nj pun t mir.
N nj moment t caktuar, nj aktivitet privat

238
kardiokirurgjikal q mund t zhvillohet ashtu si sht
zhvilluar n fushat e tjera dhe q mund t siguronte premisa
pr nj aktivitet normal dhe bashkkohor kardikirurgjikal, do
t krijonte mundsit q n nj moment t caktuar t kthehesha
n Shqipri. Vetm, duhet t kesh parasysh se nuk di t bj gj
tjetr, vese t operoj. Nuk mund t shkoj n Shqipri dhe t
merrem me gjra rutin.
Edhe arsyeja q u largova nga Shqipria ishte se n ato
vite puna filloi t shthurej, kishte shum mungesa dhe
fatkeqsisht mblidheshim n kafe dhe diskutonim pr politik
n vend q t punonim. N qoft se nuk operon dy jav nj
kirurg fillojn dhe i ngathtsohen duart. Kjo na ndodh edhe
kur kthehemi nga pushimet e vers. Ditt e para pas pushimeve
kemi pak vshtirsi, derisa futemi n shkathtsin e prditshme
t puns.
- Me far studimesh shkencore jeni marr apo merreni?
- Grad shkencore nuk kam pr faktin se u largova nga
Shqipria dhe u detyrova t ndjek nj tjetr linj. Ktu n Greqi
jan dy linja t aktivitetit, sht linja univeristare, jan mjekt
q merrem m shum me studime shkencore dhe linja e
mjeksis praktike, linj e mjekve q i kushtohen m tepr
veprimtaris praktike t profesionit t tyre. Fakti q un u
detyrova t ndryshoj shtet, tu nnshtrohesha disa provimeve,
disa specializimeve t reja, bri q t mos merrem me punime
t mirfillta shkencore, n kuptimin q t mbroja grad
shkencore. Kuptohet, nj gam shum e madhe e veprimtaris
praktike, nj prvoj shum e madhe e puns, bn q prvoja
praktike dhe ajo shkencore t jen n nj shkall t lart.
Veprimtaria praktike shkencore bhet nprmjet pjesmarrjes
n kongrese, nprmjet botimeve t artikujve n revista
shkencore dhe punimeve q bjm ne n vazhdimsi. Klinika
jon sht nj klinik q prbhet nga pes kardiokirurg me
nj aktivitet goxha t madh. Ne operojm rreth 450 klient n
vit. Gati do dit bjm dy operacione.
- Si sht Rezarti mjek, n raport me mjekt e tjer n Greqi?

239
 - Un harroj se jam nga Shqipria. Jo n kuptimin se jam
shqiptar, por trajtimi dhe bashkekzistenca me kolegt e tjer
grek sht fare e barabart, pa asnj problem. Mnyra e t
sjellurit dhe e bashkpunimit sht e till q n asnj moment
nuk m shkon n mend se un jam i huaj n kt pun. Kjo
sht merit e atyre q kan koncepte t drejta lidhur me t
huajt, nuk kan element t diskriminimit. Por, nga ana tjetr,
sht edhe merit e imja se, n qoft se nuk e mendon, nuk e ke
brenda iden se un jam i huaj dhe pse m flet kshtu. Un
brenda vetes sime nuk e ndjej veten inferior karshi kolegve t
mi, nuk e ndjej veten si i huaj. Kjo m ndihmon ti shoh t
gjith t barabart dhe puna vazhdon. Mos harroni se n kt
veprimtari private shum mjek dhe personel paguhen nga
puna ime, nga pacientt e mi.
- N nj spital privat t rejat shkencore hyjn m shpejt se n
nj spital shtetror. Sa jeni lidhur ju me t rejat dhe far rruge
ndiqni pr njohjen dhe prvetsimin e tyre?
- N spital privat ritmet e prparimit dhe t puns jan
shum m t larta sesa n spital shtetror. Fatkeqsisht, shteti
sht kudo njsoj, me ato burokracit e veta, me grevat. Kryhet
e njjta pun me nj numr shum t madh njerzish q n
ann praktike e vshtirson shum punn. Ju e shihni edhe sot
q po bisedojm me far ritmesh punohet. Un jam ktu i
ulur, por jam gjysm i ngritur, sepse kam t smurin n sall.
Kjo bn q ritmet e puns n spitalin privat jan jashtzakonisht
t shpejta, jashtzakonisht t larta, kjo pr faktin se n
aktivitetin privat nuk je i sigurt pr punn e nesrme. Duhet t
punosh mir sot, q t sigurosh t nesrmen, duhet t punosh
vazhdimisht.
Prsa i prket t rejave shkencore ne i marrim nga
literatura e vazhdueshme, botimet periodike dhe traktatet
shkencore me t cilat jemi abonuar, sht kompjuteri dhe
interneti. sht pjesmarrja n kongrese. Na sht krijuar
mundsia pr t shkuar n t gjitha kongreset jo vetm n
Europ, por edhe n Amerik e gjetk. Sot, me t mbaruar

240
operacionin, do t shkoj t ndjek punimet e nj kongresi q
zhvillohet n Greqi. Po ashtu, nj burim tjetr prvoje sht
edhe kontakti me specialistt e vendeve me t prparuara.
- N Shqipri ka klinika private, por nuk kam dgjuar t ket
spitale private, pse?
- Me sa di un edhe ana ligjore ishte e mangt, nuk lejonte,
por kam dgjuar se u rregullua para disa kohsh. Por spitalin
nuk e hapin mjekt, e hapin siprmarrsit, biznesment.
Mendojn t hapin, por akoma ngurojn, sepse do nj prvoj
t caktuar dhe nuk sht gj e leht. Mendoj se fitimi n mjeksi
sht i knaqshm, sht nj fush n t ciln sektori privat do
t ec shum mir.
- N Greqi 83 pr qind e aktivitetit kardiokirurgjikal
zhvillohet n sektorin privat. Ky numr sht domethns.
- far porosie do tu jepje lexuesve t EMIGRANTI-t?
- T ken suksese n pun. Shqiptart e kan ndryshuar
totalisht iden dhe mendimin e grekve pr ta. N shum fusha
kan prparuar, jan fuqizuar shum nga ana ekonomike. Nuk
sht m emigranti q krkonte nj pun dosido dhe jetonte n
nivele t ulta strehimi e jetese. Shqiptarin sot e gjen t jetoj
n t gjith Athinn, edhe n lagjet m t pasura e t shtrenjta
t kryeqytetit grek, jan t sukseshm n shum fusha. Do tu
jepja nj kshill: Problemet n emigrim fatkeqsisht maten me
pesvjear. T ken pak durim. Nuk mund t emigrosh n nj
vend dhe pas dy-tre vjetsh ti kesh t gjitha.
- Faleminderit.
- Nderi sht imi.

241
 DY NGA DHJET VLLEZRIT TASHO

Ata ishin dhjet vllezr, t Janit dhe t Viktoris. Lindn

n Leskovik. U rritn, burrruan dhe u trashguan n Kor.
Dy prej tyre, Panajotin dhe Spiron i takova tek Dy pllumbat,
n shoqri prkatsisht t nipit dhe t djalit q ka nj lokal ku
ndjehet dora pastrtore dhe shrbimi i kulturuar korar. I
bashkuam kafet dhe e lidhm nyje kuvendin. Ata jan pjes e
atij brezi q din t kuvendojn, din ta ven lafin tull mbi
mur e t ngren atin e jets...

PANAJOTI...

Ai ka qen shofer. Ka dshir t t marr e t t shpjer n

do qosh t Shqipris. Mua pr disa sekonda m oi n Bulqiz
e n Dibr me skodn e tij t ngarkuar me mall tutje e me
krom kndej. Linj m t dashur t jets s tij ka pas rrugn
Kor Sarand, me njerz n barkun e autobusit t tij.
Ka tre fmij, Almn, Brunildn dhe Petrikn. Brunildn,
Tashon e ekipit korar, sportdashsit e brezit tim nuk kan si
mos e mbajn mend kur ngrihej e gjuante mbi rrjetn e
volejbollit. T tre fmijt kan mbaruar universitetin;
ekonomikun, agronomin dhe fizkulturn. Djali, ktu n Greqi,
ka marr zanatin e babait, sht shofer, kurse vajzat punojn
n komotirio...
- E pyes: Sa nipr keni?
Mendohet... Ndoshta pr t marr paksa nga buzqeshja

242
e tyre. Kt e shoh se elet n fytyr e gjallrohet n trup.
- A a, nipr ? Nipr kam dy... gjasht, katr upa e dy
djem.
- Si e ndjen veten gjyshi midis niprve e mbesave?
- Gjyshi rri pas tyre, tr ditn. Kam edhe kt nipin ktu,
djalin e vllait, t m rroj sa malet! Vij e rri ndonjher,
mallohem. M ka ardhur edhe ky byrazeri nga Kora, kemi
ardhur ktu n lokal, po pijm nga nj kafe dhe kalojm ditn.
- Kur erdhe n Greqi ke punuar?
- Kam punuar n fabrikn e okollatave. Kam punuar edhe
n ndrtim, lla e tulla. Kur mosha m kaloi, nuk punova m.
Tani merrem me fmijt, me niprit e mbesat. far t bj?
- Si e sheh t ardhmen tnde ktu?
- Un do t kthehem n Kor. N Leskovik ku kam lindur
nuk kam asgj, kurse n Kor kam shtpin time.
- Kujt ia ke ln shtpin?
- Askujt. Kyit. Kam vllan atje q kujdesohet. Vete beharit
dhe rri nga dy muaj. Tashi mendjen atje e kam se kam
shoqrin, kam njerz plot.
- Kalamajt ku e kan mendjen?
- Kalamajt? Ktu ku han buk, t bjn? Kan ardhur
t vegjl ktu. T vegjl jo, por nga 24 25 vje. Na rrofshin
fmijt! far t bjm? Shtatmbdhjet vjet na u bn ktu.
- Si erdht?
- Me viza ardhm. Erdhn fmijt dhe pastaj erdha edhe
un ti shikonja. N fillim vuajtm shum. Tre vjett e para
vuajtn shum, por tani u stabilizuan. Erdhm pa gjuh. Tashti
dijn edhe gjuhn dhe t tra i dijn. Mir jan, mir. Pr fmijt,
pa neve tashti, sa kemi mundsi tu vijm n ndihm...

SPIROJA

Spiro Tasho sht m i madh se Panajoti. I ka kaluar t

tetdhjetat. E ndjej se mbahet mir. Kt e shoh kur i vjen n
krah i biri. E pash edhe kur erdhi mbesa dhe nipi, kur e

243
prqafuan dhe e puthn. Pr ta nuk do t shkruajm sot.
Ndonjher tjetr po. Se t shkruash pr tre breza, tre hapa n
jetn njerzore nuk sht e mundur n nj shkrim t vetm.
Sot po shkruaj pr Spiron, brezin e par t njerzve n jet...
- Kur ke ardhur ktu?
- N fillim fare ardha nga nntdhjet e njshi. Dhe shkoj
e vij Athin-Kor-Athin. Jam n pension. Kam dal n
pension q n vitin 1986.
- Sa pension merr?
- Un marr, me para t vjetra, plot njqind mij. Marr edhe
34 mij pension lufte, si veteran i Lufts Antifashiste
Nacionallirimtare.
- far moshe ke?
- Janar 1926, m 22 janar, 81 vje.
- N far formacioni partizan keni qen?
- Kam qen me njsitet guerilje t Kors.
- Veterant sot sikur i kan harruar?
- Ne do t bjm si thon ata. Boll q marrim at pak
pension.
- Sa fmij ke?
- Un kam dy fmij, nj up e nj djal.
- far pune ke br n Shqipri?
- Kam qen ndihmsmjek n spital. M von kam shkuar
n shkolln e mesme bujqsore Irakli Trova n ndihm t
shndetit t nxnsve. Kam punuar atje 25 vjet. Punn n
mjeksi e kam filluar q n vitin 1947.
- Mban mend ndonj gj nga ardhja e partizanvet grek pas
humbjes n Gramoz?
- I mbaj mend, posi. I pritm mir.
- Thon se n Gjirokastr jan mjekur 12 mij partizan grek.
- Nuk e di atje, por n Kor erdhn shum t plagosur,
shum t gjymtuar, erdhn edhe mjek grek. Atje kryem shum
operacione ansore e kryesore, operacione lufte.
- Shkon e vjen n Shqipri, k ke atje?
- Kam nj vlla dhe ca nipr.

244
 - Sa vllezr jeni?
- Ne kemi qen dhjet vllezr. Tashti jemi pes. Pes kan
vdekur.
- M i madhi kush sht?
- M i madhi ka qen Koo Tasho. I dyti ka qen Ligor
Tasho. Ka qen partizan i Brigads s Par. I treti ka qen Stefan
Tasho. Ai sht marr me tregti, shits. Pas atij vij un. Pas
meje vjen Apostol Tasho. Ka qen partizan i Brigads s Dyt.
Ai ka vdekur nga pasojat e lufts. Pas atij vjen Sokrat Tasho.
Edhe ai ka vdekur. Pas atij vjen Panajot Tasho q e kemi ktu.
Shofer ka qen. Ka shtitur t gjith Shqiprin, me kamion e
autobus. Pas tij vjen Mitro Tasho, mjek, kirurg ortoped. Punon
n Selanik. Ka qen n spitalin e Kors, emigroi dhe shkoi n
Selanik. Pas atij vjen Gaqo Tasho. Ka qen arsimtar, drejtor i
shkolls Themistokli Grmenji t Kors. Pas atij vjen Nesti
Tasho, inxhinier mekanik. Edhe ai ka punuar si pedagog n
shkollat e mesme t Kors. Kaq. Dhjet vllezr. Tani nga
dhjet jemi gjall pes. Tani mbetem un m i madhi. Motra
nuk kemi pasur asnj. Dhjet vllezr. T dhjet t pandar.
Me nj harmoni t jashtzakonshme edhe sot e ksaj dite
vazhdojm me nj harmoni dhe dashuri t jashtzakonshme.
Kshtu neve, kshtu edhe grat tona. Edhe ata duhen si motra.
E ndihmojm njri-tjetrin, qoft ne si vllezr, qoft ata, duam
gjithmon t mirn e njri-tjetrit...

***

U bra nj fotografi me urimin q t rrojn e t gzojn jo

vetm me djem vajza nipr e mbesa, por edhe me strmbesa,
jo n tre breza, por n katr. Pse jo? Niprit dhe mbesat jan
rritur...

245
 NJ DIT ME NIK(I)OLLA LAUDA(RI)N
Sipas biseds me Kristo Zharkalliun

Kristo Zharkalliu sht nj emigrant i vjetr. Dyzet e katr

vjet m par ai sfidoi grykat e kallashnikovve, t ftohtit,
pjerrsit e thepisura dhe honet e maleve dhe u vendos n
Athin. Jeta e tij sht nj enciklopedi e gjall. Pena e tij (ai
shkruan bukur) sht nj pasuri q pak e njohin. Tregimet e tij
jan kaq t gjalla dhe jetsore, sa t duket vetja protagonist i
radhs s par.
Nj dit, tek po pinim nga nj got raki, si gjithnj e
ngacmova, se po nuk e ngacmove thesi i tij nuk hapet.
- Do t na tregosh sot nj prrall! - i them.
- Prrall?! Un nuk tregoj prralla, tregoj vetm t
vrteta, tregoj pr ato gjra q i kam par, i kam ndjer n
shpirt, i kam jetuar. Prralla i tregoj vetm mbess sime,
Kristins
Di m the nj dit pr Niki Laudn, pr takimin me t
S pari dua t t them se at nuk e quajn Niki Lauda,
por Nikolla Laudari. sht shqiptar e bir shqiptari, rrnjt i ka
n Lavdar t Beratit e degt n Austri. S dyti, dua t t them
se takimi me t sht kaq real sa takimi me ty
Vetm kaq? - mundohem ti zgjidh grykn thesit t
kujtimeve t tij pafundsisht t gjra.
Dhe thesi hapet
Me Niki Laudn, po prdor emrin publik t tij, kam nj

246
histori q duket si prrall. Nuk besoj t ket sportdashs
automobilash n bot q t mos ket dgjuar pr pilotin
legjendar, austriakun Niki Lauda. Pr shum vite ky njeri
kishte hyr n legjenda, sepse sa her merrte pjes n garat
automobilistike e kishte t sigurt vendin e par.
Kur u njoht me Niki Laudn?
U njoha n Vjen, n fillim t viteve tetdhjet. M habiti
popullariteti dhe respekti q gzonte n kryeqytetin austriak.
M ngjante se pas historis perandorake t s kaluars, krenari
e dits pr austriakt ishte Niki Lauda. Kudo, n hyrje t
restoranteve, bareve e lokaleve t tjera publike shikoje stenda
me fotografi t pilotit t famshm, ku me krenari thuhej se
Ktu ka ngrn Niki Lauda! Ktu ka pir Niki Lauda! Ktu
ka vallzuar Niki Lauda! Ktu ka shkelur
Pse kishit shkuar n Vjen?
Kisha shkuar n nj takim q bhej me albanolog. M
duhej t udhtoja t nesrmen pasdite pr n Zurih, por nuk
kisha siguruar bilet avioni.
T dshpruar, me nj mik timin shqiptar, me Ilirin, ia
kishim shtruar n nj restorant me pul t pjekur e me birr.
Ishte ver dhe lokali ishte i mbushur plot. Tek po pija birr,
vura re se mbi got ishte stampuar fotografia e Nikit. Po ky
nuk na ndahet asgjkundi? - thirra i dshpruar. Ose Niki
Laudn ose Moxartin do t takojm kudo! Akoma edhe n
okollata!
Iliri u hodh prpjet. Goditi me dor ballin dhe thirri i
entuziazmuar.
Eureka! Si nuk e mendova m par?
E shikova si guak, si t vinte nga Marsi. E njeh? pyeta pa
mundur ta besoj. Si e njeh ti Nikin?
Nuk e di ti q e mban veten si njohs i gjithshkaje mu
hakrrua. Niki Lauda sht shqiptar.
Sigurisht, nuk e besova. Ai m la n shoqrin e birrs dhe
iu drejtua nj telefoni n banak. U kthye pas pes minutash
dhe, pasi e rrklleu me fund gotn e birrs, tha: Do t na

247
pres nesr n mngjes n zyrn e tij.
Si e mbushi prsri gotn me birr dhe shuajti me buz
shkumn, vazhdoi
Niki Lauda quhet Nikolla Lavdari dhe sht nga Lavdari i
Beratit. Mban pr mbiemr vendin e t parve. Ka lindur n
prill t vitit 1949 ktu n Austri dhe ka nnshtetsi austriake.
As un nuk e dija se sht me origjin shqiptare. E msova nga
nj i afrm i imi nga Berati. Ai m shkruante q ti them Nikit se
nj kushri i tij e krkonte dhe nse ishte e mundur ta takoja
ose ti krkoja adresn. Me letrn n dor i shkova n zyr, n
shoqrin ajrore q ka. Ishte e vshtir t takoheshe me bosin,
ndaj i thash sekretares se isha nj i afrm i tij nga Shqipria.
Ksisoj, besoja se do t m drgonte nga kisha ardhur. Kur u
hap dera pash kasketn e tij dhe shikimin plot kureshtje t
shqipos. Ju jeni ai shqiptari? m pyeti gjermanisht. Un
jam - i thash pa u besuar syve dhe zrit. M dha dorn dhe
m tregoi dern e zyrs, ndrsa sekretarja m shikonte me
ndrojtje sikur t kishte frik se nuk m kishte trajtuar mir. M
foli thjesht, duke m thn me keqardhje se shum pak dinte
shqip, dhe kjo, tha, jo pr fajin ton, se vendi yn - kshtu tha
-vendi yn i ka mbyllur dyert, duke mos lejuar t kemi asnj
kontakt Kshtu u bm miq. E kam njohur edhe me shqiptar
t tjer. Kemi dal disa her e kemi ngrn bashk. Ai prpiqet
t msoj sa m shum shqip.
Kjo ishte historia e Ilirit me Nikin. Po e juaja?
Un digjesha nga dshira pr ta njohur. Gjithnj kisha
pas dshir t njihesha me shqiptar t veant, t njohur n
bot, madje, po t m thoshte dikush se Don Karleone ishte
shqiptar (q tek e fundit ishte), un do t vrapoja ta njihja. E
veanta m josh.
T nesrmen, korrekt si gjithnj, erdhi e m mori Iliri n
hotel Kongres. Pas nj gjysm ore arritm n zyrn e Nikit.
Na priti tek dera. Me Ilirin u prqafua, kurse mua m shtrngoi
fort dorn. Vura re se n zyr nuk kishte njerz t tjer dhe
ather u kujtova se ishte e diel dhe se ai kishte ardhur enkas

248
pr ne. Pasi pim kafen karakteristike vjeneze, ai tha:
Meqense sot sht e diel, mendova t shtisim, t shoh miku
Vjenn dhe t ham diku jasht. Mos kini ndonj pun?
Pastaj pyeti nga jam dhe kur i thash se banoja n Athin,
sikur e humbi pak qejfin. Kam ardhur shum her n Athin,
- tha, sepse ortaku im i par n shoqrin ajrore ishte grek.
M von msova se kishte pasur nj histori aspak t kndshme
me ortakun grek.
Si pim kafen zbritm me nj ashensor t madh n thellsi
t toks ku kishte parkingun e makinave. Hapi dern dhe na
ftoi t hyjm n nj mercedes, jo t ri, por t mirmbajtur. E
ngiste makinn me nj kujdes fantastik. Nuk ecte m shum se
tetdhjet kilometra n or. Shumica e shoferve q kalonin e
prshndesnin me dorn lart.
Kshtu ecn gjithnj? - e pyeta.
Jo, jo gjithnj, qeshi. Mos harroni se iu afrova treqind
kilometrave n or. Mirpo, kur jam n rrug, m plqen t ec
ngadal, t sodis pamjet, njerzit. Njeriu, deri n tetdhjet
kilometra n or e ka n duart e veta makinn, e manovron si
t doj. Pas tetdhjet kilometrave nuk e ka m n dor, t
komandon ajo.
Ecnim dhe merakun e kisha tek bileta, tek takimi me
albanologt gjerman. E pyeta me kujdes. Qetsohu, m tha.
Na kalon fjala pr nj bilet. Apo do t t drgoj n Zurih me
nj nga aviont e mi?
Si kaluam npr disa bregore t pyllzuara nga ku dukej
Vjena dhe Danubi si n pllmb t dors, na oi n nj vend
ku ishte ngritur nj hidrocentral prej t cilit merrte drit Vjena.
M shpjegoi se turbinat ishin vendosur n thellsi t lumit, q
t mos cnohej madhshtia e rrjedhjes s tij. Disa vite m von,
mes nj grupi albanologsh, do t shihja se si ishin vendosur
turbinat dhe si jepte drit hidrocentrali i Komanit.
N mesdit na oi n nj restorent kinez
Kshtu, duke biseduar kaluam at dit t nxeht vere. Niki
prpiqej t thoshte ndonj fjal shqip. Qeshte me shpirt kur

249
shqiptonte ndonj fjal gabim. Kur mbaruam i krkoi garsonit
kinez t na sjell disa kartolina e fotografi t lokalit dhe disa
shkopij me t cilt hanin kinezt. Ai ia plotsoi menjher
dshirn. Kartolinat dhe shkopinjt i ruaj ende n nj sirtar
bashk me relike t jets sime.
Kur arritm n qendr t qytetit, falenderimeve tona dhe
krkess q t na jepte koh pr t shkuar n aeroport, - iu
prgjegj duke qeshur. Do t pim kafe m par!- tha prer.
Atij njeriu ishte e pamundur ti kundrshtoje. T impononte
me nj buzqeshje.
Si pim kafen na tha t futemi n makin. Do tu oj un
n aeroport.
Kundrshtimeve tona ai iu prgjigj, duke qeshur me zemr.
T dini nj gj, - tha. Kjo ka qen nj dit e veant pr mua.
Kalova disa or t bukura me dy bashkatdhetar, pa telashe e
pa strese. Mos kujtoni se ju bra ndonj favor t madh. Nj
bilet pr mua ska rndsi. Mund t gjej kudo dhe kurdo.
Shrbim i bn dikujt kur e bn me vshtirsi. Do t jem i lumtur
tju takoj prsri
Nuk e takova her tjetr

250
 AJO Q U MUNGON SHT LUSHNJA...
Bised me Albert Sanxhakun, kryetar i Bashkis s Lushnjs

Ai erdhi nga Lushnja. Ishte nj ftes e bashkqytetarve

q e donin t ishte midis tyre n Pranvern lushnjare, nj
fest q tashm sht br e prvitshme, nj fest n t ciln vit
pr vit do t takosh t vijn drejtues t pushtetit lokal n bashki
e komuna, pa dallime partiake. N veprimtarit e shumta q u
zhvilluan, veprimtari q pasqyrohen n nj kronik t veant,
nn hijen e nj ekualipti t madh, e zura dhe zhvillova me
t nj bised...

- Keni ardhur posarisht nga Lushnja pr t par Lushnjn

tjetr ktu n Athin?
- Ata q na mungojn n Lushnje jan ktu t gjith.
- Ju mungojn shum?
- Jashtzakonisht shum.
- N cilin drejtim?
- sht pjesa q sht larguar pr arsye ekonomike, q
normalisht ne e presim q t kthehen prap.
- Si e ndjeni veten ktu n Lushnjn e vogl?
- Si lushnjar i vrtet. Shum shok e miq t mi q nuk i
kisha takuar prej vitesh i gjeta ktu dhe i takova. Jam shum i
knaqur. Shikoj q edhe ata jan t mobilizuar e t knaqur q
bashkohen bashk, takohen familjarisht, miqsisht.
- far mesazhi sollt nga Lushnja?

251
 - Lushnja sht nj qytet q krkon vmendje nga t gjith,
jo vetm nga qytetart, por edhe nga qeverisja. At q kta
nuk e kan gjetur n Lushnje do t dim ta sigurojm nprmjet
drejtimit t mir t bashkis, n mnyr q ta gjejn veten edhe
emigrantt, q ata t investojn n qytetin e Lushnjs, t
investojn n Shqipri.
- Nj fest e bukur! Burra e gra, djem e vajza, nipr e mbesa,
gjyshe e gjyshr... A ka ndonj tradit t nj bashkimi t till?
- Kur vazhdonim studimet, n Universitetin e Tirans apo
at t Kamzs, bashkoheshim nj dit n vit, gjat periudhs
shkollore, q nga shtatori deri n qershor. Kjo m tepr bhej
n muajt e par t vitit shkollor, n tetor nntor. Takoheshim
t gjith, pavarsisht nga brezat dhe nga vitet. T gjith
lushnjart akomodoheshin n nj takim t till dhe me kngt
dhe humorin e asaj kohe kalonim momente t mrekullueshme.
Gjetm nj tradit q vinte nga brezat e mparshm. Edhe ne
kshtu e lam. Takimi kishte vlerat e veta, sepse shkmbenim
prvojat pr shkolln dhe jetn. Mund t them se ishte nj gj
shum e bukur. Shikoj se kjo vazhdon edhe sot. Ktu qenka
ndryshe. Ne atje ishim vetm student, kurse ktu jan brezat,
fmijt, prindrit, gjyshrit, t gjith bashk. Kto jan takime
t bukura. Dje, n nj moment familjar lushnjar, pash t njjtin
komunitet, shokt e mi q ishin t dy lagjeve kryesore t
Lushnjs, lagjja lirimi dhe lagjja Loni Dhamo, shok t
nj brezi apo t ndryshm, por q ishin t gjith lushnjar. Kjo
ishte nj gj e bukur. M plqen q nj pjes jan sistemuar n
pun, jan rregulluar dhe kan krijuar nj ekonomi, at q ata
nuk e gjetn dot n vendin e tyre, e gjetn ktu tek vendi fqinj.
Pr kto motive ne duhet q edhe n marrdhniet e fqinjsis
s mir t gjejm ndonj mundsi t binjakzimeve me ndonj
nga minibashkit e Athins apo t periferis s saj. Ktu me t
vrtet sht Lushnje.
- Lushnja, atje n Lushnje, a ka nj dit q ti mbledh lushnjart
bashk?
- Shum e bukur (qesh) Lushnja atje n Lushnje! (qesh).

252
Jemi mbledhur, jemi mbledhur...
- Atje shihni shum si i majt, i djatht, i qendrs, i
ekstremeve?
- Jo. Jo. Ajo kaloi. Ishte faza politike e zgjedhjeve. Tani
sht faza e bashkpunimit e t gjitha forcave pr t patur nj
transparenc m t mir me qyetetart, n mnyr q Lushnja
t ket jo vetm imazhin, por t ket edhe mundsit e
investimeve n ekonomin dhe kulturn e saj.
- Ky moment ktu mos sht nj mesazh edhe pr lushnjart
atje q t rrin m pran gjat gjith kohs, edhe n kohn e
zgjedhjeve?
- Kt her ne kemi br nj fushat politike jo t ndar,
por t bashkuar. Nga vet mnyra e futjes s kanditavve q
erdhi nga nj e djatht e bashkuar dhe nga nj e majt e
bashkuar. Ishin dy bashkime pr t nxjerr nj rezultat, ishte
gj e mir. Jan hapat e para jo t ndarjes s qytetarve, por t
bashkimit akoma m shum t tyre, t nj bashkimi jo mekanik,
por t atij lloj bashkimi q jep mundsi q idet t kthehen n
alternativa, n zbatime praktike.
- Ju ktu merrni edhe mesazhin e bashkimit?
- Patjetr. Kjo sht m kryesorja. T gjith kta q jan
mbledhur ktu kan nj gj t prbashkt, u mungon i njjti
element, u mungon e njjta gj q u mungon t gjithve, ajo
sht Lushnja, vendi i tyre, prandaj jan t bashkuar. Atdheu
fillon tek shtpia ime. Kjo atyre u mungon.
- Kush e thot kt, republikant?
- Edhe ata kan gjra q na takojn t gjithve.
- Dini se sa emigrant lushnjar ka n Greqi?
- Ka rreth gjashtmij emigrant. Nj pjes jan n Itali.
Kto jan nga qyteti i Lushnjs, brenda. N fakt jan m shum,
por pr fakt t burokracive apo t mungess s orientimeve
nga strukturat prkatse, nuk kemi prcaktuar se sa sht numri
i tyre i vrtet.
- Ju numroni vetm?...
- Vetm qytetin, vetm ata q votojn.

253
 - Po ata q jan shtuar...
- Prandaj thash q jan m shum...
Jovani ka ardh vet i treti apo i katrti. Tani nuk e di se sa
sht shtuar?
- Petro Nushi: Un erdha vet i dyt, kurse tani jam br
vet i dhjeti. T dy unat kan nga dy fmij. Bashk me grat
bhen tet. Shto edhe dy prindrit, bhemi dhjet.
- Albert Sanxhaku: E bukur sht se me fmijt q jan
parashkollor dhe me ata q jan n shkolln fillore, un kam
komunikuar shqip pr t testuar se sa ata e kan msuar gjuhn
shqipe. sht gj e mir se t gjith fmijt kan msuar shqip,
flasin shqip. Kjo sht nj tranzicion i mir q ruajn gjuhn,
at trashgimi q na lan t part. Megjithse jan n tok t
huaj dhe prindrit e tyre jan t zn n pun nga mngjesi
deri n mbrmje dhe nuk e kan kohn e edukacionit t gjuhs,
shikoj se ata e kan msuar gjuhn shqipe shum mir.
- Megjithat, shteti yn sikur e ka harruar gjuhn shqipe n
emigracion, m duket mua?
- Kjo sht nj nga politikat q shteti yn duhet t bj q
tu krijoj mundsi edukimi brezit t ri ktu, t edukohet me
gjuhn shqipe, sepse brezat nuk jan larg, jan fmijt dhe
prindrit, fmij t vegjl dhe prindr t sapoardhur nga
Shqipria. Nuk sht se jan katr - pes breza dhe harrojn
gjuhn. Kta jan fmijt tan dhe duhet t edukohen
medoemos me gjuhn dhe zakonet tona. sht e domosdoshme
q instrumentet shkollore t gjuhs shqipe duhet t
funksionojn edhe n emigracion, q fmijt jo vetm t lexojn
e shkruajn shqip, por edhe t komunikojn me njri-tjetrin n
gjuhn amtare.
- Jovani, n nj studim q ka br flet pr 35 mij fmij shqiptar
t moshs shkollore dhe 1500 msues me diploma msuesie. A duhet
shfrytzuar nj potencial i till?
- Kjo sht e vrtet. Fmijt aktualisht jan nn rrezen e
edukimit n kopshte e n shkolla dhe nuk kan mundsi t
praktikojn gjuhn shqipe. Ndoshta vitet e para ata nuk e

254
ndjenin kt fenomen, gzoheshin kur fmijt msonin gjuhn
greke, por kur e pan q mezi flisnin shqip, u detyruan q ti
nnshtrohen msimit t shqipes n familje.
- Un nuk di nse ka ndonj kopsht apo erdhe t hapur ku t
flitet vetm gjuha shqipe. Rust, polakt etj., kan hapur kopshte e
erdhe pr fmijt e tyre ku flitet n gjuhn amtare?
- sht nj problem q duhet t zgjidhet me shpejtsi. sht
imediate q fmijt q jan ktu t mos mbesin analfabet t
gjuhs shqipe. Vrehet q edhe ata q flasin artikulimin e fjals
shqipe e bjn me theksin e greqishtes. Kta kopshte, q duhet
t krijohen dhe duhet t insistohet edhe nga prfaqsia jon
diplomatike n Athin, q kta fmij n kopsht t msojn
gjuhn e pastr shqipe. N familje dhe n kopsht hidhen bazat
e t shqiptuarit dhe t folurit drejt t gjuhs shqipe. sht e
domosdoshme q kjo situat t kaprcehet. Besoj se n politikat
e afrta do t shtrohet pr zgjidhje dhe duhet t zgjidhet.

255
 NJ DOKTOR SHKENCASH N ATHIN

As njqind metra larg qendrs s Athins, Omonias, n

rrugn Stadhiu 51, n katin prdhes t nj ndrtese
karakteristike athinase, ka qendrn e vet ILIRIA TRAVEL, e
para dhe e vetmja qendr e shrbimit turistik pr shqiptart
dhe m gjer. Nj telefofonat n 0030 210 3223465, nj
Urdhro, nj prgjigje kurdoher n shqip, do tju ngroh
zemrn e zgjidh problemin
Atje, t shtunn paradite, ndrprer disa her nga
telefonatat q vinin edhe nga Australia dhe Brazili, zhvillova
nj bised me nj shkenctar shqiptar, me nj doktor t
shkencave mekanike
- Kush sht Lulzim Molloholli?
- Kam mbaruar Fakultetin e Inxhinieris Mekanike n vitin
1981. Kam qen nj ndr nxnsit q kam mbaruar gjimnazin
me mesatare dhjet. Krkova t studioj pr inxhinieri mekanike
n nj koh q preferenc e kohs ka qen juridiku, mjeksia,
shkencat politike. Meqense mbarova me rezultate shum t
mira edhe universitetin, m caktuan n Institutin e Studimeve
Mekanike dhe si pedagog n Universitetin e Tirans, n
Fakultetin e Inxhinieris Mekanike. Kam mbaruar studimet
pasuniversitare n Franc, ku kam mbrojtur edhe disertacionin.
- Pr far teme?
- Pr organizimin e industris mekanike n baz t
punimeve n grup.
- N cilt vite?

256
 - N vitin 1986. U ktheva n Shqipri n vitin 1988 me
gradn shkencore Doktor i shkencave mekanike.
Fatkeqsisht pr mua dhe pr ata q investuan pr mua,
n vitin 1991 u largova nga vendi.
- Pr far arsye?
- Pr arsye ekonomike dhe t nj presioni t gjithanshm
ndaj intelektualve. N Institut isha n listn e njerzve pr tu
hequr. Nuk mund t them t njjtn gj pr n Universitet.
Nga t gjith dashamirsit e mi t asaj kohe, mu rekomandua
si alternativ e vetme ikja nga Shqipria. Ika, gjithmon me
iden pr tu larguar prkohsisht, pr dy apo tri jav si koh
pr t menduar dhe pr t vendosur se far rruge do t marr.
Fatkeqsisht rash viktim e propagands greke. Q n
momentet e para na njohn se jemi intelektual, q dinim shum
gjuh dhe filluan premtimet Rri me mua se do t hap hotelin,
ti do t drejtosh hotelin, ti do t drejtosh restorantin Edhe
sot e ksaj dite, atje ku thonin, nuk ka as hotel e as restorant
personi q na premtoi. Brenda tre muajve q ndejta ktu, tre
her m krkuan nga Universiteti nse do t kthehem ose jo.
Kemi ardhur n tetor t vitit 1992 dhe prfundimisht n dhjetor
t atij viti vendosm q t mos largoheshim nga Greqia. Humba
vendin e puns me dashjen time. U detyrova tu nnshtrohesha
rregullave t emigracionit.
- N nj takim para katr vjetsh n Sintagma, n nj takim t
dyt n hotelin Caravel n Kavuri n bregdetin e Glifadhs, n
syt tuaj kam lexuar dshirn e madhe q nj dit n Greqi tu
shrbeni shqiptarve n fushn e turizmit. sht realizuar kjo ndrr
juaja?
- Kalova nj stazh gjashtmujor n ndrtim M tej
fati, dshira, m trhoqn pr t bashkpunuar n fushn e
turizmit. Kshtu, nga nj maji i vitit 1993 kam filluar punn
n Sintagma, atje ku jemi takuar pr t parn her s bashku.
Pavarsisht se nuk ishte fusha ime, m plqeu q n momentin
e par dhe gjeta mundsit q t shprehja aftsit e mia n
gjuh, informatik

257
 - far gjuhsh dini?
- Di anglisht, frngjisht, italisht, pr turizmin spanjisht,
greqisht dhe shqip. N fillim pronari m mori pr punt e
jashtme. Si stazh njohje punova nj muaj n zyr dhe pas
pes muajve m bri prgjegjs t zyrs. Nga viti 1993 deri n
vitin 2001 kam punuar n Sintagma, n zyrn turistike 24
Or dhe duke filluar nga nntori i vitit 2001 kemi hapur zyrn
ton turistike ILIRIA Travel, e cila sht zyra e par turistike
shqiptare q e kam hapur n bashkpunim me mikun tim
doktorin Vasil Llajo, ku punojm un, gruaja ime dhe gruaja e
Vasilit. Misioni yn sht t ndihmojm sa m shum
bashkpatriott tan q punojn e jetojn n Greqi.
- Gruaja juaj far niveli intelektual ka?
- Gruaja ka mbaruar pr histori dhe gjuh spanjolle. Flet
spanjisht, italisht, greqisht edhe shqip. Gruaja e doktorit flet
anglisht, kupton frngjisht dhe flet sigurisht edhe greqisht e
shqip. Kemi krijuar nj grup, me dshirn dhe dashurin pr
pun, pr tu shrbyer klientve tan n mnyr shembullore,
n mnyr patriotike dhe kuptohet edhe n mnyr sa m
ekonomike.
- N zyrn tuaj shoh tre flamuj t vegjl shqiptar, nj hart t
bots, nj pamje nga Australia
- N zyrn time ka panorama nga e gjith bota, prvese
nga Shqipria q mbulon. Dy her kam shkuar n Ministrin e
Turizmit n Shqipri dhe kam marr prgjigje se nuk ka pamje.
Shum her, edhe me ndihmn e ambasadorit, jam prpjekur
q t gjej ndonj pamje nga Shqipria, por pr momentin kemi
mbetur vetm tek dshira. Kam flamujt shqiptar mbi do
tavolin pune dhe n sfond, por pamjet nga Shqipria
mungojn. Kemi nga Australia, nga Italia, Dubai po jo nga
Shqipria.
- Koht e fundit jan br disa promovime t turizmit shqiptar
n Prishtin dhe Shkup
- sht shum e vshtir pr momentin t gjesh materiale
pr turizmin n Shqipri. Nuk ka nj libr t plot. Nuk ka nj

258
hart t mirfillt turistike. Harta ka, por nga ata q kam gjetur
un jan t gjitha prodhime t huaja. Nuk ka asnj botim
shqiptar q t pasqyrohen t gjitha vlerat turistike t Shqipris.
- Kt e sheh si nj domosdoshmri pr zyrn tuaj dhe pr
- Ky sht minimumi q duhet br pr turizmin shqiptar.
Ne i kemi t gjitha. Kemi detin, kemi malin, kemi born, por
nuk kemi pr momentin infrastrukturn dhe nuk kemi pr
momentin reklamimin pr kt vend. Shqipria sht n Ballkan
dhe t gjith vendet rreth e rrotull jetojn me turizmin, sht
sektori ekonomik m fitimprurs. Shembull sht Greqia ku
jemi, por edhe Sllovenia, edhe Mali i Zi q n treguesit kryesor
t t ardhurave turizmin kan si baz. sht gjynah, sht
krim ekonomik q vendit ton t mos i bhet hyzmeti n
kt drejtim.
- Cila sht veprimtaria e agjencis Iliria Travel?
- Ne kemi nj veprimtari t prgjithshme turistike. Kjo
nnkupton bileta avioni, bileta anijesh, akomodime npr
hotele, organizim paketash turistike, dhnie makinash me qera,
bileta autobusi T gjitha kto jo vetm pr n Shqipri, por
pr n t gjith botn.
- Me k bashkpunoni?
- Me t gjith kompanit ajrore, pasi jemi antar
(nprmjet nj kompanie tjetr) t AJAT-s dhe me t gjitha
kompanit q kan t drejtat e rezervimeve, t hoteleve, t
makinave me qera.
- Po me shrbimin e autobusve pr n Shqipri?
- Bashkpunojm me t dy kompanit private q veprojn
n Greqi si me Ballkan Line, po ashtu edhe me Klid Ballkan.
Nuk bashkpunojm me shoqrin shtetrore OSE, sepse nuk
na jep bileta.
- Cila sht perspektiva e zhvillimit turistik shqiptar n Greqi?
- Si zyr turistike si objektiv kryesor kemi n radh t par
tu shrbejm shqiptarve. Reklamat i kemi vendosur vetm
n gazetat shqiptare q dalin n Greqi. Fatkeqsisht, tek gazeta
juaj nuk e kemi vendosur, por shpejt do ta vendosim edhe n

259
kt gazet.
Ne jemi t hapur koht e fundit edhe n fushn e INKAM-
it, t ardhjes s turistve t huaj n Greqi. Pr kt kemi nj
bashkpunim shum t mir me zyrat turistike n Shqipri,
duke u shrbyer nga afr turistve shqiptar q vijn n Greqi.
N t njejtn koh kemi bashkpunim me zyrat n Brazil, eki
dhe n Franc. Po mundohemi t rrisim rrjetin ton, nprmjet
internetit, njkohsisht edhe nprmjet reklamave q bjm n
masmedia.
- Dika nga jeta juaj private.
- Jam i martuar, kam dy fmij. Rreth 90 pr qind t kohs
e kaloj n zyr dhe pr kt borxh fmijt kur t rriten do t m
shajn. Djali sht 17 vje, kurse vajza 8 vje. Mundohemi
t paktn, kur kemi mundsi, t jemi sa m pran fmijve, n
kohn e lir, pr pushime brenda Greqis, por edhe jasht saj,
duke prfshir edhe Shqiprin.
Gjat gjith kohs punoj me fmijt q n gjak t ken iden
se jan shqiptar, pavarsisht se djali erdhi shtat muajsh n
Greqi dhe vajza lindi ktu. Dhe, fatmirsisht, pr mua dhe
pr ata vet, kushdo q i pyet thon me krenari se jemi nga
Shqipria.
Vajtja n Shqipri sht gjithnj nj knaqsi pr familjen
ton. Pr pushime preferojm Sarandn, por edhe Prmetin,
vendlindja e gruas sime.
Kur isha hern e fundit me pushime pash se Shqipria ka
ndryshuar shum, por ka edhe shum pr t br. N radh t
par n konceptin e njerzve q punojn me turizmin dhe n
radh t dyt n infrastruktur.
- Si do ta mendoje nj transferim t ksaj prvoje n Shqipri?
- Nuk mund t them se po punoj n kt fush, por po ju
them se sht nj dshir e madhe, e jashtzakonshme. Por
ende nuk ka ardhur koha
- far i ka ngelur peng Lulzim Mollohollit n jetn e vet?
- M ka ngelur peng moszbatimi i t gjitha ndrrave t mia
profesionale n fushn e inxhinieris mekanike. Ne sapo kishim

260
filluar (n Kombinatin e Autotraktorve) zbatimin e
teknologjis pr t ciln studiova n Franc dhe mbrojta
dizertacionin, kombinat i cili, me sa di un, jo vetm q nuk
ekziston, por sht shkatrruar dhe shprfytyruar tjetr pr
tjetr. Kishim nj industri mekanike, pavarsisht se dikush
mund ta quaj absurde, t mir.
- Pse thoni absurde?
- Them absurde, sepse mendohet se do gj q kishim ishte
e keqe. Ne si intelektual mund t themi me plot gojn se kishim
nj industri m se t mir. Punohej n mnyr shkencore. Kishte
bashkkonkurenc edhe me botn. Ky sht realiteti. Dhe kt
e vrteton ndr t tjera fakti se t gjith ata q shkonin pr
studime jasht shtetit dilnin me rezultate shum t mira. Kjo
tregon se kishim nj shkoll shum t mir, se kishim nj
kultivim t kulturs profesionale m se t mir pr kohn.
- Si do ta ndjente veten nj inxhinier shqiptar, i shkolluar n
Universitetin shqiptar, prball nj inxhinieri grek t t njejtit nivel
shkollor?
- N fillim e ndjen veten t barabart. Dhe mund t them
se pas nj periudhe t shkurtr kohe pune bashk me t e ndjen
veten m sipr. Kt e kan vrtetuar m s miri t gjith
intelektualt shqiptar q jan n Greqi. Nuk dua t prmend
shum emra, por do t veoja doktorin Rezart Deveja, i cili
punon n Jatriko Qendro. Mbaroi studimet n Shqipri pr
mjeksi dhe sht nj ndr mjekt kryesor n kt qendr m
shkencore dhe m t kushtueshme n Greqi. Mund tju prmend
mikun dhe kolegun tim n fushn e turizmit Vasillaq Llajo, i
cili sht nj ndr anesteziologt m t mir n Greqi, t cilin
lexuesit e gazets EMIGRANT-i e kan njohur m gjer
nprmjet intervists q i keni marr ju.
Ajo q m ka ngelur peg, prve ans profesionale sht
edhe ana morale, ana njerzore. Fatkeqsisht njerzit kan
ndryshuar. Nuk sht m shoqriia e para 90-s. Ka hyr n
mes leku, ka hyr n mes interesi, ka hyr n mes biznesi.
Mosha jon nuk e kupton dot se si njeriu mund t transformohet

261
n kt dor dite.
- Shum njerz t njohin si Lulzim Molloholli dibran. far
lidhje ke me Dibrn?
- Me origjin jam nga Elbasani. Mbiemri Molloholli sht
nga Elbasani. Kemi lidhje shum t ngushta me Dibrn. Nj
goc tezeje e jona, q para disa ditsh u b qytetare nderi e
Peshkopis, Nevrez Manjani, sht e martuar n Dibr. Rrethi
i saj nga i shoqi sht m se i dgjuar n Dibr. sht kjo arsyja
q un, kur jam n mjediset dibrane, e ndjej veten si dibran
dhe prezantohem me knaqsi se kush jam dhe me k kam
lidhje n Dibr.
- far do t shtoje m tej?
- At q do t doja t theksoja sht ajo q kam thn sot e
dhjet vjet, nprmjet miqve t mi, nprmjet rrethit tim q
prfshin ambasadn, njerzit e shtypit shqiptar jasht shtetit.
Un u bj thirrje gjith shqiptarve se ka ardhur koha t
krijojm LOBIN ton n Greqi, t ndihmojm njri-tjetrin, sepse
kemi nj potencial ekonomik dhe intelektual n duart tona
shum t lart. Ju bj thirrje t gjithve q ta shohin veten se
jan shqiptar. Kjo sht pika m e dobt q mundohem, por
nuk po e realizoj. Ne duhet t nxjerrim n pah aktivitetet tona,
kulturn ton dhe t fshijm imazhin e keq q na sht krijuar
ktu, imazh q pak nga pak po shuhet. T tregojm se jemi nj
komb, kemi nj kultur, kemi nj identitet dhe jemi njerz me
vlera t mdha, kemi vitalitet t lart. Kjo pr mua nuk sht
kshill, por merak.
- Faleminderit pr mundsit q m dhat pr t komunikuar
me lexuesin e gazets son.
- Nderi sht i imi dhe do t dshiroja q sa t mundni t
reklamoni shum e m shum sukseset e shqiptarve n Greqi.

Athin 14 maj 2005

262
 NOTA MBI PENTAGRAMIN E PUNS
S LEVISIT

E kisha par tek gishtat e tij lviznin mbi tastiern e kitars

dhe tundnin telat n t gjith notat e pentagramit. E kisha
dgjuar tek zri melodioz hynte mes sokaqeve t kalldrmta
korare, duke krkuar dashurit njerzore...
E shoh tek gishtat e tij futen mes gjoksit, krahve e kmbve
t shpendit e thika zhvesh mishin si t zhvishte nj dor garsoni
pallton e muar t nj zonjusheje. E dgjoj tek flet pa e ndar
vmendjen nga un e pa e ndar shikimin n pun...
Ky sht Levis Xeka apo Leonidha, si e thrrasin n
Hartaqi, nj njsi n rrugn Eleftherios Venizellos 68 t Pireut,
njsi tregtare, e cila merret me prgatitjen e mishit gjiro, suflaqe
etj., me t cilat furnizon pothuajse shumicn e zons s Pireut.
Pronari, Jorgo Karamani, me rrnj t mome shqiptare
ka edhe ndrmarjen e tij, nj ferm pr prodhim mishi n
Lepohara dhe Megara. sht vet i treti vlla. Punojn q t
tre bashk. N Pire kan punishten q sht katrkatshe. Kan
edhe nj sulfaxhiko m posht, ku ka shum pun...
...Levisi punon. Un e pyes. Diktofoni regjistron...
- Kur ke ardhur n Greqi?
- N Greqi kam ardhur n vitin 1996. Erdha me viz, por
kjo ka qen hera e dyt. Hern e par, n vitin 1993, erdha m
kmb n Greqi, thjesht pr ta provuar. M kmb nuk m eci.
Punova n Veria, vilnim pjeshk dhe bnim pun t tjera n

263
bujqsi. Nj dit na kapn polict dhe na kthyen mbrapsht. N
vitin 1996, meqnse kisha gjyshen me origjin greke, mora
viz dhe pastaj bra dokumentet.
- Ku e fillove punn?
- N fillim fare n Pire kam punuar, n Agio Nikola, me t
njjtn pun. Q kur kam ardhur e deri tashti nuk kam ndrruar
pun, kt kam br.
- Ke marr zanat?
- Zanatin e mora. Nuk sht vetm ta msosh, por edhe ta
vjedhsh, se kta grekt nuk ta japin zanatin.
- Si e vodhe?
- E vodha ca me t par e ca me t punuar truri. Po t
punoj truri sht kollaj.
- Ktu sa vjet tu bn gjithsej?
- Dy vjet isha n Shqipri, ku hapa nj veprimtari me t
njjtat produkte si ktu.
- Ku e hapt?
- E hapa n Elbasan.
- E bleve dyqanin apo e more me qera?
- Jo, jo. Dyqanim e kishim se ishte i gruas. E kishte n shtpi,
n pjesn e poshtme t saj. Si fillim, me vshtirsi, por mir.
Pastaj dalngadal puna filloi t ecte gjithnj e m mir. N
Shqipri ka pun dhe shumica e ktyre punve q bjm neve
ktu jan t panjohura n Shqipri. Ka shum produkte mishi
q akoma n Shqipri nuk jan futur. As kukurec, as
gardhupaqia, as gjiro e produkte t tjera.
- far produktesh fute pr her t par?
- Un futa rolo, me mish derri e me mish pule, bra qofte
me dhjam prej deleje, si i bjn nga Qipro q i thon sevdalie.
Bra edhe kukurec e gardhupaqia q n Shqipri rrall mund
ti bjn.
- Ku i drgoje?
- Isha lidhur me disa pika furnizimi. I oja deri n Tiran
dhe n zona t tjera prrreth. Ngaq ishin prodhime cilsore,
sepse prparsi t puns time i vura cilsis, pastaj t tjerat.

264
Kshtu puna po m ecte shum mir.
- Ku i merrje furnizimet?
- Furnizimin e merrja nga t mdhenjt. Nuk isha dor e
par, por dor e dyt. Pavarsisht se je dor e dyt, po t dish
zanatin dhe t kesh cilsi puna ecn.
- Si vendose t iksh?
- Filloi konkurrenca. Ishte nj moment q filluan t m
krcnonin, sepse n ato pika q oja un onin edhe t tjert.
Por, ngaq prodhimet e mia ishin m t shijshme dhe m
cilsore ndodhi q t isha m i preferuari dhe prodhimet atyre
u mbeteshin n vitrina. Filluan t m krcnonin me jet. M
thyenin xhamat e lokalit. Punova mbi katr muaj dhe u ktheva.
- N Shqipri shkove me gjith familjen apo vetm?
- Me gjith familjen. Shkova me mendjen t bja nj pun
jo si ktu, t mos punoja pr t tjert, por pr veten time. Erdha
prsri n Greqi, prsri n t njjtin vend pune.
- Kjo pun t plqen?
- Po ti futesh nj pune me qejf, ajo t plqen. Kjo sht nj
pun q jo vetm t trheq, por sht edhe nj pun komode
kur e krahason me punn n ndrtim dhe sektor t tjer. Ka
pun, ka lodhje, por nuk vritesh si n punt e tjera.
- Pr shum njerz t qnit kasap sht nj pun e zakonshme,
e rndomt, jo profesionale. Pr ju si sht?
- sht nj pun q do shum ustallk. Un nuk lodhem
shum, sepse jam br usta dhe kjo tashti m duket mua si nj
pun prej zyre.
- Ju e keni flejt mendjen pr t ndenjur n Greqi? Kshtu?
- Qejfi ma kishte q t bja dika n Shqipri, jo vetm pr
veten time, por edhe pr t paktn t punsoja edhe ndonj
tjetr atje. Mirpo, kur t ndrrohen kushtet, edhe mund t filloj
prap. Nuk m ka ikur mendja, sepse n Shqipri pash q kishte
zhvillim. Nga bizneset e sotme n Shqipri ndrtimi dhe
ushqimi jan m t suksesshm. N Shqipri vetm me kto t
dy biznese mund t ash e t ecsh prpara.
- Si shkon me afendikoin?

265
 - Afendikoi sht arvanitas, ka tre fmij, sht njeri familjar
dhe m konsideron si shok, si koleg dhe jo si varts.

Shnim: Kur u ndam, Jorgoja, tepr dashamirs, m ftoi q t

shkojm nj dit n fermn e tij, t takoj babain q flet n gjuhn e t
parve, n artvaniteshn e pavdekshme.

266
 KUR BISEDON ME ALEKO ZEQON...

Disa muaj m par, nj z i largt do t m shnonte n

kujtes zrin e nj shkodrani, t ri n mosh (nga toni q
prcillte), i cili kishte dshir q shqiptart e Kavalls t
tuboheshin e t bnin z n hallet e dits n emigracion.
Asokohe, publikisht, nprmjet nj interviste, e prezantoja me
Jovan Mhillin, nj intelektual q prej disa vitesh kishte formuar
prvojn e organizimit dhe drejtimit t shoqats Lushnja
N fundvitin e kaluar, n tubimin q ishte organizuar me
rastin e 600 vjetorit t Lindjes s Heroit ton Kombtar Gjergj
Kastrioti-Sknderbeu, njoha jo vetm zrin, por edhe pamjen
simpatike t Alekos.
Duke shkputur nj fragment nga prezantimi q i bra
shum muaj m par Alekos n Emigranti, po prcjell
njkohsisht edhe nj bised me t, t br n Athin pak koh
m par.
Aleko Zeqja nga Kopliku i Malsis s Madhe, s bashku
me shokt e tij n Kavalla, shum larg Athins, kan vendosur
q shoqrin e tyre n t ciln bjn pjes shkodran dhe
emigrant nga e gjith Shqipria, ta bjn legale, t zhvillojn
veprimtari kulturore e artistike, t krkojn me nj z t vetm
t drejtat e tyre si emigrant. Alekoja sht nj lexues i rregullt
i Emigranti-t. Ai m mori n telefon dhe krkonte t dinte
rrugn se si ta legalizonte shoqrin e tyre. Un, nisur nga
veprimtarit e bukura atdhetare e kulturoro-artistike t shoqats
Lushnja, i rekomandova t bisedoj me Jovan Mhillin,

267
drejtuesin e saj. Ata kishin komunikuar bashk, madje Jovani
ishte shprehur i gatshm t shkoj e ti ndihmoj atje

- Aleko Zeqo, ardhur nga Kavalla e largt n Athin, a mund

t prezantoheni me lexuesin e Emigrantit?
- Un jam Aleko Zeqoja nga Kopliku i Shkodrs. Jam
kryetar i Shoqats s Shqiptarve n Kavalla.
- Pak nga jeta juaj?
- Jeta ime andej ka qen e lidhur me shkolln. Dy vitet e
fundit atje kam punuar si ndihms veteriner. Kam mbaruar
shkolln e mesme n La, kam br edhe nj kurs n Fush-
Kruj pr veteriner.
- Kur keni ardhur n Greqi?
- Kam ardhur n muajin maj t vitit 1991. Fillimisht u
vendosa n nj fshat t Selanikut, Langalla, pr dy jav. Pastaj,
nga ajo dit n Kavalla.
- far pune bn atje?
- Tani pr tani punoj si magazinier n nj firm biskotash
etj. Prej tre vjetsh bj kt pun. N dhjet vjett e mparshme
kam br pun nga m t ndryshmet.
- Ju keni formuar atje nj shoqat. Cila sht gjeografia e
shoqats suaj?
- Shoqata sht e t gjith shqiptarve. T 13 antart t
kshillit drejtues mund t them se jan nga t gjitha viset e
Shqipris: Gjirokastra, Tepelena, Kora, Vlora, Shkodra,
Tirana, Fieri, Mirdita, Kurbini nga t gjitha skajet e
Shqipris.
- Keni qen prpara n Athin?
- Kam ardhur pr pun, me ndonj shrbim brenda dits.
- Sa rrug keni br nga Kavalla pr t ardhur ktu?
- Mbi shtatqind kilometra.
- Me far mjeti keni udhtuar?
- Me makinn time, me familjen, me fmijt.
- Cila sht prbrja e familjes suaj?
- Kam gruan q quhet Valbona Zeqja, vajzn Selvie Zeqja

268
tet vjee dhe djalin, Emiljo Zeqja katr vje e gjysm. Gruaja
sht me origjin korare, banuese n La. Atje jemi takuar,
njohur, dashuruar dhe kemi lidh jetn bashk. Gruaja punon
si t gjitha grat shqiptare, ndihms shtpiake.
- Ju erdht pr t marr pjes n nj veprimtarri kushtuar 600
vjetorit t lindjes s Sknderbeut. Si e prjetuat kt moment?
- Erdha me ftes t Jovan Mhillit, kryetar i Federats s
Emigrantve Shqiptar, q tashm e kam mik. M bhet qejfi
q marr pjes n nj veprimtari q prkujton 600 vjetorin e
lindjes s Heroit ton Kombtar Gjergj Kastrioti Sknderbeu.
Ishte hera e par q vij si prfaqsues i nj shoqate shqiptare.
Nuk e prisja nj pritje kaq t ngroht. M plqeu organizimi.
Me than t drejtn m plqeu shum, mu ngritn qimet e
koks prpjet kur dgjoja muzik shqiptare, kng patriotike
e popullore shqiptare knduar me pathos nga Liliana Kanina
dhe grupi lab. Liliana, me kngn e saj, m solli n shpirt mallin
pr Vae Zeln.
- Ktu jemi n nj veprimtari, n ditn ndrkombtare t
emigrantve ku ka njerz nga t gjitha kontinentet, nga t gjitha
racat dhe besimet, nga t gjitha moshat. Cila sht prshtypja juaj?
- Kt veprimtari e organizon PASOK-u. Un si organizat
shoqrore nuk mbaj asnj krah politik, por me q mu dha rasti,
u ftova edhe ktu nga kryetari i Federats s Emigrantve
Shqiptar n Athin Jovan Mhilli, erdha dhe po marr pjes.
Pavarsisht se at e organizon PASOK-u dhe jan ktu zoti
Papandreu dhe personalitetet e lart t ksaj partie, un nuk e
shikoj si nj organizim politik. Thjesh erdha t marr pjes dhe
t prezantoj at pjes t shqiptarve q mbulon shoqata jon
n nj cep t largt t jets n Greqi, n Kavalla. Pata fatin t
njoh gjra t reja, t dgjoj kng nga t gjitha kontinentet, t
shijoj gjellt e amvisave emigrante nga vende q kan bijt dhe
bijat e tyre n Greqi. T gzohem bashk me ta.
- far mund t thuash pr shqiptart e Kavalls?
- Shqiptart e Kavalls jan mosh e re. N prgjithsi nuk
e kan at botkuptimin e shqiptarve t vjetr. Ata u rritn m

269
shum n Greqi. Ka edhe shqiptar-shqiptar, por edhe
shqiptar t ngatrruem, si i thon. Me kto t fundit kam
parasysh psikologjin e nj pakice q u duket vetja se u bn
grek, evropian. Ne kemi br shoqatn dhe ka disa q na
shikojn si parti politike. N prgjithsi njerzit jan t mir,
jan puntor, nuk kemi pas sherre me shtetin, me grekt, me
policin.
- Si i prjetoni problemet e dokumenteve pr legalizim?
- Tani, pr ligjin e ri, n nj kanal televiziv lokal t qytetit
jan paraqitur kushtet, pr shum prej t cilve ne kemi vrejtjet
tona. Shum kushte jan n kufijt e pamundsis pr tu
plotsuar. Deri tani, nga emigrantt pa dokumente, kan arritur
t aplikojn rreth tre pr qind t tyre.
- far veprimtarish regjistron shoqata juaj?
- Jemi nj shoqat e re. Menduam t bjm nj veprimtari
pr Ditn e Flamurit. Kemi pasur probleme me vendin, me
shpenzimet pr lokalin dhe t tjerat. Q t bsh nj veprimtari
duhet vendi, duhen shpenzime t ndryshme. Ne, meqense
jemi nj organizat e re, kishim shpenzime pr gjyqet e
legalizimit, kartave, vulave, avokatit etj.
- far thirrje do tu bje shqiptarve t Kavalls?
- T vijn n shoqat, ta bjm at sa m masive e t fort,
t bhemi publikisht m t dgjuar, t ndihmojm njri-tjetrin
n rastet n nevoj, t gzohemi me njri-tjetrin n ngjarjet e
rndsishme. Shoqata sht e t gjith shqiptarve, pa asnj
dallim fetar, krahinor e bindjesh politike. Dhe s fundi, nj
urim pr t gjith: Pain fat!

270
 RASTI IM PRBN NJ SKANDAL
T VRTET POLITIK
Bised me intelektualin GAZMEND KAPLLANI

Personalisht Gazmend Kapllanin e kam njohur m 29 mars

t vitit 1998, kur n nj mbledhje t shoqatave t emigrantve
shqiptar n Athin u vendos t krijohej nj Komitet pr
Koordinimin e Emigrantve Shqiptar, mbledhje n t ciln ai
u zgjodh njzri drejtues i ktij Komiteti. Si student ishte br
i njohur pr mbrojtjen aktive q u bnte publikisht emigrantve
dhe pr qndrim n krye t situatave.
Fatkeqsisht, si ka ndodhur dhe ndodh rndom n
organizimet e mrgats shqiptare, nuk kaloi asnj jav dhe ndaj
tij filloi nj luft e paprincipt brrylash q oi n vdekjen e
Komitetit dhe n nj pjellshmri marramendse shoqatash
fantazma.
Asokohe un e ndjeva pr detyr q ti qndroj krah
Sot, kur ndaj tij jan ngritur e rrokullisen shkrepat e zinj
t racizmit e t ksenofobis, kur filizat e rinj t s ardhmes
demokratike shqiptare krkojn ti shkulin sapo lshojn rrnjt
e para, nisur edhe nga nj prvoj jetsore imja, e ndjeva pr
detyr ti vihem prsri n krah
Pr mua, njerz si Gazmend Kapllani, jan e ardhmja e
politiks demokratike shqiptare. Me njerz t till n drejtim t
shtetit e t shoqris shqiptare e ardhmja evropiane e

271
Shqipris sht n themele t sigurta.
E quaj pr nder, q Gazmend Kapllani m dha mundsin
e biseds, n nj moment tepr delikat pr t dhe pr tr
emigracionin shqiptar n Greqi dhe m gjer.

- N vizionin optik ikanak shqiptar Gazmend Kapllani

prfytyrohet si nj i ri q kapton male me nj ant me pak buk e
shum libra. A mund ta zgjeroni paksa kt vizion?
- Imazhi q jepni ju sht pak a shum epiko-heroik. E
vrteta sht q un kam kaluar kufirin para m shum se 12
vjetve, duke mos patur asnj ant buke me vehte, por vetm
nj metod pr msimin e anglishtes... Ajo q kisha me shumic
sht e prbashkt me t gjith Shqiptart e tjer: ne kishim me
vete barrn e padurueshme t jetimit dhe t hiit. Dinim q po
iknim nga nj atdhe, i cili ishte kthyer n nj burg t tmerrshm,
por nuk dinim se ku po shkonim, nuk dinim se far na priste,
ndoshta nuk dinim edhe se far kkonim. Shkonim drejt nj
bote, e cila ishte shndrruar pr ne pak a shum n nj planet
tjetr. Mendonim se po t kaloje kufirin t gjitha problemet
tona do zgjidheshin. M vjen keq q letrat shqipe nuk jan
marr shum me kt moment eksodi t shqiptarve drejt
Perndimit, sepse sht nj nga momentet m t dhembshme
t shqiptarve...
Nejse q t kthehemi tek pyetja juaj, nj nga mijra
shqiptart q kalonin kufirin n fillim t vitit 1991 isha edhe
un. Dhe kuptova q n ditt e para q bota ku kishim shkuar
nuk ishte bota ngjllore q kishim kujtuar se do gjenim. Se
edhe kjo bota ktu, bota e liris, kur bhet fjal pr t skamurit,
si ishim ne, prdor pa teklif shkopin e goms, arrogancn
policore dhe autobusin e policis pr t t kthyer andej nga ke
ardhur.
Mbaj mend q kam qndruar n nj stadium t kthyer n
kamp refugjatsh n Filiat pr nj jav, n kushte t tmerrshme,
pa buk dhe pa uj. Autoritetet vendosn t aplikonin metodn:
Trajtoji sa m keq q t kthehen andej nga erdhn.

272
 Mbaj mend q kisha shum krshri t shihja nj librari
perndimore. Dhe vrtet n Filiat kishte nj librari t vogl,
por q mua m dukej dika e jashtzakonshme, sepse kishte
mjaft libra n gjuh t huaj. Isha duke par librarin bashk
me nj shok, kur ndjeva nj dor t m mbrthej n zverk, nj
z t ulrij dhe un t trhiqem zvarr. Ishte nj polic q m
nxirrte me dhun nga libraria, duke m uar tek autobusi i
policis. Ata q ishin brenda n librari u llahtarisn nga kjo
pamje. At nat polict vendosn q mos t linin m asknd t
lvizte i lir n qytet. Me sa msova m von, vendosn t
kthenin pas gjith refugjatt shqiptar.
Un jam arratisur nga ky kamp fal ndihms s disa
kineastve grek. Nj kineast grek, Lefteris Haronitis, kishte
ardhur n kamp q t filmonte ardhjen e shqiptarve. I duhej
dikush q t fliste anglisht dhe ta ndihmonte n komunikimin
me disa prej emigrantve q gjendeshin n kamp. U gjeta un
dhe, ndrsa operatori xhironte, filluam t bisedonim me Lefteri
Haronitin pr gjra t ndryshme. Lefteri ishte i dshpruar tek
shihte pamjet e emigrantve.
- A e di q un kam besuar dikur tek idealet e atdheut
tuaj? m pyeti.
- Shih rezultatin ju prgjigja un.
Duke par pamjen e emigrantve, Lefteri kishte pamjen e
nj njeriu q kishte psuar disfatn m t madhe t jets s tij.
- E pabesueshme, e pabesueshme. Por far bt 50 vjet?
Punuat vetm pr t shkatrruar vehten tuaj? m pyeti.
Nuk kisha far ti prgjigjesha dhe ngrita shpatullat. Pas
pak, Lefteri m propozon t m marr me vete n Athin, t
m mbaj n shtpin e tij derisa t gjej pun, derisa t
rregullohem. Por polict nuk linin asknd t dilte prej kampit,
sepse kishin urdhr t rrept ti kthenin pas t gjith shqiptart.
Kshtu q me t vrtet jam arratisur nga nj prej
bashkpuntorve t Lefterit, i cili i tha policis q do m merrte
t shkoja tek minibusi i xhirimit ta ndihmoja q t merrte dika.
Kshtu u futa n minibus dhe m mbuluan me nj batanije,

273
derisa t kalonim postoblloqet e policis rreth kampit
Kjo ishte njfarsoj arratisja e dyt: e para ishte ajo nga
ushtart shqiptar, t cilt ishin ende me kallashnikov. E dyta
ishte nga polict grek. Ktu kuptova se lam kufinj t vjetr,
por kufinj t rinj ngrihen para nesh. Pr kufinjt e rinj ne
ishim t padshiruar dhe t prmuar
Kshtu pak a shum filloi jeta ime greke. Qndrova 3
muaj n shtpin e Lefterit, msova me shum zell greqishten,
ndrkoh, pr t mbijetuar, fillova t bja t gjitha punt:
ndrtim, larje pjatash, pastrim pallatesh, hamall n nj fabrik
plastike etj.
Nj dit prej ditsh m lindi dshira t hyja n Universitet.
Fal Perndis u gjetn njerz q m ndihmuan dhe kshtu n
shtator t vitit 1991 hyra n fakultetin e filozofis. I lash punt
e rnda, sepse nuk ishte e mundur t studioja dhe fillova t
punoj n nj kiosk.
Kjo pak a shum sht historia ime personale dhe
praktike.
- Cili sht bagazhi intelektual i Gazmend Kapllanit?
- Hezitoj pak ndaj ktyre koncepteve, si jan bagazhi
intelektual etj. Un si thash, kam mbaruar fakultetin e
filozofis n Universitetin e Athins dhe tani jam duke mbaruar
doktoraturn n Universitetin e Pandios. Megjithat, at q ju
quani bagazh intelektual nuk matet edhe aq me vitet q ka
kaluar kush n bangat e universitetit. Esht dika q prftohet
me koh, duke u rrahur me realitetin. Shumicat e librave q
kam lexuar nuk kan t bjn aspak me fakultetet q kam
mbaruar. Pr m shum, idet e mia jan mbruajtur shum
m shum prej rrugs do t thosha, prej eksperiencave t
mia personale, prej regjimit totalitar q prjetova n Shqipri
dhe prej situats s t degdisurit q prjetoj n Greqi. Prandaj,
edhe n ato q shkruaj koncepte si kujtesa, kufijt, racizmi,
dhuna e mekanizmave represiv, por edhe prpjekja e njeriut
pr t ruajtur dinjitetin dhe identitetin e tij, zn nj vend t
konsiderueshm.

274
 - Para disa vitesh ju kam br nj fotografi n krye t nj
demonstrimi masiv antiracist. far penelatash do ti shtonit sot
portretit t njohur t racizmit ktu?
- Racizmi sht nj fenomen i njohur. Vet grekt e kan
provuar mbi vetvehten, sepse jan nj popull q ka provuar
momente t dhembshme dhe emigrime t mdha si nj
aksident. Un mendoj se shoqria greke, pavarsisht nga
kontradiktat dhe fobit, po fillon pak nga pak t msohet me
fenomenin e emigracionit. Problem i madh jan institucionet.
Ato e konsiderojn emigracionin si aksident historik. Prandaj
n Greqi sot ndodh nj prej fenomeneve m skandaloze n t
gjith Europn: n Greqi nuk ekzistojn emigrant t paligjshm
dhe t ligjshm, por emigrant t paligjshm dhe gjysm t
ligjshm. Kjo bhet q emigrantt mos t ndjehen kurr t sigurt,
q t kalojn me lehtsi nga gjendja e emigrantit t ligjshm
tek ai i paligjshm, q t prdoren si t duan pundhnsit e
tyre dhe policia. Q ta themi me pak fjal, q t jen qytetar t
dors s katrt, pa t drejta dhe pa t ardhme. Mos t jen
subjekte, por objekte.
Pr sa i prket racizmit popullor, do t thosha se ai
pasqyrohet n britmat e prindrve t cilt bhen xhind kur
shohin nj nxns shqiptar q del m i miri i shkolls dhe duhet
t mbaj flamurin grek. Dikur racizmi n Greqi, si gjithkund
n Ballkan, shprehej nprmjet asimilimit t dhunshm, ndrsa
sot shprehet nprmjet prjashtimit t dhunshm. Racizmi sot
nuk do q shqiptari t ndjehet i barabart me grekun, do t
ruaj stereotipin e emigrantit, i cili sht i destinuar t luaj
rolin e skllavit dhe jo at t qytetarit. Kjo prbn sot sfidn m
t madhe pr shoqrin greke dhe emigrantt.
- Gazmend Kapllani; filozof, poet, publicist, nj intelektual i ri
shqiptar me formim t gjithanshm, befas u ndodh n syrin e ciklonit
t zi: Si dhe pse?
- Kjo sht nj pyetje shum e gjat. Si ndoshta e keni
msuar, nj mngjes lajmrohem prej Zyrs s Emigracionit
q Leja ime e Qndrimit nuk riprtrihet, sepse policia greke

275
m konsideron si t rrezikshm pr sigurin kombtare t
Greqis. Sipas ksaj, un duhet t largohesha nga Greqia, madje
me nj damk kaq t rnd. Gjendja bhej akoma m
problematike, sepse policia refuzonte t jepte do lloj shpjegimi
dhe ende refuzon t jap do lloj shpjegimi. Kshtu, un u
gjenda befas n nj bot kafkiane. Kulmi arriti kur u arrestova
vetm katr dit pas nj takimi q pata me sekretarin e
prgjithshm t Ministris s Rendit. U drgova n burgun e t
huajve. Tashm sht gjithka e qart pse u b kjo. Arrestimi u
b ditn e shtun dhe un isha n at moment i paligjshm
dhe u b me qllim q t m przn nga Greqia shpejt e shpejt,
duke m futur n listn e personave t rrezikshm. Pra, ata q
sajuan persekutimin ndaj meje mendonin se kshtu do ta
mbyllnin shtjen. Pas ndrhyrjeve shum dinamike nga gazeta
TA NEA dhe nga Universiteti i Pandios u lash i lir, ndrsa
eprort e justifikuan arrestimin duke thn se un nuk kisha
paguar nj gjob n vitin 1997! Komentin bjeni vet... E kam
t vshtir t shpjegoj armiqsin primitive q personi im u
ngjall disa segmenteve t mekanizmave represiv n Greqi.
Ndoshta nprmjet meje duan ti japin nj mesazh t gjith
emigrantve shqiptar q ata do t tolerohen n Greqi vetm
nse pranojn t bhen qytetar t dors s katrt. Nga ana
tjetr rasti im tregon se n mekanizmat represiv n Greqi
mbijetojn doza shqetsuese t nj nacionalizmi ballkanik q
t kujton shekullin e XIX-t. Problemi sht se ky mentalitet
tolerohet.
Pa dyshim q veprimtaria ime, ato q kam shkruajtur dhe
ato q kam thn, kan ngacmuar disa segmente brenda
mekanizmave represiv. Por, kur n nj vend institucionet
fillojn dhe bezdisen apo friken prej fjals, ather duhet br
shum zhurm, sepse gjrat kan mbrritur n nj pik shum
t rrezikshme dhe kritike.
Nga ana tjetr, rasti im prbn nj sfid pr demokracin
greke. Metoda t tilla t kujtojn regjimet diktatoriale, prandaj
edhe reagimi i shoqris greke pro meje qe i menjhershm.

276
 N personin tim shoqria greke mbronte principet
demokratike pr t cilat ka luftuar shum q ti fitoj dhe ti
konsolidoj. Reagimi i shoqris greke pro meje m dha rastin
t zbuloj edhe nj her, Greqin tjetr, e cila sht edhe Greqia
ime, Greqin e demokracis dhe t bashkekzistencs dhe jo at
t ksenofobis primitive dhe t totalitarizmit nacionalist. Esht
pr tu uditur q n nj koh q shoqria greke ecn prpara,
q emigrantt ecin prpara, segmentet t caktuara brenda
mekanizmave represiv kthehen shekuj pas. Prandaj edhe
konflikti nuk sht mes meje dhe shoqris greke, por mes
shoqris greke dhe ktyre segmenteve, t cilat prbjn rrezik
serioz pr demokracin n Greqi. Un i bezdis kto segmente,
sepse nuk i korrespondoj stereotipit q ata duan t mbizotroj
pr emigrantt shqiptar, sepse nuk i korrespondoj stereotipit
t tyre nacionalist. Un jam shqiptar dhe jam shum krenar
pr kt, por n t njjtn koh ndjehem antar i shoqris
greke dhe dua me pasion t mirn e Greqis, ashtu si dua me
pasion edhe t mirn e Shqipris. Kt e bj duke qndruar
larg nacionalizmave primitiv, madje shpesh duke u ndeshur
me ta. Kjo besoj se i shqetson pa mas segmentet nacionaliste.
Un besoj se rasti im prbn nj skandal t vrtet politik,
prandaj edhe jam i vendosur ta promovoj shtjen
pavarsisht nse ajo zgjidhet brenda dhe jasht Greqis, n
mnyr q t sensibilizoj opinionin pr gjendjen e emigrantve
n Greqi.
Kur kto gjra ndodhin me mua, q nj far soji prbj nj
person publik dhe t njohur n Greqi, far ndodh vall me
emigrantt anonim? Rrnqethem vetm kur i bj pyetjen
vetes...
Mendoj se testi i vrtet, bankoprova pr demokracin
greke jan emigrantt, sht trajtimi i tyre, respektimi i t
drejtave t tyre dhe intregrimi i tyre n shoqri. Ktu do duket
nse Greqia sht br me t vrtet nj vend europian apo
sht peng e segmenteve nacionaliste, ksenofobe, t cilat jetojn
n nj epok tjetr.

277
 Edhe dika tjetr dua t shtoj. Nj prej arsyeve q nguroja
ta bja publik rastin tim ishte edhe fakti se mos emigrantt
friksoheshin, se mos fillonin dhe thonin kur ia bjn
Gazmend Kapllanit kt, mendo far mund t na bjn neve.
Por ndodhi e kundrta.
Jam prekur shum nga emigrantt q m telefononin ose
m ndalonin n rrug dhe m thoshin: Gazi na ke pas. Ta
bjn ty kt, sepse duan q ne t tjert t ulim kokn, por ne
nuk do ta ulim kokn....
Nga ana tjetr, reagimi i shoqris greke pro meje duhet
tu jap rastin emigrantve shqiptar t kuptojn se nj pjes e
mir e shoqris greke krkon t bashkekzistoj me ta, sht
aleate e tyre. Prandaj edhe emigrantt shqiptar duhet t
organizohen me mir q t komunikojn n mnyr m efikase
me shoqrin greke. Duhet t kuptojm se bashk, emigrant
dhe grek mund t krijojm nj shoqri m njerzore, me m
pak racizm, me m pak histeri nacionaliste.
- N takimin e kryeministrit Nano me nj grup t vogl
intelektualsh n Greqi, Gazmend Kapllani nuk foli, preferoi
heshtjen, n nj koh kur heshtja sht larg natyrs s tij. Keni ndonj
koment?
- Besoj se nuk jam nga ata q kam nevoj t flas pr t
folur. Kuptova se skisha gj pr t thn ose ishte e kot t
thoshe dika n at takim, prandaj nuk fola.
N do rast, prej qeveritarve tan, un do krkoja gjra
shum minimale.
E para: pasaporta pr emigrantt dhe
E dyta: t ndalet kjo tortur e pamas npr radht e
ambasads e konsullatave. Shqiptart ndjehen t huaj edhe
kur kan t bjn me shtetin e tyre. Radh n prefektuara, radh
n dogana, radh n ambasad, kudo radh ofenduese, kudo
bakshishe pr gjra minimale, kudo humbje e dinjitetit njerzor.
Un kam arritur n konkluzionin se politikant tan, t
cilt gufojn prej patriotizms, nuk i duan emigrantt.
Emigrantt pr ta jan persona non grata. E para, sepse

278
emigrantt kan prftuar, qoft edhe n kushte minimale, nj
kultur politike demokratike.
E dyta, sepse jan t pavarur nga ana ekonomike dhe
politikant tan nuk i fusin dot n sistemin e tyre t korruptuar
mafioz dhe klientalist.
Prandaj ata do t donin q emigrantt t qndronin sa m
larg Shqipris. Prandaj edhe emigrantt nuk duhet tua
plotsojn dshirn.
Emigrantt q gjenden n vendet fqinje, Greqi dhe Itali,
duhet t jen t pranishm n Shqipri, mund t bhen
lokomotiv pr zhvillimin demokratik dhe ekonomik t
Shqipris. Ata duhet t kuptojn se jan nj forc e madhe.
Ktu sht prgjegjsia e vendeve europiane: ato duhet t
krijojn kushtet q emigrantt shqiptar t ndjehen qytetar t
vendeve t tyre dhe jo ti ln n kt gjendje gjysm t
paligjshm, si ndodh n mnyr skandaloze n Greqi.
Emigratt duhet t ken mundsin t lvizin me lehtsi
maksimale, sepse kshtu mund t ndikojn shum pozitivisht
n ekonomin dhe politikn shqiptare. Kjo sht n interesin e
Shqipris, por edhe t vet Europs.
Edhe dika tjetr, krkoj prej qeveritarve tan mos t na
bjn t skuqemi. Sepse, personalisht, skuqem kur gazetar apo
politikan grek m thon q qeveritart tan kalojn tre
erekun e kohs s tyre n Greqi duke u zabrahinosur npr
stritize dhe qendra dfrimi popullake, ku harxhojn shuma
marramendse.
T bsh kaq qejf kur ke nj popull kaq t varfr nuk sht
vetm skandal, por edhe krim...

279
NJ LLAMP Q NDRIOI SHQIPRIN

Bised me mjekun Vasil Llajo

- Dashuria pr Atdheun fillon nga dashuria pr vendlindjen.

- Greqishtja pr mua sht mma, kurse shqipja sht fmija.
- Tirana sht e ardhmja e jets sime.

- Vasil Llajo, nga Dhivri, lindur n Sarand ku ka kaluar

fmijrin dhe ka mbaruar shkolln e mesme t prgjithshme me
mesatare dhjet, student pr mjeksi n Universitetin e Tirans,
diplomuar me mesatare shum pran dhjets, mjek n Athin. far
rrjeshtash t tjer do ti shtoni jetshkrimit tuaj?
- Si mjek, pr her t par fillova t punoj n qytetin e
lindjes, n Sarand. Punova disa muaj n spitalin e qytetit. M
pas shkova n zonn e amris; n Markat, Pinat, Janjev
dhe n Konispol. Pas dy vjetve n baz, sipas nj rregulli t
athershm q studentt q kishin mbaruar shklqyeshm i
merrnin n institucionet qendrore, fillova punn n klinikn e
neurokirurgjis n spitalin nr. 2.
- Me k ke punuar atje?
- Si anestezist kam punuar me Tritan Shehun, Sokol
Omarin, Ilir Rrokon, Arben Finon etj., t cilt jan korifejt e
anestezis n Shqipri. Si anestezist i neurokirurgjis kam
punuar me mjek t till q kan br histori n neurokirurgji
si Arian Xhumari, Xhelal Kurti, Mentor Petrela etj. Ariani nuk
sht m, por emrin e tij mban klinika e neurokirurgjis. Me
Profesor Mentor Petreln, q sot sht shef i neurokirurgjis,

280
vazhdojm t kemi marrdhnie profesionale e shoqrore, ashtu
si i kam edhe me anestezistt e njohur, t cilt ishin msues t
mi, kurse tani jemi koleg.
- N cilt vite keni punuar n neurokirurgji?
- N neurokirurgji kam punuar nga 1985 deri n vitin 1992.
N vitin 1992 erdha n Greqi vetm. Punova deri n vitin 1995
n spitalin KAT, spital me drejtim kirurgjikal e traumatik.
- That q n Greqi erdha vetm, si ta kuptojm?
- Duke qen n Greqi asnjher nuk e kam shkputur
vmendjen nga Shqipria. Ndiqja ritmet e zhvillimit n Shqipri,
shihja perspektivn, ndiqja ent komunikuese t saj me Evropn.
Ajo dalngadal po hynte n shinat e saj, shina n t cilat do t
ecte edhe arsimi, kultura, shkenca, shndetsia etj. Kshtu n
vitin 1994 u ktheva, lash Athinn dhe u ktheva n Tiran.
Mendova se ishte koha q edhe n Shqipri t investohej n
teknika dhe teknologji t reja mjeksore. Mendova se ishte e
domosdoshme q n Shqipri t instaloheshin aparatura
mjeksore elektronike, njra prej t cilave sht skaneri. N
Shqipri n at koh nuk ekszistonte diagnostikimi i smundjeve
nprmjet skanerit, nuk kishte skaner. Duke qen edhe n
neurokirurgji dhe duke par se shum pacient shkonin jasht
shtetit pr t br kto ekzaminime, me inisiativn time private
dhe n bashkpunim me disa koleg n Tiran, n vitin 1995
hapm klinikn e par private dhe instaluam skanerin e par.
- Ku e mort skanerin ?
- Skaneri ishte prodhim i nj kompanie gjermane, i
kompanis s mirnjohur Siemens. Kur vajtm n Gjermani,
n qytetin ku prodhohen aparaturat kryesore mjeksore t
Siemens-it q quhet Erlanger, n salln kryesore t ktij
institucioni t fuqishm gjerman, kompani q ka 40 pr qind
t tregut botror pr aparatura mjeksore, vmendjen na e
trhoqi nj hart e madhe e bots, mbi njqind metra katror.
N hart ishin vendosur llampushka n t gjith vendet e bots
ku kishte skaner. Deri n at koh Shqipria ishte fush e zez.
Ne ishim ata q ndezm llampushkn e par n at hart t

281
madhe gjigante. Ne vum nj llamp q ndrioi Shqiprin.
- Sa ndejtt n Tiran?
- Lash Greqin, lash spitalin ku punoja, lash Athinn dhe
shkova n Shqipri, n Tiran. Ndejta atje dy vjet, n vitet 1995-
1997. Punova n neurokirurgji si shef i anestezi-reanimacionit
dhe ndrkoh paralel punoja edhe n klinikn mjeksore q
quhet Intermedica ku shte instaluar skaneri. M pas
realizuam nj bashkpunim me francezt pr t br mbulimin
e t huajve permanent n Shqipri, si ata t ambasadave, t
krkimeve t nafts etj. Me nj ekip tjetr greksh hapm nj
laborator me eko dhe endoskopira. Ky aktivitet vazhdoi deri n
vitin 1997. Me ngjarjet e asaj kohe un u riktheva n Greqi me
gjith familjen, u riktheva n KAT si anestezist, por nuk prisha
aktivitetin q kisha n Tiran. Vazhdova kt aktivitet, t cilin
akoma sot e kam. Vete e vij her pas here, aq sa un e gjykoj t
arsyeshme prezencn time atje.
- Ku sht kjo qendr ?
- sht afr Fakultetit t Shkencave t Natyrs. Midis
maternitetit t vjetr dhe trenit sht ngritur nj pallat, n katin
e dyt t t cilit kam bler rreth katrqind metra katror
ambiente. Ktu sht instaluar qendra diagnostikuese q quhet
Intermedica. Aty sot sht nj laborator i pajisur me t tra
aparaturat pr kryerjen e analizave. far analizash bhen n
bot sot, nisin aty. Kuptohet, aty bjm aq sa mund t bhen,
nj pjes t analizave, ata q jan tepr specifike, q kan t
bjn me ADN-n dhe me biopsin molekulare, n
bashkpunim me Universitetin e Athins, i bjm ktu.
- Ju keni nj diplom mjeku t Universitetit t Tirans. Si e
ndjen veten nj mjek i UT n institucionet mjeksore t Greqis?
- E ndjen si kolegu mes kolegve. Diploma e Universitetit t
Tirans, n vitet q ne mbaruam, mund t them se ishte nj
diplom e barabart me t tjerat nga niveli i prgatitjes son
krahasuar me nivelin e vendeve t tjera perendimore. Flas pr
at koh, sepse sot nuk e di si mund t jet niveli i studentve,
mund t jet edhe m i mir, sepse sot kan hyr edhe teknikat

282
dhe teknologjit e kohs, kompjuteri, aparaturat elektronike etj.
Nj mjek i vjetr shqiptar ka sy edhe vesh pr t diktuar
smundjet, shqisa q jan zhvilluar nga mungesa e shqisave
teknike, ndrsa nj mjek ktu prdor m tepr mjetet teknike
Ne mjekt shqiptar q erdhm ktu, arritm t kryqzonim
njohurit tona me mungesn e mjeteve q kishim aty me
ekzistencn e mjeteve ktu. Ky lloj kryqzimi, ky hibrid doli m
i mir se sa ishim ne vet aty. Ne arritm t kombinonim t dy
kta faktor, edhe aparaturat moderne, dhe njohurit q kishim
nga shkolla dhe nga prvoja e puns. Nj mjek shqiptar, me
dijet dhe prvojn q ka, hyn shum shpejt n tregun mjeksor
t kohs, hyn me nj siguri t plot kudo, n Greqi, Itali Gjermani,
Franc, Amerik, kudo. Fakti ka treguar q shum mjek q jan
larguar nga Shqipria dhe kan vajtur n Perndim kan treguar
nivel shum t lart dhe jan koleg t nderuar midis mjekve
n klinika t nivelit primar me kardiokirurgji, me neurokirurgji,
me angioplastika etj. Ata jan atashuar aty fare mir.
- A ua kan krkuar ktu diplomn ose si i thon lejen pr
ushtrimin e profesionit?
- Un kam barazuar diplomn shqiptare me diplomat
evropiane n vitin 1991, pa pas synimin q t vija ndonjher
n Greqi. Mendova q meqense Shqipria u hap, duhet t
hapeshim edhe ne, t barazohesh diploma jon me diplomn
e Evrops. Mund ta barazonim nprmjet shoqats s
anenstezistve t Evrops ose me ndonj shoqat t
anestezistve t nj shteti ku ne mund t shkonim. Un e bra
n Greqi. E mbrojta n institucionin shtetror q quhet
DHIKACA, i cili bn njohjen e diplomave nprmjet dhnies
s provimeve. Un dhash ather pathologji dhe kirurgji. Pas
dhnies s provimit t mjeksis s prgjithshme q barazohet
kjo me diplomn e mjekut t prgjithshm, dhash provimet
pr marrjen e diploms s anestezistit, pr njohjen e specialitetit
tim. Provimi ishte shum i vshtir. Megjithat, un isha nga
ata q e morn provimin me her t par. N Greqi jepet nga
dy, tre e katr her, deri sa ta marrsh. sht provim i vshtir

283
se do t prgjigjesh tashm jo n nivelin e mjekut t
prgjithshm, por n nivele t larta specialiteti e si i till
krkesat jan shum t larta.
- Tani ku punoni?
- Me marrjen e provimit ika nga sektori shtetror dhe
kalova n sektorin privat, sektori i cili ka rrisqet e tij, por sht
m i mir jo vetm nga shprblimi, por edhe nga ajo q nj
mjek e tregon veten e tij m mir. N sektorin privat duhet t
jesh m konkurrues, m luftarak, duhet t jesh gjithmon n
korrent t t rejave t shkencs dhe t tekniks, sepse anestezia
sht nj specialiteti i till q shpesh krkon edhe teknika t
reja. N sektorin privat teknikat e reja futen t parat.
- Po aktiviteti n Tiran?
- N vitin 1997, kur u riktheva n Athin, lash t hapur
aktivitetin n Tiran, aktivitet t cilin e shoh si t ardhmen e jets
sime.
- Ju bashkpunoni edhe n turizm?
- Duke punuar pr vete mendova se duhet t punoj edhe
pr familjen time, pr gruan dhe fmijt. Gruaja, Anila, ka
mbaruar pr matematik. Pasi i rriti fmijt erdhi momenti q
edhe ajo duhet t punonte. Kshtu bashkuam dshirat,
bashkuam bizneset dhe s bashku me Lulzim Mollohollin
hapm nj agjenci turistike, agjencin ILIRIA TRAVEL. Atje
punon edhe gruaja ime, bashk me gruan e Lulzimit.
- N takimin me intelektualt ju shprehet dshirn pr tu kthyer
n Shqipri. Ju jeni minoritar
- Ju kuptoj. Un do t hiqja nj paralele t till: Gjuha
amtare pr mua sht greqishtja, ajo sht mma, kurse shqipja
sht fmija. Pr njrn kemi dashurin pr nnn dhe pr
tjetrn kemi dashurin pr fmijn. Ne dhe fmijt tan jemi
lindur e rritur aty, jemi ushqyer me dashurin pr at vend,
me dshirn pr ta par at vend t ec paralel me Greqin
edhe me t gjith Evropn, me dshirn e mir q secili t vr
nga nj gur n ato mure q po ndrtohen avash-avash, n at
konstruksion q ka vshtirsit e veta t rritjes. Un mendoj se

284
gjithsecili, duke kontribuar aq sa mundet, duhet t vr nj
tull q t bhet nj ngrehin e till ku t gjith ne t ndjejm
krenari, ta ndjejm Shqiprin se sht nj shtet q i takon
Evrops, nj shtet me ligjet dhe normat e ksaj Evrope t
prbashkt. Nuk e kam par asnjher veten t ndar n
minoritar apo shqiptar. Un jam nj njeri q kam lindur n
Shqipri, jam rritur n qytetin e Sarands dhe si i till, si ka
thn dikur ajupi, dashuria pr atdheun fillon nga dashuria
pr vendlindjen. Vendlindja ime sht Saranda dhe paralel
dashuria ime pr Sarandn sht rritur edhe pr Shqiprin.
- Sa fmij keni?
- Kam dy fmij. Djali sht 20 vje. Sot sht student pr
mjeksi n Rom n fakultetin La Sapienca. Vajza sht 15
vjee dhe sht n klasn e 8-t. Djalin e quajn Ari, kurse
vajzn Polina.
- Nga vshtrojn fmijt?
- T dy fmijt flasin fare mir shqipen, sepse ne n shtpi
flasim shqip. Gruaja, Anila Treska (Llajo) sht me origjin nga
Kora, e lindur e rritur n Tiran, sht mbesa e prkthyesit t
njohur t frngjishtes Misto Treska. Asnjher nuk kam jetuar
dilemn pr fmijt se ku do t jetojn n t ardhmen. Ata le ta
vendosin vet ku do t jetojn n Greqi, Shqipri apo diku tjetr.
Detyra ime si prind sht q ti edukoj ata me dashurin pr t
dyja vendet, edhe pr Shqiprin edhe pr Greqin, sepse
dashuria nuk prcaktohet nga faktori ekonomik. Duke qen me
origjin t dyfisht. fmijt e mi duhet t duan t dy vendet njsoj.
N kt prizm nuk kemi br ndarje se ku do t jetojn.
- N mbyllje far mesazhi ka pr lexuesin e EMIGRANTI-t
mjeku Vasil Llajo?
- Ka ardhur koha q ne duhet t paraqesim ann e mir t
medaljes son. N qoft se dikur ishin n prqindje t vogl ata
q punonin n institucionet shtetrore e private, ata q kishin
bizneset e tyre dhe balanca e puns anonte nga puntort,
tani dika ka ndryshuar, nj pjes e shqiptarve dhe
minoritareve kan hapur bizneset e tyre, kan edhe shtpit e

285
tyre, jan inkluduar n shoqrin greke, kan kuptuar se
adaptimi n kt shoqri nuk sht thjesht adaptim n shoqrin
greke, por sht adaptim n shoqrin evropiane. Lvizja e
lir do t bhet si lvizja me diferencn e presioneve. Nj pjes
e jona do t vej n Shqipri, nj pjes do t mbetet n Itali e
vende t tjera dhe gjithsecili do t marr me vete n mnyr
t pashmangshme kulturn nga ka ardhur. Kshtu do t
kmbehen kulturat. Ambasador m t mir ne nuk mund t
gjejm. Evidentimi i ktyre elementve pozitiv q kan filluar
t shfaqen, evidentimi i individve t cilt jan duke br t
tilla aktivitete q krkojn nivele t larta t tekniks, teknologjis,
shkencs etj., n t gjitha fushat, sht nevoj e kohs. Sot jan
fmijt tan krenar pr hapat q kemi hedhur ne, q kemi
arritur jo vetm t integrohemi, por t bjm prpara. Avash -
avash do t jemi ne krenar pr fmijt tan, t cilt studiojn
e shum fmij jan t shklqyer n shkollat e ktushme. Mir
sht q t evidentohet se sa fmij shqiptar jan n shkollat
ktu dhe sa kan vajtur n universitet. Ka ardhur koha q t
paraqesim dinjitetin ton, njerzit ton t kohs evropiane.
N qoft se n emigracionet e mparshme shkonin vetm
burrat, shqiptart kan shkuar n emigracion bashk me grat
e fmijt, duke i dhn nj kuptim tjetr emigrimit. Kemi shkuar
me njerz me arsim t mesm dhe arsim t lart. Nj pjes
kan marr edhe fmijt me arsim t lart, pavarsisht se n
fillim u sht dashur t punojn n pun q nuk prkojn me
profesionin e me nivelin e tyre arsimor. Gradualisht, gjithsecili
ka gjetur vendin dhe vetveten. Kjo sot duhet t evidentohet,
kjo duhet t dal n vend t par, kjo duhet t dal n pah
edhe n mass-mediat. Fatkeqsisht, masmediat shqiptare i
qndrojn larg ksaj t vrtete t madhe q na nderon t gjithve
e na nxjerr para bots krenar.
- Faleminderit. Me siguri do t takohemi prsri, si shqiptari
me shqiptarin, jo si mjeku me pacientin.
- Nderi sht i imi.

286
 NJ MESAZH I CEKES NGA SKRAPARI
N qoft se ti si prind nuk i mson fmijs t flas
shqip, pr mua sht e dhimbshme

- Bised para faqjes n Dhafni t Athins m 4 mars 2007

- Mirserdht n Athin! Si e ndjen veten Cekja midis

emigrantve?
- Pr mua sht knaqsi e respekt, sht nder q ndodhem
sot n mes t shqiptarve, miqve t mi, vllezrve dhe motrave
t mia. Sinqerisht jam shum i knaqur, shum i lumtur. Ne
humoristt kemi nevoj pr njerz, jemi njerz, sidomos n
emigrim ku jeni ju, miqt dhe vllezrit tan, ne ndjehemi m
t ngroht dhe humori yn deprton shum thell, kjo sepse
me t lidhen malli, dashuria pr artin, pr njerzit e larguar.
Ne na presin jashtzakonisht mir dhe un jam shum, shum
i knaqur dhe e bj humorin me shum dshir, me shum
knaqsi, me shum qejf dhe me shum vullnet.
- Si e ndjen veten Cekja kur qeshin spektatort?
- Shiko, nj artist, i do lloj zhanri, qoft i humorit, qoft i
drams, i baletit, n t gjitha llojet e gjinive, n t gjith bagazhin
e viteve t humorit t tij, knaqsin e ndjen kur spektatori e
mirpret, e duartroket. Ajo sht knaqsia m e madhe q i
jepet nj artisti.
- Po vet Cekja kur qesh?
- Qesh. Cekja qesh kur nuk qesh (he, he, he... qesh).
- Po kur qan?

287
 - Zakonisht un jam tip i ndjeshm, shum i prekshm.
Edhe nj film q ka nj dram, edhe nj video m bn t lotoj.
Kjo sht e vrtet, sht shum e sinqert.
- N karriern tuaj t gjat, disa dhjetravjeare, cili ka qen
asti m i gzuar?
- asti m i gzueshm n karriern time ka qen lindja e
djalit mbas dy gocave...
Un isha n shfaqje n Skrapar kur m vjen haberi: Ceke,
gzohu fort, se t ka lind un! Shfaqja ishte n orn gjasht.
N at koh pinim frnet. Nga gzimi i madh ia fus me frnet
dhe piva aq sa nuk mbaja mend asgj. Un kisha ngarkesn
m t madhe, skeet e humorit i kisha un, gjasht materiale.
Kolegia ime Pranvera Veizi, q sht n Amerik, m lajmron
Ceke hajde si filloi shfaqja. Salla ishte mbushur plot e prplot.
Pan gjendjen time. U alarmua regjisori dhe t gjith. Filluan
me uj. M lan kokn, bra dush... Nuk dilte pija pr qamet.
Prit e prit... Nxorn kngtarin e par, t dyt. Salla thrriste
Cekja, Cekja....
- Dal un... Mirmbrma!- un. Mirmbrma!- ata. A
jeni mir? - un. Mir, o mir, si skraparllinjt - ata. T
tr jeni mir? - un, Mir, o mir - ata. Nga shtpia mir?,
Mir - ata. Kaq kisha un - u thash. - Natn e mir!. Ata
Biz... e dinin numr ata. Biz e biz... Dola prap un dhe
krkova nj karrige. U ula n karrige dhe qesh ata, qesh un,
dhjet minuta pa folur. Un u thoja: Ju jeni t tr budallenj,
ata ha...ha...ha . E dinin numr ata. Dy krah dhe m nxorn
prjashta.
I krkuan falje spektatorit. U than na falni t dashur
spektator. Cekja ka nj gzim shum t madh, i ka lindur
un. E gjith salla Ti rroj uni! Nuk ka problem Ju tha
spektatorve se do t takohemi nesr prap. Edhe tani m
emocionon kur e prshkruaj at. Shfaqjen e kemi br t
nesrmen. Kjo ka qen ngjarje pr mua. Pr her t par n
jetn time q kam dal i dehur n sken.
- Kur ka ndodhur kjo?

288
 - N vitin 1982.
- T kritikuan?
- Po, po. M kritikuan paksa. Megjithat m faln.
- N Greqi sa her ke ardhur?
- N Greqi kam ardhur disa her, por pr koncert kjo sht
hera e dyt. Kam ardhur para katr vjetsh me nj aktor t
Beratit, Aleksandr Rrapi q jeton ktu n Greqi dhe ka luajtur
edhe n nj serial filmi grek. Kjo sht hera e dyt q vij pr
koncert. Jam i pakonsumuar. E ruaj paksa veten sht e
vrteta, nuk vrapoj shum. Vrapoj me aq sa kam hapin tim.
Nuk jam lakmiqar. E ruaj paksa veten n kuptimin e mir t
fjals. Jam n gjendje jo t keqe. Jetoj normalisht. Jam as i pasur
dhe as i varfr. Jetoj shum normallisht. Jam i lumtur me
familjen time. I pasur nuk bhem dot se babai duhet t m
linte prona trashgimi q t bhesha i pasur. Arti nuk t bn t
pasur, por t jep knaqsi nga ana morale, shpirtrore, takimet
me njerzit, sht nj knaqsi.
- Sa vje jeni?
- Ah! Ktu m kape pak ngusht. Po t m pyessh sa vje
jam me mendje jam njzet e pes vje, kurse me mosh pes
pik pes.
- Qenke i ri?
- Po t prdor batutn e filmit Nj baba tepr q thot
H! I mir t duket? Pak i lodhur - thot ajo, kur martohet
ifti me at plakn, gruan e vjetr. Por a mbahesh? - m
thot mua ajo. Un i them Po t m mbajn-mbahem. Me
nj fjal mbahem mir (qesh)
- Mir. Po far ishte ai truku i Cekes me familjen?
- Ajo ka qen nj kamer e fsheht origjinale dhe nj shaka
e rnd me familjen. Jo dokush mund t bj nj shaka kaq t
rnd me familjen. Por, duke ditur q kam nj grua shum t
mir dhe nga ana shpirtrore me nj forc t jashtzakonshme,
me nj karakter t pabesueshm, q di t fal, kur thot Mirush
Kabashi Kjo sht grua q di t fal. Dhe m kujtohet
momenti, tani jam i emocionuar dhe kur e shikoj them Un e

289
paskam br kt budallallk?, kur i them gruas: T m falsh
nj gj. far? - tha ajo. T kam tradhtuar njher n jetn
time. Po ska gj, - tha ajo. T bhesh mir ti, po kush po
pyet. Kjo ishte fjala m e mrekullueshme q ka lshuar nga
goja, se po t ishte ndonj tjetr grua: Qen bir qeni do t
thoshte! far? Ke tradhtuar? M plasi... dhe mbaroi ajo pun.
- Kur e ka ndjer veten m ngusht Cekja?
- Ngusht e kam ndjer veten tek filmi Nj baba tepr,
n momentin q m var Behar Mera n pem. Kam ndejt katr
or i varur. M doln syt si topa ping-pongu nga dielli, koha.
Filmi ka momentet e tij, por atje e kam ndjer veten m pisk.
Thash un: O do e bj tani, o nuk kam pr ta br kurr. U
nervozova paksa. Xhiruan. Mir doli. E kam ndjer veten
ngusht nga ana skenike, vshtirsi.
- far do tu prcillje emigrantve nprmjet gazets
EMIGRANTI?
- Do tu prcjell nj mesazh shum t sinqert. Mos harrojn
nj gj. Fmijt q kan lindur dhe po rriten MOS T
HARROJN GJUHN SHQIPE. Un kam tre motra, kam nipr
e mbesa dhe u bra keq kur fmija, uni katr-pes vje, vetm
greqisht fliste dhe nuk komunikonte asnj fjal shqip. Kjo sht
e dhimbshme. I thash motrs: Motr! Mos harro nj gj. Je
nga Skrapari. Tani un jam br gjysh vet dhe kur thoshte
plaku Bir! T duash vendin tnd, nnn, baban se po nuk
deshe nnn e baban nuk do krknd, por ama gjuha sht
gjuh. N qoft se ti si prind nuk i mson fmijs t flas shqip,
pr mua sht e dhimbshme.
- Cekja nga Berati sht?
- Jo un jam nga Skrapari, puro me nn e me bab. Jam
nga nj fshat i thell malor, ku dhia zbret me frena dore,
Visock, n Qaf, n rrugn e Potomit.
- Ceke! Faleminderit! Pa shndet e gzime n familje e kudo.
- Faleminderit!

290
 IRODHIO I LASHT KNDON SHQIP
Meditime

Ulur n nj nga shkallt e gurta, shkall q prej m se

dymij vjetsh kan mbajtur t ngrir vshtrimin e miliona
njerzve, ardhur n koh e hapsir, mbi at hark q prbn
skenn e at sfond q prbn historin e artit t t gjitha
kohrave, hap flett e kujtess dhe shkruaj...
Nj ecje e leht, nn vshtrimin e syve modern
dritprcjells, ma ngrin lapsin diku thell n flett qeliza t
pashkruajtura t trurit. Jan hapat e Alpaslan Ertungealp,
dirigjent turk, q akustika e mrekullueshme e teatrit i prcjell
shkallve t mermerta, duke i ngjitur lart, majave t gurta t
Akropolit t lasht...
Salla ka ngrir zrat, celulart, aparatet fotografike e
televizive. Dirigjenti ngjitet lart, bn vend para tavolins
dirigjuese, hap fletn e par t nj libri t madh prej nga nxjerr,
me nj t drejtuar t shkopit kroje melodish...
Nj gjmim daulleje, si gjmimet n honet e thella t Olimpit
- Fron t Perndive, si trmetet zanore n Bjeshkt e Namura,
m ngre lart, m merr me vete, m prcjell n vende t njohura
e t panjohura, m bn shqiponj krahhapur mbi qiejt e kohs
son.
Instrumentet n duart dhe gojn e Orkestrs s Ngjyrave,
njerzve, virtuoziteti i t cilve sht i njohur, her ia marrin
solo e her her buasin, gurgullojn duke nxjerr ujin kristal

291
t burimeve, vrungullojn duke marr e prplasur theqafjeve
furtunat e orteqet malore, marrin e ngren n qiell kngt e
zanave, prplasin e fusin dymbdhjet pash nn tok kokat e
bajlozve t zinj...
- Ku jam? Ku jemi? N nj teatr ku luheshin tragjedit e
lashtsis apo n teatrin e madh t maleve, luginave e fushave
ku kan knduar zanat e jan luajtur tragjedit e mdha t
jets s vendit tim? Ku m on Vasil Tole me notat e
mrekullueshme muzikore? Ku m on Ismail Kadare me at
prkthim dhe prkim n koht moderne t nj tragjedie t
lashtsis greke?
Ndjej n shpirt uverturn e mrekullueshme... Ndjej se si
ngjiten n sken e kndojn shqip...
Po, po shqip! Nj shqipe me theks japonez t Hiroyuki
Naritas e Michiko Hayashit, kinez t Wei Long Taos, sllav t
Katerina Hebelkovas, Anna Taneevas e Tatiana Rubinskajas,
grek t Vula Amiradhakit, meksikan t Monica Guillen
Chaves...
N monitor, lart, mbi kolonat mbi dymijvjeare, shqipja
transformohet n greqisht...
Hedh vshtrimin mbi sken, nxjerr vjedhurazi aparatin dhe
ngurtsoj pamjen. E kthej shikimin majtas, djathtas, lart dhe
ndjej se si njerzit, grek, shqiptar, kinez, japonez,
evropian, njerz nga t pes kontinentet e bots jan shkrir
nn melodit e vendit tim.
Vasil Tole nuk m le ktu, m merr n krah me melodit e
tij dhe m on larg, shum larg n vendin tim. M ngjit n
Bog, n ato pllaja t mrekullueshme ku vetm nj her, disa
or, kam jetuar n t rit tim. M on lart e larg, lugins s
Valbons duke m nanurisur me shkumzimin e atij uji kaq t
kthjellt e kaq t ftoht, melodin e t cilit e kam n shpirt prej
m se dyzet vjetsh. M ngjit grykave t ngushta, ku edhe
zogjt nuk i hapin plotsisht flett se mos u takohen me
shkmbenjt. M fut n Shpelln e Dragobis, m ngrin bashk
me krushqit e legjends n nj pllaj malore t Bjeshkve t

292
Namura ku Zanat, Muji dhe Halili kan br rrnj n
legjendn e madhe shqiptare. M tej m zbret but-but, si t
shkel n nj shilte mbushur me lesh deleje Rude, fushs s bukur
t Kosovs...
Nuk don t m lshoj Vasil Tole. As edhe un nuk dua t
m lshoj. Ai bredh e m sjell nga larg melodit e vendit tim
kurse un, si t zgjidh nj fjalkryq apo t dal nga nj labirinth
i lasht, vazhdoj t udhtoj npr vendin tim. Ngjitem n
Korab, n zemr t tij, n at vend q quhet Panair, atje ku
ujrat e dbors shkrijn n burime t ftohta, mblidhen e
humbasin midis shkmbenjve pr t dal diku n bjeshkt e
Radomirs duke formuar Veleshicn ujpastr. Ngjitem n
Gram, n Bjeshkn e Zonjave marr me vete blegrimat e deleve
dhe qingjave, fluturoj mbi Drin e ndalem n malet e Lurs, n
Gjagjisht e Runj, pr t pir uj krojeve e pr tu lodhur me
pamjen e zambakve t Liqenit t Luleve n sy.
Nuk m l rehat Vasili sot, nuk don t m lr, por edhe
un nuk dua ta l. M merr pr dore dhe un si manar i shkoj
pas pr tu ngjitur maleve dhe bjeshkve t Jugut. Jam ngjitur
atyre maleve n t rit tim, jam ngjitur dhe n pentagramin e
fsheht t shpirtit m kan mbetur notat e maleve t Skraparit,
t Qaf - Devris, t Gjerbsit, Melovs e Rehovs q n sy kan
Tomorrin e lasht dhe malet e Kors e t Pogradecit tutje pyllit
t majave shkmbore. Kam hyr edhe n pentagramin e gryks
s ngusht t Prmetit, ku mbret i instrumentit sht Javer Bariu
e perandor i kngs lirike shqiptare sht Mentor Xhemali.
Jam ngjitur n t rit tim edhe n Ku, Kallarat, Bolen e
Trba, lugins s bukur t Shushics. Kam fut n shpirt
bilbilejt e ison madhshtore labe...
Jam ulur edhe n breg t liqenit t Pogradecit e kam bredhur
fushs s Kors, asaj treve t vendit tim q ka ngjiz n shpirtin
e t riut dhe plakut gzimin q sjell melodia e kitars dhe
serenata korare.
Atje ku kam qen e ku nuk kam qen m ngriti e m oi me
muzikn e tij Vasil Tole...

293
 Nga orkestra q na sjell jehonn e bubullimave dhe
shtrngatave n malet e vendit tim? Nga vjen kjo shkreptim?
Nga dritat q lpijn skenn apo nga rrufet e legjendave t
vendit tim? Nga vijn kto pika uji? Nga shiu apo nga lott e
nns s Doruntins? Nga shiu apo lott e motrs s Gjergj
Elez Alis q prej nnt vjetsh lan plagt e vllait pr ta
shruar e ngritur n kmb pr ti dal prpara e pr ta futur
shtat pash nn dh Baljozin e zi t ardhur prej prtejdetit?
...
U largova nga Irodhio, ndrsa qielli siste holl lott e
legjendave. Me vete mora mbresat e nj mbrmjeje t madhe
t muziks shqiptare, mora edhe disa fotografi me autorin e
opers, me Vasil Tolen, n shoqri t Leokakos, mik i Shqipris
dhe i shqiptarve, muzikolog, i cili ka shkruajtur parathnien
e operas dhe Antifaros, botues i revists m t rndsishme
muzikore n Greqi. Me vete mora edhe shpresn, dshir e
madhe e autorit, q opern ta shoh nj mbrmje n teatrin
ton t operas.

Athin, 30 shtator 2005

DY FJALE PER EUMENIDET

Opera Euminidet, i vetmi fragment i tragjedive greke q

mbyllet me nj fund t lumtur, sht prkthyer nga shkrimtari
i shquar Ismail Kadare dhe shnon nj prej majave t shklqimit
t artit antik. Opera sht shkruar pr solist, kor, recitues,
valltare dhe orkestr. Vasil Tole dhe opera Eumenidet, e cila
u ngjit n skenn e teatrit t lasht Irodhio t Akropolit n
Athin pr her t par m 30 shtator 2005 n orn 20.30 fitoi
mimin e par pr kompozim n konkursin ndrkombtar
Dimitri Mitropoulos, zhvilluar n Athin n nntor 2001.
Jam krenar q pr her t par nj oper shqiptare n gjuhn
shqipe do t kndoj madhshtin e antikitetit t lasht
ballkanik, t ngjizur mbi shkmbinjt e bardh t Olimpit,-

294
thot kompozitori Vasil Tole. Opera Eumenidet i kushtohet
ngjarjes m tragjike t njerzimit, aktit mmvrass t Orestit,
i cili zbulon vrasjen e t atit, Agamemnon, nga e ma e tij
Klitemnestra. Prballja e fmijs - birit me zgjedhjen e vshtir
mes nns dhe babait, mes dashuris pr gruan q e lindi dhe
e mkoi dhe hakmarrjes pr baban e vrar dhe t tradhtuar
njeriut prijs, vendimbrs, Zot, prmbyllet tragjikisht n nj
goditje thike, me zgjedhjen e t drejts pr sundimin e burrit.
Patriarkati merr n kt vepr legjitimitetin hyjnor, duke
sunduar prrallshm brenda gjykimit t nj hyjneshe si Athina,
e cila nuk sht lindur nga nj grua dhe nuk vuan nga
kompleksi i varsive instinktive ndaj nns. Fundi i lumtur i
ksaj tragjedie, kur Athina arrin t zbus ndshkimin pr
njeriun mmvrass, duke shenjtruar Erinit dhe duke i
shndrruar n Eumenid, i jep ksaj vepre nj vler t
jashtzakonshme pr t kuptuar ligjsit e zhvillimit t arsyes
universale njerzore n koh dhe pr t lexuar t shkuarn n
dritn e t drejts natyrore, q antikiteti grek themeloi. Premiera
botrore e opers Eumenidet ose Opera e toks n Athin,
prbn nj kulm pr opern shqiptare dhe gjithashtu nj risi
n prpjekjen pr t zhvilluar n nj shtrat t ri n
ndrkomunikimet ballkanike lidhur me kulturn antike, q
gjeneroi rajoni yn. Prkthyesi i veprs, Ismail Kadare, u b i
mirnjohur rreth nj dekade e gjysm m par, ndrsa
prezantoi prkthimin e tragjedive t Eskilit, shoqruar me nj
ese origjinale, ku gjallonte bindja se shqiptart mbartin ende
t gjalla n traditn e tyre etnokulturore gur t muar tiparesh
nga pasuria e rrall e antikitetit. Kompozitori dhe studiuesi
Vasil Tole sht nj emr i njohur pr publikun shqiptar. Ai
sht autor i shum monografive, ku spikasin Odiseja dhe
Sirenat, grishje drejt viseve iso-polifonike t Epirit, CLUSTER,
The Albanian Intangible Heritage in CD realizuar n
bashkpunim me UNESCO-n, Folklori Muzikor - monodia
shqiptare

295
 I dashur mik!
Jam Vasil Tole. Sinqerisht t uroj q nprmjet shkrimit tnd,
edhe un munda t bja nj udhtim s bashku me Ty, npr
Shqiprin ton t vjetr dhe t re. Urime dhe prshndetje.
Sinqerisht
Vasil S. TOLE
www.vasiltole.com

I dashur Vasil! Faleminderit pr respektin. Para se t

udhtojm n ato vise ku m ove ti me muzikn tnde t
mrekullueshme, ani se at nat ra shi dhe shfaqjen nuk arrita
ta shoh t plot (shiu i fundit i erinieve t zeza t s kaluars
q Ju me muzikn e mrekullueshme i kthyet n Eumenidet e s
ardhmes), do t desha t pim s bashku nj kafe ktu n Greqi.

Athin, 13 tetor 2005

296
 MIDIS GJELBRIMIT DHE KALTRSIS
S HYDRAS

Nuk e di si sht Hidra n muajt e tjer t vitit, n far

raporti jan gjelbrimi dhe lulet ikanak t ishullit me kaltrsin
e prjetshme t detit. Pr mua, n qoft se nj udhtim i dyt
n stin t tjera nuk do t mi prziej ngjyrat, ai do t mbetet
nj ishull i gjelbr, mbuluar me lulet e majit, nj ishull ku
kaltrsia e thell e detit t hyn n shpirt, t fiksohet n retinn
e syve e t bn prjetsisht t lidhur me t
Kshtu m kan br edhe syt e bukur t maleve t Lurs,
ato sy t kaltr mes gjelbrimit t prjetshm t arnenit e bredhit
q i japin dhe i marrin ngjyrn qiellit. Liqenet e Lurs nuk mund
ti shkpus nga arkivi pamor i jets sime, ashtu si nuk mund
t shkpus liqenet e Kacnis, liqene t virgjr para fokusimeve
fotografike, liqene q i shohin vetm barinjt e Selishts n tok
dhe Zoti n qiell. Dhe po t vazhdoja me arkivin e fotokujtess
sime nuk do t leja mnjan as bukurin e Korabit, t bjeshkve
madhshtore, t burimeve kristal, t pyllit e t liqeneve, q pr
mua jan m t bukur se bukurit e Lurs
Nuk e di pse, sa her shoh, n vendin e ri ku jeta m ka
detyruar t jetoj, bukurit e vendit, kujtesa m bn prapa dhe
m kthen n bukurit e vendit tim. Ndoshta se ato bukuri jan
t virgjra, t paarrira nga syri jo vetm i t huajit, por edhe i
vendasve paksa larg. Ndoshta, sepse dshira pr ti virgjruar
ato vende, si i kan virgjruar grekt bukurit e detit dhe t

297
malit, pr ti treguar ato bukuri nudo, m sht br nj lloj
xhelozie.

NJ FLET HISTORIE

Pr Hidrn e Salaminn kisha dgjuar shum vite m par,

n rinin time t hershme. Pr t parn na pati fol me nj
pathos t jashtzakonshm, Penelopa, msuesja jon e vitit
t par t gjimnazit n vitin 1955. Nuk ia mbaj mend emrin
asaj vajze t kulturuar, q thuajse e dinte prmendsh Iliadn
dhe Odisen t shkruar me nj gjuh gegrishte. Di q t gjith
e thrrisnin Penelopa, emr i vn nga klasat m t larta q
kishin kaluar npr rrezen e dijeve t saj t gjera. Ajo, midis t
tjerave m kishte ngulitur emrin e ishullit t Hydras. Salaminn
n kujtes e kam lidhur me betejn e njohur kundr persianve,
me shkmbenj t nnujshm q shkatrruan flotn pushtuese
dhe me Kserskin q pati urdhruar t rrihej deti me krba.
N Salamin jetova tet muaj. Anijet e lashtsis dhe
shkmbinjt e nnujshm nuk e gjeta dot. Gjeta, ndr t tjera
njerz t gjall q flisnin shqip, madje flisnin me nj krenari si
t tregonin floririn e s kaluars s tyre. Atje takova nj grua
arvanitase, Parashqevuln. Ecte drejt t shtatdhjetave, ashtu
si ecte e ma drejt t njqindave. Do ta kisha harruar
Parashqevuln sikur ajo t mos m kthente nj dit rrufeshm
n vitet e fmijris...
Parashqevula, tek sa sodisnim nga maja e kodrs s
Kamateros fshatin prkarshi, Ambelaqin, befas shprtheu me
nj shqipe t pastr.
Kur jeshim t vogla, n dit festash, dilnim ktu n maj
t kodrs dhe u kndonim vashave n kodrn tjetr:

Ambelaqi gropa, gropa

I ka vashat porsi lopa...

U trondita. Ato dy vargje ishin si dy pika uji burimi me

298
vargjet q cucat e mhalls sime u kndonin cucave t mhalls
tjetr n romuzet e ndrsjellta n Ditn e Vers apo pr
Shngjergj.
Nuk e kam harruar dhe nuk do ta harroj kurr at ast
intim jete. N ato vargje gjeta nj grusht dh nga vendi im, nj
grusht dheu t shprishur ai gjaku i shprishur i arbrit
N Hydra jetova vetm 16 or, jetova midis kaltrsis dhe
luleve, jetova midis njerzve t rinj q kishin populluar shtpit
e vjetra hydriote, mes emigrantve, duart e t cilve i kishin
dhn kuptim t ri jets dhe jetess n ishullin e bukur.
N nj enciklopedi popullore, botim i vitit 1976, t titulluar
, ndr t tjera msoj se Hydra sht
populluar nga mesjeta nga shqiptar t Peloponezit

N librin Historia e Popullit Shqiptar, tek flitet pr

mrgimet masive t shqiptarve gjat shekujve XIV-XV, ndr
t tjera theksohet: Shum stratiot shqiptar, ndr ta edhe
Krokodejl Klada, pas paqes veneto-osmane t vitit 1479, u
detyruan t braktisin Moren. Nj pjes e t ikurve u vendos
n ishullin Hidra, Specie, Kuluri (Salamina), Poros etj., ku ende
sot flitet gjuha shqipe. T tjer u vendosn s bashku me familjet
e tyre n Mbretrin e Napolit. Kujtimi i ktij eksodi drejt Italis,
q prkoi edhe me eksodin masiv nga Shqipria t po ksaj
kohe, ruhet akoma sot n vargjet e kngs s hershme t
arbreshve t Italis: O e bukura More (f. 464)
Nj defter osman i vitit 1458, q bn regjistrimin e
popullsis s Peloponezit qendror, ndr 198 fshatrat e
regjistruara, 155 i cilson shprehimisht si fshatra shqiptare.
Nj tjetr regjistr i vitit 1461 veon si shqiptare 16 ndr 20
qendrbanime q kishte zona e Korintit. Akoma n vitit 1668,
udhtari turk Evlia elebi konstatonte se banort e krahinave
q shtrihen nga Kalavita, Voshtica e Troplica deri n Korint
jan arbr q flasin arbrisht. Prej Peloponezit, shum kolon
shqiptar u hodhn n ishujt e afrt t Egjeut, n Salamin
(Kulur), Hidra, Poros, Specie etj.

299
 SHQIPTAR N HYDRA

Kur anija mori kthesn dhe u fut n patkuan q formon

molin e Hydrs, majtas, mbi nj shkmb, nj shkmb tjetr i
derdhur n bronz, Andrea Miauli, kapedani i madh i
arvanitasve, njeriu q bri epok me anijet dhe trimrit e tij
dhe t hydriotve n revolucionin grek, ishte i pari i konakut
mikprits
E mora kapedanin e madh dhe e futa n celuloid. Kur ta
nxjerr ndonj dit do ta pyes pr kapedanen e madhe
arvanitase, Bubulinn, do ta pyes nj pr nj pr t gjith
kapedant e tjer arvanitas q udhhoqn fitoren e popullit
grek n dekadn e dyt t shekullit XIX
Radht e mposhtme po i l t mbushen me t gjallt,
me heronjt e heshtur q i japin Hydrs jet e gjallri
Hotel Argos sht nj thumb n patkuan e limanit t
Hydras. Nj ndrtes tipike hidriote, me mure guri e dritare q
nga njra an shohin gjiun e detit dhe nga ana tjetr rrpirn
q naltohet duke mbajtur mbi banesa nj mbi nj q n vshtrim
t par t kujtojn nj mbi nj ndrtesat dhe nj mbi nj dritaret
e Beratit. Hydra e till sht nga bregu i detit n lartsit e
malit. Gjithka e vjetr, me ndrtesa t mome, me rrug t
kalldrmta, pa nj dor asfalt gjkundi, pas asnj makin t
vogl apo t madhe. Transportin ktu e bjn me kuaj, mushka
e gomar, kafsh t cilat shrbejn edhe si taksi n stere pr
turistt.
Maria ka pr mbiemr fshatin e vet n fush t Kors,
Bulgarecin. Ajo na priti dhe na prcolli nga hoteli Argos. Nj
vajz e re q me pun t palodhshme ka fituar respektin e
pundhnsit t saj dhe t klientve t shumt q frekuentojn
hotelin. Nj vajz q, kur kujton Bulgarecin, i mbushen syt
me lot. E ka djeg malli. Uji i detit sht i pamjaftueshm pr
t shuar mallin e emigrimit. E kan provuar emigrantt e
mdhenj me Naimin, Samiun, ajupin, Mjedn, Shirokn... Po

300
e provojn edhe emigrantt e rinj...
N mbrmje shkelm npr kalldrmet e gurta dhe zum
nj tavolin n restorantin Kristina dhe Manoli. Malli i
Marias, para mallit t Tritanit q i kishte apo jo t
shtatmbdhjet pranverat, ishte si deti prball oqeanit.
Dritani punonte ktu prej katr vjetsh. Punonte s bashku
me t vllan. Nuk e kishte par fshatin e lindjes diku n fush
t Kors q kur kishte ardhur. Nuk i kishte par babn e nnn
prej vitesh. M ka qlluar ta prjetoj vet mallin e nj fmije
katrmbdhjet vje, kur erdha me t n korrik t 96-s...
Syt e Tritanit, kur msoi se ishim shqiptar, kur i folm
gjuhn e nns se tij, shklqyen me nj reflektim dbore n nj
dit me diell mbi malin e Morav. E keni provuar ndonjher
reflektimin e dbors n nj dit t kthjellt janari me diellin n
zenit? Po ta keni provuar m jepni t drejt n ndjenjn time
t atij asti. Ishte e para her q n lokalin ku shrbente si
ndihms kamarier uleshin turist shqiptar. Shkoi me t
shpejt dhe i tha t zonjs s restorantit, Kristins, se kishin
ardhur nj gazetar shqiptar me t shoqen. I tha me krenarin
e nj fmije q do ti prezantoj dikujt babain e nnn. Sa her
e kujtoj at detaj t jets sime n emigracion, nj drithrim
m prshkon shpirtin, nj mall shqiptar ma mbush e ma
shprthen gjoksin...
Mngjesi sht i bukur n Hydra, sidomos kur e kundron
ne perndim t patkoit, kur syrin ta mbrthen si me karfic
kaltrsia e n veanti taksit e detit q marrin e prcjellin
pasagjer nga njri gji n gjirin tjetr. Taksit jan varka t
vogla me motor q hidhen mbi kaltrsin e ujit si silur detare,
duke ln prapa nj vije gjarpruese, bardhsia e s cils
shkrihet dalngadal n kaltrsi...
N sheshin e ishullit, atje ku ankorohen anijet e
udhtarve, Art Kafe sht nj lokal q ruan vlerat e t gjitha
lokaleve t vjetra t ishullit. Shqiptart jan klientt m t
rregullt t tij. N pritje q dikush ti ftoj n pun ata ndonj
mngjes gjerbin kafen e nxeht apo frapen e ftoht...

301
 Spiro Kanaci eshte nga lagjja Hoxhias e Elbasanit, punon
n ndrtim. sht 40 vje. Fatos Merka sht nga Zheba e
Skraparit. Elton Kullolli sht nga Gramshi, i ri, tek t 25
pranverat. Ylli dhe Daut Brisku, q ktu i thrrasin Sokrat e
Kristo, jan nga fshati i prmendur i Kors, nga Drithasi.
Kastriot Petriti sht nga Tirana, kurse shoku i tij Gramos Merko
sht nga orovoda n prehr t maleve t Skraparit. Xhimi
Jashari sht sarandjot, mjeshtr n bojatisje, kurse Spiro Tota
sht nga Himara, mjeshtr n ndrtim...
Pasiguria n pun, por edhe pengesat e mdha pr
legalizim, i kan br ata q t jen pran njri-tjetrit, ta pin
kafen duke biseduar e lexuar gazetat q nuk mungojn t vijn
her pas here n ishull, prfshir edhe EMIGRANTI-n.
Problem edhe ktu sht puna me dokumentet. Prpos
zvarritjeve t njohura si ajo Paguaj parat dhe mos merr leje
qndrimi, ktu ka edhe nj vshtirsi mbi t gjitha t tjerat.
Ishulli administrativisht varet nga Pireu. Q t bsh dokumentet
duhet t shkosh n Pire, t humbassh dit t tra pune e
shpenzime t tjera qndrimi. Disa kan preferuar tua besojn
lejeqndrimin e tyre ndonj avokati, pazari me t cilt i kalon
t treqind eurot pr njeri... Kan t drejt emigrantt e Athins
kur ankohen pr zvarritjet burokratike pr marrjen e lejeve t
qndrimit. Por, n qoft se ata do t din se sa vuajn emigrantt
n ishuj pr t njjtn gj, do ta ulnin zrin pr vete pr ta
bashkuar me zrin e bashkvuajtsve t tyre. N Hydra nuk
ka as edhe nj bank bujqsore ku t paktn atje t derdhin
parat pr siguracione, si ndodh rndom n ster...
...N mesdit, t liruar nga patkoi dhe nga vshtrimi i
artileris ishullore t kapedan Miaulit, dalngadal e humbm
Hydren nga syt pr ta ndal vshtrimin srish n bregdetin e
Peloponezit, n ishullin Paros, Egjina, Salamina q n perndim
t diellit flakrohen e marrin nj pamje trheqse...
...T bukur jan ishujt. Mua kjo mu ngul n sy e n shpirt
ashtu si mu nguln edhe hallet e banorve t tyre t
prkohshm, emigrantve...

302
 PENELATA SHQIPRIE VER 2007

Nuk jan hedhur n kanavac nga asnj dor piktori, jan

kapur nga syri i nj njeriu t zakonshm kto dit tejet t nxehta
vere, jan kthyer n rrym elektrobiologjike dhe vendosur n
qeliza t t gjith hapsirs trunore; n vatrat e shikimit,
dgjimit, nuhatjes, shijes...
Po i nxjerr disa nga ato, nga kujtesa ime dhe e juaja...

KU SHT DETI?

Qlloi q nga fundi i qershorit, tre dit e tre net, t qndroj

n nj hotel n plazhin e Durrsit. Nuk po ia them emrin, jo
pse sht nj emr i huaj, jasht fjalorit t gjuhs shqipe, por
sepse mos sot, nesr atje do t ngulen qiramarrs t rinj e hoteli
mund t ndrroj jo vetm emr, por edhe form. Thjesht po
them se atje dikur ka qen nj kamp pushimi, pas t cilit vinte
nj fush e tr me rr e prtej saj vinte deti...
Hoteli, nga ana e detit sht i rrethuar me mure e me disa
baraka. Nga ajo an nuk mund t shkosh drejt kaltrsis. Drejt
saj mund t shkosh pasi t pyessh gjat e pasi t kalosh shum
labirinte e porta, shum pallate e grumbuj mbeturinash. Pasi
t ecsh ndonj nj erek ore do t takohesh me nj rrip rre t
pushtuar nga krevat e adra private. Pas tyre nj tjetr rrip
rre, vese ky i shkelur e strshkelur aq shum, sa t duket se
ecn mbi asfalt. Pas asfaltit nj rrip tjetr, jo ranor, por ujor
i cili i ka t gjitha ngjyrat e ylberit me prjashtim t ngjyrs s

303
kaltr. Pas tij, pasi ke ecur ndonja dyqind metra m n fund
mund t shtrihesh mbi uj e t provosh t notosh. Edhe ktu
me frikn se mos molepsesh nga mikroorganizmat e shumt
patogjen q glojn.
N Durrs t krijohet prshtypja se mungon deti, se at e
kan ngrn bashk me plazhin... jashttoksort.

NJ FSHES E HEKURT MBI HISTORI

M qlloi q me nj grup msuesish t ardhur q nga

vendet nordike e deri n vendet mesdhetare t prshkoj tr
hapsirn e Muzeut Historik Kombtar. Nuk do t ndalem n
voglsira, t cilat t befasojn q n hapat e par. Tjetr gj
m vrau mua, por me sa pash dhe dgjova vrau edhe msuesit
kosovar n Evrop q hynin dhe dilnin atje pr her t par.
N muze mungonte nj periudh e tr historike e Shqipris,
periudha nga 29 nntori i vitit 1944 (lirimi i Shqipris nga
fashizmi) e deri n vitin 1990 (fillimi i periudhs s
demokratizimit t vendit). N Shqipri, gjat 46 vjetve, nuk
ishte br asgj. Nuk ishte luftuar analfabetizmi, nuk ishin
hapur shkolla shtatvjeare e t mesme, nuk ishin hapur
institute dhe nuk ishte formuar Universiteti i Tirans (sivjet ai
mbush pesdhjet vjet), nuk ishte krijuar Akademia e
Shkencave, Opera, Baleti, Ansambli i Kngve dhe Valleve (q
n Dizhon t Francs mori gjerdanin e art), Filarmonia. Gjat
ktyre viteve n Shqipri nuk ishte ndrtuar asnj metr
hekurudh, nuk ishte ngritur asnj hidrocentral, asnj uzin e
fabrik, nuk ishte bonifikuar asnj pllmb tok e nuk ishin
krijuar plantacionet e mdhenj t fruta-agrumeve e ullinjve q
nga Jugu deri n Veri t vendit...
Thuhej se historiant e ndar n dy kahe politike
kundrshtonin njri-tjetrin n mnyr vrastare... duke vrar
pjesn m vitale t historis s popullit shqiptar, pjes e cila
sht e popullit prpara se t jet e nj apo disa personaliteteve
politike...

304
 MBRMJE N PARKUN RINIA

Un e kam jetuar at park n rinin time. Jo ather kur

me pun vullnetare (si m tregonte vite m par lulishtari
Agush Selishta - zbatues i gjelbrimit), por m von. Ishte nj
mrekulli e kohs, ashtu si ishte edhe liqeni artificial dhe pylli
rreth tij m se nj dekad m von.
E kam jetuar parkun edhe n vitet nntdhjet, kur shum
pisha e drur dekorativ t rrall u pren dhe mbi rrnjt e
tyre hodhn themele kioskat q kundrmonin er. Nuk po flas
as pr Lann dhe as pr lulishtet rreth sheshit Sknderbe ...
... Nj dor i transformoi ato me nj guxim dhe qytetari t
papar. M vjen keq q ajo dor tani nuk merret me Tirann,
me parqet rinia, por merret me politikn e madhe, pr
karrigen e madhe.
...Un shtis npr parkun Rinia me nipin pr dore. Ai
m ikn nga dora dhe vrapon mbi barin e gjelbr. I sht qepur
nj goce t moshs s tij, e josh me nj biskot. Un kujtoj koht
kur iftet fshiheshin midis gjelbrimit t parkut. Jo vetm un
dhe jo vetm pr nostalgji. Jeta ka nevoj pr gjelbrim dhe
gjelbrimi ka nevoj pr duar dhe zemra njerzish...

ZHURMAT E DITVE TONA

Ti ecn rrugs s Durrsit, rrugs s Kavajs, t Elbasanit

apo t Dibrs dhe z hundt me dor. Ke dal pr pun, pr
shtitje apo thjesht sepse nuk t rrihet n shtpi dhe... z vesht
me dor. Higjenistt thon se Tirana sht qyteti me ajrin m
t ndotur n bot... Zhurmstudiuesit thon se Tirana sht
qyteti m i zhurmshm, me ndotjen akustike m t madhe n
bot...
Ajrin thon se e ndotin ndrtimet pa kriter dhe pa asnj
mas mbrojtjeje. E ndotin makinat q vjellin nga skapamentet
jo shtllunga, por bashka t tra tymi t zi.
Veshin thon se e godasin fort n daullen e tij topuz t

305
mdhenj motorsh n grahmat e fundit, bori makinash, jerrje
altoparlantsh...
Ti ecn rrugs s Durrsit, Elbasanit, Kavajs, Dibrs pr
pun apo pr shtitje. Hundn ta vret era e tymit. Vesht ti
an krcitja e motorve me dy koh... Jan ndotjet e reja t
dits, jasht serie, si politika, si politikant. Tirans, kur i
mungon drita e syve, i shtohet era e benzins dhe e tymit,
zhurma e motorve...

BISEDAT E DITS...

Po bisedoja me vajzn n telefon. Po e pyesja nse defekti

i madh i djegies s transformatorit (nuk e marr vesh se si digjen
kto transformatort n Shqipri, si digjen pyjet dhe kullotat
q as siguresa kan dhe as garanci fabrikash), e kish shtrir
krahun edhe n lagjen e saj. Nuk arrita ta marr prgjigjen,
sepse mu ngrdhesh gruaja. Pse nuk pyet si sht nipi q
ishte i smur nga grykt? - m tha dhe ma mori trupin telefonik
nga dora...
Kishte t drejt. Po edhe un nuk them se nuk kisha t
drejt. N Tiran (dhe n gjith Shqiprin) bisedat me telefon
apo n rrug kshtu nisin. Nisin me pyetjen A keni drita? ,
A keni uj? Un dy dit qndrova n Tiran dhe nuk dgjova
nj njeri t pyeste ndryshe, t pyeste pr shndetin e njerzve,
pyetje kjo q ka qen (por nuk sht) elje e biseds njerzore...

PSIKOLOGJI FMINORE...

U fikn dritat. Nat hert. Errsir. Fmija q po ndiqte

Aventurat e ufos nisi t prplas kmbt, t brtas, t qaj.
Gruaja, duke ecur me tahmin, m n fund gjeti nj akmak, e
shkrepi dhe theu paksa errsirn. Duke ecur me kujdes shkoi
drejt komos ku u dha flakn tre qirinjve. Dhoma mori pak m
shum drit. Fmija e pa dhe pr udi pushoi s qari. Fshiu me
dor lott dhe u drejtua nga e ma. E shikoi me mblsi dhe

306
me fytyr t qeshur nisi t recitoj:
...Shum urime pr ty...
U afrua tek tabakaja me qirinj dhe u fryu. Dhoma prsri
u zhyt n errsir.
E ma prsri u vuri shkrepsen qirinjve dhe dhoma mori
drit.
Fmija kishte prjetuar nj moment jete, momentin kur para
tij ofrohet tufa e qirinjve t ditlindjes dhe ai, duke fryr
bullijt, me sa forc ka, i shuan ata.
...Qirinjt n Shqipri nuk jan m simbol i gzimit t
ditlindjeve...

Shqipri, ver 2007

307
 MALL DHE BRENG PR SHQIPRIN...

Sa her ngrihet trari i kufirit dhe truprisht e shpirtrisht

kaloj nn hijen e tij, ma ka anda t krkoj ndryshimin, t ren,
at q t ngroh e t ngre lart, at q t bn krenar se je shqiptar,
je pjes e atij trualli dhe kombi q i ka rrnjt n trullin e vet
dhe q askush nuk ka arritur tia prek at q n biologji quhet
Rrnj Boshtore...
E kalova traun e kufirit natn, duke u gdhir 31 dhjetori
2006. Arrita n Tiran kur Dajti ende nuk ishte prer nga rrezet
e diellit...
Gjat nj jave krkova copza jete pr nj reportazh, nga
ato lloj copzash q ta ngrohin shpirtin e t bjn me krah.
Nuk gjeta. Ose m mir sht t them se ato q gjeta ishin nn
ferra, si manushaqet n poemn e njohur t Naim Frashrit...
...M falni q n repotazhin tim do t gjeni shum ferra.
Po provoj ti pres e ti shkul, duke gjakosur duar e shpirt,
me shpres se manushaqja do t marr drit e do t bhet
me shum shoqe.

NJ PARRULL PR ...

Shqipria sht n errsir, sht n theqafje.

Hidrocentralet, e vetmja pasuri e s kaluars q i shptoi kuots
zero, po shkojn drejt vdekjes teknike. Stacionet e shumta
televizive, n sinkron t zrit me pamjen, flasin pr grahma
t fundit t Fierzs, Ulzs, Komanit, Shkopetit, Vaut t Dejs...

308
 Un nuk e kam dgjuar me vesht e mi, ma kan treguar
shum bashkbisedues n takimet familjare e n mjedise
publike. Ata citonin t tjer, por nga tingulli i zrit dhe nga
shprehja e fytyrs them q nga brenda shpirtit e thonin vet.
Dhe kjo ndodhte sa her, pas 2-3 orsh nn dritn e qiriut,
skuqej platini i holl n qelqin hermetik t varur n tavan e
fytyrat e njerzve merrnin drit. Thon se n ato aste
shprthente thirrja e hershme: Parti Enver.
Ajo koh nuk vjen m. Kjo, jo thjesht se koha ecn vetm
n nj drejtim dhe nuk kthen as kokn e as hapin prapa, por
edhe se fal privimeve q preknin t gjith, nuk e do m njeri...
Fakti q kan kaluar tashm gjashtmbdhjet vjet dhe kemi
hyr n t shtatmbdhjetin pa shtuar asnj kilovator energji
elektrike n rrjet, fakti q termocentralet e mdhenj dhe t vegjl,
fakti q hidrocentralet e vegjl (vetm n Dibr ato jepnin 16
milion kilovator energji elektrike n vit) jan shkul themelesh
ose jan katandisur n fole kukumjakas, nuk thot asnj fjal
t mir as pr t majtn dhe as pr t djathtn shqiptare.
Gjat gjashtmbdhjet vjetve, nga viti 1946 e deri n vitin
1962, n Shqipri, me kazma e lopata, u ndrtua nj
hidrocentral n Tiran, dy hidrocentrale mbi lumin e Matit
(Ulza dhe Shkopeti) dhe dy mbi lumin e Bistrics. Pas tyre do
t vinte Vau i Dejs (pas t cilit do t vinte 25 tetori i vitit 1971),
kur drita elektrike do t shkonte n do kasolle shqiptare, pr
t ecur m tej drejt Fierzs, Komanit, Banjs (emri i s cils prej
kohsh nuk dgjohet m) drejt Skavics, Bushatit, Vjoss...
Shqipria sht vendi m i pasur n bot me ujra natyrale pr
siprfaqe territori e pr frym popullsie, shfrytzimi i t cilve
pr prodhim energjie elektrike dhe pr uj t pijshm prbn
nj privilegj q nuk e ka kush.
Pse hidrocentralet e vegjl lokal u shkatrruan? Pse
energjia elektrike e atyre q jan n gjendje pune nuk pranohet
n rrjet (pushtetart thon se nuk ka ligj !)? Pse termocentrale
t till t fuqishm si ai i Fierit, Kors dhe termocentrale t
tjer t vegjl n qytete e zona industriale e minerare nuk

309
punojn? Pse zvarritet marrveshja pr ndrtimin e
termocentralit t Vlors? Pse zvarritet marrveshja pr
ndrtimin e hidrocentralit t Skavics? Pse ministri Ruli
anatemon firmn q po ndrton hidrocentralin e Kalivait mbi
Vjos? Pse...
E kaluara nuk mundet me llafe, me sharje, me mllefe. Ajo
mundet vetm me pun, me rendiment m t lart, me
mirqenie m t madhe, me drit dhe jo me errsir.
Enver Hoxha pati shansin historik q t kishte prball nj
popull nntdhjet pr qind analfabet, nj popull q ndriohej
me dritn e pishs e t kandilit. Kt shans ai e prdori pr ti
vn njerzit n rrjesht pr t ndrtuar njri pas tjetrit
hidrocentrale t fuqishm.
A sht e mundur sot ti vsh njerzit n rresht e ti fussh
me kazma e lopata t ajn tunele e t ndrtojn
hidrocentrale? sht anakronike, madje budallallk edhe ta
thuash.
Por a sht e mundur sot q tu hapsh horizonte firmave
t mdha ndrkombtare e vendase pr t ndrtuar
termocentralin e Vlors, hidrocentralin e Skavics e
centrale t tjer t vegjl?
sht, por politika shqiptare nuk e ka br dhe nuk po e
bn, duke e ln vendin n errsir e duke i kthyer njerzit tek
parulla e politizuar e dekadave t shkuara...

NJ PLAK DHE DY VAJZA

Ajo mezi mbahej n kmb. Ecte mes rrugs me balt midis

nj pallati dhjetkatsh dhe nj katrkatsh duke u mbajtur
pr krahsh nga dy vajza q nga pamja duhet t ishin midis
moshs dhjet e dymbdhjet vje.
Vajzat, duke ndihmuar plakn t qndronte mbi kmb,
qeshnin njra me tjetrn dhe thrrisnin: Koha pr ndryshim!
Plaka, q si dukej kishte formim intelektual, por nuk kishte
formim trupor, u thrriste:

310
 I marshi t keqen Saliut!
U befasova nga nma e plaks. Thash me vete si sht e
mundur q nj plak, q me siguri i kishte kaluar t tetdhjetat,
u thot dy vajzave ende fmij: I marshi t keqen Saliut? Pse
ato dy vajza n prag t adoleshencs s jets duhet ti marrin
t keqen nj kryetari partie, nj kryeministri, nj presidenti q
sot sht n karrige e nesr ulet prtok? Pse ajo plak e regjuar
nuk thot: I marsha t keqen! dhe t ik me t n botn tjetr,
por u krkon dy filizave t njom t jets q ato tia marrin t
keqen.
Pesdhjet vjet qem msuar me kt parull, me kt
thnie mbledhjeve, kongreseve, bisedave pr Enverin. Pse duhet
ta kujtojm e ta shtrijm edhe sot?

BUKUR POR...

Nj dit, aty nga ora dhjet e paradites, shkova n Kamz.

Nj vit pa kaluar asaj rruge m befasoi me ndryshimin. Dy
korsi nga nj krah e dy n krahun tjetr, ndar n mes me
mur betoni do t m shoqronin deri tek shinat e tenit. Dy
korsi t tjera, nga t dy kraht e kishin br urn mbi lumin e
Tirans t till q nuk mund ti vije asnj minus ashtu si e
kishin br edhe t prpjetn nga ura tek Universiteti i Bujqsis.
M tej, deri n qendr t Kamzs, rruga zbriste npr nj
peisazh ndrtimi rrugor. Hern tjetr, edhe ky segment q lidh
kt qendr tashm intensivisht t banuar me kryeqytetin, do
ta shoh me dy plus dy korsi. Para nj viti kto kan qen pikat
m t ngushta t lvizjes, pika ku gozhdoheshe pr or t tra
pa br nj rrethrrotullim prpara.
T gzojn kto hapa prpara por...
...Tek kthesa pr Kamz n at or korsia nga njri krah
ishte e lir. Nga krahu tjetr, ai q takon autostradn Tiran-
Durrs, vargu shkonte deri tek shinat e trenit...
...Nj or m pas, kur u kthyem bishti i fundit i autokolons
ishte pak m tej sheshit tek kthesa pr n Universitetin e Bujqsis.

311
 Rrugn e bukur t Kamzs e zhvleftsonin tre pika ku
lidhen e bhen nyje vargu i makinave q hyjn e dalin nga
Tirana.
Nyja e par sht ajo q lidhet e zgjidhet me autostradn
ku thuhet se do t bhet nj kalim, por deri tani nuk sht br
asgj...
Nyja e dyt sht ajo q takohet dhe stakohet me unazn e
re. Nj rreth rrotullim, nj polic q nuk di nga ta drejtoj shkopin
dhe nj rrmuj makinash...
Nyja e tret sht ajo e Zogut t Zi, zog q fluturoi dhe
ra i ngordhur duke marr me vete nj milion euro q
prve popullit taksapagues nuk i mban mbi kurriz askush.
Edhe aty sht br nj rrethrrotullim. Makinat rrotullohen
n kaos duke qarkuar nj rreth q brenda nj jave ndrroi
ngjyr, nga i gjelbr u b i zi. Nj lejlek vazhdon t grmoj
duke prhapur n ajr her re pluhuri e her strkala lluce.
Nuk e di se far do t bhet. Dikush tha se po grmohet pr
t nxjerr fosilet e Zogut t Zi. Nj tjetr tha se do t bhet nj
shatrvan i madh dhe nj basen me peshq blu. Askush nuk
tha se nga do t merret uji dhe energjia elektrike pr strkalat
e shatrvanit, pasi Tirana i ka me sahat t dyja e peshqit
nuk marrin frym me programim. N ikje vshtrimi m
mbrthehet pas nj karabinaje dymbdhjetkatshe n dalje
t sheshit. Nuk e di se kush arkitekt bri projektin e saj dhe
kush zyrtar dha leje ndrtimi kaq n disarmoni me mjedisin.
Nuk e di pse e afruan kaq pran sheshit kur godina prball
saj sht shum larg dhe n harmoni me t. Ajo godin kishte
vend pr t shkuar disa dhjetra metra mbrapa. Zbythja e
saj, e domosdoshme edhe sot pr urbanistikn e hyrjes n
zemr t Tirans, nuk duhet t ishte br shkas pr
shkatrrimin e nj ndrtimi, q sado i shmtuar t ishte, do
t zgjidhte nj ndr nyjet e hyrjes n Tiran...

312
 ***

N kaprcyell t dy viteve isha n Shqipri, isha n Tiran.

Shkova i malluar...
...U ktheva me nj breng n shpirt.
Do t shkoj prap, kur t na japin leje n prill, pr pashkt...
Do t doja q radhn tjetr t m krijohej mundsia t bja
nj reportazh pr vendet ku punohet pr ndrtime
termocentralesh, hidrocentralesh, ujsjellsash, rrugsh t reja...
Nuk e kan fajin gazetart q nuk e ngjyejn penn n
bojn e ndrtimit t nj Shqiprie tjetr, nj Shqiprie
europiane. Na jepni mundsin, zotrinj politikan, q ta
tregojm se sa t zott jemi ta vem si tull t paluejtshme fjaln
ton n muret e nj Shqiprie tjetr.

Janar 2007

313
 SHQIPRIA IME ... JA KU SHT!

sht vargu i nj knge, i nj knge t viteve 70-t, nj

knge kur Globi rrotullohet. Globi i jets s shqiptarit sht
rrotulluar. Dhe n rrotullimin e tij shqiptari ikanak sheh her
pas here Shqiprin, vendin q e la fizikisht, vendin q e do
shpirtrisht. Shqipria ime... ja ku sht!, ky varg, i knduar
n kor, n sken dhe n sall, ishte n rezonancn e nj
emocioni t prjetuar nj dit marsi. Vlera e tij qndronte n
faktin se ai ishte inicuar nga rinia studentore...
E kisha prjetuar edhe njher emocionin q prcjell
atdhedashuria rinore. E kisha prjetuar kur ata u tubuan pr
t festuar dy ngjarjet e mdha t historis moderne t Shqipris,
28 Nntorin, Ditn e Flamurit e t Shpalljes s Pavarsis
Kombtare dhe 29 Nntorin, Ditn e Fitores Historike mbi
fashizmin, dit q e radhiti Shqiprin midis fitimtarve t asaj
lufte heroike.
E prjetova edhe sot kur ata i ftuan emigrantt t festojn
s bashku 7 Marsin, Ditn e Msuesit dhe 8 Marsin, Ditn
Ndrkombtare t Grave...
...Tre fmij mbajn n duar tufa me trndafila t kuq. Me
buzqeshje e respekt t iltr ata shkpusin nga tufa nga nj
trndafil t mbshtjell me celofan dhe ua dhurojn duke iu
prkulur me respekt grave e vajzave q hyjn n sall. Nj gjest
q me simbolikn e vet flet m shum se leksione t tr t
mbajtur nga lektor kopetent.
Anisa dhe Evisi ngjitn n sken. Jan t emocionuar e fjala

314
oku u rrshqet duke e prcjell emocionin tek t gjith...
7 Marsi i ktij viti prkon me nj prvjetor t plot, me 120
vjetorin e hapjes s shkolls s par shqipe, asaj t Kors. Ka
arsye q t bhet nj bilanc, t udhtohet n kt periudh t
shkurtr t lvrimit thell t nj gjuhe nga m t vjetrat n
Ballkan, Evrop e gjetk. Ka arsye q t pranishmit, midis tyre
shum msues e msuese, t emocionohen tek shohin n ekran
fragmente nga filmi Udha e shkronjave dhe Msonjtorja.
E vshtir ka qen rruga e shkronjave shqipe, me shum
pengesa. E prpjet ka qen rruga e arsimimit t shqiptarve
q nga Shkolla e Par Shqipe e deri tek Universiteti i Par
Shqiptar, ai i Tirans q kt vit mbush 50 vjet jet...
8 Marsi sht Festa e Gruas dhe e nnave n t gjith botn.
Ajo ka hyr n jetn e gruas shqiptare pr t mos dal m kurr.
Dhe gruaja, dhe nna, kt dit jan t nderuara...
Anthulla Tili, nj kngtare virtuoze, dje n Shqipri e sot
n emigracion, e nis albumin e kngve t saj me Kujtimet e
studentit, nj kng q ngjall emocione t ata q e jetuan n
notat e para kt kng e q e kndonin rrugve t jets.
Ndrkoh q ajo kndon n ekranin e bardh shfaqet Bashkimi
Rinor e Studentor shqiptar - ju uron gzuar 7-8 Marsin , nj
urim ky q prbn boshtin e t gjith takimit.
N sken ngjiten fmijt. Ndonj edhe i paftuar q
krkon t cicrij si zog fjalt e poezis shqipe. Vijn edhe t
tjer. Ndonj edhe harron ndonj rresht poetik. Salla e ndihmon
me duartrokitje. Ai merr guxim dhe vazhdon. Prsri harron
dika dhe prsri duartrokitje. T duket sikur je n nj mjedis
familjar, n ato aste kur prindi i mson fmijs t vjershroj
e ku kthimet prapa e udhtimet prpara jan t natyrshme...
Kndon Durim Zhupani dhe prshndet sekretari i par i
Ambasads Shqiptare, z. uka.
N podium ngjitet Argjiro Thani, msuese e vjetr q i
kthen t gjith t pranishmit nga kolltuqet e salls n ndenjset
e drunjta t bangave t msimit. Salla nuk piptin, a thua se
nuk ka njeri brenda. Salla ndrron me vshtrimin prapa n

315
koh e hapsir...
Ajo i fton nnat dhe baballart, gjyshet dhe gjyshrit q
tu msojn fmijve gjuhn shqipe, t flasin, lexojn dhe
shkruajn gjuhn e nns...
N podium ngjitet Dhimitra Malo, dikur msuese, kurse
tani nj ndr aktivistet m t shquara t gruas n emigracion,
pjes e Forumit t Gruas Emigrante q ngre zrin pr t drejtat
e grave.
Sotir Goxha, emigrant humorist, do tu ngjiste t
pranishmve n buz e n shpirt buzqeshjen tek prshkruante
jetn dhe punn e gruas n emigracion, hallet dhe privimet e
saj.
Mjalti i takimit ishte nj duet, nj studenteje, tashm
grua dhe kngtare e njohur, Anthulla Tili dhe nj pedagogu
t Akademis s Arteve, Sandr Cefa, tashm emigrant.
Anthulla, duke prcjell aste nga koha kur ajo ishte
studente dhe ai pedagog thot se N figurn e profesor Sandrit
un shikoj tr ata q na kan kushtuar dashurin, menurin,
tr mendimet e tyre dhe i fton t gjith q t mos i harrojm
kto figura q i kemi kaq t mdha, ti kujtojm e ti
respektojm.
Sandri ulet n piano e tingujt e kngs Lule bor, kng
aq e dashur dhe e prhapur edhe jasht vendit n vitet 50-t
bashkohen me zrin e Anthulls e duartrokitjet nuk pushojn.
Ndrsa Kosta Papa dhe Lubanka Hanxhari, dy
organizatort e ktij tubimi emocionues ngjiten n podium pr
t thn fjalt e fundit, drejtuesi i ndrpret. Studentt
organizator q qndrojn prapa kuintave i kan krkuar
Sandrit dhe Anthulls t kndoj Lemzn, at kng q
kndohej nn z e mbi z n t gjitha mjediset studentore, at
kng q Vae Zela e madhe e kngs s leht shqiptare e pat
kthyer n nj hit t nxnsve dhe studentve. Nuk ka se si salla
t mos ngrihet n kmb, t kndoj e duartrokas pianistin
Cefa, kngtaren Tili, por mbi t gjith brezin e ri studentor q
nuk i harron rrnjt e veta.

316
 Mbyllja vjen natyrshm, kaq natyrshm dhe kaq
emocionuese, sa do t ishte befasuese pr cilindo regjisor. Vjen
me kngn Shqipria ime - ja ku sht, knduar nga t gjith.
Vrtet: A nuk ishte kjo Shqipria ime... Shqipria jote...
Shqipria jon, q me aq dashuri, kultur e dinjitet na e solln
ato t rinj dhe t reja t Forumit Studentor Shqiptar?

317
 UDHTIM MBI DALLGT E ISOS LABE

Isoja labe m ngjan me dallgt e detit; dallg q i ledhaton

flladi i mngjesit, dallg q i ngren dhe i prplasin stuhit...
M ngjan me ern e malit; er mngjesore q i bn gjethet
t tundin kmbort e simfonis s jets, me furtun q fshikullon
e grryen malet...
M ngjan me re puplore n qiell t kaltr; me shtllunga
t zjarrta shkreptimash e bubullimash q t luajn vendit...
Dikur, n rinin time, pata dgjuar se nj i huaj kishte hipur
e zn vend n autobusin e linjs Gjirokastr Tiran. Flas pr
fundvitet dyzet e fillim vitet pesdhjet. Asokohe rruga kalonte
npr kthesat e Salaris, t prpjetave e tatpjetave t maleve
t Kurveleshit pr t ngrn drek n Sevaster apo n Vlor.
N autobus, n at udhtim t gjat e t lodhshm kish qlluar
t jen edhe nj grup labsh, nga ajo gjini lebrish q, kur bhen
dy e ia thon isos, tundin e marrin me vete kdo q kan pran.
Isoja kishte nisur n Gjirokastr e kishte sosur n Tiran. I huaji
q nuk dinte as fjalt dhe as kufijt e kngve, kishte thn:
Kng kaq t gjat nuk kisha dgjuar kurr n jetn time...
Kto mu kujtuan pikrisht kur autobusi i firms Osumi
travel la Athinn e mori rrugn drejt Shqipris, kur isoja
deri n t gdhir nuk pushoi, kur ajo zgjoi mngjeset shqiptare
lugins s Drinosit, kur ajo si nj pupl zogu u ul e bri vend
n skenn e Lushnjs pr t sjell e prcjell dallgt e malit dhe
mallit t emigracionit...

318
 MIKPRITJE LUSHNJARE

Alfred Dhamo, drejtor i arsimit, kulturs e sportit n

Bashkin e Lushnjs ishte i pari zyrtar me t cilin pim kafen e
mirseardhjes dhe morm prgjigje profesionale pr at q
kishim ardhur dhe do t bnim. Muzikant, njeri me horizont
dhe kultur ai, n pak minuta bised shuajti krshrin ton...
...Kjo e nisi bisedn ai, sht nj veprimtari kombtare, e
veant n llojin e vet, sepse sht nj veprimtari kombtare
folklorike tipologjike e valles popullore. N llojin e vet sht e
veant jo vetm n Shqipri, por edhe n Ballkan, sepse ka t
bj me t gjitha vallet burimore, t pakoreografuara, t
paartistikuara, thjesht, ashtu si vijn nga koht. Hapsira e
veprimtaris sht gjith Shqipria, ka t ftuar nga Lee e Italis,
t ftuar special nga Athina, grup prshndets si dhe grupe
nga Mali i Zi, nga Kosova, Maqedonia. Mbase vitin q vjen ne
do t kemi nj mundsi tjetr, sepse nuk sht se e organizon
Lushnja. Lushnja sht vendi organizator, e cila e ka marr
me status nga Qendra Kombtare e Veprimtarive Folklorike,
d.m.th. nga Ministria e Turizmit, Kulturs, Rinis dhe Sporteve
dhe me zhvillimin e ktij edicioni t dyt ne marrim statusin e
nj aktiviteti kombtar, mbase mbarkombtar ose ballkanik
tradicional, q do t zhvillohet n qytetin e Lushnjs, mbase
me prformanca m t dukshme dhe m t mdha sesa Festivali
Folklorik i Gjirokastrs. Veprimtaria e Lushnjs sht vetm
valle burimore tipologjike.
Festivali vazhdon tri net e tri dit rresht...

NJ FTES N ZYRN E KRYEBASHKIAKUT

Alfred Sanxhaku, kryetari i Bashkis s Lushnjs, at dit

ishte m i ngarkuari n pun. Dhe ndr t tjera i duhej edhe t
priste e prcillte shum njerz. I miqsuar me ne dhe me grupin
folklorik lab q n takimin e 6 majit n festn tradicionale t
lushnjarve n emigracion, ai do t gjente koh q t na priste

319
dhe zyrn e tij pr disa minuta do ta mbushnin jo vetm njerzit
me kostume labe, por edhe isoja e kngs s pavdekshme labe.
Ndr t tjera ai tha:
...E filluam festivalin vitin e kaluar dhe do ta kemi tash e
tutje vit pr vit, mbarshqiptar e m gjer, mbar ballkanik.
Kemi vn themelin e vlerave shum serioze. Lushnja ka nxjerr
vlera t mdha n fushn e artit dhe t kulturs. Margarita
Xhepa, Vae Zela, Hysni Zela, Vath Koreshi... jan krenaria
jon.
Ju falnderoj q keni ardhur pr t marr pjes e t bheni
pjes e ksaj veprimtarie t madhe.
Kastriot Lekdushi e informoi pr formimin dhe
veprimtarin e grupit, kurse Jovan Mhilli, drejtues i grupit
falnderoi n emr t tubimeve shqiptare n Athin.
Pastaj Knga labe n mrgim mbushi zyrn e doli pr t
mbushur sheshin ku do t zhvillohej festivali.

TU RRITT NDERA GJERGJ LLAQI JANO!

Grupi organizator i festivalit i kishte marr t gjitha masat

q pjesmarrsit ta ndjenin veten si n shtpin e tyre, t hanin,
pinin dhe t pushonin n mnyr t denj. Kt do ta msonim
e prjetonim gjat dits e nats q ndenjm.
E veant, madje befasuese, pr ne ishte pritja q na bri
sapo vum kmbn n sheshin n qendr t Lushnjs, Gjergj
Jano, njri prej vllezrve t shumt t shokut ton t
emigracionit Mihal Janos. Ai nuk na u nda, derisa na ngjiti n
nj lokal t madh n qendr t Lushnjs, pron e Pilo Lals,
sistemoi prkohsisht n hotel grupin dhe na ftoi pr drek.
Nuk e njihja Gjergjin. Njoh Mihalin. Njihja, madje, ishim
miqsuar shum me njri-tjetrin n muajt e par t ardhjes
sime n Greqi, babain e tyre, Llaqin, q i kndonte zemra pr
atdheun dhe i buronte mjalt goja pr shokt dhe miqt. Kur
iku prfundimisht n Lushnj, her pas here m prcillte t
fala nga njri apo tjetri i njohur i prbashkt, madje me Tajarin

320
m kishte drguar nj shkrim, ku prmendte edhe miqsin
mes nesh dhe ditt e bukura q kishim kaluar duke biseduar e
gjerbur kafe n qendr t kryeqytetit grek.
At dit u gzova. Do t gzohesha m shum po qe se n
krye t tavolins do t ishte Llaqi e ai ta ngrinte dollin e
mirseardhjes. Ai kishte ikur pr t ln pas djem t mir e t
respektueshm, djem q me veprimet e tyre e ngrej lart nderin
e vet dhe t babait t tyre.

MBRMJA MAGJIKE E FESTIVALIT

Kur dielli u fsheh pas pyllit t Divjaks dhe humbi pas

dallgve t Adriatikut, qendra e Lushnjs u prflak nga dritat,
nga projektort q shikonin skenn e njerzit q vrshuan me
nj harmoni befasuese...
...Nj mozaik vallesh, valle burimore nga gurra e
pashtershme e popullit, valle t Veriut e t Jugut, valle t
Shqipris mm dhe t krahve t hapur t saj n Ballkan e
bot. Ato ishin nusja dhe dhndrri i dasms s re lushnjare,
dasm, e cila tash e tutje do t jet e prvitshme,
mbarkombtare e mbarshqiptare, madje edhe mbar
ballkanike dhe evropiane. A nuk flet pr kt pjesmarrja e
grupeve nga Kosova, Mali i Zi dhe Maqedonia? A nuk e
dshmon kt edhe grupi shum simpatik i Lees s Italis q i
foli festivalit italisht?
Hysni Zela do t ishte korifeu i festivalit, pr tu pasuar
nga Liliana Kanina q ka ardhur apostafat nga Greqia, Gzim
Xhaja, tenori i suksesshm, q me zrin e tij melodios (O sole
mio) solli notat e skenave t mdha n Itali dhe n bot, t
filizit m t ri lushnjar Kastro Zisos, q solli kngn moderne
t tij, kng e njohur n Itali e n shum vende t bots dhe q
i ngriti pesh jo vetm t rinjt e t rejat q mbushnin amfiteatrin
e sajuar veror, por edhe pleqt.
Kur mbaruan grupet prshndetse si dhe grupi lab i
shoqats Vllazrimi, i prbr nga: Niko Curri, Xhezmi

321
Hysenaj,Vojsava Hysa, Vasilika Sakaj, Emro ela, Kamber
Dajko, Servet Selimi, Lelo Qori dhe Hajredin ela, grup i cili
drejtohej nga poeti, rapsodi e organizatori i talentuar i kngs
labe Kastriot Lekdushi dhe n sken doln burra, djem, vajza
dhe fmij (veanrisht ata t minoritetit grek n Gjirokastr)
dhe e hodhn vallen burrrishte ndjeva n shpirt se si
gurgullon uji nga burimi e si merr rrug vallja nga mali i
krijimtaris popullore.

DINJITETI I NJ GRUPI KNGSH NGA KURBETI

Kur m n fund prfunduan duartrokitjet dhe brohoritjet

pr grupin lab dhe n veanti pr dy motrat Sakaj q ditn ta
presin ison e ti japin rrug kngs, veanrisht asaj q lidhej
me bisedn e Valbons emigrante dhe t nns s saj t
prvluar, zgjatm mikrofonin dhe morm disa mendime nga
drejtues dhe organizues t ktij evenimenti t madh.
Fatos Tushe, nnkryetar i Bashkis Lushnje:
Prfaqsimi i grupit tuaj, i emigrantve shqiptar q
punojn e jetojn n Greqi ishte nj mrekulli dhe la mbresa
tepr t veanta n kt festival tipologjik t valles popullore.
Flamur Shehu, drejtor i prgjithshm n Ministrin e
Turizmit, Kulturs, Rinis dhe Sporteve, kompozitor i njohur:
sht nj eveniment me rndsi edhe pr qytetin e
Lushnjs por edhe pr Shqiprin n veanti se vijn atdhetart
e famshm q kan shkuar n Athin, t cilt kultivojn edhe
n dit t vshtira t tyre artin shqiptar, folkun shqiptar dhe
kngt e bukura polifonike shqiptare. Ju uroj me gjith mend
nga zemra dhe besoj se mund ta zgjerojm edhe m tepr kt
aktivitet n vitet n vazhdim. Nga Ministria e Turizmit do t
keni mbshtetjen totale sipas mundsive q kemi, si dhe
nprmjet ambasads son n Greqi.
Kastriot Lekdushi, rapsod dhe drejtues artistik i grupit lab:
Ishte nj knaqsi e veant. E vrteta sht se ne kemi
nj detyrim q ia kemi vn vetes son, t vrtetn se knga

322
nuk sht nj akt krijimtarie dhe kulture, por sht edhe nj
misionare, sht edhe nj prcjellse e historis. Ne evidentuam
nj fakt t till kt radh, por e veanta sht se ajo q na dha
m tepr knaqsi sht mikpritja, angazhimi i njerzve. Ishte
nj bum atdhetarizmi si nga pjestart e grupit, po ashtu edhe
nga t angazhuarit me kt pun. N mnyr t veant do t
gjej rastin t falnderoj dy shokt tan emigrant lushnjar, t
angazhuar me shoqatat, pr zotin Jovan Mhilli dhe Mihal
Jano. Bile Mihal Janoja ishte nj ndr sponsorizuesit kryesor
si nga Greqia, po ashtu edhe ktu n Lushnj, ku na pritn
njerzit e tij. N nj mjedis kaq miqsor dhe kaq dashamirs
knaqsia nuk mund t prshkruhet. Kt e plotsuan edhe
antart e grupit t cilt demonstruan profesionalizm.
Jovan Mhilli, drejtues i grupit:
Shpreh knaqsin time q komuniteti i emigrantve
shqiptar n Greqi u prfaqsua n nj festival kombtar. Ajo
q m gzon sht se ky festival organizohet n qytetin tim ku
un kam lindur, jam rritur, kam dhn mundin dhe djersn
dhe nuk e kam harruar dhe nuk e harroj asnjher. M bhet
qejfi q qyteti im i lindjes pagzohet me emrin Qyteti i Festivalit
t Valles Tipologjike. Knaqsia m e madhe sht se takova
miq dhe shok. Gjej rastin t falnderoj kryetarin e bashkis z.
Albert Sanxhaku, i cili, nprmjet ftess, na dha mundsin t
vijm, duke na premtuar se komuniteti shqiptar n Greqi do t
jet i pranishm edhe vitet pasardhse. I faleminderit edhe
gazets EMIGRANTI, q e ndjek jetn shpirtrore, kulturore,
artistike t emigrantve jo vetm atyre qosheve t Omonies,
por edhe n atdheun ton, n Shqipri.
Falnderoj mikun tim emigrant Kastriot Lekdushi pr
punn shum cilsore q ka br pr arritjen e suksesit me
grupin polifonik lab. Ajo q m gzoi m shum sht
shtrngimi i duarve dhe thirrjet e qytetarve q thrrisnin
bravo, bravo, emigrantve! E madhe ishte ajo q na than:
Ju lumt juve q bni m shum se ne ktu n vendin ton!

323
 ***

M von, kur nata do t krkonte dritn e dits, mbasi

hngrm, pim, ia tham kngs dhe valles n lokalin e madh
t Pilo Lals n kufirin ndars mes Lushnjs dhe Kavajs, fjetm
disa or t rehatshme, pr tu zgjuar hert e pr t marr rrugn
e kthimit pr n Athin...

Lushnj, 13 qershor 2007

324
 CICRIMA POETIKE 2006

Nuk e di pse, tek isha ulur n nj nga radht e para t nj

auditoriumi n katin e dyt t Veranzeru-1, tek shihja t
ngjiteshin n sken aktor profesionist, debutues t rinj dhe
fmij, tek prezantoheshin emrat e prvem t poetve t
njohur e t panjohur, mendimi mu ndal tek cicrimat e zogjve
n degt e pemve apo n fluturim
N jet ka poet q i pezantojn krijimet e tyre vet, duke
nxjerr bashk me rimimin e vargut edhe rimimin e shpirtit.
Ka t tjer poet q rimn e shpirtit e mbajn brenda, nuk e
nxjerrin jasht. Ose m mir me thn: e nxjerrin pr tua dhn
t tjerve, pr ta vn n gojn e aktorve q din ku ti gjejn
krojet e shpirtit t poetit dhe tu japin njerzve ujin e burimit
dhe flladin e jets. Ka pastaj t tjer poet q n jet kan br
rrug e emr t gjat e poezia e tyre merret pa e dhn. Marrsit
n kt rast kan meritn se din ta krkojn muzn poetike
dhe guxojn ta prcjellin at, duke shkrir shpirtin e largt t
poetit me shpirtin e tyre.
Kto cicrima poetike i mora nga nj konkurs i fjals
artistike, konkurs q tashm i ka mbledhur dhe i ka shprndar
n katr festivale. N tre t tjert nuk kam qen, n t katrtin
po. Konkursi, tashm i prvitshm, organizohet nga shoqata e
mirnjohur n mrgim q mban nj emr kuptimplot:
Vllazrimi dhe Liter art. Ksaj radhe organizohej me
rastin e festave t fundvitit dhe t 70 vjetorit t lindjes s
shkrimtarit t madh shqiptar Ismail Kadare.

325
 Isha nga fillimi n fund. U lodha. Hoqa paksa nga shpirti
streset e jets larg dheut t nns e t babs. Tani, duke medituar
pr ato aste knaqsie q mora, po u jap paksa nga tingujt e
cicrimave t bilbilave n festival.
Brikena dhe Anastasi, veshur bukur, n nj trup t bukur,
me nj fytyr q rrezaton buzqeshje e nj z q i shkon pr
shtat poezis, hapin siparin duke lundruar n vlerat e fjals
shqipe, duke i nxjerr ato n breg e ngjitur maleve e bjeshkve,
n lugina e mrize zanash.
Gjinovefn, artisten e njohur t teatrit vlonjat, e kam njohur
n nj takim krijuesish t Liter Art. Ia pata dgjuar timbrin e
zrit n nj auditor t vogl. N kt auditor t madh, me
poezin e Pirro Lolit n buz ajo ngrihet lart, duke prcjell
emocione q nuk harrohen. Armando shkruan pr her t par.
Dhe del n podium e reciton pr her t par poezin Dua t
njoh pyllin. Daniela, me nj profil poetik e z melodioz sjell
n auditor ZOGUN e njohur t Naim Frashrit, at ZOG q
nuk ka njeri q n vitet e para t shkolls t mos e ket marr
n gji e t ket fluturuar bashk me poetin e madh t Kombit
ton.
Mina Caushi ka marr nj grusht dheu ndr duar. sht
dheu i saj, nga vendi i bukur i shqiponjave, dheu q emocionoi
deri n dnes autoren tek recitonte, dhe n lot salln q e
dgjonte. Xhoana e vogl ka sjell Jani Durin n nj nga krijimet
e tij poetike-humoristike, duke u ngjitur t pranishmve
humorin n buz e tingullin e bukur t zrit n shpirt. Ornela,
Makeliana, Vangjelia, Anisa do ta mbushnin salln me poezi
nga Naimi, Martiko dhe krijues t tjer q thurn vargje larg
mmdheut, n mrgim
Fatos Vrenoi i jep nj tjetr mesazh salls, mesazhin q
vjen nga knga dhe muzika, nga vargjet e poetve mbi
pentagramet ku hypin dhe zbresin tingujt magjeps.
Ismet Zusi, aktor profesionist, e ngre salln n kmb, e
ngjit shpirtin shqiptar atje ku nuk ka m ngjitje, n majn e
mallit dhe t dashuris pr mmdheun. N zrin e tij vjen si

326
kushtrim Pashko Vasa me poezin hymn O Moj Shqypni
Maks Roshi, nprmjet poezis s Nase Janit sjell n sall
genin e artit shqiptar, at lloj geni q i lindur prcillet brez pas
brezi, genin e gjyshit t tij t madhit, Kadri Roshi
Sotiri, msues letrsie, na sjell Beratin nj nga krijimet e tij
t prmbledhjes n 6 vllime , poezin Poeti dhe rinia. Sotir
Goxhaj apo si njihet n poezin e tij humoristike Tiro Trbai,
prcjell me humor poezin Elegjia ime, jetn n emigracion,
marrdhniet e emigrantit me afendikojt, kurse Festim Zae
sjell Kng dhe vaje nga Spiro Gjikondi. Seferina Serani e
njohur prmes krijimeve t saj n fushn e fotografis ka
zgjedh lirikun Ali Asllani, n nj nga perlat e tij Zonja Lu,
ashtu si e ka recituar n fmijrin e saj.
sht nj elegji, Larg syve t mi, q Dodona Qose e
kndon ose m mir ta themi e vajton.
Nga fundi, por jo n fund, n podium ngjitet nj ift i
moshuar; Xheni dhe Babi. Kan ardh nga New Yorku dhe
Babi nuk mund t mos e thot at ka n zemr, me nj shqipe
me theksin e kontinentit e Kontinent t Madh.
Xhoana, Anisa, Mina do t marrin n prfundim Diploma
nderi. Festim Zae do t marr mimin e tret, Markeliana
Pinderi mimin e dyt, Daniela Hoxha mimin e par, kurse
Kupn e Festivalit t Katrt t Fjals Artistike e meritoi voglushi
Maks Roshi.

***

Nj e diel mbreslnse, shpirtngritse ajo e 10 dhjetorit

2006 n Athin

327
 JU LUTEM, KTHEMNI N TOKN TIME

Jemi njohur nprmjet fax-it apo fax-eve q nuk mi ndan.

Shkruan bukur, me ndjenj, me zjarr, me shpirt. N rreshtat e
prozs dhe poezis s tij sht vshtir t gjesh vend pr
redaktim. Edhe shqipen, edhe frazn e tjerr bukur
Nj dit trokiti n der dhe hyri nj njeri me nj pako n
dor. Shqiptoi emrin tim dhe, pasi i treguan tavolinn ku rrija,
m zgjati nj letr. Firmos ktu, - m tha dhe me dorn tjetr
m zgjati nj zarf t fryr, n t cilin ndr t tjera dallohej
embleme e shrbimit Kurier dhe nj pull pagese prej 12
eurosh Shkarravita emrin tim dhe i befasuar grisa nga njeri
krah zarfin
Ishte nj libr. Mbi nj fotografi, ku nj mal i lart prziente
ret ishte shkruar Labirinthi i ndjenjave dhe sipr tij, Eduart
Ymeri
N mes t librit n nj letr t vogl shkruhej: Do desha t
vija por nuk mundem. Do dshiroja shum, por si e di, jam
larg dhe me fmij t vogl Nj dhurat pr ju miku im.
Lexoje librin, kritikoje dhe pres mendimin tnd. Labirinthi i
zemrave sht libri im i par. N fund t vitit del nga botimi
Realiteti n vargje, sigurisht n poezi
M befasoi sinqeriteti i tij, veanrisht ato dy fjal: Lexoje
dhe kritikoje Un nuk jam kritik letrar dhe e kam vshtir
ta kritikoj nj vepr letrare. Jam gazetar dhe, si i till, m
bri prshtypje fjala e sinqert e ktij njeriu dhe poeti t ri q
fidanin e krijimtaris s vet e do q t rritet i shndetshm, t

328
zgjas drejt qiellit filizat e t el lule e lidh fryte. Ky pr mua
sht nj hap i mir, nj shtitje n kopshtin e bukur t poezis.
Kt hap e hedhin ata njerz q krijimtarin e tyre e duan t
rritet e tu ngjitet maleve t thepisura pr t arritur majat.
Nuk e di nga e morn frymzimin prindrit pr ti vn
birit t tyre, m 3 shkurt t vitit 1977 emrin EDUART.
Shumkush do ta prcillte imagjinatn tek mbretrit anglez
t mesjets. Un, nisur nga zvndsimi i germs D me T do t
ulesha e hulumtoja me fjalt e bukura t shqipes, me foljen
me dasht (dua, e dua) dhe emrin art. Bashkimi i t dy
fjalve formon emrin EDUART.
Nuk do t kisha hyr n kt analiz fjalsh n qoft se, n
koperinn e fundit, posht fotografis s tij ku nj jetshkrim i
shkurtr na njeh me Eduartin, t mos m mbrthenin shpirtin
shtat vargje t nj poezie, vargje t llojit naimian.

Ku shkoj?
Nga vend vij?
Kush m solli n tok t huaj?
Ju lutem, kthemni kthemni
Se po tretem si dbora.
Ju lutem,
M ktheni n tokn time

Nuk i thot nj gjashtdhjetepes vjear si un, nj njeri q

kur ka ikur ka ln n truallin e jets rrnj q e lidhin dit e
nat me vendlindjen. I thot nj i ri, nj njzet e nnt vjear,
nj njeri q punon dhe jeton n nj ishull t largt t Egjeut,
nj baba q ka rrok prqafe nj krthi t jets s tij, nj rrnj,
nj filiz, nj lis t s ardhmes
N t kundrtn e botimeve t sotme, ku shkrimtart e
poett krkojn piktor e disenjator pr kopertinat e librave
t tyre, ai, me nj shkrepje aparati ka marr me vete dhe ka
sjell mes ujrave t kaltra t Egjeut ishullin e jets dhe
ndrrave t tij, malin e Nemrks. Mbi kt ishull punon,

329
n kt ishull jeton, ktij ishulli i kndon
Koh t shkuara, kur isha student, n pranver t vitit
1962, m pat qlluar q Nemrkn e Dhmbelin ti kundroja
nga ana e Pogonit e Zagoris, t prehesha nn rrepet e Sheperit
e t prjetoja t vrtetat e poezis s ajupit. I kam kundruar
edhe nga Klcyra, Prmeti e arshova. Jan kala t natyrs q
lindin frymzim pr poezi.
Strmbecin nuk e di ku sht, nuk e di nse sht vendlindja
apo vendorigjina e Eduartit. Di vetm nj gj: Ai i kndon
Strmbecit me nj dashuri e pasion t madh.
Lajmtari i emigrantit ashtu si edhe Toka e t huajve
jan poezit m t ndjera dhe t arrira n vllimin poetik t
Eduartit:

O zogjt fluturak
Ku qiellin prshkoni,
Tju pyes pr Shqiprin,
Por me lajme t hidhura
Ju lutem, mos m lndoni.

O qelizat e shpirtit,
Ku ret arrini
Nga emigranti,
Keni nj porosi
Dhe ju pyet:
A jetohet n Shqipri?!

Pr Eduart Ymerin Ska knaqsi m t madhe se libri.

Ai at e lind, e torturon dhe e knaq. Ai sht mblsir e
ditve t tij, helm i prgatitur q po e vdes pak nga pak, reshje
shiu q ujit trupin e tij, dhurues gjaku n vena t boshatisura,
anije kozmike n udhtime fantastike. Ai sht prindi i tij i
dashur q e prgjon para dijes dhe q ai i lutet t mos e largoj
nga familja e tij e madhe. Ai i vikat librit prind:

330
 M bind realiteti yt
Prind m dgjo
Jam shkronj e alfabetit tnd

Prindi im duhet t m thuash,

Sepse jam fmija yt i br pis n plehrat e

Por pr Eduartin nuk sht prind vetm libri, sht edhe

gazeta. N nj letr q m drgonte para disa ditsh ai m
shkruante:
Leximi pr mua nuk sht kalim kohe. Ka shum mnyra
pr t kaluar kohn. Koha nuk kalon duke lexuar, por duke
luajtur futboll, shah, duke shetitur. N qoftse lexohet pa
shnime, un prap mund ta quaj argtim.
Marrim nj shembull: Si veproj un me leximin e gazets?
Gazetn, pasi e marr, ulemi n sotolin e parkut me disa
shok dhe kuvendojm n prgjithsi rreth saj. Pyetje e prgjigje
dialoguese ndikojn m s miri n vrtetsin e kuptimit t
kapitullit. Gazeta shfletohet deri n faqen e fundit. Mbyllja dhe
palosja e gazets kryhet me knaqsi dhe aspak me veprim t
rndomt. Ndahem dhe marr rrugn kryesore ku kalon prmes
Paqiras, qendrs s Parosit, ku t on tek shtpia ime brenda
disa minutave. Hap dern e shtpis, futem, puth fmijn, ulem
n tavolinn mikpritse, marr silolapsin n duar. Kur marr
stilolapsin n duar, e prsris, un athere lexoj.
Gazeta shfletohet faqe m faqe duke mbajtur shnime.
Mbasi e lexoj t gjith gazetn, do faqe e vendos tek dosja me
emrP.sh. faqen ku flet pr politikn e vendos tek dosja e
politiks, at t letrsis tek dosja e letrsis, at t ekonomis
tek dosja e ekonomis, at t emigracionit tek dosja e
emigracionit...N kt mnyr mbledh t gjith
dokumentacionin n nj enciklopedi t vetme. Sipas ktij
veprimi gazeta nuk flaket, si po mbushen sot kutit e plehrave.
Ajo mbetet e arkivuar n dosje, n raftet e mija, n mendjen
time.

331
 Nj dit shoku im Izguru nga Shkodra erdhi n shtpin
time. E plqej si njeri, sepse ka vetm nj fytyr Kur pa arkivin
e stolisur n rafte mu lut tia jepja ta lexonte. Vrtet i mungonte,
sepse ai tani kishte ardhur. Ia dhash, por me zemr t ngrir
se mos m humbte ndonj faqe
Me Eduartin, q punon e jeton n ishullin e Parosit, vetm
nj her kam biseduar n telefon. Nuk ia di numrin, ndaj nuk
e mora m 3 shkurt pr ti uruar 29 vjetorin e lindjes. Deri n 3
shkurtin e vitit 2007, n prvjetorin e 30-t t lindjes, besoj se
do t jemi takuar e do ta kemi pir nj kafe e nj got raki
Prmeti me urimin Edhe njqind vjet jet e poezi Eduart
Ymeri!

3 shkurt 2006

332
 KALI I LEGJENDS NIS FLUTURIMIN
Meditim

Kur lind nj fmij, gzohen t gjith, luajn nga vendi

edhe trart e shtpis, si thon. N jetn e njeriut ky sht
momenti m i gzuar, m i dshiruar. Nj vajz bhet grua,
bhet nn. Nj djal bhet burr, bhet baba...
Vae Zela, e madhja, e paarritshmja e kngs s leht
shqiptare, kur i lindi vajza, nj vit pas martess me festivalin
e par t kngs n radiotelevizion, doli n skenn e festivalit
t dyt me thirrjen: O miqt e mi! M lindi nj fmij..., thirrje
q u b hymn pr nnat, t cilat e kndonin me z apo n
surdin sa her ndjenin vikamn e t porsalindurit...
N Athin, n vern e vitit 2006 lindi nj fmij. Babai,
Grigor Jovani, i vuri emrin Pegas. E mori at nga legjendat po
aq greke, sa edhe shqiptare, nga legjenda e Kalit Fluturues.
Dikush, n nj tubim modest njerzish i bri vrejtje pr emrin.
E kishte fjaln se do t ishte mir ti kishte gjetur nj emr q t
flas shqip. Un nuk jam dakord me t. Cili emr flet m shqip
se sa emri PE GAS? Pse kt fjal nuk e zbrthejm me
rregullat e shqipes s lasht dhe t shqipes s sotme? A nuk
sht dika madhshtore t shohsh nj kal q fluturon dhe
ti thuash vetes PE-GAS?
N Athin, n vern e vitit 2006 (nuk ka dat t caktuar, ka
e afron me legjendat), doli n qarkullim nj revist, lindi nj
fmij, mbarsur nga muza poetike, doli n qarkullim nj revist.

333
 Letrsia dhe artet, nj mnyr tjetr pr t thn t
vrtetn sht nntitulli i numrit t par cituar sipas
E.G.Avlerer. Botues sht Grigor Jovani, i njohur si shkrimtar
e poet, por mbi t gjitha i njohur pr dshirn dhe kmbnguljen
e tij pr t arrir nj gj q e di se e duan t gjith.
Angazhimit tim, t gjithkohshm n fushn e letrave, e
nis rrfimin ai, bashkpunimit t kahershm me organet e
shtypit, ngjante se i mungonte dika, si shtpive tona n
fshatrat e vendlindjes, q edhe pse burimet ndodh q t mos i
ken dhe kaq larg, pa puset e oborreve t tyre, duket se dika u
mungon. Pastaj, organet e tjera, sado t dashura jan, ngjajn,
megjithat, si shtpit me qira. Duhet t pyessh pronarin pr
t ngulur qoft edhe nj gozhd...
Kshtu, vendosa t ngre nj shtpi t re, me pus n oborr,
ku t shuaja etjen e frymzimeve t mia dhe t miqve.
E bra publike kt dshir, n ato mbledhjet e zakonshme
t t dielave npr shoqrit tona letrare t Athins. Ua rrfeva
ndrrn e shtpis s re edhe miqve t letrave, n Atdhe dhe
aneknd diaspors. Dhe ndodhi ajo q sm shkonte kurr n
mend. Menjher, thua se e kishin marr t tjert kt vendim
e jo un, u mbush posta ime elektronike me krijimet e tyre m
t fundit...
E kuptova, ndrkaq, se bela kisha vn mbi kok. Kjo
revist u b preokupimi kryesor i jets sime. Aq sa edhe ime
shoqe, prkundrejt ktij prkushtimi t pazakont, filloi t bj
njrin sy qorr, thuajse nuk e vinte re ngujimin tim t prditshm,
muaj me radh. Kurse ime bij, filloi t m vinte n loj:
Lreni, ai tashm po lind nj fmij...
Dhe ja ku lindi...
Pegasi tani ka hapur flatrat e tij mitologjike dhe ka filluar
t fluturoj. Po ndjej: Agoni, shpres, frik?
Kurrkush nuk niset pr tu mbytur n det/ por, pr t
kaluar detin... m shkruajti nj vjersh nga ana e tejme e
Atlantikut, pr t m dhn zemr gjat udhtimit t par,
Kolec Traboini...

334
 Ishte ky meditimi i Grigor Jovanit n numrin e par t
Pegas-it, meditim q pasohet me nj strof sa t arrir
artistikisht, aq edhe domethnse:

Do ta shes kt kal.
Nuk ia dal.

Kaq pr ushqim...
Kaq pr patkoj...

Por prit,
Kush do t m mbart
N qiejt lart,
Kur fluturoj?

Skam bj,
do ta mbaj
Le t kushtoj...

Revista ka n gjirin e saj t gjer poezi, tregime, ese,

reportazhe, letrsi t huaj, komente, teatr dhe kinematografi...
nj gam t gjer krijimesh nga t vjetr e t rinj t letrsis dhe
arteve n Greqi, por edhe nga nj hapsir e gjer gjeografike
mbarkontinentale.
...N Athin, n vern e vitit 2006, lindi nj fmij. Ai ka
nj emr t mom mitologjik, q lidhet me gazin dhe haren e
njerzve q shikojn si fluturohet drejt qiejve, drejt horizonteve
t reja.
N Athin, n vern e vitit 2006, emigrantve iu shtua nj
dritare nga ku mund t shohin si lind dielli i shqipes, si fluturon
dhe ulet n pezulin e dritares s shtpis me qira, shtpi
gjithsesi ku flitet shqip, lexohet shqip dhe kndohet shqip.
Urime Grigor Jovani!

335
 KU TI KRKOJ RRNJT
E TUA SHQIPRI?

Nuk e di nse poeti yn i madh do ta niste prsri kshtu

poemn e tij! Por nj gj e di, ashtu si e din t gjith shqiptart,
rrnjt e Shqipris i gjen n do cep t bots, n do vend.
Nuk e di nse ka nj vend n bot, nj vend t vogl me m
pak se tridhjet mij kilometra katror, nj popull t vogl disa
milionsh, q t ket kaq rrnj t shprndara, n koh dhe
hapsir
Hulumtime t siprfaqshme t historianve t bots kan
folur e flasin pr etrusk q flisnin shqip, pr skocez q e kan
origjinn prej albanve t lasht, pr Alban n Ukrain dhe
n Gjeorgji, q edhe sot nuk e kan humbur gjuhn e
strgjyshrve t tyre t lasht, pr arvanit, arbresh
Kto le tua lem historianve, t huajve, por veanrisht
shqiptarve, q sot kan dije, kultur dhe mundsi pr t
peshuar mir historin
Le t ndalemi n kohn ton, n ditt tona pr t shkruar
nj faqe t vogl me fjal, me shifra, me fotografi
Nj anket e Institutit t Statistiks, i vetmi institucion serioz
dhe i besueshm n kt koh kur fjalt dhe shifrat jan br si
fara e hithrs q fluturojn dhe bien vend e pa vend, na jep nj
pasqyr t emigracionit shqiptar sot. Anketa sht e bazuar n
intervistat me familjet dhe t afrmit e emigrantve.
Sipas studimit, 54.7 pr qind e emigrantve jan vendosur
n Greqi, 30.8 pr qind jan vendosur n Itali, 4.1 pr qind n

336
SHBA, 3.9 pr qind n Gjermani, 1.1 pr qind n Zvicr, 0.9
pr qind n Franc dhe 4.5 pr qind n vendet e tjera t Evrops,
Azis, Ameriks, Afriks, Australis.
Po si jan shprndar emigrantt sipas gjinis? Beqar jan
49.4 prqind e meshkujve dhe 12.4 pr qind e femrave. T
martuar jan 50.2 pr qind e meshkujve dhe 86.2 pr qind e
femrave. T ndar jan 0.3 pr qind e meshkujve dhe 1.1 pr
qind e femrave. T ve jan 0.1 pr qind e meshkujve dhe 0.4
pr qind e femrave.
Karakteristik e emigracionit shqiptar sht emigrimi i
moshave t reja, ku peshn m t madhe specifike e z
grupmosha 20-24 vjeare, ndrsa pr femrat grupmosha 30-
34 vjeare. Mosha mesatare e emigrantve rezulton t jet 30.6
vje pr meshkujt dhe 32 vje pr femrat.
Karakteristik e emigracionit shqiptar n bot sht niveli
relativisht i lart arsimor. N kt z nuk jepen shifra. Nga nj
anket q mu dha mundsia t zhvilloj me 56 emigrant nga
zona t thella fshatare t Shqipris n nj fshat t Volosit,
msova se 28 ishin me arsim t mesm, 26 me arsim tetvjear
dhe dy me arsim t mesm t pambaruar, me nj mesatare t
prgjithshme prej 10 viteve arsimim.
Nga institucionet greke, t cilt kan n dor regjistrimet e
emigrantve, ende nuk kemi nj statistik t plot pr treguesit
demografik, arsimor e profesional t emigrantve. Nj
publikim i fundit i dy universiteteve n z vendas, universitetit
t Patrs dhe atij t Janins, del se bujqsia greke mbahet n
kmb n saj t djerss s emigrantve dhe n veanti t
emigrantve shqiptar...

337
 NJ MESAZH PR KUKSIANIN E RI

Nj pyetje q shpreh nj breng, nj shqetsim. sht i ri,

vetm nntmbdhjet vje. Tet muaj m par ka ardhur nga
larg, nga ato male ku tash jan mbuluar me bor e akull, nga
ai truall ku vetm muajt e vers mund t lidhesh me punn.
Me punn n ato qindra metro tok pr frym q u ndan sipas
ligjit t vendit. Me punn me delen rud n ato kullota e ato
vende q do ti kishte lakmi do vend pr turizm veror e pr
turizm dimror, pr gara me kuaj vers e sllallome gjigante
skijimi pr dimr
Ai i ka ln t gjitha kto ose m sakt koha e detyroi q ti
lr, t ik prej atje natn, se natn koka prapa nuk t krijon
asnj mundsi t shohsh at q le dhe at q qan me lot t
nxeht, po aq t nxeht sa lott e tu.
Ai sht i ri, vetm nntmbdhjet vje. Me siguri ka
kaluar maleve, aleatt e prjetshm t tij dhe t brezave
paraardhs. Me siguri ka prapa goj pr t ushqyer. sht br
baba pa u br dhndrr. N pyetjen e tij ka breng, shum
breng Ka lutje, shum lutje
Lexojeni: Jam nj djal nga Kuksi. Kam 8 muaj ktu n
Greqi, n Santorini. A mund t m thoni si mund t rregulloj
letrat? Pasaportn e kam. Jam 19 vje. Pres prgjigje.
6931807133.
Kush mund ti jap prgjigje atij djali t ri? Kush mund
tia zgjidh hallin dhe ti kthej n buz buzqeshjen e moshs?
Do t desha q t jem un, meq mu drejua drejprdrejt me

338
nj pyetje, me nj lutje. Nuk mundem. Projektligji i ri, shtes,
miratuar nga Kshilli Qeveritar, por q nuk sht ende ligj,
nuk ka kaluar n parlament (dhe nuk dihet kur do t kaloj),
thot q n rreshtat e nenet e veta (pr kuksianin e ri dhe
kuksiant nga e gjith Shqipria) ka vetm nj kusht:
Paraqitjen e nj dokumenti q vrteton se ke qen n Greqi
deri m 31 dhjetor 2004. A e ka kuksiani i ri (dhe kuksiant
e tjer t rinj) nj dokument t till? Me siguri jo. Nuk sht i
vetm. Jan me dhjetra mijra si ai, q edhe pas miratimit t
ligjit shtes nuk do t mund t bjn asnj hap prpara drejt
legalizimit
Ai, si individ, me siguri, po t gjej nj avokat t mir,
po tia mbush mir xhepin mund t bhet edhe vorio-epirot,
mund t marr kartn e homogjenit, mund t aplikoj edhe
pr nnshtetsi greke dhe me siguri nj dit mund edhe ta
marr. Nuk sht i pari. Dhe as i fundit. Thash si individ,
nuk thash si grup. Dhe nuk mund t them as sot dhe
asnjher.
E kishim dgjuar shprehjen n kalendat greke, kuptimi
i t cils sht KURR. Tani po e jetojm. Mos t rnt n
hise q t hysh n vorbulln e saj. Megjithse sht e pamundur
q t t mos rrmbej shtjellimi q krijon ajo pr emigrantt.
M fal Kuksiani im i Ri, komshiu im gjeografik, q ta ngriva
shpresn q kishe kur vendose t m drgoje at mesazh.
Megjithat (thoshte Xhordano Brunoja) Bota rrotullohet. Le
t shpresojm q politika e vendit ton ti lr mnjan cicmicet
e mrit e do t na ngrej kokn pr t vshtruar drejt Evrops,
pr t qen pjes organike e saj, ashtu si jemi pjes gjeografike.
Athere (dhe vetm ather), problemi yt dhe problemet tona
nuk do ti shtyj dot askush n kalendat greke.
P.S. Krkova n internet dhe gjeta disa fotografi t Kuksit.
Prej tyre zgjodha njrn, at q fikson liqenin e bukur, kodrat
e malet me dbor. I bukur sht Atdheu yn...

339
 KNGA EUROPIANE DHE
ATDHETARIZMI SHQIPTAR

Knga shqiptare, knduar nga Frederiku dhe Aida, nj

balad drithruese, n nj interpretim brilant, nuk kaloi n
natn e dyt t festivalit europian t kngs...
Mund t mos kalonte nisur nga fakti se gara ishte e fort
dhe kngt ishin t bukura. Por mund e duhet t kalonte n
qoft se n ann e pasme t gars do t ishin shqiptart dhe
atdhetarizmi shqiptar. Kt e them se si sht ndrtuar dhe si
veprohet pr vlersimin e kngs europiane, gjeoetniciteti sht
primar. Kush e ndoqi natn e par t festivalit, zarfet q u
hapn pas votimeve, nuk mund t mos konstatonte faktin se
n natn e dyt do t kalonin kngt e vendeve n kufi me
njri-tjetrin, kngt sllave.
A mundej Shqipria, q me t njjtin els t hapte dern e
nats s dyt, madje edhe t qndronte brenda kornizs s
saj?
Prvoja e ktyre pak viteve tregon se mundej.
N t parin takim mbareuropian t kngs ne u
prezantuam me nj vajz t re, t panjohur e pa prvoj n
skenn kombtare e jo m n at ndrkombtare. Konkurruam
me Anjeza Shahinin e dal nga Ethet e t premtes mbrma
me Imazhi yn.
Anjezs dhe kngs shqiptare asokohe iu b nj publicitet
i madh, brenda dhe jasht vendit, me radio e televizion, me
takime njri me tjetrin e me nj tifozllk do t thoja atdhetar t

340
papar deri ather. Shqipria, me hapjen e viteve 90-t kishte
dhe ka nj arm q e on n fitore, ashtu si n vendet
europiane e ka edhe Turqia. A nuk e vut re q vende t tilla si
Gjermania, Franca, Austria etj., i dhan Turqis pik
maksimale? Mos vall ato pik ia dhan francezt e Sarkozis
q nuk e duan Turqin n Europ apo katolikt gjerman,
austriak etj? Jo. At ia dhan milionat e turqve, q megjithse
numrohen deri n brez t tret e t katrt emigracioni, prsri
kan ngelur t dashuruar t prjetshm me vendin e tyre.
A mund t bhej kjo edhe me mrgatn shqiptare me t
drejt vote pothuajse n t gjitha vendet europiane
pjesmarrse n festival?
Them se po, n qoft se shqiptart n emigracion dhe n
trojet e tyre shekullore n Maqedoni, Mal t Zi dhe Kosov do
t ishin ftuar n votim.
A sht br kjo? Ktu fle lepuri. Shqiptart n emigracion
dhe n trojet e tyre mund t them se nuk e dinin as datn dhe
as se si duhet t shprehnin atdhetarizmin e tyre nprmjet vots
s lir nprmjet valve satelitore.
Prsri kthehemi pak vite pas, ather kur pr her t par
u ngjitm n skenn e eurokngs. Asokohe n valt satelitore
ishte vetm nj televizion shqiptar, RTSH. Ata q hynin n
kto val nuk kishte se si t mos familjarizoheshin me kngn
shqiptare, nuk kishte se si t mos dinin datn e shfaqjes dhe
rregullat e votimit. Propaganda pr kngn ton mund t themi
se asokohe ishte n kulm t saj.
Kthehemi n ditt e sotme, ditt q futen n kornizn fund
dhjetori 2006 dhe fillim maji 2007.
Zgjedhjen e kngs pr eurosong e bn radiotelevizioni
publik shqiptar nprmjet festivalit tradicional t fundvitit,
festivalit t kngs s muziks s leht shqiptare, si quhet. Kjo
form zgjedhjeje, kjo pronsi e fut kngn shqiptare n
korniz pr t mos thn n kasafort. Meqense
Radiotelevizioni Publik Shqiptar, pr shkak t konkurrencs
dhe ngushtsis s programeve, madje edhe t orve (sht i

341
vetmi radiotelevizion satelitor shqiptar q nuk punon 24 or)
sht gjithnj e m pak i shikueshm edhe knga do t jet
gjithnj e m pak e shkueshme. Kush e ndoqi festivalin europian
nprmjet RTSH-s nuk mund t befasohej kur edhe pas
prfundimit t votimit n spotin publicitar bhej thirrje pr t
votuar pr kngn shqiptare (!) Madje kjo thirrje bhej jo vetm
at nat, por edhe t nesrmen kur u b ritransmetimi i nats
s par t festivalit (!)
Thyerja e kornizs s Kngs s RTSH-s, zgjedhja e saj
nga nj hapsir e madhe festivalesh e kngsh do ta bnte
kngn shqiptare m popullore, m t njohur.
Nga ana tjetr, paraqitja nat e dit e kngs shqiptare
jo vetm nprmjet televizioneve t shumt satelitore n
Shqipri, por edhe nga stacionet lokale n Maqedoni, Kosov,
Mal t Zi e gjetk, do t zgjonte krenarin kombtare pr ta
ndjekur dhe votuar at.
A sht br nj gj e till? Un them me plot bindje se jo.
Knga jon sht konceptuar si pron e RTSH, si vler e tij dhe
jo si pron, si vler kombtare. Kt e them se stacionet
satelitore shqiptare, duke filluar nga m i shikuari, ai Top-
Channel, lajmin e mos kalimit e dhan me figur disa
sekondshe. N asnj televizion satelitor shqiptar, knga q
prezantoi Shqiprin n Eurovizion, nuk sht transmetuar e
plot. Shikuar n kt knd, kngs shqiptare i mungoi ajo q
prbn thelbin e saj, atdhetarizmi. Media shqiptare, ajo e
shkruar, e dgjuar apo e shikuar, nuk shfaqi asnj shenj
atdhetarizmi dhe prgjegjsie atdhetare.
Kngs shqiptare n festivalin europian i mungoi edhe
dshira e drejtuesve t radiotelevizionit pr ta propaganduar
at jasht kufijve t Shqipris, pr ta sjell midis emigrantve
t etur pas kngs e muziks shqiptare, midis emigrantve n
Greqi, Austri, Gjermani, Zvicr, Holand, Franc, Angli, Spanj
dhe n vende t tjera ku mrgata shqipfolse ka peshn e
miliona shqiptarve nga Shqipria, Maqedonia, Kosova, Mali
i Zi etj. N Greqi nuk ka jav q t mos vijn grupe kngtarsh

342
e humoristsh, grupe q sponsorizohen nga shqiptart
emigrant. Pse mos vinte n Greqi edhe knga q do t
prfaqsonte vendin ton n Europ? Pse mos shkonte ajo n
t gjith Europn?
I ndoqa Frederikun dhe t shoqen si dhe muzikantin dhe
poetin natn finale t festivalit n nj bised n studion e RTSH
disa minuta para fillimit. U befasova dhe pyeta veten: Vrtet
kaq t varfr qenkemi, sa ktyre katr njerzve q prfaqsuan
Shqiprin tu mohohej prania n natn finale t nj festivali
t madh europian?
Pyeta... dhe, pasi u mendova, mu kujtua q kryeministri
yn i nderuar ka t depozituar n llogarin e vet bankare pak
m shum se nj euro dhe pak m pak se dy euro...
Vrtet t varfr jemi... Jo pr para... Por pr mend.

343
 DY NDODHI LARG, N KOH
E HAPSIR

1. Kthimi i ikanakut

Kt ngjarje e kam dgjuar n odn dibrane, n at institucion

popullor q e kan quajtur Universiteti i Dibrs e ku jan
shkolluar pa laps e pa fletore breza t tr. Nuk e mbaj mend se
ku e kam dgjuar pr her t par. Mundet n kullat e Dy Zalleve
t Kalisit, njri q lidhet administrativisht me Sllovn e me Uj e
Mujn e Dibrs dhe tjetri q lidhet me Kalisin e Lumn e Kuksit.
Mundet n Dardh e n Re. Mundet n idhn apo Lur. Nuk
ka rndsi se ku e kam dgjuar dhe sa her e kam bluar, sa fort e
kam ngjeshur kutellen n thesin e kujtess...
...Dy burra, t nj moshe e t nj gjaku, q nuk i ndante as
arusha e malit, t dy t martuar e me fmij, t dy me nn e
me bab, nj dit, duke luajtur me njri-tjetrin u shprthen
pushka dhe njri bie prtok, si bie filizi i njom nga kosa e
kostarit. N fshat shprtheu gjma. Qan t gjith, por m
shum lot e dhimbje pati n syt dhe shpirtin e shokut. Zakoni
i vendit e donte q, ani se vrasja kishte ndodhur me pahir,
midis dy familjeve t hynte n mes gjaku...
Mbrmjen e asaj nate q u b varrimi, shoku i vu drynin
shtpis, mori grue e fmij, nan e bab, ngarkoi disa plaka
n kal dhe mori rrugn n tok t huaj.
Tregimtart nuk e tregojn vendin ku u ngul, nuk thon
nse ishte larg nnt male kaptuar, si n legjendn e

344
Konstandinit dhe Doruntins. Thon se atje ku u vendos toka
ishte e begat, delet pillnin dy her n vit e fal duarve t tyre
puntore ekonomia rritej dita-dits. Punonin, ani se e shihnin
se t huajt u rrinin ftoht, ani se zakonet nuk putheshin me
njri-tjetrin e hyrje daljet ishin t akullta...
Kaluan shum vite. N fillim i vdiq babai. Komshinjt i
erdhn n varrim, por nuk i erdhn n shtpi as at dit n
mbrmje dhe as n ditt e tjera. E mbylli fort n zemr dhimbjen
dhe vazhdoi t punonte tokn e t mbarshtonte blegtorin.
Nj dit i vdiq nna. E njjta gj. Prsri komshinjt i
erdhn n varrim. Dhe aq. Prsri i vuri nj gur zemrs dhe
vazhdoi punn.
M pas i erdhi nj kob, nga ato lloj kobesh q si thuhet Zoti
ia hodhi gurit dhe e au, ia hodhi bims dhe e thau, ia hodhi
drurit dhe e dogji, ia hodhi njeriut dhe e mbajti... i vdiq djali...
N mbrmje mbeti vetm me robt e shtpis. Qaj gruaja,
qaj vajza, qaj djali... Kshtu nj dit, dy, dhjet, nj muaj, nj
vit... Lott dhe dhimbja nuk shternin, prkundrazi, rriteshin
do dit...
...Nj nat mori kazmn dhe lopatn dhe u zhduk n
errsir. Doln gjindja ta krkojn, por nuk e gjetn. U kthye
n t gdhir me tre thas n shpinn e krrusur m shum nga
halli sesa nga pesha. U tha njerzve t shtpis q t mblidhnin
far kishin m t muar e t bheshin gati pr rrug...
...Udhtuan shum dit e shum net, derisa nj nat von
arritn n fshatin e tyre. Dera e shtpis krciti nga pesha e
dors q e shtyu. I hodhn dosido plakat dhe u uln anash
oxhakut, ku shkarpat lshuan m shum tym se sa flak...
...Babai i djalit t vrar, kur dielli kishte kapur majmalin e
vshtrimi iu ndal n shtpin e komshiut t vjetr, nuk u besoi
syve kur pa oxhakun e shtpis s braktisur prej dekadash t
nxirrte tym. Mori shkopin me t cilin mbante vitet e pleqris
dhe bri hapa drejt shtpis. Nuk qe nevoja t trokiste, sepse
dera ishte e hapur n t dyja kanatat. Kur syt iu msuan me
errsirn, rreth zjarrit, t mrdhir, pa vrassin e djalit. Pa se

345
si ai u ngrit si t mbante mbi kurriz peshn e nj mali. Pa se si
iu afrua dhe me vshtirsi drejtoi trupin. Pa se kokn e mbante
varur dhe syt i kishte ngulur prtok. Dgjoi ti thot:
- Erdha me barrn e eshtrave t babait, nans dhe t djalit
mbi shpin. N tokn e huaj i kisha t gjitha t mirat pr jetes.
M vdiq baba dhe kush nuk ma piu kafen e idht. I vura zemrs
nj gur. M vdiq nana dhe prsri nuk m erdhi kush n shtpi.
I vura zemrs nji shkmb. M vdiq djali dhe prsri e njjta gj.
Nuk dija far ti v m zemrs, ndaj mora rrugn dhe u ktheva.
Thash m mir t m vrassh ti se e di se do t t dhmb aq sa
m dhmb mua kur vrava djalin tnd. Thash m i varfr n
truallin tim, sesa i pasur e i vrar pr s gjalli n tok t huaj...
Nxori nga brezi nj nagant me dorez t fildishte dhe, duke
ia zgjatur, i tha:
- Vram, varrosm mua, varros eshtrat e babait, t nans
dhe t djalit dhe hallall t gjitha...
Plaku nuk e zgjati dorn t marr armn. I rndoi shkopit
dhe drejtoi trupin.
- Ngrehuni - tha - ngrehuni t shkojm n shtpin time.
Kjo kull ka nevoj pr tu rregullue...

2. Rikthim n truall t huaj...

Ngjarjen e dyt e dgjova nga tre vet, n tre variante t

njjta, me t njjtn adres...
Kishte ardhur n Athin kur ran piramidat shqiptare, n
rrmujn q pasoi e q mbushi malet e Greqis me ikanak t
kputur shpirtrisht e ekonomikisht...
Kishte filluar punn, nj pun q i siguronte t ardhura t
mjaftueshme pr t mbajtur familjen. Gruaja i qndronte n
krah, nuk lodhej s punuari shtpive edhe n skajet e kryeqytetit
grek. Dy fmijt, nj djal e nj vajz, i futn n shkoll, njri
n klasn e par dhe tjetri n klasn e tret n shkolln fillore.
Kur u hap porta e par e legalizimit u regjistruan dhe morn
n fillim kartn e bardh e m pas jeshilen. T ardhurat nga

346
puna rriteshin dita-dits e llogaria bankare fryhesh me
kursimet. Nj dit i morn parat nga banka dhe i investuan
n vendlindje. Bn nj shtpi t mir n truallin e tyre t mom
n breg t detit...
I qante zemra pr shtpin, pr shokt pr njerzit.
Vendosi t kthehet n vendlindje. Shiti far mund t shiste
nga mobiliet e teprta t shtpis. T domosdoshmet pr jetn
e re i ngarkoi n nj kamion dhe i mori me vete...
Krkoi e me vshtirsi sajoi nj biznes n profesionin e vjetr
t hidraulikut, profesion q e kishte ushtruar edhe n
emigracion, i varur nga afendikoi.
N fillim puna i shkoi mbar, por m von nisi t bie. Mungonte
energjia elektrike pr or t tra e klientela ra, aq sa edhe buka e
dits sa vinte e racionohej. Gruaja nuk gjeti pun si msuese...
Do ta kishte prballuar kt me vullnetin q e
karakterizonte pr pun, por dika tjetr e frenonte, e mrziste,
e bezdiste. Djali dhe vajza nuk shkonin mir me msime. I
pengonte gjuha. Afro nj dekad n vendin e huaj ua kishte
fshir nga kujtesa gjuhn shqipe. E kishin vshtir t lexonin,
t shkruanin e t prgjigjeshin n msime. Mbi t gjitha, pr
do fjal q thonin, n klas e jasht saj, krisnin t qeshurat
tallse t bashkmoshatarve. Prindrit e nuhatn gjendjen e
fmijve. Mundoheshin ti msonin, ti vinin t lexonin, por
nuk arrinin. Fmijt krkonin shokt e miqt e vjetr...
Gjendja sa vinte e rndohej, derisa nj dit fija lidhse kaloi
n rezonanc dhe u kput...
Mbylln shtpin, morn me vete rrobat e trupit dhe u
kthyen n Athin...
Krkuan nj shtpi me qira dhe e gjetn. Tani po e
kompletojn me pajisje e orendi. Burri gjeti pun, kurse gruaja
sht n krkim. Fmijt kan filluar shkolln atje ku e lan...
Thon se burri, kur e pyesin, vetm nj fjali blbzon, fjali q
ka n damar dilemn e njohur shekspiriane: T jetosh apo t
mos jetosh... n dheun tnd!, n nj atdhe q ta bjn t huaj...

347
 RRUGET E JETES

Ai m kapi prkrahu, nga prapa. Ma shtrngoi fort me

vendosmrin e nj njeriu q ka gjetur dika t shtrenjt dhe
nuk e lshon. Kthej kokn. Kthehem i gjithi, n tr pamjen.
Para meje nj njeri me nj vandak flet llotarish n dor e me
nj ant ksistosh varur supit. Mbi fytyr i shumfishohej nj
buzqeshje q buronte nga shpirti.
- Kush jam un? m befasoi me pyetje, kur ende nuk e
kisha marr veten.
E pash me vmendje. Syt i qeshnin, fytyra i rridhte gaz,
trupi i jepte gjallri. Trokita der m der n qelizat e kujtess.
Ishin t mbyllura. Krkoja t gjeja elsin e tyre. Nuk e gjeja
dot, edhe ai ishte i mbyllur.
- Jam m i vjetr se ti dhe sapo t pash t solla n mend. -
m tha
- Ti m i vjetr se un? Nuk e besoj - vazhdova. - Ti dukesh
si djal i ri.
- Urdhro pasaportn! tha dhe ma la n dor.
E hapa. Pash vitlindjen. Vrtet, ishte m i vjetr se un,
ishte i 38-s, ndrsa un isha i 41-shit.
- Jam Ylber Qelepiri, - tha, pa m ln koh t lexoja emrin
n pasaport.
elsi u gjet. Qelizat e kujtess u hapn dyersh e dritaresh.
Fytyra e tij erdhi nga rinia dhe u bashkua n pleqri.
M tha se kemi dyzet e pes vjet q nuk jemi takuar. I
thash se un qllon q ti harroj fytyrat, por datat nuk i harroj.

348
At dit data shnonte 23 shkurt 2007. I thash se kemi plot
41 vjet dhe 7 dit q nuk jemi par. Kur i thash kto kisha
parasysh ceremonin e ndarjes s diplomave, 16 shkurtin
1966
Kmbnguli t pim nj kafe. Megjithse nxitoja, e fshiva
takimin q kisha ln me nj SMS dhe u ulm n nj bar t
vogl, fare pran stacionit hekurudhor n Kato Patisia
Pr nj or t tr rrahm rrugt e jets. Ai ishte emruar
n Gramsh, atje kishte krijuar familjen, kishte lindur e rritur
dy djem e nj vajz. Prej andej kishte ardhur edhe n Greqi.
Me shndet m dukej mir. Kt ma pohoi, duke shtuar se
kishte br nj operacion bay-pas n zemr dhe nj n kok.
Fmijt i kishte t sistemuar n pun e me nivel arsimor t lart.
U ndam pr tu takuar prsri, pr ta vaditur e prashitur
kujtesn m me nge.
M ngrohu ai takim, m ngrohu veanrisht fakti q ky
njeri, ndonse troket n t shtatdhjetat e jets, nuk i ndahet
puns, bredh Athinn nga njra qoshe n tjetrn me nj ant
n krah e me llotari n duar, duke prcjell mesazhin se
llotarin e fiton njeriu nprmjet puns, llotarin n vlera
monetare dhe shndetsore.

349
 NJ KNG HELENE
PR FLAMUR PISLIN
Premiera e filmit artistik PENGUn STUDIO NOVO

Nj z nne, z i malluar pr djalin, nnt male kaptuar, si

n balada, si n mitet e mome heleno-shqiptare Nj muzik
q t luan vendit. Nj djal i ri hedh antn krahve dhe ecn
me hap t vendosur rrugve t Nea Makris, diku n veri t
Greqis, diku pran Selanikut diku n koh dhe hapsir
Kur ka ndodhur kjo ngjarje? Dikush i v nj dat, vitin
1999 I v edhe nj emr, Elion. I jep edhe adresn e banimit,
Tirann. Nj tjetr thot se nuk e quajn Elion dhe as sht
prej Tirane. E quajn Flamur dhe sht prej Klosi t Matit, prej
Patini. sht nj djal i ri, n pranvern e njzetepest t jets
q i kan thurur kng, nj kng epike me ifteli
Rreth nj muaj prpara, ngjarjen e prshkroi deri n hollsi
nj televizion prestigjioz privat grek. Solli n kujtes Flamurin
n tr odisen e tij. I thirri n kujtes grekt q prjetuan
dramn dhe tragjedin e tij. Ata flisnin me krenari pr at djal.
N historit e shumta t pengmarrjeve nuk ka ndodhur
asnjher q pengjet t flasin me respekt pr pengmarrsin
Edhe filmi OMIROS, titulli i t cilit na duket sikur po sjell
n sken Homerin e lasht t Iliads dhe Odises dhe jo pengun
apo pengmarrsin, jo robin apo robmarrsin, si ka kuptimin
n gjuhn e re greke, pr bosht ka pikrisht nj ngjarje t vrtet,
ngjarjen e djaloshit nga Patini q nderin dhe dinjitetin e humbur

350
e gjen n mnyrn e tij, duke rrmbyer nj autobus me
pasagjer. Zgjedhja sht e tij, sht vetjake, e shtyr nga
motive individuale, nga nj gjendje psikologjike momentale.
Askush nuk sht prapa tij
Pengjet, n zbrthim t ngjarjes, shpejt do t kuptojn se
nuk kan t bjn me nj kriminel, nj njeri q rrmben pr
para. Kjo del q n skenat e para t rrmbimit t autobusit. Nj
pasagjer, i friksuar deri n menduri, i hedh prpara Elionit
portofolin me para n kmbim t lirimit. Ai ia refuzon n mnyr
dinjitoze dhe po n at mnyr e flak nga autobusi, duke shtyr
me kmb portofolin me para
Vetm shtat vet mban peng. T tjert i l t lir. Ata q
ikin, nuk ndjejn inat pr t, mshir po. Nj nn i thot e
prlotur: Mos kshtu se do t marrsh veten n qaf
Ata t shtat, n vijim t ngjarjes, bhen hetuesit,
prokurort, avokatt dhe gjykatsit e vrtet t tij, gjykatsit
popullor q nuk njohin nene e llogje npunsish, por njohin
drejtsin njerzore. Ata e nxjerrin at t pafajshm
Nuk do t ndalem t shpjegoj t gjitha skenat e filmit, as t
bj kritikn e tij. Tashm filmi, pas prezantimit n festivalin
ndrkombtar t Berlinit dhe pas blerjes s shpejt nga shum
vende t Evrops dhe Ameriks, q nga 4 marsi do t jet i
prezantuar n kinemat e Athins dhe t gjith Greqis.
Nderin pr prezantimin e par n Athin, para
intelektualve grek dhe shqiptar, m 22 shkurt, e pati kinema
STUDIO NOVO, n Stavropulu 33, pran sheshit Amerika,
kinema, e cila, si m thot nj emigrant i vjetr, Kristo
Zharkalliu, ka qen historikisht kinema e premierave
Filmi sht nj krijim artistik i Konstandin Gianarit dhe i
bashkpuntorve t tij Stathis Papadhopulos, Theodhora
Tzimu, Janis Stankoglu, Minas Hatzisavas etj.
N film, krahas artistve t njohur grek, pam t spikas
loja e bukur e Rajmonda Bulkut dhe Ndriim Xheps, aktor
tashm me nj kontribut t madh n kinematografin shqiptare,
por edhe i aktorve m t rinj, t cilt i kemi par t luajn n

351
disa seriale greke si Laert Vasili, Armando Dauti, etj.
Pas prfundimit t filmit, me iniciativn e gazets Ta Nea
nn drejtimin e gazetarit t saj, intelektualit shqiptar Gazmend
Kapllani, u b nj diskutim serioz, ku u pasqyruan vlerat e
filmit dhe mesazhet q prcjell ai pr shoqrin greke n radh
t par, por edhe pr shoqrit e tjera q jan t lidhura ngusht
me Greqin (dhe jo vetm me at) nprmjet urs s
emigracionit.
Disa intervista n kmb na japin disa nga mendimet e
t pranishmve.
Armando Dauti, aktor. Them se filmi pati sukses.
Gjykimin pr t do ta jap spektatori. Ne aktort, si grekt po
ashtu edhe shqiptart, jemi shum t knaqur me at ka doli
n ekranin e kinemas sot. sht nj histori e vrtet, filmi i
qndron besnik duke e pasqyruar shum qart at dhe duke iu
kundrvn asaj q u fol e u prfol nga media, gazetat dhe
televizionet greke n at koh.
Gazmend Kapllani, gazetar. Pr regjisorin Gianaris filmi
nuk sht nj riprodhim i plot i historis, ashtu si ka ndodhur.
Ajo q ka prcjell ai sht nj metafor pr shoqrin shqiptare
dhe shoqrin greke. Ai grmon n nj far mase pasigurin e
t dyja shoqrive q erdhn n kontakt n nj mnyr pak a
shum t dhunshme, pas vitit 1991.
Nj vajz shqiptare: Se far sht e vrtet dhe far
nuk sht, pr mua ska shum rndsi, sepse me gnjeshtrat
jetojm n kt shoqri t gjith ne. Mos fshihemi pas gishtit
ton. Jemi dy popuj q na bashkojn shum gjra dhe me
gnjeshtrat biem n kurthet e atyre q duan t na ndajn. Pr
mua Shqipria dhe Greqia, mendimi im personal, do t ishte e
mira t mos kishin kufij, t bashkoheshin dy kulturat me nj
mnyr t till q t mund t na bnin t lidhur me njri-tjetrin,
kjo nse duam apo nuk duam t biem n grackat e thurura .
Urime nga ana ime. M plqeu shum. Ju lumt atyre dhe uroj
q njerzit e kulturuar, q shikojn larg, t mos shohin ndodhi
t tilla dhe ne njerzit e thjesht, q jetojm n kt shoqri t

352
shohim t vrtetn e emigrantve q shpirti yn t ndryshoj,
gj kjo sht shum e rndsishme.
Karanicani Vasilis, spektator grek: Filmi e sheh Greqin
dhe Shqiprin si t ishin kundrshtar. Duke par nj pem,
humb pyllin. Pylli nuk jan vetm shqiptart, jan t gjith t
huajt. T huajt q kan ardhur n Greqi, vitet e fundit i shikojm
si t ishin nj bot tjetr. Ajo q m shqetson n film sht se
duket sikur rrmbyes i autobusit mund t jet vetm shqiptar.
Ai mund t ishte grek, mund t ishte kushdo i huaj.
Artur Hoxha, emigrant. Filmi sht origjinal, shpreh
realitetin, nj film q na e ngre kokn ne shqiptarve.
Blerim Hoxha, emigrant. sht treguar me realizm e
drejta. N pah ka dal racizmi i qarqeve t caktuara ndaj nesh,
poshtrimi q na kan br, si na trajtonin kur na kapnin kot n
rrug dhe na fusnin n burg, na linin pa uj, pa buk, flinim
n imento, pa kuverta, pa asgj. N kt film secili emigrant
sheh dika nga vetja, nga vuajtjet e tij.
Albert Nasti, emigrant. M plqeu shum filmi. Bisedova
me disa grek ktu. Pr ta sht historia e nj personi dhe nuk
besojn se godet emigracionin n trsi dhe marrdhniet midis
shqiptarve dhe grekve. Ajo q m plqeu sht se n mes t
filmit, marrdhniet e Elionit me grekrit e marr peng u
ngrohn. Racizmi ktu n Greqi nuk sht kaq shum nga
njerzit dhe nuk sht aq shoqror, sa sht nga shteti vet.
Endri Hide, student. Ishte film shum preks dhe e dha
realitetin ashtu si duhet ta jepte.
Efrida Bedaj, gazetare. Regjizorit Gianari i them bravo
pr kt hap q bri, hap q e prisnim prej kohsh. U dha nj
shuplak, n kuptim t plot, dmth grusht, t dy qeverive, si
asaj greke, po ashtu edhe asaj shqiptare. Kt donte t thoshte
sipas mendimit tim dhe ia arriti. Njerzit se sa do ta kuptojn
sht dika q nuk mund ta dim. Shpresoj q ti prek zemrat
e tyre, ti zgjoj ato, sidomos popullin ton.
Brisida Doko. M plqeu jashtzakonisht filmi. E quaj
nj fillim t mir pr t trajtuar kto probleme mjaft kruciale.

353
Un jam lindur dhe rritur n Shqipri, por jam nga familje
greke. Pr mua do t ishte mir q t trajtoheshin edhe
problemet q lidhen me minoritart dhe grekt q kan jetuar
n Shqipri.
U larguam nga atmosfera e krijuar pas faqjes s filmit me
nj ngrohtsi n zemr, por edhe me nj breng. Pse n
premiern e ktij filmi, me prjashtim t ekipit t gazetarve t
EMIGRANTI-t, nuk u ndodhn me mikrofonin e tyre gazetart
e BBC-s, Doje Vele-s, Franc Internacional-it, ata t gazetave
shqipshkruese n Greqi, si dhe drejtues t shoqatave t shumta
n Athin? Po nga ambasada, pse nuk erdhi njeri? Munges
informacioni apo ?

354
DUART DHE INTELEKTIT I SHQIPTARVE
N BUJQSIN GREKE

Para disa vjetsh, nj botues i fuqishm grek, n nj bised

t ngusht bnte udin se Q kur kan ardhur shqiptart,
ullinjt n Greqi prodhojn vit pr vit.
Si njohs i biologjis s ullirit, me ndihmn e nj mikut tim
q e njihte greqishten mir, i shpjegova se ulliri sht nj
drufrutor q i plqen ta prkdhelsh gjat tr kohs, por
prkdhelin m t madhe e krkon kur jep frytin e tij t
muar, kokrrat, q, kur i shtrydhim, rrjedhin vajin aq t muar
n jetn e njeriut. Ulliri nuk e duron dajakun n degt e
veta, nuk e duron, pr faktin se shkopi, duke goditur kokrrat,
godet edhe degzat e vogla, sythet frutor q fshehin n vetvete
lulet e pranvers, prodhimin e s ardhmes. Ulliri n kt koh
duron q npr degt e tij t kaloj vetm dora e njeriut, krehri
q merr kokrrat dhe le sythat frutor
I thash intelektualit grek se prania e shumt e emigrantve
shqiptar n fshatin grek, n bujqsin greke nuk ka sjell vetm
krahun e fuqishm t puns, por edhe trurin e strvitur q
deprton n biologjin e bims, sepse shqiptart, n nj mas
t madhe, kan mbaruar shkolla t mesme t profilit bujqsor
dhe njohin biologjin e bimve
Nuk e di nse m kuptoi intelektuali grek, por prej asaj
kohe m ka ngacmuar mendimi pr t njohur jo vetm forcn
e krahut, por edhe t trurit t emigrantve shqiptar n bujqsi,

355
ndihmesa e t cilve, ndonse sht tepr e vshtir t matet e
t pasqyrohet n shifra, sht e pranishme dhe e kapshme.
Nj studim i universiteteve greke t Patras dhe t Janins
konkludon se 70 pr qind e ekonomive bujqsore greke
mbijetojn vetm n saj t puns s emigrantve. Shumica e
tyre, saktsisht 90 pr qind, sipas studimit, jan shqiptar. Ky
fakt ka br q t pohohet me plot gojn se bujqsia greke,
fshati grek, mbijeton n nj shkall t madhe n saj t puns
s shqiptarve.
Ktij studimi mendoj se i mungon nj detaj cilsor, pikrisht
niveli arsimor e profesional i emigrantit shqiptar. sht nj fakt
i pamohueshm se, n Shqiprin e mbyllur pr shum gjra,
shkolla ishte e hapur. Arsimi tetvjear ishte i detyruar. Arsimi
i mesm, megjithse nuk ishte i detyruar, kishte marr nj
shtrirje masive. Shkolla e mesme profesionale, sidomos ajo e
profilit bujqsor dhe zooteknik, ishte e shtrir edhe n zonat
m t thella e t largta t Shqipris. Ishte shtrir n at mas
sa fshat t bashkuar pa shkoll t mesme profesionale nuk
gjeje.
Mrgata ekonomike shqiptare, djemt e rinj q n vitet 90
kaluan kufirin grek, stacion t par t puns s tyre patn fshatin
grek, bujqsin dhe blegtorin greke. Ata morn nga kjo bujqsi,
por edhe i dhan asaj, ishin jo vetm objekt, por edhe subjekt i
saj.
Dshira q t msoj se sa sht kontributi intelektual i
emigrantit shqiptar n bujqsi, sa ai ka qen subjekt i saj, m
shtyu q gjat nj vizite n fshatin Agio Georgiu Feron t Volosit
t intervistoj nj grup emigrantsh q punonin n fermat
bujqsore t fshatit.
Intervistova 56 emigrant shqiptar. Ata ishin t gjith
fshatar, madje nga fshatra t thell e t varfr malor t
Shqipris.
Mosha mesatare e t 56 t intervistuarve ishte 25.7 vje.
Prej ktyre, t moshs 17 - 20 vje ishin 7 vet, 21 - 25 vje
ishin 22 vet, 26 - 30 vje ishin 17 vet, 31 - 35 vje ishin 5 vet.

356
T moshs 36-40 vje ishin 2 vet dhe mbi 40 vje ishin 2 vet.
I moshs s mitur, 16 vje, ishte vetm nj.
Emigrantt n studim, si theksuam m sipr, ishin t gjith
fshatar. Prej tyre 26 ishin nga fshatrat e Dibrs, 9 nga fshatrat
e Tirans, 7 nga ato t Beratit, 5 nga ata t Kurbinit, 3 krutan,
2 elbasanas, 2 kuksian, nj shkodran, nj mirditor dhe nj
tropojan. N fshat ishin 4 familje; nj nga Shkodra, nj nga
Prmeti dhe dy nga Rumania.
T 56 emigrantt shqiptar n Agio Georgiu Feron kishin
bashkrisht 565 vite shkoll, me nj mesatare 10 vjet arsim secili.
Me arsim tetvjear ishin m pak se gjysma, 26 vet. Me arsim
t mesm t pambaruar ishin dy vet, kurse me arsim t mesm
t plot 28 vet. Prej ktyre t fundit 20 ishin me arsim t mesm
bujqsor, 7 ishin me arsim t mesm t prgjithshm dhe nj
me arsim t mesm miniere.
Nuk mendoj se kemi nj rastsi n nj nivel t till arsimor,
do t thoja t lart, n nj fshat t zakonshm t nj zone
bujqsore si sht ajo e Thesalis. Raporte t tilla gjykoj, me
ndonj diferenc t vogl m lart apo m posht ktyre t
dhnave, gjen n tr fshatrat e Greqis.
Do t ishte me interes q institucione prestigjioze si
universiteti i Patras, Janins apo qyteteve t tjer, t hulumtonin
edhe n peshn arsimore q bujqsia greke (por edhe sektort
e tjer t puns dhe t prodhimit) marrin nga mrgata
ekonomike shqiptare.
Theksojm q emigrantt shqiptar q punojn n bujqsi
(dhe n sektort e tjer) kan dhn shum, por kan marr
po aq shum: Nuk e kemi fjaln pr parat, por pr teknologjit.
Kush udhton n Shqipri nuk mund t mos i trheq
vmendjen se shum emigrant, kryesisht nga zonat fshatare,
tashm kan kaluar stadin e mbushjes s trastave me rroba t
dhuruara e kutit me elektroshtpiake t prdorura. N antat
dhe kutit e tyre shpesh e m shpesh do t gjesh farra e fidan
nga m cilsort, q ata kan mbledhur apo kultivuar me duart
e tyre.

357
 sht kjo nj shprehje e kmbimit t kulturave. Dhe
kmbimi i kulturave bhet gjithnj sipas nj ekuivalence n
baraspesh. Ligji i njohur i enve komunikuese nuk vepron
vetm n natyr, por edhe n shoqri.

Athin, 31 janar 2005

358
 NJ DOR E THAR NJOLLOS
VENDIN TIM

Sot sht 9 Maji. Si sot gjashtdhjet vjet t shkuara

njerzimi, pasi pagoi mbi dyzet milion jet njerzish, kryesisht
n Bashkimin Sovjetik, kryesisht n Europ dhe pjesrisht n
t gjith kontinentet q nga Lindja e Largt Aziatike, Amerika,
Australia dhe Afrika, merrte frym lirisht. Nazizmi kishte rn.
Mbi Reishtangun gjerman nj ushtar i thjesht sovjetik ngrinte
flamurin e lar me gjak, flamurin e fitores m t madhe t
njerzimit.
N Holland, Presidenti amerikan Bush vendosi nj kuror
me lule n varrezn e madhe ku flejn n gjumin e liris
tetmij ushtar e oficer amerikan, pjestar t lufts heroike
t boshtit antifashist.
N Londr, dje n mbrmje, n nj koncert madhshtor,
kndon nj grua, zri i s cils ishte kushtrim lufte, ishte
frymzim heroizmi pr ushtart n frontin e madh t lufts
kundr nazifashizmit. Mosha nuk e ngjit dot n nota siprore
zrin e saj. Ajo kndon me z t ult, shoqron nj kngtare
t re. Nuk kndon vetm ajo, kndojn t gjith t pranishmit,
n nj kor t prmasave t pamata.
N Mosk, mbi makina ZIS t kohs s Lufts s Madhe
Patriotike, jan ulur e parakalojn gra e burra me gjokset
mbushur me dekorata. Jan ish lufttar t fronteve t mdhenj
t Lufts n Stalingrad, Leningrad, Kursk, Ukrain...Berlin.

359
Parakalojn, ashtu si parakaluan gjashtdhjet vjet m par,
me t njjtt flamuj...
N Mosk ndjekin paradn personalitete m t mdhenj t
Globit, udhheqsit e mdhenj t koalicionit antifashist Sovjeto-
Anglo-Amerikan-Francez. N Mosk ndjekin paradn edhe
udhheqsit e Gjermanis, Italis dhe Japonis. Ndjekin
ushtart dhe oficert e veshur me t njjtn uniform si
gjashtdhjet vjet m par me t njjtat arm si gjashtdhjet
vjet m par. Topat e ruajtur n muze, q nga koha e lufts,
zgjohen, nxjerrin tym dhe flak si gjashtdhjet e ca vjet m
par.
Vendi im prfaqsohet n Mosk nga Presidenti i
Republiks, babai i t cilit ka qen nj ndr lufttart dhe
organizatort e mdhenj t Lufts Antifashiste
Nacionallirimtare Shqiptare.
Vendi im, me gjakun e njzet e tet mij dshmorve e
radhiti veten midis fitimtarve t mdhenj t lufts m t madhe
q ka par njerzimi. Asnj kmb shqiptari nuk e kaloi kufirin
e vet t sulmoj e nnshtroj popuj t tjer n lindje e n
perndim. Asnj kmb ushtari t koalicionit t madh
Antifashist nuk hyri n tokn shqiptare si lirues. Shqipria
ishte dhe sht vendi i vetm n Evrop dhe n bot q lirimin
nga zgjedha nazifashiste e bri me tytn e armve t veta
rrmbyer armikut, me forcn e bashkuar t shqiptarve. Nj
pjes e ushtris shqiptare liroi krahina t tra n Jugosllavi.
Nj partizan shqiptar, nj dibran, ra n front kundr nazistve
n veri t Jugosllavis ditn, n frontin e Sremit m 9 maj 1945.
T gjitha kto t bjn krenar, t bjn evropian, ani se
Evropa edhe dje edhe sot na mban larg...
Nuk do ti kisha shkruar kto radh, thjesht sepse kto i
din i madh e i vogl, e di Evropa mbar.
Nj botim n greqisht, botim i shtpis s njohur botuese
Pataki, ma prishi humorin, m detyroi t shkruaj, t protestoj,
ani se nuk e di se ku ta adresoj protestn: ndaj shtpis botuese
Pataki, ndaj redaktorve t botimit, ndaj segmenteve t

360
caktuara keqdashse t popullit tim, ndaj...?
Botimi sht nj libr i vogl xhepi, q n do flet q
shfleton t jep nj informacion telegrafik pr historin botrore
q nga lashtsia e deri sot. Nuk do t ndalem n t kaluarn
para Krishtit e as pas Krishtit, do t ndalem n Luftn e Dyt
Botrore, n faqen 126, n nj hart t teatrit t luftimeve dhe
t forcave t asaj periudhe. Harta sht e ngjyrosur n katr
ngjyra. N t bardh jan vendet neutrale: Turqia, Spanja,
Portugalia, Zvicra, Suedia. N Mavi jan ngjyrosur vendet nn
pushtimin nazifashist: Franca, Greqia, Jugosllavia, Bullgaria,
Rumania, Bashkimi Sovjetik deri n Stalingrad e Leningrad.
N t verdh jan vendet e papushtuara nga nazizmi si Lindja
Sovjetike dhe Anglia. Ajo q m shqetsoi dhe m nervozoi
ishte ngjyra portokalli, ngjyr q simbolizon boshtin nazifashist.
Nj dor e nj mendje e oroditur ka ngjyrosur me portokalli
edhe vendin tim, edhe Shqiprin ton...
N Berlin, dita e fitores mbi fashizmin u festua me
madhshti. Ndrsa populli gjerman i gzohej fitores s madhe
t prbotshme, shenj kjo qytetrimi, nj grup i vogl
naziskinsh doln n rrugt e Berlinit me simbolet dhe me
dhunn hitleriane.
N Greqi, nj dor e vogl vetm me pes gishta, njollos
Shqiprin, duke e radhitur midis nazifashistve. N Greqi, po
ajo dor, ka koh q ngrihet lart n Parlament dhe v veton
kundr heqjes s t ashtuquajturit Ligj t Lufts me
Shqiprin...
Veprimtarit me rastin e 60 vjetorit t Fitores Historike mbi
Nazifashizmin dhan nj mesazh t madh, krijuan nj front
t gjer antifashist, n t cilin marrin pjes edhe fitimtart edhe
t mundurit e 60 vjetve t shkuara. Prball ktij fronti ajo
dor e thar q ngjyros n t keq Shqiprin sht shum e
vogl. Megjithat, ekziston. Si ka thn Julius Fuiku, m se
gjashtdhjet vjet m par: Popuj! Ju dua! Jini vigjilent!

Athin, 9 maj 2005

361
 PAS AGIMIT N ARN ME MISR

At mngjes t s premtes s fundit t qershorit, kur

shkmbeva fjalt njohse, ai kishte n duar nj deng t madh
gazetash. E hapi, duke e prer spangon me grshr dhe nisi
ti marr dhe vendos n stend nj nga nj. Kur dora, aty nga
fundi, i kapi gazetat shqiptare, pash ti ndriohej fytyra nga
nj drit q vinte nga pusi i thell i shpirtit.
- Ja edhe gazeta jote - m tha duke qeshur. - E lexoj
vazhdimisht. M plqen, sepse her pas here gjej vetveten, gjej
vendin tim dhe mallem. Do t m bsh nj fotografi?
- Me dshir dhe respekt - i them dhe shtypa butonin.
- Faleminderit! m tha, sikur ti kisha br me t vrtet
nj dhurat t madhe. Jemi larg e na merr malli pr njerzit,
pr fjaln e bukur shqipe. M merr mua, por m shum merr
gruan time, Klodiann, q deri natn von ndjek kanalet
satelitore shqiptare...
- Kur ke ardhur? - e pyes, duke krkuar t hyj n rrnjt e
shkulura t jets migratore.
M 25 qershor t vitit 1993 kam filluar pr her t par
punn n Greqi.
- A e mban mend at dit?
- E mbaj mend si t ishte sot.
- Tre dit m par jan mbushur katrmbdhjet vjet.
- Mir e llogarite.
Dhe nisi t tregoj...
... Katrmbdhjet vjet e tre dit m par dola nga nj ar

362
me misr. Pas shtat dit e net maleve, shkurreve e ferrave,
kisha ra n gjum t thell n nj ar me misr. U zgjova nga
zhurma e nj makine, motori i s cils bnte nxehjen pr ditn
e gjat t puns. Dola duke ar me t dy duart bimt q sapo
kishin nxjerr xhufkn dhe pash n an t rrugs nj maune
t madhe t ngarkuar me shalqinj. I lodhur, i uritur, i palar e
i parruar bra drejt saj. I mora parasysh t gjitha: edhe policin,
edhe kthimin mbrapsht.
I zoti i makins m pa si t shihte nj fantazm. M mati
nga koka tek kmbt me syrin e tij hetues dhe lvizi buzt.
Nuk e mora vesh se far tha n t gjith ato fjal q nxori, por
nj fjal e kuptova, at fjal q do emigrant e prtyp dhe e
riprtyp n udht e largta, fjaln dhulja.
Krkuaka t punoj, i thash n gjuhn time vetes, dhe i
shqiptova nj po, q nuk mu duk se doli nga goja ime.
Ma bri me dor q t ngjitem n kabin dhe, pasi prplasi
me forc dern e mauns s vjetr, e vuri n lvizje.
Fillova t shkarkoj, duke ndjer nga pas, anash e prpara
vshtrimin hetues t grekut. Kur shalqinjt ishin stivuar n
hyrje t nj magazine e kamioni ishte boshatisur, pasi m vuri
n dor pes mij dhrahmi, ma bri me shenj t ulemi tek nj
lokal i vogl aty pran. Porositi ushqim: suflaqe, shishqebap,
buk, nj shishe birr dhe pasi hngrm, m tha:
- Do t punosh me mua?
- Po, i them, pa e kuptuar mir se far donte t m thoshte.
I thash me fjal e me shenja se kisha udhtuar shtat dit e
net dhe doja t punoja.
- Mir, - tha dhe m mori pr krahu.
Fillova punn me t dhe nuk iu ndava pr dhjet vjet, deri
m 1 prill t vitit 2003, kur erdha n Santorini.
- I keni shkputur lidhjet me t.
- Jo. N asnj mnyr. Un atje u bra i shtpis. E shoqja
e tij m lante e m ndrronte. Fmijt e tij, n nj mosh me
mua, m donin si vlla. Nuk mund ti harroj. Nuk shkelet buka
e dhn se t vret. Ai u mrzit shum. U mrzit aq shum, sa

363
m tha se po u ktheva, nuk do t m pranonte as n shtpi dhe
as n pun. Un nuk u ktheva, por sht kthyer ai. Fmijt dhe
ai do ver vijn e pushojn ktu. Ai rri n shtpin time, nuk
e l t shkoj n hotel. Fmijt duan qetsi e dshirat e moshs,
flen n hotel, por kur jam i lir nga puna vijn e mblidhemi si
dikur. Edhe kt vit i pres. M kan lajmruar se do t vijn
nga mesi i gushtit. Kam br gati dhomn n shtpi. Kam zn
pr fmijt dy dhoma n nj hotel...
- Ku banojn ata?
- N Aleksandria, n zonn e Imathias, n afrsi t Selanikut
- Si ke ardhur n Santorini?
- N Santorini kam ardhur pasi kam jetuar dhjet vjet atje.
Nj lidhje telefonike nprmjet nj kushririt tim me pronarin
e supermarketit m solli ktu. U njoha me t nga afr n nj
takim q bm n Athin. Ishte interesi ekonomik ai q na
trhoqi dhe zbritm n Santorini.
- Tani jeni i ngulur n Santorini?
- Tani jam i ngulur, me dokumentacion t rregullt, me
gruan, me djalin. Ktu rri dimr ver. Ktu, si e dini, puna
sht sezonale. N dimr mbyllet supermarketi, nga fundi i
tetorit. Pas ksaj bjm ndonj muaj pushim ose ikim n Atdhe.
Kohn tjetr merremi me meremetime e prgatitje pr sezonin
e ardhshm.
- far arsimi keni marr n Shqipri?
- Kam mbaruar arsimin e mesm bujqsor n Labinot -
Fush.
- Sa vjet tu bn ktu?
- Ky sht sezoni i gjasht.
- Ktu do t rrini gjat?
- Njher pr njher jemi t vendosur ktu, nuk do t
lvizim.
- Do t kthehesh n Shqipri?
- Po.
- far mendon t bsh atje?
- T hapi ndonj pun q t jetojm edhe ne...

364
 ***

Vasilin dhe t shoqen Klodiann do ti takoja vazhdimisht.

M trhoqi jo vetm buzqeshja dhe malli, por mbi t gjitha
puna, prkushtimi. Ishte ky elsi q u kishte hapur dyert n
Aleksandria t Imathias, at mngjes kur doli nga gjumi n
arn me misr dhe shkarkoi maunen me shalqinj, mori pagn
e par nga puna n tok t huaj. Ishte ky elsi q pr dhjet
vjet e mbajti n dor me besimin e njeriut t mir pr gjithka
ka n shtpin e tij. sht pikrisht ky elsi q i sht dhn
n dor dhe hap dyert e supermarketit. Njerzit i besojn atij
dhe ai u beson atyre. Nj nyje e fort lidhjeje q e ka Vasil
Rani dhe shum e shum shqiptar t tjer n mbar Greqin...
...At dit q do t ikja Vasili kmbnguli q t m merrte
e t m onte n portin e Firas, n orn kur nisej trageti. Mu
lut q t niseshim nj gjysm ore prpara. Mendova se ka ndonj
pun ndaj pranova...
...Nuk kishte pasur pun. Tjetr gj kishte menduar.
Makina e tij nuk mori rrugn e shkurtr drejt portit. I ra gjat
e gjat prqark ishullit, duke m treguar vendet e tij t bukura...
...N port nuk iku pa e pir nj birr t ftoht n nj lokal
ku kameriert flisnin shqip...
M fute n borxh Vasil Rani, at lloj borxhi q ta jep
filxhani i kafes kur gjerbet midis njerzish q i do dhe t duan.

365
 TREGUESI I LNDS

Im bir dhe e kuqja e flamurit...................................................7

Nj emigrant grek n rinin time ............................................10
Vajza e emigrantit. ................................................................17
Kur bjn dasm dibrant .....................................................21
Agron Novruzi... ...................................................................23
Fati i nj njeriu t mir ..........................................................26
Fara, rrnjt dhe degt e njeriut ............................................29
Nj mesazh pr Foto Malon .................................................34
Kronik e nj heroizmi t heshtur ..........................................36
Bised me Tonin Ndokn n Amfilokia .................................40
Shnuar m 25 mars 2005 ................................................42
ndrra e Brunilds ............................................................46
Dhurata e Krishtlindjeve ......................................................51
Guximi dhe forca e Diela Ana Preks ....................................55
Dy motrat e isos labe .............................................................61
Loti ikanak i Lavdie Bishs... ................................................66
Mjekja q do t msoj shqip dhe... .......................................72
Nje moter qan per vellane .....................................................76
Kutia e Pandors dhe Kutia e Ikanakve .........................79
Dita me diell e Sofika Hodos... ..............................................85
Elegji pr vete dhe pr Fitim Danin ........................................91
Mbrmje dhjetori 97 me Kadri Roshin ... .............................94
Kur bien yjet ...........................................................................97
Homazh pr Ilmi Latn dhe pushtetin shqiptar ....................100
Njerz t puns ....................................................................105

366
Aleksi ...................................................................................110
Krkoi nj els e ndezi nj drit... .........................................112
Eqeremi dhe Lindita ............................................................117
Kthim n dashurin e par ...................................................122
Dosja e Grigor Kondurit ......................................................127
Ku e more kt fllad Kastriot Lekdushi? .................................130
Kthimi i Jorgji Muzaks n Shqipri .....................................136
Lefteri dhe djemt ................................................................139
Nj jet midis dy dashurive ..................................................143
Mario i vogl, gjysh Jovani dhe ..........................................151
Edhe njqind Dritro Agolli! .................................................155
Shtegtimi i Ndue Nikolls ...................................................159
Tu rritt ndera Ndue Nikolla! ................................................163
Ku je Novruz Abilekaj? .......................................................168
Nj njeri midis njerzve ...................................................176
Nota mbi pentagramin e nj jete .............................................181
Fati i njeriut ......................................................................187
Tu ngjatt jeta Gjergj Xeka! ..................................................190
Nj dhmbje nga dhembjet e kurbetit ......................................196
Kola q u b Sotirios ............................................................199
Krenari greke! .......................................................................203
Mondi q u b Mario... ........................................................205
Kur vijn e ikin pashkt ...................................................208
Qesh se nuk qaj dot ..........................................................211
Sa kushton ikja nga burgu? ..............................................216
Rrim se rrim a shkulim urof? .........................................220
Qeshim kur qesh spektatori ...................................................222
Gruaja sht shok i shpirtit ...................................................230
Nj njeri q lshon rreze t arta n mjeksi .......................235
Dy nga dhjet vllezrit Tasho ...................................................242
Nj dit me Nik(i)olla Lauda(ri)n .............................................246
Ajo q u mungon sht Lushnja... .........................................251
Nj doktor shkencash n Athin ..............................................256
Nota mbi pentagramin e puns s Levisit ...............................263
Kur bisedon me Aleko Zeqon... ...............................................267

367
Rasti im prbn nj skandal t vrtet politik .........................271
Nj llamp q ndrioi Shqiprin............................................280
Nj mesazh i Cekes nga Skrapari ..........................................287
Irodhio i lasht kndon shqip ...................................................291
Midis gjelbrimit dhe kaltrsis s Hydras .............................297
Penelata shqiprie ver 2007 .................................................303
Mall dhe breng pr Shqiprin... .........................................308
Shqipria ime ... ja ku sht! ...................................................314
Udhtim mbi dallgt e isos labe .............................................318
Cicrima poetike 2006 .........................................................325
Ju lutem, kthemni n tokn time .......................................328
Kali i legjends nis fluturimin ................................................333
Ku ti krkoj rrnjt e tua Shqipri? .......................................336
Nj mesazh pr kuksianin e ri .............................................338
Knga europiane dhe atdhetarizmi shqiptar ........................340
Dy ndodhi larg, n koh e hapsir ...................................344
Rruget e jetes ........................................................................348
Nj kng helene pr Flamur Pislin ...................................350
Duart dhe intelektit i shqiptarve n bujqsin greke .........355
Nj dor e thar njollos vendin tim .......................................359
Pas agimit n arn me misr ...................................................362

368