Professional Documents
Culture Documents
Ly Thuyet Am Nhac Co Ban PDF
Ly Thuyet Am Nhac Co Ban PDF
GIO TRNH
MN L THUYT M NHC C BN
(H I HC S PHM M NHC)
Ti liu lu hnh ni b
H Ni - 2012
NHM BIN SON
CH BIN
TP TH TC GI
PGS.TSKH. PHM L HA
TS. NGUYN TH T MAI
THS. L ANH TUN
THS. LNG MINH TN
2
MC LC
3
7.1. Hp m ....................................................................................................... 118
7.2. Cc hp m ba chnh iu trng v th. ................................................. 120
7.3. Cc hp m ba ph ca iu trng v th.................................................. 122
7.4. Hp m by ................................................................................................ 124
7.5. Cc hp m by dn.................................................................................... 126
CHNG 8: GIAI IU .................................................................................. 131
8.1. ngha ca giai iu trong tc phm m nhc ............................................ 131
8.2. Hng chuyn ng ca giai iu v tm c ca n.................................... 132
CHNG 9: MT S VN V L THUYT M NHC NG I
(CONTEMPORARY MUSIC THEORY).......................................................... 138
9.1. V m thanh m nhc.................................................................................. 138
9.2. V iu tnh ................................................................................................ 139
9.3. V ho thanh............................................................................................... 140
9.4. V li ghi nhc............................................................................................ 141
CHNG 10: MT S K HIU NHC THNG DNG CHO N PHM
IN T........................................................................................................... 146
10.1. Mt s cch k hiu hp m cho n phm in t.................................... 146
10.2. Thang m Blues ........................................................................................ 147
10.3. Tit tu ca mt s iu nhc ph bin...................................................... 149
TI LIU THAM KHO CHNH .................................................................... 160
4
DANH MC BNG BIU
1. Bng 1: K hiu m nhc bng ch ci
2. Bng 2: Mt s thut ng m nhc thng dng trong c v ghi nhc
3. Bng 2a: V l thuyt m nhc
4. Bng 2b: V mt s loi nhc ht thng dng
5. Bng 2c: V cch din t
6. Bng 2d: V tc chuyn ng ca m nhc ( nhanh)
7. Bng 2: Mt s k hiu b sung cho nhanh
DANH MC CH VIT TT
5
LI NI U
6
CHNG 1. M THANH V LI GHI NHC
1.1. m thanh
1.1.1. C s vt l ca m thanh.
Khi nim:
m nhc l ngh thut dng m thanh v nhp iu din t t tng v tnh
cm ca con ngi. T khi nim trn cho thy tt c nhng g c tnh nhc u xut
pht t m thanh, nhng ngc li, cng c rt nhiu m thanh khng c tnh nhc. V
vy, gia m thanh c tnh nhc v m thanh khng c tnh nhc l khc nhau.
m thanh l mt hin tng vt l ng thi n cn l mt cm gic. m thanh
c to ra bi s dao ng ca mt vt th n hi no . Khi vt th n hi dao
ng to ra nhng sng m. Nhng sng m ny lan truyn trong khng gian n
tai ngi lm cho mng nh cng dao ng cng vi tn s ca sng . T mng nh
nhng sng m ny truyn qua h thn kinh ca b no to nn cm gic v m thanh.
Phn bit m thanh c tnh nhc v m thanh khng c tnh nhc:
m thanh c tnh nhc l s rung ca sng m mt cch u n. Khi nghe
sng m u n, tai chng ta pht hin c tn s v nhn bit c cao ca m
thanh. Chng hn nh ting ht, ting n, ting so...Nhng m thanh ny gi l
nhng m c cao r rng hay cn gi l nhng m thanh c tnh nhc (m nhc).
m thanh khng c tnh nhc l s hn n ca tn s dao ng, n khng theo
mt trt t u n. Tai chng ta vn nhn bit c cc m thanh ny nhng khng
c tn s no n nh c th phn bit c cao . Chng hn nh nhng m
khng c tn s nht nh nh ting my n, ting ci t, ting sm, ting gi
thi...gi l nhng m thanh khng c cao r rng hay cn gi l ting ng, l
tp m.
1.1.2. Cc thuc tnh ca m thanh c tnh nhc.
Chng ta tip nhn mt s lng ln cc m thanh khc nhau, nhng khng
phi mi m thanh u c dng trong m nhc. Thnh gic ca ta phn bit nhng
m thanh c tnh nhc v nhng m thanh khng c tnh nhc (c tnh cht ting
ng).
7
Nhng m thanh c tnh cht ting ng khng c cao chnh xc, th d:
ting rt, ting kt ca ... v v th, trong tc phm ca mt s nhc s u th k XX
tr v trc khng s dng loi m thanh ny trong tc phm m nhc.
m thanh c tnh nhc c xc nh bi bn thuc tnh l: cao (cao -
ting Anh: pitch hay pitch level), di (trng - ting Anh: duration), mnh
(cng - ting Anh: loudness hay strength of tone) v m sc (ting Anh: tone
colour hay timbre). Trong bn thuc tnh ny, mc d di khng lm thay i tnh
cht vt l ca m thanh, nhng ng trn quan im m nhc, n li c ngha v
cng quan trng.
cao (cn gi l cao ) l cao hay thp ca m thanh, ph thuc vo tn
s dao ng ca vt th rung. Dao ng cng nhanh, m thanh cng cao v ngc li.
V d: m thp nht ca n piano c tn s khong 30 Hz (30 ln dao ng trong mt
giy. Hz l ch vit tt ca Hertz l n v ca tn s); m cao nht c tn s khong
4000 Hz. [theo t in m nhc ca Oxford nm 1979]. Tai ngi c kh nng phn
bit c nhng m c cao khong t 27.5Hz n 4186Hz.
di (cn gi l trng ) l di hay ngn ca m thanh, ph thuc vo
thi gian v qui m dao ng ca vt th - ngun pht m t lc bt u vang ln. Tm
c dao ng lc bt u ca m thanh cng rng th thi gian tt dn ca n cng di.
mnh (cn gi l cng ) l vang to hay nh ca m thanh, ph thuc
vo sc mnh nhng di chuyn dao ng, tc l ph thuc vo tm c dao ng ca
ngun pht m. Khng gian trong din ra cc dao ng gi l bin dao ng.
Bin dao ng cng rng m thanh cng to v ngc li. n v o cng m
thanh l Decibel (vit tt l Db).
m sc l kha cnh cht lng ca m thanh, l mu sc ca n. xc nh
c im ca m sc, ngi ta s dng nhng tnh t thuc cc lnh vc cm gic khc
nhau. Ta bit rng mi nhc c hoc mi ging u c m sc ring. Cng mt m
thanh c cao nht nh, nhng do cc loi nhc c hay ging ht khc nhau pht ra
th mi nhc c hay mi ging ht li c mt mu sc ring. S khc bit ca m
sc ty thuc vo thnh phn nhng m cc b m mi m thanh u c.
1.1.3. Bi m
Khi mt si dy n dao ng th t n chia ra thnh nhiu phn bng nhau v
cng rung ln. Chng hn khi dy n violon dao ng, n khng ch rung ton b si
8
dy n m cn dao ng 1/2 dy, 1/3 dy, 1/4 dy, 1/5 dy...Trong qu trnh dao
ng chung ca ton b dy n, nhng dao ng tng phn cng to ra nhng m
cc b. Nhng m ny c cao khc nhau v dao ng ca cc ln sng to ra chng
c tc khc nhau. Tuy nhin tai ngi ch nghe c m chnh do dao ng ca
ton b dy n, cn nhng m ny khng nhn thy c v c gi l m bi.
V d 1:
Nu si dy ch pht ra mt m gc duy nht th hnh thi ln sng ca n s
tng ng vi biu sau:
9
1.1.5. H thng m thanh, tn gi, cc qung tm
H thng m thanh trong m nhc
S sp xp cc m ca h thng m thanh da theo cao gi l hng m, mi
m thanh khc nhau l mt bc ca hng m .
H thng m thanh trong m nhc l mt thang m y gm 88 m khc
nhau c sp xp theo cao ca tng m t thp n cao. Dao ng ca cc m
t m thp nht n m cao nht nm trong gii hn t 27.5 Hz n 4186 Hz. l
nhng m thanh c cao m tai ngi c th phn bit.
Tn gi cc bc c bn
Tn gi cc bc c bn trong thang m ca h thng m nhc: Do, Re, Mi, Fa,
Sol, La, Si.
Cc bc (m hay nt) c bn ny tng ng vi cc phm trng ca n Piano
hay ca cc n phm ni chung: By tn gi ca cc bc c bn c nhc li mt
cch chu k trong thang m v do chng bao gm m thanh ca tt c cc bc c
bn.
S d nh vy v mi m th tm tnh ngc ln (trong s nhng m pht ra khi
bm cc phm trng) c to nn bi s tng gp i s lng dao ng so vi m
th nht. Cho nn n tng ng vi bi m th hai ca m th nht (m gc) v vy
hon ton quyn vi m .
Khong cch gia cc m thanh ca nhng bc ging nhau gi l qung tm.
B phn ca thang m trong c 7 bc m c bn cng gi l qung tm. Nh vy
ton b thang m chia thnh nhng tng qung tm. m thanh ca bc Do c coi l
m u ca qung tm. Ton b thang m gm by qung tm trn vn v bn m hp
thnh 2 qung tm thiu hai u hng m ( hai u bn phm piano). Tn gi cc
qung tm tnh t thp ln cao nh sau:
Qung tm cc trm (qung tm thiu)
Qung tm trm
Qung tm ln
Qung tm nh
Qung tm 1
Qung tm 2
Qung tm 3
10
Qung tm 4
Qung tm 5 (qung tm thiu)
S cc qung tm biu hin trn n piano:
12
Ngoi ra cn c nhng nt mc ui nt nhc (bao gi cng t bn phi
ui nt nhc) phn nh trng ca nt nhc.
V d 5:
...
1.2.2.2. Khung nhc v cc dng k ph
Khung nhc gm c nm dng k song song cch u nhau. Khong cch gia
hai dng k lin nhau c gi l khe. Khung nhc gm c 5 dng k v 4 khe c
nh s t di ln. Cc nt nhc c th nm dng k hoc khe.
V d 6:
13
V d 8:
14
1.2.3. Cc k hiu ghi trng :
ghi trng ca cc m thanh, ngi ta dng cc k hiu trng vi cc hnh
nt nhc nh sau:
V d 12:
15
1.2.4. Lut m, lut bnh qun, mt cung v na cung, cc bc chuyn ha.
1.2.4.1. H thng bnh qun, mt cung v na cung
Mi tng quan v cao tuyt i (c iu chnh chnh xc) ca cc m
trong h thng m nhc gi l lut m hay h m. Lut m hin nay ly im xut pht
t 440 dao ng trong 1 giy ca m La tng qung tm th nht.
Trong h thng m hin nay, mi qung tm chia thnh 12 phn bng nhau, gi
l 12 na cung. Lut m nh vy c gi l lut bnh qun (hay cn gi l h m
iu ha). N khc vi thang m t nhin ch cc na cung trong qung tm y
u bng nhau. V qung tm c chia thnh 12 na cung bng nhau nn na cung l
khong cch hp nht gia hai bc ca thang m c bn. Khong cch do hai na cung
to thnh gi l mt cung (cn gi l nguyn cung hay ton cung).
Trong mt qung tm, gia cc bc c bn c sp xp gm c hai na cung
Do Re Mi Fa Sol La Si Do
1.2.4.2. Cc bc chuyn ho - du ha
Nhng nguyn cung c to nn gia cc bc c bn chia thnh cc na cung.
Nhng m thanh chia cc nguyn cung y thnh na cung l m thanh pht ra t cc
phm en trn piano. Nh vy qung tm gm 12 m cch u.
Mi bc c bn ca hng m c th c nng cao hoc h thp. Nhng m
tng ng vi cc bc nng cao hoc h thp l nhng bc chuyn ha.
S nng cao cc bc c bn ln na cung gi l thng (k hiu l #). Nu nng
cao ln mt cung gi l thng kp (K hiu l x).
S h thp cc bc c bn xung na cung gi l ging (K hiu l b). Nu h
thp mt cung gi l ging kp (k hiu l bb).
V d 14a:
16
Nu mt nt nhc ang thng hay ging ...mun tr li cao c bn ngi ta
17
Nh trn ni tt c cc na cung trong qung tm u bng nhau. Do
cng mt bc chuyn ho, n c th l m nng cao ca bc c bn di n na
cung hoc c th l m h thp ca bc c bn trn n na cung.
Cc bc (m) c cng mt cao nhng khc nhau v tn gi v k hiu gi l
trng m.
Trng m c th xy ra gia mt bc c bn v mt bc chuyn ho.
V d 19a: Disis = E; Fisis =Sol
18
Ngoi ra, nguyn cung diatonic c th to nn gia cc bc c bn v bc
chuyn ha cng nh gia hai bc chuyn ha.
Na cung chromatic c to ra gia bc c bn vi bc chuyn ho cng tn.
C Cis; D Des
V d 20d:
19
V d 20h:
1.2.5.1. Du lng.
Trn ( )=
Trng ( )=
en ( )=
Mc n ( )=
Mc kp ( )=
1.2.5.2. Cc k hiu b sung tng trng
Du ni : l mt hnh vng cung ni lin hai nt nm cnh nhau c cng cao
. K hiu:
V d 21:
20
Du chm di: l du chm t bn phi ca nt nhc. Du chm di c tc
dng lm tng thm mt na gi tr trng ca chnh nt .
V d 22:
V d 23:
V d 24:
21
Trng hp on nhc ln nhc li sau c thay i so vi ln trc, ngi ta
dng du ngoc vung v vit s 1 cho ln din u; khi nhc li ln 2 s b on
nhc trong ngoc vung c s 1 vo on nhc c ngoc vung vit s 2.
V d 25:
22
V d 27c: cch ghi.
23
Khi bn nhc vit hnh thc ba on, trong c on (hay phn) th ba nhc
li nguyn xi on th nht, trnh phi vit li ton b on th nht ngi ta vit
di nhp cui ca on th nht ch Fine (ngha l: Ht) v di nhp cui on
th hai cc ch sau: Da capo al fine (vit tt l: D.C. al Fine). C ngha l: trnh by t
u cho n ch Fine.
V d 29: trch on nhc ca W.A. Mozart.
24
Trong nhiu trng hp, du Coda cn i km vi du hi ch r s trnh
by tc phm.
V d 31:
V d 32b:
Cch ghi Cch din
Du gp.
Thng c gi l du c-co-lat (accolade), k hiu bng mt du ngoc t
pha u t hai khung nhc tr ln. Cc khung nhc c lin kt bng du gp c
25
th cng dng chung mt loi kha nhc hay dng cc loi kha nhc khc nhau. Du
gp cho hai khung nhc thng s dng vit cho tc phm piano. Ngoi ra, du
gp cho hai khung nhc cn c s dng khi vit cho hai nhc c hay hai loi
ging.
V d 33:
1.2.7. Cch ghi nhc hai b, cch ghi nhc cho mt s loi tp din.
1.2.7.1. Cch ghi nhc hai b.
Ngi ta c th ghi hai b c lp trn cng mt khung nhc. phn bit
tng b, cch ghi nh sau:
Vi b bn trn: cc nt nhc c ui cng hng ln trn.
Vi b bn di: cc nt nhc c ui cng hng xung di.
V d 34:
- Ngi ta c th ghi hai b c lp trn hai khung nhc (cng kha nhc hoc khc
kha nhc) nh cch ghi nhc cho n piano.
V d 35: "N a" cho piano ca Nguyn Vn Nam (trch on)
Cch ghi nhc cho cc loi tp din l cc nhc c khc nhau v khng c phn
m ca piano hay dn nhc th dng du gp thng c mc hai u lin kt cc
khung nhc.
27
V d 38: cch ghi nhc cho t tu dn dy.
Cch ghi ny cng c s dng cho cc loi nhc c khc v cho hp xng
4 b. Tuy nhin, vi hp xng 4 b, thng thng ngi ta thng vit trn hai loi
kha: kha Sol v kha Fa. Bn khung nhc cng c lin kt bng du gp thng
c mc hai u (tng t nh trn). Ngoi ra, hp xng 4 b cng c th ghi trn
hai khung nhc.
V d 39:
Cu hi v bi tp
a) Cu hi
1a1. Trnh by khi nim v m nhc?
1a2. m thanh dng trong m nhc c nhng thuc tnh no?
1a3. H thng m thanh y trong m nhc gm bao nhiu m?
1a4. K tn cc bc c bn trong m nhc?
1a5. Cc bc c bn c ghi bng nhng ch ci no?
1a6. Trnh by cu to ca khung nhc v cc dng k ph?
28
1a7. Gii thiu nhng loi kho thng dng trong m nhc?
1a8. Ti sao cc bi ht thng ghi bng kho Sol?
1a9. Kho Fa dng cho nhng nhc c no?
1a10. Trnh by khong cch v cao gia cc m c bn?
1a11. Th no gi l qung tm?
1a12. C bao nhiu qung 8 trong thang m y ? Tn ca cc qung tm?
1a13. Th no l h thng bnh qun?
1a14. K tn cc loi du ho?
1a15. Hy gii thch v hiu lc ca du ho bt thng?
1a16. Ho biu l g?
1a17. Th no l trng m? Nu v d?
1a18. Du lng l g? Nu v d?
1a19. K tn cc loi du lm tng trng ?
1a20. Du chuyn qung 8 c tc dng g?
b) Bi tp vit
1b1. Gii thch tm tt v chc nng, vai tr hoc c im ca mt s k hiu sau.
K hiu Chc nng, vai tr hoc c im
Du ni
Du luyn
Du chm di
Du thng
Du ging
Du lng
Du nhc li
Du hi
1b2. Vit trn khung nhc dng kho Sol cc nt t Do1 n Mi2, vi trng l
nt en.
1b3. Vit trn khung nhc dng kho Fa cc nt t Sol qung tm ln n Do1, vi
trng l nt mc n.
1b4. Chuyn giai iu sau thp xung qung 8 v vit kho Fa.
29
1b5. Vit cc m trng vi nhng m sau.
c) Bi tp trn n
1c1. Thc hin trn n piano hoc n phm in t nt nhc sau.
Hng dn t hc
a) Cu hi
1a1. Trnh by khi nim v m nhc?
m nhc l ngh thut dng m thanh v nhp iu din t t tng v tnh
cm ca con ngi.
1a2. m thanh dng trong m nhc c nhng thuc tnh no?
m thanh dng trong m nhc c bn thuc tnh l: cao , trng , cng
v m sc.
1a3. H thng m thanh y trong m nhc gm bao nhiu m?
30
Gm 88 m.
1a4. K tn cc bc c bn trong m nhc?
Do, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si.
1a5. Cc bc c bn c ghi bng nhng ch ci no?
- tr li cu hi ny, cn c gio trnh mc 1.2.1.
1a6. Trnh by cu to ca khung nhc v cc dng k ph?
- tr li cu hi ny, cn c gio trnh mc 1.2.2.
1a7. Gii thiu nhng loi kho thng dng trong m nhc?
- tr li cu hi ny, cn tm tt nhng chnh mc 1.2.2.
1a8. Ti sao cc bi ht thng ghi bng kho Sol?
Cc bi ht thng vit trn khung nhc dng kho Sol v ging ht con ngi
ph hp vi cao khu vc ny.
1a9. Kho Fa dng cho nhng nhc c no?
- Ngi hc cn t tm hiu tr li cu hi ny.
1a10. Trnh by khong cch v cao gia cc m c bn?
- tr li cu hi ny, cn c ti liu mc 1.2.4.
1a11. Th no gi l qung tm?
- tr li cu hi ny, cn c ti liu mc 1.1.5.
1a12. C bao nhiu qung 8 trong thang m y ? Tn ca cc qung tm?
- tr li cu hi ny, cn c ti liu mc 1.1.5.
1a13. Th no l h thng bnh qun?
- tr li cu hi ny, cn c ti liu mc 1.2.4.
1a14. K tn cc loi du ho?
Cc k hiu thng, ging, thng kp, ging kp, hon gi l cc du ho.
1a15. Hy gii thch v hiu lc ca du ho bt thng?
- tr li cu hi ny, cn tm tt nhng chnh mc 1.2.4.
1a16. Ho biu l g?
Ho biu l mt hoc mt s du ho nm c nh u khung nhc (bn phi
kho nhc). Ho biu bao gi cng cng loi hoc l du thng hoc l du ging,
chng xut hin theo mt th t nht nh v c hiu lc trong sut bn nhc.
1a17. Th no l trng m? Nu v d?
- tr li cu hi ny, cn tm tt nhng chnh mc 1.2.4.
31
1a18. Du lng l g? Nu v d?
- tr li cu hi ny, cn tm tt nhng chnh mc 1.2.5.
1a19. K tn cc loi du lm tng trng ?
Gm c du ni, du chm di v du min nhp.
1a20. Du chuyn qung 8 c tc dng g?
- Bn cn t tm hiu tr li cu hi ny.
b) Bi tp vit
1b1. Gii thch tm tt v chc nng, vai tr hoc c im ca mt s k hiu sau.
K hiu Chc nng, vai tr hoc c im
Du ni Ni cc nt nhc cng cao, ko di trng nt nhc.
Du luyn
Du chm di
Du thng
Du ging
Du lng
Du nhc li
Du hi
1b2. Vit trn khung nhc dng kho Sol cc nt t Do1 n Mi2, vi trng l
nt en.
- lm bi tp ny, ngi hc cn nm c v tr cc nt t Do1 n Mi2 trn
khung nhc dng kho Sol.
- Lu khi ui nt nhc quay ln, ui nt chm vo bn phi thn nt. Khi ui nt
nhc quay xung, ui nt chm vo bn tri thn nt.
1b3. Vit trn khung nhc dng kho Fa cc nt t Sol qung tm ln n Do1, vi
trng l nt mc n.
- lm bi tp ny, ngi hc cn nm c v tr cc nt t Sol qung tm ln n
Do1 trn khung nhc dng kho Fa.
- Lu vit ng ui v mc n.
Ban hy t thc hin nhng bi tp tip theo.
32
c) Bi tp trn n
1c1 v 1c2.
- Mc tiu ca bi tp khng phi luyn k thut m ngi hc hiu v cch th
hin cao v trng trong m nhc.
- thc hin 2 bi tp ny, ngi hc cn c tn cc nt trn khung nhc.
- n giai iu tng chui m ngn, thc hin chm kt hp c tn nt nhc.
- D khng nhm luyn tp k thut nhng cn bm ngn tay hp l, ngi hc c th
vit th t ngn tay di cc nt nhc.
- n giai iu c nt nhc.
- Tp giai iu vi tc hi nhanh.
33
CHNG 2. NHP IU - NHP - NHP
34
Ca khc ny c xy dng v pht trin t m hnh tit tu:
= = = =
...
2.1.2.2. Trng t do.
Cc di (trng ) c to nn do s phn chia cc trng c bn
thnh nhng phn bng nhau vi bt c s lng no (khc 2) th gi l trng
t do.
Nhng cch phn chia t do thng gp l:
35
Chm ba: c to nn do s phn chia trng c bn lm ba phn thay
cho chia lm hai phn.
V d 42: = ; = ; = ; = ; ...
Chm nm: c to nn do s phn chia trng c bn lm nm phn
thay cho chia lm bn phn.
V d 43: = ; = ; = ;
= ;...
Nhng cch phn chia trng t do t gp hn nh: chm su, chm by,
chm tm... Trng c chm di phn chia t do thnh chm hai, chm bn...
Chm su c to nn do s phn chia trng lm su phn thay cho cho
chia lm bn phn. Vi chm su, ta c th coi l hai chm ba lin kt.
V d 44:
= ; = ; = ;
= ;...
Chm hai c to nn do s phn chia trng c chm di lm hai phn
thay cho ba phn.
V d 45: = ; = ; = ; = ;...
Chm bn c to nn do s phn chia trng c chm di lm bn phn
thay cho lm ba phn.
V d 46: = ; = ; = ; = ;...
Ngoi ra, cc chm nhm trng phn chia t do c th s dng c du lng.
36
V d 47: Chm hai chm ba chm su
2.2. Nhp.
2.2.1. Trng m, tit nhp, loi nhp, nhp ly , o phch v nghch phch.
m nhc l s ni tip cc m thanh c tnh t chc v thi gian. Trong s
chuyn ng u n c mt s m thanh c vang ln mnh hn nn c ni
bt theo chu k. Nhng m thanh ny gi l trng m (accent hay accentuted beat -
cn gi l m nhn hay phch nhn), thng c k hiu l: > t trn hoc di
nt nhc.
S ni tip u n nhng trng thi gian bng nhau c trng m v
khng c trng m c gi l tit nhp (measure - c sch gi l lut nhp hay nhp).
Nhng trng thi gian bng nhau c trng m v khng c trng m trong tit
nhp gi l phch (beat). Phch c trng m gi l phch mnh (strong-beat).
Phch khng c trng m gi l phch nh (off-beat).
V d 48:
37
Loi nhp 3.
8
L nhp c ba phch, mi phch c gi tr trng bng mt nt mc n
(mt phn tm nt trn). Phch th nht l phch mnh,phch th hai v th ba l
phch nh.
V d 50:
38
Vch nhp kp gm hai nt nh nhau khng t m thng c s dng khi
tc phm c s thay i nh: thay i loi nhp; thay i kha nhc; kt on nhc
hay mt phn tc phm chuyn sang on mi hoc phn mi ca tc phm .
V d 51: Thay i loi nhp.
(Trch giai iu bi ht Anh vn hnh qun ca Huy Du).
39
Ngoi ra, vch nhp kp cn c s dng ngn cch gia cc hp m hay
chng m v.v.
Vch nhp kp c mt nt t m thng dng kt thc tc phm; i cng
du segno v.v.
V d 54:
40
2.2.2. Cc loi nhp (time signatures)
2.2.2.1. Loi nhp n v cch phn nhm trng .
Loi nhp n l nhng loi nhp c mt, hai hoc ba phch trong mt nhp
nhp v ch c mt trng m.
Nhng nhp c mt phch nh: 1; 1; 1...
2 4 8...
Nhng nhp c hai phch nh: 2; 2; 2...
2 4 8...
Nhng nhp c ba phch nh: 3; 3; 3...
2 4 8
Trng ca cc nt nhc trong mi nhp c lin kt vi nhau to thnh
nhm, gi l phn nhm trng (hay kt nhm trng ). Phn nhm trng l
s phn chia cc nt trong nhp thnh tng nhm ph hp vi c cu ca loi nhp. N
c th hin bng vic lin kt ui nt nhc. Phn nhm trng c tc dng gip
cho ngi biu din d dng th hin tc phm.
Vi loi nhp n, cc nt thuc tng phch ca tit nhp c tp hp thnh
tng nhm v tch ri nhau. Do , trong mt nhp c bao nhiu phch s c tng y
nhm trng .
V d 56:
...
Ngoi ra, cn c cc trng hp phn nhm khc nh:
Khi mt nhp c cc trng ging nhau v nh hn nt en (nh nt mc
n, nt mc kp...) th ta c th lin kt tt c ch bng mt vch ni ui nt nhc.
41
V d 57:
4 2 2
4 4 4
Nhp 4/4 l loi nhp c 4 phch, mi phch c gi tr trng bng mt nt
en. Phch th nht l phch mnh, phch th hai l phch nh, phch th ba l phch
mnh va, phch th t l phch nh.
6 2 2 2
4 4 4 4
6 3 3
8 8 8
9 3 3 3
8 8 8 8
42
12 3 3 3 3
8 8 8 8 8
2.2.2.3. Loi nhp hn hp v cch phn nhm trng .
Nhp hn hp c hnh thnh nh s kt hp ca hai hay nhiu nhp n khc
nhau. Trng m trong loi nhp hn hp ph thuc vo trng m ca tng loi nhp
n c trong n. Do , ph thuc vo s th hin ca mi tc phm m ngi ta s
dng nhn trng m (phn nhm nhp n) trong loi nhp hn hp khc nhau.
Cc loi nhp hn hp thng gp l:
5 2 3
4 4 4
5 3 2
Hay l:
4 4 4
7 3 4
4 4 4
7 4 3 7 3 2 2
Hay l: ;
4 4 4 4 4 4 4
5 2 3
8 8 8
53 2
Hay l:
8 8 8
7 3 4 7 2 2 3
;
8 8 8 8 8 8 8
7 4 3
Hay l:
8 8 8
43
2.2.2.4. Loi nhp bin i.
Trong m nhc, i khi ta gp trng hp mt tc phm s dng t hai loi
nhp tr ln. Loi nhp nh vy gi l nhp bin i (hay nhp i). S chuyn i cc
loi nhp c th din ra theo chu k hoc khng theo chu k.
Vi loi nhp bin i theo chu k, u bn nhc thng ghi lun hai s ch
nhp theo trt t ni tip cc loi nhp.
V d 58:
Vi loi nhp bin i khng theo chu k, u bn nhc ghi s ch nhp xut
hin trc tin. Sau , khi c s chuyn i, ngi ta ghi s ch nhp ca loi nhp i
vo ngay trc ch cn thay.
V d 59:
44
2.2.3. o phch v nghch phch (syncopation - ting Anh; syncope - ting Php).
o phch v nghch c hiu c ngha l nhn lch (hay l ngc trng m).
o phch l hin tng mt m c vang ln phch nh hay phn nh ca
phch v ngn sang phch mnh hay phn mnh ca phch tip theo. y l hin
tng thay i khin cho trng m ca tit tu (nhp iu) khng trng vi trng m
ca tit nhp. Nhng dng o phch thng gp nh: o phch gia cc nhp; o
phch trong mt nhp...
V d 61:
V d 62:
45
2.3. Nhp (speed/time/pace/metre/tempo), cch nh nhp.
2.3.1. Nhp .
Nhp l tc chuyn ng ca m nhc (c th l ch s chuyn ng
ca tit tu). Nhp cn c gi l nhanh ch s chuyn ng nhanh hay
chm ca bn nhc.
Nhp c k hiu bng ch, thng c vit trn khung nhc u bn
nhc hay on nhc, chng nhc. Nhng k hiu ch nhp thng dng thng
l ting Italia. Tuy nhin, mi quc gia, ngi ta c th dng c ngn ng ring
ca t nc mnh k hiu nhp .
Mt s thut ng c bn ch nhp ( nhanh).
Nhm chm: Nhm va: Nhm nhanh:
Largo - cc chm Andante - chm va Allegro - nhanh
Larghetto - rt chm Andantino - hi chm Vivo - nhn nhp
Lento - thong th Moderato - va phi Vivace - rt nhn nhp
Adagio - chm Sostenuto - km nhp Presto - rt nhanh
Grave - nng n Allegretto - hi nhanh Prestissimo - cc nhanh
Allegro moderato -
nhanh va
46
V d 63:
Ngoi ra, trn nhiu bn nhc cn s dng k hiu nhp theo cch m ca
47
ch r sc thi v tc chuyn ng ca bn nhc, ngi ta cn s dng
mt s k hiu b sung nh:
TT Cch vit ngha ting Vit
1 Molto rt
2 Assai kh
3 Con molto vi s hot bt
4 Comodo va mc
5 Non troppo khng gp
6 Non tanto khng n mc th
7 Sempre lun lun
8 Meno mosso bt linh hot
9 Pu mosso linh hot hn
10 Ritenuto (rit/riten) hm li
11 Ritardando (ritar) chm dn
12 Allargando (all/allarg) ngng dn
13 Rallentando (rall/rallent) ri dn
14 Accelerando (accel/acceller) nhanh dn
15 Stringendo vi dn
16 A tempo v nhanh nh c
17 Tempo primo nhanh ban u
V d 65:
Bi xng m s 175 (sch xng m tp I - Nguyn c Qunh).
48
Mt s cch nh nhp c bn:
2 2 2
Vi loi nhp c hai phch thuc loi nhp n nh: ; ; ; hoc loi nhp kp
2 4 8
6 6
khi nh tc nhanh nh: ; , cch nh nhp thng bng hai ng vung tay:
4 8
vung tay xung cho phch mnh v vung tay ln cho phch nh. S l:
3 3 3
Vi loi nhp c ba phch thuc loi nhp n nh: ; ; ; hoc loi nhp kp
4 8 2
9 9
khi nh tc chm nh: ; ' cch nh nhp thng bng ba ng vung tay.
4 8
Khi nh nhp bng tay phi, thc hin nh sau: Phch th nht vung tay xung,
phch th hai vung tay sang phi v phch th ba vung tay ln. S l:
(Khi nh nhp bng tay tri th phch th hai thay i: vung tay sang tri).
4 4 4 12 4
Vi loi nhp c bn phch nh: ; ; ; ; hoc nhp tc rt chm,
2 4 8 8 2
cch nh nhp thng bng bn ng vung tay. Khi nh nhp bng tay phi, thc
hin nh sau: phch th nht vung tay xung; phch th hai vung tay sang tri, phch
th ba vung tay sang phi, phch th t vung tay ln.
(Khi nh nhp bng tay tri th phch th hai vung sang phi, phch th ba vung
sang tri).
49
Bng 1: K hiu m nhc bng ch ci
TT K hiu ngha
1 A (a) nt La
2 As (as) nt La ging
3 B (b) nt Si, du ging (t u khung nhc l k hiu ch
du ging)
4 Bb nt Si ging
5 C (c) nt Do
50
Bng 2: mt s thut ng m nhc thng dng trong c v ghi nhc
51
42 Duplet chm hai, lin hai
43 Enharmonic ng m, trng m
44 Entry on m u
45 Episode on chen
46 Flat ging (ch du)
47 Grace-note nt ly
48 Ground bass b trm tr tc
49 Harmony ho m
50 Homophony ch iu
51 Imitation m phng
52 In fugal style theo phong cch fuga
53 Interval qung
54 Intonation/pitch bt ging
55 Inversion o, th o
56 Key change i kho nhc, i iu tnh
57 Key signature ho biu (b kho)
58 Leger line dng k ph
59 Line dng k
60 Ligature nhm nhp
61 Lower part b thp
62 Main theme ch chnh
63 Major trng
64 Mediant m bc III ca iu thc
65 Melody giai iu
66 Melody part b giai iu
67 Minim/haft note nt trng
68 Minim rest lng trng
69 Minor th
70 Middle part b gia
71 Modal/mode/modus iu thc, ging
72 Modulation chuyn iu
73 Monody n iu
74 Monophonic/one part n m
75 Natural bnh, hon (ch du)
76 Note nt nhc
77 Notation ghi m, k m
78 Note cluster/tone cluster chm nt, nhm nt
79 Off-beat phch yu
80 Ornament hoa m, t im
81 Outer part b ngoi cng
82 Pause/femata chm ngn, chm lu, du min
nhp
83 Pedal point m nn, m tr tc
84 Pentatonic ng cung
85 Period on nhc
86 Phrase cu nhc
87 Phrasing phn cu
52
88 Phrase mark du vng cung phn cu
89 Pitch/pitch level cao , cao ca m thanh
90 Polyphony phc iu
91 Polytonality a iu
92 Quadruplet lin bn, chm bn
93 Quaver/eighth note nt n
94 Quaver rest lng n
95 Quintuplet lin nm, chm nm
96 Refrain ip khc
97 Relative song song
98 Repeat sign du hi
99 Rest du lng
100 Rhythm tit tu, tit iu
101 Scale thang m, m giai
102 Second theme ch ph
103 Semibrave rest lng trn
104 Semibrave/Whole tone nt trn
105 Semiquaver/sixteenth note nt kp
106 Semiquaver rest lng kp
107 Sharp du thng
108 Simple time nhp n
109 Slur du luyn (ni hai nt nhc)
110 Sound duration trng , di ca m thanh
111 Speed/time/pace/metre/tempo nhp/ nhp
112 Staff khung nhc
113 Stem ui nt nhc
114 Stretto m phng dn
115 Strong beat phch mnh
116 Subdominant h t
117 Subject ch
118 Syncopation o phch
119 Up - beat phch ly (nhp ly )
120 Upbeat nh ln
121 Upper part b trn cng
122 Tail mc, ui ca nt nhc
123 Temporary modulation chuyn tm, ly iu
124 Tenor clef kho Do tenor
125 Through bass b trm lin tc
126 Tonality iu tnh
127 Tone/key ging iu
128 Tonic/key note m ch, ch m
129 Tonic sol-fa xng m
130 Transposition dch ging
131 Treble clef kho Sol
132 Triple time nhp chia ba
53
133 Triplet chm ba, lin ba
134 Turn ly chm
135 Whole-tone scale m giai ton cung, nguyn cung
56
TI LIU THAM KHO CHNH
57
20. Trnh Hoi Thu (2010), Lun n Tin S Vn ha hc Nghin cu nh hng
ca m nhc dn gian tc phm kh nhc mi Vit Nam th k XX.
21. L Anh Tun (Ch bin) (2006), Gio trnh m nhc tp 1-L thuyt m
nhc, NXB Gio dc.
22. Trnh Tun, L thuyt m nhc c bn, Trng Cao ng S phm Nhc Ho
Trung ng, 1986.
23. Nguyn Xun T (2007), Gio trnh m n phm in t, NXB i hc s phm.
24. Lng Bng Vinh (2003), Nhc l c bn v nng cao, NXB m nhc.
25. T V (2002), m nhc Vit Nam truyn thng v hin i, Vin m nhc, H Ni.
26. Hong Vn Yn (2002), Tr mm non ca ht, NXB Gio dc.
27. Nhiu tc gi (2000), 50 bi ht thiu nhi hay nht th k 20, c san bo
Thiu nin Tin phong.
28. Nhiu tc gi (2002), Ca khc thiu nhi 1945- 2000, NXB m nhc.
29. Nhiu tc gi (1993), Thang m iu thc trong m nhc truyn thng mt s dn
tc Min Nam Vit Nam, Vin Vn ha ngh thut, thnh ph H Ch Minh.
Ti liu nc ngoi.
1. Chiulin, Privano (1987),Sch gio khoa ho thanh, Nhc vin Thnh ph HCM.
2. Eric Taylor, The AB Guide to Music Theory, The Associatet Board of the
Royal School of Misic.
3. Spasobine, L thuyt m nhc, NXB m nhc.
4. Spasobine - Doubovski - EBceev, Sokolov (1966), Sch gio khoa ho
thanh, NXB m nhc.
5. Stefan Kostka - Dorothy Payne (2004), Tonal Harmony with an introdution to
twentieth-century music, fifth edition, Published by Mc Graw Hill.
6. Walter Piston (1989), Harmony - London Victor Gollancz LTD.
7. Willi Apel (1977), Harvard Dictionary of Music (I,II,III), Second Edition,
Revised and Enlarged, The Belknap Press of Harvard Univesity Press,
Cambridge, Massachusetts.
8. V.A. Vakhrameev (1993), L thuyt m nhc c bn, Nguyn Xinh dch, NXB m nhc.
9. Cc trang web:
- en.wikipedia.org/wiki/Blues
- vianhem.com/forum/showthread.php?t=24&page=1
58