Felatun Bey ile Rakm Efendi (1875)

(Ahmet Mithat Efendi)

zet:

Mustafa Meraki Efendi'nin olu Felatun Bey, babas gibi giyime kuama ok dkn biridir. Varlkl bir
aailenin ocuu olduu iin su gibi para harcar. Ona gre Batllamak, lks yaamak, k giyinmek ve
elence yerlerinde gezip tozmaktr. Felatun Bey, yarm yamalak Franszcasyla yabanc aileler arasnda
dolamaktan zevk almakta, belli bir i tutmamakta, zaman maazalar dolamakla, elbise provalar
yaptrmakla, e dost ziyaretleriyle geirmektedir. Babas lnce byk bir mirasa konar; ancak varn
younu tant bir talyan kadn oyuncuya yedirir. Baba mirasn hepten tketince, eski aile dostlar
yardmna koar, ona istanbul dnda bir i bulurlar. Felatun Bey, byk bir utanla stanbul'dan
ayrlmak zorunda kalr.

Rakm Efendi, Felatun Bey'in tam kart bir tiptir. Kk yata anasz babasz kalmasna, ok yoksul
olmasna ramen dadsnn yardmyla kendini ok iyi yetitirir. amarclk yaparak kendisini byten
dadsna minnettardr; kiilikli bir insan olur. ok alarak Franszca renir, kendisine iyi bir i bulur,
yabanclara Trke dersleri verir. Evine cariye olarak ald Canan' eitir, yetitirir ve sonunda onu
severek onunla evlenir. Mutlu bir evlilik yaarlar.

I. OLAY RGS

Romann kahramanlarndan Felatun Bey ile Rakm Efendi ayn yalarda, ayn derecede eitim grm
yakn iki arkadatr. Felatun Bey isminden dolay kendini ok bilgili, kltrl biri olarak grr evresine
de byle grnmeye alr. Hararetli bir kitap toplaycsdr. Yeni kan ilmi eserlerin hepsini zerine
adnn ilk harflerini yazdrmak suretiyle ciltlettirip getirterek kitaplna koyar. Fakat o, ald kitaplar
hibir zaman ap okumaz. Kendileri byk bir devlet dairesinde almakla birlikte, buraya pek
uramayp her geen gn deer yarglarna biraz daha yabanclaarak gzel Fransz kadnlaryla
karlara dayanan ksa mrl aklar yaarken, kt sonunu hazrlamakta olduunun farknda
deildir.

Rakm Efendi ise tam tersi, arbal, alkan, vaktini boa harcamayan biridir. Onun ilikileri karlkl
karlara dayanmamaktadr. Rakm Efendi de gezip elenmeyi, algl alemleri sevmektedir ama, ona
gre her eyin bir ls vardr. Rakm Efendi, Franszca, Arapa ve Farsay anadili gibi bilmektedir.
Onun bu zellii, Asmalmescit semtinde oturan ngiliz ailenin dikkatini eker ve evin kzlarnn babas
Bay Ziklas, Rakm Efendi'den, kzlarna ders vermesini ister. ngiliz kzlarna ders vermeye balayan
Rakm Efendi, bu kzlardan birinin kendisine ak olduunun farknda deildir. Kendisi de ev ilerine
yardm etmesi iin alnan gzel hizmetisi Canan'a k olmutur. aresiz fakat, temiz aklar ile kar
karya kalan Rakm Efendi ile menfaatler zerine kurulu ilikiler iinde yaayan Felatun Bey'in
maceralarn okurken, bir dnemin yaant biimini oluturan deer yarglarnn panoramasyla
karlaacaksnz.
Bu romanda A.Mithat'n ortaya koyduu temel kartlk Felatun Beyle Rakm Efendi'nin temsil
ettikleri tembellikle israf ile alkanlk ve tutumluluk arasndadr. A.Mithat, batllamay yanl
anlayan Felatun Bey'in karsna doru anlayan Rakm Efendi'yi koyarak ideal sayabileceimiz bir
Osmanl efendisi izer. Romanda Felatun'dan daha ok zerinde durulan Rakm para ilerinde
dikkatli,alarak kazanan,fakirken durumunu dzeltebilen baarl bir adamdr.Rakm'n biraz da
A.Mithat'n kendisi olduu ortadadr.Bu iki adam karlatrmak amac romann konusunu da
belirler.Felatun ile Rakm' benzer olaylar ve durumlar ierisine yerletirerek aralarndaki fark belirler.

II. TEMALAR

Ferdi Tema

Eserde en ok dikkat eken ferdi temalarn banda ak konusu gelmektedir.Rakm ile Canan arasnda
yaanan saf ve temiz ak, bu duygunun kural ve snf tanmadn ortaya koymas bakmndan
nemlidir.yle ki biri kltrl br ise para karl satn alnan cahil birisidir, ancak bunun yannda
Canan zamanla Rakm tarafndan- bir nevi yazarn isteiyle diyebiliriz- kendisine layk bir duruma
getirilince bu fark ortadan kalkmtr.Dier yandan ngiliz kzlarnn zellikle Cann Rakma kar
besledii karlksz ak duygusu da dikkate deer bir olaydr.

Eserde ehvet duygusuna da yer verilmitir.Josefinonun kendinden yaa kk olmasna ramen

Rakma kar hissettii cinsel duygularla kark insani sevginin romanda nemli bir yeri vardr.

Kskanlk duygusuna da az da olsa ak duygusu dahilinde yer verilmitir.Bu daha ok paylamaya

kar duru eklindeki bir histir.Bu duyguyu da gerek Cananda gerek ngiliz kzlarnn her ikisinde de
birbirlerine kar kendini gstermektedir ki bu da yine Rakma kardr.

Ayrca acma duygusu da gl bir ekilde hissettirilmitir.Rakm Cann kendisine kar besledii tek
tarafl ak yznden dt amansz hastalk nedeniyle her geen gn daha da erimesini grnce
ona ok acmaktadr.Ancak bu hastaln sebebinin kendisi olduunu renince, znts ve acma
duygusu onda adeta strap haline gelmitir.

Sosyal Tema

Eserde sosyal tema ferdi temaya gre daha arka planda kalmtr.Aslnda yazar arlkl olarak tek bir
sosyal temay iledii iin eserin btnnden bu konuyu karmak pek kolay deildir.Bu konu ise
Batllama konusu ve batllama karsnda bizim toplumumuzun ve kltrmzn nasl etkilendii
meselesidir.Eserde Rakm Efendi ve Felatun Bey, iki rnek tip ele alnarak batllamay nasl
anladmz masaya konmaya allmtr.Batllama ve adalama yolunda Avrupadan yalnz bilim
ve teknik ynnden faydalanmamz gerektii gerei okuyucuya verilmek istenmi.Bunun dnda
kalan yaam biimi, milli zevklerimiz, milli kltrmz asrlarn birikimiyle zaten bizde en zgn
biimde mevcuttur dncesi dile getirilmitir.

Eserde bunun yannda o zamanlarn amansz hastal olan Verem konusu da ilenmitir.Bu hastalk
o zaman iin tedavisi olmayan ve kurtuluu zor olan bir hastalk olduu iin halk arasnda korku
duyulan bir durumdur.

III. KLER

A.Fonksiyonlar Bakmndan Kiiler

a.Birinci Derecedeki Kiiler

Rakm Efendi: ki zt tipin karlatrlmas eklinde oluturulan bu romanda en ok konu edilen kii
Rakm Efendi arbal, alkan, vaktini boa harcamayan biridir. Onun ilikileri karlkl karlara
dayanmamaktadr. Rakm Efendi, Franszca, Arapa ve Farsay anadili gibi bilmektedir. Bu
zellikleriyle Rakm Efendi kltrl, bilgili, ada ve batllamay doru anlayan bir tip olarak gze
arpmaktadr. Ayn zamanda o,ahlakl ve iyi huy olarak grdmz tm davranlar zerinde
toplamtr ki bu ynyle tam bir Osmanl beyefendisi zellii gstermektedir.

Rakm Efendi saydmz zellikleriyle adeta okuyucunun zihninde bir melek olduu dncesini
uyandrmtr. Ancak yazar bu durumda romana mdahale ederek Rakm Efendinin sonuta bir insan
olduu gereini okuyucuya gstermektedir. Bunu da roman ierisinde gerek Josefino ile girdii gizli,
ancak pek de fena saylmayacak ilikiden gerek ev iinde Canan ile girdii ilikiden gerekse de ok
nadir de olsa Felatun Bey hakknda zihninden geirdii hakl ve olumsuz dncelerden yararlanarak
okuyucuya gstermektedir.

Felatun Bey: Romandaki zt kiiliklerden olumsuz taraf temsil eden Felatun Bey isminden dolay
kendini ok bilgili, kltrl biri olarak grr evresine de byle grnmeye alr. Kendileri her geen
gn deer yarglarna biraz daha yabanclaarak gzel Fransz kadnlaryla karlara dayanan ksa
mrl aklar yaarken, kt sonunu hazrlamakta olduunun farknda deildir.

Yazar bu tip sayesinde okuyucuya yapmamas gereken davranlar ak bir ekilde sylemekte ve
okuyucunun Rakm Efendi ile bu tip arasnda bir seim yapmasn istemektedir, ancak Felatun Beyin
irkin taraflarn gstererek seimi okuyucuya brakmtr. Ayrca zamann genel dnce yaps
Felatun Bey zerinde toplanarak taklitiliin etkisiyle kiinin yozlamas okuyucuya ok arpc bir
ekilde verilmitir.

b.Hasm veya Kar Gc Temsil Eden Kiiler

Romanda varln ak olarak hissettiimiz dman veya kar gc temsil eden bir tip
bulunmamaktadr, ancak bu bahiste Rakm Efendinin tam ztt davranlar sergilemesi bakmndan
Felatun Beyi zikredebiliriz.

c.Arzu Edilen ve Korku duyulan Kiiler ya da Kavramlar

Burada Canann adn verebiliriz. Rakm Efendi Canan satn ald ilk sralarda bu kzn salksz ve
bakmsz durumda olmas sebebiyle Canana herhangi bir ilgi duymamtr, fakat Canandaki zariflii
ve gzellii daha ilk baknda fark etmitir. Dad Kalfann iyi bakcl ve Rakmn da ok yakn olarak
ilgilenmesi sonucunda adeta Canann iindeki cevher ortaya kmtr. leride ynlendirici kiiler
bahsinde sayacamz Josefinonun etkisi yardmyla da Rakm bu ekicilie daha fazla kar
koyamamtr.Bunun yannda Dad Kalfa da Canan etkilemekte ve ona Rakm nasl etkileyecei
konusunda taktikler vermektedir.Gerek Dad Kalfa gerek Josefino mkemmel kiiliklere sahip olan bu
iki ocuun birbirine ok yakacan dnmekte ve her ikisi de bu ocuklar etkilemek ve birbirine
kavuturmak iin baarl olana kadar byk aba harcamlardr.

d.Ynlendirici Kiiler

Josefino: Bu kii roman ierisinde byk bir etkiye sahip olmas sebebiyle nemli bir yere sahiptir. Bir
arkada toplantsnda Rakmla tanan Josefino Rakmla daha yakn bir iliki kurmak iin zel bir aba
harcam, Canana ders vermeyi sadece Rakmn dostluu karsnda kabul etmi, ksa sre sonra
Beyolundaki kendi evinde Rakmla bir muhabbet ierisine isteyerek girmitir ve bylece kendi
egosunu tatmin etmitir. Belki bu tatminlikten dolaydr ki yaa kk olmasna ramen ok
beendii Rakm en az Rakm kadar sevdii Canana daha layk grdn sylemitir.Bu yolla
Cananla Rakmn mutluluuna byk katkda bulunmutur.
Dad Kalfa(Fedayi):Ynlendirici zellii Canan zerinde ar basan Fedayi eve ilk geldii sralarda toy
ve eitimsiz olan Canann yetiip serpilmesinde byk etki yapm, Rakmn gz nnde Canann
yeniden domasn salamtr. Bunu yaparken de bu iki ocuu birbirine ok yaktrd iin kzn
iine Rakma kar ak tohumunu kendisi serpmitir. Bu kiinin evde yaplmas gereken baz ilerin ve
halledilmesi gereken eksiklerin tamamlanmas iin Rakm uyarmas bakmndan da bir ynlendirici
taraf bulunmaktadr.

Doktor Z: Doktor ngiliz kzn Rakma kar duyduu derin ak sebebiyle ince hastala dt srada
romana girmitir. Yapt ilgin muayene sonunda tehisi koymu ve kzn dermannn da Rakm
Efendide bulunduunu belirtmitir. Burada Mister Ziklas kzla Rakmn evlenmesi gerektiine
inandrmas bakmndan ynlendirici bir kimlie sahiptir.

e.Alc Kiiler

Can: Bu romanda alc kii olarak en bata Can sayabiliriz. Rakm bu ngiliz kzlara ders vermeye
baladktan ilk zamanlardan beri her ikisini de byk lde etkilemitir, ancak bunun farknda
deildir. Gerek dzgn bir fizik ve yz yapsna gerek iyi huy ve ahlaka sahip olmas bakmndan kzlara
kendisini sevdirmitir.yle ki, Can aradan geen yaklak bir sene sonra devasz bir derde
tutulmu,gnden gne erimeye balamtr.Tabii ki Rakmn bu durumdan haberi ancak bu anda
oluyor.Ancak anlalmaz bir ekilde Can yakaland bu amansz hastalktan kurtuluyor ve tekrar
hayata dnyor.Bu olayda Cann rolne bakacak olursak Can kendi kendini byle bir derde
dryor ve sonunda da akl almaz zararlar gryor.

Margrit: ngiliz kzlardan Margrit kardei Can kadar etkilenmese de roman iinde Rakmdan o da
etkilenmi ve hayatndan eskisi kadar zevk almamaya balamtr. Zira Margrit de babas tarafndan
bu olaylarda daha fazla zarar grmemesi iin stanbuldan baka bir yere gnderilmitir. Ksaca
Margrit iin de Rakmla yaknlamas sonucu onun da olumsuz ynde etkilenen kiilerden olduunu
syleyebiliriz.

Polini: Bu kiilik romanda para ve zevk dkn olan ve varlkl erkekleri smren bir zellikte
verilmitir. Bu kadn alafranga kltrnn tipik bir rnei olarak grnmekle beraber hafiften de
merep biridir. Roman ierisinde Felatuna kumar gibi kt bir alkanlk karsnda destek olmakta
onu tevik etmektedir.Gece alemlerinde,kumar masalarnda Felatunun serveti tkenince Polini
Felatunu terk etmi,ancak Rakmn tm uyarlarna ramen Felatun bu olaydan sonra durumu
anlayabilmitir.Bu zellikleriyle Polini karc ve eytan kadn olarak karmza kmaktadr.
f.Yardmc Kiiler

Mister ve Misters Ziklas: Bu iki kiilik sadece Rakm Efendinin iyi zelliklerini dile getirme, okuyucuya
sunma, ayn zamanda Felatun Beyin irkinliklerini de hatrlatarak bu iki kiilik arasndaki farkn
hatrda kalmasn salamak amacyla romanda yer almaktadr. Aslnda iyi ile irkin olann
karlatrlmasnn yapld romanda gerekte yazarn dnceleri olan iyi huy ve erdemlerin
savunulmas ounlukla bu iki kiinin azndan verilmek istenmitir.Bu kiilerin romandaki rolleri
bundan ibarettir ve yardmc kii olarak gzmze arpmaktadrlar.

Dekoratif unsur Durumundaki Kiiler ve Kavramlar

Mihriban Hanm: Roman ierisinde pek bir grevi olmamakla beraber Felatun Beyin kardei olarak
ara sra hatrlanmaktadr. Mihriban Hanm alafranga hayat semi olan bir aileden gelmi olmasna
ramen babasnn lmnden sonra Felatun Bey kendisiyle ilgilenmemi, kendisi de orta halli biriyle
evlenerek alaturka hayata mahkm olmutur. Bilgisiz ve narin yetitirildii iin bu evlilikten sonra
kocas tarafndan bir eitime tutulmutur. Kiinin aslna dnmeye mecbur kalmasn gstermesi
bakmndan romanda nemli bir yere ve role sahiptir.

B. Tipleri Bakmndan Kiiler

B.1. Toplumsal Tipler

B.1.1. Kadn Tipleri

B.1.1.a. Orta Halli ve Koruyucu Kadn Tipi

Dad Kalfa(Fedayi): Bu romanda Fedayi koruyucu kadn tipine en iyi rnek olarak grnmektedir.
Rakm Beyin babas ldkten sonra Rakmn annesiyle beraber bu ocua annelik yapm, annesi
ldkten sonra da Rakma adeta can yolda olmutur. Kendi ocuu yerine koyduu Rakmn
mrvvetini grmeyi tam bir anne edasyla istemitir. Rakmn Canan satn almasndan sonra da
Canan kz yerine koymu ve Rakma kar sergilemi olduu koruyuculuk grevini Canana da
gstermitir.Romanda alm olduu isim de bu zelliine uygunluk gstermektedir.

B.1.1.b. Dm Kadn Tipi

Polini: Bu tipe birebir uymamakla beraber Poliniyi, Felatun Beyin serveti tkenince onu terk etmesi
bakmndan bu bahiste yazabiliriz.Polini bir hayat kadn deildir ancak yiyici bir kadn olarak
grnmektedir.Onun bu durumu ise Felatun hari btn Beyolu ahalisi tarafndan bilinmektedir ve
Rakm tarafndan da uyarlmasna ramen Felatun kendini bu gafletten kurtamaya bile
almamtr.Bu tipin romandaki bir baka zellii de erkei avucunun iine almay ok iyi beceren bir
karaktere sahiptir.

B.1.2. Gen Kz Tipleri

B.1.2.a Duygulu(Onurlu) Gen Kz Tipi

Can: Bu romanda Can kendi iinde yaad frtnalar da vurmayan veya vuramayan, hislerini iine
atarak sonunda kendi kn hazrlayan, ancak lm deinde duygularn da vurabilen bir tip
olarak karmza kmaktadr.Tm bu i frtnalarna ramen kalbinde bakas olduuna inand
Rakm kendisi gibi feci bir sona mahkum etmemek iin reddetmitir.Anlalmaz bir ekilde hayata
tekrar dndkten sonra da neredeyse kendi sonuna sebep olacak olan akn kalbine gmmeyi
baarmtr.

Margrit: O da kardei gibi duygulu bir kiilie sahiptir.En az Can kadar Rakmdan etkilenmi ve
kardei hayattan kopmaya baladktan sonra da onun gibi olmamak iin duygularna esir olmadan
onlar bastrmay baarmtr.Fakat stanbuldan ayrlrken o da srrn Rakma amtr.

B.2. Frsat Tipi

Rakm Efendi: Rakm Efendi gen yata olmasna ramen byk bir olgunlukla kendi durumunu
dzeltmek ve ailesi sayd iki kiiyi daha rahat yaatmak iin eline geen frsatlar deerlendirmeyi
bilmesi bakmndan frsat bir kiilie sahiptir.

Felatun Bey: Bu kii ise romanda frsat zelliini Rakm Efendi gibi iyilii ve refah iin kullanmam,
tersine servetini ve erefini azaltacak yerlerde frsatln konuturmutur.Hele gn birlik ilikiler
bulmakta onun stne yoktur.

B.3. Ruhsal Tipler

Felatun Bey: Felatn Beyin ruhsal yaps romanda ilenmemekle beraber aslnda kendi iinde bir
eliki yaad ak olarak grlmektedir.Asl bal olduu kltrel yapy gz ard ederek aslnda
yabanc olduu bir yaama kendini dahil etmi olmas bakmndan ruhsal ve dnce yapsnda baz
bozukluklar var diyebiliriz.

B.4. Esir Tipler

Canan: Bu romanda dnemin sosyal yaps hakknda da bilgi alabileceimiz bu bahiste en iyi rnek
olarak Canann adn verebiliriz.Rakm Efendi bu kz satn aldktan sonra onu sanki esir deil de
evlatlk alm gibi davranm, sonralar ise onunla evlenmeyi bile gerekletirmitir.Canan da bu
kaderine kar gelmemekte, efendisine ve dadna kar grevini laykyla yerine getirmektedir.

Bunun dnda gerek Ziklas ailesinin gerek Josefinonun hizmetileri de roman ierisinde yer yer
ortaya kmaktadrlar.Onlar da bu kavrama dahil olduklar iin bu bahiste sylenebilirler.

IV. ZAMAN

A.Sosyal Zaman

Bu romanda zaman kavram belirtilmemi, olaylarn gerekletii ve kiilerin bulunduu zaman tam
olarak verilmemi, bu kavramn okuyucunun kendisi tarafndan anlalmas salanmaya allm.

Felatun Bey ile Rakm Efendi adl romanda olaylar XIX. yy.n sonlar ve XX. yy.n balarnda getii
anlalmaktadr.Bu da Osmanl Devletinin yklmaya yz tuttuu iin aydnlarn devleti kurtarma
abasna dt, trl fikirlerin ortaya atld yllara denk gelmektedir.Bu dnemde Trk aydnlar
Avrupaya gitmi, orada grdkleri yenilikleri kendi vatanlarna getirmeye almlardr.Bu abalar
sonucunda birok yenilik yaplm, her alanda iyiletirmeye gidilmitir. Ancak kltrmzde grlen
ar yozlama, dilimize giren ar fazla yabanc szck, batllamay ve gelimeyi yanl anlamayla
gelen taklitilik nedeniyle yenilik hareketleri amacn bulamamtr.

Romanda da grdmz alafranga kltre zenti ve kendi benliine giderek uzaklama olgusuna
bakacak olursak romanda sosyal zamann 1870 ve 1880li yllar olduu anlalmaktadr.Ayn zamanda
Rakm Efendinin Franszca tercmeler yapmasna bakacak tahminimizin doru olduu
anlalmaktadr.nk Batdan yaplan eviriler ilk defa Tanzimat yllarnda youn ve salkl olarak
yaplmtr.

B.Ferdi Zaman
Ahmet Mithat Efendinin bu eserinde ferdi zaman sosyal zamana gre daha belirgin bir
haldedir.Roman kiilerinin yaad olaylar belli bir kronolojik sraya konmutur, ancak yazar yer yer
geriye dnerek belli bir zamandr unutulan kiiler hakknda bilgi vermi ve o anda ne halde olduklarn
okuyucuya bildirmitir.

Yazar olaylar anlatmaya geriden balam, ana kiilerin z gemilerini ve hayatlarn okuyucuya
anlatmtr.lk iki blm Felatun Bey ve Rakm Efendinin bylece aile hayatlarnn ve gemilerinin
anlatlmasyla gemitir.Romann asl blmleri ise nc blmde balar.

Buna ramen ikinci blmde Rakmn eitimine kendi abasyla drt yl faydal bir ekilde devam
ettii sylenmitir.

nc blmde Rakm ngiliz kzlara derse gitmeye balar, ayn zamanda da Canana ders vermeye
balar.Bir ay sonra Canan Trkeyi renmedeki baarsyla ngiliz kzlar geer.Canan Rakmn evine
geleli ay olmutu ki Canann iyiletii her geen gn daha da belli olmakta,gzelleip serpilmeye
balamtr.

ngiliz kzlara ders vermeye balayal alt ay olmutu ki kzlar Trkeyi iyi renmiler, okuyup
yazmakla kalmam ve dzgn cmleler kurmaya balamlar, dili yanlz kullanmaya balamlardr.

Eserde bir ara unutulmu olan Feletun Bey aradan geen ay ierisinde Polininin nasl biri olduunu
anlam, paralarn suyu ektiini grnce akl bana gelmitir.Artk bo yere yaplan masraflar ona
ar gelmeye balamtr.Polini bu arada Felatunu terk etmi ve Felatun bu olaylar Rakma
anlatmtr.

Rakmn Canan satn almasnn zerinden bir seneden fazla sre gemiti ki bu iki gen olaylarn
sonunda evlendiler.

Cann ise iyilemeye balayp da ilk olarak ayaa kalkmasnn ardndan iki buuk, ay kadar gemiti
ki Margrit skenderiyeden ve Cann yavuklusu zmirden ve Margrit ile evlenmesi yine bu aralk
kararlatrlan bir yeeni de Halepten gelip kasm zeri bunlarn evlilii yaplmtr ve dnde Rakm
bile oynamtr.

Bu dnn zerinden de alt ay gemiti ki Canan ile Rakmn bir erkek ocuklar oldu ve bu mutlu
haberle yazar szlerine son vermektedir.

V. MEKN

Geni Meknlar
Romanda geni mekn fazla nem tamamakta, ancak yaanlan yerin byk bir ehir olduu hemen
okuyucu tarafndan anlalmaktadr.Romandaki geni mekn Osmanlnn da alan penceresi olan
stanbul gibi byk bir ehirdir.

stanbul Trk halk iin daima ok nemli bir merkez olmutur. Trk milleti gerek Anadoluya girdikten
sonra gerek Osmanl kurulduktan sonra her zaman stanbula ulamaya almtr.Halk yzyllar
boyunca oradan ynetilmi, btn yenilikleri ilk stanbul halk grm, oras Trk milletinin adeta
vitrini olmutur.

Romanda da grdmz gibi ehir hayat ok hareketli verilmeye allm ve byk kentlerin
mozaik olma zellii baarl bir ekilde ilenmitir.Romandaki ngiliz ailesine, erkez
esire(CANAN),Rakmn Rum dostlarna ve Fransz Josefinoya bakacak olursak bunu daha iyi
anlayabiliriz.

Ana Meknlar

Bu romanda ana meknlar snrldr.Romanda ana meknn snrl oluu, romann btnnn belli
birka farkl alanda balayp bitmesi , olaylarn snrl bir evrede gelimesinden ve kiilerin de az
olmasndan dolaydr.Ancak romann byle olmas kiiler arasndaki ilikilerin daha ak ve daha
ayrntl olarak verilmesine zemin hazrlamtr.

Romanda olaylar en ok Rakmn evinde gereklemektedir.Bunun dnda Mister Ziklasn evi ve

Josefinonun evi eserde yer almakta ve baz ksmlarda nemli saylabilecek olaylar bu meknlarda
gemektedir.Romanda Rakmn evi ok ziyaret edildii iin yazar oray tasvir etme ihtiyac
duymutur: Ev bir katl idi.Zemide mutfak,kiler,odunluk ve ev alt vardr.Ev odal ve bir salonlu,
duvarlar katl ve boyaldr.Yerlerde gzel hallar delidir.Bu zellikleriyle tam bir Trk evi
grntsndedir.

Bunun dnda fazla ve gereksiz mekn tasvirlerine yer verilmemitir.

Meknlar

mekn romanda olaylarn ounlukla gerekletii yerler olmasna ramen kiilerin ruh hallerine
fazla etki etmedii iin tasvire de gerek duyulmamtr.Bu i meknlarda da olaylar belli blmlerde
snrl kalm, genellikle evlerin salonlarnda gemitir.Sadece birka blmde: Canann bir defa
Rakm bir defa da Josefinoyu yatrmak iin Rakmn odasna girilmi, yine Rakmn evinde ngilizlere
verilen davette dier odalara geilmitir.

D Meknlar
D meknlar da eserde ska yer bulmu,ancak bunlar hep Rakm Bey bir yerden bir yere giderken
sadece ad geen yerlerdir.Buralar Beyolu, Posta Soka, Postaba, Tophane, Salpazar gibi
yerlerdir.Bu yerler devaml Rakmn yol gzergahn belirtmek iin anlmtr.

Ayrca bir de hep beraber gittikleri Kathanedeki kr gezintisi vardr.Bir gnlerini burada geirdikleri
iin yazar da bu tabiat parasnn o anki durumunu biraz okuyucuya verme ihtiyac duymutur.

Mekn-nsan likisi

Eserde meknn insan zerinde herhangi bir etkisi yoktur.Bu yzden tasvire de ok yer
verilmemitir.Ancak evlerin genel durumunun aile yaantsna uygunluu bakmndan baz
deerlendirmeler eser ierisinde kiilerin azndan yaplmtr.rnein Rakmn evi tam olarak Trk
ev yaantsna uymaktadr.Bunun yannda Felatun Beyin babasnn kendi evlerini alafranga
yaantsna gre dzenlemesi nemli bir ayrntdr.

Mekn-Eya likisi

Eserde mekn-eya ilikisi de kiilerin yaam biimlerine gre dikkate alnm, yaad yerler kltr
farklarna gre denmitir.Eyalar da kiiler zerinde etki brakan unsurlar olmad iin eyalarn ev
iindeki dizilileri, meknla olan uyumluluklar ve eya tasvirleri gibi konulara nem verilmemitir.

VI. BAKI AISI VE ANLATICI

A.Anlatcnn Konumu

Felatun Bey ile Rakm Efendi adl romanda gzlemci anlatc (yazar Anlatc) teknii kullanlmtr. Bu
teknie gre anlatc olaylara grg tan konumundadr ve olaylara belli bir mesafede durur. Yazar
grdklerini ya nesnel olarak anlatr ya da etken bir biimde olaylara kendi dncelerini de katar.

Gzlemci anlatc bu romanda da olduu gibi bazen kendini aka belli eder, olaylar keserek araya
girer ve kendi fikrini syleyerek okuyucuya kendi tercihini sorar.Dier taraftan anlatc hakim bir
konumdadr ve olaylarn ncesini sonrasn ve o ann bilir.O her zaman her yerde ve her olup biteni
bilir, yeri gelince her eyden haber verir.

Dier yandan olaylara mdahalesi, kiileri ynlendirmesi, soru sormas ve yanl tutumuna bakacak
olursak yazar anlatma yntemini kullanmtr.Esere baktmz zaman olaylarn gemi zamanda
gerekletii ve sonradan anlatc yazar tarafndan okuyucuya bildirildii grlr ki bu da anlatma
tekniinin bir zelliidir.

B.Anlatcnn Tutumu

Ahmet Mithat Efendinin bu eseri romantizmin etkisinde yazlm bir eserdir.Yazarn kendi tasarrufu
eserde baya etkili bir ekilde kendini gstermektedir ve yazarn yanl tutumu etkisiyle okuyucu
ynlendirilmeye allmaktadr.

Romanda iyi ile ktnn karlatrlmas yaplm iyinin yannda kt olan da ak olarak gzler nne
serilmektedir.Burada yazarn dnceleri gereki bir tutumla verilmek istenmi iyinin savunuculuu
yaplmtr.

Felatun Beyin yozlam kiilii ve taklitilii eserde yerilmi, okuyucuya Kendi zne sahip k.
denilerek Rakm Bey vlmtr.

Yazarla Eseri Arasndaki liki

Eser yazarn, kalemine ne derece hakim biri olduu konusunda bir kant niteliindedir.Dncelerini
halka ifade etmek iin bir ara olarak kulland roman eitici bir unsur olarak grmtr.

Anlatma tekniini kulland bu eserinde yazar, halka sunmak istedii dncelerini Rakm Beyin
azndan vermitir.Bu duruma bakacak olursak yazar bu romanda bir nevi kendini anlatmtr.Belki de
bundan dolay olaylarn gemiini ve geleceini bilmektedir ve hakim bir bakla esere dahil
durumdadr.

C.Anlatm As

Yazar eserinde bir fikrin savunmasn yapt iin kiilerden ve anlatm biiminden ziyade olaylar ne
karmaya almtr.Kiiler arasndaki etkileim, kiilerin iyi ve kt taraflar erevesinde doru ve
yanl olann deerlendirmesi, kiilerin birbirini ynlendirmesi gibi unsurlar eserde yazarn istedii
ekilde kullanlmtr.

Esere farkl kiilerin gzyle baktmz zaman olaylar bazen dtan ie bazen de iten da olarak
gzlemleriz.Bu bakmdan eserin ba kahramanlarndan Rakm Efendi yeri geldiinde ynlendirici yeri
geldiinde ynlendirilen kii olabilmektedir.
Eserde aslnda iten da dnk anlatm fazla yer almamaktadr, ancak gerekte yazarn dnceleri
olan Rakmn Felatun hakkndaki dnceleri ve bunun tam tersi Felatunun Rakm hakkndaki
dnceleri i konumalar eklinde verilmitir.