Saetak

Vjetroelektrane kao jedan od najpopularinijih obnovljivih izvora dananjice, biljee sve

vei stepen penetracije u elektroenergetske sisteme zemalja irom svijeta. Pored pozitivnih
uticaja koji se uglavnom vezuju za izbjegnutu emisiju staklenikih plinova, integracija
vjetroelektrana sa sobom nosi i odreene negativne uticaje koji se ogledaju u varijabilnosti
i nesigurnosti proizvodnje, te znaajno utie na stabilnost elektroenergetskog sistema.
Ovaj rad sumira rezultate varijabilnosti i neizvjesnosti za razliite vremenske intervale
(poglavlje 3) i navodi mogue uticaje proizvodnje bazirane na energiji vjetra na rad
elektroenergetskog sistema (poglavlje 5.).
Abstract

As one of the most popular renewable energy sources wind power plants tend to have high
level of penetration in power systems of many countries aroud the world. Exept their
positive influence, wich is mostly related to avoided greenhouse gases, integration of wind
power plants also has some negative influenece such as variability and ucertainty of
production, and significant influenece to power system sability. This papre summerizes
the results of variability and uncertainty for different time frames (chapter 3.) and gives
possible power system impacts of wind power production (chapter 5.).
 Sadraj

1. UVOD .................................................................................................................................... 8
2. Karakteristike energije vjetra ................................................................................................. 9
2.1. Nain nastanka vjetra ....................................................................................................... 9
2.2. Brzina i smjer vjetra ....................................................................................................... 10
2.3. Uticaj hrapavosti terena na jainu vjetra ........................................................................ 14
2.4. Metode za predvianje potencijalne snage vjetra .......................................................... 16
2.5. Prednosti i nedostaci energije vjetra u odnosu na konvencionalne izvore energije ....... 19
3. Varijabilnost i predvianja proizvodnje bazirane na energiji vjetra .................................... 22
3.1. Varijabilnost proizvodnje bazirane na energiji vjetra .................................................... 22
3.1.1. Vremenski intervali varijabilnosti vjetra ................................................................. 23
3.1.2. Opti zakljuci o varijabilnosti velikih razmjera ..................................................... 34
3.1.3. Veliki padovi snage u elektroenergetskim sistemima Evrope i SAD- a.................. 37
3.1.4. Efekti poravnjavanja varijacija proizvodnje ............................................................ 38
3.2. Predvianja proizvodnje bazirane na energiji vjetra ...................................................... 40
4. Mogunosti vjetrotubine ...................................................................................................... 44
5. Pregled moguih uticaja proizvodnje vjetra na elektroenergetski sistem ............................ 48
5.1. Modeli za procjenu uticaja integracije vjetroelektrana na elektroenergetski sistem ..... 49
5.1.1. Regulacija i praenje optereenja ............................................................................ 49
5.1.2. Efikasnost i odreivanje voznog reda .................................................................. 49
5.1.3. Adekvatnost proizvodnje snage ............................................................................... 50
5.1.4. Efikasnost prenosa .................................................................................................. 50
5.1.5. Stabilnost sistema .................................................................................................... 51
5.2. Promjene i zahtjevi mrenih pravila pri implementaciji vjetroelektrana u sistem ......... 52
6. Postojea iskustva i preporuke ............................................................................................. 54
6.1. Fleksibilnost elektroenergetskog sistema pri integraciji vjetroelektrana u sistem ......... 55
6.2. Iskustva upravaljanja sistemom sa velikim brojem vjetroelektrana .............................. 57
ZAKLJUAK .......................................................................................................................... 58
LITERATURA ......................................................................................................................... 59
Popis slika
Slika 2.1. Rua vjetrova ........................................................................................................... 10
Slika 2.2. Dijagram porasta snage vjetra sa porastom brzine vjetra ........................................ 13
Slika 2.3. Krivulje snage vjetroagregata razliitih proizvoaa ............................................... 13
Slika 2.4. Promjena brzine vjetra sa visinom .......................................................................... 15
Slika 2.5. Histogram brzine vjetra i pripadajua funkcija gustoe Weibull- ove raspodjele .. 18
Slika 2.6. Dijagram izbjegnute emisije CO2 primjenom obnovljivih izvora energije ............. 21
Slika 3.1. Raspodjela 1- minutnih varijacija i stopa promjene................................................. 24
Slika 3.2. Raspodjela jednosatnih promjena u procentima instalirane snage VE .................... 26
Slika 3.3. Dijagram promjene izlazne snage u toku 1- minutnog intervala ............................. 29
Slika 3.4. Prosjeni dnevni profil promjene izlazne snage vjetroelektrane............................. 30
Slika 3.5. Dijagram dnevnih varijacija izlazne snage tokom jednog mjeseca ........................ 30
Slika 3.6. Dijagram mjesene proizvodnje energije u vjetroelektranama ................................ 32
Slika 3.7. Dijagram proizvodnje energije u procentima godinjeg prosjeka proizvodnje ....... 32
Slika 3.8. Dijagram varijabilnosti proizvodnje vjetroelektrane VE u Zapadnoj Danskoj........ 33
Slika 3.9. Raspodjele step promjena kod zdruenih vjetroelektrana ........................................ 35
Slika 3.10. Frekvencija relativne promjene snage u intervalima od , 1 i 4 sata .................... 35
Slika 3.11. Relativne promjene snage u intervalu od 1 sata ..................................................... 36
Slika 3.12. Korelacija varijacija proizvodnje VE za razliite vremenske intervale ................ 38
Slika 3.13. Pregled promjene izlazne snage za jednu vjetroturbinu, grupu VE i sve VE u
Njemakoj ................................................................................................................................ 38
Slika 3.14. Dijagram smanjenja varijacija u proizvodnji vjetroelektrana ................................ 39
Slika 3.15. Dijagram smanjenja greke predvianja proizvodnju vjetroelektrana ................... 40
Slika 3.16. Dijagram poveanja greke predvianja ................................................................ 42
Slika 3.17. Vrijednosti NRMSE greke predvianja proizvodnje VE u Njemakoj ............... 42
Slika 3.18. Dijagram vjerovatnoe raspodjele gustoe greaka predvianja i Gauss-ove
raspodjele ................................................................................................................................. 43
Slika 4.1. Primjer izvedbe i pozicioniranja vjetroturbina......................................................... 44
Slika 4.2. Reakcija snage na nad-frekventna stanja vjetroelektrana ....................................... 45
Slika 4.3. Tipovi regulacije aktivne izlazne snage .................................................................. 47
Slika 4.4. Regulacija izlazne snage VE Horns Rev, Danska ................................................... 47
Slika 5.1. Uticaji vjetroelektrana na elektroenergetski sistem ................................................ 48
Slika 5.2. Dijagram fault ride through -zahtjeva ..................................................................... 53
Popis tabela
Tabela 1. Beaufotova tabela jaine vjetra ................................................................................ 11
Tabela 2. Parametri za proraun brzine vjetra prema EWA u................................................ 16
Tabela 3. Usporedba gustoe snage i sati rada na punoj snazi TE i VE .................................. 20
Tabela 4. Statistiki pregled jednominutnih promjena proizvodnje VE .................................. 24
Tabela 5. Statistiki pregled iznosa jednominutnih promjena proizvodnje 7 zdruenih VE ... 25
Tabela 6. Statistiki pregled jednosatnih promjena proizvodnje VE ....................................... 27
Tabela 7. Statistiki pregled jednosatnih promjena proizvodnje 7 zdruenih VE ................... 28
Tabela 8. Step promjene prosjene amplitude i standardnih odstupanja vrijednosti izlazne
snage VE .................................................................................................................................. 34
Tabela 9. Vrijednosti NRMSE greke za razliite kontrolirane zone ...................................... 41
Tabela 10. Podruja velikog nivoa penetracije vjetroelektrana ............................................... 57
Popis skraenica

AGC- Automatic Generation Control

FACTS- Flexible AC Transmission System ( Fleksibilni AC prenosni sistem)

FRT- Fault Ride Through (Prolazak kroz stanje kvara)

LOEE- Loss of Energy Expectation (Oekivanja gubitka energije)

LOLE- Loss of Load Expectation (Oekivanja pada optereenja)

LOLP- Loss of Load Probability (Vjerovatnoa pada opreteenja)

MAE- Mean Absolute Error (Srednja vrijednost apsolutne greke predvianja)

RMSE- Root Mean Square Error (Korijen srednje kvadratne greke predvianja)

SCADA- Supervision Control And Data Acquisition (Sistem za nadzor, mjerenje i

upravljanje)

SVA- Static VAr Compresor (Statiki VAr kompresor)

TE- termoelektrana

TSO- Transmission System Operator (Operater prenosnog sistema)

VE- vjetroelektrana
1. UVOD

Vjetar kao obnovljivi izvor energije postaje jednim od glavnih energetskih resursa
dananjice. S obzirom na ekolou prihvatljivost njegove proizvodnje, sve je vei broj
pristalica ovakvog naina proizvodnje. Poveava se broj investicija i projekata za razvoj i
izgradnju vjetroelektrana. Sve su vei napori velikog broja organizacija u potiskivanju
konvencionalnih naina proizvodnje elektrine energije, koji pored zagaivanja ivotne
sredine nepovratno troe svjetske rezerve fosilnih goriva.

Prolo je vrijeme sigurne opskrbe energijom. Dani jeftine i dovljno raspoloive

energije su dio prolosti. Ovo stoljee e biti ispunjeno borbom svjetskih ekonomskih blokova
za preostale raspoloive energetske resurse te e dolaziti do povremenih nestaica energije
ija e cijena rasti. [1]

Varijabilnost i nesigurnost su dva osnovna pojma koja se vezuju za proizvodnju

baziranu na energiji vjetra. Kako se varijabilnost proizvodnje ne bi odrazila na rad sistema
uvodi se veliki broj mjera i modifikacija u sistemu. Zahvaljujui tim modifikacijama
omoguuje se pouzdano napajanje potroaa. Stoga, svi elementi elektroenergetskog sistema
kao to su proizvodni sektor, prenos, distribucija pa i sama mrena pravila trpe promjene koje
su detaljno predstavljene u ovom radu.

8
2. Karakteristike energije vjetra

U polju savremene energetike obnovljivi izvori zauzimaju sve znaajnije mjesto.

Pored sve ee koritenih hidro potencijala, te energije sunca, vjetar predstavlja izvor
energije ija primjena raste iz godine u godinu. Tome svjedoi sve vei broj instaliranih
vjetroelektrana. Energija vjetra je u posljednih 10 godina prela u najbre rastuu granu
industrije na svijetu. Ona je postala jedan od izvora energije na koji svaka ozbiljna
elektroenergetska mrea mora raunati u svom sistemu. Kako koliina energije dobijene od
vjetra raste, instalirana snaga vjetroelektrana poprima vrijednosti iz raspona od 50 MW do
nekoliko stotina MW.

2.1. Nain nastanka vjetra

Energija vjetra je u sutini transformirani oblik suneve energije. Snaga Sunevog

zraenja koju Zemlja kontinuirano prima iznosi 1.74 1017 W. Samo mali dio te snage pretvori
se u snagu vjetra. [2]

Razliiti dijelovi Zemljine povrine se i razliito zagrijavaju, tj. imaju razliite

temperature. Tako polovi dobivaju manje energije od ekvatora. Upravo ta razlika u
temperaturama izaziva strujanje zranih masa, koje predstavljaju vjetar. Vjetrovi se dijele na
one koji su dio svjetskog sistema vjetrova i lokalne vjetrove. Najvei sistemi vjetrova poinju
na ekvatoru, gdje je Suneva toplina najjaa. Tu se topli zrak die na veliku visinu i iri se
prema Sjevernom i Junom polu. Kad pree treinu svoga puta prema polu, taj se zrak poinje
hladiti i ponovo padati na Zemlju. Jedan njegov dio se vraa na ekvator, gdje se ponovo
zagrijava, a drugi dio nastavlja put ka jednom ili drugom polu.

9
 2.2. Brzina i smjer vjetra

Brzina vjetra i smjer kretanja zranih masa je relativno promjenljiva, na to utie

veliki broj faktora. Uea pojedinih smjerova i prosjenih ili maksimalnih brzina vjetra u tim
smjerovima prikazuje tzv. rua vjetrova s naznaenim stranama svijeta prema slici.

Slika 2.1. Rua vjetrova [2]

Rua vjetrova moe se definisati kao razdioba pojave vjetra odreene brzine u odreenom
smjeru nastala mjerenjem i/ili korelacijom na odreenoj mikrolokaciji.

Prilikom planiranja i odreivanja lokacija na kojima e se postavljati vjetroagregati

najvie panje se prirodno i poklanja samoj jaini, odnosno brzini vjetra koju data lokacija
ima u odreenom vremenskom periodu. Mjerenje jaine vjetra i brzine strujanja zraka vri se
anemometrom. Anemometar je mjerni instrument ija je glavna uloga mjerenje nekoliko ili
svih komponenata vektora brzine vjetra. Postoje razliite vrste ovog mjernog instrumenta kao
to su anemomaetar sa lopaticama, koji se najee i primjenjuje, ultrazvuni anemometar,
laser doppler anemometar, anemometar sa ugrijanom icom, te Pitotov anemometar koji slui
prije svega za mjerenje velikih brzina vjetra. U upotrebi su klasine mjerne jedinice za
izraavanje brzine: metri u sekundi ili kilometri na sat, a pored njih brzina vjetra se jo
izraava i u vorovima, te u specijaliziranim jedinicama beaufort. Brzina vjetra se
tradicionalno iskazuje Beaufortovom tabelom koja sadri karakteristike pojedinih brzina
vjetra, kao i odnose izmeu navedenih mjernih jedinica za izraavanje brzine.

10
Tabela 1. Beaufortova tabela jaine vjetra [3]

Beaufortova Opis Brzina vjetra

oznaka, Bf Vjetra Djelovanje (na visini 10 m iznad tla)
m/s km/h v
0 Tiina Dim se die ravno u visinu, zastave i
lie se ne pomijeraju 0.0- 0.4 0.0- 1.4 0.0- 0.9

1 Lahor ovjek ne osjea, ali dim se vie ne

die jednako 0.4- 1.8 1.4- 6.5 0.9- 3.5

2 Povjetarac Osjea se na licu, lie poinje treperiti

i vrtulja se pokree 1.8- 3.6 6.5- 13 3.5- 7

3 Slab vjetar Lie se neprestano njie i uti, lagana

zastava se njie 3.6- 5.8 13- 20.9 7-11

4 Umjereni Podizanje praine sa tla, suhog lia,

Vjetar njiu se manje grane 5.8- 8.5 20.9- 30.6 11- 17

5 Umjereno Njiu se vee lisnate grane, a i mala

jaki vjetar stabla, ljudima je neugodno, stvaraju se 8.5- 11 30.6- 39.6 17- 22
mali valovi
6 Jaki vjetar Zuji na predmetima, ice zvide, njiu
se velike grane, teko je nositi kiobran 11- 14 39.6- 50.4 22- 28
7 estoki Neprestano se njie drvee, valovi se
vjetar pjene, oteano je hodanje 14- 17 50.4- 61.2 28- 34

8 Olujni Njiu se debela drvea, lome se velike

vjetar grane, onemogueno je hodanje 17-21 61.2- 75.6 34-41
9 Jaki olujni Pomjeraju se manji predmeti, pomiu se
vjetar crjepovi, nastaju tete na kuama 21- 25 75.6- 90 41- 48
10 Orkanski Obara se i upa drvee sa korijenjem,
vjetar nastaju vee tete na zgradama 25- 29 90-104.4 48-56
11 Jaki Velike tete na veem podruju, razorno
orkanski djelovanje 29- 34 104.4-122.4 56- 65
vjetar
12 Orkan Teko pustoenje cijelog podruja
43 154.8 65

Vae odnosi: 1 m/s = 3,6 km/h = 1,944 v (vor).

11
 2.2.1. Odnos brzine i snage vjetra

Osnovni oblik Bernulijeve jednaine koja opisuje ouvanje energije estice fluida
odreene mase je:
2 (1)
+ + =
2 2
gdje su:

+ - potencijalna energija, a
2

2
- kinetika energija.
2

S obzirom da se kod male mase zraka potencijalna energija moe zanemariti, u prethodnoj
jednaini ostaje samo izraz za kinetiku energiju pri strujanju vjetra, odnosno:
2 (2)
=
2
Masa zraka m koja pri brzini v i gustoi nailazi na povrinu S data je jednainom:

= (3)
Uvrtavanjem jednaine (3) u jednainu za kinetiku energiju (2) fluida dobija se konani
izraz za snagu vjetra koji ima oblik:
1 (4)
= 3
2

gdje su: P- snaga vjetra u W,

- gustoa vjetra u kg/m3
S- povrina lopatice turbine u m2
v- brzina strujanja vjetra u m/s

Na osnovu posljednje jednaine oigledno je da je porast snage odreen treom potencijom

brzine vjetra i poveanjem povrine lopatice turbine. Pored toga, na promjenu snage mogu
znaajno uticati promjena temperature zraka usljed promjene njegove gustoe. Kako je ta
promjena malog iznosa ona se moe zanemariti.

12
Snaga vjetra nekog podruja za odreeni period godine ne moe se odrediti bez prethodnog
mjerenja brzine vjetra. Na slici 2.2. prikazan je porast snage vjetra sa porastom brzine vjetra.
Vjetroagregati razliitih proizviaa imaju razliiti odnos izmeu snage agregata i brzine
vjetra. To je predstavljeno na dijagramu sa slike 2.3.

Slika 2.2. Dijagram porasta snage vjetra sa porastom brzine vjetra [2]

Slika 2.3. Krivulje snage vjetroagregata razliitih proizvoaa [4]

13
 2.3. Uticaj hrapavosti terena na jainu vjetra

Na jainu vjetra uz odnos pritisaka u atmosferi utie i konfiguracija terena preko kojeg
vjetar prelazi. Konfiguraciju terena odreuje prisustvo prirodnih i umjetnih prepreka i
obraslost terena. To se uslovno moe shvatiti kao postojanje trenja s podlogom, usljed ega
dolazi do gubitka kinetike energije koju vjetar ima. Na samoj taki dodira zranih masa i tla
brzina je jednaka nuli zbog prisutnosti velikih sila trenja. Kako raste udaljenost od tla
smanjuje se uticaj tla na vjetar, tako da na visinama od oko 2 kilometra tlo uope nema uticaja
na kretanje vjetra. Hrapavost povrine iznad koje se odvija strujanje zranih masa ima veliki
uticaj na brzinu njihovog kretanja. Sa porastom hrapavosti raste i otpor koji smanjuje brzinu
kretanja vjetra. U povrine iznad kojih se vjetar kree nesmetano i velikom brzinom spadaju:
ceste, betonske povrine i vodene povrine- koje predstavljaju podruja s najmanjom
hrapavosti. U povrine velike hrapavosti spadaju: ume, veliki gradovi, te travnate povrine
prekrivene grmljem koje znaajno usporavaju vjetar. Na osnovu meteorolokih mjerenja na
standardnim visinama od 10 metara iznad tla i s pripadnim faktorima hrapavosti mogue je
izraunati brzinu vjetra na potrebnoj visini od tla, npr. na visini stupa turbine.

Brzina vjetra, odnosno promjena profila brzine vjetra po vertikali, moe se odrediti
preko eksponencijalnog ili logaritamskog zakona. Ovi zakoni pojednostavljuju raspodjelu
brzine vjetra s visinom i primjenjivi su za homogeni teren koji karakterie konstantna
stabilnost atmosfere i trenja uz zanemarenje topografije terena.

Eksponencijalna funkcija koja definira vertikalni gradijent brzine vjetra ima oblik:

(5)
=( )
vr
gdje su:
v- brzina vjetra na visini koja se trai
h- visina koja se trai
vr- brzina vjetra na referentnoj visini
hr- referentna visina mjerenja
ho- visina iznad sloja trenja
- koeficijent hrapavosti povrine (od 0.1 do 0.32).

14
Logaritamska funkcija koja definira vertikalni gradijent brzine vjetra ima oblik:

ln( ) (6)
=
ln( )

Preko navedenih jednaina raunaju se brzine vjetra na veim visinama na osnovu mjerenja
brzine vr na visini hr koja se obino mjeri 10 m iznad tla. Na slici 2.4. prikazan je odnos
izmeu brzine vjetra i visine na kojoj se ona mjeri. Na visini h1 vjetar ima brzinu v1. Sa
poveanjem visine na h2 (h2 > h1) vjetar ima i veu brzinu v2 (v2 > v1).

Slika 2.4. Promjena brzine vjetra sa visinom [2]

Dakle prilikom prorauna brzine vjetra veliki je broj parametara koji se moraju uzeti u
obzir kako bi prorauni bili to precizniji. U grupu parametara koji na razliite naine
doprinose promjeni brzine vjetra spadaju visina hrapavosti, odnosno visina objekata koji utiu
na hrapavost terena i koeficijent hrapavosti povrine koji poprima vrijednosti iz intervala od
0.01 do 0.3. [5] U tabeli 2. date su vrijednosti navedenih parametara, prema EWA u
(European Wind Atlas), koje su specifine za odreene terene.

15
Tabela 2. Parametri za proraun brzine vjetra prema EWA u [5]

Opis povrine Skupina Visina hrapavosti Eksponent

hrapavosti zo, m
Vodene plohe
0 0.0002 0.01
Potpuno otvorene plohe s glatkom povrinom, npr.
avionska pista, pokoena trava 0.5 0.0024 -
Otvorena poljoprivredna zemljita bez ograde i ivica,
jako udaljene zgrade 1 0.03 0.12
Poljoprivredna zemljita s pojedinim zgradama i
8 m visokim drvoredima udaljenim oko 1250 m 1.5 0.055 -
Poljoprivredna zemljita s pojedinim zgradama i
8 m visokim drvoredima udaljenim oko 500 m 2 0.1 0.16
Poljoprivredna zemljita s puno zgrada, drvea i grmlja
ili 8 m visokim drvoredima udaljenim oko 250 m 2.5 0.05 -
Sela, manji gradovi, poljoprivredna zemljita s puno
zgrada ili drvoredima, umom i vrlo neravnim i grubim 3 0.4 0.28
terenom
Vei gradovi s visokim zgradama
3.5 0.8 -
Vrlo veliki gradovi s visokim zgradama i neboderima
4 1.6 -

2.4. Metode za predvianje potencijalne snage vjetra

Da bi se ostvarila tana i pouzdana predvianja o raspoloivoj snazi vjetra odreenog

podruja, mora se imati dovoljna koliina mjerenih podataka brzine vjetra. Ti mjereni podaci
obrauju se preko direktnih ili statistikih metoda. Direktne metode su uglavnom bazirana na
direktnoj upotrebi podataka, dok statistike metode odrauju raspodjelu vjerovatnoe brzine
vjetra za neki vremenski period. Funkcija gustoe vjerovatnoe oekivanih brzina za neko
podruje od velikog je znaaja pri analizi podataka koji se odnose na proizvodnju baziranu na
energiji vjetra. Takvi podaci su: podaci o predvianju brzine vjetra u budunosti, ekonomske
analize, te podaci o isplativosti investicije u vjetroelektranu.

Weibullova raspodjela predstavlja jednu od osnovnih raspodjela koje se koriste za

predstavljanje mjerenih podataka brzine vjetra nekom matematikom funkcijom. S obzirom
na svoju dvoparametarsku raspodjelu nala je veu primjenu od jednoparametarskih koje su
jednostavnije i nisu pogodne za analizu lokacija sloenijeg izgleda. Primjer Weibillove
raspodjele dat je na slici 2.5.

16
 Ova raspodjela zdruuje funkciju gustoe raspodjele vjerovatnoe (7) i kumulativnu
funkciju raspodjele (9). Funkcija predstavljena izrazom (7) oznaava vjerovatnou da je
brzina vjetra upravo jednaka brzini v. Funkcija predstavljena izrazom (8) za sluajnu varijablu
brzine vjetra daje vjerovatnou da je brzina vjetra manja ili jednaka brzini v.

1 () (7)
() = {( ) ( ) , 0
0, < 0

gdje su:
f(v) - funkcija gustoe vjerovatnoe pojavljivanja brzine vjetra,
c - faktor skale (m/s),
k - faktor oblika (bezdimenziona veliina).

(8)
() = ()
0

Nakon uvrtavanja jednaine (7) u jednainu (8) dobije se izraz:

(9)
() = 1 ( )

17
 Slika 2.5. Histogram brzine vjetra i pripadajua funkcija gustoe Weibull- ove raspodjele [6]

Ukoliko je potrebno odrediti vjerovatnou za koju je brzina vjetra iznad neke zadane
vrijednosti brzine v1, bilo da je ona povoljna ili ne, ona se moe odrediti iz funkcije gustoe
raspodjele vjerovatnoe predstavljene izrazom (10). Najee se smatra da su srednje
vrijednosti brzine manje od 5 m/s neprihvatljive za izgradnju vjetroelektrane, dok su lokacije
sa srednjom brzion vjetra od 8 m/s i vie pogodne za planiranje i izgradnju vjetroelektrana.

(10)
( 1 )
( 1 ) = () =
1

18
 2.5. Prednosti i nedostaci energije vjetra u odnosu na konvencionalne izvore energije

Proizvodnja elektrine energije bazirana na primjeni fosilnih goriva rezultira velikim

zagaivanjem ivotne sredine i velikom potronjom prirodnih resursa kao to su ugalj i plin.
Zagaivanje ivotne sredine proizvodnjom elektrine energije u termoelektranama ogleda se u
energetski neefikasnom sagorijevanju uglja praenim emisijom tetnih tvari u okolinu kao to
su sumporni i azotni oksidi, te estice praine. Zagaenju ivotne sredine dodatno doprinosi
iskopavanje, obrada energenta i deponovanje ostataka proizvodnje. Zbog toga je prljava
energija naziv koji postaje sve popularniji za energiju dobivenu iz elektrana na fosilna goriva.
S ovog aspekta energija dobivena iz vjetra predstavlja potpuno ekoloki istu energiju, jer
proizvodni procesi vjetroelektrana podrazumijevaju 0% emisije tetnih plinova u okolinu i 0%
potronje izvora energije koji se ne obnavljaju. Vjetroelektrane ne stvaraju znaajniji otpad
niti su radioaktivne, to ih ini potpuno bezbijednim postrojenjima za razliku od nuklearnih
elektrana. Nuklearne elektrane pored sofisticirane tehnologije podrazumijevaju i procese koji
usljed vee tehnike greke mogu dovesti do katastrofa velikih razmjera. Proizvodnjom
elektrine energije iz energije vjetra lake je i tehniki upravljati s obzirom da vjetar
predstavlja energetski potencijal koji je dostupan trenutno i kao primarna energija korsti se
direktno. Vjetroelektrane rade bez sloenih tehnolokih procesa koji zahtjevaju stroge
kontrole i sisteme praenja kakvi postoje u nuklearnim elektranama i termoelektranama.

S druge strane vjetar kao obnovljivi izvor energije sa sobom nosi problem male
gustoe snage. Gustoa snage predstavlja odnos instalirane snage (MW) ili proizvedene
energije (GWh) i povrine podruja koju elektrana zauzima (m2). Kako su navedene veliine
obrnuto proporcionalne gustoa snage je vea to je instalirana snaga, odnosno proizvedena
energija vea, a povrina koju zauzima elektrana manja. Pored navedenog, vjetar kao
prirodna pojava je dosta varijabilan kroz razliita podruja i za razliite vremenske trenutke,
kako po brzini tako i po prisutnosti uope, te je i sama varijabilnost proizvodnje energije iz
vjetra u potpunosti odreena ovim njegovim karakteristikama.
Zbog prirodne promjenljivosti intenziteta vjetra, vjetroelektrane openito rade manji
broj sati pri maksimalnoj snazi. Dok termoelektrane mogu raditi 7 000- 7 500 sati godinje na
instaliranoj snazi, vjetroelektrane prosjeno rade 2 000- 3 000 sati godinje, od 8 760 sati
koliko godina ima. Ovi podaci ne odnose se na ukupano vrijeme rada vjetroelektrane, jer ona
radi vie sati u godini, ali samo dvije do tri hiljade sati pri maksimalnoj instaliranoj snazi. [7]

19
Tabela 3. sadri komparaciju gustoe snage i sati rada pri maksimalnoj snazi Termoelektrane
Plomin i Vjetroelektrane Trtar-Krtolin kod ibenika, Hrvatska. Gustoa snage izraena je na
dva naina: uzimajui u obzir cijelu povrinu koju vjetroelektrana zauzima i uzimajui u obzir
samo povrinu koju zauzimaju temelji vjetroturbina.

Tabela 3. Usporedba gustoe snage i sati rada na punoj snazi TE i VE [7]

TE Plomin VE Trtat- Krtolin

Instalirana snaga 330 MW 11,2 MW
Godinja proizvodnja
2 000 GWh ~ 30 GWh (procjena)
energije

Broj sati rada na instaliranoj

6 060 h ~ 2700 h (procjena)
(punoj) snazi
28 000 m2 (cijeli zahvat) ;
Povrina lokacije 320 000 m2
1694 m2 (temelji)*
0,4 (cijeli zahvat) ;
MW/m2 zauzete povrine
1, 03
(*1000)
6,6 (temelji)*
1,07 (cijeli zahvat) ;
GWh/m2 zauzete povrine
6, 25
(*1000)
17,7 (temelji)*

Konvencionalni energenti kao to je ugalj za tremoelektrane ili voda za akulumacijske

hidroelektrane su dosta pouzdaniji izvor energije od vjetra. U svakom trenutku postoje podaci
o njihovoj raspoloivosti na osnovu kojih se proizvodnja moe planirati. Oni se mogu
nabavljati, akumulirati i dozirati na eljeni nain to nije sluaj sa vjetrom. Bez obzira na to
nastojanja za primjenom obnovljivih izvora se vie poveavaju, jer je raspoloivost fosilnih
goriva znatno smanjena. Posebnu panja posvjeuje se programima koji vre predvianja
proizvodnje iz vjetroelektrana. Ta predvianja temelje na naprednim matematikim i
meteorolokim modelima.

20
 Do poetka primjene obnovljivih izvora varijabilnosti u elektroenergetskim sistemima
vezivale su se iskljuivo za potronju elektrine energije. Kako operatori svih sistema u
svijetu imaju dovoljno iskustva u vezi sa potronjom, te raspolau pouzdanim i detaljnim
dijagramima optereenja, varijabilnost je prestala biti principijelno vezana za potronju. U
savremenim elektroenergetskim sistemima, koji imaju sve vei postotak integriranih
vjetroelektrana, varijabilnosti se vezuju za sam proces proizvodnje. Takve varijabilnosti
mogue je predvidjeti i procijeniti zahvaljujui savremenim progonostikim modelima koji se
iz dana u dan sve vie usavravaju.

Slika 2.6. Dijagram izbjegnute emisije CO2 primjenom obnovljivih izvora energije [8]

21
3. Varijabilnost i predvianja proizvodnje bazirane na energiji vjetra

Vjetroelektrane svojim implementiranjem unose vie varijabilnosti i nesigurnosti u

elektroenergetski sistem, to utie na pouzdanost i efikasnost samog elektroenergetskog
sistema. Ovi uticaju mogu biti pozitivni i negativni. Veliki broj vjetroelektrana obino
pretvaraju ak i pozitivne uticaje u negativne na odreenim nivoima penetracije u sistem s
obzirom na trokove integracije. U ovom poglavlju predstavljene su varijabilnosti i
nepouzdanosti energije vjetra, te mogui uticaji vjetroelektrana na elektroenergetski sistem.

3.1. Varijabilnost proizvodnje bazirane na energiji vjetra

U prouavanju stanja elektroenergetskog sistema, koji ima prikljuene vjetroelektrane

ili koji planira izgradnju vjetroelektrana, veoma je vano uzeti u obzir varijabilnost energije
vjetra na pravi nain. Varijabilnost e se donekle ispeglati ako postoji prostorno rairena
vjetroenergija, dok se dio varijabilnosti moe prognozirati i na pravi nan pretpostaviti. Zbog
prostorne varijacije vjetra od jedne do druge vjetroturbine u jednoj vjetroelektrani, te zbog
veeg stepena varijacije od jedne do druge vjetroelektrane, iznenadni gubitak ukupne snage
vjetroelektrane usljed nestaka vjetra praktino nije mogui niti oekivani sluaj. Iznenadni
gubitak velike snage vjetra uslijed pada napona u mrei moe se sprijeiti postavljanjem
uslova da vjetroturbine zadovoljavaju zahtjeve operatera sistema u pogledu prolaska kroz
stanje kvara na mrei (grid fault- ride- through).
Jedna je od vodeih problematika pri planiranju modifikacija i proirenja
elektroenergetskih sistema je varijabilnost vjetra. Varijabilnost vjetra se openito smanjuje
kako se ima vie vjetroturbina, ili samih vjetroelektrana rasporeenih na irem podruju.
Koritenjem ireg podruja takoe se smanjuje i broj sati sa nultim izlaznim naponom. Jedna
vjetroelektrana moe imati nulti izlazni napon tokom 1 000 sati u godini, ali izlazni napon
zdruenih vjetroelektrana na velikom prostoru je uvijek iznad 0. Takoe se veliina
varijabilnosti smanjuje kako se vremenska skala smanjuje. Varijabilnost vjetra u vremenskom
intervalu od nekoliko sekundi ili minuta uglavnom je mala, dok je varijabilnost u
vremenskom intervalu od nekoliko sati znatno velike vrijednosti. Predvianje proizvodnje
vjetroelektrane je krucijalno za vremenske intervale od nekoliko sati do jednog dana-
unaprijed.

22
 3.1.1. Vremenski intervali varijabilnosti vjetra

Karakteristike varijabilnosti vjetra prate se kroz nekoliko vremenskih intervala pri

palaniranju i radu elektroenergetskog sistema. Takvi intervali su od kratkih jednominutnih do
dugih sezonskih i godinjih vremenskih intervala. Jedan od glavnih problema kod integracije
vjetroelektrana velike snage jeste slaba upuenost operatera sistema o veliini izlazne snage i
frekvencije vjetroelektrana i uticaju tih veliina na elektroenergetski sistem. U ovom dijelu
poglavlja dati su uticaji varijabilnosti na ostvarivanje integracije vjetroelektrane. Prezentirani
podaci oslanjaju se na rad NREL-a (National Renewable Energy Laboratory) i uzeti su iz
preko 35 vjetroelektrana irom SAD-a.

Varijabilnost u jedno- minutnom vremenskom intervalu

Promjene izlazne snage vjetroelektrane u vremenu od jedne sekunde tee veoma

malim vrijednostima (< 0.1 % instalirane snage) i ne postoji povezanost tih promjena izmeu
razliitih vjetroelektrana, pa ak i razliitih turbina jedne vjetroelektrane. Prvi vremenski
interval koji ima znaaja pri integraciji vjetroelektrana jeste vremenski interval 1- minute.
Ove vremenske rezolucije mogu uticati na zahtjeve koji se imaju pri radu sistema. Dijagram
na slici 3.1. pokazuje raspodjelu 1- minutnih step promjena praenih tokom jednog mjeseca za
vjetroelektranu snage 103. 5 MW, smjetenu u Minesoti, SAD-u. Kod ove VE 90% promjena
je bilo unutar 1% instalirane snage. Prikazane stope promjene izraunate su dijeljenjem
amplitude promjene tokom rampe po njenom trajanju. Kao posljedica ima se manje rampi
nego step promjena i njihove amplitude su manje. Ovaj tip 1- minutnih varijabilnosti je
tipian za pojedninane vjetroelektrane.
Tabela 4. Pokazuje statistiki pregled iznosa jednominutnih promjena u istoj
vjetroelektrani predstavljenoj na dijagramu sa slike 3.1., ali tokom 12 mjesci rada. Iako je
stanje od mjeseca do mjeseca drugaije, amplituda promjena ostaje ista tokom jedne godine.
Ostvarene jednominutne promjene proizvodnje pri zdruivanju 7 vjetroelektrana ukupnog
kapaciteta 790 MW, lociranih u Texas-u, Iowa- i i Minnesota- i, SAD predstavljene su u
Tabeli 5. Oigledno je da je prosjena amplituda promjene, izraena u procentima ukupnog
kapaciteta, za polovinu manja od one koja se ima kada se posmatra pojedinana
vjetroelektrana snage 103. 5 MW.

23
 Slika 3.1. Raspodjela 1- minutnih varijacija i stope promjene. [9]

Tabela 4. Statistiki pregled jednominutnih promjena proizvodnje vjetroelektrane [9]

SW Minn. Prosjena Prosjena vr. Standardna Max (+) Max (-)

vr. (kW) (% kapaciteta) odstupanja (kW) (MW) (MW)
Juli, 2001. 399 0.4 % 565 16. 9 7. 9

August 384 0.4 % 541 22. 7 19. 4

Septembar 384 0.4 % 509 7. 9 5. 5

Oktobar 549 0.5 % 672 7. 8 6. 5

Novembar 434 0.4 % 530 14. 6 12. 0

Decembar 464 0.5 % 518 12. 2 8. 2

Januar 475 0.5 % 535 5. 6 4. 8

Februar 491 0.5 % 591 17. 4 21. 4

Mart 449 0.4 % 582 6. 6 20. 0

April 564 0.5 % 856 14. 7 27. 6

Maj 554 0.5 % 819 18. 0 28. 5

Juni 631 0.6 % 937 16. 3 21. 7

12- mjeseci 481 0.5 % 657 22. 7 28. 5

24
Tabela 5. Statistiki pregled iznosa jednominutnih promjena proizvodnje 7 zdruenih VE [9]

Zdruene vjetroelektrane (790 MW), SAD

Prosjena Prosjena vr. Standardna Max (+) Max (-)
vr. (kW) (% kapaciteta) odstupanja (kW) (MW) (MW)
Juli, 2003. 1 164 0.2 % 1 198 16. 9 45. 9

August 1 516 0.3 % 2 134 75. 7 90. 5

Septembar 1 614 0.3 % 1 833 45. 1 79. 5

Oktobar 1 897 0.3 % 2 208 62. 8 96. 7

Novembar 1 652 0.3 % 1 811 47. 0 32. 8

Decembar 1 780 0.3 % 1 994 30. 5 43. 7

Januar 1 614 0.2 % 1 607 80. 2 32. 0

Februar 1 391 0.3 % 1 507 34. 5 38. 9

Mart 1 481 0.2 % 1 581 31. 2 33. 3

April 1 194 0.3 % 1 338 37. 2 37. 7

Maj 1 434 0.3 % 1 828 76. 9 90. 1

Juni 1 397 0.2 % 1 779 43. 5 85. 7

12- mjeseci 1 508 0.3 % 1 767 80. 2 96. 7

Varijabilnost u vremenskom intervalu od 1- sata

Varijabilnost energije vjetra praena u vremenskom intervalu od jednog sata je i

najzanaajnija kada je u pitanju integracija vjetroelektrana u sistem i to iz dva razloga:
- znaajne promjene snage vjetra mogu se desiti tokom jednog sata
- mnogi elektroenergetski sistemi imaju isplanirani rad za vremenski interval od
jednog sata, odnosno sistem radi spram resursa predvienih planom proizvodnje za
sat- unaprijed.
Primjer jednostatnih promjena proizvodnje prosjene snage u vjetroelektrani u Minesoti,
SAD predstavljen je na dijagramu sa slike 3.2. Ovaj dijagram pokazuje da se dominantnost
jednosatnih promjena nalazi u okviru 30 % instaliranog kapaciteta. Ona je veoma znaajna
zato to operateru sistema daje okvirne vrijednosti varijacija snage vjetra koje treba da
oekuje. Operateri sistema su odgovorni za ouvanje pouzdanosti sistema. Na pouzdanost

25
sistema najvie utiu jednosatne promjene. Statistiki pregled jednosatnih promjena u
vjetroelektrani predstavljen je u Tabeli 6. Po izvjetajima za period od 12 mjeseci jednosatne
promjene su bile 6.5 % instaliranog kapaciteta sa standardnim odsupanjima iste veliine. Ovo
je jednako prilblino trostrukoj vrijednosti prosjenih podataka desetominutnih promjena.
Jednosatne promjene variraju od 30 % do 80 % u toku jednog mjeseca. Jedan takav statistiki
pregled dat je u Tabeli 7. za sedam zdruenih vjetroelektrana predstavljenih u dijelu
Varijabilnost u jednominutnom vremenskom intervalu. Iz usporedbe sa podacima iz Tabele 6.
za jednu vjetroelektranu, koristan uticaj geografske raznolikosti i samog zdruavanja
vjetroelektrana je oigledan. Jednosatne promjene umanjene su za polovinu, tj. na 3.1 %. Iako
je ukupni kapacitet sedam puta vei nego u prethodnoj tabeli, maksimum jednosatnih
promjena se priblino poveava za samo dvostruku vrijednost. to se tie maksimuma
promjene snage vjetra od sata do sata, veoma je znaajno za operatere sistema da budu u
stanju predvidjeti ove promjene za sat ili vie unaprijed. Znajui kada da oekuje ovako velike
promjene operater sistema je u stanju da ih doeka i smanji njihov uticaj na sistem.

Slika 3.2. Raspodjela jednosatnih promjena u procentima instalirane snage VE [9]

26
Tabela 6. Statistiki pregled jednosatnih promjena proizvodnje VE [9]

SW Minn. Prosjena Prosjena vr. Standardna Max (+) Max (-)

vr. (MW) (% kapaciteta) odstupanja (MW) (MW) (MW)
Juli, 2001. 5. 6 5.4 % 6. 5 31. 8 36. 9
August 5. 8 5.6 % 6. 4 33. 0 47. 5
Septembar 5. 2 5.0 % 6. 1 32. 5 68. 6
Oktobar 7. 1 6.9 % 8. 4 66. 6 45. 3
Novembar 6. 7 6.5 % 7. 8 42. 5 47. 9
Decembar 7. 5 6.9 % 7. 7 49. 2 39. 4
Januar 7. 4 7.2 % 7. 4 40. 7 38. 2
Februar 7. 2 6.9 % 8. 5 81. 6 57. 8
Mart 6. 3 6.1 % 7. 4 59. 4 47. 8
April 6. 9 6.7 % 8. 3 58. 1 48. 3
Maj 7. 3 7.1 % 8. 7 59. 4 73. 9
Juni 7. 2 6.9 % 8. 3 45. 0 48. 8
12- mjeseci 6. 7 6.5 % 7. 7 81. 6 73. 9

27
Tabela 7. Statistiki pregled jednosatnih promjena proizvodnje 7 zdruenih VE [9]

Zdruene vjetroelektrane (790 MW), SAD

Prosjena Prosjena vr. Standardna Max (+) Max (-)
vr. (MW) (% kapaciteta) odstupanja (MW) (MW) (MW)
Juli, 2003. 15. 2 2.7 % 14. 0 79. 3 78. 2

August 17. 6 3.1 % 15. 6 80. 0 90. 5

Septembar 20. 2 3.6 % 17. 8 110. 0 121. 9

Oktobar 19. 8 3.5 % 19. 0 111. 5 113. 0

Novembar 17. 9 3.2 % 16. 4 103. 4 90. 3

Decembar 20. 0 3.6 % 19. 4 125. 1 126. 5

Januar 19. 1 3.4 % 16. 4 106. 5 77. 7

Februar 15. 7 2.8 % 15. 4 141. 7 110. 0

Mart 17. 0 3.0 % 14. 9 79. 3 78. 2

April 16. 3 2.9 % 14. 0 65. 8 84. 8

Maj 16. 4 2.9 % 16. 6 113. 6 82. 0

Juni 18. 3 3.3 % 16. 5 130. 0 93. 3

12- mjeseci 17. 7 3.1 % 16. 5 141. 7 126. 5

28
 Varijabilnosti u dnevnom, sezonskom i godinjem vremenskom intervalu

Kada se radi o dnevnim varijacijama izlazna snaga vjetroelektrana moe ostati prilino
stabilna ili stanje moe da varira od nule do maksimalne snage. Dijagram sa slike 3.3.
pokazuje promjenu izlazne snage u toku 1- minutnog intervala praenu tokom sedmice. Na
dijagramu su predstavljene izlazne snage dviju vjetroelektrana u SAD-u kapaciteta od 103.5
MW i 113.5 MW, meusobno udaljene 200 kilometara. Ovdje je jasno prikazan tip dnevnih
varijacija koje se mogu dogoditi. Tokom treeg dana sedmice (interval od 48- 72 h) izlazna
snaga varira od maksimalne vrijednosti do nule. Tokom petog dana (interval od 96- 120 h)
izlazna snaga ostaje pri velikoj vrijednosti. Ove varijacije su od interesa operaterima sistema
jer ima daju podatke o oekivanim vrijednostima snage. Ono to je najvanije jeste
poznavanje uticaja ovih varijacija na ukupno optereenje mree koje operater mora
predvidjeti.

Slika 3.3. Dijagram promjene izlazne snage u toku 1- minutnog intervala [9]

29
 Na slici 3.4. predstavljeni su dijagrami dnevne raspodjele proizvodnje vjetroelektrane
u Minesoti u SAD-u. Desni dijagram pokazuje dnevni uzorak tokom jesenih mjeseci etiri
uzastopne godine, a lijevi dijagram pokazuje dnevni uzorak tokom ljetnih mjeseci. Ovdje se
vidi kako je proizvodnja tokom veeri znatno manja za sve praene godine. Ovi dnevni uzorci
su specifini po tome to se mijenjaju iz godine u godinu pri prelazu sa razliitih godinjih
doba.

Slika 3.4. Prosjeni dnevni profil promjene izlazne snage vjetroelektrane [9]

Slika 3.5. Dijagram dnevnih varijacija izlazne snage tokom jednog mjeseca [9]

30
 Vano je primijetiti da tokom jednog dana postoje veoma znaajne varijabilnosti.
Dijagram sa slike 3.5. pokazuje prosjene dnevne varijacije izlazne snage u toku mjeseca
januara, 2004., za vjetroelektranu male snage. Podebljanja crna linija koja ide gotovo ravno
preko grafika predstavlja prosjenu dnevnu snagu izraenu u MW- tima. Ovdje nema dnevnog
obrasca velikih promjena jer su vjetrovi uzrokovani jednolikim vremenskim prilikama i nisu
posljedica naglog hlaenja i zagrijavanja. Dnevne krivulje predstavljene u ovom grafiku daju
predstavu o varijacijama koje mogu da se deavaju iz dana u dan za sluaj ove
vjetroelektrane.

Dijagrami na slici 3.6. pokazuju mjesene i sezonske varijacije proizvodnje

vjetroelektrane. Oba dijagrama pokazuju mjesenu proizvodnju energije vjetroelektrana u
jugozapadnoj Minesoti i Teksasu u SAD- u, praenu tokom nekoliko godina. Lijevi dijagram
odnosi se na mjesenu proizvodnju pojedinane vjetroelektrane, a desni na mjesenu
proizvodnju nekoliko zdruenih vjetroelektrana. Ovdje se moe primijetiti da postoji isti
obrazac proizvodnje energije, koji se ponavlja iz mjeseca u mjesec na godinjoj razini.
Ovakav konzistentni sezonski obrazac je veoma est, s tim da se mogu dogoditi i neke
specifinosti koje se mijenjaju od lokacije do lokacije. S obzirom na planiranje i rad sistema,
jednom kad se vjetroelektrana integrira u sistem marginalne vrijednosti snage postaju jednako
vane (primjer pri trajanju vrnog optereenja za sate ili mjesece).

Na osnovu prethodnih dijagrama mogu se takoe utvrditi neke korisne informacije za

varijacija godinje proizvodnje energije. Tako dijagram sa slike 3.4. pokazuje da dnevne
varijacije izlazne snage prate slian obrazac iz godine u godine, ali da iznos proizvedene
snage tokom datog mjeseca moe da varira iz godine u godine. Ova tvrdnja se istie i na
dijagramu sa slike 3.6. gdje su oigledne velike mjesene varijacije izlazne snage kada se
porede posmatrane godine. Dijagram na slici 3.7. sadri sumirane mjesene proizvodnje
energije vjetroelektrana ukupnog kapaciteta 690 MW u blizini McCamey- a, Texas, SAD. Na
taj nain se dobije godinja vrijednost njihovih zdruenih proizvodnji, te izlazna energija kao
procenat etverogodinjih prosjenih rezultata. Poreenjem izlazne energije iz godine u
godinu svake vjetroelektrane, zakljuuje se da ukupna proizvedena energija varira za 10 %
od prosjene. Na ovom dijagramu punom crvenom linijom predstavljana je proizvodnja svih u
grupu zdruenih vjetroelektrana. Varijabilnost grupe je manja od varijabilnosti pojedinano
posmatrane vjetroelektrane.

31
 Slika 3.6. Dijagram mjesene proizvodnje energije u vjetroelektranama [9]

Slika 3.7. Dijagram proizvodnje energije u procentima godinjeg prosjeka proizvodnje [9]

32
 Iako se neki opti zakljuci mogu izvui iz same varijabilnosti praene tokom velikih
vremenskih intervala, treba napomenuti da veliina podruja i nain na koji su vjetroelektrane
rasporeene na tom podruju ima krucijalni znaaj kada je u pitanju varijabilnost vjetra. Pored
toga izgled terena ima znaajan uticaj, to je detaljno predstavljeno u prethodnom poglavlju.
Na otvorenom moru, gdje se grade tzv. offshore vjetroelektrane, raspolae se znatno
pouzdanijim koliinama energije vjetra. U tom pogledu postoji vea varijabilnost kod
vjetroelektrana na kopnu.

Nain na koji varijabilnost vjetra znaajno utie na proizvodnju vjetroelektrana

predstavljen je na dijagramu sa slike 3.8. Posljedice ovih varijabilnosti detaljnije su
objanjene u poglavlju 3.1.1.

Slika 3.8. Dijagram varijabilnosti proizvodnje VE Zapadnoj Danskoj [10]

33
 3.1.2. Opti zakljuci o varijabilnosti velikih razmjera

Veoma brze varijacije distribucijskih vjetroelektrana su male (nivo sekunde-minute).

U Tabeli 8. Predstavljeni su podacima za pojedinane vjetroelektrane gdje standardna
odstupanja varijacija od 1 sekunde iznose samo 0.1% za velike vjetroelektrane. Smanjenje
varijacija predstavljeno je kao funkcija rastueg broja zdruenih vjetroturbina u velikoj VE u
Minesoti, SAD. Poravnjavanje varijacija moe se vidjeti i u 1- minutnim step promjenama
gdje se poveanjem broja turbina sa 14 na 250 smanjuje standardno odstupanje sa 2.1 % na
0.6 % normalnog kapaciteta.

Tabela 8. Step promjene prosjene amplitude i standardnih odstupanja vrijednosti izlazne snage VE [11]

14 turbina 61 turbina 138 turbina 250 + turbina

(kW) (%) (kW) (%) (kW) (%) (kW) (%)

1- sekunda pva 41 0.4 172 0.2 148 0.1 189 0.1

1- sekunda so 56 0.5 203 0.3 203 0.2 257 0.1

1- minuta pva 130 1.2 612 0.8 494 0.5 730 0.3

1- minuta so 225 2.1 1 038 1.3 849 0.8 1 486 0.6

10- minuta pva 329 3.1 1 658 2.1 2 243 2.2 3 713 1.5

10- minuta so 548 5.1 2 750 3.5 3 810 3.7 6 418 2.7

1- sat pva 736 7.0 3 732 4.7 6 582 6.4 12 755 5.3

1- sat so 1 124 10.7 5 932 7.5 10032 9.7 19 213 7.9

pva- prosjena vrijednost amplitude izlazne snage so izlazna snaga pri standardnom odstupanju

34
 Slika 3.9. Raspodjele step promjena kod zdruenih vjetroelektrana [11]

Slika 3.10. Frekvencija relativne promjene snage u intervalima od , 1 i 4 sata [11]

35
 Slika 3.11. Relativne promjene snage u intervalu od 1 sata [11]

Promjene izlazne snage vjetroelektrane praene u odreenom broju sati su uglavnom u

iznosu 5% instalirane snage. Na slici 3.9. predstavljene su raspodjele step promjene za
vremenske intervale od jednog sata, 4 sata i 12 sati kod zdruenih vjetroelektrana u Midwest-
u i Oklahomi, SAD. Primjer vjetroelektrana u Njemakoj pokazuje kako se promjene izlazne
snage vjetroelektrana deavaju unutar vrijednosti 1 % od ukupne instalirane snage. Ove
promjene deavaju se tokom 84 % ukupnog vremena za 15- minutni interval i 70 % ukupnog
vremena za jednosatni interval. Promjena izlazne snage u 15- minutnim, jednosatnim i 4-
satnim vremenskim intervalima predstavljena je na dijagramu sa slike 3.10. Pozitivne
vrijednosti reflektuju se u porastu snage, a negativne u smanjenu snage. Na dijagramu sa slike
3.11. predstavljena je promjena izlazne snage u intervalu od jednog sata za pojedinane
vjetroturbine, za grupu vjetroelektrana i za sve vjetroelektrane smjetene u Njemakoj.

36
 3.1.3. Veliki padovi snage u elektroenergetskim sistemima Evrope i SAD- a

Snaga vjetra moe znaajno varirati u duim vremenskim intervalima, kao to su

intervali od 4 ili 12 sati. Za ove vremenske intervale predvianje proizvodnje moe znaajno
pomoi u odravanju stabilnosti elektroenergetskog sistema. Tokom olujnog nevremena
turbina iz pogona s maksimalnom snagom prelazi u potpuno mirovanje. Pri tome je potrebno
4 do 6 sati da bi olujni frontovi preli preko podrja od nekoliko hiljada kilometara.

Ekstremna stopa promjena zabiljeenih tokom oluja za razliite drave:

1. Tokom olujnog nevremena koje se desilo 08.01.2005. godine u Danskoj zbog iskljuenja
vjetroelektrana dolo je do gubitka snage od 2 000 MW (83% ukupnog kapaciteta ove
drave) za 6 sati, odnosno gubitka snage od 12 MW (0.5% kapaciteta) / min. [11] Dijagram
promjena u sistemu za ovaj sluaj predstavljen je na slici 3.8.

2. Olujno nevrijeme koje se desilo 24. 12. 2004. u Sjevernoj Njemakoj uzrokovalo je gubitak
snage od preko 4 000 MW (58 % ukupnog kapaciteta ove drave) tokom perioda od 10 sati,
usljed iskljuenja vjetroelektrana. Ovo predstavlja ekstremno negativnu stopu promjene
snage od 16 MW/ min (0.2 % kapaciteta). [11] Dijagram promjene izlazne snage jedne
vjetroturbine, grupe vjetroelektrana i svih vjetroturbina u Njemakoj za period od 21.- 31.12.
2004. predstavljen je na slici 3.13.

3. U Portugalu je usljed iskljuenja vjetroelektrane pri nevremenu koje se desilo 01.06.2006.

godine zabiljeen gubitak snage od 700 MW (60 % kapaciteta ove drave) u periodu od 8 sati.
[11]

4. U Texasu u SAD-u zabiljeen je gubitak snage od 1 550 MW za vrijeme od 2 sata sa

stopom promjene od priblino 600 MW/ h , usljed nevremena koje se desilo 24. 02. 2007.
[11]

Za vjetroelektrane na puini stopa promjene moe imati jo dinaminije varijacije.

One se trebaju uzeti u obzir kada je veinski dio instaliranih kapaciteta vjetroelektrane
koncentriran na jednom puinskom podruju. Usljed slabe korelacije proizvodnje energije na
razliitim mjestima, dolazi do potrebe za poravnjavanjem varijacija proizvodnje

37
vjetroelektrana lociranih na veim povrinama. Na slici 3.12. predstavljen je dijagram
varijacija proizvodnje vjetroelektrana u Njemakoj. Varijacije se bre mogu ispeglati to je
manji vremenski interval u kojem se deavaju.

Slika 3.12. Korelacija varijacija proizvodnje vjetroelektrana za razliite vremenske intervale Error! Reference
source not found.

Slika 3.13. Pregled promjene izlazne snage za jednu vjetroturbinu, grupu VE i sve VE u Njemakoj [11]

38
 3.1.4. Efekti poravnjavanja varijacija proizvodnje

Varijabilnost proizvodnje vjetroelektrana i efekti poravnjavanja varijacija pri velikoj

prostornoj rasprostranjenosti vjetroelektrane mogu se odrediti sagledavanjem standardnih
odstupanja izraenih u procentima izlazne snage. Postoje razlike u tome kako se varijacije
poravnjavaju u razliitim regijama. To se moe vidjeti iz dijagrama sa slike 3.14. Dio tih
razlika posljedica je razliitog broja lokacija sa kojih se uzimaju podaci za analizu. Podaci za
SAD i Irsku uzeti sa manje od 20 lokacija na kojima su smjetene vjetroelektrane. Isti sluaj
je i sa podacima za Norveku i vedsku koji su na dijagramu predstavljeni bijelim takama.
Podaci za Dansku i Njemaku predstavljaju dobro rasprostranjenu proizvodnju energije. U
nekim elektroenergetskim sistemima vjetroelektrane ne grade se pojedinano i razdijeljeno,
nego kao koncentrirane velike vjetroelektrane. Na dijagramu sa slike 3.14. vidljivo je i
poravnjavanje varijacija. Punom linijom predstavljen je maksimalni efekat poravnjavanja
varijacija u odnosu na veliinu podruja koju VE zauzimaju.

Slika 3.14. Dijagram smanjenja varijacija u proizvodnji vjetroelektrana [11]

39
 3.2. Predvianja proizvodnje bazirane na energiji vjetra

Kratkorona predvianja proizvodnje vjetroelektrana su noviji pojam u

elektroenergetskim sistemima u usporedbi sa predvianjima optereenja. Iako predstavljaju
novu metodu u upravljanju i planiranju sistemima, predvianje proizvodnje vjetroelektrana
postupak je znatno manje preciznosti nego to je predvianje optereenja. Dosadanja
iskustva pokazuju da se cjelokupni oblik proizvodnje ipak moe predvidjeti u veini
sluajeva. Vjetar, kao promjenljiva prirodna pojava, ima razliite promjene i odstupanja kako
u samoj koliini vjetra zastupljenoj na odreenom podruju, tako i u vremenu u kojem se on
pojavljuje. Za rad elektroenergetskog sistema nesigurnost predvianja jednako je vana kao i
nivo preciznosti. Kombiniranjem predvianja za vea podruja ostvaruje se poveanje nivoa
preciznosti. Na dijagramu sa slike 3.15. vidljivo je smanjenje greke predvianja proizvodnje
za zdruene vjetroelektrane usljed poravnjavanja varijacija. Vrijednost smanjenja greke
odreena je kao omjer RMSE (Root Mean Square Error) regionalnih predvianja i RMSE
predvianja za pojedinana podruja. Rezultati su dobijeni na osnovu mjerene izlazne snage
40 vjetroelektrana u Njemakoj.

Slika 3.15. Dijagram smanjenja greke predvianja proizvodnju vjetroelektrana [11]

40
 Za pojedinane vjetroelektrane srednja vrijednost greke predvianja proizvodnje za
dan- unaprijed je izmeu 10 % i 20 % (RMSE u % nominalnog kapaciteta). Nivo tanosti za
predvianje proizvodnje bazirane na energiji vjetra poveava se kada se u obzir uzmu vea
podruja i manji vremenski intervali. Za pojedinanu kontrolu nekog podruja greka
predvianja proizvodnje e biti ispod 10% to se vidi iz tabele 9. Ova tabela sadri vrijednosti
NRMSE (Normalized Root Mean Square Error) greke u procentima instalirane snage
vjetroelektrana za razliite kontrolirane zone u Njemakoj.

Tabela 9. Vrijednosti NRMSE greke za razliite kontrolirane zone [11]

Njemaka
NRMSE [%] (sve etiri zone kontrole) 1 zona kontrole
~ 1 000 km ~ 350 km

dan- unaprijed 5.7 6.8

4 sata unaprijed 3.6 4.7

2 sata unaprijed 2.3 3.5

Posljednji rezultati predivanja za dan- unaprijed iz Zapadne Danske pokazuju srednju

apsolutnu greku predvianja MAE (mean absolute error) u iznosu od 6 % od ukupnih
instaliranih kapaciteta, dok RMSE greka iznosi 8.9 %. Navedene vrijednosti greaka
predvianja odreene su prema nominalnim kapacitetima vjetroelektrane. Dalje smanjivanje
greaka moe se oekivati iz kombiniranja razliitih modela predvianja.

1 | ()| (11)
= = 6.0 %
()

(12)
1 () 2
=
( ) = 8.9 %
()

41
 Smanjivanjem vremenskog perioda za koji se vri predvianje proizvodnje poveava
se sama tanost predvianja. To je vidljivo iz tabele 9. gdje NRMSE opada sa 5.7 % na 2.3 %
kako se u predvianju prelo sa jednog dana- unaprijed na 2 sata- unaprijed. Sa dijagrama na
slici 3.16. oigledno je da poveanje perioda predvianja sa jednog dana- unaprijed na dva
dna- unaprijed poveava RMSE greku sa 3 % na 5.8 %. Na slici 3.17. predstavljene su
vrijednosti NRMSE greke predvianja proizvodnje vjetroelektrana za Njemaku. Ove
vrijednosti odreene su koritenjem podataka Cosmo- EU i Cosmo- DE modela za praene i
predvianje vremenskih prilika.

Slika 3.16. Dijagram poveanja greke predvianja [11]

Slika 3.17. Vrijednosti NRMSE greke predvianja proizvodnje VE u Njemakoj [11]

42
 Dok potpuno balansiranje energijom potrebno za integraciju vjetroelektrana proizilazi
iz srednje greke predvianja, potreba za rezervom snage je blisko povezana sa najveom
grekom predvianja. Velike greke predvianja snage vjetra uglavnom su uzrokovane
grekama nastalim u meteorolokim prognozama. Usljed haotinih vremenskih prilika greke
predvianja snage vjetra nisu u potpunosti obuhvaenje Gauss-ovom raspodjelom. Dijagram
na slici 3.18. pokazuje vjerovatnou raspodjele gustoe greaka predvianja snage vjetra za
dan- unaprijed za Njemaku. Takoe je predstavljena i uklopljena Gauss- ova raspodjela.
Vidljivo je da se velike greke deavaju ee nego to se Gauss-ovom raspodjelom oekuje.
To za posljedicu ima potrebu za velikim rezervama snage u usporedbi za balansiranom
energijom.

Slika 3.18. Dijagram vjerovatnoe raspodjele gustoe greaka predvianja i Gauss-ove raspodjele. [11]

43
4. Mogunosti vjetrotubine

Dimenzije vjetroturbina u stalnom su porastu, a sa poveanjem dimenzija raste i

njihova snaga. Najvee vjetrotubine imaju promjer lopatica preko 120 metara i izvedbe s vrlo
visokim stupovima. Kod takvih izvedbi vrh lopatice u gornjem poloaju dostie granicu od
200 metara visine. Trenutno najvei vjetroagregati u svijetu, u izvedbi Enercon-a i RePower-a
imaju nominalnu snagu od 6 MW. U fazi testiranja su i vjetroagregati znatno vee snage. Da
bi se ostvarila vea efikasnost i poveala proizvodnja vjetroelektrane, nije dovoljno samo
poveavati dimenzije i snagu vjetroturbina. Potrebno je posvetiti panju znatno veem broju
faktora kako bi se rad elektroenergetskog sistema u koji je implementirana vjetroelektrana
odvijao na to kvalitetniji i pouzdaniji nain.

Slika 4.1. Primjer izvedbe i pozicioniranja vjetroturbina [6]

44
 Savremene vjetroturbine jo uvijek su u fazi uspona i razvoja. Njihovo projektovanje
vri se tako da upravljanje varijacijama napona i frekvencije bude to fleksibilnije.
Vjetroelektrane danas uzimaju aktivno uee u radu elektroenergetskih sistema preko
centralno kontroliranog injektiranja aktivne i reaktivne snage. Takvo kontroliranje vri se
SCADA sistemom u vjetroelektranama. Regulacija aktivne snage moe se vriti tako da se
ona postavi na neke fiksne vrijednosti koje su manje od ukupne raspoloive snage. Kontrolom
stope promjena kod turbina moe se regulirati stopa porasta aktivne izlazne snage i omoguiti
kontrolirano iskljuenje turbine. Karakteristike smanjenja snage mogu se pratiti preko
elektronskog regulatora snage. To je predstavljeno na dijagramu sa slike 4.2. Kontrole
reaktvine snage turbine mogu se koristiti u reguliranju napon ili faktora snage u odnosu na
korisniki definirane zahtjeve.
Prilikom prikljuivanja vjetroelektrana na vie naponske nivoe neophodno je izvriti
promjene i prilagoavanje postojeih mrenih pravila (Grid Code) . Te promjene potrebno je
ostvariti u razliitim segmentima. Promjene se vre u: zahtjevima za prolazak kroz stanje
kvara (fault- ride- through), zahtjevima za odravanje napona mree i sl. Drave koje
planiraju znaajnu penetraciju vjetroelektrana na visokonaponske nivoe u bliskoj budunosti
su: Njemaka, Portugal i panija. One su ve postavile zahtjeve za navedenim
modifikacijama mrenih pravila. Takvi zahtjevi omoguiti e nesmetano sprovoenje novih
projekata izgradnje vjetroelektrana. Impementacija novih mjera i zahtjeva e poboljati i
stabilizirati ponaanje vjetroturbina i rezultirati e smanjenju gubitaka koji prate poremeaje
snage vjetra.

Slika 4.2. Reakcija snage na nad-frekventna stanja vjetroelektrana [11]

45
 Primjer zahtjeva koji su postavljeni pred vjetroelektrane spojene na sistem prenosne
mree je Danski tehniki zahtjev. On je odreen od strane operatera prenosnog sistema u
Danskoj- Danish TSO (Transmission System Operator ) Energinet. Implementiran je na
puinskoj vjetroelektrani Horns Rev. Tehniki zahtjevi odreuju est tipova regulacije aktivne
snage koja mora biti dostupna operateru prenosnog sistema:

- apsolutni limit izlazne snage iz vjetroelektrane podeen na vrijednost koju

odreuje sam operater
- regulacija ravnotee u sistemu, pri kojoj se od vjetroelektrane moe zahtijevati da
smanji izlaznu snagu na odreenu traenu vrijednost
- delta kontrola gdje izlazna snaga iz vjetroelektrane mora odgovarati iznosu delte,
kako bi mogla biti koritena kao rotaciona rezerva
- regulacija stope ogranienja gdje se izlazna snaga iz vjetroelektrane ne smije
poveati iznad propisane vrijednosti u minuti
- kontrola pada snage (droop control)
- zatita sistema preko smanjenja izlazne snage

Prva etiri od navedenih est tipova regulacije predstavljena su na dijagramima na slici 4.3.
Dijagrami pokazuju moguu ostvarivu i stvarnu snagu pri primjeni razliitih regulacija.
Rezultati iz vjetroelektrane Horns Rev bazirani na izvravanju nekoliko tipova regulacija
predstavljeni su na dijagramu sa slike 4.4. Oni pokazuju da je vjetroelektrana prilino
sposobna da izvede brzu regulaciju izlazne snage.

Druga rjeenja za poboljanje stabilnosti ve postojeih vjetroelektrana su SVC (Static VAr

compensator- statiki VAr kompenzator) ili STATCOM (Static synchronus compensator-
statiki sinhroni kompenzator).

Poveanje kontrole stabilnosti elektroenergetskih sistema ostvaruje se ili na raun poveanja

investicija ili gubitaka proizvodnje. Ovo ini problem integracije vjetroelektrana jo
kompleksnijim. Poveavanje stabilnosti znaajnije se razmatra uglavnom pri penetracijama
vjetroelektrana na vie naponske nivoe i kod izoliranih i/ili slabih mrea.

46
 Slika 4.3. Tipovi regulacije aktivne izlazne snage [11]

Slika 4.4. Regulacija izlazne snage VE Horns Rev, Danska [11]

47
5. Pregled moguih uticaja proizvodnje vjetra na elektroenergetski sistem

Pouzdanost elektroenergetskog sistema ovisi o doprinosu svakog pojedinanog

generatora odravanju sigurnosti i pouzdanosti. S obzirom da vjetar predstavlja promjenljivi
izvor energije s izrazito intermitiranim karakteristikama, visoki stepen penetracije
vjetroelektrana predstavlja izazov u ouvanju stabilnosti, sigurnosti i pouzdanosti
elektroenergetskog sistema. Neizvjesnost koja nastaje iz meteorolokih uslova utie na iroki
raspon regulacijskih aktivnosti vezanih uz planiranje i voenje pogona na razini sistema [12]

Posljedice koje nastaju ukoliko bi dolo do pada elektroenergetskog sistema su

dalekosene i veoma skupe. Stoga, pouzdanost rada sistema mora da se odri na veoma
visokom nivou. Integracija vjetroelektrana ima velikih uticaja na pouzdanost i efikasnost
sistema. Oni mogu biti pozitivni i negativni. Na slici 5.1. predstavljeni su neki od uticaja
vjetroelektrana na elektroenergetske sisteme. Oni su podijeljeni po razliitim vremenskim
skalama i irinama podruja relevantnih za prouavanje.

Slika 5.1. Uticaji vjetroelektrana na elektroenergetski sistem [11]

48
5.1. Modeli za procjenu uticaja integracije vjetroelektrana na elektroenergetski sistem

Razliiti vremenski intervali praenja rada vjetroelektrana podrazumijevaju primjenu

razliitih modela za procjenu njihovog uticaja ne elektroenergetski sistem. U ovom poglavlju
predstavljene su oblasti u kojima se prate uticaji vjetroelektrana na sistem.

5.1.1. Regulacija i praenje optereenja

Ovaj model podrazumijeva praenje uticaja proizvodnje VE koji se deavaju u

vremenskom intervalu od nekoliko sekundi do pola sata. Posmatra se nain na koji se
varijabilnost i nesigurnost proizvodnje vjetroelektrana reflektuje na podjelu i koritenje
rezervi u sistemu. Greke predvianja proizvodnje vjetroelektrana trebaju se razmatrati
zajedno sa bilo kojim drugim grekama predvianja u elektroenergetskom sistemu, kakve su
npr. greke u predvianju optereenja. Opti zakljuci o porastu zahtjeva za odravanje
ravnotee sistema zavise o velikom broju parametara. Ti parametri su: veliina regije
relevantne za odravanje ravnotee, inicijalne varijacije optereenja, iroka rasprostranjenost
ili koncentriranost vjetroelektrane odreenog podruja, tip orografije (oblika reljefa) terena,
struktura i tipino ponaanje lokalnih vjetrova. Trokovi regulacije zavise od marginalnih
trokova za odravanja ravnotee sistema ili metoda za limitiranje porasta varijbilnosti i
nesigurnosti proizvodnje. Kako tehniki trokovi mogu biti razliiti od trinih i trina
pravila imaju uticaja na ovu regulaciju.

5.1.2. Efikasnost i odreivanje voznog reda

Ovaj model podrazumijeva praenje uticaja proizvodnje VE koji se deavaju u

vremenskom intervalu od nekoliko sati ili dana. Panja se posveuje nainu upravljanja
konvencionalnim kapacitetima i nainu na koji varijacije i greke predvianja proizvodnje VE
utiu na odreivanje voznog reda agregata. Kod odreivanja voznog reda uticaji se
odnose na vrijeme rada i redosljed ukljuivanja pojedinih agregata. Analiziranje i razvijanje
metoda integracije vjetoelektrana u postojee alate planiranja je veoma vano. Tim
analiziranjem se na pravi nain uzimaju u obzir nesigurnosti i fleksibilnosti ponaanja
vjetroelektrana u sistemu. Rezultati simulacija daju prilino jasan pregled tehnikog uticaja
vjetroelektrana, kao i ukljuenih tehnikih trokova. Na tritu elektrine energije, velike

49
greke predvianja proizvodnje VE mogu rezultirati u visokim trokovima debalansa. Takoe
veoma su vane studije o nainu na koji trenutni trini mehanizmi utiu na proizvodnju VE.

5.1.3. Adekvatna proizvodnje snage

Uticaji proizvodnje VE ovdje se odnose na ukupne zalihe raspoloive tokom situacija

vrnih optereenja, praenih u vremenskom intervalu od nekoliko godina. Adekvatnost
sistema je povezana sa stacionarnim uslovima u sistemu. Procjene zahtijevanih potrebnih
kapaciteta ukljuuju potranju od strane samog optereenja sistema i potrebe odravanja
proizvodnih jedinica. Kriteriji koriteni za evaluaciju adekvatnosti ukljuuju oekivanja
ispada optereenja (LOLE- loss of load expection), vjetovatnou ispada optereenja (LOLP-
loss of load probabillity, i oekivanja gubitaka energije (LOEE- loss of energy expected).
Ishodi ovakvih analiza jesu: isticanje vanosti zdruavanja kapaciteta vjetroelektrana u
relevantnim situacijama vrnog optereenja i uzimanje u obzir znaaja geografske
rasprostranjenosti i interkonekcije. Lokalni sistemi za skladitenje sa velikim kapacitetom
energije takoe se poinju koristiti u nekim elektroenergetskim sistemima i mogu imati jakog
uticaja na adekvatnost snage.

5.1.4. Efikasnost prenosa

Ovaj model podrazumijeva praenje uticaja proizvodnje VE koji se deavaju u

vremenskom intervalu od nekoliko sati do nekoliko godina. Uticaj VE na prenos odreen je
lokacijom vjetroelektrana u odnosu na potroae i korelacijom izmeu proizvodnje i
potroaa. Vjetroelektrane znaajno utiu na tok snage u mrenom sistemu. To se moe
odraziti na promjenu toka snage, porast ili smanjenje gubitaka snage. Postoje razliiti naini u
ostvarivanju maksimalne upotrebe postojeih dalekovoda. Neki od njih su: upotreba online
informacija o temperaturi, optereenju i sl. preko FACTS (Flexible AC Transmission
System)sistema, te upotreba podataka i kontrole vezanih za izlaznu snagu VE. Ipak
rekonstrukcija mrea u veini sluajeva je neophodna da bi se postigla efikasnost prenosa.
Kada se odreuju mjere pojaanja i poboljanja mree, potrebne su analize kako stacionarnog
stanja optereenja, tako i dinamike stabilnosti sistema.

50
 5.1.5. Stabilnost sistema

Vremenski interval praenja uticaja proizvodnje VE na stabilnost sistema je od

nekoliko sekundi do nekoliko minuta. Razliite vjetroturbine imaju razliitu regulaciju
karakteristika i razliite mogunosti pruanja podrke u normalnim i debalansnim stanjima
sistema. Ovo se odnosi na naponsku regulaciju, regulaciju snage i sposobnost prolaska kroz
stanje kvara. Pozicioniranje vjetroelektrana u odnosu na kljune take optereenja sistema
takoe ima uticaja na odravanje stabilnosti. Za odravanje stabilnosti sistema pri penetraciji
vjetroelektrana na vie naponske nivoe potrebno je poveati zahtjeve vezane za kontrolu
izlazne snage VE. Nepohodne su studije stabilnosti sistema koje uzimaju u obzir razliite
tehnologije primjenjivane na razliitim vjetroturbinama. Zahvaljujui njima omoguilo bi se
testiranje i razvoj naprednih kontrola vjetroelektrana bliskih sabirnicama.

51
 5.2. Promjene i zahtjevi mrenih pravila pri implementaciji vjetroelektrana u sistem

Proizvodnja bazirana na energiji vjetra je dosta varijabilna i utie na rad

elektroenergetskog sistema. Zbog toga dolazi do potrebe za odreenim promjenama u sistemu
pomou kojih se omoguava poboljana regulacija varijacija proizvodnje u cilju
obezbjeivanja pouzdanog i neprekidnog napajanja potroaa. Meu te promjene spadaju i
sve neophodnije promjene mrenih pravila, koja su u veini zemalja prilagoena i kreirana u
odnosu na konvencionalne izvore energije.

Mrena pravila predstavljaju dokument kojim se definiu elementi za sigurno i pouzdano

funkcionisanje elektroenergetskog sistema u skladu sa definisanim standardima kvaliteta, uz
obezbjeenje prikljuka na elektroenergetski sistem sadanjih i potencijalnih korisnika mree
na objektivan, nediskriminirajui i ujednaen nain. U Bosni i Hercegovini ga donosi Dravna
regulatorna komisija za elektrinu energiju (DERK). [13]

Mrenim pravilima odreuju se zahtjevi prema vjetroelektranama, koje one moraju

ispunjavati radi prikljuenja na mreu. Postojea mrena pravila zemalja koje biljee nizak
nivo penetracije vjetroelektrana ne uvaavaju specifinosti zahtjeva vjetroelektrana s obzirom
na tehnike kriterije njihovog prikljuenja na mreu.

Prema postojeem prijedlogu Mrenih pravila hrvatskog elektroenergetskog sistema

tehnike obaveze prikljuenih generatora postavljene su s obzirom na sinhrone generatore kao
dominantnu vrstu u sistemu. Stoga su temeljni zahtjevi definirani sa stajalita velikih
termoelektrana i hidroelektrana. Izrada posebnih pravila za VE motivirana je nedostatnim
tumaenjem tehnikih uslova pogona asinhronih generatora koji se najee primjenjuju u
vjetroelektranama. [12]

52
 Novi zahtjevi mrenih pravila za vjetroelektrane u mnogim dravama podrazumijevaju
zahtjeve za mogunost prolaska kroz stanje kvara (FRT) u sluajevima ispada sistema. Od
generatora se zahtijeva da ostanu ukljueni pri trofaznim i jednofaznim kvarovima i da odre
rad u granicama mrene frekvencije. Implementirana mrena pravila razliita su za svaku
dravu. Razlike postoje u zahtjevima koje mrena pravila nameu. Tu spadaju: zahtjevi
vezani za vrijeme otklanjanja kvara, zahtjevi pri propadima napona i zahtjevi za odravanje
napona prilikom kvara. Na dijagramu sa slike 5.2. izvrena je usporedba razliitih zahtjeva za
vjetroelektrane s obzirom na prolazak kroz stanje kvara. Zahtjevi su postavljeni od strane
mrenih pravila pojedinih drava.

Slika 5.2. Dijagram fault ride through zahtjeva [11]

Mrena pravila mogu ukljuivati i zahtjeve za regulacijom reaktivne snage. Dodatni

zahtjevi koji se trae da budu ispunjeni odnose se na: naponsku regulaciju, regulaciju aktivne
snage i regulaciju frekvencije. Vea ulaganja u vjetroelektrane sa sobom e nositi i vei broj
promjena i zahtjeva mrenih pravila.

53
6. Postojea iskustva i preporuke

Prouavanje uticaja vjetroelektrana ima utoliko vei znaaj to je vei udio

proizvodnje iz vjetroelektrana u elektroenergetskom sistemu. Tokom prouavanja uzimaju se
u obzir ispeglane varijabilnosti i nepouzdanosti ove proizvodnje. Zatim se modelira
rezultantni nain rada elektroenergetskog sistema. Do sada najbolja ostvarena iskustva
ukljuuju:

- Ostvareno poravnjavanje velikog broja varijacija. Ovo poravnjavanje je izvedeno

uz pretpostavku geografske raznolikosti, upotrebu stvarnih podataka iz nekoliko
vjetroelektrana i sinhronizovanih simulacija vremenskih prilika. Najboljia
iskustava predvianja snage vjetra su koritena za procjenu nesigurnosti
proizvodnje vjetroelektrana.

- Ispitivanje varijacija snage vjetra u kombinaciji sa varijacijama optereenja. Ova

ispitivanja vrena su sa stvarnim podacima u prolosti ostvarenog optereenja i
predvianja budueg optereenja.

- Biljeenje karakteristika sistema i njegovih reakcija kroz simulacije i modele rada

sistema

- Ispitivanje stvarnih tehnikih trokova nezavisno od strukture tarife.

- Poreenje trokova i dobiti energije vjetra

Jedan od glavnih preduslova za izgradnju vjetroelektrana je zahtjev za velikim

rezervama i/ili novim dalekovodima. U veini sluajeva glavno pitanje koje se postavlja jeste:
da li su velike investicije u elektroenergetske sisteme sa velikim brojem vjetroelektrana
isplative ili ne.
Za penetraciju vjetroelektrana na vie naponske nivoe mora se vriti posebna
optimizijacija postojeeg sistema. Ta optimizacija moe zahtijevati modifikacije u
konfiguracijama sistema i upravljnju kako bi se ostvarilo prilagoavanje velikoj penetraciji
VE. Savremene tehnike upravljanja sistemom dizajnrane su da se na pravi nain inkorporiraju
sa proizvodnjom baziranom na energiji vjetra. Nemaju svi postojei elektroenergetski sitemi

54
takve tehnike. U periodu u kome su oni projektovani proizvodnja energije iz vjetroelektrana
nije planirana. Pri velikoj penetraciji VE problem vika energije vjetra mora se rjeavati tako
da se ona prenosi u susjedne oblasti, pohranjuje za pogon drugi proizvodnih jedinica ili da ide
na stranu upravljanja potranjom (kako bi se izbjeglo smanjenje energije vjetra). Oigledno
je da postoji potreba za efikasnom procjenom integracije VE na internacionalnom nivou.
Takvom procjenom odredile bi se potrebe i koristi interkonekcije elektroenergetskih sistema
razliitih drava.

6.1. Fleksibilnost elektroenergetskog sistema pri integraciji vjetroelektrana u sistem

Elektroenergetski sistemi se razlikuju po fleksibilnosti prema novim izvorima energije.

Razlike postoje i u nainu na koji fleksibilnost moe da bude poveana na isplativ i
ekonomski opravdan nain u sluaju integracije velikog broja vjetroelektrana u sistem.

Postojea iskustava integracije velikog broja VE u elektroenergetski sistem pokazuje sljedee:

- U sluaju velikog podruja balansiranja integracijom VE ostvaruju se poboljanja

na strani proizvodnje i na strani potroaa. Vee oblasti balansiranja ine
grupiranje vjetroelektrana lake ostvarivim. Tanost predvianja raste sa porastom
geografskog opsega za koji se predvianje vri. S obzirom da se smanjuje
korelacija izmeu udaljenih vjetroelektrana, varijabilnost u njihovj izlaznoj snazi
moe se poboljati zdruivanjem to veeg broja VE. Kratkorono gledano ovo
rezultira u smanjenu zahtjeva za rezervama. Drugorono gledano ostvaruje se
poravnjavanje varijacija izlazne snage.

- Dostupni prenosni kapacitet pomae u ostvarivanju koristi razvojem zdruavanja

velikog broja VE i omoguava poboljanu uslugu balansiranja sistema. Ovo se
ostvaruje boljim iskoritavanjem fiziki dostupnih prenosnih kapaciteta i
nadogradnjom postojeih prenosnih sistema. Velika penetracija VE moe takoe
zahtijevati i poboljanje prenosnih kapaciteta mree.

55
 - Praenje podataka o trenutnom stanju proizvodnje VE i podataka o predvianjima
proizvodnje za dan- unaprijed omoguava bolju regulaciju varijacija usljed greaka
predvianja proizvodnje vjetroelektrana. Praksa skraivanja vremena zatvaranja
vrata prema tritu e pomoi integraciji ali moe zahtijevati poboljanje alata
upravljanja. Trita za sat- unaprijed i dan- unaprijed koja dobro funkcioniraju
mogu pomoi u pruanju isplativijeg balansiranja energijom. Takvo balansiranje
zahtijeva se zbog promjenljive izlazne snage vjetroelektrana.

- Jaanje stabilnosti rada vjetroelektrana e pojaavati pouzdanost rada

elektroenergetskog sistema. Ova poboljanja ostvaruju se kroz: poveanje
sposobnosti regulacije napona u slabim takama sistema, poveanje sposobnosti
uestvovanja u obezbjeivanju pomonih usluga i poveanje sposobnosti prolaska
kroz stanje kvara bez iskljuenja.

- Razvoj i proirivanje sistema- dovoljna fleksibilnost u novoj proizvodnji i

poveano upravljanje potranjom pomae u prilagoavanju oekivanoj
varijabilnosti proizvodnje uljed porasta integracije vjetroelektrana.

Postoji nekoliko pristupa koji se koriste pri procjeni vrijednosti kapaciteta

vjetroelektrana. Odreivanje vjerovatnoe ispada optereenja LOLP (Loss- Load- Probability)
elektroenergetskih sistema za razliite nivoe je najstroija metodologija. Odvajanje trokova
vjetroelektrana zbog njihovog slabog kapaciteta od konvencionalne proizvodnje nije iroko
prihvaeno. Ako se ve uzima ovakav pristup trebala bi se napraviti komparacija sa
konvencionalnim elektranama. Ta komparacija bi u proraun zajedno uvrtavala godinju
energiju dobivenu iz VE i isplativijih izvora energije.

56
 6.2. Iskustva upravaljanja sistemom sa velikim brojem vjetroelektrana

Velika penetracija vjetroelektrana se jo uvijek ograniava u veini drava i

elektroenergetskih sistema. Neke regije ipak imaju ve ostvarenu veliku penetraciju i imaju
prva praktina iskustva sa radom i integracijom vjetroelektrana. U tabeli 10. predstavljene su
regije gdje proizvodnja iz vjetroelektrana predstavlja vie od 20 % bruto potranje. Takve
regije su: Zapadna Danska (24 %), Sjeverna Njemaka (33 %), odreene regije u paniji
(Navarra 44 %, Castilla- la Mancha 40 %, Argn 37 %, Galicia 34 % i Castilla y Len 32%) i
Gotland u vedskoj (20%).

Tabela 10. Podruja sa velikog nivoa penetracije vjetroelektrana [11]

Regija Optereenje Interkon Vjetroelektrane Penetracija vjetroelektrana

-ekcija
Max Min TWh TWh/ % bruto Max snage vjetra/(min
opt+interkonkc.)
MW MW /god MW MW God potranje

Zapadna 2570/
Danska 3 700 1 400 21 3 070 2 350 5 24 % 59 %
Sjeverna
Njemaka 2 000 750 12.6 5 200 2 275 4.2 33 % 38 %

Irska 5 000 1 800 29 500 745 1.6 6% 32 %

Spanija 1 800
38 200 15 300 230 2 800 11 615 23.4 10 % 68 %
Gotland,
vedska 160 45 0.93 180 90 0.18 19 % 40 %

57
ZAKLJUAK

Vjetar je energetski resurs koji sa sobom nosi niz pozitivnih i negativnih

karakteristika. Meu njima se u prvi plan istie njegova obnovljivost. Zato vjetar postaje
resurs kome se na savremenoj energetskoj sceni poklanja najvie panje, a vjetroelektrane
ostvaruju sve veu penertaciju u elektroenergetski sistem.
Velika varijabilnost proizvodnje bazirane na energiji vjetra nekada je predstavljala
smetnju kvalitetnom i efikasnom radu elektroenergetskog sistema. Danas to nije sluaj. Svaki
moderniji elektroenergetski sistem modifikovao se i prilagodio uslovima potrebnim za
integraciju vjetroelektrana. Razvijeni su razliiti modeli za praenje i predvianje
raspoloivosti ovog resursa. Stoga se integracija vjetroelektrana iz dana u dan odvija sve bre.
Vjetar je sada mogue procijeniti nekoliko sati, pa i dana unaprijed pa se on moe smatrati
izvorom predvidljive dostupnosti.
U ovom radu pokazano je da se zdruavanjem proizvodnje veeg broja vjetroelektrana
varijabilnosti proizvodnje mogu upoloviti. Iako izlazna snaga vjetroelektrana moe da varira
iz mjeseca u mjesec, ona tokom godine prati stalni obrazac. Pokazuje se i da se varijabilnosti
proizvodnje VE ne odraava u velikoj mjeri na stabilnost elektroenergetskog sistema ako se
na pravi nain pretpostavi.
S obzirom da je sigurnost opskrbe u vrhu prioriteta kada su u pitanju potroai, danas
se ista problematika ne posmatra odvojeno nego u sklopu procjene isplativosti izgradnje VE.
Smatra se da energija vjetra kota otprilike jednako kao iz tradicionalnih izvora. Kako su
marginalni trokovi energije vjetra jednaki nuli, ostvaruju se uticaji na smanjenje cijene
elektrine energije.

Bez obzira na varijabilnosti i nesigurnosti koje mogu da nastanu u sistemu, integracija

vjetroelektrana ima pozitivne uticaje na krajnje potroae upravo zbog cijene elektrine
energije, a i na okoli jer se njihovom integracijom smanjuje emisija staklenikih plinova.

58
LITERATURA

[1] Dokmanovi Vladimir: Energija: Europska iskustva u svezi prihvata proizvodnje

elektrine energije vjetroelektrana u elektroenergetski sustav, Hrvatska
elektroprivreda d.d., Zagreb, august 2008.

[2] https://hr.wikipedia.org/wiki/Vjetar
[3] http://www.wsurf.net/vrijeme-beaufort.php
[4] https://hr.wikipedia.org/wiki/Vjetroturbine#/media/File:Power_curves.jpg
[5] http://www.wind-energy-the-facts.org/wind-atlases.html
[6] https://www.vjetroelektrane.com
[7] http://www.hep.hr/oie/oie/malaEfikasnost.aspx
[8] http://www.pbl.nl/en/publications/2006/lower_emissions_gg_2005

[9] Tom Acker: Integration of wind and hydropower systems- Issues, impacts, and
economics of wind and hydropower integration, Final tehnical report, IEA Wind
Task 24, December, 2011.

[10] http://www.energinet.dk.

[11] Hannele Holttinen, VTT, Finland, Peter Meibom, Ris-DTU; Antje Orths,
Energinet.dk, Denmark: Design and operation of power systems with large amounts
of wind power , Final report, IEA WIND Task 25, Phase one 2006-2008.

[12] Dr. sc. Nijaz Dizdarevi, prof. dr. sc. Matislav Majstorovi: Prikljuenje i
stabilnost pogona vjetroelektrana, Energetski institut Hrvoje Poar, Zagreb, Hrvatska

[13] Mrena pravila distribucije JP Elektroprivreda Bosne i Hercegovine d.d.-

Sarajevo,http://www.ferk.ba/_ba/images/stories/2008_dokumenti/06_1205_os_mrezna
_%20pravila_%20epbih_bs.pdf

[14] Angelo Baggini: Handbook of Power Quality

[15] Ackermann, T. Wind Power in Power Systems, Royal Institute of Technology,

Stockholm, Sweden, 2007.

59
[16] AWERES, Osvjetavanje i obrazovanje o obnovljivim izvorima energije,
www.aweres.net

60