MHENDSLKTE

AR-GE
Do. Dr. Uur SOY

Kasm 2015

1
 MHENDSLKTE AR-GE DERS NOTU
Do. Dr. Uur SOY
Bu ders notunun kopyalanmas, oaltlmas, datlmas, izinsiz kullanlmas, bask veya
internet ortamnda paylama sunulmas kesinlikle yasaktr.

NDEKLER
BLM 1. AR-GE TANIM, KAPSAM VE NEM, sayfa 4
1.1. Ar-Ge Tanm, sayfa 4
1.2. Ar-Ge Kapsam, sayfa 4
1.3. Ar-Ge Elaman, sayfa5
1.4. Ar-Genin nemi, sayfa 5
1.4.1. Ar-Genin Temel Amac, sayfa 5
1.4.2. Ar-Ge Srecinin Mant, sayfa 6
1.4.3. Bilim, Mhendislik ve Ar-Ge, sayfa 6
1.4.4. Yirmi Birinci Yzyl Ar-Ge Verileri, sayfa 7
1.4.5. Teknoloji ve Ar-Ge Entegrasyonu, sayfa 7
1.4.6. Ar-Ge Unsurlar, sayfa 8

BLM 2. AR-GE, NOVASYON VE TASARIM, sayfa 9

2.1. Tarihsel Gelimeler, sayfa 9
2.2. Bilgi ve Altyap, sayfa 9
2.3. Aratrma Gruplar, sayfa 9
2.4. Ar-Ge ile Dnm, sayfa 10
2.5. niversite-Sanayi birlii ve Projeler, sayfa 11

BLM 3. AR-GE YNETM, sayfa 12

3.1. Bak As, sayfa 12
3.2. Dnce Yapsna ve Bak Asna Gre Ar-Ge Nedir? , sayfa 12
3.3. irketlerin Durumu, sayfa 13
3.4. Ar-Ge Anlaynn Admlar, sayfa 13
3.5. Ar-Ge Yaplandrmas, sayfa 13
3.6. Ar-Ge Yaplandrlmas Gruplar, sayfa 14
3.7. Farkl Beceri ve Bak Alar, sayfa 14
3.8. Orta Ve Kk lekli Firmalarda Ar-Ge, sayfa 15
3.9. Ar-Ge Yardmlar, sayfa 15
3.9.1. Teknoloji gelitirme projeleri destek, sayfa 16
3.9.2. Teknopark, sayfa 16
3.9.3. Uluslararas Faaliyetler, sayfa 16
3.10. Ar-Ge Problemlerinin Sebepleri, sayfa 17
3.11. Ar-Gede Genel Sorunlar, sayfa 17

BLM 4. AR-GE KALTE MODEL, sayfa 18

4.1. Performans lm ve Kalite, sayfa 18
4.2. Geleneksel ArGede Baarszln Nedenleri, sayfa 19
4.3. Model, sayfa 20
4.4. Avrupa Kalite Ynetimi Vakf Kriterleri, sayfa 20
4.4.1. Liderlik, sayfa 20
4.4.2. Politika ve Strateji , sayfa 21

2
4.4.3. alanlarn Ynetimi, sayfa 21
4.4.4. birlikleri ve Kaynaklar, sayfa 21
4.4.5. Sreler, sayfa 21
4.4.6. Mterilerle lgili Sonular, sayfa 21
4.4.7. alanlarla lgili Sonular, sayfa 21
4.4.8. Toplumla lgili Sonular, sayfa 22
4.4.9. Temel Performans Sonular, sayfa 22

BLM 5. TRKYEDE AR-GE, sayfa 23

5.1. Trkiyede Aratrma-Gelitirme, sayfa 23
5.2. Dnyada ve Trkiyede Bilim Politikas, sayfa 23
5.3. AR-GE alt yaps ve kurumlar, sayfa 26

BLM 6. ULUSLARARASI ARGE, sayfa 28

6.1. Uluslararas ArGe Nedenleri, Sorunlar, sayfa 28
6.2. Uluslararas ortak ArGe giriimlerinde ortaya kan sorunlar ve tuzaklar, sayfa 28
6.3. Teknolojiyi Takip Etmenin Yollar, sayfa 29
6.4. Yurt Dnda ArGe Yatrmlar, sayfa 30
6.5. Japonyada Ar-Ge, sayfa 31
6.6. Japon irketlerin Ar-Ge Merkezi Dndaki Faaliyetleri, sayfa 32

BLM 7. RN GELTRME, sayfa 32

7.1. rn ve rn Gelitirme, sayfa 32
7.2. rn Trleri, sayfa 32
7.3. r-Ge (rn Gelitirme) , sayfa 32
7.4. lklerin Ksmeti, sayfa 33
7.5. Pazar ve rn Gelitirme, sayfa 33
7.6. nce rn Gelir Stratejisi, sayfa 34
7.7. nce rn Gelir Stratejisi Altnda Temel Fikir, sayfa 34
7.8. Yeni rn Kavram, sayfa 34
7.9. Yeni rn Tarif Tipleri, sayfa 35
7.10. Neden Yeni rn? , sayfa 35
7.11. rnlerin pazara sunulduktan sonra nemlerini yitirmelerinin nedenleri, sayfa 35
7.12. rn Yaam Sreci, sayfa 36
7.13. rn Gelitirmede Teknoloji, sayfa 36
7.14. Kavram retme ve Katlmc Ynetim, sayfa 37
7.15. Deiim Mhendislii Reengineering, sayfa 38
7.16. Tersine Mhendislik (Reverse Engineering), sayfa 38

BLM 8. ARGE HBE VE TEVKLER, sayfa 40

8.1. TBTAK ve AR-GE Hibeleri, sayfa 40
8.1.1. Teknolojik Yenilik ve Destek Programlar, sayfa 40
8.2. Sanayi Ar-Ge Proje Destekleme Program, sayfa 40
8.3. Kobi Ar-Ge Balang Destek Program, sayfa 40
8.4. Teknoloji Ve Yenilik Odakl Giriimleri Destekleme Program (Teknogiriim), sayfa 40
8.5. Uluslararas Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Program, sayfa 41

BLM 9. 5746 SAYILI AR-GE KANUNU, sayfa 42

BLM 10. AKADEMK ARATIRMA STELER, sayfa 45

3
BLM 1. AR-GE TANIM, KAPSAM VE NEM
1.1. Ar-Ge Tanm

Tanm (1): Ar-Ge, Teknoloji Gelitirme Blgeleri Mevzuatnda Bilim ve teknolojinin gelimesini
salayacak yeni bilgileri elde etmek veya mevcut bilgilerle yeni malzeme, rn ve aralar retmek,
yazlm retimi dahil olmak zere yeni sistem, sre ve hizmetler oluturmak veya mevcut olanlar
gelitirmek amac ile yaplan dzenli almalar olarak tanmlanmaktadr. Ar-Ge; insan, fikir ve
teknoloji ekseninde dner.

1.2. Ar-Ge Kapsam

Ar-Ge, kiinin, toplumun ve kltrn bilgi birikimini artrmak ve bu birikimin yeni uygulamalara yol
amas amacyla sistematik bir temele dayal yaplan yaratc ileri kapsar. Ar-Ge terimi ana
aktiviteyi kapsar:

1. Temel Aratrma: Spesifik bir uygulama veya kullanm olmadan, aratrlan konunun temeli ve
gzlemlenen gereklerine dair yeni bilgi kazanlmas iin yaplan deneysel veya teorik
almadr.
2. Uygulamal Aratrma: Yeni bilgi kazanlmas iin yaplan zgn aratrmadr. Fakat bu Temel
Aratrmadan farkl olarak, spesifik bir pratik uygulamaya veya amaca yneliktir.
3. Deneysel Geliim: Yeni malzeme, rn ve aralarn retimine; yeni ilemlerin, sistemlerin,
hizmetlerin kurulmasna; veya halihazrda retilmi veya kurulmu olanlarn gelitirilmesine
ynelik, mevcut bilgiye dayal sistematik almasdr.

4
1.3. Ar-Ge Elaman

Ar-Ge Personeli Ar-Ge faaliyetlerinde fiili olarak alan, alannda uzman personel ile nitelikli destek
personelini ve Ar-Ge faaliyetlerinin bilimsel ve teknik yanlarnn planlanp ynetilmesi, izlenip
deerlendirilmesi ve desteklenmesi ile uraan personeli ifade eder.
ARI Teknokent kriterlerinde, Ar-Ge personeli en azndan blmnde yksekrenim grm
ve/veya alma alannda gerekli sertifika, lisans, yetkinlik belgesi vb. belgelere sahip olmaldr.

1.4. Ar-Genin nemi

Tanm (2): Ar-Ge, bilimsel teknik bilgi birikimini artrmak amacyla sistematik bir temele dayal olarak
yrtlen yaratc aba ve elde edilen bilgi birikiminin yeni uygulamalarda kullanm eklinde
tanmlanmaktadr.

1.4.1. Ar-Genin Temel Amac

rgtsel adan Ar-Genin temel amac, yeni rn gelitirmek, retimde kalite art ile maliyetlerin
dmesini salamak ve bunun sayesinde ekonomik ve toplumsal fayda elde etmektir. lkeler baznda
ele alndnda ise, kaynaklarn verimli bir ekilde iletmek, bilgi birikimini arttrmak ve ulusal
teknolojiler oluturmak Ar-Genin ulusal amalardr.

Amaca ulama ki neyin deerli olduunu akla kavuturmay ve bu deeri daima arttrmay
almay gerektirir. Amaca ulamak iin temel ilke sz konusu. Deer yaratma kltr, kurum
tarafndan yaratlan son deer doru bir ynelime sahip olmak ve deer yaratmay deiim iin
zorlayc bir gereke olarak kullanmak demektir.

Seenekler ortaya koymak, en iyi olann seilebilecei deerli bir seenekler kmesi yaratmaya gerekli
zaman ayrmay gerektirir. Srekli renmek ise, dnyay srekli deien bir ortam olarak grmek ve
daha ok deer yaratmann yeni yollarn renerek tepki vermek anlamna gelir.

5
Amaca ulamak iin etkili bir Ar-Ge politikas ynetimce benimsenmektedir. Ar-Ge ynetiminde
benimsenmelidir. Ar-Ge ynetiminde belirlenecek politikalar kurumun mevcut durumu ve pazar
gereksinimlerine gre aratrma ve gelitirme etkinliklerinin ayr ayr irdelenerek birbirlerine gre
arlklarnn belirlenmesi esasna dayanmaktadr.

1.4.2. Ar-Ge Srecinin Mant

Ar-Ge, fikrin gelitirilmesiyle balar, sistemin, srelerin ve ilgili teknolojilerin gelitirilmesiyle devam
eder. rnn kullanma almndan sonra srekli iyiletirme, yeniletirme ve btnleik yaam-destek
yaklam ile ortadan kaldrlmasna kadar Ar-Ge sreci devam etmektedir. Bu nedenle Ar-Ge, bal
bana farkl bir kurum yaps gerektirir.

Aratrma, gelitirme ve retim birbirinin pei sra gelen bal srelerdir. Bir btn olarak ele
alnmaldr. Genel anlamda aratrmann bilimi, gelitirmenin ise mhendislii temsil ettii
sylenebilir.

1.4.3. Bilim, Mhendislik ve Ar-Ge

Bilimin amac, evreni gerekler, ilkeler ve yntemlerle anlamak, mhendisliin amac ise doadaki
maddelerin zellikleriyle enerji kaynaklarnn insana faydal hale getirilmesi srecini
gerekletirmektedir. Bu nedenle, mhendis ile bilim adam arasnda ama farkll vardr. Aratrma
ncelikle bilim adamlarnn ii iken, gelitirme bir mhendislik sreci olarak grlr.

Bilim adam bilgi retme ve kendi alannda uzmanlamay amalarken, bal olduu kurum ile ilikisi
zayftr. Mhendis ise, rnle kendini balamay tercih ederken, kariyerini rgt ile btnletirir. Ar-
Ge biriminde farkl zelliklere sahip olan bilim adamlar ve mhendisleri bir arada altrma zorluu
bulunmaktadr.

1.4.4. Yirmi Birinci Yzyl Ar-Ge Verileri

6
Yirmi birinci yzyl, bilgi a, ayn zamanda srat ve deiim a olarak da adlandrlmaktadr.
Endstri anda onlarca yl sren gelimeler bilgi anda aylar iinde gereklemektedir. Bu nedenle
en son teknolojiler ok daha ksa zamanlarda kullanm d kalabilmektedir. Bu sebeple Ar-Ge
almalar bir gereksinim olmaktan te bir zorunluluk haline gelmektedir.

1996 yl verilerine gre milli gelirlerin % 2.5-3n Ar-Ge ye ayran Amerika ve Japonya ile onlar
% 2 2.5 ile takip eden Almanya ve Fransay incelersek byk olabilmenin ve byyebilmenin temel
nedenini anlayabiliriz. 1996 gayri safi milli haslas 7 trilyon dolar, 2003 gayri safi milli haslas 10
trilyon dolar olan ABDnin Ar-Geye ayrd yksek orann miktar karlnn Trkiyenin gayri safi
milli haslasna neredeyse eit olduunu sylemek yanl olmayacaktr.

Ar-Ge, irketlerin geleceklerini kurmaya yaptklar bir yatrm ve ekonomilerini gelecee srkleyen
belli bana bir i olan kuvvetli bir arpandr. Artk birok byk grup bunlarn arasnda Microsoft,
SAP, Matsushita, Motorola GE gibi dev irketler; MIT gibi niversiteler var fikir avcl yapyorlar.
Ar-Ge btelerinin haricinde neredeyse onun kadar risk sermayesi yatrm yapyorlar ve parlak fikirler
aryorlar. Ar-Genin sadece salad ticari kazanlarn irdelemek ve getirilerini buna dayal
lmlemek, konunun nemine yaplacak byk bir hakszlk olacaktr.

1.4.5. Teknoloji ve Ar-Ge Entegrasyonu

Ulusal veya yerel organizasyonlarn kaynaklarnn etkili planlamas ve aklc kullanm Ar-Ge
almalarn zorunlu klmaktadr. Organizasyonlarda, Ar-Ge almalarnn rekabet glerini
arttrmasnn yan sra ayn zamanda gelitirilen teknoloji yetenei ve retim alt yaps toplumsal
refahn artmasna neden olmaktadr.

Sanayileme, teknoloji retebilme yetenei kazanmaktr. Teknoloji ise ekilde retebilme

gerekten sanayilemekten sz edebilmektedir. nce bilimsel bilgiyi rne dntrme yetenei olan
tasarm teknolojisi kazanlmaldr. Tasarlanan rnn retebilmesi ancak retim teknolojisi elde
edildiinde mmkn olur.

Her iki teknolojik sre iin planlama ve denetim almalarn kapsayan ynetim teknolojisine sahip
olunduunda sanayilemi toplum ortaya kar. Bu da ancak Ar-Ge ile mmkn olabilir.

Dnya insan olma yolunda ilerlerken ayn zamanda bal olduu lkenin bir bireyi olarak da
kalabilmek iin, e zamanl olarak dnmek ve teknolojik stnlk salayabilecek bilgiyi kendi bana
retmek gerekir.

Ulusal karlar asndan bakldnda, lkenin zgn tasarm ve retim teknolojilerine sahip olmas ve
da bamllnn en dk seviyede olmas gerekir. Bu da ancak Ar-Ge ile salanabilir bir kouldur.

7
Ancak bir lkedeki Ar-Ge almalarn deerlendirmek zere verilen birok kstas ve deikeni
lkemiz iin ele aldmzda, deerlerin gelimi lkelerin deerlerinden ok daha dk seviyelerde
olduu grlmektedir. Bu durumun en temel nedeni olarak etkili Ar-Ge ynetimi eksiklii uygulama
yanllklar gsterilmektedir.

Gnmzn gelien teknolojisi ve artan rekabet koullar iletmeleri Ar-Ge konusunda daha duyarl
olmaya yneltmekle, dk maliyetlerle yksek kaliteyi elde etmek ve verimlilii artrmak iin
teknolojik bulu ve yenilikler byk nem kazanmaktadr. Ar-Ge, temel iletme faaliyetleri iinde
sadece retim deil, ayn zamanda tedarik, pazarlama finansman ve ynetimi de etkileyen bir
fonksiyondur.

Bu sebeple, iletme yaplarnda temel iletme faaliyetleri ile ilgili birimlerin yanna bir Ar-Ge birimi
eklenmekte ve iletme iindeki Ar-Ge kaynak pay da yldan yla artlar gstermektedir. Ar-Genin
iletme iindeki kaynak boyutunun ok ykselmesi ile birlikte, iletme, amacna ynelik tedarik,
retim ve pazarlama almalarna ayrd zaman, para ve i gc kaynaklarn yeterli seviyeye
ekmek iin Ar-Ge almalarnda d kaynaklardan yararlanma yoluna gitmektedir.

1.4.6. Ar-Ge Unsurlar

1) Bamsz, gelecein artlarn kendi belirleyen

2) Srekliliini salayabilen
3) Srekli gelien ve rekabet gcn kendi kaynaklarn ve bilgi birikimleri ile birletirebilen,
4) Gnmz acmasz rekabet ortamna abuk cevap verebilen,
5) evre dinamiklerini etkileyebilen,
6) Verimli ve mali performans yksek sistemlerin oluturabilmesi iin Ar-Ge vazgeilmez bir
unsurdur.

8
BLM 2. AR-GE, NOVASYON VE TASARIM
2.1. Tarihsel Gelimeler

17. yzylda ngiliz dnr Francis Bacon tarafndan ilk kez dile getirilen bilginin g kayna
olduuna dair dnceyi sonraki yzyllardaki gelimeler dorulamtr. 18. yzylda ngilterede
ortaya kan sanayi devrimi, 19. yzylda elektrik ve elektromanyetik alanndaki gelimeler, retilen
yeni ulam ve haberleme aralar dnyay kreselleme srecine ynlendirmitir. Gnmzde
gelien bilgisayar ve nternet teknolojileri bu srece yeni bir ivme kazandrmtr.

Francis Bacon

2.2. Bilgi ve Altyap

Kreselleen dnyada btn ekonomik ve sosyal faaliyetler, bilginin hzl ve zamannda retimi ve
tketimine dayal olarak yeniden rgtlenmekte ve bu durum bilgi toplumunun olumasna neden
olmaktadr. Bilim ve teknolojik faaliyetlerin verimlilik artn salayarak kalknmay hzlandrdnn
fark edilmesi sonucu btn dnyada birok aratrma birimi kurulmutur. Bir lkede bilim ve
teknolojinin gelimesinin n artlarndan biri bunun iin gerekli alt yapnn mevcut olmasdr.
Gnmzde ekonomiler giderek daha ok bilgiye dayal hale gelmektedir.

Bilgiye dayal ekonomilerde en nemli zellii bilginin istenilen zamanda, istenilen miktarda ve
kalitede retilmesidir. ktisadi gelimenin en nemli unsurlarndan biri sanayilemek ise
sanayilemenin devaml ve yaylan bir yap kazanmas iinde teknolojik ilerleme ve Ar-Ge retiminin
yaplmas dier nemli bir unsurdur. Trkiyede bilim politikas alanndaki almalarn bir
deerlendirilmesi yapldnda Ar-Ge almalar iin yeterli kaynan ayrlmas, ayrlan kaynaklarnda
harcanmasnda etkili koordinasyon denetimi ve salayacak mekanizmalarn oluturulmas gereklilii
ortaya kmaktadr.

2.3. Aratrma Gruplar

lkemizin rekabet gcn ve refahn artrmak ve srekli klmak iin bilim ve teknoloji politikalar
gelitirmek, bunlar gerekletirecek altyap ve aralar oluturmaya katk salamak, aratrma ve
gelitirme faaliyetlerini desteklemek ve yrtmek, bilim ve teknoloji kltr oluturmakta nc rol
oynamak amacyla kurulan TBTAK, aratrma Ar-Ge faaliyetlerine Aratrma Gruplar vastasyla
destek vermenin yan sra, kendi bnyesinde bulunan birok aratrma enstitsnde de aratrma
faaliyeti yrterek lkemizin ArGe almalarnn srdrebilirliini salamaya almaktadr.

9
2.4. Ar-Ge ile Dnm

Aratrma gelitirme faaliyetleri tm dnyada, bymenin, verimliliin ve rekabet avantajnn nemli

bir dinamosu olarak hz kazanmaktadr. Ar-Genin hedeflerine ulaabilmesi iin, kamu-zel sektr
arasnda sorumluluklarn paylalmas, biliim teknolojileri ve insan kaynaklar ile ilikilerinin
irdelenmesi, tevik ve finansman boyutlarnn dikkate alnmas ve harcamalarn doru ve dn olan
alanlara kanalize edilmesi gerekmektedir. Ar-Genin salt rn gelitirmeye ynelik harcama olarak
grlmemesi ve ekonomik bymeye olan etkisini gerekletirilmesi iin teknolojik gelime ve iktisadi
byme arasndaki iletim mekanizmasnn doru anlalmas ve teknolojiye hazr olma ve teknolojik
kullanmn artrlmasna ynelik bir planlama erevesinde yol alnmas Ar-Genin faydaya
dnmesini salamaktadr.

Ayrca, uluslararas rekabette daha kalc bir konum elde etmek iin inovasyona arlk verilmesi
gereklilii de dikkat ekmektedir. Trkiyede aratrma-gelitirme konusunu sistem
yaklamyla ele alma gereklilii vardr. Ar-Ge sisteminin paralarn zorunlu olarak tek tek ele alrken,
paralar arasndaki etkileimi ve dolaysyla da sistemin btnn grmek gereklidir. Bu duruma gre,
Trkiyede Ar-Ge alannda ilk yaplmas gereken i, mevcut Ar-Ge kaynaklarnn (finansal ve insan
gc) etkili ve verimli kullanlmasna ynelik olarak sistem iinde bilgi ak, koordinasyon ve denetimi
artracak mekanizmalarn tesis edilmesidir. Burada ncelikli olarak oluturulmas gereken proje ve Ar-
Ge personeline ilikin herkesin kolayca ulaabilecei bir veri tabandr.

Bu veri tabanna imdiye kadar yaplm btn projelerle ve projeler iin uygun uzmanla sahip
elemanlara ilikin bilgiler bulunmaldr. Bir lkenin bilimsel ve teknolojik Ar-Ge sistemini,
niversiteler, kamu kurulular ve zel sektrn ilgili birimleri oluturmaktadr. Bilim ve teknoloji
politikas belirlenirken, sanayinin teknoloji retimini artrmas konusu zerinde de durulmas
gerekmektedir. an yakalanabilmesi ve teknolojik ilerlemelerin salanabilmesi iin niversite-sanayi
ibirlii ve Ar-Ge almalar gerekmektedir.

10
2.5. niversite-Sanayi birlii ve Projeler

niversite-sanayi ibirlii kapsamnda, niversite ve sanayinin ayr ayr yatrmlar yapmas yerine
birlikte teknolojiyi retime dntren almalar yapmalar ile kaynaklarn verimli ve doru
kullanlmas salanm olacaktr. Bu ibirlii sayesinde hem sanayinin hem de niversitelerin, bilim ve
teknolojiyi yakndan takip etmesi ve sorunlarna birlikte zmler retmesi salanacaktr. Bu nedenle,
lkemizde niversite-sanayi ibirliine sreklilik kazandrmak amacyla almalar yaplmal ve bu
kapsamda mhendislik eitiminde ve sanayide Ar-Ge bilincini gelitirecek almalar yaplmaldr.

niversite-sanayi-kamu ibirliini kurumsallatrmak ve sanayicilerimizin Ar-Geye dayal

ihtiyalarnn, niversite-sanayi ibirlii ile niversite bilimsellii kapsamnda zme kavuturulmas,
novasyon ve Ar-Genin nemini kavram kendi teknolojisini reten ve satan, rekabet gc ve refah
seviyesi yksek bir Trkiye vizyonuna nemli bir katk salamak amacyla Sanayi Bakanl tarafndan
desteklenen SANTEZ projeleri de Ar-Ge almalarna ve niversite-sanayi ibirliine nemli katklar
salamaktadr. Ar-Ge iin harcanan kaynaklar niversite aratrma fonlarna ynlendirilmeli ve
bylece glendirilecek niversite aratrma fonlarndan desteklenecek projelere, lisans ve lisansst
rencilerinin aktif katlmas salanmaldr. Aratrc, yaratc, sorgulayc insan yetitirilmesinin
gelecein anahtar olduu unutulmamaldr.

Bunu gerekletirmenin en iyi yolu da rencilerin aratrmalara aktif katlmasdr. Gelecek nesillere
etkili bilim ve teknoloji transferi ancak byle gerekleebilir. nk gen beyinler, her trl yenilie
aktr. OECD lkelerinin birounda Ar-Gede akademi-i dnyas ibirliine verilen nem
artmaktadr. dnyas, niversitelerin Ar-Ge faaliyetlerini fonlayarak bilimsel gelimelerden daha
hzl bir ekilde faydalanma imknna da kavumaktadr. zellikle Avrupada niversiteler ve kamu
kurulular tarafndan yaplan Ar-Ge yatrmlarnn %6,4 irketler tarafndan finanse edilir
hale gelmitir.

ABnin aratrma ve teknoloji gelitirme kapasitesini artrmak ve kalknmay salamak amacyla

yrtt 6. ve 7. ereve Programlar Ar-Ge yatrmlarnn verimli alanlara ynelmesi ve hacminin
artrlmas iin nemli frsatlar sunmaktadr. 20072013 yllarn kapsayacak olan 7. ereve Program,
Lizbon hedeflerini gerekletirmek amacyla, aratrmayla ilgili tm AB giriimlerini ortak bir at
altnda toplamay hedeflemektedir. Trkiyede zellikle TBTAK nezdindeki AB ereve Programlar
Ulusal Koordinasyon Ofisi bu fonlarn paydalar tarafndan kullanlmasna ynelik bilgilendirici ve
destekleyici faaliyette bulunmaktadr Trkiye, Ar-Ge harcamalarnda hzl bir byme elde etmesine
ramen henz arzu edilen seviyelerin altnda bulunmaktadr. Yurtd ile kyaslandnda zel sektrn
Ar-Ge ye katlm dk kalmaktadr.

Dier taraftan bilim ve teknoloji alannda yetimi insan kaynaklarna yatrm yaplmas ve eitim
seviyesinin ykseltilmesi, Ar-Ge alannda istihdam edilebilecek i gcnn de yaratlmasn
salayabilecektir. zellikle Bilim ve Teknoloji Yksek Kurulu, TBTAK ve TPEnin giriimleri
Trkiyenin bilim teknoloji politikalarnn belirlenmesi ve bu konudaki gelimelerde nem arz
edecektir. TBTAK tarafndan hazrlanan Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri belgesinin, plan
dhilinde uygulamaya geirilmesi iin gerek zel sektr, gerek kamu gerekse de niversitelerin
koordinasyona aktif olarak katlmas ve grev ve sorumluluklar paylamas gerekmektedir.

11
BLM 3. AR-GE YNETM
3.1. Bak As

Ar-Ge dnyay farkl bir bak asndan grebilmektir. 35 yan zerindeki kiiler hatrlayacaktr.
1980li yllarda GIRGIR isminde bir karikatr dergisi vard. Bu derginin en arkasnda Prof. Zihni Sinir
isminde deiik tasarmlar izen bir karikatrist mevcuttu. Onun deiik tasarmlarn byk bir
hayranlkla takip ederdim. TBTAK, kitabn basm, kzma aldm ve kendim de halen byk bir
zevkle bakyorum. Farkl bak asn gsterebilmek asndan birka tane deiik izim gstermek
istiyorum.

Eer bu tr deiik projelerin sadece izimlerde olduunu dnyorsanz, yanlyorsunuz. lkemiz bu

konularda bir cennet. Her gittiiniz yerde bunun gibi ok deiik pratik dnce ve uygulamalar
grebilirsiniz.

Pro
f. Zihni Sinir den rnekler

3.2. Dnce Yapsna ve Bak Asna Gre Ar-Ge Nedir?

Yaratc dncedir,
Geliimdir,
Deiimdir,
Farkllk yaratmadr,
Gelecektir,
Pazar beklentilerini isteklerini nceden grebilmektir
Ve bu istekleri gelitirip kolay ve uygun fiyatlarla zamannda pazara sunabilmektir.

12
3.3. irketlerin Durumu

Ar-Geler irketlerin ve lkelerin dnyaya alan pencereleridir. Bu pencere ne kadar geni olursa
irketler o kadar geni ayla daha uza grebilirler. irketler kalc, karl ve uzun dnemli olmak
isterler. u an pazar artlar giderek zorlayor.

Mevcut retimlerde;

- Rekabet artyor,
- Karllk oranlar giderek dyor,
- Tasarmlarn retimde kalma sreleri ksalyor,
- Mteri beklenti ve istekleri giderek artyor.

Peki yle bir sorum olacak. Btn yukarda saydmz zorlaan pazar artlarn da sadece var olan
rnleriyle irketler ne kadar uzun sre karl bir ekilde ayakta kalabilirler.

Ar-Geleri olmayan, bu artlar salayamayan irketler gerekli deiimleri ve geliimleri hzla

yakalayamadklar iin mrleri ksa sreli olacaktr. Ve bu sre gelecekte daha da ksalmaya devam
edecektir.

3.4. Ar-Ge Anlaynn Admlar;

Ar-Ge olarak isimlendirilen Teknik blmler,

Mteri istekleri dorultusunda deiiklik yapp yeni model retebilen Ar-Geler,
Bir de dnyay ynlendiren ve ekillendiren Lider Ar-Geler.

3.5. Ar-Ge Yaplandrmas

Ar-Ge yaplandrlmas ve alma sistematii Ar-Ge verimlilii iin ok byk nem tamaktadr. Eer
doru oluturulamazsa irket iin anlam dnda kullanlan bir blm veya irket iin bir yk olur.

13
3.6. Ar-Ge Yaplandrlmas Gruplar

Tasarm Mhendislii
Malzeme Mhendislii
Malzeme Mhendislii
Dokmantasyon Grubu

Tasarm mdrlnn dnce ve alma sistematii dier gruplarn dnce ve alma

sistematiinden daha farkldr ve farkl olmaldr. nemli olan farkl grev ve bak alar olan bu
blmleri doru bir alma sistemiyle uyumlu bir ekilde bir arada altrabilmektir. Yeniliki
dncenin olumas iin nce ortam oluturmak gerekli, aksi takdirde narin bir iek gibi solar,
geriye sadece kurumu irkin grnm kalr. Birok orta ve kk lekli irkette bir mhendis
alnr. Bu hem malzemeci, hem satn almac, hem problem zc, hem de tasarmcdr.

3.7. Farkl Beceri ve Bak Alar

imdi sormak istiyorum. Bir iin tamamn bir kiinin yapmas mmkn mdr?

Bu unu istemeye benziyor hem Ferrari gibi hzl, hem Jeep gibi salam hem Limuzin gibi geni ve
konforlu olsun. Mutlaka hepsinden bir miktar yapar ama hangi yetenei fazla ve istekli ise ayn
zamanda ona ne kadar zaman ayrabiliyorsa o kadar yapabilir. Ar-Ge yaplandrlmas ve ynetimi
farkldr dedik. Eer doru ynetilmezse ve ekillendirilmezse irket iin para ve zaman kayb olabilir.

Bunu isterseniz rneklendirelim:

Tasarm aamasnda ok fazla hata yaplabilir, proje zamannda kmayp mteri ve rn kaybna
neden olabilir, doru dnlmemi proje l doabilir.

Bana unu sorabilirsiniz: Peki bu iyi ynetilen Ar-Ge lerde olmuyor mu?

Tabii ki oluyor. Ama oran daha az oluyor. zellikle bu yeni balam olan Ar-Gelerde olursa yaanan
kt tecrbeler irkette Ar-Genin sonlanmasna neden olabiliyor.

14
Tasarm mhendisi ile malzeme mhendisliinin dnce yaps ok farkl. Biri projeyi alr, hzl bir
ekilde bitirmek isterken, malzeme mhendisi ise uygun gelecekte sorun karmayacak servisi teknik
destei ve kalite fiyat oran olan rn semek ister. Sadece ucuz diye seilen malzeme sahada
tasarmnzn srekli arzalanarak rnnz ve firmanzn ad riske atabilir. Ya da istediiniz zaman
servis veya teknik destek alamayarak sizi mterilerinize kar ok zor durumda brakp, pazar paynz
kaybetmenize neden olabilir.

Ar-Gelerde yaanan dier nemli bir problem de Ar-Ge mhendisinin dokmantasyon olayn
sevmemesi ve tutmamasdr. Bu, firmaya o an olmasa bile daha sonra ok pahalya mal olabilir.

rnein proje bitmi, retiliyor. Mterinizin birinde ciddi bir problem km durumda. Mteriniz
ok kzgn ve problemin bir an nce zlmesini istiyor. retim problemi zemedi, yapan tasarmc
mhendisi aryorsunuz, irketten ayrlm. Veya buldunuz iki yl nce tasarlanan projede yaplan
deiiklikleri hatrlamyor. Tasarmla ilgili hi dokman tutulmam. Otur z diyorsunuz nndeki
ileri brakp tekrar yaplanlar hatrlayp gnlerce problemi zmeye alyor.

Sanrm basit grlen ve ihmal edilen dokmantasyonun nelere mal olabileceini kabaca
anlatabildim. Tabii burada hemen u soru gndeme geliyor. Yaplan projelerin gvenliini nasl
salayabilirim.

Ktsz Ar-Ge sistemi kurularak kiiler ilerini yapabilmek iin gerekli tm bilgilere hzla ulaabilmesi
salanmaldr. Ayrca gereksiz bilgilerle kafasnn karmas engellenmelidir. Bunun iin istenen bilgiler
iin yetkilendirme sistemi konulmaldr.

Aynen vcudumuz gibi gerekli tm bilgiler beynimizde var ama her uzuv kendisi iin gerekli olan hzla
alp en iyi ekilde uyguluyor. Hibiri bir dierinin bilgisine ve iine karmyor onu kontrol eden beyin
oluyor.

3.8. Orta Ve Kk lekli Firmalarda Ar-Ge

Ar-Ge kuracaklarsa bu konuda deneyimli kii ve kurumlardan yardm almalar uzun vadede karl ve
kalc olmalarn salayacaktr. irketlerin gelecei, karll verimli ve iyi organize edilmi Ar-Gelere
baldr. irketler bu konuda ne kadar iyi hale gelirlerse o lke de dnyada hak ettii yeri ksa
zamanda alacaktr.

3.9. Ar-Ge Yardmlar

Ar-Ge Yardmlar, Ar-Ge geliimi iin Trkiyede neler yaplmaktadr?

Bu konuda Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV) byk, orta ve kk lekli firmalar iin Ar-Ge
tevikleri vermektedir. Detayl bilgiler Web sayfasndan elde edilebilir (www.ttgv.org.tr).

15
Web Sayfalarndan Baz Alntlar;

3.9.1. Teknoloji gelitirme projeleri destek

TTGV sanayi kurulular ve yazlm irketleri tarafndan gerekletirilen teknoloji gelitirme projelerine
finansal destek salamaya devam ediyor. Sanayi sicil belgesine sahip tm sanayi kurulular ve yazlm
irketleri Teknoloji Gelitirme Proje Destei iin bavurabilirler.

Bugne kadar TTGV, toplam 384 teknoloji gelitirme projesine yaklak 140 milyon ABD Dolar
tutarnda destek salamtr. Proje btesinin en fazla yzde 50'sine 1 milyon ABD Dolar'na kadar
destek salanmaktadr.

Proje Sresi: En fazla 2 yl

Destek Miktar: Alt snr olmakszn en fazla 1 milyon ABD Dolar
Destek Oran: Proje btesinin yzde 50'si
Geri deme Sresi: 4 yl
Destek Kapsam: Projeyle ilgili personel, tehizat, sarf malzemesi, seyahat, hizmet alm harcamalar.

3.9.2. Teknopark

Teknoparklar, niversiteler, aratrma laboratuvarlar ve sanayi kurulularnn ayn ortam iinde bilim-
teknoloji ve Ar-Ge almalarn gelitirdikleri, birbirleri arasnda teknoloji transferine imkn tanyan
yerlerdir. Gelimi ve gelimekte olan lkelerde, pek ok nemli teknoloji gelitirme projesinin
yrtlmesi ve sonulanarak ticarilemesi iin uygun altyap imknlar sunan teknopark oluumlar
lkemizde olduka yetersiz kalmtr.

TTGV; niversite ve aratrma merkezlerinde gerekletirebilecek trden aratrma bilgisi gerektiren

yeni i alanlarnn oluumunu ve geliimini harekete geiren; bulunduklar blgenin teknolojik
altyapsn ve gelir dzeyini artran; yetimi igc iin i olanaklar salayan ve yabanc yatrmclar
bulunduklar blgeye ekmek zere kurulmas planlanan teknoparklarn oluumlarnda grev
stlenmektedir.

3.9.3. Uluslararas Faaliyetler

TTGV, 1997 yl banda TAFTIE yeliine kabul edilmitir. Kuruluun dier yeleri ANVAR (Fransa),
CDTI (spanya), ENEA (talya), RCN (Norve), SENTER (Hollanda), TEKES (Finlandiya), FFF (Avusturya),
Enterprise Ireland (rlanda), IWT (Belika), NUTEK (sve), OMFB (Macaristan), Scottish Enterprise
(skoya), VDI/VDE (Almanya), TECHNOPOL (Belika) ve DATI (Danimarka)'dr.

16
3.10. Ar-Ge Problemlerinin Sebepleri

Ar-Ge ynetimi dier ynetimlere gre biraz daha fazla uzmanlk ve daha farkllk gerektiren bir
ynetimdir. Daha krlgandr.

Ar-Ge problemlerinin sebepleri unlardr;

1) Kii ynetiminden,
2) Ar-Ge yaplandrmasna,
3) alma ekline,
4) Beklentilerin iyi belirlenmesine,
5) Ve takibine,
6) yi dnlmesi ve kurulmas gereken bir ynetim sistemidir.

3.11. Ar-Gede Genel Sorunlar

Ar-Gelerde en fazla karlalan genel sorunlar unlardr;

1) Doru eleman seimi,

2) Doru yaplandrma,
3) alma sistematiinin kurulmas,
4) Ar-Ge mhendislerinin dokmantasyonu sevmemesi,
5) Optimum kalite konusundaki bak alar,
6) Ar-Gedeki baarl kiilerin belli bir sre sonra ynetim kadrosuna alnmas,
7) Maa politikalar yznden tecrbeli insanlarn kaybedilmesi veya farkl alanlara kaymas,
8) Eitim ve danmanlk hizmetleri iin bte ayrlmamas.

Byk irketler eitim ve danmanlk iin bte ve zaman ayrmaktalar. Orta ve kk lekli firmalar
da eitim ve danmanlk hizmetlerine zaman ve bte ayrabilmeli. irketlerin gelecei karl ve uzun
vadeli olmalar verimli Ar-Gelere baldr. Kk ve orta lekli firmalarda bu maalesef fazladan
masraf olarak grlmekte, bu konuya yeteri kadar nem verilmemekte ve bte ayrlmamaktadr.

Fakat doru seilemeyen eleman, doru ynlendirilemeyen elemanlar, doru kurulamayan sistem,
yanl projelere harcanan paralar ve iyi ynetilemeyen bir Ar-Genin maliyeti danmanlk ve eitime
harcanacak btenin ok, ok zerinde olacaktr. (Tabii ki danman seimi de ok nemli Ar-Ge
konusunda pratik tecrbesi olan vizyoner, uzman kii veya kurululardan destek alnmaldr.

17
BLM 4. AR-GE KALTE MODEL
21.yzyln hemen banda hzla kreselleen dnya ekonomisinde ArGe almalarna yatrm yapmak
bir rekabet stnl olarak grlmektedir. 1960dan bu yana geen 40 yl iinde birok kurulu
kendi ArGe blmlerini oluturmutur. Ancak 70li yllarda yaanan ArGenin altn a devri
kapanmtr ve kurulular ArGe blmlerinden, kuruma olan katklarn gstermelerini srarla
istemektedirler.

ArGe almalar kurulularn dier etkinlikleriyle kyaslandnda farkllklar gsterdii kesin.

Aratrma, motivasyon ve tatminle desteklenen srekli bir bulu etkinliine ihtiya duyar. Doal
olarak ArGe srelerinin sistematik tanmlanmas dier bir bak asn gerektirir ve bu yaplrken
aratrma etkinliinin deiken yaps gz nnde bulundurulmaldr.
Aratrma etkinliinin sistematik snflandrlmasnda gzlenen zorluk, aratrma performansnn
llmesine de yansmaktadr. Mevcut kaynakada stnde durulan ArGe etkinliini lme metotlar
sistematik bir snflandrmay ok zor klacak biimde zelletiini gryoruz.
AKYNnn ynetimde mkemmellik modelinin ArGe alanna uyarlanmasyla gelitirilen 9 ana balk
altnda 100 sorudan oluan anket zel irket ve niversite laboratuvarlarna uygulanmasnn
sonularn okuyucularla paylaacaz. Anket sorularnn bilinen istatistiki yntemlerle analizi, rnek
uygulama says z olduu iin yaplmamtr.

4.1. Performans lm ve Kalite

Kalite terimi ArGe iin kullanldnda bak asna gre deien anlamlar kazanabilir. Ksmi
perspektifler birbirleriyle eliebilen sonular ortaya koymaktadrlar. yle ki mteri istekleri,
alanlarn istekleri ve paydalarn istekleri arasnda bir orta yol bulma gereksinimi
oluabilmektedir. Ancak btnsel yaklamlar bu glkleri yenebilecek ve aratrma performans
yksek, iyilemi sreler ve koulara sahip bir ArGenin yolunu aacaktr.

Taylor ve Pearson (1994) 1990l yllarn balarnda ArGe yneticilerinin de d ve i basklar nedeniyle
kalite ynetimiyle ilgilenmeye baladklarn bildiriyor:

Genel itibariyle Ar-Ge yneticilerindeki basklar unlardr;

1- D basklar: irketin genelinin toplam kalite ynetimi anlayn benimsemesi tm birimlere

yansyor.
2- basklar: ArGenin etkinliini arttrmak ihtiyacnn ortaya k.

18
ArGede kalite yaklamnn daha nce ortaya kmay da, imalat sanayine odakl kantitatif TKY
metotlarnn ArGeye transferinin zor ok olaca tartmalar ile aklanyor. TKYnin getirdii
kullanma uygunluk, istenenlere uygunluk, ilk seferde doru gibi prensiplerin de ArGe
rnleri nde uygulanamayaca tartmalar sonrasnda baz ArGe yneticileri , ArGe verimlilii,
ArGe yenilikilii, ArGe ekip etkinlii gibi ltler zorlama da olsa gelitirdi. Bu deikenlerin
gerekten ArGede kalitenin gstergesi olmadklar tartmalar
ise srd.

4.2. Geleneksel ArGede Baarszln Nedenleri

Geleneksel ArGe performans lm sistemlerinin baarszlnn iki ana sebebi vardr.

Birinci sebep; isel lme gereinden fazla nem verilmesidir. ArGe performansn len bir ok
sistem youn olarak sre ii lme ve geri bildirime dayanmaktadr. Tm ArGe laboratuvarlar
deiik aamalarda sreleri gzden geirmek, kaliteyi garantilemek, bte ve plana uygunluu
gzetmek iin kendi sistemlerine a ok sahiptir. Bu konuda yaplacak isel lm ve geri bildirim
elbette deerlidir, ancak ArGe performans lmnn srf bu kriterlere dayanmas tehlikeli olabilir.

kinci sebep, sre ve etkinliklere olan gereinden fazla ilgidir. Bildiri hazrlama, veri toplama, rapor
hazrlama, bulgu yaynlama ArGe biriminde alan bireylerin etkinliklerine birka rnektir. Bunlarn
ikincil sonularn lmek, srf bu etkinliklerin sayca okluunu renmek kadar kolay olmadndan
birok kurum kolay yolu izler ver bu lmle yetinir. Bu lmn daha kolay olduu ne kadar doru
ise ArGe birimi ve alanlarnn gerek performanslarn gstermede baarsz kalabilecei de o kadar
dorudur.

Kalite yaklamlar bu yanl lm tekniklerini reddeder ve aratrma etkinliinin ok boyutlu bir

perspektiften deerlendirilmesini nerir. Bu deerlendirmeler, alanlardan ve liderden geri
bildirimi, saysal retim byklklerini ve Pazar pay art maliyet d gibi ikincil sonular da
iermelidir. ilikileri de lm esnasnda dikkate alnmal, i ve d paydalarla toplantlar ve ArGe
alanlarnn hareket imknlar da deerlendirilmelidir.

Kuruluta bir toplam kalite bak as etkin olduunda ArGe blmnn dier irket birimleriyle
egdm halinde olmas da bulunmas arzulanan bir unsurdur. Bu katk salayan tm birimlerin
uyumlu biimde bir stratejik plana dhil edilmesini de olanakl klar.
Aratrma ve gelitirme sreleri ou zaman tekrarszdr. Bundan dolay, retim alannda uygulanan
istatiksel metotlar ou zaman uygulanabilir deildir. Bu metotlarn ArGe performans lmne
aktarlmas, aratrmaclarn ou zaman kendi limitlerinin farknda olmalarndan tr bir iyiletirme
sonunda ancak gerekleebilir. ArGenin rnleri ou zaman llmesi g olan yeni bilgi ve rn
tasarmlardr.

retim alannda uygulanan istatiksel metotlar bizim alanmz iin desteklenip deitirilerek
kullanlmaldr. Sektre ve mali yapya gre bir taba belirleme gerekletirilmezse, aratrma
alanndaki saysal lmler anlamsz kalacaklardr. Tm bunlar dnldnde akla gelen, etkin bir
toplam kalite yaklamn kullanp ArGe iin gerekli deiiklikleri yapmak ve hazrlanan modelin farkl
ArGe blmleri iin geni bir uygulanabilirlie sahip olmasna almak olacaktr.

19
4.3. Model

Avrupa Kalite Ynetimi Vakfnn (AKYV European Foundation for Quality Management) gelitirdii
modeli ktlar ksmen soyut olabilen ArGe blmlerinin almalarn lmede ve bir toplam kalite
yaklamyla hareket etmekte yardmc olacaktr. AKYV modeli deiik sektrlere ve kurumlara
uygulanabilir bir yapda olmasyla tannr. Modelin girdiler ve sonular blmleri geni tanmlara
sahiptir. Bu tanmlar ArGe iin uygulanacak bir modele gemeden nce dikkatle gzden geirilmelidir.
Btn alt balklarn da yeniden gzden geirilmesi ve tm tanmlarn ArGe blmlerine uygun
decek biimde yaplmas da nemlidir. AKYV mkemmellik modelini referans alarak hazrladmz
model. ArGe blmnn kendisinden beklenen sonular ne derece karladn lmektedir. ArGe
performans lm hakknda bulunan bilimsel literatrden en yksek dzeyde faydalanlm, bu
alandaki gelimeler ve gereklilikler AKYV modelinin kriterleri iine yerletirilmitir. lm modelinin
temel zelliklerinden birisi normatif olmasdr. Sorgulanan btn kriter ve hedeflere ArGe blmleri
tarafndan ulalmaya allmaldr.

4.4. Avrupa Kalite Ynetimi Vakf Kriterleri

1. Liderlik
2. Politika ve Strateji
3. alanlarn Ynetimi
4. birlikleri ve Kaynaklar
5. Sreler
6. Mterilerle lgili Sonular
7. alanlarla lgili Sonular
8. Toplumla lgili Sonular
9. Temel Performans Sonular

4.4.1. Liderlik

Yenilik ve bulularn ortaya knda en nemli etken, iyi, eitimli bilgili ve yetenekli alanlarn iyi bir
ynetici tarafndan idare edilmesidir. yleyse baarl ve etkili bir ArGe blm yaratmak iin, etkili
bir liderlik arttr.

ArGe blm yneticisinin sahip olmas gereken nemli artlardan biri, yneticinin ana firma ve onun
paras olan ArGe blmnn uzun dnemli hedeflerini zmsemi olmasdr. Bu perspektife sahip
ynetici ise ArGe blmnn misyon, vizyon tanmlarnn olumasnda ve gereklemesinde etkin rol
oynamaldr. Misyon ve vizyon kavramlar tanmlanmam bir organizasyonda tahmin edilecei gibi
organizasyonun varolu amac gelecek hedefleri belirsiz bir durumdadr, kuruluun yn belirsizdir.
Byle bir durumda ortak ama ve birlik yaratmaya organizasyonun baarsna byk darbe vurur.

20
4.4.2. Politika ve Strateji

ArGe blmnn gerekletirmesi gereken en nemli ilerden biri blmn politika ve stratejilerini
oluturmak ve uygulamaktr. Stratejik planlar yapmak ve uygulamak, baarl olmak iin arttr.
Politika ve stratejiler, bir vizyon oluturmak, uzun dnemli hedefleri belirlemek, bu hedefleri
baarmak iin hareket plan oluturmak iin ortaya konan zerinde dnlm almalardr.

4.4.3. alanlarn Ynetimi

Baarl ArGe blmnn oluumuna birok faktr etki eder. Bizce en nemli faktr alanlarn sahip
olduu potansiyeldir. Aratrma, dier irket etkinliklerinden birok boyutta ayrlr. En belirgin fark,
bulua dayal etkinlie adanan zamandr. Bulu ancak deerli kaynaklara ulaabilen parlak zeklarn
rn olabilir. alanlarn ynetimi iin insan kaynaklar ok nemlidir. Parlak zeklar bir araya
getirmek, blm iin belirlenecek iyi kotarlm bir insan kaynaklar politikas sonucunda olabilir.

4.4.4. birlikleri ve Kaynaklar

ArGe blmlerini genellikle ibirlii yapt kurulular dier ArGe blmleri, niversiteler, aratrma
enstitleri, sanayi, hkmet ve danmanlk irketleridir. D ortaklklar ve ortak almalar. ArGe
aratrmaclarna bilimsel dnya ile haberleme, tecrbe ve bilgi al verii, yksek seviyeli bilimsel
almalara katlma olanaklar salar. Bu ortaklklar teknoloji imknlarn elde edilip veri ve bilgilerin
geliimine de faydal olabilir. Bir ArGe blm iin doru olan, ona daha geni imkn ve kabiliyetler
salayan ortakllar, ibirlikleri ve kaynaklar kurmasdr.

4.4.5. Sreler

ArGe de bir i srecini tanmlamadaki tek bir ii anlatmaktan ibaret olabilir ve btnsel bir i srecini
iermeyebilir. Bunun sebebi ArGe de btnsel i srelerinin getii birok ilevsel aama olmasdr.
nemli olan i srecinin tmel bir yaklamla tanmlanmas ve mteriler iin deer oluturan bir rn
ortaya koyup koymadnn dikkatli analiz edilmesidir.

4.4.6. Mterilerle lgili Sonular

Mteriler bir kurumun rn ve ktlarn kullanan kiilerdir. ArGe blm yeni rnler gelitiriyorsa,
bu rn kullanacak kiiler; bilgi retiyor bilimsel makaleler yaynlyorsa, bu yaynlar okuyacak ve
faydalanacak kiiler ArGe blmnn mterileri saylabilir.

4.4.7. alanlarla lgili Sonular

Kurumu, alanlarn etkin biimde i grecekleri bir yapyla donattktan sonra, kurduumuz
politikann alp almadn, kendini kurumun ve tolumun amalarna uyumlu gren alanlar
ortaya karp karmadn gzlemlememiz gerekir. ArGe alanlar ok iyi motive edilmelidir. ArGe
lideri, kurumdaki amalar hakknda ak ekilde bilgi sahibi olmal ve bunlar benzer ve uyumlu klmak
iin ura vermelidir. alanlar, birinci snf bir i ortaya kardklarnda, ayn deerde bir i yapan
irket eleman kadar deme yaplacaklarndan emin olmaldrlar.

21
4.4.8. Toplumla lgili Sonular

ArGe blmnn faaliyetleri lkedeki insanlar veya btn dnya iin faydalar ierebilir. Bilimdeki
gelime ve yenilikler mali kazanlar dnda toplumsal faydalar da ierir. ArGe blm ve alanlar
bunun farknda olarak toplumsal sorumluluklarnn bilincinde olmaldrlar. Blm bulunduu
evredeki toplumun ( vatandalar, blm d alanlar, firma d alanlar) eitimi iin gnll
faaliyetlerde bulunmaldrlar.

4.4.9. Temel Performans Sonular

ArGe blmnn bugnn hzla gelien ekonomisinde, bir rekabet avantaj salad dorudur. Bu
byle iken, lm ii bir sanat olarak kalmaya devam etmektedir ve hala bir aratrma kurumunun
gerek performansn lmek ve tm boyutlarn gz nnde bulundurmak iin yaplmas gereken pek
ok ey vardr. ArGe blmnn performansn lmek iin ortaya konacak bir model, kant tekil
edebilecek ne kadar unsur varsa toplamaldr. Bu yolu takip eden almalar, lm yapanlara
sektrlerde kyas (benchmarking) yoluna gitmeye ve deiik aratrma kurumlar iin model
retebilmeye olanak tanyacaktr.

22
BLM 5. TRKYEDE AR-GE
5.1. Trkiyede Aratrma-Gelitirme

Trkiyede aratrma-gelitirme (AR-GE) konusu sistem yaklamyla ele alnmaktadr. Btnleik

yaklam olarak da nitelenen sistem yaklam, sistemin paralarn zorunlu olarak tek tek ele alrken,
paralar arasndaki etkileimi ve dolaysyla da sistemin btnn grme imkn salamaktadr.
Bylece de 'ka yapaym derken gz karmak', tehlikesi ortadan kalkmaktadr.

Ancak, konunun sistem yaklamyla hakkyla incelenebilmesi girdi ve kt ile ilgili verilerin eksiksiz ve
gncel olmasn gerektirmektedir. Bilindii gibi, bilim ve teknoloji ile ilgili istatistikler 1990 ylndan bu
yana Devlet statistik Enstits (DE) tarafndan yllk anketlerle derlenmektedir. Bu istatistiklerin en
sonuncusu 1996 yln kapsamaktadr. 1990 ncesine ait dzenli istatistikler ise mevcut deildir. DE
istatistiklerinin nemli bir baka eksiklii de konuya sadece girdi ynnden yaklamasdr. Bu
yzdende bundan nceki almalarda olduu gibi bu almada da ou zaman tasviri olmaktan
teye geilememitir.

Bu bilgiler, sistem yaklamna uygun olarak yaplandrlm ve sistemin her bir unsuru ayr bir
blmde ele alnmtr. Buna gre, Trkiye AR-GE veya bilim ve teknoloji sistemine yn veren bilim
politikalar; AR-GE alt yaps ve kurumlar; sistemin i girdileri (withinputs); sistem girdileri ve ktlar
ayr blmler halinde dzenlenmitir. Sonu blmnde ise Trkiyedeki AR-GE sisteminin genel bir
deerlendirilmesi yaplmakta ve iyiletirilmesi iin nerilere yer verilmitir

5.2. Dnyada ve Trkiyede Bilim Politikas

Bilimin insanln refah ve gelimesi assndan nemi ilk kez 17. Yzyl balarnda ngiliz dnr
Francis Bacon tarafndan dile getirilmitir. Bilgi g kaynadr diyen Bacon sonraki yzyllardaki
gelimeler dorulamtr.

Francis Baconn grlerinin de etkisiyle, bilimin giderek daha ok uygulanabilir bilgi retmeye
ynelmesi, 18. Yzyl ortalarnda ngilterede sanayi devrimini ortaya karmtr. Buhar teknolojisinin
retim ve ulama uygulanmasyla balayan sre 19. Yzylda elektrik ve elektromanyetik alanndaki
gelimelerle yeni boyutlar kazanmtr; bu sayede birbiri arkasna gelitirilen yeni ulam ve
haberleme aralar dnyay kreselleme olarak adlandrlan srece sokmutur.

23
Gnmzde gelien bilgisayar ve nternet teknolojileri bu srece yeni bir ivme kazandrmtr. Bu
teknolojiler sayesinde artk, bilgi, mal ve hizmet retim ve dolam kresel leklerde
gereklemektedir. GATT (Uruguay Turu Nihai Senedi, 1995) oluan bu fiili kresellemenin
uluslararas hukuk temeline oturtulmasn hedeflemitir.

Kreselleen dnyada btn ekonomik ve sosyal faaliyetler, bilginin hzl ve zamannda retimi ve
tketimine dayal olarak yeniden rgtlenmektedir. Bu tr ekonomilere bilgiye dayal (knowledge
based) ekonomi, bilgiye dayal ekonomilere sahip toplumlara da bilgi toplumlar ad verilmektedir.
Bilgi toplumunu ortaya karan bilgisayar teknolojisinin yaygn kullanlmaya balanmas 1960l yllara
rastlar.

Bilim ve teknolojik faaliyetlerin verimlilik artn salayarak kalknmay hzlandrdnn fark edilmesi
ve teknoloji odakl ekonomi teorilerinin gelitirilmeye balanmas da ayn yllara rastlamaktadr. Bu
ortamda bilim politikas da bir bilim-aratrma alan olarak domaya balam ve Avrupa ve ABDde bu
alanda bir ok aratrma birimi kurulmutur. Trkiyenin de ye olduu OECD, kuruluundan beri
bilim politikas alannda faaliyet gsteren en nemli uluslararas kurumlardan biridir.

Trkiye, kalknma iin planlamann ve bu arada bilim politikasnn nemini fark edip gerekli kurumlar
oluturan lkeler arasnda ilk sralarda yer almaktadr. Plan kavram ve Devlet Planlama Tekilat
(DPT) 1961 anayasasnda yer almtr. I. Be Yllk Kalknma Plan da 1963te yrrle girmitir. Be
yllk kalknma planlarnda aklanan bilim ve teknoloji politikalarnn uygulaycs olarak Trkiye
Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu (TBTAK) 1964 ylnda faaliyete geirilmitir.

Ancak, TBTAK sadece bir bilim koordinasyon kurumu olarak kalmam, ayn zamanda bir aratrma
kurumu olarak faaliyet gstermeye balamtr. TBTAK bnyesinde aratrma yaplan alanlardan biri
de bilim politikasdr. TBTAK Bilim ve Teknoloji Politikas Dairesi (BTPD) Bakanl bu maksatla
kurulmutur ve bu birim Trkiyede hl bu alanda aratrma yaplan tek yer durumundadr. Bununla
birlikte 1993 ylnda TBTAK yanndan bir baka bilim koordinasyon kurumu, Trkiye Bilimler
Akademisi (TBA) kurulmutur. TBA sosyal bilimler alanndaki boluu da doldurarak, btn
bilimleri kapsayan bir bilim politikas gelitirmeyi hedeflemektedir.

TBTAK-BTPD, OECD ile ibirlii halinde eitli bilim politikas raporlar hazrlanmtr. Trkiyede
bilim politikas alanndaki en nemli almalardan biri TBTAKn ilk kurucu genel sekreteri Prof. Dr.
Nimet zdan Devlet Bakanl dneminde hazrlanan Trk Bilim Politikas 1983-2003 adl rapordur.
Bu raporda, btn sektrlerde ve ilgili alanlarda yaplmas gerekli projeler, eylemler, kurumsal ve
yasal deiiklikler btnleik bir yap iinde politik karar organnn emrine verilmitir. Bu raporda
belirlenen hedeflere bugn bile ulalamamtr.

24
IV. Plan dnemine rastlayan 1983 ylnda Babakann bakanlnda DPT, YK, TBTAK ve TAEKin
yetkililerinde oluan bir Bilim Teknoloji Yksek Kurulu (BTYK) oluturulmutur.

BTYKnn 1989 ve 1993 yllarnda yapt birinci ve ikinci toplantsnda ald kararlar Trk Bilim
Politikas 1983-2003 1993 raporundaki nerilerin bir baka boyutta tekrar niteliindedir. kinci
toplantda alnan kararlar birincisine gre daha gerekidir: AR-GE harcamalarnn Gayri Safi Yurtii
Harcama(GSYH) iindeki paynn %2ye, lke AR-GE harcamalarnn iinde zel sektr paynn%30a
kartlmasn hedeflenmitir. Jenerik teknolojilere ncelik verilmesi kararlatrlmtr. Bunlar:
Enformatik, leri teknoloji malzemeleri, Biyoteknoloji, Nkleer teknoloji ve Uzay teknolojisidir.

BTYK 25 Austos 1997 ve 30 Mays 1998 tarihlerinde iki defa daha toplanm ve zellikle AR-GE
faaliyetlerini dzenleyici bir dizi kanun kartlmas iin kararlar almtr. AR-GE faaliyetlerini tevik iin
sanayinin niversitelerle birlikte veya kendi balarna yapacaklar AR-GE almalarnda ihtiya
duyulan finansman temin edebilmeleri maksadyla Risk Sermayesi Kanunu; AR-GE sonularnn
sanayiye intikali iin kurulacak irketlerin tevik etmek maksadyla Teknopark ve Teknoloji Gelitirme
Blgeleri Kanunu; Birinci dereceden kalibrasyon hizmetlerini verecek ekilde yar otonom bir
Metroloji Merkezi oluturmak maksadyla Trkiye Metroloji Enstits Kanunu; niversite-Sanayi
birliini gelitirmek iin 2547 sayl niversiteler kanununda deiiklik; Bilgi alarnn kullanm ve
yaygnlatrlmasn, gizliliin ve patent haklarnn korunmasn salamay hedefleyen Bilgi Alar
Kanun Tasarsnn hazrlanmas bunlar arasndadr.

Trkiyede bilim politikas alanndaki almalarn bir deerlendirilmesi yapldnda u sonu

kmaktadr. Trkiyede dnyadaki bilim ve teknoloji alannda genel trendlerin iyi gzlemlendii ve
yatrm yapmak iin ncelikli alanlarn isabetli belirlendii grlmektedir. Ancak, aada da
akland zere, bunun gereinin yaplarak yeterli kaynan ayrlmad, ayrlan kaynaklarn da
harcanmasnda etkili koordinasyon denetimi ve salayacak mekanizmalarn oluturulamad
grlmektedir.

25
5.3. AR-GE alt yaps ve kurumlar

Bir lkede bilim ve teknolojinin gelimesinin n artlarndan biri bunun iin gerekli alt yapnn mevcut
olmasdr. Trkiyede bilim ve teknoloji alt yaps acaba yeterli midir? Yukarda da temas edildii
zere, gnmzde ekonomiler giderek daha ok bilgiye dayal hale gelmektedir. Bilgiye dayal
ekonomilerde en nemli zellii bilginin istenilen zamanda, istenilen miktarda ve kalitede
retilmesidir. Bu iyi ileyen bir AR-GE sistemi gerektirmektedir ki bunun da temel alt yapsn
bilgisayar alar ve nternet oluturmaktadr. Gerekten de nternet, bilgi toplumlarnn simgesi haline
gelmitir.

Bilgisayar alar, bilgisayarlarn birbirleriyle veri alverii ve ortak i yapabilecek ekilde

balanmasyla ortaya kmtr-ilk deneme 1976 ylnda yaplmtr. Bu ekilde olumu binlerce an
toplamndan oluan global aa (daha dorusu alarn a) nternet ad verilmektedir. 1990 ylndan
itibaren dnya apnda yaygnlamaya balayan nternet, bilgi eriimi, yaym ve ortak almada
mekn ortadan kaldrm, zaman younlatrmtr.

Kullanlmas greli olarak son derece kolay bir nternet servisi olan Web, multi-medya verilerin
(resim, ses, metin, film) entegre biimde yaylmasna ve eriilmesine imkan vermektedir. Bu sayede
mesela; uluslararas byk bibliyografik ve dier bilgi bankalar sorgulanabilmekte binlerce akademik
dergi yaynlanmakta, eitim amal video konferanslar ve seminerler dzenlenebilmekte ve
Uluslararas apta multi-disipliner projeler yrtlmektedir. Ksaca, nternet sayesinde bilim ve
teknoloji artk kresel lekte ve elektronik hzda ilerlemektedir.

nternet Trkiyeye TR-NET projesi erevesinde TBTAK ve ODT ibirlii ile 1994 ylnda olduka
gecikmeli olarak geldi. Son BTYKda alnan kararlardan olan Ulusal Enformasyon Alt Yaps Master
Plan hazrlanmas grevini TBTAK-BLTEN stlenmi ve almalarna devam etmektedir. Trkiyede
nterneti bytmek iin Ulatrma Bakanl bnyesinde bir nternet st Kurulu oluturulmutur.

Ulusal Akademik A ve Bilgi merkezi (ULAKBM) Haziran1996da TBTAK bilim kurulu kararyla
TBTAKa bal bir birim olarak kurulmutur. ULAKBM kurulu ynetmelii merkezin amacn u
ekilde belirlemektedir: Eitim ve aratrma-gelitirme yapan kii ve kurulular (ulusal inovasyon
merkezleri) arasnda Trkiye apnda bir etkileimli iletiim ortam salamak ve benzeri amal yurt
d alara da balants olacak bu a zerinden eitim ve aratrma ortamnn birikimini yanstan bilgi
kaynaklarna eriim olana sunmaktr. Ksaca Merkez, YK Sreli Yaynlar ve Belge Salama Birimi ile
TR-NET proje ekibinin grevlerini devir almtr.

26
ULAKBMin paras olan Ulusal Akademik A (ULAKNET), hemen hemen btn devlet ve vakf
niversiteleri bir omurga zerinden birbirlerine ve nternete balamtr. Ayrca, DPT, DE, Trk Tarih
Kurumu gibi baz kamu aratrma kurumlar da ULAKNET omurgasna balanm durumdadr.
ULAKNET bu haliyle Trkiyenin en byk nternet a durumundadr. Ancak, hem niversitelerin
kendi bilgi ilem alt yaplarnn yeterli olamay hem de bu a zerinden kullanma sunulan bilginin
kalitesiz ve az oluu yznden bu a verimli kullanlamamaktadr. ULAKBMin dier paras olan
Ulusal Bilgi Merkezinin (UBM) nternet zerinden kullanma sunulmak zere hazrlad veya
nternet zerinden kullanma sunulmasna araclk ettii tek bir veri taban (bilgi bankas) dahi
bulunmamaktayd. Halbuki ULAKBMin kurulu ynetmeliinde belirtilen amalarndan biri de budur.

Bilgi alt yaps alannda henz proje safhasnda baka almalar da bulunmaktadr. Babakanlka
yrtlen Kamu-Net projesi, btn kamu kurumlarn yksek kapasiteli bir omurga zerinden
birbirlerine ve oradan da nternet'e balamay ngrmektedir. Ayn ekilde, Milli Eitim Bakanlnn
btn orta retim kurumlarn kapsayan bir Okul-Net projesi bulunmaktadr
(http://www.meb.gov.tr). Bu projeler iin Kamu-Net st Kurulu ve Okul-Net st Kurulu adnda
birer de st kurul oluturulmutur.

27
BLM 6. ULUSLARARASI ARGE
6.1. Uluslararas ArGe Nedenleri, Sorunlar

Argede uluslararas ibirliinde AB lkeleri nde, Japonya ou alanda nc olmasna ramen ABD
firmalarnn hassas konularda Japon firmalarla ArGe ibirlii yapmaktan ekindikleri bildiriliyor.

Amerikan firmalarn ArGede uluslararas ibirliine iten faktrler:

1-ABDnin baz anahtar teknoloji alanlarnda nc olmadnn farkna varlmas

2-Daha geni yerli ve uluslararas pazarlarda yer edinme kaygs.
3-Ev sahibi lkenin teknoloji transferi ve yerel ArGe iin zorlamas
4-ArGe maliyet ve risklerini paylama arzusu, olarak sralanyor.

6.2. Uluslararas ortak ArGe giriimlerinde ortaya kan sorunlar ve tuzaklar:

1-Bilgi paylamndaki riskler; Ortak giriimin ArGe almalar mevcut rnlere rakip rn yaratabilir.
Giriim baarsz olup dalrsa arada aktarlan bilgiler aktarlm olur. Gelecein rakibinin eitilmesi
riski sz konusu olabiliyor. Uak ve motor sanayinde ABD Japonya ibirlii buna rnek olarak
saylabilir.

2-Kontrol ve rn tasarm meseleleri: Bireysel, kurumsal ve kltrel faktrler rn gelitirme ve

kontrolde sorun yaratabilir. Avrupada 2004 ylnda sona eren Ford Fiat ilikisinin bozulmasna
neden olan faktr bu. Fransz uak reticisi Dassault, Fransa iin avantajlar ieren uak tasarm
konusunda dier 4 lkedeki ortaklar ikna edemeyince sreten ekildi.

3- Uyum ve farkllklar: Potansiyel ortaklar arasndaki uyumu gz nne almadan giriilecek ortaklklar
baarszlkla sonulanabilir. Farkllklar, risk anlaynda, irket byklnde, finansal kaynaklarda,
teknik deneyimde ortaya kabilir.

4- Ana irketin dier birimleriyle btnleme ve iletiim: Ortak giriimler, genellikle yksek dzeyde
otonomi ile baarl oluyor. Ama iki ynl iletiim ile ana irketlerin ama hedefleriyle uyum
salanamazsa farkl yollara saplablir. letiimdeki yetersizlik, kaynaklarn kt kullanmna yol aablir.
Ayn i veya proje farkl birimlerde birden fazla kez gerekletirilebilir.

5-Anti tekel mevzuat ve patent korumas: Hukuki engeller ve gecikmeler ve ArGe konusunda
uluslaras ortak giriim kurulmasn engelleyebilir. ArGe dekteklenmekle beraber ibirlii imalat ve
sata kayd anda rekabet kurallar devreye girebilir. Ayrca, ev sahibi lkedeki yetersiz patent
korumas da ibirliini engelleyebilir.

ArGe almalarnda yaratclk ve motivasyon zellikleri lkelere gre farkllklar gstermektedir. Bu

duruma gzel bir rnek kimya firmas Rhone-Poulene S.Ann (Neff, 1995) Kuzey Amerikada
oluturduu uluslararas aratrma takmdr. Bu takmda Amerikan ve Fransz aratrma clar farkl
zellikler gstermektedir. Amerikallar daha pragmatik, kullanl rnler retmeye ynelik, ok
pazara konsantre olmu ekilde almaktadrlar. Franszlar ise bilim ve teknik problemlerini zmeye
ynelik ve pazar daha az dikkate alarak almalarn srdrmlerdir.

Farkl kltrlerden gelmi insanlarn hayata bak alar farkl olduu gibi ArGe almalarndaki
tutumlar da geni bir perspektife ulaabilmeli ki problemlere farkl bak alaryla bakabilmek ve bilgi

28
akn hzlandrmak, farkl teknolojilere ulaabilmek iin, deiik kltrlerden ve lkelerden
aratrmaclardan oluan global bir aratrma takm kurulmaldr. Bu nedenle yurt d yatrmlarn
miktar artmaktadr.

Birok byk irket dier lkelerin yaratclklarn kullanmaya almaktadrlar. Bu firmalar yabanclar
tarafndan gelitirilen teknolojileri kendi lkelerine getirmekte ya da bu lkelerde ArGe merkezleri
kurmaktadrlar. Burada asl problem bu merkezleri nerelerde kurulaca ve nasl bir politika ile
ynetileceidir. Eer firmalar sadece teknolojiyi kendi lkelerine transfer edip, o lkenin ekonomisine
fayda salamazlarsa memnuniyetsizlikle karlanmaktadrlar. En iyi zm teknolojiyi uluslararas
dzeyde takip edip yapmann deiik yollar var:

6.3. Teknolojiyi Takip Etmenin Yollar

1- zlemek ve incelemek: Gazete ve dergiler, patent raporlar, ilgili kiilerle grmeler araclyla
gelimelerden haberdar olunabilir. Ayrca firmalar uluslar aras platformda alabilecek ArGe
elemanlarn bnyelerine dhil etmelidirler.

2- Akademik ve Aratrma Organizasyonlar ile balantlar: Genelde uluslararas ArGe almalar

bulunan irketler; profesrler ve aratrma grevlileri ile ortak almalar yrtrler. rnein
ngilteredeki bir aratrma enstits bir Alman farmakoloji irketi iin metabolizma deneyleri
gerekletirmektedir. Baz kurumlarda Battle Memorial Enstits, llinois Teknik Aratrma Enstits
gibi kurulular irketleri hesabna aratrma yapmalar iin organize etmektedirler.

3- irketin Tannmln Artran Programlar: Tannmann en iyi yollar. Ticaret fuarlarna katlmak,
irket rnlerini ve bulularn tantan brorler datmak, teknoloji konusunda deneyimli uzmanlarla
almak ve bilgisayarlar aracl ile mterilerle ba kurmaktr.

4- Ortak Aratrma Projeleri: Baz uluslararas kurulular ilikilerini arttrmak, masraflar ve riski
blmek iin birbirleri ile ortak projeler yrtrler.

5- Bulu Kapasitesi Yksek Olan irketlerle Birlemek: irketler genelde farkl sektrlerle ve pazarlara
girmek, ya da birleecei irketin teknolojisi ile kendini gelitirmek iin bu yolu seebilirler.

6- Lisanslar: Firmalar lisanslar aracl ile teknoloji transferi yapabilir, ya da kendi bulularn lisansla
baka bir firmann bulu veya bilgisi ile deitirebilir.

29
6.4. Yurt Dnda ArGe Yatrmlar

1980li yllarn banda uluslararas irketler ArGe merkezlerinin mutlaka anavatanlarnda bulunmas
gerektii fikrinden uzaklamaya baladlar. Bu durumun sebepleri:

ArGe Merkezlerinin Kurulu Yerinin Serbestlik Nedenleri

1- Uluslararas alanda artan rekabet

2- rnlerin hzla deimesi ve ihtiyalara ksa srede cevap verebilme gereklilii
3- ArGe almalarnn rnlere deer katmas
4- Birok hkmetin yabanc yatrmclar ekmek iin nerdii ArGe tevikleri
5- Geleneksel olarak gelimi kabul edilmeyen lkelerin birounda da mevcut olan eitimli i gc ve
yaratc beyin gc.

Bir irketin yurtdnda sahip olduu ArGe laboratuvarlar ve yneticiler iin irketlerini uluslararas
hale getirmenin ve yabanc bulular, teknolojileri yakndan izleyerek dier lkelerdeki beyin gcn
kullanmann en iyi yoludur. Laboratuvarlar genelde irketin rnlerini satabilecei yerlerde kurulur ve
anavatanndaki laboratuvarlarla dier lkeler arasndaki bilgi akn salar.

Baz irketler ise bulularn garanti altna almak iin ArGe laboratuvarlarn sadece kendi lkelerinde
kurmaktadrlar. Bunlar sadece yerli pazara hitap eden irketlerdir. Bu tr irketler kimi zaman yurt
dndaki ArGe laboratuvarlar ile anlama yaparak bu lkelerdeki bilgi ve teknoloji akn izlerler.

Uluslararas kaynaklarn yerletirilmesinde ana etken pazardr. nk yeni rn gelitirmenin en kolay

yolu kullancya yakn olmaktr. Eer aratrma mteriden ok uzak bir yerde gerekleirse, rnn
pazarda baarl olabilmesi iin gerekli olan birtakm temel eler gzden kaabilir.
Pazarn ve aratrmaclarn ihtiyalarna gre yurt d ArGe yatrmlar birka lkede younlamtr.
zellikle Amerikan irketleri ArGe merkezlerini gelimi lkelerde kurmay tercih etmektedirler.

Bu lkelerin banda ngiltere, Almanya, Fransa, Kanada, Brezilya, Japonya, Hollanda, Avustralya,
talya ve Meksika gelmektedir. Avrupal irketlerde ArGe merkezlerini endstriyel lkelerde

30
kurmaktadrlar. Avrupallarn tercihleri ise Amerika, Hindistan, Brezilya, spanya, ngiltere, Avustralya,
Almanya ve talya zerinde younlamaktadr.

Yurt dnda baarl bir ArGe merkezi kurmak iin kukusuz iyi bir planlama ortamnda almak, yurt
dndaki merkez ile anavatandaki merkez arasnda dengeyi kuracak bir organizasyon ve iyi bir
koordinasyon gereklidir.

6.5. Japonyada Ar-Ge

Herbert (1989), 1988 itibariyle ABDnde ArGe yapan Japon firma says 100 atn bildiriyor. 1986
da Japon Amerikan ortak ArGe giriim says 399, 1989un ilk alt aynda bu say 359. Japonlarn
ABDndeki imalat tesisleri says 1988de 550 iken bu say 1989da 837ye km. Japon firmalar
imalat tm irketin tamamlayc paras olarak gryor ve srekli iyiletirmeye odaklanyor. Bu ise
rn ve sre ArGesini vazgeilmez klyor. Japon firmalar maliyet liderliinden kalite liderliine
getikten sonra teknoloji liderliine gemek istiyorlar. Japon firmalarnn ulatklar Amerikan
teknolojilerini daha hzl gelitirmeleri ve rne dntrmeleri ABD Japonya arasndaki bilgi akna
ve Japon firmalarn ABDndeki ArGe faaliyetlerine dikkatleri ekiyor. Bir F16 uan almaktan 3 misli
pahal olmasna ramen Japonyann FSX sava uan gelitirmesini irdeliyor. Tm Japon firmalar
kendi stratejik planlarnn gerekletirilmesinde canl bir endstriyel altyapnn farknda olmas ve
bunu desteklemesi nemlidir. Japon firmalar Japonyadaki merkezlerinde yrttkleri ArGe
faaliyetlerinin yan sra unlar da gerekletiriyor:

6.6. Japon irketlerin Ar-Ge Merkezi Dndaki Faaliyetleri

1- Yurtdndaki irketlerinde ArGe,

2- Lider akademik kurululara verilen ArGe destei,
3- Dier irketlerin yrtt, teknik adan umut vadeden, fakat finansal belirsizlikler ieren ArGe
projelerinin desteklenmesi,
4- Yurt iinde ve yurtdnda oluturduklar bilimsel ve teknik veri tabanlar ile bilgiye ulam,
5- Ana firmaya bilgi ve teknoloji transferi,
6- Ortak giriimler ile yan sanayi firmalarna seilmi teknolojilerin transferi.

31
BLM 7. RN GELTRME
7.1. rn ve rn Gelitirme

rn bir ihtiyac ya da istei karlamak amacyla pazara srlen tketim ve kullanm gibi ilevleri
yerine getiren her eydir. Bu fiziksel bir obje, hizmet organizasyon, fikir olabilecei gibi bunlarn
hepsinin bir karm da olabilir.

Firma dzeyinde iki tip rekabet stnl olabilir bunlardan biri dk maliyet, ikincisi ise rn
farkllatrmas yani, rn Gelitirmedir.

rnler temelde kategoride toplanrlar. Bunlar; zel rnler, seenekli rnler ve standart
rnlerdir.

7.2. rn Trleri

1. zel rnler: Genelde mterinin istedii zelliklere gre retilirler. retim miktarlar az
maliyet deerleri dierlerine oranla yksektir.
2. Seenekli rnler: Montaj srasnda birbirlerine uyacak ekilde tasarlanm paralardan
oluur. Bu paralar zel rnlere gre daha kolay retilirler; Bu nedenle maliyetleri azalr.
3. Standart rnler: ise byk miktarlarda retilirler. Mterinin para seme gibi bir ans
yoktur ve kaliteye bu retim eklinde daha kolay ulalr. reticiler retim miktarn
piyasadaki talebi ngrerek belirlerler.

Eer bir irket zel retim yapmay tercih etmi ve rakibi edeer bir rn standart ya da seenekli
sunabiliyorsa, rakip firma, kalite, esneklik, gvenirlilik ve verimlilik konusunda fark atm ve avantaj
elde etmi demektir.

rnler genelde zel rn olarak ortaya karlar, ancak zaman iinde standart rn haline
dnrler. Bu deiim sreci boyunca rn ynetimi irketin baarsn belirler.

7.3. r-Ge (rn Gelitirme)

rnn gelitirilmesi, pazar mevcut rne kyasla mteri ihtiyalarna daha uygun olan bir
rnn sunulmasn amalayan bir sretir. Pazarn ve mterinin mevut rnle ilgili reticiye geri
bildirdii bilgilerin deerlendirilmesiyle balar. Bu bilgiler, mterilerin rnn kullanmnda
saptadklar negatif bulgu ve ikyetler ya da kalite ve kullanmda avantaj salayacak pozitif neriler
olabilir.

rn gelitirmek demek, farkllatrmak yenilemek ve hatta baka bir rne dntrmek ksaca
mevcut rne son verip yenisini ortaya koymak demektir. rn fiziki olarak bu gnk grnnden
ve ilevlerinden farkl hale getirmek rn gelitirme olabildii gibi, maliyetini azaltmak, kalitesini
ykseltmek de rn gelitirmektir. rn gelitirme konusu firmalarn gndeminde kmsenmeyecek
bir yer tutmaktadr.

rn gelitirme, bir rn kullanc asndan yararl ve istenir, retici asndan ise farkl ve karl klan
zelliklerin belirlendii sretir. Bir firmann ticari baars pazardaki mteri ihtiyalarn kapsaml bir
ekilde saptama, bu ihtiyalara karlk gelecek yeniliki rnleri gelitirme yetenekleri ve btn

32
bunlarn maliyetlendirilmesiyle yakndan ilgilidir. ok geni taban olan r-Ge daha ok pazarlamann
ansn arttrmaya yneliktir.

Teknolojik yenilikler de rn gelitirmede nemli bir girdi olarak karmza kar. Teknolojik
gelimeleri birikimleriyle birletirerek rne dntren ve ekonomik kazan salayan kurulular,
rekabette nemli avantajlar elde ederler.

rn gelitirme sreci, teknoloji stratejilerini, proje ynetimini, i gelitirme, ekonomik analizler,

yenilikilik, yeniliklerin yaygnlatrlmas katlml ynetim, ekip almas gibi konular da
kapsamaktadr.

7.4. lklerin Ksmeti

lk olmak giriimciye ok byk ufuklar aar. lklerin ksmetli olduu inanc yaygndr. Geilmemi
yerlerden gemek, denenmemii yapmak, riski gze almak r-Gede baar iin gerekli koullardandr.

7.5. Pazar ve rn Gelitirme

Pazarlamann en basit tanm kazan elde etmek iin sattr. Maln ya da rnn fiyat yeteri kadar
dkse hemen hemen herkes o mal kolayca satabilir. Asl zor olan bir maln size olan maliyetinden
fazla demeye hazr mterilere ulamak ve onlar elde tutmaktr.

Gnmzde kk detaylar ile ilgilenen, seici ve deiken mteri tipi ile ba etmek pek kolay
deildir. Pazarda tutunabilmek, rn ynetimi ve rn gelitirme yaklamnn tm organizasyonel
birimlerle salkl uyumunu ve ynetimini gerektirir.

Bu nedenle rn Ynetimi, sorumluluklarn, grevlerin ve insanlarn Pazar veya rne gre

yaplandrlmasdr. Yaplandrmann amac, firmann rn kazanl satmasyla pazarlamasnda
baarl olmasn salamaktadr. nce rn gelir slogan ile yola kan eskilerin reticileri, verimlilii
artrmak ve maliyetleri azaltmak adna stratejik atlm zerinde younlamlardr. Verimliliin nemi
sabit kalrken rn gelitirme sreleri sonunda cirolarda art grmek istedikleri gzlendi.

33
Dnyann nde gelen imalatlarndan gelen son sinyaller bu paraleldeydi. retici firmalar esas olarak
ofis arkasndaki sistemleriyle deil, rnleri ile tannrlar. Harley Davidson yapt motosikletlerle, Dell
bilgisayarlaryla ile ve Herman Miller ise rettii koltuk mobilyalar ile tannmaktadr. Ancak, tm bu
firmalar iin geerli olan tek ey var. rnn n planda tutulmasn salayan en nemli etkenin rn
gelitirmek olduundan farkna varm olmalar.

7.6. nce rn Gelir Stratejisi

rn n planda tutan bir firma; baarsnn, salam bir organizasyon ile mkemmel rnler
retmekten getiini bilir. rn gelitirme srecini mteri memnuniyeti, operasyonel verimlilik ve
firma hedeflerinin kesiimine yerletirir. zledii tasarm sreci ise: Gelitirdii rnlerinde
deiiklikleri ksa srede yapabilmek, gelen zel siparilere hzl cevap verebilmek ve rn gelitirme
srelerinde srprizlerle karlamayacaklarn, zaman ve para kayplarn yaamayacaklarn bilirler.
Srelerde her admda deiiklik yapabilirler. Optimizasyona odaklanmlardr. Rekabet ve karll
artracak zmler retirler.

7.7. nce rn Gelir Stratejisi Altnda Temel Fikir

1- Tasarlamak
2- Mteriler, i ortaklar ve tedarikiler ile etkileimli i birlii yapmak
3- Mhendislik datalar ynetimi

7.8. Yeni rn Kavram

Yeni rn, pazara daha nce hi sunulmam ticari mal olarak tarif edilse bile bu tarif gnmzn yeni
rn anlayn tam olarak yanstmamaktadr. Bunun iin drt tip yeni rn tarifinden sz edilebilir.

34
7.9. Yeni rn Tarif Tipleri

1- Gerek yeni rn: Pazarda o ana kadar gizli kalm talebi harekete geirmek amacyla retilir.
Byk harcamalarla ArGeye ihtiya duyulur. Tamamen yeni rn meydana getirmek g ve riskli bir
itir.

2- letme iin yeni, pazar iin yeni olmayan rn: Pazarda var olan bir rn yeni bir marka ad altnda
pazara sunulur. Bu tip mallar genellikle teknolojik yenilikler neticesinde pazara karlar. Bir retici
yenilik sonucu bir rn pazara sunduunda dier reticiler de benzer rnler gelitirmek zorunda
kalrlar.

3- Baka lkelerde retilmekte olan bir maln uyarlanarak pazara sunulmas: Bu mal pazarn
durumuna gre aynen ihtiyalara uydurularak pazara sunulur. lkemizde ska kullanlan bir
yntemdir.

4- reticinin deiiklik yaparak pazara sunduu rn: rnn fiziki eklinde-tasarm, renk boyut.
Ambalaj vb-yada ieriinde yaplacak kk deiikliklerle pazara yeni rn olarak sunulmas.
reticiler yeni rn retmek yerine bu yolu tercih ederler.

7.10. Neden Yeni rn?

Tketici tercihlerinin srekli deitii bir ortamda bir rnn satnn sreklilii hemen hemen
imknszdr. Ayrca gelien teknoloji ve youn rekabet koullar altnda, yeni rn retmemek retici
asndan da son derece riskli bir tutumdur.

7.11. rnlerin pazara sunulduktan sonra nemlerini yitirmelerinin nedenleri

1- Mala olan ihtiya ortadan kalkabilir: rnein bilgisayarlarn yaygnlamas daktilo makinalarna
olan ihtiyac ortadan kaldrmtr.

2- Ayn ihtiyac karlayabilecek daha iyi veya ucuz rnlerin retilmesi; rnein margarin retimi
tereyana talebi azaltmtr.

letmelerin yaamlarn srdrmelerini ve hedefledikleri kar gerekletirebilmeleri pazara yeni

rnler srerek veya rnlerinde deiiklik yaparak, yani rnlerini gelitirerek mmkn. Bunun bir
maliyeti ve riski de olacaktr. nk rnn baarszlnn bedeli ar zararlar olabilecei gibi ticari
saygnln zedelenmesi ve ypranmas da olabilir.

35
Kaynaklarn daha verimli kullanlmas, byme istei, byme yannda iletmenin hayatn devam
ettirebilmesi ve pazardaki yerini koruyabilmesi, moday yakndan izlemesini yeni rnler retmesini
gerektirir.

Btn bunlardan baka Teknolojik gelimeler de iletmelerin rnlerini gelitirmelerine yada yeni
rn retmelerine zorlayc olabilmektedir.

u gerei gzden uzak tutamayz: Bymek yeni rnler retmekle gerekletirilebilir. Tek bir rnle
byyen irket yok gibidir. nk her rne olan talep ve yaam sresi snrldr. letme bymek
istiyorsa, yeni rnler retip yeni pazarlar bulmak zorundadr.

7.12. rn Yaam Sreci

rnlerin yaam srecini alt dneme ayryorlar. Bunlar;

1. rnn gelitirilmesi,
2. Pazara sunulmas,
3. Satlarn bymesi,
4. Satlarn maksimum olduu olgunluk dnemi,
5. rnn satlarnn dme aamas,
6. rnn sat imkanlarn yitirmesi ve lm aamas eklinde sralanyor.

Yaam srecinin ilk dnemi yani gelitirme dnemi, yeni rnn ortaya kartlmas yani douudur.
Bu dnemin yani gelitirme dnemi, yeni rnn ortaya kartlmas yani douudur. Bu dnemin
maliyeti yksektir. Pazara sunum da Pazar potansiyelleri ve pazarlama planlarnn dzenlendii
dnemdir. Yeni rnlerin pazar bulamama olasl her zaman vardr. Bu dnem youn aba
gerektirdii ve gsterildii dnemdir. Satlar byk cirolar artar tepe noktasna ular. Bu dnemin
srdrlmesi pek de kolay olmaz ve bir sre sonra dme dnemi balar. te bu dnemde rnn
yaam dngsn uzatacak are arama dnemidir. Bunun iinde rn farkllatrlmasna veya
gelitirme faaliyetine yer verilmesi gerekir. Bu ekilde rnn yaam dnemini uzatmak mmkndr.

rnn satlarnn byk apta dt ve buna paralel olarak maliyetlerin belirgin ekilde
ykselmesi rnn mrn tamamladn n iaretidir. Dme dneminde akll bir stratejiyle rn
farkllatrmasna gidilmesi rnn bir sre daha yaamasn salayacaktr, ancak bu sonsuza kadar
devam etmez. rn mr dnemine girdii zaman rnn farkllatrmasna ilemi ile beraber yeni
rn planlamasna da gidilmesi kanlmaz olur.

Yaam dngsn tamamlam durumlarda rn yenileme dnda hibir zm baarl

olmayacaktr. Yaam dngsn tamamlam rn ile yollarna devam etmekte srarl baz reticiler,
elde ettikleri karlarn asla kazanamayacaklarn pazarlardaki mevcut savata harcamak gibi bir yanla
da debilmektedir.

7.13. rn Gelitirmede Teknoloji

r-Ge srelerinin ynetimi de yllar iinde deiime urad. Teknoloji merkezli bir model ve interaktif
odakl oldu. Yaamn her alannda yerini alan biliim sistemleri nceleri sadece bilgi paylam ve
iletiimi amacyla kullanlrken gnmzde internet ve kablosuz teknolojiler sayesinde yenilikler ve

36
yeni i modellerini nemli lde etkiler oldu. rn gelitirme sreci ise, dikkat ekici bir biimde son
yllarn en dinamik alanlarndan biri haline geldi.

reticiler rn portfyn planlarken: kendi rnlerinin rekabet ortamna analizini yapmaldrlar.

Pazardaki rakip rnlerin deerlendirilmesi, yeni rn eitli saptanrken teknoloji tabanl sistemler,
bilgi toplama, snflandrma ve bilgiyi kullanmada katk salarlar.

7.14. Kavram retme ve Katlmc Ynetim:

Yeni rn fikri, olabildiince fazla ve deiik kavram retme ile balar. Kavram gelitirmede baar,
gerginlikten ve stresten uzak, beyin frtnas yapmaya elverili bir ortam ve katlmal ynetim
gerektirir. Bylece katlmclar kendi fikrini rahata ortaya koyabilirler.

Olduka riskli bir sre olan r-Ge de baar kesin deil. Nedeni ekonomi, rekabeti mteri tercihleri,
evresel etkiler gibi ok bilinmeyen ve deiken ortamlarda karar verme zorunluluudur. Bu nedenle
yeni rn kavramlar retildikten sonra elenmesi, filtre edilerek szlmesi bazen de mayalanmas iin
biraz dinlendirilmesi gerekir.

Hayata geirilecek yeni rn fikri iin katlm, firma alanlar yannda dardan da salanmaldr.
Kullanclardan gr almak, rnn mteri ihtiyacna ne kadar cevap verdii, doru alp
almad vb. zellikleri sorgulamak ve snamak nemli ve yararldr. Bunun iin de prototipten
faydalanlr. Prototipleme ve prototip rn konusu da rn gelitirmede nemli bir yere sahiptir.

Endstriyel tasarm sonucu bilgisayar ortamnda boyutlu modellenir ve bu yntemle fiziksel dnya
ile sanal dnya birbirine balanr. Bu hassas ve etkin rn gelitirme aamasdr. Bu sayede alternatif
tasarmlar ok daha ksa srede oluturmak test edilebilirler. Hzl prototipleme ile bire bir

37
numunenin yaplmas sayesinde tasarm aamasnda iken sorunlarn farkna varlmas ve ortadan
kaldrlmas salanr.

Teknoloji sayesinde modelleme, boyutlu izimler, deiik meknlarda yaplan testler

karlatrlabilir, test maliyetleri drlebilir.

Sonu olarak internet, web, geni bant balantlar ve kablosuz alar gibi teknolojileri ieren yeni bilgi
ve iletiim teknolojileri, yeni rn i gelitirmenin her admnda, bilgi toplama, bilgi snflandrma ve
kullanma, pazar daha iyi tanma ve daha doru hedef belirleme, deiik kaynaklar kullanarak daha
ok yeni fikir retme, hzl veri toplama vb. konularda destek salar.

7.15. Deiim Mhendislii Reengineering

rn gelitirme srecinde,konsept tasarm, yeniden mhendislik(reengineering), e zamanl

mhendislik (concurrent engineering), tersine mhendislik (reverse engineering) gibi kavramlar da
yer almaktadr. Dilimize sre yenileme, srelerin yeniden yaplandrlmas veya deiim
mhendislii olarak giren Reengineering yada Business Process Reengineering kavram, iletmelerin
rekabet koullarna uyabilmeleri be mterilerine daha iyi , daha kaliteli, daha abuk ve daha ucuz
hizmet sunabilmeleri iin, iletme bnyesindeki tm i yapma usul ve srelerinin kkl bir ekilde
geirilmesi ve yaplandrlmalarn ifade etmektedir.

r-Ge ile ilikili bu kavramlar, temelde yeniden balamak, i srelerinin nasl yrmekte olduunu
bir kenara brakp, nasl en iyi ekilde yryeceine karar vermektir.

Maliyet, kalite, hizmet ve hz gibi kritik ve gncel performans llerinde ciddi gelimeler kaydetmek
amacyla iletme srelerinin temelden yeniden dnlp radikal bir briimde yeniden
tasarlanmasdr.

Deiim mhendislii i yapma yntemlerinin kkl olarak deitirilmesi ve yeniden oluturulmasn

ierir. Her iyiletirmede projesini de deiim mhendislii olarak adlandrmamak gerekir. Srelerin
yeniden dzenlenmesi anlamna gelen reengineering, mevcut durumun iyiletirilmesi ve dzeltilmesi
almas deildir. Sre yenileme, yerlemi fikir ve uygulamalar tamamen reddeder, her eye
yeniden ve sfrdan balamay hedefleyen bir almadr. Bu nedenle sre yenileme radikal deiim
ngren bir ynetim kavram olarak ele alnmaktadr.

Reengineeringde ama, kontrolleri ve onay ilemlerini abuklatrmak deil, bunlara gerek

brakmayacak ekilde sreci tasarlamaktr.

7.16. Tersine Mhendislik (Reverse Engineering):

rn gelitirmede bir de tersine mhendislik (reverse engineering) kavram var. Tersine mhendislik,
rakibin piyasada satlan rnn alp mhendislik dzeyinde sistemli olarak incelemek, rn hakknda
ayrntl bilgi edinmektir. Tersine mhendislik terimi, ilgili teknolojilerin haksz rekabet yoluyla orijinal
bir tasarmn illegal olarak kopyalanmas amacyla da kullanlyor olmasndan dolay negatif
etkilenmitir. Bugnn retim arenasnda ise tersine mhendislik kavram yeni rnlerin retilmesi
ve eski rnlerin yeni versiyonlarnn tasarlanmas iin kullanlan bir uygulama olarak geer.

Burada kullanlan tersine (reverse) terimi dijital ve fiziksel dnyalar arasnda yaplan veri
aktarmnn ift ynllnden gelmektedir.

38
Sonu olarak rn gelitirme bir sretir bir aratrma ve gelitirme ilevidir. Gelitirilecek rn
kendisi olmakla birlikte rn sreci de aratrlmal ve gelitirilmesi salanmaldr. Bununla
yetinmemeli srekli geliim salayc almalar iinde olmaldr. rnn gelitirilmesi salanmaldr.
Bununla yetinmemeli srekli geliim salayc almalar iinde olmaldr. rnn gelitirilmesi iin bir
proje oluturmak rn gelitirmenin tm aamalarn projede belirtmek, yaplacaklar bir proje
mantnda yrtmek gerekir. Bu pazara sunum sresini ksaltmada son derece etkilidir. rn
gelitirme projesi; alanlarn zihinsel ve bedensel emeklerini proje hedefi dorultusunda
birletirdikleri bir takm almas ortamdr.

Srekli iyiletirmenin hedefi sonular deil srelerdir. Sadece sonulara ynelik yaplan almalarn
ksa dnemde baar salayaca ancak uzun dnemde olumsuzluklarnn ortaya kt bilinmektedir.

letmelerde iyiletirme yaplmak isteniyorsa hedef sreleri olmaldr. Srelerde yaplacak

iyiletirme ayn zamanda sonular da olumlu ynde etkilemektedir.

39
BLM 8. ARGE HBE VE TEVKLER
8.1. TBTAK ve AR-GE Hibeleri

8.1.1. Teknolojik Yenilik ve Destek Programlar

Endstriyel aratrma ve teknoloji gelitirmeyi ve yenilikilii gelitirmek, zendirmek, izlemek ve

niversite-sanayi ilikilerini gerekletirmek TBTAK'n ana hedeflerindendir. Bu hedef
dorultusunda Teknoloji ve Yenilik Destek Programlar Bakanl (TEYDEB), lkemizde yerleik tm
kurulularn aratrma ve teknoloji gelitirme faaliyetlerini destekleyerek amzn en nemli
ekonomik gelime kayna olan teknolojinin toplumsal faydaya dnmesi srecine katkda
bulunmaktadr.

8.2. Sanayi Ar-Ge Proje Destekleme Program

Firma dzeyinde katma deer yaratan kurulularn Ar- Ge almalarn tevik etmek ve bu yolla Trk
sanayisinin Ar-Ge yeteneinin ykseltilmesine katkda bulunmak amalanmtr. Bu ama
dorultusunda; Trkiye'de yerleik katma deer yaratan kurulularn Ar-Ge nitelikli proje
harcamalarna %60'a varan oranlarda geri demesiz (hibe) destek salanmaktadr. Ar-Ge
desteine, sektr ve byklne baklmakszn kurulu dzeyinde katma deer yaratan, Trkiyede
yerleik btn iletmeler bavuruda bulunabilir.

8.3. Kobi Ar-Ge Balang Destek Program

lkemizde, Ar-Ge faaliyetlerinin nemli bir blm byk lekli iletmelerle snrl olup, lke
sanayinin %98ini oluturan KOBlerin Ar-Ge faaliyetleri istenilen dzeyin altnda kalmtr. Belirli
stratejik hedeflere ulamak iin piyasa koullar ve uluslararas anlamalar kapsamndaki
ykmllkler dhilinde, KOBlerin Ar-Ge ve yenilik projeleri iin farkllatrlm bir destek program
TBTAK tarafndan kurgulanm ve uygulamaya alnmtr.

KOB Ar-Ge Balang Destek Program ile yeni bir rn retilmesi, mevcut bir rnn gelitirilmesi,
iyiletirilmesi, rn kalitesi veya standardnn ykseltilmesi veya maliyet drc nitelikte yeni
tekniklerin, yeni retim teknolojilerinin gelitirilmesi konularnda KOBler tarafndan yrtlen
400.000 TL bte ve 18 ay sre ile snrl ilk iki projenin TBTAK tarafndan desteklenmesi
amalanmtr.

Projeye KOB, Kk ve Orta lekli letme niteliindeki tm kurumlar bavurabilir. Yasalara gre
KOB olma nitelii, 250 kiiden az alan bulunan ve yllk 25 Milyon (25 Trilyon Lira) TLden daha az
haslat olan firmalar kapsar.

8.4. Teknoloji Ve Yenilik Odakl Giriimleri Destekleme Program (Teknogiriim)

Ulusal strateji ve eylem planlarnda vurgulanan bilgiye dayal retimin gereklilii gereinden
hareketle giriimcilik olgusunun teknoloji ve yenilik odakl firmalara ynelmesini ve lisans, yksek
lisans veya doktora dzeyinde eitimli kiilerin bilgi ve aratrmalarn ticari ve katma deeri yksek
rnlere dntrebilmelerini tevik etmek amacyla TBTAK, Teknoloji ve Yenilik Odakl Giriimleri
Destekleme Programn (TEKNOGRM) kurgulam ve uygulamaya almtr.

40
Program kapsamnda, giriimcilerin firmalarn kurmalarnn ardndan, personel, malzeme,
alet/tehizat/yazlm, seyahat, danmanlk, hizmet alm, ofis kira gideri ve ofise ait su, elektrik, stma
ve iletiim giderlerinin TBTAK tarafndan %75 orannda, en fazla 100.000 TL ve bir yl sre ile
desteklenmesi ngrlmektedir.

8.5. Uluslararas Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Program

Programn amac, uluslararas Ar-Ge ve yenilik projeleri yapan Trkiyede yerleik kurululara
salanacak destekle, lkemizdeki teknik yeterliliin ve bilgi birikiminin artrlmas, kurulularn
uluslararas teknoloji birikimine eriiminin ve teknoloji transferinin salanmas, edinilen teknolojik
bilgi ve deneyimin kurulu bnyesinde iselletirilerek, zgn teknolojilerin gelitirilmesinde ivme
kazandrc ve ynlendirici bir etken olmas ve kurulularn uluslararas pazarlarda yer almasna katk
salamasdr.

EUREKA, EUREKA Kme Projeleri , EUROSTARS , Ortak Teknoloji Giriimleri , CORNET ve Avrupa Birlii
ereve Programlar altnda ortak proje arlarna kan programlar ve benzeri uluslararas
programlara sunulan uluslararas ortakl aratrma gelitirme projelerinin desteklenmesi iin
oluturulmutur. Bu tr uluslararas programlara katlan, Trkiyede yerleik, firma dzeyinde katma
deer yaratan tm kurulular bu programdan yararlanabilmektedir.

Bu program kapsamnda destek almaya hak kazanan byk lekli firmalarn Ar-Ge projelerinin uygun
bulunan proje harcamalarna en fazla %60, KOBlerin proje harcamalarna da %75 orannda hibe
destek salanmas ngrlmektedir.

Programa bavuruda bulunacak projelerin destek sresinde ve proje btelerinde herhangi bir
kstlama bulunmamaktadr.

41
BLM 9. 5746 SAYILI AR-GE KANUNU

12 Mart 2008 ARAMBA Resm Gazete Say : 26814

KANUN

ARATIRMA VE GELTRME FAALYETLERNN

DESTEKLENMES HAKKINDA KANUN

(AR-GE KANUNU)

Kanun No. 5746 Kabul Tarihi: 28/2/2008

Ama ve kapsam
MADDE 1 (1) Bu Kanunun amac; Ar-Ge ve yenilik yoluyla lke ekonomisinin uluslararas dzeyde
rekabet edebilir bir yapya kavuturulmas iin teknolojik bilgi retilmesini, rnde ve retim srelerinde
yenilik yaplmasn, rn kalitesi ve standardnn ykseltilmesini, verimliliin artrlmasn, retim
maliyetlerinin drlmesini, teknolojik bilginin ticariletirilmesini, rekabet ncesi ibirliklerinin
gelitirilmesini, teknoloji youn retim, giriimcilik ve bu alanlara ynelik yatrmlar ile Ar-Geye ve yenilie
ynelik dorudan yabanc sermaye yatrmlarnn lkeye giriinin hzlandrlmasn, Ar-Ge personeli ve nitelikli
igc istihdamnn artrlmasn desteklemek ve tevik etmektir.
(2) Bu Kanun; Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl
tarafndan12/4/1990 tarihli ve 3624 sayl Kanuna gre oluturulan teknoloji merkezleri (teknoloji merkezi
iletmeleri) ile Trkiyedeki Ar-Ge merkezleri, Ar-Ge projeleri ve rekabet ncesi ibirlii projeleri
ve teknogiriim sermayesine ilikin destek ve tevikleri kapsar.
Tanmlar
MADDE 2 (1) Bu Kanunun uygulamasnda;
a) Aratrma ve gelitirme faaliyeti (Ar-Ge): Aratrma ve gelitirme, kltr, insan ve toplumun
bilgisinden oluan bilgi daarcnn artrlmas ve bunun yeni sre, sistem ve uygulamalar tasarlamak zere
kullanlmas iin sistematik bir temelde yrtlen yaratc almalar, evre uyumlu rn tasarm veya yazlm
faaliyetleri ile alannda bilimsel ve teknolojik gelime salayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizlie
odaklanan, ktlar zgn, deneysel, bilimsel ve teknik ierik tayan faaliyetleri,
b) Yenilik: Sosyal ve ekonomik ihtiyalara cevap verebilen, mevcut pazarlara baaryla sunulabilecek
ya da yeni pazarlar yaratabilecek; yeni bir rn, hizmet, uygulama, yntem veya i modeli fikri ile oluturulan
sreleri ve srelerin neticelerini,
c) Ar-Ge merkezi: Dar mkellef kurumlarn Trkiyedeki iyerleri dahil, kanuni veya i merkezi
Trkiyede bulunan sermaye irketlerinin; organizasyon yaps iinde ayr bir birim eklinde rgtlenmi,
mnhasran yurtiinde aratrma ve gelitirme faaliyetlerinde bulunan ve en az elli tam zaman edeer Ar-
Gepersoneli istihdam eden, yeterli Ar-Ge birikimi ve yetenei olan birimleri,
) Ar-Ge projesi: Amac, kapsam, genel ve teknik tanm, sresi, btesi, zel artlar, dier kurum,
kurulu, gerek ve tzel kiilerce salanacak ayn ve/veya nakd destek tutarlar, sonuta doacak fikri mlkiyet
haklarnn paylam esaslar tespit edilmi ve Ar-Ge faaliyetlerinin her safhasn belirleyecek mahiyette ve
bilimsel esaslar erevesinde hazrlanan projeyi,
d) Rekabet ncesi ibirlii projeleri: Birden fazla kuruluun; lek ekonomisinden yararlanmak suretiyle
yeni sre, sistem ve uygulamalar tasarlayarak verimlilii artrmak ve mevcut duruma gre daha yksek katma
deer salamak zere, rekabet ncesinde ortak para veya sistem gelitirmek ya da platform kurabilmek
amacyla yrtecekleri, Ar-Ge faaliyetlerine ynelik olarak yaplan ve fizibiliteye dayanan ibirlii anlamas
kapsamnda, bilimsel ve teknolojik nitelii olan projeleri,
e) Teknogiriim sermayesi: rgn renim veren niversitelerin herhangi bir lisans programndan bir
yl iinde mezun olabilecek durumdaki renci, yksek lisans veya doktora rencisi ya da lisans, yksek lisans
veya doktora derecelerinden birini n bavuru tarihinden en ok be yl nce alm kiilerin, teknoloji ve yenilik
odakl i fikirlerini, destei veren merkezi ynetim kapsamndaki kamu idareleri tarafndan desteklenmesi
uygun bulunan bir i plan erevesinde, katma deer ve nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yksek
teebbslere dntrebilmelerini tevik etmek iin yaplan sermaye desteini,
f) Ar-Ge personeli: Ar-Ge faaliyetlerinde dorudan grevli aratrmac ve teknisyenleri;
1) Aratrmac: Ar-Ge faaliyetleri ile yenilik tanm kapsamndaki projelerde, yeni bilgi, rn, sre,
yntem ve sistemlerin tasarm veya oluturulmas ve ilgili projelerin ynetilmesi srelerinde yer alan en az

42
lisans mezunu uzmanlar,
2) Teknisyen: Mhendislik, fen ve salk bilimleri alanlarnda yksek renim grm ya da meslek
lisesi veya meslek yksek okullarnn teknik fen ve salk blmlerinden mezun, teknik bilgi ve deneyim sahibi
kiileri,
g) Destek personeli: Ar-Ge faaliyetlerine katlan veya bu faaliyetlerle dorudan ilikili ynetici, teknik
eleman, laborant, sekreter, ii ve benzeri personeli,
) TBTAK: Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumunu,
ifade eder.
ndirim, istisna, destek ve tevik unsurlar
MADDE 3 (1) Ar-Ge indirimi: Teknoloji merkezi iletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum
ve kurulular ile kanunla kurulan vakflar tarafndan veya uluslararas fonlarca desteklenen Ar-Ge ve yenilik
projelerinde, rekabet ncesi ibirlii projelerinde ve teknogiriim sermaye desteklerinden yararlananlarca
gerekletirilen Ar-Ge ve yenilik harcamalarnn tamam ile 500 ve zerinde tam zaman edeer Ar-
Gepersoneli istihdam eden Ar-Ge merkezlerinde ayrca o yl yaplan Ar-Ge ve yenilik harcamasnn bir nceki
yla gre artnn yars, 13/6/2006 tarihli ve 5520 sayl Kurumlar Vergisi Kanununun 10 uncu maddesine gre
kurum kazancnn ve 31/12/1960 tarihli ve 193 sayl Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesi uyarnca ticari
kazancn tespitinde indirim konusu yaplr. Ayrca bu harcamalar, 4/1/1961 tarihli ve 213 sayl Vergi Usul
Kanununa gre aktifletirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilir, bir iktisadi kymet olumamas halinde
ise dorudan gider yazlr. Kazancn yetersiz olmas nedeniyle ilgili hesap dneminde indirim konusu
yaplamayan tutar, sonraki hesap dnemlerine devredilir. Devredilen tutarlar, takip eden yllarda 213 sayl
Kanuna gre her yl belirlenen yeniden deerleme orannda artrlarak dikkate alnr.
(2) Gelir vergisi stopaj teviki: Kamu personeli hari olmak zere teknoloji merkezi iletmelerinde, Ar-
Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kurulular ile kanunla kurulan vakflar tarafndan veya uluslararas fonlarca
desteklenen ya da TBTAK tarafndan yrtlen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, teknogiriim sermaye
desteklerinden yararlanan iletmelerde ve rekabet ncesi ibirlii projelerinde alan Ar-Ge ve destek
personelinin; bu almalar karlnda elde ettikleri cretlerinin doktoral olanlar iin yzde doksan, dierleri
iin yzde sekseni gelir vergisinden mstesnadr.
(3) Sigorta primi destei: Kamu personeli hari olmak zere teknoloji merkezi iletmelerinde, Ar-
Gemerkezlerinde, kamu kurum ve kurulular ile kanunla kurulan vakflar tarafndan veya uluslararas fonlarca
desteklenen ya da TBTAK tarafndan yrtlen Ar-Ge ve yenilik projeleri ile rekabet ncesi ibirlii
projelerinde ve teknogiriim sermaye desteklerinden yararlanan iletmelerde alan Ar-Ge ve destek personeli
ile26/6/2001 tarihli ve 4691 sayl Teknoloji Gelitirme Blgeleri Kanununun geici 2 nci maddesi uyarnca
creti gelir vergisinden istisna olan personelin; bu almalar karlnda elde ettikleri cretleri zerinden
hesaplanan sigorta primi iveren hissesinin yars, her bir alan iin be yl sreyle Maliye Bakanl btesine
konulacak denekten karlanr.
(4) Damga vergisi istisnas: Bu Kanun kapsamndaki her trl Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile ilgili
olarak dzenlenen katlardan damga vergisi alnmaz.
(5) Teknogiriim sermayesi destei: Merkezi ynetim kapsamndaki kamu idareleri tarafndan bu
Kanunun 2 nci maddesinin birinci fkrasnn (e) bendindeki koullar tayanlara bir defaya mahsus olmak zere
teminat alnmakszn 100.000 Yeni Trk Lirasna kadar teknogiriim sermayesi destei hibe olarak verilir. Bu
fkra uyarnca yl btesinde Ar-Ge projelerinin desteklenmesi amacyla denei bulunan merkezi ynetim
kapsamndaki kamu idarelerinin tm tarafndan yaplan demelerin toplam, her takvim yl iin 10.000.000
Yeni Trk Lirasn geemez. Bu tutarlar, takip eden yllarda 213 sayl Kanuna gre her yl belirlenen yeniden
deerleme orannda artrlmak suretiyle uygulanr.
(6) Rekabet ncesi ibirlii projelerinde ibirliini oluturan kurulularn bu ibirliine yaptklar
katklar, ibirlii protokolnde belirlenen kurululardan biri adna alacak zel bir hesapta izlenir. zel hesaba
aktarlan bu tutarlar, harcamann yapld dnemde katk salayan kurulularn Ar-Ge harcamas olarak kabul
edilir ve proje dnda baka bir ama iin kullanlamaz. Proje hesabnda toplanan tutarlar, proje zel hesab
aan kuruluun kazancnn tespitinde gelir olarak dikkate alnmaz.
(7) Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunanlarn; kamu kurum ve kurulular, kanunla kurulan vakflar
ile uluslararas fonlardan aldklar destekler zel bir fon hesabnda tutulur. Bu fon, 193 sayl Kanun ve 5520
sayl Kanuna gre vergiye tabi kazancn ve ilgili ylda yaplan Ar-Ge harcamas tutarnn tespitinde dikkate
alnmaz. Bu fonun, elde edildii hesap dnemini izleyen be yl iinde sermayeye ilve dnda herhangi bir
ekilde baka bir hesaba nakledilmesi veya iletmeden ekilmesi halinde, zamannda tahakkuk ettirilmeyen
vergiler ziyaauratlm saylr.
Uygulama ve denetim esaslar
MADDE 4 (1) Bu Kanun kapsamndaki destek ve tevik unsurlarndan yararlananlarn bu Kanunda
ngrlen artlar tadklarna ilikin tespitler en ge iki yllk sreler itibaryla yaplr.

43
 (2) Bu Kanunun 3 nc maddesinde belirtilen gelir vergisi stopaj ve sigorta primi iveren hissesine
ilikin teviklerden yararlanacak olan destek personelinin tam zaman edeeri says, toplam tam zamanl Ar-
Gepersoneli saysnn yzde onunu geemez.
(3) Asgari Ar-Ge personeli saysnn hesabnda fiilen ve tam zamanl olarak alan personelin er
aylk dnemler itibaryla ortalamas esas alnr.
(4) Bu Kanunda ngrlen artlarn ihlali veya tevik ve destek unsurlarnn amac dnda kullanlmas
halinde, zamannda tahakkuk ettirilmemi vergiler ynnden vergi ziya domu saylr. Salanan vergi d
destekler ise 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun hkmlerine
gre ve gecikme zamm uygulanmak suretiyle tahsil edilir.
(5) Bu Kanun kapsamndaki indirim, istisna, destek ve teviklerden yararlananlar; 193 sayl Kanunun
89 uncu maddesinin birinci fkrasnn (9) numaral bendi, 5520 sayl Kanunun 10 uncu maddesinin birinci
fkrasnn (a) bendi ve 29/1/2004 tarihli ve 5084 sayl Yatrmlarn ve stihdamn Teviki ile Baz Kanunlarda
Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunun ayn mahiyetteki hkmlerinden ayrca yararlanamazlar.
(6) Bu Kanunun uygulamasna ve denetimine ilikin usul ve esaslar, TBTAKn gr alnmak
suretiyle Maliye Bakanl ile Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan birlikte karlacak ynetmelikle belirlenir.
Deitirilen hkmler
MADDE 5 (1) 193 sayl Kanunun 89 uncu maddesinin birinci fkrasnn (9) numaral bendi ile 5520
sayl Kanunun 10 uncu maddesinin birinci fkrasnn (a) bendinde yer alan "aratrma ve gelitirme harcamalar
tutarnn % 40 orannda" ibareleri "aratrma ve gelitirme harcamalar tutarnn %100 orannda" eklinde
deitirilmitir.
Yrrlk
MADDE 6 (1) Bu Kanun 31/12/2023 tarihine kadar uygulanmak zere, yaymn takip eden ay
banda yrrle girer.
Yrtme
MADDE 7 (1) Bu Kanun hkmlerini Bakanlar Kurulu yrtr.
11/3/2008

44
BLM 10. AKADEMK ARATIRMA STELER

45