ehit ve Gazilerimizin

Aziz Hatrasna
thaftr.
Bu semada umakta olan
ehit ruhlar,
devlet ve
cumhuriyetimizin ebed
muhafzlardr.
 Bir damla ehit kann
550 vekile deimeyecek
kadar akla bu vatana
balyz.
Ceride-i Resmiye, 21 Mart 1337 (1921)
 .Istikll Mars.
KAHRAMAN ORDUMUZA

Korkma! Snmez bu afaklarda yzen al sancak; Bastn yerleri "toprak!" diyerek geme, tan!
Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak. Dn altndaki binlerce kefensiz yatan.
O benim milletimin yldzdr, parlayacak; Sen ehd olusun, incitme, yazktr atan;
O benimdir, o benim milletimindir ancak! Verme, dnylar alsan da, bu cennet vatan.

atma, kurban olaym ehreni ey nazl hill! Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki fed?
Kahraman rkma bir gl Ne bu iddet bu cell? hed fkracak, topra sksan hed!
Sana olmaz dklen kanlarmz sonra hell; Cn, cnn, btn varm alsn da Hud,
Hakkdr, Hakka tapan, milletimin istikll. Etmesin tek vatanmdan beni dnyda cd.

Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm. Ruhumun senden, lh, udur ancak emeli:
Hangi lgn bana zincir vuracakm? aarm! Demesin mabedimin gsne n-mahrem eli;
Kkremi sel gibiyim; bendimi iner, aarm; Bu ezanlar-ki ehdetleri dnin temeli -
Yrtarm dalar, enginlere smam, taarm. Ebed yurdumun stnde benim inlemeli

Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar; O zaman vecd ile bin secde eder varsa- tam;
Benim man dolu gsm gibi serhaddim var. Her cerhamdan, lh, boanp kanl yam,
Ulusun, korkma! Nasl byle bir iman boar, Fkrr rh-u mcerred gibi yerden nam;
"Medeniyet!" dediin tek dii kalm canavar? O zaman ykselerek Ara deer, belki bam.

Arkada! Yurduma alaklar uratma sakn; Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill;
Siper et gvdeni, dursun bu hayszca akn. Olsun artk dklen kanlarmn hepsi hell.
Doacaktr sana vadettii gnler Hakkn Ebediyen sana yok, rkma yok izmihll:
Kim bilir, belki yarn belki yarndan da yakn. Hakkdr, hr yaam bayramn hrriyet;
Hakkdr, Hakka tapan milletimin istikll.

Mehmet Akif Ersoy

 2017 Bayburt niversitesi Rektrl

Eser Ad: Bir Hill Uruna / ehit ve Gazileri ile Bayburt

Editr:
Yrd. Do. Dr. M. Yasin TAKESENLOLU

Teekkr :
MLL SAVUNMA BAKANLII
GENELKURMAY BAKANLII
BAYBURT ASKERLK UBE BAKANLII
BAYBURT EHT ALELER DAYANIMA DERNE
Kksal GEDK
Veysel GDER
Bilal AKKOYUNLU

Tashih :
Okt. Krat KARA
Ar. Gr. Fatih KKSAL

Bayburt niversitesi Yaynlar No : 14

ISBN NO: 978-605-9945-13-4

Grafik&Tasarm-Bask
Muhammet S. KARACA
Rana Medya / 442 235 81 13

Bu kitapta yer alan tm yazlarn dil, bilim ve hukuk

asndan sorumluluu Yazarlarna aittir.

Tantm Nshasdr, Para ile Satlamaz

 Allah yolunda ldrlenlere ller demeyiniz.
Bilkis onlar diridirler, lkin siz anlayamazsnz.
(Bakara, 154)

Peygamber Efendimiz -sallllhu aleyhi ve sellem- buyurdular:

Sizden biriniz, karnca srmasndan ne kadar ac duyarsa, ehit
olan kimse de lmden ancak o kadar ac duyar.
(Tirmiz, Fedill-cihd, 26/1668; Nes, Cihd, 35; bn-i Mce, Cihd, 16)
 indekiler
Takdim / 10

GR
ehitlik ve Gazilik - Prof. Dr. Seluk COKUN / 15
Bayburtun Tarihi ve Corafyas - Prof. Dr. Sleyman DEM, Yrd. Do. Dr. Gazi ZDEMR / 19

1828-1829 OSMANLI-RUS HARBNDE BAYBURT

Bayburtta lk Rus gali: 1828-1829 Harbi ve Bayburt - Okt. Cihat TAKESENLOLU / 27
ehit Osman Hac Efendi / 34
Hart Destan - Bayburtlu Zihni / 36

1877-1878 OSMANLI-RUS (93) HARB ve BAYBURT

1877-78 Osmanl-Rus Sava (93 Harbi) - Okt. Yldray YILDIRIM / 43
1877-1878 Osmanl Rus (93) Harbinde Bayburtlu ehitler / 49

ERTURUL FIRKATEYN FACASI ve BAYBURT

Erturul Facias - Yrd. Do. Dr. Esat AKTA / 53
Erturul Frkateyni ehitlerimiz / 57

1895 ERMEN OLAYLARINDA BAYBURT

1895 Ermeni Olaylarnda Bayburtlu ehitler - Do. Dr. Yunus ZGER / 61

TRABLUSGARP SAVAI ve BAYBURT

Trablusgarp Sava - Okt. Yldray YILDIRIM / 69
Trablusgarp Sava ehitlerimiz / 73

BAYBURTLU BR KAHRAMAN: ARSLAN OLU KML / 74

I. DNYA SAVAI ve BAYBURT

Byk Savata Osmanl Devleti ve Kop Mdafaas - Yrd. Do. Dr. M. Yasin TAKESENLOLU / 81
stanbullu ehit Yzba Hayri Bey / 90
Osman Okutmuun Bir Hatras / 92
Bayburt Halk iirinde Kop Savalar - Okt. Krad KARA / 95
I. Dnya Sava ehitlerimiz / 102
 BAYBURTUN KURTULUU ve MLL MCADELEDE BAYBURT
Bayburtun gali ve Kurtuluu - Yrd. Do. Dr. M. emsettin ELK / 115
ehit Belediye Reisi Sleyman Efendi / 124
Kk Hafzn Tamaazalar Katliam Hatralar / 126
Bir Mahidin Kaleminden... Mustafa Nihat znn gal Ans: Bayburttan ktmz Gn / 130
Bayburttaki Ermeni Mezalimi Hakknda Tasvir-i Efkr Gazetesine Gnderilen Bir Mektup / 132
Tamaazalar ehitleri / 137
Bayburtlu ehit Yzba Agh Bey / 138
Kurtulu Sava - Yrd. Do. Dr. M. emsettin ELK / 141
1915 Ermeni Tehciri ve Bayburt Kaymakam Nusret Bey - Prof. Dr. Bayram AKA / 149
Kurtulu Sava ehitlerimiz / 152
Kurtulu Sava Gazilerimiz / 153

KORE SAVAI ve KIBRIS BARI HAREKTINDA BAYBURT

Kore Sava ve Korede Trk Askeri - Ar. Gr. Fatih Mehmet EK / 161
Kore Sava ehit ve Gazilerimiz / 166
Kbrs Meselesi ve Adada Trk Askeri - Ar. Gr. Fatih Mehmet EK / 175
Kbrs Bar Harektndaki ehitlerimiz / 180
Kbrs Bar Harektndaki Gazilerimiz / 182

GVENLK HAREKTI GAZLERMZ / YARALILARIMIZ / 186

GVENLK HAREKTI EHTLERMZ / 226

MUHAREBE DII EHTLERMZ (1853-1928) / 277

EHTLERMZN SMLERNN VERLD KURUMLAR / 278

BAYBURTTA BULUNAN EHTLKLER / 279

Takdim
Prof. Dr. Seluk COKUN
Bayburt niversitesi
Rektr
 5 Temmuz hain darbe giriimi, zerinde ya- Bayburt, Trkiyenin en kk vilayeti olmasna

1 admz corafyann nemini bir kez daha

gstermitir. Milletimizin feraset ve irfanna
arparak baarsz olan bu giriimin bir sonucu
mukabil Trk tarihinde ve kltrnde mstesna
bir yere sahiptir. Bu kymetli eserde de grlecei
zere Bayburt, 1828-1829 Osmanl-Rus Harbinden
olarak kresel terr odaklarnn ve destekilerinin Erturul Frkateyni Faciasna; Kurtulu Savandan
Trkiyeyi kuatm olmas, esasen byk bir Kbrs Bar Harektna ve terrle mcadeleye
projenin belki de son halkasn tekil etmektedir. kadar birok olayda yetitirdii vatan evlatlar ile
Ancak anl tarihimizle de sabittir ki bu lke ne bu Trkiyenin bekiliini stlenen bir hviyet tamakta,
kresel glere ne de Trkiyedeki temsilcilerine kadim medeniyetimizin var olu mcadelesine
asla emellerini gerekletirme frsat tanmayacaktr. kanyla canyla nezaret etmektedir. Bayburt insan,
Kadim Anadolu corafyasnn barndan kan stat Necip Fazln ifadesiyle "Kim var?" diye ses-
yiitler var olduka serhatlerimiz-snrlarmz bu lenilince, sana ve soluna baknmadan fert fert
yiitlerin iman dolu gsleri gibi olacaktr. Keza "ben varm!" cevabn verici, her ferdi "benim ol-
inan deerlerimiz ve vatan akndan beslenen madm yerde kimse yoktur!" duygusuna sahip
milli-manevi ruh, tarihin her dneminde kendini bir dva ahlkn her daim tamtr, bundan sonra
gstermitir. Bu ruh; bazen Malazgirtte Sultan Al- da tamaya devam edecektir.
parslann, bazen Mohata Sultan Sleymann,
bazen de Sakaryada Gazi Mustafa Kemalin ardnca Elinizdeki kitap; bu topraklarn vatanlamas urunda
saf tutarak Trk-slm corafyasnn bayraktarln canlarn feda etmi, her biri bir mihenk ta olan
yapmtr. Kahramanlk mazisi bylesine kkl olan binlerce mcerret ruhun hatrasn yaatmak ga-
bir milletin evlatlar son kahramanlk destann 15 yesiyle hazrlanm, Bayburtun ehadet makamna
Temmuz gecesinde btn dnyann gzleri nnde erimi ve gazilik rtbesi kazanm kahraman ev-
kanyla, canyla yazmtr. Bu corafyada, milleti latlarn konu alarak onlarn ahsnda btn ehit
yaatmak iin lme koanlarn says tarihin hibir ve gazilerimize ithaf edilmitir.
dneminde azalmad bundan sonra da azalmaya-
caktr. Anadolu corafyas byklndeki musalla Bu eserin hazrlanmasnda emei geen alma
tana koyduumuz her ehit bu topraklar zerinde arkadalarmza ve ehit Aileleri Dayanma Der-
hayaller kuranlarn hayallerini kbusa dntrecek neine teekkrlerimi sunar, btn ehitlerimize
bir tapu senedidir. Sonu itibariyle gerektiinde ve hayatta olmayan gazilerimize Allahtan rahmet,
ehit olmay gze alabilen kahramanlarmz olduu hayatta olan gazilerimize ise salk ve huzur dolu
iin bu topraklar bin yldr Trk-slm yurdudur ve bir mr dilerim.
olmaya devam edecektir.

Hayrettin Haluk AKKOYUNLU
Bayburt ehit Aileleri Dayanma
Dernei Kurucu Bakan
atan sevgisi, sevgilerin en gzeli ve en kutsal
V olduu iin imandan saylr. Vatann seven,
onun urunda cann ve maln feda etmekten
ekinmez. Bir milletin var olmas, hayatiyetini devam
ettirebilmesi ancak bir vatana sahip olabilmesi ile
mmkndr. Bizi efkatli bir ana kuca gibi barna
basan bu topraklara cennet vatan denmesi, sine-
sinde uyuyan lmsz dirilerdendir. Bu topraklarn
desen desen nak, iek iek dokusu, buram
buram kokusu, bir benzeri olmayan tad, tuzu,
gzellii ve mstesna zellii, herhalde oluk oluk
dklen kanlarn, sebil edilen canlarn bedelidir. Va-
tanmz ve namusumuzu dmana inetmemek,
ay-yldzl bayramz ebediyen gklerde dalgalan-
drmak, semay nlatan ezan, gnlleri yeerten
Kuran seslerini susturmamak, ehit evlatlar olarak
toprak altnda kefensiz yatan ecdadmz incitmemek
ve milletimizi de zillete ve esarete drmemek
iin canla bala almak, i ve d mihraklara kar
da her zaman teyakkuzda olmak zorundayz. Cennet
vatanmz, asrlarca birlik ve beraberliin tesisi ve
toplum iinde kardelik ruhunun canl tutulmasyla
bu gne kadar gelebilmitir. Bundan sonra da bu
birlik ve beraberliin srdrlmesi, devlet-millet
kaynamas, bayrak, sancak ve vatan sevgisinin
toplu bir ekilde yreklerde hissedilmesi ile srd-
rlecektir. Byk Trk milletimizin ykselmesi,
glenip kuvvetlenmesi ve dnya milletleri arasnda Vatan, bayrak ve minarelerden ykselen ezan
istenilen yeri alabilmesi, birlik ve beraberliimize sesleri devaml kalsn istiyorsak bu ancak birbirimizi
baldr. Birliin olmad yerde dalma, paralanp sevmemizle, birlik ve beraberlik ierisinde iteki
blnme, kin, nefret ve dmanlk vardr. Ecdad- ve dtaki dmanlarmza kar yekvcut olmamzla,
mzn, bu vatan topraklarn, bizlere nasl ve ne vatan ve millet sevgisine nem vermemizle mm-
ekilde emanet ettiinin bilinci ierisindeyiz. Topra kn olabilecektir. Vatan olmadan hr yaamak
sksak hedann fkracan biliyoruz ve bunun mmkn mdr? Vatan olmadan ibadetlerimizi
iin bu topraklara, toprak diye basp gemiyoruz. serbeste yapabilmemiz, gnl huzuruna erebil-
Bizler evlatlarnn al bayraa sarl tabutlar banda memiz mmkn mdr? Yce Allah bizi vatansz,
dahi VATAN SAOLSUN diyen ehit aileleriyiz. bayraksz ve ezansz brakmasn.
ehit aileleri olarak bizim gzmzn biri alarsa,
dier gzmzde gler. Alayan gzmzn nedeni; Kitabmzn hazrlanmasnda ve yaymlanmasnda
evlatlarmzn gen yata topraa dmesinin bize emei geen BAKTAM Mdr Yrd. Do. Dr. M.
verdii evlat acsndandr. Glen gzmzn nedeni Yasin TAKESENLOLUna, aratrmac yazar Kksal
ise; can vererek, geride bizlere ehit anas, ehit GEDKe, bizlere her trl destei salayan Bayburt
babas ve ehit ailesi olmak gibi byk bir onur b- Valimiz Sayn smail USTAOLUna ve Bayburt ni-
rakmalardr. Vatan varsa ehit vardr ve hep versitesi Rektrmz Sayn Prof. Dr. Seluk COKUN
olacaktr. nk bu vatan olmann bedelidir. airin hocamza ok teekkr ederiz.
de dedii gibi; Bayraklar bayrak yapan stndeki
kandr. Toprak; eer urunda len varsa vatandr.
Bunun iindir ki; ehit kanyla slanan topraklar
inenmemeye, ehit kan ile izilen snrlar, silin-
memeye, ehit kan ile kurtarlan vatanlar igal
edilmemeye layktr, bu arzudan yoksun olan mil-
letlerin batmaktan, yok olmaktan baka areleri
yoktur.
 EHTLK VE GAZLK

SELUK COKUN*

Vatan; insanlarn zerinde yaad, gemiin hat- iiriyle bu duygular en gzel ekilde dile getirmitir.
ralar ile teselli bulduu, gelecee gvenle ve
slam limleri ehitliin terim anlamyla ilgili eitli
umutla bakt, zetle her zaman da barndran
aklamalar yapm, bu konuyu inceledikleri b-
btn bir mekndr. Bir toprak parasnn vatan
lmlerde ehitliin tanmndan ziyade ldrlen
olabilmesi sanld kadar kolay deildir. Yzlerce
kiiye neden ehd ismi verildii zerinde dur-
yl yurt edinilen, urunda ehitler ve gaziler
mulardr. Terim olarak Allah yolunda ldrlen
verilerek kanla yorulan toprak paras vatandr.
mmin kiiye ehit denilmektedir. slam bilginleri
Urunda kan aktlp can verilmeyen toprak paras
tarafndan Allah yolunda ldrlen kiiye ehit
vatan olmaya mstahak deildir.
denmesinin sebepleri yle aklanmaktadr:
airin dediigibi Bayraklar bayrak yapan stndeki
1-Rahmet melekleri ehidin, ykanmasna ve ru-
kandr.Vatan eer urundalen varsa vatandr.
hunun cennete gitmesine ahit olduklar iin bu
Yine Arif Nihat Asya; kii iin, ayn kkten gelen ve ak ve net olarak
ahit olunan anlamna gelen ehit kavram kul-
ehitler tepesi bo deil,
lanlmtr.
Topran kahramanlar bekliyor!
Ve bir bayrak dalgalanmak iin; 2- Cennete gireceine dair hem Yce Allah hem
Rzgr bekliyor! de melekler kendisi hakknda ahitlik yapaca
Destan ksz, sktu derin mehul askerin; iin, bu kiiye eksiz phesiz ahit olunan anla-
Trbesi yakm bu kutlu tepeye mnda ehit denmitir.
Yatt toprak belli,
3- Kyamet gnnde Hz. Peygamberle (sas) birlikte,
Tuttuu bayrak belli,
gemi mmetler hakknda ahitlik etmesi iste-
Kim demi mehul asker diye?
necei iin bu kiiye ehit denmitir.

* Prof. Dr., Bayburt niversitesi Rektr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 15
 4- ehit olarak dt toprak da kendisi lehine
ahitlik yapaca iin bu kiiye ehit denilmitir.
5- lmeyip Allahn huzurunda bir ahit gibi diri
ve yayor olduu iin kendisine ehit denmitir.
6- lnceye kadar Allahn emrine gre doruluk
zerinde olduuna dair ahitlik edildii iin ehit
denmitir.
7- Allahn, ldrlmesine karlk kendisine hazr-
lam olduu ikramlar grp ahit olduu iin
ehit denilmitir.
Kuran- Kerimde bu anlamda ehitlikten bahsedilen
ilk ayet Bakara suresinde yer almaktadr. Yce
Allah bu surede yle buyurmaktadr: Allah yolunda
ldrlenlere ller demeyin, zira onlar diridirler,
fakat siz bunun farknda deilsiniz (2-154). nemli
kelam ve tefsir limlerinden Fahreddin er-Rznin
(. 606/1209) yapt aklamalara gre Bedirde
ehit olan on drt Mslmanla ilgili ashap falanca
filanca ld demilerdi. Kfirler, mrikler ve m-
nafklarda, kendi aralarnda, bu insanlar din ve Hz.
Muhammed (sas) uruna karlksz yere kendilerini
ldryorlar, eklinde konumulard. Bunun zerine
Yce Allah bahsi geen ayetle ehitler hakknda,
ller denilmesini yasaklamtr. Zira Allah sevaplarn
kendilerine ulatrmak iin ehitleri tekrar beden-
leriyle birlikte diriltmitir ki bu durum itaatkr
kullara aldklar sevabn kabirlerinde bile ulatna
iarettir.
Al-i mran suresinde ehitlerin diri olduundan
bahseden bir ayet de udur: Allah yolunda ld-
rlenleri sakn l sanmayn. Bilakis onlar diridirler;
16 Bir Hill Ugruna
)
Rableri yannda rzklara mazhar olmaktadrlar(3-
169).
Tevbe suresinde ehitlerden bahseden baka bir
ayette yle buyrulmaktadr: Allah mminlerden,
mallarn ve canlarn, kendilerine (verilecek) cennet
karlnda satn almtr. nk onlar Allah yolunda
savarlar, ldrrler, lrler. .(9-111). Bylece
inananlar ok krl bir alveri yapp geici dnya
hayatn ve kymeti olmayan dnya maln vermek
suretiyle sonsuz hayat ve hi bitmeyen cennet
nimetlerini satn alm olurlar. Bu Allahn fazl,
keremi ve ihsandr. nk esasnda mal ve can
Allaha aittir.
lk anlam itibariyle Allah yolunda ldrlen kiiye
ehit denilirken, daha sonra Hz. Peygamberin
(sas) baz hadisleri delil gsterilerek ehitliin
anlam erevesi geniletilmitir. Peygamber Efen-
dimiz(sas) yle buyurmutur:
ehdlerbetir:
Tundan (vebadan/salgn hastalktan) len,
Karn (yani i) hastalndan len,
Suda boulan,
Yknt altnda kalp len,
Bir de Allah yolunda len(Buhr, Ezn, 32)
Ancak yukarda da belirttiimiz gibi, genel olarak
ehit denilince Allah Yolunda ldrlenler anla-
lmaktadr. Nitekim Rasulullah Efendimizin u ha-
disinde de buna vurgu yaplmaktadr: Biri dierini
ldrp de ikisi de cennete giren u kiilere Allah
gler (raz olur). Bunlardan birisi Allah yolunda
savat halde ehit olur. Sonra Allah onu ldren
dier kiinin tvbesini kabul eder. Mslman ol- Hz. Peygamber (sas) savaa katlmayanlara da
duktan sonra o kii de Allah yolunda ehit olur. verdikleri katk orannda paye bimitir: Kim Allah
Yine Hz. Peygamber; Allah yolunda ldrlm yolunda cihada kan bir gaziyi donatrsa aynen
olmam bana, evlerde ve adrlarda olan her eyin cihada km gibi olur (Buhr, cihad, 38; Mslim,
benim olmasndan daha sevimlidir buyurmutur. Cihad 135; Eb Dvd, Cihad 20).
Buna gre bir mmine Allah yolunda ehit olmak
Bu duygu ve dncelerle devletimizin bekas,
dnyaya ait her eyden daha sevimli daha gzel
milletimizin birlik ve kardelii urunda cann
gelmektedir.
ortaya koyan askerlerimizi, polislerimizi, korucula-
Netice itibariyle Hem Kurn- Kermde, hem de rmz, sivil vatandalarmz, tek kelimeyle ehit-
hadislerde ehit ilk bata; Allah adnn en yce lerimizi rahmetle anyor; tedavileri sren fedakr
olmas iin savaan ya da sadece Allah yolunda gazilerimize acil ifalar diliyor; ehitlerimizin ve
savarken ldrlen kii olarak tanmlanmaktadr. gazilerimizin deerli aile fertlerine kranlarm
Daha sonralar, Allah rzas iin ehit olmak isteyen sunuyor, btn ehitlerimize Allahtan rahmet, ai-
fakat sava dnda hastalk veya musibet gibi lelerine ve aziz Trk Milletine ba sal, yaral
eitli sebeplerle len kiiler de bu tanma dhil vatandalarmza da acil ifalar diliyoruz.
edilmitir.
Gazi ise, Allah yolunda ve vatan urunda savat
ve ehit olmay arzu ettii halde lmeyip, sa
kalan kimseye verilen addr. Gazi de ehit olmak
ve bu mertebeye ykselmek iin savatndan
dolay o da ehitler derecesinde kabul edilmitir.
Mslmanlar, dmanlarna stn klan en mhim
esaslardan biri lrsem ehidim, kalrsam gazi.
inancdr. Bu durum, ayette iki gzelden biri
eklinde ifade edilmitir. (9/52) Yani, Mmin iin
savata iki gzel neticeden biri vardr: Ya gazi
olacak; ya ehit olacaktr. Mehmet Emin Yurdakul
bir iirinde yle diyor;
Git evladm yllarca ben oulsuz kalaym
u yaral barma kara talar alaym
Hadi yavrum hadi git ya gazi ol ya ehit

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 17
Kaynak: Lord Warkworth, Notes From a Diary in Asiatic Turkey, London 1898.
 BAYBURTUN TARH
VE CORAFYASI

SLEYMAN DEM*
GAZ ZDEMR**

BAYBURTUN KISA TARH kaynaklarda farkl bilgiler yer almaktadr. Bu kay-

naklardan Anthony Bryer ve David Winfield tara-
ayburt, corafi konum olarak 40- 37 kuzey
B enlemi ile 40- 45 dou boylam, 39- 52
gney enlemi ile 39-37 bat boylam arasnda
fndan kaleme alnan eserde Bayburt ad Paipertes
olarak kayt altna alnrken, Ortaa Ermeni ya-
zarlarndan Khorenli Moisenin 5. yzylda kaleme
yer alr. ehrin dousunda Erzurum, batsnda G-
alm olduu eserinde Paybert, Bizans kaynaklarnda
mhane, kuzeyinde Trabzon ve Rize, gneyinde
Payper, Bayberd ve Paybert olarak gemektedir.
Erzincan illeri ile evrili olup Anadolunun kuzey-
Ayrca Justinianos dneminde Baiberdon olarak
dousunda oruh Nehri kenarnda kurulmutur.
telaffuz edilen ehrin adnn, Hellen dilinde Bai-
Denizden ykseklii 1550 m. olup yzlm
berdlilerin Kenti anlamna geldii ve Ermeni di-
3739 kmdir. Bayburt ve evresi yeryz ekilleri
lindeki eski syleni eklinde olan Baberdin, Er-
bakmndan blmden olumaktadr. Birincisi
menicede yksek kale anlamnda kullanlan
sahann bat yarsn oluturan Bayburt ovas, ikincisi
pertten tretildii ne srlmektedir. Manandian,
akarsularn oluturduu vadiler ve ncs de;
Bayburtun talyan kaynaklarnda Papertum olarak
yrenin etrafn evreleyen ve dou yarsnda yer
zikredildiini ifade etmektedir. 13. yzyl sonlarnda
tutan dalk alanlardr.
blgeden geen Marco Polo, seyahatnamesinde
Bayburt Adnn Menei ehrin Paipurth, Baiburt adyla anlan bir kalesi
bulunduunu ve burada zengin gm madenlerinin
Bayburt ehrinin tarihi ile ilgili almalar devam varln yazar. Yine ayn yzyl Arap melliflerinden
etmektedir. Gnmze kadar yaplan aratrmalardan Yakutul-Hamev ile 15. yzyl Memlklu mel-
elde edilen sonulara gre Bayburt ismi ile ilgili lierinden bn Tagribirdinin eserlerinde Bbirt,
* Prof. Dr., Bayburt niversitesi, nsan ve Toplum Bilimleri Fakltesi, Tarih Blm retim yesi,
suleymancigdem@bayburt.edu.tr.
** Yrd. Do. Dr., Bayburt niversitesi, nsan ve Toplum Bilimleri Fakltesi, Tarih Blm retim
yesi, gaziozdemir@bayburt.edu.tr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 19
 Akkoyunlular devri vekayilerinde Baybird veya
Ppirt eklinde gemesi, Seluklu Sultan II. G-
yaseddin Mesud adna 1291 ylnda baslan parada
da Bayprt olarak ehri adlandrmas, Akkoyunlu
tarihinden bahseden ada eserlerde Pprt olarak
kullanlmas, Emir Eratna olu Mehmed Eratna
adna Bayburtta baslan tarihsiz bir parada ehrin
adndan Baybert olarak bahsedilmesi, Hamdullah
Kazvininin, Nzhetl-Kulb adl eserinde ise
Baburt olarak yazmas, Osmanl tapu tahrir defter-
lerinde de Bayburd isminin kullanlmas Bayburt
isminin uzun yllar boyunca farkl sylemlerle var-
ln devam ettirdiini ortaya koymaktadr.
Bayburt isminin anlamlandrma abalar iinde
Evliya elebiyi de grmekteyiz. Bayburtu 1647de
ziyarete gelen Evliya elebi, Bayburd adnn zengin
manasna gelen bay ve belde manasna gelen
yurd gibi iki Trke kelimenin bir araya gelmesiyle
olutuunu ileri srer. Ancak yukardaki aklama-
lardan da anlalaca zere Evliya elebinin bu
rivayeti bir halk inann yanstmakta olup gerekle
ilgisi yoktur.
Osmanl Egemenlii ncesi Bayburt
lk Tun anda gerek Dou Anadolu gerekse
Bayburt ve evresinde, hayvanclk, tarm ve ma-
dencilik btn safhalar ile gze arpar. Bayburt,
Eski alarda Haldilerin yaadklar sahada yer
alm olup, corafi tanmla Karaz; etnik tanmla
Hurri kltr sahas ierisine girmitir. Hitit kay-
naklarna gre, M 14. yzyln ba itibariyle
Hayaa ve ou defa onunla anlan Azzi Krallnn
bir blmn oluturmutur. Sonralar Diauehi
(Daya) adl bir beyliin topraklar ierisinde yer
alan Bayburt, zaman iinde Urartu Devletinin ege-
menliine girmi ve yklna kadar da bu devletin
hkimiyetinde kalmtr.
Bayburt, Kuzeydou Anadolunun iskn tarihiyle
yat, tabii yol ebekesi zerinde yer alan ve
stratejik bir konuma sahip bulunan oruh havzasnn
yukar ksmnda konulanmtr. Alt ve Orta Paleolitik
aa ait konaklama blgesi olarak Gez Deresi va-
disinde yaam emarelerin bulunmas bu yerin
yerleim iin tercih edildiini gstermektedir. Bu
alan, Hitit kaytlarna gre M 14.yy.n balarndan
itibaren Hayaa ve ou kez onunla birlikte ad
geen Azzi Krallnn topraklarnn bir blmn
oluturmaktayd. Takip eden yzyllarda Daya
eklinde isimlendirilen beylik ya da kk bir
kralln kuzey kesimini tekil etmitir. Urartularn
Dayay ilhak ile de byk bir ihtiml yklna
kadar Urartular tarafndan ynetilmitir.
Bayburt yresinin yerleim yeri olarak tercih
edilmesi Ge Kalkolitik an sonlarna kadar uzan-
maktadr. Bu yredeki ilk almalar Snr, Pulur,
Stl, Siptoros yaknlarndaki hyklerde ger-
ekletirilmi ve blgede baz keramik paralar
ele gemitir. Yaplan incelemeler sonucu bu kera-
mie Karaz keramii onunla ilgili kltre de
Karaz Kltr ad verilmektedir. Hurrilerin erken
dnemdeki hkimiyet alanlarnn Karaz Kltrnn
yaylm alan ile ayn olmas sonucunda Karaz Kl-
trn tesis eden ve yaatanlarn Hurriler olduu
sonucuna varlmaktadr. Hurriler, M 4000lerdeki
gler srasnda Kafkaslar zerinden n Asyaya
girmiler ve Dou Anadoluyu yurt tutmulardr.

20 Bir Hill Ugruna

)
M 2000lerden itibaren blgedeki kuraklk ve
Kafkaslardan gelen yeni g dalgasna bal olarak
Hurrilerin gney istikametinde hareket ettikleri
bilinmektedir. Bu dnemde Mezopotamya ile Ana-
dolu Asur ticaret faaliyetleri kesintiye uram ve
Asur Koloni a sona ermitir. Bu gelime
blgenin siyasi ve kltrel yapsnda baz deiiklikler
oluturmutur.
Hititlerin bakenti Hattuada ortaya karlan ivi
yazl tabletler, Bayburt blgesinin tarihi hakknda
dorudan bilgi veren en eski kaytlardr. Bu kaytlara
gre Hititler, Kzlrmak yay iindeki ekirdek lke-
lerine komu olan Anadolu topraklarn Yukar
Memleket ve Aa Memleket terimleri ile ta-
nmladklar iki blgeye ayrmlardr. Bayburt yresi,
Yukar Memlekete bitiik corafi alan iinde
bulunan Hayaa-Azzi Krallnn ierisinde yer al-
maktayd. Hayaallar Rizeden Giresuna kadar
uzanan sahil eridinin i kesimleri ile Erzurum-Er-
zincan arasnda kalan topraklar yurt edinmiler,
Hititlerle olan siyasi ilikilerinin seyrine gre top-
raklarn zaman zaman geniletmilerdir. n Asyann
o dnemdeki sper gc olan Hititlere kar ba-
mszlklarn korumulardr. Hayaallar zamanla
Hititlere kar direncini kaybederek, Kuzey Anadoluya
ekilip geleneksel hayatlarna dnmler ve blgede
kk gruplar halinde varlklarn devam ettirmilerdir.
Bayburt blgesi, Daya ad verilen bir beyliin s-
nrlar iinde yer almtr. Urartularn Dayay ege-
menlii altna almas sonucu yklna kadar Urartu
hkimiyetinde kald. Urartu ba Tanrs Haldinin
ad binlerce yldr blgede yaygn olarak kullanlmtr.
Haldilerin hkimiyetinde kalan Bayburt bir mddet
sonra Roma mparatorluunun hkimiyetine girdi.
Roma mparatorluunun 395te ikiye ayrlmas
zerine Dou Roma (Bizans) topraklar iinde
kalm ve uzun bir sre Bizans mparatorluunun
snr kasabas olmutur. Bizans mparatorluk Teki-
latna gre lke bugnk eyaletlere benzer bir
takm temalara ayrlmtr. Bayburt, Haldia Temasna
dhil olmutur. Bunlar ierisinde nemli bir konuma
sahip olan Theodosiopolis temasnn kuzeyinde
dalk Khaldia (Haldia) yer almakta ve Bayburd,
Konstantinos Porphyrogennetos zamanndaki yedi
piskoposluktan drdncsn tekil etmekteydi.
mparator Jstinianus tarafndan kalesi tahkim
edilen Bayburtun Araplarn Ermeniyeyi ele geirdii
srada Barat lkesi snrlar iinde kald sanl-
maktadr.
Dou Roma ve ran (Sasani) imparatorluklar ara-
snda cereyan eden savalar dolaysyla Bayburd,
Justinianus zamannda tehlikelere kar tahkim
edilmitir.
Bayburt Yresinde Trk Hkimiyeti
Seluklular yeni yurt aray iinde Anadoluya
keif seferleri dzenlediler. Turul Beyin nderli-
indeki kuvvetler 1054 Anadolu seferi esnasnda
oruh Nehri ve Parhar Dalarna kadar uzanan
sahalarda aknlarda bulunan Seluklu nc kuv-
vetlerinin hcumuna uram ise de zapt edilemedi.
Bayburt ve evresinin Trklerin hkimiyetine dhil
olmas 1071 yl Malazgirt Zaferi sonrasndadr.
Bayburt, 1072 ylndan 1202 ylna kadar Erzurumda
hkm sren Saltuklularn bazen de Danimen-
dlilerin hkimiyeti altnda kald. Bayburt, Dani-
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 21
 mendli hkimiyetinde iken bir ara Birinci Hal bir ordu gndererek Trkmenlerin daha batya
seferinin verdii sarsntlardan yararlanan Trabzon gmelerine neden oldular. Mool hkimiyetinin
mparatoru I. Alexis Commenin kumandan Teodore bu blgede etkin olmasna ramen 1291 tarihli II.
Gabras tarafndan igal edildi. Bunun zerine Da- Gyaseddinin adna para baslmasndan Bayburtun
nimendli hkmdar Gmtekin Ahmed Gazi, Seluklu egemenliinde olduu grlmektedir.
olu smaili Gabras zerine gnderdi ve 1098 se-
Sultan Olcaytu zamannda Erzurum Valisi Cema-
nesinde oruh Nehri kenarnda yaplan savata
leddin Hoca Yakut idaresinde merkez gibi Bayburt
Bizans kuvvetlerini yendi. Bylece Bayburt tekrar
da imar grd. Bu devirde Bayburtta Mevleviliin
Trk idaresine geti. II. Rkneddin Sleyman ah
de yer ald grlmektedir. lhanllar dneminde
Erzuruma gelip 1202 ylnda Nasreddin Mehmedi
daha da gelien Bayburt, Tebriz-Trabzon yolu
tahttan uzaklatrarak Saltuklu Devletine son verdi.
zerinde bulunduu iin Ceneviz ve Venedik ker-
Bylece Bayburt Seluklu hkimiyeti altna girdi.
vanlarnn konaklad bir yer haline geldi.
Sleyman ah, kardei Mugsddin Turul ah Er-
zurum Melikliine getirerek Saltuk ilinin idaresini lhanl Sultan Ebu Said Bahadr Hann 1335
ona verdi. Bayburtun asl gelimesi de Turul ah tarihinde vefatndan sonra Bayburt ve havalisi Ce-
ve olu lhan ah zamannda oldu. 1202-1230 layirlilerin ve daha sonra Eretnallarn eline geti.
yllar arasnda hkm sren Turul ah, Trabzon Anadolu Seluklularnn tarih sahnesinden ekil-
mparatorluunun hcumlarna kar Bayburt Ka- mesinden sonra Eretnallarn hkimiyeti dneminde
lesini yeniden ina ve tahkim ederek glendirdi. beyliin zaafndan yararlanan Erzincan Emirleri
Turul ah, 1216 ylnda Bayburtta kan gmten zaman zaman blgeyi hkimiyet altna aldlar.
istifade ederek Erzurumda para bastrd. 1360 ylnda Erzincan Emiri Eyne Bey, Erzurum ve
Bayburtu elinde bulundurmaktayd. Daha sonraki
Sultan Alaaddin Keykubat, Celalettin Harzemah
yllarda Erzincan Emiri Mutahharten Bayburtu
malup edince 1230 senesinde Erzurum Beyliine
idaresi altna ald. 1394 ylnda Kad Burhaneddin
de son verdi. Bylece Bayburt kati olarak Anadolu
Mutahharten ile savarken Akkoyunlu beylerinden
Seluklu Devletine dhil oldu. Blgede Moollarn
Kutlu Bey olu Ahmet Beyde aireti ile birlikte
oluturduu tehlikeye kar hudut tahkim edilip
yardma geldi ve Trkmenlerin katlm ile birlikte
yeni kaleler yaptrld. Kseda Sava ile 1243 ta-
kuvvetlenen Kad Burhaneddin, Erzincan havalisini
rihinde Seluklu ordular Mool ordular karsnda
yama ederek Bayburta kadar olan blgeye hkim
malup oldu ve Anadolu, Mool istilasna maruz
oldu.
kald. Sava sonunda yaplan anlamada Bayburt
Seluklu snrlar iinde kald. Mool basksnda Bayburt, Uzun Hasan iktidara geldiinde Akko-
olan Trkmenler Erzurum, Bayburt, spir ve Erzincan yunlular egemenliine dhil edilmiti. Bayburt,
havalisine geldiler. Ancak Moollar sonunda blgeye mstahkem bir zellie sahip olmas bakmndan

22 Bir Hill Ugruna

)
Osmanl Padiah Fatih Sultan Mehmedin bizzat
katld 1473 Otlukbeli Savandan sonra Osmanl
Ordusu tarafndan ilhak edildiyse de tekrar Akkoyunlu
egemenliinde girdi. Ayrca Bayburt, Karakoyunlu
Hkmdar Kara Ysuf tarafndan zapt edildi. Daha
sonra Akkoyunlu Karaylk Osman Bey bu blgeyi
yeniden ele geirdi ve ehri kardeinin olu Kutlu
Beye verdi. Bundan sonra uzun sre Akkoyunlularn
elinde kalan ehir ve yresi 1501de Safevler ta-
rafndan alnd. Bu tarihten sonra Bayburt, Os-
manl-Safev mcadelesine sahne oldu. Trabzon
valisi olan ehzade Selim, ah smailin blgede
sebep olduu kargaaya son vermek amacyla
birok sefere kt ve 1499 ylnda Bayburta geldi.
Bayndr Beylerinden Ferrahd Bey ve Mansr
Bey bu tarihte ehzde Selimin hizmetine girdi.
Yavuz Sultan Selim aldran Sava sonunda 10
Austos 1514 tarihinde Eskitepe denilen yerde
konakladnda, Bayburtun hl alnmadn
grm ve bizzat ehri ilhak etmek zere hareket
etmitir. Bayburtun Snr kyne gelen Yavuz, 25
Ekim 1514 tarihinde ehri Osmanl topraklarna
ilhak etti.
1516-1518de Bayburt sanca; Bayburt, Kelkit-
Sadak, Kovans, Tercn- Uly, Tercn- Sfl nahi-
yelerinden meydana geliyordu. 1520-1530 dne-
minde sancan snrlar geniledi, bal kaza ve
nahiye says arttrld. Bu srada sancaa ogayn,
Erzurum, spir, Tekman, Yamurdere de bal bulu-
nuyordu. Ancak muhtemelen 1535ten sonra Er-
zurum ve spirin ayr sancak olmas snrlarnn
daraltlmasna yol at. Bayburt; Kelkit, Kovans ve
Tercan nahiyelerinden oluan kk bir sancak
haline geldi. 1551den sonra kaza durumuna ge-
tirilince Kelkit, Kovans ve Yamurdere nahiyeleri
buraya baland. 16. yzylda geirdii bu idar
deiiklikler srasnda sancan toplam nfusu
1516da 21.976, 1520de 62.942, 1530da
42.794t. 19. yzyla ait kaynaklarda ise kazann
nfusu 53.000-58.000 arasnda deimektedir. Bu
yzyl sonlarnda kazada 110 cami ve mescid, elli
bir kilise, seksen medrese, otuz drt sbyan
mektebi, 481 dkkn, krk han, hamam, bir ta-
bakhane, sabun ve boya imalthaneleri bulunmakta
olup 186 ky vard. 1927ye kadar Erzuruma bal
olan Bayburt bu tarihte Gmhaneye baland.
15.06.1989 tarihinde kabul edilen 3578 sayl
kanun ile de il haline getirildi.
16. yzyln ilk eyreinde Osmanl hkimiyetine
giren Bayburt, tarihi boyunca nce nahiye, drt
yzyl boyunca sancak statsnde kald. 19. yzylda
genellikle kaza stats tayan Bayburt, 1877-
1878 Osmanl-Rus Harbini mteakip mlki idarede
10 yl kadar sancak, daha sonra da tekrar kaza
haline getirildi. Bu deiiklik esnasnda Kelkit ve
iran kazalar Gmhaneye balanan Bayburt
Sanca, kazaya tahvil suretiyle Erzincana ilhak
edilmitir. Bir taraftan, Krm Sava (1853-1856)
ve Osmanl- Rus Sava (1877-1878)nn blge
zerindeki asker, iktisad ve demografik basksndan
zarar gren Bayburt ahalisi, ayn zamanda, Bblinin
sancaktan kazaya tenzil kararn kabule yanamam,
sancak statsnn ksa zamanda kendilerine
iadesini istemitir.
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 23
 Kaynaklar
Abdrrahim erif Beygu, Erzurum Tarihi, stanbul
1936.
Sleyman idem, Urartu Krallnn Dou Kara-
deniz likilerinde Diauehi lkesinin Rol, Atatrk
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 9
(1), 2007.
Ernest Honigmann, Bizans Devletinin Dou
Snr,(ev. Fikret Iltan), stanbul: EF Yaynlar,
1970.
Mehmet nba, BAYBURT SANCAI (1642 Tarihli
Avarz Defterine Gre), Atatrk niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Dergisi, 10 (2), 2007.
Sadri Karakoyunlu, Bayburt Tarihi, Ankara: Kltr
Ofset, 1990.
Kl Kkten, Kuzey-Dou Anadolu Prehistoryasnda
Bayburt evresinin Yeri, Dil Tarih Corafya
Fakltesi, 3 (5), 1945.
smet Mirolu, XVI. Yzylda Bayburt Sanca, s-
tanbul: ler Matbaas, 1975.
_______________, Bayburt, DA, Ankara: Trkiye
Diyanet Vakf Yaynevi, 1992.
Yunus zger, XIX. Yzylda Bayburt: Sosyo-Ekonomik
dari ve Demografik Yap, stanbul: IQ Kltr Sanat
Yaynclk, 2008.
Mahmut Pehlivan, Hayaa: (M XV-XIII. Yzyllarda
Kuzey-Dou Anadolu), Atatrk niversitesi, 1991.
24 Bir Hill Ugruna
)
Yasin Topalolu, Erzurum Ve evresi Tun a
Yerlemeleri
Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye Tarihi,
stanbul: Boazii Yaynlar, 1971.
_____________ , slm Ansiklopedisi, Bayburd,
II, stanbul: Milli Eitim Basmevi, 1979.
erafettin Turan, XVII. Yzylda Osmanl mpara-
torluunun dar Taksimat (H. 1041 / M. 163132
Tarihli Bir dar Taksimat Defteri), Atatrk niversitesi
1961 Yll, Erzurum 1963.
Veli nsal, Dou Karadenizin Tarihi Corafyas,
Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi,
8 (2), 2006.
___________, Karaz Kltrnn Kuzey Snr,
Gzel Sanatlar Enstits Dergisi, (16), 2006.
Gler Yarc, II. Merutiyet Dneminde Erzurum
Vilayeti Mlk Tekiltnn Deitirilmesi ve Bayburt
Kazasnn Yeni Taksimattaki Yeri, Tarihi ve Kltr
ile XIX. Yzyldan Gnmze Bayburt Uluslararas
Sempozyumu, (22767), Ankara: Atatrk Aratrma
Merkezi Yaynlar, 2015.
1828-1829
OSMANLI-RUS HARBNDE
BAYBURT
Bayburtun gali/1829

CHAT TAKESENLOLU*
ayburt ve yresi, Trklerin Anadoluda ilk yer-
B letikleri blgelerdendir. Malazgirt zaferinden
sonra Trk hkimiyetine giren ehir, 1202ye kadar
bazen Saltuklularn bazen de Danimendlilerin h-
kimiyetinde kalmtr. Seluklular 1202de Saltuklulara
son verince Bayburtu da ele geirmiler, Yavuz
Sultan Selimin 1514 ran seferine kadar blgeye
lhanllar, Eretnallar, Akkoyunlular ve Safeviler
hkim olmulardr. Osmanl idaresinde Bayburt,
dou snrna yakn bir kaleehir olarak stratejik
nemini korumu, Kanuninin ran seferleri srasnda
nemi daha da artan Bayburt Kalesi 1541de esasl
bir tamir grmtr. 1553te ah Tahmasbn akn-
larna maruz kalan ehir bundan sonra 1828-1829
Osmanl-Rus sava srasnda Rus igaline urayana
kadar nemli bir olaya ahit olmamtr.
II. Bayezid zamannda III. vann 1492de gnderdii
bir mektupla Osmanl Rus ilikilerinin temeli atlm,
bunu 1497de stanbula gelen ilk Rus elisi takip
etmitir. Osmanl Devleti ile Rusya arasnda ilk
ciddi askeri temas ise Ukrayna meselesi yznden
Okutman, Bayburt niversitesi, Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Blm,
ctaskesenlioglu@bayburt.edu.tr.
BAYBURTTA LK
RUS GAL: 1828-1829
HARB VE BAYBURT
olmu, Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa,
Ukrayna blgesi Kazaklarnn merkezi olan ehrini
ele geirmitir (1678). 1680de Ukraynaya yeni
bir sefer hazrl iine giriilmesi zerine iki devlet
arasndaki ilk resmi bar antlamas Bahesarayda
yirmi yl sreli bir mtareke olarak akdedilmitir
(1681).
Bu tarihten sonra Trk-Rus mcadelesi alevlenmi
ve Ruslar 1686da Osmanl Devletine kar olutu-
rulan ittifaka dhil olmulardr. Balangta bir kara
devleti olarak tarih sahnesine kan Rusyada ar
I. Petronun denizlere ulamak gayesiyle balatt
sistemli bir yaylma politikas, Osmanl Devleti ile
uzun srecek savalar silsilesine sebep olmutur.
Rus ar Petronun, Karadenize kmak maksadyla
Temmuz 1696da Karadenizin kilidi saylabilecek
Azak Kalesini ele geirmesi sonucu Osmanl ile
balatt mcadele, 1711 Prut Savandan sonra
1736-39, 1768-1774, 1787-92, 1806-12 nihayetinde
1828-29 ve dier harplerle srp gidecektir.
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 27
 1828-29 OSMANLI-RUS SAVAI
1821de balayan Yunan ayaklanmas dorudan
Rus mdahalesine gvenen bir tertip olarak ilk
hamlesini Eflakta yapm, buradaki baarszlktan
ksa zaman sonra Morada ikinci bir isyan kmtr.
Rum isyan, Ortodoksluk sebebiyle Rusya tarafndan
daha kuvvetli bir hissiyatla desteklenmi, Osmanl
aleyhine genileme politikas iin sonuna kadar
kullanlmtr. 1826da Akkirmanda yaplan ve ar
tavizler ieren antlamay, 1827de Navarindeki
ani ve haksz donanma baskn izlemi, Osmanl
Devleti bu olay ilgili devletler nezdinde protesto
ederek tazminat talebinde bulunmu ise de Rusya
bata olmak zere dier devletler saldrnn so-
rumluluunu Trk komutanlarnn zerine ykarak
basklarnda srara devam etmilerdir. Padiah, bu
basklar zerine lke apnda yaynlad beyanna-
mede, Yunanistann bamszl hakkndaki teklifin
kabul edilemez olduunu ve gerekirse Rusyaya
kar topyekn savaa itirak edileceini bildirmitir.
Bylece Rusya harekete gemek iin arad frsat
bulmutur. I. Nikolaya gre; Osmanl Padiah Ak-
kerman antlamasndaki hkmleri yerine getir-
memi, Balkanlar zerindeki Rus hkimiyetini kabul
etmemi ve Rus unsurlar Osmanl tarafndan
olumsuz muameleye maruz kalmt. Ruslarn
nihayet Nisan 1828de Rus Devletinin haysiyetini,
haklarnn dokunulmazln ve milli erefini korumak
gibi bahanelerle sava ilanna karlk 20 Mays
1828de Bb- Meihatta toplanan umumi meclis
Rusyaya harp ilan etmitir.
Rusya ile Osmanl Devleti hem Avrupa hem de
Asya ktasnda komuydu. Dolaysyla sava hem
28 Bir Hill Ugruna
)
Balkanlarda hem de Kafkaslarda yaplacakt. Devlet,
iki cephe iin toplam 92 bin asker seferber etmiti.
Kafkas cephesindeki kuvvetleri 32 bin dzensiz
asker oluturuyordu. Rus ordusu ise Paskeviin
kumandasnda 49 bin asker ile 166 adet topa
sahip idi. Bu artlar dhilinde vuku bulacak olan
1828-29 Sava, dou cephesinde Ruslarn Anapa
kalesine saldrlar ile balam 1828 yl iinde
geen taarruzlarla Kars, Ahlkelek, Ahska, Bayezid
gibi kilit noktada bulunan nemli kaleler Ruslarn
eline gemi, bylece Erzuruma kadar olan Trk
hatt bo kalmtr. Zivin ve Millidz savalarndan
sonra Erzurum kaplarna dayanan Ruslara kar Er-
zurum halk tabyalar ina ederek, hendekler kazarak
dmana kars koymak istemise de Hasankalenin
Ruslara getii haberini alan ehrin ileri gelenleri
Rus ordusunun kuvvetli taarruzu sonucu Paskeviin
teslim teklifini kabul etmek zorunda kalmlardr.
Erzurumun teslimi srasnda direniin gsterilme-
mesinde ehirde bulunan Ermeni tebaann da
byk etkisi vard. Onlar her zamanki gibi yine
Ruslar iin almlar ve Rus zaferini kendi zaferleri
gibi sevinle karlamlard. Bylece be asrdr H-
ristiyan askeri grmemi olan Erzurum kalesi 8
Temmuz 1829 gn Ruslara teslim edilmitir.
1828-29 OSMANLI-RUS SAVAINDA BAYBURT
I. Bayburt Harekt ve Hart Sava
1828 yl harekt bittiinde General Paskeviin
planna gre Ruslar askerin bir ksmn Erzurumda
brakp Bayburt zerinden Trabzona ulamaya al-
acaklard. Bunun iin General Burtsof grevlendi-
rilmiti. Ardahan taraflarnda iken Erzurumun ku-
atldn haber alan Adana eski valisi Yahya Paa
1840l yllarda
Bayburt.
Kaynak:
Charles Texier,
Description de
lArmenie, la
Perse et la
Mesopotamie,
Premiere
Partie, Paris
1842.
hzla Erzuruma doru yola km, fakat yolda Er-
zurumun teslim haberini almt. Bunun zerine
Ruslara esir den Serasker Salih Paann kethdas
Hac brahim Aa ile beraberlerinde 5 bin kadar
piyade ile Bayburta gelmilerdi. Burtsofun ku-
mandasnda ise 2 tabur, 6 top, bir kazak mfrezesi
ve Mslmanlardan oluturulmu milis svariler
bulunuyordu. Bu kuvvetler Kop geidini geerek
hibir mukavemetle karlamadan ilerlediler. Bay-
burta iki saat uzaklktaki bakr madenlerinin bu-
lunduu blgeye geldiklerinde 500 kiilik bir Trk
kuvveti Ruslara kar durmaya alsa da Rum
maden isileri Ruslarla birleince Trk sipahileri
geri ekilmek zorunda kalmlard. Rus askeri Masad
Deresinde grndnde nce Bayburtun era- askerin 6 bini ile Hart kyne yerleirken atrolu
fndan Koca Bey ve ardndan dier ileri gelenler ve
ahalinin tamamna yakn ehri terk etti. Bayburtta
yalnz Tuzcuzde Aziz Aa, Abanos olu Sleyman
Aa ve Kumbasar olu Sleyman Aa kald. Onlarn
da askerleri firar etmi olup geriye yalnz elli kadar
hizmetkrlar kalmt. Bu artlar altnda Bayburtta
kalmann bir fayda getirmeyeceini gren Yahya
Paa ve Kethda brahim Bey de ehri terk etme
karar ald. Bylece Ruslar hibir direnile karla-
madan 19 Temmuz da Bayburta girdiler.
Bayburt Ruslarn eline getikten sonra Trabzon
Valisi ve ark Seraskeri Osman Paa, Gmhane
kazalar aalar ve voyvodalarna buyrultular gnderip
gaza ve cihada davet etmitir. Bayburt yaylalarnda
toplanan Of, Srmene ve Rize askerinin yiyecek ve
cephane temini iin Trabzon Valisi Osman Paa,
emmi zadesi Ali Beyi grevlendirmiti. Ali Bey, bir
miktar barut, kurun ve kfi derecede zahire ile
Srmene zerinden gidip toplanm olan askere
katld. Ali Bey, Bayburt zerine sevk edilen 20 bin
Osman Paa da ounlukla Gmhane kazalarnn
askeri ile Bayburt ovasndaki Balahor kyne ordu-
sunu kurmutu. Burtsof, Bayburtu aldktan sonra
Gmhanede 10-12 bin kiilik bir Trk kuvvetinin
Bayburtu geri almak zere hazrlandklar haberini
alnca Trklerden nce davranarak Bayburtta 2
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 29

Bayburtlu Zihninin 1828-1829 Osmanl
Rus savanda Bayburtun igali zerine
yazd koma olduka nldr. Bayburtun
igal sonrasnda ehir ve insanda grlen
harap oluu anlatan koma, Zihninin a-
da Nevres Paa ve daha sonra Saadettin
Kaynak tarafndan bestelenmitir.
KOMA
Vardm ki yurdundan aya grm,
Yavru gitmi, ssz kalm ota.
Cmlar ikest olmu, meyler dklm,
Skler meclisten ekmi aya.
Kang dada bulsam ben o marl?
Kang yerde grsem em-i gazl?
Avclardan kam ceylan misli,
Gm dadan daa, yoktur dura.
Lleyi, smbl, gl hr alm,
Zevk u evk ehlini h u zr alm,
Sleymn tahtn sanki mr alm,
Gama tebdil olmu lfetin a.
Zihni dehr elinden her zamn alar,
Vardm ki ba alar, baban alar,
Smbller perin, gller kan alar,
eyd blbl terk edeli bu b.
blk brakarak kalan kuvvetlerle Hart Ky ynnde
ilerlemeye balamt. General Burtsof, birliini iki
kola ayrd. Bunlardan ilkini kendisi, blk piyade,
4 top, 50 Kazak ve bir alay Mslman svari birlii
30 Bir Hill Ugruna
)
ile Varzahan ve Pincirge kyleri zerinden Harta
gtrrken, 4 top ve iki blk askerden oluan
dier birlii Binba Sass, Hnzeverek ve Vanda
kyleri zerinden Harta getirecekti.
Hart kynn gneyindeki mezarlktan 1 Austos
Cumartesi sabah taarruza geen Burtsof, kyn
dar sokaklar arasnda ilerlemeye balamt. Ancak
evlere saklanm olan Trkler de srekli ate ile
karlk veriyorlard. Hartn dnda bulunan Trk
askerinin de yardma yetimesiyle General Burtsof,
ilerlemenin mmkn olmayacan anlam, tam
bu srada gsnden vurulmu ve idareyi Albay
Lindenfeld almt. Lindenfeld dzen kurmaya a-
lmsa da bir gelime salayamam ve Bayburta
ekilmeye mecbur kalmtr. Sekiz buuk saat sren
savata Trk tarafnn kayb 60 ehit ve 80 yaral,
Ruslarn ise 23 yzba ve binba olmak zere
500 l ve 500 yaralyla toplam zayiatlar 1000i
geiyordu.
Paskevi, Bayburtta yaanan olaylardan sonra hem
Burtsofun intikamn, hem de burada Ruslar rahat
brakmayan kuvvetleri beslemekte olan Trabzonu
almak iin harekete geti. Rus kuvvetleri Potik,
Canren, akmakl ve Maden zerinden ilerliyordu.
Bu srada Trk kuvvetleri Balahor, Osluk, Krz, Niv,
Hart, Zargd ve Konursu kylerinde olup Bayburtun
evresinde iki saat mesafelik bir yarm daire
oluturuyorlard. Trk kuvvetlerinin banda Bala-
hordaki 1.500 kiilik kuvvetiyle atrolu Osman
Paa bulunuyordu. Bunlar Hart zaferi ve Burtsofun
bana gelenlerden sonra iyice cesaretlenmiler
ve saldrya gemek iin frsat kolluyorlard.
Paskevi, Hnzeverek kynde braktklar arlklar
korumak amacyla iki blk grevlendirdikten sonra de etrafn sarmaya balayan Trk askeri arasnda
orduyu e ayrd. Rus kuvvetleri taarruza getii mahsur kalmamak iin hzla Bayburta doru e-
srada baka kylerden gelen Trk askeri, Ruslarn kilmeye baladysa da bu artlar altnda Bayburtta
sa kanadnn arkasnda pusu kurmutu. Bu nedenle kalmalarnn mmkn olmadn grd. Ruslar,
General Paskevi, sa kanadnn nne bir top harp eyas, top, mhimmat ve askerini Erzuruma
yerletirerek hem kurulan pusuyu, hem de Hart nakletmeye balamlard. Yaklak elli gn kaldklar
tabyalarn ate altna ald. Daha sonra Paskeviin Bayburttan ekilirken buradaki btn mal ve eyaya
emrindeki birlikler pusudaki Trklere arkadan saldrp el koymular, evleri yamalayp yakmlar, kasaba
bunlara ar kayplar verdirdi. Ardndan kyn sa- ve kylerdeki ekinleri talan etmilerdi. Ruslar, Bay-
ndaki tepeye kmaya alan Trk askerine ate burtta kaldklar sre iinde Bayburt Kalesinin baz
ald. Bu kuvvetlerin n Ruslar tarafndan kesilince ksmlarn tamir etmilerdi. Erzuruma ekilirken
aresizlik iinde son adama kadar savaarak ehit de bu ksmlar tahrip etmi ve kale iinde bulunan
dtler. cami ve evleri yakmlard. General Paskevi, 9
Ertesi gn General Rievsky bir svari birlii, bir Eyll gecesi Bayburtu tamamen boaltp Masad
Mslman alay ve 4 topla keif harektna kt. Deresi yoluyla Erzuruma ekilmiti.
Kendisi sa koldan ilerlerken, Albay Anrepp idare- II. Bayburt Harekt
sindeki dier kuvvetler soldan ilerlemeye balad.
Anrepp, bir sre sonra Osman Paann Balahordaki Bayburtun 9 Eyll 1829 gn boaltlmasndan
kararghn buldu. Yapt taarruz pskrtld sonra artmaya balayan iddetli yamurlar nedeniyle
srada General Riyevsky kuvvetleriyle yetimi ve General Paskevi, k bastrmadan Rus ordusunun
Trk kuvvetleri hzla Balahoru terk etmilerdi. Ba- klk kararghna ekilmesi emrini vermiti.
lahordaki ordughta bulunan btn eyalar, yiye- ark Seraskeri Osman Paa, Erzurum zerine gitmek
cekler ve iki para top Rus kuvvetlerinin eline ge- amacyla Bayburtta 10.000, iftlikte 6.000 kiilik
miti. Bunlarn yannda Serasker Osman Paann bir kuvvet toplad. General Paskevi, Erzurumu
150 askeri, birok beyi ve memuru Ruslara esir
ele geirmek amacyla Bayburtta toplanmaya ba-
dt. Bu mcadele esnasnda Trk taraf 300
layan ve Ruslar iin byk bir tehdit oluturan
asker kaybederken, Ruslarn kayb 66 askerden
kuvvetleri datmak iin yeniden Bayburt zerine
ibarettir.
yrmeye karar verdi. Bu nedenle Serasker Osman
General Paskeviin amac Trabzon zerine gitmekti. Paa da, eenzde Hasan Paa ve Yahya Paaya
Ancak arazi artlar dolaysyla daha ileri gitmenin Bayburt zerine gitmeleri talimatn vermi, kendisi
mmkn olmadn grdler. Dier yandan Of, de Bayburta gitmek zere hazrlklara balamt.
Rize Srmene, Trabzon ve Canik kazalarndan top- Serasker Osman Paa, Tarhanas kynden yola -
lanan aylkl ve aylksz 15.000i akn asker Ruslarn karak Bayburta 6 saat mesafede bulunan Kitre k-
yolunu kapatmaya balamlard. General Paskevi yne geldiinde Bayburtta bulunan atrolu Osman

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 31
 Paa ve Kethda brahim Bey, Ruslarn Akaleden
hareketle Canren kyne geldiini haber verdiler.
Rus ordusu Koapnar getikleri srada Esad Paa,
Yahya Paa ve Hasan Paa da gelip asl orduya ka-
tlmlard. Trk kuvvetleri Bayburt yaknlarna geldii
srada Osmanl Devleti ve Rusya arasnda savaa
son veren Edirne Anlamasnn yapld haberi
geldi.
Anlamann yapldna ilikin habere ramen iler-
lemeye devam eden Rus nc kuvvetleri, Bayburta
hkim tepeleri ele geirmilerdi. Paskevi, antlama
haberine ramen ordusunu kola ayrm Bayburta
saldrmaya hazrlanyordu. Ortadaki kol piyade ve
topulardan, dier iki kol ise svarilerden oluuyordu.
Ruslarn kuvvetli top atlar sonucunda Trk askerleri
birer birer bulunduklar yerleri terk ediyorlar ve
hzla kendi metrislerine doru ekiliyorlard. Bir
sre sonra Kont Androninkof komutasndaki Rus
dragonlarnn iddetli saldrlaryla Trk piyade ve
bataryalar bertaraf edilmi ve Ruslar ehrin iine
kadar girmitir. Bayburt sokaklarnda giriilen m-
cadele ok uzun srmemi Trkler hzla spir tarafna
ekilmeye balam ve Rus svarileri de onlar
takibe koyulmutu. Bylece 1829 seferinin son
sava olan Bayburt harekt Trklerin baarszl Ayrca Rusyaya tbi olan Ermenilerin, Mslmanlara
ile sonulanm ve Ruslar bu ikinci Bayburt igali
srasnda ehri yerle bir etmilerdi. Ayrca 6 top
Ruslarn eline gemi, Trklerden 700 kadar asker
ehit olmu ve 1.236 esir alnmt. Serasker Osman
Pasa da Balahora ekilmiti.
Ruslarn ikinci Bayburt harektndan sonra dou
cephesindeki sava sona ermi oluyordu. Ruslar
1829 ylnda, 4 aylk bir sre zarfnda 640 kilometrelik
bir yol kat etmilerdir. Bu sre iinde Erzurum ve
Mu eyaletlerini tamamen, Trabzon eyaletini ksmen
32 Bir Hill Ugruna
)
zapt ederek, bu eyaletler dhilindeki kalelerle,
262 kta top, 65 sancak ele geirmilerdir.
Bat Cephesinde 22 Austos 1829da Edirnenin
Rus igaline uramasndan sonra stanbul yolu
Ruslara alm oluyordu. Bu durum stanbulda
byk korku uyandrm ve Ruslarn teklifi kabul
edilerek 14 Eyllde Edirne Anlamas imzalanmtr.
Anlamann IV. maddesi gerei Douda snr, Guriel
Eyaletinin gneyinden balayarak mre zerinden
Kars ve Ahska eyaletlerinin Grcistan snrlarnn
birletikleri yere kadar uzanacakt. Bylece Ahska
ve Ahlkelek Rus snrnda kalrken, Bayburt da
dhil igal edilen dier yerler boaltlacaktr.
Bu harp, siyasi, askeri, ekonomik ve sosyal bakm-
lardan dikkate deer gelimelere sebep olmasnn
yannda, iki devlet arasndaki mnasebetlerde
birok ilklerin yaanmas neticesini dourmak ba-
kmndan da olduka nem arz etmektedir. Zira
Rus ordular Rumeli cephesinde ilk defa Balkanlar
aarak Edirne dhil birok yeri zapt etmilerdir. Rus
kuvvetleri savan balamasn mteakip hzla
hareket ederek, ierdekilerin yardm ile Kars,
Ahska, Erzurum ve Bayburtu ele geirmilerdi.
ihanet edip eziyete kalkmalar, dmana kar
genel direnii zayflatmakta ve krmakta, kaleleri
iten fethettirmekteydi. Harp sonunda imzalanan
Edirne Antlamas ile askeri ve politik stnlk
salayp birok yer elde eden Rusya, Osmanl Dev-
letini ar bir harp tazminat demeye de mecbur
brakmtr. Bu suretle, Osmanl Devletini mali
iflasa srklemeyi hedeflemitir.
Dou Anadolunun Ruslar tarafndan igali srasnda
blgede yaayan ve saylar hibir devirde Mslman
nfusun te birini aamayan Ermeni ve Rumlarn
bir ksmnn Trklere ihanet ederek dmana yar-
dmda bulunduklar anlalmaktadr. Blgede yaayan
gayrimslimler igal srasnda da Mslman halka
kar kt muamele yapmaktan ekinmemilerdir.
Yine ilk defa olarak Rusya igali altnda tuttuu
Rumeli ve Dou Anadoluda yaamakta olan ve
sava esnasnda kendi lehlerinde hareket ettikleri
grlen ok saydaki Osmanl reayasn yerlerinden
kaldrp kendi lkesine grme projesini uygulamtr.
Buna gre, Erzurum ehir merkezinden 2.372 hane,
ova kylerinden 1.139 hane, Pasin kazasndan
561 hane, Hns kazasndan 468 hane, Tercan ka-
zasndan 33 hane, Tortum kazasndan 117 hane
ve Bayburt kazasndan 40 hane olmak zere toplam
4.730 hane g ettirilmitir.
Kaynaklar
Besim zcan, Erzurum Eyaletinden Rusyaya G-
rlen Ermenilerin Geri Dnlerini Salama Faa-
liyetleri, A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi
46, Erzurum 2011.
Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, V, TTK, Ankara
2011.
Bayburt ars,
1860l yllar.
Kaynak: eophile
Deyrolle, Voyage
dans le Lazistan
et l'Armenie
(1869)
Fahir Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi 1789-1914,
Tima Y., stanbul 2013.
Fatma Yelda Gk, 1828-1829 Osmanl-Rus Savanda
Dou Anadolu, Dumlupnar niversitesi Sosyal Bi-
limler Enstits Tarih Anabilim Dal Baslmam
Yksek Lisans Tezi, Ktahya 2008.
smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, TTK,
Ankara 2011.
smet Mirolu, Bayburt, DA, V, stanbul 1992.
Kemal Beydilli, 1828-1829 Osmanl-Rus Savanda
Dou Anadoludan Rusyaya Grlen Ermeniler
TTK, Belgeler, XIII, Say: 17, Ankara 1988.
Kemal Beydilli, Rusya, DA, XXXV, stanbul 2008.
Uur Akbulut, 1828-1829 Osmanl-Rus Savanda
Bayburt ve evresi, Atatrk niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi,
Erzurum 2000.
Yunus zger, XIX. Yzyl Bayburt (Sosyo-Ekonomik,
dari ve Demografik Yap), IQ Kltr ve Sanat
Yaynclk, stanbul 2008.
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 33
 EHT HACI OSMAN
EFEND
ac Osman Efendi, Bayburt ili ayr Yolu (Snr) larda gs gse yaplan arpmalarda Trk bir-
H kynde domutur. Hac Efendizdelerden sa
Efendinin byk oludur. Bayburt Yakutiye Med-
lii her ne kadar stn baarlar gstermise de
Hac Osman Efendinin ehit edilmesinin de etki-
resesinde Mderrislik yaparak, ilerinde Oflu Hoca siyle blge Rus igaline uramaktan kurtulama-
olarak bilinen Hac Hasan Efendi de olmak zere mtr. Ancak Hac Osman Efendinin bu savataki
yzlerce talebe yetitirmi, ok sayda rencisine kahramanlklar dilden dile dolam, nesilden ne-
icazet vermitir. sile aktarlmtr. Nitekim Bayburtlu Zihni de Hart
Destannda Hac Osman Efendiden mridim diye
ehit Hac Osman Efendi halk tarafndan ok say-
bahsederek kahramanlklarn dile getirmitir.
lan ve sevilen bir kii olmakla birlikte asl hretini
1828-1829 Osmanl Rus Harbindeki kahramanlk- Kaynak kii; sa Okur.
laryla kazanmtr.
Rus kuvvetlerinin 1828de Bayburtu igali ile Bay-
burt Kalesinin tahrip edilmesinden sonra harbin
en ateli devresi Aydntepe Ovasnda olmutur.
Rus ordusunun Aydntepeye ilerlemeleri zerine
vatansever yre halk Hac Osman Efendinin gay-
retleriyle milis kuvvetler kurmu ve Rus kuvvetle-
rine kar mukavemet gstermitir. Hac Osman
Efendi, General Paskevi komutasnda ilerleyen Rus
Ordusuna kar koyabilmek iin sivil halkla birlikte
az saydaki askeri birliklerin bana geerek igal
kuvvetlerini durdurmaya almtr. oruh Neh-
rinin mecrasn deitirerek suyun Aydntepe ova-
sna akmasn salam, bylece ovay bir bataklk
haline getirerek Rus askerinin manevra kabiliyetini
zayflatmtr. nemli derecede zayiat veren Rus
birliklerinden yedekte bulunan baka bir kol Ay-
dntepe merkezine kadar ilerleyebilmitir. Sokak-

34 Bir Hill Ugruna

)
Hac Osman Efendinin Kabri / Aydntepe Camii Haziresi

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 35
 Bayburtlu Zihni, Sergzetnme adl eserinde
bandan geen hadiseleri veya ahit olduu olay-
lar anlatr. Eserde; hiciv, vg, tarih, destan r-
nekleri yer almaktadr. Sergzetnmenin en
kymetli blmlerinden olan destanlarda ayr
ayr konular ele alnmtr. Bu destanlardan biri
de 1828-1829 Osmanl Rus Harbinde Bay-
burtun igalini ve Aydntepe (Hart) blgesindeki
savalar ve Hac Osman Efendinin kahraman-
lklarn konu alan Hart Destandr.

HART DESTANI1

Erzurum kffara biat edince

Figna baland Bayburd diyr
Gl hra kald blbl zra
Soldu benefesi gl-berk br
Llesinin bar hicr ile dal
ok yazlar grm karal al
Goncann drt yan hr ile bal
Bklm servinin kadd- nigr
Erzurumdan kt dokuz bin kffr
Bayburd Kalasna doldu sebk-br
Bir yere geldiler Bayburdlu yek-br
Hicrete verdiler cmle karr
Mderris bu bbda eyledi tacl
Cmle ahlinin kaddi bkld
Tez etti bu sene dersleri tadl
Her birisi kye kende dkld
Keml zre cell olmadan tekml
Yklendi gam yk yola ekildi
Synd hayli em-i fenr
Bir bir ard sonra turna katr
Vizi krsde elenmez oldu
Sabisi sbyn hep zr elinden
Syledii szler anlanmaz oldu
Cmiler kan alar kffr elinden
Ke-i cmide dinlenmez oldu
Bunlarn cmlesi Gaffr elinden
Hfzn Kurn hfz tekrr
Yazlm bozulmaz takdir-i Br
Mft msteftden kesti fetvy
Hatbi hayretle minberde kald
Kds fasl etti tamm davy
mm mihrbda yz yerde kald
Hkm budur dedi savd kavgy
Mezzin minrede el serde kald
Devirip sicillin kalkt yukar
Hayya-ale-l-fen oldu ezkr

1 Kaynak: Betl Demirayak (zsoy), Sergzetnme-i Zihn (Bayburtlu Zihn), Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Pamukkale niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Eitimi Anabilim Dal, Denizli 1997.
 bidi terk etti savm u salt
Zhidi yitirdi kadr bert
Agniy brakt hacc zekt
Toptan teslm etti eldeki var
Ne Kurn kald ne krati Cennet kaplar ald l-ek
Ne ezn kald ne ikmeti
Ne imm kald ne cemati
Ne talebesinin ders-i gzr
Bayburdda yerleti oturdu kffr
Hartn ahvlinden oldu haberdr
ekdi tbrlarn ol dil-i bed-kr
Seyr eyle hikmet-i perverdigr
Herkesl cmide namz ederken
El kaldrp Hakka niyz ederken
Hlkna niyz gh nz ederken
Grdler ki Harta doldu kffr
HacOsmn Efendi kutb- zamne
mmet-i Muhammed dedi bir yana
Seilsin kyanlar ba ile cna
Kim severse ol Hazret-i Cebbr
Bizimn hlleler biildi l-ek
Srt- mstakm geildi l-ek
Mevlm harm etti gazaya nr
Melekler lekeri imdda geldi
Gr ite lemler kda geldi
Cennetler bezendi mezda geldi
Mteri arayu geldi havri
Bunca ihsn kerem izzet ehdin
Hesbsz kitbsz cennet ehdin
Ulemdan evvel ruhst ehdin
ehdi pek sever Cenb- Br
 Cenk kapsn at ibtid ol er
Bir gaz etti kim gaz-y ekber
Oldu andan hond rz peygamber
Hazret oldu ann vesle-dr
Artt ruhunu Fahr-i Cihnn
ef-i maherin tuttu dmnn
Ta yolunda verdi ba ile cnn
Gldrd eshb ahr- yr zerine indi nr ikri
btid dmandan ol dkt kan
Gzler kavlince yceldi n
Sel gibi aktt hn- dmn
Sonra oldu ehdlerin ser-dr
Dehr ire ferd-i ulemdr ol
Vris-i ulm- enbiydr ol
imdi ser-defter-i hedadr ol
Ya Rab efatin nasb et br
Cnna cennetten hryn geldi
Tazme ervh- kudsiyn geldi
Cennet-i lda imdi yan geldi
Ola cmlemizin efat-kr
Vad etti ehide Hazret-i Mevl
Yetmi bin kiiye efat ola
bhesiz olmutur ehd-i al
Bayburdlu srt gemesin kimse
heddan evvel gemesin kimse
Cennet-i Alya gmesin kimse
Evld u yli ehdin yr
HacOsmn Efendi evliylarn
Ser-defteri oldu hedlarn
Cmle ein dostun akrablarn
efatisidir pheden r
 Giriftni-zde ile gittik Tercna
Pekerite perti verdik dmna
Be bir saldat idi be bin kadana
On bin idik hayta deli svri
Hartta gzyndan Yusuf Alemdr
Birisi Karlolu ol merd hnhr
Abdullah Alemdr Hak eylesin var
Hakk ceng ettiler Kahramn-vri
Sarhan-zde kahramn greydiz
Dmna saldka an greydiz
Klcndan akan kan greydiz
Ona tu nasb eyle y Br
Biri Hobaral Mustafendi
Elinde ass ejder menendi
Shib-i ecat ulem kendi
Ceng etti yd edip Perverdigr
Gznin birisi Ali Mlzm
Hazret-i Alinin cengine lzm
Cennet-i Alya oldu mlzm
Bir Dldl noksn bir Zlfikar
ehd olmak idi mutlak merm
Dmedi dilinden Tanrnn nm
kmad azndan dny kelm
ehd olunca dek gr bu esrr
Yastadr yedi kat gkler melei
Hayf gt derler arn direi
Rz u eb ederiz Haktan dilei
Hare dek ekeriz bu intizr
Cihnn ilmini toplad gitti
Bizi ulemsz koydu azm etti
Cennet-i Alda bir makm tuttu Tbibler dald sefl ser-gerdn
O makm da Fahr-i lem civr Dershne kan alar krsler hayrn
ehd olduu gn dme gmna An alamadk kfir mselmn
Cennette mjdeci gitti Rdvna Kalmad Bayburdda yoktur inkr
imdi ders okutur hr u glmna O zt- erfin fer vardr
Melekler kuatm yemn yesr Krslerde vazn yasa vardr
Mezr- erfi ziyret oldu Ders-i amm hceler r vardr
Derdli kim geldiyse ifkat buldu Edn ekirdidir bu Zihn zr
ok ibret ehline iret oldu
imdi ttiydr hk-i mezr
Sava sonrasn tasvir eden bir grnt. Kaynak: Mahmud Celaleddin Paa, Mirat- Hakikat
1877-1878
OSMANLI-RUS
(93) HARB ve BAYBURT
1877 - 1878 Osmanl Rus Savanda Hudutta Nbet Bekleyen Kahraman Askerlerimiz
Kaynak: Mithat Sertolu, 93 Harbi, Resimli Tarih Mecmuas, IV/39, 1953.
 1877-78 OSMANLI-RUS
SAVAI (93 HARB)

YILDIRAY YILDIRIM*

Sava ncesi Yaanan Gelimeler bu durum Balkan devletleri zerinden iki devletin
g mcadelesine sahne olmaktayd
smanl Devleti, XIX. yzyln balarndan itibaren
O bir taraftan Fransz htilalinin ortaya kard
milliyetilik akmlar neticesinde balayan ayrlk
Byk devletlerin, Balkan devletlerini kendi siyasi
hedefleri dorultusunda srekli desteklemeleri ve
hareketlere kar mcadele ederken, dier taraftan Osmanl Devletine kar kkrtmalar neticesinde
da lke ierisinde yaayan aznlklar bahane 1875 ylnda blge yeniden karmt.
ederek lkenin iilerine karan byk devletlerin
Osmanl Devletinin, yaad bu bunalm dneminde
mdahalesini engellemeye almaktayd. Ancak
tahtta Sultan Abdlaziz bulunmaktayd. Ancak
tm abalara ramen bu durum nlenemedii
devletin anayasal bir sisteme ihtiya duyduunu
gibi her geen gn batl devletlerin basklar
dnen Gen Osmanllar ve bu grubun siyasi
artarak devam etti. Bu basklar XIX. yzyln son
alandaki temsilcisi olan Mithat Paann almalar
eyreinde artk tehdit boyutuna ulamt.
sonucunda, 30 Mays 1876 tarihinde Sultan, tahttan
Osmanl Devleti, bu tarihlerde Balkanlarda yaanan indirilerek yerine nce V. Murad, ardndan da 31
karklklar nlemekte sknt yaamaktayd. Bu Austos 1876 tarihinde II. Abdlhamid tahta ka-
skntlarn temel kaynan zellikle Rusyann rld.
1870lerden itibaren blgede uygulad Panslavist
Devletin yaad i siyasi bunalmlardan fayda-
politikalar oluturmaktayd. Rusya ile birlikte Avus-
lanmaya alan ve Rusya ile Avusturya tarafndan
turya-Macaristan mparatorluu da blgede haki-
tahrik ve tevik edilen Srbistan ile Karada, ittifak
miyet kurma abas iinde faaliyet yrtmekte ve

Okutman, Bayburt niversitesi, Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Blm, yyildirim@bayburt.edu.tr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 43
 yaparak Bosnann Srbistana, Hersekin ise Kara- amacyla ngiltere dnda byk gleri Osmanl
daa balanmas talebinde bulundular. Osmanl Devletine kar ikna etmi ve onlardan, yaanacak
Devleti bu talebi reddedince taraflar arasnda 1 bir Osmanl-Rus mcadelesinde tarafsz kalacaklar
Temmuz 1876 tarihinde sava balad. Ancak gerek szn almt. Bu gvenceyi alan Rusya, kendisiyle
Srplarn gerekse Karadallarn savata baarsz birlikte alt byk Avrupa devleti arasnda Balkanlarda
olmas neticesinde Avusturya ve Rusyann tehditleri yaplacak slahatlar iin yeni bir protokol (Londra
sonucunda Osmanl Devleti sava sonlandrmak Protokol) imzalanmasn salad. Bu teklifler de
zorunda kald ve taraflar arasnda mtareke yapld. Osmanl Devleti tarafndan 3 Nisan 1877 tarihinde
reddedilince Rusya bir gn sonra seferberlik ilan
Mtareke imzalanmasna ramen Rusya, uluslarars
etti. Daha sonra da 19 Nisan 1877 tarihinde
bir konferans toplanmasn ve buraya katlacak alt
Osmanl Devletine kar ald sava kararn
devletin (Rusya, Birleik Krallk (ngiltere), Fransa,
Avrupa devletlerine bildirdi. 23 Nisan 1877
Avusturya, Almanya ve talya) verecei karar neti-
tarihinde de Osmanl Devletine sava ilan etti.
cesinde hareket edilmesini istedi. Konferans 23
Bylece Balkanlar ve Dou Anadolu olmak zere
Aralk 1876 tarihinde stanbulda topland. Osmanl
iki cephede 6 ay kadar srecek olan 1877-78 Os-
dileri bakan Saffet Paa bakanlnda toplanan
manl-Rus Sava (93 Harbi) balam oldu. Ayrca
konferansta Osmanl yneticileri kendilerine ne-
22 Maysta Romanya da Osmanl Devletine kar
rilecek koullarn farknda olduundan, bunun
sava ilan etti. Ardndan Srbistan ve Karada da
nne gemek amacyla, anayasann ilan edildiini
Osmanlya kar bu savaa katld.
delegelere duyurdu ve mevcut toplantnn anlamn
yitirdiini belirtti. Ancak konferansa katlanlar buna Sava balad srada Osmanl Dedvletinin Rusyaya
diplomatik bir taktik olmaktan baka bir anlam kar topraklar savunacak 287 bin askeri bulun-
yklemediler. Konferansn ikinci gn byk glerin maktayd. Bunlarn da ancak 150 bin kadar eitimli
temsilcileri aldklar kararlar Osmanl Hkmetine askerlerden olumaktayd. Ordunun subay kadrosu
bildirdi, ancak Osmanl Devleti 20 Ocak 1877 tari- da yetersiz durumdayd. Top, tfek, mermi ve ta-
hinde bu teklifleri reddetti ve ardndan da Srbistan banca gibi silahlar yeterli olmasna karn tat
ile 1 Mart 1877 tarihinde, bar yapld. aralarnda ciddi eksiklikler bulunmaktayd. Salk
personeli ve levazm ise neredeyse yok denilecek
Savan Balamas ve Gelimesi
kadar azd. Buna karlk Rus kuvvetleri zamanla
Rusya, konferanstan evvel Osmanl Devletine ya- deimekle birlikte genel olarak Balkanlarda 250
plan tekliflerin reddedilmesi durumunda tek bana bin, kuzeydouda ise 160 bin kadard. Bu kuvvetlere
harekete geeceini dier devletlere bildirmiti. daha sonra Romanyann 60 binden fazla olan or-
Bu amala Rusya, Osmanl Devletine kar sava dusu ile Plevneden sonra Srbistan da dahil olunca
amak ve blgedeki hakimiyetini geniletmek Osmanl Devleti, asker ve silah bakmndan ken-

44 Bir Hill Ugruna

)
dinden ok stn olan bir kuvvetle savamak zo-
runda kalmt.
Rus kuvvetleri 24 Nisanda harekete geerek,
Tunaya kadar ilerlediler ve buradaki Osmanl do-
nanmasn yok ettiler. Baka bir birlik ise 26-27
Haziranda Tunay geerek Nibolu ile Rusuk
arasndan Osmanl topraklarna kt. Bu k n-
lemeye alan Trk birlikleri baarsz oldu.
Ruslar, 30 Haziranda tekrar harekete geerek, 1
Temmuzda Trnova, 14 Temmuzda Gurko ve ar-
dndan Kzanl, 16 Temmuzda Nibolu ve 19
Temmuzda da nemli bir boaz olan ipkay ele
geirdiler.
Temmuz ayndan itibaren Plevneye kadar ulam
olan Ruslar, Osman Paann savunduu bu ehri
zorlamaya balamlard. Bu mcadelede Osman
Paaya bal kuvvetler, 100 bin kiiden ve 450
toptan oluan Rus kuvvetlerine kar 25 bin kii
ve 70 topla ehri savunmaya alt.
Ruslarn ilk saldrlar baaryla pskrtlnce, Rus Kafkas Cephesinde de koldan saldrya ge-
kuvvetleri takviye edilmiti. Her ne pahasna olursa
olsun mutlaka Plevnenin alnmasn dnen ar
ve bakomutanlar da buradaki ordunun banda
bulunmaktayd. Ancak buna ramen 7-11 Eyll
tarihleri arasnda Kanlkaya tabyasnda meydana
gelen arpmalarda Ruslar 3 general, 350 subay
ve 15 bin asker kaybederken, Trkler 3-4 bin civa-
rnda asker kaybetmiti. Fakat Ekim aynda Sofya
yolunun da Ruslar tarafndan kapatlmas Plevne
mdafaasn zor duruma soktu. Tamamen ember
iine alnan Osmanl kuvvetleri dardan ne yardm
alabiliyor ne de cephane, yiyecek ve salk mal-
zemesi salayabiliyordu. ehirde tutunma imkan
kalmayan Trk kuvveti 10 Aralk tarihinde, gerek-
letirdikleri huru harekatyla 150 bin kiilik Rus
kuvvetini yararak, Vid Suyunu gemeye alt.
Trk kuvvetleri muhasara emberinden ikisini
yarmay baardysa da sonuta teslim olmak
zorunda kaldlar. Bu harekat srasnda 2,500 ehit
ve 3,500 yaral verildi. Huru harekat srasnda
dizinden yararlanan ve mcadele srasnda kahra-
manca mcadele eden Osman Paaya Rus ar
ve genarelleri de sayg gstermi ve ar Aleksandr
Osman Paaya klcn iade etmiti.
Plevnede yaanan bu olay srasnda Sleyman
Paada Bulgaristan cephesinde savamaktayd ve
11 Aralkta burada ar bir malubiyet ald. Devam
eden saldrlarlar neticesinde Ruslar, 3 Ocakta
Sofyaya, 16 Ocakta Plovdine ve 20 Ocakta Edir-
neye girdiler.
Sava balar balamaz Ruslar, Dou Anadoludaki
milerdi. Bu kollar Kars, Beyazt ve Ardahan zerine
yrdler. Ardahan zerine yryen kol Batum
iin de grevlendirilmiti.
Bu plan erevesinde, Arpaay snrn aarak nce
Kazman ve ardndan da Ardahan 18 Maysta
Ruslarn eline geti. 20 Haziranda da Beyazt ele
geirdiler. Buralarn dmesinden sonra Kars ze-
rindeki bask artmaya balad ve Kars muhasara
edildi.
Ruslarn amac Kars Kalesini ele geirerek Erzurum
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 45
 zerine yrmek olduundan, Kafkas Cephesi Ayastefanos (San Stefanos) ve Berlin Antla-
Komutan Ahmet Muhtar Paa, kalede 25 bin malar
asker brakarak, Erzurum yolunu kapatmak amacyla
Temel ilkelerini Edirnede imzalanan antlamann
Soanl Dalar gerisinde Ziyin mevkiinde kuvvetlerini
oluturduu bar antlamas Ayastefanosta (bu-
toplamt. Ruslar, 25 Haziranda Muhtar Paa kuv-
gnk Yeilky) imzaland. Antlamann burada
vetlerine kar taarruza baladlarsa da taarruz
imzalanmasn Ruslar istemiti. nk buras s-
baaryla pskrtld ve Trk kuvvetleri, Ruslar
tanbulun kapsyd. Ruslar bu sayede hem Slavlara
Kars ynnde takibe balad. Trk kuvvetlerinin
hem de byk devletlere gcn gstermek iste-
ilerleyii zerine Ruslar, Karstan Gmrye ekildiler
mekle birlikte Osmanl Devletinin itiraz ve direnme
ve 1 Kasmda Muhtar Paa Karsa girdi.
gcn de krmaktayd.
Karstan ekilen Rus birlikleri yeniden takviye edi-
Osmanl Devleti ile Rusya arasnda imzalanan ve
lerek saldrya geti ve Kars yeniden muhasara
29 maddeden oluan bu antlama Rusyaya byk
edildi. Bu srada Erzuruma ekilen Trk kuvvetleri
bir stnlk salamakla birlikte kesin bir antlama
de takviye kuvvetlerle birlikte Erzurumu savunmaya
olmayp bir n bar niteliindeydi. Bylece geici
hazrlanmlard. 9 Kasmda Ruslar Aziziye Tabyasna
olan bu antlamann yerine Berlinde ngiltere,
hcm ederek buray zaptettiler. Fakat kahraman
Avusturya, Almanya, Fransa, talya ve Rusyann
Trk kadn Nine Hatunun teviki ve askeri kuv-
katlmyla gerekleen konferansta 13 Temmuz
vetlerin de desteiyle Ruslar buradan atldlar.
1878de Berlin Antlamas imzaland.
Daha nce kuatlm olan Kars ise 14 Kasmda
teslim edildi. Antlamaya gre: Srbistan, Karada ve Romanya
Osmanl mparatorluundan ayrlarak kendi bamsz
Cephelerden ve zellikle de Balkan cephesinden
krallklarn kurdular. Ayastefanos Antlamasnda
gelen kt haberler zerine Osmanl Devleti, Rus-
olduu gibi Osmanl mparatorluuna bal zerk
yaya mtareke teklif etmek zorunda kald. nk
Bulgaristan Prenslii kuruldu. Resmi olarak Osmanl
Plevnenin dmesi Edirnenin kaplarn, Edirnenin
mparatorluuna ait olan Bosna-Hersekin fiili y-
dmesi ise stanbulun kaplarn am olmaktayd.
netimi Avusturya-Macaristan mparatorluuna b-
Yaplan grmeler neticesinde taraflar arasnda
rakld. Ayrca Srbistan ve Karada arasnda kalan
31 Ocak 1878 tarihinde biri Bar Tutana, dieri
Yenipazar Sanca, resmi olarak Osmanl mpara-
ise Mtareke Szlemesi olmak zere Edirnede
torluunda kald, ama burann da filli ynetimi
iki belge imzaland. Bar Tutanada yer alan
Avusturya-Macaristan mparatorluuna brakld.
ilkeler daha sonra 3 Mart 1878 tarihinde imzalanan
Yunanistann topraklarnn geniletilmesine karar
Ayastefanos Antlamasnn esasn tekil etmek-
verildi. Bu karara dayanarak, 1881de Yunanistan
teydi.
Tesalyay ald. Giritin zerklii arttrld. Bulgar

46 Bir Hill Ugruna

)
nfusun youn olduu Dou Rumeli Eyaleti kuruldu. Antlama srasnda byk devletler arasnda tam
bir uzla salanamadndan, ortaya kan yeni
Douda Kars, Ardahan ve Batum, Batda ise Be-
durum kimseyi tatmin etmemitir. Balkan Slavlar
sarabya Rusyaya geti. Dobrucann byk blm
aradklarn bulamam ve Rusya da gl bir Slav
Romanyaya, gneyi ise zerk Bulgaristan Pren-
devleti kuramamt. Avusturya ise Bosna-Herseki
sliine brakld. Ayrca Ni, Srbistann eline geti.
ilhak edememiti. Ancak blgenin Avusturya de-
Bylece Balkanlardaki Osmanl topraklar Make-
netimine girmesi Srbistandaki ulusu duygular
donya ve Arnavutluk ile snrl kald. Osmanl
krklemiti. Dolaysyla Berlin Antlamas, Bal-
Devleti, Ermeniler iin mahalli ihtiyalarn gerektirdii
kanlardaki bunalm zemedii gibi bu tarihten
slahatlar yapmay ve bunlarn Krtlere ve erkeslere
sonra blgede iddetlenen Rus-Avusturya mca-
kar gvenliini salamay taahht etti. Bu hkm
delesi I. Dnya Savann temel nedenlerinden
daha sonra zellikle ngiltere tarafndan istismar
birini oluturmakla beraber, Avusturyann blgedeki
edilerek, Osmanl Devleti topraklar zerinde
egemenliini tesis etmek iin Srplara gzda
kendine bal devletler kurma politikasnn bir
vermek amacyla dzenleyecei askeri tatbikat s-
arac olarak kullanld.
rasnda veliahtn Srp bir milliyeti tarafndan l-
Savan Sonular drlmesi de savan fiili nedenini oluturmutur.
Berlin Antlamas, gerek Osmanl Devleti gerekse Kaynaklar
Avrupa devletleri asndan nemli sonular ortaya
Mehmet Alaaddin Yalnkaya ve brahim Ylmazelik,
karmtr. Her eyden nce bu antlama Osmanl
Yeniden Yaplanma,
Devletinin paralanma srecini hzlandrmtr.
nk bu antlama ile daha nce 1856 Paris An- Osmanl Tarihi El Kitab, (Ed. Tufan Gndz), Grafiker
tlamasnda yer alan Osmanl topraklarnn b- Yaynlar, Ankara 2012.
tnlne sayg prensibi ortadan kalkm ve dev-
Hseyin nar, Bugne Uzanan Yakna (1800-
letin geride kalan topraklarnn da paylamnn
2000), Tarihi El Kitab Seluklulardan Bugne, (Ed.
n almtr. Bunun sonucunda ngiltere ve Fran-
Tufan Gndz), Grafiker Yaynlar, Ankara 2004.
sadan boalan yeri de Almanya doldurmaya ba-
lamtr. Antlamann en nemli sonularndan biri Fahir Armaolu, 19 Yzyl Siyasi Tarihi (1879-
de Ermenilerle ilgilidir. Aslnda Edirne Bar Tuta- 1914), Alkm Yaynevi, stanbul 2010.
nanda Ermenilerle ilgili bir hkm yoktu. Fakat
Ermeni ileri gelenlerinin talepleri zerine antlamaya, Caner Sancaktar, Balkanlarda Osmanl Hakimiyeti
bu konuda hkmler konuldu ve bylece Ermeni ve Siyasal Miras, Ege
sorunu uluslararas bir boyut kazanm oldu. Stratejik Aratrmalar Dergisi, 2(2), 2011.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 47
 Oral Sander, Siyasi Tarih lkalardan 1918e,
mge Kitabevi, Ankara 2011.
Enver Ziya Karal (t.y.), Byk Osmanl Tarihi,
C.IV, TTK Yaynlar, Ankara.
Nedim pek, 1877-1878 Osmanl-Rus Sa-
va, Trkler, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara
2002.

Savatan
Bir Sahne,
Kaynak:
Mehmet
Arif Bey,
Bamza
Gelenler

48 Bir Hill Ugruna

)
 1877-1878 OSMANLI RUS (93) HARBNDE
BAYBURTLU EHTLER

SIRA ADI BABA DOUM RTBES BRL EHADET EHADET

NO ADI YER YER TARH

1 KAHRAMAN ABAN BAYBURT TEMEN 2.ALAY HARP 3/5/1293

3. TABUR MEYDANINDA
6. BLK

2 MUSTAFA HSEYN BAYBURT BAAVU 2.ALAY PLEVNE 28/09/1293

3. TABUR MUHAREBESNDE
6. BLK

3 MUSTAFA MEHMET BAYBURT TEMEN 5.TABUR ---- 13/06/1293

AA 6. BLK

4 SALH AA ---- BAYBURT TEMEN 3. ALAY ---- 20/07/1293

1. TABUR
8. BLK

5 NUH AL BAYBURT TOPU 2. TABUR ---- 13/07/1293

EFEND STEMEN 3. BLK

6 HASAN AL BAYBURT ---- 3.ALAY YAHNLER 20/07/1293

2. TABUR MUHAREBESNDE
1. BLK

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 49
Erturul Frkateyni
ERTURUL
FIRKATEYN
FACASI
VE BAYBURT
Ertugrul Frkateyni Personeli Tokyo'da
 ERTURUL
FACASI

ESAT AKTA*

smanl sava gemisi olan Erturul frkateyninin adamna Japon imparatoru tarafndan nianlarla
O Japonyada Wakayamann Oima Adas ak-
larnda 1890 ylnda frtnaya yakalanarak batmas
hediyeler gnderildi. Sultan ise buna karlk Os-
manlnn en byk nianyla birlikte eitli hediyeler
ve 600e yakn ehit vermesi olayna Erturul Fa- gndermek istedi. Ancak bunun iki devlet arasndaki
cias denmektedir. ilikilerin gelitirilmesi olarak alglanmamas iin
seyahatin sebebi, Deniz Harp Okulu rencilerinin
Osmanl Devleti ile Japonya arasnda 19. yzylda
eitim gezisi eklinde gsterildi. Ayn zamanda
dorudan bir mnasebet yoktu. Ancak Rusyann
Erturulun Japonyaya gnderilmesi, Rusyay ok
boazlara hkim olup Akdenize inmek ve ayn
rahatsz etmezken ngiltereye kar bir tedbir
ekilde douda da Japon Denizine hkim olmak
nitelii de tamaktayd. Bunun ilk faydas, ngiliz-
istemesi, bu iki lkeyi birbirine yaklatrd. Japonya
Rus dengesinin bozulmamasdr. kincisi de Osmanl
asndan boazlarn Rusyaya kapal tutulmas ge-
aleyhinde yaplan hilafet kampanyasna ngilizler
rekiyordu. Japon mparatoru Meiji (Mikado)nin
tarafndan verilen destee bir cevap olacakt. Zira
amcas olan Prens Komatsu Akihito, 1887 ylnda
Erturul, ngiliz smrsnde olan Hindistan Ms-
Avrupa gezisinden dnte stanbulu ziyaret etmek
lmanlar tarafndan youn bir ilgi ve sevinle
istedi. Politik adan iki devlet arasndaki iliki,
karlanacakt. Erturulun Japonyaya 11 ay gibi
Sultan II. Abdlhamid iin de nemli grldnden
uzun bir srede ulamas, bu ziyaretin amacnn
Japon prensi kabul edilerek iyi bir ekilde arland.
sadece Japon Prensinin ziyaretine karlk iadeiziyaret
Prens Komatsunun Japonyaya dnnden sonra
olmadn gstermektedir. Osmanl Sanca, Kzl-
Sultan II. Abdlhamid ve birok Osmanl devlet
deniz, Hint Okyanusu ve Japonya sularnda dalga-

Yrd. Do. Dr., Bayburt niversitesi, nsan ve Toplum Bilimleri Fakltesi, Tarih Blm,
esataktas@bayburt.edu.tr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 53
 landrlarak Osmanlnn buradaki Mslmanlar ze-
rindeki etkisi ve bu Mslmanlarn Osmanlya
olan sempatisi Batya gsterilmek istenmiti.
Japonya seyahati iin Erturul frkateyninin gnde-
rilmesine karar verildi. Bu sava gemisi, Sultan
Abdlaziz dneminde ina edilip 19 Ekim 1863
tarihinde denize indirilmiti. Abdlaziz dneminde
Dnyann ikinci byk deniz gc olan Osmanl
Donanmas, II. Abdlhamid dneminde 93 Har-
binden sonra uzun sre hareketsiz bekletildi.
Buna birka sebep gsterilse de en kuvvetlisi, sz
konusu donanmann byk masraflarla oluturulmu
olmasna ramen 93 Harbinde hibir varlk gs-
terememesiydi. Zira devlet ekonomisi iyi durumda
deildi, donanmann ayakta tutulmas da yine
ciddi bir harcamayla mmkn olabilirdi. Kalifiye
teknik personele de sahip olmayan II. Abdlhamid,
bu donanmadan faydalanamam ve tekrar para
sarfna gerek grmemiti. Ayrca donanma, ngiliz
ve Franszlar da Osmanlya dman ediyordu. Bu
sebeple Erturul, modern olarak ina edilmise
de uzun sre demirli kaldndan rmt. Ge- gnderdii hediyelerle nianlar takdim etti.
minin Japonyaya gidemeyeceine dair sylentiler
de vard. Bu durum, padiahn da kulana gitti ve
II. Abdlhamid, geminin arzalarna dair duyduu
sylentileri Bahriye Nazrna sordu. Ancak Hasan
Hsn Paa, bunlarn dedikodu olduunu syleyerek
saray yanltt.
Erturul Frkateyni, hazrlklarn tamamlayarak
Albay Osman Bey komutasnda 14 Temmuz 1889
tarihinde stanbuldan hareket etti. inde bulunan
mrettebat konusunda kaynaklar, 593 ile 655 ara-
snda deien rakamlar vermektedir. Erturulun
54 Bir Hill Ugruna
)
mrettebat komuta kademesinin dnda 40
subay, 12si Deniz Harp Okulu rencisinin de bu-
lunduu ustalar ve erlerden olumaktayd. stan-
buldan hareket eden Erturul, Sveyte bir kazaya
urad ve burada tamiri iin bekledi. Buradan
Cidde ve Adene urayarak Ekim sonunda Bombaya
ulat. Bombayda bir sre kalan Erturula blge
Mslmanlar tarafndan byk ilgi gsterildi. Ar-
dndan Kolombo ve Singapura ulaan Erturul, le-
vazmat tedariki ve hava artlar sebebiyle burada
drt aydan fazla kald. Singapurda da Mslmanlar
tarafndan Erturula ilgi yine bykt. Bu srada
Osman Beyin Tugenerallie ykseltildii haberi
de geldi. 22 Mart 1890 tarihinde Singapurdan
hareket eden gemi, Fransz smrgesindeki Saygon
zerinden 26 Nisanda Honkonga, 22 Maysta
Nagasakiye, 26 Maysta Kobeye ve 7 Haziranda
da Yokohamaya ulaarak Japonyaya gidi yolcu-
luunu tamamlad. Japon Prensi tarafndan karlanan
Osman Paa ve heyeti, mparator Mikado ile g-
rerek Sultan II. Abdlhamidin mektubunu ve
Yokohamada bir ay kalmas planlanan Erturul
Frkateyni, burada 3 aydan fazla kald. Zira ehirdeki
kolera salgn Erturul mrettebatna da sirayet
etti ve koleradan 36 kii hastalanrken 12 kii
hayatn kaybetti. Bu sebeple gemi bir aydan fazla
karantinada tutuldu ve stanbula dn iin ancak
15 Eyllde yola kabildi. Gecikmeyle mevsim
artlar da deimi byk tayfunlar yaklamt.
Japonlar yola klmamas konusunda srarc oldularsa
da Osman Paa, Artk emir kmtr. diye bu
neriyi dinlemeyerek verilen emre sadakat gsterdi.
Yola kmadan bu olumsuz durum gz nnde tu- srar zerine kurtulanlar, Japonyann iki sava ge-
tularak uygun bir gzergah belirlenmiti. Erturul, misiyle 2 Ocak 1891 tarihinde stanbula getirildi-
daha yolculuun ikinci gnnde 16 Eyll 1890 ak- ler.
am Kobeye giderken Kashinozaki fener kulesinden
Kazadan kurtulanlarn says 69 olsa da Erturul
8 kilometre uzakta arza yaparak iddetli rzgar
ehitlerine dair kaynaklarda farkl bilgiler verilmekte
ve dalgann etkisiyle kuleye doru srklendi. Ka-
ve ehit saysnn 540 ile 587 arasnda olduu
yalklara arpan geminin arkas paraland ve gemi
ifade edilmektedir. Bu faciann meydana gelmesiyle
batt. Kuledeki grevliler, yara bere iinde dillerini
birlikte Japon hkmeti ve evredeki kyller ta-
de anlayamadklar bir yabancy grdler ve rafndan youn bir alma gerekletirilmiti. Os-
bylece olaydan haberdar olundu. Acil bir kurtarma manl Devleti, Japonlarn kurtarma almalarna
almas balatan yetkililer ve evredeki kyller, karlk minnettarln gstermek amacyla Japon
ellerinden geleni yaptlar. Kazadan 69 kii sa idareci ve kyllerine 3.000 yen ile eitli rtbelerde
olarak kurtarlabildi. Kazazedeler, ky evlerinde nian ve madalyalar gnderdi. Ayrca Erturul e-
arlandktan sonra Rensho Tapnana yerletirildiler. hitleri iin kazann meydana geldii yerde bir
69 kazazedenin 22sinin salk durumu iyiydi, abide yaptrld. Bu elim kazann yaanmasndan
16s ar olmak zere 47si yaralyd. Blgeye ya- sonra Erturul ehitleri iin her sene anma trenleri
rallarn tedavisi iin doktor ve salk malzemesi dzenlenmektedir. lk anttan sonra 1929da Trk-
gnderildi. Biri imam olmak zere iki kii de kimlik Japon Ticaret Komitesi tarafndan ve 1937de de
tespiti iin kaza yerinde brakld. Cenazelerin bir Trk Hkmeti tarafndan iki ant daha yaptrld.
ksm zorlu hava artlarna ramen karlabildi ve Osmanl hkmetince Erturul Faciasnda ehit
ilk karlan drd Kastino mezarlna gmld. olanlarn ailelerine yardm kampanyas dzenlendi,
Dierleri ise fener kulesinin bulunduu mahallenin ayn zamanda Japonyada da yardm toplanarak
mezarlna defnedilerek burada cenaze treni stanbula ulatrld. Trk-Japon dostluunun temeli
yapld. Osman Paann cansz bedenine ulala- olan Erturul Facias, Trklerle birlikte Japonlar da
madysa da bu mezarlkta simgesel olarak ona da kedere bodu. Olay zerine Erturul ve ehitleri
yer ayrld. iin atlar yakld ve iirler yazld. Bunlardan biri
de Daikichi Izumi tarafndan kaleme alnan aadaki
Olaydan haberdar olan Alman Konsolosluu, Kobe
iirdir:
Limannda bulunan Wolf isimli sava gemisini olay
yerine gndermek istediini bildirdi. 20 Eyllde Gne hznle batt.
Wolf, olay yerine gelerek hayatta kalanlar Kobeye Uzakta bir yldz parlyor,
gtrd. Wolfun kurtarma almasna karlk Rus Deniz ok azgn.
sefiri, kazazedelerin Rusya araclyla stanbula Beyaz antn glgesi karanla dyor.
gnderilmesini teklif etti. Ancak Japon imparatorunun Sonsuz teessrle dua ediyoruz,

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 55
 Ruhlarn huzuru iin;
O cesur gemicilere ve anl Erturula.
O lgn frtnada,
Kaybolan harp gemisini yutan dalgalar,
O geceki gibi yksek.
Ne ac, biz artk gemiyi gremiyoruz.
Kumano blgesinde Koshino sahillerinde
Faciann balklar yerini gsterirler.
Ve o gecenin korkun amansz
Frtnasn hep anlattlar.
Acsn kalbimizde duyacaz her zaman
Seneler gese bile.
Erturulu biz asla unutamayacaz,
ocuklarmza her an anlatacaz onlar. (kaynak:
Dilek etinda)
Hakan Ylmaz, Trk Tarih ve Edebiyatnda Erturul
Frkateyni: Tarih lmi Asndan Bir Muammann
Tahlili, Akademik Tarih ve Dnce Dergisi, C. 2,
S. 7, Aralk 2015.
Kaori Komatsu, Erturul Facias (Bir Dostluun Do-
uu), Turhan Kitabevi Yaynlar, Ankara 1992.
Nobuo Misawa, Erturul Facias zerine Japon
Mahalli darecilerin Yazmalar ve Kurtarma al-
malar, Trklk Aratrmalar Dergisi, S. 20-Prof.
Dr. Mcteba lgrele Armaan-II, 2008.
Talat zdoan, XIX. Yzyln kinci Yarsnda Osmanl
Donanmas ve Erturul Facias, Askeri Tarih Ara-
trmalar Dergisi, 15 (29), 1990.

Kaynaklar
Arif Behi zcan, Batllama Dneminde Osmanl
Devletinin Dou Politikalar, Tarihin Peinde Ulus-
lararas Tarih ve Sosyal Aratrmalar Dergisi, S. 8,
2012.
Arif Behi zcan, Batllama Dneminde Osmanl
Devletinin Dou Politikalar, (Yaymlanmam Dok-
tora Tezi), Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Ens-
tits, Konya 2011.
Dilek etinda, Trk Edebiyatnda Erturul Frkateyni
Facias, Turkish Studies, 11/4, 2016.
Erol Mtercimler, Erturul Facias, 21 Yzyla Doru
Trkiye-Japonya likisi, Alfa Yaynlar, stanbul 2010.
F. ayan Ulusan ahin, Trk-Japon likileri (1876-
1908), Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 2001.
Tokyo Erturul ehitlii Ant

56 Bir Hill Ugruna

)
 ERTURUL FIRKATEYN EHTLERMZ

SIRA ADI BABA DOUM RTBES EHADET EHADET

NO ADI YER YER TARH

1 AL MEHMET BAYBURT ER KUMOTO 15/09/1890

AIKLARI

2 VEL KR AHMET BAYBURT ER KUMOTO 15/09/1890

AIKLARI

3 ERF BRAHM BAYBURT ER KUMOTO 15/09/1890

AIKLARI

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 57
Eski Bayburttan bir manzara.
1895 ERMEN
OLAYLARINDA
BAYBURT
Kaynak: eophile Deyrolle, Voyage dans le Lazistan et l'Armenie, 1869.
 1895 ERMEN OLAYLARINDA
BAYBURTLU EHTLER

YUNUS ZGER*

smanl Devleti, farkl unsurlar bir arada huzur
O ierisinde yaatmak iin millet sistemi ad
verilen bir ynetim anlay benimsemi ve bunu
uzun yllar devam ettirmiti. Ancak 1789da mey-
dana gelen Fransz htilalinin ortaya att milli-
yetilik ilkesi, imparatorluk karakterli btn byk
devletleri olduu gibi Osmanl Devletini de derin-
den sarsmtr. Koalisyon savalar sonrasnda Avus-
turya ile Fransa arasnda 17 Ekim 1797de Campo
Formio barn imzalannca Adriyatikteki Yedi Ada
Fransz igali altna girmi ve bylece Fransa Os-
manl ile snrda olmutu. Tabi bu durum Napol-
yonun emperyal duygularn harekete geirmi ve
ihtilal fikirleri Balkan topraklarna sramtr. htilal
sonras Avrupa haritasnn yeniden izildii 1815
Viyana Kongresinde Osmanl Devletiyle ilgili prob-
lemler ark meselesi olarak tanmlanmtr.
1828-1829 Osmanl-Rus sava ardndan imzalanan
1829 Edirne Antlamasyla Yunanistan bamsz-
ln ilan etmitir. Bu durum Osmanlnn i dina-
miini derinden sarsm ve dier unsurlara domino
etkisi yapmtr.
1852de Fransada imparatorluunu ilan eden III.
Napolyon, selefleri gibi ihtilal fikirlerine byk des-
tek vermitir. Byk Osmanl tarihisi Ahmed Cev-
det Paann ifade ettii gibi teden beri devlete
isyan eden kavimler, hkmetlerin cebri kuvvet-
leriyle itaat altna alnrlard. Ancak III. Napolyon
bunu ortadan kaldrd. nk Napolyon bir h-
kmetin kendisini istemeyen bir kavmi terk etmesi
lazm gelir eklinde yeni bir kaide getirmitir.
Fransann getirdii bu yeni anlay, imparatorluk-
larn zlmesini daha da hzlandrmtr. zellikle
1877-1878 Osmanl-Rus harbi ve ardndan imza-
lanan Ayestefanos ve Berlin Antlamalar, Osmanl
iin sonun balangc olmutur. Ermenilerin yaad
yerlerde slahat yaplmas talebinin antlamada yer
almas, Ermeni sorununun uluslararas problem ha-
line gelmesine neden olmutur. ngiltere ve
Rusyann da desteini alan Ermeniler, Hnak ve
Tanak adl rgtler kurarak Osmanldan ayrlma
politikasn yrrle koymulardr. 1890da Erzu-
rum olay ve stanbul Kumkap baskn yaplm,
1895te seslerini batl devletlere duyurabilmek
iin Babli yryn icra etmilerdir.
Sultan II. Abdlhamidin iktidarda olduu 1895 se-
nesinde stanbulda Ermeni hadiseleri ortaya km
ayn zamanda Anadolunun pek ok ehrinde de

Do.Dr., Bozok niversitesi Tarih Blm retim yesi, yunusozger@yahoo.com

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 61

rgtler marifetiyle kargaa karlmtr. Bayburtta
ilk Ermeni olaylar da aynen bu tarihte blgede
yaanan vakalarn bir halkas eklinde tezahr et-
mitir.
Yzlerce yldr Bayburtta bir arada ve iyi komuluk
ilikileri kurarak yaayan Trkler ve Ermeniler bu
tarihten sonra bir arada yaama azmini kaybet-
milerdir. Bayburt olaylar, stanbulda yaayan Er-
meni bykleri tarafndan organize edilmitir. rgt
liderleri, rgte fedai yazarken isiz, parasz ve
eitim seviyesi dk insanlar zerine younla-
mtr. zellikle Bayburttan stanbula alp para
kazanmak iin giden gurbeti Ermeniler, potansiyel
fedai olarak grlmtr. Cemiyet nderleri, bu tr
insanlarn zaaflarndan istifade etmiler ve onlar
yaadnz yerlerde olaylar karrsanz bamsz
Ermenistan devleti kurulacak fikrine inandrm-
62 Bir Hill Ugruna
)
Ermeni Millet Birlii Bildirisi
Vatann seven kardalar! Millet sevgilisi iin ve bizim
vatan iin sair biraderlerimiz dkt kan iin. Sizlerden
be lira matlup ederim. midimiz var ki bu ie girmek ve
sair karndalarmza rnek olmak iin ve bir de mil-
letimizin borcunu eda etmek iin sizden matlup olunan
naiz mebla eda etmek ve bunun mukabilinde alacak-
snz bir ilmhaber. Lakin Allahtan inayet alacaksnz.
Nasl ki bundan birka gn mukaddem sizlere ilan olun-
mutur. imdi sizlere ihtar ederim ki umum Ermeni
lazmdr ki kendi borcunu eda eylesin.
Ermeni Milleti Birlii 7 Eyll 1895
BOA. .AS. nr.16/64.
lardr. Yine onlarn safiyane dini duygular istismar
edilmi ve fedai yazdklar kiileri, ncil zerine ye-
min ettirmilerdir. Dini ve milli deerlere atfta
bulunarak parasal destek istemilerdir. Fedai ola-
caklara maa balanacan bile sylemilerdir.
Her eyden nemlisi baz byk devletlerin bu
yolda kendilerini desteklediklerini de zellikle vur-
gulamlardr. Btn bu abalar sonunda fedai ya-
zlmak istemeyenleri lmle tehdit etmilerdir.
Olaylarn Bayburt ayan ise Bayburt Ermenilerin-
den Aababayan Haator ve kardeleri Ohannes
ve Arakil Efendiler organize etmilerdir. Bir askeri
tekilat gibi rgtlenen cemiyet, yelerine mira-
laylk ve binbalk rtbeleri vermilerdir. Kylerdeki
mensuplarna ise avuluk ve neferlik rtbeleri
taltif etmilerdir. ye saylarnn niceliini nem-
semeyen rgt yneticileri, azdan az, oktan
ok telefat olur ve neticede nemli olan Ermeni-
lerin ama ve arzularnn ortaya kmas ve hk-
met daireleri tarafndan Ermeni memurlarnn faa-
liyete getiklerinin grlmesi felsefesini
harekete geirmilerdir. Amalar lkenin her ye-
rinde Ermeni fedailerin harekete getiini duyur-
mak olarak belirlemilerdi. Propagandalarn gn-
dzleri mezarlklar gibi tenha yerlerde geceleri ise
kahvehanelerde yrtmlerdir. Yaplan hazrlklar
sonrasnda klk-kyafet deiiklii yaparak, isim-
lerini Mslman adlarna evirerek kamufle olma-
larn salamlar ve bir sre sonra eyleme ge-
milerdir.
lk olarak bir grubu Bayburta bal Lsunk (Yayla-
pnar), Everek (rence) ve Lipana (Yaylalar) ky-
lerine basknlar dzenlemitir. Bir baka grup ise
itanos (Srakayalar ky) kynde eylem yapm-
tr. Ermeni olaylarnn yaand dier kyler ise
Pigeyi (Ballkaya ky), Harort ( Kratl) ve Hadrek
(Balkaynak ky) kyleri olup zellikle yaanan
Hadrek ky baskn barda taran son damla ol-
mu ve olaylar Bayburt merkeze sratmtr.
Ariv vesikalarna gre Laz kyafeti giymi bir grup
Ermeni fedaisi, Hadrek ky yolundan geecek
olan posta arabasn vurmak zere plan yapm ve
kprnn altna saklanarak arabann kprden ge-

ane Tezkeresi

Vatanperver Ermeni Birader!

Ermeni milletinin ve bizim mukaddes vatann hals namnda dier
karndalarmzn ecaatleri ve dkt kan mukabilinde vatanper-
verliiniz iin adleten ve merhameten be lira-y Osman tahsis ol-
unmutur. bu teebbsat- mukaddeseye hissedar ve dier
biraderlerine emsal olmak ve mamah milletime olan vazifenizi
ikmal itmek iin sizden matlubumuz olan u czi miktar mebla
bize gnderebileceinize asla phe etmeyiz. Mebla- mezbrun tes-
limine emin olmak iin mhrl bir ilmuhaber alacaksnz ve karben
Hak Teala tarafndan daha byk mkfatlara nail olacaksn. Birka
gn mukaddem size tebli olduu gibi imdi de her bir Ermeni kendi
vazife-i mukaddesesini tanmtr. Ve eer azad olmay gzle grmek
dilemise bu vazifesini ikmal etmelidir.
7 Eyll 1895 Ermeni htill Memuriyetinin Ksanta ubesi
BOA. .AS. ne.16/64.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 63
 ii srasnda saldrda bulunmulardr. Burada ya-
anan arbedenin Bayburtta duyulmas, zaten ger-
gin olan ilikileri koparm ve Mslman halk ara-
snda korku, panik ve heyecan oluturmutur.
Bayburt kaza merkezindeki olaylar Ermeni nfusun
youn olduu ingah Mahallesinde ba gster-
mitir.
Bayburt ehir merkezinde ortaya kan Ermeni
olaylarnn balangc hususundaki bilgiler u e-
kildedir: Bayburt Polis komiserliinden alnan 3 Ka-
sm 1895 tarih ve 29 numaral tahrirat ile Emniyet
komiserliinden Zaptiye Nazr Nazm Paaya gn-
derilen kaytlara gre; Bayburt Ermeni olaylar 14
Tern-i evvel 1311 /26 Ekim 1895 Cumartesi gn
saat 4.00 sralarnda ehrin kuzey ve gney taraf-
larnda meskn Ermeni mahallesinden el silah
atlmas zerine balam ve kasaba karmtr.
Askeri birlikler ve hkmet kuvvetleri olay nle-
meye almlarsa da, vaka saat 10:30a kadar
devam etmitir.
Bayburt kumandan Mirliva Salih Zeki Paa ve kaza
kaymakamnn mtereken Erzurum valiliine gn-
derdikleri telgrafta ise; olaylarn yine ayn tarih ve
gnde balad belirtilmekle beraber, balang
saati olarak 4:30 gsterilmitir. Burada da olayn
yine Ermeni mahallesinden 7-8 el silah atlmas
ile balad ve bunun zerine Mslman halkn
hemen dkkanlarn kapatarak, kendilerini muha-
faza iin silahlarna sarldklar beyan edilmektedir.
Karklk esnasnda dkknlarn henz kapatan bir taknlk yaplmasnn n alnmak istenmitir.
Mslmanlar, sokaklarda Ermeniler tarafndan l-
drlm olan Mslmanlar grnce, akna dn- Yakn kylere giden baz fedailerin tahrikleriyle,
mler ve onlar da ate etmee balamlardr.
Bylece Bayburt ehir merkezinde byk bir kar-
gaa kmtr.
Blgede slahat almas iin Osmanl hkmeti
tarafndan grevlendirilen akir Paa da, Bayburt
olaylarnn balangcn ayn dorultuda ifade et-
mekte ve olay u ekilde tasvir etmektedir: Dn
sabah Ermeni mahallesinden gzar eden 3-4 Ms-
lman zerine birka el tfenk ve tabanca atlmas
zerine kasabada tfenk sesini iiten Mslmanlar
dkknlarn sed ile hanelerine koarak eslihalarn
hamilen ktklarnda zikrolunan Mslmanlar Er-
meniler zerine hcum edip tarafeynden silah atl-
maa balanldndan kasaba derunu maher ma-
halline dnm ve akama kadar imtird ederek
gerek slam ve Hristiyan dkknlar krlm baz
mahallelere ate verilerek bir hayli hasar icra olun-
mu olduu kaymakamlk tarafndan gelen telgraf
namede beyan olunmutur. akir Paa durum
tespiti yaptktan sonra, olaylar tam manasyla tah-
kik ettirmek istemi ve olaylarn nne neden ge-
ilemediinin aratrlmas iin topu binbas Asaf
Bey ile hukuk mektebi mezunlarndan Hayri Beyi
vukuatn ertesi sabah derhal Bayburta gnder-
mitir.
Bayburtta kan karklk zerine, derhal polis kuv-
vetleri ve nizamiye askeri birlikleri olay nlemee
almlardr. Ancak Ermeniler isyana devam et-
tiklerinden ehir adeta bir muharebe meydanna
dnmtr. Askeri tedbirlerin yan sra, telkin edilen
nasihatlerin de etkisiyle saat 11:00 sularnda Ms-
lman halkn sakinlemesi salanarak, silah sesleri
kesilmitir. Bundan sonra devriyeler gezdirilerek,
Kargaa srasnda birka dkkn da yamalanmtr.
yola kan civar kyler Mslman ahalisinin ehre
girmesine engel olunmaya allmsa da, mevcut

64 Bir Hill Ugruna

)
askeri kuvvet yetersiz kaldndan buna engel olu-
namamtr. Yine yakn kylerde yaayan Ermeni-
lerden 400 kiilik bir grup da Ergi kynde toplan-
mlar ve hep birlikte ehre hcum etmeye
almlardr.
Yaplan tahkikat sonucunda Bayburt olaylar esna-
snda her iki taraftan da l ve yarallar olduu
grlmtr. Olay esnasnda Osmanl askerlerinden
2 kii ehit olmu ve 1 kii de yaralanmtr. Sivil
Mslman halktan ise 8 kii ehit olmu ve 11
kii de yaralanmtr. Kargaada Ermenilerden 170
kii lm ve 35 kii de yaralanmtr. Olaylar ksa
srede kylere de srad ve tam tespit edileme-
mekle beraber Bayburt Kaymakamlnn verilerine
gre, Bayburt ve kylerinde kan Ermeni olayla-
rnda Mslmanlardan 16 erkek, 1 kadn hayatn
kaybetti. Bu olaylarda 22 kii de yaraland.
Organizeli ve planl bir ekilde balayan Bayburt
hadisesi sonrasnda devlet otoritesi kendisini bl-
gede hissettirerek gerekli tedbirleri almtr. Olu-
turulan tahkik heyetinin raporlar dorultusunda,
blgede skynetim ilan edilmi ve sulularn yar-
glanmas iin divan- harp tekil edilmitir. Yaplan
yarglamalar sonunda sulular iledikleri sulara
ya da olaylara dahiliyet derecelerine gre eitli
cezalar almlardr. Cezalar karlan irade-i seniyye
dorultusunda uygulamaya konulmutur. Ancak bu
durum Avrupa devletlerinin elilerini olduka ra-
hatsz etmitir. Sefirlerin srekli basklar sonucu,
bir durum deerlendirmesi yapan Osmanl idaresi,
geni kapsaml bir af ilan etmek zorunda kalm
ve Bayburt olaylar msebbipleri bu af kapsamna
dhil edilerek serbest braklmlardr.
Osmanl hkmeti, tarihi boyunca pek ok olayda
olduu gibi, Ermeni isyanlarnda da, isyanclarla,
bu isyana karmayan halk birbirinden ayrt et-
mesini iyi bilmitir. Yani btn Ermenileri asi olarak
grmemi, bunu yarglama srecinde de gster-
mitir. Devlet baba efkati ile meseleye yaklaan
hkmet, isyan srasnda asilerle birlikte ailelerinin
de zarar grdklerini tespit ederek bunlara yardm
etme ihtiyac duymutur. Bayburt hadisesinde,
olaylara karmad halde dorudan ya da dolayl
ynden zarar gren ailelere ve olaya karan kii-
lerin aile bireylerine devlet tarafndan ksa ve uzun
vadeli olmak zere trl yardm yaplmtr. Ksa
vadeli olarak ekmeklik zahire yardmnda bulunan
hkmet, madur ailelerin yeniden retim faali-
yetlerine katlmasn salamak zere de uzun va-
dede tohumluk zahire ve zirai alet yardm yapm,
ziraat bankasndan kredi almn kolaylatrmtr.
Bylece yaanan tatsz hadisenin yaralar sarlmaya
allmtr.
Kaynaklar
Yunus zger, 1895 Bayburt Ermeni Olaylar, stanbul
2007.
Fahir Armaolu, 20. Yzyl Siyasi Tarihi 1914-1995,
19. Bask, Tima Yaynlar stanbul 2014.
Ahmed Cevdet Paa, Ma rzt, (Yaynlayan: Yusuf
Halaolu), stanbul 1980.
Vahdettin Engin, II. Abdulhamid ve D Politika, s-
tanbul 2005.
Hseyin Nazm Paa, Ermeni Olaylar Tarihi, II, Ba-
bakanlk Osmanl Arivi Yaynlar, Ankara 1998.
Ariv Belgeleri
BOA. Y.EE, nr. 81/16.
BOA. Y.EE, nr.81/12.
BOA. Y.MTV, nr.287/29.
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 65
Trablusgarp, 1912
TRABLUSGARP
SAVAI VE
BAYBURT
Trablusgarpta Trk Askeri:
Yerde oturanlar (Sadan sola): Svari Yzbas Reit Bey, Piyade Mlazm Murat Bey, Erkan- Harbiye
Yzbas Nuri Bey, Derne Kumandan Erkan- Harbiye Binbas Mustafa Kemal Bey, Jandarma Blk
Kumandan Ali Bey, gnll mcahit Meclis-i Ayan ktiplerinden Saadettin Bey. Ayakta pantolonlu zevat;
Sa kedeki Topu Yzba kr Bey, sol taraftaki Topu Mlazm Sadk Bey (yl 1912)

YILDIRAY YILDIRIM*
uzey Afrikada bulunan Trablusgarp, XVI. yzyln
K ikinci yarsnda Osmanl Devletinin hkimiyetine
girmi, Cezayir ve Tunus ile birlikte Garp Ocaklarn
oluturmutu. Trablusgarp savann balad 1911
ylndan nce ise bu ktadaki Msr, Cezayir, Fas ve
Tunus elden km ve son toprak paras olarak
bu blge kalmt. Dolaysyla 1911 ylnda Osmanl
Devletinin Kuzey Afrikadaki son toprak parasn
Trablusgarp oluturmaktayd.
Sava ncesi Yaanan Gelimeler
XIX. yzyln ortalarna gelindiinde Bat ve Orta
Avrupada ulusal birliini kuramam ve merkezi
bir hkmet oluturamam bir tek Almanya ve
talya kalmt. Bu tarihlerde Almanya ve talya
yarmadas Fransa ile Avusturya-Macaristan m-
paratorluunun etkisi altnda bulunmaktayd. Do-
laysyla talya ve Almanya siyasi birliklerini ger-
ekletirebilmek iin bu devletlere kar mcadeleye
Okutman, Bayburt niversitesi, Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Blm, yyildirim@bayburt.edu.tr.
TRABLUSGARP
SAVAI
giritiler ve talya, 1870 ylnda Piyemonte nder-
liinde, Almanya ise Prusyann nderliinde 1871
ylnda siyasi birliklerini gerekletirmilerdi. talya
birliini tamamladktan sonra artan nfusuna yer-
leme ve i imknlar bulma ile sanayisinin ham-
madde ve pazar ihtiyacn karlama ynnde po-
litikalar retmeye balad. talya bu amalarla d-
nemin dier gl devletleri gibi smrgecilik faa-
liyetine giriti. Bu amala ilk olarak 1896 ylnda
Habeistan (Bugnk Etiyopya) zerinde smrgecilik
faaliyete girimi, ancak bu giriiminde baarsz
olmutu. Ardndan talya, XX. Yzyln balarnda
artk iyice zayflam olan Osmanl Devletinin top-
raklarna ynelmeye karar verdi. Bu tarihlerde
blgede ngiltere ve Fransa gibi byk gler bu-
lunduundan, mekik diplomasisi takip ederek nce
Avrupal devletlerden destek almaya alt. Byk
devletlerden ald izin sonucunda talya, bu emel-
lerini gerekletirmek amacyla Trablusgarpa nce
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 69
 gmen gndermeye balad ve orada ekonomik
nfuz elde etmeye alt.
Savan Balamas ve Gelimesi
talyann Trablusgarpa kar harekete gemesi iin
1911 ylnda artlar olumaya balam bulun-
maktayd. talya, bir yandan Trablusgarp ele ge-
irmek amacyla Avrupal devletler nezdinde giri-
imlerde bulunurken, dier yandan askeri hazrlk-
larn da tamamlamaya alyordu. I. Dnya Sava
ncesinde yaanan bloklamalardan dolay byk
devletlerin talyay kar tarafa itmemek iin bu
konuya ses karmadklar anlalmaktadr. Hazrlklar
duyan Osmanl Devleti, Roma sefirine durumu
sormu, ancak hazrlklarn Habeistan iin olduu
cevabn almt. Bu durum Osmanl Devletinin
tedbir almasn engellemiti. talya hazrlklarn
tamamlaynca, 28 Eyll 1911 tarihinde Trablusgarp
iin yerine getirilmesini istedii talepleri ieren 24
saatlik bir notay Osmanl Devletine iletti. Bu
notada Osmanl Devletinin Trablusgarp ve Bingaziyi
uygarlktan geri brakt, buralarn kemeke iinde
olduu, Osmanl asker ve memurlarnn talyanlara
olduu gibi dier yabanclara da kt muamele
yapt, btn bavurmalara ramen Osmanl Dev-
letinin bu durumu zmedii ve bu sebeplerden
dolay da talyann Trablusgarp ve Bingaziyi igal
etmeye karar verdii belirtilmektedir. Ayrca Osmanl
Hkmetinin bu igale kar direnme gstermemesi
iin Trablusgarptaki grevlilere de gerekli emirlerin
verilmesi istenmekteydi.
Osmanl Devleti ise ayn gn verdii cevapta, id-
dialarn geersiz olduunu belirterek bunu reddet-
miti. Ayrca Osmanl Devleti, toprak btnl
ihlal edilmeksizin, talya ile iyi ilikilere nem ver-
diinden, grmelere hazr olduunu da belirtmiti.
Aslnda talyann bu notayla amac taleplerin kar-
lanmas deil sava iin gerekli bahanenin olu-
masyd. Gerekli hukuki dayana elde ettiini d-
nen talya, Osmanl Devletinin konuyu grme
taleplerini dahi duymazdan gelerek, hibir dayana
olmayan nedenlerle ertesi gn sava balatt ve
4 Ekimde Trablusa asker kard.
Sava balad srada Trablusgarp savunmasz du-
rumdayd. Her eyden nce talyann askeri bir
harekta giriecei tahmin edilmediinden gerekli
askeri hazrlk yaplmamt. Aslnda 1908den iti-
baren burada 23.500 kiilik bir kuvvet bulunduru-
luyordu. Ancak Yemen syan srasnda bu kuvvetin
20.000i Yemene gnderilmiti. Osmanl Devletinin
Trablusgarp savunmak iin blgeye karadan asker
gndermesi de mmkn deildi. nk dorudan
bir kara balants olmad gibi ngilterenin elinde
bulunan Msrdan asker geirmek de imknszd.
Ayrca bu dnemde Osmanl donanmas hayli
zayf ve Ege Denizinde de talyan Donanmas
hkim olduundan deniz yoluyla da asker sevkiyat
mmkn grlmemekteydi. Bu nedenlerden tr
blgenin savunulmas amacyla, Tunus ve Msrdan
blgeye gizli olarak bir miktar silah ve malzeme
gnderilebildi. Osmanl Tekilat- Mahsusas da
baz komutanlar, Arap tccar ve seyyah klyla
blgeye gndermekteydi. Bu ekilde blgeye giden
Kurmay Kolaas Mustafa Kemal, Fethi Bey, Albay
Neet Bey ve Kurmay Binba Enver Bey, orada
etkin olan gruplarla temasa geerek bir milis

70 Bir Hill Ugruna

)
kuvveti oluturdular ki blgedeki Snsler talyaya
kar topraklarn korumada istekliydiler. Yerel un-
surlardan oluan 18.000 kiilik bu kuvvet, gl
talya donanmas tarafndan yaplan karmaya
kar Trablus ve Bingazide ciddi bir direni gstermi
ve talyanlarn ii blgelere gemelerini engelle-
milerdi.
Tm abalarna ramen i blgelere ilerleyemeyen
talyanlar, ikinci bir smrge giriiminden de
baarsz kma korkusuyla panie kaplmlard.
Bu nedenle talya, Trablusgarp Osmanl Devle-
tinden alabilmek amacyla areyi sava baka
alanlara tamakta buldu. Bu dorultuda Kzlde-
nizdeki Osmanl limanlarn ve ardndan da Beyrutu
bombalayarak buralarda bulunan baz sava ge-
milerini batrmt. Daha sonra Egeye kan talyan
donanmas 18 Nisan 1912 tarihinde bir taraftan
anakkale Boazn zorlarken, dier taraftan Nisan
ve Mays aylarnda Oniki Aday da igal etti. Buna
karlk Osmanl Devleti de lkede yaayan 50 bin
kadar talyan snr d etti.
Savan Sona Ermesi
talyann tm abalarna ramen aslnda blgeyi
ele geirmesi mmkn olmam ve bu abalar
talyaya askeri baar salayamamt. Ayrca
savan ar yk, ekonomik zorluklar da berabe-
rinde getirmiti.
Blgedeki vatansever komutanlarn rgtledii
milis glerin byk bir kararllkla yrttkleri
direni srasnda ise savan kaderini etkileyen
olay meydana geldi. Bu savan yaratt frsat ka-
rmak niyetinde olmayan Balkan devletlerinin
kurduu ittifak yeleri, Osmanl Devletine sava
ilan etmiti. Gerek Osmanl Devletinin Trablusgarp
Sava ierisinde olmas gerekse bu durumdan
faydalanarak Avusturyann Bosnay igal etmesi
Balkan Devletlerini cesaretlendirmiti. lk bata
Srbistan ve Bulgaristan, Makedonya topraklarn
paylamak iin ittifak kurmu, ardndan da Yuna-
nistan ile Karada bu ittifaka dhil olmutu. 08
Ekim 1912 tarihinde Karadan Kuzey Arnavutluk
ve Yenipazar sancaklarna girmesiyle de Birinci
Balkan Sava balamt.
Balkan Savann patlak vermesiyle iki cephede
savaamayacan anlayan Osmanl Devleti, tercihini
Balkanlardan yana kulland ve Trablusgarptaki su-
baylar geri armak zorunda kald. nk Bal-
kanlarn dmesi stanbulun kaplarnn almas
demekti ki stanbul yani bakent derse devlet
ortadan kalkard. Bu nedenle Osmanl Devleti,
talya ile 18 Ekim 1912 tarihinde, Ui (Quchy) An-
tlamasn imzalayarak Trablusgarp Savan son-
landrd.
Ui Antlamas
18 Ekim 1912 tarihinde imzalanan ve tamam 18
maddeden oluan Ui Antlamasna gre: Osmanl
Devleti, Turablusgarp ve Bingaziyi talyanlara b-
rakacaktr. talya, sava srasnda igal ettii adalar
Osmanl Devleti, Tarablusgarp ve Bingazideki kuv-
vetleri tahliye ettikten hemen sonra iade edecektir.
Fakat Balkan Sava srasnda Yunanistann buralar
igal etme ihtimaline kar, geici olarak talyada
braklmas kararlatrlmtr. Trablusgarpta dini
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 71
 grevleri dnda hibir yetkisi bulunmayan Nai- Kaynaklar
bs-Sultan adyla halife temsilcisi bulunacaktr.
Orhan Doan, Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi
talya, Trablusgarpn Duyun- Umumiyeye olan
(XIX.-XX. Yzyl Trkiye Tarihi), Okutman Yaynclk,
borlarn stlenecek ve kapitlasyonlarn kaldrl-
Ankara 2011.
masnda Osmanl Devletine yardm edecektir.
Sava esirleri ve rehineler mbadele edilecektir. Fahir Armaolu, 19 Yzyl Siyasi Tarihi (1879-
1914), Alkm Yaynevi, stanbul 2010.
Savan Sonular
Hseyin nar, Bugne Uzanan Yakna (1800-
Yaplan Ui Antlamas ile birlikte Osmanl Devleti
2000), Tarihi El Kitab Seluklulardan Bugne, (Ed.
Kuzey Afrikada bulunan son toprak parasn da
Tufan Gndz), Grafiker Yaynlar, Ankara 2004.
bylece kaybetmitir.
brahim Ylmazelik, k, Osmanl Tarihi El
Geici olarak talyaya braklan Oniki ada, Osmanl
Kitab, (Ed. Tufan Gndz), Grafiker Yaynlar, Ankara
Devletinin Balkan Savan da kaybetmesi zerine
2012.
talyada kalm ve talya hem Trablusgarp hem
de Oniki aday ele geirerek Akdenizde nemli Enver Ziya Karal (t.y.), Byk Osmanl Tarihi, C.V,
bir g haline gelmitir. TTK Yaynlar, Ankara
Trablusgarp halknn dini adan halifeye bal ka- Hale vgn, Trablusgarb Sava ve 1911-1912 Trk-
laca karar sayesinde Osmanl Devleti blge talyan likileri, Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar,
Mslmanlar zerindeki etkisini korumak istemitir. Ankara 2006.
Ancak I. Dnya Sava srasnda yaplan gizli an-
tlamalardan Londra Antlamas ile ngiltere ve engl Mete, Trablusgarp Sava ve talyann Ak-
Fransa Oniki aday talyaya brakm ve blgedeki denizdeki Faaliyetleri, ada Trkiye Tarihi Ara-
halifelik yetkilerinin kaldrlaca vaat edilmitir. trmalar Dergisi, 3(8), 1998.
Bu durum talyann saf deitirerek tilaf blouna
gemesini salamtr. Daha sonra Lozan Antlamas
ile hem Rodos hem de Oniki adann hukuki
durumu Trkiyenin aleyhine sonulanarak, buralar
talyaya braklm ve daha sonra 1947 ylnda da
Yunanistana devredilmitir.

72 Bir Hill Ugruna

)
 TRABLUSGARP SAVAI EHTLERMZ

SIRA ADI BABA DOUM DOUM RTBES LAKABI

NO ADI YER TARH

1 BEHLL SMAL BAYBURT 1889 ER ----

2 AHMET YUNUS BAYBURT 1889 ER orakoullar

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 73
 BAYBURTLU BR
KAHRAMAN:
ARSLAN OLU KML
Erzurumda Azak Tabyada
yarm vcudunu millete feda eden
Bayburdlu Kmil bin Arslan
Osmanl Ordusunun Muhterem Bir
Simas1
u satrlar okumadan yukardaki resmi
nazar- basiretle mtlaa et. Bu bir fotoraf
deil, bir kitb- fazilettir. Orada tarih-i
millyemizin btn sahaif-i ulvyesi, va-
tanperverliin btn elvh- kudsiyesi top-
lanmtr. Bu byk vatanperver, vazife
urunda sa gzn, sa kolunu ve e-
nesini feda etmitir. Daha dorusu senin
huzurun iin henin vcudunu maher-i
kaz haline getirmitir.
imdi; bu kahramann tarihe-i hayatn
dinle!
Bayburtlu Kmil, bundan yirmi be sene
evvel, pederi Arslann sulbnden dnyaya
geldi. Mektep grmediyse de kulbenin
km sakf altnda btn fazil-i bee-

1 Mektebli (Mecmuas), Cilt 2, 27 ubat 1329, No:32, s.629-631; Bu yaz ilk kez Selahattin Tozlu
tarafndan Byk Erzurum gazetesinin 27 Haziran 1994 tarihli saysnda yaynlanmtr.

74 Bir Hill Ugruna

)
riyeyi buldu ve ald. Daha ocukluunda; anasnn kart vakit, askere gidenleri, saatlerce yola
yrtk gmleiyle rtnerek edid-i rzgrdan kadar ve askerden gelenleri uzaktan karlard. Bir
saklanrken, bykbabasnn nasl ehid olduunu iki kurun nianyla dnenleri gnlerce temaa
ve babasnn asker ocandaki parlak menakbn eder ve onlara gpta eylerdi. Hele Yemen llerinde
dinler ve bugnk vazifesine hazrlanrd. Kmil; ve Rumeli dalarnda can verip de kyne dne-
meyen ehitlerin isimlerini iittike, onlarn anl
salncakta sallanmadan, karyola yz grmeden,
namn kazanmak iin kurasn sabrszlkla beklerdi.
koltuk ve kanepenin ismini iitmeden ve belki
tatl bir a yemeden byd. Ky delikanllarna Bylece asker ana gelmeden vatan hizmetine

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 75
 hazrlanan Arslan olu Kmil, arslan yavrusu bir
insan- kmil olmu idi.
Askere gitmek zere yola kt vakit kalbinden
yakn anasyla canndan aziz babasn bir dakikadan
fazla kucaklamam ve gz kadar sevdii yavuk-
lusunu da bir defadan fazla pmemi idi. Ky
gznden ayrld vakit Kmilin btn sevdikleri
de gklere karm kaybolmu idi.
Kmil daha yolda iken kalbinde vatan muhabbeti
kaynayor ve gznde silah ve kan levhalar par-
lyordu.
Kmil, Ey Gaziler okuyarak Erzuruma geldi ve 84.
Alayn 2. Taburunun 5. Blne yazld. ki sene at zaman doktorlar teselliye balad. Koca
iinde arkadalarn geti. Onba oldu. Her ald Kmil de krk enesi kanl azyla: Vcudumun
emri candan dinler, dnmeden yapard.
Kmil, korku bilmez, tehlikeden ylmaz idi. Daha
dorusu tehlike ve korku Kmilden korkar idi.
Yalnz Kmil, kavgaya gitmek, dman avlamak
isterdi. Fakat bir trl nasip olmuyordu.
Geen sene Erzurum Kalesinin tamiri iin Kmilin
bl tabyalara verildi. Kmil, harbe gidemediyse
de, hi olmazsa vatann dmandan koruyacak
olan kalenin talarn hazrlayacak, lam atacak
idi. Artk ta ocaklarnda Kmil, elencesini bulmu,
76 Bir Hill Ugruna
)
her gn lam atmaa balamt. 328 senesi Ma-
ysnn 20. gn Erzurum ufku, rengini, Kmilin
kanndan alm ve kanl domu idi. O kanl gnde
Kmil, glerek lamn ateledi. Fitil yava yanyor,
Kmilin cann skyordu. Koca kahraman, menhus
fitili snm sanarak bir daha atelemek iin
lama yanat.
Hissiz barut patlad. Kmilin paralar utu ve
Kmil baygn yere dt. Evet, Kmil muharebeye
gitmedi fakat kalenin talarn kanyla boyad.
Vatanda! Kmilin bykln imdi dinle:
Birka saat sonra Kmil, hastahanede gzn
ne ehemmiyeti var vatan sa olsun dedi ve
km gzyle umu kolunu aramaya bile tenezzl
etmedi.
Bu kahraman, drt ay kadar hastahanede tedavi
olduktan sonra 10 Eyll sene 328 tarihinde yarm
vcut ile orduya veda etti ve birka kuru tekad
maayla kyne gitti. Fakat hastahaneden karken
yine o byk szleri syler, millete dua eylerdi.
Ruen
Eski Bayburttan bir manzara.
I. Dnya Savanda Kahraman Askerlerimiz.
I. DNYA SAVAI
VE BAYBURT
Kahraman Askerlerimizin Kop Da Mdafaas

M. YASN TAKESENLOLU*
8 Haziran 1914te Gavrilo Principin Saraybos-
2 nada Avusturya veliahdna yapt suikast ile
ad konan ve yeryz tarihinin en geni corafyaya
yaylan sava, haliyle insanln yaamn her
alanda deitiren bir etkiye sahip oldu. Keza
savan itilaf ve ittifak adlaryla maruf gruplar
bata olmak zere ilgili lkelere toplam maliyetinin
208 milyarn zerinde olduu ifade edilmektedir.
Bu kadar maliyetli bir savan insan kayb ise
telafi edilemeyecek dzeydeydi. Zira insanolu
bu savata toplamda 53 milyon civarnda kayp
vermiti. 70 milyona yakn asker silahaltna alnrken
savan banda 210 bin askeri seferber eden Os-
manl Devletinde bu rakam sava sonunda 10
katn amt. Balangta Avrupa ktasnda yo-
unlaan sava arlk Rusya ve Osmanl Devleti
gibi geni topraklara sahip devletlerin savaa gir-
mesiyle Asya ktasna, ABDnin 1917de resmen
* Yrd. Do. Dr., Bayburt niversitesi, nsan ve Toplum Bilimleri Fakltesi, Tarih Blm,
ytaskesen@bayburt.edu.tr.
BYK SAVATA
OSMANLI DEVLET ve
KOP MDAFAASI
mdahil olmasyla Amerika ktasna, dvel-i mu-
azzama diye adlandrlan ngiltere, Fransa ve tal-
yann smrge topraklar ile uzak dou lkelerinin
de mdahil olmasyla birlikte geni bir corafyaya
yayld. Avusturya-Macaristan ve arlk Rusya ile
birlikte Osmanl Devletinin de sonunu getiren
savan sonular arasnda Tarih ders kitaplarnda
imparatorluklar ykld yargsna mukabil modern
krallklarn kurulmas, hatta bunlarn ilerleyen d-
nemlerde Osmanl bakiyesi topraklarda teekkl
etmesi dnya siyasi konjonktrnn nasl bir
devinim ierisinde olduunu gstermektedir.
Almanyann Rusyaya sava atn ilan etmesinin
ertesi gnnde Osmanl Devleti ile Almanya
arasnda 2 Austos 1914 tarihinde gizli bir ittifak
antlamas yapld. Esasen olas bir savata taraf-
szln koruyamayacan bilen Osmanl ynetimi
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 81
 ngiltere ile ittifak zemini aramasna ramen
ngilizler tarafndan yalnz braklmt. Bu sebepten
iinde bulunulan siyasi ortamn taraf olma zaruri-
yetini dourmasnn yan sra Almanya ile Sultan
II. Abdlhamid zamanndan itibaren mnasebetlerin
gelimesi, savatan Almanyann galip gelecei
ynndeki kanaatler, kaybedilen topraklar geri
alma mitleri gibi gerekeler Almanyann safnda
savaa girmek iin gerekli altyapy hazrlamt.
Bu esnada ngiliz donanmasnn takibinden kaarak
Akdeniz zerinden anakkale boazna girip Os-
manlya snan Goeben ve Breslau kruvazrleri
itilaf grubu ile sert bir krize neden olmu, Osmanl
ynetimi kruvazrleri satn aldn ilan ederek bu
krizi engellemeye almt. Ancak Goeben ve
Breslaunun da iinde bulunduu bir filonun Kara-
denizde Rus gemilerini batrmas Osmanl Devle-
tinin savaa giriini kanlmaz klmaktayd. 2 Ka-
smda Rusya Osmanl Devletine sava atn
ilan etti ve Sultan V. Mehmed Readn cihat ilan
etmesi sonucunda devletin ttifak grubunda yer
almas resmiyet kazanm oldu. Bylece Trk
ordusu; Karadeniz kylarnda ve Kafkasyada Rusya,
Sveyte ngiltere, anakkalede tilaf Devletlerinin
mttefik kuvvetleriyle bata olmak zere iinde
bulunduu ttifak grubunun cepheleri de dhil
olmak zere toplamda 9 cephede savat.
Savan seyri zellikle Rusyadaki devrim ile 1917
ylna kadar nispeten Osmanlnn da iinde bu-
lunduu ittifak grubu lehinde seyrederken ayn yl
ABDnin itilaf grubunda savaa girmesi, anakkale
cephesinde ve Kutl Amarada byk baarlar
elde etmi olsa da gneyde ngiliz-Fransz ilerleyiini
82 Bir Hill Ugruna
)
durduramayan Osmanl hkmetini atekesin
eiine getirmiti. anakkale zaferinin verdii g-
venle ttifak grubunda yer alan Bulgaristann 1918
Eyllnde Makedonyadaki itilaf kuvvetlerinin iler-
leyiini durduramamas zerine savatan ekilmesi,
Almanya ile dorudan irtibat kesilen Osmanl
Devletinin atekes ilan etmesi ile neticelendi.
Bylece 1911 Trablusgarp Sava ile balayan
savalar silsilesinde 30 Ekim 1918 tarihinde
Mondros Mtarekesi ile yeni bir sre balam
oldu. Zira bundan sonra Trkiye iin Kurtulu Sava
dnemi balayacakt.
Osmanl Devleti savan arifesinde; talyann Trab-
lusgarp igali sonucunda Kuzey Afrikadan tamamen
ekilmesinin yan sra Balkan Savalarnda Edirne
ve evresi dnda Balkanlarn byk blmn
kaybetmiti. Osmanl topraklarnn savatan nce
yaklak 2 buuk milyon kilometrekare iken sava
sonunda 700 binlere dmesi savan Osmanl
Devleti adna ne anlama geldiini gsteren nemli
bir delildir. Bir milyona yakn insan zayiat olan
Osmanl Devletinin anakkale ve Sarkam cepheleri
bata olmak zere toplam ehit says 300 binin
zerindeydi.
4 Aylk Destan: Kop Muharebeleri
Osmanl hkimiyeti tesis edildiinden bu yana
Bayburt, iki kez igal grmtr. Bunlardan ilki
1828-1829 Osmanl Rus Harbindedir. kincisi ise
1914-1918 Birinci Dnya Savandadr ki bu savata
Bayburt 16 Temmuz 1916dan 19 ubat 1918e
kadar Rus igalinde kalmtr.
1-stanbul'da oluturulan gnll Tekilt- Mahssa birlikleri
Kaynak: Harb-i Umum Panoramas, Say:2, 1330 (1914)

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 83
 arlk Rusya, 18. yzyldan itibaren Kafkaslarn
kuzeyinin byk bir blmne hkim olduktan
sonra gneybat Kafkaslarda da nfuzunu geni-
letmek iin gney bat Kafkasyada hkimiyet kur-
may hedeflemiti. zellikle Tebriz-Trabzon transit
yolu Karadeniz ile balantsn kuracak en stratejik
blgelerden biriydi. Bu hedefini 93 Harbi olarak
bilinen 1877-1878 Osmanl-Rus Harbinde ger-
ekletirmek istemi fakat Bayburta kadar ulaa-
mamt. Ancak bu tarihten 1918e kadar Kars-Ar-
dahan ve Batumu igali altnda tutmay baarmt.
Sarkam muharebelerinden sonra Grandk Nikola
24 Eyll 1915te Kafkas Ordusunun bana bizzat
geerek Rusyadan ok sayda malzeme, dekovil
(Ray aral 60 cm. ya da daha az olan, arabalar
buhar, hayvan veya insan gcyle yrtlen kk
demir yolu arac), tayyare, kamyon, zrhl otomobil,
silah, cephane ve top getirmiti. Nikolann blgeye
bu ekilde ehemmiyet vermesinin sebebi ise a-
nakkale Savalarnn kazanlmasdr. Zira ona gre
bu zaferle moral bulan Trkler, birliklerini Kafkaslara
ynelterek Ruslar geri pskrteceklerdi. Bu dnce
gereklemeden bir an nce Karadeniz ile Sarkam
balantsn kurmak istiyordu. Ruslar, Nikola ve
Yudeniin nclnde, yaptklar ynaklarn yan
sra demiryolu hattn Karaurgana kadar uzatarak
elde ettikleri ulam avantaj sayesinde beyaz
gmlekler, kee izmeler, kar elbiseleri, bol miktarda
erzak ve cephane getirmilerdi. Dier taraftan
Bayburtun da iinde bulunduu Erzurum-Erzin-
can-Trabzon yol an ele geirerek askeri harekt
kolaylatrmak ve Trabzon limanndan istifade ile
2. Trkistan Kolordusunu besleyebilmek iin Trab-
zon-Erzurum yolunu ele geirmek istiyorlard. Er-
84 Bir Hill Ugruna
)
zurum-Bayburt-Trabzon blgelerinde Rus birliklerine
kar mcadele eden Trk kuvvetleri, 3. Ordu ile
bal kolordulardan mteekkildi. Sava balangcnda
3. Ordu Karadenizde zellikle Yavuz zrhlsna g-
venerek Trabzondan Hamsikye kadar bir dekovil
hatt ina etmitir. Fakat Yavuzun stanbul Boaz
nnde 26 Aralk 1914te Rus torpillerine arparak
yara almas sonucunda 1915 baharnda Ulukla-
Sivas-Erzincan-Erzurum lojistik destek hattnn ku-
rulmas ihtiyac domutur. stanbuldan Uluklaya
kadarki mesafede demiryolundan istifade ediliyordu.
Ulukla-Sivas-Suehri-Erzincan-Erzurum kara yolu
859 km., Ulukla-Suehri aras ise 511 km. idi.
Fevzi Paann verdii bilgilere gre; Sivas ile
Bayburt arasndaki yol yaklak 300 kilometreydi.
Bu yolu kanlar dinlenme gnleri dhil 15 gn
gidi 15 gn dn olmak zere toplam 1 ayda ta-
mamlayabiliyordu. Bir kan 200 kilo yk tayabildii
iin bu miktar arabac ve hayvanlarn bir aylk yi-
yeceine denk geliyordu. Dolaysyla gda sevki-
yatnda kanlar neredeyse tamamen kendi ihti-
yalarn karlayabiliyorlard. Hayvanlarn ihtiyalarn
yanlarna aldklarnda ykleri artyor, cephelere
yeteri kadar silah, cephane ve erzak destei ya-
pamyorlard. Blgenin en dzgn yolu nispeten
Erzurum-Bayburt-Trabzon yolu idi. Trabzonun Rus
igaline dmesinden sonra zaten zayf olan Ka-
radeniz balants neredeyse tamamen kesilmiti.
Buradan orduya lojistik destek artk kaak yollarla
yaplmaya allmt.
Erzurum-Bayburt-Trabzon corafyas 3. Ordunun
blgesine giriyordu. 3. Ordu Kumandan olarak
Vehip Paa; merkezi Edirnede olan ve Douya
kaydrlan 2. Ordu Kumandanlna Ahmet zzet
Paa atanmt. Kop hatt, 5., 10. ve 11. Kolordularn
9., 10., 13., 30., 31. (8,92,94nc alaylar) 32. ve
33. Tmenlere bal 4., 8., 17., 26., 28., 29. (2. ve
3. Taburlar) 30., 46., 60., 89., 92. ve 94. Alaylar ile
Tavusker Mfrezesi ve 2 alay byklndeki
oruh Mfrezesinden (Tekilat- Mahsusa ve yerel
Milislerden oluan 1. Alay (Masat), 2. Alay (oruh),
Kaleboaz, Milo, han, Pitkir, Sargl hudut taburlar
ve Gmhane Depo Taburundan oluan 11 Tabur,
6 Top, 5 Makineli Tfeng ve 5011 Asker) oluan
birliklerce savunulmutur.
Fevzi Paa, 5. Kolordu Komutan olarak 4 Mart
1916da Haydarpaadan hareket ederek Uluklaya
trenle 4 gnde ulam ve buradan da otomobil
ile Erzincana hareket etmiti. Paa, stanbuldan
yola knn ancak on altnc gn olan 20 Mart ihtimal deildi. Ancak 2. Ordu Kumandanlna
1916 tarihinde Bayburtta kararghn kurabildi. 3.
Orduda grevli Alman Yarbay Guze ise 1 Nisan
1916da saat sabah 5te Erzincandan otomobille
hareket etmi, Sipikr dandaki kar hududundan
itibaren araba ile seyahate devam etmi ancak
araba kara gmlnce Sipikr boazn gemek
iin iki saat boyunca karda yrye devam
etmitir. Arabac gece yola devam edemeyeceini
bildirdiinden akam saat 21.00da atlarla devam
edilmi, sabah saat 04.30da Bayburta ulalmtr.
Yani 60 kmlik yolu toplamda 23 saat 30 dakikada
kat etmitir. 3. Ordu kurmaylarnn bu durumu,
corafya ve iklim artlarnn ne kadar zor olduunu
ak bir ekilde gstermektedir.
Guzenin verdii bilgilere gre; silah hususunda
yeteri kadar yedekleme yaplmamt. Mevcut si-
lahlar 71/84 ve daha eski sistemde silahlard. Bu-
rada unu ifade etmeliyiz ki Yarbay Guzeden
baka Kop Muharebelerinde veya 3. Orduda Alman
subay yer almamtr. Sadece Yarbay Stange Artvin
civarndaki mcadelelere katlmtr. Hlasa Kop
Mdafaas tamamen milli bir mcadele grnm
arz etmektedir. Dier taraftan Almanlardan yaplan
silah yardm da 1916 sonlarnda Osmanl ordusunda
kullanlmaya balanmtr ki Kop Muharebelerinde
Alman yardm sz konusu deildi.
Kop Muharebeleri esnasnda Bayburt evresindeki
en stratejik blgeler Ruslarn eline gemiti. Bayburt
arada bir knt gibi duruyordu. Bayburtun Ruslarn
eline geecei uzak bir ihtimal deildi. Her ne
kadar mukavemet gsteriliyor olsa da 3. Ordunun
bu mntkay terk etmek zorunda kalmas uzak bir
atanan Ahmet zzet Paa, Kop-Bayburt hattnda
younlaan Rus saldrlar karsnda, blgenin sa-
vunmaya elverili yapsndan da istifade edilerek,
mmkn olduunca Kop hattnda tutulmasn em-
retmiti. Zira eer Ruslar burada oyalanrsa Edir-
neden merkezi douya kaydrlan 2. Ordu ikmal
edilebilecekti.
Kop Muharebelerinde bu emrin gereini eksiksizce
yerine getiren kahraman subay ve erlerin ismi
burada zikredilemeyecek derecede hacimli oldu-
undan bu vatan evlatlarmz hayrla ve minnetle
yd etmekle birlikte numune tekil etmesi bak-
mndan Binba Halit Bey hakknda biraz bilgi ver-
mekle kifayet etmek zorundayz. 1914 ylnn son-
larndan itibaren Halit Beyin Milo (oruh) Mfrezesi,
Artvin-Hopa taraflarnda Ruslarla mcadele etmi,
buralar igale uraynca bir ara Erzurum blgesinde
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 85
 2-stanbul'da oluturulan gnll Tekilt- Mahssa birlikleri grev yerlerine giderken
Kaynak: Harb-i Umum Panoramas, Say:2, 1330 (1914)

86 Bir Hill Ugruna

)
Tortum taraflarna gemi 6 (T)taburu ve Tekilat-
Mahsusa birlikleriyle 40-50 Rus taburu karsnda
oruh vadisinde Ruslar yaklak 1 yl oyalamtr.
Binba Halit komutasndaki oruh Mfrezesi A-
kalenin batsndaki Prnakapandan oruh havza-
sndaki Karako- Tiraht (Kozlu)a kadarki 60 kmlik
cepheyi 2. Trkistan Kolordusuna kar rtyor ve
koruyordu. Halit beyle birlikte hareket eden Teki-
lt- Mahsusa ve gnll Bayburtlu milis kuvvetler
de en az onun kadar vgy hak etmektedirler.
1916 ylnn Mart-Nisan aylarnda Ruslar Karako-
Tiraht-Kaledere-Masat-Prnakapan hattnda taar-
ruzlarn younlatrmlard. Buna mukabil zellikle
Kaledere blgesinde Rus ilerleyii durdurulmutu.
Ancak 18 Nisan 1916da Trabzonun igal edilip
Trabzon-Gmhane yolunun Rus kontrolne ge-
mesi Bayburt cephesini hem daraltm hem de
Karadenizden gelen lojistik destek hattn kesmiti.
Trabzonun igali arifesinde 14 Nisan 1916dan iti-
baren 3. Ordu 3 blgeye ayrlarak Bayburt bu bl-
gelerden 3. Blgeye dhil edilmiti. 3. Blge
Frattan Karadeniz sahiline kadar 5. Kolordunun
emrine verildi. Bu blge de geni olduundan
dolay daha sonra 3 cepheye ayrld. Kop cephesini
10. Kolordu komutan, oruh cephesini 10. Tmen
komutan, Dou Karadeniz cephesini 11. Kolordu
komutan, daha sonra Of istikametine yaplan kar
taarruz srasnda tekil edilen Hart cephesini de
33. Tmen komutan idare ediyordu. Yaklak 1 ay
1 Kenan Tepe; Kop ehitlik antnn bat yakasnda Yayvan tepenin ardndaki 2600 rakml tepedir. Yzba Kenan Bey komutasndaki birlikler
bu tepeyi mdafaa ederken Kenan Bey ehit dm, Kolordunun teklifi ve Genelkurmayn oluru ile tepenin ad Kenan Tepe olarak dei-
mitir.
sren Kop Savalar bu dnemde u 3 safhaya ay-
rlr:
Ruslarn Kenan tepeyi1 igal ettikleri 1. Devre: 15-
22 Nisan 1916 (Ruslar ciddi kayplar vermilerdi).
Rus taarruzlarnn yaylmaya alld 2. Devre;
29 Nisan-2 Mays 1916 (Rus yaylmas nlenmi-
ti).
Trklerin kar taarruzla Ruslar geri att nc
devre 6-12 Mays 1916. (Kop ve Bahtl dalarndaki
mcadelede Trk ordusu Ruslar pskrtmeyi ba-
armt)
Bu safhalarn akabinde Rus kar taarruzu 2 Temmuz
1916da ok iddetli bir ekilde balad ve Kaledere
Tepesi ile Ziyarettepe Ruslarn eline geti. oruh
cephesinin de kanad aldndan Kop cephesinde
Ruslarn ilerleyii Trk birliklerinin ekilmesi zaru-
riyetini dourdu. 13 Temmuz 1916da Ruslar Maden
kasabasna girdiler. Sibirya Kazak Tugay Maden
Bayburt yolundan Bayburta doru ilerlemeye ba-
lad.
15 Temmuz 1916da Bayburtun gneydousunda
yer alan Ahsunk (Gmsu) ky civarnda 9.
Tmen karargh Rus svarilerinin saldrsna urad.
Dman uzaklatrlm olsa da tmenin kahraman
komutan Albay Sabri Bey ehit dt.
Kop blgesinde Ruslarn 4 ay kadar oyalanmas
ile merkezi Edirne olan 2. Ordunun Diyarbakr
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 87
 evresine yerlemesi ve ikmal edilmesi salanmtr
ki 2. Ordu 16. Kolordu Kumandanlna atanan
Mustafa Kemal, Bitlis ve Muu Ruslardan geri ala-
bilmitir. Bu baarda kukusuz Kop Muharebelerinin
byk bir katks vardr.
Fevzi Paa Kop muharebelerini deerlendirirken
yukarda bahsedilen husus hakknda u kanaatleri
tamaktayd:
Grlyor ki Bayburtun dmesinden sonra 3.
Ordu bir yerde tutunamyordu. 2. Ordu henz
dman gerilerine taarruz edecek gte deildi.
Eer durumu tehlikeli grlen Bayburtu 3 ay nce
terk etmi olsaydk Trabzon-Bayburt ana yolundan
yararlanacak dman bir iki ay nce 3. Orduyu
yolsuz dalara atar ve kendi yol alarn tutarak
beslenme ve savunmasn kolaylatrrd. Bylece
iki tarafn durumu tamamen aksi bir ekle girerdi
ki bu durumda henz yollarda bulunan 2. Ordunun
yan ve gerilerinin bir ay nce dmesi mmkn
olurdu.
Bayburtun 4 aylk bir muharebe sonucunda dmesi
civar yerleim yerlerini birinci dereceden etkilemiti.
Keza ksa zamanda Gmhane, Kelkit ve Erzincan
da Rus igaline uramtr. Gmhane Bayburtun
igalinden 3 gn sonra 19 Temmuzda, Kelkit 6
gn sonra 22 Temmuzda, Erzincan da 9 gn
sonra 25 Temmuzda Ruslarn eline gemitir. Bu
tarihler Kop savunmasnn ne kadar ehemmiyetli
olduunu gstermek iin kafi gelmektedir.
Fevzi Paann 3. Blge ve 3. Ordu komutanlklarnda
bulunduu esnadaki elde ettii bilgilere ve zellikle
88 Bir Hill Ugruna
)
3. Ordunun 4 yllk vukuat cetvelinde yapt ince-
lemelere gre 1916da Bayburt taarruzundan nce
3. Blge mevcudu 1212 subay ve 35362 muharip
askerdi. Ordu geri ekildikten ve cephede sknet
meydana geldikten sonra 3. Blge mevcudu
24.551 askere dm ve 11000 kayp verilmitir.
Asker kayb 1/3 olduu halde 608e ulaan subay
kayb da yar yarya bulunuyordu. Yine Fevzi
Paann verdii bilgilere gre Rus kayplar ise bu
miktarn neredeyse iki katyd.
Kaynaklar
Atilla Gler, anl Kop Da Savunmas (1916-
1918), Ankara 2012.
100. Ylnda I. Dnya Sava Uluslararas Sempoz-
yumu, Atatrk Aratrma Merkezi, Ankara 2015.
Ercment Kuran, Birinci Dnya Sava, TDV slm
Ansiklopedisi, C.6, 1992.
Enver Ziya Karal, Byk Osmanl Tarihi, C:IX, Trk
Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 2011.
I.Dnya Savanda Kafkas (Dou) Cephesi Ulus-
lararas Sempozyumu, (Haz: Merve Uur) Atatrk
Aratrma Merkezi, Ankara 2015.
Mareal Fevzi akmak, Birinci Dnya Savanda
Dou Cephesi, Genelkurmay Basmevi, Ankara
2005.
Alman Yarbay Guze, Birinci Dnya Savanda
Kafkas Cephesindeki Muharebeler, (ev: Yarbay
Hakk Akouz, Haz: Tar.Uz. Alev Keskin), Genelkurmay
ATASE Yaynlar, Ankara 2007.
30 Mart 1332 (12 Nisan 1916) tarihinde Kaledere Tepesinde Osmanl-Rus Harbinde Trk ve
Rus birliklerinin kayplarn gsteren tablolardr.

OSMANLI BRLKLER RUS BRLKLER

Zabit Nefern Zabit Nefern

ehid ---- 54 Maktl ---- ----

Mecruh 2; birisi 104 Mecruh ---- ----
hafif

Gaib ---- 8 Esir 1 4

Toplam 2 166

azyurdu (akmas) Kynde, ky mezarl iinde
Y mermerden yaplm bir mezar iinde yatan,
mezar kitabesinde ise stanbullu ehit Yzba
Hayri Bey diye yazl bulunan bu ehidimiz, kita-
besinden de anlalaca zere kendisi stanbullu
olup Yazyurdu kynn Ruslara kar savunulmas
grevi verilmi deerli bir Osmanl Komutandr.
stanbullu Yzba Hayri Bey ald bir emir gerei
olarak, Ruslara kar Yazyurdu kyn savunurken
burada ehit dmtr.
Gnmzde Yazyurdu kyllerinin ehidimize ol-
duka ilgi gsterdiklerini grmekteyiz. Onunla ilgili
olduka geni bilgiye sahip olmalar yannda, yeni
bilgiler edinmek zere ellerinden geleni yapmak-
tadrlar.
Kyn yallarndan aldmz bilgilerden; stanbullu
Yzba Hayri Beyin Yazyurdu ky ile zengili k-
yn birbirine balayan yol zerindeki yksek te-
pelerde birlii ile savunma grevini yerine getirirken
20 ubat 1918 gn alnna isabet eden bir kurunla
90 Bir Hill Ugruna
)
STANBULLU EHT
YZBAI HAYR BEY
(1878-1918)
ehit olduunu, daha sonralar ky mezarlna
defnedildiini, stanbuldan da ehidimizi ziyarete
gelen ok sayda kiilerin var olduunu, bunlarn
iinde, ehidimizin Doktor olunun, ayrca kznn
olduunu, on yl aan bir sre iinde bu ziyaretlerin
kesildiini de renmi bulunmaktayz.
stanbullu ehit Yzba Hayri Beyin mezar beton
zerine tamam mermerden yaplm olup, kita-
besinde Doum yl: 1878, ehadet yl olarak ta:
1918 yl yazl bulunmaktadr.
Bu vatan uruna, tm mukaddesat zerine en
deerli varl olan cann seve seve vermi bulunan
stanbullu ehit Yzba Hayri Beyin mezar bugn
en yksek tepelerde huzur iinde, bir onur ant
gibi, tapusu bulunduu bu mukaddes topraklara
bakarken, btn vatan evlatlarnn en byk vn
kayna olarak kalplerinde yaamaktadr.
Rus Ordusu geri ekilirken Osmanl Askerleri
ehit olan Mslman halk defnediyordu.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 91
 Kop ehitlii Al Treni
Bedrettin Demirel Paa (ortada), Osman Okutmu (sa bata).

92 Bir Hill Ugruna

)

nanmak stemeyeni Hibir Mantk nandramaz
Bize bir mezar ok mu Kumandanm...
Gkyz kadar yldzl, gkyz kadar sonsuz,
gkyz kadar hatralar bol, tarihi mefahiri zengin
bir lemin iindeyiz... Bayburtlunun Kop ehitler
Antna kavutuu gn gibi...
Gzler yine parlak, aln yine ak, admlar yine evik,
kol kola, omuz omuza, birlik ve beraberlik iinde
Aktepeye doru akyorlar...
Bayburtlu bylesine gnlerde, o kadar gzel, o
kadar yiit ve o kadar akcdr ki, seyrine doyum
olmaz... Bu deien, bu hi durmadan akan kinat
stnde, ehitlerini anmaya hazrlanan, en gzel
at, trk ve marlarn syleyen, en ince teferruatna
kadar barlarn sahneleyen, ac ve tatl gnlerini
birer birer dile getiren Bayburtluyu seyretmeyenler,
ana gzlerinden, yreklerinden bir eyler verip,
onun kokusundan, sesinden bir eyler alamayanlar
bahtszdr!
imdi, ona gzlerinden, yreklerinden bir eyler
verip, onun kokusundan, sesinden bir eyler ala-
mayanlar, 31 Austos gn, Ak Tepede dzen-
lenecek trene davet ederek, Bahtsz, BAHTLI
yapmak isteyen birok kuruluumuz ve Bayburt
Dernekleri var...
Ynetim Kurullar, Bayburt Cennetini yarnki karde-
lerimiz iin kuruyoruz... Bu yolda btn gayretle,
OSMAN OKUTMUUN
BR HATIRASI...
btn fedakrlkla alma azmindeyiz... diyorlar.
Bu duygular iinde, hatralarmzn en gzeline
geelim.
Olduu gibi, ynelttim dncemi:
ehitlerimizin aziz hatralarna ithaf edeceimiz
antn yaptrlmasnda himmetinizi bekleriz Sayn
Albaym...
Yl 1963, aylardan Nisan, gnlerden Perembe idi.
Bugn belki bu yln en gzel gnlerinden biriydi.
Tek bulut yoktu havada, gne serindi, nlar da
ta okuyordu.
Akama doru, arkadam, kardeim Abdurrahman
Kahveciolu ile 60. Piyade Alay Komutan Kur. Alb.
Sayn Bedrettin Demircinin davetindeyiz. Deerli
hocamz Sayn Kemal Gney de terif edince, Mavi
Odaya geerek, masann drt tarafn, kuatmtk.
O gece, Mbarek Kandil gecesiydi. Yemekten sonra
tatl bir sohbete baladk. Erlerden Hafzn okuduu
Ar huu iinde dinledik... O ne sesti Yarabbi...
O an tespit etmek mmkn m, diye dndm,
altndan kamadm. Yine de, yer gk grltlerinden
bir dnya kurdum... Geni, masmavi bir sessizlie,
ses paletimin btn renklerini iledim: En tatl kr-
mzlar, al al olmular, beyazla iledim. Ve inandm
en mutlu klardan bir ant kurdum gklere; onu da
yakutlarla, zmrtlerle donattm.
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 93
 Kop da yle byk, yle derin, yle gzel... Ve
yle kl, yle aydnlk...
u uup giden, akp giden dakikalar iin hi bitmesin
diyordum. Biter korkusuyla, her zaman olduu gibi,
ynelttim dncemi:
ehitlerimizin aziz hatralarna ithaf edeceimiz
antn yaptrlmasnda himmetinizi bekleriz Sayn
Albaym...
Ve bir sessizlik yayld, evrenin engin derinliine...
Oday nurlu bir k doldurmutu. Deerli Hocam ile
Kahveciolu, destek verdiler bu dnceye...
Burada her ey Kop ehitler Ant iindi. Albayn
gzleri dolmutu. Sessizliin hkim olduu o an
hi unutamam; kalbimin vurularn duyuyorlard
sanki. Tm dikkatlerimiz Albaya evrilmiti. O:
-Sizden gn izin istiyorum; bir soluk alarak
dneyim dedi.
Byk bir gerei kavram gibi, anlayn niteliine uzandm, uyumuum. Ryamda, Ak Tepenin
ulam gibi oldum. O geceki sohbet burada nokta-
lanmt.
Ertesi sabah tanyeri aarrken, beni ardlar. Kapda
Kahveciolu ile karlatk. Odadan ieri girerken
Albay, akamdan braktmz gibi bulduk. Bizleri
erken kaldrd iin zntlyd. Biz ise ok mut- Bize bir mezar ok mu Kumandanm...
luyduk... Karar vermi, Kop ehitler Antn Yaptrma
Derneinin tznn mesai saatine kadar kavu-
turmamz istiyordu. On parmakla daktilo yazan bir
er makinasyla beraber hazrd. stedii saatte, Kay-
makamla sunduk...
Sonra Kop Dana trmandk. Ak Tepeye gelince
durduk. Albay: -Ryamda grdm tepe dedi.
94 Bir Hill Ugruna
)
Kararlatrdk, ant, bu tepeye yaplacak... Bir tan
stne oturduk, orada; ardlar kokladk; dallar,
yapraklar, filizleri yzmze srdk. Kk am
kabuklarn okayarak, idemleri severek gerekten
sevdik Ak Tepeyi...
Koplar asl o gn tattm diyebilirim. Bahtltepe,
Yzba ehit Kenantepe, imentepe ve Krklartepesi
yere dileklerince oturmular, balarn birbirinden
almlard; Allahtan gayr hibir g, hibir buyruk
onlar skemezdi yerlerinden. yle tek tektiler,
yle salamdlar. Ak Tepenin brnde. Onu
muhafaza altna almlard, taaa bugnden.
naat Y. Mh. Temen Sayn Ergun Yaln Besmele
ile balamt, ant projesine. Talar yontuluyordu...
Bylesine gnlerin birinde, Kur. Alb. Sayn Bedreddin
Demirele ryasn sorduk. O, sr kalmak suretiyle
anlatt:
O gece sizi uurladktan sonra, zerime bir arlk
kt. Elbiselerimi karmadan yatan zerine
doruundaydm. Sonra, bana doru trmanan binlerce
yaral asker grdm. Yaralarn sarg bezi ile sar-
mlard. Tepenin her tarafndan trmanyorlard.
Balarndaki Yzba, Dikkat komutunu verdikten
sonra, beni selamlayarak yle dedi:
Not: Aramzdaki akdi, 28 sene sakladm. O, Allahn
Rahmetine kavutu, akit bozuldu. Yine de Onun
mbarek ruhundan af diler, en scak Fatihalarmn
Ona vasl olmasn Cenab- Haktan niyaz ederim.
Kaynak: Bayburt Postas, 20 Haziran 1991 Tarihli
Say.
 BAYBURT HALK
RNDE KOP
SAVALARI

KRAD KARA*

arihi bir olayn etkileri yaand dnemle snrl Dman kuvvetini virdi hemn
T kalmaz. Zamanla bu etkiler; edebiyat, halk
kltr vb. sahalarda ortaya kar. Tarihi olaylarn
Kop cephesinde yklendi olzemn

Halk iirimizdeki yerinin tespiti; tarih, edebiyat Skdi Kop cebhesini ucdan uca
tarihi, folklor ve halk edebiyat almalar bak- Leker-i slam bozuldi ey hoca
mndan son derece nemlidir. nk edebiyat ta-
rihimizin birok noktas bugn hl karanlktadr. Rvi ider ol gn hemn
Bu nedenle folklor; halk edebiyat, tarih ve edebiyat kd Bayburd muhciri olzemn
tarih arasndaki ilikiler incelenmeli ve elde edilen
bulgular kayt altna alnmaldr. Kyametden bir nevdir ey peder
bret alana bu iler yeter
Bayburt Halk iirinde Kop Savalar temal ilk iirin
1867-1959 yllar arasnda yaayan ve Kk
Zulmden mnezzehdir olgan
Hafz olarak tannan smail Hakk Polattimura ait
Kullarna eylemez asla kini
olduu n grlmtr. smail Hakk Polattimura
ait olan 1930lu yllara ait yazma eserde Erzurum
Biz bize zulm eylemiiz bil bunu
Cengi adl blmde Kop Savalarna deinilmitir.
Terbiye iin bizi nand ol gani
Bu savan balangc ve sonucu air tarafndan u
ekilde dile getirilmitir:

Okt., Bayburt niversitesi, Trk Dili Blm, kkara@bayburt.edu.tr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 95

Kop ehitlii naat
smail Hakk Polattimur bizzat kendisinin ahit
olduu bu sava sebep ve sonu balamnda in-
celeyerek bizlere sunmutur. airin bu savaa
ahitlii bu dizelerin ehemmiyetini artrmaktadr.
nk elde edilen dier iirler sava mahede yazd iirde savala ilgili u meknlara yer veril-
etmeyen airler tarafndan yazlmtr.
96 Bir Hill Ugruna
)
ncelenen dizelerde Kop Cephesinin dman
ordular tarafndan yok edildii, slam askerlerinin
dald anlatlmaktadr. Bayburt halknn yerlerinden
yurtlarndan edilmesi sonucu ortaya kan tablonun
vahametini air kyamet sahnesine benzetir. Bu
benzetme, Kop Savalarnda Bayburt yresinin
yaad durumu ac bir ekilde canlandrmaktadr.
air, savan cephe gerisindeki durumunu ve igalin
yaatt trajik durumlar u ekilde dile getirir.
Rv ider ol gn hemn
stikamet ald cepheler temam
Frkalar dald o gn temam
Bozuldi nizm- asker ey hmm
Yeni badan takibe kdlar
Nice canlar eteler yakdlar
Kimi hak kimini na-hak ddiler
Kimine de ana avrat sdler
air; savan irkin yzn, insanlarn dt
kt durumu, aresizlii dile getirmi. Bayburt
halknn o gnk durumunu bizlere aktarmtr. Bu
eserin genelinde, ayn zamanda bir din adam
olan smail Hakk, Birinci Dnya Harbinde duy-
duklarn ve grdklerini, Bayburttaki Ermeni Me-
zalimini ve Bayburtun kurtuluunu da dizelere
yanstmtr.
Kop Sava temal iirlerde, savaa ait meknlarn
isimlerinin yer ald grlmektedir. Bu yerlerin
banda Kop Da gelmektedir ve birok iir Kop
Da bal ile yazlmtr. smail Hakk Polattimurun
mitir:
Mama Hatuni karargh itdiler
Kop Masat cephelerini tutdilar
Mama Hatun; bugnk Tercan blgesidir. nce
Rus birlikleri buray igal etmi daha sonra buradan
hareketle Kopa taarruz etmilerdir. Kop-Masat
cephesi ise savan younlat cephelerden biridir.
Buradaki savunma drt ay srmtr.
Ahmet Ulvi Aker yazd 1916 Kop ehitlerine
adl iirde de sava cepheleri hakknda bilgiler ve-
rilmektedir. Paa dandan Kopa ilerledi bir tabur
dizesinde Paa Dann ve Kopun ismi zikredilir.
Paa Da; Erzurum tarafnda bir dadr. Kop Da
ise 2630 rakml bir dadr. Savan merkezi konu-
mundadr.
Kaledere, Bahtl, Kop teslim oldu kadere
ok zor yerleti dman bu yksek tepelere
Kaledere, doudan gelen Rus birliklerini engelleyen
mevkiinin addr. Burann dmesi ile Bayburtun
igali hzlanmtr. Bahtl ise 2980 rakml bir dadr. Kar yastk etmiti beyin erleri,
Kop Dann hemen kuzeyinde yer almaktadr.
Bu blgede de iddetli arpmalar olmutur. Kop
dana hkim bir nokta olduu iin Bahtl, dman
birlikleri tarafndan igali ncelenen bir cephe ol-
mutur. Ayrca bu iirde Soanl, spir-Soanl hatt,
Yamal, Demirkap, Yankam srt gibi savan ya-
and meknlarn ismi de sylenmitir. Demirkap
mevkiinden smail Hakk Polattimur da bahsetmitir.
Demirkap; Karadeniz dalarndandr. Bayburtun
kuzeyinde yer alr. Bayburtun Karadeniz snrn
belirler.
ncelenen iirlerde karlalan dier bir nemli
husus da savata grev alan ve kahramanca m-
cadele eden asker ve komutanlarn isimlerine yer
verilmesidir. Savan kahramanlarnn isimlerinin
airler tarafndan kaleme alnmas iirleri adeta
tarihi bir vesika haline getirir.
Ahmet Ulvi Akerin yazd 1916 Kop ehitlerine
adl iirde Kop Savalarda grev yapan askerler
hakknda u tarihi bilgi verilmitir:
Paa Dandan Kopa ilerledi bir tabur,
Yzba Reit Beyin karl ok ar.
.
Nisan ay sonunda Bahatlya ulatlar,
anakkaleden gelen gaziler savatlar
Bahtl geri alnd, yzbamz ehit,
Ragp Osman, smail bir de Yzba Halit.
Kumandan Deli Halit at srtnda yollarda,
Akam Soanldadr, sabah belirir Kopta
Dan her karn sulad kan terleri.
Yukardaki dizelerin ilk blmnde Yzba Reit
Beyden bahsedilmitir. Ayrca anakkaleden gelen
tecrbeli askerlerin varl sz konusudur. stan-
buldaki 5. Kolordu 3. Ordu emrine verilmitir.
Fevzi akmak 5. Kolordu komutan olarak Kop
cephesinde savamtr. Bu tarihi bilgi ile iirdeki
bilgiler rtmektedir. kinci blmn dizelerinde
ehit olan yzbann ismi zikredilerek savan
komuta kademesi hakknda bilgi verilmitir. Bu
yzbalar Bahtl dann geri alnmasnda kahra-
manca mcadele etmi ve ehit dmtr.
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 97

Kop ehitlii temel atma treni /
Bedrettin Demirel Paa
Kop Savalar temal iirler incelendiinde en ok
ismi zikredilen komutan Halit Paadr. Bu isim Kop
Savalarnn nice isimsiz kahramanlarnn yannda
ayrca anlmtr. Halit (Karsalan) Paa 1883 ylnda
stanbul-Beiktata domu, Albay Ahmet Beyin
oludur. Austos 1903te Harp okulunu bitirdikten
sonra birok askeri hizmette bulunmutur. 1916da
cereyan eden oruh Muharebelerinde Ruslarn,
Bayburt istikametindeki taarruzlarn durdurmaya
muvaffak olmutur. 2-11 Temmuz 1916 tarihlerindeki
Kop-Mamahatun muharebelerinde de Rus kuv-
vetlerinin Bayburt istikametindeki taarruzlarn aka-
mete uratmtr. Deerli ve ok cesur bir komutan
olan Halit Paa, askerlik hayatnda ve bilhassa
muharebe meydanlarnda delice cesaret gsterdi-
inden Deli Halit diye nam salmtr.
Halit Paann delilik vasf air Yahya Akenginin
yazd Kop ehidinden Gelen Ses adl iirde de
vurgulanmtr:
98 Bir Hill Ugruna
)
Kale gibi yrrd nmzde,
Glleye poyraza ka,
Kopdanda kopan maher gnmzde
Vatan iin gt deli Halit Paa
Yahya Akengin ubat 1972de yazd bu iirin
altna u notu der: Kop Dandan her geiimde
yazdm bu dizeler Fatihalarmza karr gider.
Halit Paann ismi Bayburtlu Osman adyla anlan
Nuri Sezerin Kop Da adl iirine de u ekilde
yansmtr:
Halit Paa er gibi bu dalarda savat
Cephane kzaklar, korkun lklar at,
Kan akt derelerde, sular kprd tat,
O gnk son ehitler, toprakla kucaklat
Bayburt halk iirlerinde geen ve tarihi bilgilerle
de rten dier bir veri de Kop Savalarnn
Plevne Mdafaasna benzetilme hususudur. Vehip
Paa, Enver Paaya savala ilgili yazd bir belgede
Bayburtu bir Plevne yapacandan bahsetmitir.
Bu bilgi Mareal Fevzi akmakn Birinci Dnya Sa-
vanda Dou Cephesi ile ilgili Harp Akademisinde
verdii konferanslarda gemektedir. Plevne, 1877-
1878 Trk-Rus Muharebesinde Rus ordularna kar
elde edilen zaferin addr. Kop Savalar ile ortak
benzerlii ise hem Plevnede hem de Kop Sava-
larnda dmana kar yaplan savunmann baa-
rsdr.
Mahmut Krtana ait Kop Dana adl iirde ise
kinci Pilevne kavram kullanlr. Bu kavram her
blmn sonunda tekrarlanarak okuyucuya sunu-
lur:
Ey Kop Da!
zerinde dikili olan u ant,
Bilmelisin ki ehitler simgesidir.
Seni vermemek iin dmana,
kinci Pilevne yaratld cihana
Yine bilmelisin ki
zgrle k olan bu millet
aresizlie kar, esareti grmemek iin,
ld, ldrd, haddini bildirdi dmana,
kinci Pilevneyi yaratt cihana
..
Ey nazl Kop
Sakn incitme vatan iin lenleri,
lme giderken bile cokuyla gnleri,
kinci Pilevneyi destanlatranlar
Ahmet Niyazi de Kop Dalarnda adl iirinde alt
ay boyunca Ruslara direnilerek kinci Pilevnenin
gerekletiini syler. Savan sresinin de bir
ayrnt olarak iirde yar almas nemli bir durum-
dur.
Adna kinci Pilevne dendi,
Alt ay ylmadan Kopta direndi,
Bayburt savunmas byle bellendi,
Dman vurmada, Kop Dalarnda
Kop Savalarnn anlatld bir ksm iirlerde ise
genel manada halkn duygular anlatlmtr. Bu i-
irlerde cokun bir dil kullanlm ve destans bir
slupla kurtulu mcadelesi resmedilmitir.
Remzi avuldaka ait olan Kop Da Oldu Duman
adl halk trks Bayburt halknn Kop sava kar-
sndaki duygularna tercman olmutur. Trkler
sayesinde halkn duygular ses olmu ve gnllerde
yanklanmtr.
Kop Da oldu duman
Cierim yand aman
Utan ey kahpe dman
Bu yerler koak yurdu
Mavzeri vurdum kola
Tekbirle ktm yola
Gsm imanla kale
Bu yerler ehit yurdu
Veysel Gider Dur Yolcu adl iirinde ise Kop da-
ndan geip gidenlere seslenerek geilen bu
dan tarihteki nemi anlatmaya almtr.
Kopta bir ant;
Binlerce ehitin hepsine, bir mezar ta
Kopta bir ant;
Binlerce ehit torununa anlaml bir ac
Dur Yolcu!
Hepimiz bu dnyada birer kirac
Dur Yolcu!
Co, Sen ehit torunusun; oku FATHAn.
.
Veysel Giderin Mevziler Srda Olmu O Gnlerin
Derdinden adl iirinde ise Vatan mdafaasnn
ehemmiyeti arpc bir dille sunulmutur.
Kimi alnndan vurulmu, kimi kol, ya da belinden
Hi biri dnerim diye dlememi yerinden
Vuruarak ehit olmu, yce HAKKn emrinden
..
Yatmlar toprak sanlan yere
Vatana VATAN olmak iin!..
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 99
 kurguland dneme
ait birok veriyi ge-
lecek kuaklara ak-
tard grlmtr.
Kaynaklar
Ayhan Doan, Kop
(Bayburt) Savunmas,
Seluk niversitesi
Sosyal Bilimler Ens-
tits Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi,
Konya 1992.
,
I. Dnya Savanda
Kop Savunmas ve
Ulusal Birliimiz A-
Kop Gazilerimiz sndan nemi, Ata-
trk Aratrma Mer-
..
kezi Dergisi, S:59, Cilt: XIX, 2003.
Sonu olarak Kop Savalar; Bayburt yresinde,
Ensar Aslan, Halk iirimizde Tarihi Olaylar. Dicle
kltrnde, edebiyatnda farkl ynleri ile iz brak-
niversitesi Yaynlar. Diyarbakr 1999.
mtr. airlerin deiik zamanlarda kaleme ald
halk iirleri, Kop Savalarn tasvir etmi ve smail Hakk Polattimur, Birinci Dnya Harbinde
toplumsal hafzann diri kalmasn salamtr. a- Osmanl-Rus Muharebeleri ve Bayburtta Ermeni
lmada tarihi bilgilerle halk iirlerindeki bilgilerin Hadiseleri, Haz: M. Yasin Takesenliolu, Bayburt
birbirileriyle rtt grlmtr. iirlerde Kop niversitesi Yaynlar, Ankara 2012.
Savann mahiyetine, savan getii yerlere,
Mareal Fevzi akmak, Birinci Dnya Savanda
sava idare eden komutan adlarna ve Kop sa-
Dou Cephesi, Genelkurmay Basmevi, Ankara
vunmas ile Pilevne mdafaas arasndaki benzerlie
2005.
dikkat ekilmitir. Bu durum halk iirinin toplumsal
olaylar bnyesinde barndrdn gstermektedir. Sadri Karakoyunlu, Bayburt Tarihi, Kltr Ofset
Toplumsal ama gden her trl edebi verinin, Ltd.ti, Ankara 1990.

100 Bir Hill Ugruna

)
Kop ehitlii Ant
 I. DNYA SAVAI EHTLERMZ

SIRA ADI BABA DOUM RTBES LAKABI KY CEPHES

NO ADI TARH

1 Eref mer 1893 v. - ark (Kafkas) Cephesi

2 Hamza Temel 1870 Er Sakaoullar - ark (Kafkas) Cephesi
3 Hakk Timur 1891 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
4 Rza smail 1889 Onb. - - ark (Kafkas) Cephesi
5 Hseyin Yusuf 1887 P.Er Karabacoullar Gkler anakkale Cephesi
6 Osman Hasan 1892 P.Onb. Mansuroullar Sarhan anakkale Cephesi
7 Mahmut Hasan - Er - - ark (Kafkas) Cephesi
8 Ahmet Hasan 1893 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
9 Mustafa Sleyman 1890 Er Tahanoullar - Filistin Cephesi
10 Hseyin brahim 1893 Er - Yerlice ark (Kafkas) Cephesi
11 Hamdi Mahmut 1881 Er - Hacolu ark (Kafkas) Cephesi
12 Emin Ahmet 1880 Topu Er - Akar B. ark (Kafkas) Cephesi
13 mer Ltfi kr 1891 Er - - anakkale Cephesi
14 aban Ali - P.v. Bekmezcioullar - ark (Kafkas) Cephesi
15 smail Osman 1874 - obanoullar - ark (Kafkas) Cephesi
16 smail Veli 1894 Er - Kopky ark (Kafkas) Cephesi
17 aban Ahmet 1879 Er Bayraktaroullar - ark (Kafkas) Cephesi
18 Mehmet Hasan 1891 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
19 Kara Hseyin 1896 P.Er Karakelleoullar - -
20 evki Numan 1895 Er - - ark (Kafkas) Cephesi

102 Bir Hill Ugruna

)
SIRA ADI BABA DOUM RTBES LAKABI KY CEPHES
NO ADI TARH

21 Mustafa Musa 1894 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi

22 Nafiz Efendi smail Hakk 1890 Zabit Vekili Kobeyoullar - ark (Kafkas) Cephesi
23 smail Ethem 1876 P.Onb. - - ark (Kafkas) Cephesi
24 Yusuf Ahmet 1897 P.Er - atksu ark (Kafkas) Cephesi
25 Hanefi Mustafa 1880 Er - Yolatl ark (Kafkas) Cephesi
26 Hseyin Mustafa 1897 P.Er - Gkedere B. ark (Kafkas) Cephesi
27 Osman Abdurrahman 1874 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
28 Hseyin erif 1892 v. Hamzaoullar - ark (Kafkas) Cephesi
29 Mehmet Yusuf 1895 - Krtoullar Konursu B. ark (Kafkas) Cephesi
30 Behet Abdurrahman 1893 Onb. - Ballkaya ark (Kafkas) Cephesi
31 Zeynel Hurid 1880 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
32 aban Yusuf 1876 Er Kabakoullar Rtky ark (Kafkas) Cephesi
33 smail Mustafa 1878 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
34 Vehbi Molla Hseyin 1882 P.Er - - anakkale Cephesi
35 Mustafa Sabit - P.Er - - anakkale Cephesi
36 Tufan shak 1880 Onb. Mollaalioullar Gkedere B. ark (Kafkas) Cephesi
37 Resul Behll 1891 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
38 Reit zzet 1892 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
39 Agah Muharrem 1888 Bv. Hachasanoullar - ark (Kafkas) Cephesi
40 Abdullah Hakk 1894 v. Abbasoullar - ark (Kafkas) Cephesi
41 Halil Hasan 1877 Er Musaoullar - ark (Kafkas) Cephesi
42 Salih Mehmet 1882 P.Er - Kabaayr anakkale Cephesi
43 Arif Hasan 1893 Er Bilaloullar - ark (Kafkas) Cephesi
44 Remzi Sleyman 1898 Er Kalecunoullar Mutlu ark (Kafkas) Cephesi
45 Ferhat Aa Yusuf 1898 P.Er - Gmdamla ark (Kafkas) Cephesi

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 103
 SIRA ADI BABA DOUM RTBES LAKABI KY CEPHES
NO ADI TARH

46 Recep Hasan 1878 Er bioullar Helvaky ark (Kafkas) Cephesi

47 Mehmet Sleyman 1885 P.Er - - Hicaz-Yemen Cephesi
48 Mestan Salih - Er anfazonoullar - ark (Kafkas) Cephesi
49 akir brahim 1878 v. Laykoullar - ark (Kafkas) Cephesi
50 Maksut Kara Bey 1892 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
51 shak brahim 1873 P.v. Solakoullar akrz Irak Cephesi
52 Halil Recep 1879 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
53 Fikri Hamdi 1894 Svari Er Gurahoullar - ark (Kafkas) Cephesi
54 Osman Ahmet 1880 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
55 Abdullah Mustafa 1874 P.Er - Yakupabdal ark (Kafkas) Cephesi
56 Arif Nedim - Topu v. - - ark (Kafkas) Cephesi
57 Mtak Mustafa 1898 Er avuoullar - ark (Kafkas) Cephesi
58 Mehmet Tokat 1893 P.Er - - anakkale Cephesi
59 Osman Mustafa 1871 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
60 Mehmet Sleyman 1885 Er Hac Hasanoullar - -
61 Hac Ahmet 1868 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
62 Esat Ali 1895 Er Hac Hseyinoullar - ark (Kafkas) Cephesi
63 Arslan Osman 1892 v. - - ark (Kafkas) Cephesi
64 Abdulmecit Mustafa 1882 P.v. - - ark (Kafkas) Cephesi
65 Abdi skender - Onb. - - ark (Kafkas) Cephesi
66 mdat Alaattin 1893 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
67 Mehmet Sleyman 1894 P.Er - - Irak Cephesi
68 smail Arif 1892 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
69 Refik Yusuf 1881 Topu Er - - anakkale Cephesi
70 Ahmet smail 1892 P.Onb. - - ark (Kafkas) Cephesi

104 Bir Hill Ugruna

)
SIRA ADI BABA DOUM RTBES LAKABI KY CEPHES
NO ADI TARH

71 Fikri Hurit 1892 Er Murtazaoullar - ark (Kafkas) Cephesi

72 Hafz Mehmet Ef. Yakup 1889 Zabit Vekili - - ark (Kafkas) Cephesi
73 aban Yusuf 1881 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
74 Halil Emin 1895 Er Yankaraoullar - ark (Kafkas) Cephesi
75 Muttalip brahim 1892 P.Onb. - - ark (Kafkas) Cephesi
76 Mecit brahim 1897 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
77 Karabey Gen Aa 1897 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
78 shak Emrullah 1897 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
79 Hseyin Battal 1876 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
80 Hamdi smail 1877 P.Er - Adaba ark (Kafkas) Cephesi
81 Hac Baba skender 1895 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
82 Dur Baba Hseyin 1891 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
83 Mehmet Ali - P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
84 Eref Salih 1869 v. - - ark (Kafkas) Cephesi
85 Yakup Salih 1891 Onb. - Ikova ark (Kafkas) Cephesi
86 Osman Abdullah 1883 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
87 Hakk Yusuf 1884 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
88 akir Muhittin 1892 P.v. - - ark (Kafkas) Cephesi
89 Zekeriya Alaattin 1892 Onb. - - ark (Kafkas) Cephesi
90 Halil Mahmut 1878 P.Er - - anakkale Cephesi
91 Yasin erif - v. Hamzaoullar - ark (Kafkas) Cephesi
92 Recep Hasan 1894 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
93 Hac Ahmet Ali 1872 Onb. Fersoullar - ark (Kafkas) Cephesi
94 Recep Halim - P.Er - - anakkale Cephesi
95 Hanefi Burhan 1892 P.Er Semercioullar - ark (Kafkas) Cephesi

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 105
 SIRA ADI BABA DOUM RTBES LAKABI KY CEPHES
NO ADI TARH

96 Kamil Halim 1898 Er Kedirsuficeoullar - ark (Kafkas) Cephesi

97 Behzat Nurban 1877 Er - - anakkale Cephesi
98 Kahraman Osman 1893 Onb. - Bayrampaa ark (Kafkas) Cephesi
99 Emin Ali 1882 Er - Daat ark (Kafkas) Cephesi
100 Kadir Mustafa 1883 P.Er Hdroullar - ark (Kafkas) Cephesi
101 mdat Bahri 1885 P.Er - - anakkale Cephesi
102 Hac Osman Mustafa 1895 Er Kseoullar Salkmsu ark (Kafkas) Cephesi
103 Esat Hasan 1891 Onb. Hacabdullahoullar - ark (Kafkas) Cephesi
104 Alian Halil 1879 P.Er - Kitre ark (Kafkas) Cephesi
105 Zahit smail 1883 Er Krtoullar - ark (Kafkas) Cephesi
106 Yakup erif - Er - - ark (Kafkas) Cephesi
107 akir Mustafa 1882 Er Alemdaroullar - ark (Kafkas) Cephesi
108 Salih Halil 1883 v. saoullar - ark (Kafkas) Cephesi
109 Remzi kr 1896 Er Yemioullar - ark (Kafkas) Cephesi
110 Muharrem Bekir 1887 Er olluoullar - ark (Kafkas) Cephesi
111 Mevlt Mahmut 1892 Er Dedeoullar - ark (Kafkas) Cephesi
112 Mehmet Sleyman - Er - - ark (Kafkas) Cephesi
113 Kul Bey Molla Esat 1895 Er bioullar - ark (Kafkas) Cephesi
114 skender Yakup 1887 Er Lazoullar - ark (Kafkas) Cephesi
115 lyas Mehmet 1885 Er Yahyaoullar - ark (Kafkas) Cephesi
116 Hasan Mehmet 1879 P.Er Bilaloullar - ark (Kafkas) Cephesi
117 Hasan Abdullah 1882 Er Emiroullar - ark (Kafkas) Cephesi
118 Salih Hasan - Onb. - - ark (Kafkas) Cephesi
119 akir Bekir 1876 v. Krelioullar - ark (Kafkas) Cephesi
120 mer Osman 1896 Er - - ark (Kafkas) Cephesi

106 Bir Hill Ugruna

)
SIRA ADI BABA DOUM RTBES LAKABI KY CEPHES
NO ADI TARH

121 Mevlt - - Er - Hacolu ark (Kafkas) Cephesi

122 Mahmut Hasan 1889 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
123 Hseyin Ali - Onb. Ksdekoullar Tepetarla ark (Kafkas) Cephesi
124 Mustafa Rain 1889 P.Er - - anakkale Cephesi
125 Veysel Osman 1884 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
126 kr Nuh 1879 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
127 Arslan smail - Svari Er Hac smailoullar - ark (Kafkas) Cephesi
128 Mrsel Hasan 1892 Er - - Hicaz-Yemen Cephesi
129 Cuma Ali 1872 Er adoullar - ark (Kafkas) Cephesi
130 aban Mehmet 1894 Er - Helvaky anakkale Cephesi
131 Mehmet evki brahim 1879 P.Er Hackadrizadeoullar - ark (Kafkas) Cephesi
132 Reat Mahmut 1894 Er Rashanoullar Kavakl ark (Kafkas) Cephesi
133 Mahir Mahir 1897 P.Er Seyyit Ahmetoullar - Irak Cephesi
134 Hac Sleyman 1897 Er Bayraktaroullar - ark (Kafkas) Cephesi
135 Ali Dursun 1894 Er Arzuhanoullar Kavakl -
136 Hanefi Mehmet 1893 Onb. - - ark (Kafkas) Cephesi
137 Rasim Dursun 1896 P.Er - Yldrm Irak Cephesi
138 smail Sait 1890 P.Er Hac Mustafaoullar - ark (Kafkas) Cephesi
139 Cevahir Mustafa 1892 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
140 Rza Halil 1883 Er Bilaloullar - ark (Kafkas) Cephesi
141 Rait Ahmet 1884 P.Er - - anakkale Cephesi
142 Ham Dervi 1882 Er Kseoullar - ark (Kafkas) Cephesi
143 Dursun Halil 1884 v. Esirli (spirliolu) ncili -
144 brahim kr 1892 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
145 Salih Muhsin 1886 v. - - ark (Kafkas) Cephesi

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 107
 SIRA ADI BABA DOUM RTBES LAKABI KY CEPHES
NO ADI TARH

146 Mevlt Mustafa 1883 P.v. - Tahtky ark (Kafkas) Cephesi

147 Hasan Yusuf 1896 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
148 Hasan Hseyin 1874 v. - - ark (Kafkas) Cephesi
149 Yusuf Mustafa 1880 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
150 brahim Dursun 1895 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
151 Musa smail 1889 Onb. Seyithanoullar - ark (Kafkas) Cephesi
152 Ahmet Hac Salih 1892 - - - ark (Kafkas) Cephesi
153 Ahmet Sleyman - P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
154 brahim Aziz 1892 P.Er - Akar B. ark (Kafkas) Cephesi
155 Mustafa - - Temen - - -
156 Menak Mehmet 1883 P.Er - - anakkale Cephesi
157 Hamdi Ahmet - v. - - ark (Kafkas) Cephesi
158 Beir Osman - Er Taunoullar akrba ark (Kafkas) Cephesi
159 Zekeriya Osman 1893 P.Onb. - - ark (Kafkas) Cephesi
160 Ali Osman 1893 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
161 brahim mer 1876 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
162 Mustafa aban 1896 Er - Hacolu Irak Cephesi
163 Teyfik Nebi 1884 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
164 Sleyman Mauk 1894 Er Kseoullar - ark (Kafkas) Cephesi
165 Hakk skender - Er - - ark (Kafkas) Cephesi
166 Hac Mecit 1892 Er Kayaoullar - ark (Kafkas) Cephesi
167 Bahri skender 1890 Er Kkalioullar - ark (Kafkas) Cephesi
168 Akif Eref 1887 P.Er Fokooullar - ark (Kafkas) Cephesi
169 Ahmet Hseyin 1892 Er adroullar - ark (Kafkas) Cephesi
170 Ahmet smail 1892 Er - - ark (Kafkas) Cephesi

108 Bir Hill Ugruna

)
SIRA ADI BABA DOUM RTBES LAKABI KY CEPHES
NO ADI TARH

171 aban Bekir 1891 P.Er - Kabaayr ark (Kafkas) Cephesi

172 Numan Arif 1892 P.Onb. - Deveta ark (Kafkas) Cephesi
173 Ziya Kadir 1892 P.Er - - anakkale Cephesi
174 Mustafa Sabit 1892 P.Er - - anakkale Cephesi
175 skender Akif 1892 Onb. - - ark (Kafkas) Cephesi
176 Hseyin Bekir 1872 Er Bekiroullar Gzelce ark (Kafkas) Cephesi
177 Dursun smail 1887 v. spirli Haliloullar - ark (Kafkas) Cephesi
178 lyas aban 1892 P.Er - - anakkale Cephesi
179 Mehmet Hilmi Ef. Hasan Fahri 1893 Temen - - anakkale Cephesi
180 Hasan Salih 1865 - Ali Hocaoullar Tepetarla ark (Kafkas) Cephesi
181 Hasan Arif - Er - Gkedere B. ark (Kafkas) Cephesi
182 Burhan Mevlt - Er - - ark (Kafkas) Cephesi
183 evket Halil 1891 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
184 Abdullah Mustafa 1898 Er Ayvazoullar - ark (Kafkas) Cephesi
185 Dur Baba Mustafa 1889 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
186 Mehmet Mehmet - P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
187 Salih Ali 1895 Er Murtazaoullar - ark (Kafkas) Cephesi
188 Behet Mehmet 1882 Onb. akroullar Ardgze ark (Kafkas) Cephesi
189 Rfat Hasan 1894 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
190 smail Ahmet 1891 Er Hanoullar - ark (Kafkas) Cephesi-
191 Firuz Kurban 1874 Er - - ark (Kafkas) Cephesi
192 Ali Hasan 1894 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
193 Ahmet Emin - - Kavalcoullar - ark (Kafkas) Cephesi
194 Kadir Osman - v. - idemtepe ark (Kafkas) Cephesi
195 Hasan brahim 1882 Er orakloullar eriky ark (Kafkas) Cephesi

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 109
 SIRA ADI BABA DOUM RTBES LAKABI KY CEPHES
NO ADI TARH

196 Hasan Osman 1894 P.Er Bezazoullar - ark (Kafkas) Cephesi

197 Hamdi erif - Er Mslimoullar - Irak Cephesi
198 mer Mustafa 1892 P.Er - Tepetarla ark (Kafkas) Cephesi
199 Osman Hseyin 1874 Er Kalpoullar - ark (Kafkas) Cephesi
200 Halim Ahmet 1897 Onb. Hacvelioullar orak ark (Kafkas) Cephesi
201 smail Mikdat 1892 P.Er - Src ark (Kafkas) Cephesi
202 Recep Hseyin 1884 Er Kurumahmutoullar - ark (Kafkas) Cephesi
203 Salih kr 1898 Er Azizoullar - ark (Kafkas) Cephesi
204 Harun Mehmet 1875 Er Lazoullar - ark (Kafkas) Cephesi
205 brahim Sleyman 1881 P.v. - - ark (Kafkas) Cephesi
206 smail Mahmut 1895 P.Er Monuluoullar - ark (Kafkas) Cephesi
207 Faruk Efendi kr 1897 Zabit Namzedi - - ark (Kafkas) Cephesi
208 Rdvan Salih 1896 P.Er - - ark (Kafkas) Cephesi
209 Mustafa Hac Halil 1892 Er Karabakoullar - ark (Kafkas) Cephesi
210 kr Ahmet Mehmet 1892 v. - - ark (Kafkas) Cephesi

Birinci Dnya Savanda zellikle Bayburt evresindeki muharebelerde birok Bayburtlunun milis kuvvetlere katlp ehit veya gazi
olduu bilinmektedir. Mesela bu kitap bask aamasnda iken torunlar tarafndan ulatrlan bilgilere gre Bayburt Zahit mahallesinden
Hasan Hseyin Delibalta, Tercan Savatepede Ruslarla yaplan savata ehit olmutur. Ancak elinizdeki eserde Milli Savunma Bakan-
lnn resmi kaytlarndaki ehitlerimize yer verildiinden dier tm vatan evlatlarmz onlarn ahsnda yd etmekle iktifa olunmutur.

110 Bir Hill Ugruna

)
Sen ki, a'sra gmlsen taacaksn...Heyht,
Sana gelmez bu ufuklar, seni almaz bu ciht...
Ey ehid olu ehid, isteme benden makber,
Sana gunu am duruyor Peygamber.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 111
Kurtulu Savanda Kahraman Kadnlarmz.
BAYBURTUN KURTULUU
ve MLL MCADELEDE
BAYBURT
21 ubat 1956 (Bayburtun Kurtulu Yldnm enlikleri)
 BAYBURTUN GAL
VE KURTULUU

EMSETTN ELK*

arih boyunca aclar, zulmler ve yokluklar doru ilerlemek ve tespit ettikleri hedeflere
T yaayan Bayburt, bunlardan birini de I. Dnya
Savanda Rus igali esnasnda yaamtr. Ancak
ulamak Ruslar iin mmkn olmayacakt.
Ruslar zellikle Bayburtu bir an nce ele geirmek
bu Bayburtun yaad ilk Rus igali deildir. 1828-
iin taarruzlarn Bayburtun dousundaki Kaledere
1829 Osmanl-Rus sava esnasnda yre ilk defa
tepesi ile gneyindeki srtlara yneltmekteydiler.
Rus igaline uramtr.
Ancak Binba Halit Bey kumandasndaki Trk
1877-1878 Osmanl-Rus savanda (93 harbinde) oruh Mfrezesi 15/16 Mart gecesi yapt basknla
Ruslar, Dou Anadolu zerine hareket etmiler ise Ruslara ar kayplar verdirerek btn hcumlar
de, Bayburt bundan herhangi bir zarar grmemitir. pskrtmt. Ruslar 18 Mart gn tekrar ilerlemeye
Bayburtun yaad ikinci igal, I. Dnya Savanda baladlar.
gereklemitir. Kafkaslardan harekete geen
Bu gelimeler zerine Fevzi Paa (akmak) oruh
General Yudeni komutasndaki Rus birlikleri, Sar-
mfrezesi ile 10. Tmenden oluan oruh-Lazistan
kam Harektnda Trk ordusunun taarruz gcnn
Blgesi Komutanl grevine getirildi. Bu arada 8
krlmas zerine, 16 ubat 1916da Erzurumu ele
Temmuz 1916da Ruslar 2. Mntka ve Kop cephe-
geirerek Bayburtu tehdit etmeye balamlard.
lerinde baskn eklinde taarruza geti. Ruslar,
Bayburt ve Tercan ynndeki Rus taarruzu 14 Mart
Kenan Tepeyi ele geirince 9 Temmuz 1916dan
1916da balam ve 15 Martta Tercan dmt.
itibaren birliklerimiz mevzilerini boaltmaya ve
Trabzon ve Kop cephelerinden taarruzlarna devam
geri ekilmeye balad. Kop Dandaki savunma
eden Ruslar, oruh cephesinin yanlarn kuatarak
bloku zlnce Ruslarn Sibirya Kazak Tugay 13
Bayburtu zapt etmek iin byk bir gayret sarf
Temmuz 1916da Madene inmi ve Bayburt
ediyordu. nk Bayburt dmedii takdirde batya
zerine ilerlemeye balamt.

Yrd. Do. Dr., Bayburt niversitesi, nsan ve Toplum Bilimleri Fakltesi, Tarih Blm,
semseddincelik@bayburt.edu.tr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 115

1937 ylnda Bayburtu ziyaret eden
nl edebiyatlarmzdan smail Habib
Sevk, Bayburtlu Zihninin komasna
gnderme yaparak igallerden ve Er-
meni mezalimden sonra ehrin snk-
lne dikkat eker.
oruh Nehrinin iki kysna serilmi,
boz renkli, talk evlerinin st dam, sokaklar
yamru yumru ve yandaki tepenin kayal
zerinde burma bir kavuk gurubu ile evre-
lenmi kalenin yedi buuk asrlk miyop ba-
klar altnda bzlerek harabe art gibi
duran BAYBURT..!
Demek Zihninin verdii sesten beri
hibir ey dzelmedi yle mi? Demek bir
asrdr yine smbl, ebboyu, gl har
alm yle mi? Gene artk ykk baheleri
harap, barlar yank yle mi?
Evet, hal yle.
Camlar ikest olmu meyler dklm,
Sakiler meclisten ekmi aya.
Ruslarn, Bayburta doru ilerlediinden Bayburttaki
5. Kolordu Kararghmzn haberi yoktu. Bir baskna
uramak ve tm 3. Ordu blgesinde emir ve ko-
mutann bozulma tehlikesi ba gstermiti. Bu
tehlikeyi bir telefoncu erimiz baskna urayan
116 Bir Hill Ugruna
)
Maden Hanndan haber veremeyince beraberinde
kard telefon makinesini birka yz metre uzak-
lkta tele balayarak 5. Kolordu kararghn durumdan
haberdar etmi ve gerekli tedbirlerin alnmasn
salayarak, byk bir kahramanlk rnei sergile-
miti.
14 Temmuz 1916 gn yedek kuvvetimiz olmad-
ndan mevzideki birliklerimize zorunlu olarak
oruh ve Aydntepe (Hart) cephelerine ekilmesi
emredildi. 14/15 Temmuz 1916 gecesi, Sibirya
Kazak Tugay Bayburt yaknlarna gelerek Gez Ky
gneyinde ak ordugha geip dinlenmeye ekil-
miti. Gez kynn batsnda, Bayburttaki 60.
Alayn 1. Taburu savunma iin tertiplenmiti. Gece
yarsna doru Gez ky batsnda tertiplenmi ta-
burumuz, bu tugaya ar bir baskn yapm ve ok
kayp veren bu Rus Tugaynn birok silah ve cep-
hanesi ele geirilmiti.
Fevzi Paa tarafndan kinci Plevne savunmas
olarak ifade edilen Bayburt, 16 Temmuz 1916 Cu-
martesi gn leden sonra, oruh vadisi boyunca
ilerleyen 17. Trkistan Alay, Sibirya Kazak Tugay
ve 17. Trkistan Alaynn, Erenler ky srtlarndan
inen dier bir taburu tarafndan igal edilmitir.
Bayburttan G (Muhacirlik)
Cephede bunlar olurken Bayburt ve kylerinde de
igalin ilk sonucu olan g hazrlklar balamt.
Haziran 1916da hali vakti iyi olanlar, g hazrlklarn
tamamlayarak ehri terk etmeye baladlar. Bu
arada Osmanl Hkmeti tarafndan Dou Anadolu
halknn g edebilmesi iin gerekli hazrlklarn
yaptrlmas blgedeki gerekli idare makamlarna
ve bu arada Bayburt Kaymakamlna bildirilmi,
halk Orta Anadolu kentlerine g etme hazrlna
balamt.
Cephelerden gelen haberler kaybedilecek vaktin
olmadn gsteriyordu. Bayburtun iindeki okul,
cami ve byk binalarn hemen hepsi birer hastane
veya salk oca haline getirilmiti. Yarallar nce
buralara getiriliyor ve daha sonra i blgelerdeki
hastanelere sevk ediliyordu. Sonunda kafileler ha-
linde g balad. Kafileler birka aileden oluuyor
ve adlarna Barhana deniyordu. Son kafile, 15
Temmuz 1916 Cuma gn yola kt. G yolu in-
sanlarla ve hayvan srleriyle dolup tayordu.
Kafileler, ge balamadan nce kaymakamlktan
aldklar talimat ile Orta Anadoluda belirlenmi
Sivas, Tokat, Amasya, Kayseri ve orum gibi kentlere
gideceklerdi.
Vatanlarndan ayrlan muhacirler hastalk, alk,
susuzluun yan sra Rum ve Ermeni eteleri ile
silahl asker kaaklarnn basknlarna uramak
korkusuyla varacaklar menzile ulamaya alrken
yollarda karlatklar manzaralar ok korkun ve
rktcyd.
Bayburtun gali
Dou ve gneyden ehre iyice yaklaan Rus kuv-
vetleri, Bayburtun dmesine ok az zaman kald
iin sevin iindeydiler. nk Bayburtun elde
edilmesi, Ruslarn arzu ettikleri hedeflerine kolayca
ulamalarn salayacakt. Bayburt savunmas, Rus-
larn harekat planlarnda 4.5 aylk bir gecikme
meydana getirmiti.
16 Temmuz 1916da Ruslar Bayburta girmitir.
Bakomutan Grandk Nikola haberi ara sevinle
vermi, Rusyada enlikler yaplmtr. Bayburta
ilk giren Rus alay ne hazindir ki Orta Asya Trkle-
rinden oluan 17. Trkistan alaydr. Arkasndan Si-
birya Kazak alay ehre girmitir. Trk kuvvetleri
ehri boaltm, drt ayr cephe oluturacak biimde
yeniden konulanmt.
Geri ekilen Trk 5. Kolordu birlikleri, dmann
eline gemesin diye, mevcut depolar ve oruh
zerindeki Ta Kpr ile Kaleard Kprsn tahrip
etti. ehirde kalan Mslman ahali korkudan
evlerine kapand. Yalnz Ermeni mahallelerinde
(Bent ve Uzun Gazi) byk sevin lklar duyu-
luyordu. 16 Temmuz bir cumartesi gnyd. Ses-
sizlie brnen Bayburtta, gnn erken saatlerinde
Uzun Gazi mahallesindeki kiliseden an sesleri
ykseliyordu. Balarnda din adamlar olduu halde
Ermeni ileri gelenleri, Ta Kpr yaknnda toplan-
mlar, dier bir Ermeni grubu ise Dzmaatlkta
At Kayas denilen yerde, Erenler kynden gelmekte
olan 17. Trkistan Alaynn bir taburunu karlamak
iin erken vakitte hazr bekliyorlard.
Bayburta giren 17. Trkistan Alay ile hemen pe-
inden Sibirya Kazak Tugay, ehri arkalarna alarak
Kelkit ynne doru hareket etmeden nce, Tugay
Komutan Vekili Albay Borisevi, Ermeni ileri ge-
lenlerinin ehir giriinde kutlamalarn kabul etti.
Maatlktan ehre giren 17. Trkistan Alaynn ta-
burunun komutan kendilerini karlayan Ermenileri
at stnden selamlayarak yoku aa indi. Bayburta
kuzeyden ve oruh vadisinden ilerleyen 18. Trkistan
Alay ehre girmeden Gmhaneye doru yr-
mekteydi.
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 117
 Bayburtu ele geiren dman birlikleri ileri yr-
ylerine hz verdi. Bayburtun ele geiriliini bir
telgrafla Rus arna bildiren Grandk Nikola, bu
durumu ok inatla savunulan Bayburt, kahraman
Rus birlikleri tarafndan nihayet zapt edilmitir.
cmleleriyle izah ediyordu.
Bu arada Trk 5. Kolordu karargh, Fevzi Paann
komutasnda Bayburtta oruh kenarndaki zl
Ethem Efendinin konana yerlemiti. Ruslarn
ehre girmesi ile beraber Trk Kolordu Karargh
Fevzi Paann emriyle Pulur kyne tand.
17 Temmuz 1916 gn leden sonra, Rus 2. Tr-
kistan Kolordusu Karargh da Bayburta geldi ve
Trk kolordusunun boaltt zl Ethem Efendinin
konana yerleti. Kolorduya bal birliklerin yer-
lemeleri iin ehirdeki byk binalara ihtiya
vard. Mauk Beyin Saraydzndeki kona ile
Kabasakal mahallesinde Baaazade Salih Efendinin
evi uygun grlerek birliklere tahsis edildi.
17 Temmuz gn ehir halkndan bir grup, Belediye
Bakan Kaleard Mahallesinden Hafz Sleyman
Efendinin bakanlnda bir heyetle, Rus kolordu
komutann makamnn ziyaret ederek, ehir ha-
yatnn normal hale getirilmesi iin gerekli tedbirlerin
alnmasn rica ettiler. Ayrca ehir halk adna,
zellikle Ermenilerden herhangi bir tecavz ve
saldrnn yaplmasna engel olunmasn da istedi-
ler.
Rus komutan, bu dilekleri dinledikten sonra ehirde
normal hayatn devamna ve herkesin huzur iinde
ilerine dnmesine ve Mslman halktan hibirisinin
rahatsz edilmeyeceine dair teminat verdi. Ve
118 Bir Hill Ugruna
)
ertesi gn bir garnizon emri ile alnan nlemler
halka duyuruldu.
Ruslarn ekilii
arlk Rusyas Mart 1917de byk bir ihtilalle
sarsld ve Rusyada arlk rejimi ykld. 18 Aralk
1917de Erzincanda Osmanl Devleti ile Rusya
arasnda Erzincan Mtarekesi imzaland. Bylece
Rusya blgeden yava yava ekilmeye balad.
Ancak Ruslar yerlerine Ermenileri getirdikleri iin
blgede byk mezalimler de balad. Dalan
Rus ordusunun silah ve cephanesini Ermeniler
alyor ve karmza cephe hatt kuruyorlard. Bu
durum zerine Trkleri, Ermeni zulmnden kurtar-
mak iin 3. Ordumuza ekildii hattan hareketle
ilerleme emri verildi.
Bayburtta Sibirya Kazak Svari Tugay ile 17.
Trkistan Alaynn karargh geri kademeleri bu-
lunmaktayd. Rusyada ihtilal yapld ve Osmanl
ordusu ile mtareke imzaland bildirilince, dier
yerlerde olduu gibi, Bayburttaki Rus birliklerinde
de zlme balad. Bayburt Garnizon Komutan
General Borisevi, st makamlardan ald emir
zerine zaman geirmeden garnizon birliklerine
igale son verip ekilmeleri iin gerekli emri verdi.
Geri ekilme ii vakit geirilmeden uygulamaya
kondu. Fakat bu ilem bir ila iki ay ierisinde
ancak sonulanabilirdi. Bu srada Bayburt ve ky-
lerinde bulunan Ermenilerin n plana kma fr-
satlarn elde ettikleri grlyordu. Ruslar, ehit
Osman Tepesinin kla dzne bakan eteklerinde
bulunan cephane ve silah depolarn btn ile Er-
menilere teslim ettiler. ehrin eitli yerlerinde
bulunan erzak ve eya depolar da yine Ermenilere
devredildi.
Ruslarn ekilmesi, Ocak 1918 banda balad.
Son Rus birlii Bayburttan 20 Ocak 1918de ekildi.
Ancak Bayburttaki Rus birliklerinin kumandan
Yzba Popof, ehirde 18 ila 45 ya arasndaki
sivil Ermenileri bir araya toplayarak, depolardaki
silah ve cephaneleri bunlara teslim etti. Popof, Er-
menilere bu topraklar sizindir, buralar mdafaa
ediniz, Trklere vermeyiniz diye talimat vererek
onlar Mslman ahaliye kar zulm ve ikence
yapma noktasnda cesaretlendirmitir.
18 Aralk 1917de Erzincan mtarekesine bal
kalan Ruslar, 18 ay boyunca kald topraklar terk
ettiinde artk Bayburt iin kelimenin tam anlamyla
vahet daha yeni balayacakt. Bayburt derin bir
sessizlie brnm ve Bayburtta meydan Erme-
nilere kalmt. Herkes evlerine kapanm gelecein
korku ve endieleri iinde gnlerini geiriyorlard.
Bayburtta idareyi ele alan Ermenilerin lideri
Arakn ksa bir emri, 28 Ocak 1918de ehrin g-
rnr yerlerine ve cami avlularna asld.
Bu emirde Ermeni Arak, halka ho grnmek is-
temesinin yannda onu korkutmaktan ve tehdit
etmekten de geri durmuyordu. Rus askerlerinin
ehirden ekilmesi ile Arak spir ve Bayburt
kazalar meliki sfatn kullanarak, Erzincandaki
ete reisi Antranik ile irtibatl olarak Bayburtta i-
kencelere balamtr.
Bayburtta Ermeni Mezalimi
Arak, beraberine ald 484 Ermeniye gndzleri
talim yaptryor, geceleri ise komite balaryla top-
lantlar yapyordu. Bu toplantlarda konuulan ve
ileri srlen bilgilerin de darya szmamasna
nem gsteriliyordu. Mslman ahaliye kar ok
drst ve mtevaz davranlyordu. Halka kar
gven veren ete reisi Arak, Mslman Trk
halknn sayg duyup itimat ettii Paa unvanna
snarak, 14 ubat 1918 tarihinde her sokak ve
mahalleye birtakm devriyeler kartp birer baha-
neyle sokaklardaki ahaliyi toplamaya balad. Ma-
halleler arasna kan devriyeler rastladklar kylleri
ve yerli ahaliyi Arak paa aryor mhim
mesele grecektir. eklinde aldatarak topluyor.
Ardndan Rus igalinde hapishane yaplan Salih
Hamdi Efendinin ticarethanesine, Ta Maazalara
yerletiriyorlard. Hapishaneye gtrlen her ahsn
kap nnde evvela zeri aranyor bulunan para
ziynet eyas alnyordu. Sokakta bulunmayanlarn
ise zorla evlerine giriliyor, para ve deerli eyalarna
el konulduktan sonra bazlar hemen orackta feci
ekilde ldrlyor, dierleri ise eitli ikence ile
hapishaneye gnderiliyordu.
Bu hal gn sreyle devam etti. Drdnc gnn
sabah Mslman kadnlar da toplanmaya baland
(16 ubat 1918). Toplanan 14 kadnla 2 kz ocuu
Ta Maazalar karsndaki Haydar Beyin ahap
oteline hapsedildi. Artk Arak ve maiyetindekilerin
kanl emellerini uygulama zaman gelmiti.
e nce Ta Maazalarda bulunanlardan baland.
Ermeniler, topladklar ehir halkn Salih Hamdi
Efendinin ticarethanesindeki odalara bltr-
mlerdi. Ta Maazalar denilen bu hana kapdan
girildiinde sadan 1. odaya 23, soldan 1. odaya
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 119
 4, ikinci odaya 60, nc odaya 50 ve koridorun
sonundaki odalardan soldakine 48, sadakine 8
olmak zere toplam 193 can yerletirilmiti. Bun-
lardan Soldan 1. odada bulunan Belediye Reisi
Hafz Sleyman Efendiyle Kormas (Polatl) kyl
Ahmet, Abrasl (Akbulut) rfan ve Vandal (ayr-
kpr) Piri odadan karlarak, sng balta ve
demirle pek feci bir surette ldrlyordu. Daha
sonra srasyla dier odalara geerek ayn biimde
katliama balanlyor gzleri nnde feci bir surette
ve vahice arkadalarnn katledildiini gren dier
mahpuslar aresiz bir ekilde baryorlar ve ken-
dilerine sra gelince mmkn mertebe nefislerini
mdafaaya alsalar da, btn mdafaa imknla-
rndan mahrum bir ekilde vahetin en byne
maruz kalarak bin trl ikence arasnda can veri-
yorlard. Ermeniler, sng ve balta ile icra ettikleri
ikenceden tatmin olmuyorlar, daha sonra cansz
bedenlerin zerine gaz ya dkrek yakmak su-
retiyle arada skp sa kalanlar da ldryorlard. disiyle birlikte hapsedilen iki kz yukardan feryada
Tm bunlar yaanrken yalnz 2. odada bulunan
60 kiiden Murat avu, evki, Sara Hafz ve
Zahit mahallesinden Beydiolu Sadk ller arasna
sokularak ve kendilerine l vaziyeti vererek ha-
yatlarn kurtarabilmilerdi.
nsann kann donduran bu feci sahnelerden sonra,
koridorun sonunda ve solundaki odada bu feryad
duyan 48 kiiye sra gelmiti. Bunlar iinde bulunan
Dastanl 22 yandaki Mehmet olu Abdullah,
karsnda cereyan eden feci sahneyi grr grmez
arkadalaryla kendilerini korumaya karar verdiler.
Bulunduklar odann darya bakan boluktan ko-
pardklar demirle zemine denmi kemer talarn
skerek kap nne barikat kurdular. Katle gelen
120 Bir Hill Ugruna
)
Ermeniler bu durumu grnce kapy krmaya a-
lsalar da ylan talardan ieriye giremediler. Bu
defa kap arasndan ve baca boluklarndan bomba
atarak kurun yadrarak hcum ettiler. Ne olursa
olsun mdafaay elden brakmamakta kararl bu
aresiz insanlar boluklardan braklan bombalar
tekrar geriye atmaya ve talarla kar koymaya ve
bir yandan da dier odann duvarnda gedik
amaya alyorlard.
Bu feci sahne devam etmekteyken Haydar Beyin
oteline doldurulan 14 kadn batan aaya soyulup
plak bir halde tehir etmek maksadyla bulunduklar
yerden karlyor, Haydar Beyin oteline bitiik a-
vuolunun oteline nakledilen bu zavalllar bir bir
katledildikten sonra otel atee veriliyordu. Kadn-
lardan elbiselerinin karlmas teklifine boyun
emeyerek kendilerini pencereden darya attlar,
kamaya alrlarken sokaktaki Ermeni devriyeleri
tarafndan ldrldler. Bu kadnlardan birinin ken-
balaynca onlar da hemen aaya indirilerek an-
nelerinin yannda ldrldler.
Bu iki yapnn iinde ve etrafnda tm bu zulm
devam ederken mahalleler arasnda da yama
balam yangnlar karlmt. Btn bu ikenceler
devam ederken 21 ubat sabah Bayburtun g-
neybatsnda ve caddenin sol tarafnda Ruslarn
cephanelik olarak kullandklar Binba Hanlarndaki
cephaneliin plan d atelenmesi zerine yeri
g inleten mthi bir patlama meydana geldi.
Halkn Allahn hikmeti kabul ettii ve Kudret
Topu diye adlandrd bu patlama, katliamda bu-
lunan Ermenileri artm ve Ermenilerin Kasabay
Trk Birlikleri sard, toplar patlyor diyerek uursuz
bir ekilde saa sola kamalarna neden olmu-
tur.
Savunmasz halka her trl ikenceyi keza katliam galler ve Ermeni zulmn yaayan
reva gren gz dnmler korkuyla telala yakp Bayburtun perian halini gren ve
yktklar Bayburtu nihayet terk ediyorlard. Daha Bayburt hakknda yazanlardan biri
nce Salih Hamdi Efendinin ticarethanesinde o de nl air ve yazarmz Orhan
zamana kadar Ermenileri megul etmeye muvaffak aik Gkyaydr. 1936daki Bayburt
olan 48 kii birden bire oluan bu sessizlie bir ziyareti izlenimlerini Bayburt Tr-
anlam veremedi. Birka ses ykseldi. top patlad ks adl iirinde dile getirir.
Trk ktas Bayburta ulat. Ermeniler kayor gibi
sesleniler ile etrafta gizlenenler haberdar edildi. BAYBURT TRKS
Salih Hamdi Efendinin ticarethanesinde o insann
Sla dedim geldim, gurbete dtm,
kann donduran biare mdafaa iin bekleyenler
Gurbetten de beter buldum Bayburdu.
nihayet bulunduklar yerden karak tm ahaliyle
Kavumak istedim, hasrete dtm
birlikte Ermeniler tarafndan yangna verilmi ehri
Ta barmda tter buldum Bayburdu.
sndrmeye baladlar.
Dne dne akan sular vard,
Arakn yrede yapt zulm ve ikenceleri en iyi Yana yana akan sular vard,
ekilde ortaya koyanlardan biri, o dnemde Rus Bar yank yatar buldum Bayburdu,
birlikleriyle Bayburta gelen ve ordunun hemireliini Ne bir filiz ne bir umut yeerir,
yapan Tatyana Karamelidir. Tatyana, Arak liderli- Bir halin var yarama kz drr.
inde Ermenilerin Bayburtta yaptklar zulm, i- Baka baka kuru gzm yaarr,
kence ve katliamlar gzler nne sermitir. Derdime dert katar buldum Bayburdu.
Tatyana, Arakn yapt zulmlerden birini hatra- Slam bana ses vermiyor ks mdr?
tnda yle anlatmaktadr: ehrin her tarafna Dadan daa bir perian ses midir?
erzak datlaca ilan edilerek kyller Bayburta Trk mdr, at mdr, yas mdr?
davet edildi. Arak masum kyllerin icabet ve Son deminde biter buldum Bayburdu.
itaatini salamak zere Bayburt mftsne zorla Gkyaym der; geldiime piman
tezkire yazdrtm ve ayet gelmezseniz hakknzda Byle mi olur hasretine kavuan?
pek vahim olacaktr diye de kylleri tehdit etmitir. Gl dalnda blblleri perian,
Davete icabet eden kyllerden Bayburta girenler Yank yank ter buldum Bayburdu..
hemen tutuklanp byk evlere, maazalara,
hanlara ve mahzenlere doldurulmulardr.
ehir dndaki kyller Bayburta girenlerin bir

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 121
 daha kamadklarn grnce korkmular ve dalara
ekilmilerdir. Karameli, Ermenilerin Bayburttan
ekilirken 150 kadar ocuu zorla yanlarnda g-
trdn ve bu masumlarn bir ksmn yolda
vahice katlettiklerini ac biimde anlatmaktadr.
Yine Arak liderliindeki Ermeniler, Bayburtta gir-
dikleri evlerde kadn, erkek, ocuk herkesi vahice
ldrmler ve kuyusu olan evlerde kuyulara at-
mlardr. Karameli, Ermenilerin gen kz ve kadnlarn
rzlarna saldrdklarndan da bahsetmektedir. Tatyana
bu ac manzaray Bayburtun bugnk manzarasn
grmek cidden mkl ve hzn- alud (kederli,
gaml) idi. fadeleriyle dile getirmektedir.
Tatyanann bahsetmi olduu bu hadise, yukarda
anlattmz katliamdan nce gereklemitir. Zira
Arak, Bayburt ve evresindeki btn Mslmanlar
yok etmek amacyla Mhim bir karar alnacaktr.
bahanesiyle Krt Beylerine ve Mslman kylerin
imam ve muhtarlarna 19 ubat 1918 gn
kasabada toplanmalarn emretmitir. Sonucu belli
olan bu emre halk uymayarak Kelkitteki Trk bir-
liklerine snmtr. Bu durumu gren Kelkit Rus
Mtareke Komisyonu Bakan Yarbay Vorofof, ha-
diseyi ifreli bir mesajla General Odielidzeye bil-
dirmitir.
Ermeniler, Bayburt kylerindeki Mslmanlardan
yalnz urada burada rastladklarn katletmilerdir.
iddet ieren planlarn ancak Bayburt kasabasnda
uygulama imkn bulmulardr.
Nihayet 12 ubat 1918de Trk 3. Ordusu, Erzin-
can-Bayburt istikametinde ileri harekete geerek,
2. Kafkas Kolordumuz 13 ubatta Erzincana girdi.
122 Bir Hill Ugruna
)
21 ubatta da Bayburtu ald. Bylece yaklak 18
ay sren Rus igali ve peine Ermeni tedhi hare-
ketlerinden sonra, 21 ubat 1918 gn Bayburt
dman igalinden tamamen kurtularak zgrl-
ne kavutu.
Kaynaklar
A. Gngr ncolu, A. Celil Kahveci, Koptan
Ziganaya gal Yllar, Trabzon.
Atilla Gler, anl Kop Da Savunmas (1916-
1918), Ankara 2012.
Bayburt Postas, 9 ubat 2016.
Bir Doktorun Harp ve Memleket Anlar, Der: Metin
zata, Genelkurmay Bakanl, Ankara 2009.
Birinci Dnya Harbinde Trk Harbi Kafkas Cephesi
3. Ordu Harekt, Cilt: II/II, II. Kitap,
Genelkurmay Bakanl, Ankara 1993.
Fevzi akmak, Birinci Dnya Savanda Dou Cep-
hesi, Ankara 2005.
, Byk Harpte ark Cephesi Harekt,
Haz: Ahmet Tetik, stanbul 2011.
Halil Kemal Trkz, Osmanl ve Sovyet Belgeleriyle
Ermeni Mezalimi, Ankara 1995.
Nilfer Hatemi, Mareal Fevzi akmak ve Gnlkleri,
cilt: 1, stanbul 2010.
Sadri Karakoyunlu, Bayburt Tarihi, Kltr Ofset Ltd.
ti Ankara 1990.
 Bayburttan bir manzara.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 123
 EHT BELEDYE
RES SLEYMAN
EFEND

Torunu hsan ZKULun kaleminden Bayburt iin geldiklerini sylerler. Gecelik klnda olan
Belediye Bakan Hafz Sleyman Efendinin Bakann Gndze ertelenemez mi sorusuna,
ahadeti nemli olduu cevab verilir. yleyse srtma kr-
km alp geleyim der, yukar kar. in ciddiyetini
Hafz Aada deerli bir yneticidir, 1863 ylnda
anlayan Abbas Bey bende sizinle geleyim diyerek
Bayburtun Kaleard Mahallesinde domutur. Ya-
Ulu Caminin nne kadar arkalarndan takip eder.
kutiye Medreselerinde Mderrislik etmi, kk
Bakan Abbas boynumun atksn getirsin diye as-
yata Kuran- Kerimi hfz etmitir.
kerlere sylenince, askerler Abbasn geri dnme-
Hafz Aann ehadetini hanm Kymet Ninemi- sini, kendisine de boynuna krmz bir kakol
zin salnda kendisinden dinlediimiz ekilde saracaklarn sylerler. ki asker ve Bakan karan-
nakletmek istiyorum lkta ilerlerken Abbas Bey geri dner.
Yats namaz klndktan sonra evin kaps alnr. Hanm Kymet Nine durumu sorunca Abbas Aa,
Ermeniler tarafndan eve misafir almak, hele gece Hafz Aann ok sakin olduunu ve konua ko-
yatsna kalmak yasaklanmt. Oysa o geceyi bize nua gittiklerini belirtir ve kendisi de istenmedi-
anlatan Yedigze kynden Abbas Beyin kz Fir- inden geri dndn syler.
devs Hanm ocuk yata akrabalar brahim ve
21 ubat ayaznda yerler donmu, karl karanlk
Mehmet ile beraberdir.
gecenin iinde ayak sesleri kesilinceye kadar ha-
Kapnn alndn duyan Abbas Bey ocukla bir- nm Kymet nine ve misafirleri Ulu Caminin arka-
likte evin arka tarafna kaar ve samanlkta gizle- sndaki (imdi yklm halde) oturduklar evin
nirler. Gelenler iki Ermeni askeridir. Kapy aan kaps nnde bildikleri dualar okuyarak Hafz
Hafz Aaya nemli bir toplant olduunu, Arak Aay uurladktan sonra pencerenin nnde sa-
Paann emri ile kendisini o toplantya gtrmek bahlarlar.

124 Bir Hill Ugruna

)
Gece alabildiine karanlk, ara sra atlarn nal ses-
leri ve sk sk silah sesleri duyuluyor.
Toplantya diyerek gtrlen Bakan, Ermeni ka-
rarghnda tehdit altndadr. Muhtemelen igal bir-
liklerinin komutan, Trk varlnn tamamen
silinmesi adna Belediye Bakanlnn Ermenilere
gemesi iin istifa dilekenizi bize vermeniz gere-
kir gibi daha pek ok isteklerini sralamaktadr.
Hafz Sleyman Aann ahin baklar altnda bu
istekler karlk bulmaz ve reddedilir.
Hrnlaan Ermeni karargh bu srada Ta Maa-
zalarda yaptklar, insanla yakmayan mezalim-
lerini Bakana gstererek korkutmak isterler.
Bakan yine silahl askerler nezaretinde oraya g-
trrler. Mezalim srmektedir. Gnahsz insanlar
maazalara doldurulmu yaklmaktadrlar. Bakan
bu manzara karsnda ok duygulanr. fkesini, el-
lerini ge aarak katilleri Allaha ikayet eder.
Sabah olmak zeredir. Kymet Nine ve misafirleri
da fazla dayanamazlar. Ta Maazalara gittikle-
rinde Hafz Aay, krknn etekleri yank bir va-
ziyette lmeyen insanlar arasna kartn
grmlerdir.
(burada ehit edilen) Belediye Bakannn naa
sevenleri tarafndan, unutulmaz sokaktan (Ta Ma-
azalardan) alnp Ulu caminin avlusuna defnedil-
miti ehit Belediye Reisi Sleyman Efendinin
Kaynak: Bayburt Postas, 21 ubat 2011 tarihli Kabri / Ulu Camii Haziresi.
say.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 125
Kk Hafzn Tamaazalar Byle byle bizi korkitdilar
Katliam Hatralar* O kfirler gr ki bize nitdiler
Haber aldlar Osmanly hemn
Katl-i mm emrini virdi olzemn
Birinci Dnya Savandaki Osmanl-
Belediyye Resini olzemn
Rus Muharebelerini ve Bayburttan
Ahamdan aldlar virmezler emn
Ruslarn ekilmesinden sonra artan
rfnyi de ahamdan aldlar
Ermeni Hadiselerini hatrat eklindeki
Giri kalan hnelere daldlar
eserinde konu alan Kk Hafz ola-
Sabah oldi ns tobladlar
rak tannan smail Hakk Polattimur
Kahvelerden sokaklardan aldlar
1869-1959 yllar arasnda yaamtr.
Kylisi ehirlisi umum
Kk Hafzn eserinde Ermeni meza-
Katl-i mm idb itdiler zulm
limiyle ilgili ibret verici u bilgiler yer
Odalara heb doldirdilar
almaktadr:
Birer birer arub da vurdilar
Kimi kl kimi kurun vurur
Bk kalanmz havfe irdiler
Kimisi de yine dem getirr
imdi dman bizi alr didiler
Sabah namazndan baladlar
Bu gn yarn da bizi
Ta saat alty hem aldlar
Katl ider dey cmlemizi
Eek Poa emir virdi hemn
Bu fikriyle eyledk intizar
sbrtolar gelsn bu zemn
El-intizru eedd minennr
Olzemn tenekeler yrdi
ekdi ordularn Rus giriye
Maazalarn nni duman brdi
Kald erzk- tevatr kim yiye
Kimi lmi kimi canl daha
Ermeni syler bu sz ol zemn
Sepdiler isbrtoyi vireha
Bize beglik virildi bu arz hemn
Virdiler atii olzemn
Biz daha ziyde havf eyledk
h() figan ayyuka kar hemn
Eyvah kaldk Ermeniye syledk
Birinci ikinci odalar yandlar
Gayet dessdr bu kfir bil buni
nci drdnciye dayandlar
Dim syler hem ihfe szini
Beinci oda da var idi meer
Sylerler her gn her zemn
Elli dem kadar orda ey peder
ok kuvvetimiz gelecek bi-gmn

* Kaynak: smail Hakk Polattimur, Birinci Dnya Harbinde Osmanl-Rus Muharebeleri ve Bayburtta Ermeni Hadiseleri,
Haz: M. Yasin TAKESENLOLU, Bayburt niversitesi Yaynlar, Ankara 2012.
 Didiler sra bize geldi nidelim
Hlimiz sana malm ya lim
B-re kald gam yidiler
Kaldurmi skelim didiler
Skdiler kaldurumi olzemn
Kapunn ardna virdiler hemn
Bir takm da kaldurumi krdlar
Ufak ufak cebhne gibi ydlar
Sra geldi onlarn odaya hemn
Vurub da yakacak kfirler olzemn
erden mdafaaya durdilar
Ta ile kfirlere vurdilar
Kapuy kfirler krdlar hele
Grdiler arkas olmi muhkem kala
Yine ier giremediler
aresini bulub vuramadlar
Kapuya ok kurun atdlar
Tadan sveleri datdlar
Gayet zor itdiler zafer bulmadlar
kub da bacay skelim didiler
kdlar bacaya kfirler hemn
Lavumlar ellerinde gayet yamn
Vurdilar ki bacay deleler
Yal paavralar salalar
Gayetdn kav skemediler
Aa inelim didiler
ndiler aa olzemn
Yal paavra atdlar hemn
erden tz davrandlar hemn
Sndirdiler paavray olzemn
Lkin ttnden ok skldlar
Her birisi bir kede kaldlar
Gayet ok darlandlar olzemn
Kudret Toplar atld hemn
Osmanl geldi dey nid olundi
Ol zlimlerin harbi duruldi
Atn binen kad olzemn
Giriye bakamadlar hemn
Perakendesini alamadlar
Bir lhze giriye kalamadlar
Badehudan sonra geldi bir kar
Mahbslara virdi tizden haberi
Dman kad tz kn da gelin
Debboylardan silahlar aln
Mahbs olan bu haberi aldlar
Sanki dnyaya yeniden geldiler
kdlar oradan tizden hemn
Debboyu datdlar olzemn
Kk byk silaha yapdlar
Perakendesi ile harbe tutudilar
Rv ider elli altm kadar
Bulduklarn vurdilar ey peder
Kad gm-rhlar gitdi olzemn
Giri gelelm yanmlara hemn
Giri gelb yananlar grdiler
Niceleri bundan ibret aldlar
Rv ider ol gn nzrun olan
Cehennemi grdik didiler sanma yalan
yle yanmlar orda ey hemn
Dehetinden ditredi zr() zemn
Kimi belinden yanm ey peder
Kimi de yanm dizlerine kadar
Kiminin ba dalm ey hmm
Beyni grnr ierde bit-temam
 Bellsz olm o nzik beden
bret almaz m yh grb giden
Geldi grdi sahibleri o zemn
Ah vah feryd ile kobdi figan
Kimi de oul oul dir de alar
idenlerin cierini dalar
Kimi alar dir vah beni karda
Keke ben de sana olaydm yolda
Kimi de tanyamaz demini
Acaba burada mdur dir buni
Gider eve evde bulamaz
Gelir muhrik handa duramaz
Niceleri bellsz ldiler
Yand da kmr gibi kaldlar
Sahibleri olanlar olzemn
Aldlar mevtalarn bit-temam
Kald karyelerden garb olanlar
bret alsun bunlar yeni grenler
gn sonra frkalarmz geldi
Bki kalan mevtalar o ald
Defn itdiler muhrikleri olzemn
Niceleri arurlar el-emn
Kendi gzim ile grdm olzemn
Yok hilafm yand bunlar el-emn
Tamaazalar
 Bir Mahidin Kaleminden...
Mustafa Nihat ZNn gal Ans: Bay- Bir eme banda kadnlar su alyordu. spirli Meh-
burttan ktmz Gn met Onba su imek iin yaklat. Kadnlardan biri
ellerini kaldrarak Mehmet Onbaya doru y-
Bayburtun igali srasnda yedek subay olarak
rd.
grev yapan nl edebiyatmz Mustafa Nihat
zn 16 Temmuz 1916 tarihli ansnda bizi o gne Askerler, ananz le. Niin bu gvurlarn yzn
gtryor. zn, ince slubuyla ok ksa ve z bir bize gsterdiniz? Diye bard.
anlatmla Bayburtun en karanlk gnlerinden biri- oruhun stndeyiz, kpry geiyoruz. stihkm
nin deta fotorafn ekiyor. blnden birka nefer hararetle alyorlar. Kp-
imdi Bayburtun stndeyiz. Bataryalar, ose bo- rnn kenarnn suyu epeyce azalm, nehre bir
yunca aa iniyorlar. Bir tepeden dimdik inecei- daha baktm. Belki onu son grmd. Gzle-
miz iin etrafmza bakyoruz. Samzda oruh, rimde bu son su hatrasnn aksini tayarak muka-
byk fabrikaya doru, etrafndaki aalarn yem- bil yokua trmanmaya baladm. Yollar ayrlyor.
Ktalar birbirine kart.
yeil aksiyle, bizi boan Temmuz gnei altnda,
serin ve glgeli akyor. nc Tabur
Solumuzda ar bir hava ile rtl vadi iinde ky- emigezek grubu.. 29!...29!... sesler birbirine ka-
lerden gelen askerler, muhacirler karncalayor. ryor.
Kanlarn ezeli feryad uzaktan insana hzn Biz toplandk, bir hayli ilerlemi toplarla yetimeye
veren bir ahenkle aksediyor. gayret ediyoruz. Yol maher gibi kalabalkt. Askeri
kafileler arasnda kyller, muhacirler de var. Sr-
Dik bir merdiveni andran yokutan ehre indik, tna vurduu yata ile yola km bir ihtiyar, tab-
ehir bombotu. Her yer bir harabeyi andryor; ke- tvni (takati) kesilmi oluu yere kt.
penkler bile kapanm dkknlarn iinde grl- Yanmzda duran hastanenin mezarl hepimizin
meye demeyecek, lzumsuz, ufak tefek eyler, yakasnda yapm gibiydi.
darmadan braklm, etrafa salm, evleri kap-
Ortasnda umumi harbin, bu souk ve sefalet e-
larn ardna kadar alm.
hirlerine Fatiha isteyen ufak abidesiyle, gnein al-
Kanunlar (jandarmalar) ahaliyi karyorlar. Gzleri tnda taze mezarlar ve baz parlak mermerleri
korkun ve alevle yanan baz kadnlar kurban, nire gzken mezarlkta yatanlara, hastaneden nakli
gidek, bir eyimiz yoh diyorlar, evden eve rkm bir trl bitmeyen hasta ve yarallarn feci akbeti
kular gibi kayorlar. hepimizi rpertecek bir hldi.

130 Bir Hill Ugruna

)
lerimizde, taa ufkun hafif dumanl maviliklerine Gece ilerledike etrafn sktu da geniliyordu.
kadar uzanan geni yol simsiyaht. Cephane kollar, Baz t uzaklarda, rkek bir nbetinin patlatt
shhiye blkleri, byk kk arlklar, seyyar silah sesi nihayetsiz gibi gzken ovada uzun akis-
hastaneler, her ey her ey deve, beygir, katr, lerle dolayordu.
merkep her cins hayvan.. Bir toz bulutu iinde ile- Bir inilti peyda oldu. Kotuk. Kendini yere srkle-
riye srkleniyordu. yen bir adamn ba ucunda toplandk. Bir yaral
Biz, hastane yaplan klann gerisinde kaldk. Top- imi. Ana yandm! Ana yandm.! Diye inliyordu.
lar oraya mevzi almlard. Shhiye Onbas yarasn sard. Cephane arabala-
rndan birine yerletirdik.
Piyadeler bir tarlann iinden yoldan geenleri sey-
rediyor. Birden telefondan bir emir: Toplar ate aa- leride dolaan drtnala geldi ve zaten koulu olan
caklar. Dman ehre giriyormu Sada! Sada! batarya hareket etti.
Drbnler hep bu sylenen tarafa evrildi. Biraz Gmhane osesinden ilerliyoruz. Ay tamamiyle
evvel bizim indiimiz yoldan Ruslar, her zaman bamzn stnde idi. Muntazam ve berrak bir
yaptklar gibi beygirlere ikier ikier binmiler, ini- fanus gibi etraf aydnlatyordu.
yorlard. Havay yaran ilk mermi, mevkiini inleterek
yerini buldu ve arkasndan kopmu bir erit gibi, Yolun iki taraf kafilelerle dolmutu. Sabahtan beri
onlar olduu yere mhlad. Bu ilk mermiyi ikinci, arabalarn tad hastalar buraya yatrlm, inilti-
den gemenin imkn yoktu. Bir meydanlkta tek
nc takip etti. Artk hi arkas kesilmiyordu.
tk ate yaklm, etrafna melen insanlarn eh-
Tam bu aralk yer sarsld; btn Bayburt toz duman resindeki feci manzara bu alevler karsnda ok
iinde kald; cephanelikler, kprler atlmt. korkun ekiller alyordu. Bazlar bu ate kenarnda
Toplar, telefonun getirdii emir zerine, grup ate- yorgunluktan harap, kvrlm yatyorlar, atlm si-
ine baladlar. lahlar bekleyen nbetiler geziniyorlard. Sabahtan
beri durmayp hareket eden toplar ertesi gn tek-
Son mermi de atlmt. Telefon, tarassut drbn
rar faaliyete lazm olan kuvveti toplamak ister gibi
bandaki, kumandann emrini tebli etti:
sessiz uzanmlar. Bu atelerden ara sra onlara
Top bindir arpan alev, bir imek gibi parlayp snyor.
Her ey hazr Gne artk ufka yaklayordu. - Herkes birer birer bir tarafa kvrlyor. Biraz sonra
ledeki yakcln kaybetmiti. tek nbetiden baka kimse kalmayacak. Tekrar
Bayburt muhafz bl, stihkm bl getiler. didimek, abalamak iin kuvvet lazm.
Biz de varz. Han gerisinde tekrar mevzie girmi Bayburttan ktmz ilk gn byle geti. Bayburt
olan toplarn yannda kaldk. 16 Temmuz 1916
Gne tamamyla batt. Hepimizi mtevekkil sabr Kaynak: Bayburt Postas, 21 ubat 1968 tarihli
ve gecenin siyahlklar sarmaya balad. say.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 131
 BAYBURTTAK ERMEN MEZALM HAKKINDA TASVR- EFKR
GAZETESNE GNDERLEN BR MEKTUP1
TASVR- EFKR GAZETES HEYET- DARE- MUHTEREMANESNE

Beyefendi;
Ben vatann kk bir yavrusu olmaklm hasebiyle btn aclarm, szlarm dkebilirim deil mi? Ben
bu mlevves yaray sylemez, gizlersem bir gn kangrene tutulur lrm deil mi? Benim sevgili babamn, se-
vimli anamn, gzel komularmn 400n bir araya toplayp cayr cayr yakan nankr vatandalarmz hakknda
iki ift sz syleyebilirim deil mi? Rica ederim, bunu sylemek benim hakkm deil mi? Bu benim zerime bir
bor deil mi? Bastne beyefendi.
ubat 334 (1918) Cumartesi gn idi. arktan bir beyazlk arz- didr ediyordu. Gittike bu hurid-i dirah-
n byyor, ner-i envr etmee balad grlyordu. Mslmanlar da birer birer her zaman konutuumuz
dostlarmz tarafndan kurban edilmeye gtrlyordu. Biz saf mahlklar da elan Ermeni rfekamz tarafndan
kesilip yaklacamz hatrmza bile gelmiyordu. Saat 7 evvele kadar Sar Hamdinin maazasnda itimamz
hitam bulmu idi. Bilhare teker teker bouldu, kesildi, biildi, zayflar, sabiler, ihtiyarlar, kadnlar diri diri dizildi.
Drt odaya taksim edildi, zerlerine birer teneke gazya atlarak alevlendirildi. Anam, babam, akrabam, konum
komum hepsi yand. Ac, mhrik bir hande-i melekne ile ar- alya kt gitti.
60 yanda lyas Aa namnda muhterem ve mdebbir bir ihtiyar maazann dier kapsndan ta paralar
ile mukabele ederek benimle beraber 45 kiiyi kurtard. Allah bu adamn mrn mzdd eylesin. min! Uzat-
mayalm efendim. Caniler, o can alclar, menhs adamlar, ordumuzun ilerlediini iitince hemen kayorlard.
Bu matem-i esrarengiz haline kar ynlar bile tahamml edemiyor, alyor, eriyordu. htimal gleceksiniz, fakat
glmeyiniz. Bir kudret topu atlmam olsayd tek bir Mslman kalmayacakt.
19.2.1334te Bayburta svarilerimiz girdi. Sa kalan millet-i slmiyenin yz tenevvr etti. Svariyi
takip eden 13. Kafkas Alayndan Muhtar Bey namnda gayet mltefit, alcenap bir zbit fotoraflarn ald. Bu
munis, sevimli zat istirhamtma dayanamad, tasdiken ve mazrufen tesyar kldm iki levh-y hazini verdi. Eer
u feciyi yazmakta kalemin izhr- acz ederek benim gibi alamasa, vazifemi b-hakkn if ederdim. Fakat ne
yapaym. Yalnz msaadenizle kalbimdekini olsun syleyeyim: Ben kurtulmadm, vatan kurtuldu. Baki: Buna
Allah ahittir Beyefendi.

Bayburt ingah Mahallesinden

Hafz brahim Efendi mahdumu
Mahmud Celalettin

1 Karakoyunlu, Sadri, Bayburt Tarihi, Ankara: Kltr Ofset Ltd. ti. 1990, s.437-438.
Bayburtta Tamaazalar
Katliam ve ikenceyle
ehit edilen
Bayburtlular.

Bayburtta Tamaazalar
Katliam ve ikenceyle
ehit edilen
Bayburtlular.
Ermeniler tarafndan
kollar kesildikten sonra
katledilen masum ahali.

Burunlar koparlm;
byklar yolunmu,
karnlar yaklm bir
ekilde ikence ile ehit
edilmi iki mslman.
Bayburtta yzlerce
masum kadn, ocuk ve
ihtiyarn Ermeniler
tarafndan ehid edilmi
cesetlerinden tekil
edilen tepeciklerden
sadece birisi.

Bayburtta Ermeniler
Tamaazalarda msl-
manlar diri diri yakarak
ldrmlerdir. Bunlar
yaral olarak kurtula-
bilenlerdir. Elinde
denek bulunan piri fani
Temroullarndan Hac
Tahir Efendi. Eli ve gz
sarl yaral ocuk ise
Zahit Efendi Ma-
hallesinden Tevk Narin
Efendi.
 Ermeniler tarafndan eitli bahanelerle toplatlp, Ta
TAMAAZALARI EHTLER Maazalara doldurulmak suretiyle, canl canl yakla-
rak ehit edilenlerden, Eski Askerlik ube Bakanla-
rndan Binba Ensar BNGL n imzasn tayan
belgede adlar geenler yle sralanmaktadr :

S.NO BABA ADI ADI YER/MAHALLE/ KY

1 -- spirli eyh Ali --
2 -- Dedeolu Mustafa Efendi --
3 -- rfani Efendi Abrans Ky
4 -- Piri Efendi ayrkpr (Vanda) Ky
5 Mehmet Hac Salih Bey Tuzcuzade Mahallesi
6 Muharrem Hafz Efendi Kabaayr (Galsgavar) Ky
7 -- Hamdi Efendi Daniment Ky
8 mam Kr Hafz Karasakal Mahallesi
9 Tahir Hamdi Bey Rumeli Ky
10 Mehmet Yakutiye Camii Hafz? Kaleard Mahallesi
11 Mehmet Bahri Bey Kaleard Mahallesi
12 erif Yusuf Veysel Efendi Mahallesi
13 -- Hamdi Bey ve ailesi A.Pnarl ky
14 Mehmet Mentee Hanm Veysel Efendi Mahallesi
15 -- eyh Alinin kardei Bilal --
16 -- Abdullah Efendi Tuzcuzade Mahallesi
17 -- Berber Kadir Beyle Ailesi Veysel Efendi Mahallesi
18 Cafer Durmu Zahit Efendi Mahallesi
19 -- Yaral Mahmut Kars Muhaciri
20 -- Ahmet Efendi Kopuz Ky
2 -- Erzurumlu akir Efendi eyhhayran Mahallesi
22 -- Erzurumlu Hafz Efendi --
23 Numan Sefer Tuzcuzade Mahallesi
24 Reis Hafz Mehmet --
25 -- Saralarn Zarif --
26 -- Saralarn Hafz --
27 Hac Ali Mustafa Tuzcuzade Mahallesi
28 Bahaddin Salih Erikdibi Faynk Ky
29 Kerim Kurban Rumeli Ky
30 -- Emekli Yzba Akif Efendi Kadzade Mahallesi
31 -- kr Efendi Trabzon
32 Musa Halil Ahmedi Zencani Mahallesi
33 -- Kurban Efendi Dvmekaya (Berkici) Ky
34 -- Ali Efendi Zahit Efendi Mahallesi

gh Bey 1304 (1888) ylnda Bayburt Merkezi
A ingah Mahallesinde dodu. Bayburtun tannm
ailelerinden Karamollaolu slalesinden Ziver
Beyin oludur.
Bayburt Rtiyesinden mezun olduktan sonra
askere alnm, ilk nce 17. Tmen birliklerinde,
Sarkam ve Erzincan blgesinde I. Dnya Savana
katlm daha sonra ise Kzm Karabekir Paann
emrinde 15. Kolordunun 12. Tmen 36. Alaynda
1. Blk Komutan olarak Ermenilere kar yaplan
harekette yer almtr.
Askere alndndan ksa bir sre sonra, Seravu
(baavu) Mlzim-i Sni (Temen), Mlzim-i Ktahya, Sakarya Savalarna katld. Bu tmen ile
Evvel (stemen) ve yzba rtbesine ykseltildi.
Savalarda gstermi olduu baarlardan dolay
Gm Liykat, Harp ve Alman Salip Madalyalar
ile onurlandrlmtr.
KATILDII SAVALAR
12. Tmenin, Dou Anadoluda Zivin, Gle, Kars
ve Kasor blgelerinde Ermenilere kar yapt ha-
138 Bir Hill Ugruna
)
BAYBURTLU EHT
YZBAI AGH BEY
1304 (1888) -
27 AUSTOS 1922
rektta 36. Alay ve bu Alayn 1. Blk Komutan
stemen Agh Beyin ald grevleri baar ile
zamannda yapmasndan dolay 15. Kolordu Ko-
mutan Kzm Karabekir Paann takdirlerini kaza-
narak Harp Okulu kl olmasna ramen Askerlikte
suretle ykseltilerek yzba olmutur.
Sarkam ve Karsn 30 Ekim 1920 tarihinde 15.
Kolordu tarafndan zapt edilmesi sonucu Yunanllarla
savan devam etmesi nedeni ile baz birliklerin
Bat Anadoluya kaydrlmas neticesinde 12. Piyade
Tmeni bat cephesine nakledildi.
36. Piyade Alay ve 12. Piyade Tmeni, Eskiehir,
alay dman hakknda doru bilgiler renmek
amacyla Esir karp bilgi almak yolunu seti.
Agh bey bu grevi kendi istei ile ald. Blnden
35 askerini gnll alarak dman emniyet kuv-
vetleri arasndan 10 km kadar ierde bulunan
dman ordughnn olduu SUSUZ BOAZIna
gizlice girdi. Biraz ileride bulunan dmandan or-
dughlarndan szan klara gecenin karanl,
yaan yamur ve onu izleyen rzgr yardm ile
nbeti ve devriye perdesini byk bir dikkatle
geti. Dman bir panik havasna sokmak, zayiat
vermek, hem de esir etmek amacyla gruplara
blndler. Belirli bir sre sonra Agh Bey in
iareti zerine ellerindeki taarruz ve savunma
bombalarn cephanelik ve ara parkna frlattlar
bu grnt ve patlamalar neticesinde akna
dnen dman baskna uram olduunu zanne-
derek saa sola koumaya baladlar. Bu anda
yakalanan esirleri alarak geriye dnen mfreze
grevini baar ile bitirmi Agh Bey Yzbala
ykseltilmitir.
Sakarya Savann kazanlmasndan sonra Trk Or-
dusu silah, gere ve personel kadrolarn tamam-
lamak ve ayn zamanda ok sk bir eitimi ile
kendisini bir yl sonra balayacak Byk Taarruza
hazrlanmaya balad.
12. Tmenin, Byk Taarruzda Sami Paann 4.
Kolordusu emrinde 26-29 Austos 1922 Tarihinde
1. Ordu Blgesindeki en kritik kesimden taarruza
katlm olduunu gryoruz. 30 Austos 1922 ta- Bayburtlu ehit yzba Agh Bey silah
rihinde ise verdii ar zayiat nedeniyle SELKSARAY arkadalar ile (sada ayakta)
blgesinde ihtiyata uramtr.
4. Kolordu, 1.Ordunun Gneyden Dman Mevziini 26 Austos gn ufuk aarrken topumuzun
yarmak ve kuatmak amacyla giritii Byk Ta- tanzim atei bir saat devam etti. Bundan sonra
arruz un merkezini tekil ediyordu. 1,2 ve 3. Kol- tahrip atei balad. 27 Austos 1922 gn KURTKAYA
ordudan oluan 1. Ordu cepheden taarruz ederken, TEPESne taarruz eden 1. Piyade Bl Yzba
ordunun batsndan tmenli 5. Svari Kolordumuz Agh Beyin emrinde, dmann youn atei altnda
geni bir kuatma harekt yaparak Yunan Ordusunun taarruza devam ediyordu. Bu blk ate altnda
zmirde olan balantsn kesmek grevi almtr. dman mevziinin nndeki tel rglerine yaklam,

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 139
 tel engelleri kesmeye alyordu bln hcum
mesafesine yaklat srada Yzba Agh Bey
kalasndan kurun yaras ald. Yaral olduunu
blne duyurmadan blk baavuu Aliye ya-
ralandn, yarann sarlmasn istedi. Yaral olarak
hedefteki KURTKAYA TEPESne kadar blnn
banda savat, kanl bir mcadele sonras tepe
ele gemi, 36. Alayn sanca tepede dalgalanmaya
balamt.
Yzba Agh Bey sancan dalgaland noktaya
gelmiti ki, ani bir kurun darbesi ile yere ykld
gnllerimize ve anl tarihimize ehit Yzba
Agh Bey olarak geti.
28 Austos 1922 gn Kurtkaya Tepesinin brne
sokulmu BYKKALECK KYnde topraa veril-
di.
Afyon li ht ilesine ayrlan yoldan gidilince 3
km sonra saa kvrlan asfalt yoldan yeil bir
vadinin glgeledii, Kurtkaya Tepesinin eteinde.
BAYBURTLU YZBAI EHT AGH BEY EHTL
adyla anlan, ehit arkadalar ile koyun koyuna
vatan toprann scak gsne gmlm yat-
maktadr.
Sadri Karakoyunlu, Bayburt Tarihi, Ankara: Kltr
Ofset Ltd. ti 1990, s.379-383.

Bayburtlu ehit yzba

Agh Bey ehitlii

140 Bir Hill Ugruna

)
 KURTULU SAVAI

EMSETTN ELK*

urtulu Sava veya dier adyla Milli Mcadele, zmirin igalinden sonra baz asker ve sivil aydnlar
K Trk milletinin I. Dnya Sava sonras balayan
igallere kar verdii bamszlk mcadelesinin
btn umutlarn yitirmi bir haldeydiler. Bu kiiler
arasnda olduka deerli ve szlerine gvenilen
addr. Trk milleti bir yandan dmanla savarken subay, gazeteci gibi aydnlar da vard. Ancak M-
dier yandan da yeni bir devlet kurmutur. Bundan tarekeden sonra balayan igallere kar, halkta
dolay Kurtulu Sava, ayn zamanda yeni Trk giderek nemli bir kar koyma istei uyanmaya
Devletinin kuruluunu da iine almaktadr. balad. Yine zmirin igali ile Trk Ordusu, pek
nemsiz apta da olsa direnie gemiti. Mtare-
I. Dnya Savann hemen akabinde imzalanan
keden sonra stanbula gelen Mustafa Kemal Paa,
Mondros Mtarekesinin daha mrekkebi kurumadan
durumun vahametini gryordu. Ancak O, bu
tilaf Devletleri yurdumuzu igale baladlar. O za-
durum karsnda karamsarla dmyor ve s-
mana kadar Osmanl Devletinin durumunu dikkatle
tanbulda limana demirlemi tilaf Devletlerinin
izleyen Rum ve Ermeni aznlklar, zmirin igali
sava gemilerine bakarken, durumun korkunluunu
zerine, bu olaydan cesaret alarak byk lde
anlatan bir arkadana geldikleri gibi giderler di-
faaliyetlere giritiler. Rum aznlklarn hedefi, Yunan
yordu. Bu sz, o zaman syleyebilmek herkes
igalini kolaylatrmakt. Bunlarn faaliyet merkezliini
iin kolay deildi. Mustafa Kemal Paa, Trk
Fener Patrikhanesi stlenmiti. Ermeniler de Adana
milletinin dman boyunduruu altnda yaaya-
yresi ile Dou Anadoluda ayn ekilde alyorlard.
mayacan biliyordu. nand baz arkadalar,
Ancak Mtarekeden sonra elimizde kalm tek
emirleri altndaki birlikleri daha terhis etmemilerdi.
dzenli g olan Erzurumdaki 15. Kolordu ve
Halka, esir olarak yaamann imknszl anlatlrsa,
onun yeni Komutan Kzm Karabekir Paa doudaki
Anadolu tekrar ahlanabilirdi.
Ermeni basksna ok baarl biimde kar koymaya
balamt.

Yrd. Do. Dr., Bayburt niversitesi, nsan ve Toplum Bilimleri Fakltesi, Tarih Blm,
semseddincelik@bayburt.edu.tr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 141
 Bu durumda Mustafa Kemal Paa, Anadoluya Amasya Genelgesinin yaynlanmas zerine, ngi-
gemek iin areler aramaya balad. Sonunda lizler, stanbul Hkmetine bask yapmaya baladlar.
artlar Onun, Anadoluya gnderilmesi noktasnda Bu arada Mustafa Kemal Paa, Erzuruma hareket
dmlendi ve bizzat Padiah Sultan VI. Mehmet etti. Erzincandan geerken Padiahtan, grevinden
(Vahdettin) tarafndan byk yetkilerle 9. Ordu uzaklatrldn bildiren ve kendisini stanbula
Mfettii(daha sonra 3. Ordu) olarak Anadoluya aran telgraf ald. Bu telgrafa cevap olarak gr-
gnderildi. 19 Mays 1919da, Samsuna kt. evinden ayrlmayacan bildirdi. 3 Temmuz 1919da
coku dolu gsterilerle Erzuruma vard. 7/8
Samsuna kt andan itibaren, gittii her yerde Temmuz gecesi Mustafa Kemal Paaya grevinden
tek kurtulu yolunun dmanla dorudan doruya kesin olarak alndn bildiren emir geldi. Bunun
savamak olduunu, bunu da yalnz milletin baa- zerine Mustafa Kemal Paa, Harbiye Nezaretine
rabileceini anlatyor ve byk ilgi gryordu. ektii bir telgrafla hem grevinden hem de as-
Bylece Mustafa Kemal Paa, Milli Mcadeleyi kerlikten ayrldn bildirdi. Erzurum Kongresi ha-
millete mal etmek istiyordu. Milletin ordusunun zrlklarnn yapld srada, Mustafa Kemal Paa
yannda olmas ve onu desteklemesi gerekirdi. tarafndan verilen bu karar, Milli Mcadelenin en
Bunlara dayanlarak yeni bir devlet kurulacakt. buhranl anlarndan biridir. O zamana kadar Ana-
Bu devlet gcn milletten alacak ve onun tem- doludaki btn faaliyetlerini 9. Ordu Mfettii
silcileri vastasyla ynetilecek, ordu da bu gcn olarak yrten Mustafa Kemal Paa, imdi rtbesiz,
arkasnda ve emrinde olacakt. lk olarak Mustafa yetkisi olmayan sivil bir vatanda olmutu. stan-
Kemal Paa, Havzada bir genelge yaynlayarak, buldan 15. Kolordu Komutanna, tutuklanmas iin
btn askeri ve sivil yneticilerden, bulunduklar verilen gizli emirler yrrle girebilir ve Milli M-
blgelerde igalleri protesto etmek iin mitingler cadele hareketi her bakmdan snebilirdi.
dzenlemeleri, milli dernekler kurup halka felaketin
bykln anlatmalar ve bu ileri kylere kadar Ancak byle olmad. Kzm Karabekir Paa, Mustafa
yaymalarn istedi. Bir ay iinde yapt almalar Kemal Paaya giderek Ben ve Kolordum hepimiz
sonucunda, halk ve ordu kar koyma dncesine emrinizdeyiz Paam dedi. Bu sevindirici durum,
birka gn sren Milli Mcadelenin bunalml gn-
almaya balad. Sra artk bundan yararlanlarak,
lerini sona erdirdi. Peine bata Ali Fuat Paa
btn giriimlerin millet adna yapldnn halka
olmak zere, btn birlik komutanlar ayn yolu
anlatlmas ve milletin bu giriimler iine dhil
tuttular. Yalnz birka komutan Mustafa Kemal Pa-
edilmesinin salanmasna gelmiti. Bu da 22
ann emrine girmeye cesaret edemedi.
Haziran 1919da yaynlanan Amasya Genelgesi
ile gerekletirildi. Bu genelge, Kurtulu Sava Bu olumlu hava iinde, 23 Temmuz 1919da
Beyannamesidir. Bununla Trk milleti kendi kaderini, Erzurum Kongresi topland ve kararlar ald. Kongre
kendisinin belirleyeceini ilan etmitir. ald kararlar uygulamak zere bir Heyet-i Temsiliye

142 Bir Hill Ugruna

)
seti. Bakanlna da Mustafa Kemal Paay
getirdi. Kongre sonucunda, Dou Anadoludaki
milli cemiyetler birletirildi. Erzurum Kongresinden
gn sonra toplanan Balkesir Kongresi kararlar,
Douda byk bir sevinle karland ve Mustafa
Kemal Paa ile Kzm Karabekir Paann umutlarn
artrd. 16-25 Austos tarihleri arasnda, Bat
Anadolu halk Alaehir Kongresini toplad. Bylece
Erzurum Kongresinin baaryla sonulanmas ve
Dou Anadoludaki birlii salamas, dier blge-
lerdeki cemiyetlerin faaliyetlerini olumlu olarak
etkilemi ve vatanseverlerin Mustafa Kemal Paann
etrafnda kenetlenmesini kolaylatrmtr.
29 Austosta Erzurumdan ayrlan Heyet-i Temsiliye
Bakan Mustafa Kemal Paa, Sivas Kongresinin
hazrlklarn yapmak zere, 2 Eyllde Sivasa geldi.
4 Eyll 1919da Sivas Kongresi ald ve oy birlii
ile Mustafa Kemal Paa, bakan seildi. Kongrede,
baz aydnlarn tek kurtulu yolunun Amerikan
mandas altna girmek olduu hususundaki tart-
malar, Onun cann skan bir konu olmu ve red-
dedilmitir.
Sivas Kongresi ald kararlarla 11 Eyllde al-
malarn bitirdi. Bu kararlar yrtebilmek iin, bir
Heyet-i Temsiliye seilmi ve bakan Mustafa
Kemal Paa olmu, btn yurttaki milli faaliyetler
birletirilmitir. Sivas Kongresi ile milli devletin ku-
rulduunu sylemek mmkndr. Nitekim igal
devletleri adna Sivas Kongresinin toplanmasn
engellemeye alan ngiltere bile artk Mustafa
Kemal Paann varln kabul etmeye balad.
Sonuta, Anadolu hareketini engellemeye alan
stanbul Hkmeti de, Mustafa Kemal Paa ile
yz yze anlamann gerekli olduuna karar verdi.
Bahriye Nazr Salih Paay, grmek zere Ana-
doluya gnderdi. Bylece 20 Ekim 1919da He-
yet-i Temsiliye ile stanbul Hkmeti arasnda
Amasya Grmesi gerekleti. Amasya Genelgesi
yaynland zaman kendisini isyan etmi kabul
eden stanbul Hkmeti ay sonra, yine Amas-
yada Onun ayana giderek Milli Mcadeleyi res-
men tanm oluyordu. Artk hukuki adan da
Anadolu hareketi yasallam ve Milli Mcadele
balam durumdayd. Yalnz, dmana tam anla-
myla kar konulabilmesi iin milleti gerekten
temsil eden bir hkmetin de kurulmas gerekiyordu.
Bunun salanmas yolunda son adm, Milli Meclisin
toplanmasdr.
Amasya Grmelerinden sonra, Heyet-i Temsiliye
Bakan olarak Mustafa Kemal Paa, youn bir a-
lma dnemi iine girdi. Anadolu ve Rumeli M-
dafaa-i Hukuk Derneinin yurdun her yerinde kk-
lemesini salamak, Ege blgesinde balayan
silahl direnii denetim altna almak, ayrca kendi
olanaklaryla Gneyde Franszlara kar koymaya
alan halk hi olmazsa moral bakmndan des-
teklemek gerekiyordu. Ancak ilerin en nemlisi,
Meclis-i Mebusann toplanmas idi. Bunun iin
seimler yapldktan sonra, Mustafa Kemal Paa,
16 Kasm 1919da Sivasta, belli bal komutanlar,
Heyet-i Temsiliye yeleri ve nemli kiilerle bir
toplant yapt. Bu toplantda Meclisin nerede top-
lanaca ve gndemi belirlenecekti. O, Meclisin
stanbulda toplanmasna kar idi. Ona gre Meclis
Anadoluda gvenli bir yerde toplanmalyd. Ancak
Meclisin stanbulda almas kabul edildi.
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 143
 Sivastaki toplantda, Mecliste yaplacak gr-
melerin gndemi de belirlendi. Mustafa Kemal
Paa, daha sonra arkadalaryla birlikte 27 Aralk
1919da Ankaraya geldi. Bundan sonra Milli M-
cadelenin merkezi Ankara olacaktr. Burada stan-
bulda toplanacak olan Meclisin almalar zerinde
son hazrlklar tamamland. Buna gre, Meclis Ba-
kanlna Mustafa Kemal Paa getirilecek, Meclis,
Sivas Kongresi kararlarn onaylayacak ve milli
amacn gereklemesi iin alacana ant iecekti.
Bunun tasla da Ankarada hazrlanmt. stanbula
gitmekte olan milletvekillerine gerekli talimatlar
verildi. 12 Ocak 1920de, stanbulda son Osmanl
Meclis-i Mebusan topland. Mustafa Kemal Paa,
Meclis Bakanlna seilmedi. Bylece Onun
istedii olmad. Ancak Sivas Kongresi kararlarn
onaylamak sorunu ortaya knca iler deiti.
Meclis, bu kararlar onad ve daha nce hazrlanan
and kabul etti. Misak- Milli (Milli Ant) adyla
tarihe geen bu karar Osmanl Meclis-i Mebusannn
yapt son olumlu iti. Bylece Anadolunun
uras Osmanl Meclisince de kabul edilmi ve
Milli Mcadele bir adm daha hedefine yaklam
oldu.
Misak- Milli, galci devletlerin houna gitmedi.
Toplanmasna ve almasna kar kmadklar etti. Bunun zerine ngiliz birlikleriyle desteklenen
Meclis-i Mebusann kendi isteklerinin tam tersi
karar almasna tahamml edemediler. 16 Mart
1920 gn, stanbulu resmen igal ettiler. Meclisi
dattlar, milletvekillerini tutukladlar, bazlarn
Maltaya srgne gnderdiler. Frsat bulanlar An-
karaya kamay dndler. Bundan sonra, stan-
buldan Ankaraya bir akn balad. Artk stanbulda
144 Bir Hill Ugruna
)
kalp bir eyler yapmak isteyenlerin tek umudu
Ankara oldu. Bylece Kurtulu Sava btn hzyla
balayacaktr. Ancak milli devletin bir an evvel ku-
rulmas gerekmektedir.
Bu yolda yeni yaplacak seimlerle kurucu nitelikte
bir meclis toplanmalyd. nk mtarekeyle fiilen
ortadan kalkm Osmanl Devletinin Meclisi de
yok saylrd. Bylece bu meclis, yeni seilen mil-
letvekilleri ile Meclis-i Mebusandan gelen yelerin
oluturduu Olaanst Yetkilerle Donatlm Bir
Meclis sfat ile 23 Nisan 1920de ald. Meclis
ilk toplantsnda kendi adn koydu: Trkiye Byk
Millet Meclisi. Meclis Bakanlna seilen Mustafa
Kemal Paa derhal almalarna balad. Aslnda
TBMMnin almas ile yeni Trk Devleti kurulmu
oluyordu.
Ancak Anadolu hareketini henz daha anlayamam
olan igalci devletler, 24 Nisan 1920de San
Remoda yaptklar toplantda Osmanl ile yapacaklar
bar antlamasnn taslan hazrlamlard. Bu
taslak 11 Maysta Pariste Osmanl heyetine verildi.
Heyet bakan Tevfik Paa dehete derek, stan-
bula dnd ve bu bar antlamasnn imza
edilmesi halinde, Osmanl Devletinin ortadan
kalkp bir smrge durumuna geleceini ifade
Yunan gleri 22 Haziranda Bursa-Uak hattna
doru ilerleyip 8 Temmuzda Bursay igal ettiler.
Neredeyse tm Ege blgesi ve Dou Trakya, Yu-
nanllarn eline geti. Bu durum karsnda stanbulda
toplanan olaanst kurul, antlamann hemen
imzalanmasn kararlatrd. Sonuta 10 Austos
1920de Paris yaknlarndaki Sevres (Sevr) kasa-
basnda, Osmanl tarihinin kara lekesi olan Sevr
Bar Antlamas imzaland. TBMMnin Sevr An-
tlamasna tepkisi ok sert oldu. Bu bar tanmad heleri olmak zere, iki komutanla ayrld.
gibi, bunu onaylayan btn Osmanl Devlet adam-
larn 19 Austosta vatan haini ilan etti.
Yeni Trk Devleti kurulduu andan itibaren ok
nemli ve bekletilmemesi gereken iki meseleyi
zmek zorundayd. stanbul Hkmeti ve igal
devletlerinin kkrtmalar sonucu kan ayaklanmalar
kesin olarak sona erdirmek ve gnden gne
ilerleyen Yunan ordusunu durdurmak ve geri
atmakt. Bu ancak dzenli ve disiplinli bir ordu ile
salanabilirdi. Hlbuki 23 Nisan 1920de elde
gerek anlamda bir ordu yoktu. zmirin igalinden
sonra Bat Anadoluda vatansever Albay, Kzm
(zalp), Bekir Sami (Anday) ve erif (Aker) beyler,
emirleri altndaki birliklerle Yunanllara kar direnie
getiler. Bu giriim Kuvay Milliyeyi dourdu. Ba-
lkesir ve Alaehir Kongreleri ile Egeli vatanseverler,
bu hareketi daha bilinli olarak desteklediler. Trk
milletinin vatanseverliinden doan bu silahl di-
renii, Mustafa Kemal Paa deerlendirerek, Kuvay
Milliye Birliklerini kendine balad ve dzenli bir
gerilla faaliyeti balatt. Ancak Kuvay Milliye
birlikleri, gerek bir ordu olmaktan ok uzakt ve
Genelkurmayn buyruklarna itaat etmiyorlard. So-
nunda Yunanllarn 22 Haziran 1920de balattklar
saldry Kuvay Milliye durduramad. Bata Bursa
olmak zere birok stratejik blge elden kt.
Mustafa Kemal Paa, TBMMnin 12 Temmuz
1920de yapt oturumda, gerek anlamda bir or-
duya sahip olunmas gerektiini dile getirdi. Alnan
kararla dzenli ordu kurulmaya baland. Bylece
Trk Ordusu temelden yeniden kurulmu oluyordu.
9 Kasm 1920de Bat Cephesi, Bat ve Gney Cep-
Yunan ordusunun yenilmesiyle, emperyalizme
kar zafer kazanlm olacakt. Byle bir mcadele
dnyada ilk kez yaplmaktayd. Bunun iin herkesin
btn amac, gnden gne gelien orduyu dona-
tabilmekti. Ancak ordunun en nemli ihtiyalar
bile ou zaman karlanamyordu. Mesela, Do-
udaki 15. Kolordu 1921 yl balarna kadar dev-
letten bir kuru bile alamam, kendi yayla kav-
rulmak zorunda kalmt. Yine de Kzm Karabekir
Paa komutasndaki 15. Kolordu, Ermenileri byk
bir yenilgiye uratt. 1920 Kasm ay sonunda
btn Ermeni kuvvetleri temizlendi ve Misak-
Milli snrlar dna srld. 3 Aralk 1920de Er-
menilerle Gmr antlamas imzaland. Bylece
dou snrmz gvenlik altna alnd. Kazanlan bu
askeri ve siyasi zafer, yeni Trk Devletinin saygnln
artrd. 16 Mart 1921de Trkiye ile Rusya arasnda
imzalanan Moskova Antlamas ile Dou Cephesi
tam olarak gvenlik altna alnd. Daha sonra
Sovyet Cumhuriyetleri olan Ermenistan, Grcistan
ve Azerbaycanla Kars Antlamas imzalanarak
Dou snrmz kesinleti.
Ancak asl mesele emperyalist lkelerle olan ili-
kilerdi. Emperyalist lkeler sava Yunanllar arac-
lyla yrtyorlard. Bu durumda Trk Devletinin
Batya kar diplomatik bir zafer kazanabilmesi
ancak Yunanllar yenmek ve dier igalci gleri
yurttan kovmakla mmkn olabilirdi. I. nn Sa-
vann kazanlmas ile tilaf Devletleri, 21 ubat
1921de Londrada bir konferans topladlar, konfe-
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 145
 ransta Ankara ve stanbul delegelerini kar karya
getirerek bundan kar salamay planladlar. Ancak
stanbul Hkmeti temsilcisi Tevfik Paa, Sz mil-
letin asl vekillerine aittir. Bundan dolay TBMM
temsilcisine sz verilmesini rica ederim ve neririm
dedi ve krsden indi. Bu ok anlaml jest tilaf
Devletleri temsilcilerinin planlarn suya drd
gibi, Ankara Hkmetinin iini de kolaylatrd.
Konferanstan olumlu bir sonu kmad. Ancak
tilaf Devletleri, TBMM Hkmetini hukuken tanm
oldular.
Artk Trkiyenin Yunanistan silah zoru ile yen-
mesinden baka are kalmyordu. Fransa, yurdu-
muzda giritii maceradan bir an nce kurtulmann
yollarn aramaya balad. Gneyde Kuvay Milliye
karsnda ald yenilgiler zerine, 20 Ekim 1921de
Sakarya Zaferinden sonra, Ankara tilafnamesini
imzalayarak bizimle sava bitirdi. Gney snrmz
(Hatay-skenderun hari) bugnk eklini ald. tal-
yanlar ise, bizimle savamak yerine Kuvay Milliyeye
destek veriyorlar ve Trk siyasetini destekliyorlard.
Trk-Fransz Antlamasndan sonra da sessiz sedasz
Anadoluyu boaltlar.
Yalnz ngilterenin direncini krmak mmkn deildi.
Bunlar sonuna kadar Yunanistan arkasnda durdu.
Sakarya Savandan sonra, tilaf Devletleri, bir
kez daha Trkiyeye bar nerisinde bulundular.
Bu neri ngiliz taslayd. Ancak kabul edilecek
bir neri deildi. Son sz tekrar silahlara kalmt.
zmirin igalinden itibaren Byk Yunanistan
lksn gerekletirmeye alan Yunan ordusu
kesin olarak yenilmedike dier cephelerdeki ba-
arlarn hibir anlam yoktu. Bundan dolay, Bat
Anadolu kesin sonucun alnaca yer olmutur.
Sonuta, Yunan ordusu Bat Anadoluda bir igal
gcyd. Trk ordusu ise vatann kurtarmak iin
lm-kalm mcadelesi veriyordu. Bu iki ordu ara-
snda 1921 ylndan balayarak dzenli savalar
yapld: 6-11 Ocak 1921de I. nn Sava, 23-31
Mart 1921 II. nn Sava, 8-15 Nisan 1921 Asl-
hanlar ve Dumlupnar Savalar, 10-24 Temmuz
1921 Ktahya ve Eskiehir Savalar, 23 Austos-
13 Eyll 1921, 26-30 Austos 1922 Byk Taarruz
ve Bakumandan Muharebesi.
Kesin sonu 1922 ylnn austos aynda alnd. 26
Austos 1922 sabah balayan Trk ordusunun ta-
arruzu, 30 Austos gn, bizzat Bakomutan
Mustafa Kemal Paann ynettii Bakumandan
Muharebesi ile Yunan ordusunun asl kuvvetleri
btnyle yok edildi. Bakomutan, Ordular ilk
hedefiniz Akdenizdir, ileri diyerek, dmann
aman verilmeden izlenmesini ve denize dklmesini
emretti. Sonuta, ordumuz 9 Eyllde zmire girdi.
11 Eyllde Bursa kurtarld. Kaabilen dman as-
kerleri gemilere binerek perian bir halde yurdumuzu
terk ettiler. 18 Eyll 1922de Bat Anadoluda
hibir Yunan askeri kalmamt. 11 Ekim 1922de
Trk-Yunan savan bitiren Mudanya Atekes An-
tlamas imzaland. O gne kadar Trk Devletini
tanmak istemeyen ngilizler, bu Atekesi imzala-
makla direnilerinden vazgeiyorlard. 19 Ekimde
Refet Paa, stanbula girdi. Ksa sre sonra da
Dou Trakya Trk ynetimine kavutu. 24 Temmuz
1923 tarihinde imzalanan Lozan Bar Antlamas
ile de yeni Trk Devleti, bamszln btn
dnyaya ilan etti.

146 Bir Hill Ugruna

)
Kaynaklar
Ahmet Mumcu, Tarih Asndan Trk Devriminin
Temelleri ve Geliimi, stanbul 1986.
......................, Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi,
Eskiehir 2009.
Cemil ztrk(Editr), mparatorluktan Ulus Devlete
Trk nklp Tarihi, Ankara 2011.
Kemal Atatrk, Nutuk 1919-1927, Ankara 1997.
Refik Turan, Mustafa Safran, vd., Atatrk lkeleri
ve nklp Tarihi, Ankara 2011.
Salahi R. Sonyel, Trk Kurtulu Sava ve D Politika
I, Ankara 1995.
......................, Trk Kurtulu Sava ve D Politika
II, Ankara 1991.
Samet Aaolu, Kuvay Milliye Ruhu, stanbul
2011.
nsal Yavuz, Atatrk mparatorluktan Milli Devlete,
Ankara 1999.
Yahya Akyz, Utkan Kocatrk, vd., Atatrk lkeleri
ve nklp Tarihi 1, Ankara 2010.
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 147
Tablo; Kurtulu Sava.
 1915 ERMEN TEHCR VE
BAYBURT KAYMAKAMI
NUSRET BEY

Bayram Aka*

876 ylnda Yanyada doan Nusret Bey btidaiye
1 ve Rdiyeyi Yanyada tamamlandktan sonra
1895 ylnda Mekteb-i Mlkiyeden mezun oldu.
1899 ylnda Yanya Vilayeti Maiyyet Memuriyetine
atanan Nusret Bey daha sonra srasyla Konya
Vilayeti Maiyyet Memuriyeti, Erzurum Vilayeti
Keskin Kazas Kaymakaml, Yanya Vilayeti Tepe-
delen Kazas Kaymakaml, Aydonat Kazas Kay-
makaml, Filat Kazas Kaymakaml, Meova
Kazas Kaymakaml, Delvine Kazas Kaymakaml,
Beyrut Vilayeti Sur Kazas Kaymakaml, Safed
Kazas Kaymakaml, Cisr-i Ergene Kazas Kayma-
kaml ve Balkan Savalar srasnda skece Kazas
Kaymakaml grevlerinde bulundu.
1914 ylnda yani I.Dnya Sava balad zaman
Nusret Bey Bayburt Kazas Kaymakamlna atand.
Nusret Bey I.Dnya Savann en buhranl dne-
minde Bayburtta grev yaparken bir yandan Er-
menilerin salimen Bayburttan Erzincana g ede-
bilmeleri iin alrken dier yandan da 3.Orduya
erzak temin etmeye alt. Bu abalarndan dolay
Nusret Bey Erzurum Valilii ve 3.Ordu Kumandanl
tarafndan mkfatlandrld.
1917 ylnda Yldrm Ordular, 2.Grup Kumandan
Mustafa Kemal Paann istei ile Urfa Mutasarrf-
lna atand. Nusret Bey burada bir yandan asayiin
salanmas iin alrken dier yandan da blgedeki
asker saysnn artrlarak sava sonras blgenin
savunmas iin hazrlklara balad. Bylece Urfadaki
Mdafa-y Hukuk Tekilatnn temeli 6.ordu Ku-
mandan Ali hsan paann tavsiyesi ile Mutasarrf
Nusret Bey tarafndan atlm oldu. Nitekim 24
Mart 1919 tarihinde Urfa ngilizler tarafndan igal
edildi. Bu duruma en sert tepkiyi Mutasarrf Nusret
Bey gsterdi. Hatta bir gn ngilizler Nusret Beye
talimat vermeye kalknca o da Ermeni Tercmana
Git kumandanna syle, ben kendisinin emir eri
deilim dedi.

* Prof. Dr., Mula Stk Koman niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm retim yesi,
bayramakca@yahoo.com

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 149

Bayburt Eski Kaymakam -
Urfa Mutasarrf
Mehmet Nusret Bey
5 Austos 1920 Tarihinde ehit Edildi.
6 Nisan 1919 tarihinde Nusret Bey, 1915 Ermeni
tehciri srasnda Bayburtta grev yapmas nedeniyle,
Dhiliye Nezareti tarafndan azil edilerek stanbula
arld. Nusret Bey stanbula geldikten sonra
I.Damat Ferit Paa Hkmeti dneminden Bayburt
Tehciri ve taktilinden dolay Mustafa Nazm Paa
150 Bir Hill Ugruna
)
Bakanlndaki Divan- Harp-i rfi tarafndan sor-
gulanarak serbest brakld.
30 Eyll 1919 tarihinde Damat Ferit Paa Hk-
metinin istifas zerine yerine 2 Ekim 1919
tarihinde Ali Rza Paa Hkmeti kuruldu. Bu h-
kmet de Damat Ferit Paa Hkmetinin Ermeni
Tehcirini sorgulama politikasn devam ettirdi. Bu
nedenle 6 Kasm 1919 tarihinde Nusret Bey
Bayburt Tehciri ve taktilinden dolay tekrar tutuk-
land.
5 Nisan 1920 tarihinde stanbulda yeni Damat
Ferit Paa Hkmeti kuruldu. Bu hkmet, daha
nceki hkmetlerin 1915 Ermeni tehcir ve taktili
ile yeterince mcadele etmediini iddia ediyordu.
te bu nedenle Divan- Harb-i rfi bakan ve
yeleri deitirilerek bakanla Bursa Valisi Mirliva
Mustafa Paa (Nemrut Mustafa) getirildi. Bu mah-
keme 27 Nisan 1920 tarihinde bir mahkemenin
tekilat ve vazifeleri hakknda bir genelge yaynlad.
Buna gre genelge; mahkeme tehcir v.b davalara
bakacak, durumalar gizli yaplacak, idam cezalarn
ounlukla verebilecek v.b kararlar ieriyordu.
28 Nisan 1920 tarihinde Nemrut Mustafann ba-
kan olduu Divan- Harb-i rfi Nusret Beyin yar-
glamasna tekrar balad. Bu yarglamada heyet
Nusret Bey aleyhine yalanc ahitleri ve o dnemi
bilmeyen 12 yanda ocuklar dinleyerek onun
dam cezasna mahkm olmasn salad. Sonuta
Mahkeme heyeti 4 Temmuz 1920 tarihinde Nusret
Beyi idam ile cezalandrd. 4 Austos 1920
tarihinde de Padiah da bunu onaylad.
Nusret Beyin
1918de Urfada
ocuklaryla be-
raber ekilmi
bir fotoraf
5 Austos 1920 tarihinde Nusret Beyin cezas
infaz edildi.
18 Ekim 1920 tarihinde Damat Ferit Paa Hkmeti
istifa ederek yerine Tevfik Paa Hkmeti kuruldu.
Bu hkmet Nemrut Mustafa Paa Divan- Harp
Mahkemesinin yelerini deitirerek mahkeme
bakanlna Hurit Paay getirdi. Ardndan bu 1924 ylnda ise Nemrut Mustafa Paa Bayburt
mahkeme 23 Nisan 1920 den itibaren mahkemenin
verdii tm kararlar yeniden incelemeye ald. Bu
inceleme sonucu 15 Kasm 1920 tarihinde mahkeme
Nusret Bey hakknda iki defa karar verip birinci
kararda 7 yl hapis cezas verirken ikinci kararda
sana idam cezas vererek mahkmun idam edil-
mesine sebep olmaktan Nemrut Mustafa Paa ve
dier mahkeme yelerini tutuklatt. Yaplan yarglama
sonucu Nemrut Mustafa Paa Divan- Harp Mah-
kemesi yelerine Nusret Beyin idam kararn ver-
melerinden dolay 3 ile 7 ay arasnda eitli hapis
cezalar verildi.
13 ubat 1921 tarihinde ise Nemrut Mustafa Paa
ve dier yeler Padiah tarafndan affedildi.
Ardndan da Mustafa Paa ama gitti.1 Haziran
Kaymakam Nusret Bey gibi birok vatansever ki-
ilerin idamna sebep olmaktan vatan haini 150likler
listesine alnarak Trkiye Cumhuriyeti vatandal-
ndan karld.
Kaynak:
Bayram Aka, 1915 Ermeni Tehciri ve Urfa Muta-
sarrf ehit Nusret Bey, Ankara 2007.
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 151
 KURTULU SAVAI EHTLERMZ

SIRA ADI BABA DOUM RTBES LAKABI KY CEPHES

NO ADI TARH

1 sa Kara Bey 1895 Er Muhittinoullar - -

2 Dervi Ali Osman 1894 Er - - Garp Cephesi
3 smail Hayati Recep 1887 Yzb. - - Garp Cephesi
4 Sabri Tufan 1898 Er eyhoullar - Garp Cephesi
5 erif Kara Bey 1898 Er Selpuroullar - -
6 Ahmet Abdulmecit 1898 - Tehuoullar - Garp Cephesi
7 Agah Efendi Ziver 1896 Yzb. - - Garp Cephesi
8 smail Arif 1890 Er Salihaaoullar Cenci -
9 Zlkarneyn smail 1897 Er Demiroullar - ark Cephesi
10 kr Yusuf 1901 Er Velioullar - ark Cephesi
11 Yunus Hac 1898 Er Sadkoullar Mileyhi Garp Cephesi
12 Hac Kaya Dur Baba 1899 Onb. Mollaoullar Bayrampaa Garp Cephesi
13 Zihni Akif 1900 Er Karakloullar - Garp Cephesi
14 Recep Osman 1895 Er Gerzilioullar Balahor -
15 Hamdi Mehmet 1901 Er Zeymutluoullar - ark Cephesi
16 Salih mer 1895 Er - - -
17 Sabri Feyzi 1895 Er Hacabanoullar Akar B. Garp Cephesi
18 Mehmet Ziyaettin Hseyin 1897 Zabit Vekili - - Garp Cephesi

152 Bir Hill Ugruna

)
 KURTULU SAVAI GAZLERMZ

SIRA ADI BABA DOUM MAHALLES/ RTBES

NO ADI TARH KY

1 Mahmut Dokumac Osman 1305 ingah Seravu

2 Ahmet Kurt dris 1306 Danzut Er
3 Kamil Durmu smail 1306 Bayburt Er
4 Fazl Saraolu Bekir 1306 Uzungazi Er
5 Osman Yolda Halit 1307 Yolalt avu
6 Ziver avu Sadullah 1307 ifteta Onba
7 Mehmet Sandk Musa 1307 Bayburt Er
8 Bekir Glsever Mahmut 1307 Kalecik Er
9 Hakk Topal Sleyman 1307 Veysel Onba
10 Ziya Back kr 1309 Gkedere Er
11 Abdulah Saati Hac Mehmet 1310 Veysel Onba
12 mer il Yunus 1310 Kurbanpnar avu
13 Reit Akkoyunlu Sleyman 1310 ayr Yolu Er
14 Ethem Karakaolu kr 1310 Gney Dere Er
15 Haim Akba Ahmet 1310 Kitre Er
16 Mahmut Karakelle Mecit 1310 Balahor Onba
17 Abdulaziz Demirok akir 1310 Kobayr Onba
18 evki Ersoy Mehmet 1310 Veysel Seravu

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 153
 SIRA ADI BABA DOUM MAHALLES/ RTBES
NO ADI TARH KY

19 Durbaba Ulusoy Mahmut 1310 Bayburt Er

20 Hseyin Gl Halil 1310 Hopur avu
21 Ferhat akmak Dervi 1310 Zargd Er
22 Salih Erez Yakup 1310 Gdgne Er
23 Yusuf Yaarolu Hakk 1310 Sfcer Onba
24 Behet olakolu brahim 1311 Krz Onba
25 Temel Tercan erif 1311 Pulur Er
26 Vahit Kaymaz Hakk 1311 Uluayr Onba
27 Dursun alkan Yusuf 1311 Erikdibi Er
28 zzet Eki Mustafa 1311 Tomlack Onba
29 Osman Karakelle Hseyin 1311 Akar Er
30 Hakk Ylmaz Ali 1311 Daniment Onba
31 Dursun Erkovan Etem 1311 Gdgne Er
32 hrettin zhan Vehbi 1311 Tuzcuzade Er
33 Kahraman pek Salin 1311 Zakzk avu
34 Kerim Karapnar Ali 1311 ingah avu
35 Ltf Serdarolu Mustafa 1311 Seyhheyran Onba
36 Mustafa eviktrk Osman 1311 Bayburt Baavu
37 Durbaba Timur Mehmet 1311 Gdgne Er
38 Salih Ylmaz Sleyman 1311 Aslandede avu
39 smail Yalva Ahmet 1311 Aydntepe Er
40 smail Kse mer Hafz 1311 ingah -
41 Hseyin Kse kr 1311 ingah -
42 Zairf Cilara Dursun 1312 Sakzl Onba
43 Abdulkadir Saka H. aban 1312 rence Onba
44 Sleyman Sabri Karaca H. Dursun 1312 Uzungazi Seravu
45 Salih nar Sleyman 1312 Sarayck avu

154 Bir Hill Ugruna

)
 SIRA ADI BABA DOUM MAHALLES/ RTBES
NO ADI TARH KY

46 Salih Erikl Mustafa 1312 Gez avu

47 evki Ataman Sleyman 1312 Harmanz Onba
48 Ziya Karsl Mustafa 1312 Sarayck avu
49 Talip Cokun Cokun 1312 Kurbanpnar avu
50 brahim Fidan Muharrem 1312 ayrz Er
51 Rza ifti Hamdi 1312 Veysel Er
52 Hac Ali Coci Yusuf 1312 Bazahsun Onba
53 Hasan Yakut Mehmet 1312 Taht Onba
54 Ahmet Karaka Mustafa 1312 Sfke Er
55 Mahmut zgney brahim 1312 Yoncal Onba
56 Abidin Ik Hac brahim 1313 Elmal Er
57 Zahit Tatan Salih 1313 Kabaayr Er
58 Osman Birtane mer 1313 Kitre Er
59 Fikri Yazc Hasan 1313 Aydntepe Onba
60 shak Trkolu Mustafa 1313 Dumlu Seravu
61 Haim Deniz Ali 1313 Elgcek Onba
62 mer Yldrm Ali 1313 Aslandede Er
63 Ahmet Kocatrk Hasan 1313 Arpal -
64 Ahmet Salman Sefer 1313 Dacrak Onba
65 erafettin Kprc Vehbi 1313 Veysel Er
66 Hasan Gktenis Miktat 1313 idemcik Er
67 Mtak pek Hseyin 1313 Helva Er
68 Fazl Terzi Rdvan 1313 Y. Krz Onba
69 Osman Ayka Salih 1313 Arpal avu
70 Akif Kahraman Hakk 1313 Dme Kaya Er
71 Mustafa Kl Mikdat 1314 Datarla Er
72 Sabri Saka kr 1314 Kabaayr Er

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 155
 SIRA ADI BABA DOUM MAHALLES/ RTBES
NO ADI TARH KY

73 H. Hsn Bur Zeki 1314 Halfikale Er

74 Rasim Srmeli Yakup 1314 Yerlice Er
75 Tufan Koca Aa Mustafa 1314 rence avu
76 Arif Sever Bayram 1314 Kitre Er
77 evket Onba Musa 1314 Yazba Onba
78 Niyazi Parldar Mehmet 1314 Sarayck Onba
79 rfani Sucuk Abdullah 1314 rence Onba
80 Mehmet Ba Said 1314 eyhheyran Er
81 Salih Zeki Ersoy Mehmet 1314 Veliaban Er
82 Yusuf Altun El Emin 1314 eyhheyran Er
83 Salih Emir Hasan 1314 Zahit Onba
84 Bahri Gaziolu skender 1314 Uzungazi Onba
85 Osman Uzun Hseyin 1314 Krz Er
86 Fikri Aydn Veli 1314 Gkedere Er
87 Glbey Kocabey Mehmet 1314 Helva Onba
88 Yusuf Karada Ahmet 1314 Kabaayr Onba
89 shak Akkuzu H. Mehmet 1314 Bayrampaa Onba
90 evket Salman Salih 1314 Seydiyakup Er
91 brahim Seyrek erif 1314 Karlca Er
92 Tufan Rizeciolu Recep 1314 Yerlice Er
93 Ziya Akdeniz Beybrek 1315 Yerlice Er
94 Rfat Krolu Sleyman 1315 Konursu Er
95 Dursun Emir Murat 1315 Aslan Dede Er
96 Hafz Niyazi Kse Hseyin 1315 Kargeit avu
97 Mira Karahan Temr 1315 ayrz Er
98 Halis Paksoy skender 1315 eyhheyran avu
99 Faruk Grbz Mehmet 1315 Tuzcuzade Onba
100 Rza Ylmaz Hseyin 1315 Kratl Onba
101 M. Hilmi Tulukolu Salih 1315 Zahir Onba

156 Bir Hill Ugruna

)
ehit Osman Tepesinde Gnbatm
Fotoraf: Zeynel Abidin ZTRK
Kore Sava / Kahraman Askerlerimiz
KORE SAVAI
VE KIBRIS BARI
HAREKTINDA
BAYBURT
Bayburt Askerlik ubesi - 1 Nisan 1932

FATH MEHMET EK*
ore yarmadasnn gney topraklarnda yer alan
K Gney Kore Devleti, cumhuriyet rejimiyle y-
netilmektedir. lkenin bakenti Seul, nfusu ise
yaklak olarak 50.219.669dur. Gney Kore, 1910
ylndan itibaren Japonyann smrgesi olan Kore
Krallnn II. Dnya Savandan sonra blnmesiyle
15 Austos 1948 tarihinde kuruldu. Sovyetler
Birlii ve ABD arasnda trmanan souk sava ne-
ticesinde Kuzey Kore, Sovyetler Birlii, Gney Kore
ise ABD ideolojisini benimsedi.
25 Haziran 1950de Kuzey Korenin Gney Koreyi
igal etmek amacyla saldrya gemesi Kore Sa-
vann balamasna neden oldu. Souk savan
ilk scak atmas olarak tarihe geen bu hadiseye
sonralar ABD ve mttefiklerin yan sra in Halk
Cumhuriyetinin de mdahale etmesi olay ulus-
lararas bir boyuta tad.
Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin 27 Haziran
1950 ylnda Gney Koreye yardm konusunda
Ar. Gr., Bayburt niversitesi, nsan ve Toplum Bilimleri Fakltesi, Tarih Blm,
fatiheski@bayburt.edu.tr.
KORE SAVAI VE
KOREDE TRK
ASKER
ye devletlere yapt arda Trkiye, ABDden
sonra ilk olumlu cevap veren devlet oldu. Bylece
Ankarada 3 piyade ve 1 topu taburu ile yardmc
birliklerden oluturulmu 4500 mevcutlu tugayn
hazrlna baland. Daha sonra bu birlik 259
subay, 18 askeri memur, 4 sivil memur, 395
astsubay, 4414 er olmak zere toplamda 5090
mevcuda karld. Birlik erleri 1929 doumlu, Trk
milletinin harp gcn temsil edecek yetenekte
olanlardan, muvazzaf subaylar ise tercihen gnl-
llerden oluturuldu. Tugay komutanlna Tugeneral
Tahsin Yazc, Kurmay Bakanlna Yarbay Selahattin
Tokay atand.
Ankarada hazrlklarn tamamlayp halk tarafndan
byk ilgi ve destek gren 1inci Trk Tugay
Birliinin ilk kafilesi skenderun limanndan 25
Eyll 1950 gn saat 21.00de Koreye doru yola
kt. Trk Tugay, Svey Kanal - Kzldeniz -
Mendep Boaz Seylan adasnn merkezi Co-
lombo Singapur Filipinler ve Formozay geip
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 161
 21 gnlk deniz yolculuundan sonra 17 Ekim
1950 gn Pusan limanna vard. Trk birliklerini
burada Amerikan Garnizonu ve Gney Kore Hk-
meti yetkilileri, Pusan Belediyesi temsilcileri, halkn
ileri gelenleri ve ellerinde Trk bayraklar sallayan
renciler karlad. Karaya kan birlikler hemen
orada hazr bekleyen aralarla istasyona gtrlerek
onlar bekleyen eski trenlerle fakat tam bir dzen
ve sknet ierisinde Pusan limannn 95 km
kadar kuzeybatsnda bulunan Taegu ehrine ta-
ndlar. Burada 20 gn kalan Trk askeri, dalarda
gizlenen ve frsat bulduka saldran eteleri arayp
temizlemekle, yol ve kprlerin gvenliini sa-
lamakla grevlendirildi. Bunun yan sra Taegu
ehrinde piyade ve ar makineli tfeklerle, havan,
bazuka ve top atlaryla eitim sreci gerekletirildi.
Kunuri Muharebeleri
inin savaa dhil olmasnn ardndan Korede
durum birdenbire Birlemi Milletler aleyhine d-
nerken Trk Tugayna ilk scak atma grevi Kunuri
blgesinde verildi. Grevin ilk gn olan 25-26
Kasm gecesinde in ordular snr geip Trk
Tugayn kuatt. Tugay taktik btnln kaybetmi 201 kayp asker kaytlara geti.
ve pek ok zayiat vermi olsa da birlikler kuatldklar
emberi yarmay ve kurtulmay baard. Trk birlii
boazda etraf sarlm olan Amerikan tmen ka-
rarghnn kurtulmasna da yardm etti.
Bu muharebenin iinde 28 Kasm 1950 Wawon
Muharebesi, 28 - 29 Kasm 1950 Simnim-ni Mu-
harebesi, Kaechon Muharebesi ve 29 - 30 Kasm
1950 Muharebeleri bulunmaktadr. Trk Tugay bu
muharebelerle inlileri iki gn oyalamay baard.
162 Bir Hill Ugruna
)
Birlemi Milletlerin sa kanadn oluturan Gney
Kore Kolordu cephesinin yarlmasyla oluan boluu
doldurmakla grevlendirilen Trk birliinin bu m-
cadeleleri 1 Aralk gnne kadar devam eden en
etin muharebelerden biri oldu. Trk birlii dmana
kar sng hcumu yaparak, boaz boaza m-
cadeleyle mevzilerini kahramanca savundu. Sng
savalarnda inlilere kar ayakta kalabilen sadece
Trk kuvvetleri oldu. Trk askeri Kars, Edirneyi
savunur gibi mcadele veriyordu. Askerlerin yaral
kardelerini srtlarnda tayarak ekilmeleri, g
koullardan baaryla kmalar BM askerleri arasnda
vgyle anlatld. 1inci Trk Tugaynn bu savalarda
gstermi olduu olaanst baar btn dnya
basnnda ve siyasi evrelerde derin yanklar yaratt.
Kunuri Savalarnn ardndan Trkiyenin her yerinde
miting ve toplantlar dzenlendi, tebrik telgraflar
ekildi. stanbul ve Ankarada yaplan mitinglerde,
Korede ehit den askerler iin sayg duruunda
bulunuldu. Kunuri Muharebelerinde 12 subay, 7
astsubay, 218 er olmak zere toplam 237 ehit,
15 subay, 10 astsubay, 362 er, toplam 387 yaral,
7 subay, 2 astsubay 192 er olmak zere toplam
Kumyang-ni Muharebeleri
Chonana gelen Trk birlikleri burada 20 gn
ihtiyatla kaldktan sonra 24 Ocak 1951 tarihinde
hareket ederek dmann savunma mevziinin bir
ksmn almak zere taarruza geti. Kumyang-ni
Muharebesi olarak tarihe geen bu savata, yakn
muharebe, sokak muharebe ve sng sngye
boumalar sonucunda kasaba zapt edildi. Bu mu-
harebe Trk Tugaynn Koredeki en nemli taarruzu
olmutur. Geni bir alanda hkimiyet salayan
Trk askeri Kunuride bozulmu olan moralini yk-
seltmi oldu. Trk askerinin bu baars Birlemi
Milletler ordular saflarnda konuma mevzusu
olmu ve istisnasz herkes Trk birliinden Birinci
snf askerdir diye bahsetmeye balamt.
185 ve 156 Rakml Tepe Muharebelerinde dmana
byk zayiatlar verdiren Trk birlikleri, sfrn altnda
15 derecede karl bir havada stn gayretler gs-
tererek byk baarlar elde ettiler ve bu tepelere
hkim oldular. 27 Ocak 1951 sabah ou kurun,
sng ve bomba ile ldrlm 474 dman
cesedi saylm, 28 inli esir alnmt. inliler
byk bir saldrdan sonra ilk kez yenilgiye uratld.
Savan kaderini belirleyen gnlk muharebelerde
Trk Tugaynn zayiat ise 1 astsubay, 11 er olmak
zere 12 ehit ve 1 subay, 1 astsubay, 29 er
olmak zere 31 yaralyd.
Amerikan Kongresi, 25-27 Ocak 1951de yaplan
muharebelerde Trk Tugayna byk baarlar se-
bebiyle Mmtaz Birlik Nian (Distinguished Unit
Station) ve Berat verdi. Bunun yan sra Gney
Kore Cumhurbakan Syngman Rhee tarafndan
da Trk Tugay Kore Cumhurbakanl Birlik
Nianna layk grld.
inliler Kumyang-ni muharebelerinin intikamn al-
mak iin harekete geip, Trk birlii ekilirken sal-
drlarda bulundu. 22-23 Nisan muharebelerinde,
5 subay, 3 astsubay, 58 er ehit dt, 35 asker
yaralanrken ve 105 asker de esir oldu. inliler bu
taarruzlarla kesin sonu almak istemiti. BM Or-
dusuna kayplar verdirmesine ramen in Askeri
Kuvvetleri de nemli kayplar verdi. in Ordusu ta-
arruzlarn durdurarak 1 Mays 1951 tarihinde geri
ekilmeye balad.
Vegas-Karson ve Elko Muharebeleri
in ve Birlemi Milletler Keasong kasabasnda
mtareke grmelerinin yaplmasna karar ver-
mesine ramen inliler ve Kuzey Koreliler bu g-
rmelerde ellerini kuvvetli tutmak iin mays
aynda bir saldr daha dzenledi. Bu sralarda
adada 3nc Trk Tugay bulunuyordu ve bu mu-
harebeler Tugayn zorlu mcadeleler vermesine
neden oldu. Trk birlikleri asl savunma mevzi
mcadelelerini bu blgede bulunan ve Amerikalarn
kendi isimlerini verdikleri Kk Vegas, Byk
Vegas, Dou Berlin, Bat Berlin, Eva, Elko ve Karson
gibi ileri karakollarda verdi. Vegas isimli karakola
28 Mays 1953 akam sis perdesi oluturup
saldrya geen dman birliklerine Trk askeri
stn sava yetenekleri ve sng hcumlaryla
cevap veriyordu. On alt saat aralksz sren bo-
umalardan sonra Byk Vegas dokuz kez el de-
itirdi. Ancak sonunda Vegas Trk birliklerinin
elindeydi. Dmann tm abalarna ramen Kk
Vegas ve Elkoda dmedi. Bu savaa 8. Ordu Ko-
mutanl tarafndan Kanl Vegas Sava ad
verildi. Bu muharebelerde 2 subay, 3 astsubay,
146 er ehit dt, 8 subay, 231 er, yaraland, 2 er
de kayboldu. Trk birlikleri, bu savalarda 2.532.767
piyade silahlar fiei, 62.970 eitli havan mermisi,
79.795 eitli el bombas sarf etmi, Trk topu
taburu 27.170, Amerikan topusu da 112.000
mermi atmtr. Vegastan sonra Trk Tugay ikinci
kez stn birlik madalyas ile onurlandrld.
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 163
 Atekes ve Trk Askerinin Yurda Dn Motorize Tanksavar Takm
Shhiye Takm
Birlemi Milletler ve Kuzey Kore in, etin mu-
Bakm Onarm Birlii
harebelerden sonra 27 Temmuz 1953 gn saat
Asker bando
10.00da Panmunjomda, saat 13.00te de cephe
Personel Btnleme Takm
kararghnda atekes antlamasn imzalad. Ayn
gn saat 22.00den itibaren fiilen harekta son Trk Tugaynn Kore Savanda sergiledii stn
verildi. Trkiye atekes antlamasndan sonra mcadele ve gayretler Anadolu insannda derin
Koreye asker gndermeye devam etmi, adada etkiler brakt. Halk ozanlarmz Kore kahramanlar
sembolik olarak bulunan bir manga ise 1971 iin trkler, destanlar, iirler yazd. Bunlardan
ylnda yurda dnmtr. Milli mcadeleden beri biride Geycekli k Hasann (1902-1988) Kore
muharebe alanlarna girmemi olan Trk askeri, ehitleri Destan adl iiridir:
Kore Savanda gerekten destan denebilecek
kahramanlk rnekleri vermitir.
Kore ehitleri Destan
yl sren sava sonunda Trk Tugay 937 ehit
Nice derya getik nice karada
vermi, 2068 yaral ile kaytlara gemitir. Kore
Trkiye bir misale durur arada
Savana Bayburt nfusuna kaytl toplam 162
Meydan sngsne girdik Kore'de
asker yaralanarak gazi olmu, 1. tugaydan 1, 2.
Dmann barn yaranlardanz
tugaydan 4, 3. tugaydan 2 asker olmak zere
toplam 7 askerimiz ehit dmtr.
Bakent Ankara da kald aral
Koreye Gnderilen Trk Tugay Muharebe Kimi ehit dt kimi yaral
Dzeni Hazr ol bahtna kzl Koreli
Meydanda ko gibi duranlardanz
Trk Tugay
241. Piyade Alay
Kore'ye varnca sngy taktk
1. Tabur
Arslanlar gibi dmana daldk
2. Tabur
Kzl in hattn zorladk yardk
3. Tabur
ehitlik erbetin ienlerdeniz
105. Motorize Sahra Topu Taburu
Motorize stihkm Bl
Analar baclar bekler yolumu
Motorize Uaksavar Bataryas
Dman sard samz solumu
Ulatrma Bl
arapnel paras krd kolumu
Motorize Muhabere Takm
Cephede al kan akanlardanz

164 Bir Hill Ugruna

)
 Esirgesin Allah dertten belada
Askerlerin gz gnl slada
Bir zaman arptk anakkale'de
Nice kara gnler grenlerdeniz
Kore'ye dayand askerin ucu
Gazi'miz Yunan'dan aldyd c
Askerin nnde Tahsin Yazc
Dmann hattn ykanlardanz
Bekleyelim biz vatan buca
Trk harbe girince aar kuca
Klalar da peygamberin oca
Hakk hakikati bilenlerdeniz
Ak Hasan der ki uyarz hemen
Allah'n emrine etmeyiz gmen
Zalim Kore olmaz inallah Yemen
ls gurbette kalanlardanz
Sosyal Bilimler Dergisi, s. 53, Aralk 2014.
Ercan Haytolu, Kore Sava ve Denizli Kore
ehitleri ile Gazileri, Pamukkale niversitesi Eitim
Fakltesi Dergisi, Say: 11, 2002.
Fahir Armaolu, 20. Yzyl Siyasi Tarihi 1914-1995,
19. Bask, Tima Yaynlar stanbul 2014.
Genel Kurmay Bakanl, Korede Trk Muharebeleri,
ATASE Yaynlar Ankara 2012.
Mim Kemal ke, Unutulan Savan Kronolojisi:
Kore, 1950 53, Boazii Yaynlar stanbul 1990.
zgr Ylmaz, Hanife Doramac, Mula-Milas
Kore Gazilerinin Anlar Inda Kore Sava zerine
Bir Deerlendirme, Tarih Okulu Dergisi, Yl 7, Say
XVII, Mart, 2014.
Rza Kurtulu, DB slam Ansiklopedisi, Kore Cum-
huriyeti maddesi, cilt: 26, 2002.

Geycekli k Hasan

Kore Savann ehit ve gazilerini saygyla anyo-

ruz.
Kaynaklar
Ahmet Emin Yaman, Kore Savann Trk Kamuo-
yuna Yansmas, Ankara niversitesi Trk nklp
Tarihi Enstits Atatrk Yolu Dergisi, say: 37-38,
Mays Kasm 2005.
Ahmet zgr Gven, rnekleriyle k iirinde
Kore Sava, Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi,

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 165
 KORE SAVAI EHTLERMZ

SIRA ADI BABA DOUM RTBES

NO ADI TARH

1 Adil Top Veysel 1930 P.Er

2 Ahmet Kurt Osman 1929 P.Er
3 Genaa Balk Rfat 1930 P.v.
4 Bahri Gngrm Osman 1931 P.v.
5 Hamdi Adsz Fikri 1931 P.Er
6 Tatan Akbal aban 1930 P.Er
7 Tahir Kamaz Recep 1930 P.Er

166 Bir
. Hill Ugruna
)
 KORE SAVAI GAZLERMZ

SIRA ADI BABA DOUM RTBES

NO ADI TARH

1 Tahsin Gedik Kazm 1929 P.Er

2 Dursun Demirel Feryuz 1928 P.Er
3 Kemal Yldzhan Yusuf 1928 P.Er
4 Halit Aydn Hasan 1929 P.Er
5 Necmettin atalba Halil 1929 P.Er
6 Cemal elik Abdurrahman 1929 P.Er
7 Hsn Tokta evket 1929 P.Er
8 Durbaba Yldzhan Mevlt 1928 P.Er
9 Ahmet nyal Mersin 1928 P.Er
10 A. Rza Yldz Hasan 1929 P.Er
11 Hsamettin Toksoy Yusuf 1931 P.Er
12 Nevzat amlbel Bilal 1928 P.Er
13 Sait Mestan Mehmet 1929 P.Er
14 Salih Melih smail 1929 P.Er
15 Recep zblmc Mehmet 1929 P.Er
16 Sefer ahin Aziz 1929 P.Er
17 mer Ylmaz Ali 1929 P.Er
18 Mustafa Yksel Sait 1929 P.Er
19 Veli Karako Abdl Rezak 1929 P.Er
20 Recep Koral Kazm 1929 P.Er

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 167
 SIRA ADI BABA DOUM RTBES
NO ADI TARH

21 Osman z Brek 1930 -

22 Durbaba Kurban Niyazi 1930 P.Er
23 Zeynel Yldrm Sait 1930 P.Er
24 Halis Acar smail 1930 P.Er
25 A. Kerim Akay kr Hasan 1930 P.Er
26 Hakk Aslanhan Abdullah 1930 -
27 Kamil Aras Halil 1930 P.Er
28 Mustafa Aydnlar Mehmet 1930 P.Er
29 Kemal Aydn Memi 1930 P.Er
30 Haydar Baaran Hasan 1930 P.Er
31 Mehmet Baykal Hseyin 1929 P.Er
32 Hsn Bilgin Farz 1931 P.Er
33 Hseyin Cansz Mahmut 1930 P.Er
34 Hamdi Ceyhan Ziya 1932 P.Er
35 Necmi Colak Ziya 1930 P.Er
36 Hsamettin etin Salim 1930 P.Er
37 Recep entrk Yusuf 1929 P.Er
38 Nedim Trk Rait 1930 P.Er
39 Hseyin Demirel Ahmet 1930 P.Er
40 Yahya Doan - 1930 P.Er
41 Ali Akselek Nurettin 1900 P.Er
42 Zlkf Erdal Mehmet 1929 P.Er
43 Mustafa Gl Osman 1930 P.Er
44 smail Kaygsz Hasan 1900 P.Er
45 brahim Tekin Ali 1930 P.Er
46 Neet Datan Mustafa 1930 P.Er
47 Ahmet Delibalta Mustafa 1929 P.Er

168 Bir Hill Ugruna

)
 SIRA ADI BABA DOUM RTBES
NO ADI TARH

48 Hikmet Gl Mevlt 1930 P.Er

49 Mustafa pirli erif 1932 P.Er
50 Mehmet Kaban Gen Aa 1930 P.Er
51 Kemal Kalaco Yusuf 1930 -
52 Cevdet Karaglle dris 1928 P.Er
53 Seyfettin Kaymak Memi 1929 P.Er
54 Mehmet Kiki Ali 1930 -
55 Seyfettin Kurunolu smail 1930 -
56 mer kt mer 1931 P.Er
57 Salih Sarca Muharrem 1930 P.Er
58 Ahmet Liman Mehmet 1930 P.Er
59 Fazl Sarkaya Remzi 1929 P.Er
60 Salaattin Mercimek Niyazi 1930 P.Er
61 Salih Duman Mehmet 1931 P.Er
62 Yaar Gen Kazm 1932 P.Er
63 Dursun Kantar Zihni 1931 P.Er
64 Ruen Karal Mehmet 1930 P.Er
65 Adnan zben Ahmet 1930 P.Er
66 Kamil Akbulut Sabri 1931 P.Er
67 Salih Akmee Zht 1931 P.Er
68 Mehmet Aktrk Zaim 1930 P.Er
69 Haydar Ate Hseyin 1931 P.Er
70 mer Cokun Mehmet 1931 P.Er
71 Rza ubuku Mustafa 1932 P.Er
72 Yaar Dursun Hasan 1931 P.Er
73 Fikri Gr kr 1930 P.Er
74 Muhit Karaman Mustafa 1931 P.Er

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 169
 SIRA ADI BABA DOUM RTBES
NO ADI TARH

75 Naci Kle Yakup 1931 P.Er

76 brahim Memi Mehmet 1931 P.Onb.
77 Fehramuz Nerman Yusuf 1931 P.Er
78 Sadk Oktar Mahmut 1922 P.Er
79 erif Pamuk aban 1931 P.Er
80 Cemal Parldar Niyazi 1931 -
81 Bayram Selman Hamdi 1931 P.Er
82 lyas Yazc Nazl 1930 P.Er
83 Remzi Yldrm Vahit 1930 P.Er
84 Nizamettin Yldzhan Yunus 1931 P.Er
85 Salim Yrek Bekir 1931 P.Er
86 Hasan Grbz Abdlkerim 1930 P.Er
87 H. Ali Korkmaz Paaali 1931 P.Er
88 Rdvan Tosun Akif 1932 P.Er
89 Temel Aslanta Rfat 1932 P.Er
90 Ali Yiitolu Ahmet 1932 -
91 Mahmut Akba Kmil 1932 P.Er
92 Bekir Akgz Recep 1932 P.Er
93 Vehbi Adgzel Osman 1932 P.Er
94 Cemal Akakaya Cafer 1930 -
95 Mehmet Aslan Abdullah 1932 P.Er
96 Cemal Aydemir Hasan 1932 P.Er
97 Hasan Ayn Yakup 1930 P.Er
98 Nurettin Dedeolu dris 1932 P.Er
99 Nevzat Bakr Bahri 1932 P.Er
100 Niyazi Baykan Kazm 1932 P.Er
101 Bekir Bayram Salih 1932 P.Er

170 Bir Hill Ugruna

)
 SIRA ADI BABA DOUM RTBES
NO ADI TARH

102 brahim Bayram Hicabi 1925 P.Er

103 Osman Budak Tahsin 1932 P.Er
104 Orhan Burak Dursun 1931 P.Er
105 Hseyin Cansz Cafer 1932 P.Er
106 Zahit Cansz Rza 1932 P.Er
107 Ahmet Can Sait 1932 P.Er
108 Kadir akan Salih 1932 P.Er
109 A. Rza olak Fehmi 1932 P.Er
110 smail Dastan Hamdi 1932 P.Er
111 Nedim Dalar Salih 1932 P.Er
112 Nusret Dalar smail 1932 P.Er
113 Vehbi Daman brahim 1932 P.Er
114 Karabey zkan Ahmet 1932 -
115 Recep Demir Hasan 1932 P.Er
116 Yusuf Deveci Rza 1932 P.Er
117 Doan Doru Ali 1932 P.Er
118 Hseyin Dlek smail 1931 P.Er
119 Tahir Erylmaz Zihni 1931 P.Er
120 Ahmet Gen Ferhat 1931 P.Er
121 Tacettin Glhan Recep 1932 P.Er
122 Nevzat Gnay Yusuf 1929 P.Er
123 smail Halak Karabey 1932 -
124 Kenan nanr Hulusi 1932 P.Er
125 erafettin Kara Hasan 1932 P.Er
126 Nazlbey Kaya Ali Osman 1932 P.Er
127 Ahmet Kaymak Ahmet 1932 P.Er
128 Faik Kl Sleyman 1932 P.Er

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 171
 SIRA ADI BABA DOUM RTBES
NO ADI TARH

129 Sleyman Kl Zahit 1932 P.Er

130 Yusuf Kocaaa Cevdet 1932 P.Er
131 Fahri Kocaolu Nedim 1932 P.Er
132 Abdullah Lleci smail 1932 P.Er
133 Cemil Menzilci Kemal 1931 P.Er
134 Hseyin zcan Bayram 1932 P.Er
135 Salim Salk Ali Rza 1932 P.Er
136 Zekeriya Salkurt Hseyin 1932 P.Er
137 Asm Salman Mahmut 1932 P.Er
138 lyas Sara Salih 1932 P.Er
139 A. Osman ahin Ali 1932 P.Er
140 Mustafa imek aban 1932 P.Er
141 kr Tatan Adil 1932 P.Er
142 Zeki Tatan Eref 1932 P.Er
143 Hsamettin Tutar Sadrettin 1932 P.Er
144 hsan Trk Nazm 1931 P.Er
145 Enver Ukan Yaar 1932 P.Er
146 Asm Uzar A. Osman 1931 P.Er
147 Hseyin Yangn Seyfettin 1931 P.Er
148 Necati Yay Nuri 1932 P.Er
149 Rdvan Yazc mer 1932 P.Er
150 Alaybey Yazolu Aziz 1932 P.Er
151 Hasan Yegen Ahmet 1932 P.Er
152 Fevzi Yolda Faris 1932 P.Er
153 Emrullah Culha - 1900 P.Er
154 Muharrem Taova - 1900 P.Er
155 Hseyin elikkran Ahmet 1931 P.Er

172 Bir Hill Ugruna

)
 SIRA ADI BABA DOUM RTBES
NO ADI TARH

156 Alien akr Alaybeyi 1932 P.Er

157 Hasan akr smail 1932 P.Er
158 Haydar Kseolu Yusuf 1930 P.Er
159 Recep Trk Faik 1925 P.Alb.
160 hsan Karapnar Faruk - -
161 Hamza Kurak Hasan 1931 P.Er
162 Faik olak - 1932 P.Er

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 173
Kbrs Bar Harekat / Kahraman Askerlerimiz

FATH MEHMET EK*
kdenizin nc byk adas olan Kbrs, Sul-
A tan II. Selim devrinde 1571de bir ay sren
mcadeleden sonra fethedildi. Kbrsta Osmanl
hkimiyeti aralksz olarak 308 yl devam etti. Bu
sre ierisinde Kbrsta dier Osmanl toprakla-
rnda olduu gibi huzur ve sknet hkim olmu,
adada bulunan unsurlar bar ierisinde yaam-
tr.
Smrgelerine giden yolu kontrol altna almak is-
teyen ve Kbrs adasnn jeostratejik, jeopolitik ko-
numunun nemini anlayan ngiltere, Osmanl
Devletinin Rusya karsnda g duruma dme-
sini frsat bilerek Osmanly destekleme vaadiyle
Kbrs idaresini 1878 ylnda yaplan szleme ve
ek protokollerle zerine ald. ngiltere bu antla-
maya gre Rusyann Kars ve Dou Anadoluda
igal ettii topraklar iade etmesi halinde kendisi-
nin de Kbrs iade edeceini kabul etmitir. Sultan
II. Abdlhamit antlama esnasnda kendi el yazs
ile Hukuk- ahaneme asla halel gelmemesi art
Ar. Gr., Bayburt niversitesi, nsan ve Toplum Bilimleri Fakltesi, Tarih Blm,
fatiheski@bayburt.edu.tr.
KIBRIS MESELES
VE ADADA TRK
ASKER
ile muahadenameyi tasdik ederim ibaresini ha-
trlatarak imzalamtr. ngiltere, ilerleyen yllarda
Rus tehdidinin ortadan kalkmasna ve Ruslarn
Dou Anadoludan ekilmesine ramen Kbrs
terk etmeyip, Birinci Dnya Savann sancl ylla-
rnda aday ilhak ettiini aklad. Bylece 1914-
1960 yllar arasnda adada resmen ngiliz
hkimiyeti kuruldu.
ngilterenin kinci Dnya Savandan sonra smr-
gelerini terk etme srecine girmesi ve adada ngi-
liz egemenliini sona erdirmeye ynelik giriimler
yeni siyasi gelimelerin olumasna neden oldu.
11-19 ubat 1959da yaplan Londra ve Zrih Kon-
feranslar sonucunda Trkiye, Yunanistan ve ngil-
terenin garantrlnde 16 Austos 1960da
bamsz Kbrs Cumhuriyeti kuruldu. Oluturulan
iki kesimli parlamentoda devlet bakan Rum, yar-
dmcs ise Trk olmak zere memurluklar yzde
yetmie yzde otuz orannda paylatrld. Cumhu-
riyetin resmi dilleri Yunanca ve Trke olup, resmi
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 175
 belgeler iki dilde yaymlanmak zorundayd. Kbrs
Cumhuriyetinin ilk yneticileri iki halkn ayr ayr
oylaryla seildi. Seimlerin sonucunda Makarios
cumhurbakan, yardmcs ise Dr. Fazl Kk oldu.
Ancak planlanan ve beklenen bar ortam gerek-
lemedi. Rum idaresi ve eteleri, 21 Aralk 1963te
tarihe Kanl Noel olarak geen cinayetlerle kat-
liam yapmaya balam, 1974 ylna kadar yzden
fazla Trk kyn yakm, 27.000 Kbrsl Trk g
etmeye zorlam, evlerini ve mallarn talan etmi,
yzlerce masum sivili ehit drm, binlercesini
yaralamt.
Trkleri yok etme srecine girien Rumlar, 1 Nisan
1955 tarihinde EOKA adn verdikleri kanl bir rgt
kurdular. EOKAnn esas amac Enosisi gerekle-
tirmek yani Kbrs Yunanistan ile siyasi olarak bir-
letirmekti. Kbrsl Trkler de Enosisin nn
tkamak ve can gvenliklerini korumak iin 27
Temmuz 1957 tarihinde TMTyi (Trk Mukavemet
Tekilat) kurdular.
Cumhurbakan Makarios 1 Ocak 1964 tarihinde,
1960 antlamalarn tek tarafl olarak feshettiini
aklad. Kbrsta bulunan Trklerin katliamna ka-
ytsz kalmayan Trkiye Hkmeti konuyu uluslar-
aras platforma tayarak zm yollar aramaya
alt. Bu balamda 13 ubat 1964 tarihinde Bir-
lemi Milletler Gvenlik Konseyine bavurdu. s-
tiareler sonucunda Birlemi Milletler adaya bar
gc gnderme karar ald. Bar gcne ramen cesi atekes yrrle girdiinde, Trk askeri Girne
Rum saldrlar durmad. Bunun zerine TBMM 17
Kasm 1967 tarihinde gerektiinde Yunanistan ile
savaa girme karar almasna ramen NATO dev-
reye girerek Trkiyeyi bu kararndan vazgeirdi.
176 Bir Hill Ugruna
)
Kbrsl Tkler ise 28 Aralk 1967de Trklerin yo-
unluklu bulunduu blgelerde Geici Trk Yne-
timi ilan etti. Bir sre sonra ynetimin zerindeki
geici ifadesi dlerek Trk Ynetimi adn
ald. Ynetimin bakanlna Dr. Fazl Kk geti-
rildi. 1973 ylnda seimler yaplarak ynetim ye-
nilenmi ve liderliine de Rauf Denkta gemitir.
20 Temmuz 1974 I. Kbrs Bar Harekt
Rum tarafnda Makariosa kar gerekleen darbe
sonucunda ynetimi ele geiren askerler, Kbrs
Helen Cumhuriyetinin kurulduunu ilan ettikten
sonra EOKA yesi Nikos Samsonu bakan yaptlar.
Kbrsta yaplan bu darbe ak olarak Yunan m-
dahalesi manasna geliyordu. Bu mdahale ile
adadaki anayasal dzen yklm, 1960 ylnda ya-
plan Londra ve Zrih Antlamalar ihlal edilmi
oluyordu. Kbrs Enosise gtren bu gelimeler
zerine Trk Silahl Kuvvetleri, Garanti Antlamas
erevesinde Trkiyenin garantrlk hakkn kul-
lanmas iin gerekli hazrlklar yapt.
20 Temmuz 1974 gn kara, deniz ve hava kuv-
vetleriyle Kbrsa ortak bir harekt yapld. Trk as-
keri sabahn erken saatlerinden itibaren hava
kuvvetlerinin himayesinde Girne plajlarna kar-
ken, Lefkoa yaknlarndaki Gnyeli blgesine de
havadan indirme gerekletirdi. Kbrsl Rum ve
Yunan kuvvetlerinin sert mukavemeti sebebiyle
iddetli atmalar meydana geldi. 22 Temmuz ge-
Lefkoa yolunu kontrol altna alm, Girne kyla-
rnda genileme yapmt. Trkiye Devleti, 22 Tem-
muz itibaryla I. Kbrs Harektnda adaya 40.000
kiilik kuvvetle 300 zrhl gndermeyi baarmtr.
14 Austos 1974 II. Kbrs Bar Harekt
Yaplan Cenevre grmeleri sonusuz kalnca 14
Austos 1974 sabah Aye Tatile ksn parola-
syla II. Kbrs Harekt balad. Trk askeri cephede
atalar gibi korkusuzca ilerliyor, gsn siper edi-
yor, dmana aman vermiyordu. ki gn sren id-
detli atmalarn ardndan Trkiye, Birlemi
Milletler Gvenlik Konseyinin 360 sayl kararna
uyarak atekes teklifini kabul etti. Scak atmann
devam ettii iki gn ierisinde Trk birlikleri Kbrsl
Mcahitlerin de desteiyle hkimiyet sahasn ge-
nileterek ulalmas hedeflenen son yerler do-
uda Magosa, batda Lefke olmak zere Magosa
Lefkoa Lefke - Kokkina hattna ulaarak adann
%38ini ele geirdi. Daha sonra Yeilrmak Trk
halk da oradaki Mcahitlerle birlikte kahramanca
direni gsterip Rum tehdidinden kurtuldular. By-
lece Karpaz Yarmadasnn dou ucundan batdaki
Yeilrmaka kadar uzanan bugnk KKTC snrlarn
oluturan hat Trklerin eline geti.
Trk Silahl Kuvvetleri, Kbrs Bar Harekt boyunca
kyya karma operasyonu, hava indirme harekt,
mekanize kara birlik ata ile emir komuta mna-
sebetleri, koordinesi, sevk ve idaresi zor olan ortak
bir harekt gerekletirmi ve baarl olmutur.
Trk Ordusunun beklenmeyen yerden beklenme-
yen karma harektn icra etmesi ve nemli bir
harp kural olan baskn prensibinin avantajlarn ka-
zanmas, 20.000 kadar Rum Milli Muhafz gcnn
etkin olarak bize kar kullanlmasnn nne ge-
mitir.
II. Kbrs Harekt, birincisinin aksine dnya kamuo-
yunda Trkiyenin aleyhinde bir havann doma-
sna sebep olmutur. I. Harekt hukuki mdahale
olarak alglanmasna ramen II. Harekt ise igal
olarak kabul edildi. Kimse Kbrsl Trklerin 11 yldr
ektii straplar, Rumlarn iledii cinayetleri ve
bitmek tkenmek bilmeyen Rum saldrlarn gr-
mek istememitir.
Kbrs Bar Harektnda 411 karac, 5 havac, 13
jandarma, 56s Kocatepede olmak zere 69 de-
nizci, toplam 498 askerimiz ehit dm, 1200
yaral kaytlara gemitir. Bunun yan sra, 70Kb-
rsl Mcahit ve270Kbrs Trk ehit olmu, 1000
Kbrsl Trk de yaralanmtr.Rum ve Yunanllardan
ise 4000 l ve 12000 yaral vardr. Adada bulunan
Birlemi Milletler Bar Gc askerlerinden de za-
yiat vard; 3 Avusturyal asker ld, 24 Avusturyal,
17 Finlandiyal, 4 ngiliz ve 3 Kanadal asker yara-
land.
Her trl ikenceye, srgne, yamaya, talana ve
katliama maruz kalan Kbrsl Trkler anavatan ola-
rak grdkleri Trkiyenin 1974teki yardmyla
huzur ve gvene kavutular. Bar Harekt ile Kb-
rsl Trklerin can gvenlikleri salanp, Rumlarn
Enosis hayali Akdenizin karanlk sularna gmld.
Rauf Denkta nderliinde yaplan grmeler ve
mcadele ile 13 ubat 1975te Kbrs Trk Federe
Devleti, 15 Kasm 1983 ylnda ise Kuzey Kbrs Trk
Cumhuriyeti (KKTC) kurularak bakenti Lefkoa
oldu.
Bayburtlu Gazi Mehmet Ozulunun Mektubu
Kbrs Bar Harektnda Trkiyenin her yerinden
vatan evladnn olduu gibi Bayburt doumlu er ve
erbalar da vard. Kbrsa karma yapan kahraman
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 177
 askerlerimizden biri de Bayburtun kkl esnafla- 5.00e kadar etrafmz gzetledik. 5.00de bizim
rndan 1953 doumlu Mehmet Ozuludur. alay taarruza balad. lk nce Boazkyn etra-
fndaki Rumlar pskrttk. Beparmak Dalarnn
Gazi Mehmet Ozulu, kendisinden Kbrs Harektn
stnden komandolar, srtlarn dibinden de biz
anlatmasn isteyen bir akrabasna askerlik vazife-
ilerlemeye baladk. Artk devaml olarak ate edip
sinin devam ettii 23.11.1974 tarihinde bir mek-
Rumlar saklandklar mevziilerden atmaya al-
tup kaleme alr. Mektubunda yaadklarn sade ve
yorduk. Benim elimde A6 makineli tfei biraz st
ak cmlelerle anlatan gazimiz u ifadelere yer
ksmda 57 mm geri tepmesiz top vard. Ben de-
vermektedir:
vaml olarak Rum mevzilerine ate ediyorum.
20 Temmuz gn sabah Ovacka geldik orada Benim ateim ancak onlarn ate etmelerini nl-
yetecek kadar cephane aldktan sonra beklemeye yor fakat mevzilerine tesir etmiyordu. Benim ate-
baladk. 50 - 60 tane kadar helikopter, komando- imle ate aamayan Rumlarn stne yanmdaki
lar gtrmek iin Kbrsa doru utu. Bir buuk arkada yle bir top atyor ki ne mevzi kalyor ne
saat sonra geri dnd. Biz de saat 12.00de Kbrsa de Rumlar. Akama doru Rumlarn bir ksm ka-
yol aldk. Artk Anadoluyu gerilerde brakm ola- maya balad. Artk bizim A6lar o zaman tara-
rak yavru vatanmza sevinle umaya baladk. maya balad. Akama doru Digomo Kynn
Kbrsta tespit edilen yere inmeden nce dman yaknndaki tepe bizim bln eline geti. Di-
atei ile karlatk. Yere indikten sonra toparlana- gomo Ky dediim yer bizim Bayburttan daha
rak kar taarruza getik. Kbrsta mcahitlerin gzel bir kyd. Artk uykusuz gnlere balamtk
elinde sadece Boazky kalmt, onun da etraf nk bir gn nce mevzilerinde uyuyan mcahit-
evrilmiti. Birden havada bize toplanma frsatn leri gizlice teslim alarak 15 tane mcahidin baca-
vermek iin gelen jetlerimizi grdk, tespit ettikleri n, kolunu, kulan canl canl kesmitiler.
Rum mevzilerine yle bir ini yapyorlard ki a- Sabahleyin dzenli bir ekilde devaml olarak
knlmzdan ne yapacamz bilemiyorduk. Yarm kaan Rum ve Yunann peinden taarruz ede ede
saat kadar bombardman ettikten sonra gittiler. Az gidiyorduk. Akam saat 5.00te Kantara Kyne
sonra tepemizde tekrar uaklar grnd, biz yine geldik tam gndr bir para yiyecek yememi-
bizim jetler geldi derken birden jetlerin bize ate tik sadece bir matara suyla gnm geirdim.
atklarn grdk. Hemen yere yatarak kendimizi Kantara Kyndeki esirleri gece topladktan sonra
savunmaya baladk. Sonradan rendik ki onlar kyn 50 metre kadar dnda sabahladk.
Yunanistann Kbrsta bulunan uaklar, Atinaya
25 Temmuz gn blk komutanmz bizi bir ka-
gitmek iin havalanan jetleriymi. Biraz ate ettik-
rarghnetrafn kuatmakla grevlendirdi. Tam 14
ten sonra fazla zayiat vermeden gittiler.
kiiydik, o gecekararghn etrafnda sabahladk.
Artk btn iler bize kalmt hava karard iin Sabahn saat 10.00unda kararghtan kan Rumlar
kendimizi savunacak ukurlar kazdk. Sabah saat bize ate at. Biz kendimizi toparlayana kadar

178 Bir Hill Ugruna

)
benim mangadan bir arkadam orada vuruldu biri
de yaraland. Kar ate ettiimiz gibi Rumlarn ba-
zs vuruldu bazs da tekrar karargha kat. Daha
sonra bize gelen takviyelerle kararghtaki Rumlar
esir aldk. Benim ate ettiim yerde 6 l 1 tane
de yaral bulduk, 21 tane de esir yakaladk. Yaral
arkadam derhal revire yolladk dieri ise ne yazk
ki ehit olmutu. Daha sonra biraz ilerledikten
sonra bir srtn tarafnda biz, 300 metre uzaktaki
srtta da Rumlar olmak zere tam 10 gn ate-
keste kaldk.
14 Austos gn sabah saat 5.00te ikinci hare-
kete geerek Hamitler Kyn aldk oradaki Trk-
lerin sevincini grmeliydiniz. Mehmetik! diye
baran boynumuza sarlyor, alyordu. kinci taar-
ruzda Rumlarn daha ok silahlar vard. Bir gece
daha yattktan sonra ertesi gn yine saat 5.00te
arabalara binerek Magosaya gnderildik. Magosa
yaknlarnda bir gece daha yattktan sonra sabah-
leyin erkenden Magosaya taarruz ettik. Orada tam
1,5 aydr Magosa Kalesinde sanki bir hapis gibi
hibir yere kamayan Trklerle nasl kucaklat-
mz grmeliydiniz. Buradaki Trkler Rumlardan
korkarak Magosa Kalesine snmlar ve burada
tam bir buuk ay kendilerini savunmular. Burada
da 13 gn kaldktan sonra bu sefer de yine araba-
lara binerek Lefkoann gneyine Proi Kyne
geldik ve oraya yerletik. ki aydr buradayz yak-
nmzda bir de 6000 nfuslu Trk ky var.
Kbrs Bar Harekt ehit ve gazilerini,
Vatan uruna can veren soydalarmz
sayg ile anyoruz.
Kaynaklar
Fahir Armaolu, 20. Yzyl Siyasi Tarihi 1914-1995,
19. Bask, Tima Yaynlar stanbul 2014.
Kamer Kasm, Souk Sava Dnemi Sonras Kbrs
Sorunu, Gazi Akademik Bak Dergisi, s. 57-72, Cilt
I, Say I, K 2007.
Mehmet Ozulu, 1953 Bayburt doumlu, u an Ar
Terzihanesinde esnaflk yapmakta olup halen sa-
dr. Gazi ile yaplan grmede el yazs ile yazl-
m, 56x39 cm ebatlarnda, 23.11.1974 tarihli ve
slak imzal izgili mektup kd 5.12.2016 tari-
hinde saat: 12.30da alnmtr.
Mustafa Tarak, Kbrs Bar Harekt, Hiperlink Ya-
ynlar stanbul 2010.
Rifat Uarol, 1878 Kbrs Sorunu ve Osmanl ngiliz
Anlamas, 2. Bask, Filiz Kitabevi stanbul 1998.
Sabahattin smail, 150 Soruda Kbrs Sorunu, Kata
Yaynlar stanbul 1998.
Sabahattin smail, Kbrs zerine Bildiriler, CYREP
Yaynlar Lefkoa 1998.
Yavuz Gler, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin Ku-
ruluuna Kadar Kbrs Meselesi, Gazi niversitesi
Krehir Eitim Fakltesi Dergisi, s. 101-112, Cilt 5,
Say I, 2004.
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 179
KIBRIS BARI HAREKTINDAK
EHTLERMZ

KIBRI EHDMZ
YAAR AKMAK / P. ER

ehit P. Er Yaar AKMAK 02.03.1953 tarihinde Bayburtta dodu. Baba ad

Sefer, anne ad Ganimedir. Bayburt ili Merkez ilesine bal zengili ky
nfusuna kaytl olan Yaar AKMAK, ilkrenimini zengili ky lkretim
Okulunda tamamlad. Vatani grevini 1973/1 tertip olarak Kbrsta Deitirme
Birlik Komutanl 1. P. BL. Komutanlnda yaparken 15 Austos 1974 tarihinde
Kbrsta ehit oldu. ehidimizin naa yaplan bir trenle Kbrs Boaz
ehitliine defnedilmitir.

180 Bir Hill Ugruna

)
 KIBRI EHDMZ
SLEYMAN AYDIN / P. ER

Sehit P. Komd. Er Sleyman AYDIN 1953 ylnda Bayburtta dodu. Baba ad

Hsn, anne ad Nafiyedir. Bayburt ili Merkez ilesine bal Yoncal ky
nfusuna kaytl olan Sleyman AYDIN, ilkretimini Yoncal Ky lkretim
Okulunda tamamlad. Vatani grevini 1973/4 tertip olarak Kayseri
Zincirderede Hv. nd. Tu. 4. Parat Tb. Komutanlnda yaparken 20 Temmuz
1974 Kbrs karmasnda ehit olmutur. ehidimizin naa yaplan bir trenle
Kbrs Boaz ehitliine defnedilmitir.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 181
 KIBRIS BARI HAREKTINDAK GAZLERMZ

SIRA ADI BABA DOUM RTBES

NO ADI TARH

1 Faik Adgzel Yaar 1953 P.Er

2 Tahir Agengin Mahmud 1953 P.Er
3 Ali Akbulut Nevzat 1953 Mu.Er
4 smet Akgne Selahattin 1953 P.Er
5 Kksal Aksakal Ekrem 1952 P.Onb.
6 Halil Arslan Cafer 1953 Lv.Er
7 Adem Ataner Faik 1953 P.Er
8 Osman Batmaz Hamza 1953 P.Er
9 Mustafa Birol Yakup 1953 Tnk.Onb.
10 Fazl Can Murtaza 1953 Ord.Er
11 Ylmaz abuk Ali 1950 P.v.
12 Hkm alayan Arif 1953 P.Er
13 mer akr Bilal 1953 P.Er
14 Hikmet elebi Kadir 1953 Tnk.Er
15 Ayvaz elik Mehmet 1953 P.Er
16 mer Doan Mustafa 1950 Ul.v.
17 Sleyman Dursun Mustafa 1953 P.Er
18 Ali Er Battal 1953 Topu Er
19 Ahmet Erkovan mer 1952 P.Onb.
20 Ali Rza Gl Kadir 1952 Tnk.Er

182 Bir Hill Ugruna

)
 SIRA ADI BABA DOUM RTBES
NO ADI TARH

21 Halis Gler Asker 1953 Topu Er

22 lhan Gler Zihni 1953 Ord.Er
23 Nevzat Glmez Talik 1953 P.Er
24 Kenan Halak Servet 1953 P.v.
25 Ahmet lik Emirzade 1953 P.v.
26 Eref Kabak Arif 1953 Topu Onb.
27 Yaar Kabak Mehmed 1953 P.Er
28 Salahattin Kaldrm Halil 1953 Topu Er
29 Necmettin Kani Pertef 1953 P.Er
30 Mirza Kansoy Rza 1953 Sa.Er
31 Rahmi Karabulutolu Erbeyin 1953 P.Er
32 Seyfettin Karadeniz Yemen 1953 P.Er
33 Cemil Karaduman Hac 1953 P.Er
34 Yusuf Karl Ahmet 1953 P.Er
35 Orhan Kavalc evket 1953 -
36 Fikri Kavc Talip 1953 Topu Er
37 Zikri Kaygsz Niyazi 1953 Topu Onb.
38 H. Halit Kaymakolu Abdurrahman 1953 P.Er
39 Nizam Kl Kahraman 1953 P.Er
40 Mecit Krmz mer 1953 P.Onb.
41 Halil Kzl Kemal 1953 Tnk.Er
42 Glbeyi Koak Binali 1953 Topu Er
43 aban Kprc Hkm 1949 Topu v.
44 Fahrettin Kse erafettin 1953 P.v.
45 smet Kse smail 1953 s.Onb.
46 Stk Mercan Mirhali 1953 P.Er
47 smet Odaba Abdullah 1949 P.Er

. Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 183
 SIRA ADI BABA DOUM RTBES
NO ADI TARH

48 Mehmet Ozulu Hamdi 1953 P.v.

49 kr ner Faik 1953 P.Er
50 Mustafa zarslan Ahmet 1953 P.Onb.
51 Muharrem Saymer Fehmi 1953 P.Er
52 Fatih Sezer Mustafa 1953 P.Er
53 Behet ahin Bilal 1953 Mu.v.
54 Hidayet eker Murat 1953 P.Onb.
55 Yaar eker Ahmet 1953 Sa.Er
56 Sinan Tayfur Nurettin 1950 P.v.
57 Necati Terzi Yunus 1953 P.Er
58 mer Turgut Mahmud 1953 Topu v.
59 Rahmi Trk Ahmet 1953 Sa.Er
60 Ali Trkylmaz Haydar 1953 Ul.Er
61 Hac Uar Tufan 1953 P.Er
62 Cokun Uzun Yaar 1953 P.v.
63 Mslm Yarar Abdlaziz 1953 P.Onb.
64 smail Yldzhan Necati 1953 P.Onb.
65 Yusuf Ylmaz Alian 1953 P.v.
66 Ali Ylmaz Tayfun 1947 P.Atm.
67 Osman Baykurt mer 1938 P.Yzb.
68 Hseyin Akkoca Mustafa 1933 Tnk.Kd.Bv.
69 hsan Altunel Yusuf 1937 -
70 Kadim Bilen Hakk 1953 J.Er
71 Kemalettin Karsl Binali 1953 J.Er
72 Bnyamin Kutluer Ahmet 1953 J.Er
73 Fahri entrk Mehmet 1953 J.Er
74 Ferit Ylmaz Muzaffer 1953 J.Er

184 Bir Hill Ugruna

)
 SIRA ADI BABA DOUM RTBES
NO ADI TARH

75 Yusuf Can 1953 P.Onb.

76 smail Hakk Atang Tahsin 1952 P.Bnb.
77 Ahmet akrolu Emirzade - -
78 Kamil ilingir kr - -
79 Dursun Glhan Mustafa 1945 Kd.Bv.
80 Salih Ocakl Nusreddin - -
81 Saim Sar Karabey 1953 Topu Er

. Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 185
 GVENLK HAREKTI
GAZLERMZ /
YARALILARIMIZ

Minnettarz...
Nayim Trk 13-3-1970 Selami Kksal 28-03-1995
Asef Akbal 1984 Erol Bayrak 31-03-1995
Hasan Ahskal - Takn rdek 1995
Ali Ayiek 20-07-1990 Hakan Altun 09-06-1996
Abdullah Trk 01-07-1992 zkan Bayndr 17-10-1996
Halit Memi 08-07-1992 Yunus Marko 04-04-1997
Alim Demir 25-09-1992 Erol Bekta 06-10-1997
Beir Karaaslan 27-09-1992 Veysi Alkum 27-11-1997
Nail Fidan 09-11-1992 Blent Bozbey 14-02-1998
Ayhan Ate 01-04-1994 Arif Lleci 01-11-1998
Kemalettin ahin 20-05-1994 Yahya Dursun 2000
lyas Keskin 23-05-1994 mit Bayram -
Sabri imek 23-05-1994 Yakup Cansz 19-08-2005
Mustafa Koral 21-07-1994 Gkhan Pamuk 25-09-2006
emdin en 02-08-1994 Yusuf Pamuk 11-01-2007
brahim Kaymak 16-08-1994 Gkhan Akgz 27-09-2008
hsan Yiit Deirmenciolu 02-12-1994 Mumin Sarucan 18-09-2012
Ersoy Okumu 01-01-1995 Gkhan Baytemur 19-06-2012
Aydn Cangr 01-01-1995 Muammer Ate 2016
 NAYM TRK
P. ER

P.Er Nayim TRK (1948-1) 01.01.1948 tarihinde Bayburtta domutur.

P.Er Nayim TRK (1948-1) tertip olarak Gs.Tat.Tb.1.Bl.K.lnda
13.03.1970 tarihinde ayann krlmas sonucu yaralanmtr.

188 Bir Hill Ugruna

)
 ASEF AKBAL
P. ER

Asef Akbal, 22.12.1966 Bayburt doumludur. Bayburt ili Yeilyurt kynden

olup, 1984 ylnda vatani grevini yapmak zere Kayseri'ye gitmitir. Grev
esnasnda 4 parman kaybetmitir.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 189
 HASAN AHISKALI
P. ER

P.Er Hasan AHISKALI (1966-1) 01.01.1966 tarihinde Bayburtta

domutur. P.Er Hasan AHISKALI (1966-1) tertip olarak 28.Mot. P.Tug.
229.Mot. P.A. 1 .Tb.2.Bl. K.lnda grev yaparken gece eitimi esnasnda
dme sonucu yaralanmtr.

190 Bir Hill Ugruna

)
 AL AYEK
J. ER

J.Er Ali AYEK (1969-3) 1969 ylnda Bayburtta domutur. J.Er Ali AYEK
(1969-3) tertip olarak Alemda J.Komd.Tb.K.lnda 20.07.1990 tarihinde
grevdeyken derek ban yere vurmas sonucu yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 191
 ABDULLAH TRK
P. ER

P.Er Abdullah TRK (1971-1) 01.01.1971 tarihinde Bayburtta domutur.

Baba ad Nuri, anne ad Fatmadr. P.Er Abdullah TRK (1971-1) tertip
olarak 61.Mknz.P.Tug.2.P.Tb.K.lnda 01.07.1992 tarihinde blc terr
rgt ile girilen silahl atma sonucu yaralanmtr.

192 Bir Hill Ugruna

)
 HALT MEM
J. KOMD. ER

J.Komd.Er Halit MEM (1971-1) 1971 ylnda Bayburtta domutur. Baba ad

Binali, anne ad Senemdir. J.Komd.Er Halit MEM (1971-1) tertip olarak rnak
l J.K.lnda 08.07.1992 tarihinde nbette silah kazas sonucu yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 193
 ALM DEMR
P. ER

P.Er Alim DEMR (1972-1) 03.01.1972 tarihinde Bayburtta domutur.

Baba ad ahameddin, anne ad Kamiledir. P.Er Alim DEMR (1972-1)
tertip olarak 2.Or.6.Kor.5.Zh.Tug.1.Hd.A. 1.Hd.Tb.K.lnda 25.09.1992
tarihinde Dou-2 mntkasnda nbeti iken nbeti deitirmek iin
giden aracn arpmas sonucu yaralanmtr.

194 Bir Hill Ugruna

)
 BER KAARSLAN
J. ER

J.Er Beir KARAASLAN (1972-1) 05.12.1972 tarihinde Bayburtta domutur.

Baba ad Bekir, anne ad Leyladr. J.Er Beir KARAASLAN (1972-1) tertip olarak
Glyaz Tak.J.Snr.A.K.lnda 27.09.1992 tarihinde blc terr rgt ile girilen
silahl atma sonucu yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 195
 NAL FDAN

Nail FDAN, 1971 Bayburt doumludur. Bayburt Merkez Helva Kynden olup,
9.11.1992 tarihinde vatani grevini yapmakta olduu Diyarbakr Deve
geidinde greve giderken geirmi olduu trafik kazas sonucu beyin tranvas
geirerek yz felci olmu ve sol kula duymaz hale gelmitir.

196 Bir Hill Ugruna

)
 AYHAN ATE
P. ER

P.Er Ayhan ATE (1972-4) 15.03.1972 tarihinde Bayburtta domutur. Baba ad

ahmettin, anne ad Mkinazdr. P.Er Ayhan ATE (1972-4) tertip olarak
3.Or.9.Kor.9.P.Tm.57.Komd.Tb.K.lnda 01.04.1994 tarihinde blc terr
rgtyle kan atma sonucu sol gznden yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 197
 KEMALETTN AHN
P.V.

P.v. Kemalettin AHN (1973-2) 14.10.1967 tarihinde Bayburtta domutur.

Baba ad Kemal, anne ad Tutyadr. P.v. Kemalettin AHN (1973-2) tertip
olarak 4.Kor.1.Trk.Tm.28.Mknz.Tug.3.Mknz.Tb.K.lnda 20.05.1994 tarihinde
asayi grevi gerei rnakta intikal srasnda rnak ili Geitboyu Ky
civarnda pusu grevi srasnda terr rgtnce tuzaklanan mayna basma
sonucu yaralanmtr.

198 Bir Hill Ugruna

)
 LYAS KESKN
DZ.P.ER

Dz.P.Er lyas KESKN (1993-2-7288) 31.10.1973 tarihinde Bayburtta domutur.

Baba ad Kuddusi, anne ad Glfikardr. Dz.P.Er Abdullah TRK (1993-2-7288)
tertip olarak k.Filo K.Amf.Dz.P.A.K.1.Amf.Dz.P.Tb.K.lnda 23.05.1994 tarihinde
Sakat (OHAL) Maden Karanadas blgesinde kaan terr rgt mensuplarn
kovalama esnasnda roketatar mermisi ile yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 199
 SABR MEK
P. ER

P.Er Sabri MEK (1973-3) 01.01.1973 tarihinde Bayburtta domutur. Baba

ad Salih, anne ad Kadriyedir. P.Er Sabri MEK (1973-3) tertip olarak
1.Or.5.Kor.3.Zh.Tug.2./G.Tb.K.lnda 23.11.1994 tarihinde blc terr rgt
ile girilen silahl atma sonucu yaralanmtr.

200 Bir Hill Ugruna

)
 MUSTAFA KORAL
J. ER

J.Er Mustafa KORAL (1973-2) 1973 ylnda Bayburtta domutur. J.Er Mustafa
KORAL (1973-2) tertip olarak rnak l J.K.lnda 21.07.1994 tarihinde silah
kazas sonucu yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 201
 EMDN EN
J.ER

J.Er emdin EN (1973-2) 15.09.1973 tarihinde Bayburtta domutur. Baba ad

Bayram, anne ad Havadr. J.Er emdin EN (1973-2) tertip olarak ukurca
Tak.J.Snr.A.K.lnda 02.08.1994 tarihinde blc terr rgt mensuplarnca
tuzaklanan el yapm patlayc maddeye temas sonucu yaralanmtr.

202 Bir Hill Ugruna

)
 BRAHM KAYMAK
J.ER

J.Er brahim KAYMAK (1973-2) 18.10.1973 tarihinde Bayburtta domutur.

Baba ad Zlfikar, anne ad Canpaadr. J.Er brahim KAYMAK (1973-2) tertip
olarak Van l J.K.lnda 16.08.1994 tarihinde blc terr rgt ile girilen
silahl atma sonucu yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 203
 HSAN YT DERMENCOLU
TNK.ONB.

Tnk.Onb. hsan Yiit DERMENCOLU (1969-1) 28.11.1969 tarihinde

stanbulda domu olup Bayburt nfusuna kaytldr. Baba ad Hseyin Atilla,
anne ad Gnldr. Tnk.Onb. hsan Yiit DERMENCOLU (1969-1) tertip
olarak 2.Or.7.Kor. 16.Zh.Tug.K.lnda 02.12.1994 tarihinde Diyarbakr ehir
merkezi sanayi blgesinde servis aracna blc terr rgt tarafndan alan
ate sonucu yaralanmtr.

204 Bir Hill Ugruna

)
 ERSOY OKUMU
P.ER

P.Er Ersoy OKUMU (1975-1) 01.01.1975 tarihinde Bayburtta domutur. P.Er

Ersoy OKUMU (1975-1) tertip olarak 5.Zh.Tug.1.Hd.A.1.Hd.Tb.4.Hd.Bl.K.lnda
01.01.1995 tarihinde dme sonucu yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 205
 AYDIN CANGIR
P.ER

P.Er Aydn CANGIR (1968-1) 01.01.1968 tarihinde Bayburtta domutur. P.Er

Aydn CANGIR (1968-1) tertip olarak 3.Mknz.P.Tb.7.Mknz.P.Bl.K.lnda
01.01.1995 tarihinde dme sonucu yaralanmtr.

206 Bir Hill Ugruna

)
 SELAM KKSAL
P.V.

P.v. Selami KKSAL (1974-3) 03.01.1974 tarihinde Bayburtta domutur.

Baba ad Metin, anne ad Hamdiyedir. P.v. Selami KKSAL (1974-3) tertip
olarak 4.Kor.1.Komd.Tug.3.Komd.Tb.K.lnda 28.03.1995 tarihinde terristlerce
denen mayna basma sonucu yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 207
 EROL BAYRAK
J.ER

J.Er Erol BAYRAK (1973-4) 14.11.1973 tarihinde Bayburtta domutur. Baba ad

Nazif, anne ad Nezihadr. J.Er Erol BAYRAK (1973-4) tertip olarak Tunceli l
J.K.lnda 31.03.1995 tarihinde blc terr rgt mensuplarnca dzenlenen
silahl saldr sonucu yaralanmtr.

208 Bir Hill Ugruna

)
 TAKIN RDEK
HV.S.UZM.V.

Hv.s.Uzm.v. Takn RDEK (1995-075) 25.02.1973 tarihinde Bayburtta

domutur. Baba ad Sezai, anne ad Kudrettir. Hv.s.Uzm.v. Takn RDEK
(1995-075) tertip olarak 7.Ana Jet s K.lnda grev yaparken Kahramanmara
Ekinz Ambar Ky Kamalak Tepe Blgesinde yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 209
 HAKAN ALTUN
P.ER

P.Er Hakan ALTUN (1975-1) 14.05.1975 tarihinde Bayburtta domutur. P.Er

Hakan ALTUN (1975-1) tertip olarak 1.Or.15.Kor.2.P.Tug.3.P.Tb.K.lnda
09.06.1996 tarihinde blc terr rgt mensuplar tarafndan
gerekletirilen olay sonucu yaralanmtr.

210 Bir Hill Ugruna

)
 ZKAN BAYINDIR
P.ER

P.Er zkan BAYINDIR (1976-2) 29.06.1976 tarihinde stanbulda domu olup

Bayburt nfusuna kaytldr. Baba ad Zikri, anne ad Raifedir. P.Er zkan
BAYINDIR (1976-2) tertip olarak 4.Kor.1.Komd.Tug.3.Komd.Tb.K.lnda
17.10.1996 tarihinde blc terr rgt mensuplarnca denen mayna
basma sonucu sa ayandan yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 211
 YUNUS MARKO
P.ER

P.Er Yunus MARKO (1974-4) 06.01.1974 tarihinde Bayburtta domutur. Baba

ad Pehll, anne ad Selvinazdr. P.Er Yunus MARKO (1974-4) tertip olarak
2.Or.7.Kor.70.Mknz.Tug.4.Hd.A.2.Hd.Tb.K.lnda 04.04.1997 tarihinde nbet
grevi esnasnda maynl tarlaya girmesi sonucu yaralanmtr.

212 Bir Hill Ugruna

)
 EROL BEKTA
J.ER

J.Er Erol BEKTA (1976-2) 1976 ylnda Bayburtta domutur. Baba ad Ali, anne
ad Grcnazdr. J.Er Erol BEKTA (1976-2) tertip olarak Beytebap
5.J.Komd.Tb.K.lnda 06.10.1997 tarihinde blc terr rgt ile girilen silahl
atma sonucu yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 213
 VEYS ALKUM
SHH.ER

Shh.Er Veysi ALKUM (1974-1) 01.01.1974 tarihinde Bayburtta domutur.

Shh.Er Veysi ALKUM (1974-1) tertip olarak 54.Mknz.P.Tug.Ds.Kt.Shh.Bl.K.lnda
27.11.1997 tarihinde rahatszlanma sonucu yaralanmtr.

214 Bir Hill Ugruna

)
 BLENT BOZBEY
P.ER

P.Er Blent BOZBEY (1977-1) 10.11.1977 tarihinde Bayburtta domutur. Baba

ad Yaar, anne ad Glhanmdr. P.Er Blent BOZBEY (1977-1) tertip olarak
29.Mknz.Tug.3.Tb.8.Bl.K.lnda 14.02.1998 tarihinde silah kazas sonucu
yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 215
 ARF LLEC
P.KOMD.ER

P.Komd.Er Arif LLEC (1978-1) 05.08.1978 tarihinde Kartalda domu olup

Bayburt nfusuna kaytldr. Baba ad Emrahi, anne ad Cevriyedir. P.Komd.Er
Arif LLEC (1978-1) tertip olarak 3.Or.8.Kor.4.Komd.Tug.4.Komd.Tb.K.lnda
01.11.1998 tarihinde terristlerce denen mayna basma sonucu
yaralanmtr.

216 Bir Hill Ugruna

)
 Yahya DURSUN

Yahya Dursun, 23.08.1981 Bayburt doumludur. 2000 ylnda vatani grevini

yapmakta olduu Samsun'da grev esnasnda sa kolunu kaybetmitir.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 217
 MT BAYRAM
P.ER

P.Er mit BAYRAM (1979-1) 30.08.1979 tarihinde Bayburtta domutur. Baba

ad brahim, anne ad Ayedir. P.Er mit BAYRAM (1979-1) tertip olarak
Van/Bakale 61..Gv.Tug.Ds.Kt.K.lnda grev yaparken yaralanmtr.

218 Bir Hill Ugruna

)
 YAKUP CANSIZ
P.ONB.

P.Onb. Yakup CANSIZ (1985-1) 01.01.1985 tarihinde Bayburtta domutur.

P.Onb. Yakup CANSIZ (1985-1) tertip olarak 12.P.Et.Tug.Uzm.Erba ve
v.Et.Tb.K.lnda 19.08.2005 tarihinde rahatszlanma sonucu yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 219
 GKHAN PAMUK
J.ER

J.Er Gkhan PAMUK (1985-4) 1985 ylnda Bayburtta domutur. J.Er Gkhan
PAMUK (1985-4) tertip olarak ukurca J.Komd.Tb.K.lnda 25.09.2006 tarihinde
intikal esnasnda kendi silahnn kazayla ate almas sonucu yaralanmtr.

220 Bir Hill Ugruna

)
 YUSUF PAMUK
J.ER

J.Er Yusuf PAMUK (1986-3) 1986 ylnda Bayburtta domutur. J.Er Yusuf PAMUK
(1986-3) tertip olarak Mardin l J.K.lnda 11.01.2007 tarihinde devriye grevi
sonras silah kazas sonucu yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 221
 GKHAN AIKGZ
J.ER

J.Er Gkhan AIKGZ (1988-1) 28.11.1988 tarihinde Bayburtta domutur.

Baba ad Zakir, anne ad Azeldir. P.Er Gkhan AIKGZ (1988-1) tertip olarak
Kahramanmara l J.K.lnda 27.09.2008 tarihinde Kahramanmara Ekinz
Ambar Ky Kamalak Tepe blgesinde icra edilen operasyon faaliyeti
esnasnda, blc terr rgt mensuplarnca denen maynn infilk etmesi
sonucu yaralanmtr.

222 Bir Hill Ugruna

)
 MUMN SARUCAN
J.ER

J.Er Mumin SARUCAN (347-KD) 20.12.1986 tarihinde Bayburtta domutur.

Baba ad Muhsin, anne ad Sonhayattr. P.Er Mumin SARUCAN (347-KD) tertip
olarak ukurca 20.J.Snr.Tug.K.lnda 18.09.2012 tarihinde asker sevkiyat
srasnda Bingl-Mu karayolu Kardeler ky ile Aaeli ky arasnda blc
terr rgt mensuplarnca dzenlenen roketatarl saldr sonucu yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 223
 GKHAN BAYTEMUR
P.ER

P.Er Gkhan BAYTEMUR (1991-4) 06.09.1991 tarihinde Bakrkyde domu olup

Bayburt nfusuna kaytldr. Baba ad Cengiz, anne ad Sevgidir. P.Er Gkhan
BAYTEMUR (1991-4) tertip olarak 8.Mknz.P.Tug.K.Yrd.1.Mknz.P.Tb.K.lnda
19.06.2012 tarihinde Yeilta s blgesi kesiminde yaplan T/A esnasnda
meydana gelen atma sonucu yaralanmtr.

224 Bir Hill Ugruna

)
 Muammer ATE
Polis Memuru

Muammer ATE Orhan ve Leyla olu 1988 Bayburt doumlu Bayburt li

Aydntepe lesi atksu Kynden olup, 10.12.2016 tarihinde stanbul
Beiktata bombal terr saldrs sonucu boynuna gelen arapnel paras ile
ar yaralanmtr.

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 225
 GVENLK HAREKTI
EHTLERMZ

Minnettarz...
Durmu HALLOLU 02-05-1927 Grcan YAVUZ 24-06-1994
Vechat CNCOULLARINDAN 24-9-32 Selim TURAN 26-09-1994
Asim SEVDN 11-01-1952 Bnyamin KARAMEM 18-05-1995
Yusuf KK 25-01-1959 Muhammer GR 25-05-1995
Tahsin SOYDA 05-11-1962 Fatih KOSTK 15-07-1995
gah TURAN 07-10-1964 Kazim YAZAR 17-07-1995
Haydar TURAN 23-09-1975 Kadir DEMR 13-09-1995
Salih AKYILDIZ 08-02-1979 Cem Nuri BAGL 29-05-1996
Rfat ALTIKAT 1983 Sebahattin BOZO 23-09-1996
hsan ELK 13-10-1987 alayan IRMAK 04-01-1997
hsan TURAN 18-12-1987 Erta DALAR 15-06-1997
Sebahattin TRKOLU 15-05-1988 Osman AYDODU 16-04-1998
Osman BEKTA 12-03-1990 Recep Ali TEMEL 17-05-1998
Murat SANCAR 07-10-1991 Ahmet ASLANHAN 22-08-2003
Recep EYOK 05-11-1991 Salim EKER 11-12-2006
Tacettin AKYZ 15-05-1992 Samet AKDENZ 12-07-2008
Hseyin BAHADIR 30-08-1992 Oktay KARAKELLE 13-10-2008
Erdal ERASLAN 12-08-1992 Recep TOPALOLU 21-03-2012
Bekir BAYRAM 01-12-1992 Erdin AYDIN 23-05-2012
Blent ALTINSOY 22-09-1993 dris KARAKAOLU 18-09-2012
Nevzat KAYA 28-12-1993 Serkan SAKA 17-09-2015
Mete OKUR 01-02-1994 mr ERBAY 19-01-2016
Hakan NER 11-05-1994 Halil TRKOLU 26-03-2016
Oktay ALTUNTA 13-05-1994 Hamit ahin 10-12-2016
 DURMU HALLOLU
J.ER

ehit J.Er Durmu HALLOLU (1905-1) Bayburtta domutur. ehit J.Er Durmu
HALLOLU (1905-1) tertip olarak Van l J.K.lnda 02.05.1927 tarihinde ekiya
ile atma sonucu ehit olmutur.
Ruhu d Olsun

228 Bir Hill Ugruna

)
 VECHAT CNCOULLARINDAN
J.ER

ehit J.Er Vechat Cincioullarndan (1907-1) Bayburtta domutur. ehit J.Er

Vechat Cincioullarndan (1907-1) tertip olarak Bingl l J.K.lnda 24.09.1932
tarihinde grevde donma sonucu ehit olmutur.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 229
 ASM SEVDN
HV.PLT.TM.

ehit Hv.Plt.Tm. Asim SEVDN (1950-H-41) 01.01.1929 tarihinde

Bayburt/Merkezde domutur. Baba ad Hseyindir. ehit Hv.Plt.Tm. Asim
SEVDN (1950-h-41) tertip olarak 6nc Ana Jet s Komutanl grevini
yaparken 19.04.1952 tarihinde Thunderlot ua ile yere at grevi esnasnda
yere arparak ehit olmutur. ehidimizin naa Bandrma Hava ehitliine
defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

230 Bir Hill Ugruna

)
 YUSUF KK
J.ER

ehit J.Er Yusuf KK (1931-1) Bayburtta domutur. ehit J.Er Yusuf KK

(1931-1) tertip olarak Tunceli l J.K.lnda 25.01.1954 tarihinde grevde
altnda kalarak ehit olmutur. ehidimizin naa Bayburt Mezarlna
defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 231
 TAHSN SOYDA
J.ER

ehit J.Er Tahsin SOYDA (1941-1) Bayburtta domutur. ehit J.Er Tahsin
SOYDA (1941-1) tertip olarak Adana l J.K.lnda 05.11.1962 tarihinde
firarilerle atma sonucu ehit olmutur.
Ruhu d Olsun

232 Bir Hill Ugruna

)
 AGAH TURAN
J.ER

ehit J.Er Agah TURAN (1943-1) Bayburtta domutur. ehit J.Er Agah TURAN
(1943-1) tertip olarak Burdur l J.K.lnda 07.10.1964 tarihinde grevde trafik
kazas sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa Bayburt Mezarlna
defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Bayburt Sehitleri
. ve Gazileri Albm 233
 HAYDAR TURAN
J.ER

ehit J. Er Haydar TURAN (1953-1) Bayburtta domutur. ehit J.Er Haydar

TURAN (1953-1) tertip olarak Siirt l J.K.lnda 23.09.1975 tarihinde grevde
trafik kazas sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa Bayburt Mezarlna
defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

234 Bir Hill Ugruna

)
 SALH AKYILDIZ
J.ONB.

ehit J.Onb. Salih AKYILDIZ (1955-2) Bayburtta domutur. ehit J.Onb. Salih
AKYILDIZ (1955-2) tertip olarak Erzurum l J.K.lnda 08.12.1979 tarihinde
kaaklarla atma sonucu ehit olmutur.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 235
 RIFAT ALTIKAT
P. ONBAI

ehit P. ER Rfat Altkat 01.04.1961 tarihinde Bayburtta domutur. Baba ad Yusuf,

anne ad Akkzdr. Bayburt Merkez ilesine bal Datarla ky nfusuna kaytl olan
Rfat Altkat, ilkrenimini Yeilyurt ky lkretim Okulunda tamamlad. ehit P.
ONB Rfat Altkat evli ve iki ocuk babasdr. Vatani grevini 1961/3 tertip olarak
Sarkam 9. P. Tm. Komutanlnda yaparken 5 Nisan 1983 tarihinde Birlik
Komutanlna ait kou parkurunda derek ehit olmutur. ehidimizin naa
dzenlenen bir trenle Bayburt Garipler Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

236 Bir Hill Ugruna

)
 HSAN ELK
J.ER

ehit J.Er hsan ELK (1967-2) 20.05.1966 tarihinde Bayburt/Merkezde

domutur. Baba ad Zhd, anne ad Nezafettir. ehit J.Er hsan ELK (1967-
2) tertip olarak Van l J.K.lnda 13.10.1987 tarihinde silah kazas sonucu ehit
olmutur. ehidimizin naa Bayburt Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 237
 HSAN TURAN
J.ER

ehit J.Er hsan TURAN (1966-1) 01.05.1967 tarihinde Bayburt/Merkezde

domutur. Baba ad smail, anne ad Zeyneptir. ehit J.Er hsan TURAN (1966-
1) tertip olarak Siirt l J.K.lnda 18.12.1987 tarihinde ehit olmutur.
ehidimizin naa Bayburt Idr Ky Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

238 Bir Hill Ugruna

)
 SEBAHATTN TRKOLU
J.ER

ehit J.Er Sebahattin Trkolu (1968-1) 01.01.1966 tarihinde Bayburt/

Merkezde domutur. Baba ad Mahmut, anne ad Glnazdr. ehit J.Er
Sebahattin TRKOLU (1968-1) tertip olarak Mardin l J.K.lnda 15.05.1988
tarihinde blc terr rgt mensuplar ile kan silahl atma sonucu ehit
olmutur. ehidimizin naa Bayburt mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 239
 OSMAN BEKTA
P.ER

ehit P.Er Osman BEKTA (1969-3) Bayburtta domutur. Baba ad Abdlvahit,

anne ad Vesiledir. ehit P.Er Osman BEKTA (1969-3) tertip olarak Hacfakl
5.Zh.Tug.3.Hd.Tb.K.lnda grevini yaparken 12.03.1990 tarihinde nbet
srasnda silah kazas sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa Yoncal Ky
Aile Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

240 Bir Hill Ugruna

)
 MURAT SANCAR
J.ER

ehit J.Er Murat SANCAR (1971-2) Bayburtta domutur. Baba ad Fazl, anne
ad Sabiredir. ehit J.Er Murat SANCAR (1971-2) tertip olarak ukurca 3/118.J.Er
Snr.Tb.K.lnda grevini yaparken 07.10.1991 tarihinde ehit olmutur.
ehidimizin naa Edirnekap ehitliine defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 241
 RECEP EYOK
J.ER

ehit J.Er Recep EYOK (1971-2) Bayburt/Merkezde domutur. Baba ad

Nurettin, anne ad hrettir. ehit J.Er Recep EYOK (1971-2) tertip olarak
rnak l J.K.lnda grevini yaparken 05.11.1991 tarihinde blc terr rgt
mensuplar tarafndan dzenlenen silahl saldr sonucu ehit olmutur.
ehidimizin naa Takesen (Hzrva) Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

242 Bir Hill Ugruna

)
 TACETTN AKYZ
J.ER

ehit J.Er Tacettin AKYZ (1971-4) Bayburt/Merkezde Domutur. Baba ad

Abdullah, anne ad Hesnadr. ehit J.Er Tacettin AKYZ (1971-4) tertip olarak
rnak J.Snr.Tm.K.lnda 15.05.1992 tarihinde blc terr rgt mensuplar
ile kan silahl atma sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa Edirne
Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Bayburt Sehitleri
. ve Gazileri Albm 243
 HSEYN BAHADIR
J.ER

ehit J.Er Hseyin BAHADIR (1972-1) Bayburtta domutur. Baba ad Mahmut,

anne ad Selvidir. ehit J.Er Hseyin BAHADIR (1972-1) tertip olarak emdinli
1/118.J.Snr.Tb.K.lnda grevini yaparken 30.08.1992 tarihinde blc terr
rgt mensuplar tarafndan Alan Jandarma Karakoluna yaplan baskn sonucu
ehit olmutur. ehidimizin naa Cebeci ehitliine defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

244 Bir Hill Ugruna

)
 ERDAL ERASLAN
J.ER

ehit J.Er Erdal ERASLAN (1972-1) Bayburt/Merkezde domutur. Baba ad

Muhsin, anne ad Hnkrdr. ehit J.Er Erdal ERASLAN (1972-1) tertip olarak
ukurca Tak.J.Snr.A.K.lnda 12.08.1992 tarihinde blc terr rgt
mensuplar ile kan silahl atma sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa
Yaprack Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 245
 BEKR BAYRAM
J.ER

ehit J.Er Bekir BAYRAM (1972-2) 25.09.1971 tarihinde Bayburt/Merkezde

domutur. Baba ad Halil brahim, anne ad Fikriyedir. ehit J.Er Bekir BAYRAM
(1972-2) tertip olarak Diyarbakr l J.K.lnda 01.11.1992 tarihinde blc terr
rgt mensuplarnca dzenlenen silahl saldr sonucu ehit olmutur.
ehidimizin naa stanbul mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

246 Bir Hill Ugruna

)
 BLENT ALTINSOY
J.ER

ehit J.Er Blent ALTINSOY (1973-1) 10.07.1973 tarihinde Bayburt/Merkezde

domutur. Baba ad hsan, anne ad Hamiyettir. ehit J.Er Blent ALTINSOY
(1973-1) tertip olarak ukurca Tak.J.Snr.A.K.lnda 22.09.1993 tarihinde blc
terr rgt mensuplarnca dzenlenen silahl saldr sonucu ehit olmutur.
ehidimizin naa stanbul Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 247
 NEVZAT KAYA
J.KOMD.ONB.

ehit J.Er Nevzat KAYA (1973-2) Bayburt/Merkezde domutur. Baba ad

Mahmut, anne ad Camaferdir. ehit J.Er Nevzat KAYA (1973-2) tertip olarak
Mardin l J.K.lnda 28.12.1993 tarihinde askeri aracn blc terr rgt
mensuplarnca denen mayna temas sonucu ehit olmutur. ehidimizin
naa Akduran (Erkeli) Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

248 Bir Hill Ugruna

)
 METE OKUR
J.ONB.

ehit J.Onb. Mete OKUR (1973-2) Bayburtta domutur. Baba ad Cemal, anne
ad Glistandr. ehit J.Onb. Mete OKUR (1973-2) tertip olarak Hakkari zel
Harekat Grup K.lnda grevini yaparken 01.02.1994 tarihinde Hakkaride
felaketi sonucu silah arkadalaryla birlikte ehit olmutur. ehidimizin naa
Bayburt ayryolu Ky Aile Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 249
 HAKAN NER
J.KOMD.ER

ehit J.Er Hakan NER (1973-3) 20.12.1973 tarihinde Bayburt/Demirznde

domutur. Baba ad Neet, anne ad Nadimedir. ehit J.Er Hakan NER (1973-
3) tertip olarak Bingl l J.K.lnda 11.05.1994 tarihinde blc terr rgt
mensuplar ile kan silahl atma sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa
stanbul Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

250 Bir Hill Ugruna

)
 OKTAY ALTUNTA
P.KOMD.ONB.

ehit P.Onb. Oktay ALTUNTA (1972-4) 01.01.1972 tarihinde Bayburt/Merkezde

domutur. Baba ad Rt, anne ad Kadriyedir. ehit P.Onb. Oktay ALTUNTA
(1972-4) tertip olarak 2.Or.7.Kor.3.Komd.Tug.2.Komd.Tb.nda 13.05.1994
tarihinde Karageit Ky mevkiinde terristlerle kan atmada ehit
olmutur. ehidimizin naa Aydntepe le Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 251
 GRCAN YAVUZ
POLS MEMURU

ehit Polis Memuru Grcan YAVUZ; 20.06.1969 tarihinde Bayburt li Demirz

ilesi Bepnar kynde dodu. 24.06.1994 gn gece saat 22.00 sralarnda
blc terr rgt mensuplarnn rnak ili dil ilesi Emniyet Mdrl
binasnda taciz atei sonucu, kan silahl atma neticesinde 5 arkada ile
birlikte ehit dmtr.
Ruhu d Olsun

252 Bir Hill Ugruna

)
 SELM TURAN
P. ER

ehit P.Er Selim TURAN (1973-3) 01.01.1973 tarihinde Erzurumda domu olup
Bayburt nfusuna kaytldr. Baba ad Hamdi, anne ad Halimedir. ehit P.Er
Selim TURAN (1973-3) tertip olarak 3.Or.8.Kor.10.P.Tug.3.P.Tb.K.lnda
26.09.1994 tarihinde ehit olmutur. ehidimizin naa Idr Ky mezarlna
defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 253
 BNYAMN KARAMEM
P. ER

ehit P.Er Bnyamin KARAMEM (1972-4) 05.05.1972 tarihinde stanbul

Bakrkyde domu olup Bayburt nfusuna kaytldr. Baba ad Nazim, anne
ad Fikriyedir. ehit P.Er Bnyamin KARAMEM (1972-4) tertip olarak
3.Or.8.Kor. 34.Mknz.Tug.K.lnda 18.05.1995 tarihinde ehit olmutur.
Ruhu d Olsun

254 Bir Hill Ugruna

)
 MUHAMMER GR
J.KOMD.ER

ehit J.Komd.Er Muhammer GR (1974-3) Bayburtta domutur. Baba ad Hac

Osman, anne ad Ganimedir. ehit J.Komd.Er Muhammer GR (1974-3) tertip
olarak Diyarbakr l J.K.lnda 25.05.1995 tarihinde blc terr rgt
mensuplar ile kan silahl atma sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa
Aydntepe Yukar Krz Ky Aile Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 255
 FATH KOSTK
P.KOMD.ONB.

ehit P.Onb. Fatih KOSTK (1974-3) 25.06.1971 tarihinde Bayburt/Merkezde

domutur. Baba ad Fuat, anne ad Havadr. ehit P.Onb. Fatih KOSTK (1974-
3) tertip olarak 2.Or.7.Kor.Da ve Komd.Tug.Komd.Tb.K.lnda 05.07.1995
tarihinde ehit olmutur. ehidimizin naa Arpal mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

256 Bir Hill Ugruna

)
 KAZM YAZAR
P. ER

ehit P.Er Kazim YAZAR (1975-1) 01.10.1975 tarihinde aykarada domu olup
Bayburt Aydntepe nfusuna kaytldr. Baba ad lyas, anne ad Sevimdir. ehit
P.Er Kazim YAZAR (1975-1) tertip olarak 3.Or.9.Kor.9.P.Tm.220.Zh.A.
3.P.Tb.K.lnda 17.07.1995 tarihinde ehit olmutur. ehidimizin naa
Aydntepe ncilli Ky Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 257
 KADR DEMR
J.KOMD.ONB.

ehit J.Onb. Kadir DEMR (1974-3) 04.09.1974 tarihinde Bayburt/Merkezde

domutur. Baba ad Rait, anne ad hret'tir. ehit J.Onb. Kadir DEMR (1974-
3) tertip olarak Batman J.Komd.z.Hrk.Tb.K.lnda 13.09.1995 tarihinde
blc terr rgt mensuplar ile kan silahl atma sonucu ehit olmutur.
ehidimizin naa stanbul Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

258 Bir Hill Ugruna

)
 CEM NUR BAGL
J.TM.

ehit P.tm. Cem Nuri BAGL (1987-311) 19.02.1965 tarihinde Ankarada

domu olup Bayburt nfusuna kaytldr. Baba ad Hayati, anne ad Hendandr.
ehit P.tm. Cem Nuri BAGL (1987-311) tertip olarak 4.Kor.1.Komd.Tug.
2.Komd.Tb.K.lnda 29.05.1996 tarihinde ehit olmutur. ehidimizin naa
Edirnekap ehitliine defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 259
 SEBAHATTN BOZO
J. ER

ehit J.Er Sebahattin BOZO (1976-1) 01.10.1976 tarihinde Bayburt/Merkezde

domutur. Baba ad Alaattin, anne ad Hanifedir. ehit J.Er Sebahattin BOZO
(1976-1) tertip olarak Mardin l J.K.lnda 23.09.1996 tarihinde blc terr
rgt mensuplar ile kan silahl atma sonucu ehit olmutur. ehidimizin
naa Seydiyakup Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

260 Bir Hill Ugruna

)
 ALAYAN IRMAK
J.TM.

ehit J.tm. alayan IRMAK (1991-131) 03.03.1968 tarihinde

Bayburt/Merkezde domutur. Baba ad brahim, anne ad Nazimedir. ehit
J.tm. alayan IRMAK (1991-131) tertip olarak akrst J.Komd.Tb.
K.lnda 04.01.1997 tarihinde blc terr rgt mensuplar ile kan silahl
atma sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa Arpal Mezarlna
defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 261
 ERTA DALAR
P.ONB.

ehit P.Onb. Erta DALAR (1976-4) 01.01.1971 tarihinde Bayburt/Merkezde

domutur. Baba ad Abdulkadir, anne ad Mahbubtur. ehit P.Onb. Erta
DALAR (1976-4) tertip olarak 3.Or.9.Kor.9.P.Tm.17.P.A.1./G.Tb.K.lnda
15.06.1997 tarihinde ehit olmutur. ehidimizin naa Edirnekap ehitliine
defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

262 Bir Hill Ugruna

)
 OSMAN AYDODU
P .ER

ehit P.Er Osman AYDODU (1977-1) 21.11.1977 tarihinde Bayburt/

Demirznde domutur. Baba ad Adil, anne ad Mcevherdir. ehit P.Er
Osman AYDODU (1977-1) tertip olarak 3.Or.9.Kor.9.P.Tm.28.P.A.K.lnda
16.04.1998 tarihinde ehit olmutur. ehidimizin naa Elmal Ky Mezarlna
defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 263
 RECEP AL TEMEL
J.ER

ehit J.Er Recep Ali TEMEL (1977-1) Bayburtta domutur. Baba ad lyas, anne
ad Havvadr. ehit J.Er Recep Ali TEMEL (1977-1) tertip olarak Kprl
4.J.Snr.Tb.K.lnda grevini yaparken 17.05.1998 tarihinde blc terr rgt
mensuplar ile kan silahl atma sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa
Arhavi Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

264 Bir Hill Ugruna

)
 AHMET ASLANHAN
J.ONB.

ehit J.Onb. Ahmet ASLANHAN (1983-2) Bayburt/Merkezde domutur. Baba

ad Mslm, anne ad Zbeydedir. ehit J.Onb. Ahmet ASLANHAN (1983-2)
tertip olarak Batman J.Komd.Tb.K.lnda 22.08.2003 tarihinde blc terr
rgt mensuplar ile kan silahl atma sonucu ehit olmutur. ehidimizin
naa Pendik Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 265
 SALM EKER
LV.ER

ehit Lv.Er Salim EKER (1985-4) 31.01.1985 tarihinde Bayburt/Merkezde

domutur. Baba ad zden, anne ad Fatmadr. ehit Lv.Er Salim EKER (1985-
4) tertip olarak 15inci P.Tm.Loj.Des.K.lnda 11.12.2006 tarihinde ehit
olmutur. ehidimizin naa Bayburt merkez ehit Osman Tepesi Mezarlna
defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

266 Bir Hill Ugruna

)
 SAMET AKDENZ
J.ER

ehit J.Er Samet AKDENZ (1987-4) 03.01.1987 tarihinde Bursada domu olup
Bayburt nfusuna kaytldr. Baba ad Salim, anne ad Glindir. ehit J.Er Samet
AKDENZ (1987-4) tertip olarak Tunceli l J.K.lnda 12.07.2008 tarihinde blc
terr rgt mensuplarnca tuzaklanan el yapm patlayc maddenin infilak
etmesi sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa Bursa Mezarlna
defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 267
 OKTAY KARAKELLE
J.ER

ehit J. Er Oktay KARAKELLE (1988-1) 10.06.1988 tarihinde Bayburt/Merkezde

domutur. Baba ad Hsameddin, anne ad Meryemdir. ehit J.Er Oktay
KARAKELLE (1988-1) tertip olarak emdinli Tak.J.Snr.A.K.lnda 03.10.2008
tarihinde blc terr rgt mensuplarnca yaplan silhl saldr sonucu ehit
olmutur. ehidimizin naa stanbul Mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

268 Bir Hill Ugruna

)
 RECEP TOPALOLU
POLS MEMURU

ehit Polis Memuru Recep TOPALOLU 22.06.1982 tarihinde Bayburtta dodu.

Baba ad Reat, anne ad Meryemdir. 21.03.2012 tarihinde saat 10.00 sularnda
operasyona giden zel harekt ekiplerimizin blc terr rgt mensuplarnca
Cudi Da krsalnda pusuya drlmesi sonucu ehadet mertebesine ulamtr.
ehidimiz dzenlenen trenle Kocaeli Asri Mezarlk Emniyet ehitliine defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 269
 ERDN AYDIN
J.BV.

ehit J.Bv. Erdin AYDIN (1998-823) 06.06.1979 tarihinde Ankarada domu

olup Bayburt nfusuna kaytldr. Baba ad Erdoan, anne ad Belgizardr. ehit
J.Bv. Erdin AYDIN (1998-823) tertip olarak Varto le J.K.l (B Grp.) grevini
yaparken 23.05.2012 tarihinde blc terr rgt mensubu olduu
deerlendirilen kimlii belirsiz kiilerce yaplan silahl saldr sonucu ehit
olmutur. ehidimizin naa Ankara Cebeci ehitliine defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

270 Bir Hill Ugruna

)
 DRS KARAKAOLU
P.ER

ehit P.Er dris KARAKAOLU (1992-1) 12.08.1992 tarihinde Bayburt/Merkezde

domutur. Baba ad Mustafa, anne ad Eminedir. ehit P.Er dris KARAKAOLU
(1992-1) tertip olarak Hakkari Yksekova Da ve Komd.Tug.Yrdc.lnda
18.09.2012 tarihinde Bingl ili Kardeler ky mevkiinde blc terr rgt
tarafndan dzenlenen saldr sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa Akar
Beldesi Esen Tepeye defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 271
 SERKAN SAKA
POLS MEMURU

ehit Polis Memuru Serkan SAKA 01.01.1985 tarihinde Bayburtta dodu. Baba ad
Necip, anne ad Songldr. 17.09.2015 tarihinde Bitliste operasyona giden polis
zel harekt ekibimizin trafik kazas geirmesi sonucu 3 polisimizle birlikte ehit
olmutur. ehidimizin naa dzenlenen trenle Bayburt Asri mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

272 Bir Hill Ugruna

)
 MR ERBAY
POLS MEMURU

ehit Polis Memuru mr ERBAY 11.02.1987 tarihinde Bayburtta dodu. Baba ad

Turgut, anne ad Needir. 19.01.2016 tarihinde rnakta blc terr rgt ile
girilen silahl atma sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa dzenlenen trenle
Bayburt ili Arpal kasabasna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun...

273
 HALL TRKOLU
J. STAVU

ehit J. stavu Halil TRKOLU Mustafa ve Cemile olu 26.03.1988de Bayburt Dumlu
Kynde dodu. 24.03.2016 tarihinde Blc Terr rgtnn Mermerler Karakoluna
dzenledii bombal arala saldr sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa 26.03.2016
tarihinde dzenlenen trenle Bayburt ehitliine defenedilmitir.
Ruhu d Olsun

274 Bir Hill Ugruna

)
 HAMT AHN
POLS MEMURU

ehit Polis Memuru Hamit AHN 06.04.1990 ylnda Bayburtta dodu. Baba ad
Ylmaz anne ad Rabiadr. 10.12.2016 tarihinde stanbul li Beiktata bombal terr
saldrs sonucu ehit olmutur. ehidimizin naa dzenlenen trenle Gngren
Dursunky mezarlna defnedilmitir.
Ruhu d Olsun...

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 275
 AHMETTN KARAMAN
21 UBAT GREV EHDMZ

ehit ahmettin Karaman 18.03.1964 gn Bayburtta dodu. Baba ad brahim Etem, anne ad
Zinnettir. Bayburt li Merkez lesine bal rence Ky nfusuna kaytl olup ilkrenimini rence
Ky lk Okulunda tamamlad. Evli ve 5 ocuk babas olup Bayburtun dman igalinden
kurtuluunun 83. yldnm mnasebetiyle dzenlenen kutlama trenleri esnasnda kendi yapt
topun kazaen patlamas sonucu, 21.02.2001 gn saat 09.30da ehit olmutur. ehidimizin naa
dzenlenen tren sonrasnda Bayburt li rence Kyne defnedilmitir.
Ruhu d Olsun

276 Bir Hill Ugruna

)
 MUHAREBE DII EHTLERMZ (1853-1928)

Milli Savunma Bakanl kaytlarnda Muharebe D ehitlerimiz hakknda 7 adet ehit bilgisi mevcuttur. Aa-
daki ehitlerimiz, Muharebe dnda Bayburtlu olup ismi tespit edilemeyen btn ehitlerimizi temsil etmektedir.
Ruhlar d olsun.

SIRA ADI BABA LAKABI DOUM DOUM RTBES EHADET BRL

NO ADI YER YILI YER / TARH

1 MEHMET AL ---- BAYBURT ---- YZBAI YEMEN 53. Alay

EFEND 16/01/1323 3. Tabur
2. Blk

2 HASAN AHMET ---- BAYBURT 1839 YZBAI ASR 1. Alay

EFEND 26/01/1321 2. Tabur
3. Blk
3 AHMET YUNUS ORAK BAYBURT 1889 ER CZAN 116. Alay
OULLARI 30/031327 3. Tabur
12. Blk
4 AHMET HASAN --- BAYBURT --- TEMEN HCAZ 64. Alay
TEVFK 00/09/1316 2. Tabur
2. Blk

5 BEHLL SMAL --- BAYBURT 1889 --- CZAN 16. Kolordu

30/031327 3. Tabur
11. Blk

6 ZEKERYA HSEYN KARAHACI BAYBURT 1876 ONBAI 01/05/1292 53. Alay

OLU 4. Tabur

7 AHMET HASAN --- BAYBURT --- TEMEN CERABH 64. Alay

TEVFK MUHAREBES 2. Tabur
EFEND 01/09/1316 2. Blk

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 277
 EHTLERMZN SMLERNN VERLD KURUMLAR

SIRA KURUMUN ADI LE L

NO

1 ehit Blent Altnsoy lkokulu Merkez Bayburt

2 ehit Fatih Kostik lkokulu Merkez Bayburt
3 ehit Fatih Kostik Ortaokulu Merkez Bayburt
4 ehit Mete Okur lkokulu Merkez Bayburt
5 ehit Mete Okur Ortaokulu Merkez Bayburt
6 ehit Nevzat Kaya lkokulu Merkez Bayburt
7 ehit Recep Eiyok lkokulu Merkez Bayburt
8 ehit Recep Eiyok Ortaokulu Merkez Bayburt
9 ehit Sabahattin Bozo Anadolu Lisesi Merkez Bayburt
10 ehit stemen Cem Nuri Bagl lkokulu Merkez Bayburt
11 ehit stemen Cem Nuri Bagl Ortaokulu Merkez Bayburt
12 Taoca ehit Tacettin Akyz lkokulu Merkez Bayburt
13 Yzba ehit Agah lkokulu Merkez Bayburt
14 Yzba ehit Agah Ortaokulu Merkez Bayburt
15 ehit Grcan Yavuz Polis Karakolu Merkez Bayburt
16 ehit Erdal Eraslan Ortaokulu Aydntepe Bayburt
17 ehit Kazm Yazar lkokulu Aydntepe Bayburt
18 ehit Muammer Gr lkokulu Aydntepe Bayburt
19 ehit Oktay Altunta lkokulu Aydntepe Bayburt
20 Elmal ehit Osman Aydodu lkokulu Demirz Bayburt
21 ehit Grcan Yavuz lkokulu Demirz Bayburt
22 ehit Grcan Yavuz Ortaokulu Demirz Bayburt

278 Bir Hill Ugruna

)
 BAYBURTTA BULUNAN EHTLKLER

EHTLK SM BULUNDUU YER

stanbullu ehit Yzba Hayri Bey Yazyurdu (akmas) Ky

Kzlar Meydan ehitlii zengili Ky
Sariek Yaylas ehitlii zengili Ky
ehit Mehmet avu zengili Ky
ehit Hac Osman Efendi Aydntepe lesi
ehit Mustafa (Topu) Helva Ky
Ali Baba ehitlii Masat Da
Hafz Sleyman Efendi Bayburt Ulu Cami Haziresi
Bey Byrek ehitlii Erenli (Duduzar) Ky
ehit Miralay Sabri Bey Kurucakol Mevkii
eyh Kasm ehitlii Demirz lesi
Ekmelddin Baberti ehitlii Aa Krz Ky
Kop ehitlikleri Kop Da
Coan Tepe ehitlii Kop Da
Alay Beyi ehitlii Bayburt Halfikale Mahallesi
Sar Klalar ehitlii Bayburt Esentepe Mahallesi
ehit Osman ehitlii Bayburt Tuzcuzade Mahallesi
Aydntepe ehitlii Aydntepe lesi
Yukar Krz ehitlii Yukar Krz Ky
ehit Binba Murat Bey ehitlii Bayburt Sarmee Ky
amlkoz Kzltatepe ehitlii Bayburt amlkoz (Ahbunus) Ky
maret Tepe ehitlii Bayburt Tuzcuzade Mahallesi
Krklar Tepe ehitlii Bayburt Ardgze (Korkosor) Ky
ehit avu Osman ehitlii Masat Ky
Otlukbeli ehitlii Otlukbeli Ky

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 279
 ehit Osman Tepesi / Fotoraf Zeynel Abidin ZTRK

280 Bir Hill Ugruna

)
Bayburt / Fotoraf Zeynel Abidin ZTRK

Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 281
Bayburt ehit Aileleri Dayanma
Derneinin giriimleri sonucunda
Bayburt Belediyesi tarafndan 2015
ylnda yaptrlan Bayburt Sehitlii.
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 283
284 Bir Hill Ugruna
)
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 285
286 Bir Hill Ugruna
)
Sehit
. ve Gazileri ile Bayburt 287
288 Bir Hill Ugruna
)