HUKUK VE DER SOSYAL

DZEN KURALLARI

Hukuk Nedir?
NDEKLER

Hukuk ne iin gereklidir?

Hukuk eitleri nelerdir?
Adalet nedir? HUKUKUN TEMEL
KAVRAMLARI
Prof. Dr. Fahrettin
KORKMAZ

Bu niteyi altktan sonra;

HEDEFLER

Hukuk ve Adalet kavramlar

daha iyi anlalacaktr.

NTE

2
 Hukuk ve Adalet Kavram

GR
Toplumsal yaam dzenleyen kurallar din, ahlk, grg, rf det ve nihayet
hukuk kurallar eklinde snflandrlabilir. Esasen btn bu kurallar ksmen
birbirine gemi bir grnm arz etmekte ise de aralarnda nemli nitelik farklar
da bulunmaktadr. Temelde btn bu kurallarn ortak zellikleri ise kiilerin
davranlarn belli bir dzene balamay hedeflemeleri, bunun iin de baz emir ve
yasaklar getirmeleri ve bunlara uyulmasn salamak zere eitli yaptrmlar
(meyyideler) ngrmeleridir.

DN KURALLARI
Toplumsal yaam dzenleyen kurallar arasnda, din kurallar her zaman
nemli bir yer tutmutur. Kutsal kitaplarn birou toplumsal yaam dzenleyici
nitelikte kurallarla doludur. nsanlk tarihi boyunca eitli din ve inan sistemleri
grlmtr. Bunlardan bir ksmnda (Musevilik, Hristiyanlk, Mslmanlk gibi)
kurallarn Tanr tarafndan konulup peygamberleri araclyla iletildiine inanlr.
Dier (semav olmayan) dinlerde ise genellikle kurallar bir ahsn retisinden
Din kurallarna
uymamann kaynaklanr. Bu din yahut inan sistemlerinin tamamnda getirilen kurallarla hem
yaptrmnn manevi birey-Tanr arasndaki ilikiler hem de bireyler arasndaki ilikiler dzenlenir. Dier
nitelik tamas sosyal bir deyile dinler hem uhrevi (teki leme ilikin) hem de dnyev ilikileri
hayatn dzeninin salt dzenlemektedir.
din kurallaryla
salanamayacan Dinlerin ve din kurallarn nemli bir ksm Tanr ya da bir baka kutsal
gsterir. saylan g tarafndan konulmu olup byk lde deimez nitelik gsterirler.
Oysa toplumun srekli deien ve gelien bir yaps vardr. Bu nedenle birok
dinde toplumsal yaam dzenleyen kurallar, insanlar arasndaki ilikileri
dzenlemekte yetersiz kalmtr. slam dininde hkmn zamana gre deiecei
ilkesi toplumsal yaamn dinamizmine uygun kurallarn retilmesine imkn
tanmakta ise de buna uygulamada gereken nemin verildii tam olarak
sylenemez.

Dier taraftan din kurallarna uymamann yaptrmnn manevi nitelik

tamas da sosyal hayatn dzeninin salt din kurallaryla salanamayacan
gsterir. Gerekten din kurallarnn koyduklar emir ve yasaklara aykr
davranlarda bulunma hlinde karlalacak olan meyyide (yaptrm) manevidir.
Bu ise gnahkr olma ve br dnyada (ahirette) Tanrnn ngrd cezalara
arptrlma eklinde ortaya kar. hlal edilen din kural ayn zamanda kanunun su
sayd bir eylem (rnein adam ldrme) deilse, devlet tarafndan maddi bir
tepki ile karlamayacaktr. Bu durum laik devlet anlay ile ilgilidir.

lk alara doru gidildike, din kurallar ile hukuk kurallarnn birbirine

kart; din grevler ile hukuki grevlerin ayn kiiler tarafndan yrtld
grlr. Dinin hukuk zerindeki etkisi, laik devlet anlaynn benimsenmesi ve
uygulanmas ile azalmtr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

2
 Hukuk ve Adalet Kavram

Devlet ynetiminin ve hukuk dzeninin dinden bamszl ve birbirinin

etkisinde kalmakszn dzenlenmesini ifade eden laiklik ilkesinin benimsenmesi ile
ulalmak istenen hedef, insanlara vicdan zgrlnn ve din inan serbestisinin
tannmasdr. Nitekim 1937de Anayasaya laiklik ilkesini dhil eden irade, tarihte
ok kereler grld gibi, din ve mezhep duygularnn siyasete alet edilmesini
engellemeyi hedeflemitir.

Din hukukun egemen olduu lkelere nadiren de olsa rastlanabildii

gnmzde, kural olarak hukuk dinden ayrlmtr. Bununla birlikte Trk Medeni
Kanununda (TMK) din ile ilgili bir ksm hkmler bulunmaktadr. Bunun sebebi
din kurallarnn hukuka aktarlmas deil, din inan zgrlnn
kuvvetlendirilmesinin hedeflenmi olmasdr. Buna ilikin yaygn bir rnek olarak
TMKnn 143. maddesinde yer alan evlenen kiilerin medeni nikhtan sonra
ayrca din nikh da yapabileceklerine dair dzenleme verilebilir. Bu hkm ayrca
laiklik ilkesinin din dmanln amalamadn da gstermektedir.

AHLAK KURALLARI
Ahlak, bir toplumda iyilik ve ktlk hakknda oluan ve yerleen deer
yarglarna gre yaplmas ya da yaplmamas gereken insan davranlarna ilikin
Ahlak, bir toplumda
kurallar btndr. Sosyal hayat dzenleyen kurallar arasnda ahlak kurallar da
iyilik ve ktlk
hakknda oluan ve nemli bir role sahiptir. inde yaanlan toplumun zellikleri ve zamann artlar
yerleen deer ahlk kurallarnn deikenlik gstermesine sebep olsa da bu kurallar toplumun
yarglarna gre ortak vicdannn ve uzun yllara dayanan tecrbelerinin sonucunda ekillenmitir.
yaplmas ya da Bu ortak vicdan ve tecrbeler, toplumda baz davranlarn iyi bazlarnn ise
yaplmamas gereken kt olarak nitelendirilmesine yol amtr. ou kez bu ayrmn neticesinde
insan davranlarna
ortaya kan ahlak kurallar, sosyal hayatta ahslarn birbirleriyle olan ilikilerini
ilikin kurallar
btndr. dzenlemekte, insann kendine ve dier insanlara kar manevi devlerini
gstermektedir.

teden beri ahlak kurallar ikili bir ayrma tabi tutularak incelenir. Bireylerin
bizzat kendi kendilerine kar nasl davranmalar gerektiini gsteren ahlak
kurallarna subjektif (znel) ahlak kurallar, ferdin dier fertlerle ve toplumla olan
ilikilerinde nasl davranmas gerektiini gsteren ahlak kurallarna ise objektif
(nesnel) ahlak kurallar ad verilir. Subjektif ahlak kurallarna kiisel ahlak kurallar,
objektif ahlak kurallarna da sosyal ahlak kurallar denildii de grlmektedir.
Bununla beraber her iki ahlak anlaynn da birer sosyal kavram olduklar
sylenebilir. Ahlak kurallarnn varl ve deer ifade edebilmesi iin en az iki
kiinin karlamas gerektii; aksi takdirde (Robinson Kruzo rneindeki gibi) tek
bana yaayan bireyin ahlakl veya ahlaksz olamayaca dncesi bu yargya
ulatrmaktadr. Ne var ki mnferit yaayan bir adamn da mutlak surette bir
ahlak telakkisinin bulunduu da savunulmaktadr.

Genel bir ifade ile subjektif ahlak kurallar, namuslu ve drst ol, bakalar
hakknda kt hisler besleme, iini temiz tut rneklerinde olduu gibi i
dnyadaki tasavvurlara ilikindir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

3
 Hukuk ve Adalet Kavram

Objektif ahlak kurallar ise fakirlere yardm et, hrszlk yapma, bakalarna
zarar verme rneklerinde olduu gibi da vurulan davranlara ilikin olup
toplumun bireylerden istedii davran modellerini gsterir ki ahlak kurallarnn
hukukla ilgili olan ksm da bunlardr.

Ahlak kurallar da hukuk kurallar gibi insan davranlarn dzenleyici

niteliktedir. Ancak ahlak kurallar da sosyal hayatta arzulanan dzen ve emniyeti
tam anlamyla salamaya yetecek nitelikte deildir. Zira hukukun ideali adaleti,
ahlkn ideali ise iyiyi gerekletirmektir. yi ve kt arasndaki ayrm yapan ahlak
kurallar ou zaman iinde yaanlan corafyaya ve toplumun yapsna gre
deiebilmektedir. Bir dnemde iyi olan, baka bir dnemde kt olarak kabul
edilebilir. Belli bir yerde ahlaka uygun grlen bir hareket, dier bir yerde ahlaka
aykr saylabilir. Bu durum toplumsal hayatta bir norm birlii salanmasna mani
olur ve adaletin tam olarak gereklemesini engeller. Dier yandan -bir hukuk
kural hline gelmemise- ahlak kurallarna uymamann meyyidesi de manevi bir
mahiyet arz etmektedir. yle ki, ahlak kurallarnn emir ve yasaklarna aykr
davranta bulunanlarn karlaacaklar tepki, toplumun kiiyi ayplamas, onunla
ilikilerini kesmesi, ahlaksz ve benzeri szlerle o ahs knamas ve kk
grmesidir. Bunun yannda birey kendi vicdannda bir rahatszlk duyabilir. Yoksa
toplum, ahlak kurallarna uymayan kiiyi ahlak emre uymaya zorlayamaz, bu
kiilere kamu kudreti araclyla bir yaptrm da uygulanamaz.

Bununla birlikte bir ahlak, din veya grg kural, hukuki meyyideye tabi
tutularak bir hukuk kural hline de getirilebilir; bu durumda temelini din veya
ahlak kuralndan alan birer hukuk kural sz konusu olur. Belirtmek gerekir ki
hukuk kuralna dnmemi bir ahlak kuralnn devlet zoruna dayal bir yaptrma
balanmas mmkn deildir.

GRG KURALLARI
Ahlak ve din kurallar kadar etkili olmasa da grg (nezaket - muaeret)
kurallarnn da toplumsal yaam tanzim eden kurallar arasnda kendine zg bir
yeri vardr. Sosyal hayatta bireylerin bir grup iinde ya da ayn sosyal evreye
mensup kiilerin gnlk yaamlarnda ne ekilde davranmalar gerektiini gsteren
grg kurallar, insanlarn belli olaylar karsnda hep ayn ekilde davranmalar
Sosyal hayatta neticesinde oluur.
bireylerin bir grup
iinde ya da ayn sosyal Grg kurallarnn toplum hayatndaki temel faydas, ayn kurallara uyan
evreye mensup insanlar arasnda daha yakn ve salkl ilikilerin kurulmasn salamasdr. Grgl
kiilerin gnlk insanlardan oluan bir toplulukta sosyal ilikiler daha yumuak, daha zarif ve
yaamlarnda ne ekilde rahattr. Herkesin birbirine nezaket erevesinde davranmas, dostlarn birbirini
davranmalar gerektiini selamlamas, tandklarn sevin ve zntlerinin paylalmas, insanlar arasnda
grg kurallar gsterir. sevgi ve saygy oaltr ve sosyal balar glendirir.

Grg kurallar uluslararas ilikilerde ve devlet protokolnde nemli rol

oynasa da bu kurallarn btn bir toplumsal hayatn ve sosyal ilikilerin
dzenlenmesinde yetersiz kalaca aktr. Zira bu kurallara aykr davranmann

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

4
 Hukuk ve Adalet Kavram

yaptrm da manevi niteliktedir. Grg kurallarna riayet etmeyen kii, nihayet

toplum tarafndan grgsz, saygsz, kaba, nezaketsiz eklinde nitelendirilmesi
ve knanmas dnda bir meyyide ile karlamaz. Bazen byle nitelendirilme
endiesi insanlar grg kurallarna uymaya zorlayabilirse de, devlet otoritesinin
harekete geirilmesi gibi maddi bir tepki sz konusu deildir.

RF VE DET KURALLARI
rf ve det kurallar da toplumsal hayat ve insan davranlarn dzenleyen
kurallardandr. rf ve det kurallar, bugne kadar olagelen eylerin bundan byle
de gereklemesini ngrr. Hayatta edinilen alkanlklar bireysel olduu gibi
toplumsal da olabilir. te, toplumsal alkanlklardan doan rfler de insanlar
Grg kurallarna birbirine balayarak karlkl ilikilere bir rahatlk getirir; toplumsal yaam
aykrlk hlinde kolaylatrr. rf ve detler, insana bal olmalarndan tr, evre ve gruplara
karlalacak yaptrm
gre deitii gibi kltr dnemlerine, ulus ve lkelere gre de deiir.
rf ve det
kurallarndaki kadar rf ve det kurallar esasen grg kurallaryla byk lde rtr. yle ki,
sert deildir.
retide grg kurallarnn rf ve det kurallar iinde ele alnabilecei de
belirtilmektedir. Aralarndaki en belirgin nitelik fark, yaptrm gcnde grlr.
Grg kurallarna aykrlk hlinde karlalacak yaptrm rf ve det kurallarndaki
kadar sert deildir. rf ve det kurallarna uyulmam olmas durumunda birey
toplumdan soyutlanabilir, bir ksm fizik mdahalelerle karlaabilir. Ancak
gnmzde toplumsal yapdaki deimenin etkisiyle homojenliin azalmas ve
toplumsal yapnn gitgide karmak hle gelmesi, rf ve detlerin aleyhine
ilemektedir.

rf ve detler, toplumsal iradenin temel grnm biimi olup, dorudan

doruya yaamdan ve onun ihtiyalarndan doar. Hukukun ilk ve temel kayna
olan rf ve det kurallar bugn de onun biimlenmesinde etkili olmaktadr. rf ve
det kurallar, hukuk normlar gibi bireyin dnda toplumca istenilmi olmasndan
baka, ierik asndan da hukukla geni lde benzerlik gsterir.

rf ve det kurallar, toplum iinde uzun zamandan beri tekrarlana gelen ve

toplumun kendisine uyulmasn zorunlu kabul ettii ortak davran kurallardr. Bu
tanm, rf ve det kurallarnn iki unsuru bulunduunu ortaya koymaktadr.

Bunlardan maddi unsur ya da sreklilik unsuru ad verilen unsura gre, bir

davrann rf ve det kural hline gelmesi iin toplum iinde uzun zamandan beri
srekli biimde tekrarlanyor olmas gerekir.

rf ve det kurallarnn manevi unsur olarak adlandrlan ikinci unsuru ise

toplumda uzun zamandan beri tekrarlana gelen o davran biimine uymann
zorunlu olduuna dair toplumda genel bir inancn varldr. Bu iki unsurun birlikte
bulunmas hlinde bir rf ve det kuralnn varlndan sz edilebilir.

rf ve det kurallarnn bir ksm hukuk kural hline gelebilir. Belirtilen iki
unsura (sreklilik ve zorunluluk inancna) devlet destei unsuru eklendiinde artk
bir rf ve det hukukundan sz edilebilir. Devlet destei, bu rf ve det kuralna

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

5
 Hukuk ve Adalet Kavram

uyulmamas hlinde maddi nitelikte bir yaptrmla karlalmas anlamna gelir.

rf ve det hukuku, hukukun kaynaklar arasnda yer alr ve yazsz kaynak olma
zellii gsterir. rf ve det hukuku medeni hukuk, ticaret hukuku ve i
hukukunda nemli bir ileve sahiptir. rnein Medeni Kanunun 1. maddesi,
hkimin nndeki uyumazl kanuna gre, kanunda hkm yoksa rf ve dete
gre zeceini belirtmektedir. Burada sz edilen rf ve det kurallar hukuk
kural hline gelmemi toplumsal dzen kurallardr. Zira hukuk kural hline
gelmemi ancak toplumsal hayat dzenleyen ok sayda rf ve det kural
bulunmaktadr.

rf ve det kurallarndan bir ksm herkesi ilgilendirir ki bunlara genel

nitelikte rf ve det kural denir. Baz rf ve det kurallar ise sadece belirli i
evresinde belirli meslek mensuplar arasnda benimsenmi olur ki bunlara da zel
nitelikte rf ve det kurallar ad verilir. rf ve det kural sadece belirli bir blgede
geerliyse bu da yerel nitelikte rf ve det kuraldr.

HUKUK KURALLARI
Hukuk konusunda herkesin zerinde anlaabilecei bir tanmlama yapmak
zordur. Bunun en nemli sebebi, hukukun ok ynl bir kavram olmasdr. Hukuk,
bir taraftan toplumdaki dier kurallarla (ahlak, grg, din vb.) sk bir iliki iindedir
Hukuk, bir taraftan ve onlardan tamamyla soyutlanmas imknszdr; dier taraftan hukuk, toplum
toplumdaki dier iindeki ilevini grebilmek iin toplumun ihtiyalarn karlamak, onun
kurallarla (ahlak, grg, koullarna uymak zorundadr. Bu nedenle de toplumdaki deiikliklere paralel bir
din vb.) sk bir iliki
geliim gsterir. Bunun yannda hukukun konusunu belirlemede grler az ok
iindedir ve onlardan
birletirilebilmekte ise de onun amacn ve kaynan belirlemede birlik
tamamyla soyutlanmas
imknszdr; dier salanamamaktadr. Basit ve ekl bir tanm ile hukuk; bir toplumda kiilerin
taraftan hukuk, toplum birbirleriyle ve toplumla olan ilikilerini dzenleyen ve devlet tarafndan yaptrma
iindeki ilevini (meyyideye) balanm sosyal davran kurallarnn btndr. Hukuk
grebilmek iin kurallarnn ve hukuki kurumlarn oluturduu dzene ise hukuk dzeni ad verilir.
toplumun ihtiyalarn
karlamak, onun Kiiler arasndaki ilikiler, her eyden nce toplum iinde yaamann
koullarna uymak sonucudur. nsanlarn yaplar gerei toplum hlinde yaad ve toplumun
zorundadr. mutlaka bir dzene dayandrlmas zorunluluu, hukuk ve toplum hayatn
birbirlerinin varlk nedeni klmtr. Toplum hlinde yaamaktan doan (veya bu tr
bir yaam gerektiren) ilikilerin dzenlenmesi ihtiyacn duyan topluluk, mutlaka
devlet eklinde tekilatlanm olmaz. Kabilelerde, kilise hukukunda, baz yerel
veya uluslararas topluluklarda grld gibi, devlet dnda da hukuk karmza
kabilir.

Bugne kadar, kendine zg hukuk kurallar bulunmayan bir insan

topluluunun varl tespit edilebilmi deildir. Bu nedenle toplum olmadan
hukuktan sz edilemeyecei gibi, hukuksuz bir toplumsal yaamn varl da sz
konusu olmayacaktr. Hukuksuz beer hayat ve beer kader kabil-i tasavvur
deildir. nsan hukuk olmakszn mevcudiyetini muhafaza edemez. Hukukun yeri
insann sosyal hayatdr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

6
 Hukuk ve Adalet Kavram

Hukuk kurallarnn amac da dier sosyal dzen kurallar gibi, toplum hlinde
yaayan insanlarn ilikilerini dzenlemek, onlarn rahat, huzur, gven ve barn
salamak, dier bir ifade ile toplumsal yaamn devamn temin etmektir. Bu
nedenle hukuk kurallarn dier toplumsal dzen kurallarndan soyutlamak
Hukuk kuralna aykr mmkn deildir.
davranmann sonucu
Ancak sosyal hayat dzenleyen dier kurallarn meyyidelerinin zellikle
olarak ihlal edilen
normun trne gre manevi olmas, onlar toplumsal ilikileri dzenlemekte yetersiz klmtr. Buna
ceza, cebr icra (zorla karlk, hukuk kurallar maddi meyyideli olduklar iin ahslar bu kurallarn emir
yerine getirme), iptal, ve yasaklarna uymamakta kendilerini dier sosyal kurallardaki gibi serbest
tazminat, geersizlik gibi hissetmezler. Zira bilirler ki hukuk kurallarna uymadklar takdirde karlaacaklar
maddi nitelikli tepki gnahkr olma, ayplanma, alaya alnma, saygszlk ya da grgszlkle
yaptrmlar sz
itham edilme eklinde olmayacaktr; aksine kendileri hukuk kurallarna uyulmaya
konusudur.
bizzat devlet gcyle zorlanacaklardr.

Hukuk kuralna aykr davranmann sonucu olarak ihll edilen normun

trne gre ceza, cebr icra (zorla yerine getirme), iptal, tazminat, geersizlik gibi
maddi nitelikli yaptrmlar sz konusudur.

Toplumsal dzeni salayan bu kurallar, kiilerin uymas gereken emir ve

yasaklar tespit eder. Hukuk kurallarnn emir ve yasaklarna uyulmas kamu
kudreti tarafndan salanr. Hukuk kurallarn ihlal eden kii, yetkili devlet organ
tarafndan bir ey vermeye, yapmaya veya yapmamaya mahkm edilecei gibi,
para veya hapis cezasna da arptrlabilir.

HUKUK KURALLARI LE DER SOSYAL DZEN

KURALLARININ KARILATIRILMASI
Toplumsal yaam dzenleyen kurallarn ortak amac, kiilerin davranlarn
belli bir dzene balamak ve bylece bir toplum dzeni oluturmaktr. Btn bu
kurallar arasnda ortak noktalar, zdelikler ve benzerlikler olduu gibi, nemli
farkllklar da vardr. Her biri belirtilen amac gerekletirmek iin bir yandan baz
emir ve yasaklar getirmi, br taraftan bunlara uyulmasn temin etmek zere
eitli yaptrmlara yer vermitir. Bu adan bakldnda ahlak, din, hukuk, rf,
det ve dier kurallar arasnda kesin bir snr izilememitir.

zellikle ilkel toplumlarda btn sosyal dzen kurallarnn dinsel karakter

tad, bu nedenle ilk alara doru gidildike din ve ahlk kurallar ile hukuk
kurallarnn olduu kadar din adamlar ile hukuk adamlarnn grevlerinin dahi
birbirine karm olduu grlr. Eski Yunanda hukukun rahip-hkimlerin
kararlar ile belirlendii ve din kkenli olduu bilinmektedir. Yine Roma hukukunun
ilk dnemlerinde hukukun yar-din bir nitelik tad ve hukuku uygulayan
kimselerin din adamlar olduu grlmektedir.

Laiklik ilkesi ile birlikte dinin toplumdaki dzen kurucu ve koruyucu

fonksiyonu iyice azalmtr. Din kurallaryla hukuk kurallar arasnda atma
alanlar olabilmekte, bununla birlikte hukuk kurallar ile din kurallar baz

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

7
 Hukuk ve Adalet Kavram

davranlar bakmndan paralellik gstermektedir. rnein hrszlk hem dine hem

de hukuka aykrdr. Bu rnekteki gibi dine dayal bir kural, hukuk dzeni
tarafndan da benimsenmi olabilir. Ancak srf din kural olduu gerekesiyle
devlet ve hukuk dzeni tarafndan kabul edilip yaptrma balanmas yalnz
teokratik devletlerde grlebilir.

Hukuk kurallar din kurallarndan birka nemli noktada ayrlmaktadr. Din

Hukuk kurallarnn en
kurallarnn kaynan lah emirler, Tanrsal irade yahut baz kutsal varlklar veya
byk kesiim alan
ahlak kurallaryla inanlar oluturur. Buna karlk hukuk kurallar toplumsal yaamn
karmza kmaktadr. gereksinimlerini karlamak iin insan akl ve iradesinin bir eseri olarak belirir. Bu
nitelii, hukuk kurallarn din kurallarndan daha kolay deitirilebilir klar.

Laik devlet dzeninde hukuk kurallar, din kurallarnn aksine uhrevi ilikileri
dzenlemez; toplum yaamnda yalnzca bir ksm dnyev ilikileri tanzim ederler.
Yine din kurallarna aykr davrann yaptrm (Allah korkusu, cehennem azab vb.)
uhrevi mahiyettedir. Oysa hukuk kuralna uymayan kimse devlet zoruyla birtakm
maddi nitelikte meyyidelerle karlar.

Hukuk kurallarnn en byk kesiim alan ahlak kurallaryla karmza

kmaktadr. Zira bir toplumun hukuk ilkeleriyle ahlak anlaylar arasnda sk bir
ba vardr. Bu nedenle toplumun genel ahlak telakkilerine uygun olmayan
kanunlar er-ge deitirilmeye mahkmdur. Toplumun genel kanaatini ve ahlk
anlayn dikkate almayan hukuk kural sosyal hayat dzenleme fonksiyonunu
yerine getiremez.

Trk Medeni Kanunu, Borlar Kanunu ve Trk Ceza Kanunu gibi birok temel
kanunda ahlakn hukuk zerindeki etkisi aka grlmektedir. TMKnn 185.
maddesindeki eler arasnda sadakat ve yardmc olma ykm, 364.
maddesindeki nafaka ykm, Trk Borlar Kanununun szlemenin konusunun
ahlaka aykr olamayacan, buna aykr akitlerin batl olduunu dzenleyen 27.
maddesi ahlkn zel hukuk alanndaki etkisine rnek gsterilebilir. Yine Trk Ceza
Kanununun yalan tanklk (TCK m. 272), yalan yere yemin (TCK m. 275), aile
hukukundan kaynaklanan ykmlln ihlali (TCK m. 233), cinsel taciz ve cinsel
saldr, iftira, hrszlk, adam ldrme gibi ahlka aykr eylemleri su sayan
Hukuk kurallar emirler maddeleri ise ahlakn kamu hukuku alanndaki etkisini gsteren rneklerdendir.
ve yasaklar tespit ettii
gibi kiilere birtakm Ahlak kurallar hukuk kurallarndan baz ynleri itibaryla ayrlmaktadr. Her
haklar ve yetkiler de
eyden nce hukuk kurallarnn kayna bireyin dndaki belirli bir organdr ve
salar.
hukuk da yansyan davranlar dzenler. Hem ie hem de da dnk olabilen
ahlakn balca kaynan ise vicdan oluturmaktadr.

Hukuk kurallar belirlidir ve genellikle yazldr. Oysa ahlak kurallarnda

genellikle hukuk kurallar kadar kesin bir belirlilik yoktur. Hukuk kurallar emirler
ve yasaklar tespit ettii gibi kiilere birtakm haklar ve yetkiler de salar. Buna
mukabil ahlak kurallar bireylere yetkiler salamaz.

Grg kurallar insanlara sadece toplumsal ykmllkler getirir, buna

karlk yetki salamaz. Oysa hukuk kurallar bireyler asndan hem haklar hem de

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

8
Hukuk ve Adalet Kavram

ykmllkler getirir. Hukuk kurallarnn aksine grg kurallar devlet tarafndan

konulmaz; belirli bir sosyal evre tarafndan oluturulur. Hukuk kurallar, lkedeki
o hukuk kuralnn kapsamna dhil olan herkese hitap ederken grg kurallar,
sadece o grg kuralnn geerli olduu sosyal evredeki insanlara hitap eder.
Grg kurallarnn hukuk kurallarndan en belirgin fark, meyyidesinin niteliinde
ortaya kmaktadr. Grg kurallarnn zellikleri anlatlrken de belirtildii zere,
grg kurallarna uymamann yaptrm manevi, hukuk kurallarna uymamann
yaptrm maddi niteliktedir.

rf ve det kurallar da grg kurallar gibi zamanla toplum iinde oluur,

devlet tarafndan konulmaz. Keza hukuk kurallarnda muhatap kitle kural olarak
herkes iken rf ve det kurallarnda ilgili sosyal evredir. Bir hukuk kural hline
gelmi olan ve rf ve det hukukunu oluturan kurallarn meyyidesi, hukuk
kurallarnnkinden farkszdr. Ancak alelade rf ve det kurallarna aykr hareket
edildiinde grg kurallarnda olduu gibi manevi nitelikte yaptrmla karlalr.
Tartma

Ahlak kurallarnn hukuk kurallar n etkilemesi hakknda ne

dnyorsunuz?

rf ve adet kurallar kavramnn zerine kendi grleriniz

dev

nelerdir?
Hazrladnz devi sistemde ilgili nite bal altnda yer alan
dev blmne ykleyebilirsiniz.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

9
Hukuk ve Adalet Kavram

nsann sosyal bir varlk olmas, onu daima toplum iinde

yaamaya sevk etmitir. Toplumsal yaam ise dzeni
gerektirir. Toplumsal yaam dzenlemeye alan kural
zet sistemleri emirler ve yasaklar koyarak insan davranlarn
ynlendirmek, bu suretle sosyal hayat tanzim etmek
istemilerdir. Toplumsal yaam dzenleyen kural sistemleri
(sosyal dzen kurallar) arasnda din kurallar, ahlak kurallar,
grg kurallar, rf ve det kurallar ile nihayet hukuk kurallar
yer alr. Bu kural sistemlerinin hepsi, insan davrann konu
edinir, normatif (kural koyucu) karakter tar ve norma aykr
hareket edenler bir tepkiyle karlarlar.
Hukuk kurallarn dier sosyal dzen kurallarndan ayran
zelliklerin en belirgini, hukuk kurallarnn yaptrmnn
(meyyidesinin) maddi nitelikte olmasdr. Zira bir hukuk
kuralna aykr davranta bulunan kii, karsnda devlet
desteine sahip zorlayc bir gc bulacaktr. Bir hukuk kural
hline gelmemi olan dier sosyal dzen kurallarnda bu
zellik yoktur.
Szlkte haklar anlamna gelen hukuk szcnn baka
manalar da bulunmaktadr. Dier yandan hukukun
grnmleri olarak da nitelendirilen baz kavramlar da sz
konusudur. Bunlardan pozitif hukuk, bir lkede belirli bir
zaman diliminde yrrlkte bulunan hukuk kurallarnn
tmn ifade eder. Mevzu hukuk ise pozitif hukukun rf ve
det hukuku dnda kalan ksmn oluturur. Yrrlkteki
hukuku deil, olmas gereken hukuku, ideal hukuku ifade
eden kavram ise tabi (doal) hukuk kavramdr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

10
 Hukuk ve Adalet Kavram

DEERLENDRME SORULARI
1) I. Din kurallar
II. Ahlak kurallar
Deerlendirme
III. Hukuk kurallar
sorularn sistemde ilgili
nite bal altnda yer IV. rf ve det kurallar
alan Blm Sonu Testi V. Grg kurallar
blmnde etkileimli Yukardakilerden hangileri toplumsal yaam dzenleyen kurallardandr?
olarak
cevaplayabilirsiniz. a) I ve II
b) I, II ve III
c) I, II, III ve V
d) IV ve V
e) I, II, III, IV ve V

2) Din kurallar hakknda aadakilerden hangisi yanltr?

a) Mslmanlk, Hristiyanlk, Musevilik gibi dinlerin kurallar kutsal kitaplara
ve peygamberlere dayandrlmaktadr.
b) Din kurallarnn nemli bir ksm deimez ve deitirilemez olarak
grlmektedir.
c) Din kurallar, uyguland toplumda dier sosyal dzen kurallarn pasifize
eder.
d) Din kurallar sadece insan hayatn deil, insann i dnyasn da
dzenlemeyi ama edinir.
e) Budizm, Hinduizm, amanizm gibi semavi olmayan dinlerde ahslar
nemli yer tutar.

3) ................, bir toplumda iyilik ve ktlk hakknda oluan ve yerleen deer

yarglarna gre yaplmas ya da yaplmamas gereken insan davranlarna
ilikin kurallar btndr. Cmlede bo braklan yere aadakilerden hangisi
getirilmelidir?
a) Hukuk
b) Ahlk
c) Din
d) Grg
e) rf ve det

4) Aadakilerden hangisinde ahlak kurallarnn tabi tutulduu ayrm doru

verilmitir?
a) Objektif-subjektif ahlak kurallar
b) Olumlu-olumsuz ahlak kurallar
c) Tabii-suni ahlak kurallar
d) deal-ideal olmayan ahlak kurallar
e) Pozitif-negatif ahlak kurallar

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

11
Hukuk ve Adalet Kavram

5) Aadaki eylemlerden hangisi ahlak kurallaryla badamaz?

a) Fakirlere yardm etmek
b) Drst olmak
c) nsanlara sayg gstermek
d) Hakszlk edene hakszlkla karlk vermek
e) Bakalarna zarar vermemek

6) Din kurallar aadakilerden hangisini emretmez?

a) Kkleri sevmeyi, bykleri saymay
b) nsanlarn mallarnn ve canlarnn kutsal olduunu ve zarar
verilemeyeceini
c) Farkl din mensuplarna hogrl olmay
d) nsanlar rk, din, mezhep, dil, ayrmna tutmay
e) nsanlara, kendilerine su ileyenlere kar kendilerinin ceza vermesini

7) Grg kurallar toplumda aadakilerden hangisiyle e anlaml

kullanlmaktadr?
a) Adab- muaeret kurallar
b) Gelenek grenek kurallar
c) rf kurallar
d) det kurallar
e) Toplumsal kurallar

8) rf ve det kurallaryla ilgili aada verilenlerden hangisi yanltr?

a) rf ve detler, toplumsal iradenin temel grnm biimi olup, dorudan
doruya yaamdan ve onun ihtiyalarndan doar.
b) rf ve det kurallarna uyulmam olmas durumunda birey toplumdan
soyutlanabilir, bir ksm fizik mdahalelerle karlaabilir.
c) rf ve det kurallar, grg kurallaryla byk lde atmaktadr.
d) rf ve det kurallar, bugne kadar olagelen eylerin bundan byle de
gereklemesini ngrr.
e) rf ve detler, insana bal olmalarndan tr, evre ve gruplara gre
deitii gibi kltr dnemlerine, ulus ve lkelere gre de deiir.

9) Hukuk kurallaryla ilgili aadakilerden hangisi dorudur?

a) Yaptrmla kuvvetlendirilmi caydrc kurallardr.
b) Ahlak kurallaryla paralellik gstermezler.
c) Yazl olmalar zorunludur.
d) Toplumsal dzen kurallaryla ortak noktalar yoktur.
e) Zor kullanarak insanlar hizaya getirmeyi amalar.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

12
Hukuk ve Adalet Kavram

10) Hukuk kurallaryla dier toplumsal dzen kurallarnn karlatrlmasyla ilgili

aadakilerden hangisi yanltr?
a) Din kurallaryla hukuk kurallar arasnda atma alanlar olabilmekte,
bununla birlikte hukuk kurallar ile din kurallar baz davranlar
bakmndan paralellik gstermektedir.
b) Din kurallarnn kaynan lah emirler, Tanrsal irade yahut baz kutsal
varlklar veya inanlar oluturur. Buna karlk hukuk kurallar toplumsal
yaamn gereksinimlerini karlamak iin insan akl ve iradesinin bir eseri
olarak belirir.
c) Hukuk kurallarnn kayna bireyin dndaki belirli bir organdr ve hukuk
da yansyan davranlar dzenler. Hem ie hem de da dnk olabilen
ahlakn balca kaynan ise vicdan oluturmaktadr.
d) Grg kurallarna uymamann yaptrm da hukuk kurallarna uymamann
yaptrm gibi maddi niteliktedir.
e) Hukuk kurallar belirlidir ve genellikle yazldr. Oysa ahlk kurallarnda
genellikle hukuk kurallar kadar kesin bir belirlilik yoktur.

Cevap Anahtar
1.E, 2.C, 3.B, 4.A, 5.D, 6.E, 7.A, 8.C, 9.A, 10.D

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

13
Hukuk ve Adalet Kavram

YARARLANILAN VE BAVURULABLECEK DER

KAYNAKLAR
Akntrk, T., (1994). Medeni Hukuk. Ankara: Sava Yaynlar.

Akntrk, T., (2000). Temel Hukuk. Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.

Akipek, J.G., Akntrk T., (2007). Trk Medeni Hukuku, Balang Hkmleri-Kiiler
Hukuku. stanbul: Beta Kitabevi.

Anayurt, ., (2002).Hukuka Giri ve Hukukun Temel Kavramlar. Ankara: Sekin

Yaynclk.

Aral, V., (1985). Hukuk ve Hukuk Bilimi zerine. stanbul: Filiz Kitabevi.

Arsebk, A. E., (1938). Medeni Hukuk I Balang ve ahsn Hukuku. stanbul.

Aybay, A., Aybay, R., (2003). Hukuka Giri. stanbul: stanbul Bilgi niversitesi
Yaynlar.

Bilge, N., (1983). Hukuk Balangc. Ankara: Turhan Kitabevi.

Bozkurt, E., (2004). Hukukun Temel Kavramlar. Ankara: Asil Yayn Datm.

al, O. M., (1971). Hukuka ve Hukuk lmine Giri. stanbul: HF Yaynlar.

Dinkol, A., (2005). Hukuka Giri, Hukukun Temel Kavramlar. stanbul: Der
Yaynlar.

al, O. Mnir; Hukuk Balangc Dersleri. stanbul, Faklteler Matbaas, 1963.

Esener, T., (2002). Hukuk Balangc. stanbul: Alkm Yaynevi.

Fendolu, H. T., (1997). Hukuk Bilimine Giri. stanbul: Filiz Kitabevi.

Gzler, K., (2003). Hukuka Giri.Bursa: Ekin Kitabevi.

Grgn, ., (1983). Hukukun Temel Kavramlar. Ankara: Bilim Yaynlar

Gzbyk, A. ., (2001). Hukuka Giri ve Hukukun Temel Kavramlar. Ankara:

Turhan Kitabevi.

Griz, A., (2006). Hukuk Balangc. Ankara: Siyasal Kitabevi.

Hatemi, H., (2004). Medeni Hukuka Giri. stanbul: Vedat Kitaplk.

Ouzman, M. K., (1975). Medeni Hukuk Dersleri. stanbul: HF yaynlar.

Ouzman, M. K., Barlas, N., (2005). Medeni Hukuk, Giri, Kaynaklar, Temel
Kavramlar. stanbul: Beta Yaynevi.

ktem, N., (1993). Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi. stanbul: Der Yaynlar,

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

14
Hukuk ve Adalet Kavram

nen, M., (1991). Hukukun Temel Kavramlar. stanbul: Der Yaynlar

ztan, B., (1997). Medeni Hukukun Temel Kavramlar. Ankara: Turhan Kitabevi.

zyrk, M., (1966). Hukuk Balangc.

Smer, H. H., (2009). Temel Hukuk Bilgisi.(ed: M. Ayan-. Arslan). Konya: Mimoza
Yaynlar.

Tekinay, S.S., (1992). Medeni Hukukun Genel Esaslar ve Gerek Kiiler Hukuku.
stanbul: Filiz Kitabevi.

Tekin, Ylmaz; Ansiklopedik Hukuk Szl, Tek Aa Yaynlar, Ankara.

Tezi, E., (2006). Anayasa Hukuku. stanbul: Beta Yaynevi.

Yayla, Y., (1986). Anayasa Hukuku Ders Notlar. stanbul: Filiz Kitabevi.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

15