BLG TEKNOLOJLERNE GR

TEMEL BLG
NDEKLER

Donanm
TEKNOLOJLER
Merkezi lem Birimi
Anakart
Bellek Birimleri
Giri - k Birimleri

Bu niteyi altktan sonra;

Merkezi ilem biriminin
HEDEFLER

zelliklerini ifade edebilecek,

Anakart ve veri yollarnn
zelliklerini aklayabilecek,
Bellek birimlerini
snflandrabilecek, BLM
Temel donanm bileenlerini
sayabilecek,
Bilgisayarla kullanlan harici
donanm bileenleri ve
zelliklerini sayabileceksiniz. 2
 Bilgi Teknolojilerine Giri

GR
Bilgisayar iki temel bileenin ortaklaa almasyla kullanclarna hizmet
vermektedir. Bu temel bileenlerden fiziki yaplar donanm, program gibi
uygulamalar ise yazlm olarak ifade edilmektedir. Donanmlar; bilgisayar kullanma,
verileri depolama gibi ilemlerin yaplmasna olanak tanmaktadrlar. Temel
donanm birimleri arasnda merkezi ilem birimi (CPU), anakart, bellek ve giri-k
birimleri yer almaktadr. Bu nitede bilgisayar sistemindeki temel donanm
bileenleri zerinde durulacaktr.

BLGSAYARIN TEMEL BLEENLER

Bilgisayar oluturan ve almasna yardmc olan eler temel bileenler
olarak adlandrlr. Bu bileenler temelde Donanm ve Yazlm olarak ikiye ayrlr.

DONANIM
Donanm (Hardware) bilgisayar oluturan her trl fiziksel paraya verilen
isimdir. Donanm bir merkezi ilem biriminden (Central Processing Unit) ve bu
birime bal evre birimlerinden (peripherals) oluur. evre birimleri de ayrca giri
birimleri (input devices) ve k birimleri (output devices) olmak zere iki ksma
ayrlr.

Merkezi lem Birimi

Merkezi ilem birimi (Central Processing Unit-CPU) bir bilgisayar sisteminin
beyni olarak dnlebilir. Merkezi ilem biriminin iki temel bileeni vardr.
Mikroilemcinin hz ve Aritmetik-mantk birimi
performans,
Kontrol birimi
bilgisayarn ilem
gcn belirler. Ana bellekte sakl bilgiler kontrol birimi tarafndan okunur ve merkezi ilemci
saklayclarna (register) aktarlr. Ana bellekten okunan komutlarn anlamlarnn
zlmesi de yine kontrol birimince yerine getirilir. lemci iindeki birimlerin
ezamanl olarak almasn salayan kontrol sinyalleri bu birim tarafndan retilir.
CPUlar mikroilemci denilen yar iletken yongalar kullanrlar. Bu mikroilemciler
bellei, aritmetik-mantk ve kontrol devrelerini tek bir yonga zerinde birletirir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 2

 Bilgi Teknolojilerine Giri

Bir mikroilemcinin hz ve
performans, bilgisayarn ilem gcn
belirler. 16 bit, 32 bit ve 64 bit aygtlar
gibi tabirler bilgisayarn bir anda
ileyebilecei bit saysn veya kelime
uzunluunu ifade eder. rnein 16 bit
yonga, bir makine devrinde 16 bit veya 2
Bytelk bilgiyi ileyebilir. Benzer ekilde
64 bitlik bir yonga ise 64 bit veya 8
Bytelk bilgiyi bir makine devrinde
ileyebilir. Kelime uzunluu ne kadar fazla
olursa bilgisayarn hz da o kadar yksek
olur. Resim 1. Merkezi lem Birimi

Hz etkileyen ikinci faktr devir hzdr. Bilgisayardaki her olay bir adm
deerini mantksal bir dzen ierisinde takip edecek ekilde sraya konulmaldr.
1 MHz saniyede bir Kontrol birimi yonga iin bir darbe-vuru(beat) belirler. Bu vuru dahili bir saat
milyon devir anlamna tarafndan belirlenir ve MHz (Millions of Cycles Per Second) cinsinden llr. 1
gelir. MHz saniyede bir milyon devir anlamna gelir.

Hz etkileyen nc faktr veri taycsnn geniliidir. Veri taycs CPU,

bellek ve dier aygtlar arasnda bir seferde ne kadar veri tanabileceini belirleyen
bir ortam grevi grr.

Mikroilemciler tasarmlarnda RISC (Reduced Instruction Set Computing)

kullanlarak hzlandrlabilirler. Bilgisayarn verileri ilemek iin kulland bir ksm
ynergeler, yonga devrelerine yerletirilir. Geleneksel devreler ierisine
yerletirilmi yzlerce ynerge vardr. Bir tek ynerge birka devirde icra edilir. ou
kez, bu ynergelerin %20si ile bilgisayar grevlerinin %80i yerine getirilir. Sk
kullanlmayan ynergeler temizlenirse, kalan ynergeler daha hzl alr. RISC
tabanl ilemciler bilimsel alanlar ve i istasyonlar iin en uygun teknolojidir. nk
bu durumlarda tekrarlanan aritmetikmantk operasyonlar youn ekilde
Tek bir makine yaplmaktadr.
ynergesini proses
etmek iin gerekli Tek bir makine ynergesini proses etmek iin gerekli ilemler serisine makine
ilemler serisine makine evrimi (machine cycle) denir. Makine evrimi, ynerge evrimi (Instruction Cycle)
evrimi denmektedir. ve yrtme evrimi (Execution Cycle) olmak zere iki ksmdan oluur.

Ynerge evrimi esnasnda kontrol birimi birincil bellekten program

ynergelerini alr ve CPUnun anlayaca ekle sokar.

Yrtme evrimi esnasnda, kontrol birimi bellekteki gerekli verinin yerini

belirler, bir depolama ktne yerletirir, aritmetik mantk birimine gerekli ilemi

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 3

 Bilgi Teknolojilerine Giri

yapmas talimatn verir, ilemin sonularn bir akmlatrde depolar ve son olarak
sonular birincil bellee yerletirir.

Makine evrim hzlar mikro saniyelerden, nano saniyelere hatta pico

saniyelere kadar deiebilir. Bu evrim hzn ifade etmek iin ayn zamanda MIPS
(Millions of Instructions Per Second) ls de kullanlabilir.

Birincil bellekler yar iletkenlerden yaplr. Yar iletken kk bir silikon yonga
zerinde binlerce hatta milyonlarca kk transistrden yaplan bir entegre
devredir.

Anakart
Bigisayarn temel donanmlarndan biri de anakarttr. Anakart, merkezi ilem
birimi, ekran kart, sabit disk, ses kart gibi donanmlarn zerine takld, zerinde
elektronik devrelerin, yerletirme yuvalarnn ve balant noktalarnn bulunduu
Donanmlarn zerine
ana plakadr (Mainboard). zerinde eitli aygtlar arasnda veri iletimi salayan
takld ve bunlar
veriyollar, transistrler, ipler ve entegreler bulunur. Kullanlacak ilemci tr ve
arasnda balant
hzna gre farkl marka ve modelleri olmasna ramen hemen hepsi, Orijinal
noktalarnn bulunduu
Donanm reticileri (OEM; Orijinal Equipment Manufacturer) tarafndan retilen
ana plakadr.
donanmlar destekleyecek yuvalara ve balant noktalarna sahiptir.

Resim 2. Anakart (Mainboard)

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 4

 Bilgi Teknolojilerine Giri

Veriyollar (bus) ve portlar

Bilgisayar terminolojisinde veri yollarn iki ya da daha fazla aygt arasnda
bilgi akn salayan basit kanallar olarak tanmlayabiliriz. Yalnzca iki aygt arasnda
balant kuruyorsa bunlara bus (veri yolu) yerine port ismi verilmitir.

Veriyollarnn normalde aygtlarn birbirleriyle bilgi alveriini salayabilmek

iin giri noktalar ya da aygtn zerine oturtulabildii yuvalar vardr.

Veriyolu hiyerarisi
Modern PC'lerin ounda en az drt veriyolu bulunmaktadr. Her biri bir st
seviyedekine balanr ve her biri bir st seviyedekinden daha yavatr.

lemci Veriyolu (Processor Bus): Bu veri yolu chipsetin ilemciye bilgi

gndermek ve ilemciden bilgi almak iin kulland en st seviye veri
yoludur.

n Bellek Veriyolu (Cache Bus): Yksek seviyeli ilemci mimarilerinin

nbellee ulaabilmek iin kullandklar zel bir veri yoludur.

Bellek Veriyolu (Memory bus): Bellek veriyolu bellek alt sistemlerinin

chipset ya da ilemciyle balantsn salayan ikinci seviye bir veri
yoludur.

Yerel Giri/k Veriyolu (Local I/O Bus): Yksek hzl giri/k

(input/output) veriyoludur ve yksek hz gerektiren aygtlarn bellek,
chipset ve ilemciyle balantsn salar. rnek olarak video kartlar,
yksek hzl network arabirimleri genellikle bu tip bir veriyolu
kullanrlar.

Standart Giri/k Veriyolu (Standard I/O Bus): Yukardaki

veriyolunu biri birine balayan standart giri k (I/O) veriyoludur.
Genellikle daha yava aygtlar iin kullanlr (fareler, standart modemler
vb.).

Veriyolu trleri
ISA (Industry Standard Architecture): Anakartn kenarna yakn yerde bulunan
PCI yuvalar, ISA
uzun siyah kart yuvalar ISA yuvasdr. 1981 ylndan beri kullanlan ama teknolojisi
yuvalarnn hemen
artk eskimi, hatta artk kullanlmayan bir veriyolu mimarisidir.
yannda bulunmaktadr.
PCI veri yolu tak altr PCI (Peripheral Component Interconnect): Anakartta PCI yuvalar, ISA
desteklidir. yuvalarnn hemen yannda bulunur; beyaz renkte ve ISAdan biraz daha ksadr. PCI
veri yolu tak altr desteklidir. 1993'te Intel tarafndan gelitirilen bu veri yolu 64

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 5

 Bilgi Teknolojilerine Giri

bit'liktir, ama uyumluluk problemleri nedeniyle uygulamada genelde 32 bit'lik bir

veri yolu olarak kullanlr. 33 veya 66 MHz saat hzlarnda alr. 32 bit ve 33 MHz
PCI veri yolunun kapasitesi 133 MB/sndir.

AGP (Accelerated Graphics Port): Sadece ekran kartlar iin karlm bir veri
yoludur. Grafik arlkl uygulamalar gelitike (3 boyutlu grafikler, tam ekran video
gibi) ilemci ile bilgisayarn grafik bileenleri arasnda daha geni bir bant geniliine
ihtiya domutur. Bunun sonucunda grafik kartlarnda ISAdan bir ara veri yolu
standard olan VESA'ya, oradan da PCI'a geilmitir. Ama bu da yeterli
grlmeyince, grafik kartnn ilemciye dorudan ulamasn salayacak, ona zel bir
veri yolu olan AGP, 1997 sonunda gelitirilmitir. AGP kanal, 32 bit geniliindedir
ve 66 MHz hznda alr. Yani toplam bant genilii, 266 MB/sn dir. Ayrca zel bir
AGP, grafik iin daha sinyalleme metoduyla ayn saat hznda daha hzl veri aknn salanabildii
gelimi bir veri modlar vardr.
yoludur. USB (Universal Serial Bus): Bilgisayar kullanclarnn bekli de en aina
olduklar veriyoludur. Evrensel seri yolu, bilgisayar ve telekomnikasyon
endstrisinde gelitirilmi, iletiim standartlarnda daha yeni bir balant eklidir.
Artk hemen hemen btn evre birimleri de USB destekli retilmektedir. Etkin hz,
veriyolu baka bir aygt tarafndan kullanlmyorsa 320Mbps ya da baka bir ifadeyle
40MBpsyi bulmaktadr. 2011 yl ortalarndan itibaren 5Gbps iletiim hzna sahip
USB 3.0 teknolojisi yava yava raflarda yerini almaya balamtr. USB, ana
bilgisayar ile evre birimleri arasnda gl, bilgisayar alrken takp
kartabileceiniz, gerek plug-and-play - tak ve altr arayz salar.

USB balant eklinin avantajlar unlardr:

Bilgisayar kapatmak gerekmez

Kasay amak gerekmez
Kart takma yoktur
akma yoktur
ounlukla kilitlenme yoktur
Src yklemeye gerek kalmaz ancak bazlarnda bir seferlik ykleme
yaplmas gerekebilir.
Her bilgisayara 127ye kadar aygt balanmasna izin verir.
Baz aletler gerekli elektrik enerjisini buradan alr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 6

 Bilgi Teknolojilerine Giri

Ana Bellek Birimi

Ana bellek veya rasgele eriimli bellek
(Random Access Memory-RAM), bir giri
cihazndan veya bir ikincil depolama
Ana bellekte veriler
cihazndan okunan veri ve programlarn,
geici olarak
altrlan programlardan elde edilen
tutulmaktadr.
sonularn ve bir ikincil depolama cihazna
Bilgisayar Resim 3. RAM Bellek
veya bir k cihazna gnderilmeye hazr
kapatldnda ise bu
olan ktlarn tutulduu yerdir. Buradaki rasgele eriim ifadesi, bilgisayarn bellek
veriler silinmektedir.
ierisindeki herhangi bir adrese dorudan gidip bilgileri okuyabilecei veya
yazabilecei anlamnda kullanlmaktadr. Ana bellekte veriler geici olarak tutulur.
Baka bir deyile bilgisayar kapatldnda bu veriler silinir. Ana bellek dier bilgi
saklama aralarna oranla nispeten pahaldr. Bu yzden, ok kullancl sistemlerde
bilgisayar bir kullanc iin herhangi bir ii icra etmeyi bitirdiinde, ana bellekteki
ayn ksma dier kullanclar iin ilenmesi gereken veri ve programlar yerleir.

Ana bellein temel grevleri yle zetlenebilir.

Halihazrda alan programlarn program deyimleri ve bu programlarn

ihtiya duyduu verileri tutmak.
letim sistemi yklendikten sonra ana bellekte srekli olarak kalmas
gereken iletim sistemi bileenlerini tutmak.
Programlar tarafndan retilen sonular tutmak.
Sabit disklere veya harici bir cihaza gnderilmeye hazr olan k
bilgilerini tutmak.
Bellekler, birlikte alt ilemciye gre EDO DRAM (Extended Data Out
Dynamic RAM), SDRAM (Synchronized Dynamic RAM), RDRAM (Rambus Dynamic
RAM), SGRAM (Synchronized Graphic RAM), VRAM (Video RAM) ve WRAM
(Window RAM) gibi deiik isimlerle anlr.
Ana bellekten bahsetmiken, bilgisayarn belleklerinin kullanm aamalarn ve
srecini aklamakta fayda vardr. Aada, ihtiya duyulan bilgilerin okunup yazld
bellek trleri ve bunlarn kullanm aamalar ifade edilmitir.

n bellek (Cache memory) ana bellek ile merkezi ilem birimi arasnda grev
yapan ve ana bellekten ok daha hzl olan bir bellek birimidir. n bellek sayesinde
merkezi ilem birimi verileri daha hzl alr. Bu bellek birimi, ilem esnasnda ok sk
kullanlan bilgisayar talimatlar ve geici olarak tutulan bilgiler iin bir yaz-boz
tahtas olarak kullanlr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 7

Bilgi Teknolojilerine Giri

Bir bilgisayarda eitli bellek kademeleri vardr: birincil nbellek (L1 cache),
ikincil nbellek (L2 cache), sistem bellei (RAM) ve sabit disk veya CD-ROM. Diyelim
ki ilemci bir bilgiye ihtiya duyuyor. nce gider, en hzl bellek tr olan L1
nbellee bakar. Bilgi orada varsa, gecikme olmakszn bu bilgileri alr ve iler. L1
nbellekte yoksa L2'ye bakar ve bilgiler buradaysa nispeten kk bir gecikme ile
bilgileri alr. Orada da yoksa nbellee gre daha yava kalan sistem belleine, yine
yoksa en yavalar olan sabit diske veya CD-ROM vb. bilginin geldii aygtlara bakar.

Daha nce ifade edildii gibi ana bellek, bilgilerin geici olarak tutulduu
bellek birimidir. Oysa bilgisayarla ilgili temel sistem bilgilerinin srekli olarak
tutulaca ve bilgisayarn her alp kapandnda ya da elektrik kesildiinde
kaybolmayaca bir bellek birimine ihtiya duyulmaktadr. Salt okunabilir bellek ite
bu ama iin kullanlan ve bilgisayar kullanclarnn herhangi bir ekilde mdahale
edip iindeki bilgileri deitiremeyecekleri bir bellek birimidir. ROM yongalar
ierisindeki bilgiler imalat firma tarafndan kaydedilir. Kiisel bilgisayarlarda BIOS
(Basic Input Output System) denilen temel sistem bilgileri ROM ierisinde tutulur.

Kullanclarn kendi ROM programlarn yazabilmelerine imkan veren bellek

birimlerine programlanabilir salt okunabilir bellek (Programmable Read Only
Memory-PROM) denir. Yeniden kullanlabilir ROM yongalar zel ilemlerle
silinebilir ve daha sonra yeniden programlanabilir. Bu ROMlar deiik isimlerle
anlrlar. rnek olarak, silinebilir, programlanabilir salt okunabilir bellek (Erasable,
Programmable Read Only Memory-EPROM), elektronik olarak silinebilir,
programlanabilir bellek (Electronically Erasable, Programmable Read Only Memory-
EEPROM), Elektronik olarak deitirilebilir, programlanabilir salt okunabilir bellek
(Electronically Alterable, Programmable Read Only Memory-EAPROM) verilebilir.

Klavye
Bilgisayara bilgi girmek iin
kullanlan en kolay ve klasik aratr.
zerinde alfabetik ve nmerik
tularn yan sra zel fonksiyon
tular vardr. Alfabetik
karakterlerin bulunduu ksmdaki
sol st karaktere gre Q veya F
klavye olarak adlandrlrlar. Yaygn Resim 4. Klavye
olarak 101/102 tulu klavyeler
kullanlmaktadr. reticinin klavyeye ekledii standart d baz zel ilev tular da
olabilir. Bunlar genellikle ses ve grnt kontrolleri ile internet eriimlerinin
klavyeden yaplmasn salayan tulardr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 8

 Bilgi Teknolojilerine Giri

Bilgisayar etkin bir ekilde kullanabilmek iin klavye ve zerindeki fonksiyon

tularnn ne anlama geldii iyi bilinmelidir. Genel yazma tular dnda kalan
tularn fonksiyonlar hakknda fikir sahibi olmakta yarar vardr.

Fare
Bilgi giriini en ok kolaylatran
aralardan biridir. Fare; ekrandaki eleri
semeye, hareket ettirmeye ve bu elerin
Fare, bilgi giriinde
temsil ettii ilemlerin yaplmasna olanak
klavyeyi destekleyen bir
tanyan nemli bir giri birimidir. Fare
aratr.
modeline gre zerindeki tu ve tekerlek
(scroll) says deimektedir. Tekerlek, sayfa ve
pencereler ierisinde gezinmeye yardmc olur.

Bilgisayar ekranndaki imlecin kontrol

fare hareketi ile salanr. Fare el hareketlerini Resim 5. Fare
mekanik, LEDli optik ve lazerli optik
yntemlerle alglayabilir. Bu ekilde elde ettii bilgileri bilgisayara kablo, kzltesi,
radyo dalgalar veya bluetooth ile aktarabilir. Gnmzde yaygn olarak optik fareler
kullanlmaktadr. Optik fareler, altlarnda bulunan LEDin veya lazer k kaynann
yayd n yansmas ile hareketi alglarlar. zellikle lazerli optik fareler imle
hareketinde ok yksek hassasiyet sunmaktadr.

Ekran
Bilgisayarn ilemcisi (CPU) tarafndan
ilenilen bilgileri gzn grebilecei ekilde
grntye dntren bir donanm birimidir.
Ekran, bilgisayara
Ekranlarda aranan en nemli zellikler
girilen tm bilgilerin ve
znrlk, grnt netlii, byklk ve
ktlarn grntlendii
ekran tazeleme olarak sralanabilir.
bir grnt birimidir.
znrlk (resulation), yatay ve dikey
olarak ekranda bulunan nokta says ile
llr. Bu noktalar piksel (pixel) olarak
adlandrlr. znrlk ykseldike ekrana
daha fazla bilgi sar, ama ekrandaki grntler
Resim 6. Ekran
klr. Multisync zellikli ekranlar, deiik
znrlklerde alabilirler (640x480,
800x600, 1024x768, 1280x1024 gibi). Bylece ekrandaki grntler amaca gre
geniletip daraltlabilir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 9

 Bilgi Teknolojilerine Giri

Grnt netlii, ekran yzeyindeki noktalarn arasndaki uzakla baldr.

Nokta aral ne kadar kkse grnt o kadar net olur.

Byklk, ekrann kegeninin in cinsinden uzunluudur. Gnmzde 14,

15 ve 17 (in) ekranlar yaygn olarak kullanlmaktadr. Yksek znrlklerde
alabilmek iin 17 veya daha byk ekranlar tercih edilmelidir.

Ekrandaki grntnn saniyede ka kez tazelendii ekran tazeleme saysn

verir. Ekran tazeleme frekans ykseldike daha sabit bir grnt elde edilir.

Disket
Disketler, bilgisayarda bilgilerin
kaydedilebilecei bir manyetik ortam
kullancsdr. Disketler, manyetik
Disketler, manyetik
ortamlarda okuma ve yazma yapabilen,
olarak bilgileri
manyetik olarak bilgileri saklayabilen
saklayabilen aralardr.
aralardr. Disket srcleri yardmyla
disketlere yazma ve disketlerden okuma
ilemi yaplr. Ancak kapasite ve hz olarak
sabit disklerle kyaslanamayacak kadar yava Resim 7. Disket
ve kapasiteleri azdr. Gnmzde disketlerin
kullanm neredeyse sona ermitir ve bunlarn yerine kullanclar ok daha yksek
kapasiteli flash bellekleri tercih etmektedir.

Sabit Disk
Diskler birok manyetik metal plaktan
oluan ve her plak arasna yerleen
okuma/yazma kafalar vastasyla bilgi
okuyup yazlabilen bir giri/k birimidir.
Veri kayt ortam metal olduu iin hard disk
(sert disk) ve genellikle tanamamas
nedeniyle fixed disk (sabit disk) de denir.
Okuma/yazma ilemi okuma/yazma
kafalarnn ileri geri hareketi ve plaklarn
dnmesiyle gerekletirilir. Bu plaklar
Resim 8. Sabit Disk
dakikada 5400 ve 7200 devir yapabilir.
Makine ak olduu srece plaklarn dnmesi durmaz. nk bu devir hzna kmak
iin yaklak 20-30 saniyeye ihtiya vardr. Bu hzn disket srclerinde dakikada
300 olduu gz nne alndnda disklerin ne kadar hzl alt anlalabilir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 10

 Bilgi Teknolojilerine Giri

Okuma/yazma kafalar disk plaklarna dokunmadan fakat ok yakn bir

mesafeden ilem grrler. Dolaysyla disk zerindeki en kk bir toz bile
okuma/yazma kafasnn plaa demesine neden olabileceinden okuma ve yazma
ileminin gereklemesine engel olabilir. Bu yzden en stteki ve en alttaki plaklarn
d yzeyleri kullanlmaz. Her plak iin biri plan stnde dieri altnda olmak zere
iki okuma/yazma kafas gereklidir. Her plak izlere ayrlmtr. Bir iz plan etrafndaki
dairevi bir yoldur. Ayn ekilde her bir iz de sektrlere ayrlr. Gnmzdeki kiisel
bilgisayarlarda kullanlan sabit disklerin ounda bu izlerin her biri 571 byte ierir.
571 byten 512 bytelk ksm kullanc tarafndan 59 byte ise, sektr zerinde
Bir sabit diskteki silindir
tutulan veriyi ynetmek iin iletim sistemi tarafndan kullanlr. Aadaki ekilde
says, bir plan bir
zerinde iz ve 16 sektrn gsterildii bir plak grlmektedir.
yzndeki izlerin
saysna eittir. Tm plaklarn her iki yznde ayn hizadaki birbirinin izdm olan izler bir
Blmlere ayrlan silindir olarak isimlendirilir. Bir sabit diskteki silindir says, bir plan bir yzndeki
diskin, kullanma hazr izlerin saysna eittir.
duruma gelebilmesi iin
Diskler byk bilgi
biimlendirilmesi
depolama kapasitesine
gerekir.
sahiptir ve disketlerden daha
hzl alrlar. Diskler dahili
veya harici olabilir. Her
bilgisayarda bulunan en az bir
hard diskin yan sra USB
balant noktasndan harici
olarak balanan kk boyutlu
Resim 9. Sabit Disk Bileenleri
hard diskler de yaygn olarak
kullanlmaktadr. Bununla birlikte bu diskler hemen hemen tm bilgisayarlarda
dahili olarak kullanlmaktadr. Gnmzde disklerin kapasiteleri yzlerce hatta
binlerce gigabyte bilgi depolanabilecek seviyelere ulamtr.

Bir sabit diski blmlere ayrmak suretiyle birden fazla src oluturulabilir.
rnein 120 GB hacimli bir diski iki ksma ayrrsak ilk ksm C srcs, ikinci ksm
ise D srcs olur. erisinde bilgi olan bir disk ikiye blnrse, btn bilgi
kaybolur. Blmlere ayrlan diskin, kullanma hazr duruma gelebilmesi iin
biimlendirilmesi gerekir. Biri dk-seviye biimlendirme (low-level formatting),
dieri yksek-seviye biimlendirme (high-level formatting) olmak zere iki trl
biimlendirme vardr. Dk-seviye biimlendirme imalat firma tarafndan yaplr
ve disk zerindeki iz ve sektrler oluturulur. Bu tr bir biimlendirme zel
yazlmlar gerektirir. Yksek seviye biimlendirme ise belli bir iletim sistemi iin
diskteki dosyalar ynetmek zere gerekli veri yaplarn oluturur. rnein DOS
iletim sisteminde, biimlendirme esnasnda bir al sektr (boot sector), dosya

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 11

 Bilgi Teknolojilerine Giri

yerletirme tablosu (file allocation table-FAT) ve kk dizin (root directory)

oluturulur.

Boot sektr, diskin ilk sektrdr. Her srcnn (A:, C:, D:, E:) ilk sektr
boot sektr olarak ayrlr. Bilgisayar her aldnda boot sektrdeki program
bilgisayarn kontroln eline alr ve sistem dosyalarn bellee ykler.

Dosya yerletirme tablosu: Dosya yerletirme tablosu disk zerindeki

kmeleri (cluster) takip eden bir veri yapsdr. Kme (cluster) bir veya daha fazla
sektrden oluur ve iletim sisteminin diskten okurken veya diske yazarken
adresleyebilecei en kk disk nitesini ifade eder. Bir sektr 512 bytedan oluan
bir birim olduuna gre, bir dosyann hacmi bir kmeden bir byte bile fazla olsa
dosya iki kme kullanmak zorundadr. Bir kme ok sayda sektrden oluuyorsa
dosya yerletirme tablosunda daha az kayt olacak ve iletim sistemi daha hzl
alacaktr. Bununla birlikte, bir dosyann hacmi bir kmeden bir byte bile fazla
olduu takdirde, dosyay saklamak iin iki kme kullanlacak ve ikinci kmenin
byk bir ksm bo kalacaktr ve bu da beraberinde bir tr disk yzeyi israfn
getirecektir. Bir taraftan hz kazanc, dier taraftan israf edilen disk yzeyi,
dengelenmesi gereken iki byklk olarak karmza kmaktadr.

Kk dizin: Dizin, bir diskte kaytl dosyalar hakkndaki bilgiyi izleyen bir veri
taban gibi dnlebilir. Dizinin takip ettii bilgiler dosya ad, dosya znitelikleri,
dosya boyutu, dosya oluturulma veya deitirilme tarihi ve zaman ve dosyann
disk zerinde sakland yerdir.

CD Okuyucu ve CD Yazc
CDler (Compact Disk) alminyumdan
retilmi, zerleri effaf polikarbonat
maddesiyle kaplanm ve zerine koruyucu
CD-ROMlarda okuma
bir cila ekilmi disklerdir. CD-ROM, CD
ilemi manyetik olarak
okuma zelliine sahip cihazlardr. CD-
deil lazer n
vastasyla ROMlarda okuma ilemi manyetik olarak Resim 10. CD Okuyucu ve CD Yazc
yaplmaktadr. deil lazer n vastasyla yaplmaktadr.
Okuma iin ayr yazma iin ayr lazer n kullanlr. Bu yzden CDler dier kayt
birimlerine gre daha gvenilirdir. CDleri okumak iin kullanlan srclerin
gelimilik dzeyi okuma hzyla orantldr. Bir CDnin bilgi depolama kapasitesi
yaklak 650-750 MB arasnda deimektedir.

Gnmzde CDleri okuyan srcler yannda, CDlere yazan CD yazclar da

yaygn olarak kullanlmaktadr. Ancak CDlere yazabilmek iin CD-R ad verilen bir
kez kaydedilebilir veya CD-RW ad verilen, bilgilerin silinip tekrar yazlabildii

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 12

 Bilgi Teknolojilerine Giri

CDlerin kullanlmas gerekmektedir. CD yzeyini lazer yla yakmak suretiyle bilgi

kaydedilir. CD yazclar ayn zamanda CD okuyucusu grevi de yapmaktadr.

DVD
Digital Versatile Disk veya Digital Video Disk (DVD) olarak adlandrlan ok
amal optik-disk teknolojisi 1996 ylnda domutur. Teknik zellikleri ve
yetenekleri, allm disk yapsna kyasla gerekten devrim saylabilecek
DVD'nin fiziksel olarak
niteliktedir. Standart CD'ler ile ayn
CD'den en nemli fark,
boyutta olan DVD diskler en az 4.7 GB en
datann disk zerindeki
ok da 17 GB kapasiteye ulamaktadr.
yerleiminde ortaya
kmaktadr. DVD'nin fiziksel olarak CD'den en
nemli fark, datann disk zerindeki
yerleiminde ortaya kmaktadr. Standart
CD'lerde datalarn oluturduu ukurlarn
enk 0.834 mikron iken DVD'de bu
boyut 0.4 mikrona inmitir. CD zerindeki Resim 11. DVD
spiral iz, 1.6 mikron aralklarla yer alrken
DVD zerinde 0.74 mikron mesafe vardr. Bylece ayn boyutta CD, 7 kat daha fazla
bilgi tayabilmektedir.

reticilerin DVD diskleri 2 yzl olarak tasarlamas toplam kapasiteyi 2 katna

9.400 MB'a karmtr. Ayrca her yzeyde st ste iki katman ile DVD kapasitesi
17.000 MB'a kmaktadr. kili katmanda, stte yar geirgen (transparan) olan bir
katman ve altta standart yanstc katman bulunmaktadr. Lazer n, zel bir lens
yardm ile hem st yar-saydam yzeye odaklanabilir hem de o yzeyi aarak (faz
deitirerek) alttaki yzeye odaklanabilir. stteki katmann yar geirgen olmas
nedeniyle kapasitesi daha dktr.

DVD'nin yaratmna en byk ihtiya, elence ve film sektrnden

gelmektedir. Gelecein tm film endstrisinin DVD zerine ina edilmesi
beklenmektedir. Bir DVD diske sinemaskop boyutta ve 100Hz ile MPEG2 sktrma
standartlarnda stdyo kalitesinde tam bir filmi kaydetmek ve izlemek mmkndr.
Ayn diske sadece grnt deil 5+1 veya 7+1 kanal CD kalitesinde ses zellii de
eklenmektedir. Ayrca; filme ait 5-8 deiik dilde seslendirme ve 32 deiik dilde
altyaz da ayn diske sdrlabilir. Yaklak 4 saatlik film sresi sunan ift yzl ve iki
katmanl DVD diskler ile, ayn filmin birok blmnde, farkl alardan ekilmi
sahneler de seenekli olarak yer alabilecektir. Multi-angle ve multi-aspect denilen
bu zellik ile izleyici birok sahneyi farkl alardan ve istedii kamerann ekimi ile
izleyebilecek; bu srada grntyle sesin senkronizasyonu ve seilen aya gre
surround zellii de deiecektir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 13

 Bilgi Teknolojilerine Giri

Bir baka zellik, multi-story denilen oklu kurgu olanadr. ncelikle eitim
ve tantm uygulamalarnda izleyici, belirli soru-cevap teknikleri ile istenilen ynde
nceden kurgusu yaplm bir senaryoyu, seenekleri ile belirleyip izleyebilecektir.

PC uyumlu DVD-ROM srclerin btn bu anlan zellikleri

destekleyebilmeleri iin ek donanma ihtiyalar vardr. zerinde ses ayrtc DAC ve
MPEG grnt zc zellii bulunan bir ek kart ile, PC'ler zerinde DVD diskleri
oynatmak mmkndr. Geriye dnk uyumluluk zellii ile DVD-ROM srcler
standart CD-ROM srclerin okuduklar tm disk tiplerini okuyabilirler ve ayn
zamanda MR zellii ile CD-RW diskleri de okuyabilmektedirler.

PC'ye balanan veya Ev tipi olarak dorudan TV'ye balanan bir DVD player ile
sadece DVD film deil, Audio CD'ler, zel DVD oyunlar, CD-I, CD-G, Karaoke CD gibi
birok farkl CD trn izlemek de mmkndr. EV-DVD'lerin nemli bir zellii,
ebeveyn kilidi diye evirebileceimiz parental lock ile zellikle iddet ve pornografi
ieren disklere zel bir s/w-h/w kodlama sistemi araclyla kilit-ifre konulmas ve
ocuklar veya istenmeyen kiiler tarafndan seyredilmesini engellemektir.

DVD sistemlerinin eitli versiyonlar bulunmaktadr:

DVD-ROM: Kaydedilmi olarak gelen DVDlerdir.

DVD-RAM: Tekrar yazlabilir DVDlerdir. Arivleme iin idealdir.

DVD-R: Sadece tek defalk kayt yaplabilen DVDlerdir.

DVD-Audio: Mzik sektrne ynelik, Audio CD'lerin yerine kullanlacak

mzik diskidir.

DVD-Video: Yksek kalitede ses ve video zellikleri tayan tam bir standart
oluturmu DVDlerdir.

Yazc
Yazclar (Printers), bilgilerin kat zerine
aktarlmasn salayan k birimleridir. Renkli
ve siyah beyaz kt veren tipleri vardr. Yazclar
bask tekniklerine gre farkl snflara
Yazclar (Printers), ayrlmaktadr.
bilgilerin kat zerine Nokta vurulu matris yazclar (Dot
aktarlmasn salayan Matrix Printers): Yazc kafasnda bulunan ine
k birimleridir. eklindeki ularn mrekkepli eride vurmasyla
karakterlerin oluturulduu bir yazc trdr. Resim 12. Yazc
Kafada bulunan ine saysnn artmas yazdrlan

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 14

 Bilgi Teknolojilerine Giri

karakterlerin daha kaliteli olmasn salayacaktr. Ayn anda birden fazla kopya
alnmas gereken karbonlu kat ktlar iin uygundur.

Satr yazclar (Line Printers): Matris yazclar her karakteri tek tek yazarken
satr yazclar satr bir anda yazarlar ve daha hzl alrlar. Hem satr yazclar hem
de nokta vurulu yazclar inelerle yazd iin grltl alrlar ve kullanlan
eride bal olarak renkli kt alnabilir.

Mrekkep pskrtmeli yazclar (Inkjet Printers):Yazc kafasnda bulunan

mrekkep dolu bir kartuun zerindeki deliklerden kat zerine mrekkep
pskrtlmesi eklinde alan bir yazcdr. Bask hz ve kalitesi iyi, maliyeti
yksektir. Sessiz almas avantaj, karbon kad kullanlamad iin bir seferde tek
bir kopya elde edilmesi ise dezavantajdr.

Laser Yazclar (Light Amplification by Simulated Emission of Radiation):

Yazdrlacak belgenin, kat zerine, karbon tozlarnn yksek sda yaptrlmas ile
elde edildii yazclardr. Bask hz ve kalitesi olduka iyi ancak maliyeti yksektir.

Fotoraf Yazclar: Dijital ortamdan alnan grntleri, zel katlar zerine

yazabilen yazclardr.

Tarayc
Tarayclar (Scanners), bir resmin veya
yaznn, tm renk ve dier zellikleriyle birlikte
bilgisayar dosyas haline getirilmesini salayan
Tarayclar (Scanners), aralardr. Fotokopi makinesi mant ile ayn
basl ortamda bulunan ekilde almakta olup, kt kat zerine deil
bilgilerin elektronik bilgisayar dosyas haline gelmektedir. Aktarlan
ortama aktarlmasn metin grntleri, optik karakter alglayc
salayan aralardr. programlar yardmyla metin dosyas haline Resim 13. Tarayc
getirilip klavyeden yazlm gibi eitli dzenlemelere
tabi tutulabilirler. Benzer ekilde resim grntleri de grafik dzenleyici programlar
yardmyla deitirilebilir.

Ikl Kalem
Ikl kalem (Light pen), izgisel kodlar okumada,
ekil izme, grafik ve el yazs yazmada kullanlr. U
ksmnda a duyarl bir optik alglayc bulunur. Ekrana
yaklatrldnda ekrann hangi konumunu iaret Resim 14. Ikl Kalem
ettii belirlenir. Bu ekilde istenilen konumda
grafikler ve izgiler oluturmak mmkn olur.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 15

 Bilgi Teknolojilerine Giri

Oyun ubuu
Oyun ubuu (Joystick), genellikle oyunlarda
ve tasarmlarda kullanlr. Fare benzeri bir ilev
yerine getirerek iaretinin kontroll bir ekilde
ynlendirilmesini salar. Oyunlara ve kullanm
amacna gre kumanda tularnn saylarnn ve
ilevlerinin deitii, bunun ile ilgili kesin bir
standardn olmad sylenebilir. ok farkl retici Resim 15. Oyun ubuu
firma ve modelleri bulunmaktadr.

Dokunmatik Ekran
Dokunmatik ekranlar (Touch screens), insan
parmana veya sert bir nesneye kar duyarl
ekranlardr. Ekran zerindeki bir noktaya yklenen
grev, iaretlenmek suretiyle icra ettirilir. Bu tr
ekranlar hem k hem de giri birimi olarak kullanlr.
Genellikle otomatik para ekme makinelerinde ve cep
bilgisayarlarnda sz konusu ekranlara daha sk
Resim 16. Dokunmatik Ekran
rastlanmaktadr.

Optik Karakter Okuyucu

Optik karakter okuyucular (Optical character readers), bir materyal zerindeki
iaretli alanlar alglayarak bilgisayara aktaran aralardr. aretlemek suretiyle
cevaplandrlan snavlarda iaretlenen seeneklerin bilgisayara aktarlmas iin bu
tr aralar kullanlr.

Optik aret Okuyucu

Optik iaret okuyucular (Optical mark
readers), belirli bir dzende yazlan karakterleri ve
iaretleri, nmerik sembolleri alglayabilen
Optik iaret okuyucular, aralardr. rnlerin zerlerinde bulunan barkod
rnlerin zerlerinde ad verilen rn bilgilerini ieren iaretlerin
bulunan barkod ad Resim 17. Optik aret Okuyucu
okutulmas iin kullanlan aralar gnlk
verilen rn bilgilerini hayatmzda ska karmza kmaktadr. Bir
ieren iaretlerin bilgisayara balanabilen bu aralardan okunan bilgiler, kaytl olan iaretleri
okutulmas iin okuduunda, kod karlndaki bilgilerin tm bilgisayara veri olarak girilmi saylr.
kullanlan aralardr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 16

 Bilgi Teknolojilerine Giri

izici
iziciler (Plotters), izim ve grafik amal
kullanlan bir aratr. Mhendislik ve bilgisayar
destekli tasarmlarda farkl izgi kalnlklar ile
byk boyutlu materyaller zerine izim yapmada
kullanlr. zel kalemleri renkli olan trleri ile
renkli izimler yaplabilir.
Resim 18. izici
Ses Kart
Bilgisayar yardmyla ses k ve girii
salamak amacyla kullanlan aralardr. Anakart
(mainboard) zerine sonradan taklabilecekleri gibi
anakart zerinde btnleik olarak bulunanlar da
vardr. Gnmzde stereo ve derinlikli ses elde
etmeye ynelik olarak 4, 5 ve 6 ayr kanaldan
ses k salayan tipleri kullanlmaktadr. Resim 19. Ses Kart

Sunum Cihaz
Sunum cihaz,
Bilgisayardan elde edilen grntnn
ekrandaki grntnn
daha byk bir zemine (perde, duvar)
topluca izlenmesi veya
yanstlmas iin kullanlan aralardr. Ekrandaki
konferans eklinde
grntnn topluca izlenmesi veya konferans
sunulmas gerektii
eklinde sunulmas gerektii durumlarda yksek
durumlarda yksek
renk znrl ve parlaklk ile byk
renk znrl ve
boyutlarda sunum salamaktadr. Resim 20. Sunum Cihaz
parlaklk ile byk
boyutlarda sunum
Televizyon ve Radyo Kartlar
salamaktadr.
Bilgisayar yardmyla, TV ve radyo yaynlarn
almaya yarayan aralardr. Kart zerindeki yayn
alma devreleri ile bilgisayarn ses ve grnt
ileme devrelerinin birlikte altrlmas sonucu,
grnt veya sadece ses, bilgisayar monitrnden
ya da hoparlrnden alnabilmektedir. TV ve radyo Resim 21. Televizyon Kart
kartlar ayr olabilecei gibi, tek kart zerinde
birlikte de olabilir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 17

 Bilgi Teknolojilerine Giri

Mikrofon
Ses kart bulunan bilgisayarlarda ses kaydetmek iin
kullanlr. Ayrca, ses kartn kullanan CD, TV ve radyo seslerini
Mikrofon, ses kart de kaydetmek mmkndr. Bu ilemler iin ses ileyici
bulunan bilgisayarlarda programlara ihtiya vardr. Kaydedilen bu sesler programlar
ses kaydetmek iin yardmyla ilenerek deitirilebilir veya filtrelenerek Resim 22. Mikrofon
kullanlr. dzeltilebilir.

Hoparlr
Ses kart bulunan bilgisayarlarda ses kts
almak iin kullanlrlar. Hoparlr yerine kulaklk
kullanlmas da mmkndr. Sadece ses kts
istenen durumlarda basit bir veya iki hoparlr ile
yetinilirken, elenceye ynelik bilgisayarlarn
kullanmnda ok yksek gte ve derinlikli ses elde Resim 23. Hoparlr
etmede profesyonel byklkte 6-7 tane
kullanlmaktadr.

Faks-Modem
Bilgisayarlarn telefon hatlar zeriden
iletiimini salayan aralardr. Telefon
ebekesinden gelen balant ucunu cihaz
zerindeki uygun noktaya yerletirerek ve abone
olunan servis salaycnn zel numarasn evirerek
balant gerekletirilir. nternete balant
yapmann en kolay ve yaygn ekli faks modemler
iledir. Faks modemler sadece a balants Resim 24. Faks-Modem
yapmakla kalmayp, bilgisayarn faks alp
gndermesini, telesekreter eklinde kullanlmasn da salamaktadr. Yalnz ilave
imkanlarn kullanlmas iin uygun programlara ihtiya vardr.

Gnmzde ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line: Asimetrik Saysal

Abone Hatt) trnde modemler kullanlmaktadr. ADSL, mevcut telefonlar iin
kullanlan bakr teller zerinden yksek hzl veri, ses ve grnt iletiimini ayn anda
salayabilen bir modem teknolojisidir. Geni bant eriimi saladndan dnyada
internet kullanclar tarafndan yaygn olarak kullanlmaktadr. ADSLde telefon hatt
zerinde kapasiteyi daha verimli kullanmak amacyla saysal kodlama teknikleri
kullanlr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 18

Bilgi Teknolojilerine Giri

A Kart
A kart (Network interface card),
bilgisayarlarn birbirleriyle iletiimini salayan
dier bir aratr. zellikle birbirlerine yakn
olan bilgisayarlarn kapal alar eklinde
birbirlerine balanmasn salarlar. Faks
modemler gibi telefon hatlarn igal etmeden
balant yaparlar. Yerel alan alarnda iletiim, Resim 25. A Kart
a kartlar ile salanr.

Gnmzde bilgisayarlar, HUB (bazen SWITCH de kullanlr) denilen ve tm

bilgisayar balantlarn tek bir noktada toplayan cihazlara balanarak yerel a
oluturulur. Daha sonra, HUB ya da SWITCH, baka bir yerel a ya da internet
balant noktasna birletirilerek adaki tm bilgisayarlarn d balants salanr.
Ethernet kartlar olarak da tanmlanan bu kartlar ile iletiim TCP/IP ya da baka
protokoller kullanarak yaplr. Bilgisayar laboratuarlarnda ve internet kafelerde
bilgisayarlarn iletiimi a kartlar tarafndan salanr.

Web Kamera
Bilgisayar yardmyla grnt almaya yarayan optik
gzlerdir. A zerinden grntl iletiim ve video konferans
yaplmasna imkan verir. ok farkl znrlkte ve ekilde
olabilirler. Sadece bilgisayarda kullanlabilen basit web
kameralar olduu gibi, gnmz dijital fotoraf Resim 26. Web Kamera
makinelerinin byk bir ksm web kamera olarak da
kullanlabilmektedir.

Kzltesi Aralar
Kzltesi aralar (Infrared), bilgisayar ile uyumlu bir takm cihazlarn kablosuz
iletiimini salayan, veri almaya ve gndermeye yarayan aralardr. letiim, yksek
frekansl kzltesi kla yapldndan aralarn birbirlerini ok yakndan grmeleri
ve iletiim noktalar arasnda engel bulunmamas gerekmektedir. Yaklak transfer
mesafesi maksimum 10 ile 20 cm arasndadr. Hzlar ise kablo balantl iletiime
gre olduka dktr. Masast ve dizst bilgisayarlarda standart olarak
bulunmamakla birlikte harici olarak balanmas mmkndr. Bununla birlikte
dizst bilgisayarlarda btnleik olarak bulunmas daha yaygndr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 19

 Bilgi Teknolojilerine Giri

Bluetooth
Bluetooth (Mavi di), bilgisayar ile uyumlu
aralarn birbirleriyle kablosuz iletiimini salayan
aralardandr. letiim, manyetik dalgalar yardmyla
salandndan uzak mesafedeki, uyumlu bir
bilgisayara/cihaza veri transferi yapmak mmkndr.
Cihazlarn birbirlerini grmesine gerek yoktur. Bu ara
da kzltesi gibi, bilgisayarlarda standart donanmdan
deildir ve harici olarak balanmas mmkndr. Resim 27. Bluetooth
Yayd manyetik alann gcne gre 10, 20, 50 ve 100
metre mesafeden veri iletiimine imkan salayan trleri vardr.

Wi-Fi Adaptr
Kablosuz iletiimde yerini alan bir teknoloji de Wi-Fi
Wi-Fi, telsiz (Wireless Fidelity-Kablosuz Ballk) teknolojisidir. Wi-Fi,
teknolojilerini IEEE 802.11g, 802.11b ya da 802.11a diye bilinen telsiz
kullanmaktadr. teknolojilerini kullanr. ok hzl olan Wi-Fi 802.11b ile
11Mbps, 802.11a ile 54Mbpsye kadar veri transferi Resim 28. Wi-Fi
yapabilmektedir. Ancak veri transfer hz olumsuz artlar
nedeniyle 1Mbpsye kadar debilir. 2.4 ie 5GHz radyo frekans aralnda alan
Wi-Fi teknolojisi, ak alanda 305 metre kapal alanda 122 metre mesafeye kadar
kabilmektedir. Bu mesafeyi etkileyen etkenler kullanlan anten ve bina
zellikleridir.

Flash Disk
Harici olarak bilgisayara taklan saklama nitesidir.
Bilgileri dijital olarak saklamaktadr. Bilgilerin bozulmas ve
kaybolmas disketlere gre ok daha zordur. Boyut olarak
bir anahtarlk byklnde ve ok farkl kapasitede
olabilirler. Son gelimelerle birlikte bir CD zerine
yazlabilen bilgiden daha fazlasn alabilenleri vardr.
Resim 29. Flash Disk
Bilgisayara USB balant noktasn kullanarak balanrlar.

Memory (Hafza) Kartlar

Flash kartlar, dijital olarak ses ve grnt kaydeden cihazlarn saklama
niteleri olup cihazlar bilgisayara balandklarnda, bilgisayar tarafndan da
kullanlabilen saklama nitesi ekline gelmektedir. Bunun yannda flash kartlar

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 20

Bilgi Teknolojilerine Giri

cihazlardan bamsz okuyabilen okuyucularda bulunmaktadr. MMC (Multi Media

Card), RS-MMC (Reduced Size Multi Media Card), CF (Compact Flash), XD (eXtreme
Digital) ve SD (Secure Digital) kart gibi eitleri bulunmaktadr. Farkl boyut ve
standartlarda bulunmas ve farkl isimlerle adlandrlmasna ramen tamamnn
ilevi ayndr ve ayn ekilde kullanlmaktadr.

Ekran Kart
Grnt alnan monitr ile ana kart
arasnda, grafik ve video dnmn salayan
kartlardr. Ekran kart, grafik kart olarak da
adlandrlr. Ekran kart zerinde de grnt
bilgilerini ileyen bir ilemci ve ekrana yansyan
grnty tutan bir bellek bulunur. zellikle
yksek seviyeli grafik almalarnda ve
oyunlarda, video belleinin yksek olmas
Resim 30. Ekran Kart
yan sra, boyutlu gsterimleri
desteklemesi tercih edilmektedir. Anakart zerinde btnleik olarak bulunduu
durumda RAM bellein bir ksmn video hafzas olarak kullanmaktadr. Anakart
zerinde btnleik bulunmadnda, anakart zerindeki yuvalardan uygun olanna
taklmas gerekmektedir.

Balant Noktalar
Balant noktalar, giri ve k salayan
donanmlardan olmayp bilgisayara balanabilen
cihazlardan veri iletiimini salayan giri
noktalardr. Bir bilgisayarda paralel, seri ve USB
balant noktalar bulunmaktadr. Paralel
Resim 32. USB Balant Noktas
balant noktasndan bir bilgi, birka farkl
kanaldan transfer edildiinden, tek kanaldan
iletiim salayan seri balant noktalarndan daha hzl
olmaktadr. Paralel balant noktasna genellikle
yazclar balanrken seri balant noktas fare iin
kullanlmaktadr. Bir bilgisayarda normal artlarda 1
adet paralel 2 adet de seri balant noktas bulunmakla
birlikte en fazla 3 paralel ve 4 seri balant noktasna
klabilir. Resim 31.Paralel Balant Noktas

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 21

Bilgi Teknolojilerine Giri

USB balant noktas ise paralel ve seri balant

noktasndan ok daha hzl veri aktarmna imkan
vermektedir. Gnmzde ok fazla sayda cihazn USB
balant noktasndan bilgisayar kulland dikkate
alndnda, bilgisayarlara fazla sayda USB noktas
Resim 33. Seri Balant Noktas
konulmaktadr. Ayrca USB oklayc devreler
yardmyla bir noktaya birden fazla cihazn
balamas da mmkn olmaktadr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 22

Bilgi Teknolojilerine Giri

zet Bilgisayar yazlm ve donanm olmak zere iki temel bileenden

olumaktadr. Doanm bilgisayar oluturan temel birimlere verilen
isimdir. Merkezi ilem birimi, anakart, bellek gibi bileenler temel
donanm birimlerini oluturmaktadr. Bu birimlerle birlikte eitli
girdi ve kt birimleri bilgisayarn tam olarak kullanlmas ve birok
amaca hizmet etmesi iin faydal olan aralardr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 23

 Bilgi Teknolojilerine Giri

DEERLENDRME SORULARI
1. Aadakilerden hangisi merkezi ilem birimi (CPU) iin kullanlan yanl bir
ifadedir?
a) lemcilerde hz, ilemcinin birim zamanda yapabildii ilem says olarak
Deerlendirme tanmlanr.
sorularn sistemde ilgili
b) lemciler, bir saniyede milyarlarca komutu ileyebilir.
nite bal altnda yer
c) Sabit diskler merkezi ilem biriminden daha hzldr.
alan blm sonu testi
d) nbellek, CPUnun verileri daha hzl alma isteine kar retilen birimdir.
blmnde etkileimli
e) Bilgisayarn ezamanl almas kontrol birimi tarafndan salanr.
olarak
cevaplayabilirsiniz.
2. Aadaki ifadelerden hangisi ya da hangileri dorudur?
I. Merkezi ilem biriminin fonksiyonu aritmetik ve mantk ilemleri
yapmaktr.
II. Ana bellee verilen bir dier isim harici bellektir.
III. Tek bir makine ynergesini proses etmek iin gerekli ilemler serisine
makine evrimi denmektedir.
a) Yalnz I
b) I ve III
c) Yalnz II
d) Yalnz III
e) I, II ve III

3. zerinde eitli aygtlar arasnda veri iletimini salayan veri yollarn ve

transistr, ip, entegre gibi bileenleri barndran plakaya ........... denir.
cmlesinde bo braklan yere getirilmesi gereken ifade aadakilerden hangisidir?
a) Anabellek
b) Anakart
c) ISA
d) CPU
e) AGP

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 24

Bilgi Teknolojilerine Giri

4. Aadaki ifadelerden hangisi donanm birimleri iin sylenemez?

a) Harddisk hem giri hem de k birimidir.
b) Anabellek verilerin kalc olarak sakland birimdir.
c) Kzltesi arac ile kablosuz iletiim arac salanr.
d) Mikroilemcinin hz ve performans bilgisayarn ilem gcn belirler.
e) Sunum cihaz grntnn byk bir zemine yanstlmasn salayan bir
k birimidir.

5. Bilgisayarn fiziksel ve elektronik yapsn oluturan aygtlarn tmne

birden verilen ad nedir?
a) evre Birimleri
b) Aygt
c) Anakart (motherboard)
d) Donanm
e) Merkezi ilem birimi

Cevap Anahtar:
1.C, 2.B, 3.B, 4.B, 5.D

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi 25