Ahmet Şimşirgil - Kayı II PDF

PROF. DR.
AHMET SIMSIRG I L

AHMET SMRGL
1959'da Boyabat'ta dodu. lk, orta ve lise tahsilini ayn yerde tamamlad.
1978'de girdii Atatrk niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm' nden
1982'de mezun oldu. 1983'te ayn blmdeki Yenia Anabilim Dal' nda
Aratrma Grevlisi olarak vazifeye balad. 1985'te Yksek Lisans eitimini
tamamlad. 1989'da Marmara niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Tarih
Blm' ne naklen gei yapt. l 990'da "Osmanl Tara Tekilat'nda Tokat
(1455- 1574)" isimli almasyla Tarih Doktoru unvann ald. 1997'de
"Uyvar'n Osmanllar Tarafndan Fethi ve daresi" isimli takdim teziyle
Doent oldu. 2003'te Profesr kadrosuna atanan imirgil'in Osmanl
ehir tarihi, siyasi hayat ve tekilat ile ilgili eserleri ve eitli dergilerde
yaynlanm ok sayda ilmi makalesi bulunmaktadr. Halen ayn niver
sitede retim yesi olarak grevine devam etmektedir. Yenia Tarihi
Anabilim Dal bakandr. Ayrca Marmara niversitesi Osmanl Tarihi
Aratrmalar ve Uygulama Merkezi Mdrl' n de yrtmektedir.
Yaymlanm eserleri:
Kay I -Ertu;rul'un Oca (Tima Yaynlar)

Kay II -Cihan Devleti (Tima Yaynlar)
Kay III -Haremeyn Hizmetinde (Tima Yaynlar)
Kay IV -Ufuklarn Padiah Kanuni (Tima Yaynlar)
Kay V -Kudret ve Azamet Yllar (Tima Yaynlar)
Bir Mstakil Dnya: Topkap Saray
Ahmed Cevdet Paa ve Mecelle
Devr-i Gl Sohbetleri
Slovakya'da Osmanllar
stanbul, Fetih ve Fatih
Kaptan Paa'nn Seyir Defteri
NDEKLER
TAKDM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
N SZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
BRNC BLM
il. MURAD HAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
FTNE BAI BZANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
DZMECE MUSTAFA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
MTTEFK ARAYILARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
BRE TRK TURHAN! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
MUSTAFA ELEBi'NN SONU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
STANBUL NLERNDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
YEN BR FTNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
ANADOLU HAREKATI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
ZMROGLU CNEYD BEY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
YRG PAANIN FAALYETLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
GERMYAN BEY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
BR ZAMANLAR BATAKLIKTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
SELANK'N FETH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
CENK MEYDANr'NIN METAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
O, KUDRETSZ BR KULUNUZDUR! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
ENGRS SEFER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
SIRBSTAN'IN LHAKI VE BELGRAD KUATMASI . . . . . . . . . . . . 53
]AN HUNYAD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
BA KAARSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
FIRSAT BU FIRSAT! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
OSMANLILARIN ZOR GNLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
EDRNE-SEGEDN SULHU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
KARAMAN ZERNE FETVALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
NEYLEYM YALAN DNYAYI! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
OSMANOGLU AKLINI KAIRMITIR! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
VARNA SAVAI' NA DOGRU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
KFFARA KILI VURAYIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
EY PADAHLAR PADAHI! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 77
.
SAVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
BR TANE AK SAKALLI OLSAYDI.. . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
VARNA SAVAI FETHNAMES ................................................ 85
BU KEZ MANSAYA 90
KLK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
BUUKTEPE YAKASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
MORA SEFER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
ARNAVUTLUK SEFER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
KNC KOSOVA SAVAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
BU DNYADA MAKSD OLAN . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
VEFATI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . 106
11. MURAD HAN1IN AHSYET... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
EY BRCK CGER-PAREM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
HAKKINDA NE DEDLER? ....................................................... 119
KNC BLM
FATH SULTAN MEHMED HAN ...................................... 123
LK GNLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
'
BZMLE SALTANAT LAFIN EDERM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
ANLAMAYI BZANS BOZDU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
EDRNE1YE GELNCE GRRZ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
BU PADAH NCEKLERE BENZEMYOR .......................... 130
BZANS1IN BOGAZI OSMANLI'NIN ELNDE.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
SAVAA HAZIR OLUN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
GZLERME UYKU GRMEZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
NYETM VE HMMETM STANBUL ZERNEDR . . . . . . . . . . . 138
BZANS1IN HAZIRLIKLAR! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
.
EDRNE1DEN HAREKET............................................................ 142

MUHASARA BALIYOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
GEMLER KARAYA YELKEN ATI ........................................... 148
DDETL ARPIMALAR ....................................................... 150
SURUN SADA-YI EZANLA DOLA! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 152
AN VE EREF SZLER BEKLYOR......................................... 154
SON HCUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
ULUBATLI SURLARDA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
STANBUL'UN FETHN GREN SKDAR........................ 163
NSAN HAKLARI . . . . . . . . . . . . . .. . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
MHMANDAR--! RESULULLAH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
STANBUL ENLENYOR .......................................................... 172
NVERSTELER EHR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
SIRP MESELES .......................................................................... 177
BELGRAD MUHASARASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ... 179
. .
ARNAVUTLUK MESELES .......................................................... 184

SNNET DGN.................................................................... 186
SIRBSTAN'IN KESN LHAKI... .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 189
MORA MESELES ........................................................................ 193
KARADENZ SAHLLER ........................................................... 195
SNOP'UN FETH ....................................................................... 197
TRABZON'UN FETH ................................................................. 200
EFLAK MESELES VE KAZIKLI VOYVODA ............................. 205
ADALAR MESELES VE MDLL ............................................. 209
BOSNANIN FETH 213
BYK SAVA BALIYOR.......................................................... 217
KOMUTANLARI DELRD! ....................................................... 220
MACARLARLA SAVA VE MSLMAN BOSNALILAR ........ 221
BUYURDUM K! .......................................................................... 224
OSMANLI-KARAMAN MNASEBETLER .............................. 225
VENEDiK'LE SAVALAR ............................................................. 229
UZUN HASAN ............................................................................. 233
TOKAT BASKINI VE Ki REL MUHAREBES........................... 235
SEN VLAYET YIKMAYI PADAHLIK MI ZANNETTN? ... 239
PUSU ............................................................................................. 241
OSMANOLU'NUN AYAGINI ALDIM ................................... 243
OTLUKBEL SAVA I . . ......... ..................................... .
...... . ............ 245
LKESN NEDEN ALMADIN? ....... . ...... .................................. 250
KARAMAN BEYLGNN SONU (1474) ................................. 253
EHZADE MUSTAFA .................................................................. 255
MAHMUD PA A .... . ............................... .
.................................... 256
KIRIM MESELES ....................................................................... . 259
BOGDAN SEFER ........................................................................ 265
MACARSTAN YOLLARINDA ................................................... 269
TEKRAR VENEDK ............................ . ........................................ 271
KODRANIN FETH ................................................................ 275
MISIR MESELES ................................. . .................... . .................. 278
HANETN BEDEL .... .. . ............................................ ....... . ........ 280
RODOS SEFER ........................................................................... 283
IKTI OTRANTO'YA PR VELVELE.. .... ................ ......... . ........ 287
FATiH'iN SON SEFER ........................................ . ..................... 290
FATH ZEHRLEND M? ................. .
.......... .............................. 292
FATH'iN AHSYET ... ......................... . ........... . ....................... 296
LM YN ........................................ ..... . ..
... ............... .. .............. 301
ARA P'TA DAH E YOKTUR! ... ........... . ...... ....... . . . .................. 305
EY KUZEYDEN ESEN RZGAR! ........................ .
..................... 307
HAYIRLA YAD EDLEN DAYAK! . .. ............... ..
. .... .
.................... 310
KANUNNAME VE KARDE KATL ............................. .
............ 312
AR FATH ............. .. ................................ .
......................... . ...... . . 317
MAR FAALYETLER .......... .
.............. . ............................... . ....... 321
NE DEDLER ? ............... ........... ..................... ..
. ..... . . ... ............... 324
MERKAD-I FATiH' ZYARET .... ............................................... 327
DPNOTLAR . ..... .................... ..

............................ . . ... ................ 331
BBLYOGRAFYA ................ .
........ . .. . ....................................... 343
NDEKS ................................................ .............. ........................ 346
TA KD M
"ekilse suyu vadinin nian bir zaman gitmez"
Tarih sahnesinden ekilen devletlerin ve milletlerin izi, iareti,
tesiri, ve hatta ruhu yle kolay kolay silinmez. Tarih ilmi de bunun
iin nemlidir zaten.
Zira tarih, insanln lmsz romandr. Bu sebeple faydas
sayszdr.
Gemi mirasa en iyi ekilde tarihle s ahip olunur ve ondan
istifade edilir.
Tarih, alimlerin zekasn keskinletirir, insanlarn basiret (gnl)
gzlerini aar.
Eskilerin ifadesiyle genlerde din u devlet, mlk millet gay-
retini arttrr.
Dnyann vefaszln gsterir.
Maln mlkn faniliine iaret eder.
nsan tefekkre, dnmeye davet eder.
Bu sebeple tarih ilminin ideoloj iden, tarafl yorumlardan uzak
tutulmas ve ilmi kriterlerle deerlendirilmesi gerekir. Aksi halde
deil ibret ve ders karmak -klavuzu karga olann hesab- insan
lar bambaka ve yanl mecralara srkler. Devletler iin ise bir
felaket olur.
te KAYI serisi btn bu dncelerle, en yakn ve en nemli
tarihimiz olarak gemite kalan Osmanl Devleti'ni konu edindi.
Zira bu devlet, farkl din ve milletlere mensup eitli unsurlar
arasnda salam bir ahenk tekil etmitir.
lme, sanata ve insanla asrlarca faydal olmutur.
Yorulmu, zlm, kann dkm, kardeine kym, lm
ancak dini, insani ve vicdani ideal ve prensiplerinden asla taviz
vermemitir.
10 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
Geni insan topluluklar nezdinde sosyal adaleti tesis etmekle

dnya tarihinde kudretli ve cihanmul bir siyasi varlk gstermitir.
Ancak onlar en ok zecek ve gerekten ldrecek olan darbe,
tm fedakarlklarna ramen kendi asli unsurlar olan Trkler ve
ayana diken batmasn diyerek abaladklar slam milleti tarafn -
dan dahi anlalmamalar, iftiraya uramalar, yalan yanl ifadelerle
tantlmalar olacaktr.
KAYI serisi ile Osmanl tarihini sadece bir btn olarak oku
mayacaksnz, aklnza gelebilecek her suale cevap da bulacaksnz.
Osmanllar her ynyle ve gerekleriyle tanyacaksnz.
lmi kriterlerle ve objektif olarak kaleme alnan KAYI serisi, ay
rca insana elinden brakamayaca bir okuma zevki de verecektir.
Byk air Baki'nin ifadesiyle;
Minnet Huda'ya devlet-i dnya fena bulur

Baki kalur sahife-i alemde ad m z
Prof. Dr. Ahmet imirgil
N SZ
Umumiyetle akademisyenlerin kaleme ald eserlerin okun -
mad yahut skc geldii, toplumumuzda genel bir kan haline
gelmitir. Derinliine yaplan ilmi aratrmalarn, o sahann uzman
olan kiilerin dnda kalanlar ok da ilgilendirmeyecei, niha
yette bir mracaat eseri olarak kullanlaca tabiidir. Dolaysyla
insanmz sosyal bilimlerde ve hassaten tarih sahasnda mesleinin
bana aratrc etiketi getiren ( aratrc yazar, aratrc tarihi
vs. ) yazarlarn daha popler sluplu eserlerine ynelmek zorunda
braklmtr. Onlar da tabii olarak mevzuu daha cazibedar hale
getirebilmek iin ya bire bin katarak anlatmlar, ilmilikten uzak bir
tarzda kaynak ve mehaz gstermeden ele almlar ya da kulland
eserleri hibir tenkide tabi tutmadan bilgilerini mutlak doru gibi
nakletmilerdir. Bylece zaman ierisinde doru ve yanl bilgiler,
birbiri ierisine girmi ve ayklanamaz bir hale gelmitir. Bu itibarla
tarihimiz; konunun asl uzmanlar ile aratrc kimlikli popler
yazarlar arasnda skp kalmtr diyebiliriz.
te KAYI serisi, byle bir boluu doldurmak zere yaymlan -
maya balad. Tamamen ilmi eserlerden ve konunun ana kaynak
larndan her yatan insann zevkle okuyabileceini mit ettiimiz
ak bir dil ve akc, tatl bir slupla kaleme alnd. nyargsz ve
objektif bir biimde okuyucunun deerlendirmesine sunuldu.
KAYI hakknda okuyucularmdan gelen tepkiler ve eserin ksa
denecek bir zaman dilimi iinde nc basky yapmas, bu arzu -
nun yerine geldiini gsteriyor. Gazeteci-yazar Murat Baaran'n
eser hakkndaki yorumu bu ynde yaplan deerlendirmelerin bir
hulasas niteliindedir. yle ki:
Biz kimiz?
Bu soruyla hallemek zorundayz.
stnde dnmeden, sonucunu iimize sindirmeden yol ala-

mayz.
Nasl olacak?
Temel eitimin yllarca sren tarih alerjisine ramen, nasl olacak?
Tabii olmas gereken, okullarda ocuklarmza, kim olduumuzun
ilmi, tarafsz, komplekssiz bir biimde anlatlmas, retilmesi . . .
Ama bu olamad . . .
Osmanly aalamak, ktlemek veya yok saymak bir modayd;
geri geti . . .
Merak sahiplerinin okuma ve renme igdsyle kitaplara
boularak bir yerlere varmalar ayr bir zahmet ve vgye deer. . .
Ama bunu yapmasn herkesten bekleyebilir misiniz?
Onun iin birka nesil eksikli, temelsiz ve arpk bilgilerle yetimek
zorunda kald. . . .
imdi bu problemi ortadan kaldracak, nemli bir kitap var n
mzde . . .
Deerli bir ilim adamnn Prof Dr. Ahmet imirgil'in herkesin
zevkle okuyabilecei ve anlayabilecei bir tarzda kaleme ald KAYI
isimli roman tadndaki eser, hacminin aksine byk bir boluu
dolduruyor.
"Birincil Kaynaklardan Osmanl Tarihi" st bal ile yaynlanan
kitap, "Kay yiitleri St yolunda" blmyle balyor ve "Sultan
elebi Mehmed'in ahsiyeti" blmyle bitiyor.
Osmanl tarihinin bu kesitini iki yz sayfaya byle bir ilmi ciddiyet
ve edebi slupla sdrmak kolay deil ve onun iin yazmn baln
ila gibi kitap koydum.
Sevgili Murat Baaran, deerlendirmesinin tesinde okuyucu
larn fikrine tercman olurcasna eserin tamamlanmas ynnde
bizi tevik ve tahrik etmekten de geri durmamtr.
KAYI II'd e, St ve Domani'te balayan ve ad Osmanl olan
hareketin mimarlarnn planl, programl, disiplinli ve tedbirli ha
reketleri, insani deerlere tam bal, saf itikat ve pak yaaylar
nsz 13
neticesinde bir asra varmadan gerek bir dnya gcne doru giden
muazzam baarlarnn devamn bulacaksnz.
Sultan elebi Mehmed'in fetret devrinden kard ve hayatiyet
kazandrd devlete, olu il. Murad Han zindeliini ve itibarn
yeniden verecektir. Bu arada Avrupa, Osmanl'y Rumeli'den skp
atmak zere son bir hamle ile tekrar Hal seferlerini balatacak ise
de il. Murad Han, 1 444'te Varna'da ve 1 448'de Kosova'da karsna
kan ordular darmadan edecektir.
il. Mehmed'le birlikte ise gaza ak artk bir cihan hkmdar
l fikrine, slam'n sanca altnda birlemi bir dnya sevdasna
ynelecektir. Nitekim 1 45 3 'te stanbul'un fethi, onlar bu arzula
rna gtrecek kapy am oluyordu. imdi Fatih, bir zamanlar
Roma imparatorluunun hakim olduu btn topraklarn varisi
olduunu aka ilan ediyordu. Bu itibarla o, Byk Trk sultan
ve Osmanl padiah yannda III. Roma mparatorluu hakan diye
de selamlanyordu.
Dier taraftan Fatih'i, stanbul'u fethetmekle birlikte akna ka
vumu mauk gibi artk payitahtta gnn gn edecek, zevk
safa srecek diye bekleyenler ksa srede yanldklarn grecekti.
Zira onun asl aknn i'la-y kelimetullah yani Cenab- Hakk'n
ismi erifini cihana yaymak olduu gerei bir kez daha zihinlere
kaznacakt.
Nitekim onun otuz yl bulan saltanat dneminde, fetih dalgas
Srbistan, Arnavutluk, Mora, Bosna, Hersek, Eflak, Bodan, Krm,
Dalmaya ve Hrvatistan lkelerini sard ve yuttu. Batllarn bel
balad Akkoyunlu Uzun Hasan'n kudretli devleti, bir penede
inkraza verildi. Trabzon Rum imparatorluu, sfendiyar ve Karaman
beyliklerine son verilerek Anadolu birlii byk lde kuruldu.
ann en byk deniz gcne sahip devletlerinden Venedik'in
unvan, yerle bir edildi. Artk Venedik ehrinin kulelerinden Osman
l aknclarnn yakt ateler korkuyla kark bir gptayla izlenir
olmutu. Ve Fatih 1 48 l 'd e, ahfadna her bakmdan muazzam bir
devlet brakarak hayata gzlerini kapad.
nl mtefekkirlerimizden Ahmet Hamdi Tanpnar: "Bir vatan

olmak, hr ve mstakil yaamak, tarihine sahip kmak birtakm
mkellefiyetlerle kabil olan nimetlerdir" der. KAYI I ve Ifyi okurken
Osmanl'y bir dnya gc haline getiren ecdadmzn, bu mkel
lefiyetleri eksiksiz yerine getirdiklerine ahit olacaksnz.
Zira yaadmz bu vatann kurulmasnda ve bize kadar in -
tikalinde Osmanllarn fedakarlklarn anlamak ve anlatabilmek
gerekten g. Samimi bir gayret, tertemiz bir inan ve muhteem
bir azim ve fedakarlk sz konusu.
Btn bunlarn yan sra bu gzide vatan teslim edecekleri
nesilleri de hibir zaman unutmuyorlar. Bu itibarla ilme ve eitime
verilen deer her eyin zerinde. stanbul'u sadece bir bakent deil
dnyann en byk ilim merkezi klma hamleleri fetihle birlikte
kendini gsteriyor.
Osman Gazi'nin "insan yaat ki devlet yaasn'' dsturuna tam ve
gnlden yaklam. nsan her trl dini, ahlaki, ve ilmi deerlerle
donatma birinci idealleri olunca, neticede bir devlet azametinde,
devlet ciddiyetinde ve devlet hametinde nesiller ortaya kyor ve
dnyaya refah ve mutluluk dolu asrlar yaatmaya devam ediyorlar.
Dier taraftan Kay'nn cihan hakimiyetine doru yrd
yolda ektii ile, zdrap, meakkat ve gsterdii gayrete ise deerli
bilim adam Prof. Dr. Hasan Seen dikkati ekmekte ve u enfes
yorumu getirmektedir:
KAYI'.y okuyan okuyucu alt yz yllk bir devletin kurucusu Kay
yiitlerinin zihin dnyasn daha yakndan kefediyor. O insanlarn
devleti yaatma aklarn, bilgelikle birlemi kahramanlklarn,
ahde vefalarn, adalet duygularn, hangi rk ve dinden olursa olsun
insanlara kar duyduklar merhamet ve efkatlerini, cmertliklerini,
zalime aman vermeyen bu insanlarn bir alim veya bir dervi kar
sndaki tevazularn daha yakndan reniyor. lmi bir eser olmasna
ramen, Tark Bura'nn Osmanck', Kemal Tahir'in Devlet Ana' s,
Mustafa Necati Sepetiolu'nun Konak, at, ler, Yediler, Krklar '
nsz 15
tadnda edebi bir slupla hazrlanan KAYI'y ktphanemde hep

muhafaza edeceim. KAYty bir kere okudum, ama yine okuyacam.
Yaama ve olumsuzlulara kar direnme gcmn tkendiini
hissettiim zamanlarda, kendime ve evreme gvenimi yitirmeye
baladm zamanlarda, i ve d dnyadaki gailelerin galip gelip
kalbimin katlatn hissettiim zamanlarda ve "Gz ya rahmettir"
mbarek szne muhatap olmak iin alamak istediim zamanlarda
Kay'y okuyacam . . .
Okuyucularm KAYI II ile ba baa brakyorum.
Eserin hazrlanmasnda destek, tevik ve yardmlarn grdm
rahmetli Mustafa Kbrsl B ey ile Ramazan Mercan, Hakan Grsel,
Abdlkerim amaz ve Fehim Harmana'ya teekkrlerimi sunarm.
Ayrca Tima Yaynlar Tarih Blm Proje Editr Adem Koal
ile eseri byk bir titizlikle baskya hazrlayan Zeynep B erkta'a ve
kapan tasarlayan Ravza Kzltu'a en iten kranlarmla hiz
metlerinin devamn dilerim.
Prof. Dr. Ahmet imirgil
BRNC BLM
11. MURAD HAN
Oul! Padiahlar, elinde terazi tutmu bir
kimseye benzerler. Sen padiah olunca teraziyi
doru tutman isterim. O zaman yce Allah da,
senin iyiliini arzular
F T N E BA I B ZAN S
elebi Sultan Mehmed ciddi olarak rahatszlannca ( 142 1 ) Amas
yadaki olu Murad'a haber verilmesini ve onun derhal merkeze
gelmesini istemiti. Zira ortaya kacak bir iktidar b oluunda
Bizans'n ehzade Mustafay salvererek bir buhran karmasndan
endie duyuyordu.
ehzade Murad sratle hareket etti ise de babasn dnya gz ile
bir kez daha gremedi. Bursaya geldiinde babasnn vefat haberini
rendi. Durumu Edirne'de Veziriazam Bayezid Paaya bildirdi.
Bunun zerine Sultan elebi Mehmed'in herhangi bir hadiseye
meydan vermemek iin gizlenmekte olan vefat ilan olundu. Ce
nazesi alnarak Bursaya getirildi.
il. Murad Han on sekiz yanda iken 25 Haziran 1 42 1 'de Bursada
tahta kt. Ceddi Yldrm Bayezid'in damad byk alim Emir
Buhari hazretlerinden kl kuand ve dualarn ald.
Ardndan babasnn defin ilemleri ile megul oldu. Cenaze
muhteem bir alay ile Yeil Cami Trbesi'ne konuldu. Murad Han
babasnn ruhu iin pek ok sadakalar datt.
il. Murad Han bu ilk vazifeleri ifadan sonra clusunu komu
hkmetlere bildirdi. Bizans imparatoru derhal iki eliyi padiaha
gnderdi. Bunlardan biri yeni padiah tebrik ve taziyet etmek zere
vazifelendirilmiti. Dieri ise elebi Mehmed dnemindeki sulhun
devam edebilmesi iin, Murad'n iki erkek kardeini imparatorun
himayesine (rehin) almak zere gelmi bulunuyordu. Eer bu o
cuklar verilmezse stanbul'daki saltanat mddeisi Mustafa elebi'nin
serbest braklaca tehdidinde bulunmulard.
Bu srada saltanat atabei olan veziriazam ve beylerbeyi Bayezid
Paa, padiah namna olarak sefirlere:
"Mslman evladnn Mslman olmayanlar nezdinde terbi
yesi Hazreti Peygamber'in eraitine uygun deildir. Efendinize
II. M u r a d H a n 19
syleyiniz, ltfen bu istekten vazgesin. Padiahmz kendisi ile iyi

ilikiler kurmak istemekte ve aradaki anlamalara bal kalacan
bildirmektedir" cevabn verdi. 1
ehzadelerin teslim edilmemesi zerine stanbul'da imparatorun
devlet adamlar arasnda bir grme oldu. mparatorun olu ve
saltanat orta olan Yuannis, bir ksm devlet adamlar ile Musta
fa elebi taraftar idiler. htiyar imparator Manuel ile baz devlet
adamlar ise Murad'la anlamay muvafk buluyorlard. Ancak Yu
annis taraftarlar, Gelibolu'yu kendilerine teslim vaatinde bulunan
Mustafa elebi ile anlamakta srar ettiklerinden, onlarn fikirleri
galebe ald. Derhal General Dimitrios Leontarios on kadrga ile
Limni Adas'na gnderildi.
mparator Manuel, Trkler arasnda karaca nifaktan byk
istifadeler elde edeceini mit ediyordu. ehzade Mustafa ise her
ne elde ederse kazan olaca ve hibir ey kaybetmeyecei iin
memnuniyetle raz oldu. Yaplan anlamaya gre Mustafa muvaf
fak olduu takdirde Gelibolu'yu, stanbul'un kuzeyinde Bodan
hududuna kadar Karadeniz sahilindeki btn ehirleri ve Erisos
ile Aynaroz'a kadar Teselya havalisini imparatora iade edecekti.
ehzade Mustafa'nn bu ahitnameyi imzalamas zerine Leonta
rios, onu ve destekisi zmirolu Cneyd Bey'i kadrgalara bindirip
Gelibolu'ya kard. Murad Han'a bal birlikler karlarna kt ise
de Cneyd Bey'in idaresindeki Mustafa elebi kuvvetlerine ma
lup olarak Gelibolu Kalesi'ne kapandlar. Kale muhafzlar Murad
Han'a bal kalarak teslim teklifini reddettiler. Mustafa elebi ve
General Leontarios'un emrindeki Bizans birlikleri ile aralarnda
iddetli arpmalar oldu.
Bunun zerine Mustafa elebi Gelibolu halknn ileri gelenlerini
grmeye davet etti. Onlara:
"yi bilirsiniz ki Yldrm'n oluyum. Siz de babamn kullarsnz.
Efendinize kar neden hrmetsizlik ediyorsunuz? ayet benim
tarafma dnp de, Edirne'ye babamn evine gitmem iin bana yol
verirseniz, bundan sonra kullarm deil kardelerim olacaksnz.
22 K ay II: C i h a n D e v l e t i
ballk kuaklarn bellerine sarm bulunmaktadr. ayet yenilgi

mukadder hale gelirse boyun emi gzkerek kar tarafa katlve
ririm. Sakn bunu hyanet olarak yormayasn. Bu durumda sizinle
kar karya gelirsek onlarn beyleri arasnda ayrlk ve blnme
tohumlarn eker, ileri gelenlerini rktr, bylece yenilgiye ura -
malarn kolaylatrrm:'
Hnkarn bu gl serdara inanc ve gveni tamd. stedii gibi
hareket edebileceini bildirdi. 4
Bayezid Paa Gelibolu yolu kapal olduundan k mevsiminde
stanbul Boaz'nda Gzelce Hisar'dan bin bir mklatla kar tarafa
geti. Yannda fazla kuvvet yoktu. Edirne tarafna giderek orada
da kuvvet toplad. Mustafa elebi'nin Gelibolu'dan kp zerine
geldiini duyunca onu Sazldere mntkasnda karlad.
Bayezid Paa askerlerinin kar tarafa gemelerinden ciddi surette
endie ediyordu. Bu itibarla savaa girimeden nce onlara bir nutuk
ekti. Mustafa'nn gerek bir Osmanl ehzadesi olmayp Bizansllar
tarafndan yetitirilmi ve devletimizi blmek, paralamak isteyen
bir hain olduunu vurguladktan sonra:
"Gryorsunuz daha iktidar eline almadan lkemizin en iyi
yerlerini Bizansllara teslim ediyor. Bu yerleri ecdadmz byk
zahmetlerle fethetmilerdi. Bilmiyor musunuz ki, Gelibolu ehri
ve boaz ark ve garbn Ege Denizi ile Karadeniz'in anahtardr.
imdi Gelibolu'da Bizansllar hkmetmekte olduklarndan, Trkler,
Hristiyan esirlerini Anadolu'ya geiremezler. Bu haller bizim fela
ketimizin balangcn tekil etmektedir. Bizansllarn ise kurtuluu
olur. Bu itibarla devletimizin gelecei iin sizden aslanlar gibi hcum
etmenizi istiyorum'' dedi
Bu srada Bayezid Paann zerlerine geldiini haber alan C
neyd Bey de Gelibolu muhasarasn kaldrarak Mustafaya katlm
bulunuyordu. Mustafa elebi ise yine etkili bir hitabetle Bayezid
Paann yanndaki askerlere seslenerek, kendisinin Yldrm Han'n
olu olduunu Rumeli beylerinin bu sebeple kendisine katldn,
II. Murad Han 23
dolaysyla hi vakit geirmeden gerek sultanlarnn yannda yer

almalarn bildiriyordu.
Mustafa'nn ars ve aknc birliklerinin hareketi etkisini gs
termiti. Nitekim arpmann hemen ilk anlarnda Bayezid Paa
kuvvetlerinin sa ve sol kollar kar tarafa iltihak ettiler. Bu du
rumda arpmann faydaszln gren Bayezid Paa da teslim
olma yolunu tuttu.
ehzade Mustafa onun bu hareketinden fevkalade memnun
kalarak onu derhal vezirlikle mkafatlandrmak istedi. Fakat ya
nndakiler paann bu ekilde ciddi bir mukavemet gstermeden
gelip teslim oluundan kukulanmlard. Mustafay uyank dur
maya tevik ettiler. Mustafa, kendisinin dzme ve sahte bir ehzade
olmayp gerek olduunu ispat iin vcudunda Ankara Sava'ndan
kalm olan yara izlerini Bayezid Paa'ya gsterdi. Bylece bu kudretli
beyin saygsn tam anlamyla celbetmek istemiti.
Mustafa elebi'nin btn hareketlerini, kuvvetli bir mcadele
adam olan veziri Cneyd Bey idare ediyordu. Cneyd Bey, Bayezid
Paa'dan hi holanmam ve yanlarnda bulunuunu bir tehlike
olarak grmt. Bu itibarla Mustafa'nn onun hakkndaki tered
dtlerini artrd. "Efendisini (Sultan Murad') terk eden bir hainin
sana ne faydas dokunur" diyerek ona gvenilemeyeceini belirtti.
Neticede Cneyd'in iddetli tahrikleri ile Bayezid Paa ehit edildi.5
Bayezid Paa'nt Bursa'da bir mescidi, imareti ve medresesi vard.
Mustafa elebi bu baarlardan sonra byk bir alayla Edirne'ye
girdi. Namna para bastrd. Artk Rumeli'd e btn yerler onun
iktidarn tanm bulunuyordu.
Yannda btn Rumeli beyleri ve kuvvetleri olduu halde Anado
lu tarafna gemek zere Gelibolu'ya geldi. Onun Sazldere muvaffa
kiyetini ve hkmdarln haber alan ah Melik Bey de Gelibolu'yu
Leontarios'a teslim etmiti.
Mustafa elebi kaleye Bizans kuvvetlerini yerletirmek isteyen
generale:
"Size olan taahhtlerimin arasnda Gelibolu Kalesi'nin d e ol

duunu biliyorum. Fakat byle meru olmayan bir harekette bu
lunacak olursam ne beylerim benim b abuluumu kabul eder
ne de sizlerin memleketlerine girmenize rza gsterirler" diyerek
menfi cevap verdi. Leontarios aresiz stanbul'a dnerek keyfiyeti
imparatora anlatt. mparator Manuel bunlar rendii zaman ok
mteessir oldu ve fena halde hiddetlendi. Fakat yapacak herhangi
bir eyi de yoktu. 6
Gelibolu Kalesi'ni iyice tahkim eden Mustafa elebi donanmaya
kaptanlar ve kumandanlar tayin eyledi. D aha sonra Anadolu'ya
gemek yerine tekrar Edirne'ye dnerek saltanat srmeye balad.
MTT E F K ARAY I LAR I

Sultan il. Murad, Bayezid Paann ldrldn ve onunla bir
likte giden askerlerinin de Mustafaya iltihak ettiklerini haber alnca
sarslm ve dayanma gc krlmt. Ancak Mustafa elebi'nin
Anadolu'ya gemek yerine Edirne'de saltanatn tadn karmaya
balamas kendisine rahat bir nefes aldrd.
ncelikle Mustafa elebi'nin, Gelibolu meselesinden dolay Bi
zans ile arasnn almasndan istifade etmek istedi. Bayezid Paann
lm zerine yerine tayin edilen yeni veziriazam, andarl brahim
Paay stanbul'a gnderdi.
Usta bir diplomat olan brahim Paa, Mustafa elebi ile impa
ratorun aralarnn bozulduundan haberi yokmu gibi Manuel'den
yardm istedi. Babas elebi Mehmed'e yapt gibi oluna da yar
dm edebileceini ve bundan kendisinin de kazanl kacan
syledi. Ancak imparatorun Gelibolu ile iki ehzadenin tesliminde
srar etmesi sebebiyle anlama yine salanamad.7 Ayrca bu srada
Mustafann elileri tekrar gelmi ve bitaraf kalnd takdirde harp
sonunda Gelibolu'yu Bizans'a teslim edeceini tekrar taahht etmiti.
Mustafa elebi bylece Gelibolu geidine ve donanmaya hakim
olduu gibi, stanbul Boaz'n da tutmu bulunuyordu.
Ancak Murad Han bu bunalml gnlerde kymetli bir mtte
fik buldu. Foadaki ap madenlerini ileten Cenevizliler burada
II. Murad Han 25
oturmalarna karlk her sene Osmanllara muayyen bir miktar

para dyorlard. hra ettikleri aplar Avrupa piyasalarna sevk
ediyorlard. Sultan elebi Mehmed' in salnda gelerek kendisiyle
gren Giovanni Adorno, senede yirmi bin altn vermek suretiyle
on sene mddetle Foa'nn bu maden imtiyazn almt.
Lakin Adorno'nun son senelerde Cenevizlilerle Katalanlar ara
sndaki muharebeler sebebiyle ileri iyi gitmemi ve borlar bir
hayli artmt.
Murad Han'a mektup gndererek babas ile arasndaki iyi ili
kilerden bahsettikten sonra kendisi ile de bu dostluu srdrmek
istediini bildirmi ve:
"Seni kadrgalarmla Anadolu'dan Rumeli'ye geirmeye, sana
yardm etmeye ve hi kimsenin yapmad hizmeti sana yapmaya
hazrm. Yalnz emrini bekliyorum'' diye yazmt.
Murad Han bu teklifi memnuniyetle kabul ederek, "inallah
birka gn iinde Bursa'ya geleceim. Yaknlarndan sadk birini
oraya gnder. Bu husus hakknda dnelim ve yapacaklarmz
kararlatralm'' cevabn verdi. 8
Murad Han'n Foallarla ittifakn duyan Cneyd Bey, Mustafa
elebi'yi ikaz etti. "Murad bo durmuyor. Bir taraftan imparatorla
anlamaya alyor, dier taraftan Frenklerle ibirlii yapyor. Biz
ise Edirne'de hibir hazrlkta bulunmadan oturuyoruz. Onlar bu
tarafa gelmeden evvel biz kar tarafa geelim. imdilik her hususta
onlardan stnz. ayet bu tarafa geecek olurlar ise bizim iin
felaket olur:'
Bu yerinde ikazlar zerine Mustafa elebi hemen kuvvetlerini
toplayarak Gelibolu yoluyla Lapseki'ye geti (20 Ocak 1422) . Yannda
on iki bin atl ve be bin yaya kuvveti bulunuyordu. gn orada
kaldktan sonra Bursa tarafna yrd.
Murad Han ise harekete gemeden nce krk gnl ile duas
makbul olanlarn eiine komutu.
Bunlarn banda velilik yolunun seremesi, din meclisinin ,
o dnemde alimlerin nderi, evlad- Resul Emir Sultan Hazretleri
geliyordu. eyhin kapsna varan 11. Murad Han ondan, b u asinin

yreinin yan eritmek ve fesatlk yangnn sndrmek iin hayr
duada bulunmasn rica etti.9
Emir Buhari Hazretleri de ellerini aarak, Osmanl devletinin
devam ve dmanlarnn yklp berbat olmas iin Cenab- Hakk'a
yalvard. Sultan Murad'n gnln ferahlatc mj deler verdi ve
akbetin hayrla neticeleneceini bildirdi. Ardndan padiahn k
lcn beline balayarak nasihat ve tavsiyelerde bulundu. Dua ve
senalar ile yolcu etti.
Sultan Murad byk bir huzur ierisinde morali yerine gelmi
olarak askeriyle harekete geip Ulubat Gl kysna gelerek otan
kurdurdu.
BRE TRK TUR H A N !

Timurta Paa'nn oullar ve aknc kollarnn yiit serdar
lar Umur, O ru ve Ali b eyler Murad Han'n huzuruna vararak
Musa elebi tarafn tuttuu iin Sultan elebi Mehmed tarafndan
Tokat'ta hapsedilen Mihalolu Mehmed Bey' in serbest braklmasn
isteyerek yle dediler:
"O, gn grm, umur srm byk bir beydir. Dzmece'ye
boyun een ve ayak uyduran btn beylerin badr. Onlara tek sz
dinletecek serdardr. Bu cefa ekmi ihtiyar hapisten karp yce
tahtnn huzuruna arp grrsen savunma tedbirleri konusunda
salam bir karar alm olursun:'
I I . Murad Han bu gen vezirlerinin szlerini kabul ederek
Mihalolu'nu an ve erefle ota- hmayununa getirtti. kram ve
iltifatlarla karlad. Krk gnln tamir etti. Mihalolu Mehmed
Bey ise kullarn, ulu eie kar her zaman saygl olmas gerektiini
ve ne hizmet buyurulursa daima can ve bala koacan samimi
bir dille ifade ederek padiah honut etti.
O gece rmak boyuna inen bu ihtiyar gazi, yetitirdii silah ar
kadalarna isimleri ile bir bir seslenmeye balad:
"Bre Trk Turhan! Bre Evrenosoullar! Bre Gmlolu! "
II. Murad Han 27
Yal aknc beyinin gr sesini duyan Rumeli beyleri kyya kou

yordu. ld bildikleri bu yiit beyin sesini iittiklerinde kulaklarna
inanamamlard.
Mihalolu ise devam ediyordu:
"Bre beyler! Ekmek hakkn yitirip, ba ekmek tresini uyandr
mak, sizin annza layk mdr? Kim olduu bilinmez, asl kark
bir kimsenin davasn kabul edip, soyu belli, ahla liyakati bilinen
gen padiaha ballktan yz dndrmek bahadr kiilerin yapa
ca i midir? Byle davranlarn sonunun nedamet ve pimanlk
olduu bilinmez mi? "10
Bir taraftan Mihalolu'ndan bu szleri dinleyen Rumeli beyleri
dier taraftan da gemi yllardaki gazalar hatrlayp sevin gzya
lar dkyorlard. Zira bu yal aknc beyinin hapsi sekiz yl bulmu
olduundan hemen hepsi onun hayatndan midi kesmi durum
daydlar. imdi sesini duymakla gemi yllardaki gibi dostluk ve
ballk duygularn yenileyip tekrar bir arada olmay gzler oldular.
te yandan ehzade Mustafa, be bin kadar yaya ve atl asker
seerek kprnn st bandan karya gemelerini emretmiti.
Sultan Murad bu haberi alnca Umur B ey'i iki bin seme sipahi
ile o tarafa gnderdi. Umur Bey sratle onlarn geecei mevkiye
gelerek pusuya yatt. Gece karya geenleri ani bir basknla bozguna
uratt ve pek ounu esir etti. Mustafa bu bozgun haberi ile birlikte
Rumeli beylerinin kar tarafla grtn haber alnca ykld.
Bu srada Hac vaz Paadan ehzade Mustafa'ya, Timurtao
ullarndan ise Aydnolu Cneyd'e mektuplar geldi. Hac vaz
Paa Mustafa'ya b alln bildiriyor ancak yanndaki b eylerin
beri tarafla anlatn sava esnasnda kendisini yakalayp Murad'a
teslim edeceklerini bildiriyordu.
Timurtaoullar ise Cneyd Bey'e, beylerin bu tarafla anlatn
bildirip daha fazla orada durmasnn ahmaklk olacan, bir an nce
bu tarafa geip hnkara ballk bildirisini sunmasn, bylece eski
beyliine tekrar kavumasnn mmkn olacan belirtmekteydiler.
Mustafa mektubu okuyunca derhal zmirolu'nu artt. Onun

mektubu ile karlatrdklarnda Rumeli beylerinin anlatklarna
kesin kanaat getirdiler. Ka yolundan baka bir are kalmadn
grdler. Nitekim Hac vaz Paa kuvvetleriyle karya geip savaa
giritii srada Mustafa da yannda bulunan be adamyla birlikte
Biga ynne doru uzaklamaya balam bulunuyordu.
Tan yeri aarrken Murad Han da kar yakaya geti. Onun
geliini gren Rumeli beyleri zrler dileyerek ayana dtler.
Affedilmelerini dilediler. Vezirlerden brahim Paa "Hepsini krmak
gerektir" dedi. Hac vaz Paa ve Mihalolu ise:
"Bunlar hep Aydnolu fesada vermitir. O bunlara Mustafa'nn,
Yldrm'n olu olduunu syledi. Bunlar da inandlar. Madur
oldular. imdi Dzmece olduunu bildiklerinde ite tarafmza
geldiler, sular yoktur" diyerek balanmalarn dilediler. Bunun
zerine padiah hepsini affetti:' 1 1
MUS TA FA E L E B ' N N S O NU
Sratle Biga nne gelen Mustafa elebi nehrin tamasndan
dolay kar yakaya geecek yolu bulamamt. Biga kads bir hayli
altn mukabilinde kendisine geidin yerini gstererek yardmc oldu.
Bu sayede sahile inerek orada bulunan gemilere atlayp Gelibolu
tarafna hareket etti. Giderken takip edilmemesi iin sahilde kalan
dier gemileri kullanlmaz hale getirmiti. Gelibolu'ya vardnda
ise gemilerin geri dnmelerine meydan vermemek iin hepsini
karaya ektirdi. Sahillere muhafzlar tayin ettikten sonra Gelibolu
Kalesi'ne vard.
te yandan Murad Han ise Mustafa elebi'nin iini sca sca
na bitirmek arzusundayd: Gemilerin tahrip edildiini grnce
evvelce anlam olduu Foa Ceneviz Beyi Adorno'ya haber gn
dererek harp gemileri ile gelmesini istedi. Bu arada paraya tamah
ederek Mustafa'nn kana zemin hazrlayan Biga kadsn geidin
bana astrd. 12
Adorno derhal yedi harp gemisi ile Lapseki'ye geldi. Murad Han
be yz kadar adam ile kadrgalarn en byne bindi. Frenkle-
II. Murad Han 29
rin kendisini klliyetli para mukabilinde Mustafa'ya teslim etmesi

ihtimalini nazar dikkate alarak ihtiyatl hareket ediyordu. Dier ka
drgalarda da Trk ve Frenk askerleri eit bir biimde bulunuyordu.
Gemilerle tam denizin ortasna gelindii vakit Adorno, Sultan
Murad'n nnde diz kerek ap madenleri dolaysyla Osmanl
hazinesine olan borcunun balanmasn rica etti. Adorno'nun
hazineye borcu tam yirmi yedi bin altn bulmutu. Ancak u an,
belki de onun sadakatini temin edecek en nemli bir vakitti. Murad
Han isteini kabul ederek eline vesikasn verdi.
Mustafa elebi, Gelibolu surlarnn zerinden Ceneviz gemi
lerinin pupa yelken geldiklerini grmt. D erhal Adorno'ya bir
adam gndererek Murad' karaya karmamasna mukabil elli bin
altn vereceini vaat etti. Adorno bu teklifi tereddtsz reddetti.
Gemiler Gelibolu nne gelince Mustafa'ya bal gler bunla
rn karaya asker karmasna mani olmak istediler. Bunun zerine
Adorno be yzden fazla oku kuvvetini yirmi kadar kaya bin
direrek sevk etti. Bunlar karaya ktlar ve Mustafa'nn okularn
uzaklatrarak sahilin mdafaasn emniyet altna aldlar. 13 Bunun
zerine Murad Han da gayet mahir bin oku ve binden fazla
cesur ve eci muhariple beraber karaya kt.
Bu birlikler seri bir harekatla Mustafa'nn birliklerini imha et
meye baladlar. Mustafa elebi artk hibir ekilde Murad'a kar
koyma ihtimalinin kalmadn anlamt. Sratle kaarak Edirne'ye
can att. Sarayda bulabildii hazineleri alarak Eflak'a doru kamak
istedi.
Murad Han'n seme birlikleri ise hi durmadan kendisini takip
ediyorlard. Nihayet Edirne'nin kuzeyinde Tunca Nehri kenarndaki
Kzlaa Yenicesi'nde yakalayarak Edirne'ye getirdiler.
Mustafa elebi, Sultan Murad'a bir ey sylemek istediini beyan
etti ise de itibar olunmad. Murad Han onun alelade bir ahs gibi
ldrlmesini emrettiinden hisar burcunda asld. 14 Bylece onun
Osmanl hanedanndan kabul edilmediini halk, asker herkese
gstermi oluyordu. Zira hanedandan katli lazm gelenler ancak

boulmak suretiyle ldrlrlerdi.
Mustafa elebi'nin Rumeli'd eki hkmdarl bir buuk se
neye yakn srmt. Kendisi ok gzel ve etkileyici konuurdu.
Sazldere'de B ayezid Paa kumandasndaki kuvvetlere hitab ve
onlar kendi tarafna meylettirmesi bunun ak bir gstergesi idi.
Murad Han kendisinin ve askerlerinin Gelibolu'ya kmasna,
dolaysyla Mustafa elebi'yi ortadan kaldrmasna yardmc olan
Adorno'ya ziyadesiyle ihsanlarda bulundu. Bat Trakya sahilindeki
Peritorion kynn gelirini ve Foallarn gmrk haslatn kayd
hayat artyla ona brakt. Maiyetindekilere de kymetli elbise ve
hediyeler datt.
Edirne ahalisinin de kendisini scak ve samimi bir biimde kar
lamasndan byk memnuniyet duyan il. Murad Han halka ve
askerlere grlmemi ziyafetler ekti.
S TAN BUL N LER N DE

Bizans imparatoru Manuel ve saltanat orta olu Yuannis, Mu
rad Han'n Mustafa elebi isyann bastrdn duyunca endieye
kaplmlard. Murad'n intikam alacandan korkuyorlard. Derhal
Bizans asilzadelerinden Lakanas ve Makro Ganis adlarnda iki eliyi
Edirne'ye gnderdiler. Hem saltanatn tebrik etmek hem de aradaki
soukluu gidermek istemilerdi.
Eliler aradaki anlamazlkta btn kabahati Bayezid Paa'ya
yklediler. Onun, Sultan Mehmed'in vasiyetine ramen ocuklar
vermedii gibi gnderilen elileri de kovduunu b ylece araya
husumet soktuunu belirttiler.
Murad Han ise elilerle grmeyi reddettii gibi kendilerini
de tevkif ettirdi. Niyeti Bizans'n fitne ve fesatlarna tamamen bir
son vermekti. Hazrlklarn tamamladktan sonra elileri hapisten
kartt ve:
"Gidiniz! stanbul zerine sratle gelmekte olduumu impara
torunuza syleyiniz" diyerek serbest brakt.
II. Murad Han 31
Ardndan Mihalolu Mehmed Bey'i on bin kiilik bir kuvvet ile

stanbul'un etrafn vurmak zere grevlendirdi.
Mihalolu'nun Bizans'n evresini yama ederek stanbul nne
gelm esinden on gn sonra da (20 Haziran 1 422) Murad Han, yirmi
bin kiilik bir kuvvetle stanbul nne geldi.
Ordusunda toplar da bulunuyordu. Derhal Yaldzl kapdan
Hali'e kadar btn ehri kuatt. Surlara hcum etmek ve aabilmek
iin ayn boyda hatta daha yksek tekerlekli kuleler yaptrmaya
balad.
mparator sulh iin padiaha bir heyet gnderdi ise de ret cevab
ald. Muhasara top atlar ile balad. Ancak bu toplar kale bedenle
rinde ciddi hasar yapabilecek gte deillerdi. Murad Han surlardan
bir ok atm uzaklkta, zerini toprak ile kapattrd kaln tahtalar
dan siperlikler yaptrd. Bylece askerlerini mancnklardan atlan
talara ve ateli silahlara kar koruma altna alm bulunuyordu. 15
Kuatma gn getike iddetlendi. imdi bir taraftan toplar, bir
taraftan yryen kuleler ve bir taraftan yer altndan lam ama
almalar ile hcumlar younlamt. te tam bu srada gazilerin
moralini ykselten bir olay daha oldu.
Byk alim Emir Sultan Hazretleri talebeleri ile gelerek muha
saraya itirak etmi bulunuyordu. B eyaz bir at zerinde levendane
boyu ve simasndaki hatlarn necabetiyle herkesin nazar- dikkatini
ekiyordu. Gazilere dualar ettikten sonra kendisi de muhasaraya
katld. Artk herkeste stanbul'un fethedileceine dair bir kanaat
olumu ve gayretler iki katna kmt.
Trk ordusundaki bu deiiklik mdafilerin de dikkatini ekmi
ve ehir halknda mthi bir mitsizlik meydana gelmiti.
Nitekim 24 Austos gn Emir Sultan Hazretleri dua ve niyaz
dan sonra adrndan kt. Yannda be yz kadar talebesi de vard.
Keskin klcn klfndan karp defa sallayarak: "Ya Allah! Ya
Resulallah! " dedikten sonra umumi hcumu balatt. Trkler bir
sel gibi Altnkap ile Odun Kaps arasndaki surlara yklendiler.
Yal imparator Manuel b u srada lm deinde idi. Olu ve

veliahd Yuannis Sen Romen (Topkap) Kaps'n mdafaa eden
askere kumanda ediyordu. Tehlikenin bykln grdnden
askerine dinleri, ocaklar ve hrriyetleri iin harp ettiklerini hatr
latarak kahramanca mukavemete tevik ediyordu.
Hava, oklarn tekil ettii bulutlardan kararmt.
Kostantiniyye'nin keiler, rahipler ve papazlar da dahil btn
halk bu tehlike gnnde silah altnda idi. Kadnlar, ocuklar kl
yerine trpan kullanyorlar; flarn alt tahtalarndan da kendilerine
kalkan yapyorlard. Trkler o gn akama kadar zerlerine dklen
kaynar sulara, grejuva ateine ve atlan talara aldrmadan surlara
trmanabilmek iin aba sarf ettiler. Kuleleri ve surlara dayadklar
merdivenleri, grejuva ateine dayanamayarak yanyordu. 16
Nihayet gne battktan sonra ordugahlarna ekildiler.
Yatanda can ekimekte olan imparator Manuel'in, Murad
Han'n "Geliyorum ! " diye gnderdii haberden beri tek dncesi
bu derde bir are bulmakt. Anlama tekliflerinin reddedilmesinden
sonra Karamanoullar'nn yanna kam bulunan Sultan Murad'n
kardei ehzade Mustafa'ya haber gnderdi. Kendisini aabeyi Sultan
Murad'a kar tevik ederek tam destek sz verdi. Bir hafta sonra
vefat edecek olan imparator ,arzusuna muvaffak olmutu.
il. Murad Han saldrlar idare etmekte iken bir ulak gelerek:
"Kardein Mustafa Bursa'ya girdi. ehir halk kendisini ok iyi
karlad ve padiah olarak alklad. Oradan arapdar lyas Bey'le
beraber znik'e gittiler" haberini verdi.
O iddetli muhasarann ertesi gn Trkler ok ani bir ekilde
ehrin nnden ekildiler. Trklerin kaarcasna uzaklamalarn
seyreden Bizansllar, bunu rahibelerini himaye iin, semadan inerek
onlara grnen Hazreti Meryem'e yormulard. 17
Y E N B R F T N E
elebi Mehmed'in oullarndan Mustafa, babasnn vefatnda
on iki yanda Hamidili sancakbeyi bulunuyordu. Aabeyinin c-
II. Murad Han 33
lusu zerine ldrlmekten korkarak Karamanolu'nun yanna

kamt. stanbul'un il. Murad Han tarafndan muhasara altna
alnmas ile birlikte imparatordan ehzadenin lalas arapdar lyas
Bey'e mektuplar gelmeye balad. Bol miktarda altnlar da gnderen
imparator, saltanat davasnda kendilerini her bakmdan destekle
yecekleri vaatinde bulunuyordu. mparator bir taraftan da Anadolu
beylerini ittifaka davet ediyordu.
Gen talebesinin saltanat elde etmesi halinde kavuaca nimet
leri dnen lyas Bey iin onu ikna etmek zor olmad. Karaman ve
Germiyan beyleri de kendisini destekleyerek kuvvetler gnderdi
ler. Neticede ehzade Mustafa toplanan kuvvetlerle Bursa zerine
yrd. arapdar lyas Bey'le Kara Taceddin olu Mahmud, veziri
ve kumandan olarak orduda grev yapyorlard. Bursa halk eh
rin Mustafa'ya teslim edilmesine kar ktlar. ehrin nde gelen
ahsiyetlerinden Ahi Yakub ile Ahi Hokadem'i elilikle ordugaha
gnderdiler. arapdar lyas Bey'le gren eliler kendisine para ve
hediyeler takdim ettiler. Bursallarn Sultan Murad'a biat ettiklerini
beyan ederek zorlamalar halinde mdafaada bulunacaklarn, bu -
nun da zamanlarn alacan belirttiler. Eliler Karamanolu kuv
vetleri ile bir Osmanl ehrinin vurulmasnn doru olmayacan
ve bunun nefrete dneceini de sylemilerdi.
arap dar lyas B ey onlarn teklifini kabul ederek kuatmay
kaldrd ve znik zerine yrd. znik Kalesi krk gn muhasa
ra olundu. Kale muhafz Firuz Beyolu Ali Bey, durumu Sultan
Murad'a bildirmiti. Padiah kaleyi sulh yoluyla teslim etmesini ve
Mustafa'nn oyalanmasn yazd. Murad Han bu arada ehzadenin
teslim olunmas halinde arapdar lyas Bey'e de Anadolu beyler
beyliinin verileceini bildirmi ve beratn da gndermiti.
Ali Bey ald talimat zerine halka ve ehre hibir zarar verilme
yecei hakknda yemin ile sz aldktan sonra teslim oldu. arapdar
lyas Bey ald beylerbeyilik mj desi zerine ehirden ayrlmad.
andarlzade brahim Paa sarayna yerleen ehzade Mustafa ise
timar ve memuriyet vermek suretiyle vakit geiriyordu.
te yandan Sultan Murad Han, stanbul muhasaras srasnda ha

diseyi duyunca ertesi gn kuatmay kaldrarak acele ile Gelibolu'dan
karya geerek znik' in yolunu tutmutu. Uzun sre znik'te otur
mann tehlikesini hisseden Germiyan ve Turgutlu kuvvetleri ku
mandanlar, Mustafa elebi'yi alp Karaman'a gtrmek istediler.
arapdar lyas B ey ise buna mani oldu. B eyler onun hyanetini
anlamlard. Kendisine:
"Bey gel u olan bize ver! Karamana, Germiyan veya stanbul'a
ulatralm. Senin hod halin malum. Biz tuz ekmek hakkn yerine
getirelim. Bunca zamandan beri bir ehzade atna binip, kaftan
giyip, nimetin yedik. Ahir vakitte hyanet etmeyelim" dedilerse de
dinletemediler.
Neticede Murad Han'n nc kuvvetleri bir sabah anszn znik'i
bastlar. Mustafa elebi hamamda bulunuyordu. Beylerbeyi Taced
din olu Mahmud Bey, efendisine derhal bir at bulup karmak
istedi. Ancak karsna Mihalolu Mehmed Bey kmt. Mahmud
B ey yal aknc b eyini atndan drerek ldrd ise de kap
kurtulmaya muvaffak olamad. Beylerinin ehit edildiini gren
Mihalolu'nun aknc yiitleri derhal Mahmud B ey'i yakalayp
para para ettiler.
arapdar lyas B ey ise ehzade Mustafay yakalayarak znik
nne gelmi bulunan Sultan Murad'a gtrd. Mustafa elebi
padiahn emriyle znik dnda bir incir aacnn altnda boula -
rak ldrld ( 1 423 ) . Cesedi Bursa'ya gnderilerek babas elebi
Mehmed Han'n trbesine defnolundu.1 8
arapdar lyas Bey' in hareketi beyler katnda ho grlmemiti.
Kendisine niin byle hyanet ettin dediklerinde:
"Geri grnte ben ihanet ettim amma gerekte isabet kldm.
Zira eer braksam bu iki asker kapp, birbirine girip iklimi hara
ba verirlerdi. Umumi zarardan hususi zarar ehvendir" dedi. Buna
ramen beyler katnda rabet ve itibar kalmamt. 1 9
II. Murad Han 35
A NA D O LU H A RE KAT I
il. Murad Han kardei Mustafa elebi'yi kkrtarak destekle
yen ve stanbul kuatmasnn kaldrlmasna sebep olan Candar ve
Karamanolu beyliklerini cezalandrmak istiyordu. Candarolu
sfendiyar Bey, Mustafa elebi'yi desteklemekle kalmam, Murad
Han'n znik seferi srasnda Osmanllara ait Tarakl Borlu denilen
Safranbolu Kalesi'ni de muhasara etmiti. Ancak sfendiyar Bey' in
olu Kasm Bey babasyla problemi dolaysyla Murad Han'n ya
nna snmt.
Sultan il. Murad, Kasm Bey'in yanna Osmanl kuvvetlerini
de katarak Candar iline gnderdi. Bolu ile Gerede arasnda vuku
bulan sava Osmanllar kazand. Sava srasnda sfendiyar Bey'in
yannda bulunan Kasm Bey'e bal askerler Osmanllar safna ge
milerdi. sfendiyar Bey yaral olduu halde sava meydanndan
sratle ekilerek Sinop Kalesi'ne kapand.
Kendisini takip eden Osmanl birlikleri Kastamonu ile Bakr
Kresi'ni zapt ettiler. sfendiyar B ey kk olu Murad Bey ba
kanlnda bir heyet gndererek affedilmesini istedi. Mektubunda:
"Oul Murad Han! Atan deden bana ihsanlar edegelmitir. Sen
had mrvvet sahibi Murad Han ve murad-bahsn. Gel imdi
bana da kerem eyle ltfet! Kstahlma bakma! Hem torunumu
dahi sana nikahlayayrn'' demiti.
Ayrca devlet adamlarnn her birine de mektuplar yazarak ve
hediyeler gndererek tavassutta bulunmalarn rica etmiti. Devlet
adamlar sfendiyar Bey' in pimanln dile getirerek Murad Han'
sulh yapmaya ikna ettiler. 20
Yaplan anlamaya gre Candarolu beyliinin Tosya, Kalecik
ve ankr kaleleri Kasm Bey' in idaresine braklacakt. Osmanllar
zaptetmi olduklar Kastamonu ve Bakr Kresi'ni boaltacaklard.
sfendiyar Bey ise Bakr Kresi haslatnn mhim bir ksmn Os
manllara verecekti. Ayrca lzumu halinde Osmanllara yardmc
kuvvet gnderecekti ( 1 423 ) .
Ardndan Kastamonu'ya bir heyet gnderilerek sfendiyar Bey' in

olu brahim Bey' in gzellii ile mehur kz Hatice Hatun Bursa'ya
getirildi. Murad Han burada mutantan bir dnle evlendi. Bylece
Candaroullar ile balar daha da salamlam bulunuyordu.21
***
Kk Mustafa'y, yanna katt Turgutoullar ile Bursa'ya

gnderen Karamanolu Mehmed Bey ise Osmanllarn Antalya
Kalesi'ni zaptetmek zere Tekeolu Osman Bey'le ittifak etmiti.
Ancak onlarn bu tasavvurundan haberdar olan Antalya muhafz
Firuz Beyolu Hamza Bey, Korkuteli Yaylas'nda Karamanolu'nu
bekleyen Osman Bey'i bir gece basknyla ldrd. Maiyetini da
tarak mallarna el koydu. Bylece Karamanllarla ittifakna meydan
vermemiti.
Karamanolu Mehmed Bey ancak ertesi gn yirmi alt bin kiilik
bir kuvvetle gelerek Antalyay kuatma altna ald. Trkmen boy
larnn da yardmyla kaleyi uzun bir sre kuatan Karamanolu,
Hamza Bey'in iddetle kar koymas yznden zaptetmeye mu
vaffak olamad. Bu arada kardei Mustafa isyann bastran Murad
Han'n Antalya zerine gelecei haberi ulat.
Mehmed Bey, Murad Han gelmeden kaleyi zaptetmek amacyla
umumi bir hcum balatt srada, burlardan atlan bir ta glle
sinin bana arpmas sonucu atndan derek vefat etti ( 1 423).22
Bu olay zerine Karaman taht iin i mcadele km ve taht
Mehmed Bey'in kardei Nide Emiri Bengi Ali Bey elde etmitir.
Bunun zerine Mehmed Bey'in olu brahim, Alaaddin Ali ve
sa beyler il. Murad Han'a snmlardr.
il. Murad Han bu Karaman ehzadelerine efkatle yaklam ve
her birini bir kz kardei ile evlendirmitir. Bylece daha evvel de
kurulmu olan akrabal yeni balarla kuvvetlendirmek istemitir. 23
Alaaddin Ali Bey ile sa Bey'e de Rumeli'nde birer sancak veren
Murad Han, brahim Bey'i ise Osmanl gleri ile Karaman iline
gnderdi. brahim Bey bu sayede Konya nne gelerek rahatlkla
taht ele geirdi. Zira kar koyamayacan anlayan Bengi Ali Bey
II. Murad Han 37
Nide'ye ekilmi bulunuyordu. brahim Bey bu yardmlara karlk

bab as tarafndan igal edilmi olan Isparta ve Eridir'i Osmanllara
42 4'te brakt. 24
***
Sultan il. Murad i isyanlar halledip tehlike arz edebilecek Ana

dolu beyliklerini sindirdikten sonra idari dzenlemelere giriti. O
srada merkezde brahim Paa, Hac vaz Paa ve Kara Timurta
Paann oullar Ali, Umur ve Oru beyler bulunuyordu. Padiah
be paann merkezde bulunmasn uygun grmedi. Zira aralarnda
ekimeler yaanabiliyor, shhatli karar almak gleiyordu. Nitekim
Veziriazam Bayezid Paa biraz da i ekimelerin kurban olarak
tek bana Dzmece Mustafa'nn zerine gnderilmi ve hayatn
kaybetmiti.
Sultan Murad Timurta Paa oullarndan Umur Bey'i Ktahya'ya
gnderdi. Ali Bey'i Saruhan (Manisa) sancak beyliine yollad. Oru
Bey'i de Anadolu beylerbeyi yapt. Bu suretle divanda brahim Paa
ile Hac vaz Paa kaldlar. Padiah, lalas Yrg Paa'y da Rumiye-i
sura valisi olarak Amasya'da grevlendirdi. 25
Z M RO G LU C N E YD B EY
Osmanl kaynaklarnda zmirolu ve bazen de Kara Cneyd
diye anlmaktadr. Fetret Dnemi'nde Osmanl ehzadeleri ara
sndaki mcadelede etkin roller ald. nce sa elebi'ye yardm
etti. Sonra Sleyman elebi safna geti ve onun tarafndan Ohri
sancakbeyliine getirildi.
ehzadeler savann kzt bir srada tekrar Aydn iline dne
rek eski beyliinin bir ksmna sahip oldu. Ancak Mehmed elebi
idareyi eline geirdikten sonra Cneyd' in zerine yryerek kalele
rini elinden ald. Teslim olan Cneyd'i ise Nibolu sancakbeyliine
getirdi.
Buna ramen Cneyd'in bey olmak, beylik srmek hrs bitip
tkenmek bitmiyor, bu uurda ortaya kan her frsat deerlen
dirmeye alyordu.
Mustafa elebi (Dzmece) isyanna katlarak bir kez daha elebi

Mehmed'e kar kt. Baarsz olarak Bizans'a snd.
il. Murad dneminde ehzade Mustafa bir kez daha isyan bay
ran dalgalandrdnda Cneyd de yannda veziri olarak harekat
idare ediyordu. Mustafa'nn Rumeli'de hakimiyeti salamasnda
byk rol oynad. Rumeli yayalarn msellem haline koymak,
kimisini ellier ake tayin ederek harlk eylemek ayrca azap ad
ile yaya askerleri toplamak onun uygulamalar ile olmutur.
Tek arzusu 1 4 1 5'te kaybettii zmir beyliini ihya etmekti.
il. Murad Ulubat ay kenarndaki savata, ehzade Mustafay
gsz brakmak kastyla Cneyd'e gizlice zmir beyliini ve Aydn
ilini vadetti. Bunun zerine Cneyd yetmi mutemet adam ile
ordudan ayrld, btn gece yol alarak Akhisar yaknna geldi ve
ertesi gn akam zeri zmir'e vasl oldu.
ehrin ahalisi aralarnda doup byyen Cneyd'i heyecanla
karladlar. Bu srada blgeye Aydnolu il. Umur B ey'in olu
Mustafa B ey hkmediyordu. Cneyd ksa srede eme ve Urla'da
etrafna drt bin adam toplad. Ayaslu Hakimi Aydnolu Mustafa
Bey'le harp ederek onu attan drp ldrd. Mustafa Bey'i Birgi'de
defnettirdi. Bylece ecdad memleketine bir kez daha sahip oldu.
Amcas Mustafa elebi ve daha sonra da kardei Mustafa elebi
meselelerini halleden il. Murad Han, Cneyd B ey'e haber gnde
rerek aralarndaki anlama gerei olunu kendisine gndermesini
aksi halde itaatsizlik etmi olacan bildirdi. Cneyd Bey bu istee
kulak asmad.
Onun bylece Osmanl tabiliini reddederek bamsz hare
ketlere girimesi zerine il. Murad Han Anadolu B eylerbeyi Oru
Bey'i gnderdi. Oru Bey Aydn ilinin idaresine tayin edilen Yahi
Bey'le birlikte Ayaslu zerine yrd. Kar koyamayacan gren
Cneyd B ey kaarak mstahkem psili Kalesi'ne kapand.
Oru Bey blgede gerekli dzenlemeleri yaptktan sonra idareyi
Yahi Bey'e brakarak sancana dnd. Ancak onun ayrlmasyla
birlikte Cneyd Bey faaliyetlerini ve saldrlarn artrarak devam
II. Murad Han 39
ettirmeye balad. Bir taraftan da bata Karamanoullar olmak

zere Anadolu beylerini ve Bizans' kkrtmak zere giriimlerde
bulunuyordu. Yahi Bey kuvvetleri ile arasnda sk sk arpmalar
vuku buluyordu. Bu arpmalarn birinde Yahi Bey'in kardei
Sinan Bey hayatn kaybetti. Onun bu faaliyetleri ve Osmanl top
raklarndaki yaramaz fiilleri Murad Han'a ulanca padiahn gayret
ve hizmet damarlar kabard.
Vezirlerini azarlayp yle sylendi:
"Bu tilki klkl akaln lkemiz halkna zarar verip onlar te
dirgin etmeye kalkmas hep sizin ihmalkarlnzn sonucudur. Ya
onu ortadan kaldrmak iin elbirlii edin ya bu Hak kapsndan
ekin gidin:'
Bu sralarda Oru Bey vefat etmi olduundan Anadolu beyler
beyliine Hamza Bey getirilmi bulunuyordu. Vezirler Murad Han'a:
"Sultanm Hamza Bey kulunuz yiitlerin yiidi, bahadrlarn
teki, ecaat meydannn Hamza'sdr. zniniz olursa bu garazkar ve
azgn herifi tepelesin" dediler.
Neticede Anadolu Beylerbeyi Hamza Bey Yahi Bey'le birlikte
Cneyd'in zerine yrd. Cneyd Bey de bu defa kuvvetlerini
toplayarak Akhisar nlerinde Osmanllarn karsna kt.
Cneyd Bey' in olu Kurt Hasan Yahi Bey kuvvetlerinin zerine
saldrd. Yahi Bey sistemli bir ekilde geriye doru ekilerek bunlar
kskaca almaya balad. Kurt Hasan zafer sevdasyla ilerleyince bir
anda emberin kapatlm olduunu grd. Cneyd Bey ise Hamza
Bey kuvvetleri karsnda bir varlk gsteremeyince selameti bir
kez daha psili Kalesi'ne kamakta buldu. Bu durum zerine Kurt
Hasan'n yanndaki birlikler ksa srede imha edilirken kendisi de
yakaland.
Teslim tekliflerini reddeden Cneyd Bey krk gn kadar kaleyi
savundu. Kar koyamayacan grnce yerine kardei Bayezid'i
braktktan sonra bir gece krk kadar cier sken yiidi ile Osmanl
saflarn imek gibi ap Karaman lkesine gitti.
Karamanolu'nun kendisine byk kuvvetler vereceini mit

ediyordu. Ancak il. Murad'n kendi zerine yrmesinden endie
eden Karaman olu bu teklife yanamad. Bir miktar para ile ancak
be yz svari verebildi. Denizli, Sart ve Nif zerindeki sarp yol
lardan psili'ye inen Cneyd, kale nndeki Osmanl kuvvetlerine
ani bir baskn verdi. Bunu gren kale mdafileri de karak muha
rebeye katlp Osmanl kuvvetlerini iyice hrpaladlar. Osmanlnn
geri ekilmesi zerine Cneyd Bey getirdii be yz kii ile kaleye
rahata girdi.
Karadan kalenin elde edilmesinin zorluunu gren Hamza Bey,
Cenevizlilerden tedarik ettii gemilerle psili'yi denizden de kuatt.
Kuatmann uzun sre devam ettirilmesi ve kalenin iaesiz kalmas
karsnda yardma gelen Karaman birlikleri bir gece kaleyi terk
ettiler.
Btn midi krlan Cneyd Bey de kardei Bayezid ile birlikte
teslim olmak zorunda kald. Hamza Bey ve Yahi Bey Cneyd'i ve
yaknlarn o gece adrlarnda bodurmak suretiyle imha ettiler
( 1 426) .26
Ertesi sabah onlarn kesik kellelerini gren hisar halk kaleyi
teslim etti. Cneyd Bey daha nce Ohri ve Nibolu idarelerine geti
rilmi, fakat hep lkesi iin maceralara atlmt. ayet il. Murad'la
iyi geinme yolunu takip etmi olsa ve bir olunu saraya gnderse
phesiz uzun mddet lkesini idare edebilecekti.
Ancak birka defa yapt hyanetin bedelini sonunda btn
ailesiyle birlikte dedi.
YR G PA A' N I N FAA L Y E T L E R
Ankara muharebesinden sonra Amasya, Tokat ve Sivas blge
sinde faaliyet gsteren mtegallibe beylerin ou elebi Mehmed
tarafndan ortadan kaldrlmlard. Bir ksm ise korkudan sinmi
bulunuyordu. Ancak Murad Han'n saltanata knda ba gste
ren ve uzun sren dahili anari srasnda bunlar boy gstermeye
balamlard.
II. Murad Han 41
Canik'te Alparslan olu Hasan B e y ve Kzlkocaoullar namn

daki drt karde ile Osmanl tarafndaki Kocakaya hakimi Haydar
B ey bunlardan en tehlikelileri idiler.
Kzlkoca Trkmenleri Tokat ve Amasya blgesini neredeyse
istila etmi vaziyette idiler. ekavetleri ve soygunculuklar yznden
blgede dzen ve intizam kalmamt. Hamamlardan kadnlar ekip
alacak kadar cretleri artmt. Bu arada Dulkadir Trkmenleri ile
Akkoyunlular da Osmanl lkesini yamalamaya tahrik ediyorlard.
I I . Murad Han, Bierolu Hamza B ey'in vefatyla Rumiye- i
Sura (Amasya, Tokat, Sivas) valiliine tayin ettii lalas Yr
g Paa'ya bunlarn hakkndan gelmesini emretti. Yrg Paa
Kzlkocaoullar'na padiah namna mektuplar yazarak hizmete
girmeleri halinde Artukova'nn timarnn kendilerine verileceini
vaat etti. Kzlkocaoullar bu teklifi memnuniyetle kabul ettiklerini
bildirdiler. Gayeleri Yrg Paa'y da ortadan kaldrp blgeye
tmyle hakim olmakt.
Adamlaryla Amasya'ya geldiklerinde Yrg Paaolu Hzr
Bey bunlar hediyelerle karlad. stirahat etmeleri iin her birini
be kiilik gruplar halinde evlere datt. Bylece kalabalklarn
datm, glerini krm bulunuyordu!
Bunlar geceleyin evlerde yiyip ierlerken Yrg Paa her trl
tertibat alm bulunuyordu. Anszn balar olan drt karde ile ileri
gelenlerini bulunduklar yerlerde bastrarak ldrtt. Dierleri de
yakalanarak lmle cezalandrldlar. 27
Yrg Paa sonra sratle Osmanck'ta, Kocakayas denilen
kaledeki Haydar Bey zerine yrd. Haydar Bey bu mstahkem
kalede yllarca yetecek zahire doldurmutu. Fakat Yrg Paa,
Haydar Bey' in Tayfur elebi ismindeki mutemet bir adamn elde
ederek zahire depolarn yaktrd. aresiz kalan Haydar Bey teslim
oldu ( 1 427).
Yrg Paa durumu Murad Han'a bildirdi. Dilekleri kabul eden
padiah Haydar Bey'e gzel bir timar verdi. Bylece Haydar Bey' in
Osmanl devletinin ltuf ve glgesinde lnceye kadar huzur iinde

yaamasn salad. 28
Yrg Paa bundan sonra Ordu ve arambada hkm sren
Taceddinoullar'ndan Alparslan olu Hsameddin Hasan Bey'i29
ortadan kaldrmak istedi. Hasan Bey'i tertiplemi olduu bir dn
lenine davet etti. Yrg Paann plann sezen Hasan Bey:
"Bu davetten murad eer elimizde olan harabe ormanl almak
ise emir padiahndr. Padiah bana da bir yer ihsan eder" cevabn
gnderdi ve davete icabet etmedi. Yrg Paann zerine gelmeye
hazrlandn duyunca beyliini terk edip bizzat huzuruna giderek
teslim oldu. Yrg Paa kendisini padiaha gnderdi ( 1 428).
il. Murad Han, Hsameddin Hasan Bey'e Rumeli'de Gml
cine sancan verdi. Ailesi de yanna gnderildi. 30Hasan Bey'in
arambada bir camii bulunmaktadr. Artk Anadolu, her frsatta
itaatsizliini gsteren Karamanoullar'n hari tutarsak, Osmanl
hanedan idaresi altnda yeni ve huzurlu bir siyasi birlik hayatna
gemi bulunuyordu!
G E RM YAN B EY
Padiah Edirne'de gnlk iler ve dini konularla megul iken
Germiyan lkesinden eli gelerek il. Yakub Bey' in padiah ziyaret
etmek isteini bildirdi. Bundan fevkalade memnun olan il. Murad
Han kendisine gerekli msaadeyi verdii gibi Bursa muhafzna
da Yakub B ey' in Gelibolu'dan geiini salayacak hazrlklar gr
drmesini ve ehrin ileri gelenleri ile kendisini istikbal etmelerini
bildiren bir ferman gnderdi.
Bu talimatlar gereince il. Yakub Bey kendisine layk trenlerle
karlanp Bursaya getirildi ( 1 427) . ncelikle Osman ve Orhan
beylerin trbelerini ziyaret edip hayr dualarda bulundu. Gzel sesli
hafzlara Kur'an- Kerimler tilavet ettirdi. Gerek hafzlara gerekse
yoksullara bol bol sadakalar datarak sevabn merhum padiah
larn ruhlarna hediye eyledi.
I I . M u ra d H a n 43
Sonra dier Osmanl padiahlar Murad- Hdavendigar, elebi

Mehmed ve Yldrm Bayezid'in trbelerini dolaarak her birinde
boka sadakalar datt.
Ardndan velilerin nderi S eyyid Emir Buhari Hazretleri'ni
ziyaret ederek sohbetine kavutu. Bursa'daki bilginlere, eyhlere,
seyyitlere armaanlar gndererek cmertlii ile hret yapt.
Gelibolu Boaz'ndan geerek Edirne'ye doru yola kt. ehre
bir konak mesafeye geldii zaman sekin askerler, beyler ve devlet
erkan kendisini karladlar. Kendine refakat ederek pek ok ikram
ve gz alc gsterilerle Edirne'de kendisine tahsis edilmi olan
konaa indirdiler. Osmanl padiahlarnn anna uygun yiyecek
ve ieceklerle sofralar donatld.
Yakub Bey ehre geldiinin ilk gn bu gnl ac evde dinlendi.
Ertesi gn padiah ile grmeye vardnda devlet erkan ile
padiaha yakn grevliler en gsterili kyafetlerle kendini almaya
geldiler. Altna padiahn has ahrlarnda yetitirilmi gnl mest
eden bir at verdiler. At altn takmlarla donatmlard. Bylece
nne dp Darssaade'ye getirdiler.
Padiah dairesine yaknlatklarnda Sultan Murad Han darda
kendisini muhabbetle karlad. Halini ve hatrn sordu. Candan iki
dost gibi birbirlerini iltifatlarla, yceltmelerle vdler. Eski dostluk
balar imdi yz yze grmekle daha bir muhabbete dnm
bulunuyordu.
Birka gn bu ekilde sohbetler ve ahbaplklar ettiler. Dostluk
gsterileriyle padiahlara layk ziyafetler ekerek elendiler. Cmert
Osmanl padiah Yakub Bey iin her toplantda olaanst ve had
dinden fazla iltifat ve ikramlarda bulunarak gnln honut etti.
Nihayet ayrlk gn geldiinde yine kendisine ve adamlarna
ar hil'atlar ve eitli armaanlar sunuldu.
il. Yakub Bey gnl honutluu ierisinde lkesine dnerken
yolda yine herkese bol bol ihsanlarda bulunmu, ziyafetler vermiti.
Gelibolu'ya gelince Murad Han'a haber gnderip:
"Geide verecek nesnemiz kalmad. Karndam bize harlk

gndersin" dedi. Sultan Murad yanndaki beylere:
"Hak Teala bize bir karnda verdi ki kendi memleketi basln -
dan gayr bizim kazancmz dahi masrafna yetimez" diyerek latife
yapt.3 1 Kendisine ziyadesiyle akeler gnderdi.
il. Yakub Bey Ktahya'ya vardktan bir yl sonra hastaland. Has
tal ilerleyince il. Murad Han'a bir name gndererek vefatndan
sonra lkesini ona smarladn bildirdi.
Bu vasiyetname zerine onun vefat ile birlikte Germiyan ili
Osmanllarn idaresi altna girdi ( 1 428). Bu vilayete ilk olarak Umur
Bey olu Osman elebi atand.32
Anadolu birliine giden yola en anlaml mesaj il. Yakub Bey
vermi oldu.
Osmanl padiahlarnn hayrhahln, temiz inancn, cihad
hizmetini yerine getiriini ve adil idaresini grdkten sonra artk
ayr bir ba olmann, blnmenin ve dmanlar karsnda hor ve
zelil dmenin gerei yoktu.
B R ZAMAN LAR BATA KL I KT I

il. Murad Han, seferlerin yan sra imar ve iskan faaliyetleri ile
ahalinin huzur ve skununu salamak yolunda da byk atlmlar
yapmaktayd.
zellikle bataklk ve ssz yerlere eitli amalara hizmet eden
vakf tesisleri kurarak bu gibi yerlerin enlendirilmesine nem
veriyordu. Zira bu sayede blgenin sosyal ve ekonomik adan
canlandrlmas da mmkn oluyordu.
Uzunkpr'nn bulunduu yer il. Murad devrinde ekyann kol
gezdii ormanlk ve bataklk bir araziydi. Haramiler dura idi. Bir
vakit olmazd ki harami yol kesmesin ve yolculara zarar vermesin!
Halk ekyalk ve haramilik olaylarndan usanmt.
Yre halknn ikayet ve szlanmalar sonunda padiaha kadar
uzanmt. Halkn problemlerini zmeyi en nemli grev addeden
Murad Han derhal atlanarak ikayete konu olan blgeye hareket
II. Murad Han 45
etti. Bu, tabii gzellikler bakmndan fevkalade zengin olan yrenin

harami yata olmasndan tr ziyadesiyle zld.
Mimar Muslihiddin'e derhal Ergene suyu zerinde bir kpr
yaplmasn emretti ( 1 428). Para sarfndan ekinmemesini zellikle
tembih buyurmutu. Mimar Muslihiddin ncelikle evre dzenle
mesi yaptrarak kprnn kurulaca yeri temizletti. Sonrasnda
gnlerce sren youn almalar sonucunda 1 .392 metre uzunlu
unda, yer yer 6.80-6.90 metre geniliinde 1 74 gzl muhteem
bir kpr ortaya kt.
Murad Han kprnn bir bana yolcularn kalabilecei bir
han, imaret, cami ve medreseden oluan bir klliye yaptrd. Bu
kurumlara gelir kayna olmas bakmndan hamam ve dkkanlar
ina eyledi. Kprnn her iki ucunu da enlendirdi. Halkn ihti
yalarn karlayabilecei bir de pazar yeri kurdurdu.
Padiah kprnn alna Edirne'den ulemay, meray zengini,
yoksulu davet eyleyip getirtti.
maretten ilk yemei kendi eliyle datt. Caminin eran
(mumlarn) kendisi yakt. Alimlere pek ok ltuflarda ihsanlarda
bulundu . . . Mimarna deerli bir hil'at ile birlikte armaanlar sundu.
alanlar hediyelere garketti. Fakire fukaraya sayya gelmeyen
ake ve filoriler datt. 33
Bylece 1 428 'de yapmna balanan kprnn zerinden on be
sene gemeden her trl sosyal ve kltr messeseleri ile bezeli,
Ergene adyla gzel bir kasaba ortaya km bulunuyordu ( 1 443 ) .
Hnkar, kasabann halkn vergilerden muaf tuttuundan ksa bir
srede evre illerden gelip yerleenlerle belde daha da enlendi.
II. Murad Hann yaptrd bu muhteem kpr sebebiyle daha
sonra Uzunkpr adn alacak olan kasabann kuruluu, byle
mutantan bir toplant ile de tarihe gemitir.
S E LAN K' i N F ET H
1 394'te Yldrm Bayezid tarafndan zapt edilen Selanik, Ankara
muharebesinden sonra imparatorla uyumak isteyen Emir Sleyman
tarafndan Bizansllara terk edilmiti.
II. Murad Han, Mustafa elebi isyannn bastrlmasndan sonra

Evrenos zadelerle Turhan Bey'i sevk ederek Selanik'i abluka alt
na aldrmt. Bizans'tan yardm gremeyeceini anlayan Selanik
ahalisi, Venedik'e temsilciler gndererek kendilerinin mdafaasn
temin etmek artyla memleketlerinin hakimliini teklif ettiler.
Venedikliler hem ticaretleri iin fevkalade uygun ve hem de
nfus bakmndan zengin olan bu blgeye hitap edebilmek iin
teklifi severek kabul ettiler.
Kendilerine her halkarda sadk kalmak artyla Selaniklilerden
ehrin idaresini elli bin duka mukabilinde satn aldlar. ehrin halk
zaten hasta bulunan despot Andronikos'u tahttan indirerek, me
sut bir hayat temennisiyle Mora'ya yolcu ederken Venedikli valiyi
selamladlar. ( 826/ 1 423)
Sultan II. Murad, eitli gaileler yznden bu oldu bittiye kar
bir giriimde bulunamamt.
O, zmirolu Cneyd'in ortadan kaldrlmasndan hemen sonra
1 426'd a Ayash'a giderek Midilli, Sakz ve Rodos elileri ile eski
antlamalar yeniledi.
Venedik elileri de burada hazr bekliyorlard. Onlar Selanik'in
kendilerine gemi olmasn padiaha onaylatmak istiyorlard. Pa
diah ise kendilerini grmeye dahi kabul etmedi.
Murad Han Ayaslu'dan Edirne'ye dndnde Venedik'ten
yeni bir elilik heyeti daha geldi.
Yaplan grmede padiah, Selanik'i talep eden heyete:
"Selanik babamdan kalma mlkmdr. Byk babam Bayezid
bazusunun kuvvetiyle burasn Rumlardan ald. Eer orann idaresi
Rumlarn elinde bulunsa idi bunlara hakszlk ettiimi belki iddia
edebilirlerdi. Siz ise talya'dan gelen Latinlersiniz. Buralara sokul
manza sebep ne? Arzunuzla ya oradan ekiliniz. Yoksa hemen
geliyorum:'34
Eliler bu kesin cevap karsnda bir i gremeden dndler.
II. Murad Han 47
Venedikliler bu kez Bizans mparatorundan Selanik konusunda

ar ac olmasn rica ettiler.
il. Murad Han imparatorun byle bir istekle eliler gndermesini
garip bulmutu.
ayet idaresi sizin elinizde olsayd kabul edebilirdim. Fakat si
zinle bizim aramza Latinlerin girmesine asla msaade edemem
diyerek kestirip att.
1430 yl ubat aynda hazrlklarn bitirip byk bir kuvvetle
Selanik seferini balatan Murad Han, Mart ay balarnda kaleyi
kuatt. Venedikliler btn gleriyle kaleyi savunmaya altlarsa
da, srarl hcumlarn srdren Murad Han'n da n saflarda katl
d 29 Mart gn yaplan umumi hcum srasnda merdivenlerle
surlara kldktan sonra kale kaplarnn almas zerine Selanik
ele geirildi. 35
Fetihten sonra ehri yeniden iskan etme arelerini arayan Murad
Han, fidyelerini deyen esirlerin evlerinde oturmalarna msaade
etti. Vardar Yenice'sinden getirttii bir ksm Trk halkn da ehre
yerletirdi. Yaplan imar almalar sonunda Selanik, ok gemeden
bir Trk-slam ehri haline geldi.
C E N K M E YDAN I ' N I N M ETA I

Macarlar daimi surette Eflak ve Srbistan zerinde bir metbu ve
koruyucu rol oynayarak her frsatta bu iki memleketin Osmanllarla
balantlarn bozuyorlard. il. Murad Han da bu sebeple Macarlara
bir ders vermek gerektiini dnyordu.
Ancak bu kez evvelce amcas Ali Bey'i Osmanllarn yardm ile
bertaraf eden Karamanolu brahim B ey de tecavzi hareketlere
balamt. Mevkiini kuvvetlendirdikten sonra Osmanllara kap
trd baz topraklar geri almak iin frsat kollayan brahim Bey,
Srp Despotu ve Macarlarla beraber Osmanllar aleyhine ittifak etti.
Beyehri ve Hamidili taraflarna taarruz ederek Hamidili Sancakbeyi
arapdar lyas Bey'i esir etti.
48 Kay I I : C i h a n D e v l e t i
Ayn dnemde Macarlar d a harekete geerek Osmanllarn G

vercinlik dedikleri Golumba Kalesi'ni dvmeye baladlar.
Sultan Murad, Karamanolu zerine gidecek iken Edirne'de
oturup her iki taraf takip etmeye balad.
Macarlar zerine Rumeli Beylerbeyi Sinan Paa kumandasnda
kuvvet sevk etti.
Sinan Paa Gvercinlik Kalesi'ne yakn bir mesafeye geldiinde,
dmann fevkalade kalabalk olduunu haber alarak durdu. Kaleye
yardma gidemez oldu.
Vidin Sinan lakab ile anlan Vidin hakimi Sinan B ey'in bu
bekleyie can sklmt. Kendisi ecaat ve kahramanl ile ularda
nam salm yiit bir gazi komutan idi.
Beylerin toplandklar adra gelerek:
"Bre beyler biz Hnkarn hainleriyiz!" dedi. Beylerbeyi Sinan
Bey bu sz iitince gazaba gelerek:
"Bu ne szdr ki sylersin !" diyerek knca:
"Eer biz hain olmasak dmanlar hnkarmzn kalesini d
vedururken biz burada byle sessiz oturmazdk! Bu geveklik ve
bekleyi ayniyle padiaha ihanet etmektir. Belki de iman yolunda
grlegelen zayfln iaretidir. Kafir kaleyi ykmakta ve almaya
ramak kalm iken durup byle bakmak, slam topraklarn ko
rumak m saylr. Kafir okluk ise Cenab- Mevla slam askerinin
yardmcsdr. Cenk ve sava pazarnda balca meta olan ba, ebedi
umaklarn deerli puluna satmayan aklszlar elbette ziyan edecek
lerdir. Bu dnce ve endiede olanlar kazansz kalacaklardr:'36
Beylerbeyi Sinan Bey bu sert szlere incinerek yle dedi:
"Bu ular senin beyliinin alandr. Kafirden dil almak senin
grevin ve iindir. Gerekte bu gecikme senin gnahndr. Dmann
durumu hakknda bir bilgi yok iken gz karartp stne dmek, iin
sonunu tasarlayamayan hrn kiilerin tutumu olur. Gayretli isen
var dil getir. Hnerin var ise bir i bitir" diyerek serzenite bulundu.
II. Murad Han 49
Bir okun at yara zamanla kapanr da

Dilin at yara hibir zaman ifa bulmaz
Beylerbeyi Sinan Bey'in szleri Vidin Sinan'n zmt. "Kale
gittikten sonra bin dil getirsen neye yarar. Kafirin top seslerinden
atlarmz yerinde duramaz iken dil istemek yreksizliin ta ken
disidir. Ne yapacamz rendik" diyerek kt, kendisine bal
yiitleri etrafna toplayarak:
Ey kavga meydannn yiit aslanlar

Cenge doymazsanz ite kavga alan
Gelin bugn din yolunda alalm
Dman ile vuruup elleelim
Can u gnlden Hakk'a niyaz edelim
Din bayran balarda gezdirelim.
Kffar ile cengi hoa berkitelim
Dmana duran dar eyleyelim
Kuanalm bele gaza kuan
Koparalm o anda kfrn ban
Hdann ltfu bize olsun klavuz
Ola ki gazi ya da ehid olavuz
nk botur dnek felee gvenmek
Andan bize nice vefa ummak gerek
mrn pulunu gazada hare edelim
Kfr derneini altst edelim3 7
Sava meydannda hazr bulunan dilaverler de bu anl yiit
ten duyduklar szlerle gayrete gelmilerdi. Dmann okluu ve
kuvveti anlmaz olmutu. Dier Rumeli beyleri de Vidin Sinan'nn
peinden hareketlendiler.
Beylerbeyi Sinan Paa da askerin byk blmnn dman
zerine yrdn grnce durmann manaszln anlamt.
Geride kalan kuvvetlerle o da Macarlar zerine harekete geti.
O gece bir a n bile dinlenmeden at srtnda sava alanna doru

yaklatlar. Seher vaktinde gnein doup karanlna son verme
si gibi dmann iine yakc ate misali daldlar. Macarlar neye
uradklarn armlard. ou ahin nnde gvercin misali
kamaya, nicesi de Tuna suyuna dalmaya mecbur oldu. Bu derin
rmakta boulanlar yannda bir o kadar da kllara yem olmulard.
Macar kral kendisini Tuna Nehri'ne atarak cann kurtarma
ya muvaffak olurken ordusunun btn arlklar Trklerin eline
geti. Gaziler pek ok mal, sava ara ve gereci ile ganimet elde
etmilerdi ( 1 433).
O, KUDR E T S Z B R KU LU N U ZDUR !
B u muvaffakiyet haberi zerine Saruca Paay Edirne'nin mu
hafazasnda brakan il. Murad Han Anadolu'ya geip Karamano
lu zerine yrd. Akehir, Konya, B eyehir ve Seydiehir'i alp
Bozkr'a geldi.
Karaman hkmdar brahim Bey Taili'ne snd ise de Osmanl
kuvvetleri kendisini orada da takip ettiler. Padiah bu arada yannda
bulunan Karaman ailesinden sa Bey'i de hkmdar ilan etmiti.
brahim B ey p adiahn kesin kararlln grnce byk
alimlerden Mevlana Hamzay zr ve af dilemek zere gnderdi.
Padiah Karaman lkesindeki alimlerin gzbebei olan Mevlana
Hamzay iltifat ve ikramlarla karlad.
Mevlana Hamza, padiaha hayr duadan sonra onun adaletini ve
efkatini vp Karamanolu'nun tvbe ve af dileklerini sralayarak
yle dedi:
"Karamanolu hanedannzn yetitirmelerindendir. Ne denli
ykselmi olsa yine de kudretsiz bir kulunuzdur. Akrabanz ol
makla cihan hkmdarlarna stnlk kazanmtr. Evet, bir su
ilemitir. Ancak onun affedilmesi sizin gzel ahlaknza ve temiz
yaratlnza uygun decektir.
Kul gnah eylemese affa mukarin olmaz!
II. Murad Han 51
Hem o ettii ilerden piman olmu, ters davranlardan vaz

gemitir. Bundan byle klelik zincirini boynuna geirip bal
lk yolundan ayrlamamaya can gnlden and imitir. Hamid
vilayetinden tamamen el ekip artk herhangi bir saldrganlkta
bulunmayacaktr. lkesinden padiahn diledii yerleri vermeye
can gnlden hazrdr.
Sultanmdan rica olunur ki bu dkn kullarnn szlerini red
dederek umut edilen sonularn elde edilecei kaplar kapanmasn.
mitle de girdiimiz kapdan huzursuz ve gnl krk kmayalm:'
ah keremli olunca daha ne gerek
ahn ltfuna sade bahane gerek
il. Murad Han'n Mevlana Hamza'nn gzel ve etkileyici konu
masndan merhamet damarlar kabarmt. Kendisine: "Mevlana!
Verdii szleri unutan, slam topraklarna saldran bu adamn ha
reketi, huyu ne yazk ki ecdadndan rendii bir sanattr.
Onun yeniden yapt anlamalara gvenimizi ve batl tutumun
dan piman olduuna inancmz yoktur. Ancak senin hatrn iin
bu defa da gnahndan geelim.
Yalnz onun bu lkeye hakim oluu bizim grevlendirmemiz
ve tayinimizle olduundan, imdi onu azlederek yerine devletli
kapmzda hizmet etmekte olan kardei sa B ey'i geirmeye karar
vermi bulunuyoruz" dedi.
Bunun zerine Mevlana Hamza, padiahn ellerine kapanarak
brahim Bey' in grevinde braklmas iin yalvar yakar oldu. Onun
artk sznden dnmeyecei zerine namus sz vererek padiah
tasavvurundan vazgeirdi.
Neticede Osmanllardan ald yerleri iade etmesi artyla an
lamaya varld (Haziran 1 434).38
Bu srada Macarlarn Alacahisar taraflarna akn yapt haber
alndndan, padiah dnmekte acele davranm bulunuyordu.
E N G R S S E F E R
il. Murad Han Karaman seferinden dnnde, skb San
cakbeyi shak Bey'in gnderdii raporlar inceledi. shak Bey ra-
porlarnda, Karamanolu'yla Macar kralnn ittifak etmesine Srp

despotunun vasta olduunu ve kendisinin de bu ittifakta yer aldn
haber vermi ve fitnebann o olduunu bildirmiti.
Bunun zerine Srbistan'a sefer yaplmas kararlatrld. Du
rumun vahametini anlayan Despot Brankovi, bir eli gndererek
evvelce vermeyi vaat ettii kznn eyizinin tamamlanm olduunu
bildirip aldrlmasn istedi. Bu teklifi devlet erkanyla gren il.
Murad Han imdilik gelini almaya ve bilahare mnasip bir zamanda
despotun hakkndan gelmeye karar verdi.
Saraydan Reyhan ve rnek isimlerinde iki kadnaa ile shak
B ey'in hanm Semendire'ye gittiler. Despot kendileri iin ulu
lenler tertip etti. ziyafetler verdi. Hazrlatm olduu nice eyizler
ve kymetli hediyeler ile Edirne'ye yolcu etti.
Ancak il. Murad Han despota ok krgn olduundan gelen
hediyelere kymet vermedii gibi; bir kafir kzna dn ne gerek
diyerek dernek kurulmasna da izin vermedi. Gelini birka gn
sonra, getirdii eyizine daha nice mallar katarak Bursa'ya yolcu
etti ( 1 435) .39
O, imdi Macar seferi iin hazrlanyordu.
Zira daha Karaman seferinden dnnde Evrenosolu Ali
B ey'i serdarlkla Macaristan blgesine gndermiti. Evrenosolu
Ali B ey, padiahn emri zerine 1 436 ylnda Rumeli dilaverleri ile
krk gn durmadan Engrs topraklarn inedi. Klliyetli mik
tarda ganimetle dnd. Maddi ynden byk tahribata uratt
bu blgenin fethinin kolay olacan arz etti.
1 43 7 yl baharnda padiah nce Edirne'deki Yeni Cami'nin
( Cami-i Cedid) temellerini atarak inasn balatt. Alimlere, eyh
lere, dervilere, fakirlere ihsanlarda bulundu, ziyafetler verdi.
B ylece herkesin duasn alan padiah Engrs seferini ba
latt. Byk bir kuvvetle S emendire yaknndan Tuna'y geerek
Transilvanya'ya girdi.
D avet zerine Srp Despotu Brankovi ile Eflak prensi Vlad
Drakul mevcut askerleriyle gelerek Osmanl ordusuna iltihak etti-
II. Murad Han 53
ler. Osmanl ordusu Zihin ehrine kadar ilerledii halde dmanla

karlamad. Sultan Murad'n geleceini haber alan Macarlar ehir
ve kyleri terk ederek ekiliyorlard.
Krk gn Macar topraklarnda gaza davulunu aldran, irili ufakl
birok kaleyi zapteden il. Murad Han dmannn grnmeme
si zerine Evrenosolu Ali Bey'i aknc kuvvetleriyle Arnavutluk
b lgesine sevk ettikten sonra an ve erefle Edirne'ye geri dnd.40
S lRB S TAN ' I N L H A KI V E B E LG RA D KU ATMAS I

II. Murad Han, Srp Despotu Brankovi'in faaliyetlerinden ho
nut deildi. Onun daimi olarak Macarlarla ibirlii yaptna dair
raporlar alyordu.
Son seferde isteksiz tavrlar grlmt. Bu itibarla Edirne'ye
dndkten sonra Brankovi'i Edirne'ye davet etti. Gelirken peyitaht
Semendire'nin anahtarlarn da getirmesi emrolunmutu.
Brankovi Semendire'nin anahtarlarn gndermedii gibi
kendisi de gelmemi, sadece bir olunu gndermekle yetinmiti.
Bu durumda Macaristan' daha rahat kontrol altnda tutmann
Semendire'nin fethine bal olduunu anlayan padiah, Srbistan
seferine kt. Dehete kaplan Brankovi, Greguvar adndaki olunu
Semendire'de brakarak Lazar isimli dier olu ile beraber Alman
imparatoru ve Macaristan Kral Albert'in yanna kat.
II. Murad Han aylk bir kuatmann ardndan Srbistan'n
merkezine girdi. Kaleyi mdafaa eden despotun olu Greguvar
yakalanarak Edirne'ye yolland. Orada rehin olarak tutulan despo
tun dier oluyla beraber gzlerine mil ekilerek Tokat Kalesi'ne
gnderildiler.
Semendire'nin kuatmasnda Eflak prensi Drakul da bulunmutu.
Onun da iki olu rehin alnarak Ktahya'nn Emet Kalesi'ne gn
derildiler. Vlad Drakul, bu sayede tekrar memleketine dnebildi.
Bu srada kaynaklarn ifadesiyle; serhaddin arslan kuzusu ve
cihad yolunda beylerin yz ak olan Gazi shak Bey de hac vazifesini
yerine getirdikten sonra dnm ve orduya katlmt. Sultan Murad
Han Gazi shak Bey'i Nibolu Hisar'nn fethi ile grevlendirirken

kendisi demir madenleri ile mehur olan Novoberda tarafna gitti.
Buras Musa elebi tarafndan evvelce zaptedilmi ise de elebi
Mehmed zamannda artlarn gerei olarak Stefan Lazarovi'e terk
edilmiti. Padiah kaleyi ksa srede zaptetti. Buradaki ocaklar
asrlarca Osmanl ordusuna cephane imal eden yerler oldu.
te yandan Gazi shak B ey, Nibolu Kalesi'ni kuatma altna
aldnda Macarlarn kendisine saldraca haberini almt. Bunun
zerine emrindeki yaya ve atl birlikleri hazr edip bekledi. Derken
yle kalabalk bir Macar ordusu geldi ki sanki yer gk grlmez oldu.
shak Bey, yannda bulunan Timurta Paa olu Umur Bey'in
olu Osman Bey'le istiare ettikten sonra tekbir sedalar, davul ve
boru sesleri arasnda kalabaln zerine atldlar.
Dmann yayasn sel gibi akan atlarn aya altnda inediler.
Sra atllara geldiinde Osmanllarn can alc ok ve temrenleri d
mann miferlerini, zrhlarn delmeye balad. Durmaya ve kar
koymaya mecalleri kalmadndan yz geri gittiler. Ancak Rumeli
dilaverleri kaanlar da brakma niyetinde deildi. Bir nicesini ya
kalayp ortadan kaldrdlar.
Aknclar Sava Nehri'nin te yakasna geerek Macar topraklarn
inediler. Pek ok ganimetlerle geri dndler.41
Bu srada Alman imparatoru ve Macaristan Kral Albert'in lm
dolaysyla Bohemya'da krallk mcadelesi balamt.
II. Murad Han bu ekimelerden de istifade ederek Macarlarn
himaye ve nfuzu altndaki Belgrad Kalesi'ni zaptetmek istedi.
Evrenosolu Ali Bey, kuvvetleriyle gelerek kaleyi nehirden ve
karadan kuatt. Bir mddet sonra bizzat padiah da byk bir ordu
ile gelerek kuatmaya katld.
Kaleyi Zovan adnda Raguzal bir rahip mdafaa ediyordu. Kale
gnlerce top ve mancnklarla dvlmeye devam etti. Sur etrafndaki
hendek kenarna bir ara alan gedikten yaplan iddetli hcumlar
sonucu ehre girildi ise de ieriye girenler yamaya dalnca kale
muhafzlar onlar geri pskrterek vaziyeti kurtardlar.
II. Mu rad Han 55
Muhasarann son gnlerine doru Polonya kral olan Vladislav

ayn zamanda Macaristan krallna da getirilmiti. Sultan Murad'a
mracaat ederek muhasarann kaldrlmasn rica etti ise de kuat
m aya devam edildi.
Nihayet alt ay kadar devam eden kuatmadan bir netice elde
edilemeyecei anlaldndan muhasara kaldrld (843/ 1 439).42
Osmanllar kuatma srasnda kale nnde byk kk pek
ok top dktrdler.
JAN HUNYAD
Belgrad muhasaras kaldrlmasna ramen Macarlarla arp
malar devam ediyordu.
Mezid Bey kumandasndaki bir aknc kuvveti 1 8 Mart 1 442'd e
Transilvanya'ya girdi. Sent mre mevkiinde Piskopos George Lepes'in
kuvvetlerini kalr perian etti.
Bu srada Osmanl kaynaklarnda Yanko diye isimlendirilen Jan
Hunyad arkada Simon d Gemeni ile birlikte kalenin imdadna
kotu. Muhasaray kaldran Mezid B ey Hunyad' karlad.
Mezid B ey'in cesaretiyle maruf gzide sipahileri kalabalk d
mana yle bir daldlar ki Simon d Gemeni bin kii ile maktul
dt.
Tam galibiyet Trklerde kalmak zere iken Hermantad muha
fzlar kaleden karak muharebeye itirak ettiler. nden ve arkadan
hcuma urayan Trkler ok zor durumda kalmlard.
Bu srada yiite arpmakta olan Mezid Bey bir kurun isa
betiyle ehit dt. Mezid B ey' in ehadeti ile basz kalan sipahiler
dalp ka yolunu tuttular. 43
Bu durum aknclarn mahvolmasna sebep oldu.
Meydanda zafer sofras kurduran Jan Hunyad bir taraftan yemek
yerken dier taraftan yakalanarak getirilen Trk esirlerini vahiyane
bir tarzda katlettirerek seyrediyordu.
Mezid B ey'in olunun da ehit dt bu msademede Trk
lerin kayb on binin zerindeydi.
Hunyad zaferden sonra Kzl Kule geidinden Alpleri geip

Eflak'a girdi. Tuna'nn iki sahilinde Trklerin elindeki memleketleri
kamilen tahrip etti.
Dnnde hemerileri tarafndan vatan kurtarc olarak kar
land.
Jan Hunyad'n bu muvaffakiyeti kendisini bir anda Avrupa'da
hret yapt.
Hammer, Hunyad'n bu baarlarndan sonra Srp despotuna
gnderdii hediyelerin gnderili ve takdim edili tarzn yle
nakletmektedir:
''Askerleri gibi kendisi de hunhar (kan dkc) olan Hunyad'n
on atla ekilmekte olan silah ve ganimetlerle dolu arabasn, Mezid
Bey ve olunun balar talandrmakta idi. Bu dehet verici gani
metlerin ortasna oturtulmu ihtiyar bir Trk, bunlar Brankovi'e
bizzat takdime mecbur edildi:'44
BA KAAR SA . . .
Bu olay il. Murad Han'a ulatnda kendisini derin bir keder
kaplad. Mezid Bey'in ehadeti byk zntye sebep oldu.
Beylerini toplayan padiah onlara:
"Bu bozgunun karl nedir? Nasl telafi edilir? Haddini bilmez
kafirden cmz ne gibi tedbirlerle alnr?" diyerek sordu.
Rumeli B eylerbeyi ehabeddin Paa,45 (dier adyla Kula ahin
Paa. Hadm lakab ile de anlr) izin verilirse Eflak diyarna ken -
disinin giderek slam askerinin cn alacan bildirdi.
Padiah, ehabeddin ahinin bu konudaki istekli ve gayretli
tutumunu grnce Rumeli'den baka Anadolu'dan da alt sancak
sipahiyi emrine verdi ve Mezid B ey'in intikamnn alnmas iin
grevlendirdi. Ordu ayn senenin Eyll'nde Eflak lkesine sevk
edildi.
ehabeddin ahin Paa, Rumeli topraklarnda ilerledike dman
olmamasndan dolay ganimet toplama sevdasna koyulup oyun
ve elence ile vaktini geirir olmutu. Yanndaki beyler kendisine
II. Murad Han 57
nas ihat ederek "Yabanc bir lkenin ortasnda iret meclisi kurmak
yaramaz, dman kuvvetlerinin topland haberleri gelmektedir,
uyank olmal" eklinde syledilerse de bir netice alamadlar.
Kendini beenmilik ve marurluk ile:
"Dmann askerleri sarm grmekle korku ve heyecanndan
nice gnlk yerlere kaar. Keskin klcm kapkara bir buluttur ki,
yamur yerine kan saar. Beni Mezid ile mi lyorsunuz! Benim
glgemde iken uursuz kafirden ne korkuyorsunuz! " diyordu. Os
manl beyleri bu szlerle vakit geirirken Macar general Jan Hunyad
yirmi be bin kii ile yaklayordu. Emrindekilerle birlikte ya lmeyi
ya galebe etmeyi ahdetmiti. Eflak'n Yukar Jalomica blgesi ola
rak adlandrlan ksmnda Vaza mntkasnda iken akam vakti
dmann ok yaknda ve p ek kalabalk olduu haberleri geldi.
Karsnda byle byk bir kuvvet b eklemeyen paann morali
bozulmutu. D erhal bulunduu yerden geri ekilmeye balad.
Bunun zerine beyler:
"Kafir nnden kamak yiit adamn yapaca i deildir. Biri
zlp kaarsa ordu halk dmann azgn atlar altnda ezilir. Hem
ne oldu ki, daha kimin burnu kanad ki, kama sevdasna dtn''
diyerek feryat ettiler.
Her oturduka merdane laflar konuurdun

imdi namertlik yolunu nasl tuttun?
B eyler ar ve namus duygusunu harekete getirerek ehabeddin
Paa'y saldrya geirmek dncesinde idiler.
Ancak onun iine korku bir kez girmiti ki karmak mmkn
olmad. Gece yars hamiyet kaftann hie satp gayret kuan
le atarak kap kurtulma yolunu seti. Kaarken bir yandan da:
"Tuna hani rak mdr? Yoksa yakn m?" diye sorard.
Orduda bulunan Ktahya Sancakbeyi Umur B ey olu Osman
elebi -ki yiit ve bahadr bir bey olduu nice evvelki gazalarda
grlmt- dier baz beylerle birlikte kamak zilletinden ar ey
leyip direnmeye karar verdi. Tan yeri aarp gnein ufku kzla
boyad bir anda gaziler de keskin kllarn knndan ekerek

dmann zerine atldlar.
Gnein douundan gn batmna dek yaman bir arpma
meydana geldi. Ancak Kula ahinin meydan terk ederek ka
ile askerin byk bir ksmnn yrei rmt. Bu itibarla sava
kztka Kula ahinin peine denler oalyordu.
Neticede bata Osman Bey olmak zere meradan deerli ve
tecrbeli on be komutan ehadet erbetini iti. Macar askeri kar
snda nice birliin bayrak ve sancaklar devrildi.
Bozgun umumileti. Osmanllar Hermantad surlar nnde
verdikleri zayiattan daha fazlasn vermilerdi. ehit den beyler
arasnda Firuz Bey, Mzakolu Yakub Bey, Hzr B ey ve mer Bey
bulunuyordu.46
Hermantad ve Vaza galibiyetleri Jan Hunyad'n Avrupa'daki
hretini iyiden iyiye arttrd. Hallara liderlik edecek kii bulun
mutu.
F I RSAT B U F I RSAT !
Papa IV. Ojen, derhal bir ittifak kurulmas iin harekete geti.
Macarlardan baka Leh, Ulah (Eflak) ve Srplar, Alman impara
torluundaki milletler, Fransa ve Belika gnllleri bu ittifaka
hararetle katldlar.
22 Temmuz 1 443'te Macaristan'n merkezi Budin'd en hareket
eden bu Hal ordusuna her ehirde gnll iltihaklar oluyordu.
Semendire yaknnda Tuna Nehri'nden geerek Srbistan'a dahil
olduunda Bulgar, Bonak ve Arnavut gnlller de grup grup
gelerek iltihak ettiler.
Sultan Murad'a dost grnmesine ramen mparator Yuannis
de hem papaya hem de Macar kralna eliler gndererek yanlarnda
olduu mesajn verdi ve onlar bu kutlu sefere tevik etti.
Nihayet ballk yeminleri ederek tahtn korumu olan Kara
manoullar da ittifaka dahil olduklarn bildirdiler. Elisini Macar
kralna gnderen Karaman Bey'i namesinde:
II. Murad Han 59
"Sen teden ben berden yryelim. Rumeli senin, Anadolu

be nim olsun. Osmanl'y ortadan sprelim. Vlkolu'na (Srp des
potu) dahi memleketlerini alverelim:' diyordu.
Mttefiklerin banda Polonya ve Macaristan Kral Vladislav ile
iki byk muharebenin galibi Jan Hunyad bulunuyordu.
Macarlara iltica etmi olan Srp Despotu George Brankovi, Eflak
Beyi Drakul ve papann vekili kardinal Julyen Sezarini de orduda
hazr bulunmulard.
Jan Hunyad on iki bin sekin svari ile ordunun nnde iler
liyordu.
il. Murad Han, Vaza bozgunu ve neticesinde gelien Hal
ittifakn endie ile takip ederek neler yaplmas gerektiini beyleri
ile meveret ederken Anadolu'dan feryat haberleri gelmeye balad.
Srp despotu vastasyla Macarlarla birleen ve Hal ittifakna katlan
Karamanolu brahim Bey ettii yeminleri unutup, verdii ahitleri
bozarak Osmanl topraklarn tecavze balamt.
Turgutolu Hasan B ey kumandasnda sevk ettii kuvvetlerle
Bolvadin, Beypazar, Ankara, Seyitgazi ve Ktahya'ya kadar olan
yerleri yama ve talan ettirdi. Akehir ve B eyehri igal olundu.
Mslman haneleri apulcu askerlerin elinde perian klnd. Nice
ev bark sahiplerini gam ve kederler iinde inletti.
Neri tarihinde: "Velhasl - kelam aya b ast yerleri yle
harap edip iler ettiler kim, kafir kafirliince ol ettii ileri etmez
idi" demektedir.47
Bunun zerine Sultan Murad, Amasya sancakbeyi olan byk
olu Alaaddin Bey'i Karamanolu zerine gnderdii gibi arkadan
da kendisi kapkulu askeriyle hareket etti. Rumeli'nin durumunu
imdilik komutanlarna smarlad.
Gen ehzade Alaaddin, Karamanolu seferinde kabiliyet ve
enerjisini fazlasyla gstermek imkan buldu. Sratli bir hareketle
karsna kan Karaman glerini ezerek Konya ve Darende'ye ka
dar ilerledi. Karamanolu brahim Bey alageldii zere mukabele
etmeye cesaret edemeyerek sarp dalara ekildi. Derhal bir elilik
heyetini, Konya taraflarna gelen i l . Murad Han'a gndererek sulh

talep etti. 48
Hallarn hareketlerini gn be gn takip eden Murad Han da
Anadolu'da elenmek istemediinden sulh taleplerini bo evirmedi.
gal edilen yerlerin braklmas karlnda anlama imzalayarak
sratle Edirne'ye doru hareket etti. Olu Alaaddin Bursa'ya kadar
babasna refakat ettikten sonra tahtgah Amasya'ya dnd.
te yandan Jan Hunyad komutasnda Srbistan'a giren birlik
ler Alacahisar ( Kruevac ) , ehirky ve Ni'i yakp yktlar. Yre
halkn esir edip lsn dirisini yamaladlar. Hedefleri zladi
Derbendi'nden geerek Filibe'ye ve oradan da Edirne'ye ulaarak
blgeyi btnyle zaptetmekti.
O S MAN L I LARI N ZO R G N L E R
1 442 Ekim aynda Osmanl topraklarna giren Hallarla ilk
muharebe 3 Kasm'd a Ni civarnda Morova Nehri kysnda oldu.
Rumeli Beylerbeyi Kasm Paa kumandasndaki Osmanl kuvvetleri
kol halinde savaa itirak etti ise de yenilerek ekildi. Drt bin
esir ve iki bin maktul verilmiti.
Murad Han Edirne'ye geldiinde Jan Hunyad, Macar Kral Vla
dislav ve Srp despotu idaresindeki kuvvetli bir ordunun Tuna'y
aarak Osmanl topraklarn istilaya baladklarn haber ald (Ekim
1 443 ) .
Bu arada onu can evinden vuran bir haber d e Amasya'dan geldi.
Karaman seferini baar ile gerekletiren olu ehzade Alaaddin,
ceddi Sleyman Paa ile ayn akbeti paylam ve bir av partisi
srasnda atndan derek feci bir ekilde vefat etmiti.49
Bu zntlerle Edirne'd en hareketle S ofya'ya gelen Hnkar,
Morova muharebesinin kaybedildiini renince de Balkanlarn
gneyine ekildi.
Hal kuvvetleri ise sratle Bulgaristan blgesine dahil olarak
Sofya'y aldlar. Hallarla beraber olan Bulgarlar onlara hem svari
kuvveti hem de yiyecek tedariki iin yardm ediyorlard.
II. Murad Han 61
Daha da glenen Hallar Balkanlarn gneyine inmek zere

h areketlendiler. Fakat Balkan dalarndaki Derbend denilen dar
b oazlardan gemek zorunda idiler.
Karaboan geidinin Trkler tarafndan tutulmu ve tahkim edil
mi olduunu grnce buradan gemeye cesaret edemediler. Trayan
geidi namyla bilinen Balkan Geidi'ne girdiklerinde (Aralk 1 443)
burasnn kaya paralar ile kapatlm ve k mnasebetiyle dan
yamacndan akan sularn buz tutmas sebebiyle bir buz da halini
alm olduunu grdler. Neticede daha az mstahkem olacan
d ndkleri zladi Derbendi tarafna gemeye mecbur oldular.
Hallarn hareketlerini takip ettiren Sultan Murad Han da ge
lerek zladi Derbendinde tertibatn ald. Harp meclisinde Rumeli
Beylerbeyi Kasm Paann taarruz edilmesi fikrine karlk Turhan
Bey geri ekilip frsat bulunduunda saldrlmasn, Evrenosolu
sa B ey ise mdafaada kalnmasn belirtti. Neticede sa B ey'in
mtalaas kabul olundu.
24 Aralk'ta zladi D erbendi'nde Trklerle Hallar arasnda
mthi bir muharebe balad. Kopan lar, kaya ve buz kitleleri
ile de mcadele eden askerler arasnda yaman bir cenk meydana
gelmiti. 50
Birinin dt yerde beliren Macarlar, sonunda Trkleri ps
krterek derbendi amaya muvaffak oldular. Yalva krlarnda K
nibie dann eteinde yaplan nc muharebeyi de kazanan
Hallar yorgun dmlerdi.
Filibe ile Otlukky arasndaki Toplca (Kozludere) Ovas'nda
k geirmek niyetinde idiler. Ancak kn iddetli gemesi, zahire
ve levazmatn noksanl sebebiyle birok arlklarn brakarak
geri dnmeye baladlar. Bir taraftan k artlar ile bouuyor bir
taraftan da mtemadi olarak Trklerle arpmak zorunda kalyorlar
ve ok kayp veriyorlard. ae sknts had safhadayd.
Neticede geri dnmek zorunda kaldlar. Trk beyleri ise d
mann katna hkmederek padiahtan aldklar izinle takibe
baladlar. Takip edildiklerini gren kurmay ve dirayetli komutan
Jan Hunyad kan hzlandrd. Turhan B ey, dmann bir hile

dzebileceini belirterek dikkatli olunmasn istedi ise de Rumeli
Beylerbeyi Kasm Paa pek sratli hareket etmiti. Ancak Ni der
bendine girdiklerinde etrafnn sarldn dehetle fark etti.
ki taraftan sarlan Trklerin niceleri ehit derken nice anl
anl beyler de esir dt. Veziriazam Halil Paann kardei ve
padiahn enitesi olan Bolu Beyi andarlzade Mahmud Bey de
dmann eline esir denler arasndayd.51
Pek az kuvveti ile kurtulabilen B eylerbeyi Kasm Paa ma
lubiyete Turhan B ey'in kaytszlnn sebep olduunu bildirerek
ikayeti oldu. Turhan Bey, Tokat Kalesi'ne srld.
Sultan Murad Han mtemadi malubiyetlerin, kaybettii nice
beyleri ve cengaverlerinin znts ierisinde perian bir gnlle
Edirne'ye dnd.
Oysa znt ve keder, padiah burada da brakmayacakt. Zira
Osmanl ordusunun bozulduunu ve Hallarn ilerlemekte olduk
larn haber alan Karamanoullar bir kez daha ahitlerini bozarak
evvelkilerden daha mthi bir taarruzla Osmanl lkesine girmiler
ve grlmemi tahribatlarda bulunmulard.
Sultan Murad Han sanki byk bir kmazn ierisine dm
gibiydi. Drt mezhep ulemasna mracaat ederek "Din dmanla
rnn taarruzlarn defetmek iin uraan bir slam hkmdarnn
mlkne baka bir slam hkmdar sulhu bozarak saldrsa, yama,
ktal ve tecavzler yapsa din dmanlaryla ittifak etse ne lazm
gelir?" diye sordu.
Gen ehzadesinin ani lm, st ste malubiyetler, komu
tanlar arasnda krgnlklar, ve stne stlk bir slam devletinin,
topraklarna tecavz il. Murad Han' dehetle sarst. Artk saltanat
srmek istemiyordu. Manisa valisi olan olu ehzade Mehmed'i
Edirne'ye getirtti.
Hallar muhtemelen galibiyetlerini p ekitirmek zere yeni
kuvvetlerle tekrar toparlanp baharda saldrya geeceklerdi. Ka-
II. Murad Han 63
ram anolu ise rahat durmuyordu. Bundan dolay sulh yapmay

muvafk buldu.
E D RN E - S E G E D N S U L H U
Srp Despotu George Brankovi vastasyla Macaristan kralna
m ra caat edip sulh istedi. Vladislav bu mracaat kabul ederek
Edirne'ye bir heyet gnderdi.
Macar kral ile Srp despotunun elileri Edirne'ye geldikten iki
gn sonra kabul olundular (22 Mays 1 444) . Ertesi gn padiah,
elilerin getirdikleri teklifleri vezirleri ile tetkik etti. gn son
ra prensip olarak tekliflerinin kabul edilebilir olduu kendilerine
bildi rildi.
Yeniden yaplan grmeler srasnda zellikle Gercinlik ( Go
lum ba) Kalesi zerinde etin mnazaralar oldu. Osmanllarn
bu kaleyi brakmak istememeleri dolaysyla grmeler tkanma
noktasna geldi.
Nihayet Murad Han bu noktada da geri adm atarak elilerin
nnde muahedeyi yeminle tasdik etti ( 1 2 Haziran 1 444) .52
Antlama artlar il. Murad'n krala gnderdii ayn tarihli
mektupta da ana hatlaryla bildirilmitir. Anlamaya gre despot
Brankovi'in memleketi geri verilecek ve oullar serbest brakla
cakt. Ancak o da eskisi gibi tabilik vazifelerini yerine getirecekti.
Eflak, Osmanllara vergi vermeye devam etmekle beraber Ma
carlarn nfuzu altna braklmaktayd. Gvercinlik ve Semendire
kaleleri boaltlarak Srplara geri verilecekti.
Muharebede esir den ve Despot Brankovi'in muhafazasnda
bulunan andarlzade Mahmud elebi yetmi bin duka fidye-i ne
cat mukabilinde tahliye edilecekti. On yl mddetle geerli olacak
anlama sresince, gerek Trkler ve gerek Macarlar birbirlerinin
topraklarna tecavz etmeyerek dosta yaayacaklard.
il. Murad Han namesinde bu sulh ve dostluk muahedesini eli
Stoyka nnde yeminle tasdik ettii gibi, kraln da ahsi yeminini
almak zere elisi Sleyman Bey'i gnderdiini de bildiriyordu.
Nitekim Edirne'ye gelen Macar elilik heyeti muahedeyi

Vladislav'a vermek ve onun tasdik edecei muahedeyi de alp ge
tirmek zere Kapcba Baltaolu Sleyman B ey reisliinde bir
Osmanl heyeti Macaristan'a gnderildi. Yz atl maiyetiyle hareket
eden heyet Segedin'e vard.
Bu srada Macar siyasi mahfilleri harp ve sulh isteyen iki gruba
blnmt. Muharebe isteyen grubu papa ve Bizans imparatoru
hararetle destekliyordu. Venedik'te harbin devam etmesi halinde
itirak edeceini Macar kralna bildirmi ve harp gemilerini a
nakkale Boaz'na gndereceine dair sz vermiti. Bu durum harp
taraftarlarn daha da cesaretlendirmiti.
Buna mukabil Edirne muahedesiyle memleketini kurtarm olan
Srp despotu muharebenin devamndan bir fayda grmeyeceini
belki de zararl olacan dnerek krala sulhun akdedilmesi husu
sunda srar ediyordu. Jan Hunyad'n da geici de olsa anlama yanls
olmas zere Vladislav 1 2 Temmuz 1 444'te Segedin'de muahedeyi
imzalayarak Trk heyetine verdi. Osmanl heyeti nnde mukaddes
kitaplarna el basarak sulhu bozmayacana dair yemin etmiti.53
KA RAMAN Z E R N E F ETVA LA R
Macarlarla sulh akdine muvaffak olarak rahatlayan Osmanl pa
diahna Araplarn en byk ve salahiyetli drt mezhep imamndan
istedii fetvalar da gelmi bulunuyordu.
Karamanolu brahim Bey hakknda verilen fetvalarn en ar
afi mezhebi imamlarndan mehur fakih, muhaddis ve tarihi bni
Hacer-i Askalani tarafndan verilmitir. bn-i Hacer pek ok deliller
getirmek suretiyle Karamanolu'na kar harp etmeye muktedir
olanlarn hi durmayp onunla arpmalarnn vacip olduunu ve
brahim Bey'in katlinin gerektiini bildirmiti.
Maliki Mezhebi alimlerinden kad'l-kudat eyhlislam Bed
reddin Tunusi ile Hanbeli mezhebi alimlerinden kad'l-kudat ve
eyhlislam Bedreddin Badadi de brahim Bey'in katledilmesinin
gerektiini ifade etmilerdi.
II. Murad Han 65
Hanefi mezhebi alimlerinden mehur fakih, mfessir, kad'l

kudat ve eyhlislam Sadeddin-i Deyri ise Karamanolu'nun yapm
olduu bu fenalktan tvbe edip hakka ruc eyler ve Frenklerle
harbeden Osmanolu'na askeriyle yardm ederse tvbesinin kabul
edilebileceini aksi taktirde dnya ve ahirette hsran iinde kala
can beyan eylemitir. 54
te ann en tannm alimlerinden bu fetvalar alan il. Mu
rad Han, Edirne antlamasndan bir ay sonra, 1 444 ilkbaharndan
beri yannda bulunmakta olan Manisa sancakbeyi olu Mehmed'i
yerine vekil braktktan sonra anakkale B oaz'n geerek Kara
man topraklarna girdi ( 1 2 Temmuz 1 444) . Padiah Rumeli'nin
tehlikeli durumunu da gz nnde tutarak yanna ancak be alt
bin kiilik bir yenieri kuvveti almt. Anadolu askeriyle birleen
bu kuvvetler bu defa getii yerlerde ta ta stnde brakmayacak
derecede tahribat yapt.
Osmanllarn giritikleri bu intikam seferi karsnda brahim
Bey panik halinde Taili'ne kat. Padiah'n p eini brakmayaca
n bildiinden derhal zevcesi olan padiahn kz kardei ile veziri
Server Aay anlama yapmak zere gnderdi. Bunlar padiaha
ok alayp yalvardlar. Her trl art kabul edeceini bildirdiler.
Padiahn hemiresi: "Madem gelip evimi harap edecek idin, ya
beni niin bunlara verdin?" diyerek alad. Server Aa ise bu son
hareketin Turgutoullar'nn tahriki ile olduunu brahim Bey'in
dahli bulunmadn ifade ederek sulh akdine muvaffak oldular. 55
brahim Bey, Murad Han'a yeminle teyit ettii bir sevgendname
akdederek ileri srlen ar artlar kabul etmek zorunda kald.
Trke kaleme alnan bu sevgendnameye gre brahim Bey Os
manllara kar dmanca hareketlerde bulunmayacan Kur'an-
Kerim'in zerine yemin etmek suretiyle belirtiyor. Murad Bey'le
olu Mehmed elebi'nin dmanlarna dman, dostlarna da dost
olmay kabul ediyor, Osmanllarn giriecei savalara olu komu -
tasnda yardmc kuvvetler gndermeyi taahht ediyordu. yle
anlalyor ki brahim B ey verdii bu szlerle slam dnyasnda
dt perian durumdan ve urad byk prestij kaybndan

kurtulmaya alacakt. 56
N EY L E Y M YA LAN D N YAY I !
Sultan il. Murad Han Karamanolu'na ilini tekrar verdikten
sonra askeriyle Bursa ehrine geldi. Burada birka gn kalarak
dinlendikten sonra Mihali Ovas'na kondu.
Burada iken beylerini ve Yenieri Aas Hzr Aa'y huzuruna
artt. Kendilerine:
"Bakn beyler! Paalar! Bu ana gelinceye dek padiahnz ben
idim. Bu gnden sonra padiahnz olumdur. Zira ben cmle ta
ve tahtm ve unvanm bu andan itibaren oluma verdim. Artk
padiah olumdur bilesiniz:'57
Padiahn bu dncede srarl ve yerine gen ehzadesini ge
tirip oturtacanda kararl olduunu gren devlet bykleri onun
niyetini deitirmek kudretinde olmadklarndan, buyruuna ba
emekten baka are bulamadlar.
il. Murad Han neden o tarihe kadar grlmeyen bir biimde
uygulama neticesinde byle bir karar almt. Onu taht brakmaya
iten sebepler nelerdi?
Gelien son olaylarn seyri dikkatli bir ekilde deerlendiril
diinde Murad Han' olu Mehmed elebi lehine tahttan feragate
sevk etmeye iten buhranl devre, ok sevdii olu ehzade Alaaddin
Ali'nin vefat olmutur.
Zira Alaaddin'in lm Murad Han' byk bir mateme gark
etmiti. Onu ok severdi. On sekiz yanda her bakmdan yetimi
mkemmel bir cengaverdi. Karaman seferinde gsterdii srat ve
intikal, birliklerini seri bir biimde sevk ve idare etmesi kendisini
ok memnun etmiti.
Olunun vefatndan yl sonra yazd vasiyetnamesinde:
"lnce Bursa'da merhum olum Ali yanndaki kabrin katnda
koyalar"5 8 eklinde yazmas, iinde bulunduu halet-i ruhiyeyi
aklkla ortaya koyar.
II. Mu rad Han 67
Alaaddin'in lmyle imdi yegane veliaht olarak Mehmed kal

m t. Henz on iki yandayd. Murad Han Rumeli'deki baarsz
sefe rin akabinde Edirne'ye dnnce bu ocuk yataki ehzadesini
Manisa'd an Edirne'ye getirtti.
Karamanolu seferine karken onu tahtna karp kaim
makam yapt. Hatta baz kaynaklar bu itibarla Sultan Murad'n
Karamanolu'na kar Anadolu'ya gemeden nce, olu Mehmed'e
taht braktn dahi ifade etmilerdir. 59
il. Murad Han, Edirne ve Segedin sulhu ile batdaki devletler
ve ardndan Karamanllarla yapt anlamalar sonucu devletini
uzunca bir sre iin gaileden kurtarm bulunuyordu.
te yandan son seferde zellikle Rumeli beyleri arasnda kan
ekimeler de kendisini endielendirmiti. Zira kendisi babasnn ye
rine tahta ktnda Rumeli beyleri, Bizans'n destekledii ehzade
Mustafa (Dzmece) tarafn tutarak olduka glk karmlard.
imdi ise Emir Sleyman'nn olu ehzade Orhan, Bizans'n elinde
bulunuyordu. Kendisine bir ey olursa kk yataki olunun yerine
onun tarafna meyledebilirlerdi.
Bu sebeple Padiah, stanbul'daki mddeiye kar olu Mehmed'i
kendi salnda halka meru hkmdarlar olarak tantmak ve tahta
kolayca yerlemesini temin etmek istemi olmaldr. Salnda bunu
gerekletirmesi ok kolayd. imdi bu tasavvurunu gerekletirmi
oluyordu. Bylece ayn zamanda kk yataki olunun idarede
daha da pimesini salayacak, bu durumu salnda grm de
olacakt.
Osmanl tarihleri II. Murad Han'n saltanatn terk ediini u
ifadeler ile naklederler: "Padiah, zntl gnler, etin savalar
ve tehlikelerle geen iki senenin sonunda sulh ve skunu salam,
lkeyi gven ve huzur dura haline getirmiti. Bu gelime zerine
zihninde yle bir dnce belirdi.
Kullarn ilerini dzene koymak iin uramak yerine geri kalan
gnlerinde Yaradan'n kapsnda ibadet etmeye ynelmeyi diledi.
Taht ve ta ile hkm srmek yerine uzlet edip alimlerle sohbet ve
muhabbet eylemeyi arzulad. B u itibarla saltanat aaasn fakirlik

sermayesine, hkmetmek alayiini uzletin (kenara ekilmenin)
sessizliine deimekle ebedi ikbale kavumay istedi:'
Bu dncesini Halil Paa'ya at. "Baka Lala! Bunca demdir
ki ibadullah iin alub slam lkelerinin her ynn fitnenin di
kenlerinden pak, din ve devlet dmanlarn ak etmekle uratk.
Cihad yolunda ayamz daima zengide ve gayretimiz gaza yollarna
ulamakla oldu. Din yolunda dn gn gcmz harcadk. Bir
sre iin hkmetten el ekip, bir kenarda sessiz ve yalnz olmak
Yaradann zikri ile bulunmak gnlmden geer:'
Ehl-i tecridin klah tac- istinasdr

Saltanat dedikleri ancak cihan kavgasdr. 60
Dnyada ykselmenin sonu, saltanat oyununun ne olduu bi
lindi. Makam ve devlet istei ile ilgili naklar Allah'n yardm ile
bilen gnlmzden silindi. Kaynaklar onun:
Bize mi smarladlar bu yalan dnyay

Varalm zikr edelim bir iki gn Mevlay61
Diyerek tac tahtna veda ettiini yazarlar. Solakzade yine na-
zmla onun saltanattan ekilme dncelerini yle belirtir.
Fazl- Rahmana istinad edelim

Namn halvet zre yad edelim
Bu fena devletinden el ekelim
Mezraa-i dilde hub hub ekelim
Daima nefs ile cihad edelim
Tayy- ser menzileti murad edelim62
il. Murad Han, olu Mehmed'in ok gen yata olmasndan
dolay baz endieleri de tamyor deildi. ehzadesinin tecr
besizlikten dolay debilecei hatalara meydan vermemek iin
Turhan'dan baka (ki o Tokat'ta hapis tutuluyordu) btn vezirlerini
maiyetine verdi.
ll. Murad Han 69
andarl Halil Paa yeni padiah namna, sadrazam sfatyla

devleti idareye devam edecekti. Byk alim Molla Hsrev de ka
zaskerlik mevkiinde bulunuyordu.63
B ylece henz on iki yandaki olunu tecrbeli ve dirayetli
bir ekib in ellerine veren il. Murad Han, iki mutemet adam shak
P aa ve Hamza B ey ile Bursa civarnda, ibadet ve inzivaya ekildi.
Ancak Sultan Murad Han, ok arzulad gibi Rabbinin ismini
rahat ve asude-hal ierisinde zikredip ibadetini yapabilecek miydi?
Yoksa:
"Bu dnyann cefasndan sefasna nbet gelmez" sz bir kez
daha gerek mi olacakt?
O S MA N O G LU A KL I N I KA I RM I T I R!
Sultan il. Mehmed, babas tarafndan tahta karln bata
Msr Memlkl Sultan akmak'a dier byk slam hkmdar
larna ve hususiyle Timuroullar'na elileriyle nameler gndererek
bildirdi. 64
Sultan Murad gibi tecrbeli bir sultann hkmdarlktan ekile
rek devletin bana on iki yanda bir ocuun getirilmesiyle dnya
devletlerinin ilgi ve alakalar tekrar Osmanl devleti zerine evrildi.
imdi zellikle Avrupal devletler bu durumdan nasl istifade
edeceklerini tartmaya balamlard. Karamanolu brahim Bey,
son yapt yemin ve memleketinin durumu sebebiyle bilfiil harekete
geememekle beraber mttefiklerine vaziyetin msait olduunu
haber vererek teebbse gemeleri konusunda tevik etmeye balad.
O, Macar kralna gnderdii namede: "Osmanolu (il. Murad)
akln karm, dnme gcn kaybetmitir. Dima bozulmu
bir halde, da bayr dolamakta, gnlerini kadnlarla ve evresini
saran nedimlerle geirmektedir. Yerine ise yeni yetimekte olan bir
ocuu oturtup lkenin ynetimini ve halkn ilerini ona brakm
durumdadr. Yaplacak bir savata tecrbesiz ve bilgisiz olan bu
ehzadeyi tepelemek ok kolay olacaktr.
O , yeni srgn bir daldr. B u gne dek cenk grmemi, savan

doruklarna at srmemitir. Yllarn tecrbesinden gememitir.
Tedbir nedir, tedarik nasl olur, bunu bilecek dereceye erimemitir.
Her eyden nemlisi henz ergenlik ana gelmemi bir olan,
babas ise dnyadan elin ekmi bir kocadr. Frsat zaman, birle
me andr. Olgunlancaya ve devlet yldz parlamaya balayncaya
kadar beklemek ve gecikmekle sonra pimanlk fayda vermez. Her
zaman da byle frsat ele girmez:' diyordu.65
Son peimanlk ss etmez imi

Gussas ta lnce gitmez imi
Segedin sulhuna taraftar olmayan ve iddetle kar kan Papalk
ve Bizans arad frsat yakalam grnyorlard. Nitekim Bizans
imparatorluunun elileri Fransa, Papalk ve Macar saraylarna
kadar gidip Nibolu'nun intikamnn zamannn geldiini ve derhal
harekete geilmesi iin kendilerinin hazr olduunu bildirdiler.
Papa da kendi muvafakati hilafna yaplan sulhun kabul edile
meyeceini beyan ederek Macaristan'da vekili olan kardinal Julyen
Sezarini vastasyla Macar kraln ikna etmeye alt. Kral Vladislav
kitaba el basarak yapt yeminden vazgemek istemiyordu. Seza
rini ise, mriklere kar yaplan yeminin bir hkm olmayacan
beyan ederek imparatoru ikna etti. Ancak krallk meclisinde uzun
ve etin mnakaalar cereyan etmiti.
Bunun zerine kral ve krallk meclisi azas henz mrekkebi
bile kurumam olan Osmanllarla imza edilmi anlamann feshi
ve 1 Eyll'de Orsova'nn muhasaras iin Baba, oul, ruh'l-kuds
ve Hazreti Meryem zerine yemin ettiler. 66
Anlamann bozulmasna kar olanlardan Jan Hunyad da Trk
lerden fethedilecek olan Bulgaristan'n kral unvanyla kendisine ve
rilecei vaatiyle ikna edilebildi. Hunyad, hi olmazsa anlamaya gre
Osmanllarn kendilerine terk etmesi gereken Srbistan kalelerini
alabilmek iin harp ilannn Eyll'n birine kadar tehir edilmesini
istedi ve kabul ettirdi. Nitekim Osmanllar bu kaleleri muahede
hkmlerine uygun olarak gecikmeden iade ettiler. 67
Avrupa'da ise son kararla beraber mthi bir heyecan husule

gelmi, sratli ve hummal bir faaliyet balamt. Macar, Bohemya,
Eflak, Hrvat, Polonya ve Alman milletleriyle Papalk, gizlice donan -
ma vermek suretiyle de Venedikliler bu ittifaka dahil olmulard.
zellikle tereddtl olan Venediklileri, Trklerin Jan Hunyad
karsnda aldklar st ste malubiyetler mitlendirmi ve ica
bnda, onlar parsa toplamak hevesine sevk etmiti. Muvaffak olu
nursa Gelibolu, Selanik ve Karadeniz sahilindeki baz yerlere sahip
olacaklard. Bununla beraber Mttefiklere verdikleri donanmaya
kendi bayraklarn deil Papa, Raguza ve Burgonya dukalnn
bayraklarn ekmiler, bu suretle Osmanllara tarafsz olduklarn
gstermek istemilerdi.
Osmanllara vergi veren Raguza (Dubrovnik) Cumhuriyeti de,
Macarlarla beraber hareket ederek harbin sonundaki taksimde
Avlonya ile Kanina'y almak istiyordu.
Bizans imparatoru mttefiklerin galebelerinden istifade edecei
ni mit etmekle beraber Osmanllardan ekindii iin fiilen hareket
edemiyor, fakat el altndan her trl destee hazr bulunuyordu.
zellikle saltanat mddeisi Orhan' salvermekle en byk yardm
yapm olacakt.
Nitekim sava kararnn alnmas ile birlikte Bizans, Orhan'
serbest brakt. mparatorun destei ile hareket eden Orhan nceiz'e
geldi. O, Rumeli beylerinin kendisine iltihak edeceini umuyordu.
Fakat kimsenin gelmediini grnce Deliorman'a kat ve Balkan
larn tesine hakim oldu.
Bu durum zerine il. Mehmed, Rumeli Beylerbeyi ehabeddin
ahin Paa'y Orhan' yakalamakla grevlendirdi. stanbul'a giden
btn yollar tutturan Paa, Ko Hseyinolu'nu da bir miktar
kuvvetle Orhan'n zerine sevk etti.68
ehzade Orhan bu skk durumu grce Karadeniz kysndan
Midye'ye kat ve oradan tekrar stanbul'a vard.
Orhan'n salverilii Bizans imparatoru ile mttefiklerin ortak
harekatnn ve hazrladklar emberleme taarruz plannn bir ne-
ticesi idi. Ancak taht sevdas ile dmann ykc maksatlarna alet
olmas sebebiyle, kendisine neredeyse hi taraftar bulamad. Ayrca
o srada Osmanllar Balkanlarda bir lm-kalm mcadelesinin
iine girmi bulunuyorlard. Byle bir zamanda i savaa sebebiyet
veren herkesten nefret ediyorlard.
VA RN A SAVA l ' N A D O G RU
Hal ordusunun 1 8-22 Eyllde Tuna'y at haberlerinin gel
mesi zerine, Edirne'de zaten yaanmakta olan kararszlk ve tela
yerini tam bir panik havasna terk etti.
Paalar arasnda ciddi fikir ayrlklar ba gsterdi. Gen padiaha
yakn olan devlet adamlar onun saltanata tam olarak hakim ola
bilmesinin yolunu aabilmek iin dman zerine bizzat yrmesi
gerektiini dnyorlar ve bu tezi savunuyorlard.
Balarnda Halil Paann bulunduu dier grup ise bunu doru
bulmadlar ve mani oldular. Bilhassa dman donanmasnn Ka
radeniz kylarnda karma yapmas ihtimali ne srlyordu. Bu
zor ve tehlikeli vaziyet karsnda padiahn payitahtta kalmas ve
babasnn arlmas kararlatrld.
Halil Paa, Sultan Mehmed'e gelerek:
"Dmana kar koymak ve mukavemet etmek imkan yoktur.
Meer bu i baban sultan yerine gelmekle ola! Beylerin dahi ittifak
bunun zerinedir. Hal aresi olarak bunu grrler. Dmana kar
onu davet edesiz:'
Sultan Mehmed bu szleri beenmemiti. Paaya hitaben:
"Evvel'l fikr ahir'l amel irad ile hareket etmek ho deil
miydi? Bu hal rey ve tedbirde kusur demektir:'69
ocuk yataki hkiimdar btn bunlarn taht kendisine terk
etmeden nce dnlmesi gerektiini, nce dnmeli, sonra
ilemeli kaidesine uymanz gerekirdi, ifadesiyle belirterek, saltanat
ve hkmet deiikliinin oyun ve elence olmadn vurguluyor,
bylece tecrbeli devlet adam andarl'ya byk bir ders veriyor-
II. Mu rad Han 73
du. B u szler dahi gelecein fatihinin nasl yetitirilmi olduunun

arpc bir kantdr.
Fakat atasna byk hrmet ve ball olduundan ve bu teh
likeli durumda kendisi de bir karklk karmak istemediinden
b ab asn ba kumandan olarak ordunun bana davet etti.
Murad Han balangta bu teklife itibar etmedi. "Beyiniz vardr!
Varn uran'' cevabn verdi.7
Bunun zerine Sultan Mehmed:
"Eer siz padiah iseniz memleketi ve tebaanz kafir hcu
mundan muhafaza iin gelmeniz vaciptir. Eer biz padiah isek
sultana itaat ve emrini yerine getirmek sizin zerinize yine vaciptir.
Hizmetten kanmaynz ki slam'n dzeni bozulup sarslmasn''
eklinde ikinci bir mektup gnderdi.71 Bu zarif sluplu mektup
Murad Han'n katna ulanca ie karmamak niyetinde iken heye
canlanarak derhal hazrlklarn tamamlad. Ksa srede hazrlanan
krk bin kiilik Anadolu kuvvetinin bana geerek Gelibolu'ya
doru hareket etti.
Gelibolu'ya geldiinde Hal donanmasnn anakkale Boaz'n
tuttuunu ve geiin imkansz olduunu grd. Dman artmak
iin ordusunun byk ksmn askeri geirmek iin hazrlanm at
gemilerinin bulunduu Gelibolu Boaz'na braktktan sonra, kendi
si gizlice ve olanca sratiyle Kocaeli zerinden stanbul Boaz'nda
Anadolu Hisar'nn bulunduu mevkie geldi.
O srada Halil Paa yenieri, topu, cebeci ve Rumeli askeri ile
nceiz'de bekliyordu. Padiahn stanbul Boaz'na doru getiini
haber alnca kendisi de dman kukulandrmamak iin bir mddet
daha b ekledikten sonra sratle hareket ederek bugnk Rumeli
Hisar'nn bulunduu yere geldi.
andarl Halil' in getirdii toplarla Gzelce Hisar'dakiler boaz
iki taraftan tam bir ate sahas iine aldlar.
Bu hatt kesmeye iki Bizans kadrgas grevlendirilmiti. Bunlar
Osmanl askerinin boaz gemek teebbslerine mani olmaya kal
knca iddetli top ateine maruz kaldlar. Kadrgalardan biri nl
topu kumandan Saruca Paann toplaryla batrld.72 Dieri de b

yk bir hasara urayarak selameti stanbul tarafna doru kamakta
buldu. Murad Han bu sayede her bir neferi iin bir duka vermek
suretiyle kiralad Ceneviz gemileri ile kar sahile rahatlkla geti.
Rumeli toprana ayak basar basmaz, bilhassa bu geii mmkn
klan topu kumandan Saruca'ya ihsanlarda bulundu.
te yandan Orhan Gazi dneminde Kocaeli'nde ftuhat yapm
naml komutanlardan Gazi Kara Abdurrahman'n olu Hamza Reis
zmit havalisi halkn da gazaya ararak byk bir donanma mey
dana getirmi ve Gelibolu azndaki Hal donanmasn datmt.73
Bu suretle asl Anadolu askeri de kar yakaya geip Rumeli
askeri ile birlemeye muvaffak oldu.
II. Murad Han Edirne'ye yakn gelince devlet adamlar ve halk
byk bir sevin ve tezahratla kendisini karlamaya ktlar. Eski
padiah darda otan kurdurdu.
K F FA RA KI L I VU RAY I M
Bu arada Sultan Mehmed ise Halil Paa'y huzuruna artarak:
"Babamdan rica edesin ki o oturup Edirne'yi stanbul keferesin
den korusun. Bense Engrs (Macar) zerine varp gaza edeyim:'
andarl Halil ise Mehmed'den ziyade babasna padiah mua
melesi yapyordu. Sultan Mehmed'e:
"ehzadem ! Padiah hazretine ben bu sz sylemeye kadir
deilim. Elhamdlillah padiahmz geldi. imden ger tedbir ann
dr. O nice derse yle olur. Hem bu dman ar dmandr. Ve
ehzadem sen dahi bir taze glsn. Heman sana layk olan budur
ki, padiahn ferman zere hareket edip sznden tara (dar)
kmayasn'' diyerek cevap verdi.
On iki yandaki gen padiah muhtemelen Zaanos ve brahim
paalar sefere kmas iin tevik ediyorlard. Bu itibarla Halil Paa'y
ikna edemeyen II. Mehmed, babasn karlamak zere huzuruna
kp elini ptnde bizzat sefere gitme isteini tekrarlad. yle ki:
II. Murad Han 75
"Pa diahm! Rica ederim ki bu gazaya beni dahi gtresiz. Ben

dahi gaza idp din-i Mbin uruna kffar- haksara kl vuraym"
deyince II. Murad Han:
"Yok oul, bu sz sen syleme. Heman sen benim dediim
gib i eyle. Ol dman yaman dmandr. Hem sen, ben ona kar
vardmda bu taht stanbul keferesine kar koruyasn'' dedikten
sonra hayr dualar etti.
il. Murad Han ehzadeye bu fikri Halil Paa'nn vermi olabile
ceini dnerek can sklmt. Huzuruna artarak:
"Lala! Sen tedbir sahibi, akil bir vezirsin. Sana der mi kim
oluma retirsin, bu seferi talep eyleye. Bilirsin ki bu alem fitne
ile dopdoludur" dedi ve zntsn belirtti.
Halil Paa'nn yzn yere koyup olayda etkisi olmadn beyan
etmesi zerine II. Murad Han:
"Lala ite ben inallah gazaya niyet eyledim ve ol dman zerine
giderim. Amma sen burada kalp olumun her ahvaline mukayyet
olasn ve Edirne ehrini stanbul keferesinden basiret zere olup
mahfuz edesin. Her ne zuhur ederse bana bildiresin" diyerek pek
ok nasihatler ettikten sonra atna bindi. Tablhanesini dvdrp
sratle yola koyuldu.74
Dier taraftan Eyll'de harekete geen Hal ordusu harbe ka
tlmayan Srp despotunun topraklarna girmeyerek Orsova'dan
geip Vidin'e geldiler. Burasn yakp yktktan sonra Nibolu'ya
ulatklarnda Eflak voyvodas Vlad Drakul, on bin kiilik bir kuv
vetle orduya dahil oldu.
Nibolu Kalesi'ne hcum ettiklerinde kale komutan Firuz Be
yolu Mehmed B ey iddetle kar koydu. Kale nnde dank
durduklar esnada ani basknlar vererek artt. Nibolu Kalesi'nin
uzun sre mukavemet edeceini anlayan Jan Hunyad, fazla oyalan
mayarak orduya tekrar yry emrini verdi.
Bylece o, evvelce Sigismund ve Korkusuz Jan'n dt hatay
tekrarlamam oluyordu. Maksad stanbul'a kadar btn Balkanlar
Trklerden temizlemek olduundan Edirne'yi zaptedinceye kadar

yollarda gcn krdrmak ve zayflatmak istemiyordu.
Hal birlikleri Trk hududunu at zaman Rumeli Beylerbeyi
ehabeddin Paa da harekete geerek, Balkan dalarnn geitlerini
tahkime balamt. Bu arada Nibolu Kalesi kumandan Firuz
Beyolu ile temas muhafaza ederek dmann ilerleyiini de ya
kndan izliyordu.
Buna karlk Jan Hunyad da Balkan derbentlerine girmekten
ekindiinden, Tuna Vadisi'nden geerek Karadeniz sahiline doru
gitmeye karar verdi. Bylece Hallar bu kez uzun fakat daha emin
bir yoldan yani Balkan silsilesinin eteinden giderek Bulgaristan
sahralarn geti.
Hunyad be bin Macar svarisi ve Eflak yardmc askerleriyle
nde gidiyor, asl byk kuvvetler ise kral Vladislav'n emrinde
geriden onlar takip ediyordu. Hammer'in kaydna gre Hazret-i sa
namna silahlanan Hal ordusu getii yerlerdeki ky ve kasabalar
yakp ykmak yle dursun, Rum ve Bulgar kiliselerini dahi yama
ve tahripten geri kalmyordu.75
Hallar umnu'yu aldktan sonra Pravadi yoluyla Varna nne
geldiklerinde II. Murad'n krk bin kii ile Edirne'ye geldii haberini
alarak dehet iinde kaldlar. Zira Trk ordusunun Anadolu'dan
Rumeli'ne geeceine ihtimal dahi vermiyorlar, Edirne'deki Trk
kuvvetlerinin ise kaacan sanyorlard. Dier taraftan kral Vla
dislav, Osmanolu'na (il. Murad'a) "deryadan yol vermem'' diyen
Bizans imparatoruna da fena halde bozulmutu. "Frsat el verirse
ol tekfur dedikleri mel'unun ehrini bana dar edeyim de grsn''
diyerek bir hayli sylendi. Zira il. Murad gibi byk bir komutann
Trk askerinin bana gemesi kendilerini endieye sevk etmi ve
ilerin dndkleri gibi kolay olmayacan gstermiti.
Ancak Hal ordusunun banda da Jan Hunyad gibi Trklere
kar baarl olmu, tecrbeli bir asker bulunuyordu. Murad Han'n
geleceini haber alnca yolda ani bir baskn yememek iin Varna
nnde sava tertibat almaya balad.
II. Mu rad Han 77
il. Murad Han Edirne'den yldrm sratiyle Yanbolu'ya ve oradan

da Hisarlk mevkiine geldiinde, ehabeddin Paa Rumeli birlik
leri ile kendisine katld. Bir gn evvel dmana ulamak isteyen
Murad Han, Kami Suyu yoluyla Nadir Deresi'ne inip ertesi gn
Varna'ya yakn Ala Kilise denilen mahalle vard. Padiah burada
harp nizamn aldrd.
Buna gre ve mutat olduu vehile merkezde yenierilerle birlikte
berab er kendisi bulunacakt. Sa kola Anadolu Beylerbeyi Karaca
Sin an Paa ve sol kola Rumeli Beylerbeyi Hadm ehabeddin Paa
kumanda edecekti.
EY PA D A H LA R PA D A H I !
Ardndan cmle beylerini, paalarn, yenieri,sipahi ve azaplarn
ileri gelenlerini adrnda toplad. Cmlesinin hatrn sorup hayr
dualar eyledikten sonra:
"Sizler her gazada benim yoldalarmsnz. Heman greyim sizi
din-i slam akna u karmzda duran kffara akane nice kl
vurursunuz. Zahir bilirsiniz kim, gazann fazileti ne mertebedir
ve hedann mertebesi ne kadar ycedir. mdi kullarm madem
domaktan kalmadk, elbette lmekten dahi kalmazz. yle olunca
size ve bize vacip olan budur ki, imdi frsat elimize girmi iken
dilirane sava idp gazalar edelim. ldrenlerimiz gazi ve lenle
rimiz ehit olup dnya ve ahiret muradatna vasl olalm" diyerek
hitabede bulundu. Yenieri, sipahi ve azap kullar da:
"Padiahm sen heman gnln ho tutasn kim, biz kullarn
senin uruna ve din -i mbin akna gresin kim, kffar ile ne sava
idp ve ol din dmanlarna nice kl urup ve nicemiz bu uurda
kurban olalm. Heman dnya durduka siz sa olun'' dediler.
il. Murad Han o gece yats namazndan sonra uzun sre nafile
namazlar dahi eda ettikten sonra el kaldrp dedi:
Ey padiahlar padiah
midim sana tutmuum lahi
Ki ey dertlilerin derman Allah
Medetsiz kalmn ferman Allah
Y z urdum kara yere gzyayla

Koma mahrum bu anda beni Allah
Bu cmle mahlukatn sensin ey Hak
lahi halik Yezdan' Allah
Senin kapndan zge yokdurur hi,
Heme asiye rahmet kan Allah
Habibin ol Muhammed hrmeti in
Muza'af kl bize gufran Allah
Bu din dmanlar imdi gelben
Diler iptal ede Kuran' Allah
Sebep klub beni ibu gazaya
Nasip idp bize ferman Allah
Diyerek o gece ta sabah oluncaya kadar yzn yerlere srp
tazarru ve niyaz eyledi. Sabah olunca alaylarn bozmadan dmann
bulunduu yne doru harekete getiler. 76
Hal ordusunun sol kanad Varna bataklklaryla evriliydi.
Bu ksmda Ulahlarla bir ksm Macarlar yer alyordu. Eflak voy
vodas Vlad Drakul, Kara Mihal ve Sekelet Bam Thomas bu hatta
idi. Sa cenah ise ovaya ve ehre doru dmt. Bu ksm ak
ve tehdide maruz bulunduundan Macar kuvvetleri byk lde
burada yer almt. Bayraklar siyaht. Kardinal Jlyen Sezarini'nin
kumandasndaki kuvvetler de burada idi. Kral Vladislav merkezde
Sen George sanca altnda bulunup elli svari ile muhafaza altna
alnmt. Bakumandan Jan Hunyad btn kollar idare edecei
iin seyyar bir halde idi.
Sava gn Sen Martin Yortusu'na tesadf ettii iin Hallarca
uurlu saylmt. Ayrca sayca stn bulunduklarndan Hallar
sevin ve cesaret ierisinde idiler. Muzaffer olacaklarndan p
heleri yoktu. Kral Vladislav cmle hanlar, voyvodalar, tekfurlar
huzuruna ararak:
"Greyim sizi! Sakn ola ki Osmanolu bozulup kaar ise, maln
erzakn yamaya girimeyiniz! Tamamen krncaya kadar takipten
vazgemeyiniz. Zira evvel ary krp sonra baln yemek gerektir,
demilerdir. Gayret edin, drt bir taraf grp gzetin. Askerin bo-
II. Mu rad Han 79
zulmasna frsat vermeyin. Trk' bozarsak artk bizim karmzda

dura cak hibir kuvvet yoktur diyerek tembihler eyledi:'77
Dmann yz bin kiilik kuvvetine karlk Trk ordusunun
miktar ise en iyimser tahminle yetmi bin civarndayd.
SAVA
Muharebe ok iddetli balad. nce beli bklm yaylar tara
fndan elilikle gnderilen oklar, lm haberlerini kar tarafa du
yurd u. Tirke denilen yuvadan kan ok kular hep birden uup ve
gidip geldikten sonra yaylar bir kede kald. Ardndan cier sken
kl ve dilleri paralayan hanerlere el atld. Hallarn Vlad Drakul
ve Kara Mihal komutasndaki sol kol birlikleri Osmanl sa koluna
iddetle yklendiler. Anadolu Beylerbeyi Karaca Paa yannda bni
Fenari, ve Evrenosolu sa Bey olduu halde mukavemete alt. Bu
arada nice tenler basz ve nice balarda tasz kald. Nice pehlivan
yapl bahadrlar ehadet erbetin imeye koyuldu. Karaca Bey'in
yiite arpmasna ramen kalabalk dman karsnda ksa bir
sre sonra ylgnlk ve bozgunluk ba gsterdi.
Osmanl sol kolundaki ehabeddin Paa komutasndaki Rumeli
birlikleri-ki Firuz Beyolu, Hzr Bey, Malkoolu ve Davud beyler
de bu kolda idiler- zellikle Macar kuvvetleri ile bir lm kalm
vuruuna girimilerdi. Sanki kyamet gnnden bir numune idi.
Kardinal Jlyen Sezarini'nin gayrete getirdii Hallara kar eha
beddin Paa da gayret kuan beline balayp iddetle vurumaya
giriti. Batan ayaa demirlere brnm Macarlara kar gazilerin
kllar i gremez hale gelmiti. Vurduklar zamanda tesir etmezdi.
Bunun zerine herkes eline balta ve topuz ve klnk alp akane
ve dilirane vurmaya baladlar. Sava yle bir hale girdi ki oul
atay ve ata olu tehis edemez oldu. Dmann birin yerini bein
almas karsnda fazla tutunamayan Firuz Beyolu, Hzr Bey ve
Malkoolu birliklerinde zlmeler ba gsterdi. ehabeddin Paa
bu hali grnce can bana srad. Bir nara savurarak:
"Bre herifler nereye kaarsnz? Tutalm kafirden ba kurtardnz
ya padiahn elinden nereye gideceksiniz? Haydin gaziler greyim
sizi gayret gndr!" diye bard. Saflar dzenleyip ate saan

klcyla tekrar dmann zerine hamle kld.
Sa kolda ise cmle Anadolu askeri bozulup firara balamlard.
Beylerbeyi Karaca Bey grd ki eyaletinden kendisine bir derman
yoktur. Yzn dergah- Hakk'a tutup "Ya lahi, Ya Kerim, Ya Ra
him, Ya Perverdigar, Sen klli ey'in kadirsin! Bize eyaletimizden
yardm yok. Frsat ve nusret senindir. Ya Rab bana evvel gaza ve
sonra ehadet myesser eyle! Padiahmn katnda durup yzne
bakacak halim kalmad" dedikten sonra pulad topuzu eline alp
Allah Allah diyerek nida ettikten sonra yanndaki bir avu dilaverle
Leh ve Eflak alaylar ierisine girdi. Sanki bir a kurttur ki bir koyun
srsne girer gibi; ya bir pare atetir ki kuru kamla rast gelmi
gibi. Toma Jupan'n alayn birbirine katp srdler. Ancak arkalar
bataklk olduundan kffarla birlikte Karaca Paa da dereye dt
ve ehit oldu.
Karaca Bey' in ehit dmesi zerine bu cenahtaki slam askeri
nin kolu kanad krld. Direnme gleri kalmayp tamamen kama
yolunu tuttular. Jan Hunyad bu hali grnce sevinle Vladislav'a
vararak:
"ite kralm Osmanolu'nun sa kolunu bozduk ve Karaca Bey
gibi bir namdar helak eyledik. imdi bize lazm olan budur ki sen
yerinde durup asla hareket etmeyesin ve ben kulun taze din asker
lerle ehabeddin Paa zerine varaym. Eer sol kolu da yerinden
oynatrsak artk Osmanolu'nun dayanma gc kalmaz" diyerek
btn gcyle Osmanl sol koluna yklendi.
Bu hali gren ehabeddin Paa ise daha bir aka gelmiti. Cmle
beylere ve gazilere:
"ite imdi gn bu gndr. Ve dem bu demdir. Ha greyim sizi
kim din-i slam akna nice sava edersiniz. Bakn gaziler! Erkek ko,
kurban iin doar. te bugn Cennet badhevadr. Dn doduk,
bu gn lrz. te erlik ve bahadrlk bu saat belli olur" diyerek
kalplerine kuvvet verdi. Gaziler bir kez daha Allah Allah diyerek
yeni gelen dmana kar durdular. ki alay birbirine karlp katld.
II. Murad Han 81
ze min pamuk misali atld. Uzun bir cenkten sonra Rumeli birlik
lerin de de bir kez daha zlme ba gsterdi. Hallara mthi bir
sevin gelmiti. Jan Hunyad bir taraftan: "Greyim sizi! Hazreti sa
akna nice arprsnz" diyerek Hallar gayrete getirirdi.
te yandan sava dikkatle takip eden Sultan il. Murad nce sa
kolun bozulduunu ve yiite arpan Karaca Bey'in ehadetini
grd. Sa koldaki birliklerde de bozulma emareleri ba gsterince
hemen atndan aa inip yzn secdeye koydu ve sonra el ap
Padiahlar Padiah kuvvet ve kudret sahibi La-yezal Allah'a niyaz
ederek yle yalvard:
Sndm sana kim ganisin gani
Bu dmana zebun eyleme beni
Kerimsin ltf ile keremin ile
Rahimsin rahmetin bize bala
midim tutmuum sana ilahi
Ki sensin cmle halkn Padiah
Eer senden ere zerre inayet
Ede mecmu'u bu kffar itaat
lahi derdime derman klver
Muhammed (Aleyhisselam) kavmine yardm ediver
Aslsn ara slam'n klc
sensin kuluna yardm klc78
Bu arada Osmanl sol kolunun da bozulmakta olduunu gren
Kral Vladislav daha fazla bekleyemedi ve btn kuvvetiyle Murad
Han'n bulunduu Osmanl merkez koluna hcum etti. Burada
ki askerin azlndan istifade ile ksa srede datacaklarn mit
ediyordu. Bu defa Murad Han'n banda bulunduu yenieriler ve
azaplar Allah Allah nidasyla dmanla birbirine girdiler. Meydanda
kelleler akl ta gibi yuvarland. Kral Vladislav ve yanndakiler
yle bir sratle saldrmlard ki yenierilerin alacak bir sratle
alp kapandn fark edemediler bile. yle ki Kral, il. Murad
Han yanndaki birka yz kii ile grm ve sevinle barmt:
"Hay Trkn beyine! yi frsat buldum. Varaym tutaym. Ka
ma Murad kama'' diyerek barp yrmt. Halbuki bu srada
yenieriler tmn sarm durumdaydlar. Murad Han yerinde hi

kprdamadan duruyor ve sava soukkanl bir ekilde idare ediyor
du. Yenieriler kska iine aldklar Hallar sratle imha ettiler.
Kral, kendisini lmne korumaya yeminli elli valye arnsnda
kamaya alt ise de baaramad. Yenierilerden Timurta adl bir
yiit kraln atnn ayana bir balta vurarak at ve kral yere drd.
Kraln yere dtn gren yaya ba Koca Hzr hemen kotu
ve kral yakalayarak onun: "imdat Murad! El-aman Murad" diye
barmasna aldrmayp ban gvdesinden ayrd. Ardndan kesik
ba bir mzrak ucuna takarak gsterip yksek sesle barmaya ba
laynca Hal kuvvetlerinde bir duraklama, aknlk ve ardndan
bozgunluk emareleri grlmeye balad..
Bu srada Osmanllarn sol cenahn evirmekte olan Jan Hunyad,
sratle yetierek vaziyeti dzeltmeye ve: "Biz kral iin deil, dinimiz
iin vurumaya geldik!" diye askeri gayrete getirmeye alt ise de
muvaffak olamad. Zira kraln katlini duyan Trk kuvvetleri dnerek
toparlanrken Hal ordusunda umumi bir panik meydana gelmiti.
Toparlanan Trk birlikleri dehetli hcumlarla zaten akn bir hale
den Hallara yle bir giritiler ki artk gzleri geldikleri yoldan
bakasn grmez oldu. Jan Hunyad da neticeden midini keserek
Polonya, Macar ve Eflak kuvvetleriyle sratle ka yolunu tuttu.79
Beylerbeyi ehabeddin Paa akama kadar vurumasna ramen
dman brakmayarak Rumeli dilaverleri ile sratle takibe koyul
du. Tuna'ya varncaya kadar kovalayp nicelerini tutsak ederken
nicelerini de lm diyarna gnderdi.
Hadm ehabeddin Paa harbin kazanlmasnda oynad b
yk rolle 1 442'd e urad utandrc bozgunun izlerini de silmi
bulunuyordu. Hatta sava srasnda onun gayretle arpmasna
ahit olan Padiah dmann kamaya balamasyla birlikte "ahin
lalam nice oldu ki, dt m yoksa sa m?" diyerek onu sormu,
sa olduunu ve dman takipte bulunduunu renince de pek
sevinmitir.
B R TAN E A K S A KA L L I O L SAY D I . . .
S ultan Murad'n muharebe meydann terk etmemesi bu byk
baarnn elde edilmesinde en byk amil olmutur. Sava sabah
tan akama kadar dokuz-on saat devam etmiti. O gece dinlenen
padi ah sabah yine erkenden kalkarak namazn eda ettikten sonra
el kaldrp Hazret-i Rabb'l-alemine dua, kr ve hamd edip elini
y zn e srd. Sonra cenk meydann gezmek diledi. Hemen atn
hazr edip getirdiler.
Meydanda grd ki kan gvdeyi gtrm. O kadar dman
askeri krlmt ki haddi hesabn ancak Allah bilir. Bu arada pa
diahn dikkatini bir husus ekmiti. Yannda bulunan mutemet
adamlarndan Azab Bey'e :
"Hayret edilecek bir durum. Btn bu delikanl ordusunun
arasnda bir tane ihtiyar yok'' dedi. Azab B ey de:
"Hnkarm ! lerinde bir tane ak s akall olsayd bu kadar
mecnunane bir teebbste bulunmazlard. Genlik gururu ile din
liklerini berbat ettiler" cevabn verdi.
Sonra kraln adrna giren padiah tahtn kllad ve oturdu.
Cenab- Allah'n inayet ve hidayetine hamd ve kr eyledi. 80
Varna muharebesinde Osmanllardan Anadolu Beylerbeyi Da
mat Karaca Paa ehit olmutur. Dman ordusundan ise Kral
Vladislav ve muahedenin bozulmasnda birinci derecede amil olan
Kardinal Jlyen Sezarini maktul dmlerdir. Dmann ileri gelen
kumandanlarndan bazlar esir dtler; kaanlar ise Tuna boyuna
kadar takip olunup bir ksm katl olunmutur. Osmanllarn telefat
on bin kadar olup dmannki ise altm bin civarndayd.
Kraln hazineleri ile her biri kymetli eyalarla dolu iki yz elli
araba Trklerin eline geti. Kffarn umnu, Bedric, Varna ve sair
kasaba ve kylerden topladklar esirler kurtarld. Kimi olunu,
kimi kzn ve kimisi de hatununu bulup sevin iinde kaldlar.
Murad Han esirlikten kurtulanlara o kadar bata bulundu ki her
biri fakir iken zengin oldular.
il. Murad Han harp meydanndan derhal olu Sultan Mehmed'e

mjdeciler gnderdi ve slam devletlerine fetihnameler yazlmasn
istedi. Murad Han namesinde yle demekteydi:
Dedi oul sana bearet (mjdeler) olsun,
Nasip oldu bana bearet olsun
Hda verdi bana gnlm dilein,
Haber et her yana bearet olsun
Krlup Ungurus kahroldu dman,
Kl urdum ona bearet olsun
Gtrd gvdeyi kan, yzd gvde,
Gren kald tana bearet olsun
Kani banlar ya jupanlar yahut kral,
Ba geldi bize bearet olsun
Niyyetm gaza idi buldum an,
irgrd sana bearet olsun!
il. Mehmed Han mj deyi getirenlere pek ok ihsanlarda bu
lunduktan sonra Cenab- Hakk'a kr ve dualar etti. Ardndan
Edirne'de yedi gn yedi gece srecek enlikleri balatt. 8 1
slam hkmdarlarna fetihnameler yazld. Msr Memlkl
hkmdarna fetihnamenin yan sra savata esir edilmi batan
ayaa zrhlarla kapl yirmi be Macar valyesi de gnderilmiti.
Varna zaferi slam aleminde byk bir sevinle karlanmtr.
Memlkl Sultan akmak, madeddin Azab Bey'in getirdii za
fernameyi dinleyip zrhlara brnm valyeleri grdkten sonra
Allah yardmcn olsun Osmanolu diyerek dua etmekten kendini
alamad. Her tarafta enlikler yaplmasn emretti. lk Cuma na
maznda hutbelerde halifenin ardndan Sultan Murad'n ismini de
zikrettirip dualar ettirdi. 82
Tarihte byk neticeler douran harplerden olan Varna zaferiyle
Balkanlarda Osmanlnn g ve kuvvetine kar koyacak bir kuvvet
kalmad. Lehistan ve Macaristan, Kral Vladislav'n lmyle bir daha
birlememek zere ayrld ve Baltk kysndan Adriyatik Denizi'ne
kadar uzanan Lehistan -Macaristan devleti ortadan kalkt.
I I . M u r a d Han 85
Varna muharebesi; Bizans'n, Balkanlardan ve Avrupa'dan mi

dini kesmesine sebep oldu.
VA RNA SAVA I F E T H N A M E S
Nimetleri, ihsanlar btn mahlukat kuatm olan Allahu Teala
hazretleri, Mslmanlar idare etme, onlar rahat ve huzura kavu
turma gcn ve meselelerini halletme, mklatn defetme vazife
sini bizim hkmdarlmza balaynca, rabbani inayeti, sbhani
himayesiyle devletimizi sarslmaz, saltanatmzn temellerini kkl
ve muhkem, memleketimizin nizamn ahenkli eyledi. Bizlerin bu
hizmet ile izzet ve rif'at sahibi olmamz diledi. Her lahza ve an
mzda bizlere envai yardmlarn gnderdi. Bizleri bilgili, grgl,
merhametli ve keremli kld. Ankebut suresi 69. ayet-i kerimesin
deki ilahi fermann gnlmze yerletirdi ve Al-i mran suresi
169. ayet-i kerimesindeki; "Allahu Tealann yolunda ldrlenleri
ller sanmaynz. Onlar, o ehitler diridirler. Rablerinin katnda
rzklandrlrlar. Fadl ve keremi ile Rablerinden gelen nimetler ile
huzur ve ferahlk iindedirler" mjdelerine mazhar eyledi.
Bizler de O'nun bu sonsuz, ebedi ihsanlarnn krn yerine
getirebilmek iin btn gnlerimizi, senelerimizi slam dinine
hizmete, Allahu Tealann bize vedias olan insanlar ruh, dnce,
beden ve dnyalk bakmndan saadet ve selamete kavuturmaya
adadk. nsanln dnyevi ve uhrevi huzur ve saadeti, yalnz slam
dinine uymakla tahakkuk edebileceinden, biz de btn mrmz
her eyimizi Muhammed Aleyhisselam'n dininin sancan ykselt
meye, O'nun dinini btn insanla ulatrmaya, O'nun (sallallahu
aleyhi ve sellem) snnet-i seniyyesini yayp canlandrmaya gayret
ettik. Dnyada yegane gayemiz ve maksadmz, halisane olarak bu -
dur. Bu halis niyet ile beldeler zaptettik. Allahu Tealann kullarnn
dertlerine are, yaralarna merhem ulatrdk. Allah yolunda cihad
iin gerekli olan her trl alet, edevat ve silahn en iyisini hazrlayp
"yer yznde fitne ve fes at karanlar" ile harp edebilmemiz iin
lazm gelen her eyi teminde dakika gecikmedik. Bir anmz bo
yere harcamadk. daremiz ve mesuliyetimiz altnda bulunan her
nevi millet ve insana adalet ile ve insaf ile muamelede asla kusur
etmedik. Daima efkat ve merhamet duygular ile davrandk. Bu

mbarek devletin kuruluundan u ana gelinceye kadar, niyetimiz
ve halimiz hep byle olmutur.
Bizim hkmranlmz altnda milyonlarca insan saadete ka -
vutu. Huzur, refah, adalet ve efkat ile muamele grd. Mbarek
klcmz ve her trl silah ve teknik imkanlarmz bu yolda seferber
ettik ve inat, hain, ahmak din dmanlarna, yere batasca kffar
zerine sevk ettik. Cenab- Hak o alaklarn baarlarn yerle bir
etsin! Malubiyet ve her knty balarna yksn!
Allahu Tealaya nihayetsiz hamd senalar olsun ki; din-i slam'a
hizmetten, bu dinin dosdoru yolunun bilgilerini yaymaktan ve bu
dine hizmet etmekten baka bir eyi dnmedik, stn tutmadk.
Allahu Tealann yolunda cihad iin zrhlar kuandk ve taknlk ve
fesat ehli dmanlarn imhas iin binlerle altn sarf ettik. Bu yolda
kesin ve amaz bir kararmz vardr. Grlerimiz de pek keskindir.
Btn gcmz din dmanlarn yok etmek ve bu eytan yolda
larn yeryznden gidermekte sarf ediyoruz. Bizler, bylece Allah
rzas iin, Allah yolunda birbirimize dost ve yardmcyz. Hidayet
yldzlaryz. Dman zerine atlm imekler gibiyiz. Hamiyet ve
dier asil duygularmz prl prl, Allah yolunu aydnlatr, kaplarn
aar. te bylece bizler her gn Allahu Tealann yardmna mazhar
olmuuz. nsanln saadet nderi, hidayet rehberi biziz. Bu sebeple
Allahu Teala bize efkat ve azamet bahetmitir. Dini ve uhrevi
her ii gzelce yaparz. tikadmzn pak oluu ve niyetimizin halis
bulunuu bereketiyle, nice yeni fetihler ve hesapsz baarlar kazan
dk. Bizim bu bereketli hkmdarlmz srasnda hasl olan bu
muvaffakiyetlerimizin semeresi btn insanla ulam bulunuyor.
te bu Rabbani fetihlerden ve rahmani inayetlerden birisi de 848
senesinde ( 1 444 senesi Eyll ortalar) Papa'nn ordusuyla destekli
Ungurus kral ve onun muhtelif milletlere mensup askerleri ile
yaptmz Varna muharebesidir. Allahu Teala onlarn hilelerini ve
birliini bozsun, kuvvetlerini yerle bir eylesin. Onlarn ordusu yz
bin asker kadar idi. ekirge srleri gibi Tuna Nehri'ni geip bu
tarafa saldrdlar. Barp aryor, hurra ekiyorlard. Askerlerinin
II. Murad Han 87
ve silah larnn bolluu dikkati ekiyordu. Gayeleri kan aktmak,

insanlarn huzurunu, saadetlerini ykmak, Mslmanlar zayflatp
esir edip zelil duruma drmek idi. Bu niyetleri ile bundan nce
nice mbarek slam beldesini zarar ve ziyana, eziyet ve ikenceye
urattlar. Irz ve namusa tecavz edip, nice binlerle masumun ka
nn akttlar. Her eylerini yamalayp yer ve yurtlarn harabeye
evirdiler. Mslmanlarn nice emek ve halis niyetle mamur ve
mreffeh hale getirdikleri ehir ve kasabalar bir ekyalk ile yerle
bir ettiler. Hatta o kadar ileri gittiler ki, din-i slam'n alnnn nuru,
Mslmanlarn sna kahramanlar diyar kerametli, izzetli Edirne
ehrini ele geirip eytan yuvas yapmak istiyorlard.
Kafirin her dncesi sapkla gtrr.

Dier baz slam beldeleri de yllardan beri birer huzur diyar
haline gelmiti. Bunlarn bu hale gelebilmesi iin Mslmanlar nice
zorluklar ekmi, canlarn feda etmilerdi. Bizim gr ve yegane
gayemiz de bu yolda ihlasla almaktr. Cehalet karanlklarn ve
pisliklerini dnyadan gidermektir. Bu mbarek slam diyarndaki
azgnlk ve taknlk gediini kapatmak, dmanlk duvarlarn yok
etmektir. Bu hususta almak ve gayret gstermekte kusur etmek,
gevek davranmak asla caiz deildir.
Allahu Tealaya hamd olsun ki bu yoldaki almalarmza hi
halel gelmemi, hak ve hakikatin retildii, ilim ve irfann sal
d mbarek bina ve mekteplerin yaplmasnda, iman ve hidayet
nuru saan tekkelerin vazifelerini yrtmelerinde, yksek slam
bilgilerinin yaylp din ve imann neir ve muhafazas hududunda
adalet ve ihlasn icrasnda asla kusur ve geveklik vukua gelmemitir.
O alak din dmanlar, bu mbarek slam diyarna ayak basp
satamak suretiyle btn o mamur beldelerimizi harap ettiler. Bu
diyarda oturup iman ve tenvir hususunda hizmeti geen nice erle
rimiz, erenlerimiz, alim ve salihlerimiz o alaklarn oklarna hedef
oldu. Kl altnda ehit oldular. Kadnlarmz hizmeti, ocukla
rmz da kle yaptlar. Btn bu olup biten zulmler, ikenceler,
katliam ve mezalim haberleri bizim yksek kapmza ulanca, din
gayretimiz ve hkmdarlk hakimiyetimiz harekete geti. B u zulme

cihat yoluyla son verip, o alaklarn dnyalklarn ganimet almak,
fitne ve fes atlarn yok edip slam diyarn onlarn kirli ellerinden
kurtarmak kararn aldk. Btn dncemizi ve himmetimizi bu
mesele zerinde topladk. Artk kararmz kesindir, kendimizi Hak
Tealann inayet ve himayesine havale ettik.
Besmele ile bu mbarek yolda sancak ve bayrak atk. leri gelen
kumandanlarmza emir vererek, hazrlklarn tamamlamalarn
bildirdik. O alak kafirler Mslmanlarn gnln korkutmu ise
de, bu fethin bizim zamanmzda nasip ve myesser olaca bize
ilham olundu. Hkmdarlk gcmz harekete geti. Hak ve haki
kati tebli ile i'la-y kelimetullah iin maddi ve manevi her ne lazm
ise yaplp hazrlanmasn her tarafa bildirdik. nallahu Teala ilham
olunduumuz fethe kavuacak, Allah yolunda yeni bir fetih ve r
am olacaz. yle ki bizden sonrakilere bir rnek ve gzel bir
yadigar ve nam kalsn. iir:
Ak sayfalarda haberleri parldyor

Kainat durduka hep szleri ediliyor
Hayr; Onlar gp gitmedi, ebedileti
Braktklar parlak eserler bunu bildiriyor
O rdumuzu hazrlayp (harp sahas olan Varna'ya geldikten)
sonra, 1 444 (h. 848) senesi aban aynn balarnda harp nizam
na girmi bulunuyorduk. O gn mminlerin saadetinin yeniden
balayaca bir mbarek gn idi. Kendimizi ve her eyimizi aradan
karp, yalnz Allahu Tealaya tevekkl eyledik. O'nun nusret-i
ilahi-yesine, inayet-i rahmaniyesine sndk. Bize yardm ve fetih
kaplarn yalnz O aacakt (Celle anh.)
nk her kapy aan yalnz O'dur. Her sebebi yaratan ve her
sebepte tesir yaratan da yalnz yine O'dur. Kur'an - Kerim'de bunu
beyan buyurmu, her trl yardmn yalnz O'ndan geldiini bildir
mitir. O Aziz'dir. Hakimdir. O esnada bize yakinen malum oldu ki,
Cenab- Hak bizimledir. Nusreti bizimledir. Rzas bizimledir. Her
ey yalnz O'nun irade-i ilahiyesi ile vcut buluyor. Harbe kmazdan
II. Mu rad Han 89
nce namaz klp O'na sndk, kanl gzyalar ile O'na yalvarp,
O'ndan niyaz eyledik. O'na sndmz arz eyledik.
Sonra kp askerimize hitap eyledik. Onlara tevik ve teci edici
eyler syleyip artk silaha sarlmann zaman geldiini bildirdik.
Merkez, sa ve sol cenahlar arslanlar gibi ileri atlp hcuma getiler.
nclerimiz daha nce davranp harbe balad. ki ordu tam ma -
nasyla birbirine girdi. man kuvveti ile yryen cengaverlerimiz, o
alak kafirleri krp geiriyordu. Kffarn karsna yaln dalar gibi
dikildiler. Sabah namazndan ikindi namaz vaktine kadar bylece
devam etti. Her iki tarafhamle zerine hamle yaptlar. Mslmanlar
unu iyi anladlar ki: "slam dini ycedir, galip gelir, hibir ey onu
malup edemez" Tecrbeli, gn grm, kahraman mcahitlerim
olanca kuvvet ve gayretleri ile vuruuyor, muharebe ediyordu.
Dman srleri ok kalabalkt. Fakat Allahu Tealann melaikesi
yeryzne inmi bize nusret ve fetih mjdesi veriyorlard. Byk bir
hcumun sonucu dman geri dnp kamaya balad. Kahraman
mcahitlerimizden birisi krallarn bir kl darbesi ile yere geirdi.
slam askerleri bunu duyunca cua gelip son bir hamle daha yapp
kafir srlerini nlerine kattlar. Arslanlar gibi hcum edip yr
dler. Tekbir sedalar, kelime-i tevhit nidalar yeri g tutmutu.
Hal ordusu kltan geirilmi bu son hamle ile yerle bir edilmiti.
ok az kap cann kurtarabilmiti. Kap kurtulabilenlerin bir
ksmn ise esir aldk. Allahu Tealadan mit ediyorum ki, o Hal
keferesinin gururu bylece krlm, erefi yerle bir olmutur. Bun
dan byle artk slam diyarna satap harp yapmazlar.
Onlarn mal, mlk, ehir ve kyleri ehl-i yali hasl her eyi
bizim mbarek idaremiz altna girmi oldu. Allahu Teala kadir-i
mutlaktr. Bu zafer O'nun yardm ve dilemesi ile myesser oldu.
Netice olarak, btn aleme, btn Mslmanlara farz- ayn olan
udur ki, bu byk fethi bildiren fetihnameyi minberlerde btn
Mslmanlara ilan edip bildireler. Allahu Tealann bu muazzam
nimetini dnp kymetini iyi anlayp gleri, imkanlar nisbetinde
Allahu Tealaya kredeler. Hayr ve hasenat ileyip sadakalar vereler,
Allahu Tealaya be vakit namazda ve sair mnasip vakitlerde dua
ve niyaz edip, din -i slam'a yapt b u yardm artrsn. Dinimizi ve

devletimizi daha muhkem hale getirsin. Bizi bu saadetten ayrmasn!
Bu fetih btn Mslmanlara bildirilsin, bu mbarek saadetimizin
ve devletimizin devam iin dua buyursunlar. Duadan asla geri
durmasnlar. Vesselam.
B U KE Z MAN SA'YA
Varna savandan sonra il. Murad Han bir mddet Edirne'de
istirahat etti.
Baz tarihiler onun Edirne'de kaln saltanat olundan devral
mak ve sonra Manisa'ya ekilmesini ise ikinci kez brakmak olarak
deerlendirmilerdir. Aslnda Murad Han'n Varna savana gelii,
arpmas ve sonraki faaliyetleri hep bir komutan tavr ierisindedir.
Zaferden sonra elde edilen cevahir, altn ve gm eya ne bu
lunduysa defter edilip Sultan Mehmed namna zapt olunmutu.
Savata ehit denlerin yerine yaplan tayin ve terfiler Murad
Han tarafndan yapld ise de hep Sultan Mehmed adna idi. Keza
Memlk Sultan Melik Zahir akmak, Karamanolu brahim Bey,
Timurilerden ahruh Mirza ve Karakoyunlu hkmdar Cihan
ah'a gnderilen fetihnameler hep il. Mehmed adna yazlmtr.
Bu durum il. Murad Han'n sadece ordu komutan sfat ile se
fere itirak ettiini gstermektedir. Btn bu duruma ramen baz
Osmanl devlet adamlar gibi birtakm devletler dahi il. Murad'
padiah gibi grmeye devam etmilerdir. Dolaysyla devrin art
lar ierisinde pek hususi olan vaziyet bugnk tarihiler kadar
muasr mahitleri, devletleri ve tarihileri de tereddt ierisinde
brakmtr.
Nitekim Msr vakayinamelerinde elinin ve mektubun il. Mu
rad tarafndan gnderildii yazlmtr. Ayrca Edirne'de herkes ve
bilhassa Veziriazam Halil Paa, Murad Han'a hakiki padiah gibi
muamele ediyorlard. Keza henz on iki yandaki Mehmed'in de
ok sayg duyduu ve sevdii babasnn bulunduu bir mahalde
nasl padiahlk sreceini dnmek gerekir. Bu itibarla baz devlet
II. Murad Han 91
adaml ar ve halk, Murad Han'n gelerek ordunun bana gemesini

bir nevi fiilen clus etme gibi grmlerdir.83
Ancak btn bu hadiselerden il. Murad'n tekrar tahta kt
n karmak mmkn deildir. Sadece ordularn idaresini eline
alma sndan dolay, btn otoritenin de fiilen eski padiaha getii
ifade olunabilir. Zira Mihali'te saltanat resmen terk ettikten sonra
Murad Han'a yeni bir biat yaplmamt. Yahut da II. Mehmed tekrar
sancana gnderilmemiti.
Murad Han'n devlet bykleri nnde merasimle saltanat
braktktan ve bunu her tarafa nam elerle ilan etmesinden son
ra byle alel acele iptal etmesi beklenemezdi. Ayrca stanbul'da
frsat gzlemekte olan ehzade Orhan'a kar olunun saltanatn
salamlatrmak iin byle bir yola bavurmu iken imdi bizzat
kendisinin onun istikbalini tehlikeye atmas akla hayale smazd.
u kadar ifade edilebilir ki Murad Han, Varna'dan Edirne'ye
dnnce, bir mddet Anadolu'ya gemeyerek, Halil Paa ve dier
baz ileri gelenlerin tesiriyle tehlike iyice geinceye kadar oluyla
mterek hkmet srmtr. Onun bir eski padiah, bir baba
padiah ve Varna galibi kudretli bir padiah oluu ise elbette ki
Edirne'deki konumunu komutanlktan telere tamaya yetiyordu.
Neticede Murad Han, Halil Paa ile beraber baz devlet adamla
rnn iktidarda kalmas ynnde srarlarna ramen yine durmad.
Yannda yine mutemet adamlar shak Paa ve Hamza B ey olduu
halde bu defa ok sevdii Manisa'ya ekildi. Kendisine Saruhan,
Aydn ve Mentee sancaklar has geliri olarak tahsis olunmutu. 84
K L K
Ancak Sultan Mehmed'in bu defaki hkmdarl da fazla uzun
srmedi. Zira Murad Han'n Manisa'ya ekilmesinden sonra Sultan
Mehmed'in etrafndaki yakn adamlar ile Halil Paa ve evresindeki
grup arasndaki i ekime had safhaya vard.
I I . Murad Han 1 44 3 knda Macarlara, 1 444 yaznda
Karamanolu'na kar sefere karken, p ayitahtn muhafazasn
Halil Paa'ya brakmt. Sonra saltanat kk yataki oluna dev-
92 Kay II: C i h a n D e v l e t i
rettiinde ise Halil Paay bir nevi ona vasi klmt. Ancak saltanat
deiiklii ile birlikte paay imdi skntl gnler bekliyordu.
Sultan Mehmed'in yaknlar ve lalalar kk padiahn etrafn
evreleyerek kudretli veziriazama kar hakiki bir iktidar mcade
lesine giritiler. il. Mehmed onlarn nfuzu altnda bulunuyordu.
Halil Paaya kar Sultan Mehmed'in otoritesini tesis etmek ve
onu gerek manada iktidar mevkiine tamakisteyenlerin banda
padiahn daha sonra kaynpederi de olacak olan lalas Zaanos
Paa bulunuyordu.
Arnavut ili sancakbeyliinden gelen Zaanos, sarayda hazinedar
balk grevinden sonra Mehmed'in lalal ile Manisaya gitmiti.
il. Mehmed'in ilk clusu ile birlikte vezirlie getirilmitir. Gen
sultann otoritesini kurmak ve mstakbel azametinin temellerini
atmak konusunda onun kadar gayret gsteren bir kimse yoktu.
ocuk padiah Varna savana gtrebilmek iin ok urat ise
de muvaffak olamad. imdi Murad Han'n Manisaya ekilmesi
ile tekrar Mehmed'in otoritesini temin edecek giriimlere zemin
aramaya balamt.
Zaanos grubunun en nde gelen ismi Halil Paann en byk
rakibi kinci Vezir Rumeli Beylerbeyi Hadm ehabeddin Paadr.
O, 1 432'd e Arnavut ili sancakbeyi olmu 1439 yl balarnda ise
Rumeli beylerbeyliine getirilmitir. 144 l 'de Novoberday ve George
Brankovi'e ait Srp kalelerini zaptederek hret kazanmt. 1442'de
Mezid Bey'in intikamn almak zere kt seferde Jan Hunyad
karsnda muharebe alann terk edince nfuzunu kaybetmi ve
Edirne'ye dner dnmez azledilmiti.
1443'te halefi Kasm Paann Hal kuvvetleri karsnda urad
baarszlklar sebebiyle tekrar eski mevkiine getirildi. Harp fenninde
mahir bir komutand. il. Mehmed'in ilk clusunda divanda ikinci
vezir olarak bulunuyordu. Saltanat mddeisi Orhan elebi'yi etkisiz
klmakta ve Varna savann kazanlmasnda byk rol oynamt.
Devlet iinde Halil Paadan sonra en kudretli ahsiyet o idi. Rumeli
kuvvetlerinin banda bulunuyor ve u beylerini etrafnda tutuyordu.
II. Mu rad Han 93
Halil Paann sulh siyasetine karlk o da divanda gaza ve ftuhat,

en erjik siyaseti temsil ediyordu.
Bu srada divanda nc vezir olarak bulunan Saruca Paa
da Halil Paann rakibi durumundayd. Aslen Rum olan Saruca,
andarl Halil'den nce divana vezir olarak girmiti. Srp Despotu
Brankovi'in kz Maryann Murad Han'la evlenmesinde etkili
olmutu. Ancak despotun Semendire'yi tahkim etmesine gz yum
duundan itibarn kaybetmi ve Rumeli Beylerbeylii'nden azlo
lunmutu. zladi savana gnll gelerek arpmalara katlmas
ile padiahn itimadn tekrar kazanm ve Murad Han Manisaya
giderken onu divanda vezir olarak brakmtr. D ierleri kadar
olmasa da Halil Paann rakibi olarak grnyordu.
Halil Paay destekleyenlerin banda ise Varnada ehit den
Damat Karaca Bey'in yerine geen Anadolu B eylerbeyi Ozgur olu
sa Bey vard. sa Bey' in Anadolu kuvvetlerini elinde bulundurmas
ileride Halil Paann planlarn tahakkuk ettirmesinde byk rol
oynayacaktr.
Halil Paa grubuna en yakn isimlerden biri de Yenieri Aas
Kurtcu Doan idi. Yedi yldan beri bu mevkii muhafaza etmekte
olup Murad Han'n en sadk kullarndand. andarl Halil ile birlikte
hareket etmesi, kapkullarnn ba olmas sfatyla, veziriazama
payitahtta byk bir g salyordu.
Murad Han'n yannda bulunan ve en mutemet adamlarndan
biri olan eski vezir shak Paa da Manisada Halil Paa taraftarla -
rndan idi. Halil Paa ile devaml haberleerek, plan ve tasavvurlar
dorultusunda Murad Han' hazrlyor ve ynlendiriyordu.
Murad Han'n Manisa'ya ekilmesinden itibaren bu iki grup
arasndaki ekime de aka grlmeye balad. andarl'nn ihti
yatl ve bar politikasna karlk gen padiahn evresindekiler
devletin gaza ananesine uygun olarak fetih p olitikasna iddet
le taraftar bulunuyorlard. Yaplacak fetihler hem yeni padiahn
nfuzunu artracak hem de tahtta tam bir otorite ile yerlemesini
temin etmi bulunacakt.
Halil Paa imdi bir taraftan darda skuneti salamaya a

lrken bir taraftan da sava yanls devlet adamlar ile uramak
zorunda idi. Varna savandan sonra ortalk tam manasyla yatm
saylmazd. 1 445 yaznda bir Hristiyan donanmas Karadeniz'i
tehdit ederken Jan Hunyad idaresindeki bir ordu da Tuna tesinde
toplanarak Rumeli'yi istila tehdidi ierisinde bulunuyordu. Hatta
Eflak beyi de bu kuvvetler ile birleerek Yerg'y zaptettiler.
Buna karlk Hadm ehabeddin Paa da Rumeli birlikleri ile
Sofya'ya giderek dmann hareketlerini takibe ald. Buna ramen
iki taraf da savaa girmekten kandlar.
Gen padiah ise etrafnn tesiri ile birtakm teebbslere giri
mi bulunuyordu. Anadolu'da birlie giden bir yolda admlarn
sklatraca anlalyordu. Karamanolu, Kastamonu hakimi ve
dier komu hkmdarlara hizmetkarlar gibi davranmaya bala
mt. Nihayet stanbul'un fethi gibi bir teebbs ele almas ise i
ekimeyi en u noktalara tad. 85
Sultan Mehmed'in bu uygulamalar zerine Karamanolu, Kas
tamonu hakimi, Srp despotu ve Bizans imparatorunun elileri
Manisa'ya gelerek Murad Han'dan iddet politikasndan vazgemesi
hususunda oluna nasihatte bulunmasn istediler.
Bunun zerine Murad Han gnderdii bir mektupla olunun ve
btn vezirlerinin dikkatini ekmi, sertlikten saknmalarn iste
mitir. Bu ikaz zerine Sultan Mehmed daha mlayim bir politika
izlemek zorunda kalmtr.
te yandan Sultan Mehmed'in siyasetini tasvip etmeyen ve
zellikle de stanbul'u kuatma fikrinin devletin bana yeni gaileler
aacan dnen Halil Paa, Murad Han'a bir mektup yazarak tek
rar devletin idaresini eline almasn rica etmiti. Halil Paa, Sultan
Mehmed'in evresinin tesirinden kurtulamayacan ve bunun da
kendi iini gn getike zorlatracan dnyordu.
Varna zaferinden sonra nfuzu tekrar ykselen il. Murad' tekrar
tahta kartarak hem oluan ikilii giderecek hem de d siyasette
daha bar bir politika izleme yanls olan eski padiahla ileri
I I . M u r a d Han 95
kolayca yrtebilecekti. Ayrca Sultan Mehmed'in etrafn sararak

kendisine kar iktidar mcadelesinde bulunanlardan da kurtulacak
ve mutlak otoritesini devam ettirme imkann bulacakt.
B U U KT E P E YA KA S I
te bu ikilik dolaysyladr ki ok gemeden devlet merkezi
ka rklklar ierisine girdi. nce 1 446 yl Mart'nda Edirne'de
byk bir yangn kt. Bedesten, Tahtakale etraf ve birok dk
kan yand. Akabinde ehirde yenieri isyan patlak verdi. Ortal
velveleye vermekten baka hem vezir hem de Rumeli beylerbeylii
vazifesinde bulunan Hadm ehabeddin Paann konan basarak
yamaladlar. 86
ehabeddin Paann 1442'd e yoldalarn Transilvanya seferinde
kasten krdrm olmakla sulayarak ldrmek istiyorlard. Paa
ancak, Sultan Mehmed'in sarayna snarak lmden kurtulabildi.
Bu olaylar zerine Veziriazam Halil Paa, Yenieri Aas Kurtcu
Doan, Anadolu B eylerbeyi O zgur olu sa B ey ve Saruca Paa
gizlice grerek Sultan Murad' yeniden hkmdarla karmaya
karar verdiler. Bu maksatla Saruca Paa'y Manisaya gnderdiler.
Saruca Paa, Sultan Murad' tahta kmamas halinde, muhte
melen devletin byk bir gaile ierisine deceini ve ortaya kan
fitnenin ancak kendisinin tekrar iktidara gelmesi ile mmkn ola -
bileceini ifade ederek ikna etmeye muvaffak oldu.87
te yandan Sultan Mehmed yenierilerin her birinin yevmiyesini
yarm ake artrmakla isyan bastrm gibi grnyordu. Ancak
Murad'n Manisadan hareket ettii gnlerde isyann ikinci safha
s balam bulunuyordu. Edirne'nin dnda bir tepede toplanan
yenierilerden bazs isyan hareketini daha da ileriye gtrm
bulunuyorlard.
Bunlar Sultan Mehmed'in tahttan ekilip babasnn gelmesini
aksi halde stanbul'daki mddeiye katlacaklar tehdidinde bulun
mulard. Bu durum sadece Sultan Mehmed'i deil, andarl'y da
zor durumda brakmt. Gen padiah dier kap kullar ve halkn
da desteini salayarak isyana kalkanlarn ldrlmelerini emretti.
Bylece halkn d a katlmyla iddetle tenkil edilen asiler, snma

noktas olarak andarl'y buldular. syandan vazgemeleri zerine
harekat durduruldu. 88
Bu srada Murad Han da Rumeli'ye gemi bulunuyordu. Sultan
Mehmed'in babasnn geliinden ancak Rumeli'ye gemesi ile haberi
olmutu. andarl'nn, babasnn geici bir sre ziyaret kastyla
geldiini belirtmesi zerine karlamaya kt ve elini pt.
Murad Han taht deiikliini herhangi bir ihtilafa meydan ver
meden yapmak istiyordu. zellikle konuya bir hal' veya azil grn -
ts vermekten bylece olunun istikbalini sarsmaktan ekiniyordu.
andarl Halil bunun da yolunu bulmutu. Ertesi gn Sultan
Mehmed'i babas adna dzenlenmi uzun sreli bir av partisine
kard. Sultan Murad ise bu sayede ve rahatlkla Edirne'ye girerek
divana vard, halka ve askere kendini gsterdi.
Karklklardan bunalm olan halkn yan sra Sultan Mehmed
tarafndan tenkil olan yenieriler de Murad Han'a derhal biat ettiler.89
Mehmed bu beklenmedik deiiklikten haberdar olunca itaat
ten baka bir are grememiti. Huzuruna gelerek babasnn elini
pt ve deiikliin hayrl olmasn diledi (Austos 1 446). Murad
Han'n tahttan ekiliinin (Austos 1 444) zerinden tam iki yl
gemi bulunuyordu.90
II. Murad Han'n yeniden tahta kmas ile andarl'nn ulu
vezirlik mevkii daha da salamlam bulunuyordu. Divanda vezir
olarak kendisinden baka Saruca ve shak paalar vard. Rakipleri
Hadm ehabeddin Paa ile Zaanos'u hkmetten ve payitahttan
uzaklatrmt. Zaanos Paa yine Sultan Mehmed'in vezirlii ile
Manisa'ya gitti. Nianc brahim Paa da Mehmed'in yannda bu
lunuyordu.
M O RA S E F E R
il. Murad Han idareyi yeniden ele alnca gzlerini Mora ve Arna
vutluk zerine evirdi. Mora'da Bizans imparatoru VIII. Yuannis'in
kardei Kostantin ( 1 448'de Bizans tahtna kacaktr) hkm sr-
II. Murad Han 97
yordu. Varna sava ncesinde gelien olumlu artlardan istifade ile

O sm anllar aleyhine birtakm hareketlere girimiti.
Varna savanda Osmanllarn tamamen perian edileceklerini
mit eden Kostantin, Korint berzahn aarak Teb, Boetya ve Pin
do s taraflarn ele geirmiti. Osmanllara tabi olan Atina dukas
Sult an Murad'dan yardm isteinde bulunmutu. Savatan sonra
Sultan Murad igal ettii yerleri Kostantin'den istemi ise de mspet
cevap alamamt.
Kostantin bir taraftan da kuzeyden gelecek Trk hcumlarna
kar Mora'nn kaps saylan Korint berzahn batan baa tahkim
etti. Yarmadann drt bir yan Frenk sahilleriyle balantl bulun
duundan blgeye giri imkan ancak Atina ynne doru alan
Trklerin Grdes dedikleri bu berzahtan mmkn olabiliyordu.
Mora yarmadas Yldrm Bayezid zamannda Osmanl nfuzu
altna girmi ise de Ankara Sava neticesinde tekrar kaybedilmi
ti. Bundan sonra Mora'nn idaresini ele alan despot Teodoros ve
sonrasnda da Kostantin berzahn glendirilmesine byk nem
verdiler. Zaten buras tarih boyunca Dimitrios Polirset, Jul Sezar,
Kalikula ve Neron gibi hkmdarlar tarafndan tahkimatlarla rl
m bulunuyordu. Bunlarn kimisi bir kanal kimisi de bir utan
dier uca kesme ta ve demirden yaptrdklar yksek duvarlarla
neredeyse Mora'y karadan ayrmlard.
imdi Kostantin, zellikle Bizans imparatoru olan kardeinin de
desteiyle harap yerleri tamir ettirmi ve ortaya birbirine bal ms
tahkem be hisar kmt. Bu be hisarn boyu Eine Krfezi'nden
Lepant Krfezi'ne kadar uzanyordu. Kara yoluyla gelenler buradan
gemedike Mora'ya giremezlerdi. Trklerin Germe hisar dedikleri
bu almaz tabyalarn nne ayrca yine boydan boya derin bir
hendek kazlmt. Hendein iki ucu deniz dalgalarna uzanmakla
su ile doldurulunca insan yutan bir girdaba dnyordu.
Kostantin'in bu tahkimatlar Murad Han'n dikkatinden kam
yordu. Dier taraftan Atina dukas Neri, padiah bu sebeple sk sk
uyaryor ve despotun saldrlarndan rahatszln dile getiriyordu.
Bunun zerine Murad Han Mora'y tekrar Osmanl nfuzu altna

almaya karar verdi. Blgeyi iyi tanyan, Germe hisarnn giri k
yollarn, kalenin fethine imkan verecek noktalar iyi bilen aknc
beylerinden Paa Yiit ve Turhan beyle grerek harekatn eklini
kararlatrd.
Ardndan Turhan B ey'i aknc kuvvetlerinin banda blgeye
sevk etti. Korint kalelerini elde edebilmek iin ok miktarda top
mermisine ihtiya duyulduundan be kaleyi birden vurmak iin
develerle bakr nakledilerek toplar dkld. Rumeli ve Anadolu
birliklerini Serez'de toplayan Padiah da altm bin kiilik byk
bir ordu ile Mora zerine yrd. Teb'e vardklarnda Atina dukas
Neri de orduya iltihak etti.
Kostantin ise Murad Han'n hareketi ile birlikte kardei Thomas
ve btn kuvvetleriyle berzahn yeni seddi arkasnda siper almt.
27 Kasmda Korint nne gelen padiahn teslim teklifine karlk,
Kostantin de bir sefir gndererek Mora ile berzahn haricinde bu
lunan araziyi kendisine terk etmesini talep etti. Sultan Murad bu
cretkar teklif zerine sefirlikle gelen mverrih Halkondil'i Serez'de
hapsettirdi. imdi daha da gelitirilmi Osmanl toplar almaz
denilen surlar dvmeye balamt.
Muhasarann on nc gnnde surlarda delikler almaya
balamt. On drdnc gn gecesi Trkler ordugah hatt zerinde
her taraf atelerle aydnlatmlard. Allah Allah avazeleri ile sanki
ertesi gnk umumi hcumu haber vermekteydiler.
O sabah tabl ve nakkarelerle mehter hcum iaretini verdi. Surlar
ykmak yahut zerinden gemek iin ayn zamanda hem lamlar
hem merdivenler kullanld. lk defa Hzr namndaki bir yenieri
(Macar imparatoru Vladislav'n ban kesen yenieri olmas muh
temeldir) surun zerine kmaya muvaffak olarak burlara bayra
dikti. Bunu gren Rumlar muharebenin kaybedildiine hkmederek
dalara doru kamaya baladlar ( 1 0 Aralk 1 446).
Berzah aan Osmanllar bir koldan Murad Han, dier koldan
Turhan Bey emrinde ilerlemeye baladlar. Eine ve Lepant kr-
II. Murad Han 99
fe zler inin ticaret deposu ve sanat eserleriyle nl Grdes (Korint)

ehri ile Osmanl tarihlerinde Balyabadra denilen Mora'nn merkezi
ve en byk ehri Patras zaptedildi. Bu durum zerine Kostantin
sulh istemek zorunda kald.
Muahede gereince Mora, Trklere her yl vergi veren tabi bir
pren slik haline geliyordu. Kostantin yaptrd istihkamlarn ta -
mamn yktrd. Ayrca Turhan B ey' in ele geirdii ganimetler ve
esir edilen binlerce kii braklmayarak gtrld. Bizans tarihi
si Dukas'a gre bu aknlarda altm bin esir alnmt. Bu artlar
karlnda Mora'y Kostantin'in idaresine brakan Murad Han
Edi rne'ye dnd.91
Kostantin, Murad Han'la anlamasnn ve iyi ilikiler kurmasnn
semeresini ok gemeden Bizans imparatoru olarak da grecek
tir. Zira imparator VIII. Yuannis 3 1 Ekim 1 448'd e lnce bunun
yerine kardelerinden Thomas imparator olmak istemiti. Ancak
yaa byk ve halk tarafndan sevilmesi dolaysyla Mora despotu
Kostantin tercih olununca, valide Kralie ren ve devlet erkan il.
Murad Han'a bir eli gndererek muvafakatini istemilerdi. Murad
Han'n da olum zerine Kostantin Mora'da ta giymi ve 1 449 Ocak
ay ortalarnda stanbul'a gelerek tahta kmtr.
ARNAVU T LU K S E F E R
il. Murad Han Edirne'ye dner dnmez Arnavutluk meselesi
ile ilgilenmeye balad. Zira Jan Hunyad'la yaplan Morova mu
harebesinde biraderzadesi Hamza B ey'le birlikte ordudan kaa
rak bozguna sebep olan skender Bey, Arnavutluk'taki Akahisar
(Kroya) Kalesi'ni ele geirerek uzunca bir sredir isyan bayran
dalgalandrmaktayd. Ancak ok gemeden skender Bey'le aras
alan Hamza Bey dnerek tekrar Osmanllarn hizmetine girmiti.
il. Murad Han Mora seferinden dnnde Hamza Bey'in de
teviki zerine Arnavutluk seferine kt. Henz on yedi yana bas
m olan olu ehzade Mehmed'i de sefere getirtmi bulunuyordu.
Murad Han, Kocack Hisar'n fethettikten sonra Kroya (Akahisar)
1 00 K ay I I : C i h a n D e v l e t i
nne gelerek kuatma altna ald. Buras srtn daa vermi, son
derece muhkem bir hisard.
Osmanllar kale nnde toplar dktrmek suretiyle surlar bom
bardman etmeye baladlar. skender B ey ise ehri terk ederek
dardan basknlar vermek ve Trkleri iki ate arasnda brakmak
iin bir daa ekilmiti.
Murad Han mdafilerin iddetle direnmesi karsnda muhasa
rann uzun sreceini anlamt. Bunun zerine ehrin su yollarn
keserek teslime zorlamak istedi.92 Kalenin dmesi an meselesi iken
Vidin beyinden ve Srp despotundan haberciler gelmeye balad. Jan
Hunyad toplad yeni ve byk bir orduyla tekrar hareketlenmiti.
Bu haberler zerine sratle kuatmay kaldran Murad Han
Sofya'ya gelerek dmann hareketlerini takibe balad.
Evvelce Kral Vladislav'n Varna savanda lm zerine Macar
krallna eski Macar kral ve Alman imparatoru Albert'in henz
ocuk yataki olu VI. Ladislas getirilmi ve Jan Hunyad da ken
disine naip tayin edilmiti. Hunyad bundan sonra lkeyi diledii
gibi ynetmeye balamt.
Gelecekte Macar kral olmak isteyen Hunyad'n en byk emeli
Varna hezimetinin acsn karmak ve zedelenen gururunu kur
tarmakt. Bunun da tesinde Trkleri Balkanlardan karp atan
kumandan olarak anlmak istiyordu.
Bunun iin papann da tasvibi ve tevikiyle yeni bir Hal seferi
tertiplemek iin youn faaliyetlere girimiti. Osmanllarn ilerle
melerine son vermek ve Balkanlardan atmak zere giriecei sefere
katlmalarn salamak zere btn Avrupa lkelerine mracaat etti.
Eflak voyvodas Vlad D rakul, Murad Han'n Varna zaferi ve
sonrasnda gcnn daha da arttn grerek Osmanllara yaknlk
gstermeye balamt. Bu itibarla Hunyad'n anlama ve tekrar bir
Hal seferi tertipleme teebbsne kar kt. Bunun zerine Eflak'
igal eden Hunyad, yakalad Vlad Drakul'u ldrerek yerine III.
Dan' voyvodala tayin etti.93 Yeni voyvoda da sekiz bin Ulah ile
Hunyad'a itirak etti.94
II. Murad Han 101
Franszlarla ngilizler, Nibolu meydan muharebesinde ordula

rnn byk ksmn kaybettiklerini belirterek Hunyad'n isteine
me nfi cevap verdiler. Eflak, B ohemya, Polonya ve Almanlar ise
gnderdikleri kuvvetlerle Macarlarn yannda yer aldlar. Arnavutluk
Beyi skender Bey de Hal ordusuna kuvvet gndereceini vaat etti.
K N C KO S OVA S AVA I
B ylece Hunyad ksa srede Macaristan'd an karabilecei en
gl orduyu hazrlad. Macar, Alman, Leh, ek, Slav ve talyan -
lardan meydana gelen Hal ordusu doksan bin kii civarndayd.
Ayrca bu kuvvetler derme atma hazrlanm olmayp muntazam
ve muharip valyelerden oluuyordu. Hunyad, Varna savana
katlmad iin Srp kralna kzgnd. Bu defaki savaa da itirak
etmeyeceklerini renince son derece hiddetlendi. Dolaysyla ilk
planda Srbistan' igal ederek95 Osmanl lkesine yrd.
Sultan Murad Han ise Hunyad'n Tunay gemek zere oldu
unu haber alnca sratle Arnavutluktan karak Sofya'ya gelmiti.
Burada ordusunu bir yoklamaya tabi tutarak sava hazrlklarn
tamamlad. Osmanl ordusunun mevcudu kaynaklarda seksen ila
yz bin arasnda belirtilmektedir. ki ordunun mevcudu hemen
hemen birbirine denk durumdayd.
Osmanl ordusuna yaptklar anlama gereince Karamanllar da
yardmc birlikler gndermilerdi. II. Murad Han alay merasiminde
Karaman kuvvetlerinin disiplinsiz, ba bozuk, giyim ve kuanlan
dank hallerini grdnde yannda bulunan komutanlarna
tebessm ederek:
''Askerimizin tek maskaras yok idi. Hele keremlerinden Kara-
manolu bu hizmeti de eda eylemi" demiti.96
Biz ondan etmeziz imdad midin

Hemen tek bozmasn ahdin kilidin
Says yz bine ulaan Osmanl ordusu, ekili ve dikili alanlar
dan ylesine dikkatli ve hassas bir tarzda gemiti ki bu durum
kaynaklarda padiahn adalet ve siyasetinin derecesini gstermek

asndan zikredilmitir. yle ki:
"Hazreti padiahn adi u siyaseti bir mesabede idi ki askerin
yolu zerinde ziraat erbabndan bir ferde dar danesi kadar ziyan
ermedi. Bir pe ziyan veren bin ub- giran (ar denek) yerdi.
Bir tane buday yiyen adam padiahn hizmetinden kovulurdu. Bir
baak zayi edenin dane gibi nice kere ba dlrd:'97
Bu slup zere Kurunlu Kilise'ye geldiklerinde casuslarndan
dman birliklerinin Kosova'ya yaklatklar haberini ald. Dma
nn gzergahn takip eden Murad Han, Hal birliklerinin ardndan
kendisi de Kosova sahrasna geldi. Elli dokuz yl nce Hal ordu
sunun yenildii, fakat Murad- Hdavendigar'n ehit dt bu
yerde imdi yeni ve kanl bir muharebe daha balayacakt.
Sultan Murad Han, Kosova sahrasna geldii vakit Cuma gn
gn domak zereydi. Derhal sabah namazn kld. Yzn topraa
srd. Sonra ellerini aarak:
"Ya lahi! Bu bir avu mmet-i Muhammedi sen koru! Bunlara
inayet eyle. Mansur ve muzaffer eyle! Habibin iki cihan fahri Hazreti
Muhammed Mustafa hrmetine yardmclar sen ol! lahi! Benim
gnahm oktur. B enim hata ve kusurlarm sebebiyle kffar elinde
zebun eyleme ve zebun ettirme!" diyerek dua eyledi.
Murad Han, Trk-slam ananesi gereince, muharebeden nce
sulh teklif etti. Reddedilmesi zerine dman ordusu hakkndaki
btn bilgileri deerlendirerek, harp nizam aldrd. Osmanl ordu
sunun merkezinde bizzat padiah, olu ehzade Mehmed ve vezirleri
yer almt. Sa kolda Rumeli Beylerbeyi Day Karaca Paa, sol kolda
Anadolu B eylerbeyi Ozgurolu sa Bey bulunuyordu. Eski naml
aknc beylerinin oullar; shak Beyolu sa, Paa Yiitolu Turhan
ve Mihalolu Hzr beyler de nc kuvvetler olarak ordudaki yerini
almlard. htiyat kuvvetleri ise Saruca Paann kardei Sinan Bey
kumandasnda toplanmt.
Jan Hunyad'n kumandasndaki mttefik ordusunun sanda
Macarlar, Sicilyallar, sol kolda da Almanya, Polonya ve Roman-
II. Murad Han 1 03
ya kuvvetleri vard. Ordusunun n hattn olabildiince uzatmak

isteyen Hunyad, zrhl birliklerden meydana gelen on yedi alayn
yan yana dizmiti.
17 Ekim 1 448 tarihinde Hunyad, zaferden emin bir ekilde ta
arr uzla muharebeyi balatt. Bu esnada Osmanl avular da asker
ierisinde:
"Hani ol sultan ekmeini yiyenler! Can ve ba oynatrz diyenler!
Saladr. Bugn erler meydannda kimin anas er dourdu? Gaza
hil'at kimin boynuna biildi? Ecel kadehi kimin eline sunuldu?
Hani, imdi ol erlik davasn klanlar gelsin grelim! " diyerek as
keri evke ve gayrete getiriyorlard. Mttefik askerler, cokuyla
hcum etmesine ramen, Trkler karsnda birinci gn stnl
salayamadlar. Trklerin geri ekileceini uman Hunyad, ikinci
gn leyin balatlan taarruz da neticesiz kalnca, gece basknna
teebbs etti. Ancak tetikte duran yenieriler ok abuk silaha dav
ranmlard. Macar ordusu tuntan bir sura arpm gibi krld ve
perian bir ekilde ekildi.
Muharebenin nc gn olan 1 9 Ekim sabah balayan taar
ruzda, Osmanl ordusu sahte ricat taktiini tatbik ederek, muka
vemet etmeden geri ekildi. Sa ve sol kollar alarak, mttefiklere
Osmanl merkez kuvvetleri hedef tayin ettirildi. Trklerin katn
zanneden Hal ordusu zafer kazandk hissiyle uursuzca merkez
istikametine ilerledi. Yenieriler de bir taraftan mthi bir ekilde
kar koyarken, dier taraftan kademeli bir biimde geri ekiliyor
lard. Nihayet Hal kuvvetlerinin merkeze iyice girmeleri zerine
sa ve soldaki Osmanl birlikleri yandan ve geriden kendilerini
sarmaya baladlar.
zellikle Turhan Bey'in bulunduu sa cenahtaki birlikler Os
manllarn sol kolu ile arpmakta olan ]an Hunyad'n cenahn
ember iine almaktayd. yice evrildiini anlayan Hunyad ve
Macarlar son bir hamle ve gayretle mcadeleye giritiler.
Buhardan, tozdan havann yz kapkara olmutu. Kelleler birbiri
ardnca dyor, kan rmak gibi akyordu. Anadolu ahbazlar ki her
biri nazik nevalarda bym merdane bahadrlar idi. zerlerin e

den Hallar Allah Allah avazeleri ile krmaya koyuldular. yle ki
ellerinde demiri sksalar mum, ta sksalar kum ederlerdi. Bu arada
Eflak birlikleri de Hallardan ayrlarak Osmanl tarafna getiler.
Artk Hallar ekilmekten baka bir ey dnemez oldular.
Byk bir ksm krlm, imha edilmiti. Jan Hunyad yine de kur
tularak geri siperlerine dnmeye muvaffak oldu. Gece olduundan
Osmanllar da sava kesmilerdi.
Kumandanlarn toplayarak gren Hunyad, sabah erkenden
Alman birlikleri ile tm topu kuvvetlerinin Osmanl merkez kuv
vetleri zerine yrmelerini isteyerek gece vakti ileri sevk etti.
Kendisi ise geri kalan kuvvetleri ile Osmanllar yandan saracakt.
Hunyad bu karardan sonra, en seme birliklerini yanna alarak
gizlice ordugahtan kt ve sava meydann terk ederek kat.
Ertesi sabah erkenden Trkler, nihai darbeyi indirmek gayesiyle
dman mevzilerine yklendiler. Almanlarla Bohemyallar kendi
lerini mdafaa etmek iin direnmek istedilerse de komutanlarnn
katn anlayan Hallarda umumi bir panik ba gstermiti. Ara
larnda Macar asilzadelerinden pek ou da olmak zere Hallarn
byk blm yok edildi. nceden kaanlarn dnda, pek az
kurtulabilmiti. 98
kinci Kosova Meydan muharebesi neticesinde, Trklerin Bal
kanlardan atlamayaca kesinleince Avrupallar taarruzu brakp,
mdafaaya getiler. Bu zafer stanbul'un fethi iin, Balkanlar'da
ki emniyeti temin eden son byk admdr. Bu muharebe cihan
hakimiyetine girimemizin de balangcdr. Trkiye bu zaferden
itibaren asr, dnyann en byk ve en kuvvetli devleti olma
vasfn muhafaza edecektir. D olaysyla ikinci Kosova zaferinin
Trk tarihinde ok mhim bir yeri vardr.
B U D NYA DA MA KS D O LA N . . .
Gazi Hnkar Kosova'dan devlet ve saadetle dnnce, Edirne
tahtnda karar etti. Bir gn veziri andarl'ya:
II. Murad Han 1 05
" Halil dilerim ki, olum Mehmed'i everem. Dulkadrolu S-

leyman Bey' in kzna ne dersin?"
"Layktr sultanm .. :'
"Hem o Trkmen beyi, bizimle gayet dostluk ve doruluk eder:'
Gerekten de Dulkadrolu Sleyman Bey Osmanl padiahna
balln belirtmek, dostluk ve iyi niyetlerini aklamak yolunda
her frsat gzetir& Bu ballkla iki taraf arasnda mektuplamalar,
haberle meler srp gitmi dostluk duygular daha da pekimiti.
Amasya Sancakbeyi Hzr Aa'nn hatununu, padiahn dn
celerini aklamak ve durumu aydnlatmak iin nceden kz evine
gidip haber getirmesini istedi. Hzr Aa buyruu alnca derhal
eini birka hatun ve mutemet adamlaryla birlikte Sleyman Bey'in
kzn grmek zere Elbistan'a yolcu etti.
Sleyman Bey'in o vakit be kz vard. Gelen heyetin maksadn
renince her biri gne gibi parlak be kzn da Hzr Aann
hatununa gsterdi. ffet rts ve ismet p erdesi altnda yetimi
gzel ve ho tavrl kzlardan birini beenen hatun seildiini belli
etmek zere ellerine yapp gzlerinden pt.
Oradan dnp hnkara geldi. Sleyman Bey'in balln, dua
larn ve sz konusu Sitti Mkerreme isimli kzn stn ve beenilen
h uylarn anlatt. Hnkar dahi kabul eyledi.
1449 yl baharnda Sitti Mkerreme hatunu almaya gittiler. Hzr
Aa'nn hatunu ile birok paa ve aa hatunlar da beraber idiler.
Sleyman Bey sultann adamlarnn gelmekte olduunu, dn
ve dernek alaynn yaklatn renince, tezce davranp onlar
karlad. Sultann anna uygun hizmetlerde bulunarak iyi niyet
lerini gsterdi. Dn ve nikah hazrlklarn tamamlayp dernei
kurdu. Gnl ekici ve zevk okayc eyizlerle kzn Hzr Aa'nn
hatununa teslim eyledi. D n alayn kutlayarak, alklayarak
devletli otaa yolcu etti.
Bylece Hzr Aa'nn hatunu all gelincii alp Edirne sarayna
doru yolland.
1 06 K ay 1 1 : C i h a n D e v l e t i
Her kona bir elenti yeri ettiler.

Her baheyi yeniden ieklerle bezediler.
Alay Edirne'ye yaklatnda eyhler, ulema, lkenin ileri ge
lenleri, bykleri, devlet erkan hep karlamaya ktlar. Gereken
ikram ve ilgiyi gsterdiler.
Hnkar babasnn huzuruna ktnda gelinciin eyizine daha
niceleri eklendi.
yle bir dn yaptlar ki davetliler arasnda padiahlardan ne
ferine herkes vard. Gani gnll Murad Han, zaten ihsana bahane
aramakta idi. Bu vesile ile k by hazinesinin en kymetli
varlklar ile sevindirerek bol bol armaanlar, kymetli hil'atlar da
tt. Ulema, seyyid ve eyhler en byk sayg ve hrmeti grdler,
ihsanlarn en deerlileri ile bezendiler. Sz glistannn blblleri
olan airlerin dn kutlayan kasidelerine karlk, deerli caizeler,
hediyeler, bahiler vererek her birini sevindirdi ve balara ta eyledi.
Dne fakir gelen her zevat da zengin olarak dnd.
Nice gn dn olup gece gndz elenceler srp gitti.99
Sonunda dn bitip herkes muradna ererken gazi Hnkar
yannda bulunan veziri andarl Halil Paa'ya dnerek:
"Koca andarl! Bu dnyada arzulanan nedir ki? Oul evermek,
kz karmak . . . Bunlar Allahu Teala'nn izniyle yerine getirdik.
Geriye iman ile gitmek kald" demiti. 100
V E FAT I
ehzade Mehmed Edirne'de yaplan bu gsterili dnn ardn
dan babasnn elini perek Manisa'ya doru yola kt. Baba-oulun
son grmeleri bu oldu. il. Murad Han'n son iki yl daha ok imar
faaliyetleri, devlet ileri ve alimlerle sohbetlerle geti.
Bir gn shak ve Saruca paalarla birlikte Edirne evresinde
gezmeye kmt.
Ada kprsne geldiinde bir derviin beklediini grd. Yakn
varnca dervi:
II. Murad Han 1 07
"Hey padiahm halin nicedir?" diyerek seslendikten sonra yle

devam etti:
Eyle me vaktini artk byle bo yere sarf
Yan lp hata ummanna ekletme bir harf
Padiahm durma yol hazrln tamamla
Bil ki mrn devleti ite eriti sona
Kapna gelmek zere yoldadr ecel peyki
Diyecek sana ey ah- cihan abuk haydi
Davetinin tek aresi bu emre uymaktr.
imdi i teslim olup tevbeye ynelmektir.
Kim geldiyse bu cihana bir gn geip gider
Akll kim ise ol fikri evvelden ider.
Ahiretin gereini gr ona gayret et
Her ne ki Hak'tan yarar an zne i et!1 0 1
Hnkar, shak Paaya dnerek:
"u dervii aratr bakalm, kimlerdendir?" dedi.
shak Bey sorup aratrdktan sonra hnkara gelerek:
"Hnkarm! O dervi Bursada Emir Sultan mritlerinden yrei
saf bir kimse imi. Onun tarikat yoldalarndanm" diye bildirdi.
Bunun zerine uyank padiah Saruca Paaya dnerek:
"Baka Saruca! Yarn ruz- maherde ahidim ol! te btn g
nahlarma tevbe ediyorum" dedi ve tevbe-i nasuh iledi. Defaatle
tekrar eyledi.
Dervie ve dergahna ok ihsanlarda bulundu . 102
Yryerek sarayna girdii gibi bana da bir ar saplanmt.
Derhal vasiyetnamesini hazrlatt. andarl'y vezir ve olu
Mehmed'i vekil tayin eyledikten sonra unlar bilhassa yazdrtt:
"Ve dahi vasiyet eyledik ki: Bir yakut yzmz vardr. Bir
yannda delii olup doksan be bin akeye satn alnmtr. Vezni
(arl) bir miskalden ziyadedir. [5 grama yakn] . . . An satalar ve
1 08 K ay I l : C i h a n D e v l e t i
kabrimiz yannda Kur'an - Kerim tilavet edenlere sarf edeler. Taa

ki, tkeninceye dek . . .
Ve dahi vasiyet ederim ki: Bir elmas tal yzmz dahi satp,
gnde yetmi bin kere kelime-i tevhit ektireler. Bir nice yedi gn
buna devam edeler. Eer ki satlmazsa rehin edeler. Badehu satp
borcumuzu deyeler:'
Sultan Murad Han ayrca vaktiyle z parasyla satn ald baz
mallarnn da satlarak Bursa'da st ak bir trb e yaplmasn
vasiyet etmiti. 103
gn yattktan sonra 1 Muharrem 8 5 5 aramba gn (3
ubat 1 45 1 ) Hakk'n rahmetine vard. 1 04
Her ki dnyaya gelir ahir lm camn ier

Ne aceb menzil kimi konar kimi ger1 05
1 1 . MU RA D H AN ' I N A H S Y E T
Osmanl padiahlarnn altncs olan Sultan il. Murad Han, 1 404
senesinde Amasya'da dodu. Babas Sultan elebi Mehmed, annesi
ise Dulkadrl Sli Bey'in kz Emine Hatun'dur. Ailesinin yannda
ilk terbiye ve eitimini tamamladktan sonra devrin alimlerinden
dersler ald. ocukluu Amasya, Bursa ve Edirne'de geti. 1 4 1 5
ylnda idari ve askeri bilgileri renip tecrbe kazanmas ve devlet
ynetimine hazrlanmas gayesiyle lalas Yrg Paann yannda
Amasya sancakbeyliine gnderildi.
Osmanllarn dou snr idari bakmdan son derece hassas bir
blgeydi. Burada Trkmen ve Mool topluluklar yaamakta olup
bamsz hareket etme arzular yksekti. Onlar disiplin altna al
mak gt.
Bir yl kadar bu ilerle uraan gen ehzade, 1 4 1 7'de lalas Bi
erolu Hamza Bey'le beraber Cenevizlilerden Kafir Samsunu ald.
Ayn yl Brklce Mustafa ve Torlak Kemal isyanlarnn patlak ver
mesi zerine Ege Blgesi'ne gnderildi. Veziriazam Bayezid Paa ile
beraber, tehlikeli bir vaziyet alm olan isyanlarn bastrlmasnda
byk rol oynad.
I I . M u ra d H a n 1 09
42 1 ylnda tahta km ve otuz yl saltanat srmtr. Trbesi

Bursa'da Muradiye mahallesinde yaptrm olduu camii yanndadr.
Krk yedi yanda iken vefat eden Sultan II. Murad Han, orta
b oylu, yass burunlu, ak alnl, krmzya mail ak benizli, koyu ela
gzl, kumral sal, hafif seyrek dili, gler yzl, gzel ahlak sahibi,
cmert ve iyiliksever ho tabiatl bir padiah idi. Alt olu ve drt
kz olmutur. Oullar; Sultan Byk Ahmed, Sultan Alaaddin, Sul
tan Mehmed Han, Sultan Orhan, ve Sultan Hasan ve Sultan Kk
A hmed'dir. Byk oullar Sultan Ahmed ve Sultan Alaaddin birbiri
ardnca Amasya sancak beylikleri srasnda vefat ederek Bursa'da
defnedildiler. Sultan O rhan ile Sultan Hasan ise Edirne'de vefat
eylemiler ve Tunca Nehri kenarnda Darlhadis yannda topraa
verilmilerdir. Kzlarndan Erhondu Hatun Yakub Bey'le, Fatma
Hatun andarl brahim Paann olu Mahmud elebi ile, ehzade
Hatun ise beylerbeyi Sinan Bey'le evlenmiti. Babasnn trbesine
bitiik bir trbede yatan Hatice Hatun hakknda malumat yoktur. 106
Sultan Murad byk bir sarsntdan yeni km olan bir devletin
hkmdar olduu zaman ok genti. Anadolu'da Timur Han'n
ihya ettii Trk beyliklerinin; Rumeli'd e devletin zaafndan istifade
etmek iin frsat gzleyen Balkan ve Avrupa devletlerinin korkun
ihtiraslaryla kar karya idi. Bizans, devletin bana her gn yeni
bir gaile, bir i buhran amak iin sinsi sinsi alyordu. B yle buh
ranl bir devirde devlet idaresini eline alan sultan Murad Han, btn
hayat boyunca Anadolu'da Trk birliinin kklemesi, Rumeli'de
tabii hudutlar iinde yaamay tercih etmesine ramen, memleket
menfaati icap ettii vakit asla vazifeden kamayan, rahatn deil,
hayatn bu uurda fedadan ekinmeyecek kadar cesur, metin iradeli
ve azimkar idi.
Hayat boyunca o devirdeki en byk Trk hakan olan Timur
Han olu ahruh'a kar kmayp, atmamak iin ok ince bir
siyaset gtt. B ylece iki Snni devletin kar karya gelmesini
nledi. ve d gailelerle geen hkmdarlk hayat sonunda sade
siyasi ve askeri bakmdan deil, medeniyet bakmndan da yeni
a aacak olan olu sultan Mehmed'e mamur v e her trl ilmi

gelimeye amade bir lke brakt.
Halknn kendisine kar duyduu sevgi ve tazimden dolay Koca
Murad B ey, Koca Murad Gazi isimleriyle and Murad Han, ince
ruhlu, hassas, ltufkar, adil, merhametli olup szne sadk, cesur ve
tedbir sahibi, kumanda kabiliyeti yksek bir devlet adamyd. 107 On
iki yanda ehzade iken balayan muharebe hayat, vefatna kadar
devam etti. lmi sohbetleri sever, alimleri himaye eder ve onlarn
ihtiyalarn karlard. Haftann iki gnn ilim meclisinde sohbetle
geirirdi. Kendisinin de ilmi ve ibadeti ok; zhd, vera ve takvas
pek fazlayd. Tek kayg ve dncesi; son nefesini iman ile vermek,
maher gn Allahu Tealann huzuruna aln ak, gnahtan pak
olarak kabilmekti.
Hemen btn mrn gaza meydanlarnda geirdii halde,
imar ilerine ehemmiyet verip ok eser brakt iin Ebu'l Hayrat
diye anlrd. Saltanat dneminde Bursa, Edirne ve baka ehirlerde
yoksullar iin imaretler ve ulema iin medreseler yaptrd.
Edirne'de Peygamber Efendimiz'in hadislerini retmek ve dini
bilgilerde renci yetitirmek zere cami, medrese ve adrvandan
ibaret bir klliye ina ettirdi. Halk arasnda bu klliyenin yaptrl
masnn seb ebi olarak Peygamberimizin, ryasnda il. Murad'a
burada bir darlhadis yaptrmasn iaret ettii rivayet edilir. Bu
itibarla klliye yapmndan gnmze kadar D arlhadis adyla
mehur olmutur. 108 Murad Han geliri Darlhadis klliyesine ait
olmak zere Tahtakale hamamn yaptrmt. Gnmzde Da
rlhadis klliyesinden cami ve adrvan ile bahesindeki bir iki
trbe kalmtr.
il. Murad Han'n Edirne'de yaptrd eserlerin en nemlisi
erefeli Camii'dir. Camiye adn veren erefeli minarenin yksek
lii 67,62 metredir. Krmz tatan zikzaklar ve ak karelerle minareler
canllk kazanmtr. Her erefesine ayr yollardan klmaktadr.
erefeli Camii, Osmanl sanatnda erken ile klasik dnem slubu
arasnda yer alr. Yirmi drt metre apndaki byk merkezi kubbe
ikisi paye drd duvar payesi olmak zere alt dayanaa oturur.
II. Murad Han 111
Yanlarnda daha kk ikier kubbe ile rtl kare blmler vardr.

M ab et, bir yenilik olarak enine dikdrtgen bir yapdr. Bylece enine
geli e n camilere de rneklik tekil edecektir
nl mimar Ekrem Hakk Ayverdi Bey, erefeli Camii iin
unlar sylemektedir: "Osmanl mimarisinin dnm noktas olan
abide budur. Bu abide Osmanl mimarisinin araya araya kendini
bulmasna bir rnektir ve baarlan bu hamlenin erefeli fati
hasdr. Osmanl mimarisi bu dnemden sonra Sleymaniyelere,
Selimiyelere, Sultanahmedlere ulaacaktr" demektedir.
il. Murad'n Muradiye mahallesinde Sarayii'ne hakim bir tepede
yaptrd, yan mekanl (zaviyeli) camilerin en gzellerinden biri
olan ve kendi ad ile anlan cami ve klliyesi hakknda ise Hoca
Sadeddin Efendi unlar sylemektedir:
"Gzellii, zarafeti ile anlan bu cami Hnkarn gzel ad ile
anlr. Yan banda fakir ve miskinler iin oturulacak yerler ayrl
m, misafirhaneler, gelen giden yolcular iin gnl alc konaklar
yaptrlmtr. Sabah akam pek zengin sofralar kurulur, ziyafetler
verilir. Binek ve yk hayvanlar iin de geni bir ahr ina edilmitir.
Hayvanlarn yem ihtiyalar burada kendiliinden karlanmakla
yol yorgunluu ile perian olmu yolcularn, yiyecek iecek hazr
lamak sknts kalmamtr. Ayrca ocuklarn eitimi, genlerin
yetimeleri iin bir de muallimhane bina ettirmitir. Hazreti Mevlana
dergahnda yetimi derviler iin ise bir mevlevihane yaptrmakla
oras Cennet bahelerini andran bir yer olmutur. Gnl sahiplerine
yreklerde yanan eralarla muhabbetullahdan nurlar samaktadr.
Bir Cuma gn gemez ki Mesnevi okumas bitince gzel sesli
hafzlar Kur'an- azimandan tilavet etmeden kalksnlar:'
Hoca Sadeddin Efendi Murad Han'n Bursa'da bulunduu semte
adn veren trbesinin de yer ald cami, medrese ve imareti hak
knda ise yle demektedir :
"Bursa ehrinde ina ettirdii Byk Cami (Muradiye) de ok
gzel olmutur. Caminin giri yerinde eitli yemeklerin piiril
mesi iin geni bir imaret yaptrp, sabah ve akam gn kararrken
herkese yemek vermek ve alar doyurmakla grevli kld. Bylece

dul ve yetimler karnlar doymu, dua ede ede hanelerine giderler.
Duraklar Cennet olan ecdadnn tuttuu yol gereince ilim renen
genler iin de ayr bir yer yaptrmtr. Her gn yzden fazla
renci burada eitim grrler:' 109
il. Murad Han bunlardan baka Edirne'de Ergene civarnda bir
kpr yaptrp, Uzunkpr kasabasn kurdu. Selanik ve psala'da
da camiler ina ettirdi. Ankara blgesinde Balkhisar adl byk bir
subaln kylerini; Mekke yoksullarna vakfetmiti. Bulunduu
ehirde her yl on bin altn kendi eliyle seyyidlere paylatrrd.
Tebaasnn hakkna ziyadesiyle riayet eder, kul hakkndan pek sa
knrd. B abas elebi Sultan Mehmed Han'dan kalma, Mekke-i
Mkerreme ve Medine-i Mnevvere fakirlerine Resul-i Ekrem
Efendimiz' in komularna hediye gnderme adetini devam ettirdi.
Bu vesile ile geen u olay onun pak ve temiz imann ve ihlasn
ortaya koymaktadr.
Akpaazade tarihinde nakledildiine gre Acem lkesinden
Fazlullah adnda bir bilgin Osmanl lkesine gelmi ve Sultan il.
Murad Han'a yaknlamt. S onunda vezirlik makamna kadar
ykselmiti ( 1 436).
Mutat olarak her yl B eytullah'a gnderilmekte olan akele
rin o sene de hazrlanp yollanmas vakti gelmiti. Padiah veziri
Fazlullah'a dedi ki:
"Fazlullah! Hazrlanan akeleri Halil'r-Rahmana, Kuds-i e
rife, Kabetullaha ve Medine-i Resule gnder. Hem Mevlana Yegan
hacca niyet etmi, onunla yollayasn:'
Fakat hazinede kafi ake bulunamad. andarl Halil Paadan
dn aldlar. Padiah:
"Halil! Bu verdiin helal para mdr?" diye sordu. O da:
"Babamdan kalan miras paradr sultanm'' dedi.
Vezir Fazlullah grd ki, padiahn zaman zaman akaya ihtiyac
olur. Dedi ki:
II. Murad Han 1 13
"Devletli sultanm. Padiahlara hazine gereklidir. Destur buyu

ru rsan topl ayaym:'
Padiah: "Nasl toplarsn?" diye sordu.
"Milletin ou zekatlarn tam olarak hazineye vermez. Zorla
alal m:'
il. Murad gazapland:
"Bre vezir! Bilmez misin ki zekat ve sadaka yoksullarn hakkdr.

Biz zekat yemeye mstahak myz ki, zorla alalm? Var git iine . . ."
deyip yanndan uzaklatrd. 1 10
Sultan il. Murad Han, ilme ve alimlere ok hrmet edip evliya
ya izzet ve ikramda kusur etmedii iin, memleketi alim ve evliya
yurdu oldu. Herkesin duasn ald.
Byk alim Molla Yegan bile ona hac dnnde hediye olarak,
Fatih'in hocas alim Molla Grani'yi getirmiti. Bu husus hibir
milletin kltr tarihinde rastlanlmayan esiz bir hadise olup, il.
Murad Han'n ilme verdii deeri de gsterir. Osmanl Devleti'nde,
devrinde en ok eser yazlan padiah olmas bakmndan dikkat
eker. Gerekten onun devrinde manzum, mensur pek ok eser
yazlm ve Osmanl saray, eserler hazinesi durumuna gelmitir.
il. Murad'n milli kltr alanndaki en byk hizmeti, Trk
diline verdii nemdir. Yazlan eserlerde ak bir dil kullanlmasn
emrederek Trke yazmak hususunda titizlik gsterdi. Devrinde
pek ok Trke eser yazld. zellikle Yazcolu Ali'nin Trk-Ouz
geleneklerini anlatan Tevarih-i Al-i Seluk'u, Molla Arif elebi'nin
Anadolu fethini ve Trklemesini konu edinen Danimendname'si,
eyhi'nin Hsrev irin'i, Yazcolu Mehmed'in Muhammediyye'si
ile Mercimek Ahmed'in Farsadan evirdii Kabusname'si dil tari
himiz asndan fevkalade nemli eserlerdir.
Padiahn dil konus unda ne kadar hassas olduunu,
Kabusname'nin mtercimi Mercimek Ahmed ile arasnda geen
u olay ok gzel anlatmaktadr:
"Bir gn Filibe yolunda padiahn hizmetine vardm. Baktm ki

cihann sultan, zamann galibi, sultan soyundan Sultan Murad Han,
elinde bir kitap tutar. Bu hakir, hasta gnll, o alicenap padiaha:
Bu ne kitabdr diye sordum. O tatl szyle: "Kabusname'dir"
diye cevap verdi ve dedi ki:
Ho kitaptr. inde ok yararl eyler ve tler vardr. Amma
Fars dilincedir. Bir kii Trke'ye evirmi fakat anlalr deil, ak
sylememi. Bundan dolay hikayelerden tat bulmayz. Amma
bir kimse olsa, bu kitab ak ve anlalr bir biimde evirse, ta ki
anlamndan gnller haz alsa:'
te bu syleiden sonra Mercimek Ahmed, kitab Trk diline
gayet gzel ve veciz bir tarzda evirmitir. 1 1 1
Yine tezkirelerin kaydettiine gre, Osmanl padiahlar iinde
iirleri ilk defa kaydedilen padiahtr.
Geri-kim haddim deldr buseni klmak dilek,

Arif olan n bilr an ne lazm sylemek. 1 12
gibi ustaca iirler yazabilecek kadar kuvvetli bir airdi.
u iiri, onun duygu ve dncelerini yanstmas bakmndan
mhimdir.
Her kii dnyada megul oldu bir kar stne

Sana megul olmuuz biz kar-ber-kar stne
Lalezarun seyrin eyler ba- dehre aldanan
Bize seyr ettr cemaln em-i hunhar stne
Ak olan kimsede namus u ar etmez karar
Dkseler bir katre ab mahvolur nar stne
Tara kma noktay devr eyle ey sahib-kemal
Dest-i kudrettir havale nki perkar stne
Ey Muradi oldu her bir ilmin stne alim
n annndr mukarreb gedi ebrar stne113
Aklamas:
II. Murad Han 1 15
Ey sevgili, dnyada her insan bir ile uraarak mr tketmekte.

Biz is e bu kadar ii bir yana brakp yalnzca seni i edindik.
Dnya bann gzelliine aldanan ancak lale bahelerinde oyala
nr. B izim ise sana alamaktan gzlerimiz kan dolu lalelere benzedi.
Gzel yzn bize gster de gz yalarmz dinsin.
Ak olan kimsede namus ve ar ne gezer. Ate stne su damlalar
dklrse mahvolur gider.
Ey kemal sahibi ! Emr olunduun biimde olmak iin noktay
devreyle de sakn izginin dna kma. nk seni o pergelin
stne ynlendiren de Allah'n takdiridir.
Ey Muradi her ilmin stnde bir alim (her eyi bilen) elbette
vardr. Nitekim onun iin mukarreb ebrarn stne geti.
Devrinde uara tezkirelerine temel tekil eden baz nazire mec
mualar da onun adna ithaf edilmitir. Ayrca adna ithaf edilen
pek ok eser vardr ve hemen hepsinde, rad'l-Murad ile'l Murad,
Mesnevi-i Muradiye gibi bu padiahn ismi geer. Hasl devrinde
geni tabanl bir kltr faaliyeti vardr ve bu hareket daha sonraki
asrlara temel tekil etmitir.
EY B R C K C G E R- PA R E M
I I . Murad Han'n e n mhim bir hizmeti d e gelecein Fatih'ini
yetitirmi ve Trk tarihine sunmu olmasdr. Pek az hkmdarn
gsterebilecei olgunluk ve ferasetle, saltanatn terk ederek onu
tahta dahi karm ve devlet idaresinde iyice pimesini salamtr.
Onun ok kk yata kendisine uzun yllarn verdii tecrbelerini
aktarmas ise bir kitaba konu olmutur. 1 14 yle ki:
Sultan Murad Han bir gn saltanat merkezi Edirne'de tahtnda
oturuyordu. ocuk yataki gen ehzadesi (henz sancaa kma-
mt) sarayn avlusunda gezip oynarken anszn babasnn yanna
koarak geldi ve:
"Ey benim mutlu sultanm ve saygdeer babam ! Mbarek ve
muhterem huzurunuzu karmayacam, kalplerinizi rahatsz et-
meyeceimi bilseydim, son derece merak ettiim halde iinden

kamadm bir konu zerine size bir soru sormak istiyordum:'
Sultan Murad Han olunun bu szne kar:
"Ey benim biricik cier-parem olan olum! Sorup renmek
istediin nedir? Seni bir dinleyeyim. nallah doyurucu ve merakn
giderici cevaplar vermeye alrm. Hem buna btn gnlmle
raz olurum:'
te bu minval zere balayan ve Sultan Murad Han'n bir kitap
dolduracak nasihatleri ile devam eden konumasndan baz b
lmler u ekildedir:
"Ara sra yce ecdadm hatrladm olur. B enden sonra senin
ve senden sonra gelecekler, yani neslimizin akbeti nasl olacak,
S oyumuz nasl srp gidecek, diye dnrm. Bugne kadar
sayg, hrmet ve ballk grerek geldik, bugnden sonra da ayn
ekilde devam etmemizi arzularm. Nasl doup, nasl geldiysek
yine ylece gidelim isterim.
B enim ou zamanlar, mtevaz ve iyiliksever kimselere yard
mm dokunur. Bu yzden halkmdan birounu iinde bulunduklar
artlar gerei, deersiz yerlerden karp, yksek mevkilere getirmi
imdir. Hala, akl, hareket ve tavrlarna gre, birouna, kendile
rine uygun ve yakan rtbeler datmaktaym. Bunlarn arasnda,
mesela Karamanoullar ile Aladdevle oullar hesabna casusluk
yapm, sonradan ibirliine girip onlarda kaplananlar bile vardr.
Bense konuya yle bakyorum: Efendisine kalbinin btn sami
miyetiyle bal, akl banda ve hareketleri dzgn olan bir kimseye
efendisi de ayn davran gsterir. Byle bir insann yapm olduu
hizmet ve fedakarlklarn, karlk olarak, ayn hizmet veya parayla
denemeyeceklerine inanyorum.
Hala hatrmdan kmaz: Nice kullarma rtbeler vermi, onlar
ykseltmiim, karlnda ben de onlardan memnun kalmmdr.
Fakat, yine benim yardmlarmla ykselenlerin bir ksmysa, bu
ykselmelerinin karln ok p ahal demilerdir. Geldikleri
makam onlarn balarna ok belalar amtr. nk, rtbeleri
II. Murad Han 117
kkken yapageldikleri yaramazlklar pek gze arpmazd. Ma

kam l ar ykselince ne yapp, ne yapmadklar iyice ortaya kt ve
b u vesileyle gereklerine bakmada gecikme olmad.
Ey oul! unu iyice bellemelisin:

Herhangi bir eyin, devaml olarak kaba kuvvet, kl, kahra
manlk ve ezici g zoruyla meydana gelmesiyle, akl, tedbir, sabr,
ileri grllk, imtihan ve yorucu tecrbeler sonucu, dilediimiz
ekilde meydana gelmesi arasnda byk farkllklar vardr. Birinci
yol, her zaman geerli olmad gibi, sakncalar da oktur.
Uygun ve mnasip zamanlar, frsat drmede salanan kolay
lklar, elbette ki, hayatta acele etmek ve kol gcn kullanmak iin
verilmi deildir. Bunu ben defalarca tecrbe edip durmuum ve
hep ayn sonuca ulammdr. Bunun iin, elde edilmek istenen her
varln, gerekli olan btn artlarna katlanmak gerekir.
Bir adam bir bahe dolusu yemii yiyebilmek iin bir baheye
girse, henz olmam ham meyveleri koparp azna atsa, yemek
istedii ey meyve deil, belki de zehirdir. Fakat olgunlamasn
bekleyip ondan sonra koparp yese, yediklerine ancak o zaman
yemi denebilir.
Ben yce Allah'ma kar yaptm ibadetleri en samimi duygu
larmla, can u gnlden yaparm. Onun, drst inancmla, benim
her eit faydal ihtiyalarm zamannda karlayacan kati olarak
diliyor ve buna inanyorum.
Bunu bir b aka misalle daha da gzel aklayabilirim:
Mesela, sevgili ve hayrl bir oul, efkatli bir babadan, verilmesi
ok kolay bir ey istese, o babann byle bir oula, byle bir eyi
vermemesi bir yana, bunu vermekten, olunun arzusunu yerine
getirmekten belki ok ok memnun olup sevinecektir.
te, biz insanlarn durumlar ve arzularyla, Allah tarafndan
vadedilen eylerin durumunu bununla kolayca karlatrabilirsin.
Ben, b u ile ve zdrablar dnyasnda ektiklerimin karlkla

rnn, Allah tarafndan, gelecek, baka bir dnyada verileceine
inanyor ve O'na her an yalvaryorum. Ayrca, kendi halimden de
son derece memnunum.
yle ki, yarn ecelim gelse, nnden bir adm bile kap sakn -
maya yeltenmem. Belki daha ok memnun ve mteekkir kalrm.
nk, bu ekilde dnyam deitirip, yeni, yepyeni bir aleme gi
deceime sevinir, belki uardm. nk, benim gitmekte olduum
dnyann, geldiin, iinde yaadm bu dnya ile, bu lml hayatla
hibir ilgisi, hibir benzerlii yok. Orann, buradan, yz binlerce
ynden mkemmel ve stn olduunu biliyorum .
. . . nsanolu zellikle genliinde, yemek, imek ve cinsi m
nasebetlerinde devaml olarak normal izginin stnde dolar.
Haliyle btn bu israflar insan bedenini zayf drr, ihtiyarlk
gelip yetitii zaman bedeni bitkin ve rezil, ie yaramaz bir durumda
bulur. Bu durumda, ihtiyarlk yle bir vcuda gelip atmtr ki,
vcudun ona hrmet etmeye bile gc yoktur.
Mesela sana bir at lazm oldu. Senin ahr beyin de getire getire
gsz, zayf bir at getirdi. Bu durumda su senin midir, yoksa ata
bakann, atla yakndan ilgilenenin mi?
Elbette atla ilgilenenindir. Sana sadece binmek der, bakmyla
ilgilenmek deil!
Ben nice ihtiyarlar grmmdr, ok yalandklar halde hemen
hi doktor yz grmemiler ve hayatlarn salkla tamamlam
lardr. Bunlar hep perhiz sayesindedir. Onlar genliklerinde bile
perhize dikkat etmilerdir. nk hayatn sonlarnda doktor eline
dmek, insana dayanlmaz aclar ektirir.
unu da iyice bilmeni isterim.

Bu dnyada trl insan vardr:
Birincisi akl ve fikirleri yerinde, gelecei az ok gren ve d
nen, hibir anormallikleri olmayan kimselerdir.
II. Murad Han 1 19
kincisi, yollarn doru veya eri olup olmadn bilmekten uzak

ol an kimselerdir. Ama bu duruma kendi istekleriyle deil, evre
etki siyle dmlerdir. Nasihat edildiinde, kafalar alr ve kabul
eder, sz dinlerler. ou zaman, duyup, iittiklerine uyarak yaarlar.
ncleri ise, ne kendileri bir eyden haberdarlardr ve ne de
yaplan ikazlara, nasihatlere kulak asarlar. Sadece kendi arzularna
uyar ve her eyi bildiklerini sanrlar. Bunlar dierlerinden daha
adi, daha alaktrlar.
Ey oul!
Yce Allah eer seni ilk srada saydm kiiler arasnda yarat
msa, sevinirim. lkinden deil de, ikinciler gibiysen, sana yaplan
nasihatlere kulak vermeni tavsiye ederim.
Sakn nc gruba dahil olmayasn ! Onlar ne Allah'a, ne de
insanlara kar iyi bir durumda deildirler.
Padiahlar, elinde terazi tutmu bir kimseye benzerler. Sen pa
diah olunca teraziyi doru tutman isterim. O zaman yce Allah
da, senin iyiliini arzular:'1 1 5
H A KKI N DA N E D E D L E R?
Gerek ada olan gerekse modern tarihiler Murad Han'n
dehasnda, byklnde, iyilik ve ihsanlarnn bolluunda, imar,
medeniyet ve kltr hamlelerine verdii nem hususunda birle
mektedirler.
Mehur Bizans tarihisi D ukas, I I . Murad Han hakknda u
mtalaada bulunmaktadr:
"Allah bilir ki Murad halka kar daima tevecchkar ve fukaraya
kar cmert idi. Bu ltuflarn yalnz kendi rkndan ve dininden
olanlara deil Hristiyanlara da ibzal ederdi. Hristiyanlarla yapt
yeminli muahedelerin hkmlerine riayet ederdi. Ancak Hristi
yanlardan bazlarnn yeminlerinden dndkleri grlm ise de,
bu muameleleri sebebiyle Cenab- Hakk'n gazabna uramlar ve
Murad'n intikamndan kurtulamamlardr.
Murad'n hiddet ve iddeti ok srmezdi. Muzafferiyetten sonra,

dmann takip etmezdi ve herhangi milleti sonuna kadar mah
vetmek istemezdi. Malup olanlar eliler gndererek sulh talebinde
bulundular m, kendisi de elileri memnuniyetle kabul eder ve
bunlarla sulh aktederek, kendilerine yol verirdi:' 1 16
Halkondil:
"Sultan Murad kanunlar, adaleti seven talihli bir adamd. Yal
nzca kendini savunmak zorunda kaldnda savard. Kimseye
haksz yere saldrmazd. Saldrya urarsa savard. Bu korkudan
veya tembellikten deildi. cap ederse kn dahi sefere kar, gzn
budaktan saknmazd:' 1 17
Hammer:
"Murad otuz yl boyunca memleketi eref ve hakkaniyetle idare
ederek milletinin hatrasnda mtedeyyin, ltufkar, adil ve metin bir
hkmdar nam brakt. Harpte olduu gibi sulhde dahi sznn
sadk eri idi. Fakat ahdini bozanlardan mthi intikam alcyd:' 1 18
Babinger:
"II. Murad'n adillii, iyi huyluluu, drstl, ak szll,
salam karakteriyle yalnzca Osmanl deil, Bizans tarihileri tara
fndan da ok vlmektedir:' 1 19
Solakzade Mehmed Hemdemi Efendi:
"nk ol ehinah- ali-nejad

Bunca zaman etti gaza ve cihad
Snnet-i ecdadn yad eyledi
Anlarn ervahn ad eyledi
Yapt nice hangah u medrese
Ta ecer-i cehli kknden kese
Hadi-i tevfik olup reh-nma
Yapt nice cami-i cennet-nma
Sdk u hulus ile edip yapsn
At imaretlerinin kapsn
II. Murad Han 121
Eyleye hayratn Mevla kabul

nk budur dergah- aliye yol"1 20
Neri:
"Sultan Murad Han Gazi halka ve askerlere hami idi. Zamann
da ulema ve suleha ve fukara refah ve emniyet iinde idiler. Onun
zam annda memleket, bid'atten pak ve abad oldu. Seyyahlarn it
tifak bu idi ki, onun memleketleri gibi adaletle ssl bir lke ve
onun gibi erefli bir padiah grlm ve iitilmi deildi. lke
ehl-i snnet mezhebi ile sslenmiti. Yetmi iki milletten kimseler
gele rek Osmanl lkesinde karar klmlar emn aman ierisinde
ya arlard:' 121
krullah ise:
"Bu dindar padiahn anda Rum (Osmanl) lkesi kayg ve
tasadan, kt ilerden, dar dnceden, elenceden uzak olup kor
kusuzluk ve doruluk ile ssl, bolluk ve ucuzluk ile bezeli idi.
Dinin ve dindarlarn deerini, erdemlilerin hakkn tanrd. Acun
(dnya) lkelerinin durumunu iyi bilen aratrclar, grgl gn
grm kimseler bir azdan:
'Sultan Murad andaki Osmanl lkesi gibi, ehli snnet ve'l
cemaat mezhebi ile ssl, doruluk ve adaletle bezeli bir el ve lke
ne grlm ne de iitilmitir' diyorlard.
Mslmanlar, onun lkeler donatan kutlu adrnn glgesin
de rahatlk ve korkusuzluk buldular. Bu dindar padiahn uurlu
anda yaplan hayrat; din dmanlar ile yaplan gazalar; lkeler
fethi; medreselerin, mescitlerin, hangahlarn, camilerin, minberle
rin, tatan kprlerin, kervansaraylarn ve baka hayr eserlerinin
yaplmas; bilginlerin ululanp, yceltilip yetitirilmesi; zahitlerin,
abidlerin el stnde tutulmas, ahalinin ve gszlerin esirgenip,
acnmas hibir ada grlmemitir. Dedikten sonra nihai sonu
u ifadelerle balamaktadr.
Rabbinin gel buyruu tatllkla erince

Ona doru can kuu nice umasn nice?122
KNC BLM
FAT H S ULTAN M E H M E D HAN
Bilmedim derd-i dilin lmek imi derman
leyin derd ile tek grmeyeyin hicran
Mihnet derd gama olma iin erzani
Avniya sencileyin mihnet gam-ke kan
Gnl eyvay gnl vay gnl eyvay gnl
G nldeki ak derdinin derman lmek imi,

bilemedim. Tek o dert ile leyim de ayrlnn acsn
ekmeyeyim. Ey Avni Sevgilinin aknn gerei olan
eziyet dert ve zntye layk olabilmek iin senin gibi
eziyet ve sknt eken nerede var ? ( Senin bunlar
ekmen ne byk saadettir) . Ah gnlm eyvah
gnlm, vah gnlm eyvah gnlm.
LK GN LE R
1 449 ylnda Edirne'd e Dulkadrolu Sleyman Bey' in kz Sitti
Mkrime Hatun ile evlenen gen ehzade Mehmed, bir kez daha
dnd Manisa'd aki saraynda ancak iki yl kalabildi. Babas Sul
tan il. Murad'n vefat haberini almas zerine, maiyeti ile beraber
derhal harekete geip Gelibolu zerinden sratle Edirne'ye gelerek
1 8 ubat 1 45 1 Perembe gn tahta kt.
Adet olduu zere clus gn padiahn huzurunda bir toplant
yaplmt. Byk bir ihtimalle azledilmeyi bekleyen andarl Halil
Paa ile dier devlet bykleri biraz uzakta yer almlarken padiahn
vezirleri yannda durmulard. Gen padiah:
"Babamn vezirleri neden benden uzakta duruyorlar" diyerek
katna getirtmi ve andarl'ya da eski yerini almasn bildirmitir. 123
Bylece padiah eski yaananlar unutmu veya devlet idaresinde
krgnla ve ksknle yer olmadn belirtmek istemitir.
Dier taraftan il. Mehmed'in tahta kn haber alan Avrupal
devletler birbirleriyle yarrcasna elilerini Edirne'ye gnderdiler.
Bunlar Bizans imparatoru, Srp, Eflak ve Macar krallar, Trabzon
Rum imparatoru, Mora despotu, Raguza ve Ceneviz hkmetleri,
Rodos valyeleri ile Midilli ve Sakz adalarnn murahhaslar idiler.
Daha babasnn salnda henz on iki yanda iken bir mddet
saltanatta kaldnda stanbul'un fethini dnen gen Mehmed,
muhtemelen imdi de ayn tasavvurlar ierisinde olduundan b
tn elilere kar yumuak, gler yzl ve hogrl davranyordu.
Fatih saltanatnn ilk gnlerinden itibaren uygulamaya koyduu bu,
tasavvur ve kararlarn gizleme alkanln otuz yllk padiahl
boyunca da devam ettirecektir. yle ki bir defasnda seferin nereye
olduunu soran vezirlerinden birine:
Fatih Sultan Mehmed Han 1 25
" ayet sakalmdaki kllardan biri bilse onu koparp atardm''

diyerek bu konudaki kararlln ortaya koymu ve bu politikas
ke ndisine pek ok seferinde avantajlar salamtr.
Her devletin elileri makul isteklerini sralyor ve gen Osmanl
padiah da bunlar kabul ediyordu. Venedik' le 1 O Eyll'de yaplm
bulunan bar anlamasn yeniledi. Macar elileriyle yllk bir
bar antlamas imzaland. Srp elilerine daha bir yaknlk gsterdi.
vey annesi Mara Hatun'u kendi arzusu zerine babasnn yanna
gnderirken Srp hududu zerinde birok yerin gelirini de ona
tahs is eyledi. Alacahisar (Kruevac) Kalesi'ni anlama mukabilinde
Srplara brakt. Bundan baka Eflak, Midilli, Sakz, Rodos ve dier
devletler ile de anlamalar yeniledi.
Yeni Osmanl padiahndan en byk yaknl ve gleryz ise
Bizans elileri grdler. II. Mehmed Han, ehzade Orhan' salver
memesi karlnda orlu ve civarn Bizans'a terk etti. ehzade
Orhan'n masraflar iin yllk yz bin ake tahsisat verilmesini
memnuniyetle kabul etti. Elilerin arzular zerine bu tahsisat Sela
nik civarndaki Karasu mntkasnn gelirlerinden tahsil ve tedarik
olunacakt. 124
B Z M L E SALTANAT LA F I N E D E RM . . .
il. Mehmed'in, gelen elilerle bu ekilde ltufkar ve msama
hal bir tarzda anlamalar yenilemesi, batllar bir kez daha onun
hakknda yanl dncelere sevk etti. Zira daha on iki yanda iken
babas tarafndan tahta karldnda Osmanl'nn zerine bir Hal
seferi tertip etmek isteyen batllar, ehzade Mehmed'i yalan yanl
beyanlarla klterek, bir ittifak meydana getirmeye almlard.
Osmanl devlet adamlarnn ise Varna'ya gelen mttefik dman
kuvvetlerini karlamak zere tecrbeli il. Murad Han' armalar
savatan sonra ise gelien olaylar neticesinde Mehmed'in tahttan
indirilmesi, hakknda kesin bir kanaatin olumasn nlemiti.
Hatta hakknda Avrupa'da olumsuz kanaatler yaylm, kabiliyetsiz
ve kudretsiz bir delikanl olarak kabul edilmiti. Bu itibarla Sultan
11. Murad'n vefat edip onun tekrar tahta kmas hemen her ta-
rafta tarifsiz bir sevince yol amt. Osmanl imparatorluu gya

bu beceriksiz hkmdar elinde dalr ve kendiliinden orta dan
kalkar dncesi hakim olmaya balad. Bu itibarla her padiah
deiiminde kprdayan ve Trklere kar faaliyete geen Balkanlar
ve Avrupa bu kez sessizdi.
Bizans saraynda yedi yl geirmi, politik emel ve beklentileri
olan Toletinolu Francesco Filelfo, bu durumdan istifade edilme
mesini ac bir lisanla tenkit ediyor ve batnn topyekn harekete
geme zamannn geldiini sylyordu. Onun Fransa Kral VII.
Charles'a gnderdii mektup batllarn gelecein Fatih'i hakkndaki
dncelerini yanstmas bakmndan pek mhimdir.
Filelfo mektubuna: " Trklere kar bir Hal seferi balatma
iinin Fransa kralna dtn bildirmekle balyordu. Onun gibi
kurnaz bir adam byle bir seferin bahanesini kolaylkla bulabilirdi.
Osmanllarn karabilecekleri kuvvet en fazla altm bin kii idi.
u anda balarna geen hkmdar ise son derece beceriksizdi.
Sava tecrbesi hi olmad gibi cahil ve toydu. Kendisini araba
ve kadnlara vermiti. Trklere son darbeyi indirmek iin bundan
iyi frsat bulunamazd. Osmanllarn direnmesi dahi mmkn de
ildi. Hal ordusu hi zorluk ekmeden Kostantiniyye'ye kadar
ilerleyecek ve Bizans imparatoru ile glerini birletirdikten sonra
Trkleri Balkanlardan sonsuza dek karacakt. Hatta daha da fazla
sn yaparak Asya'ya geip aman vermeden ezebileceklerdi. Bylece
bir daha toparlanmalarna imkan braklmayacakt:'
Kral Charles'a: "Karnzda sadece kaba ve cahil insanlar var. Bir
grup apulcu, rveti ve ahlaksz klelerden ibaret bir topluluk. Siz
btn dncenizi bu son derece lzumlu, onurlu ve anl savaa
odaklayn. Dindarlnzn ve yce gnlllnzn sesine uyun''
diyerek hitap eden Filelfo mektubunu:
"Haydi yleyse Kral Charles ileri! " diyerek bitiriyordu. 125
te zaman zaman Fatih hakkndaki, haremde arap ve kadn
larla geen sefih hayat tarzndaki yazlarn ve deerlendirmelerin
kayna . . . Bizans' ayakta tutmaya alan, Trkleri ezmekten ve yok
Fatih Sul tan Mehmed Han 1 27
etmekten baka bir emeli bulunmayan, bunun iin btn Avrupay

harekete geirmeyi planlayan, siyasi beklentiler iindeki bir kiiden
ba ka ne tr ifadeler beklenebilirdi . . .
O, davas uruna rpnan biri. Ancak onun bu szleri ne gaye
ile kull andna bakmadan ve hibir tenkide tabi tutmadan kabul
etmen in, ilmi prensiplerden ve disiplinden ne kadar uzak kalaca
aikar deil mi?
te yandan Sultan il. Mehmed'e kar ilk hareket, bat yerine do
udan geldi. Karamanoullar her padiah deiikliinde olduu gibi
bir kez daha Osmanl topraklarn igale kalkmlard. htimaldir
ki bu durumu frsat bilen Avrupallarn da teebbse geeceklerini
d nyor ve Osmanllardan tavizler koparacan mit ediyordu.
il. Mehmed Han, Karamanolu'nun faaliyetlerini haber alnca
A nadolu beylerbeyliine getirdii shak Paay nceden ileri sevk
ettii gibi kendisi de Rumeli'de gerekli dzenlemeleri yaptktan
sonra:
Bizimle saltanat lafn edermi ol Karamani

Hda frsat verirse kara yere karam an
Diyerek sefere kt. Hnkarn Akehir'e geldiini ve getii
yerlerde halkn kendisine byk tevecchn gren Karamanolu
brahim B ey Konyada da duramayp Taeli blgesinde, dalara
ekilmek zorunda kald. Suunun balanmasn rica ederek bar
yapmak zere ulemadan Mevlana Veli bakanlnda bir elilik
heyetini kymetli hediyeler ile birlikte padiaha gnderdi. 126
Dier taraftan Avrupa ve Bizans'ta gen Osmanl padiah
hakknda varlan kanaat tam manasyla zihinlerde yer etmi bu -
lunuyordu. Bu itibarla Bizans, anlama yapmakta acele ettiine
inanm ve bu toy delikanldan daha ok menfaat elde edebilecei
dncesine kaplmt. Karamanllarn Osmanl topraklarn igale
balam olmalar da dncelerini dorulamyor muydu? iddetli
tartmalardan sonra yeni bir elilik heyetini padiaha gndermeye
karar verdiler.
AN LA MAY I B ZAN S B O Z D U
Nitekim Bizans elileri, Osmanllar Karaman seferi iin Ak ehir
civarnda bulunurlarken ordugaha geldiler.
ncelikle Veziriazam andarl Halil Paa'y ziyaret eden eliler :
"ehzade Orhan da Sultan Mehmed gibi Osmanl hanedann
dandr. Kendisini her gn yzlerce insan ziyaret etmektedir. B unlar
onu padiah olarak grmek istemekte ve bu ie girimeye te vik
etmektedirler. Sevenlerine ihsanda bulunmak ve gnllerini eld e
etmek isteyen Orhan B ey ise maddi b akmdan yeterince g l
olmadndan devaml olarak imparatora mracaat etmektedir.
mparatorumuz ise onun bu isteini karlayabilecek durumda
deildir. Bu itibarla Orhan iin kararlatrlm bulunan yz
bin akeyi iki katna karmanz gerekecektir. Yoksa impar ator
kendisini serbest brakmak zorunda kalacaktr. mparatorumuz
Osmanoullarn beslemek zorunda deildir:' 127
andarl Halil Paa Bizansllarn maksadn anlamt. Ancak bu
istein Bizans'la aralarnn alp stanbul'un fethine kadar gidecek
olaylar manzumesinin balangc olacan sezinlemiti. Oysa ken
disi de Bizans'la atmaya sebep olacak bir problem kmasn iste
miyordu. Nitekim stanbul kuatmas boyunca hep anlama taraftar
olacak ve muhasarann kaldrlmas ynnde gr belirtecektir.
imdi Bizansllarn bu giriiminden son derece huzursuz olmutu.
htimaldir ki Bizansllar gen padiah yanl deerlendirmiler ve
yaplan anlamay bozma cretini gstermilerdi. andarl akn
lnn da tesinde byk bir kzgnlkla:
"Ey aklsz ve akn Bizansllar! Tasavvurlarnzdaki eytan
lklar ben oktan bilirdim. Bu bildiklerinizi unutun. Merhum il.
Murad, halim tabiatl, herkese kar ciddi ve sadk bir dosttu. Bu
gnk padiahmz ise zannettiiniz gibi sizlere kar o kadar iyi
fikir beslememektedir. Kendisinin cesaretini, sertliini ve iddetini
bildiimden, ayet stanbul onun eline gemekten kurtulursa bunu
Cenab- Hakk'n size byk bir ltfu bileceim.
Fatih S u l tan Mehmed Han 1 29
Ey akls zlar!Daha dn denecek kadar yakn bir zamanda sizinle

yemin le kararlatrlm bir szleme yaptk. Diyebilirim ki henz
mrekkebi dahi kurumamtr. imdi ise Anadolu'ya sefer yapt
mz ve Frigya'd a bulunduumuzu grdnzden faydalanarak,
adetin iz olduu zere uydurduunuz clerle bizi korkutmak,
rktm ek istiyorsunuz. Biz fikir ve kudretten mahrum ocuk de
iliz. O rhan' Trakya padiah yapmak isterseniz, hi durmaynz!
M acarlar Tuna'dan bu tarafa geirtmeyi dnyorsanz, onlar da
gels inler. Siz de ok zaman evvel kaybettiiniz yerleri geri almak
iin taarruza gemek isterseniz, bunu da yapnz.
Yalnz unu biliniz ki, bunlardan hibirisine muvaffak olama
yacaksnz, bilakis ellerinizde bulunanlar da kaybedeceksiniz. Ma
mafih isteklerinizi padiahma arz edeceim. O ne arzu ederse o
olacak!" 128
E D RN E 'YE G E L N C E G R R Z !
Sultan il. Mehmed, imparator ve senatonun isteklerini ve vezi
riazamla grmelerini rendikten sonra hiddetlendi. Buna ra
men grmede duygularn belli etmemeye zen gsterdi. Elileri
gleryzle kabul etti, skunet ierisinde dinledi. Sonra kendilerine:
''Az zaman sonra Edirne'ye dneceim. Orada grtkten sonra
arzularnz yerine getireceim" 129 diyerek ksa fakat manidar bir
cevap verdi.
andarl'nn aksine padiahtan yumuak bir cevap alan eliler
biraz aknlk ve biraz da mit ierisinde geriye dndler. Muh
temelen gen padiahn szlerinin ne anlama geldiini anlayama
mlard.
te, Bizans'n yeni senaryolar ierisine girmesi ve yaplan an
lamay inemesi il. Mehmed Han' Karamanolu'nu takipten
vazgeirdi. Gelen elilik heyetini ve kendi vezirlerinin bar istek
lerini krmad.
Sultan Mehmed Bizans elilerini gnderdikten ve Karamano
lu ile sulh yaptktan birka gn sonra Edirne'ye doru yola kt.
Gelibolu'ya doru gidecek iken yolda Frenk gemilerinin anakkale
Boaz'nda bulunduklarndan haberdar oldu. Bunun zerine Kocaeli

zerinden stanbul Boaz'na geldi. Anadolu Hisar'ndan Rumeli'ye
geerken andarl Halil Paa'ya:
Lala buraya bir hisar gerektir, diyerek Rumeli Hisar'nn ilk
sinyallerini verdi. Sultan Mehmed'in kale yaptrmak istedii mevki
Bizansllarn Harmaneum Promentarium dedikleri boazn en dar
yerlerinden biri olup Anadolu Hisar'nn karsnda yer alyordu .
Boazn kontrol altna alnmas phesiz Osmanllara pek ok
faydalar temin edecekti. Yeni hisar sayesinde boazdan kar dan
karya gemelerinin rahatlkla salanmas yannda dman gemi
lerinin gemesine mani olunacak ve Bizans'n zahiresiz braklmas
da mmkn olacakt.
Gen Osmanl padiah Edirne'ye varr varmaz ilk i olarak
Karasu havalisine adamlar gndererek Orhan'n tahsisat iin ay
rlan varidatn verilmemesini emretti. Bu vergiyi toplamak zere
oraya gelmi bulunan imparatorun memurlarn da kovdurttu. 130 Bu
hareketi ile padiah da anlamann hukuken kalktn gstermi
oluyordu. -----
"-
kinci i olarak da memleketin btn idarecilerine umumi bir

emir gndererek duvarc ustas, dlger, kafi miktarda amele ve ki
rei ile gerekli her trl malzemenin hazr edilmesini ferman etti.
B U PAD A H N C E K L E RE B E N Z E M YO R
Padiahn b u hazrlklarn haber alan imparator ile devlet ileri
gelenleri ilk kez bir felaketin yaklamakta olduunu hissetmilerdi.
Derhal yeni bir elilik heyetini Edirne'ye gnderdiler. Ancak bu
defa elilerin aldklar talimat evvelkilere benzemiyordu. Orhan'n
tahsisatndan hi bahsetmeyecekleri gibi kalenin yaplmamasn
temin edebilmek ve padiahla yeniden uyumak zere her feda
karl yapacaklard.
Eliler Edirne'd e huzura alndklarnda:
"Ceddin Murad Bey Edirne'yi alal yz seneden fazla bir zaman
oluyor. O zamandan bugne kadar gelen padiahlarn hepsi bizimle
F a t i h S u l tan Mehmed Han 131
ahitnam eler yaptlar. Halbuki bu padiahlarn hibirisi stanbul da

hilin de bir kale veya bir kulbe inasn dnmedi. ayet aralarnda
bir m es ele ksa veya harp olmu olsa bile, bir hal ekli bularak,
anlam a yaparlard. Byk baban boazn Anadolu kysnda bir
kale in a etmek istedii zaman, bir evladn babasndan talep ettii
gibi , ric a ile imparator Manuel'den istedi. mparator da Anadolu
ksmnn ok seneden beri Trkler tarafndan meskun bulunduunu
nazar- itibara alarak bu kalenin ina olunmasna raz oldu. Siz ise
aramzd a her eyin dzgn bulunduu bir zamanda, Karadeniz'e
Frenkl erin gemelerine mani oluyor ve stanbul'u alktan mah
vetm ek istiyorsunuz. Tahsil ettiimiz gmrk resimlerinin bize
verilmemesi iin tedbir alyorsunuz. Bu giriimlerinizde kararl
olduunuzu gryoruz ve size rica ediyoruz ki, bu arzunuzdan
vazgeiniz ve ok iyi bir padiah olan babanz ile aramzdaki dostluk
gibi, iyi dost olalm:'
Padiah ise bu szlere karlk:
"Ben ehirden bir ey almyorum. mparator ehrin hendein
den dar hibir yere malik deildir. ayet boazda bir kale ina
etmek istersem, beni menetmee bir hakknz yoktur. Her yer benim
hkmm altnda bulunuyor. Anadolu yakasnda bulunan kaleler
benimdir ve bunlarn ierisinde oturanlar da Trk'tr. Batda mes
kun olmayan yerler de benimdir ve Bizansllarn orada oturmaya
haklar yoktur. Macar kral zerimize yrd zaman, o karadan
gelirken Frenklerin kadrgalar Ege Denizi Boaz'na gelerek, Ge
libolu B oaz'n kapatarak, bab amn Trakya'ya gemesine mani
oldular. O zaman babam boazda dedesinin ina eyledii kaleye
yakn bir yerden Allah'n inayeti sayesinde, kayklar ile boaz geti.
Binaenaleyh babamn boaz gemek iin ne zorluklara katland
n ve ne skntlara girdiini pekala bilirsiniz. Babamn stanbul
Boaz'n gememesi iin imparatorun kadrgalar keiflerde bu
lunuyorlard. Ben daha ocuktum. Edirne'de oturuyor, Macarlarn
gelmelerini bekliyordum. Macarlar Varna civarndaki yerleri yama
ediyorlard. Bunlar gren imparatorunuz sevin lklar atyordu.
Mslmanlar elem ve ztrab, kafirler ise sevin ve mutluluk iinde
bulunuyorlard. ok byk tehlikeler ile boaz geen babam, kar

yakaya geer gemez, Anadolu kysnda bulunan kalenin karsna,
bat tarafnda dier bir kale yaptracana yemin etti. O, bu yem ini
yerine getirmeye muvaffak olamad. Allah'n inayeti ile, ben bu nu
yapmak istiyorum. Neden buna mani olmak istiyorsunuz? Mem
leketimde istediimi yapmaya kadir deil miyim?
Gidiniz ve imparatorunuza deyiniz ki; imdiki padiah ncekilere
benzemiyor. Onlarn yapamadklar eyleri bu kolayca yapabile
cektir. Onlarn istemedikleri eyleri, bu isteyecek ve yapac aktr.
imdiden sonra bu husus iin gelenlerin derisi yzlecektir:' 1 3 1
B ZAN S ' l N B O GAZ I O S MAN L I ' N I N L N D E

Sultan Mehmed bundan sonra bir eli daha g ;m edi. O, artk
btn gayretini stanbul'un fethi iin yapaca hazrlklara hasre-
'
decekti.
Nitekim ilkbaharn balangc ile birlikte k boyu yaplan ha
zrlklar kendisini gstermeye balad. Mart aynn sonlarna doru
otuz harp gemisi ile nakliye gemileri hisarn yaplaca yere geldiler.
Karadan gelen padiah da, kalenin yaplaca sahay bizzat kendisi
tayin ederek hududunu tespit ettirdi. Yaplan proj eye gre kale
plan ke olup bir kesi deniz sahilinde dier iki kesi de
kara tarafnda yamata idi. Anadolu'dan talar, zmit ve Karadeniz
Ereli'sinden keresteler gelirken bin inaat ustas ile be bin amele
de hazr olmutu.
Padiah masraflar da dahil olmak zere andarl Halil Paa
ile Zaanos ve Saruca paalara birer burcun inasn verirken, kale
duvarlar ile hisarn dier yerlerinin inasn bizzat zerine almt .
Hisarn yapmna balanmasyla birlikte Bizans'tan baz milliyeti
gruplar gnll olarak toplanarak harekete getiler. Hisarn yap
mna mani olmak maksadyla saldrya getiler ise de ksa srede
datldlar. Pek ou ldrld. Bunun zerine padiah ehir d
ndaki Bizansllara kar daha iddetli davranlmasn istedi. 1 32
mparator ise erzak bakmndan ekecei skntlar grerek
kyllere bir zarar verilmemesi iin her gn hisarda alanlara
yiyecek ve iecek gndermeye balamt. Bu arada bar tekrar

temin ed ebilmek iin son bir kez daha ricada bulundu ise de pa
diah red detti.
Zaman zaman bizzat padiahn da almalara itirak etmesi
neti ces inde gnmzde Rumelihisar diye anlan Osmanllarn
Bo azkesen, Yunanllarn Yollar kesen dedikleri hisar drt ay gibi
ksa bir srede btn hametiyle ortaya kt. 133 Kale kardan ve
uzaktan seyredildiinde Hazreti Peygamber'in ve Fatih' in ismi olan
Muhamm ed kelimesinin Arapa yazln andryordu. 134
naatn tamamlanmasyla birlikte Sultan il. Mehmed, hisarn
kuman danlna Firuz Aa'y tayin etti. Maiyetine drt yz yenieri
ile silah ve cephane verildi. Ve padiahn ferman:
"Marmara'dan Karadeniz'e ve Karadeniz'd en Marmara'ya gidecek
olan gemiler hangi hkmete ait olursa olsun ve ne byklkte
bulunursa bulunsun yelkenlerini indirerek kalenin nnde demir
leyecekler. Tayin edilen gmrk vergisini dedikten sonra yollarna
devam edebileceklerdir. Emrin hilafna hareket eden olursa top
atyla batrlacaktr:'
26 Ekim 1 452 gn Antonio Rizo'nun emrindeki bir Venedik
gemisi Tuna'dan stanbul'a doru geliyordu. Deniz msaitti. Rzgarn
da arkadan esmesi dolaysyla rahat bir ekilde yol alyordu. Yel
kenlerini indirmek istemedi. Kale toplarndan zarar greceini de
ummadndan hisarn nnden pupa yelken gemeye cret etti.
Ancak daha ilk atta geminin n direi paraland ve bu darbe
neticesinde gemi boazn ortasnda bir anda denizin dibini boyla
d. 135 Artk Fatih'in talimatna uymadan hibir gemi yoluna devam
etmek cesaretini kendisinde bulamayacakt.
SAVAA H AZ I R O L U N
Osmanl tarihlerinde, hisarn tamamland gnlerde Austos
ay ierisinde dinlenmek iin gezintiye km birka Osmanl askeri
ile Bizansl obanlar arasnda kan kavgadan bahsedilir. Arada
yaralanan ve lenler olmu, imparator da bunun zerine stanbul
kaplarn kapattrd gibi ehirdeki Trkleri tevkif ettirmitir. Bir
mddet sonra Trkleri serbest brakan imparator, padiaha bir eli

gndererek zr dilemi, ancak eliye yz vermeyen il. Meh med,
bu hadisenin aradaki dostluu bozduunu, Bizansllarn ya ehri
teslim etmelerini ya da savaa hazr olmalarn istemitir.
Oysa Bizans anlamay inedii gnden beri gen Osm an l
padiah adm adm stanbul'un fethi yolunda ilerlemektedir. By
lece o, hisarn tamamlanmas ve gerekli dzenlemelerin yaplmas
ile birlikte, bu olaylar olurken, yaklak elli bin kiilik kuvvetiyle
'
stanbul surlar nne gelmi bulunmaktadr. ki gn kadar eh
rin nnde kalp surlar ve hendekleri tetkik ettikten sonra kale
nnde bir miktar kuvvet brakarak Edirne'ye dnm.tr. Yoksa
asker-oban tartmas diyerek ordusunu harekete geirip stanbul
nlerine gelip kuatmay balatmamtr. Zira hibir ofay olmasa
dahi bu gelimeler aynen yaanacaktr. Bunun byle olaca as
lnda Bizans'n anlamay bozup padiah Karaman seferinde iken
eli gndermesiyle anlalmt. Bu itibarladr ki Bizans kaynaklar
imparatoru o olayda iddetle tenkit etmektedirler. Nitekim Dukas:
"Budala Bizansllar iyi dnmeden, bo bir fikir ortaya atarak,
Mehmed'e eliler gnderdiler" demekte sonrasnda ise, Mehmed
Bizansllar iin ok zararl ve mahvedici bir teebbs ele ald"
diyerek hisarn yapmn bir nevi savan balangc kabul etmek
tedir. 136 Yoksa baz aratrmaclarn gerek hisarn yapm srasnda
gerekse tamamlandnda Osmanl askerleri ile Bizansl obanlarn
ve kyllerin arasnda vuku bulan kk apl vurumalar, fethe
sebep tekil edecek olaylar olarak gstermeleri gerei yanstmaz.
Bunlar ancak fetih yolundaki hazrlklar srasnda ortaya kan basit
tartmalar olarak kabul edilebilir.
Olaylarn ak incelendiinde gerein de bu olduu anla
maktadr. Sultan Mehmed'in hisarn tamamlanmas ile birlikte,
huzuruna gelmi Bizans elilerine ilan- harp etmesi, "artk gerei
grnz, stanbul benim olacaktr. Kan dklmesin diyorsanz, bir
an nce teslim ediniz ya da savaa hazrlannz" demektir. Anlalan
padiah artk dncelerini aklamakta bir mahzur grmyordu.
is tanb ul'un fethi iin yapaca hazrlklar ise henz tamam

olmam t. Padiah o k da ann hi grmedii ahi toplar
dktrm ek.le geirdi.
G Z L E R M E UYKU G RM E Z
G en Osmanl padiah il. Mehmed, B oazkesen hisarn ta
mamlayp Edirne'ye dndkten sonra btn hcreleri ile tek bir
hedefe kilitlenmiti. Gece-gndz, yatarken ve uyankken, ister
saraynda bulunsun ister harite gezsin ve ne ile megul olursa
olsun zihni hep stanbul'un fethi ile meguld. ok defalar akam
olunca ata binerek tek bana tebdil-i kyafetle bazen yanna bir iki
kii alarak bazen yaya yryerek Edirne'yi dolayor neler yaplmas
gerektiini tasarlyor veya yanndakilerle mzakere ediyordu. Hibir
eyin eksik olmasn istemiyordu.
Bir akam gece yarsndan sonra saray bekilerinden birkan
gndererek andarl Halil Paay sarayna davet etti. Bekiler paa
nn konana giderek padiahn iradesini harem aalarna bildirdiler.
Bunlar da uykuda olan paay durumdan haberdar ettiler.
Halil Paa baylacak derecede korktu. Zira o, daha nce padi
ah aleyhine tertiplerde bulunmu olduundan, ldrleceinden
endie ediyordu. Hanm ile vedalap ocuklarn ptkten sonra
evden darya kt. Beraberinde altnlar ile dolu bir altn tepsi vard.
Halil Paa padiahn odasna girdii zaman II. Mehmed'i otur
mu ve elbisesini giyinmi bir vaziyette grd. nnde stanbul
eh rinin ve surlarnn durumunu gsteren haritalar ile kuatma
plan ve proj eleri duruyordu. Hemen etek perek altn tepsiyi nne
koydu.
Padiah altnlar grnce:
"Lala bunlar nedir?" diye sordu. O da cevaben:
"Hnkarm! Devletin byklerini, padiah fevkalade bir saatte
huzuruna davet ettii vakit, elleri bo girmek adet deildir. Ayrca
huzurunuza kmak iin getirdiim bu altnlar benim deildir. Size
ait olan altnlar yine size takdim ediyorum:'
Padiah sklmt:
"Lala! Benim senin altnlarna ihtiyacm yoktur. Hatta sana bun
lardan fazla altn ihsan edeceim. Senden yalnz bir ey istiyorum.
Bana stanbul'u ver. stanbul'dan baka bir ey beni teskin etmez.
Grmez misin gzlerime uyku girmiyor!"
Halil Paa padiahn bu talebine kar:
"Hnkarm! Bizans imparatorluunun, byk bir ksmna seni
sahip etmi olan Cenab- Hak, stanbul'u da ihsan edecektir. Ben
eminim ki ehir senin elinden kurtulamayacaktr. Allah'n inayeti
ile ben ve btn kullarn, bu byk ite muvaffak olmak urunda
birbirimiz ile yararak mallarmz ve canlarmz feda edeceiz ve
kanlarmz dkeceiz. Bu hususta msterih olun" cevabn verdi. 137
Belki de padiah teden beri Veziriazam Halil Paann Rumlar
himaye etmekte olduunu duyuyor ve endieleniyordu. imdi bu
konuma ile rahatlam bulunuyordu.
Gen padiah o gecelerde sabahlara kadar stanbul'un fethi ii
ile megul oluyordu. Eline ehrin haritas ile mrekkep alarak, eh
rin etrafndaki mevkilerin eklini resmediyor sonra harp fennine
aina olanlara toplarn ve muhasara aletlerinin nerelere konmas
lazm geldiini tespit ettiriyordu. Yine lam alacak yerleri plan
zerinde belirliyor, hendeklerin balarn ve merdivenlerin surlarn
hangi taraflarna konmas lazm geldiini ilgililere gsteriyordu.
Gece gndz bu plan ve projeler ile urayordu.
Sultan Mehmed'in Edirne'ye dnmesi ile birlikte bizzat ilgilendii
ilerden biri de ann grmedii byklkte toplar dktrmesi
olmutur. Bu i iin Osmanl top dkm ustalarndan mhendis
Muslihiddin ve Saruca Sekban ile Rumeli Hisar'nn inas srasnda
stanbul'dan kaarak Osmanllara iltica etmi bulunan Macar Urban'
grevlendirmi bulunuyordu.
Mhendis Saruca Sekban ok byk bir top dkmeye muvaffak
oldu. Macar Urban da byk apta bir top yaplabileceini fakat
gllenin yaplmasna karmayacan bildirdi. Bunun zerine padi
ah mermi meselesini bizzat zerine ald. Bunlarla atlacak glleler
Karadeniz sahillerinden getirilen kara bir tatan veyahut yuvarlak

bir hale getirilen mermerden yaplyordu.
ok byk emek ve masraflardan sonra yaplan bu toplarn adna
ahi denildi. Padiah Urban'n topu tamamland zaman onu tec
rbe etmek istedi. Topu o sene padiahn ina ettirdii yeni sarayn
avlusunda byk kapnn nne itina ile yerletirdiler. ine glle
kondu. Topun ertesi gn atlmas kararlatrld. Topun atlaca
Edirne halkna ilan olundu. Zira haberleri olmadan iiteceklerin
iddetli grltden oka girmeleri, hamile kadnlarn korkudan
ocuklarn drmeleri korkusu vard.
Sabah olunca baruta ate verildi. Byk bir grlt ile glle
topun azndan frlad ve ortal koyu bir duman ve sis kaplad.
Ta glle bir mil mesafe kat ettikten sonra bir kula derinliinde
topraa sapland. 1 3 8
Gen padiah sonutan son derece memnundu.
unu da ifade etmek gerekir ki baz yazarlar ahi toplardan
bahsederken sadece Urbann adn zikretmekle yetinir ve Osmanl
mhendislerine hi yer vermezler. Oysa 1 3 89'dan beri top kullan
maya balayan Osmanllarda top dkm sanat olduka ilerlemi
bulunuyordu. Fatih' in kendisi de topuluk konusunda uzman olup
toplarn balistik hesaplarn bizzat yapyordu.
ahi toplardan biri Urban'a ait iken dierleri Mimar Muslihiddin
ile Saruca Sekbann eseriydi. ok vlen Urbann topu ise stanbul
kuatmas srasnda fazla snmaktan patlayacak ve kullanlmaz
hale gelecekti.
Urban'n topuluundan ve Osmanllara ahi toplardan birini
kazandrmaktan te bu hadiseden karlacak daha mhim bir ders
vardr. O da Osmanllarn ilmi ve teknik konulardaki ak tutum
lardr. Peygamber Efendimiz'in "lim in'de de olsa alnz" hadis-i
erifinin gerektirdii biimde dini ve milliyeti ne olursa olsun ilim
ve fen adamlarndan istifade etmekte ve onlara haklarn fazlasyla
vermektedirler. Nitekim Bizansl tarihi Dukas: "ayet imparator,
Urbana Osmanl padiahnn verdii parann drtte birini verseydi
kesinlikle gitmezdi" derken b u gerei d e vurgulamaktadr. 139 Bu

anlay Osmanllarda devletin sonuna kadar da devam edecektir.
N Y E T M V E H M M ET M S TAN B U L Z E R J\J E D R
. \
Sultan il. Mehmed Edirne'd e Istanbul kuatmas hazrlklar
ile megul iken devlet erkan ile ulema ve komutanlarin fikirlerini
renmek iin de onlar bir toplantya ard. Ancak toplantnn
mahiyetini kimse bilmiyordu. nk toplantya gelenler arlan
m, yedirilip iirildikten sonra dualar edilmi ve bundan sonra da
...
vezirler tarafndan padiaha devlet ileri hakknda alelusul bilgiler

verilmiti.
Nihayet gen padiah mecliste olanlara hitap ederek:
"Uzun bir sredir hatrmda bir dnce vardr, onu sizinle
mavere etmek isterim. Zira insanlar fikir, anlay ve zeka bak
mndan ne derecede ileride olurlarsa olsunlar bu meziyetler, kendi
lerini bakalaryla mavere etmekten geri brakmamaldr. Hazreti
Peygamber Efendimiz dahi bundan mstani kalmam ve byle
yaplmasn emir buyurmulardr. Bu itibarla ortaya atacam mesele
hakknda herkes fikirlerini aka ifade etmelidir:'
Meclistekiler padiahn dncesi yannda kendilerininkinin bir
ey ifade etmeyeceini fakat padiahn emirlerini yerine getirmi
olmak iin dnebildiklerini arz edeceklerini syleyince padiah
tekrar sze balayarak:
"Dnya devleti mebbet olmaz ve bu cihan- fanide kimse de
vaml kalmaz. Kiinin yaratlmasndaki maksat, bir olan Allah'
tanmak ve yaand mddete O'nun dergahna yaklamaya al
maktr. En faziletli insan kfr ve dalalet iinde bulunanlara kar
savaandr. Baknz Kostantiniyye beldesi ki ba- rem ondan bir
kedir. smi ve resmi ile illerde mehur ve dillerde mezkurdur.
Onun gibi bir menzil-i erif ve makam- latifbenim saltanat- zama
nmda eyyam- devletimde kfr oca ve bailer yata ve dailer
dura olsun, layk mdr? Niyetim ve himmetim onun zerine
evrilmitir" dedi.
Bu arada devletin kuruluundan, Rumeli'ye geiten, dedelerinin

ektii skntlardan, Bizans'n hile ve desiselerinden ve evirdii
e ntrikalardan bahseden padiah, Bizans iini halletmeden hibir
m h im ie girimeyeceini, bundan tr devlet erkannn bu
husustaki fikirlerini renmek istediini belirtti.
Devlet erkannn bir ksm padiahn fikrine uyarken bir ksm
da muhalif kaldlar. Muhaliflere gre stanbul alnmas g bir: e
hirdi. nk iinde bol nfusu ve etrafnda ok kuvvetli bir suru
mevcuttu. ehrin iddetle mdafaa edileceine gre, alnmamak
ihtim ali de vard. Bu takdirde devletin prestij i azalacakt. Onun
iin bu teebbse girimemek icap ederdi.
Muhalif grup andarl Halil Paa etrafnda toplanyordu. Padi
ahn bu muhalefetten fena halde can skld ve:
"Ol kalenin benim elimde feth olunmas mukadder olmu ise
burc u barular tatan deil saf demirden dahi olmu olsa, kalr u
gadap ateimle eritip mum gibi eylerim" diyerek fikrinde srar etti. 140
Bundan sonradr ki Bizans'n fethine, mecliste ittifakla karar
verildi.
B ZAN S ' I N H A Z ! RL I KLA RI

Osmanllarn Boazkesen hisarn ina etmeye balamalar ile
birlikte Bizans bir byk kapmann kapda olduunu sezinlemiti.
Zira defalarca yeni bir anlamaya varmak iin her trl fedakarl
yapmaya hazr olduunu padiaha iletmesine ramen her defasnda
ret cevab ile karlayordu. Bunun zerine sratle hazrlklara
giriti.
mparator ilk olarak yardm dilemek iin Roma'ya eliler gn -
derdi. Floransa'da alnan kiliseler birlii kararnn tatbik edilmesini,
byk kilisede papann isminin okunmasn ve patrik Grigorios'un
stanbul'a gelerek eski tahtnda oturmasn teklif etti. ki mezhep
arasnda mevcut olan ayrln dourduu iddetli dmanl sulha
ve sevgiye evirmek iin papa tarafndan mnasip baz kimselerin
gnderilmesini de talep ediyordu. mparator bu birleme neticesinde
papann giriimleri sonucu Avrupa'dan byk bir gcn'toplanarak

'
kendilerine yardma geleceini mit ediyordu.
Bu davet zerine Papa'nn elisi kardinal Isidoros. istanb ul'a
_,
gelerek 12 Eyll 1 452'de Ayasofya'da kiliselerin birletiini ilan etti
ve Roma usulnde ayin yapt. Fakat Ortodoks Bizans halknn bu
birlemeye tepkisi sert oldu. Bizansllar Mslman Trklere teslim
olmak istemiyorlard; lakin ruhlarn Roma'ya satmak ve dinlerin
den vazgemek gibi bir teklifle kar karya kaldklarn gryor ve
bunu daha byk bir iddetle reddediyorlard. Bu durumda Trk
hakimiyetini kabul etmek onlar iin daha akllca ve daha uygun
grnyordu.
Birleme aleyhtarlar arasnda bulunan Grandk Lukas Notaras'n
u szleri hem bu gerei hem de halkn duygularn dile getiriyordu:
"istanbul'da kardinal apkas grmek yerine sultan sarn gr
mek daha iyidir:' 141
Bu arada imparator Kostantin btn k harp hazrlklar ile
geirdi. Surlarn zayf noktalarn tamir ettirdi. Surlarn d taraflar
kuvvetlendirilirken hendekler de temizletildi ve su ile dolduruldu.
Hendekler yaklak yirmi metre derinlik ve genilikte olduundan
bir taraftan Marmara Denizi dier taraftan Hali'ten alnan sularla
doldurulmu ve stanbul bir ada vaziyetinde kalmt.
stanbul'un etrafn epeevre eviren surlar esasen Bizans'n
en ok gvendii mdafaa vastas idiler. Kendisini imdiye kadar
birok saldrlardan bu kuvvetli duvarlar korumutu. imdi yaklaan
tehlike karsnda stanbul'un kara tarafndaki surlar ile Marmara'ya
bakan ksmdakiler tam manasyla salamlatrldklar halde Hali'e
bakan ksmdakiler zayf kalmt. Ayrca bu ksmdaki surlar tek
kat idi. Buradan yaplacak gl bir hcumu nlemenin ok zor
olacan dnen Bizansllar Hali'in aznda yeni bir mdafaa
hatt kurdular. Trk gemilerinin Hali'e girmesini nlemek zere
Sirkeci'den Galata'ya kadar kaln bir zincir ektiler. Bu zincirin he
men i ksmnda ise Bizans gemileri ile yardma gelmi kadrgalar
duruyordu.
Fatih S u l tan Mehmed Han 141
D on anmada toplam yirmi alt gemi vard. B unlarn bei

Ceneviz'den bei Venedik'ten, Girit'ten ve birer tanesi Ankona,
sp anya ve Fransa'dan gelmeydi. Geri kalanlar Bizans gemileriydi.
eh re alt ay yetecek erzak depoland. Yeter derecede cephane
ve sai r sava mhimmat temin edildi. Civardaki kylerde bulunan
ahali mevcut yiyecek maddeleri ve etlik hayvanlar ile beraber ehre
nakle dildi. Adalar tahkim edilirken Mora despotlarna mracaat
edilerek kendilerinden yardmc kuvvet ve buday istendi. Rumlarla
m eskun adalara ve ecnebi memleketlere buday, arap ve sair yiye
cek maddeleri ile askeri malzeme almak zere gemiler gnderildi.
mparatorun yardm isteine papa bir filo gndereceini vaat etti.
Venedikliler imparatora kar evvelce devlet bakanlarnn kzn
alm amas dolaysyla krgn bulunmalarna ramen on kadrgalk
bir yardm yapmay kararlatrdlar.
Sakz B eyi Cenevizli Jstinyani 26 Ocak 1 45 3 'te birok harp
m akineleri ve malzemeleri ile ykl iki byk kadrga ve yedi yz
m uhariple birlikte stanbul'a girdi. Bu geli Bizansllara derin ve
geni bir nefes aldrd. Zira Jstinyani cesareti, gzpeklii ve ko
mutanlk vasflar ile tannm bir zatt. mparator kendisini derhal
bakumandanla tayin ettii gibi ayet ehir kurtulursa Limni
adasn da kendisine vereceini vaat etti.
Jstinyani maiyetine verilen iki bin kii ile birlikte derhal m
dafaa tertibatn hazrlad. Surlar bir kez daha gzden geirtirken
zayf yerleri takviye ettirdi. Top ve mancnklarn yerlerini tespit
ederek yerletirdi. En ar olan yz elli librelik toplarn Mevlevi
hane kaps ile Topkap blgesindeki surlara yerletirdi. Ardndan
gnlllerin talim ve terbiyeleri ile megul olmaya balad. bunlar
muhasarada vazifelerini en iyi baaracak bir ekilde yetitiriyordu.
Her birisine yenilmez bir kahramanm gibi hitap ediyor kuvve-i
maneviyelerini artrmaya alyordu.
Mali sknty gidermek iin kiliselerdeki btn kymetli ma
denden yaplm eyalar m akbuz mukabilinde alnyor ve para
1 42 Kay I I : C i h a n D e v l e t i
bastrlyordu. Bizans kendisini kurtarabilmek adna manevi kymeti

haiz nice tarihi deerlerini de yok ediyordu. 142 '
E D RN E ' D E N HARE KET

Dier taraftan ahi toplarn hazr olmas ile birlikte bunlarn
sevkinin ok ar olacan ve zaman kaybedeceini anen gen
Osmanl padiah 1 ubat 1 45 3 gn toplar yola kard. Hem
bunlara refakat ve hem de o zamana kadar Bizans emrinde kalm
olan Karadeniz ve Marmara sahilinde bulunan kalelerle Trakya'da
ki birka kalenin zaptn gerekletirmek zere on bin svariden
mrekkep bir birliin banda olarak Karaca Bey grevlendirildi.
Akayl Mehmed Bey komutasndaki bir filo ise bu hareketi deniz
den desteklemek vazifesini ald.
Byk toplarn her birisi krk veya elli ift kzle ekiliyor ve
yardm iin her topun yannda iki yz kii yryordu. Geilecek
yollarn tamiri iin ise nde iki yz mtehasss ii ve elli arabac
alyordu.
Emniyeti salamakla grevli Karaca Bey, Misivri, Vize, Midye
ve Yeilky' zaptederek stanbul nne geldi. Sadece Silivri Kalesi
mukavemet etmi ve alnamamt. Karaca Bey stanbul etrafnda bir
ileri mevzii tahkim ederek orada yerleti. Hem yol gzergahn ak
tutacak hem de bir lde stanbul'u abluka altna alm olacakt.
Akayl Mehmed Bey ise kalelerin alnmasnda Karaca Bey'i
destekledikten sonra filosunu iki ksma ayrd. Bir ksmn Marmara
Denizi'ndeki Bizansl korsanlara kar harekete geirirken dier
ksmn Karadeniz'e kard.
Nihayet btn k harp hazrlklar ile geirmi bulunan Sultan
Mehmed de 23 Mart 1453 Cuma gn yannda Akemseddin, Molla
Grani, Molla Hsrev ve Akbyk gibi alimler ve eyhler de olduu
halde Edirne'den hareket etti. Kean'a geldiinde bir mddet durarak
anakkale Boaz'ndan geecek olan Anadolu kuvvetlerini bekledi.
Anadolu beylerbeyi shak ve Mahmud paalarn komutalarnda
Gelibolu Boaz'n geerek Kean'da kendileri ile buluan kuvvetleri
de alarak yryne devamla 5 Nisan'da stanbul nne geldi.
Evvelce defalarca stanbul nne gelerek incelemelerde bulunan

ve kimin ne
yapacan, hangi birliin nerelere konulanacan he
saplam olan gen padiahn direktifleri sonucu, birlikler byk bir
disiplin ierisinde ayn gnde yerlerini aldlar. Bylece kara surlar
Ayvan saray'dan Yedikule'ye kadar kamilen sarlmt.
Merkez kuvvetlerinin bulunduu Topkap'dan Edirnekap'ya
do r u uzanan hat asl taarruz blgesini tekil etmekteydi. Padiah,
Sadrazam Halil Paa ve btn kapkulu birlikleri bu mntkada
bulunuyordu.
Topkap'dan Yedikule'ye kadar olan ksm sa kolu tekil etmek
teydi. Bu ksmda Anadolu Beylerbeyi shak Paa komutasnda
A nadolu askerleri yer almt.
Edirnekap dahil Hali'e kadar olan blge ise sol kolu tekil edi
yordu. Bu blge Rumeli Beylerbeyi Karaca Bey'in komutas altnda
bulunuyo rdu.
Beyolu tepelerinden Kasmpaa'ya kadar olan blgede Zaanos
Paa bulunuyordu. zellikle Hali Liman'n bask altnda tutacak
Hasky ile kar sahil arasna bir kpr kurmak suretiyle irtibat
temin edecekti.
Padiahn altn srmalarla ssl krmz adr Topkap karsnda
h akim bir tepe zerinde kurulmutu. Maltepe'de surlar ve tekfur
sarayna kadar neredeyse btn alan grecek bir Ota- hmayunun
etrafnda kapkulu birlikleri hale eklinde dizilmilerdi. Merkezde
Yenieri piyadesi sada sipahi ve sa ulufeciler ve garipler, solda
Silahtar ve sol ulufeci ile garipler bulunuyorlard. Merkez hattnn
nnde topular mevzi almlard. 143
Byk ahi toplar Edirnekap ile Topkap surlarna kar yerle
tirilmilerdi. Ayrca surlar nnde de top dklmek veya bozulan
toplar tamir etmek zere tertibatlar alnm bulunuyordu.
Osmanl ordusunun mevcudu yetmi bin ila yz bin arasnda
grlmektedir. Ancak gnll birliklerin katlmyla bu sayy yz
elli bine kadar karan kaynaklar mevcuttur.
Topkap ile Edirnekap arasndaki Bayrampaa Va cfisi'ne dor u

inen hattn meyilli olmas sebebiyle buradaki surlar zayfbulunuyor
du. Dolaysyla il. Mehmed gibi imparator da karargahn Topkap'da
kurdurmutu. Bu kapnn mdafaas imparator ve akomutan
Jstinyani tarafndan yaplacakt.
Dier blgeler ise yirmi yedi ksma ayrlm ve her biri bir ku
mandana verilmiti. Kumandanlar genelde Latin valyelerin den
oluuyordu. Venedik ve Cenevizlilerin yan sra spanyollar da ko
muta kademelerinde yer bulmutu. Kumkap-Samatya arasn daki
blgede ise Osmanl-Bizans arasndaki antlamann bozulmasn a
sebep olmu olan Emir Sleyman'n olu ehzade Orhan emrindeki
Trkler ve gnll rahipler bulunuyordu. 144
Bizansl savalarn mevcudu yardmc kuvvetlere nazaran
daha ok olmasna karlk komuta mevkileri genelde yabanclara
verilmiti. On sekiz komutandan sekizi Bizansl idi. Bu da mda
faa usul ve yntemlerini iyi bilen ecnebilerin yardma geldiklerini
gstermektedir.
ehri mdafaa eden kuvvetlerin miktar hakknda eitli bilgi
ler mevcuttur. Kaynaklarda sekiz ila yirmi bin arasnda rakamlar
verilmektedir. En kuvvetli tahminlere gre muhasarann hemen
ncesinde imparatorun silahl birliinin miktar yeni katlanlarla
on bin olarak ifade edilmektedir. Bunlardan baka Venedik, Ceneviz
ve spanya ile Girit ve Sakz adalarndan gelenler, ehzade Orhan'n
maiyetindeki alt yz kiilik Trk birlii ve donanma neferlerinin
de ilavesiyle surlarda grevli asker miktar yirmi bini buluyordu.
Bu muharip kuvvetinin gerisinde surlarn tamiri, askerlere mal
zeme ve yiyecek getirilmesi ve gerekirse arpmaya itirak etmek
zere hazrlanm bir o kadar da yardmc kuvvet bulunuyordu.
Anlalyor ki Bizans yediden yetmie savunmaya hazrd.
Bizans ve mttefik donanmas ise zincir gerisinde Hali azn
tutmu bulunuyordu. 145
MU HASARA BA L IYO R. . .
Trkler genel olarak her hayrl ie Cuma gn balarlard. te
stanb ul'un fethi maksadyla Cuma gn Edirne'den hareket et
mil er ve imdi 6 Nisan Cuma gn de kuatmay balatmak zere
sratle hazrlklara girimilerdi. Padiah kap halkna silahlarn
datlm asn Cebeciba'ya emretmi ve dier askerlere de ertesi
gn muharebe hazrl yapmalarn tembih etmiti.
Sultan il. Mehmed bu tertibatlar alrken imparatora ehri teslim
etmesi ve kan dklmemesi teklifinde bulundu. steyenler malla
ryla birlikte diledikleri yere gidebileceklerdi. mparator ise ehri
mdafaa edeceine yemin etmi olduunu ancak anlama gerei
vergi verebileceini beyan ederek teslim teklifini reddetti.
Bunun zerine 6 Nisan Cuma gn sabah namazn hocalar,
paalar ve eyhlerle birlikte klan gen padiah hareket emrini ver
di. ilk gnk mcadele daha ok surlarn mazgallarna ok at
eklinde geti.
Ertesi gn toplarn atelenmesiyle birlikte gayrete gelen ordu
daki sivil halk ve gnll gruplar surlara doru saldrya geince,
Rumlar hi beklenmedik bir ekilde huru hareketinde bulundular.
Siperlerde bulunan dzenli ordu birlikleri yetiinceye kadar dank
gnll alaylarndan pek ok kii ehit dt. Yenierilerin yetiti
ini gren Rumlar, kaleye girerek kapy kapadlar. Bu olay ehirde
byk bir sava kazanlm gibi sevince sebep oldu. Ancak Rumlar
bir daha kaleden dar asla k yapamadlar.
lk gnlerde Osmanl askerleri daha ok siper kazma ve maz
gallar ok atna tutmakla megul olurken kk apl toplarla da
kale bedenlerini dvdler. Ayn zamanda hummal bir faaliyetle
muhasarann altnc gnnde ( 1 1 Nisan aramba) byk ahi
toplar Topkap ( S en Romen) yaknnda siperlere yerletirildi ve
ata hazr vaziyete getirildi.
Ayn gn Macar imparatorunun gnderdii eliler Osmanl
ordugahna geldiler. Eliler, il. Mehmed'in clus senesinde Hunyad
ile imzalanm olan S emendire mtarekesinin artk geersiz oldu-
unu nk Hunyad'n artk iktidar gen Macar Kr..al Ladisl as'a

braktn bildirdiler. Dolaysyla padiahn turasn havi vesikay
iade ederek Hunyad'n imzasn tayan kad geri istediler.
Jan Hunyad, bylece padiah Macar ordusunun muhtem el bir
hcumu ile tehdit etmi oluyor ve gzda veriyordu. Ancak gen
Osmanl padiah da bu nevi tehditlerle yolundan dnecek durum da
deildi. Muhasaraya daha da iddetlendirerek devam olundu.
Nitekim ertesi gn ( 12 Nisan) byk toplarn ata balam asyla
asl muhasara balad. Artk Ortaa'a damgasn vuran surlar atr
damaya balamt. Byk topun grlts ehir halknn kuvve- i
maneviyesini derinden sarst.
Yine 1 2 Nisan Perembe gn, Osmanl donanmas da gele
rek ehir nnde grnd. Byk kk 400 gemiden ibaret olan
bu donanmann kalenin pek yaknndan geii Bizans maneviyat
zerinde ikinci bir darbe oldu. Bu defaki manevi tesir zellikle Bi
zans ve mttefik donanmalar zerinde grlyordu. Zira Osmanl
donanmasnn hareket insiyatifini elinde bulundurmas, Hali'teki
mttefik donanmasnn gece gndz muharebeye hazr beklemesini
gerekli klyordu. Bu yorgunluun yan sra denizden gelecek yar
dm mitlerinin azaldn da gryorlar ve bunalma giriyorlard.
Byk topun atelenmesiyle birlikte muharebe iddetlendi. imdi
ate pskren ahi toplar kale bedeninde durmadan gedikler amaya
alyor, mancnklar ta yadryor, okular da mtemadiyen ok
atyorlard.
Bizansllar alan gedikleri sratle tamir ederek yeniliyorlar
bylece kale duvarlarna kar giriilecek umumi bir hcuma mani
oluyorlard.
Ancak ahi toplarn atei, olduka ar cereyan ediyordu. Bunlar
gnde ancak drt kez atelenebiliyordu. Toplar tuntan olup
uzun menzilli idiler ve byk apta tatan glle atyorlard. Her
top ateleniinde siyah barut duman etraf kaplyor, topun surlara
arpmasyla evler sarslyor ve arpt yerden kopan paralar etrafa
savruluyordu.
Bizansllar bu dehete kar halkn maneviyatn ykseltmek iin

sarayd a b ulunan Meryem tasvirini sokaklarda dolatryorlard.
Kk toplar ise alan gediklere mtemadi olarak ata devam
e diyorlard.
Muhasarann onuncu gn ar snan byk toplardan biri
patlad ve evresindeki birka kiinin lmne sebep oldu. Bunun
zerin e II. Mehmed Han toplarn her atndan sonra yalanma
sn em retti. Bylece toplar daha abuk soutulup daha seri atlar
yap abilir bir hale getirildi.
Top atlar youn bir ekilde devam ederken siperlere giren
veya h endeklere kadar ilerleyen yenieriler mazgallara faslasz
ok ve arkebz yadrmaya baladlar. Rumlar artk mazgallarda
grnemez olmulard.
Muhasarann 12. gn ( 17 Nisan) afakla birlikte yine irili ufakl
btn toplar ata balad srada yeni bir sava makinesi harekete
geti. Birka gn ierisinde hazrlanm bulunan yryen kuleler
kale nnde grnerek su dolu hendekleri doldurmaya balad.
Bylece genel bir hcum iin hazrlklar tamamlanm olacakt.
18 Nisan aramba gn gne battktan sonra ilk genel hcum
balad. Edirnekap kesimine yaplan drt ya da alt saat sren de
neme mahiyetindeki bu hcumda, daha ok mdafaa kuvvetlerinin
mukavemet gc lld. Neticesiz kalan hcumdan sonra surlarn
top atyla iyice tahrip edilmesine karar verildi.
Ayn gn donanma komutan B altaolu Sleyman B ey Kzl
Adalar diye bilinen Knal, B urgaz, Heybeli ve Bykada'y zapt etti.
Baltaolu Sleyman B ey ertesi gn Hali'teki zincirin gerisine
sralanm olan Bizans ve Latin gemilerine hcum etti ise de gemi
lerinin salvo ateiyle karlamas ve zinciri kramamas sebebiyle
geri ekildi.
20 Nisan Cuma gn muhasara ve mdafaa kuvvetleri Marmara
Denizi'nde vuku bulacak byk kapmaya kilitlenmiti. stanbul'un
savunmasn temin iin Bizans'a asker, mhimmat ve erzak getiren
Ceneviz ve bir Rum gemisinin Zeytinburnu nlerinde Osmanl
donanmas tarafndan yolu kesildi. Sarayburnu nlerinde yap lan

mcadele yaklak saat devam etti. Ancak Hal gemileri nin
yksek bordolu olmasnn yan sra, rzgarn da onlarn le hin e
esmesi Trk donanmasnn muvaffakiyetsizliine yol at.146
Zeytinburnu taraflarndan bu byk mcadeleyi seyreden Sultan
il. Mehmed, savan kaybedilmekte olduunu grnce hidde t ve
teessrnden atn denize srm ve Baltaolu'na emirler yadr
mt. 147 Daha sonra da Baltaolu'nu azlederek Kaptan- deryala
Hamza Bey'i tayin etti.
Bizans bu galibiyeti enliklerle kutlamaya balad.
G E M L E R KA RAYA Y E L KE N AT I
2 1 Nisan Cumartesi gn surlara byk bir bombardman ba
latld. Top atlar Galata tepelerinden, Hali'teki Bizans gemileri
zerine de tevcih edildi. Ancak bu atlarn isabet kaydetmediini
gren Padiah, dik mermi yollu yeni bir top dktrd ki, bu top
dnyada ilk havan topu unvann ald.
Bizans kuvvetleri surlara yaplan bu hcumla megul edilirken,
gen Osmanl Padiah yeni ve akl almaz bir askeri plann dah a
yrrle koydu. Dolmabahe-Maka Deresi ile Harbiye-Dolap
dere-Kasmpaa arasnda tesviye edilen yoldan, bir gecede altm
yedi gemi kzaklar zerinde karadan yrtlerek Hali'e indirildi.
Bu muazzam projenin nasl yapld ve yetmie yakn geminin iki
kilometrelik yolu ap bir gece ierisinde nasl Hali'e geirildii bu
gn dahi anlalabilmi deildir. 148
Solakzade tarihinde bu husus u ifadelerle anlatlmaktadr: G
zel tedbirli padiah, gnlleri aydnlk olan vezirlerini cem eyledi
ve "Deniz tarafndan da surlar dvmeye are bulmak gerektir.
stanbul ile Galata arasnda olan liman zerinde zincir ekilmi
olup, gemileri geirmek mmkn deildir ve imkan ddr. Buna
ilacnz var m?" dedi.
Padiahn bu izahat ve sorusu zerine, devlet erkan her ne kadar
dikkat edip, tefekkr deryasna daldlarsa da liman tarafna gemi
geirmek tedarikinde aciz kaldlar. Nihayet ihtiam sahibi padiah
hazretlerinin gnlnde u fikir sadr oldu. Yenihisar canibinden

gemil eri srp, Galata ardndan ararak, Hali'e indireler. Top ile,
dman deniz tarafndan da vurarak artalar.
Geri byle bir tedbir akla aykr bir i ve gereklemesi hayli
zor idi . Lakin bu gnl ac tedbir, padiahn buyurmas ile bir
likte he rkese sevimli ve kolay grnd. Mertlik gayreti ile, Beikta
de dikleri yerden Kasmpaa Deresi'ne doru, da paras gibi gemi
lerin altna ya ile terbiye olunmu ktkler deyip bir rivayette
yelkenler aarak, yrttler ve Hali'e indirdiler. Bylece geni ehri
dmann gzne dar drdler. 149
Ertesi gn gnein ilk klaryla birlikte Hali'e indirilen altm
yedi paralk Trk donanmasn gren Bizansllar hayrete derek
dehete kapldlar. mparator derhal bir elilik heyeti gndererek en
ar artlar kabul edeceini bildirdi ve muhasarann kaldrlmasn
teklif etti. Padiah gelen elilere, Ya ben Bizans' alrm, ya Bizans
beni, diyerek cevap verdi. stanbul'un teslimi karlnda Mora
despotluunu verebileceini belirtti. B ylece anlama teebbsleri
neticesiz kald.
23 Nisan Pazartesi gn Kumbarahane ile Defterdar arasnda
Hali zerine bir kpr kuruldu. Binden fazla f ve sandaln demir
engellerle birbirine balanmas ve zerlerine tahta denmesiyle
meydana getirilen kpr olduka geniti. zerinden top nakledi
lebiliyor ve yan yana be kii rahata yryebiliyordu.
Bizansllar ise Sen Mari Kilisesi'nde On kiler Meclisi adyla
anlan bir toplant tertip ettiler. Toplantda Hali'e giren Trk ge
milerinin 24 Nisan gecesi ani bir basknla yaklmas kararlatrld.
Ancak baskn Galata Cenevizlilerinin teklifiyle drt gn sonraya
ertelendi. Cenevizliler daha sonra baskndan padiah da haberdar
ettiler.
28 Nisan Cumartesi gn gne domadan iki saat nce baskn
yapacak gemiler harekete geti. En nde baskn idare etmekte
olan Venedikli kaptan Jakomo Cocco'nun gemisi vard. Gemiler
Kasmpaa'ya yaklatklar srada birden bire Trk toplar ata bala-
d. sabet alan Venedikli kaptann gemisi birka dakika iinde Hali

sularna gmld. Yz elli mrettebat bouldu. Dehete kaplan
dier gemiler sratle ekildiler. Bylece baskn neticesiz kald. so
Toplar gece gndz surlar dvmeye devam ederken Bizan s'ta
zellikle yiyecek sknts had safhaya ulamt. Nitekim, 1 Mays
Sal gn Bizans'ta mdafaa yerlerine ekmein bizzat mparator
tarafndan datlaca bildirildi.
3 Mays gn Bizansllar Hali suruna yerletirdikleri iki topla
Osmanl gemilerini ate altna aldlar ve bir gemiyi de batrdlar.
Buna karlk Trkler Kasmpaa tepesine koyduklar byk topla
Bizans topusunun bulunduu surlar devaml top atna tuttular
ve faaliyetlerine mani oldular.
D D ET L ARP I MALA R
6 Mays Pazar gn gne battktan birka saat sonra Topkap
surlarna otuz bin kiiyle hcuma geildi. Yaklak saat sren
iddetli arpmalardan netice alnamad. Sonraki gnlerde bombar
dman btn iddetiyle devam ederken, Bizansllar surlarn yklan
yerlerini toprak, yn dolu uvallar, flar, kazklar ve arasna amur
doldurulmu aa kafesler ile kapatmaya gayret ettiler.
1 2 Mays Cumartesi gn Osmanllar, gece yars Edirnekap ile
Tekfur saray arasndaki surlara elli bin kiilik byk bir kuvvetle
hcuma getiler. iddetle cereyan eden savalardan da bir netice
elde edilemedi.
Trkler 16 Mays aramba gn Edirnekap ile Hali arasn
daki sur altlarna lamlar (yer alt tnelleri) kazmaya baladlar.
Ancak Trklerin lam ama teebbslerini fark eden Bizansllar
ertesi gn mukabil hareketle lamlar kertip faaliyetlerine mani
oldular. Lam ama teebbsleri ve yer alt arpmalar daha son
raki gnlerde de devam etti.
1 8 Mays Cuma gn sabah yeni bir Trk kefi karsnda tek
rar dehete kapldlar. Trkler o gece Topkap civarndaki surlara
yakn bir yerde, ncekilerine hi benzemeyen yeni bir ahap kule
kurmulard. Surlar yksekliindeki kulenin iskeleti, atee daya-
Fatih Sul tan Mehmed Han 151
nkl olmas iin iki kat ya kz derisiyle kaplanmt. Tekerlekler

zer inde hareket eden ve st katlarna merdivenle klan kulenin
gvdesinde ate ama pencereleri vard. Mteharrik kprs vasta
syla s urlara rampa edildi. Osmanl mcahidiyle mdafiler arasnda
i dde tli arpmalar oldu. Fakat Bizansllar gece grejuva atei ile,
kuleyi yakmaya muvaffak oldular.
iddetli top atlar ve lam arpmalar sonraki gnlerde de
devam etti. Bir taraftan Osmanl toplar surlarda gedikler aarken
die r taraftan Rumlar byk bir gayretle tamire altlar. Bizans'n
so n anlarnn geldiini gren Osmanl padiah 23 Mays aramba
gn sfendiyar olu Kasm Bey'i elilikle imparatora gnderdi ve
bir defa daha teslim teklifinde bulundu. Buna gre imparator btn
mal ve hazinesi ile istedii yere ekip gidebilecekti. stanbul halkn
dan da isteyenler servetlerini toplayp gidebilecekler, isteyenler de
yerlerinde kalp mal ve mlklerini muhafaza edebilmek hakkna
sahip olacaklard. Teklife yine ret cevab verildi. s
2 5 Mays Cuma gn Ayasofya'da toplanan mecliste ilk kez
imparatorun ehri terk etmesi gndeme getirildi. Ancak impara
tor bu teklifi iddetle reddetti. Bunun zerine saray kadnlarnn
Jstinyani'nin kadrgalarndan birisine nakledilmesi kararlatrld.
26 Mays Cumartesi gn Macaristan'd an Osmanl ordugahna
yeni bir elilik heyeti geldi. V. Ladislas'n idareyi ele aldn bildi
ren eliler, bir Hal donanmasnn stanbul'a doru yola ktn
ve kuatma kaldrlmazsa, Macar ordusunun da harekete gemeye
kararl olduunu sylediler.
Macar heyetinin ziyareti eitli sylentilerin kmasna sebep
oldu. Bunun zerine Osmanl sava meclisi son defa topland. Ve
ziriazam andarl Halil Paann Bizans'la anlama yaplarak muha
sarann kaldrlmas ynndeki srarl tezine ramen Zaanos Paa,
ehabeddin Paa, Turhan Bey gibi devlet adamlar ile Akemseddin
ve Molla Grani gibi alimlerin szleri ve destekleri ile savaa devam
karar alnd. andarl'nn karsnda olanlar anlama teklifine; fetih
alametleri belirdii srada iten el ekmek grev anlayna smaz
diyerek iddetle kar kmlard. s
S U RU N SA DA-Y l E ZAN LA D O LA!

Papaln hazrlatm olduu bir donanma ile Macarlarn ordu
gnderdii yolundaki haberler asker arasnda ylgnla sebep olmu ,
gen padiah da endieye kaplmt. bni Kemal' in bildirdiine gre
son toplantdan sonra musahibi Veliyyddin olu Ahmed Paa'y
Akemseddin'e gndererek:
"Kaleyi fethetmek ve hasma zafer bulmak ihtimali var mdr?"
diye sordurdu. Akemseddin bu suale kar:
"Cenab- Hak cevad- mutlaktr. Bunca erbab- din ve nfus-
mcahidin yek vcut olarak hareket ettikten sonra bir kafir kalesinin
ne hkm vard ki ona muratlar ermeye! Gayret ve ihtimama devam
etsinler, inallah en ksa zamanda arzularna kavuacaklardr:' Fakat
padiah bu cevaptan tatmin olmamt. Veliyyddin olunu tekrar
gnderdiler. Bu defa uzun bir murakabeden sonra Akemseddin
fetih gnn tayin ederek u mjdeyi verdiler:
"Ol gn subh- sadkda tam bir ihlas ve himmetle falan yerden
hisara yry ola. zn-i Hda ile zafer kaps alp surun ii ezan
sedalar ile dola:' Bu haber Sultan Mehmed'in endielerini giderdi.
Gnl alp ferah oldu. Tam bir gayret ve ihtimamla ol gnn
hazrlklarn yapmaya koyuldu. 153
Rumlarn surlarda yklan yerleri kapatmamalar iin bombar
dmana gece gndz devam ediliyordu.
27 Mays Pazar gn ordugahta dolaan mnadiler iki gn sonra
umumi yryn yaplacan ilan ettiler.
28 Mays 1 453: Muhasarann elli nc gn. Son gndr
yaplan bombardmanla stanbul surlarnn bir ksm artk yklm
vaziyettedir. Rumlarn yklan yerleri kapatamamalar iin Sultan
Mehmed, geceleri dahi top atn devam ettirmektedir. Osmanl
ordusunun her kesiminde youn bir hazrlk gze arpmaktadr.
Gen padiah atna binerek surlar boyunca birlikleri dolayor, g
revlilere gerekli tembihlerde bulunuyordu. Buna gre umumi hcum
baladnda Osmanl kuvvetlerinin harekat u ekilde olacakt:
Hamza Bey'in emrindeki Osmanl donanmas, Marmara Denizi

sahilin deki surlara ok menziline kadar yaklaacak; top, tfek ve
ok atyla surlar zerindeki mdafileri sktracakt. Bylece bu
hattaki dman birliklerinin baka cephelere yardma gitmeleri
nlen mi olacakt. Ayrca, uygun noktalarda gemiler karaya yak
laarak zrhl gmlekli erler karma yapacaklar ve merdivenlerle
surlara trmanmaya alacaklard.
Zaanos Paa kuvvetleri, Hali' in iki sahilini balayan kprden
geerek Hali surlarna taarruz edecekler; bu srada Hali'teki Trk
filosu srekli top ve tfek atyla bu birliin harekatn destekle
yecekti.
Hali' in dou ksmndaki surlara ise donanmadaki azap birlikleri
ile ulem a ve eyhler idaresindeki erler saldracaklard.
Edirnekap ile Erikap arasnda, Karaca Bey kumandasndaki
Rumeli ordusu yer alyordu. Umumi hcum balar balamaz bu
kuvvetler hendekleri aarak dere kenarndaki surlarn ykk b
lmlerine yaklaacaklar, buradaki mdafilerin hakkndan gelerek
surlara kmaya alacaklard.
shak ve Mahmud paalarn komutasndaki kuvvetler Silivri
Kap ile Mevlevihane arasnda mevzilenmilerdi. Bu kuvvetler de
hcum emri ile birlikte Silivrikap'ya yakn konumdaki (Sma
blgesi) surlara kmaya alacaklar ve bu hareketlerini topular,
tfekiler ve kemankelerle himaye ettireceklerdi.
Bayrampaa Vadisi ile Topkap arasndaki mevzi, bizzat gen
padiahn komutas altndayd. Padiahn emrindeki merkez kuv
vetlerin sa kanadna Sadrazam Halil Paa, sol kanadna ise, Saruca
ve Sadi paalar komuta edeceklerdi. Bu kuvvetler, Topkaps kuze
yindeki surlarda alan byk gedik zerine hcum ederek nihai
darbeyi indirmeye alacaklard.
Hcum kollar biner kiilik gruplara ayrlmt. Hcum eden
birlikler yorulunca veya zayiat dolaysyla zayflaynca derhal dier
birlikle deitirilecek, bylece faslasz olarak, kesin neticeye ula
ncaya kadar hcumlar srdrlecekti. Orduda bulunan alimler
ve eyhler ise hcum esnasnda cepheyi gezerek askerleri gayrete

getireceklerdi.
AN VE E RE F S Z L E R B E KL YO R
Sultan Mehmed, ordu ve donanmann byk kk btn ko
mutanlarn toplayarak onlara, alnan kararlar tebli ettikten sonra
yle konutu:
"Paalarm, beylerim, aalarm, bugnk savata silah arka
dalarm !
Sizi, cesaretinizi bir kat daha artrmak iin buraya toplam adm .
Bunu daima, hatta lzumundan fazla gsterdiniz. Fakat benim esas
gayem, zaferle neticelenecek hcum vesilesiyle ebedi an ve erefin
sizleri beklediini hatrlatmaktr.
Bugn size, son derece kalabalk, byk bir ehri hediye edi
yorum. Bu eski Romallarn payitaht olup gzellik, zenginlik ve
erefin doruuna vasl olmu ve adeta dnyann merkezi olmu
bir ehirdir. Bunu size bahediyorum.
imdi parlak bir muharebe iin birbirinizi tevik ediniz. Hatr
laynz ki parlak bir muharebe iin ana art vardr. yi niyet, kt
hareketten ekinme ve amirlere itaat. Skunet ve disiplin iinde,
verilen emirlerin tamamen yerine getirilmesi sonucunda baar
lamayacak bir i yoktur. imdi yce bir azmin verdii cokunluk
ile muharebeye kounuz ve malik olduunuz liyakati gsteriniz.
Bana gelince; sizin banzda arpacama yemin ederim. Her
kesin ne suretle hareket ettiini bizzat takip edeceim.
imdi herkes kendi mevkiine dnsn, adrna gitsin. Yiyip ii
niz ve birka saat istirahat ediniz. Maiyetinizdekiler de ayn ekilde
hareket etsinler. Her tarafta mutlak bir skunet hakim olmasn
emrediniz. Sonra fecir ile beraber kalkar kalkmaz taburlarnz
tam bir intizam dahilinde tertip ediniz. Hibir ey ile ne de hibir
kimsenin tesiriyle arballnz bozmaynz, sakin olunuz. Fakat
sava borusunun aldn duyunca ve sancaklarn dalgalandn
grnce, silah elde derhal ileri atlnz ! " 154
Fatih Sultan Mehmed Han 155
B u nutuktan sonra, yksek rtbeli kumandanlar bir mddet

daha alkoyan padiah, onlarla hcum planlarn son kez gzden
ge irdi.
te yandan stanbul mdafileri ve ehir ahalisi elli gndr
de vam eden muhasara neticesinde gece gndz almaktan yorul
mutu. Zira Topkap mntkasnda younlatrlan top atlarnn
yapt tahribat tamir edebilmek iin devaml faaliyet gstermek
gerekiyordu. Ayrca her defasnda alan gedikler bydnden,
tamir iin de gerekli mesainin artrlmas zorunlu hale geliyordu.
Bu durum ise mdafilerde ylgnlk ve bozgunlua sebep oluyordu.
mparator ise son umumi hcumu atlatabilmek iin elinden gelen
btn gayreti gsteriyordu. O, bu hcumun da pskrtlmesi ile
Trkl erin mitlerinin krlp geri ekileceklerini kuvvetle tahmin
ediyo rdu. Rahipler her gn olduu gibi yine halkn maneviyatn
ykseltmek ve mukavemet fikrini arttrmak zere ilahiler okuya
rak, mukaddes resimleri tayarak ehri dolayorlard. stanbul'u
birok muhasaradan kurtard zan olunan Meryem Ana tasviri
yine ellerindeydi.
Ancak bu kez hi beklenilmeyen bir olay cereyan etti. Mukad
des resim hibir sebep yokken rahiplerin elinden kayarak yz st
yere dt. Herkes bararak resmi kaldrmaya kotu. Fakat resim
sanki kurun misali arlam ve topraa yapk bir hal almt.
Bu vaziyette, resmi yerden kaldrmak mmkn olmad. Herkes
alamaya, istavroz karmaya ve dua etmeye balamt. Sonunda
papazlar, resmi kaldrarak merasime devam ettiler ise de bu olaa -
nst hadise bir hayr alameti olarak grlmedi ve ksa zamanda
ehir halk arasnda yaylarak kalplere korku sald.
Bu arada, umumi hcum kararnn Trk ordusunda uyandr
d evk ve heyecan gzleyen Bizansllarn maneviyat tamamen
sarslmt. Sakz Bapiskoposu Leonardo, ehir halknn o gnk
halini anlatrken:
"Eer siz de bizim gibi Trklerin La ilahe illallah, Muhammedn
Resulullah diyerek hep bir azdan cihan dolduran haykrlarn
iitmi olsaydnz hakikaten teessr iinde kalrdnz" demektedir.

Barbaro ise:
"Biz Hristiyanlara gelince, btn gndz ve btn gece, Tanr'ya,
mukaddes Meryem Ana'ya, semadaki btn azizlere bizi muzaffe
riyete kavuturmalar iin dua etmekten baka ne yapabilirdik?"ss
diyerek son gnlerdeki acziyeti ortaya koymaktayd.
Buna ramen Bizans tarafnda askeri hazrlklar btn gn ve
gece devam etti. Kadnlar ve ocuklar hcum edenlere atlmak ze
re ta tayarak mazgallarn zerine ymlard. Venedik Balyosu
Minetto son hcumun arlk noktasnn kara surlar olacan d
nerek Venediklileri buradaki surlarda vazifelendirdi. Ba komutan
Jstinyani ehri topyekn umumi hcumu karlamaya hazrlad.
Kuvvetleri yeniden tekilatlandrp birlikleri lazm gelen yerlere
yerletirdi. Devaml bir surette alarak surlarn yklan ksmlarn
tamire alt. Topkap kuzeyindeki gediin gerisine derin bir hendek
kazdrtt ve bunun nne de muhkem bir aranpol siperi yaptrtt.
28 Mays gn imparatorla Jstinyani, beraber btn surlar
gezerek noksanlar mmkn mertebe gidermeye alrken, m
dafileri de tevik ettiler. Ardndan, Ayasofya Kilisesi'nde Bizans ve
ecnebi byklerini toplayan imparator, onlardan birlik ve beraberlik
iinde arpmalarn istedi ve kendisinin milleti iin lmeye kati
karar vermi olduunu syledi. Nutku dinleyenler din ve memleket
iin lmeye hazr olduklarna and itiler. 156
Umumi hcum iin btn hazrlklarn tamamlayan Trk or
dusu, 28 Mays akam yemeini mteakip istirahata geti. Gne
battktan bir mddet sonra, karanlk stanbul'u rttnde ehir
halk bir alev kmesinin ortasnda kaldn dehetle fark etti. Drt
bir yan alev alev yanyordu. Hoca Sadeddin Efendi bu manzaray
yle nakletmektedir:
O gece padiah, zaferleri rehber edinen askerlerine karg ve
mzraklar zerine mealeler, em'alar dikip ol yere batasca kavmin
karsnda mumlar yakalar dey buyurdu. Bylece mealeler gece
karanlnda k salnca, yaln kllarn akp parlatlmasna giri-
ildi. D mana aman ve gediklerin rtlmesine zaman vermeyeler

dey, p adiahn ferman gereince asker, kalenin nn yaktklar
ate le rle aydn ederek hisar duvarlarn da eralarla klandra
rak; sanki krmz, yeil iekler, gl ve laleler ile evreyi ssleyip
gl en eylediler. Her yerden tekbir sesleri ile geceyi enlendirdiler.
ehadet sular ile gnahlarn grntlerinden ellerini yudular. Ol
gece, cihan aydnlatmak iin tututurulan atelere, yldzlarn gs
terdikleri klar da eklenince aydnlk o hale geldi ki, gndz gibi
olan yrede, dmann kederlerle kararan gzleri hayretler iinde
kalp, dnya; gzne, kara baht gibi simsiyah gzkt. 157
Naralardan titredi arh- berin
Sayhalardan inledi rCy- zemin
Her taraftan zahir oldu velvele
Erdi ol sengin binaya zelzele158
Bizans halk bu k ve sesleri dehet ierisinde izlerken tam gece
yars olunca Mum Donanmas bir anda snd. Btn ordugah
karanla gmld. Bu hal mdafiler ve Bizans halk arasnda daha
byk bir moral knts meydana getirdi. Bundan sonra bir
buuk saat kadar yalnz toplarn sesi iitildi.
SON HCUM
Tahminen gece yarsndan iki saat sonra boru, tabl ve nakkareler
h arp havas almaya baladlar. Trk ar topusunun yapt kesif
bir atn ardndan hcum kollar, "Allah Allah" sadalar ile d
man siperleri zerine atld. Hendekleri kolayca getikten sonra
bir anda yzlerce merdiven surlara dayand. Mthi bir azim ve
cesaretle yaplan bu teebbse, mdafiler, merdivenleri ykmak,
yere denleri ta, ok vesair vastalarla ldrmek; "grejuva atei" ve
kzgn ya dkmek, mancnk ve dier ta atma makineleriyle ar
talar atmak suretiyle mukabele ettiler. Trk hcum kollar birka
kez surlara kar k hareketini yenilediler. Birok defa Trk erleri
surlara trmanmay baardlarsa da kafi derecede kuvvetle destek
lenemediinden baarl olamadlar.
ki saat sren b u mcadeleden sonra Sultan Mehmed, b u ko

lun yorulduunu grerek geri ekilmelerini emretti. Ardndan hi
vakit geirmeden iyi tehiz edilmi karg ve kalkanlarla mcehhez
Anadolu piyadelerini ileri srd. Birinci kolun ekilmesiyle dinle
neceklerini mit eden mdafiler yanlmlard. Sratle ileri atlan
Anadolu Trk kuvvetleri, bir hamlede hendekleri aarak d surlara
trmanmaya baladlar.
Bu ikinci hcumun balamas ehirde byk bir heyecana yol
at. Artk anlar mtemadiyen alyor ve herkesi surlara yardm
etmeye aryordu. ehir ahalisi, sratle, bir lm kalm sava
verilmekte olan surlara geldi. Zrh gmlekli mdafiler yukar
kmak isteyen Trk askerlerini mazgal deliklerinden istifade ile
merdivenleri ykarak nlerken, ardndan youn bir ekilde ok,
ta ve tfek atarak ldrmeye ve hcumu nlemeye alyorlard.
Trkler, kalkanlar ile kendilerini mdafaa ederek byk bir azim
ve gayretle ylmak bilmeden hcumlarn tazelerken mdafiler de
zerlerine byk talar yuvarlyorlar "grejuva atei" sayorlard.
Gzel baht yar oldu padiahn

Delik deik oldu duvar hisarn
Fetih yzn gsterdi gediklerden
Fethin ayeti okundu her ynden
Gen padiah da zaman zaman birliklerin iine kadar giriyor,
yorulmu olanlar takviye ediyor ve hcumun her an ayn iddetle
devamn temin ediyordu. Buna ramen gerek merkezden gerekse
dier kollardaki hcumlardan bir netice alnamad.
Sultan Mehmed, nc kolu harekete geirmeden evvel abdest
alarak sabah namazn kld ve ellerini aarak yle niyaz etti:
"Ey Allahm! Sen rzk veren ve her eyi bilensin. Tek sensin ve
hibir eye muhta deilsin. Domamsn ve dourulmamsn.
Buna ramen kafirler, teslisi ortaya atp Baba- Oul-Rtlhu'l-Kuds
lsn getirdiler. 'Benden sonra gelecek ve ad Ahmed olacak
bir Peygamberi mj deleyin' ayetini ncil'in sayfalarndan kar
dlar. Kuran- Kerim'd eki 'Siz de, atalarnz da apak bir sapklk
ierisindesiniz' ayetine muhatap oldular. Yarabbi! Ben aciz kulunun

tek arz usu ise sana inanmayanlarla savap elimden geldiince sana
layk i yapmaya almaktr. rade senin, g senin, kudret senin,
ya rd m senindir. Bize sabr ver, sebatmz artr. Bu inkar eden
millete kar bize yardm et! " 1 59
Namazdan sonra hcum mevkiine gelen padiah, bir buuk
saat s ren amansz hcumlar sonucunda mdafilere yorgunluk ve
bkk nlk verildiini grd. Bu arada ikinci hcum kolu da artk
yorulmu bulunuyordu. Son darbeyi indirmek zamannn geldiine
kani olan Sultan Mehmed derhal ihtiyattaki kuvvetlerle Yenierilere
taa rruz emrini verdi. Birliklerini bizzat hendee kadar sevk etti.
Bylece, Trk ordusunun en iyi talim ve terbiye grm vurucu
gc savaa girmi bulunuyordu.
Tacizade Cafer elebi bu son hcumu u ifadelerle anlatmakta
dr: "nce toplar gk grler gibi kaleyi dvmeye balad. Onlarn
ardndan gaziler hcuma getiler. Aadan ve yukardan ejderhalar
gibi silahlar birbirlerine girdiler. Oklar atlp yaylar ekilirdi. Mz
raklar, kllar can alp, sancak ge el ap yere ulamak iin can
alrd. Tular ba ap, kafirler yenilsin diye dua ederlerdi. Zurnalar
tabl ve nakkareler ve ksler slam askerini harbe tevik edip kalb
kuvveti verirlerdi.
Kale halk kazanlarla kzgn yalar, gaziler zerine boalttlar
ise de Osmanl dilaverleri yanan atee girer gibi yz evirmedikle
rinden fayda etmedi. Cihan ssleyen gne bu olay grmek iin
h enz ufuk yerine ayak basmamt ki baarya gtren hikmet
saba rzgaryla gzkp, zafer rzgar 'andolsun ki Allah size bir
ok yerlerde yardm etmiti (Tevbe suresi ayet 25 )' esi ynnden
nefeslenip esti . .
." 1 60
te yandan Bizans'ta da nc hcumun baladn haber
veren an sesleri zerine stanbul halkndan eli silah tutabilen her
kes surlara komu, muhariplere yardm etmek zere ta tamaya
balamlard. Kadnlar ve ocuklar ise kiliselere dolumu, dualar
ediyorlard.
Bizans kuvvetleri komutan Jstinyani ise, padiahn yenierileri

savaa soktuunu grnce bugnk Fatih Camii yannda bulun an
son ihtiyat kuvvetlerini cepheye, zellikle asl vurumann cereyan
ettii Topkap ile Edirne kaps arasndaki mevziye srd. Taze
ihtiyat kuvvetlerinin savaa katlmas da mdafilere byk g
vermi ve cesaret alamt.
imdi, kyametten numune bir cenk sryordu. Osmanll arn
en sekin ve zafere aina birlikleri olan yenieriler, demir. gibi bir
disiplin ierisinde harekete gemi, surlara dayadklar merdiven
ler zerine kalkanlarn siper ederek bir an evvel surlara kmaya
alyorlard. Mttefikler de bunlarn zerine ta ve "grejuva atei"
yadryor; yaklatklar zaman ise mzrak, balta, kl kullanar ak
surlara kmalarna mani oluyorlard. Bu arada yenieriler, kendi
leriyle dmanlarn ayran arampol mdafaas nnde kanl bir
boumaya girimilerdi. ''Allah Allah" sesleri ortal inletiyordu.
U LU BAT L I S U RLA RDA

Savan en kzt esnada, mttefik kuvvetler bakomutan
Jstinyani, elinden ve kolundan yaraland. mparator Kostantin,
Jstinyani'nin yaralandn grnce yanna gelerek kalmasn rica
ettiyse de o, yarasnn vahametini ve ok kan kaybettiini belirterek
mdafaa hattn terk etti. Bu durum mdafiler arasnda bir durakla
ma ve tereddde yol at. mparator ise derhal komutanlk grevini
zerine alarak askerlerini gayrete getirmeye giriti. Ancak hcum
hattnda bulunan gen Osmanl padiah da mdafaa hattndaki
tereddtl hareketleri sezmiti. Dmann bozulmakta olduunu
ve zaferin muhakkak kazanlacan belirtip askerini yeniden hcu
ma geirtti. Yenieriler, kar durulmaz bir ekilde tekbir, tehlil ve
temcid sesleri ile ileri atldlar ve birbirleriyle yarrcasna surlara
kmaya baladlar.
Surlar hep dalgaland derya gibi

Kllar od sald ejderha gibi
Yenieriler arasnda iri yar, Ulubatl Hasan isminde bir yenieri
kalkann sol eli ile bann zerinde tutarak, aznda palas olduu
halde surun stne kt. Bunu mteakiben otuz kadar yenieri

de rh al surun zerinde grndler ise de mdafilerin ok ve talar
ile on sekizi ehit edildi.
Ulubatl Hasan, yaralanmasna ramen kalkann siper yaparak
p ek ok arkadann surlarn stne kmasna yardmc oldu. Niha
yet b yk bir tan isabeti ile iki surun arasna yuvarland. zerine
yadrlan ok ve ta darbeleri altnda ehadet mertebesine kavutu. 161
Ancak yenieriler de artk sur zerinde tutunmu bulunuyorlar ve
mtemadiyen destekleniyorlard. ok gemeden, toplarn tahrip
ettii arampol atlar ve iki surun arasndaki sahaya girdiler.
Buradaki mdafileri derhal kltan geirmeye baladlar.
Fatih Sultan Mehmed'in devleti gcyle
Dverdi, ara dek ba eken surlar
Vaziyeti gren imparator ve maiyeti de son bir hamle ile gemilere
doru kamak istediler. Kostantin omuzundan yaralanm, yann
daki Kantakuzen maktul dmt. mparatorun katn anlayan
ikinci sur mdafileri de panie kaplm bir anda ortalk kyamet
gnne dnmt. Yenieri birlikleri aman vermeden ilerliyordu.
Kimsenin kimseye bakacak ve yanndakini tanyacak zaman yok
tu. Yorgun ve yaral imparator kurtulu midini yitirmi olduu
halde: "Bam kesecek bir Hristiyan yok mudur" diye baryordu.
Yapayalnz kalmt. O srada bir Trk askeri iddetli bir darbe ile
kendisini yere ykt. Ancak imparator olduunu bilmediinden
brakp gitti. O hengamede ayaklar altnda kalan imparator hayatn
kaybetti. Cesedi daha sonra bulunarak tehis edilecek ve Hristi
yanlar kendisini hkmdara layk bir trenle defnedeceklerdir.
imdi Topkaps da ieriden krlm, Trk kuvvetleri bu kapdan
grup grup ehre giriyorlard.
Peygamber Efendimiz'in, "Kostantiniyye (stanbul) mutlaka
fethedilecektir. Oray fetheden emir ne gzel emir, o ordu ne gzel
ordudur" 162 mj desine nail olduunu gren gen padiah, atndan
inerek kr secdesine kapand. B ylece, 2 1 yanda stanbul'u
fethederek FATH unvann alan Sultan il. Mehmed, leden son-
r a maiyetindeki vezir, ulema ve sair ileri gelen devlet adamlar ile

birlikte, muhteem bir alayla Topkap'dan ehre giriyor, Avrup a
ve Hristiyan alemi iin, eski bir a nihayete erdirip yeni bi r a
balatyordu.
Sekiz asrlk hasrete son veren Fatih Sultan Mehme_d bu kutlu
gn, tarih drmek suretiyle ebediletiriyordu.
Feth-i stanbul'a frsat bulmadlar evvelCm

Feth idb Sultan Muhammed dedi tarih ''ahirCm"163
Fatih henz yirmi bir yanda bir genti ve banda tolgas vard.
Bizansllardan ehirde kalanlarn kzlar ellerindeki iekleri padi
ah sanarak at zerinde yol alan yal ve ak sakall Akemse ddin'e
uzattlar. O da padiah kendisinin olmadn syleyerek F atih'i
gsteriyor ve:
"Sultan Mehmed odur, ona gidiniz" diyordu.
Akemseddin' in heyecann sezen Fatih, hem onu rahatlatmak
hem de kzlarn evresini sarmasndan kurtulmak iin:
"Gidiniz, yine ona gidiniz. Evet Sultan Mehmed benim, lakin o
benim hocamdr" diyerek taltifte bulunmutu. 164
Alay bu tarzda ehri geerek Ayasofya'ya geldi. Fatih mabedin
kaps nnde attan inerek ieri girdi. Mabedin ierisinde bulunan
p atrik ve halk yerlere atlarak ve p adiahn ayaklarna kapanp
alamaya baladlar. Sultan Mehmed onlara elleriyle susmalarn
iaret etti. Ortal skunet kaplaynca patrie:
''Ay a kalk! Ben Sultan Mehmed sana ve arkadalarna ve btn
halka sylyorum ki bu gnden itibaren artk ne hayatnz ve ne
de hrriyetiniz hususunda benim gazabmdan korkmaynz" dedi.
Sonra ordusunun kumandanlarna dnerek:
Halka hibir fenalk yapmamalar hususunda askerleri uyar
malarn ve herhangi birisi bu emre itaat etmezse lmle cezalan
drlacan bildirdi.
F a t i h S u l t a n Mehmed Han 1 63
Ayas o fya'y gezen padiah, mabedin bykl ve azameti kar

snda kazand zaferin ihtiamn bir defa daha hissetti. Ellerini
aarak:
"H daya! Padiaha! n sair u kebir ve ah u vezir kimesne
baki kalmaz. Sana binlerce minnet ki, ben kulunu bunun gibi bir
feth-i azime sebep kldn'' diyerek dua etti.
Ard ndan maiyetinde bulunan imamlardan birisine ezan oku -
nas n emretti. Trkler huu ierisinde ve gzyalar ile ezan-
Muhammediye'yi dinlediler. Bu suretle Ayasofya, camiye evrilmi
bulunuyordu. Fatih camiin minber ve mihrabnn yaplarak Cuma
n amazna yetitirilmesini emretti.
Nihayet 1 Haziran 1453 gn, fetihten sonraki ilk Cuma namaz
Ayasofya'da klnrken ilk hutbeyi de ehrin manevi fatihi Akem
se ddin hazretleri okudu.
S TAN B U L' U N F ET H N G RE N S K DA R
stanbul'un fethini gn gnne izleyenler vard. Bunlar tarih
lerine gn be gn neler olup bittiini eserlerine yazdlar ve asrlar
sonrasna braktlar.
Fethi yine gn be gn takip etmi birinin duygular ise asrlar
sonrasnda yazld. Yahya Kemal, feth-i mbini derin bir akla i
tiyakla izleyen skdar semtinin szcs oldu. O, tam manasyla
Trk olan skdar' bir semt olmaktan karm tarihi derinlii
olan canl bir kiilie brndrmtr.
skdar ulu ryay grenler ehridir. Bu bakmdan vatann
dier ehirleri ona gpta etmektedirler. Zira bu mbarek fethe bir
Mslman olarak tek o ahitlik etmitir. Bu itibarla o mr asrlara
ulam bilge bir ihtiyardr.
ahi toplarn Topkap'dan grleyii; boazdan karaya vuran ge
milerin Tophane srtlarndan Kasmpaa'ya doru szlerek ak,
fetih gecesinin muazzam k donanmas ve nihayet sabahn byk
cihad ardndan gazilerin stanbul'a doru yz bin melek gibi ua-
rak girmeleri... Bunlar gren skdar ve tepeleri artk sevi nten

alamaktadr.
skdar bir ulu ryay grenler ehri

Seni gptayla hatrlar vatann her ehri
Hepsi der: Hangi ehir grm onun grdn?
Bizim stanbul'u fethettiimiz mutlu gn
Elli gn ne mehabetli temaa idi o
Sanki halkn uyank grd rya idi o
imdi be yz sene gemi o byk hatradan
Elli gnde o hengame grlm buradan
Canlanr levhas hala beer ettike hayal;
O zaman ortada her saniye gerek bir hal
Grlemi Topkap'dan bir yeni iddetle daha
anl namyla byk top denilen ejderha
Sarf edilmi nice kol kuvveti gndz ve gece
Karadan sevk edilen yz gemi gemi Hali'e
Son gnn cengi olurken ne afakm o afak
skdar gzleri dolmu tepelerden bakarak
Grm stanbul'a yz bin melein utuunu
Saklam durmu asrlarca hayalinde bunu
N SAN H A KLA RI
Fatih'in stanbul'u fethi ile birlikte Ortodoks din adamlarnn
ve stanbul halknn Bizans'ta Katolik apkas grmektense Trk
sarn tercih ederiz sznn srr da ortaya kyor ve Avrupa
milletleri insan haklarnn ne demek olduunu anlyordu.
Fatih ncelikle ehrin tamamen alndn ve hakimiyetin salan
dn grnce, yamay durdurmu ve ehirden kaanlarn tekrar
dnmeleri iin gerekli tedbirleri almtr. Ayasofya'da toplanan
halka; serbeste ve hibir ekilde korkuya mahal kalmadan evlerine
ve iler ine dnebileceklerini ilan etmitir. Hatta bunlara mal, can

ve rz gvenlii teminat da vermitir.
Bir s re sonra Hristiyan halkn temsil edilmesi iin, stanbul'un
Osman llar tarafndan fethinden nce fonksiyonunu byk lde
yitirmi gzken Ortodoks Kilisesi'ni ihya etmitir. Georgios Skola
rius, G ennadios unvan ile stanbul Ortodoks Kilisesi'nin reisliine
tayin olunmutur.
Fatih Sultan Mehmed, Gennadios'u hazrlattrd bir ziyafete
davet ederek, dosta ve samimiyetle bir grme yaptktan sonra,
ken dis ine bir asa ve ta vermitir. Sonra da: "Dostluumdan her
vakit faydalanabilirsiniz. Seleflerinizin her husustaki haklarna ve
imtiyazlarna malik olunuz" diyerek, Bizans devrindeki protokolde
de olduu gibi byk bir trenle uurlamtr. Vezirlerin ve st
rtbeli komutanlarn katld bir trenle, Gennadios yeni patrie
konut olarak tahsis olunan Havariler Kilisesi'ne kadar takip edilmi
tir.1 65 Ayn zamanda Fatih'in patrie bir de berat verdii ve beratta
unlarn yazl olduu belirtilmektedir:
"Kimse patrie tahakkm etmesin, kendisi ve maiyetinde bulu
nan byk papazlar her trl umumi hizmetlerden devaml muaf
olsun. Bu beratta, Rum halknn da u imtiyaz elde etmekte ol
duklar yazl idi: Kiliseleri camiye tahvil edilmeyecektir. zdiva
ve definleri ile sair adetleri Rum kilisesi usul ve kaidelerine gre
eskisi gibi yaplacaktr:' 166
Bylece Ortodoks kilisesi ibadet hrriyetini, sinod meclisleri ile
cemaat tekilatn ve gerektiinde bunlar deitirebilme yetkisini ve
baz kiliselerin de kendisine ballk hakkn elde etmi oluyordu.
Patrik, vezirlere eit dereceye karlm, Rum reayann menfaatlerini
korumak zere divanda temsil hakkn da elde etmiti. Bu tarihten
itibaren patriin nemi olduka artmtr. Filistin ve Kbrs orto
dokslar gibi, Rus ortodokslar da stanbul patriine ballklarn
srdrmtr. 1 67
Bu bakmdan patrikler, Ortodokslarn dini, hukuki ve idari ile
rinde en yetkili kimseler durumuna gelmilerdir. Ortodoks patrii,
b u grevini ve yetkisini, bakanln d a stlendii Sinod m eclisi

ile birlikte kullanyordu. Osmanl devleti de, patriin emrine Yeni
eri orbaclarndan tekil edilen bir muhafz birlii t<rlsis etm ek
suretiyle, onun gvenliini de salam oluyordu.
Fatih'in Ortodoks kilisesini btnyle ortadan kaldrabilece k
bir konumda iken bu derece gl duruma getirmesinin en mhim
sebebi, byk ounluu Osmanl idaresinde olan ve Roma kilise si
karsnda rakip bir unsur olan Ortodoks Hristiyanlarn gnln
kazanarak, Osmanl devletine ballklarn daha da glen dirmek
yolunda bir siyaset olsa gerektir. te yandan, Mslman-Trk ida
recileri, dini inanlara kar duyduklar msamahal politikalar
n slam tarihinin her safhasnda ortaya koymulardr. Nitekim ,
Fatih'ten sonra gelen padiahlar da, Fatih'in beratn yenile mekle
birlikte, birtakm yeni imtiyazlar da vermekten kanmamlardr.
Yine stanbul'un fethini takip eden gnlerde Galata'da oturan
Cenevizlilerle dier halkn Osmanl ynetimini kabul ettiklerini
sulh yolu ile bildirmeleri zerine kendilerine Fatih tarafndan bir
ahitname verilmitir. Zaanos Paa'nn imzasn tayan bu belge,
sadece siyasi tarih asndan deil, idari ve hukuki bakmdan da
nem tayan bir belgedir.
Galata, Ceneviz ile balantl olarak yrtlen ticari faaliyetler
iin nemli bir merkez olduundan kendine has bir ynetim tar
zna da sahipti. Onun iin stanbul'dan ayr olarak ynetiliyordu.
Fatih Sultan Mehmed'in stanbul'u kuatmas srasnda, Galata'daki
Cenevizliler, hem Hristiyan dnyasn hem de Trkleri gcendir
memeye alan bir politika izlemiler, bunda da baarl olmulard.
te Fatih'in, bu politika sonucu Galatallara verdii sz konusu
belgenin hem Galata, hem de stanbul'un ticari canllnn yeniden
kazanlmasnda byk rol olmutur.
Bu ahitnamede, halkn daha nce nasl hareket ediyorlarsa,
ylece yaaylarn devam ettirebilecekleri aka belirtiliyordu.
yle ki: Mallarna, mlklerine, balarna, deirmenlerine, gemile
rine ve sandallarna hibir ekilde dokunulmayacaktr. Klelerine,
ocuklarna, kadn ve cariyelerine zarar verilmeyecektir. Ziraatta,
ticarette ve de dini geleneklerinde serbest olacaklar, karada ve de

nizde istedikleri gibi dolaabileceklerdir. Ancak vergilerini dierleri
gibi vermeye devam edeceklerdir. Ayrca kendilerinden yenieri iin
olan al nmayacaktr. Halk da angaryadan muaf tutulacaktr. Kendi
arala rn da da istediklerini kethda seebileceklerdir. 168
Fatih Sultan Mehmed, daha sonra 146 1 ylnda Bursa'daki Ermeni
Piskop osu Hovakim'i, stanbul'a getirterek, kendisini Ermeni Patrii
ola rak ilan etmitir. Evvelce Ortodoks Patrii'ne tanm olduu
haklarn btnn Ermeni Patrii'ne de vermitir. Halbuki Osmanl
devlet inin o tarihteki snrlar iinde yaayan Ermenilerin says,
byle bir patriklik kurulmasn ve benzeri haklarn tannmasn
gerektirecek dzeyde deildi. Fakat, byle bir patrikliin kurulma
snn arkasndan, stanbul'da ksa srede Ermeni nfusu artmtr.
Zaman iinde bu nfus kltrel, ekonomik ve sosyal bakmlardan,
dier lkelerdekinden ok daha yksek seviyeye ulamtr.
Nitekim 1 857 ylnda Amerika'da yaynlanan bir kitapta Osman
llarn bnyesindeki Ermenilerin durumu ylece tanmlanacaktr:
"Bu toplum(Ermeniler) , Trkiye'de gnlk hayatn esasn tekil
etmektedir. Zira pek uzun sredir hizmet etmekten ziyade idare
etmeye alm olan Trkler, sanayiin btn dallarn onlara brak
mlard. Dolaysyla Trkiye'deki bankerler, tccarlar ounlukla
Ermeni idi. Ayrca onlarla Mslmanlar arasnda his benzerlii ve
menfaat birlii mevcuttu. nk, mene itibariyle ayn blgeden
olular dolaysyla duygular ve adetleri de aynilemiti. Bu sebeple
de kendilerini Trklere rahatlkla uydurmu, emniyetlerini kaza
narak, reayann en nfuzlusu haline gelmiti ve hala da yledir:' 169
Galata Hristiyanlarna verilen fermann bir benzerinin, Galata'da
ve stanbul'da yaayan Yahudilere de verildii anlalmaktadr. An
cak bu ferman yand iin asl mevcut deildir. Fakat 1 602 ylnda
verilen bir baka fermanda ilkine atfta bulunulmasndan byle
bir fermann verildii aka ortaya kmaktadr. Bu fermanda,
fetih srasnda Yahudilerin, Bizans'a yardm etmediklerinden do
lay, eskiden beri mevcut olan havralarnn olduu gibi kalaca,
kendilerine dokunulmayaca, inanlar gereince ibadetlerine
1 68 K ay I I : C i h a n D ev l e t i
devam edecekleri ve Tevrat okuyacaklar belirtiliyordu. Dolaysyla

kimsenin kendilerine engel olmamas ve daha sonra gelenlerin de
buradaki hkmlere muhalefet etmemeleri isteniyordu.170
te btn bu uygulamalara atfta bulunan Fransz tarihi Jean
Paul Roux: "Avrupallar halk krallarnn dininde grmek isterler.
Bunlarn aksine Trkler, cihanmulluu benimseyip hayata geir
miler, bar iinde bir arada yaamay itenlikle savunmulardr.
Bylece Trkler, dnya medeniyetine en byk katky bu hus usta
yapmlardr:' 171 demekten kendini alamaz. Avrupallarn bu me
deniyetten ne kadar nasipdar olduklar ise ayr bir konudur.
M H MAN DAR- I RE S U LU L LA H
Fatih Sultan Mehmed stanbul'un fethiyle birlikte imdi de
sahabe-i kiramn byklerinden Ebu Eyylb el- Ensari Hazretleri'nin
kabrinin yerini buldurmak ve oray bir cami, trbe ve medrese
yaptrarak enlendirmek istemektedir. Bunun iin Akemseddin
hazretlerine mracaat etti. Ancak ncelikle asrlar ncesine bir
gz atalm.
Miladi 622 Temmuz'unun 1 6. gn Peygamber Efendimiz Kusva
ismindeki devesine binmi, en nde bir sarn bir mzraa tak
lvermesiyle yaplan bir bayrak, kllarn yaln ekmi Ensar'dan
iki dizi muhafz ortasnda, cokun bir karlayc kalabalna sal
sollu selam vere vere Medine'ye giriyor.
Btn Ensar, O'nu kendi evine misafir etmek iin yarmaktadr.
Medine'nin ileri gelenleri devenin yularna yapp : "Ya Resulallah
bize buyurun!" diyerek yakarmakta o erefe nail olmak arzusundadr.
Peygamber Efendimiz ise, "Devemin yularn braknz kimin
evinin nnde kerse orada misafir olurum'' buyurdular. Bylece
kimsenin kalbinin krlmayaca, herkesin kabul edecei en uygun
yolu semi bulunuyorlard.
Herkesin merakla takip etmeye balad Kusva, nihayet bugn
k Mescid-i erifinin kapsnn bulunduu yere kt. Kusva'nn
zerinden saadetle inen Resulullah Efendimiz:
"nallah menzilimiz burasdr. Buras kimindir? " buyurdular.

"Ya Resulallah Amr'n oullar Sheyl ve Sehl'indir" diye cevap
ve rdil er.
Bu ocuklar yetim idi. Peygamber Efendimiz, akrabalarmzdan
hangisinin evi buraya daha yakndr buyurdular. Zira Resulullah
efe ndimizin dedesi Abdlmuttalib'in annesi Neccaroullar'ndan idi.
Ebu Eyylb el-Ensari knyesini tayan Halid bin Zeyd Hazretleri
sevin le:
"Ya Resulallah benim evimdir" diyerek hemen yakndaki kapy
iaret etti.
Ebu Eyylb el-Ensari Hazretleri, Peygamber Efendimiz evinde
yedi ay misafir olduu iin Mihmandar- Resul daha sonra sa
valarda kendisini bayraktar yapt iin de Alemdar- Resul diye
hret buldu.
te o hicret gn zerinden yarm asr gemiti. Emevi devletini
kuran Hazreti Muaviye, Peygamber Efendimiz'in vahiy katipliini
de yapt iin stanbul'un fethi hakkndaki Kudsi hadisi gayet iyi
bilmektedir.
O hadisin tebir ettii yani mj deledii erefi kendi salta
nat zamanna kazandrmak ve o mjdeye nail olmak sevdasyla
Hicret'in 49'uncu, Milad'n 669'uncu ylnda kuvvetli bir donanma
ile stanbul'a bir fetih ordusu gnderdi.
Bu ordu iinde Peygamber Efendimiz'in sahabilerinden de otuz
kii bulunmaktayd. Bunlarn hem en yals ve hem de en eref
lisi Ebu Eyylb el- Ensari Hazretleri'ydi. O'nun bulunmas ordudaki
askere ayr bir heyecan ve g veriyordu.
Peygamber sancaktar bu yce sahabi kuatma devam ederken
h astaland. Arkadalarna:
"Resul-i Ekrem'd en stanbul surlarnn yaknna salih bir kim
senin defnolunacan iitmitim. Umarm ki o kimse ben olaym.
Bu sebeple vefatmdan sonra beni gaslediniz. Nam da surlara en
yakn bir noktaya gtrp defnediniz" diyerek vefat etti.
Arzusu zerine bir askeri birlik tarafndan surlara yak.n bir yere
gtrlerek orada defnedildi. Durumu renen Bizans imparatoru
kuatma kalktktan sonra onu kabrinden karp vahi hayvanlara
yedireceini bildirdi. Gnderilen cevapta byle bir ey yapld tak
dirde slam lkesinde yaayan Hristiyanlarn ve kiliselerin ortadan
kaldrlaca bildirilmiti. Bu sebeple kabre dokunmayacaklarna
dair teminat verdiler.
Bu mbarek kabir, asrlarca Hristiyanlar iin de zor gnle rde
snma dergah oldu. Burada Mslmanlardan aziz bir zat yatar.
Huzurunda yaplan dualar kabul edilir, derlerdi. Ktlk ve kuraklk
zamanlarnda buraya gelip dualar ettikleri seyyahlarca ifade olun
maktadr. Ancak 1 204 ylnda vuku bulan Hal seferi srasnda
Latinler stanbul'u mahvettikleri gibi bu havalideki mabetleri de
yerle bir ettiler. Artk Ebu Eyylb Hazretleri'nin kabir yeri de be
lirsiz olmutu.
Bu suretle Peygamber sancaktar yalnz mezara gmlmedi,
mezar da kitabesiyle beraber yerin derinliine gmld. Bunun
byle olduunda Trk kaynaklar gibi btn Arap kaynaklar da
mttefiktir. 172 Ebu Eyylb el-Ensari Hazretleri stanbul surlarnn
dnda bir yerde yatyordu. Fakat nerede?
te aradan sekiz asr getikten sonra 1 45 3 baharnda o kutlu
mjdeye kavuan stanbul'u Trklere vatan yapan byk Trk hakan
Fatih Sultan Mehmed de imdi bu soruya cevap aryordu.
Bir kez daha byk veli Akemseddin'in kapsn ald ve bu
mbarek sahabinin kabrinin bulunmasn arzu ettiini kendisine
iletti. Akemseddin Hazretleri:
"Sultanm kuatma srasnda ben her gece u semte bir nur in
diini grmekteydim. Muhtemelen Resul Ekrem'in mihmandar
Halid bin Zeyd'in kabri o caniptedir" buyurdu.
Fatih bu habere olduka sevinmi ve heyecanlanmt. Derhal
yakn maiyetini de yanna alarak Akemseddin Hazretleri ile bu
gnk Eyp Sultan mahalline geldiler.
eyh hazretleri bir mddet tevecch ve murakabeden sonra:
"ite Halid bin Zeyd'in kabri erifi burasdr" diyerek ba ve ayak

u lar n iaretler. Fatih Sultan Mehmed o gn olaylara ahit olan
sil ahtarn akam olunca huzuruna arp:
"Git u yzm, Akemseddin Hazretleri'nin iaretledii kabir
yerinin ortasna gm. Ba ve ayak ucuna diktiimiz iaretleri ise
alarak kble tarafnda yirmi adm tesine ayn ekilde muntazamca
dik. Kimseye grnmeden gizlice bu ii hallet" dedi.
Silahtar Aa Fatih'in emrini harfiyen yerine getirdi.
Ertesi gn Fatih, Akemseddin Hazretleri'nin yanna vararak;
"Hocam! Halid bin Zeyd'in kabri olarak iaretlediimiz yerin
zerine bir trbe ina ettireceim. Herhangi bir hataya dlmemesi
iin yaplan tespitin tarafnzdan bir daha kontrol edilmesini arzu
etmekteyim" dedi.
Bunun zerine heyet bir kez daha blgeye vard.
Akemseddin hazretleri silahtarn diktii dallarn bulunduu
yere bakmadan doruca gidip eski yerde durdu ve asasn bir gn
nceki yerin tam ortasna dikerek:
"ite buras Halid bin Zeyd'in kabridir" dedikten sonra, burada
altn bir yzk gryorum. Onu da karverin buyurdu.
Gen padiah fevkalade heyecanlanarak:
"eyhim inanyorum. Fakat kalben itminan bulmak istiyorum.
Bu hususta baka deliller gsteremez misiniz?" deyince, Akem
seddin hazretleri belirledii kabrin ba ucuna iaret ederek "u
rasn kaznz, inallahu teala iki arn derinlikte bir mermer ta
kacaktr" buyurdu.
Gerekten belirttii yeri iki metre kadar kazdklarnda zerinde
branice; Bu Ebu Eyylb'un kabridir, yazl mermer bir ta buldu
lar. Orada bulunanlar heyecanla tekbir getirmekten kendilerini
alamadlar. 173
stanbul muhasarasnda ehit dp sekiz asr surlar nnde
yatarak fetih akn canl ve diri tutan byk sahabi bundan sonra
ise ehre en kymetli havay verdi.
Yetimez mi bu ehrin halkna bu nimet-i Bari

Mihmandar- Resulillah Eba EyyCb-i Ensarf
stanbul'u alan Fatih'in ehirdeki ilk eseri yalnz o trbeyi yap
trmak olmad. Trbeyle beraber orada cami, medrese ve imaret
de yapld. Bylece mukaddes Eyp semti bir kutsiyet sitesi hali ne
gelmiti. Merkezde manevi bir sultan oturuyordu. Padiahlar o
sultann huzurunda kl kuanyordu. Her fani onun etrafnda baki
olmak ak ile yanyordu. Ve Eyb Sultan, bir hale gibi evriliyor
evriliyordu.
S TA N B U L E N L E N YO R
Fethi takip eden ilk Cuma namazndan sonra Fatih Sultan Meh
med, Okmeydan'nda fetih ve zafer alay yaptrd.
enlik ve ziyafet gn gece srd. Nice oyun ve elenceler
tertip olundu.
ehitler iin hatimler indirildi. Dualar edildi.
Gazilere ise zafer hediyesi olarak mal, mlk, araziler datt.
Orada bulunan Akemseddin, toplanan gazilere yksek bir sesle:
"Ey gaziler! Cmlenizin malumudur ki Sevgili Peygamberimiz
stanbul'un fethinde bulunanlar iin ne gzel askerdir, buyurmutur.
Bizler bu erefli iltifata nail olduk. Hepinize mbarek olsun.
Cmleniz mafursunuz.
Amma size layk olan budur ki gaza maln israf etmeyiniz.
Hayr ve hasenata sarf ediniz.
Padiahnza her halkarda itaat ve muhabbet eyleyiniz.
Btn bu ilerde de sizden sonra geleceklere rnek olunuz.
yi insanlara gzel iler yarar" dedikten sonra dualar etti.
Akemseddin bu ksa fakat etkili konumasyla gazileri ehrin
imarna ve hayr messeseleri kurmaya tevik etmi oluyordu. 174
Onun bu tespit ve teviki son derece isabetliydi.
Zira stanbul Trklerin eline getii zaman fakir, tenha ve pe

ri n bir halde idi. Bu tkeniin ve perianln sebebi ise Trkler
a
deil Latin Avrupa idi. Bir taraftan Comnenoslar devrinin taht
mcadeleleri ve i savalar dier taraftan Hal ordular bu gzel
ve t arihi ehri harabe haline getirmilerdi.
Nitekim Batllar dahi zellikle 1 204 ylnda ehre giren Hal
ordusunun ehirde yapt tahribat ac ifadelerle nakletmektedir.
Yklan kiliseler bir daha yaplamad.
Karlan sanat eserleri, tahrip edilen abideler ve yamalanan
saraylar bir daha eski halini alamamt. Eski heykeller Latinlerin
taassubu yznden harap olmutu.
En gzel binalar kire elde etmek iin tahrip edilmiti.
Paros ve Numidei'nin en makbul mermerleri yklm veya kaba
inaatlarda kullanlmt. Heykellerin pek ounun yalnz kaideleri
kalmt. Hemen hemen btn stunlar yklm veya zarar gr
mt. Halk da frsattan istifade ile altn ve gmten yaplan nice
eserleri tahrip etmiti. Kala kala emberlita, Dikilita, ve Ayasofya
kalmt. stanbul'un ii sanki bir hayalet ehirdi.
Halk bitkin ve periand. ehrin nfusu olduka azalmt. Eko
nomi bozulmutu.
Anlamsz tartmalar bu gzelim kenti mahvetmiti. 175
te Fatih Sultan Mehmed ehre girdii gn bu manzaray gr
m ve ok zlmt. Mehur alim Molla Cami'ye ait bir beyti
sylemekten de kendisini alamamt;
Perdedar mikuned der kasr- kayser ankebut

Bum nevbet mizened der kubbe-i Afrasiyab
(Kayserin kasrnda rmcek perdedar olmu
Afrasiyab'n saraynda baykular tyordu)
Bu itibarla stanbul'un Trkler eline gemesine verilen Feth-i
Mbin ismi daha bir derinlik kazanmaktadr. Fatih, kuatma s
rasnda stanbul'dan ayrlan Rumlara her trl gvence vererek
bunlar geri ard.
skan siyasetine bavurdu. stanbul'da bo bulunan evlerin say m

yapld ve gelenler bu evlere yerletirildiler.
Daha sonra fetihler yapldka ele geen ehirlerdeki baz zengin,
sanatkar ve tccar takmn da stanbul'a yerletirmeyi adet edin
mitir. Bunun neticesi olarak; 1453 ve 1454 yllarnda Anadolu'nun
muhtelif eyaletlerinden, 1455'te Foa'dan, 1 458'de Mora'dan 1462'de
Midilli'den, 1 459'd a Taoz'd an, 1463 ile 1 4 7 1 yllar arasnda Konya,
Larende, Ereli ve Aksaray'dan birok aile suriine iskan edildiler.
stanbul'a gelenlerin bazlar yerletikleri semtlere geldikleri yerlerin
adn verdiler.
Anadolu'dan ilk gelenlerin arasnda Bursallar; Eyp Sultan'a,
Trabzonlular; Bayezid Camii civarna, aramba Ovas halk; ar
amba semtine; Tireliler; Vefa semtine, Kastamonulular; Kazan
c Mahallesi'ne, Gelibolulular Tersane'ye, Sinop ve Samsunlular:
Tophane'ye, Eridirliler Erikap'ya, zmirliler Byk Galata'ya,
Aksarayllar; Aksaray'a, Konyallar Fatih'e iskan edildiler. Dier
Mslman Trkler umumiyetle skdar' tercih etmilerdir.
Avrupal Mslmanlardan skbller; Cibali tarafna, Yenie
hirliler ise Yenikap sahillerine yerlemilerdir.
Mora Rumlar; Fener mahallesine, Ermeniler; Langa, Kumkap
ve Hasky'e, Yahudiler ise Tekfur Saray ile ft Kaps civarna
iskan edilmilerdir.
Yine Fatih gaza ve savalarda esir edilen ifti ve ziraat ehlini,
ehir dndaki mmbit arazilere iskan ederek stanbul'un iae me
selesini halletmitir.
Akemseddin'in ve dier ulemann teviki ve Fatih'in de takibi
neticesinde gaziler, emirler, beyler, paalar ve derviler ile imar faa
liyeti yle sratli bir ekilde inkiaf etti ki ehre bir iki yl ierisinde
Trk damgas vuruldu.
Gen Osmanl padiahnn stanbul'u al tarihlere "Feth-i M
bin'' olarak geerken kendisi de "Fatih" unvann almt.
Padiahn uygulamalar Fatih ve Fetih kelimelerinin stanbul'da

tam m anasyla bir uyum ve ahenk arz ettiini gzler nne seri
yordu.
Fetihle birlikte ehir Trklerin eline gemekle kalmyor, gzel
liklere, ilme, zarafete, gelimeye, canl ve cvl cvl bir hayata gei
yapyordu.
stanbul, sanki asrlardr Mslmanlar elinde bulunan bir belde
konumuna girmiti.
N V E RS T E L E R E H R
Fatih Sultan Mehmed'in akli ve nakli ilimlere duyduu byk
ilgi dolaysyla alimleri tevik ettii, onlara ok deer verdii kay
naklarda teferruatl bir biimde anlatlmtr.
Osmanllarda ilk tezkere yazar olan Sehi Bey onun bu zelliini
yle anlatmaktadr;
"Her eit latifeye hayil ve her nev hnere mayil. Hususan ehl-i
ilim taifesine bir mertebede rabet ve bir vehile iltifat ederdi ki
bir padiah dahi etmemitir. Bu sebeple her eit ilme talip ve ragp
olup okumaya canlar verirdi.
lme ve ilmi almalara akt. stanbul'u fethettii zaman eh
rin en byk mabedi Ayasofya'da 1 Haziran 1 453'te kld Cuma
namazndan sonra bilim adam ve mderrislere: 'Yarn Ayasofya'da
derse balanacaktr' buyurmutur.
Fatih'in bu arzusu derhal yerine getirildi. Ertesi gn Ayasof
ya evresinde bulunan odalar dershane haline getirildi ve eitim
balad.
Hocas Molla Hsrev'i bu yksek okulun ilk mderrisi tayin etti.
ehrin ilk kads olan Molla Hzr Bey elebi'de Ayasofya Medre
sesinde ders veren ilk mderrisler arasnda yer ald.
Bu itibarla stanbul niversitesi'nin temeli fetihle birlikte atlm
oluyordu.
Ksa bir sre sonra Zeyrek Medresesi dzenlenerek burada da
eitim balad.
1204'te Latinlerin istilas srasnda karargah olarak kullanlm

olan Pantokrator Manastr imdi Zeyrek Medresesi adyla bir ilim
yuvasdr. Manastrn altl stl elli odasna renciler yerletiril
mitir.
Molla Zeyrek Mehmed, medresenin ilk mderrisidir.
D aha sonra Molla Ali Tusi, Hocazade ve Molla Abdlke rim
burada ders vereceklerdir.
Fatih Sultan Mehmed zaman zaman Sadrazam Mahmud Paa
ile birlikte Ayasofya ve Molla Zeyrek medreselerine gelerek mder
rislerin derslerine katlrd. Huzurunda ilmi tartmalar yaplrd.
Ardndan Eyb Sultan Camii avlusunun iki tarafnda nlerinde
birer revakn uzand her bir tarafta sekiz tane olmak zere toplam
on alt hcreden oluan medreseyi ina ettirdi ( 1 459) . Buraya gnde
elli ake cretle bir mderris grevlendirdi. Her gn peygambe
rimizin hadislerini aklamak din ve bilim zerinde rencilerini
yetitirmekle grevli idi.
Fatih dneminin asl niversitesi ise stanbul'un yedi tepesinden
biri zerine yaptrd ve kendi adyla anlan cami ve klliyesi iinde
yer alan medreselerdir.
Fatih Camii ve klliyesi ayn zamanda byk bir eitim merkezi
olarak ina edilir. Caminin evresinde yer alan Saln - Seman ve
Medaris'i Semaniye adlaryla da anlan bu ilim yuvas, gen Trk
hakannn, fiziki grnm ve yeni eitim anlay ile Trk ilmi
hayatna kazandrd en muazzam messesedir.
1 46 3 - 1 4 70 yllar arasnda ina edilen klliyede Fatih Camii
merkez olmak zere drd Marmara ve drd de Karadeniz ynne
simetrik olarak sekiz Saln Medresesi yerletirilmi bunlara paralel
olarak arka planda drderden sekiz tetimme (hazrlk) medresesi
yer almtr.
Klliyede yer alan dier balca birimler darifa, tabhane,
imaret, misafirhane ve ktphane ve dar't- talimdir.
Sekiz medresenin her birinde kubbeli on dokuz oda ve birer
dershane bulunuyordu.
F a t i h S u l t an M e h m e d Han 1 77
Klliyede derse giren rencilere gnde iki ake burs denmekte

idi. Cami bahesindeki asl ktphanenin dnda her medresede
birer seminer ktphanesi bulunmaktayd.
Medresede renci saysnn ok az olmas (takriben 1 20- 1 50
aras) dikkat ekmekte ise de burada da Osmanl devlet ve idare
s ah asnda olduu gibi keyfiyetin ok yksek olmasna dikkat edil
mitir.
Bu dnemde Molla Hsrev fkhta, Molla Grani tefsirde ve
Hocazade de kelamda, btn slam dnyasnn tanyp sayg duydu-
u, derslerini takip etmek istedii en byk ilim adamlar oldular.
Artk slam dnyasnn en deerli hocalar, bilgisi ve ilmiyle
hret kazanm kiileri stanbul'daki medreselerde toplanmaya
balamtr.
Bunlardan bir tanesi nl matematik ve astronomi bilgini Alaad
din bin Mehmed Kuu idi. Bu byk filimin Trkistan'dan stanbul'a
gelmesiyle matematik ve astronomi Osmanl devletinde gemie
nispetle byk bir gelime gstermitir. 176
S I RP M E S E L E S
1454- 1 456 seneleri arasnda esas faaliyetini Tuna'ya kadar hakim
olmak ve Srp meselesini halletmek noktasnda toplayan Fatih'in
Balkan siyaseti yznden Macarlarla arpmas kanlmazd. Zira
Srplar 1 45 1 senesinde Osmanllara ait Alacahisar ve havalisini
zaptetmi fakat stanbul'un fethi haberi zerine iade etmilerdi.
Onlarn bu hareketlerine stanbul'un fethi arefesinde sessiz kalan
Fatih, 1 454'te Srp Despotu George Brankovi'e bir eli gndererek
len despot Lazar'n eski memleketi olan Morova Vadisi'nin irsen
kendisine ait olduunu bildirdi.
Srp despotu 1 454 yaznda Macar Kral Jan Hunyad'dan yardm
istemek zere Tuna'y getii bir srada Fatih de Morova Vadisi'ne
sefere km bulunuyordu. Ostrovi, Omol ve Sivricehisar' fetheden
Osmanl kuvvetleri blgeden ekilir ekilmez bu kez Srp-Macar
birlikleri harekete getiler.
Fatih, otuz bin kiilik bir kuvvetle Firuz Bey'i, Vidin-Ni blge sini
korumak zere grevlendirmiti. Ancak Hunyad'n kumandasn daki
Macarlar ile Brankovi'in emrindeki Srplar Firuz Bey'i Kruevac'da
malup ve esir ettiler. Vidin ve Ni arasndaki Osmanl topraklar
mttefikler tarafndan igal olundu.
Bu olay zerine Fatih 1 455 baharnda ikinci Srp seferine kt.
skb'n batsnda bulunan ve gm madenleri ile mehur olan
Kratova (Karadonlu) Da ald srada hudut komutanlarndan
Evrenosolu sa Bey de orduya katld. Fatih, Evrenosolu jle isti
areden sonra gm madenleriyle mehur Novoberdo Kalesi'ni
kuatarak ksa bir srede ald. Ardndan yine madenleriyle mehur
Trepea ve evresini zaptetti. Bu srada Karaca Paa da kuvvetleriyle
Srbistan'n altn stne getirmiti. Brankovi sulh istemek zorunda
kald. Yaplan anlama ile Macarlarla ittifak etmekten vazgeen Srp
despot, ylda otuz bin duka demeyi ve seferlere eskiden olduu
gibi belli miktarda asker gndermeyi kabul ediyordu. 177
Padiah d nte Kos ova'ya varp c e d d i G azi Murad
Hdavendigar'n mehedini ziyaret ederek dualar etti. Burada iken
Karaca Paa aknclarla gelerek kendisi ile bulutu ve yaplanlar
rapor etti. Askerin sancaklarna gitmesine msaade eden padiah,
birka gn Selanik'te dinlendikten sonra stanbul'a dnd.
Fatih son anlamaya ramen, Srbistan' Osmanl tabiyeti altnda
tutmann Belgrad'n Macarlardan alnmasna bal olduunu d
nyordu. Bu itibarla ertesi sene, 13 Haziran 1456'd a Belgrad' zaptet
mek zere harekete geti. Maiyetinde sipahi, azap ve yenierilerden
mteekkil yz bin kiilik bir kuvvet ve yz top bulunuyordu.
Ayrca iki yz ektirmeden mrekkep ince bir Osmanl donanmas
da refakat edip Tuna'dan yukarya km idi.
Padiah kara ordusunun banda Morova'y getikten sonra
Srp kralndan haber almak zere Aksakal shak' Semendire, Ha
san Bey'i ise Macarlar hakknda malumat toplamak zere Belgrad
tarafna gndermiti. amlolu Mehmed Bey ile tinolu Ali Bey
ise Rudnik'te kalmak emrini aldlar. Bu ikisi dman kuvvetlerini
arkadan vuracaklard.
Aksakal shak B e y Macaristan'a giden Srp kralnn, yardmlar

mukabilinde Gercinlik ve baz ehirleri onlara brakma vaatinde
bulunduunu haber verirken Hasan Bey ise Macarlarn savaa hazr
olduklarn bildirmiti. Padiah B elgrad nne geldii srada ise
Rud nik taraflarna gnderilmi olan tinolu ile amlolu'nun
Sivricehisar taraflarnda toplanm olan ve Trkleri arkadan vurmak
isteyen dman kuvvetlerini yendikleri haberini ald.
B E LG RA D M U H A S A RA S I
Belgrad Kalesi bir yarmada vaziyetinde Tuna ve Sava nehir
ler inin birletikleri mahalde nehirlerin girdabndaki yksek ve
sarp bir yerde kurulmu bulunuyordu. Kale bur ve bedenleri iyice
tahkim edilmi olduu gibi kara taraf ii su dolu geni hendekler
ile evrilmi bulunuyordu.
Denizden ve karadan kuatlm bulunan Belgrad'a sadece Sava
yolu ak bulunuyordu. Fatih evvelce stanbul kuatmasnda ol
duu gibi burada da gemilerin bir blmn karadan yrterek
Sava Nehri'ne soktu. Lazm gelen btn tedbirler alndktan sonra
Belgrad bombardman edilmeye baland.
Kaledekilerin mitsizlie dt sralarda Tuna'nn te yakasn -
da Macar ordusunun toplanmaya balad haberi alnd. Hunyad'n
idaresi altnda toplanan bu kuvvetlerin says altm bini am olup
Petervaradin'i geerek ilerlemeye balamlard.
Bunun zerine padiah alnacak tedbirleri grmek zere bir
meclis toplad. Rumeli Beylerbeyi Day Karaca Bey Macaristan tara
fna geerek kaleyi kurtarmak iin gelecek olan Macar kuvvetlerini
karlamay teklif etti. Karaca B ey: "Padiahm ayet siz gemez
iseniz ben kuluna destur ver. Tuna suyunu te geeyim. Hisarn
karsna oturaym" dedi.
Bu gerekten son derece parlak bir fikirdi, bu suretle Trk kuv
vetleri Macarlarla Belgrad arasna girmi bulunacaklard. Neticede
yardma gelen Macar birlikleri ile mdafilerin birlemesine imkan
verilmemi olacakt.
Ancak b u ok isabetli gr beenmeyenler : "te yan daki

dmann bize ne zarar var? Onlarn gzleri nnde kaleyi ya
malatalm ki, saltanatn ycelii ziyade olsun" dediler. 178 zellikle
Rumeli beyleri bu fikirde idi.
Akpaazade ve Neri tarihlerinde: "Rumeli beylerinin dah a
da ileri giderek, B elgrad fethedilirse bize ift srmek der, zira
gayri yerde dman kalmaz dncesiyle almaya hile ettiler, bey
lerin himmeti olmad" szleri ise179 abartl grlmektedir. Zira
Rumeli beyleri B elgrad'n fethine deil, dmann kar ;lanmas
iin ordunun blnmesine rza gstermiyorlar ve kalenin kolaylkla
decek duruma geldiini savunuyorlard. Ayrca donanmalar ne
gne duruyordu!
B eylerin ekserisinin bu fikirde olmas dolaysyla Fatih de on
lara uydu. Oysa ertesi gn Karaca Bey'in fikrinin ne kadar isabetli
olaca grlecekti. Zira iki yz paralk Hal donanmas Belgrad
nlerine gelerek Osmanl donanmas ile savaa tututu.
Be saat sren iddetli deniz savan Macarlar kazand. Belg
rad muhafzlarnn da krk kadar yelkenli ile katld bu savata
Trk gemisi batm, drd de Macarlarn eline gemiti. imdi
kar sahilde bulunan Macarlarn B elgrad'a girebilmeleri imkan
dahiline girdii gibi mdafilerin moralleri de olduka ykselmi
bulunuyordu.
te yandan Belgrad surlar top atei sayesinde kafi derecede yp
ranm bulunuyordu. Kara tarafndaki su dolu hendekler de toprakla
doldurulmutu. Donanmasnn malup olduunu gren padiah,
Macar kuvvetlerinin kaleye girmesinden nce fethi gerekletirmek
zere umumi hcuma geilmesini emretti. Halbuki Osmanl asker
leri bir gn ncede sabahtan akama dek vurumular ve olduka
yorgun dmlerdi. Hatta bu savata bulunduu top metrisine
bir dman gllesi isabeti neticesinde kopan paralardan biri Day
Karaca Bey'e isabet etmi ve bu cesur devlet adamn ehit etmiti.
Buna ramen Trkler Temmuz'un 2 1 'i sabah seher vaktinde
bir kere daha hcuma geti. ehir iddetle savunuluyordu. Nihayet
yenieriler byk bir gayret ve azimle hendei geerek alan gedik

lerden ehre girmeye muvaffak oldular. Bunlarn says henz be
yz kadard. Buna ramen kalenin fethedildiine kanaat getirerek
byk bir sevin ierisinde yama hareketine girimeye baladlar.
Halbuki bir gece evvel otuz bin Macar ehre girmi bulunuyordu.
Bunlar gediklerden ekilerek Trklerden bir miktarnn ieri gir
mesini bekliyorlard. Nihayet kafi miktardaki Trkn ieriye girdii
ve yamaya daldn grnce gedikleri tutarak Trk kuvvetlerini
ikiye ayrdlar ve kaleye girmi olanlarn ounu ldrdler.
zellikle Jan Hunyad ile Fransisken tarikat rahiplerinden Ka
pistrano mthi bir gayret gstermekte idiler. Kapistrano ateli
nutuklar ile askeri galeyana getiriyordu.
Bu srada nehrin te yakasndaki Macarlar da beri tarafa geerek
kale dnda bulunan Osmanl kuvvetleriyle iddetli bir muharebe
ye girimilerdi. Bu durum karsnda Trk komutanlar dman
ieri ekmek dncesiyle kale nnde sahte bir ricat hareketine
giriti. Bunlar dman ordugaha doru ektikten sonra sarp imha
edeceklerdi. Ancak Belgrad Kalesi ierisindeki Hunyad, bu tehlikeli
durumu sezdiinden derhal onlarn imdadna kotu.
Hunyad'n da ie karmasyla sava tamamen Osmanllar aley
hine dnd. Dman kuvvetleri byk bir hzla Trk ordusunun
karargahna doru ilerliyordu. Baz kaynaklara gre karargah ya
maya dahi uramt.
Bunun zerine muharebeyi bir kenardan idare etmekte olan
Fatih'e vezirleri karargahtan ekilmesi tavsiyesinde bulundular. Fakat
o "Dmandan yz evirmek bozgun niandr. Benim elhamdlil
lah 'hak stndr ve ona kar gelinmez' kavline itikadm tamdr.
Kamak dmana nasip olmaktr" diyerek bu teklifi reddetti. sa
Durumun kendi aleyhine dndn gren padiah daha fazla
sabredemeyerek cotu, haykrd ve yannda bulunan yenieri aas -
n fena halde hrpalad. Trk ordusu dalm, piyade ve svariler
birer tarafa snmlard. Bunun zerine Yenieri Aas Hasan Aa
yalnz bana dman alaylarnn zerine atld. Padiahta atn

mahmuzlayarak dman iine dald.
O kadar iddetle saldrmt ki yannda bulunanlarn syledikle
rine gre hiddetinden dudaklar atlam ve kanamaya balamt.
Ad efsanelemi kahramanlar imrendirecek bir tarzda galip d
man ordusunun zerine atlan bu Trk padiahnn bir yann da
Ozgurolu sa Bey, bir yannda da shakolu sa Bey vard. Padiahn
nnde de Ozgurolu sa Bey' in olu Mustafa Bey ile shak Bey'in
dier olu Mustafa Bey bulunuyordu. Padiah bu nazik vaziyette iki
aileye mensup iki sa Bey ile iki Mustafa Bey yalnz brakmamt.
te bu be kahraman, muzaffer Macar ordusunun karsna
dikilecek ve panik halindeki Trk ordusunu mahvolmaktan kur
taracaktr.
Dman alaylar iine ilk dalan yenieri aas ksa bir sre ie
risinde ehadet rtbesine eriti. Ardndan yenieri aasn ehit
eden iri yapl dman askeri bu kez bizzat padiahn zerine atld.
Fakat gen hkmdar onu ve ondan sonra zerine gelen iki kiiyi
daha ldrmeye muvaffak oldu. Fakat bu srada alnndan ve biraz
sonra da dizinden yaraland. Kemalpaazade'nin ifadesi ile baca
aa olup kalmt.
Bu hali nakleden birisi yle ifade etmektedir: "Nasl oldu, nice
oldu anlayamadm. Kffar sadan ve soldan hamle klup bizi datt.
Ben shak olu sa Bey'in yanndaydm. Onunla beraber hezimet
yolunu tutmu ve padiahn yanndan bir miktar uzaklam iken
anszn karmzdan bir alay garip yiitler zuhur etti. lerinden
birisi sa Bey'd en geerek bana geldi ve:
u kaan shak Beyolu deil mi? Atas bahadr erdi! Buna ne
oldu? Avret gibi muhannes oldu? O kiiden bu szleri iiten sa
Bey'in gayret ve hamiyet damarlar kabard. Bana seslenip:
Ol yiit bizim iin ne dedi, iittin mi? Halk iinde kii kt nam
sahibi olup dost dman her kimden bunun gibi sz iitmektense
lse daha iyi deil mi? Cihat meydanlarnda mert olana, kt adla
diri olmaktansa yz suyu ile lmek ho deil mi? Bu sz syleyip
atnn ynn padiahn tarafna evirdi. Ben dahi aynsn yerine

getirdim. Padiahn yanna vardmda grdm ki ol garip yiitlerin
sald rsndan dmann benzi hazan yapra gibi sararm. Cihan
padiahn dmanlarndan ayrmlar. Bu arada hazr din bekleyen
aknc birlikleri de duruma mdahale edip dman bir uurdan
k rp geri pskrtmler:'
kisinin dahi yaln klc
Yanar od gibi hamleler klc
Padiahn yaln kl dman zerine hamlesi Trk ordusunun
maneviyat zerinde son derece etkili olmutu. teden beriden top
lanan kuvvetler ve bir ksm aknclar iddetle dmana saldrdlar.
te savan tekrar kzt bu hengamede devlet bykleri padiah
bu tehlikeli sahadan atnn dizginlerine yapp yalvaryakar ve byk
bir glkle uzaklatrabildiler. Toparlanan Osmanl askerleri ise
Macarlar ordugahtan srp kaleye kadar kovaladlar. s
te bu vuruma srasnda askerlerini gayrete getirmeye alan
Jan Hunyad' takip eden bir Trk okusu da frsatna getirip okla
yaralad. Kapistrano'nun da yaralanmasyla Macarlar bozgun halinde
kaleye ekilmek zorunda kaldlar.
Fatih Sultan Mehmed'in zamannda cesareti, sebat ve kahra
manl byk bir bozgunu nledii gibi dman tekrar saldrma
cesaretinden de mahrum klmt. nk Hal ordusu olduka
hrpalanm ve byk kayplar vermiti.
Buna karlk Osmanllarn kayplar da kmsenmeyecek
durumdayd. Bir gn nce askerlikte maharet ve kudreti ile tann
m olan Day Karaca Bey, bir gn sonra da tek bana bir orduya
saldracak kadar cesur ve gz pek Yenieri Aas Hasan Aa ehit
dmlerdi. Birka bin asker kaybnn yan sra yz top da
dman eline gemiti.
Kyamete numune cengin sonunda, gece harp meclisi bir kez
daha topland. Ordunun yorgun ve bitkin oluu, silahlarn nok
sanlamas ve kuatmann artk daha fazla uzayaca gz nne
alnarak geri dnlmesine karar verildi.
Fatih Sultan Mehmed, stanbul'un fethine nispetle Belgrad'n

daha kolay zapt edilebileceine inanyordu. Ayrca btn te db ir
lerini alm ve sebeplere yapmt. Day Karaca Bey'in yardmc
Macar kuvvetlerini nleyici tedbirine, Fatih gibi askerlik ilerind e
maharet sahibi bir hkmdarn kulak vermeyip kar tezi benim
semesini anlamak gtr. htimal ki padiah Macar kuvvetlerinin
Tuna'y beri tarafa geebileceklerini tahmin etmemi ve kuvvetli
Trk donanmasnn buna mani olabileceini dnmt. Ayrca
dier devlet bykleri ve Rumeli beyleri de kar tezi savunmu
ve Macarlarn sadece kalenin dn seyredebileceklerini iddia
etmilerdi.
te ar gven ve kanaatin nelere mal olabilecei ok ac bir
biimde ortaya km bulunuyordu. Fatih'in ahsi kahramanl,
dirayeti ve cesareti olmasa Osmanllar iin daha byk bir bozgu n
kanlmaz olacakt.
B elgrad muhasaras srasnda ehit olan D ay Karaca B ey'in
yerine Rumeli beylerbeyliine Mahmud Paa getirildi.
te yandan B elgrad'n savunmasnda mhim rol oynayan ve
Trklere yllardr byk glkler karm bulunan Macar Kral
Jan Hunyad ile Rahip Kapistrano aldklar yaralarn tesiriyle ksa
bir sre sonra ldler.
A RNAVUT LU K M E S E L E S
il. Murad Han dneminde Osmanl s arayndan kaarak
Arnavutluk'ta mcadele bayra aan skender B ey, B alkanlar
zerinde istila emelleri tayan Napoli Kral V. Alfons tarafndan
da destekleniyordu. Arnavutluun Napoli hakimiyetine girmesini
istemeyen Venedikliler balangta bu birliktelie kar kmlar
ise de stanbul'un Trklerin eline gemesinden sonra takip ettikleri
siyaseti terk etmeye ve skender B ey'i desteklemeye karar verdiler.
Macarlarn da skender Bey'e tam destek vermesi zerine Arnavut
luk nerede ise Avrupa'nn Trklere evrilmi namlusu haline geldi.
1 452 ylndan itibaren blgede Trklere kar saldrlar artt.
Bunun zerine arka arkaya Arnavutluk'a gnderilen iki Trk birlii
isken der Bey tarafndan malup edildi. Bu zaferler Arnavutluk'ta

byk bir cokunun yaanmasna sebep oldu.
Osmanl Padiah il. Mehmed ise stanbul'un fethi ile megul
olduundan Arnavutluk'taki hadiseler ile yeterince ilgilenemedi.
Fatih, 1 454- 55 ylnda Srbistan meselesi ile ilgilenirken sken
de r B ey Napoli kuvvetleri ile birlikte Berat ehrini kuatt. Padiah
derhal Evrenosolu sa Beyi, krk bin svari ile Arnavutlarn zerine
sevk etti. 26 Temmuz 1455'te yaplan savata Arnavut ve Napoli
askerl eri byk bir bozguna uradlar. skender Bey'in ordusu
nun byk ksm imha edilirken bir ksm da esir alnd. Arnavut
beylerinin ou ller arasndayd. skender Bey' in yeeni Hamza
Bey Trklere iltica etti.
Bu feci malubiyet zerine Napoli Kral Alfons, skender'i tak
viyeye kotuu gibi Papay da harekete geirdi. Nitekim Papann
giriimleri sonucu skender Bey'e Srp, Alman, ngiliz ve Fransz
lardan yardm birlikleri geldi.
Fatih ise Hamza Bey'in de kendisine katlmasndan istifade et
mek zere onu Evrenosolu sa Bey'in yannda byk bir kuvvetle
blgeye sevk etti.
Ancak skender B ey bu ke z arazinin kendisine tand
imkanlardan istifade yoluna gitti. Sarp dalara snarak ete sa
valarna giriti. Nihayet Trk kuvvetlerinin dank bulunduu
bir srada dzenli bir biimde dadan inerek sratle hcuma geti.
Albulena Ovas'nda Mati Nehri kenarnda 7 Eyll 1457'de Osmanl
kuvvetlerini bozguna uratt. sa Bey cann zor kurtarrken Hamza
Bey esir dt.
Bu zafer skender Bey'in Avrupallar nazarnda deerini bs
btn artrd. Papa kendisine Mukaddes makamn genel komutan
unvann verdi.
Ancak bu srada Napoli'de kral Alfons lm olu Ferdinand
gemiti. Ferdinand'a kar byk bir muhalefetin ba gstermesi
zerine skender Bey yardm etmek zere Napoli'ye gitmek zorunda
kald ve Osmanllara mracaat ederek anlama zemini arad.
Fatih Sultan Mehmed d e o tarihlerde kuzey Anadolu ile ilgilen

diinden Rumeli'de skuneti siyasetine uygun buldu.
S N N ET D G N
B elgrad kuatmasnn ardndan Fatih, bir mddet Edirn e'de
dinlenmi ve Arnavutluk'taki hadiseleri takip etmiti. Jan Hunyad'n
lm ve skender'in lkesini terk ederek kamas padiah mem
nun klmt. imdi sra hem babalk grevini hem de Peygamber
Efendimiz'in snnetini yerine getirmek zere oullar Bayezid Han
ile Mustafa elebi'yi snnet ettirmeye gelmiti. Edirne'de Meri ve
Tunca nehirleri arasndaki Ada'da (muhtemelen bugnk saray ii
enliklerinin yapld mahal) 1457 senesinde tertiplenen merasim
kaynaklarda yle anlatlr:
"O vakit Sultan Bayezid, Amasya'da idi. Onu getirtti. Mustafa
elebi dahi o vakit Manisa'da idi. Onu dahi getirtti. Bunlar Edirne'ye
gtrdler.
Etrafa arlklarla davetiler gnderildi. Btn sancak beyleri
ve her ehrin ulular ve ileri gelenleri geldiler. Edirne'nin evresine
konup doldular. Nice gnlk yollar dnclerle dolmutu.
zin oldu. Dne baland. Padiahn otalar ve adrlarn
Ada'ya kurdular. Padiah dahi devletle Ada'ya geip oturdu. Haber
oldu. Her tarafn halk tayfa tayfa, vakit vakit geldiler.
nce ulema davet olundu. Padiah dahi gelip devletle geti,
devlet tahtna oturdu. Sa tarafna fazl kiilerden Mevlana Fah
reddin oturdu. Solunda Mevlana Tlsi oturdu. Karsnda Mevlana
krullah oturdu. Onun yanna Hzr Bey elebi oturdu.
Emr olundu. Hafzlar Kur'an- Kerim okudular. Ulema bu oku
nan ayetlerin tefsirini yaptlar. lmi sohbetler olundu.
Ondan sonra izin verildi. Edipler, gzel methiyeler ve gazeller
okudular. Padiaha layk konumalar yapld.
Ondan sonra izin oldu. Her ilim ehlinin nne sini koydular. He
saba smaz yiyecekler sunuldu. evirme kuzular, kzarm tavuklar,
kazlar, ekerden tatllar, irin zerdeler, gllalar, muhallebiler, tavuk
g sleri bunlarn bir ksmdr. Bu ulemann hizmetkarlar futalar

(b oh alar) doldurdular. Bu arada misk ve amberle terbiye olunmu
eker erbetleri fafur kaplar ve camlar iinde ikram olundu.
Yemekten sonra yine edebiyatlar okudular. Ondan sonra Kur'an
okundu.
Sonra padiah bu gelen hrmete layk kiilere ihsanlarda bulun -
du, hil'atlar giydirdi. Niceleri fakir geldi, zengin gitti. Bu padiahn
d evlet gnlerinde ve kutlu saltanatnda ho zaman geirdiler.
Bu dem ki ah, oullar snnet etti
Fazllar izzetle geldi gitti
Yenildi trl nimet lezzetinen
Ruhani gdalar akla yetti.
Ondan sonra ikinci gn fukara tayfas ve genel olarak halk davet
olundu. Onlara dahi gerei gibi hrmet olundu. Fakirler yetimler
dullar doyurularak sevindirildi. Padiahn ihsanlar bunlara dahi
fazlasyla ulat. Bunlar dahi fukara kanunu zere sayg ve hrmet
lerini sundular. Padiaha gayet ho geldi. Padiah da sevgili halkna
cmertliini ve iyilik severliini bol bol gsterme imkan buldu.
nc gn beyler ve temiz inanl askerler geldiler. Bunlara
dahi padiah kanunu naslsa yle yapld. Konuuldu, yenildi, iildi.
Sonra silahorlar meydana girip hnerlerini seyircilerin gzleri
nne serdiler.
At yarlar sonunda baarl olanlarn hem binicilerine hem de
seyislerine padiahn saysz ihsanlar ulat.
Yay gerenler nice nianlar, altn ve gm elik levhalar deldiler.
Okular at srtnda drtnala koarken yce srklara tutturulmu
yine altn ve gm kapl kupalara delici oklaryla nian aldlar.
Vurduklar armaan olarak kendilerine sunulurdu. Ayrca hepsine
baarlarndan tr bahiler verildi. Grevlerindeki rtbeleri
ykseltildi, ulufeleri arttrld.
Onun iin ki her padiah kurduu dernei kendi deerini gs
termek iin yapar ki ululuunu greler. Bu padiah dahi ululuunu
tamam, eksiksiz gsterdi. Alimler, derviler ve bakalar hep honut

olup gittiler. 182
Dediler eha bu mbarek dn

AdCmun yreine ursun dm
Hemie kapundan yaylsn srur
Gubarn ola em-i dehre zerCr
Yinilsn taamn kapnda mdam
Nevale gtrsn kamu hass u am
Kapuna mlazm ola her ferah
Yrenmeye gnlne asla terah
Gzn nCr ya'ni ki ehzadeler
Olalar havadisten azadeler
HusCl- muradat ile ol Celil
Vire her birinze mr-i tavil183
Aklamas: D ediler ki ey ah bu mbarek dn dmann
yreine dm olsun. Kapndan her zaman sevin yaylsn. Top
ran zamann gznde altn gibi olsun. Kapnda devaml yemekler
yenilsin ve gelenler zengin olsun fakir olsun nimet ile dnsnler.
Her sevin ve mutluluk senin kapnn askeri gibi olsun ve gnlne
asla gam keder ulamasn, yerlemesin. Gznn nuru olan eh
zadelerin her an zamann kt hadiselerinden korunsunlar, azat
olsunlar. Cenab- Hak muratlarnzn kabul ile her birinize uzun
mrler ihsan eylesin.
Fatih Sultan Mehmed'in tertipledii enlikte ilk gn ulemann,
ikinci gn fukarann ve halkn nihayet nc gn beylerin ve
askerin davet olunmalar ziyafetin kendisinden daha byk bir
mana tamaktadr. Ziyafet arlamak ve deer vermek olduuna
gre burada Fatih'in sosyal tabaka ve zmreler karsnda ald
tavr, kendisini aka gstermektedir. Onun nazarnda toplum
iinde itibar edilmesi gereken birinci snf alimlerdir. kinci snf
fukara kesim ve genel olarak halktr. dareci snf, ordu ve beyler
ise en sonra gelmektedir.
S I RB S TAN ' I N KE S N L H AKI

Ma carlar B elgrad muhasarasnn baarsndan cesaret alarak
sonraki yllarda Srbistan'a yeniden bask yapmaya baladlar. Mak
satlar Srbistan' tamamen igal etmekti. Fatih ise Srp meselesini
kesin olarak halletmeye karar vermi bulunuyordu.
Bu srada Srbistan tahtnda da iki tarafn mdahalesini gerek
tirecek karklklar ortaya kmt. Belgrad kuatmasnn hemen
akabinde Srp Despotu Brankovi, hkmdarln birtakm artlarla
kars rene'ye braktktan sonra hayatn kaybetti (24 Aralk 1456).
lm ile hayatta olu (Greguar, Stefan ve Lazar) ile Fatih'in vey
annesi olan kz Mara kalmt. rene her taraftan tehdit altndaki
Srbistan' korumasnn zor olduunu grerek saltanat byk olu
Kr Greguar'a vermek istedi. Buna kzan Lazar, anasn zehirleterek
ldrtt. Yine ldrlmekten korkan kardelerinden Stefan Macar
lara, Greguar ile kz kardei Mara da Fatine sndlar.
Fatih vey anas Mara'ya Srp taht zerindeki hakkn mdafaa
edeceini vaat ile kendisine Serez taraflarnda mlk verdi ve refah
iinde yaamasn temin etti. Lazar ise ylda yz bin duka vergi
vermeyi kabul ederek Osmanllarn hakimiyetini kabul etmi ve
basklarndan kurtulmay baarmt. Ancak Lazar'n 1 458'de ani
olarak lm Srbistan' bir kez daha kaosun ierisine att. Zira
imdi ortaya iki varis daha kmt. Lazar'n hanm Helena (Elen)
ile kz Maria.
Lazar'n yerine iktidar ele alan kars Helena kzn Katolik
Bosna Kral Stefan Thomas'n kendi adn tayan olu ile nianlar
ken Srbistan' da Papaya malikane olarak teklif etti. Papa Pius bir
kardinalini Srbistan zerindeki hakimiyetini tescil ettirmek zere
bu lkeye gnderdi. Bu durum ne Srbistan' eskiden beri kendi
lerinin tabii olarak kabul eden Macaristan'n ne de Osmanllarn
houna gitti. Macarlar Srbistan'daki taraftarlarn harekete geirir
ken Osmanllarda bu lkede nemli bir nfuz elde etmi bulunan
Mahmud Paann kardei Michael Angelovi vastasyla memlekette
kendilerine bal bir zmre ortaya karmaya muvaffak olmutu.
Mahmud Paann mensup olduu Angeloslar ailesi, Srp desp ot

luunda Kantakuzenoslar ile birlikte en saygn iki aileden biri idi.
Angeloslar Bizans imparatoru III. Aleksios'un ( 1 1 95-1 203 ) e rke k
kardei ya da olu Selanik despotu Manuel Angelos'un ( 1 230- 1 240 )
soyundan gelmekteydiler. Ailenin o dnemki yelerinden biri olan
ve Novoberdo'da yaayan Mihail Angelos (Mahmud Paann bab a s)
Srp bir kadnla evlenmiti. Bu kadn muhtemelen 1 427'd e, Tuna'ya
kaarken Trk svariler tarafndan esir alnm ve dier tutsaklarla
birlikte Edirne'ye gtrlmt.
Oullarndan biri devirme edilerek saraya alnmt. Mslman
olarak Mahmud adn alan bu gen yetenekleriyle ksa srede dikkat
ekmi ve ehzade Mehmed ile ok iyi arkada olmutu. ehzade
Mehmed ikinci kez saltanata getikten ksa bir sre sonra Mah
mud Paay nce Rumeli beylerbeyiliine ardndan da sadrazamlk
mevkiine atayacaktr. 1 84
Dier taraftan Mahmud Paann Srbistan'da kalm olan kardei
Mihail Angelovi de Srp devleti iinde hzla ykselmiti. Nihayet
Srbistan'da en yksek yarg mevkii olan ba voyvodala kadar
gelmiti. ki karde devaml gryor ve ortak strateji belirliyordu.
Mihail Angelovi, Srbistan'daki Papalk ve Macar taraftarlarna
karlk Osmanl lobisinin ba gibidir. Bu itibarla batl tarihiler
tarafndan Osmanl ajan olarak deerlendirilir. Halbuki Srbistan
ynetiminde etkin rol oynayanlarn menfaatlerini koruma politika
lar ile lkeyi Macaristan'a veya papala peke ekmek isteyenlere
karlk halk, Osmanl idaresine taraftar bir siyaset takip etmekte
ve bu maksatla Mihail Angelovi'in etrafnda toplanabilmektedir.
Helena ise Angelovi'e kar nceleri yumuak bir siyaset takip
etti. Gvenini kazandktan sonra son gelimelerle ilgili fikrini almak
ve ortak bir gr belirlemek zere kendisini Semendire'ye ard.
Srbistan'n gelecei iin bu teklifi seve seve kabul eden Angelovi,
gelir gelmez tutuklanarak zincire vuruldu ve Macaristan'a gn
derildi. Bylece Osmanl taraftarlar basz braklm oluyordu.
Ancak Macarlarn da destei ile Katolik bir Bosnal'nn Srbistan'da
idareyi ele geirmeye almas karsnda Srp boyarlar (beyleri )
Osmanl devletine mracaat ederek Srbistan' kendilerine bala

m ak is tediklerini dile getirdiler. Bu talep zerine Fatih, Srbistan
iini n halline Belgrad muhasarasndaki yararlna mkafat olarak
vezirlie ykselmi bulunan Mahmud Paa'y tayin etti.
Ayn zamanda Rumeli beylerbeyi olarak hareket eden Mahmud
Paa m aiyyetine Fatih' in verdii bin yenieriyi de katmak suretiyle
Srbist an'a girdi. Bata Reeva ve Kuruca kaleleri olmak zere bir
takm mstahkem mevkileri zaptettikten sonra Semendire'yi mu
has ara altna ald.
iddetli bir bombardmann ardndan Semendire nnde kanl
arpmalar cereyan etti. Osmanl erleri ehrin d istihkamlarn
aldysa da, asl kaleye toplanan mdafilerin can ve bala srdr
dkleri mukavemeti kramadlar. Bu durum karsnda Mahmud
Paa, burada kalarak daha fazla vakit kaybetmeyi istemediinden
kuatmay kaldrd ve Fatih'in 1 456 ylnda ina ettirmi olduu
Havale Kalesi ( Gzelcehisar) 'ne ekildi. Buray tahkim ettikten
sonra harekata devam eden Mahmud Paa, evvelce fethedilmi
iken elden km bulunan Ostrovi (Sivricehisar) zerine yr
yp ikinci defa olarak ald. Ardndan demir madenleriyle mehur
Rudnik Kalesi'ni zaptetti.
Bundan sonra Ramazan' geirmek zere Ni civarndaki
Yelliyurd'a geldi. Nee iinde yenen iftar ve sahur yemekleri, namaz,
evrad ve gaza sohbetleri ile Ramazan ihya eden Osmanl serden
getileri bayram yaptktan sonra Gvercinlik (Golumba) Kalesi
nnde grndler. Ateler saan toplarn kuruluu ve gazilerin tam
bir disiplin iindeki cenk hazrlklar mdafilerin gnlne korku ve
dehet vermiti. Derhal hisarn anahtarlarn teslim ederek, canlarn
gazilerin kahredici ellerinden kurtarm oldular. Mahmud Paa
hisar tahkim ettirirken Minnetolu Mehmed Bey'i de Macarlarn
hareketlerini nlemek zere bu lkeye gnderdi. 1 8 5
Son derece cesur ve gzpek bir yiit olan Minnetolu Mehmed
Bey aknc gleriyle Macar topraklarna karabasan gibi kt.
Trava'y vurduktan sonra Sava ile Tuna nehirleri arasndaki zengin
ovay alt st ederek dehet sald. Macarlar elli bin kii ile geldikleri
srada, Minnetolu binlerce esir ve saysz ganimetle blgeden ay

rlm bulunuyordu. 1 86
Mahmud Paa bundan sonra, Mora seferini tamamlay ar ak
skb'e gelmi bulunan padiahn yanna geldi. Fatih bir md det
Macarlarn snr hareketlerini takip etti. Nihayet Tahtal'ya hcum
eden Macarlarn, hudut boylarndaki Trk birlikleri tarafndan
bozguna uratldklar haberini almas zerine Edirne'ye dnd.
O k Helena, Bosna Kral Stefan Thomas ve Macar kral Srbistan'
kurtarmak zere son kozlarn oynamak zere Segedin'de toplan
dlar. Mecliste aldklar bir kararla Bosnay len despot Lazar'n
kznn mstakbel kocas gen Bosna prensi Stefan'a verdiler. B osn a
kralnn evvelce Osmanllarla yapt anlama feshedildi. Macar
Kral Matyas, B osna'nn savunmasn zerine ald. Ayrca kendi
glerinin dnda, ruhban reislerinin mlklerinde hafif svari
birlikleri yetitirmeyi ve bunlardan da savalarda istifade etmeyi
kararlatrdlar.
Nihayet 1 Mays 1 459'd a Bosnal gen Stefan'n, Lazar'n kz
Maria ile evlenmesiyle Bosna'nn Tuna boylarndaki Srplarla bir
lemesi de kesinlik kazanm oluyordu.
Btn bu gayretler Fatih'in denizler gibi kabaran ordusuyla
yola kp, Sofya'dan geip Srbistan lkesine girmesiyle son buldu.
Zira Srplar Osmanl ordusuna getii yerlerde sevgi gsterisinde
bulunuyor yardmc oluyorlard. Nihayet muzaffer Osmanl padi
ah Semendire nnde grnr grnmez Srp boyadan kalenin
anahtarlarn gndererek takdim ettiler (20 Haziran 1 459). ehir
halk da Fatih'i istikbal etmekten geri durmamt.
Blgede bulunan Bosna Kral Stefan Macar ktalar ile birlikte
yaplacak bir ey kalmadn grp 1 459 Temmuz'u banda bl
geden ekildi. Helena ise hazineleri ile birlikte Macaristan'a kat.
Ksa bir sre sonra talya'ya geip Papann himayesine girdi. 1473
ylnda Ayamavra (Santa Mavra) adasnda bir rahibe olarak ld.
Semendire'nin teslim olmas ile birlikte, Vieslav, ernov ve Ba
lastena gibi geri kalan Srp kaleleri de padiahn itaati altna girdiler
(8 Kasm 1459) . Bu suretle Srbistan, Semendire sancakbeylii adyla

Osmanl devletinin bir sanca olarak tekil olundu. Sancan ilk
beyi mehu r aknc kumandan Mihalolu Ali Bey oldu. Bylece
S en endire, Belgrad'n zaptna kadar Macaristan'a yaplacak aknlar
iin ve kuzeyden gelecek tehlikelere kar s vazifesi grecekti.
Srb istan'n ilhakndan sonra Fatih anal Mara Hatun'a, Serez'e
yakn Yezevo malikanesini verdi. Mara Hatun burada 1 478 senesinde
vefatna kadar bir kralie gibi yaad. Hristiyanlara ait ilerde zaman
zaman Fatih'le grerek tavassutta bulunurdu. 1 87
Semendire'nin d Bat'da neredeyse stanbul'un fethi kadar
sarsc bir etki meydana getirmitir. Baz kaynaklar ehrin hibir
mukavemette bulunmadan teslim oluunu utan verici olarak kay
de derler. 1 88Gerekte ise Srp halknn, kendilerini Katolik yapmak
iin rpnan Papa ve Macarlara karlk dinlerine ve inanlarna
tan bir serbestiyet tanyan Osmanl idaresini gnlden kabullerini
arpc bir tarzda yanstan asl sebebi, grmezden gelmektedirler.
MO RA M E S E L E S
Srbistan meselesi hallolduu srada Balkanlarn dier ksmlarn
da Fatih'in mdahalesini gerektirecek scak gelimeler yaanyordu.
Mora'da son Bizans mparatoru Kostantin Dragazes'in karde
lerinden Mistra ( Isparta)'d a hkm sren D espot Dimitrios ile
Patras'da hkm sren despot Thomas arasnda ihtilafba gstermi
ve lke karmt. Venediklilerin buray kendi nfuz sahas sayarak
mdahale etmeye hazrlanmas zerine Fatih de stanbul'a sahip
olmas dolaysyla mparator Kostantin'e ait yerlere varis olduunu
belirterek Mora'da hak iddia etti. Zira Fatih Mora'nn karada ve
denizde corafi mevkiinin ehemmiyetini, tabii limanlara malik
olduunu ve ileride talya'ya dzenlenecek bir seferde burann ne
kadar byk bir deer ifade edeceini biliyordu.
Bu itibarla kuvvetli bir ordunun banda harekete geerek
Mora'da yer alan Tarsos, Rupeli, Patras, Agion, ve Korint'i zaptetti.
Despotlar geri kalan ehirlere hakim olmak artyla anlama istedi
ler. Karlnda Fatine her yl er bin altn vereceklerdi. Mora'nn
te birine hakim olan Fatih, despotlarla anlamay uygun grd .

Pek ok Hristiyan ailesini stanbul'a srd. Bu gelenler eitli san at
ubelerinde ve ziraat iiliinde bulunarak stanbul'un ms takil
unsurlar arasna yer aldlar.
Bu srada Turhan Bey olu mer Bey, etraf zeytinliklerle kapl
Atina zerine yrmt. Zeytinliklerinin tahrip edilmesini iste
meyen Atinallar ehrin kaplarn Trklere atlar. Fatih en eski me
deniyetlerden birinin beii olan bu ehri grmek zere Korint'ten
Atina'ya geti.
Drt gn kadar Atina'da kalan Fatih, Mora'da ele geirdii top
raklar Teselya ile birletirerek Turhan Bey olu mer Bey'e verdi.
Mora'dan pek ok sanat ve ziraat ehli Hristiyan ailesini stanbul'a
srd. Bu arada Fatih Despot Dimitrios'un gzelliiyle mehur kz
Helene'yi de babasndan isteyerek haremine katt.
Atina'dan skb'e geen Fatih, orada Srbistan hareketini idare
eden Mahmud Paa ile bulutu.
Dier tarafta ay kadar sonra Mora tekrar kart. Batllarn
destekledii Thomas, Dimitrios'a kar harekete geerek elindeki
yerleri zaptetmeye balad. Hazrlanmasna n ayak olduu askeri
ktalar Mora'ya sevk eden Papa il. Pius yarmadadaki Rumlar ve
Arnavutlar da tekrar isyana davet etti.
Bylece gittike glenen Thomas karsnda mukavemet ede
meyeceini gren Dimitrios ekilmeye mecbur kald. Mora'da ik
tidar dizginlerini eline geiren Thomas imdi Osmanl kalelerine
saldrmaya balad.
Thomas'n bu faaliyetlerini haber alan Fatih gelimelere mani
olamayan Turhan B ey olu mer B ey'i azlederek Hamza Bey'i
greve getirdi. Hamza Bey Dimitrios'a yardm etmek istedi ise de
netice hasl edemedi.
te yandan birbirleri ile mcadeleden memleketlerinin ha
rap olduunu gren Thomas ile Dimitrios, Isparta metropolitinin
devreye girmesiyle yemin ederek anlatlar. Fatih bu ittifak zerine
Mora'ya kudretli emirlerinden Zaanos Paay gnderdi. Zaano s
Paann Thomas'n emrindeki kaleleri vurmaya balamas zerine

sulh talep edildi.
Muhalefetin bir netice veremeyeceini gren Thomas, Trk
lerde n ald kaleleri geri vermek, senelik vergisinden baka harp
ta z minat olarak da pein on bin duka demek kaydyla anlat.
Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasan'n Osmanl topraklarndaki
emelle ri yznden Fatih, Thomas'n isteini geri evirmemiti.
Ancak Thomas'n sz verdii paray zamannda dememesi ze
rine Uzun Hasan meselesini ertesi seneye brakan Fatih, muzaffer
sancaklarnn ynn bizzat Mora zerine evirdi ( 1 3 Nisan 1460) .
kinci kez Mora yarmadasna giren Fatih, kuvvetlerini ncelikle
ken di ittifakndan ayrlp kardei Thomas'la anlama zeminlerini
kuran ve kendisini karlamaya gelmeyen Dimitrios zerine sevk
etti. Sadrazam Mahmud Paa Mistra (Isparta) nne geldiinde
Dimitrios'u teslim olmaya ikna etti.
KA RA D E N Z S A H L L E R
Bizans'n fethinden sonra hkm srmeye devam eden impara
torluk slalesinin iki ubesinden batdaki, Mora'nn fethiyle ortadan
kalkmt. imdi tek Trabzon ubesi kalm bulunuyordu. Akkoyunlu
hkmdar Uzun Hasan, bir taraftan Osmanllara dmanln her
frsatta dile getirirken dier taraftan Trabzon Rum imparatorunun
kz ile evlenerek buray himayesine aldn ilan etmiti.
Karadeniz'in dou sahilindeki Trabzon'un, Rum imparatorunun
elinde bulunmasnn yan sra batya doru geldike, Sinop ve evresi
sfendiyaroullar'nn ve daha batdaki Amasra da Cenevizlilerin
hakimiyeti altnda bulunuyordu. Dolaysyla Karadeniz'in bu sahil
blgesinde ticari bakmdan birok byk ve nemli ehirler sralan
m olup her birisi bir baka devletin hkm altnda bulunuyordu.
Gelimi limanlarnn yan sra Trabzon doudan ve ran'dan gelen
byk kervan yolunun zerinde idi.
skender Bey'le anlaan ve Mora meselesini halleden Fatih'in
yeni hedefi imdi bu blge idi. Ayrca kendisine meydan okuyan
Uzun Hasan'a da bir gzda vermek gerekiyordu.
Amasra Ceneviz Cumhuriyeti'nin nemli ticaret ehirlerind en

birisi idi. stanbul'un Trkler eline gemesinden sonra etkisi azalm
ise de yine de liman ticaretini muhafaza ediyordu.
Buna karlk gayrimeru ilerin vuku bulduu bir yer olarak da
nlenmi bulunuyordu. Anadolu'dan kaan esirler genelde buraya
snyordu. Korsan gemilerinin en gzde barna olmutu. Bilhassa
Amasrallarn Karadeniz'de faaliyet gsteren ticaret gemilerini vurup
kamas ile ikayetler gittike artmaya balamt.
yle ki bir ylda verdikleri vergiyi bazen bir gnde kar yo r
lard. Yaplan ikayetlerde ise hep inkar yolunu tutarak hab erleri
olmadn ve bu ii levent gemilerinin yapabileceini belirtiyorl ard.
Amasra'nn hem nemini takdir eden, hem de artan ikayetler
karsnda biraz da neden bu gne kadar alnmadna hayret eden
padiah, Sadrazam Mahmud Paaya: "Mahmud, ol hisar ne yerdir
kim, an benim atam dedem almad" diyerek serzenite bulundu.
Zeki sadrazam bu soruya: "Her iin bir an, bir vakti vardr. Belki,
aziz ve alim olan Allahu Teala bu kalenin anahtarlarn sultanmn
gl ellerine sunmay takdir etmi ola'' cevabn vererek derhal
fethe giriilebileceini belirtti. 189
1 46 1 baharnda yz elli paralk Osmanl donanmas Mahmud
Paann komutasnda boazdan Karadeniz'e karken Fatih' in idare
sindeki kara kuvvetleri de gya avlanmak maksadyla skdar'dan
harekete geerek Akyaz'ya geldi. Ancak bundan sonraki yolculuk
pek g oldu. Sarp ve ormanlk blgelerden ve Mengen civarnda
ki boazlardan bin bir mklatla ve yollar aarak ilerleyen ordu
Bolu'ya geldi. Ordunun nereye gittiini padiahtan baka kimse
bilmiyordu.
Bir toplant srasnda ordu kadsnn seferin hangi devlet zerine
yapldn sormas zerine Fatih, "Eer sakalmn kllarndan bir
tanesi tasavvurlarma muttali olsa (bilse) idi derhal koparr atar
dm" diyerek devlet ilerinde sr saklamann ehemmiyetli olduuna
iaret etti.
te yandan Fatih'in kendi zerine gelebileceini dnen sfen

diyarolu smail Bey Kastamonu'yu terk ederek Sinop'a kapanmt.
Fakat bir mddet sonra Osmanl padiahnn Amasra zerine doru
gitti ini haber alarak rahatlad.
Amasrallar ise bir sabah kalelerinin karadan bizzat Osmanl
padi ahnn kuvvetleriyle denizden de muazzam armadas tara
fndan sarldn dehetle grdler.
Kendilerinden kat kat stn bu kuvvetlere kar durmann fay
dasz olacan gren Cenevizliler padiahn teslim teklifini kabul
e derek kalenin anahtarlarn sundular.
Fatih Sultan Mehmed bata tekfur olmak zere ehrin ileri ge
le nlerini stanbul'a gnderdi. Eflani Kalesi muhafzlarn Amasra'da
grevlendirdikten sonra Bursa'ya gitmek zere ayrld.190
S N O P ' U N F ET H
Fatih Sultan Mehmed Bursa'da iken sfendiyarolu smail Bey'e
haber gndererek Trabzon seferi iin hazrlklar yaptn belirterek
gerek Bakr Kresi varidatn gerekse olu kumandasnda yardmc
birlikler gndermesini bildirmiti. Ayrca, Sinop Liman'na gnde
recei gemilerinin tamir ve sair ihtiyalarnn da karlanmasn
istemiti.
Fatih Amasra zerine giderken seferin kendi zerine gelebile
ceini dnen smail Bey Sinop'a kapanmt. Sinop Kalesi'nde
drt yz top ve on iki bin muhafz kuvveti bulunuyordu. Ayrca
byk sava gemilerinin de bulunduu kuvvetli bir donanmaya
sahip idiler. Bu sayede rahatlkla Osmanllara kar mukavemet
edebileceini dnyordu. Ancak sefer Amasra zerine olunca
rahatlamt. imdi ise Fatih' in yumuak ve iten yazlm mektubu
ile daha da ferahlam bulunuyordu. Byk bir arzu ile padiahn
isteklerini yerine getirebilmek iin faaliyetlere giriti. Zira padiahla
iyi geinmek onun iin en emniyetli yoldu.
Aslnda smail B ey Osmanllara kar ok da iyi hisler besle
miyordu. Mevkiini ve beyliini koruyabilmek iin Osmanllarn
dmanlar ile zellikle Karamanoullar ve Hristiyanlar ile itti fa k

kurmaktan geri durmuyordu.
Kendisine kar kan kardei Kzl Ahmed Bey, Fatih'in yann
dayd ve kendisine Bolu sanca dirlik olarak verilmiti.
Hazrlklarn tamamlayan Fatih, Trabzon niyetiyle Bursa'd an
Ankara'ya geldii srada smail Bey'in olu Hasan Bey komutasn
da gnderdii seme sfendiyarolu birlikleri de gelerek orduya
iltihak ettiler.
Ancak Fatih, Hasan Bey'i gelir gelmez yannda alkoydu. Ardn
dan Kastamonu Beylii'ni smail Bey' in kardei Kzl Ahmed Bey'e
verdiini bildirdi ve kendisini Sadrazam Mahmud Paa ile berab er
byk bir kuvvetle Sinop'a sevk etti.
Anadolu birliini salamay en byk hedef olarak benimsemi
bulunan Fatih, artk bir kk beyliin devam etmesine gerek kal
madn ve fetih zamannn gelmi olduunu dnmt. Ancak
kan dklmesini de kesinlikle arzu etmiyordu. Bu itibarla plann
gizli tutmu ve Kastamonu beyinin en sekin ve gzide birliklerini
lkesinden ayrm hatta kendi yanna katmt.
Aldatldn gren smail Bey ne yapacan arm, Sinop
Kalesi'ne ekilerek kaplar kapatmt. Ancak kalesi denizden ve
karadan sarld gibi seme birliklerini de kaybetmiti.
Kale nne gelen Mahmud Paa, smail Bey'i grmek zere
burca ard ve:
"Hey beyim niin kaleyi teslim etmezsin? Hem bu hisarda daha
ne kadar durup kavga edersin? Btn vilayetlerin ve limann padi
ahmzn eline geti. Ona mukavemetin imkan yoktur. Ayrca halk
kardein Kzl Ahmed'i tand. Bundan sonra mrn huzur iinde
geirmek dilersen padiahn bendeleri (hizmetli) arasna giresin!"
deyince smail B ey, Mahmud Paa'nn tavsiyelerine uymann en
akllca bir hareket olduunu bilmekle beraber, gemite Fatih'e
kar iledii sular dnerek:
"Padiahtan korkarm, beni ve oullarm helak eder" dedi.
Mahmud Paa ise:
"Haa ki padiahmz bunun gibi bir fiil ilesin. O affedici ve

cmerttir" diyerek smail Bey'i teslim olmaya ikna etti.
Ertesi gn Fatih de kale nne gelmi bulunuyordu.
Fatih kaleyi teslim ederek huzuruna gelen smail Bey'i adrnda
ayaa kalkmak ve iki adm ileri yrmek suretiyle karlad. smail
Bey elini pmek zere eildii zaman buna msaade etmedi. Evvelce
kz kardei Hatice Hatun, babas il. Murad' la evli olduu iin Fatih
bu beye zel bir yaknlk gsterdi.
"Sen benim ulu kardeimsin reva mdr ki elim pesin?" diyerek
boynuna sarld. 1 9 1
Yeniehir, Yarhisar ve negl kazalarn smail Bey'e ve B olu
sancan da olu Hasan B ey'e verdi.
ay kadar Kastamonu beyi olarak kalan Ahmed Bey ise daha
sonra Mora sancakbeyliine tayin edildi. Ancak o bunu kabul et
meyerek nce Karamanolu lkesine, oradan da Uzun Hasan'n
yanna iltica etti.
Uzun Hasan ile ittifak eden Karamanolu brahim Bey, Fatih' in
sfendiyar topraklarn aldktan sonra Trabzon'a gitmek zere Sivas
taraflarna hareket ettii sralarda, smail Bey'e de isyan teklifinde
bulunacaktr. brahim Bey, smail Bey'i tekrar Kastamonu'ya dn
meye tevik ederek:
"Hey Tanr kulu! Dn, Yeniehir'e varma. Osmanolu'nun frsatn
bulduk. Bu taraftan ben sana muin (yardmc) olaym. O taraftan
dahi Uzun Hasan'a haber edelim. Osmanolunu aradan gtrelim.
Yine sen vilayetine kavu" demiti.
Fakat smail Bey:
"Bu szler Mslmanla layk szler deildir. Buna mnafklk
derler. imdi bir gazi padiah gazaya gidiyor. Bizim onu yolundan
alkoymamz slam'a san i deildir. Hassaten kim bunun gibi
fiilleri sen nice kere iledin. Ne baardn? imdi yine ne baarasn ?"
dedi. 192
Bir iki gn olan cihana kalma

Ziyandr sevgisi ziyana kalma
Senin adn falan sylenir ancak
Hemin bir szdr ol falana kalma
Yalandr da'visi gler yzne
ivesi pr yalan szne kalma193
Ancak Kzl Ahmed B ey'in hareketi Fatih'i endielendirmi
ti. smail Bey'in de ayn yolu tutmasndan ekinerek Anadolu'da
durmasn mahzurlu grd ve kendisine Filibe'yi dirlik olarak ver
di. smail Bey bundan sonra vefatna kadar on sekiz yl (v. 147 9)
Filibe'de kald.
Alim ve mtefekkir bir zat olup devrinde Kastamonu mhim
ilim merkezlerinden biri olmutu. Kastamonu, Sinop ve civarnda
pek ok tesisi bulunmaktadr. smail B ey'in Kastamonu'da ina
ettirdii en nemli klliyesi, nceleri ehinah Kayas ve sonralar
Kk maret, Aa maret diye bilinen cami, on odal medrese,
imaret, trbe ve ktphaneden meydana gelen tesisidir. Bu klli
yenin ina tarihi 1 454'tr. smail Bey ayrca Kastamonu'da bir ker
vansaray, Sinop'ta eme, Ara'ta han ve eme, Boyabat'ta imaret,
Takpr'nn Gke nahiyesinde kervansaray, Gl nahiyesinin
Kemah ve Kavalca kylerinde cami ve eme, Devrekani'de mescid
ve hamam ve ayrck kynde bir mescid yaptrmt.
Fatih tarafndan gnderildii Filibe'de de imar faaliyetlerini
devam ettiren smail B ey, daha sonra Bey Camii adn alan kubbeli
bir cami, iki mescid, bir trbe ve olduka zarif nakl tonozlar ve
kubbeleri olan bir byk ifte hamam ina ettirmiti. Markova ky
yaknlarndaki Rodop dalarndan Filibe'ye getirilen su kanalnn
da smail Bey tarafndan yaptrld belirtilmektedir. Filibe'deki
camii ile trbesi 1 9 1 4'te Bulgarlar tarafndan tahrip edilmitir.
Byk ifte hamam ise yakn zamanlara kadar ak bulunuyordu.
T RA B ZO N ' U N F ET H
Fatih' in hedefi imdi Trabzon olarak grnyordu. Zira Bizans'la
ilgili hemen her teekkl ortadan kaldrmay dnen padiahn,
Anadolu'nun kuzey kysndaki bir imparatorlua uzun mddet ha

yat hakk tanmas mmkn deildi. Hem de bu imparatorluk Bizans
entrikalarn aratmayacak faaliyetlerin ierisinde bulunuyorsa . . .
istanbul'un fethinden sonra birok ileri gelen Rum aileler,
Trabzon'a snmlard. Greklerin bu imparatorluu bir mit olarak
grmeleri zerine Fatih, Amasya Sancakbeyi Hzr Bey'i Trabzon
zerine gndermiti. Hazrlksz yakalanan imparator yllk
bin altn hara vermek suretiyle anlama imzalamaya muvaffak
olmutu ( 1 456).
Bundan sonraki hadiseler Fatih' in blge ile ilgilenmesine imkan
tanmazken mparator iV. Yuannis hi bo durmad.
1 458'd e kz Katerina'y Uzun Hasan'la evlendirmek suretiyle
Akkoyunlularla dostluk kurdu. Kzna eyiz olarak Kapadokya'y
vermiti. Buna karlk Akkoyunlular, herhangi bir tehlike karsn
da kendisini koruyacaklard. Grcistan' da ittifaka dahil eden iV.
Yuannis, Karamanoullar ve sfendiyaroullar ile irtibat kurmaya
alrken ld ( 1 458).
Yerine geen kardei David Comnenos Osmanllara kar ittifak
daha da geniletmeye alt. O, Kafkasya ve Frat'tan Fransa'd a
Burgond dukalna kadar uzanan sahada yaayan btn milletleri
Trklere kar ayaklandrmak suretiyle bir ittifak dnyordu.
Papalkla temasa geerek ciddi mzakerelerde bulundu. ayet
batda Osmanllara kar bir sefer dzenlenecek olursa, doudan da
Rum imparatorluunun yan sra Akkoyunlular, Grcistan beyleri,
Karamanoullar ve sfendiyaroullar hi tereddt gstermeden
ittifaka dahil olacaklard.
David ayrca karada ve denizde silahlanmaya byk arlk verdi.
Bir taraftan donanmasn glendirmeye alrken dier taraftan
asker saysn yirmi bine karmak zere gayret sarf ediyordu.
Papadan da grd ciddi destein sonunda David daha cesur
admlar atma gereini duymutu. Uzun Hasan'a mracaat ederek
artk Osmanllara vergi vermeyeceini belirterek desteini talep etti.
Bunun zerine Uzun Hasan d a Fatih'e bir elilik heyeti gnde

rerek Trabzon'un vergiden muaf tutulmasnn, yan sra evvelce
Akkoyunlulara verilmesi gndeme gelmi fakat verilmemi olan
verginin de denmesini talep etti ( 1 460) .
Elilerin taleplerini dinleyen Fatih ise:
"Haydi siz rahata gidiniz. Gelecek sene ben kendim gelir bor
cumu derim" diyerek manal bir cevap vermiti.
Uzun Hasan bununla da yetinmemi Fatih'e bal bulunan Ko
yulhisar Kalesi'ni zaptettii gibi Osmanl snr blgelerine tecavzi
hareketlerde bulunmaya balamt.
te Sinop'u alarak sfendiyar meselesini halleden Fatih'in sa
hilden Trabzon zerine yrmesi beklenirken sefer gzergah bir
denbire deiti. imdi Fatih' in muzaffer sancaklar Sivas zerinden
geerek Erzincan'a doru yol almaktayd.
Uzun Hasan'n elde ettii Koyulhisar Kalesi gnlk bir kuat
mann sonunda tekrar ele geirildi. Bu arada Gedik Ahmed Paann
idaresindeki Osmanl birlikleri de Hurid Bey komutasndaki Ak
koyunlu kuvvetlerini bozdular.
Fatih, Koyulhisar'dan sonra Erzincan zerine yrd.
Uzun Hasan gafil avlanm, hazrlksz yakalanmt. O henz
Fatih'le bir meydan harbine kendisini hazr olarak grmyordu.
Fatih' in Trabzon zerine yryeceini hesaplyor ve arkadan mda
hale ile Osmanllar dalk arazide mahvedeceini tahmin ediyordu.
Evdeki hesap arya uymamt.
Bu itibarla derhal bir elilik heyetini padiah katna gnderdi.
Fatih, Yass imen mevkiinde iken, elilik heyeti huzura geldi. He
yette Uzun Hasan'n annesi Sara Hatun ile emikezek Beyi Krt
Hasan da bulunuyordu.
Yetmi yanda ihtiyar ve muhterem bir kadn olan Uzun Hasan'n
annesinin ricasn krmayan Fatih Sultan Mehmed, Osmanl mem
leketlerine ve onlarn himayeleri altndaki yerlere tecavz etmemek
ve Trabzon Rum mparatorluu'na yardmda bulunmamak suretiyle
anlama yapt.
Uzun Hasan'n elilik heyetinden bir kii ile kendi elilerini bir
name ile Akkoyunlu lkesine gnderen Fatih, annesi ile dier elilik
heyetini seferden sonra iade edeceini ifade etmiti.
Anlald zere Fatih, Uzun Hasan'a gvenmiyordu. Ancak ok
hrm et gsterdii Uzun Hasan'n annesini de zmek istemiyordu.
Bu sebeple Sara Hatun'a:
'l\.na! Muhterem olunuz gelemeyerek sevab- gazadan mahrum
kal dlar. Hi olmazsa sizin ve ileri gelen zevatn gazada bizimle
beraber bulunmas yerinde olacaktr" diyerek gnllerini ald.
Bylece Erzincan civarnda istikamet deitiren ordu imdi yol
suz bir blgeden, sarp kayalklardan ve yksek dalardan gemek
mecburiyetinde idi. Zigana dalar Fatih'i ve ordusunu olduka
yordu.
Kaynaklarda bu seferde ekilen skntlar pek az yerde grlr.
Nitekim Kemalpaazade yle tasvir etmektedir:
"Mehur blgenin yolu gayet etin ve zordu. El ayas miktar ayak
basacak dz yer yoktu. Ya dar vadi ya almaz dalard. Karadeniz
kenarndaki dalar sedd-i skender gibi salam ve metindi. Fatih
ve askerleri sanki yerin dibine gemi vadilere cokun akan bir sel
gibi girip gittiler. Eriilmez dalara bulut gibi ap ktlar:'
Hele Trabzon yaknnda bulunan ok kayalkl ve yksek bir da
gemek ok g olmutu. Burada at deil insan bile zor yryordu.
B u sebeple padiah uzun mddet atndan inip yaya yrmek mec
buriyetinde kalmt. Padiahn ehresinde hasl olan ter katreleri
mbarek burunlar ucundan sakal- eriflerinden nisan yamuru
gibi zemine dklrd. 194
Padiahn bu halini gren Sara Hatun frsat karmak isteme
miti:
"Oul! Senin gibi, nice beyleri kapsnda rgat diye kullanan bir
padiahn ku ty yataklarda yatmas lazm gelirken bir Trabzon
Kalesi iin bunca sknt ve meakkat ekmesine deer mi? B urasn
da gelinime balasan olmaz m?" diye seslendi. Fatih ise:
"Hey Ana! Sen b u eziyet v e meakkati Trabzon Kalesi iin mi

eker zannedersin? Bizim elimizde tuttuumuz kl slam klc dr.
Bu gayret ve almalar da din yolunadr. Bu yolda eza ve cefay
ekmezsek bize gazi demek yalan olmaz m? Allah'n rza sn ve
cihat sevabn kazanmak yolunda bu skntlardan daha ounu
da eksek yine azdr! "
Sara Hatun padiah tarafndan verilen cevap zerine ses kar
mayarak bir daha byle bir mtalaada bulunmad. 195
Osmanl donanmas, kara ordusundan bir ay evvel Trabzon
nne geldii iin ehri ve kaleyi denizden evirip top muharebesi
yapyordu. Sarp yerleri aarak kara kuvvetlerinin gelmesi pek mit
edilmemiti. mparator David, Fatih'i ve ordusunu grnce byk
bir aknla urad. Uzun Hasan'n annesinin de orduda olduunu
renince hamisi Uzun Hasan'dan da bir yardm gelmeye cein i
anlayarak btn mitleri krld.
Ba mabeyincisi bulunan Georgios Amirutzes, Sadrazam Mah
mud Paann arkada olmas hasebiyle anlama zeminini hazrlad.
mparator ve ehir halknn hayatlarna dokunulmamas kaydyla
antlama yapld.
mparator David Komnenos ailesiyle beraber deniz yoluyla
evvela stanbul'a oradan da Edirne'ye gnderildi. Kendisine Se
rez taraflarnda Ustroma Karasu Nehri civarnda senevi yz
bin akelik has verildi. Ancak daha sonra Uzun Hasan'la gizlice
mektuplatklar anlalnca imparator, olu ve bir yeeni idam
edileceklerdir ( 1 463).
ki gn Trabzon'da kalan Fatih Sultan Mehmed, Rum askerlerinin
mallarn muharebeyi kazanan Trk askerlerine temlik etti. Trabzon
Rum mparatorluu hazinesinden en kymetli eyalar Sara Hatuna
vererek onu oluna iade etti.
Uzun Hasan da bu j este mukabele olarak kymetli hediyelerle
beraber heyet gndererek hem Trabzon'un fethi dolaysyla padi
ah tebrik hem de validesi hakkndaki hsn muameleye teekkr
edecektir.
fatih, Trabzon'un idaresini donanma komutanlarndan Kazm

:B ey'e brakarak sahil yolundan geriye dnd.
E F LA K M E S E L E S VE KAZ I KL I VOYVODA
Osmanllar tarafndan Kazkl Voyvoda, kendi milleti olan Ulah
lar tarafnda Tepe (cellat) , Macarlar tarafndan ise Drakul (eytan)
diye adlandrlan Eflak Beyi III. Vlad, Fatih Trabzon seferinde iken
Tuna'y geerek Bulgaristan topraklarn yama ve tahrip etmiti.
Ayr ca Macarlar ile de irtibat kurmaya balamt. Padiah seferden
dn dnde ise elilerini gndererek zaferini tebrik etmi, bal
lklarn arz etmiti.
Vlad'n faaliyetlerinden haberdar olan Fatih ise onu, hissettir
meden ele geirmek istiyordu. Zaferi tebrike gelen Eflak elilerine
ken di elisini de katarak gnderdi ve Vlad' eski tabiiyet artlarn
yerine getirmeye davet etti. Buna gre Vlad'n gndermemi olduu
vergiyi bizzat stanbul'a getirmesi isteniyordu.
Vlad Tepe 1 442'd e rehine olarak Osmanl saraylarna brakl
dnda on iki, kardei Radul ise alt yandayd. ki karde nce
Ktahya'da Erigz Kalesi'nde, sonra Tokat'ta daha sonra Edirne
saraynda ikamet etmilerdir.
Rehineler sekin bir topluluk iinde yetiir ve eitim grrlerdi.
Vlad Tepe ve kardei Radul, II. Murad Han'n saraynda ehzade
Mehmed ile birlikte Molla Grani'den ders almlard. Rehinelerin
eitimi daha ok slam akaidini, nazari ve uygulamal matematii
ve mantk bilgilerini ihtiva ediyordu.
Osmanl saray hayat, ve sarayda grdkleri ileride Eflak ve
Badan tahtna geecek veya devlet kademelerinde nemli grevler
stlenecek bu gen ocuklarn kiiliklerini ekillendirirdi. Bu suretle
rehinler Osmanl st tabakasnn davran kurallarn renirlerdi.
Ayrca onlarn Osmanl devletine sayg ve ballk duymalar, g
revde iken iyi ilikiler ierisinde olmalar arzu olunurdu.
Vlad Tepe 1 448 ylna kardei Radul ise 1 462 ylna kadar Os
manl topraklarnda kalmlardr.
Fatih Sultan Mehmed kendisi ile iyi ilikiler ierisin deki Vlad'
1 456'da Eflak prensliine tayin etmiti. ok zeki, ayn zam an da ok
cesur olan Vlad Osmanllardan ald komutanlk ve idare kabili
yetleri ile de ksa srede kendisini kabul ettirmiti. Bodanllar
yenmi Macarlar da birka defa bozguna uratmt.
Osmanl devletine sadk grnyor ve her yl haracn bizzat
getiriyordu. Padiah da kendisini layk olduu zere kabul edip hil'at
ve brkle altn skfl serpu giydirip memleketine iade ediyordu.
Ancak Fatih'in Mora ve Karadeniz sahilleri ile ura t sra
larda Vlad da eski balln zmeye balamt. Artk vergileri ni
getirmek yle dursun gndermiyordu bile. Kendi tebaas da bata
olmak zere zalimlii had safhaya varmt. Batl kaynaklar onun
ikencelerinden uzun uzun sz etmekte ve gittike, azgn bir cana
vara dntn vurgulamaktadrlar. ldrmek istedii kiileri
kaza vurdurduu iin Kazkl Voyvoda diye anlmaya balanmt.
En sevdii temaa kazk ikencesi idi. Bilhassa kazklara vurulmu
ve ikencelerle can vermekte olan Trklerin tekil etmi olduklar
kaln bir dairenin ortasnda saraynn halk ile birlikte yemek ye
mekten byk bir haz duyard.
Eline Trk esirleri geince, ayaklarndaki derinin yzlmesini,
meydana kan krmz etlerin tuz ile ovuturulmasn sonra da elem
ve azabn artmas iin keilere yalattrlmasn emrederdi. Bir gn
memleketin btn dilencilerini byk bir ziyafete ararak, iyice
doyurduktan sonra sofra masasn atelettirip hepsini yakmt. Bir
defa da birtakm zavall kadnlarn memelerini kestirerek onlarn
yerine ocuklarnn balarn yaptrtmt. Baz ocuklar ise va
lidelerinin atete kzartlm etlerini yemeye mecbur etmiti.
nsanlar sebze gibi doramak ve mlek iinde piirip kaynat
mak iin hususi usuller uygulamtr. Bir gn eek zerinde tesadf
ettii bir papaz eekle beraber kazklatmtr. Hamile olduunu
syleyen bir sevgilisinin karnn yarmt. En byk zevki birok
kiiyi birden ikenceye koymakt. Lisan renmek iin Eflak'a gnde
rilmi olan drt yz Macar ve Erdelli delikanllarnn hepsini birden
atete yakmtr. Alt yz B ohemya tacirini Pazar yerinde kaza

vurdurmutur. Btn bunlar bir enlik dzenleterek yapard. 196
ite onun bu yaptklarndan haberdar olan Fatih, imdi kendisini

suhuletle ele geirmek istiyordu. Fatih, Silistre Beyi Katip Yunus
B ey'i Vlad'a gndererek vergisini bizzat stanbul'a getirmesini istedi.
Vlad ise kendisi bulunmad srada lkesinin korunmas iin asker
talep etti. Bunun zerine Nibolu Sancakbeyi Hamza Bey Eflak s
nrna gnderildi. Fatih, Hamza Bey'e Vlad'n mutlaka yakalanarak
getirilmesi emrini de vermi bulunuyordu. Hamza Bey Tuna nne
geldiinde nehrin donmu olduunu grp beklemeye balad.
Vlad ise Fatih'in tertibatndan haberdar m olmutu yoksa bir
planla m asker istemiti bilinmez donmu bulunan Tuna'y geerek,
rahat bir ekilde bekleyen Hamza Bey kuvvetlerine mthi bir baskn
yapt. Bu basknda Katip Yunus Bey ehit, Hamza Bey de esir dt.
Elde ettii btn esirlerin kol ve bacaklarn krdrdktan sonra ka
za vurdurdu. Hamza Bey'i ise mevki ve rtbesinden dolay daha
yksek bir kaza vurdurmu ve ban da Macar kralna yollamt.
Ayrca kendisinden yardm isteini de belirtmiti.197
Kazkl Voyvoda bundan sonra Nibolu, Vidin ve btn nehir
boyu ehirlerini tahrip ile katliam yaparak yamalad. Yirmi be
bin kiilik bir esir kafilesiyle Eflak'a dnd. Bu feci vaziyet haber
alnnca padiah ok mteessir oldu. Derhal sefer hazrlklarn
balatt. Padiahn Eflak zerine sefere kacan haber alan Bo
danllar da, Vlad'a dman olduklarndan ittifak teklif etmilerdi.
Fatih Sultan Mehmed 1 462 baharnda harekete geti. Filibe'de
yaplan yoklamada askerinin miktar yz elli bini bulmutu. Mah
mud Paa, asl ordudan evvel Tuna'y geip Eflak'a girdi. Padiah
ise yirmi be kadrga ve yz elli nakliye gemisiyle deniz yoluyla
Karadeniz'den Tuna'ya girdi ve Vidin'e kadar ilerledi.
Ne padiah ne de Mahmud Paa Vlad'n kuvvetlerine tesadf
etmilerdi. Bunun zerine Evrenoszade Ali Bey'in olu Evrenos Bey
aknc birlikleri ile Eflak topraklarn vurmaya yolland.
Vlad ise kuvvetlerini iki ksma ayrp bir ksmn Trk ordusuna
yardma gelmesi muhtemel Bodanllara saldrmaya memur etmiti.
On bin kiilik dier grubu ise, kendi kumandasna alarak Padiahn
geebilecei ormanlk bir alana gizlenmiti.
Kazkl Voyvodann Badan zerine gnderdii kuvvetler Evre
nos Bey' in saysz ganimetlerle akndan dnmekte olduunu haber
almlard. Bu sebeple geitleri tutarak Trk aknclarnn kritik bir
mevkide yollarn kestiler. Halbuki Mahmud Paa komutasndaki
Rumeli birlikleri onlara yakn bir yerde idiler. Eflakllar bunlar
grm ise de aknclarn kk bir kolu zannederek nemseme
milerdi.
Eflak birlikleri gibi aknclar zerine akarak onlar Mahmud
Paa kuvvetlerine doru srdler. Mahmud Paa ise olaylardan
haberdar olarak askerlerine sava tertibatn aldrmt. Bu tertibe
gre sa kanatta Turhanolu mer, Evrenoszade Ahmed, Mihalolu
Ali ve Malkoolu Bali beyler, sol kanatta da Arnavut Beyi Nasuh,
Yanya Beyi Umur ve Mihalolu skender bulunuyordu.
Aknclar mahvetmek isteyen Eflakllar ormanlk alandan bir
anda dzenli birliklerin ktn grnce akna dtler. in
mahiyetini o zaman anlayarak derhal kamaya yz tuttular. Fakat
buna imkan kalmamt. Zira etraflar oktan sarlm bulunuyordu.
Yedi bin kii olduklar tahmin edilen Eflakllardan yedi yz dahi
kurtulamamt.
Osmanl birlikleri bu vakadan sonra bir ay daha Voyvoday
aramlar ise de bulamamlard. Bodan'a gnderdii birliklerin
mahvedildiini duyan Vlad ise delice bir teebbse geecekti. Mak
sad bir frsatn bulup kuvvetli bir hamle ile padiahn karargahna
kadar girmek ve onu ldrmekti.
Trke bilmesinden de istifade eden Vlad, kyafet deitirerek
bizzat padiahn askeri arasna girerek keifte bulunmay baarmt.
Nihayet bir gece yars Vlad Drakul'un svarileri fenerler fanuslar
tedarik etmi olduklar halde Osmanl ordusunun zerine dt
ler. Lakin yanlarak Mahmud Paa ile shak Paann adrlarna
h cum ettiler. Bu ilk saldrda insanlardan ziyade atlar ve develeri

ldrdler.
Eflakllar padiahn adrna vardklar zaman yenierileri silahl
bir vaziyette bekler bulmulard. Yenierilerin devreye girmesi Ef
lakllarn il yavrusu gibi dalmalarna yol amt. Sabaha kadar
btn gece karakol muharebeleri devam etti. Gne doarken Vlad
Drakul ricat etti. Ali Bey'e bal aknclar kaanlar iddetle kova
layarak bin esirle dndler.
Osmanl ordusu Eflak'taki harekatna devam ediyordu. Tur
hanbey olu mer Bey Eflak ilerinde Vlad'n svari kuvvetlerini
perian ederek iki bin ba ile ordugaha geldi. Hizmetine karlk
ken disine Teselya sancakbeylii verildi.
Her eyin kaybolduunu gren Kazkl Voyvoda nce Moldavya'ya
oradan da Macaristan'a iltica etti. O Macarlardan alaca yardm
larla Fatih ekildikten sonra tekrar tahtna kavuabileceini mit
etmekteydi. Oysa Osmanl devleti ile sulh yapm olan ve hi yoktan
bana gaile amay dnmeyen Macar Kral Matyas Corvin, bu
fikirde deildi. Zulmlerinden Macarlarn da ok pay ald Vlad
Drakul'u daha gelir gelmez hapsetti. 1 9 8
Fatih, Kazkl Voyvodann yerine kk kardei Radul'u yllk
on iki bin duka vergiye balayarak Eflak beyliine getirdi. 1 99 Bu
suretle Eflak Osmanllarn mmtaz bir eyaleti haline geliyordu.
Kendisi de Osmanl saraynda yetien Radul, lnceye kadar, on
yl balln hi bozmadan beyliini devam ettirecektir.
Uzunca bir sre Viegrad'da hapis kalan Vlad ise 1 476 ylnda
Eflak lkesinde bir kabus gibi tekrar grnecek ve Badan ve Erdel
birliklerinin yardm ile tahtn elde etmeye muvaffak olacaktr. An
cak bu kez Mihalolu'nun aknclar teyakkuz halinde idiler. Ayn
yln Aralk ay ierisinde Vlad', Bkre yaknlarndaki Balteni'de
iken anszn bastrarak yakalayp aman vermeden boazladlar. 200
A DALAR M E S E L E S V E M D L L
Sultan'l-berreyn ve hakan'l-bahreyn Anadolu ve Rumeli'nin
sultan, Akdeniz ve Karadeniz'in hakan, Fatih Sultan Mehmed'in
210 Kay I l : C i h a n D e v l e t i
yeni ina ettirdii Saray- Cedid'in (Topkap Saray) giri kap sn da

yazdrm olduu unvan idi.
stanbul'un fethinden sonra Rumeli'de zellikle B alkanlarda

tam hakimiyet tesis edilirken Akdeniz'd e adalar zerinde de nce
hakimiyet sonra fetih politikas durmadan devam etmekteydi.
Osmanl donanmasnn merkezi Gelibolu'da idi. Fakat ge mi

ina tezgahlar yalnz burada deildi. Ege, Marmara, Akden iz ve
Karadeniz'de daha evvel donanmaya s ahip olan Anadolu beylikle
rinin gemi tezgahlarndan da istifade ediyorlard.
stanbul'un fethi ile birlikte Limni, Taoz, Enez, Sakz ada s ve

Midilli adasndaki Cenevizliler ile daha kk adalardaki Rumlar,
Fatih'e bavurarak tabiiyetlerini arz etmiler ve verdikleri vergile ri
arttrmlard. Fatih de onlarn isteklerini kabul etmiti. Ancak
Rodos adasnn vergi vermek istemeyii Ege Denizi'nde Trklerle
Hristiyanlarn mcadeleye atlmasna sebep oldu.
Zira Trklerin bu fetih hareketlerine kar Papalk, Venedik Cum

huriyeti ve Napoli krall gl donanmalaryla buna mani olmak
zere teebbse geeceklerdi. Bu s ebeple adalar kesin bir hakimiyet
s alanncaya kadar taraflar arasnda birka kez el deitirecekti.
1 454 baharnda Osmanl donanmas nce Sakz ardndan Rodos

Adas nnde grnerek baz limanlar b ombalad. Fakat kesin
bir netice elde edemeyince Fatih donanma komutan Hamza Bey'i
grevinden ald ve yerine Has Yunus Bey'i getirdi.
Srbistan seferinden dndkten sonra Fatih'in Enez'i zaptetme

sini gerekli klan artlar ortaya kmt. Enez, Cenevizli Doryos ile
yengesi tarafndan mterek idare edilmekteydi. Aralarnda kan
ihtilaf sebebiyle kadn yksek hakimiyetini tanm olduu Fatine
Doryos'tan ikayette bulundu. Ayrca Doryos'un sadece Trklere
vermekle mkellef olduu tuz haslatn yabanc gemilere satmas
ve Enez halknn p s ala ile Firecik taraflarndaki Trklerin kle
ve cariyelerini kararak satmalar zerine Enez'in elde edilmesi
kararlatrld.
Fatih Sultan Mehmed'in adeti gereince yaplacak hareket gizli

tutulm utu. Edirne'ye davet edilen donanma komutan Has Yunus
Bey'e de padiah gizli talimat vermiti.
K mevsimi olmasna ramen Has Yunus Paa on kadrga ile
denizd en ve Edirne'de bulunan padiah da karadan anszn gelerek
kaleyi abluka altna aldlar. Yapacak bir ey yoktu. Enezliler mu
kavem etin neticeyi deitirmeyeceini grerek ehri teslim ettiler
(O cak 1 456). Ardndan Semadirek, Taoz ve mroz adalar zapt
edildi (ubat 1 456).
Semadirek'e gitmi olan Enez Prensi D oryos yakalanacan
anlaynca, kendisine ait bir gemiyle Enez'e oradan da Edirne'ye gele
rek padiahla grm ve kzn da kendisine vererek affa mazhar
olmutur. Serez civarndaki Zihne kasabas kendisine dirlik olarak
verilmitir. Ancak Doryos buraya giderken yapt iten pimanlk
duyarak yannda kendisine rehberlik yapanlar ldrdkten sonra
Avrupa'ya firar etmitir.
Osmanllarn adalar zerindeki tahakkm, Enez'i zapt ve son
B elgrad kuatmas, Hristiyanlara verilen byk zayiat yeni Papa
III. Kalikstus'u harekete geirdi. Papalk hazinesinden sekiz b
yk gemi donatarak 1 457'd e kardinal Louis Serampa komutasnda
Adalar Denizi'ne sevk etti. Kardinal Louis, Rodos nne geldiinde
kendisine katlan krk kadar Venedik ve Katalan korsan gemileriyle
daha da glenmiti.
Hristiyan filosu ilk olarak Limni'ye saldrd. Emrinde yz kadar
asker bulunan Suba Murad Bey aday teslim etmek zorunda kald.
Taoz adas teslim olmay reddedince bombardmana tutuldu.
Altm kadar muhafzn ehit dmesi zerine ada igal olundu.
mroz'un hakimi Kritovulos pek ok hediyeler sunmak suretiy
le aday Hristiyan igaline uramaktan kurtard. Kardinal Louis
daha sonra Midilli adas nne muzaffer bir ekilde gelerek Midilli
prensiyle ittifak yapt. Bir ksm Latin askerlerini aday muhafaza
etmek zere burada brakt.
Midilli prensinin Latin askerlerini kabul etmesi ve Hallarla

ittifak duyulunca sancakbeyi ve donanma komutan Hadm smail
Bey yz elli para gemi ile derhal adaya gnderildi.
Papalk donanmas Sakz nnde iken Midilli'ye gelen Osm an
llar aday bombardmana tutarak dndler. Papalk donanm as
tekrar Midilli nne geldi ise de ada halk Latinlerin bu kadar ya
knda dahi kendilerini koruyamamasndan kzgndlar. Ken dile
rine hi yz gstermeyip ilgilenmediler. Ayrca Osmanllara kar
muhalefetin vahametini takdir ettiklerinden yeniden padiahla
anlaabilmenin arelerini aramaya balamlard. Eski taahhtlerine
bal kalacaklarn ve vergilerini deyeceklerini teyit ettiklerinden
anlama yenilendi. 20 1
Buna ramen Midilli ile sulhun uzun srmeyecei belli olmutu.
Trk sahillerine pek yakn olan Midilli adas hem zengin hem de
byk bir adayd. Gateluzi denilen Cenevizli bir ailenin elindeydi.
Fatih dneminde Midilli, Nikola ve D ominik adnda iki karde
tarafndan idare olunmaktayd
Osmanl ve Latinlerin ada zerindeki nfuz mcadelesi iki kar
dei de kar karya getirmiti. Nitekim 1 459'd a II. Nikola Trklere
temayl gstermekle sulad Dominik'i bodurarak ldrtt.
Bundan sonra eskiden olduu gibi Anadolu sahillerini vurup
yamalayan Katalan korsanlarn adada konulandrmaya devam
etmeye balad.
Ayrca her sene gndermekle ykml olduu vergiyi de gn
dermeyi bolamas zerine Midilli beyinin hakkndan gelinmesi
kararlatrld. 202
Nitekim Kazkl Voyvodann hakkndan gelen Fatih 1 462 yl
sonuna doru Edirne'ye dner dnmez hi vakit kaybetmeden aday
zaptetmek zere harekete geti.
Mahmud Paay altm kadrga ve yedi nakliye gemisinden m
rekkep bir donanma ile ada zerine gnderdi. Gemilerde kuatma
makineleri, mancnklar, toplar ve iki bin kadar ta glle vard. 1
Eyll'de ada nne gelen Mahmud Paa adet olduu zere muha-
reb eden evvel ehir ve kalenin teslim edilmesi teklifinde bulundu.

An cak kalenin ok mstahkem oluuna, be bin kadar muntazam
askeri ne, byk toplarnn bulunuuna ve yirmi bin kiiye ulaan
ehir nfusuna gvenerek:
"Hayatta kaldm mddete ada ve halkna asla hyanette bu -
lunmayaca" cevabn verdi. Bunun zerine Mahmud Paa surlar
iddetli top at ile dvmeye balad.
Bu arada padiah da kara ordusu ile Bursa zerinden Edremit
Krfezi'ne gelmi ve Ayazmend'de adrn kurmutu. Padiah mu
hasarann iyice iddetlendii bir srada bir harp gemisiyle adaya
gemi hareket planlarn inceledikten sonra tekrar Ayazmend'e
dnmt.
Padiahn dnnden birka gn sonra muhasarann 1 9 . g
nn de Trkler yklm olan surlardan hisara girdiler. Muhafzlar
ldrlrken yakalanan Prens Nikola ile adann ileri gelenleri esir
edilerek padiaha getirildiler ( 19 Eyll) .
Nikola padiahn ayaklarna kapanarak ilk ihtar zerine teslim
olmam olmasndan dolay affn rica etti. Padiah antlamalara ay
kr hareket etmesi sebebiyle azarlad Nikola'y affetmi ise de daha
sonra hyaneti ve aleyhte faaliyetleri dolaysyla ldrtmtr. 203
Midilli halkndan sulu grlenler esir edilirken bir ksm
stanbul'a nakledilmi byk bir ksm da vergiye balanarak yer
lerinde braklmtr.
Adann idaresine Ali el-Bistami getirilmitir. Midilli'nin alnmas
ile birlikte Osmanllar yakn sahillerini korsanlarn tecavznden
kurtarmlar ayn zamanda Ege Denizi'nde nemli bir sse sahip
olmulard.
B O S NA' N I N F ET H
Eflak beyinin muhalefeti srasnda Bosna Kral Stefan Tomasevi
de ayn surette harekete balam ve her sene gndermekte olduu
elli bin duka olan vergisini kesmiti.
Aslnda B osna kralnn tabiiyetini bozmas Srp Kral Lazar'n
14 58 ylnda lm ile balamt. len despota damat olmas do-
!aysyla Semendire Kalesi zerinde hak iddia etmi ve kal en in

Osmanllar tarafndan fethini geciktirmiti. Macarlar, Vene dikl iler
ve Papalk tarafndan Osmanl devletine kar mtemadiyen k
krtlyor ve destek vaatleri alyordu. Mihalolu Ali B ey on un s on
zamanlardaki hudut tecavzlerinden ve dier devletlerle mna s e
betlerinden padiah devaml haberdar etmekteydi. 204
Fatih l 462'de Kazkl Voyvoda zerine giderken B osna kr alna

son kez bir avu gndererek birikmi olan vergilerin den mes ini
istedi. Kral gelen Osmanl avuunu hazinesine gtrerek zengin
liini gsterdikten sonra:
"te grdn gibi para burada hazrdr. Lakin padi ahn a

gndermek niyetinde deilim. nk benimle muhareb eye karar
vermitir. Daha ziyade muvaffakiyetle harp edebilmek ve vatan
terke mecbur kalrsam refah iinde geinebilmek iin bu paraya
ihtiyacm vardr" demiti. 205 Ardndan eliyi lmle tehdit ederek
hapse attrd .
B unun zerine Fatih Bosna'ya sefere karar verdi. Ayrca kuvvetli

bir deniz devleti olan Venedik'i sktrabilmek iin Bosna'ya sahip
olmas gerekmekteydi. Kald ki kendisine dman bir B osna devl eti,
Venedik'le harp s rasnda byk skntlar dourabilirdi.
Eflak'tan zaferle dnen Trk padiah 1 463 yl baharnda mu

zaffer sancaklarn B osna zerine evirmiti. Macarlardan ve Ve
nediklilerden hibir yardm gelmediini gren Stefan Tomasevi,
Osmanl avuunu hapisten karttktan sonra zrler dileyerek
gnderdi ise de artk ok geti.
Fatih skb'de toplanan ordusuna resmi geit yaptrd.. Yolda

iken Mihalolu Ali Bey'den B o sna kralnn Trk kalelerine h
cum ettii ve Aahisarn yakt haberi geldi. Bu hadise padiah
bsbtn sinirlendirmiti. ki aylk bir yolculuktan sonra Bosna
topraklarna girmi olan padiah yolu zerindeki Bobova ve sair
kaleleri birer birer zapta balad. Kraln B osna'nn merkezi Yaya
Kalesi'nde olduu ve mdafaaya hazrland duyulunca Mahmud
Paa'y derhal yirmi be bin kiilik bir kuvvetle zerine gnderdi.
Fatih S u l t a n Mehmed Han 215
Sratle Yaya'ya gelen Paa, Stefan'n bir gn nceden Sokol

J(ale si'ne katn rendi. Yaya'y kuatmadan kraln takibine
balad. S okol'a geldiinde kral kapa Kilo Kalesi'ne atm bulu
nuyo rdu. Turhanolu mer Bey'i nden sevk eden Mahmud Paa
n aiyetin in muhalefeti ile karlat. Zira Sokol'dan Kilo'a geebil
nek iin tehlikeli ve dar bir vadiden gemek gerekiyordu. Burada
bir baskn yemekten korkan devlet adamlar S okol kasabasnn
zaptedilerek Yaya zerine dnlmesinde srar ediyorlard.
te yandan mer Bey' in Kilo Kalesi nnde grnmesi Bosna
kuvvetl eri ve kral zerinde hibir aknlk ve korku dourmamt.
Zira o nlar asl Osmanl birliklerinin ok uzakta olacan, hatta
oralara kadar gelmelerinin imkanszln dnyorlard. Kral belki
de bu s ebeple Kilo gibi muhkem olmayan bir kasabaya kamt.
Trk aknclar kalenin nndeki nehri geerek kasabann ya
nna geldikleri vakit Bosna kralnn nehir zerindeki kpry tut
tuunu grdler. Turhanolu stn kuvvetler karsnda pek fena
bir vaziyete dmt. B osna birlikleri onu her taraftan sarm
bulunuyorlard. Sava kabul etmekten baka aresi kalmamt.
Stefan Tomasevi ise muzaffer bir komutan edasyla, aknclarn
mahvolmasn seyretmek zere kaleye km bulunuyordu.
Yoldalarna ite ehadet gn bu gndr diye haykran mer
Bey ate saan keskin klcn ekip dmann zerine atld. Bir
anda aknclarla Bosnallar arasnda mthi bir arpma balad.
Sava ateinin btn iddeti ile yand ve aknclarn byk bir
gayretle vurumay srdrd srada Mahmud Paann idaresin
deki kuvvetler nehrin kenarna geldiler. Fikrinde srar eden Paa
btn gece mealelerin nda ordusunu yrterek vadiyi gemi
ve mer Bey'in arkasndan yetimiti.
Trk kahramanlar kprye kadar gitmek sabrn kendilerinde
bulamamlard. Nehri yzerek geenler hemen muharebeye katl
dlar. imdi durum tamamyla tersine dnmt. Kltan kurtula
bilenler kendisini kaleye zor atmt.
Mukavemetin manasz olduunu, Bosna ehirlerinin teker teker

Trklerin eline getiini ve bakent Yaya'nn da padiah tarafn
dan kuatldn haber alan kral aman istemek suretiyle Mahmud
Paaya teslim oldu.206
Bu srada Bosna'nn merkezi Yaya'da su ve yiyecek sknts had
safhaya ulatndan padiaha teslim olmu bulunuyordu ( 14 63 ).
Fatih, hcumla alnmas kolay olan Kilo'u zaptetmeyerek kr al a
verilen teminat ile teslim alnmasndan dolay Mahmud Pa a'ya
kzd, sylendi. Zira Bosna topraklarn tamamen Osmanl top rak
larna katmay hedefleyen padiah orada hkm srm bir ailen in
hayatta kalmasn istemiyordu.
Bir mddet verilen sze ve edilen yemine sadk kalan padi ah
daha sonra ulemadan Kk Musannif demekle mehur Ali el
Bistami'nin verdii fetva gereince kral ortadan kaldrtt.207 Ali
el-Bistami fetvay muhtemelen padiaha yeminle bal olan kraln
zerine ordu sevk edilmiken Trk topraklarna saldrp Aahi
sarn yakmas ve yapt katliamlar sebebiyle vermiti.
B lgede harekat devam ediyordu. Bu vilayete bitiik Kovacili ve
Pavliili denilen iki beylii zapteden Osmanllar, beylerinin hayat
larna son verdiler. 208
Mahmud Paa ise Hersek'e girmiti. Hersek Kral Stefan Kosaro
vi, Osmanl himayesini kabul ettiinden memleketinin bir ksm
kendisine brakld. Dier ksm ilhak olundu. Kk olunu rehine
olarak padiaha gnderdi. Osmanl saraynda Trk terbiyesi alarak
yetien ve Mslman olan bu ocuk, gelecein kudretli sadrazam
larndan Hersekzade Ahmed Paa olacaktr. 2 09
Fatih Sultan Mehmed Bosna ehirlerindeki halkn bir ksmn
iskan iin stanbul'a yollad. Yaya ile dier byk kalelere muhafzlar
koydu. Bosna sancakbeyliine Minnetolu Mehmed Bey'i Macar
hududuna yakn olan zvornik Kalesi'ne de Mihalolu skender
B ey'i tayin ederek stanbul'a dnd.
B Y K SAVA BA L IYO R
Venedik Cumhuriyeti Osmanl fetihlerinin kendi aleyhlerine
geli me gstermesine ramen Avrupa'daki rakipleri sebebiyle has
rn ane bir vaziyet almaya ekiniyordu. Nihayet Trklerin adalardaki
rnuvaffakiyeti, Mora'daki Venedik kolonilerini zapta balamalar
ve nihayet B osna'nn fethi, Cumhuriyeti Osmanllara kar ittifak
araylarna sevk etti.
nce Arnavutluk ile 1 463'te tecavzi bir ittifak aktolundu. An
lamaya gre Venedik Cumhuriyeti hem para ve hem de askerle
skender'e yardm edecekti. Her yl Nisan ayndan Haziran'a kadar
Arnavutluk'a akn yapmalar mutat olan Trklere kar Venedik,
silahl kadrga ve gemilerini halk korumak iin Arnavutluk sahil
lerine gndereceklerdi. ayet Cumhuriyet Trklerle bar yapacak
olursa bu bara skender B ey'i de dahil ettirecekti.
Ayn senenin Eyll aynda Macarlarla da yine byle bir anlama
yaptlar. Her iki muahede de gizli tutulmu, yalnz Papa haberdar
edilmiti. Papann tesiriyle Burgonya da ittifaka dahil edildi.
Gerekten de Osmanllarn Eflak ve Midilli seferleri artk de
nizlerde dnyann en gl devleti kabul edilen Venediklilere kar
kendilerini koruyabilecek hatta boy lecek bir hale geldiklerini
gstermiti. Bosna seferi ile de karadan, Venedikliler ile Macarlara
daha ziyade yaklamlard.
Nitekim Bosna seferinden sonra iki devlet arasnda hudut a
tmalar balam bunun neticesi olarak da aknc komutanlar
Evrenosolu sa B ey'le Turhanolu mer B ey nebaht (Lepanto)
havalisindeki Venedik arazisini zaptederek Modon ve Koron ms
temlekelerine basknlar yapmlard. Bu durum zahirde gergin olan
iplerin kopmasna yol at.
te Fatih' in Bosna seferinden dnmesi ile birlikte aralarndaki
ittifak gereince Venedikliler Mora'da, Macarlar da Bosna'da taar
ruza geerek byk harbi balattlar. Daha sonra bu mttefiklere
batda Kastilya, Aragon, Napoli ve Polonya douda ise Karaman ve
Akkoyunlular da itirak edecekler, Almanlar tarafndan da destek-
leneceklerdir. Fatih zaman zaman be devletle birden sava mak

durumunda kalacaktr.
Venedik Cumhuriyeti 1 463 Austos'unda Mora'da byk bir
harekat balatt. Taddeo dknn olu nl B ertoldo Este'nin ko
mutas altnda binlerce sava, Amiral Loredano'nun idaresindeki
otuz be kadrga ve on iki byk gemiye binerek Mora'ya geldi.
Venedik donanmas sratle Korint berzahn igal etti.210
5 Austos'ta Argos'u geri alan Bertoldo buraya be yz oku
muhafz brakp Germe hisarna geldi. Sultan II. Murad'n yktrm
olduu Germe hisarnn yerine otuz bin amele ile alarak on be
gnde iki deniz arasna alt mil mesafede ve on iki kadem yksekli
inde bir sur yaptrdlar. Surlar mdafaa iin de nne ifte hendek
amlar ve yz otuz alt kule ina etmilerdi. Kulelerin ortasna
kurduklar ibadethanede Sen Mark'n bayra dalgalanyordu. Bu
muhkem s sayesinde Fatih' in Mora'ya imdat gndermesini nle
yerek yarmadadaki Trk ehirlerini birer birer elde edeceklerdi.
Surlar tamamlandktan sonra Mora Sancakbeyi Elvanolu Sinan
Bey'in21 1 bulunduu Grds (Korint)' kuattlar. Bu arada Mora
halkn da isyana tevik ederek Isparta, Arkadya, Epidamnos, Atina
ve daha nice ehirlerin halkn ayaklandrdlar.
Venediklilerin Mora'ya Macarlarn Bosna'ya tecavz ettiklerini
skender Bey'in de faaliyete getiini haber alan padiah durumu
divanda mzakere ettikten sonra ncelikle Mora'ya yrnmesi
kanaatine varmt. Arnavutluk meselesi kolay zlebilirdi. Bosna
kaleleri ise daha uzun sre dayanabilirdi. Oysa Germe hisarnn
yaplmas ile birlikte Mora'daki Trkler tamamen mahsur kala
caklard. Mora'y Frenk lkelerine giden yolun kilidi olarak gren
padiah blgeye iskan edilmi olan Mslmanlara da derhal imdat
olunmasn dnmt. Bu itibarla Fatih, Mahmud Paa'y Eyll
1 463'te byk bir kuvvetle Mora'ya sevk etti.212
te yandan Elvanolu Sinan Bey dmandan yz dndrmez
cesur ve cengaver bir yiitti. Venediklilerin kaleye dzenledikleri
hcumlarda yoldalar ile yle bir vurumu ve arpmt ki d-
m an bu mert yiide attna bin piman olmutu. Mecburen youn

top atlar ile hisarn bedenlerini perian hale getirdiler. Sinan Bey
artk surlarn yklmaya yz tuttuunu ve sonucun felaket olacan
anlamt. Byk bir gayretle kaleyi savunmakta olan dilaverlerine:
"Yoldalarm! Gecikmede felaket vardr sz gereince kuatma
byle giderse ac sonular alabiliriz. Zira hisarmzn yklmak zere
olduu, direnmemize de gcmzn yetmedii artk belli ve aikar
olmutur. Gelin bu akam karanlk bastrdnda u kara bahtllara
bir gece baskn edip ate saan klcn alevlerini dmana iletelim.
mit ederim ki karanlk gecemiz kllarn yalmanyla aydn olup
baar ve zafer bizlere yaverlik eder. Yz akl ile bu iin iinden
karz:'
Gaziler "can ba stne deyip" hazrlklarn grdler. Venedik
liler hisarn sonu geldi diyerek sevin iinde ertesi gn iin din
lenmeye gemilerken, ks ve boru sesleri tekbir ve tehlil avazeleri
yreklerine dehet sald. Osmanl cengaverleri stlerine yle bir
ullandlar ki atly yayadan, tepedekini dzden ayramadan ve ne
olduunu anlayamadan ka yolunu tuttular. nl komutanlar
Bertoldo lmcl yaralar alarak ekilmi ve ok gemeden de ha
yatn kaybetmitir.213
Evvelce casuslar, M ahmud Paa'nn Germe hisarna doru
yaklamakta olduunu haber verdiklerinden, Venedikliler baskn
Mahmud Paa kuvvetlerinin yaptn zannetmilerdi. Bu sebeple el
ve ayaklar tutmaz olmu direnme gleri krlmt. Panik halinde
Germe hisarna ulatlar. Mahmud Paann sratle yaklamakta
olduunu haber alnca burada da duramayp son snak olarak
gemilerine katlar.
Venediklilerin bozgunundan haberdar olan Mahmud Paa ise
btn bir gece yryerek Germe hisarna ulamt. Buray kolayca
zaptettikten sonra denize doru kaan Venediklilerin bir ksmn
imha ettirdi. Ancak gemilerine iltica edenler hayatlarn kurtara
bilmiti (20 Ekim 1 463).214
220 K a y II: C i h a n D e v l e t i
Germe hisarn tekrar ykan Mahmud Paa sratle isy;m halindeki

Mora ehirleri zerine giderek skuneti salad. Argos e hri n i
zaptetti. Ahalisinin bir ksmn stanbul'a gnderip kaleye mhim
miktarda asker yerletirdi. Turhanolu mer Bey'e Venediklil erin
Mora'daki ehirlerini yama ve tahrip etme grevini verip ken dis i
padiahla bulumak zere blgeden ayrld.
KO MUTAN LARI D E L RD !
te yandan Fatih Sultan Mehmed Mora'd aki askeri baarlar
haber alnca hi vakit kaybetmeden Macarlarla savamak zere
yola kmt. Ancak Sofya'ya vardnda Midilli'd en imdat
lklar geldi. Huzuruna kan haberciler Mora'dan kaan Venedik
gemilerinin aday kuatma altna aldklarn ve kaleyi kendilerine
dar ettiklerini bildirip acele yardm beklediklerini kaydettiler. Bu
durum karsnda padiah, Mahmud Paa'y Midilli zerine sevk
etmi kendisi Sofya'da beklemeye mecbur kalmt.
Mahmud Paa ald buyruk zerine askerlerini donanmaya
doldurup sratle Midilli zerine akt. Tenedos Adas aklarnda
karlat drt Venedik gemisinden ikisini yakalad. Dierleri
hzla Midilli nne giderek, Osmanl donanmasnn Veziriazam
Mahmud Paa komutasnda gelmekte olduunu haber verdiler.
Dnyann en gl donanmasna ve kaptanlarna sahip olduklar ile
nen Venedikliler, Mahmud Paa gelmeden sekiz saat nce ada
nnden Arboz'a doru ekildiler. B ylece Osmanl donanmas
Hristiyanlarn takmadalardaki baarlarn ksa bir sre iinde
sona erdirmiti.
Oysa 27 Kasm 1 463'te kardinal Bessarion'un elinden takdis
edilmi altn srmal bayra alan Venedik donanma komutan Or
sato, deryay Trklere dar edecei vaatiyle ie koyulmutu. Midilli
adasndaki baarszln verdii utan ierisinde, ok gemeden
delirdi ve ksa bir sre sonra da Venedik'te mitsizlik iinde ld.215
Mahmud Paa ise kalenin surlarn tamir ettirip idari dzenleme
leri grdkten sonra tekrar padiahn yanna dnmek zere ayrld.
An cak Sofya'ya geldii vakit mevsim ilerlemi kn sert gnleri

balamt. Bu itibarla sefere devam olunmayarak geri dnld.
te yandan Macarlar, Osmanl kuvvetlerinin Mora ve Midilli
ile uramalarndan dolay Bosna'da son derece rahat hareket etme
imkann bulmulard. Kral Matyas pek ok kaleyi aldktan sonra
Yaya'y kuatmt. Macar kaynaklarnda ad Haram Bey olarak
geen Hurrem lyas Bey kaledeki drt yz yenieri ile uzun md
det direndi. ehirdekilerin kendilerine su ve yiyecek vermemeleri
yznden bunalan mdafiler ay sonra yaplacak umumi bir h
cuma dayanamayacaklarn dnerek kaleyi aman ile teslim ettiler.
Kral Matyas ta giyme gnne yakn bir tarihte elde ettii bu
baar sebebiyle mthi sevinmiti. Esir Osmanl askerlerini geit
merasimlerinde arkasnda yrttkten sonra salverdi.
K harp hazrlklar ile geiren Osmanl ordusu, 1 464 baharyla
birlikte yine Bosna yollarndayd. Macarlar ise Osmanllarn Vene
diklilerle uramasndan ve geen seneki seferi iptal etmesinden
yararlanarak Yaya ile birlikte b az kaleleri elde etmeyi baarmt.
Macar kral zellikle Yaya'y muhkem bir hale koyduktan sonra
blgeden ekilmiti.
MACARLA RLA SAVA V E M S L MAN B O S NA L I LAR

Padiah ncelikle Bosna'nn kalbi mesabesindeki Yaya'y almay
planlyordu. Fakat zaten mstahkem bir kale olan Yaya Macarlar
tarafndan her bakmdan takviye olunduundan btn uramalara
ve iddetli bombardmanlara ramen bir trl drlemedi. Bu
arada Macar kral da byk bir kuvvetle Trk ordusunun arkasndaki
geit noktalarn tutmak zere harekete gemiti.
Bir taraftan Yaya'y drmeye alrken dier taraftan Macar
ordusunun hareketlerini takip ettiren padiah gittike tehlikeli bir
duruma dtklerini sezinlemiti. Yaya kuatmasn Minnetolu
Mehmed Bey'e brakarak sratle Macarlarn tutma ihtimali olan
geitleri kontrol altna ald. Bylece yorgun kuvvetlerini zinde Macar
birliklerinin vurmasnn nn alm bulunuyordu.
Macar kral i s e Trk ordusunu kuatma planndan ma hrum

kalnca zvornik Kalesi'ni zaptetmeye karar verdi. Bunun zerine
Fatih, Mihalolu skender Bey'i be yz kiilik bir kuvvetle zvornik'e
gndererek mdafileri takviye etti. Kn yaklamas zeri ne de
Sofya'ya dnd.
Osmanl ordusunun ekilmesinden sonra Macarlar k artlarna
bakmadan zvornik'i daha iddetle muhasaraya baladlar. Miha
lolu skender B ey byk bir gayretle kaleyi savunmasna ramen
kalenin fazla dayanmas mmkn grnmyordu. Bu sebeple Fatih,
Mahmud Paa'y zvornik'e gnderdi.
Mahmud Paa kn iddeti ve yollarn karla kapl oluu sebe
biyle sratli ilerleyemiyordu. zvornik'e gnlk mesafede Drin
Nehri'nin am olduu dar vadiye geldiklerinde ileri daha da
gleti. Yksek ve kayalk dalarla evrilmi bu yol neredeyse iki
kiinin yan yana yrmesine imkan verecek kadar geni deildi.
Ayrca blgenin ahalisi de Trk dman olup Macarlara bal idiler.
Bu itibarla devlet adamlar daha emin bir yolu semenin lzumu
zerinde durdular. Bu defa da zvornik'e ulama sreleri uzayacakt.
Bu ise kalenin dman eline gemesi demekti. Nihayet kaledekilerin
gayretlerini artrmak maksadyla haberci gndermeyi kararlatr
dlar. Bu i iin blgedeki Macar dman Martoloslardan istifade
ettiler. Onlar para vermek ve timar vaat etmek suretiyle zvornik'e
gnderdiler. Bylece kendileri emin bir yoldan ilerlemeye baladlar.
Gizli yollardan ve kimseye grnmeden bir gece karanlnda
zvornik surlar nne gelen Martoloslar gazilerin mehurlarn
adlaryla ararak "Kale kimindir?" diye bardlar. Bu sesin dost
sesi olduunu sezen kaledekiler:
"Padiah - alem-penahndr" diyerek cevap verdiler. Bunun
zerine martoloslar:
"Ne areniz varsa klp gne dek hisar vermeyiniz. Metdanelik
meydannda ak u gayreti biraz daha gsteriniz. Sadrazam gelmek
zeredir" diye haykrp gzden kayboldular. Konuma Macarlar
tarafndan da iitilmiti. Belki de Mahmud Paa onlara da duyur-
m alarn arzu etmi olabilirdi. Bylece Macar ordusunda bir panik

ve heyecan dourmu olacakt.
Geri kalede davul ve trampet alnarak balayan enlikler her
eyi ortaya koyuyordu. Macarlar duyduklar haberin doruluun
dan artk phe duymuyorlard. Macar kral iddetli k artlarnda
Osmanl ordusunun oraya geleceine ihtimal vermemiti. Ancak
eer gelirlerse zaten yorgun ve bitkin den ordusunun ne olacan
iyi biliyordu. Bu itibarla bir taraftan duyduklarnn doruluunu
aratrrken dier taraftan arlklarn kale nnden uzaklatr
maya balad.
Buna ramen kaleyi son bir hcumla ele geirmek iin de te
ebbse geti. Ancak aldklar manevi gle ahlanan Trkler bu
hcumu kolaylkla defetmeyi baardlar. te tam bu srada Mahmud
Paann nden sevk ettii Mihalolu Ali Bey' in komutasndaki akn
clar gzkmt. Macar gzcleri bunlar asl Osmanl birlikleri
zannetmilerdi. Kral durumdan haberdar ettiklerinde orduda byk
bir panik balad. Toplarn ve tfenklerini kale nnde brakarak
balarnn derdine dtler.
Dknlk yoluna binein srd

Edip ilediin sonucun grd.
Koca Macar ordusu Mihalolunun kk kuvvetleri karsnda
dzensiz bir biimde ekilmeye balad. Macar ordusundaki, tela
ve dankl iyi gzleyen Mihalolu Ali Bey ordugaha pervaszca
saldrd. Kaledeki birliklerin de dar karak savaa katlmalar,
Macar ordusundaki bozgunu umumiletirdi.
gnlk yolu hi dinlenmeden bir gecede alan Mahmud Paa
kuvvetleri de dman takibine katlm bulunuyordu. Sava Nehri'ne
kadar takip edilen Macarlara byk zayiat verdirildi. Ayrca birok
asker de Sava Nehri'ni geerken boulmutu. Kral bir ksm kuvvet
lerle glkle nehri geerek kurtulmaya muvaffak oldu. 216 Bundan
sonra Trk ordusu geriye dnd.
B UYU RD U M K !
Son Bosna seferinde Macarlar, Yaya dnda elde ettikleri dier
btn kalelerden atlmlard. zvornik nnde uradklar bozgun
ise uzun mddet byk apl bir hareketten onlar men edecekti .
Fatih' in Bosna kraln ortadan kaldrp blgeyi dorudan doruya
devletine balam olmann nemi son seferle ortaya km bulu
nuyordu. Zira hayatta bulunan Bosna beyleri muhtemelen Macar
tahrikleri ile her zaman isyan ierisinde olabileceklerdi. Nitekim
Hersek beyi, Macar kral ile ittifak etmi ve Yaya'nn dmesinde
rol oynamt.
Oysa Fatih, Bosnay ald zaman Bogomil mezhebindeki Bosna
Hristiyanlar hakknda ok msamaha gstermiti. Bogomillerin
Hazret- i sa'y Allann kulu ve peygamberi tanyan inanlarnn
Mslmanlarla ayn oluu; Trklerin, Katoliklerin aksine din ve
vicdan hrriyetine hrmet etmeleri ve nihayet adil idareleri Bosna
halkn hayran brakmt.
Birka asrdr Katolik kilisesinin ve bu mezhepteki krallarn ve
Macarlarn zulm ve basklarna maruz kalan Bosnallar, Trklerdeki
her gzelliin dinlerinden geldiini abuk kavradlar. Bu itibarladr
ki bir millet hep birden denecek ekilde slam dinini kabul etti.
Fatih Sultan Mehmed Bosnallarn byle topyekn bir biimde
slamiyet'i kabullerinden fevkalade memnun kalmt. leri gelen
lerine bir dileklerinin olup olmadn sorduunda onlar da devlet
hizmetinde istihdamlarnn mmkn klnmasn arzu ettiklerini
bildirmilerdi. Bosnallar bu tarihten itibaren ordu, saray ve devlet
hizmetinde namuslu ve sadakatli olarak grevlerini yapmlardr.
Fatih'in Bosna rahiplerine verdii ahitname Osmanllarn din
adamlarna yaklamn ve inan zgrlne verdii deeri gs
terdii kadar B osnallarn veya Balkanlardaki milletlerin hibir
zorlama olmadan slamlamasna da k tutmaktadr. Ahitnamenin
sureti u ekildedir:
"Yardm Allah'tandr.
Ben ki, Sultan Murad Han olu Sultan Mehmed Han'm.
st ve alt tabakada bulunan btn halk tarafndan u ekilde

b ilinsin ki, bu ferman tayan Bosna rahiplerine ltufta bulunup
u hususlar buyurdum.
Sz konusu rahiplere ve kiliselerine hi kimse tarafndan engel
olunmayp rahatszlk verilmeyecektir. Bunlardan gerek ihtiyatszca
memleketimde duranlara ve gerekse kaanlara emn aman olsun ki,
memleketimize gelip korkusuzca meskun olsunlar ve kiliselerinde
yerlesinler. Ne ben ne vezirlerim ve ne de halkm tarafndan hi
kimse bunlara herhangi bir ekilde karp incitmeyecektir. Kendi
lerine, canlarna, mallarna, kiliselerine ve dardan memleketimize
getirecekleri kimselere dahi.
Yeri ve g yaratan Allah hakk iin, Ulu Peygamberimiz haklq.
iin, yedi Mushaf hakk iin, yz yirmi drt bin Peygamber hakk
iin ve kuandm kln hakk iin en ar bir yemin ile yemin
ederim ki;
Yukarda belirtilen hususlara sz konusu rahipler benim hizmeti
me ve benim emrime itaatkar olduklar srece hi kimse tarafndan
muhalefet edilmeyecektir.217
28 Mays (1 Muharrem sene H. 883- M. 1 478) :'
O S MAN L I - KA RA MA N M N A S E B ET L E R
Karamanolu brahim Bey il. Mehmed'in tahta kt srada
son defa 1 45 1 'de Osmanllara kar ansn denemi fakat padiahn
vezirlerinin efaati ile beyliini kurtarabilmiti.
Buna ramen brahim B ey'in Osmanllara kar kini ve d
manl snmedi. Fakat stanbul'u fethederken slam dnyasnda
muazzam bir konuma ykselen ve byk bir gce erien Fatih'e
kar da harekete gemeye cesaret edemedi.
Sadece frsatn bulduka gerek douda gerek batda Osmanlla
rn dmanlar ile ittifak araylarnn iinde bulunmaya devam etti.
Nitekim Fatih'in, sfendiyar topraklarn aldktan sonra Trabzon'a
gitmek zere Sivas taraflarna hareket ettii sralarda brahim Bey,
sfendiyarolu smail Bey'i Uzun Hasan'a snmaya ve isyana tevik

etmiti. Ancak smail Bey:
"Bir padiah ki gazaya gidiyor, bizim onu yolundan alkoyma
mz slam'a san i deildir. Hem sen bunun gibi fiilleri nice ke re
iledin. Ne baardn ki imdi ne baarasn? " diyerek azarlamt.
te brahim Bey, Osmanllarla anlamas bulunmasna ramen,
her frsatta aleyhlerine almaya devam etmi fakat bu almalar
bir atmaya dnmemiti.
brahim Bey' in lmnden ( 1464) sonra oullar arasndaki taht
mcadeleleri Karaman lkesini Osmanl, Memlkl ve Akkoyunlu
devletlerinin nfuz sahas haline getirdi.
Daha babasnn salnda veliaht gsterilen shak Bey, kardei
Pir Ahmed'in muhalefeti ile karlap mcadeleyi de kaybedince
Uzun Hasan'a snd. Bunun zerine Karaman meselesine mda
hale eden Uzun Hasan, byk bir Akkoyunlu kuvvetini yardmc
olarak gnderdi.
Uzun Hasan'n kuvvetleri karsnda duramayacan gren Pir
Ahmed Bey ise topraklarn terk ederek Fatih'e snd. Fatih, halas
olu olan Pir Ahmed'e destek sz verdi.
te yandan Akkoyunlu kuvvetleri Karaman lkesine girdikleri
her yeri tahrip etmi, soymu ve yamalamlard. Bu itibarla shak'n
idaresinden memnun kalmayan Karaman halk da Pir Ahmed'i
balarnda grmek istemekteydi. shak Bey Fatih'le anlamak iin
teebbse geti ise de aramba pazarn snr olarak grmek isteyen
padiahla uzlaamad.
Neticede Antalya, Karahisar ve Kayseri sancak beylerinin des
teiyle lkesine dnen Pir Ahmed Bey, Dapazar'nda karlat
shak' malup ederek Silifke hari beyliin tamamna hakim oldu.
Ailesini ve bir olunu Silifke'de brakan shak Bey ise aresiz Uzun
Hasan'n yanna kat ve ok gemeden de 1 465'te vefat etti.218
Pir Ahmed Bey yardmlarna mukabil Akehir, Beyehir ve Ilgn
taraflarn Osmanllara terk etmi olmasna ramen ok gemeden
tekrar dmanca faaliyetler ierisine girmeye balad. te yandan
Akkoyunlular ile Memlkler de, Karamanllarn Osmanl tabiiyeti

altna girmesini uygun grmeyerek hazrlklar yapmaya balam
lard. ncelikle Uzun Hasan, Osmanllar iin ciddi bir tehlike arz
e diyo rdu.
Bunun zerine Fatih 1 466'd a douya doru sefere kt. Yol
culuun kimin zerine olduunu kimse bilmiyordu. Pir Ahmed'e
hab er gnderen padiah kuvvetleriyle gelerek ordusuna katlmasn
istemiti.
Ordu Afyonkarahisar'a geldiinde Karamanolu'na gnderdii
adam gelerek Pir Ahmed' in emre itaat etmediini bildirdi. Bu haber
zerine padiah Mahmud Paa'y Larende'ye gnderirken kendisi
Konya zerine yrd ve zaptetti. Padiah ardndan ok mstahkem
bir hisar olan Gevele Kalesi'ni ve Ereli'yi ald. Mahmud Paaya kar
direnen Pir Ahmed Bey ise malup olarak Karata taraflarna ekildi.
Mahmud Paa bundan sonra Osmanl topraklarnda karklklar
karan Turgutoullar zerine yryerek cezalandrd.
Karaman'da fesadn kkn kurutmak isteyen padiah halktan
bir ksmnn stanbul'a tehcirini emretti.
Bu vazifeyi yerine getirmekle ykml olan Mahmud Paa yap
t iten memnun deildi. Gitmesi gereken Karamanllardan bir
ksmn yerlerinde brakrken gidenleri de; "htiyar benim elimde
deil, mazuruz" gibi szlerle teselli etmiti. Bu tavrlar muarzlarn
harekete geirmeye yetmiti.
Zenginlerden rvet alp yerlerinde brakt ve fakirleri srd
iddialar ayyuka kt. Ayrca hasmlarndan Rum Mehmed Paa,
Pir Ahmed'in kamasnda da Mahmud Paa'nn ihmali olduunu
ileri srmt. Bu sebeple Mahmud Paa Afyon'da iken azledildi.
Manisa'd an getirttii ehzade Mustafay merkezi Konya olan Ka
raman vilayetine tayin eden Fatih, stanbul'a dnd.219
Karamanolu Pir Ahmed ve Kasm beyler Osmanl ordusunun
ekilmesinden sonra tekrar kuvvet toplayarak Larende'yi geri almaya
muvaffak oldular. Bunun zerine Fatih 1 468'd e Karaman ailesini
tamamen elde edip ortadan kaldrmak ve onlara yardmc olanlar

cezalandrmak zere Rum Mehmed Paa'y blgeye sevk etti.
Ancak Rum Mehmed Paa bu seferde insafsz uygulamalarda
bulundu. Halk ar vergiler altnda ezdi. Kar kanlar ldrd .
Bylece ahalinin Osmanllara kar cephe almasna yol at. Nitekim
Varsaklar zerine yrdnde Uyuz B ey'in pususuna d erek
btn arlklarn yitirdi ve cann glkle kurtarabildi. Gerek
Karaman ilindeki davranlar gerekse baarszl Rum Mehmed
Paann nce azline sonra da katledilmesine sebep oldu.220
Bu malubiyet blgede Pir Ahmed ve Kasm beylerin gcn
daha da artrd. Bilhassa Kasm B ey be bin kiilik bir kuvvetle
Ankara ve dolaylarn talana balayarak civardaki kyleri harabeye
evirdi.
Ankara Sancakbeyi Kk Sinan B ey ile kads Emre elebi
topladklar kuvvetlerle Karamanllarn zerlerine yrdler ise
de pusuya drlerek datldlar. Kad Emre elebi arpmada
ehit dt. Bu suretle i daha ciddi bir hal almt.221
Arboz seferinden dnen Fatih Sultan Mehmed, Turgutolu
ve Adalolu ile birlikte hareket eden Karamanoullar zerine,
Sadrazam shak Paa'y byk bir kuvvetle sevk etti. Karamanl
lar Osmanl glerinin basksndan ekinerek Pir Ahmed'e destek
olmadlar. Bunun zerine nce Pir Ahmed ardndan Kasm Bey
Akkoyunlu lkesinin yolunu tuttular. lkenin byk blm bir
kez daha Osmanl'ya geti.
1 4 7 1 'de ise Gedik Ahmed Paa Karaman ilinin geri kalan ksm
larn zaptetmek zere bu lkeye girdi. ncelikle Karaman lkesinin
muhafazas asndan nemli olan Alaiye beylii zerine yrd.
Kl Arslan B ey mukavemetin faydaszln grdnden kendi
arzusuyla kalenin anahtarlarn paaya teslim etti.
Paa da kendisini hanm ve olu ile padiah katna gnderdi.
Kl Arslan Bey padiahn yzn grr grmez ol dem yzn
yere koydu.
Padiah ise:
"Hey Kl Arslan korkma sana ziyann ermez. Hem sana yle bir
timar vereyim ki braktndan daha makbul ola:' dedi. Gmlcine'yi
kyleriyle birlikte dirlik olarak kendisine verdi. Hatununa oluna
iyi hilatler giydirdi. Hazinesinden dahi hibir nesne almayp hepsini
yine ona brakt.
Buna ramen Kl Arslan bir mddet sonra hanmn ocuunu
brakp nce Msr'a ardndan Akkoyunlulara iltica edecektir.222
Dediler ahmak u mecnundur ol er

ki nesneyi kim ol heves eder
Biri gemi ola giden ko gitti
Biri muhal olan durmaz umar
Dier taraftan harekata devam eden Gedik Ahmed Paa, Silifke'yi
ve el'in en mhim kalelerini zaptetti. te Karaman Beylii'nin
tamamen Osmanl hakimiyetine girdii bir srada Akkoyunlu Uzun
Hasan'n mdahaleleri gecikmedi. Hem Karaman'a hem de Orta
Anadolu'ya sevk ettii kuvvetlerle ortal kan ve atee bodu. Do
uda hava bir kez daha kararyordu ( 1 472) .
V E N E D K' L E S AVA LA R
Mora'da bozguna urayan, Midilli seferinden ise bir netice ala
mayan Venedik 1 467'de sulh yapmak zere Osmanl hkmetine
mracaat etti. mroz ve Limni adalarnn kendilerine braklmasn
buna mukabil vergi alnmasn teklif ediyorlard.
Fatih ise: "Benimle sulh yapmak isterseniz gidiniz daha iyi d
nnz" szleriyle cevap vererek gelen heyeti geri evirdi.
Bu ret cevab zerine Venedikliler Nikolas Kanale komutasnda
krk gemi ve iki bin kiilik bir kuvvetle Kuzey Mora'da tekrar gzk
tler. Patras' kuatma altna aldran Kanale kendisi Arboz'a gitti.
Buradan da ald kuvvetlerle Limni ve mroz'u igal etti. Ardndan
Enez'e saldrd. Merdivenler kurup kaleye karak ehri zaptetmeye
muvaffak oldu. Adalarn zapt ve Enez'in igali Venedik'te gnlerce
anlar alnarak ve enlik ateleri yaklarak kutland.
Venediklilerin ehirde yaptklar rezaletler ise batl kaynaklar

tarafndan dahi esefle anlatlyordu. yle ki:
"ehir yama edilerek kan ve atee bouldu. Kltan kurtulan
larn byk ksm esir edildi. Kadn ve erkek ahaliden bir ksm da
gayri insani muamelelere maruz kaldlar. Hristiyanlk namna hibir
hrmet gsterilmeksizin mukaddes makamlar kirletildi. ehir Trk
hakimiyetinde olmakla birlikte ahali din deitirmi bulunmuyordu.
Trklerin elini srmekten uzak durduklar rahibelerin namuslarn
dahi kirlettiler. Ganimetlerle ve iki bin esirle Kanale'nin bulunduu
Arboz'a dndler. Enez kads ve hatibi de esirler arasndayd:'
Kanale bundan sonra Anadolu sahilindeki Yeni Foay almaya
teebbs etti ise de byk zayiat vererek tekrar Arboz'a ekildi.
Patras' kuatan Venedikliler ise Turhan Bey olu mer Bey' in
tuzana derek dalmlard. Pek ok Venedikli denizde bou
lurken mer B ey ald esirleri stanbul'a gndermiti.
Fatih Sultan Mehmed, Venedik donanmasnn adalarda ve
Enez'de yapt tahribata karlk olmak zere 1 468'd e Mahmud
Paa'y yz on kadrga, ektiri ve iki yz kadar sair gemilerle
Arboz adasna sev.k etti. Limni Adas'n geri aldktan sonra yolu
zerindeki ira Adas'n zapteden Mahmud Paa Arboz nnde
demirledi. Venedikliler Trk filosunun Arboz kanalna girmesine
mani olmak istemilerse de muvaffak olamamlard.
Arboz adas Venediklilerin Adalar Denizi'nde en mhim sle
rinden birini tekil etmekte idi. Mora sahillerinde henz Venedik
lilerin elinde bulunan ehirlerin gvenlii bakmndan nemliydi.
Trk gemilerine ve kylarna saldran hem korsan hem de Venedik
gemilerinin snma yeri idi. Birok kyleri ve kaleleri bulunan ada
bir kpr ile de karaya balyd. Kpr gerektiinde kaldrlabiliyor
ve ada bu suretle tam bir gvenlik altna alnabiliyordu.
Donanmann Arboz nne gelmesinden az sonra Fatih de yz
bin kiilik ordusuyla karadan Arboz karsna gelip yerlemiti.
Gemilerini adann karaya en yakn olan yerine toplayan Fatih
gn geceli gndzl almak suretiyle bir kpr kurdu. Bylece

Arboz'u karaya balayarak kprden toplar nakledildi.
imdi Arboz Kalesi hem denizden hem de karadan sarlmt.
Yal nz deniz yolunun bir taraf akt. Buray kapatmak iin kalenin
nnden gemek gerekiyordu ki tehlikeli bir iti.
Ancak Fatih stanbul'da ve Belgrad'da yapt gibi bir kez daha
bir kesim gemilerini karaya vurdu ve adann dier tarafnda denize
in dirdi. Bylece kale her taraftan sarld.
Kaleyi her taraftan mthi bir bombardmanla sarsmaya balad.
Mdafiler ise alan gedikleri sratle kapatyor ve savamaktan geri
durmuyorlard. Buna ramen gn getikce kalenin surlar harap
olmaya yz tuttu. Artk yry dzenlenebilirdi.
te bu srada kaptan Zuan Longo idaresindeki Ven edik donan -
mas yardma Arboz nne geldi.
Arboz mdafilerine cesaret gelmiti. Amiral Nikolas Kanale
Fatih'in yaptrm olduu kprye hcum etti ise de ykmaya mu
vaffak olamad. Nihayet Venedik donanmas da limana girerek Trk
donanmasna saldrd.
Dar alanda top, tfenk ve oklarla yaplan mthi deniz sava
Trklerin zaferiyle son buldu. Pek ok Venedik gemisi batrlrken
kaptan Zuan Longo da dahil olmak zere ileri gelen Venedikliler
ldrlmt.
Btn bu bozgunlara ramen mdafiler gayretle savunmalar
na devam ettiler. Nihayet yirmi gnlk muhasarann sonunda 1 1
Temmuz 1 470 aramba gnnn gecesinde balatlan umumi
hcum sabaha kar burlarda Trk bayraklarnn dalgalanmasyla
neticelendi. Venedik donanmas burlardaki bayraklar grr gr
mez sratle blgeyi terk etti.
Venedik'in ihtiam ve manzarasna sahip olan Arboz'a kar
giriilen mcadele ok iddetli cereyan etmi ve iki tarafta byk
kayplara uramt. Fakat Arboz'u almakla Osmanllar hem byk
bir servete kavumular hem de pek ok esir almlard. Arboz'un
dmesi ile btn ada halk Osmanl idaresini tand.
Fatih, Enez'de Venediklilerin yaptklarn unutamyordu. B u

itibarla Venediklilere indirdii darbeyi yeterli grmeyerek H as
Murad Paa'y Mora'daki Venediklilere ait liman ve kasabalarn a
varmasn emretti. Rumeli askerlerini yanna alan Has Murad Pa a
padiahn emrini istediinden daha fazla yerine getirdi. Akn clar
Venedik sahillerini dalga dalga vurdular. Murad Paa bundan sonra
Davud Paa ile ve beylerinden shak Beyolu sa B ey'i Vostitza Kalesi
zerine gnderdi. Bu kuvvetler Venediklilerle arpmalarda byk
baar gsterdi. Bilhassa Davud Paa yaral olduu halde Ven edik
lilerin sahile doru gemi aramak zere katklarn duyduu vakit
adrnda yatamam derhal zerlerine vararak bir ksmn krm
kalanlarn da esir etmiti. Murad Paa gelmeden Vostitza alnmt.
Osmanllarn Arboz'u zapt Avrupa'da byk bir hayret ve
teessre yol at. Osmanllarla ittifak halinde bulunan Napoli Kral
Ferdinand Fatih'in Arboz'u fethini bildirdii namesine olduka
ierlemiti. Sultan Mehmed'e gnderdii 4 Eyll 1 470 tarihli cevabi
namesinde artk Venediklilerin yannda olacan ve Trklere kar
beraber arpacaklarn yazmt. Zira Napoli'de artk asilzadeler
han Roma'da bile yerlerde srneceini konuuyor ve gzlerinden
akan yaa engel olamyorlard. Venedik'te ise grlmemi matem
yaanyordu. Her yerde yas vard. Btn bunlar talya'daki devletleri
bir araya getirmeye yetmiti.
Napoli kral ile Venedik kral 1 4 7 1 senesi ylba gn Trkler
aleyhine olmak zere Trk ittifak yaptlar. 1 8 Haziran 1472'de
Burgonya dukas cesur Charles de bu ittifaka katldn bildirdi.
Ayn yl iinde Akkoyunlu Sultan Uzun Hasan devreye giriyor
Karaman meselesine mdahale ederken hem de Anadolu'ya tecavz
ediyordu.
Rodos ve Kbrs da vakit geirmeden ittifaktaki yerini alyordu.
Neticede 1 473 ylna girildiinde Akkoyunlu, Karaman, Vene
dik, Papalk, Napoli, Burgonya, Sklavonya, Kbrs ve Rodos gleri
Osmanllara kar harekete gemeye hazrdlar.
Fatih iin ise ncelik Uzun Hasan'dayd. Zira . . .
U Z U N HASAN
Bayndr boyundandr. Akkoyunlu hkmdar Kara Ylk Os
man Bey'in torunu ve Celaleddin Ali Bey'in oludur. 1 423 ylnda
Diyarbakr'd a dodu. Sk bir tahsil ve terbiyeden sonra henz on
drt yanda iken Birecik' in idaresine getirildi.
Bu srada aabeyi Cihangir, Akkoyunlu emiri olan amcas Hamza
Bey'e kar mcadeleye girimiti. Uzun Hasan da aabeyini destek
leyince Hamza Bey yeenleri ile baa kamad. Kzn Cihangir'e
ve rmek suretiyle bar salad.
Hamza B ey'in vefatndan sonra Akkoyunlu tahtna aabeyi
Cihangir geti. Cihangir Han ilk gnlerden itibaren kendisini tan -
mayan amcalar Mahmud, eyh Hasan, Kasm Bey ve amca oullar
ile mthi bir mcadeleye atld. Uzun Hasan B ey'in de gelerek
hizmetine katlmasyla bu mcadeleden galip kt. Bu yardmna
karlk kardeine Ergani'yi kta olarak verdi.
1 450 ylnda Karakoyunlular ile mcadeleye girien Cihangir
iki yl sren savalar sonunda mcadeleyi kaybederek Karakoyunlu
hkmdar Cihan ah'n tabiiyeti altna girdi.
Akkoyunlularn, Karakoyunlularn hkmranlna girdii bu
bar Uzun Hasan Bey tanmad ve aabeyi Cihangir'e kar cephe
ald. Aabeyinin emikezek hakimi eyh Hasan' la mcadelesin -
den istifade ederek sratle Amid (Diyarbakr) nne geldi ve ehre
hakim oldu. Kardei ile baa kamayacan anlayan Cihangir Mirza
amansz dmanlar Karakoyunlular ile ittifak ederek yardm istedi.
Cihan ah 1 457 ylnda Piri, Savalan, Rstem, ah Hac, Gaverudi
ve Ali eker B ey kumandalarndaki byk bir kuvveti Cihangir
Mirzann yardmna gndermitir.
Uzun Hasan Bey bu mttefik kuvvetlerini Diyarbakr yaknnda
byk bir hezimete uratt. Sava sonunda Akkoyunlu ve Kara
koyunlu beylerinden bir ksm maktul ve bir ksm esir derken
Cihangir Mirza cann glkle kurtarabilmiti. Bu sava sonunda
Akkoyunlu Trkmenleri Uzun Hasan etrafnda toplanmaya ba
ladlar. Cihangir Mirzada oullarndan Ali Han Mirzay Hasan
Bey'i n katna gndermek suretiyle kardeinin metbuluunu tan d

ve lmne kadar ( 1 469) kendisine sadakatle bal kald.
Amid Meydan Muharebesi neticesinde kardelerini kendisine
itaate mecbur eden Uzun Hasan, ayn yl ierisinde Erzincan' da
beyliine katarak Akkoyunlular byk bir imparatorlua gtre cek
yolu at. 1 458'de mttefiki Karaman oullarna saldran Dulkadrl
Arslan Bey'i malup ederek geri ekilmeye mecbur etti.
1 459'd a kt Grcistan seferinden alt kale fethederek dnd.
Dnte yolu zerinde bulunan ve Seluklu hanedanndan olduk
larn iddia eden Eil beylerini de ortadan kaldrd.
O, artk Osmanl Devleti ile komu vaziyettedir ve hesaplarn
bir gn bu devleti de yok etmek zerine kurmaya balayacaktr.
Nitekim ilk olarak Anadolu beyliklerinden Karamanoullar
ve sfendiyaroullar ile ittifaklar kurdu. Venedik Cumhuriyeti ile
anlat. Trabzon Rum imparatoru IV Yuannis'in kz Katerina ile
evlenerek dostluk tesis etti. Onlara, Fatih'e kar savunacana dair
sz verdi ( 1 45 8 ) .
Ancak Fatih'in 1 462'd e Trabzon'u fethetmesine mani olamad.
Buna ramen fetihlerine ve zaferlerine devam ediyordu.
1 462'd e Grcistan'a ikinci defa sefer yaparak muvaffakiyetle
dnd. Ayn yl Hsn- keyfa ehrini fethederek bu ehirdeki Eyyubi
hakimiyetine son verdi. 1 463'te Gerger Kalesi'ni fethetti.
1 464'te Karaman ehzadeleri arasndaki taht mcadelelerine
kart. Buna ramen Fatih' in destekledii Pir Ahmed' in taht elde
etmesine mani olamad.
1 465'te Dulkadr Oullar zerine yryen Uzun Hasan, Arslan
Bey'i bozguna uratarak hkmet merkezi Elbistan'a kadar ilerledi
ve Harput'u zaptetti. Neticede Harput Akkoyunlularda kalmak
zere sulh yapld.
Uzun Hasan 1 467 ylnda Akkoyunlularn en mthi rakipleri
olup Horasan hari btn ran'a, Irak- Arab, Irak- Acem, Erran ve
Anadolu'da Van Gl havzasna kadar hakim bulunan Karakoyunlu
hkmdar Cihan ah zerine yrd. Sefer zamann etin k

artlarnn hkm srd ve Cihan ah'n eyalet ve airet asker
le rini terhis ettii beklenmedik bir vakte denk getirmiti. Alt bin
ki ilik seme bir kuvvetle Cihan ah' saraynda bastrd ve maiyeti
ile beraber ldrd.
Ertesi sene Cihan ah'n halefi ve olu Hasan Ali'yi de Hemedan'da
bozguna uratarak Karakoyunlu devletini tamamen kertti. ran
ve Irak- Acem taraflarn ele geirdi.
Karakoyunlu Hasan Ali, Timurlulardan Ebu Said Han'a sna
rak yardm talep etti. Maverannehir ve Horasan hkmdar Ebu
Said byk bir orduyla Akkoyunlular zerine harekete geerek
Azerbaycan zerine yrd.
Ancak Uzun Hasan, Karaba'da klamak zere Aras Nehri'ne
doru ilerleyen Maverannehir kuvvetlerini ani bir basknla kska
altna alarak perian etti. Yakalanan Ebu Said Han' da katlettirdi
( 1 469). imdi nfuzu Horasan'a kadar ulam bulunuyordu.
B lgenin en gl hkmdarlarndan Ebu S aid'i m ahvedii
Uzun Hasan'n gururunu da okamt. Zafer sevinci ile meydanda
gezerken yanndakilere:
"Bu diyarn serdarlar ecaatim asarn grdler. Frsat el verirse
cret ve celadetimi Hdavendigar'a (Osmanl sultan) da gsterem
diyerek haykrmt:'223
TO KAT B A S KI N I V E KI RE L M U H A RE B E S
Nitekim Uzun Hasan artk ynn Osmanl lkesine evirmi
bulunuyordu. Bir taraftan Avrupa'daki mttefikleri ile irtibata ge
erken dier taraftan Karaman meselesi ile ilgilenmeye balad. Bu
sebeple kendi yannda bulunan Karamanoullarndan Pir Ahmed
Bey'le Kasm Bey'i elli bin kiilik bir kuvvetle blgeye sevk etti.
1 472'de otuz bin kiilik bir kuvveti Bektaolu mer Bey ko
mutasnda Karaman lkesine gnderdi. Amcazadesi Yusufca Mirza
da bu kuvvetlerle beraberdi. Akkoyunlular, Amasya Sancakbeyi
ehzade Bayezid ile Tokat'ta oturan Rum Beylerbeyi Hamza Bey'e
eliler gndererek maksatlarnn Dulkadrl Klarslanolunu ata

snn yerine geirmek olduunu bildirmilerdi. Bu itibarla Osmanl
snr kuvvetleri gafil avlanmlard.
Sivas'tan itibaren yama ve tecavze balayan Akkoyunlul ar bir
sabah anszn Tokat'a baskn verdiler. ehir batan baa yklarak
tahrip olundu. Halka kar pek merhametsizce davranmlar ve kar
koyan acmadan katletmilerdi. Hoca Sadeddin Efendi Tokat'ta
yaplan mezalimleri:
"Nice zulm ve zorbalkla ol diyar reayasnn cierin deldiler.
Tokat ehrini anszn basp beldenin asil ailelerini paralayp,halkn
kargaa deryasnda bodular. ehrin evleri genellikle kargir ve
kerpiten olman bunlar edepsizce tututurup bir anda yaktlar.
Beldenin zenginleri bunlarn sunduklar kahr ateiyle yle d
kn bir hale geldiler ki yatak yastk yerine ta ve toprakta yatmay
arzular oldular. Zulm ateiyle tututurduklar kitaplar ve belgeler
ayrlk ateiyle yananlarn gnlleri gibi alev alev yand. Mescid ve
medreseler de ate almakla tutuup nice mihrap ve minberden ne
iz ne de nian kald" diyerek nakletmektedir.224
Kazova ve Sivas taraflarn da yama ederek Kayseri'ye saldran
bu kuvvetlerden mer Bey komutasndakiler geriye lkelerine d
nerken Yusufca Mirzann emrindeki on bin kiilik birlik Karaman
iline girdi. Karaman kuvvetleriyle de birleen Yusufca Mirza ortal
kan ve atee boarak ilerledi. Hamidili'nde yama ve tecavzleri
ne devam ederek Kreli'ne geldi. te tam bu srada Konya Valisi
ehzade Mustafa Anadolu askeriyle Yalva'tan geip Kreli'nde
Akkoyunlularn karsna geti.
ehzade Mustafa'nn talimli, evik yiit atllar savunmasz ehir
ve kasabalar yakarak ilerleyen Akkoyunlu ve Karamanl mttefik
birlikleri zerine bir anda yaln kl daldlar. Osmanl yiitlerinin k
llarn gzle takip etmek mmkn deildi. Akkoyunlular bir anda
scaktan eriyen muma ve direnlerini toza evirdiler. Akkoyunlu
askerleri eli ayaktan ve ast stten ayramayp ne tarafa gideceklerin
bilemediler. Bir nicesi oklarla vurulurken ou da kl vurularyla
cansz dmlerdi. Tutsak edilenlerin haddi hesab yoktu. Onda
biri ancak cann kurtarabilmiti. Reisleri Yusufca Mirza da esirler

aras ndayd. Pir Ahmed ise glkle cann kurtarp yine Uzun
Has an'n yanna doru kamt.225
Hoca Sadeddin Efendi bu baar sebebiyle, Osmanlnn hasm-
larn a nasihat edercesine yle seslenmektedir.
Al-i Osman'a kim ki kl eker
Gnl bana mihnet dikenin eker
Beylik istersen ey akl olan kii
Bu ahlarn glgesinde al yerini
Dilediysen saf olsun hayat iksiri
Klc zta ekme onlara kar
Onlarn ululuunu Hak diledi
Din yolunda kllarn biledi
Dilersen cihanda bulmak sayg huzur
Osmanolu'na mutluluk dilemekle olur.
te yandan Uzun Hasan ayn yl Grcistan'a nc seferini
yaparak Tifs dahil birok ehirleri zaptetmi ve Grc prenslerini
itaati altna almt.
te yandan Tokat'n tahribi ve Uzun Hasan kuvvetlerinin Kara
man topraklarna girdii haberi Fatih'i son derece zm ve gadap
landrmt. O kzgnlkla kn yaklamakta olduunu dahi hesaba
katmadan acele bir kararla sefer hazrlklarna balanmasn emretti
ve otan da skdar'a kurdurdu.
Drt bir yana sefer iin emirler gnderilmesine ramen devlet
adamlar k mevsiminde seferin zorluklarn bildiinden ardan
alyorlard. Bunun zerine ordunun banda daha dirayetli birinin
bulunmasn isteyen Fatih, Mahmud Paa'y tekrar veziriazamla
getirdi. Ancak Mahmud Paa'da derhal seferden yana deildi. Pa
diaha:
"Seferden maksat Uzun Hasan'a haddini bildirmekse bu mm
kn olmayacaktr. nk ordu Karaman'a vardnda k mevsi
mi geleceinden ileri gidilemeyecek ve orada klamak zorunda
kalnacaktr. Halbuki orduyu oralarda beslemek ok zordur. Yok

eer Uzun Hasan'n gnderdii kuvvetleri ezmek ise bunun iin de
bizzat padiahn hareketine ihtiya yoktur. Konya Valisi ehzade
Mustafa desteklenmekle bu ii her zaman ve rahatlkla yapabilecek
kudrettedir. Onun iin hazrlklarmz tamamlayalm ve bahar
bekleyelim demiti:'
Padiah bu fikri kabul etmi fakat adrn skdar'd an geri
getirtmemiti. Bu durum padiahn her ne olursa olsun fikrinden
geri dnmeyeceinin gstergesiydi.
Osmanl harp hazrlklarnn devam ettii bir srada Uzun Hasan
bsbtn cesaretini arttrarak Padiaha bir mektup gndermi Ka
padokya ile Trabzon'un derhal kendisine terk edilmesini istemiti.
Yine tarihi belli olmayan ve Hamza B ey adna gnderilen bir
mektupta Uzun Hasan ile Timur'un mukayesesi yaplarak Uzun
Hasan'n kuvvet ve kudretine vurgu yaplyor, Fatih'e ve Osmanllara
gzda verilmek isteniyordu.
Mektuba gre Uzun Hasan'la Timur arasnda u farklar vard.
Timur Han Alcak Kalesi'ni bizzat kuatt halde alamad. Hal
buki Uzun Hasan'n adamlarndan birisi bunu Allah'n ltfu ile bir
gnde almaya muvaffak oldu.
Tim ur'un yz pek souktu. Halk ondan nefret ederdi. Halbuki
Uzun Hasan byle deildir.
Timur bir kuyumcunun oludur. Uzun Hasan ise yksek bir soy
dandr. Hasep ve nesebinde padiahlk olan Uzun Hasan, huzuruna
gelenleri deerlerine gre efkat ve merhamet gsterir.
Uzun Hasan Karamanolu, tsfendiyarolu, Germiyanolu, Dul
kadroullar, nalolu, B ozca beyleri, Bazarlu B eyolu ve Tozanlu
oullarnn maddi ve manevi yardmlarna sahiptir. Halbuki Timur
Han bunlarn oundan mahrumdu.
Mektup, Timur Han' aa tutan buna karlk Uzun Hasan'
ycelten kyaslamalar ile devam ediyor ve sonunda da aradaki dost
luun sulh yoluyla halledilmesi arzusuyla bitiyordu.226
Osmanllara kar harekete geen dou Trk devletleri her zaman

Ti mur Han ve Ankara Sava'n hatrlatarak rakibin maneviyatn
b ozma giriimlerinde bulunurlard. Muhtemelen bu mektupta da
ayn gaye gdlmekteydi.
S E N V LAY E T Y I KMAY I PA D A H L I K M I
ZAN N E TT N ?
Fatih ise seferlerinde uygulad gizlilik prensibini ilk kez i
niyor ve Uzun Hasan'a mektup gndererek hazr olmasn, baharda
zerine yryeceini bildiriyordu.
Fatih mektubuna: "Kuvvet ve kudret ancak Cenab- Hakk'a mah
sustur" dedikten sonra yle devam etmiti.
"Bundan nce annenin ricas ile pene-i gazabmdan kurtul
mutun. Biz de seni slah olmu ve semt-i salaha ynelmi kabul
ederek affetmitik. Halbuki senin gibi bir zalimin benim zamanmda
saltanat davasnda bulunmas haramdr. Senin kendin gibi birkana
iddet yoluyla galip gelmene, kendi topraklarnda gsterdiin gurur
ve azametine hatta btn kudret ve evketine bizim msaade ve
msamahamz sebep oldu. Buna ramen gururlanarak ve kendinden
geerek padiahanem hukukunu unutarak adaletli idarem altnda
rahat yaayan Tokat'a ve sonra da Karaman lkelerine askerlerini
gndererek ahaliye zulmettiin birtakm iddetlere bavurduun
ve rezaletlere sebep olduun malumumuzdur.
Onun iin cezan vermek zere bu yln baharnda harekete karar
verdik. Seni affetmek katiyen dnlmemektedir. Beyhude zahmet
ekme. Bundan sonra elimiz ok ve grme dilimiz kltr. Sen
vilayet ykmay padiahlk m zannettin? ekinmeden, korkmadan
topraklarmza tecavz ettiin iin klcmz senin gsnde kana
bulanmaldr. Mert isen meydana gel. Namert gibi delikten delie
girme. Hazrlklarn yap, haber verilmedi deme. Zira ki vcud-
habisin arza-i telefdr ve bu babda zr ve bahane bertaraftr:'227
Halbuki bu tarihlerde Fatih, Macarlar ve Venedikliler ile de
sava halinde bulunuyordu. Ayrca Venedikliler Akkoyunlularla
mttefik idiler. Fatih'in bu kararyla imdi mttefikler arasnda
ibirliinde gzle grlr bir art balamt. Eliler gidip geliyor,

ibirliinin boyutlar grlyor, neler yaplaca kararlatr lm aya
allyordu. Mttefik Hristiyan donanmas da Osmanllar aleyhine
harekete gemek zere hazrlanmaya balad.
Osmanl ordusu 1 473 Mart ay iinde Fatih Sultan Mehmed'in
kumandas altnda skdar'dan hareket etti. Bursa Yeniehri'ne
geldii zaman Rumeli Beylerbeyi Has Murad Paa ile Rumeli kuv
vetleri orduya iltihak ettiler. Rumeli'nin muhafazasna ehzade Cem
Sultan tayin edilip Edirne'ye gnderildi.
Karaman Valisi ehzade Mustafa, Beypazar'nda ve Amasya
Valisi ehzade Bayezid Kazabat'ta eyalet ve maiyyet kuvvetleriyle
orduya iltihak ederek babalarnn elini ptler. Bu suretle ordudaki
muharip says seksen be bin kiiye ykseldi. Bunlarn altm bini
zrhl ve silahl azab, yirmi be bini de yenieri idi.228
Uzun Hasan'n Tokat'ta yaptrd baskna mukabele olmak ze
re bir ksm Rumeli aknclar Mihalolu Ali Bey kumandasnda
ileri sevk edilerek dman arazisini vurmaya ve haber toplamaya
memur edildi.
Ordu Sivas'a girerken ehir halk tarafndan cokun tezahratlar
ve sevin gsterileri ile karland. Burada ordusunu bir kez daha
yoklamaya tabi tutan Fatih, hareketten nce bir ihtiyat tedbiri olmak
zere saflar ve komuta kademesini de belirledi. Buna gre sa kola
ehzade Bayezid komuta edecekti. Emrinde Rumeli Beylerbeyi Has
Murad Paa ile krk sancakbeyi vard. Yirmi bin Rumeli azab da
bu kolda bulunuyordu.
Sol kola kumanda edecek olan ehzade Mustafa'nn emrine ise
Anadolu Beylerbeyi Davud Paa ile yirmi drt sancakbeyi ve yirmi
bin azab askeri verilmi bulunuyordu.
Padiah ise nnde yenieriler sanda ve solunda da sipahiler
ve silahtar blkleri yer ald halde ortada duracakt.
Ordu Sivas'tan hareketlendiinde Rumeli Beylerbeyi Has Murad
Paa nclere komuta ederek en n hatta ilerlemeye balad. Onun
arkasndan Anadolu Beylerbeyi Davud Paa ilerliyordu. Dalk ve
sarp bir araziye girildiinden yolculuk olduka glemi hatta kar

frtnalarna dahi yakalanmlard.
ebinkarahisar nne geldiklerinde Veziriazam Mahmud Paa:
"Devletli sultanm ! Hele bu Karahisar' alalm. mit olunur
ki dman dahi gele, annla haklarz" diyerek evvela bu kalenin
zaptn teklif etti. Fatih ise:
"Hey Mahmud ben hisar ne edeyim. Ben dmana geldim, d
man bulun" cevabn verdi. Bu cevap, dirayetli Osmanl padiahnn,
asl hedeften kopmamak gerektiini gsteren ahane bir misaldir.
Dmann boynunu kesmektir isteimiz
Bir hisar almak ile gnl elendiremeyiz.
Erzincan'a gelindii halde dman ortalkta grnmyordu.
Fakat ani bir hadise ile karlamamak iin buradan itibaren harp
nizam ve karakol tertibat alnarak ihtiyatla yrnyordu.
Ordu Erzincan'dan sonra Frat Vadisi'ni takip ederek Tercan
dorultusunda yrye getikten sonra 1 Austos 1 473'te ilk kez
Uzun Hasan kuvvetleri ile karlat. Fatih' in top ve tfenklerle tehiz
edilmi mkemmel ordusunu ve yryn gren Uzun Hasan:
"Vay Osmanolu! Bu ne deryadr! " diyerek aknln beyan
etmiti.
PUSU
Frat Nehri'nin geniledii bu yerlerde baz kumsal kylar da
vard. Osmanl ordugah bunlardan birisinin kenarnda kuruldu.
Zira kar sahilde konaklam olan Uzun Hasan kuvvetlerinin bu
kumsal yerlerin birinden beriye geecei tahmin olunuyordu. Ancak
bir mddet sonra Uzun Hasan birlikleri blgeden ekildiler.
Bu durum zerine Fatih, nceden ileri sevk etmi olduu aknc
birliklerinden baka Veziriazam Mahmud Paa ile Rumeli Beylerbeyi
Has Murad Paa komutasnda elli bin kiilik bir emniyet grubunu
daha ileri srmt. Has Murad Paann cesaret ve atlganln
bilen Fatih, Mahmud Paaya; ncsn gz altnda tutmak, ayet
Murad Paa genliine gvenerek tehlikeli hareketlere giriecek
olursa ona mani olmak, onu uyarmak ve dman memnun edecek

bir duruma meydan vermemek talimatn vermiti.
Frat'n kar sahiline geen Mahmud Paa ile Has Murad Pa a
arasnda ok gemeden bir anlamazlk ba gstermeye balam
t. Uzun Hasan kuvvetlerinin geriye ekilmesini bir tuzak olar ak
deerlendiren Mahmud Paa, Murad Paa'ya bulunduu yerde
durmasn tembih ederek ileri yrmt. Murad Paann maiye
tinde bulunan baz beyler ise Mahmud Paann bu hareketini zaferi
tamamen kendisine mal etmek dncesi ile yorumlayp hareketsiz
kalmamak gerektiinde srar ettiler. Onlara gre ileride Mihalolu
Ali Bey varken oturmak manaszd.
Has Murad Paa bu grlere uyarak ileri harekete getii srada
Mahmud Paa ise aknc kuvvetlerini geri ekmekte olan Mihalolu
Ali Bey'e rastlamt. Dmanla Sultaneli mevkiinde karlatn
belirten Ali Bey ok kalabalk olduklarn bu sebeple geri dnmek
zorunda olduunu bildirdi. Bu haber zerine geri dnen Mahmud
Paa Has Murad Paay brakt yerde bulamad.
ok gen, cesur ve atak bir komutan olan Has Murad Paa ise
dmann ekilen unsurlarn sratle takibe girimi bulunuyordu.
Akkoyunlularn sanki bozgun halindeki ekilileri Rumeli birlikle
rinin daha da pervasz ve dikkatsiz bir biimde saldrmalarna yol
amt. te tam bu esnada sol taraftaki ormanlk alandan birden
bire ortaya kan Uzun Hasan'n svarileri bir rpda Osmanllar
sarmaya baladlar. imdi ekilmekte ve kamakta olan birlikler
de geriye dnmlerdi. Has Murad Paa tam o esnada durumu
kavrayabilmi ancak i iten gemiti. Nehir geitlerinin tamamen
tutulduunu ve ember altna alndklarn grnce, muharebeyi
kabul etmekten baka bir aresi kalmadn anlamt.
Bu sebeple btn kuvvetiyle emberden k iin taarruza geti.
imdi Has Murad Paann on be bin kiilik sekin Rumeli birlikleri
ile Halil, Hurid ve Uurlu Mehmed B ey komutasndaki altm
bin kiilik Akkoyunlu kuvvetleri arasnda korkun bir bouma
balamt. saat sren bu amansz arpmann sonunda Rumeli
birlikleri eridiler. Kahramanca vuruan Murad Paa alt kez attan
F a t i h S u l tan Meh med Han 243
drlmesine ramen her seferinde toparlanp yeniden atma

lara katld ve sonunda ehadet erbetini iti. Geriye ekilebilme
imkann bulanlar ise dmann ar basks karsnda nehir ge
itlerini armlar ve bir ksm Frat'a dklerek boulmulard.
Kayplarn says on bini bulmutu. Has Murat Paann ahadetinden
baka, Rumeli eyalet askerinin komutan ve ileri gelenlerinin birou
da bu savata kaybedilmi ve nemli bir ksm da tutsak dmt.
Mora fatihi olarak tannm Turhan Bey olu mer Bey, Aydnolu
Hac Bey, emseddin Molla Fenari torunu Rumeli defterdar Ahmed
elebi esir den mehur devlet adamlarndan birka idi.229
Mahmud Paa bu etin sava devam ettii mddete seyirci
kalm ve hatta daha gerilere ekilmiti. Uzun Hasan'n bir ksm
birlikleri kendisine atmlar ise de onlar da netice alamayacaklarn
grerek geri dnmlerdi. Esasen bu srada karanln bastrmas da
savan durmasna sebep olmutu. ki tarafta boru ve trampetlerini
aldrarak dalan birliklerini toparladlar.
Rumeli birliklerinden seme bir blm Has Murad Paa ile
birlikte kaybedii Fatih'i byk zntye sevk etmiti. Murad
Paann yerine Rumeli beylerbeyilii grevini de Veziriazam Mah
mud Paa'ya verdi. Derhal gerekli tertibat alarak ordusunu sava
dzenine soktu ise de Akkoyunlu birlikleri bir kez daha gzden
kayboldular. Yine ekilmilerdi.
O S MAN O G LU ' N U N AYAG I N I A L D I M

Aldklar galibiyet Akkoyunlular asndan fevkalade nemli
idi. Zira Osmanllar zerinde mthi bir moral knts mey
dana getirmilerdi. Murad Paaya kar o byk zaferi kazanan
Uzun Hasan'n byk olu Uurlu Mehmed Bey derhal Osmanl
ordusunun asl ksmna kar harekete geilmesini istedi ise de
babasna dinletemedi. Uzun Hasan bylece belki de ok byk bir
frsat karm bulunuyordu.
Turhan Bey olu mer Bey' in naklettiine gre Uzun Hasan,
Murad Paay bozguna uratnca sevincinden byk bir elence
tertip ettirdi. Beylerini huzurunda toplayp nee ve sevin ierisinde
yiyip imeye baladlar. Bir taraftan d a artk Osmanl padiah nn

kefenini biiyorlard.
Bu konumalar srasnda evke gelen Uzun Hasan, mer Bey'e
dnerek:
"mer Bey! Osmanolu'nun ayan aldm ola m? Zira Osmanl
ordusunun yz ak ve skp kald esnada tek dayana Rumeli
askeri idi. Hod anlarn ilerini bitirdim ve adlarn varlk yapran
dan yitrdm. imdenger Rum taht benim ve kayserlik saray
konam olmak gerekir" demiti. mer Bey ise:
"Han'm Osmanl askerinin deryasndan bir katre almakla deni
zin kprmesine ne kusur gelir. Gk kubbeden bir yldz eksilmekle
gn saltanatna ne zarar olur! Padiahmzn benim gibi, Murad
gibi yz bin kulu vardr. Gc, kuvveti, at ve askerin okluu o
derece ziyadedir ki, devletli otan kapsnda olan klelerinden
birka alnmala ldayan gnl aynasna keder tozlar nasl kona!
Ya namus ve eref dolusuna nasl sz dokuna! Baht Allah vergisi,
devleti anadan doma zdr. Yolunda dorulukla kul olan, zama
nn derdinden ban kurtarr:' dedi.
Uzun Hasan neesini, sevincini yarda brakan bu szleri iitince
kzd kprd.
"Bak u kii elimizde tutsak iken neler syler! Az deirmenin
de ne herzeler dr. Derhal ldrlmelidir" derken mer Bey
vaziyeti kurtarmak isteyerek:
"Benim kstaha szlerimden han hazretlerinin temiz gnlle
rine keder tozlar konmasn. Zira Osmanolu'nun hakk stmde
oktur. Hakk unutmak asi olmakla birdir. Velinimetim hakknda
hak sylesem acep deildir. Onu venlerle bir ve dostum, sevgi
sinden de vazgeemem. Amma gerek budur ki padiahn sekin
askeri yere dmtr. zengileriniz dibinde olmakla vnen anl
beylere kar durmaya g yetirecek askeri kalmamtr. Kalan
da bu sert vurutan korkuya dm, yrei paralanm ve bu
rknt ile direnme gcn kaybetmitir. Serte bir saldrnza
tahammlleri yoktur:' mer Bey' in bu gnl okayan szlerinden

memnun kalan Uzun Hasan:
"Beyler! mer Bey doru syler. Gerekten de nimet hakkn
unutmak hyanet ve dine de ters dmektir. Tuz ve ekmek hakkn
bilir, emektar kul imi, akll kii imi" dedi. 2 3 0
Fatih Sultan Mehmed ise, Has Murad Paann bozgunu ve Ak
koyunlu kuvvetlerinin tekrar kaybolmas zerine Frat boyunca
yapt yry terk ederek Bayburt'a doru ynelmiti. Ancak
alt gn yolculuk yapt halde Uzun Hasan kuvvetlerinden bir
haber alamamt. Buna ramen ordu bir baskn yememek iin
son derece dikkatli hareket ediyordu. Zira, Uzun Hasan'n sk sk
baskn yapaca haberleri geliyor bu da ordunun sinir sistemlerini
felce uratyordu.
1 1 Austos 1 473 aramba gn Tercan civarnda azl
denilen yere konulmutu. Buras etraf yksek dalarla evrili, dar
ve geilmesi g bir mevki idi. Hayvanlarn dahi yryecek hali
kalmadndan istirahat verilmesi uygun grlmt.
le vakti bunaltc bir scakta dinlenmeye hazrlanan Osman
llar aniden ordunun sa cenahn tehdit eder vaziyette Otlukbeli
denilen tepede bir ksm kuvvetler grdler. nce bunlar ordunun
ilerisinde giden aknc kumandan Mihalolu Ali B ey zannettiler
ise de yanldklarn abuk kavramlard. Bunlar Uzun Hasan'n
Gavur shak komutasna verilmi olan askerleri idi. Bu kuvvetlerin
az gerisinde ise yine Otlukbeli srtlarnda Akkoyunlu ordusunun
asl ksm muharebeye girmek zere tertiplenmiti.
OTLU KB E L SAVA I
Hasan Padiah, artc sava planlarndan birini daha gerek
letirmi bulunuyordu. Osmanllar pek ani bir vaziyette ve dar bir
vadide yakalamt. Buras yle bir yerdi ki bozulann mahvolmas
mukadderdi. Frat havzasn oruh suyu membalarndan ayran ve
Otlukbeli diye hret bulan mevkide iki byk Trk ve Mslman
devleti amansz bir harbin eiinde idiler.
yiyip imeye baladlar. Bir taraftan d a artk Osmanl padiah nn

kefenini biiyorlard.
Bu konumalar srasnda evke gelen Uzun Hasan, mer Bey'e
dnerek:
"mer Bey! Osmanolu'nun ayan aldm ola m? Zira Osmanl
ordusunun yz ak ve skp kald esnada tek dayana Rumeli
askeri idi. Hod anlarn ilerini bitirdim ve adlarn varlk yapran
dan yitrdm. imdenger Rum taht benim ve kayserlik saray
konam olmak gerekir" demiti. mer Bey ise:
"Han'm Osmanl askerinin deryasndan bir katre almakla deni
zin kprmesine ne kusur gelir. Gk kubbeden bir yldz eksilmekle
gn saltanatna ne zarar olur! Padiahmzn benim gibi, Murad
gibi yz bin kulu vardr. Gc, kuvveti, at ve askerin okluu o
derece ziyadedir ki, devletli otan kapsnda olan klelerinden
birka alnmala ldayan gnl aynasna keder tozlar nasl kona!
Ya namus ve eref dolusuna nasl sz dokuna! Baht Allah vergisi ,
devleti anadan doma zdr. Yolunda dorulukla kul olan, zama
nn derdinden ban kurtarr:' dedi.
Uzun Hasan neesini, sevincini yarda brakan bu szleri iitince
kzd kprd.
"Bak u kii elimizde tutsak iken neler syler! Az deirmenin
de ne herzeler dr. D erhal ldrlmelidir" derken mer B ey
vaziyeti kurtarmak isteyerek:
"Benim kstaha szlerimden han hazretlerinin temiz gnlle
rine keder tozlar konmasn. Zira Osmanolu'nun hakk stmde
oktur. Hakk unutmak asi olmakla birdir. Velinimetim hakknda
hak sylesem acep deildir. Onu venlerle bir ve dostum, sevgi
sinden de vazgeemem. Amma gerek budur ki padiahn sekin
askeri yere dmtr. zengileriniz dibinde olmakla vnen anl
beylere kar durmaya g yetirecek askeri kalmamtr. Kalan
da bu sert vurutan korkuya dm, yrei paralanm ve bu
rknt ile direnme gcn kaybetmitir. Serte bir saldrnza
F a t i h S u l t a n Mehmed Han 245
tahammlleri yoktur:' mer Bey' in bu gnl okayan szlerinden

memnun kalan Uzun Hasan:
"Beyler! mer Bey doru syler. Gerekten de nimet hakkn
unutmak hyanet ve dine de ters dmektir. Tuz ve ekmek hakkn
bilir, emektar kul imi, akll kii imi" dedi. 230
Fatih Sultan Mehmed ise, Has Murad Paann bozgunu ve Ak
koyunlu kuvvetlerinin tekrar kaybolmas zerine Frat boyunca
yapt yry terk ederek Bayburt'a doru ynelmiti. Ancak
alt gn yolculuk yapt halde Uzun Hasan kuvvetlerinden bir
haber alamamt. Buna ramen ordu bir baskn yememek iin
son derece dikkatli hareket ediyordu. Zira, Uzun Hasan'n sk sk
baskn yapaca haberleri geliyor bu da ordunun sinir sistemlerini
felce uratyordu.
1 1 Austos 1 473 aramba gn Tercan civarnda azl
denilen yere konulmutu. Buras etraf yksek dalarla evrili, dar
ve geilmesi g bir mevki idi. Hayvanlarn dahi yryecek hali
kalmadndan istirahat verilmesi uygun grlmt.
le vakti bunaltc bir scakta dinlenmeye hazrlanan Osman
llar aniden ordunun sa cenahn tehdit eder vaziyette Otlukbeli
denilen tepede bir ksm kuvvetler grdler. nce bunlar ordunun
ilerisinde giden aknc kumandan Mihalolu Ali Bey zannettiler
ise de yanldklarn abuk kavramlard. Bunlar Uzun Hasan'n
Gavur shak komutasna verilmi olan askerleri idi. Bu kuvvetlerin
az gerisinde ise yine Otlukbeli srtlarnda Akkoyunlu ordusunun
asl ksm muharebeye girmek zere tertiplenmiti.
OTLU KB E L SAVA I
Hasan Padiah, artc sava planlarndan birini daha gerek
letirmi bulunuyordu. Osmanllar pek ani bir vaziyette ve dar bir
vadide yakalamt. Buras yle bir yerdi ki bozulann mahvolmas
mukadderdi. Frat havzasn oruh suyu membalarndan ayran ve
Otlukbeli diye hret bulan mevkide iki byk Trk ve Mslman
devleti amansz bir harbin eiinde idiler.
246 K ay II: C i h a n D ev l e t i
Fatih Sultan Mehmed daha d a tehlikeli bir vaziyete dm em ek

iin vadi ierisinde bulunan Davud Paa komutasndaki nc birlik
lerini derhal harekete geirdi. Davud Paa Anadolu askeri ile sratle
vadiden srtlara doru ilerledi ve Gavur shak kuvvetlerinin a a
inerek yollar balamalarna meydan brakmad. Ksa bir sre de
saflar halinde cepheyi tutan otuz bin kadar krmz brkl Anadolu
azab askeri Gavur shak komutasndaki Akkoyunlu kuvvetlerinin
taarruzlarna kar koydu.
Davud Paann mthi bir saldr ile tepede yer tutmas zerine
Gavur shak byk kuvvetlere katlmak zere geri doru ekildi.
Davud Paann bu baars ve asl Akkoyunlu kuvvetlerinin bu s
rada hareketsiz kal Osmanl ordusunun iinde bulunduu kritik
durumdan syrlmasna ve vadi iinde taarruz iin hazrlan p iki
kanadyla birden srtlar dorultusunda ilerlemesine zemin hazrlad.
Bu srada Uzun Hasan ordusunun sa kanadna komuta eden
olu Kr Zeynel kuvvetlerini Davud Paa zerine harekete geir
miti. imdi dzlkte korkun bir arpma b alamt. Zeynel
Mirzann atl birliklerinin iddetle giritii ve ok kanl bir ekilde
cereyan eden taarruza kar Anadolu askerleri byk bir cesaret ve
fedakarlkla direndiler. Davud Paa sedd-i skender kurup dman
rahat brakmamt.
Muhakkak ki savan en nazik safhas yaanmaktayd. Davud
Paa ve Anadolu askerleri bozulsa asl Osmanl gleri srt ap
dzle ulaamayacaklar ve daha balangta bozgunla karlaa
bileceklerdi.
Fatih'e : "Davud kulun Anadolu askerinin banda amanszca
arpyor" haberi ulatrldnda Hkmdar:
"Gayret edin biz de u dereden kurtulalm!" diyerek yenieri ve
solaklarla trmann hzlandrdlar.
D avud Paa'nn Akkoyunlular yeteri kadar oyalamas neti
cesinde dzle ilk olarak Osmanl sol cenah komutan ehzade
Mustafa kmaya muvaffak oldu. ehzade Mustafann emrindeki
dier Anadolu birlikleri ile Karaman askerleri Kr Zeynel'in zeri-
F a t i h S u l t an M e h m e d Han 247
ne yklendiler. Bu durum zerine Uzun Hasan tepelerden sel gibi

Akkoyunlu birliklerini harekete geirdi.
Osmanl askerleri bir gibi akp gelen Akkoyunlu askerle
rin i grnce nasl bir bela ile karlatklarn anlamakta glk
ekmediler. Etraf yerden kalkan tozdan dolay grnmyordu. O
ka dar insan ve at ldrlyordu ki bunlarn kanlar tepelerden
dereye doru sel gibi akyordu. Birbirinin stne atlm olan iki
taraf firavunu gark eden deniz gibi gah yumulup gah alyordu.
ehzade Bayezid emrindeki sa kanat kuvvetleri de bu srada
dmann sol kanadna doru ilerlemi ve taarruza gemiti. Bu
kanatta Akkoyunlu komutanlarndan Mehmed Bakr kuvvetleri bu
lunuyordu. Akkoyunlularn asl sol cenah komutan Uzun Hasan'n
olu Uurlu Mehmed, Fatih'in emrindeki Osmanl asl birliklerini
kontrol ediyor ve onlarn savaa girimesini bekliyordu. Onlarn
savaa girmesiyle Osmanl merkez birliklerinin yan ve gerilerine
hcum ederek ekilme yollarn kesecek ve tamamen yok olmalarn
salayacakt. Bu itibarla Akkoyunlu merkezindeki Uzun Hasan
srekli olarak sa ve sol kollar desteklemek zorunda kalyordu.
te tam bu sralarda Fatih de maiyeti ile bir tepeye km bulu
nuyordu. Yannda yirmi be bin yenieri vard. Muharebe meydann
kontrol ve harekatn seyrini takip eden Fatih bir ksm birliklerini
sol kola doru kaydrd.
Bu srada Akkoyunlu sa kanat komutan Kr Zeynel'in asker
leriyle ehzade Mustafa emrindeki Osmanl sol kanat kuvvetleri
arasndaki mcadele gittike kzmt. Yaya olarak muharebe et
mekte olan Osmanl azaplar Akkoyunlu svarilerine kar iddetle
direnmilerdi. Osmanl svarilerinin de muharebeye katlmalar
savan gidiini deitirmiti. Uzun Hasan'n olu Zeynel ise ma
iyyetiyle ehzade Mustafa elebi'nin azab askerleri arasna girmi
mthi bir ekilde dvmekteydi. Ancak muharebenin en kzgn bir
annda Kl Ahmed adnda bir azab askeri Kr Zeynel'i atndan
aa ykarak ban kesti. Koparlan kafas Azablar aas Mahmud
Aa tarafndan ehzade Mustafa'ya o da onu padiaha yollamt.
B u hadise Osmanl kuvvetlerinin sava gayretini n e kadar artrd

ise kar tarafn da maneviyatn o kadar sarst.
te yandan iddetli top ve tfenk atlaryla desteklenen ehzade
Bayezid kolunda, Akkoyunlu birlikleri abuk sarslm, komutanlar
Mehmed Bakr tutsak edilerek sanca ele geirilmiti. Bayezid'in
yanndaki birlikler imdi Osmanl merkez kolunu kontrol eden Uzun
Hasan'n dier olu Uurlu Mehmed zerine yneldiler. Uurlu
Mehmed bu durum karsnda daha gerilere ekilmek zorunda kald.
Uzun Hasan bu sralarda olu Zeynel' in ldrldn ve sa
cenahnn bozulduunu grmt. Bunun zerine byk bir znt
ierisinde yannda bulunan Karamanolu Pir Ahmed'e dnerek:
"Karamanolu hanedann harap olsun. Beni bir cierparemden
ve bunca dilaverimden karp perian olmama sebep oldun. Benim
Osmanl ile ne iim vard?" diye barmt.
Bu srada Fatih'in sa kanat geri blgesinden ileriye kaydrd
Mihalolu Ali Bey kuvvetleri Akkoyunlu Halil Bey birliklerini ksa
srede bozguna urattlar. Halil Bey arpmada maktul dt. Sol
kanatta ise dier naml aknc komutanlarnda skender B ey de
karsndaki Akkoyunlu kuvvetlerini perian ederken komutanlar
Hurit Bey'i de esir almt.
Uzun Hasan bylesine ktye giden durum karsnda baar
ans kalmadn artk anlamt. Akkoyunlu ordusu hemen he
men btnyle muharebeye girdii ve zlmeye balad halde
karsnda henz muharebeye katlmam Osmanlnn en sekin
merkez birlikleri duruyordu.
Bu itibarla ordusunu tamamen mahvolmaktan kurtarabilmenin
kaygsna derek yenilgiyi kabul edip ricat emrini verdi. Fakat bir
liklerinin byk ksm Osmanllar tarafndan sarld iin cepheden
kabilecek durumda deildi. Uzun Hasan artk cannn derdine
dmt. Yokluunu belli etmemek iin kendisine ok benzeyen
Alpagut Pir Mehmed B ey'i, bakomutanlk karargahnda yerine
brakarak srati ile nam salm boz atna atlayp ka yolunu tuttu.
Brakp lekerin kurtard ba

Giderdi yere sap kanl ya
Karamanolu Pir Ahmed Bey'in de can bana sram ve s
ratle meydan terk ederek Uzun Hasan'la at koturmaya balamt.
Bir mddet kaarak uzaklatktan sonra aralarnda u konumalar
cereyan etti.
Uzun Hasan: Byle zamanda ka baar saylr.
Pir Ahmed: Biz de yiitlikten paymz aldk saylr.
Uzun Hasan: Ne dt bize Osmanlyla cenkten?
Pir Ahmed: k eer kenara selamet dilersen231
gnlk yolu bir gnde alan Uzun Hasan oluk ounun bu
lunduu karargahna ulam ve ailesini de yanna alarak Alada'a
ekilmiti. Bir mddet burada gizlenen Uzun Hasan takipilerin
korkusundan emin olunca Tebriz yolunu tuttu.
te yandan Uzun Hasan'n ka ile birlikte Akkoyunlu or
dusunda umumi bir bozgunluk ba gstermiti. ok gemeden
Osmanl askerleri Akkoyunlularn ana karargahn ele geirerek
Uzun Hasan'n benzeri Alpagut Mehmed Bey'i esir ettiler. Babas
nn katn ve kardei Zeynel' in ldrldn renen Uurlu
Mehmed de direnmekten vazgeerek kamaya balad. Artk sava
meydan bir kovalamacaya dnmt. Akkoyunlular kayor
Osmanllar ise yakaladklarn ldryorlard. ayet Osmanllar
zafer sevinci ile yamaya dalmasalar meydandaki Akkoyunlu as
kerlerinden belki de bir fert kurtulamayacakt.
Uzun Hasan'n sanca, davulu, mehteri, cephanesi ve hazinesi
Osmanllarn eline geti. Elde edilen hazineler, kymetli kitaplar
ve kumalar sayszd.
Mihalolu Ali ve skender beyler on bin atl ile uzun sre d
man kovalayarak Uzun Hasan'n ordugahna kadar vardlar. Ancak
Uzun Hasan oktan buradan firar etmi bulunuyordu. Bir hafta nce
nc muharebeleri srasnda esir den Turhanolu mer Bey ile
dier Osmanl askerlerini kurtardlar. 232
L KE S N N E D E N ALMAD I N ?
Zaferin ertesi gn muharebe alannda divan kurularak dman
takip konusu grld. Devlet adamlarnn ou, kazanlan bu
parlak meydan muharebesinden sonra en azndan Tebriz'e kadar
gidilerek baarnn neticelerinin alnmas grndeydi. Bir daha
Osmanl lkesine saldrmaya cesaret bulamamalar iin, Akkoyunlu
ehirlerinin yama ve tahrip edilmesini istemilerdi. Fakat padiah
bu fikre katlmad. Uzun Hasan' takip maksadyla lke ve ehirlerin
tahrip olunmasn muvafk grmedi.
Kemalpaazade, Fatih'in Akkoyunlu lkesine girilmesini uygun
bulmamasn, andarl Halil Paa olu brahim Paa ile bir mlaka
tndan karmaktadr. Savan kazanld gn ehzade Bayezid'in
hizmetinde bulunan brahim Paa bir i hususunda padiah ziyaret
ettii vakit onu ok mesut ve memnun grmt. Padiahn ken
disine iltifatndan cesaretlenen Paa, Fatih'e:
"Elhamdlillah cihann sultan (Fatih) galip ve mansur, hasm ise
malup ve makhur oldu. Dmann gzleri nemli, dostlarn canlar
ad oldu. Himmetinle cihangirlik klcn sahibkranlk arnda astn.
Akkoyunlu Trkmen askerini kahredip Uzun Hasan gibi bir kah
raman bastn. Kolunu kanadn krp ikbalini sndrdn'' diyerek
birtakm methedici szler syledikten sonra; hal byle iken Uzun
Hasan' niin diyarndan srp kararak ran' Osmanl lkesine
katmadn sormutu.
Padiah ise glmseyerek u cevab vermiti:
"Uzun Hasan denilen caninin cann yakmak, saltanat gayretinin
gerei idi. Yerine geldi. Hanedann ykmak mrvvet deil. Olu
serkein ban kesip ol atele cierin gyndrmek yeter. Parlak k
lcmzn aktt kanla ocan syndrmek hacet deil. Kendisine
yaplanlar ok bile oldu. Mslman sultanlarn hanedanlarn yk
mak iyi adet deildir. Bana kalsa saltanatm iin bu kadar fazlasna
bile gitmezdim. Ancak o buna sebep oldu. Maksadmz kendisini
tedip etmekti. Bu ise fazlasyla olmutur. ntikam alacam diye onun
arkasndan gitmek, birok yerleri harap etmek, mahvetmek demek
olur. Neticede fakir-gani bir nice mazlumun bedduasna maruz

kalrz. Bilirsin ki ah oku siper-i asumanda elenmez (gkyz ona
sip er olamaz) . Bu oka nian olmak sonunu dnenlerin ii deildir.
Hem, vebal altna gireceimiz, bereketsiz bunca ile megul olarak,
Hristiyanlarla gaza ilerini tatil etmek ahiret endiesinde olanlarn
hareketi olamaz:'233
Fatih' in ifadelerinde, Osmanllarn geleneksel fetih hareketinin
esasn, tam anlamyla grmek mmkndr. Zira mutlak gerekme
dike Osmanllar, askerlerini Mslman bir beldeye sokmamakta
ve bu lkelerin zamanla kendi arzular ile birlie dahil olmalarn
beklemektedirler. Zira ordular harp halinde girdikleri mntkalarda
ister istemez birtakm istenmeyen hadiselere sebep olacaklardr. Bu
durum ise Mslman ahalinin perian olmasna ve ileride Osmanl
idaresini benimsememesine neden olacaktr. Hristiyanlarn bile
arzuladklar adil bir idareden Mslman Trk halknn soutul
mas olur muydu?
Padiah gerekten de bu zaferden sonra Uzun Hasan'a kar
dmanca hareket etmedi. Hatta Ahmed Begrci adl elisini kabul
ederek onunla bar yolunu tuttu.
Otlukbeli zaferinden sonra iki veya gn savan cereyan ettii
mahalde kalan Fatih, 23 Austos aramba gn Bayburt'u ve 29
Austos Pazar gn de ebinkarahisar' alarak stanbul'a dnd.
Fatih' in dn yolundaki bir dier sevinci de sefere kmak zere
hazrland gnlerden birinde grd bir ryann tahakkuku idi.
Kaynaklarn ifadelerine gre rya hadisesi u ekildedir:
Otlukbeli seferine hareket olunaca gnlerdi. Bir sabah padiah
skntl bir halde sadrazama:
"Lala!" dedi. "Bu gece sabaha doru bir rya grdm. Etkisinden
hala kurtulamadm. Ne hayrdr bilmem:' Sadrazam:
"Hayr diyelim de, evketli padiahm, hayr olsun. Hayrlar
kar gelsin .. :' dedik de Padiah:
"Ryamda bayram m desem, dn m desem bir kalabalk

ortasnda bulunurmuum. Kalabalk arasndan Uzun Hasan bir
pehlivan kisbeti giyip meydana kt. Meydann ortasnda durdu ve:
'Var m benimle greecek pehlivan, var m kendisine gvenen'
diye barp pehlivanlk taslamaya balad. Hep bana bakyor, lafn
bana hitaben sylyordu. Canm skld. Onun meydana, srf be
nimle gremek iin kt anlalyordu, bana meydan okuyordu.
Ben de, nasl oldu bilmem bir pehlivan kisbeti giydim ve meydana
ktm. Merte yanna sokuldum. El ele verip birbirimize hamle ve
hcum etmeye baladk.
Bir aralk, benim gafletimden istifade etti. Sert bir hamle ile beni
dizlerimin zerine kertti. Bu anda dnya bama ykld sandm.
Haydi! . . . Haydi! . .. diye, sesler iitiyordum. Kendimi topladm. Uzun
Hasan ikinci hamlesini yapmadan ayaa kalktm. O bana yakla
tkta iki elimle gsne bir yumruk vurdum ki, dayanamad, srt
st yere dt. Hncm alamamtm. Bir elimi gsne sokup
cierinden bir parasn koparp yere attm. Kan ter iinde ve he
yecanla uyandm" dedi.
"Hayrdr inallah evketlim" diyen sadrazam:
"Rya tabirini bilmezem. Lakin u ifadelerden, nce bir keder
ekilecee, sonunda galebenin bizim tarafa kalacana hkmetmek
mmkndr" dedi.
Ryay sadrazamn bu trl tabir etmesine zlen padiah, bir
de yaknlarna tabir ettirdi. Onlar da aa yukar ayn ekilde ta
bir ettiler. Hatta tabirlerinin doruluunu ispat etmek iin hemen
Kur'an- Kerim getirdiler. Tefe'l (hayra yorarak, hayra iaret olmak
zere) ederek rastgele atlar. Ve Allah sana anl bir zaferle yardm
eder, mealindeki "Veyensura kallahu nasran aziza'' ayeti ald. Eb
ced hesabna gre ayetin harflerini saydlar, hicri 878 ( 1 473) tarihi
kt. Bu, zafer tarihidir, dediler. Ryann bizim taraftan grlmesi
ve ryann sonunda Uzun Hasan'n malup olmas, zaferin bizim
tarafta olacana alamettir. Ayetteki -kallahu- da geen kef, Hazreti
Peygamberimiz'in ismine iarettir. Hazreti Peygamberimiz'in de,
padiahmzn da ismi Muhammed olup zafere iareti Rabbanidir,

diye tabir ve tasvir ettiler. 234
Padiah rahatlamt. imdi ise ryasnn yorumland gibi
tahakkuk ediine krediyor ve ehit den Murad Paa'y da rah
metle anp hayr dualar ediyordu.
KA RAMAN B EY L G N N S O N U 0 474)
Uzun Hasan meselesini bertaraf eden Fatih Sultan Mehmed
rah atlamt. Ortada kendisini ciddi surette tehdit edecek bir g
kalmamt.
imdi hem Karadeniz'e ait planlarn tahakkuk ettirmek hem de
Venedik'in deniz gcne son vermek zere daha gl bir donanma
iin faaliyetlere giriti.
Ancak Fatih ncelikle Uzun Hasan seferinde iken Venediklilerle
ibirlii eden Karamanolu Kasm B ey beyliinin baz kalelerini
(Ermenek, Silifke, Sn, Korku, D eveli hisar vb) tekrar ele geirip
Karamanoullar meselesine son vermek istiyordu.
Otlukbeli seferinde Uzun Hasan'n yannda olan Karamanolu
Pir Ahmed Bey savatan sonra el'e gelmiti. Burada iken kardei
Kasm Bey'le grerek mterek harekete karar verdiler. Larende'ye
hcum ederek birok mal ve eyay zorla ele geirdiler. Ermenek
civarna ekilen Pir Ahmed Bey Yellitepe'yi kendisine merkez ola
rak semiti.
Oysa Veziriazam Gedik Ahmed Paa maiyetinde kapkullar
ve Anadolu timarl sipahi kuvvetleri olduu halde blgeye gelmi
bulunuyordu. Karaman Valisi ehzade Mustafa ile birlikte hareket
eden Ahmed Paa, Pir Ahmed'e haber gndererek anlamak iste
diini bildirdi.
Bu tekliften fevkalade memnun kalan Pir Ahmed B ey gelen
eliye Yellitepe'de ziyafet verdii ve elencelere dald bir srada
Osmanl kuvvetlerinin saldrsna maruz kald. Gedik Ahmed Paa
bylece gafil avlad Karaman birliklerini datt ise de Pir Ahmed'i
ele geiremedi.
Larende ve Ermenek kalelerini kolaylkla zapteden Gedik Ahmed

Paa stn kuvvetlerle Pir Ahmed' in snd Mennan Kales i ze
rine yrd. ok sarp bir dan tepesinde ve fevkalade mstahkem
bir durumdaki Mennan'a Osmanllarn eriemeyeceini dn en
Pir Ahmed, zevcesi ve hazinelerini buraya brakmt.
Oysa Gedik Ahmed Paa byk bir gayretle toplar kale yaknna
karmay baarmt. Bombardmann balamas ile birlikte kale
surlar yklmaya balad. Kale muhafz Yusuf, kendilerine bir zarar
eriememesi kaydyla teslim oldu.
Durumu kar tepelerden seyretmekte olan Pir Ahmed Bey
kalede Osmanl bayraklarnn dalgalandn grnce her eyin
mahvolduunu dnerek kendisini kayalardan aa brakt. Fakat
bir aacn dalna taklarak lmden kurtuldu. mitsiz bir ekilde
Tarsus'a oradan da Uzun Hasan Bey'in yanna giden Pir Ahmed,
ok gemeden Bayburt taraflarnda vefat etti.
Mennan Kalesi'ni alan Gedik Ahmed Paa bu kez Kasm Bey' in
hkm srd Silifke zerine yrd. Buras vaktiyle Osmanl
hizmetinde bulunmu topular tarafndan savunuluyordu.
Gedik Ahmed Paa kendilerine haber gndererek hayatlarnn
balanacan ve taltif edileceklerini bildirdi. Bunun zerine topu
lar kaledeki barut mahzenini atelediler. Kale duvarlarnn bir ksm
bu patlamada yklnca Osmanl askerleri kolaylkla Silifke'ye girdi
ler. Kasm B ey kamaya muvaffak oldu ise de artk topra yoktu.
Osmanl kuvvetleri nihai olarak Nide ile Kayseri arasndaki
son Karaman savunma merkezi Develihisar' kuattlar. Artk Ka
ramanllarn bittiini gren Develihisar Beyi Atmaca B ey kaleyi
ehzade Mustafa'ya teslim edebileceini bildirdi. ehzade Mustafa
hasta halinde gelip kaleyi teslim ald ve ierisine asker koyarak
Konya'ya dnd.
Bylece Karaman Beylii son bulmu oluyordu.235
E H ZA D E M U S TA FA
ehzade Mustafa uzun sredir bbreklerinden rahatszd. Ak
koyunlu seferindeki sratli ve yorucu harekattan dolay hastal
tekr ar nksetmiti.
Otlukbeli zaferinden sonra Kayseri, Aksaray, Nide ve Bor stn
den Konyaya geldi. Burada tedavisine devam olundu. Develi Hisar
beyinin kaleyi sadece kendisine teslim edeceini haber aldnda
hi dnmeden harekete geti. Atmaca Bey'den kaleyi teslim ald.
Fakat bu srada hastal tekrar arlamt. Hekimler lman
Nide ikliminin kendisine iyi geleceini sylediler. Burada bir hafta
kald ise de deiiklik olmad. Bu srada Fatih, zel hekimi Yakub
Paay olunu tedavi ettirmesi iin Konyaya gndermiti.
Nide'den Bor pazarna gelen ehzade burada scak bir banyo
yapt. Banyodan sonra kendisini her zamankinden daha kt his
setti. Atei kt ve gece yars vefat etti ( 1 9 Austos 1 474) .
Danmanlar vefatn kimseye bildirmediler. Eyalette bir kar
kln kmasn istemiyorlard. Zaten bu srada Gedik Ahmed
Paa Karamanda harekat halindeydi.
Mustafa, Fatih Sultan Mehmed'in hanm Glah Hatun'dan
muhtemelen 1449 ylnda domutu. nce Manisa sonra Karaman
valiliklerinde bulundu. Tokat' yakp ykarak ekildikten sonra Ka
raman lkesine giren Akkoyunlu birliklerini Beyehir Gl civarn
daki Kreli meydan muharebesinde mthi bir bozguna uratarak
komutanlk vasflarn gstermiti.
Otlukbeli muharebesinde ise Osmanl ordusunun sol koluna
komuta etmi ve savan seyrinde byk rol oynamt. Emrindeki
kuvvetlerle ok seri hareket ederek Uzun Hasan ordusunun sa ko
lunu bozmular ve bu kola komuta eden Zeynel Mirzay ldrerek
savan gidiatn bir anda deitirmilerdi.
ehzade Mustafa, Karaman blgesinde de byk bir dirayet ve
ustaca siyasetle hizmet grmt. Beylerinin marur tavr ve Os
manllara olan bitmez tkenmez kinleri sebebiyle halkta da oluan
Osmanl dmanln gidermi kendisini ve temsil ettii devletini
sevdirmeyi baarmt. B u sebepledir ki Develihisar beyi o gelm eden

kaleyi kimseye teslim etmeyeceini sylemiti.
dare ve komutanlk vasflarnn yannda alim, air ve usta bir
silahr olan ehzade Mustafa'nn ani vefat kendisini ok seven
Fatih Sultan Mehmed'i derin teessrlere gark etti. Payitahttaki
dkkanlarn gn kapatlmasn emretti. ehzadenin Konyadan
Bursaya nakledilen naa dedesi il. Murad'n trbesi yannda ina
edilen trbeye defnedildi.236
Karaman valiliine Kastamonu Sancakbeyi ehzade Cem tayin
olundu.
MAH MU D PA A
ehzade Mustafann vefatndan birka gn sonra sabk Vezi
riazam Mahmud Paa nce Yedikule'd e hapsedildi ardndan 7
Austos 1 4 7 4 tarihinde de idam olundu.
Genellikle babasnn Rum, annesinin ise Srpl olduu kabul
edilmektedir.237 Serha gazileri tarafndan Novoberdo-Yenida'dan
Semendire'ye giderken esir edilip Edirne'ye getirilmiti. meradan
Mehmed Aa isminde biri tarafndan satn alnarak yetitirilmiti.
Anlay ve kavraynn stnl sebebiyle il. Murad Han'a tak
dim edildiinden sarayda eitimine devam etmiti. Sonra da il.
Mehmed'in hizmetine verildi.23 8
stanbul'un fethinde Anadolu beylerbeyi olarak bulunmutu.
Karaca Paann B elgrad muhasarasnda ehit olmas zerine Ru
meli beylerbeyi olan Mahmud Paa 1455'te shak Paann yerine
sadrazamla getirildi.
Bundan sonra Fatih'in Rumeli ve Anadolu'daki seferlerine ka
tlan Mahmud Paa baarlarda byk pay sahibi oldu. On be
yl sadrazamlk grevinde bulunan Mahmud Paa zaman zaman
donanmaya da komutanlk yapmtr.
Mahmud Paa fazilet sahibi, tedbirli, adil ve iyi bir devlet adam
ve muvaffakiyetli bir vezir idi. Tefsir ve fkh alannda alimdi. Halka
kar mfikti. lim, fazilet ve sanat sahiplerini himaye etmi ve adna
b ir hayli eser yazlmtr. Haftada bir kere alimleri toplar ve sohbet

ed erdi. Yemekte daima birou altndan olan nohut taneleriyle
kark pilav bulunurdu.
Adni mahlasyla iirler yazard. Divan haline getirilmi Farsa,
Trke beyitleri ve airane szleri vardr.
Gzm yana rahmet srme derden
Ki merdm-zadedir dm nazardan
"Gzmdeki yalara merhamet et de beni kapndan srme; zira
o deerini yitirmi bir insan evladdr" beyti gzel bir gazelinin
matla dr.
Mahmud Paa uzun yllar Fatih'e yakn olmu hemen her seferde
kah beraber kah ayr ayr cephelerde devlete hizmet vermilerdi. Bu
zaman zarfnda Mahmud Paann padiahn gazabn celbedecek
hadiseler elbette ki ortaya kmt.
Nitekim paann Bosna seferinde kral ldrmeyerek anlamayla
teslim almas Fatih'i ok kzdrmt. Kendisine ar szler sylemi
fakat grevinden almamt.
te yandan Mahmud Paann baarlar ve uzun sren sada
ret grevi bu mevkide gz olanlarn hasedini de ekmekteydi.
Bunun neticesi olarak baz devlet adamlar onun aleyhine olacak
her frsat deerlendirmekte ve padiahn gznden drmeye
almaktaydlar.
Bu grubun faaliyeti ilk kez Karaman seferinde ak bir biimde
ortaya kmt. Mahmud Paann Pir Ahmed'i elinden karmas
ve Karaman lkesinden baz haneleri srgn yaparken gsterdii
hassasiyeti padiaha farkl biimlerde yansttlar. Onun rvet alarak
zengini fakirden ayrdna ve Pir Ahmed'i isteyerek kardna
padiah inandrdlar.
Neticede Mahmud Paa grevden alnm ise de yerine geen
Rum Mehmed Paann uygulamalar ve Karaman lkesinde sebep
olduu hadiseler paann deerini bir kez daha gstermiti. Nitekim
Uzun Hasan seferinde daha kudretli i bilir bir vezirin bulunmasn
isteyen Fatih, tekrar Mahmud Paay grevine iade etmitir.
Bu seferde Has Murad Paann Mahmud Paann ikazlar n a

aldrmayarak Uzun Hasan'n tuzana dmesi ve seme Rum eli
birliklerinin mahvolmas Mahmud Paay tekrar tartm alar n
odana tamt. Paann muarzlar bu kez kendisini Has Mura d
Paaya yardm etmemekle ve geveklik gstermekle suladlar.
Yine sefer srasnda Mahmud Paann ncelikle ebinkarahisar'n
fethedilmesini istemesi Fatih'le ters dmesine yol at. Padi ah
dman ezilmeden hibir eyle megul olmak istemiyordu. Otluk
beli zaferinden sonra dier devlet adamlarnn srarla Akkoyun lu
lkesine girilmesini savunduklar halde Mahmud Paann aykr
beyanda bulunmas ve tezini kabul ettirmesi bir tartmay dah a
beraberinde getirmiti. Artk Uzun Hasan'n aleyhteki her faaliyeti
Mahmud Paa'nn gzden dmesine sebep oluyordu.
Btn bu olumsuz gelimeler sefer dn Mahmud Paann
bir kez daha grevden alnmasna yol at. Mahmud Paa bu defa
pek ok vakflarnn bulunduu Hasky'e yerlemiti.
te tam bu sralarda ehzade Mustafann lm meydana geldi.
Mahmud Paa derhal stanbul'a gelerek padiahla grt, taziyele
rini sundu. Aralarndaki krgnlklar gitti. Bundan sonrasn Hoca
Sadeddin Efendi tarihinden takip edelim ki hemen hemen btn
kaynaklarda ayn mtalaalar yer almaktadr.
"Haset sahibi kiiler aydn gnll vezirin veziri azamlk gre
vindeki yeteneinden her zaman iin rkerlerdi. imdi bu grme
srasnda paann gemi hizmetleri padiahn ince duygu dzeyinde
tekrar canlanr, iltifatlarna nail olur ve yeniden vezirlik grevi ona
verilir diye kukuya dmlerdi. Padiahn acl gnlerini frsat bi
lerek ehzade Mustafa ile Mahmud Paann aralarnn aklndan
krgnlklarndan uzun uzun bahsettiler (muhtemelen Karaman
seferi srasnda ehzade ile paann aralar almt) .
Birka gn sonra da paann ehzadenin lmne ok sevindi
ini ve neelendiini elence ile gnn geirdiini gammazladlar.
Nem alm gl iin su gerekmez, demiler. Zaten padiah ye
terince doldurmu bulunuyorlard. Fatih bu defa bir adamn ani
F a t i h S u l t an M e h m ed Han 259
olarak paann konana gndermiti. Meer zavall paa padiaha

yakn olmak, halkn hizmetinden uzak bulunmak gibi imkanlardan
m ahrum kalnca avare olmala kalb ayinesine konan kederleri
gidermek iin ok yakn dostlar ile bazen satran oynar, bir para
gnl eylemekle iindeki sknty atmaya alrm.
Padiahn gnderdii adam, paann meclisine anszn girip,
p aay ak giysiler iinde feraha oturmu satran oynarken grd.
Yas giysilerini hnkar ve askerden nce karp beyazlar giymi
bulunduunu ve ferahlk iinde oturarak satran oynayp safa sr
mekte olduunu padiaha bir bir arz etti. Bylece dertli paann emel
balarna znt allar ekti. Bu gelime zerine paann hapsine
ferman oldu. On sekiz gn Yedikule'de yatt. Bu arada fesatlar
meydan bulup padiah daha da kzdrmak ve soutmak konusunda
kusur etmediler. En sonunda paann mr tomarn drverdiler
( 1 8 Temmuz 1 474) :'
Mahmud Paa ldrlmeden nce vasiyetnamesini tertip etti.
yle ki:
"Ben padiahn kapsna bir at, bir kl, be yz ake ile geldim. O
vakitten beri kazanm olduum her ne malm var ise sayesinde ol
mutur. Dolaysyla padiahndr. Ondan sadece olum Mehmed'in
hayatn muhafaza eylemesini kendisinden niyaz ederim. Vakflarm
dahi muhafaza eyleyeceini mit ederim:'
Mahmud Paa pek ok hayr ve hasenat messeseleri yaptrmt.
stanbul'da namna mensup mahalle ve ar ile cami, imaret, mek
tep, medrese ve hamam bulunmaktadr. Kendisi camiin mihrab
nndeki trbesinde medfundur. Ayrca Ankara'da bir bedesten ve
h an, Sofya'da byk bir cami ve hamam, Bursa'da han, stanbul'da
kervansaray yaptrmt.
KI RI M M E S E L E S
1 473'te douda Uzun Hasan kuvvetlerini perian etmekle Fatih
Sultan Mehmed, aleyhindeki mthi ittifak emberinin halkalar
n teker teker kryordu. Srada Karadeniz'in kuzey kylar vard.
Fatih' in Karadeniz'i Trk Gl klma proj esi balyordu.
Buras pek ok ynden Fatih'in ilgi alanndayd. Kefe, Men

kup ve Azak ehirleri byk ticaret yollar zerinde olduklarn
dan fevkalade ilek birer liman halinde idiler. Astragan, Urgen
ve Kabil'den gelen yol ile ran'dan geerek gelen iki ticaret yolu bu
limanlar vastasyla batya alyordu. Hazar Denizi sahillerinden
sevk olunan ipekler, Hint ve in Hindi'nden yola kan baharat bu
limanlara geliyor ve buradan dalyordu. Bundan baka gemiler
bu limanlardan buday, krk, deri, balk, havyar, balmumu ve tuz
gibi eyleri de naklediyorlard. XV. yzyldan sonra baharat ve ipek
bakmndan eski faaliyeti azalm ve Suriye'ye kaptrlm ise de yine
de nemini muhafaza etmekteydi.
Osmanl tarihisi Kemalpaazade, Kefe hakknda bilgi verirken
"Karadeniz'in canib -i imalisinde bir muazzam ehirdir. Mezkur
bahrin sahilinde vaki olmutur. Bahr u herden det derden be
zirganlar gelir gider. Krm diyarnn Tatar' erkez'i ve Rus'un
kffar anda cem olup satu hazar eder" diyerek ticari ehemmiyetini
ortaya koyar.239
Siyasi bakmdan ise blgede, XIII. yzyln ortalarndan itibaren
Cenevizlilerin hakimiyeti grlmekteydi. Altnordu hanlarndan
Kefe'de ticaret yapmak zere yerleme msaadesini alan Cenevizliler
ehrin etrafn surlarla evirerek iyice tahkim etmiler ve ticaretle
de ok glenmilerdi. Kefe'de Altnordu han adna sadece Msl
man Trk ahalisinin ilerini zen bir Tudun ve gmrk varidatn
toplayan bir gmrk bulunuyordu.
XV. asrn balarnda Altnordu devletinde iddetlenen i mca
deleler sebebi ile birok kabile Orta Asya'ya veya Krm'a kamakta
idiler. te Cengiz' in olu Cuci'nin torunu Tokay Timur'un neslinden
gelen Hac Giray bu kabilelerle glenerek yzyln ilk yars iinde
Krm Hanl'n kurmaya muvaffak oldu. Altnordu hanna kar
Moskova ile dostluk ve ittifak kurarak durumunu glendirdi.
Osmanllarn 1 453'te stanbul'u fethederek boazlara hakim
olmalar ile Hac Giray Cenevizlilere kar onlardan yardm istedi.
te Karadeniz'deki bu ticari faaliyeti gren ve bilen Fatih Sul

tan Mehmed Krm'a yardm sz verdi. 1 454 ylnda mterek
Osmanl-Krm kuvvetleri Kefe'yi muhasara ettiler. Cenevizliler
Krm ve Osmanllara vergi vermeyi kabul ederek bu muhasaradan
kurtuldular. 240 Bu sefere elli drt Trk gemisi itirak etmitir.
Bundan sonra Balkanlar, Karadeniz' in Anadolu kylar ve sonra
Venedik, Akkoyunlu ve daha niceleri ile uramak zorunda kalan
Fatih, Karadeniz'in kuzeyi ile uzun sre ilgilenemedi.
Hac Giray ise, Fatih'in Anadolu'daki Ceneviz kolonilerini ve
Trabzon'u alarak Karadeniz'i Osmanl hakimiyetine koymasndan
endielenmeye balamt. Bu itibarla Cenevizlilerin yan sra Lit
vanya ve Lehistan'a hakim olan Yagellonlar ile ittifaklara giriti.
Daha sonra Bodan voyvodas da bu ittifaka dahil oldu.
Hac Giray'n 1 466'da vefat etmesi ile geride brakt on iki olu
ve ahbaplar arasnda uzun sren taht mcadeleleri yaand. Hanlk
zellikle byk olu Nur Devlet ile Mengli Giray arasnda birka
kez el deitirdi. Her iki han da babalarnn, Osmanllar aleyhine
gelien siyasetini devam ettirmilerdi.
Ancak devrinin ve cihan tarihinin en ileri grl devlet adam
larndan biri olarak bilinen Fatih, Karadeniz'in kuzeyindeki geli
meleri gn gnne takip ettiriyordu. Zira Karadeniz'e sahip olmak
onun iin ticari kazanlardan ok te manalar da iermekteydi.
zellikle Krm'n Osmanl tabiiyeti altna alnmasyla Bodan ve
Lehistan'n gcn krmak mmkn olacakt.
Bu itibarla Krm hanlarnn Osmanl aleyhine ittifaklar ierisine
girmesini doru bulmayarak, Yakub Reis komutasnda gnderdii
bir donanma ile Kefe ve civarn yama ettirdi. Bunun zerine
Mengli Giray 2 5 Ekim 1 469'da Fatih'e bir mektup gnderdi. O, ka
rndam hitab ile balad mektubunda Osmanl donanmasnn
Krm sahillerinde iki ehri yama etmesinden ikayet ediyor ve
Kefe'nin kendisine hara veren bir ehir olduunu belirterek alnan
esirlerin iadesini rica ediyordu.241
Mengli Giray'n mektubunda Fatih'e Karndam diye hitap edii

de aradaki rki balara ve Trkle dikkat ekmesi asndan fev
kalade nemlidir.
Buna ramen Mengli Giray'n aleyhteki faaliyetlerine kar lk
Fatih de Kefe'de Krm'n temsilcisi olan babey (kabilelerin ba ,
efi) Mamak'n olu Eminek'le irtibat kurmaya balad.
Ancak Fatih'in Uzun Hasan'la megul olduu bir srada Kefe
Cenevizlilerinin tesirinde kalan Mengli Giray, Eminek'i grevinden
azletti. Cenevizliler kendisini ldrmek istedilerse de muvaffak ola
madlar. Bu arada babas Mamak'n lm zerine Tatar bykleri
Eminek'in etrafnda toplandlar.
Bylece gittike glenen Eminek, bir taraftan Mengli Giray'la
arpmaya bir taraftan da Kefe ve civarn vurmaya balad. Mengli
Giray bin be yz kiilik bir svari kuvveti ile Kefe Cenevizlilerinin
yanna kamak zorunda kald.
te bu gelimeler zerine Fatih Sultan Mehmed, 1 475'te Mah
mud Paa yerine veziriazamla getirdii Gedik Ahmed Paa'y
iki yz gemilik byk bir donanma ile Krm zerine gnderdi.
Donanmada Kapkulu ve Rume l i askerlerinden mhim bir kuv
vetin yan sra Azablar Aas Mahmud Aa da on bin azab askeri
ile bulunuyordu.
Fatih muhtemelen Cenevizlilerin yan sra Krmllarn da ne
yapacan bilmedii iin tedbiri elden brakmamt.
1 475 Haziranda Kefe nlerine gelen Osmanl donanmas Santa
Maria Kilisesi'nin bulunduu sahile karma yapt. Osmanl kuvvet
leri on bini atl olmak zere krk binin zerindeydi. Gedik Ahmed
Paa teslim teklifinin reddedilmesi zerine karadan ve denizden
kuatt kaleyi iddetli top ateine tuttu.
Byk bir korkuya kaplan Kefe Cenevizlileri komutanlarna
gelerek:
"Bizim bu hisar Trklerden korumaya ve kurtarma ihtimalimiz
yoktur. Eer elimizden zorla alrlar ise hepimizi krarlar. oluk o
cuumuzu esir, malmz yama ederler. Byle olmaktan ise holukla
teslim edelim. Zira bu Trkler holukla aldklar her yeri mamur

ettiler. Ykp harap etmediler, dediler. Osmanl tresi boyun eeni
balayp oluk ocuklarna dokunmayarak ba eene gleryz
g stermektir:'
Tekfur direnirse askerinin hep birlikte kar gelerek isyan ede
ceklerini anlamt. aresiz kuatmann drdnc gnnde ( 9
Haziran) kaleyi teslim etti. Cenevizlilerin yan sra mukavemete
kaledeki Mslmanlar da katlmlard. Bu sebeple Gedik Ahmed
P aa yakalanan baz ileri gelen Tatar beyleri ile Mengli Giray', olu
Mehmed Giray ve kardei Yamurca Sultanla birlikte stanbul'a
gnderdi. Kefe'ye asker yerletiren Gedik Ahmed Paa donanma ile
Azak Denizi'ne girdi. Don Nehri azndaki Trkistan, Maveranne
hir ve Hac Tarhan'dan gelen tccarlarn konakladklar bir iskele ve
Slav memleketlerinin liman olarak nlenen Azak hisarn zaptetti.
erkez snrna kadar yredeki pek ok hisar alan Gedik Ahmed
P aa, Krm yarmadasnn gneyinde, sahile yakn mstahkem
Menkup ehrini kuatt. Kale top atlar ile sarslmaya balaynca
tekfuru cann kurtarma sevdasyla dar karak Gedik Ahmed
Paaya boyun edi.
A ncak tekfurun k ile birlikte bir yakn yerine geerek mda
faay devam ettirdi. Kale mdafileri sayca ok fazla olduklarndan
hi ylmadan direnmeye devam ediyorlard.
Bu durum zerine Gedik Ahmed Paa kale nnde Zarac
Yakub Bey komutasnda kk bir mfreze brakarak ekildi. Bir
mddet daha kaleyi muhasara etmeye devam eden Zarac Yakub
Bey'in kale nnden ekilmeye balamas zerine kaledeki muha
ripler ve halk bu kk birlii yok etmek zere saldrya getiler.
Frsat bu frsat, bir tek Trk brakmayalm diyerek sevin naralar
atyorlard.
Zarac Yakub B ey, yanndaki yiitlerle cenk ede ede kale nn
den bir miktar uzaklamt ki Gedik Ahmed Paann pusuya yer
letirdii mcahid gaziler drt bir taraftan dman askerini sarver
diler. Menkup mdafileri ve halk neye uradklarn armlard.
Gazilerin grz ve bozdoan vurular cenk meydannn to zunu

gkyzne adrd. Menkuplularn hayat defterlerini drd.
B ylece mdafilerinin byk bir ksmn kaybeden Me nkup
ehri, teslim bayran ekti. Gedik Ahmed Paann plan sayesinde
kale fazla zayiat verilmeden elde edilmi bulunuyordu.
Gedik Ahmed Paa Aralk 14 7 S'e kadar bata Kefe, Azak ve Me n
kup kaleleri olmak zere Krm sahillerindeki Ceneviz kolo nilerini
zapt, muhafzlarn da esir etmi bulunuyordu. 242
Paa stanbul'a saysz ganimet ve krk bin esirle geldi. Esirlerde n
ou Ermeni olmak zere Cenevizli, Yahudi ve Rum'du. Cenevizliler
ile Rumlar Galata'ya yerletirilirken Yahudiler Hasky'e Ermeniler
de Salma tomruk tarafna iskan olundular.
Cenevizli genlerden bin be yz Yenieri Oca iin ayrlarak
acemi ocana kaydedilip Trk terbiyesi zere yetitirilmeye ba
land. Yedikule'de hapis bulunan dier esirlerin ise ldrlmeleri
emrolunmutu. Hapishaneye gelen kapc ile cellat, Tatar hanlarnn
ldrlmesi iin emir ktn ve kendilerine teslim edilmesi icap
ettiini sylediler. Bu emri iiten hanlarn zntden can balarna
sramt. Mengli Giray'n btn mitleri krld ve iki rekat namaz
iin izin istedi. Muhafz akll bir kimse idi. Gelenlere:
"Bir yanllk olmasn. Burada hapiste Tat ili beyleri de mahpus
tur. Muhtemelen ferman bunlar iindir. Acele etmeyiniz. Sonradan
yanl olduu anlalr amma bunlarn boynu vurulmu olur. Tedbir
vakti gittikten sonra bilinmek fayda vermez. Kuruyan ot bir daha
yetimez. Kesilen ba tekrar bitmez . . :' Gelen grevliler pheye
derek geri dndler ve kap aas vastas ile durumu padiaha arz
ettiler. Padiah son anda bir yanlln giderilmesinden duyduu
sevinle: "Tatar beylerine yazk olacakm. Yok yere mr kaseleri
dolacakm. Benim fermanm Tat beylerinedir. Tatar hanlarna de
il. Ol slam dmanlarn ldrsnler, Mslmanlar deil" dedi.
Bylece verdii emrin Tat beylerine ait olduunu Tatarlarla bir ilgisi
olmadn bildirdi ve kendilerini serbest braktrd. 243
B u srada Krm hanln elinde bulunduran Nur Devlet Han

Osmanllarla dosta mnasebette bulundu. Fatih Sultan Mehmed'e
ok mtevaz ve hrmetkar mektuplar gnderdi. Fakat Fatih'in
1 476 Bodan seferine davet olunduu halde Altnordu hanlnn
tehdidini bahane ederek ne kendisi gelmi ne de yardmc kuvvet
gn dermitir. 244
Bunun zerine Fatih Sultan Mehmed stanbul'da bulunan Mengli
Giray' tu ve sancak vererek kendisini muhafazaya memur bir mik
tar kuvvetle Krm'a gndermitir ( 1 478). te bu olaydan itibaren
Krm hanlar padiahlarn dostuna dost dmanna dman olmak
zere Devlet-i Aliyye'nin yannda yerini alyordu.
yi binici, cesur, gzpek ve seferin btn meakkatlerine katla-
nab ilen Tatar birlikleri artk Osmanllar adna Rusyay, Lehistan',
Avrupay ve ran' amansz aknlaryla bunaltmaya balayacaklar
d. Osmanl padiahlar dman devletlere tehdit name tarznda
fermanlar gnderirken kendi birliklerinin yan sra, artk yldz
saysnca Tatar askeri ile de geldiklerini vurgulayacaklard.
Hanlar ise seferlerde padiahlarna:
"Bir mcahid kulunuz terk iderz can u seri"

Diyecek kadar candan ve samimi bir biimde ballklarn su -
nacaklardr.
D ier taraftan Krm'n Osmanl devletine balanmas ile birlikte
Han oullar arasnda srp giden i savalarn n alnm ve l
kede istikrar salanmtr. Bu birlikteliin Krm'n siyasi hayatna
olduu kadar ekonomik ve kltrel ynne de byk faydalar
olacaktr. Nitekim Kazan, Astrahan ve Kasm hanlklar i kavgalar
sebebi ile ksa bir sre zarfnda Rusya tarafndan ortadan kaldn -
lrken Krm asr boyunca 1 783 tarihine kadar varln idame
ettirebilecektir.
B O G DAN S E F E R
Bodanllar 1455'te Osmanl hakimiyetini tanmak ve ylda on iki
bin altn vermek suretiyle anlama yapmlard. B odan voyvodas
Stefan el Mare, uzun bir sre vergisini muntazaman de di is e de

Fatih' in Venedik, Napoli, Papalk, Arnavutlar ve Macarlar ile karada
ve denizde uzun sreli yapt savalar srasnda bams zln ilan
edecek faaliyetler ierisine girmiti. Ayrca Osmanllarn 147 3'te
Uzun Hasan'a malup olabileceklerini hesaba katarak Macarlarla
beraber Trk topraklarna saldr hazrlklar yapmlard.
Stefan'n tavr ve davranlarndan kukulanan Fatih, Akkoyun
lu seferinden sonra kendisine haber gndererek vergis ini bizzat
getirmesini istedi. Ancak Stefan bu teklifi reddetti ve ve rgis ini de
gndermedi.
1475'te Kefe'den stanbul'a gnderilmekte olan yz elli Cenevizli,
iinde bulunduklar gemiyi ele geirerek Bodan dahilindeki Kili
Kalesi'ne kmlard. Bodanllar bunlara hsn kabul gstermi
ler ve Osmanllarn, teslim etmeleri yolundaki isteklerine de srt
evirmilerdi.
Nihayet Bodan beyinin Osmanllara bal Eflak zerine y
rmesi barda taran son damla oldu. Osmanl hkmetinin bu
davrann sebebini sormasna Stefan el Mare, ekyann kendi
arazisinde tahribat yaptn ve onlar cezalandrmak iin silah
kullandn belirtmiti.
Cesur ve azimli bir prens olan Stefan el Mare artk bana
buyruk hareket ediyor ve bamszlk yolunda her frsattan istifade
etmeye alyordu.
Osmanl Devleti, Eflak'a yapt tahribattan dolay Bodan'dan
tazminat istedi. B odan beyini himaye eden Lehistan kral tazmi
nat miktarn kararlatrmak zere Trk ve Leh murahhaslarndan
mrekkep bir heyet tekil edilmesini ileri srd.
Kendilerine vergi veren bir prensliin iine Leh krallnn m
dahalesini reddeden Fatih, Rumeli Beylerbeyi Hadm Sleyman
Paa'y sefere memur etti. Eflak beyine de Osmanl kuvvetlerine
yardm etmesi emredildi.
Sleyman Paa, uzun bir sredir kuatma altnda tuttuu
kodra'y dremeyerek geri ekilmi bulunuyordu. Askeri yorgun,
F a t i h S u l t a n Meh med Han 267
tehizat noksand. Buna ramen otuz bin kiiye yakn bir kuvvetle
Tuna'y aarak Bodan topraklarna girdi. Ancak k mevsiminde
yapl an bu yolculuk Osmanl askerini daha da yormutu. ki taraf
dalarla evrili dar bir vadide Stefan'n kuvvetleriyle karlatlar. Bu
dar geitte hareket kabiliyetini yitiren Trk ordusu ar bir bozguna
ura d. Askerin byk blm bataklklarda boulurken Sleyman
Pa a h ayatn glkle kurtarabildi. 245 Stefan zafer sonras Tuna
kenarndaki bir ksm kaleleri de igal etti.
Papa, kazand zafer dolaysyla Bodan prensine sa'nn peh
livan unvann verdi. Stefan'n gurur ve azameti daha da artm
bulunuyordu. Ancak Osmanllarn bu iin peini brakmayacan
bildiinden desteklenmelerini istedi. Ancak hibir yerden yardm
alamad. Sadece Lehistan kral Kazimir, Osmanllarla arasn bula
rak Bodan prensini rahatlatmak iin Fatih'e yeni bir elilik heyeti
gnderdi.
Halbuki Hadm Sleyman Paann m alubiyetinden byk
znt duyan Fatih, 1 476 ilkbaharnda sefere km bulunuyordu.
Varna civarna geldiinde Leh elileri ile karlat. Fatih, heyete
anlamann ancak vergilerin derhal denmesi, Cenevizli esirlerin
serbest braklmas ve Kilya Kalesi'nin teslimi ile mmkn olabi
leceini bildirdi.
Bodan beyinin bu teklife yanamamas zerine ordu sratle
ilerledi ve Tuna'y geti. Bodan beyinin kard Eflak voyvodas
da gelerek orduya itirak etmiti.
Krk gn kadar Bodan topraklarnda yrnmesine ramen
voyvoda bir trl ortaya kmad. Osmanllarn yolu zerindeki
eyay, zahireyi ve hayvanlar yanlarna aldktan sonra her taraf
tahrip ederek ekiliyorlard. Bundan dolay ortala ktlk kt.
Fakat Fatih her ihtimale kar, Tuna yoluyla gemilerle orduya erzak
getirttirmiti. Bu itibarla fazla bir sknt grlmedi
Bodan topraklarn boydan boya geen Sultan Mehmed, Seret
Nehri kenarnda yer alan bakent Sueava'y kuatt. Ancak bu srada
Stefan'n sarp bir dan ierisinde gizlendii ve muazzam mdafaa
tertipleri ald haberi geldi. Stefan, Aadenizi denilen byk bir

orman mdafaa hatt olarak semiti. Bulunduu mevkiyi p e ine
denilen siper ve hendeklerle evirmiti. Bunun gerisine aalar ve
arabalardan manialar dizmilerdi. Ayrca en n ksma da toplar
yerletirmek suretiyle ordugah geilmez bir hale koymu lard.
Badan voyvodasnn yannda yirmi bin askeri vard.
Osmanl askeri 26 Temmuz gn tan yeri aarmakta iken, Bo
danllarn mevzilendii Akdere (Alba Valea) denilen hatta gel dile r.
Dmann mdafaa tertipleri anlaldktan sonra, sava karlkl
top atlar ile balad. Ardndan Anadolu ve Rumeli dilave rleri
yaln kllarla yanar ate gibi dman hatlar zerine saldrdl ar.
Fakat hendek ve arabalardan oluan sedleri geip ieri girme imkan
bulamadlar.
Bunun zerine Fatih yenierileri harekete geirdi. Arabalarn
bulunduu hatta giren yenieriler iddetli top ve tfek at kar
snda kendilerini yerlere attlar ve kprdayamaz hale geldiler.
imdiye kadar gslerini top ve tfek atna siper eden bu cenk
erlerinin halleri Fatih'in cann skmt. Yenieri Aas Trabzonlu
Mehmed Aa'ya bararak:
"u olanlar ne acaib i eylediler. Dilaverlik kemerin kuanan
byle mi eder?" diyerek kt.
Sonra kalkann kendisine siper ederek atn sratle dman hat
larna doru srd. Yanndaki kap halk da ayn evkle padiahlar
nn yannda yerlerini aldlar. Padiahn hareketini gren yenieriler
ise dtkleri mahcubiyeti kaldrmak zere sratle saldrya getiler.
Rumeli ve Anadolu sipahileri ise var kuvvetlerini bazuya getirip top
ve tfee kar sinelerini gerip sel gibi akmlard. Arabalar ortadan
kaldrlp dman hatlarna daldlar. Artk ormanda boaz boaza
bir muharebe balad.
Kuluk vakti balayan amansz sava ikindi vaktine kadar on saat
srd. Bodanllarn ou dman tepeleyen yiitlerin kllarna
yem oldular. Pek ok gazi de ehadet erbetini imi bulunuyordu.
Stefan yannda kalan pek az kimseyle ormann bir kesine kp
F a t i h S u l tan Meh med Han 269
da lara doru kat. Kymetli eyalarnn ve mallarnn tamam

ga zilerin eline geti. Kaabilenler sabaha kadar takip olundu ise
de voyvoda ele geirilemedi.
Ertesi gn sava meydannda konaklayan Fatih Sultan Mehmed,
Bo dan'n drt bir tarafna aknclar sevk etti. Hesaba gelmez gani
m etler elde edildi. Fatih, Bodanllarn Tuna ve Karadeniz kylarn
zaptetmek dncesinde iken Mihaloullarndan Macarlarn Se
m endire civarn vurmak zere hazrlandklarn haber ald.
Kffar hisarlarn zapt etmekten diyar- slam' koruma tedbir
lerini almak evladr diyerek geri dnd. Fatih bu seferde yannda
bulunan Eflak beyine de ganimet malndan mhim bir hisse ayr
mt. 246
Padiahn seferinden cann glkle kurtarabilen Stefan ise
hi vakit kaybetmeden elilerini gndermiti. Voyvoda o zamana
kadar vermekte olduu bin altn yerine alt bin altn vereceini ve
Osmanllarn dostuna dost dmanna dman olacan bildirerek
affn rica ediyordu. Fatih de bu mracaat kabul ederek voyvoday
affettiini bildirdi.
MACAR S TAN YO L LARI N DA

Fatih Sultan Mehmed Bodan' tahrip etmekte iken bu srada
Macar kralnn Semendire zerindeki emellerini renerek Edirne'ye
dnmt. Mihalolu Ali ve biraderi skender beyler aknclar
ile Macaristan' ve Tuna zerinde bulunan lkeleri dolayorlard.
Bu srada Macar kralnn byk bir kuvvetle gelerek Tuna ve Sava
nehirlerinin birletikleri mahalde Tuna'nn sa sahilinde iki ve sol
sahilinde ise bir kale ina ettirdiklerini grerek vaziyetten derhal
padiah haberdar ettiler.
Fatih Sultan Mehmed k mevsiminin gelmi olmasna aldrma
yarak Macar seferinin derhal balamasn emretti.
Macar kralnn ina ettirdii kaleler lkenin hudutlarnn gven -
lii asndan fevkalade nemliydi. Aatan yaplan bu kalenin
etrafna ok derin ve geni hendekler almt. Tuna'dan alan
kanallarla bu hendekler su ile doldurulmutu. Ayrca Semendire
hisarna yakn olmas dolaysyla burasn kuatma altna almakta

Macarlarn ok iine yarayacakt. Kaleleri tamamlayan ve ierisine
kafi miktarda kuvvet yerletiren Macarlar k mevsiminin gelmesi
ile blgeden ekildiler. 247
Oysa Mihaloullar'ndan aldklar haber zerine Fatih Sultan
Mehmed, sefer kararn vermi bulunuyordu.
Edirne'de ancak on iki gn kalan padiah bizzat ordusunun ba
nda harekete geti. Mthi bir souk ortal kasp kavuruyordu.
Her yer kar ve buz ile kaplyd.
Fatih iddetli souklara aldrmadan, bin trl eziyet ve meakkat
ierisinde yirmi gnlk seri bir yolculuktan sonra Macar kalelerine
ulat. Fakat Cenab - Hakk'n ltf u ihsan kn iddeti ile Tuna
Nehri on drt kar kalnlnda don tutmu bulunuyordu. Sanki
nehir gazilerin gemesi iin batan baa kpr olmutu. Bylece
asker rahatlkla Tuna'y ap kaleleri evirdi. Kalelerin evresindeki
su dolu hendekler de buz tutmutu.
Attklar top ve tfeklerle gk kubbeyi dumana boan gaziler
donmu hendekleri bir anda aarak hisarlara trmandlar. Tfekliler
dmana gz atrmamlard. Ksa bir srede kalelerden ikisinin
burlarna Osmanl sancaklar dikildi.
Mdafilerin ou daha byk olan kalede toplandndan buras
mukavemete devam ediyordu. nc gn Anadolu Beylerbe
yi Davud Paa kaleden darbezenle atlan bir tala yaraland. ok
zlen Fatih derhal kalenin evresine odunlar ydrmaya balad.
Maksad bunlar barutla atelemek ve kaleyi muhafzlar ile bera
ber mahvetmekti. Neticenin nereye varacan anlayan muhafzlar
tayabilecekleri eyay almak ve Belgrad'a gidebilmek suretiyle an
lamak istediler. artlar kabul edilince isteyenleri Belgrad'a doru
uzaklatlar.
Kalelerin iindeki eyalar ve mhimmat Semendire'ye naklet
tiren Fatih, kaleleri yktrarak yerle bir ettirdi.248
Bu suretle baharda Osmanllarla Macarlar arasnda balama

ihtimali olan savata Macarlara ok faydal olacak hisarlar Fatih
tam zamannda ortadan kaldrm bulunuyordu ( 1 476 sonlar) .
Bundan sonra 1 479 ve 1 48 0 yllarnda Osmanl aknlarnn
Tu na'nn tesinde Macar topraklarna amansz aknlar devam
etti. Ancak dnemi itibariyle Tunay tabii snr olarak kabul eden
Fatih' in, Macaristan' zaptetmek zere byk bir savaa yahut fethe
girimedii grlyordu.
T E KRA R V E N E D K
Fatih Sultan Mehmed, bir taraftan Karaman, Krm ve Kefe
ileri ile ilgilenip dier taraftan donanmasn glendirmekte iken
Ve nediklileri ise bar grmeleri ile oyalama yolunu tutmutu.
Nitekim 1 474'te Venedik'e bir mektup gnderilerek bar yapl
mak zere murahhas istenmiti. Venedik senatosu gn mza
kereden sonra teklifi kabul etmi ve Jerom Zorci adndaki elisini
stanbul'a gndermiti. Fakat eli 1 475 Mart'na kadar Korfu ada
snda padiahtan gelecek izin yazsn beklemekle gnlerini geirdi.
stanbul'a geldiinde ise Gedik Ahmed Paa ile mzakereler
de bulundu. Anlamann yaplabilmesi iin Arnavutluk prensi
skender'in lmyle sahip olduklar Kroya'nn Osmanllara iade
si ile senelik yz elli bin duka vergi verilmesi istendi. Eli bunlar
kabule yetkisi olmadn syleyince grmeler kesildi. Bu arada
eliye hazrlanmakta olan muazzam Trk donanmas gsterildi.
Buna ramen iki devlet arasnda bir sene mddetle mtareke
addedildi. Her iki devlet de bu mddet iinde szlerinde durdular.
Fatih ise bu mddet zarfnda mkemmel hale gelen donanmasyla
Krm seferini yapmt.
Anlama mddeti dolmutu. Fatih artk yllardan beri uzayp gi
den Venedik iine bir son vermenin zamannn geldiine inanyordu.
1 476'da byk sava bir kez daha balad. Venedik donanmas bir
kere daha Anadolu sahillerini vururken Osmanllar da iki koldan
harekete gemiti.
Hadm Sleyman Paa, maiyetinde krk bin kii olduu halde

Mora'da Venedik'in en mhim limanlarndan biri olan nebaht'y
kuatt. Fakat Venedikliler buray iyi tahkim etmilerdi. Ayrca
Amiral Loredano otuz iki kadrga ile Lepanto Krfezi'ni tutmutu.
Venedik donanmasnn sahile yanaarak nebaht'y kuatan Trk
birliklerini topa tutmas zerine Sleyman Paa saldrlar durdurdu.
Fatih'e haber gndererek nebaht'nn denizden kuatlmadan zapt
edilemeyeceini bildirdi. Bunun zerine geri dnmesi emredildi.
nebaht kuatmasnn kaldrld haberi Venedik'te byk bir
sevin meydana getirdi ve kran ayinleri yapld. 249
D ier taraftan G edik Ahmed Paa'nn komutasndaki sekiz
bin asker ile Arnavutluk Sancakbeyi Mihalolu Ali Bey kuvvetleri
Kroya'y kuatmt. Kalede Franesko Kontarini kumandasnda be
bin kiilik muharip bir kuvvet vard. Savan balarnda Kontarini,
Trkleri geri pskrtmeye muvaffak oldu. Ancak bu baardan
cesaret alarak, Tirana Vadisi'ne karargah kuran Trklere saldrma
lar bir nevi intihar gibiydi. Aralarnda General Kontarini'nin de
bulunduu yzlerce talyan sava meydannda kalmt.
Bosna Sancakbeyi Turhanolu mer B ey ise Eyll 1 477'de ,
aknclar ile Venedik topraklarndayd. Aknclar Venediklilerin
meydana getirdikleri mstahkem mevkilerin bu arada zonzo Neh
ri ile Ker mevkii arasnda kazdklar geni hendekleri rahatlkla
geerek ilerlemilerdi. Bin kiilik bir svari ktasyla ileri yryen
mer Bey kuvvetlerinin bir blmn de ayrarak pusuya koydu.
Girolamo Novello ile olu komutasndaki Venedik kuvvetleri
mer Bey'in karsna ktlar. Daha arpma banda mer Bey'in
kuvvetleri bozulmu gibi yaparak ekilmeye baladlar. Novello'nun
btn srarlarna ramen olu takip etmeyi srdrnce tuzaa
dt. Trkler bir anda etraflarn sardklar Venediklileri kltan
geirdiler. Novello da gelerek muharebeye giriti ise de Venedik
lilerdeki bozgun umumileti. Novello ve olu arpmada lrken
pek ok Venedikli asilzade esir edilmiti. Kendilerini kurtarabilen
pek az kimse de civardaki kalelere snmt.
Bu zaferi mteakip mer B ey aknclarn derhal zonzo ile

Tagliamento arasndaki ovaya yayd. etin bir mdafaa hatt ola
rak bilinen Tagliamento'yu rahatlkla geen Osmanllar blgedeki
yerleme yerlerini bir ay vurdular. Venedik ehrine ok yakn olan
Piyave havalisinin vurulmas ortala dehet sat. Venedikliler
ky ve kasabalarnn yann kulelerinden temaa edebiliyorlard.
Ven edik hkm eti son bir hamle ile elindeki kuvvetleri ve Lom
bardiya askerlerini alelacele kard ise de mer b ey muazzam
ganimetler ve binlerle esirle blgeden ayrlm bulunuyordu.250
Bylece Venediklilerin, Moenigo ile Loredano'nun Trk sahil
ehir ve kasabalarna yaptklar tahribat ve katliama karlk Os
manllar neredeyse Venedik ehrine kadar sokulup drt bir taraf
yama ederek karlk vermilerdi.
Ven edik kontlar, ileri gelenleri artk toplantlarda, Dman ka -
pmza dayand, balta kke indi, Hristiyanln sonu geldi, diyerek
acz iinde kvranyorlard.251
Uzun sre harpten dolay yorulmu bulunan Venedik, 1 478
yl banda Fatih'in de istei zerine bar grmelerini tekrar
balatt. Fakat Osmanllarn Kroya ve kodra'y istemeleri zerine
neticeye varlamad.
Venedik'i artk zor gnler bekliyordu. Zira byk sava ba
larken yannda bulunan mttefikleri bir bir yok olmutu. 1 473'te
byk bir darbe yemi olan en nemli mttefiki Uzun Hasan, 1 478
senesi banda hayatn kaybetti. Karamanoullar saf d kalm
t. Arboz'un alnmasndan sonra Osmanllara dman kesilen
Napoli devleti 1 478'd e Osmanllarla bararak sulh yapt. Napoli
Kral Ferdinand sadece kendisi sulh yapmakla kalmam Fatih'in
en ciddi hasmlarndan damad olan Macar kraln da Osmanllarla
uyumaya ikna etmiti.
te yandan Fatih de Macaristan ve nebaht'da karlalan mu
vaffakiyetsizlikten tr zgnd. Artk Venedik meselesine bir
son vermek istiyordu. Veziriazam Gedik Ahmed Paa'y kodra'nn
zaptna gndermek istedi. Fakat paa, burann yksek bir da ze-
rinde son derece muhkem yapsndan ve evresinde yer alan kale

ile korunduundan bahisle bu gne kadar hibir g tarafndan
alnamadn vurgulam ve ancak padiahn bizzat gitmesiyle
fethin mmkn olabileceini belirterek grevi kabul etmemiti.
Gedik Ahmed Paann itirazlarna fena halde kzan padiah ken
disini azlederek Rumeli Hisar'na hapsettirdi. Yerine veziriazamlk
makamna Karamani Mehmed Paay getirdi.
Ardndan byk savaa son verecek nihai harekat balatt.
1 478 yl baharnda Turhanolu idaresindeki Bosnal aknclar
bu kez Venedik'in Friuli eyaletinden zonzo Nehri'ni geerek Alman
mparatorluu'nun eyaletlerine girdiler. Temmuz aynda bunla
ra Mihalolu skender B ey'in aknc birlikleri de katld. Villach
geitlerini aldktan sonra Trapurg ve Linz'de ksa sreli karargah
kuran aknclar daha sonra Geiltal, Dravatal ve Gurktal vadileri ile
pek ok ky ve kasabalarda grndler. Bu blgeler uzun sredir
namn duyduklar aknclarn ilk kez rzgar gibi geilerine ahit
oluyorlard. 252
Ayn tarihlerde ( 1 478 Mays) Mihalolu Ali Bey, Fatih'in ferman
zerine aknclaryla kodray abluka altna almt. Daha sonra
bu kuvvetlere naml aknc beyleri Mihalolu skender Bey'le Se
mendire Sancakbeyi Malkoolu Bali Bey'in kuvvetleri de katldlar.
Fatih ise bizzat uzun sredir kuatma altnda tutulan Kroyann
fethini tamamlamak zere Arnavutluk zerine yrd. Evrenosolu
Ahmed Bey, yol emniyetini salamak kprleri ve geitleri tamir
etmek zere nden gnderilmiti. Buna ramen dalk ve kayalk
arazide pek arzal olan Arnavutluk topraklar zerinde ordunun
hareketleri pek skntl oluyordu. Hatta padiah uzun mddet koltu
unda iki adam olduu halde yaya yrm ve bir an bitkin bir hale
gelmiti. te o zaman yannda bulunan Hersekzade Ahmed Paaya:
"Bir tedbirli, i bilir vezirim yoktur ki ilerimi stlenip bizi bu
meakkate mptela etmeyeydi" dedi. Bylece byk skntlar iin
de ilerleyen ordu bir zamanlar Arnavutluk prensi skender Bey'in
merkezi Kroya nlerine geldi. Kale uzun sredir abluka altnda
bulunduundan mdafiler alktan bunalmt. imdi ise bizzat

padiahn geldiini duyduklarnda dayanma gleri tamamen kay
b oldu. Canlarna dokunulmamak kaydyla kaleyi padiaha teslim
ettiler (Haziran 1 478).253
Fatih imdi Trklerin Msr skenderiyesi'nden ayrmak iin
Arnavut skenderiyesi adn verdikleri kodra yollarndayd.
KO D RA' N I N F E T H
Buras Rumeli vilayetinin bat yresinde bir ulu da zerine
kurulmutu. Bir tarafndan Drina Nehri akmaktayd. teki ya
nna ise Le, Dregos (Drivasto) ve Glba (Sabiacco) adnda
salam hisar yaplmt. Her biri esiz gzellie ve manzaraya sahip
kalelerden Le Kalesi Boyana Suyu'nun Drina Nehri'ne akt yerde
bina olunmutu. Dregos yine yksek bir dan tepesine kurulmu,
Glba ise orada bulunan bir gln hemen azna ina olunmutu.
Bu kalelerden her de mstahkem ve zapt edilmesi zor hisarlard.
nce Rumeli Beylerbeyi Davud Paa Drina Nehri zerine kur
durduu kprden getikten sonra kodra civarn vurup eh
rin nne gelerek kuatma komutasn zerine ald (22 Haziran).
ki aydr kaleyi abluka altnda tutan aknc beylerini bir kez daha
Venedik'i vurmaya sevk etti. Ardndan Anadolu Beylerbeyi Sley
man Paa gelerek kodra kuatmasna katld. Nihayet 2 Temmuz'da
padiah da kale nne gelerek atmaya katld. Arazi o kadar sarp
ve bozuk idi ki toplar kale nne karlamamt. Bunun zerine
toplarn kodra civarnda dklmesine karar verilmi ve malzeme
de getirilmiti.
Osmanl topuluunun mthi geliimi de gzler nne seri
liyordu.
Toplarn says artm aplar bymt. Ayrca yeni bir mermi
de kullanlyordu. Bu, zeytinyana batrlm yn, balmumu, kkrt
ve daha sair baz maddelerden mrekkep bir mermi idi. nce, tiz
bir ses karan ve arkasnda iz brakarak ilerleyen bu mermi havay
sratle yaryor ve dokunduu yeri yakyordu.254
2 2 Haziran'dan 2 1 Temmuz'a kadar devam eden bombardmanda

kale bedenlerinde nemli gedikler ald. 2 1 , 22 ve 27 Temmuz'd a
kaleye iddetli hcumlar gerekletirildi. Osmanllar, hendekle
ri aarak gs gse savalara giritiler ise de kale bedenlerini
amaya muvaffak olamadlar. Mdafiler kaleyi savunabilmek iin
her areye bavuruyordu. Kaleden aaya doru talar yuvarlyor,
ileri barutla dolu talar atyor, neft dolu sepetler frlatyor bu suretle
gazilere ar kayplar verdiriyorlard.
Kayplarn artacan gren Fatih hcumlara ara verdi. Devlet
adamlar ile yaplan istiarede ncelikle evre kaleleri ve kodra'nn
hayat damarlarn kesmenin yararl olaca grne vardlar.
Bundan sonra D avud Paa Zenta Gl kenarndaki Glba
zerine yrd. Jan ernovi hi mukavemet gstermeden teslim
oldu. Anadolu Beylerbeyi Sleyman Paa'nn kuatt Dregos id
detle direndi ise de Davud Paa kuvvetlerinin de gelmesi zerine
1 Eyll'de zapt edildi. Osmanllar bundan sonra Le Kalesi zerine
yrdler. Le Kalesi muhafzlar ise ehri atee vererek hisara
yardm etmek zere gelen ve takviye yardm malzemeleri getiren
kadrgalara binmek zere denize atladlar.
D urumdan haberdar olan Trkler sratle kyya gelerek Ve
nediklileri almak zere sahile yanam bulunan gemileri ok ya
muruna tuttular. Meydana gelen kargaada dman gemilerinden
ikisi arparak karaya oturdu. Trk askerleri kllarn azlarnda
olduu halde suya atlayp yzerek gemilere trmandlar ve pek
ok Venedikliyi kamaya frsat vermeden esir ettiler. ki gemi de
ellerine gemiti.
Fatih Sultan Mehmed bylece kodra'nn kara tarafndan her
bakmdan hayat damarlarn kesmi bulunuyordu. Deniz ynnden
gelebilecek yardmlarn nn almak iin de Boyana Nehri zerine
yaptrdklar kprnn iki yanna kuleler ina ettiler. On iki gnde
tamamlanan kulelere toplar yerletirdiler. Artk zayiatsz olarak
kodra'nn fethi gerekletirebilirdi. 255
Fatih, Evrenoszade Ahmed Bey'i kalenin ablukasna braktktan

so nra 7 Eyll 1 478'de stanbul'a doru hareket etti.
Fatih'in kale nnden ayrlmasndan sonra da mdafilerin yar
dm beklentisi bir trl netice vermedi. Artk nehir yolu da kapan
m hibir yerden yiyecek gelme midi kalmamt. indekiler can
acsyla deil kale cihandan usandlar. Birbirini yemeli oldular.
Alktan niceleri ldler.
Pula dnmt belleri bklp

Gle dnmt yalar dklp
Nihayet alt ay sonra mdafiler aresiz kalarak kodra'y teslim
ettiler ( 1 4 79). 256
B ylece Arnavutluk'ta Venedik'in hakimiyetinde hibir kale
ve ehir kalmam bulunuyordu. Artk Arnavutluk bir Osmanl
lkesi idi.
kodra'nn teslim olmas zerine Venedik'le on alt seneden
beri devam etmekte olan ve bir ara tam manasyla bir Hal seferine
dnen savaa nihayet verildi. Venedik bu tarihten itibaren harbe
devam etmenin kendisine neye mal olacan iyi anlamt, ekonomi
fel durumdayd. Mttefik olabilecei kimse yoktu.
Bunun neticesidir ki murahhas olarak stanbul'a gnderilen
Giovanni Dorio'ya Venedik tarihinde bir ilk olmak zere Osmanl
hkmetinin btn tekliflerini kabul etmek zere snrsz yetki
verilmiti.
Bu itibarla Dorio sadece doudaki ticari faaliyetlerini garanti
altna alarak Osmanllarn tm isteklerini kabul etti. 25 Ocak 14 79'da
imzalanan Osmanl-Venedik antlamasna gre Venedikliler on alt
yllk harbin balangcndan itibaren aldklar yerleri geri veriyorlar
d. Arnavutlukta Kroya ile kodra ve havalisi Trklerde kalyordu.
Buna karlk Osmanllar da Mora ve Dalmaya'da Venediklilerden
aldklar baz kaleleri iade edecekti.
Venedik Cumhuriyeti'nin bayra olan Sen Mark bayran e
ken dolaysyla Venediklilerin mttefiki olan veya himayesi altnda
bulunan devletlere saldrlmayacakt. Fakat Fatih, Yunan Adalar
prensi olan Leonardo'yu b u antlamann dnda brakt. Anlal

yordu ki uzun savalar srasnda mttefiklerin yannda yer alarak
savaa girimi bulunan Leonardo'nun ilk frsatta cezas verilec ekti.
ki taraftan alnan esirler hibir bedel mukabili olmayarak serbest
braklacaklard. Venedikliler harp tazminat olarak yz bin flori
deyecekler, ayrca Osmanl hazinesine her sene on bin duka vergi
vereceklerdi. Bu bar antlamas ile beraber Venedikliler kendi
tebaalar arasndaki mklleri zmek zere stanbul'da daim i
surette bir eli (balyoz) bulundurabileceklerdi. Muahedeyi akteden
Giovanni Dorio yeni bir balyoz gelinceye kadar stanbul'da cum
huriyetin elisi olarak kald. Antlama 25 Nisan 1 479'da Ven edik
senatosu tarafndan da kabul edilmitir. 257
te karada ve denizde on alt yl sren ve her iki tarafn da
byk zararlara uramasna sebep olan bu uzun sava sonunda
Trklerin muhteem zaferi ve bunu kar tarafa tescil ettirmesiyle
noktalanyordu.
MIS I R MES ELES

Osmanllarn Memlklerle stanbul'un fethi ile balayan ve
karlkl eli ve hediyelerin teatisiyle oluan dostluu fazla uzun
srmemi, zaman ierisinde yerini birtakm atmalara brakm
bulunuyordu.
ki devlet arasnda ilk ciddi anlamazlk Hicaz su yollarnn
tamiri meselesinden kmtr. 1 458'd e hac maksadyla Mekke'ye
giden Osmanl haclar su kuyularnn harapl yznden ektikleri
skntlar dnte Fatih'e bildirmilerdi.
Fatih de Mslman haclar sknt ve eziyete dren bu kuyular
tamir etmek zere birtakm ustalar grevlendirmi ayrca, Msr
naibi, vali ve hakimlerine de ustalara yardmc olmalar iin mek
tuplar yazmt. Ancak kuyular tamir etmek zere giden Osmanl
ustalarn Memlkler ho karlamamlar ve:
"Biz aciz miyiz ki brkemizi (kuyularmz) ol tamir ede!" diyerek
hakaretle geri evirmilerdi. Bu arada Karamanolu Pir Ahmed Bey
de Memlk sultanna eli gndererek Fatih' in su yollar bahanesiyle
Mekke emirine yklerle filori ( altn p ara) gnderdiini ve onu

Msr'a kar isyana tevik ettiini yazmt.258
kinci olarak Osmanl, Akkoyunlu ve Memlk sultanlnn
zerinde nfuz mcadelesi ettikleri Dulkadr Beylii'nin bu sradaki
durumu da iki devletin arasnn almasnda nemli rol oynad.
Mara, Elbistan ve Haleb'in kuzey mntkasnda sakin Bozok
Trkmenlerinin tekil ettikleri Dulkadrl Beylii, Fatih'in kaynpe
deri bulunan Sleyman Bey'in vefatndan sonra oullar arasnda
kan ihtilaflara sahne olmutu. Babasnn yerine geen Melik Arslan
1 465'te Memlklerce desteklenen kardei ah Budak tarafndan
ldrld. Yeni Memlk Sultan el-Melik'z-Zahir Hokadem'in
ah Budak' Dulkadr beyliine tayin etmesini doru bulmayan
Bozok ulusu beyleri Fatih'e mracaat ederek ondan Sleyman Bey' in
stanbul'da bulunan dier olu ehsuvar Bey'i istediler. Memlklerin
bu beyliin i ilerine karmasn doru bulmayan Fatih de eh
suvar Bey'in yanna bir miktar Osmanl askeri katarak Dulkadrl
lkesine gnderdi.
eci bir Trkmen beyi olduu anlalan ehsuvar Bey 1 466'da
harekete geerek Dulkadrl lkesine geldi ve devletin byk b
lmne sahip oldu. Bu arada Fatih, Msr Sultan Hokadem'e bir
mektup gndererek ehsuvar Bey'in tannmasn da rica etmiti.
Padiah mektubunda; ehsuvar B ey'in eba en ced Osmanllarla
yakn ilgisi olduunu, birok gaza ve cihadlara itirak ederek deerli
hizmetlerde bulunduunu ve deerli bir emir olduunu bildiriyor,
Bozok ulusu beylerinin istei zerine blgeye gnderildiini be
lirterek kendisine yardmc olunmas rica ediyordu.
Buna ramen Memlkler de ah Budak' desteklemekten vazge
mediler. Haleb naibi Berdi Bey komutasnda gnderdii birliklerle
ah Budak' tekrar devletin bana geirmek istediler. Ancak eh
suvar Bey bu kuvvetleri Zamant Kalesi nnde byk bir bozguna
uratt. Ardndan yine Memlk taraftar oklardan Ramazano
ullarn yenerek Feke, Ayas ve Sis kalelerini ald. Memlklerden
Darende'yi zaptetti. Bu fetihler zerine Haleb ve am Trkmenleri
Osmanllara meyletmeye baladlar.
1 468'de Memlk tahtna kan Kaytbay, Dulkadrllar zeri n e

nce Emir Kulaksz ardndan atabek Emir zbek komutasn da kuv
vetler sevk etti ise de bunlarn da akbetleri ncekiler gibi oldu. Yeni
baarlar zerine ehsuvar Bey, el-Melik'l-Muzaffer lakabn al d.
Ordularnn mtemadi malubiyetleri zerine Sultan Kaytbay
Fatih'e mracaat ederek iki devlet arasndaki dostluun ezeli ve ebedi .
olduunu belirterek aradaki anlamazlklar gidermek istediini
ve evvelce su kuyular sebebiyle gelenleri kovan kiilerin cezalan
drlacan bildirdi. Ancak bu teklife karlk Fatih'in gnderdii
namesinde, Memlk sultanna, "Hadim'l-Haremeyn ve karnda
m Msr Sultan" diye hitap etmesi yeni birtakm karklklarn
kmasna sebep oldu. Zira Fatih de dahil olmak zere evvelce Os
manl sultanlar Msr hkmdarlarna "Sultan- Haremeyn babam"
diyerek hitap ederlerdi.
Fatih'in bu yeni hitap eklini beenmeyen Memlkler, Osmanl
elisine gereken deeri gstermediler. Eli, ertesi gn sultann hu
zuruna karldnda da yer pmeye zorland. O da:
"Ben yer pmeye gelmedim. Padiahmdan Msr sultanna se
lam getirdim'' diyerek reddetti ve yeni birtakm hakaretlere urad.
Diplomatik mnasebetlere byk nem verdii anlalan Fatih ,
bu olay zerine vaziyeti izah maksadyla stanbul'a gelen Memlk
elisine:
"Msr taht gibi bir ehre kanun, kaide bilmez kii hkmey
liyor" diyerek teessrn beyan etmitir.259 Buna ramen Sultan
Kaytbay, ehsuvar Bey'd en kurtulabilmek iin ne pahasna olursa
olsun Fatih'le anlamak istiyordu. Bu itibarla kymetli hediyelerle
yeni bir elilik heyetini stanbul'a gnderdi. ehsuvar Bey'in des
teklenmemesi karsnda Dulkadrl topraklarnn Osmanllara terk
edileceini bildirdi.
H AN ET N B E D E L
Esasen bu tarihlerde ehsuvar Bey de Fatih'i gcendirmi bulu
nuyordu. O, sefer zamanlarnda Osmanllara yardm etmeyi taahht
ettii halde Karaman seferine gidildii srada bu taahhdn yerine
Fat ih Sul tan Mehmed Han 281
getirmemiti. Ayrca Dulkadrl topraklarna kaan Karamanolu

P ir Ahmed B ey'le de mnasebetler kurmutu. Saltanat peinde
kotuu anlalyordu. te bu sebeple ehsuvar'a krgn olan padiah
Memlklerle anlaarak yapt yardmlar kesti.
Kaytbay ise Emir Yebek komutasnda kuvvetli bir orduyu Dul
kadrl lkesine gnderdi. 1 4 7 1 'de Antep yaknlarnda Memlklere
m alup olan ehsuvar Bey Zamant Kalesi'ne snd. Ve ok ge
meden de hkmdarn tabii ve beyliinin sahibi kalmak artyla
teslim oldu.
Kemalpaazade, ehsuvar B ey'le ilgili yle bir vaka naklet
mektedir:
am erisi (Memlkl askeri) ehsuvar beyi esir ettiinde Se
mendun (Zamant) Kalesi'nden Msr'a gtrdler. Msr askerinin
komutan Yebek bir adamna seslendi:
"Var ehsuvar Bey'in hatrn sor, gr ne eyler?" O dahi yanat,
onunla konutu. ehsuvar Bey boynuna geirilen zincirleri kendi
sine gstererek:
"Bu zincir yldr boynuma vurulmutu. B enden baka hi
kimse bilmezdi. Bir kara ve sert, gl kimse zincirin ucunu tutard.
Nereye gitsem benimle gelirdi. Gece gndz yanmdan ayrlmazd.
Bunun sebebi, zamannda Sultan Mehmed Han'a isyan ettim. Doru
yoldan ayrldm. ret meclislerinde ahbap ve yaknlarm ile elenip
gurura kapldm. Hdavendigar'n kapsna muhta olmadm
izhar ederek, istiklal davas edip, kimseye ihtiyacm olmadn
syledim. Daha sonra dedim ki:
'Bundan sonra yeryznn sultan da olsa itaat etmem. Os
manoluna ba eip hizmet etmem. Ben dahi onlar gibi sultanm.
Devletim, halkm var. Zengin bir lkem, galip bir askerim var.
Kimden ne korkum var' dedim.
Orada bulunanlar benden bu ham szleri duydular. lerinden
bir ka mfsit kimse:
'Sen b u sznde sadk isen, Osmanolunun sana verdii san ca

ve tabl getir, karmzda parala. Muhalefetini gizli deil aka
yap' dediler.
Ben de o gven ve gurur sarholuu ile Sultan Mehmed'i n b an a
verdii ve her savata arkamda gvence olan sanca sohbet yerine
getirtip para para ettirdim. Hemen o anda bu bela vuku buldu.
Kaba ve irkin bir ahs karmda belirdi. Bir elinde zincir, bir elinde
direk vard. Zinciri boynuma takt, engelleyemedim. Kendisi zincirin
ucunu tutup karmda durdu. Zannettim ki bana vaki olan bu hali
herkes grd. Fakat orada bulunanlarda herhangi bir deiiklik
olmaynca anladm ki kimse bu durumu grmedi.
Nereye gitsem o ahs benden ayrlmyor, zincir elinde karmda
duruyordu. Sadece Kur'an okurken ve ibadet yaparken ondan kur
tuldum. Anladm ki bu hal eytani deil emr-i Rabbanidir. Allah'tan
gelen bir beladr. O gnden beri halim kt oldu, canma yetti.
yl tamam olunca amiler (Memlkler) elinde esir oldum.
te bu zincir boynuma vuruldu. O hali ben grrdm, halk
grmezdi. Fakat esir olunca halk dahi grd.260
ehsuvar B ey verilen szlerin hilafna esir edilerek Kahire'ye
getirildi ve anlamalara aykr olarak kardei ile birlikte Zveyle
kapsnda idam edildi.
Ardndan Kaytbay'n ah Budak' yeniden Dulkadrl topraklar
na gndermesi Fatih' in tepkisine sebep oldu. Nitekim Bozok Beyleri
ile birlikte kendisine snan Dulkadrolu Aladdevle Bozkurt
Bey'i bir mddet sonra yannda Osmanl kuvvetleri de olduu halde
blgeye gnderdi.261 Ancak Osm:anl askerinin desteiyle hareket
eden Aladdevle malup olduu gibi maiyetindekilerden byk
bir ksm da esir dt. Memlk sultannn, Sis naibi tarafndan
Kahire'ye gnderilen Osmanl askerlerinin balaryla evgan (atl
top oyunu) oyunu tertip ettirmesi iki devlet arasnda sava ka
nlmaz bir hale getirdi. 262
nsanla smaz hareketlere ba vuran Kaytbay'a kar harekete
karar veren Fatih, 1480 senesi balarnda Aladdevle Bozkurt Bey'i
Fatih S u l t an Mehmed Han 283
tekrar Dulkadrl topraklarna gnderdii gibi kendisi de 1 48 1 yl

Nisan'n 29. gn krk dokuz ya iinde, hasta olmasna ramen
skdar'a geti. Bir at arabasna binerek douya doru ilerlemeye
balad.
Sefer bu kez nereye idi? Yine hi kimse bilmiyordu.
RO D O S S E F E R
stanbul'un fethinden sonra dier adalar vergi vermeyi kabul
. ettikleri halde Rodos reddetmiti. Bu itibarla 1 455 ve 1 467'd e adaya
iki kez karma yaplm fakat netice alnamamt. Osmanl-Ve
nedik sulbnden sonra Fatih Sultan Mehmed bir kez daha Rodos
adasyla ilgilenmeye balad. stanbul'un fethinin akabinde olduu
gibi yine her sene vergi vermeleri artyla sulh teklifinde bulundu.
Rodoslular ise kendilerinin dorudan papala bal olduklarn
belirterek Hristiyan bir lkeye dahi vergi veremeyeceklerini ancak
her sene hediyeler gnderebileceklerini ifade ettiler.
Bunun zerine, Fatih bir taraftan donanmasn glendirirken
dier taraftan Rodos hakknda bilgi toplamaya balad. Rodos'u iyi
bilen mhtedi padiaha Rodos istihkamlarnn birer plan ile ku
atmann nasl yaplmas lazm geldiini anlatan bir rapor sundular.
Padiah biri Rodoslu biri Arbozlu ve biri de Alman olan bu
ahsn harita ve planlarn tetkik edip slah ettikten sonra, seferin
serdarlna getirdii vezir Mesih Paa'ya verdi. Ardndan kendisini
hafif bir donanma ile keif yapmak zere Rodos'a gnderdi.
1 479 Ekim'inde yola kan Mesih Paa Rodos'ta karaya asker
kard. Fakat valyelerin gnderdii svariler karsnda tutuna
mayp tekrar gemilere binerek Marmaris Liman'nda demirledi ve
k burada donanmann gelmesini bekleyerek geirdi.
Rodos adas Sen Jan valyeleri tarafndan idare olunmaktayd.
Bunlar Hal seferleri esnasnda Kuds' Mslmanlarn elinden
almak iin gelen valyelerden olup Kuds'ten karldktan son
ra nce Akka'ya orann da Mslmanlarn eline gemesi zerine
1292'd e Kbrs'a gelmilerdi. Kbrs kral bunlardan ekinerek adada
yerlemelerine msaade etmeyince Rodos'a geldiler. Bizans mpa-
ratoru I I . Andronik'ten, savalarda destek vermeleri artyla adann

kendilerine verilmesini istediler.
mparatorun bu teklifi reddetmesi zerine Papaln desteini

temin eden valyeler, 1 3 06'da gemilerle gelerek aday zaptetmeye
muvaffak oldular. Bu tarihten itibaren ada Trklere ve Mslman
lkelere kar Hristiyanln en byk slerinden biri oldu. Kor san
gemilerine limanlarnda yer vererek yardmc olan ve kendile ri de
korsanlk yapan Rodoslular, ayrca Osmanllar aleyhine olan her
mcadeleye itirak ediyorlard.
Trklere yaptklar bu kadar ktlkten sonra Fatih'in kendi

lerini rahat b rakmayacan bilen ve haklarnda besledii niyeti
sezen Rodoslular, zellikle 1 467 basknndan sonra kalelerini devrin
en mstahkem bir mevkii haline getirmek zere byk aba sarf
ettiler. Her gelen stad- azamlar btn kazanlarn kaleye takvi
ye yapmaya harcad. Kara tarafnda burlar, kuleler, atolar deniz
tarafnda duvarlar ve surlarn evresine alan hendeklerle Rodos
hisar, almas g bir hale gelmiti. Ayrca kaleye yl yetecek
yiyecek stoku yaplmt.
Rodos adasnn merkezi olan Rodos ehri, adann kuzey ucunda

ki burun zerinde yer alyordu. Denize doru uzanm ve ularnda
bir kavis gibi bklerek birbirine yaklam olan iki dil, emniyetli
ve geni bir liman vcuda getirmiti. Limana giren gemilerin so
lunda kalan dil, ehir istihkamlar dnda olduundan zerine yel
deirmenleri yaplmt. Nihayetinde Melekler Kulesi denilen kule
ile muhafaza altna alnmt. 263
valyelerin reisi ve tarikatn stad- azam Pierre d'Aubusson

ehrin mdafaasn bizzat zerine almt. eitli lkelere dalm
bulunan St. Jan Tarikat valyelerine mektuplar yazarak hepsini
Rodos'a davet etti. B ylece yedi bin kiilik muharip bir snf mey
dana getirdi. Trk donanmasn yakmak zere limana birok ate
kayklar da s aklanm bulunuyordu. 264
1 480 senesi ilkbaharnda altm kadrga olmak zere yz altm

gemiden mteekkil asl byk donanmann gelerek kendisine ka-
tlmas zerine Mesih Paa bir kez daha Rodos zerine hareket etti.
Mays ay sonlarna doru Rodos Liman'ndaki gzc ok sayda
geminin yaklamakta olduunu anlarla bildirdi. stad- azam ve
btn Rodoslu valyeler korku ve dehet iinde muazzam Osmanl
armadasn seyrediyor ve feryatlar ediyordu.
Asrlarca Hristiyanln karakolu olmu adaya, doudan ve
batdan hibir yardmc gzkmyordu. Halbuki Rodos, birka yl
ncesine kadar devletler arasnda nemli bir mevki igal ediyordu.
Uzun Hasan dahi onlarla mektuplayordu.
Bu sebeple Pierre d'Aubusson zellikle kaledekilerin dini duy
gularna hitap ederek bugnn fedakarlk gn olduunu, btn
gleriyle ve kanlarnn son damlasna kadar mcadele etmeleri
gerektiini vurgulad.
Osmanl donanmas 23 Mays'ta St. Ethiene Da civarna val
yelerin mdahale etmesine ramen karma yapmaya muvaffak oldu.
Trkler, nce yksek bir kayann zerine, denizin yz adm
iine ina edilmi Sen Nikolas burcunu dvmeye baladlar. Alt gn
iinde en az alt yz glle atlmt. Kale temellerinden sarslyordu.
Neticede burcun karaya bakan ksm byk lde tahrip edildi ise
de valyeler yklan yel erin arkasnda yeni bir hendek kazmaya ve
aatan bir tabya yapmaya muvaffak oldular. te Trklerin yklan
gediklerden yrye getikleri srada bu tabya byk bir rol oynad
ve yedi yz civarnda ehit veren Trkler ekilmek zorunda kaldlar.
Mesih Paa ikinci hcumu 19 Haziran gecesi liman dalga krann
dan Sen Nikolas Kulesi'ne gemilerle kurduu kprden gerekle
tirdi. Fakat toplarla kuatma makinelerinin arln kaldramayan
kprnn kmesi felakete sebep oldu. Kprnn stndeki herkes
dalgalarn arasnda kayboldu. Bu hcumda len ve suda boulan
Trklerin miktar iki bin be yz kii idi.
Bunun zerine Mesih Paa deniz tarafndan hcumu terk ederek
kaleyi kara tarafndan bombardmana balad. imdi toplar kalenin
en zayf noktas olarak grlen Yahudi mahallesi tarafndaki surlar
dvyorlard. Bombardman otuz be gn srd.
Bu esnada valyeler Yahudi mahallesini ykmlar ve kalntlar

dan ieride ikinci bir sur ve hendek meydana getirmilerdi. Ayrca
bu surun stne kurduklar dev mancnkla Trklerin zerine ka
yalar yadryorlard. Ancak surlar byk lde harap edilmiti.
Mesih Paa yeni bir hcuma gemeden nce bir kez daha kalenin
sulhla teslim olmas iin teklifte bulundu ise de reddedildi. Bunun
zerine fetihten sonra yamaya izin verildiini askere ilan ettirdi.
Umumi hcum gnnden evvelki gece Trk ordugahnda Allah
Allah sedalar ile yer gk nlamt. Sekiz byk toptan mrekkep
batarya gn boyu surlar dverek tamamen tahrip etmiti. Hendek
ise azna kadar doldurulmutu. Artk umumi hcum iin her ey
hazrd.
Mesih Paa 28 Temmuz sabah etken saatlerde genel hcumu ba
latt. Byk bir gayretle hendei geerek gediklere saldran Trkler
surlara trmanmaya muvaffak oldular. iddetli arpmalar sonucu
surlarn zerinde yer yer Trk bayraklar dalgalanmaya balad.
imdi zrhlar ierisindeki valyeler demirden bir duvar gibi kar
larna gemi vuruyor, ldryor, lyorlard. Her eye ramen
Osmanl yiitleri bu demirden duvar da krp datmaya muvaffak
olmulard. Ardndan merdivenler uzatarak surlardan aa inmeye
ve kaleye girmeye koyuldular. Bu srada valyeler yklan yerlerin
i taraflarna yan yana dizdikleri neftlenmi flar atelediler. Bir
anda patlamalarla ortalk alev topuna dnmt.
Halk korku ve endie ierisinde drt tarafa koturuyordu. Bu
srada Pierre d'Aubusson tarikatn alameti saylan byk bayra
aarak bizzat Trklerin zerine saldrd. Bunu gren valyeler de
byk bir azimle tekrar savaa koyuldular. Sava ok iddetli bir
hal almt.
te bu srada Mesih Paa askerlerinin kaleye girmekte oldukla
rn grnce yamann yasak olduunu ve btn mallarn padiaha
ait olduunu ilan ettirdi. gn nce verilen szden dnlmesi
asker zerinde ok aksi bir tesir yapmt. Dardan ieriye yardm
gitmez olmutu.265
Kalede valyelerin bu halin farkna varp tekrar mcadeleye

girierek ierideki Trkleri geriye pskrtmeleri dardaki asker
lerin ise isteksiz hareketi kazanlm gibi duran muharebenin sey
rini deitirdi. Kaleye girmi bulunan kuvvetler takviye birliklerin
gelmemesi zerine ksa bir sre ierisinde dar atldlar. 266
Osmanllar bu hcumda bin kii kaybetmilerdi. nsan kay
bnn tesinde moral bozukluu daha bykt. Mesih Paa'ya olan
in an kaybolmutu.
Bu malubiyet zerine Mesih Paa aydr devam etmekte
olan muhasaray kaldrarak ekildi. Hatta dnte valyelere ait
Bodrum Kalesi'ni almak istedi ise de ona dahi muvaffak olamad. 267
Fatih, stanbul'a dnen Mesih Paann baarszlndan tr
ehre dahi girmesine msaade etmedi. Beikta nne gelir gelmez
vezirlikten azledilerek Gelibolu sancakbeyliine gnderildi. 268
Rodos'un alnamamas Fatih'i ok zmt. Ancak: "Askerim ben
banda bulunduka her millete, her bayraa galebe alar" diyerek
ordusuna gvenini belirtmekten de geri kalmyordu.
O k her tarafta byk hazrlklar vard.
I KT I OT RA N TO 'YA P R V E LV E L E
Balkanlarn kark corafyasn btnletiren douda ve bat
da en byk hasmlarn dize getiren byk Trk padiah imdi
muhtemelen uzun bir sredir tasarlamakta olduu talya proj esini
gerekletirmek zere harekete geiyordu.
Fatih uzun bir sredir talya'da olup bitenlerden casuslar vasta
syla haberler alyordu. talya devletlerinin menfaatleri dolaysyla
birbirleri ile devam eden kavgalarnn kendilerini ne kadar gsz
kldnn farkndayd. Bundan baka zellikle Bosna ve Mora'daki
komutanlar Fatih'in dikkatini bu blgeye doru ekiyorlard.
Nitekim Bosna Beylerbeyi Mihalolu skender Bey gnderdii
bir mektupta:
"ol Pulya memleketinin bal ok ars azdr. Etraftan o l memle

kete hep tama' ediyorlar. Ola ki Hak teala devletl padiaha myesser
edivere. Amin Yarabbe'l-alemin" diyordu. 269
skender Paa bal ok, ars az sz ile Pulya sahille rinin ok
deerli bir yer olduunu mdafaa edenlerinin ise az olduunu basit
fakat mull bir tarzda izah etmiti.
te yandan Fatih'in bu blgeye mdahale etmesini gerektirecek
sebepler de hazrd. Napoli Kral V. Alfons'dan sonra yerine geen
olu Ferdinand, Arboz'un fethi zerine sulh siyasetini bozarak
Osmanllara kar cephe alm ve mttefikleri donanmalar ile des
teklemiti.
Ancak Fatih ncelikle Venedik'le yapt anlamann dnda
brakt Yunan deniz adalarndan Zanta, Kefalonya ve Ayamavra
(Santa Marya)'nn hakimi Leonardo'nun cezasn vermek istiyordu.
Srp Despotu Lazar'n damad olan Leonardo einin lm ze
rine Napoli Kral Ferdinand'n akrabasndan birisiyle evlenmiti.
Gerek padiahtan izin alnmadan yaplan bu evlilik gerekse son
senelerde Venedik'le yaplan ibirlii ve tabiiyet artlarnn yerine
getirilmemesi Osmanllar iin mdahale yapmaya yeterli sebepti.
Ayrca bu adalarn zapt Osmanllar Gney talya'ya bir adm daha
yaklatracak ve karmay kolaylatracakt.
Adalarn zaptna sabk veziri azam Avlonya Sancakbeyi Gedik
Ahmed Paa grevlendirildi. Yirmi dokuz kadrgadan mrekkep
bir donanma ve kafi miktarda azab ve yenieri ile harekete ge en
Gedik Ahmed Paa Zanta'y aldktan sonra Kefalonya zerine y
rd. Kefalonya ve Ayamavra adalar da neredeyse hi mukavemet
gstermeden teslim oldu. Leonardo ise oktan Napoli'ye snm
bulunuyordu.
Gedik Ahmed Paa bu baarlardan sonra yirmi sekizi kadrga
olmak zere yz otuz iki yelkenliden mrekkep bir donanma ile
26 Temmuz 1 480'd e Avlonya'dan hareket ederek Pulya sahillerine
geldi. Napoli Kral Ferdinand blgeyi savunmak zere olu Alfons
kumandasnda kuvvetler gndermiti. Buna ramen Gedik Ahmed
F a t i h S u l tan M e h m e d Han 289
Paa 25 Temmuz'da Otranto Liman'na demir atarak karaya asker

karmaya muvaffak oldu. Alfons kaarak blgeyi terk etmiti.
Otranto'nun teslim tekliflerini reddetmesi zerine Osmanllarn
karaya kard toplar atelendi. ehrin surlarna ve i ksmna
ta glleler yamaya balad. Bunlar alacak derecede gl ve
etkiliydi. Surlarda gediklerin almasyla 1 1 Austos Cuma gn
umumi hcum balatt. Gs gse sren ksa bir arpmadan
son ra Trkler kaleye hakim oldular. Otranto Kalesi'ni savunan
Francisco Burlo ile olu ller arasndayd.270
Otranto'nun etrafndaki kaleleri de zapt eden Ahmed Paa yapt
aknlarla mthi bir korku sald. Ardndan Otranto'yu tahkim ede
rek son derece kuvvetli ve muhkem bir hale getirdi. Buras talyay
zapta klacak ilk seferde ana s vazifesini grecekti.
Otranto'nun kayb ve Trkler geliyor naras talyann drt bir
yanna ayr atei gibi yaylmt
Romada sanki Osmanllar surlarn dibinde ordugah kurmu gibi
panik havas vard. Yaanan dehet ve kargaa ylesine iddetliydi
ki Papa artk kamay planlyordu. Papadan ve dier talyan dev
letlerinden imdat dilenen Napoli kral muhtemelen hibir yardm
gelmeyeceini bilerek Venedik gibi Fatih' in btn isteklerini kabul
edecei B plann devreye sokmay dnyordu.
Yahya Kemal Fatih devrinde yaayan bir insann ruh hali iinde
sanki Otranto'd an sonrasnn Roma olduunu grr gibidir.
kt pr velvele Otranto'ya Ahmed Paa

Tular varsa gerektir Kzl elmaya kadar
Ra'd- tekbir kopup gitmelidir bank-i ezan
Dar- kffarda mehur kenisaya kadar
Gark- nur olmal iman- Muhammed'le Firenk
Bu sefer Rim-Papadan hazreti sa'ya kadar
(Ahmed Paa byk bir velvele ile Otranto'ya kt. Artk tular
Kzl Elma'ya kadar varmas lazmdr. Gk grlts gibi tekbir ko
parak, ezan sesi kffar diyarndaki mehur kiliseye kadar gitmelidir.
B u sefer Romadaki Papadan Hazreti saya kadar herkes Hazreti

Muhammed'e iman ederek nura gark olmaldr) .
Ancak sakalndaki kllarn dahi bilmedii bir gerek vard.
Fatih'in seferi nereye idi?
FAT H ' i N S O N S E F E R
148 1 ylna gelindiinde Fatih'i ilgilendiren ve zlmesi d
nlen nemli mesele vard. Bunlarn en mhimi Msr mes elesi
idi. Fatih Sultan Mehmed'in Memlk sultan ile hac yolu zerin deki
su kuyularnn tamiri meselesinden doan anlamazl Dulkadrl
lkesindeki nfuz mcadelesi ile dorua kmt. Fakat Avrupa ve
Akdeniz tarafndaki hareketlilikten dolay padiahn Memlklerle
ilgilenmeye vakti olmamt.
1479 ylnda Memlk Sultan Kaytbay'n destekledii ah Budak
ile Osmanllarn destekledii Aladdevle Bozkurt B ey arasnda
iddetlenen mcadele iki devleti bir kez daha kar karya getirdi.
Zira Osmanl askerinin desteiyle hareket eden Aladdevle malup
olduu gibi maiyetindekilerden byk bir ksm da esir dmt.
Memlk sultannn, Sis naibi tarafndan Kahire'ye gnderilen Os
manl askerlerinin balaryla evgan (atl top oyunu) oyunu tertip
ettirmesi, Fatih'in asla kabullenebilecei bir durum deildi. Artk
Memlklerle sava kanlmazd.
kinci olarak Rodos ve mlhakat olan adalarn muhasaras,
Fatih'i son gnlerinde en ok zen olaylardan biri olmutu. 23 Mays
1 480 gn Gelibolu'dan hareket eden Vezir Mesih Paa komutasn
daki ordu, asl karmay 28 Temmuz 1480'de ( Otranto karmasyla
ayn gnde) yapt. Fakat muhasara, Mesih Paann basiretsizlii
(kroniklere gre cimrilii) yznden baarl olamamt.
nc olarak Fatih'in 1 480 ylnn bahar aynda Gedik Ah
med Paa komutasnda gnderdii ordu 28 Temmuz 1 480 gn
Otranto'ya karma yapm ve on drt gnlk mukavemetin ardn
dan ehri 1 1 Austos'ta teslim almt. imdi muhtemelen Fatih'in
talya fethi plan uygulamaya girecekti.
F a t i h S u l tan Mehmed Han 29 1
Cihangir Padiah'n tular 1 48 1 yl baharnn giriinde

skdar'da dalgalanmaya balamt. Anadolu birliklerinin Konya
Ovas'nda toplanmasn emretmiti. Ayrca Karaman Valisi ehzade
Cem'i de bir miktar birlikle Suriye hududuna gndermiti.
Nihayet Fatih, 27 Nisan 1 48 1 Cuma gn bizzat ordusunun
banda Anadolu tarafna, skdar'a geti. Ancak padiahn ra
hatszl sebebiyle orada birka gn konaklad. Padiah atla gide
meyecek kadar dermansz olduundan at arabas ile harekete geti.
Douya doru ilerlemeye balamt. Bitkin bir halde Gebze'ye
yakn Maltepe'de Tekfur ayr veya Hnkar ayr denilen yerde
kurulan ordugahna indi.
Hali iyice sarslm, arlar da epeyce artm bulunuyordu. Dok
torlar aresizlik iinde son bir are arar gibiydiler. Padiah hayattan
kalan son ve ksa an iinde kandildeki ya tkenmek zere iken,
kelime-i ehadet getirmekle zamann geiriyordu.
Nihayet 3 Mays 1 48 1 Perembe gn akama yakn otuz yl
saltanat srdkten sonra krk dokuz yanda iken hayata gzlerini
yumdu.
lmedi ah Mehemmed bn Murad

Belki ba- cinane kld seyr
i hayr olduu iin halka
Oldu tarih ana "dua-i hayr" (886/1 481)271
stanbul'dan k ile lm arasnda yedi gn gemiti. Onun
nereye gittiini kimse bilmiyordu. Zira o, ne zaman bir sefere
kacak olsa maksadn en yaknlarndan dahi gizler, varlacak yere
yaklamadka tasarlarn aklamazd. Hi kimseyi gizli dn -
celerinden haberdar etmez, srda eylemezdi.
Hazrlklar uzak bir sefer iin yaplmt. Ordunun yn Ana
dolu olduu malum ise de Arap m yoksa Acem mi belli deildi
Giderken Rodos'u vurma ihtimali de vard. Onun bir ylda birka
devlete sefer ettii ok grlmt. Gerek ordunun yn gerekse
balatlan seferin baarl devam etmekte oluu yznden imdilik
talya'nn olmad kesin gibiydi. ayet lm hadisesi on be veya
yirmi gn sonra meydana gelmi olsayd, seferin nereye olduu

kesin anlalm olacakt. Ancak son olaylar ve gzergah mutlak
olmasa da Msr' iaret ediyordu. Zaten Arap ve Acemin casuslar
da oktan menzile varm padiahn yer gtrmez ordu ile yola
koyulduunu haber vermilerdi.
Fatih Sultan Mehmed ise daha boaz karya geerken hastal-
nn verdii zdrap ile:
Ah min azmetin bi-gayr iyab

Ah min hasretin ale'l-ahb t b272
(Feryat dn olmayan bu giditen. Ahbaplarn hasretinden
feryat) demiti.
O, muhtemelen bu seferin ahiret seferi olduunu hissetmiti.
Bir kapdr kabir kim her nefs giriser ana

Bir kadehtir mevt kim her can iiserdir an.
FAT H Z E H RL E N D M ?
Aslnda Fatih Sultan Mehmed'in vefat nedeni kaynaklarda ol
duka aktr. O, 1 464 ylndan beri yakalanm olduu nikris has
talndan muzdaripti. Son seferlerinde strab daha da artm ve
baz seferlere katlamamt. Arboz seferinde ise yorgunluun ve
rahatszlnn had safhaya kt bir deminde; i bilir bir vezirim
yok ki ilerimi gre, diyerek halini ortaya koymutu.
Padiah rahatszd, hasta idi. Son yldr gerekletirilen se
ferlere katlamamt. Nihayet son seferine de hasta olduu halde
km ve ok gemeden de arlar daha da iddetlenerek tedaviye
cevap veremez hale gelmi ve Hakk'n rahmetine kavumutu.
Hemen hemen devrinin btn kaynaklar, dier Osmanl kro
nikleri ve ciddi batl kaynaklar bu fikirde ittifak halindedirler.
Nitekim mehur tarihi Kemalpaazade: ''Amma dest-i takdir
pene-i tedbirin bozmu ve ayak zahmetiyle huzurun uurmutu;
ol sebepten uzak yere azn idemezdi. Nikris zahmeti ki atalarndan
intikal (genetik) bir hastalkt. Son demlerinde kendisini ciddi olarak
rahatsz klmaya balamt"273 demektedir.
Akpaazade de: "lmne sebep ayanda zahmeti vard. Dok

torlar tedaviden aciz kaldlar. Nihayet doktorlar bir araya toplandlar.
ttifak ettiler, ayandan kan aldlar. Zahmet daha ziyade oldu. Sonra
arab- fari (bir eit rahatlatc, kay ettirici urup) verdiler. Nihayet
rahmet-i Rahmana kavutu"274 diyerek olay nakleder.
Tursun Bey ise ncelikle padiahn rahatszlndan bahseder:
"Karya gmek ve denizi gemek esnasnda eski marazn depre
mesi sebebi ile incinip anszn bir ah ekti, diyerek eski hastalnn
daha sefere karken nksettiini" belirtir. Daha sonra da lmn
u ekilde anlatr:
"Ota- hmaylnu geldi. Tekfur ayr ad verilen yere kuruldu.
Padiahn bnyesinin zayfl, dini btn kavi Mslmanlarda
olduu gibi ona vaktinin geldiini hatrlatt.Bunca zamandr h
kmdarln, olgunlukla, yiitlikle ve cebren hakim klm olan
Sultan', Allah'n takdiri kaderinden ayr klmayp:
Beyt:
Sekiz yz seksen altnc ylnda

Rebi 'l-evvelin drdncsnde (Perembe gnnde)
Beyt:
zaaf oldu kamu azasna bast

Melek ruh-u latiften eyledi kabz.
Dnya maln ve saltanatn brakarak, mbarek ruhu Allana
kavutu:'275
Hoca Sadeddin Efendi de: "Sefer iin skdar yakasna geen
Fatih'in o gnlerde vcudunda bir krgnlk olduunu, fakat buna
ramen sefere koyulduunu syler. skdar'da birka gn kaldktan
sonra Gebze'ye doru yola koyulduunu ifade ettikten sonra; Tekfur
ayr'na gelip konduu gn, hali iyice sarslm, arlar da epeyce
artm bulunuyordu" der. Ve bu arlarn onu lme gtrdn
fark ettiini u szleriyle ima eder:
"Yaamdan kalan son ve ksa an iinde kandildeki ya tken
mek zere iken, kelime-i ehadet getirmekle zamann geiriyordu.
Bylece Allah'n honutluuna ulamak umudunda olup, cih an

saltanatndan gz yumup deeri llemeyen o tatl can kuu, illiyin
makamlarn seyre dalm, kutluluk bahelerinde kanat amakla
irci'i -bana dn- fermanna uymu bylelikle de devlet gnei s
np batmt:'276
Btn bunlara karlk Fatih'in zehirlendii tezini ilk kez nl
Alman tarihi Franz Babinger (. 1 967) ortaya atar: "Mehmed'in
lm nedeninden emin deiliz. ok sayda dmannn olu u ve
lmne ilikin baz ayrntlar muhtemelen zehirlendiini gs
teriyor" diyen Babinger: "Bu ite Venediklilerin parma ol duu
pek muhtemel grnmemektedir, sultan olu Bayezid zehirlemi
olabilir"277 diyerek suluyu da gsterir.
Bundan sonra bizim kronikleen ideolojik tarih yorumculuu
muz devreye girer. Fatih'in zehirletilmesi tutmutur tutmasna da
acaba kim zehirlemitir. Osmanl'ya batl gzyle yaklaanlar iin
bu kii mutlak olarak il. Bayezid Han'dr. Ondan sonra da Bayezid'le
babasnn arasn ak gstermek iin ilme ve insafa smaz karala
malar ortaya atlmaya allr. ayet Babinger bunlar okuyabilmi
olsayd herhalde kendi yalanna kendisi de inanrd.
Baz yazarlara gre ise B abinger'in, "Venediklilerin parma
yoktur" szleri herhalde suluyu gizleme psikozudur. Fatih'in
Roma'ya ynelmesi zerine Venedikliler veya Papalk bu byk
Trk hakann zehirletmeye muvaffak olmulardr. Bu kesin tavrn
senaryosu da hazrdr. Fatih' in hekimbas Yahudi Yakub Paa satn
alnm ve bu i ona grdrlmtr. Hatta daha sonra yenieriler
kendisini ldrdklerinden vaat edilen altnlara ve makamlara da
kavuamamtr.
Halbuki son zamanda padiahn hastaln bahekimlerinden
ranl Lari kontrol ediyordu. Fakat yaplan tm mdahaleler yetersiz
kalmt. Bunun zerine Fatih' in eski hekimbas Yakub Paa a
rlmt. Yakub Paa durumu kontrol ederek nasl bir mdahalede
bulunmas gerektii konusunda bir fikre varamam, Lari'nin teda
visinin sonu vermediini grnce de mdahaleden iyice rkmt.
Padiahn strabnn artmas zerine doktorlar aralarnda istiare
etmiler ve durumu daha iyi deerlendirebilmek iin o dnemlerde
tahlil yapmakta geerli olan ayandan kan alma yoluna bavur

mulardr. Buna ramen padiahn strab artm ve 3 Mays 1 48 1
Perembe gn, ikindi vakti, ksa bir komadan sonra vefat etmitir.
Grld zere hekimler birbirlerinin tedavi usullerini been
meseler de bir aradadrlar ve ortak bir tedavi yntemi gelitirmek
zere muhtemelen tartmaktadrlar. Fakat hepsi de padiahn has
talnn artk zor bir noktaya geldiinin farknda olup aresizlik
iinde kalmlard.
Gnmzde Fatih' in zehirlendii tezini savunan baz tarihilerin
delil olarak sunduklar en nemli bilgi ise Akpaazade'nin eserinde
manzum olarak yazd bir iiridir. iirin tam metni yledir:
Tabibler erbeti kim verdi Han'a

O Han iti arab kana kana
Cierin dorad erbet o Han'n
Hemin-dem zari etti yana yana
Dedi nin bana kyd tabipler
Boyadlar cieri can kana
sabet etmedi tabip arab
Timarlar kamu vard ziyana
Tabibler Han'a ok taksirlik etti
Budur doru kavil dme gmana
Dua et Ak bu Han hakknda
Ki nur- rahmete can boyana278
Fatih'in: "Dedi nin bana kyd tabipler, boyadlar cieri can
kana'' ifadeleri onlara gre zehirlendiinin en mhim kantdr.
Oysa bu iirde Fatih'e pheli bir ila verilmi olabileceine dair bir
ima sezmek mmknse de padiahn ektii acy, strab yanstm
olmas daha akli ve daha mantkidir. Zira lm aclar iindeki birisi
ancak bu szleri syleyebilir.
te yandan Venedik ve Papalk Fatih'i zehirlediler ve gnlerce
dn bayram yaptlar demek iin, Fatih'in neredeyse tahta
kndan beri beraber bulunmu, gvenini, itimadn kazanm,
vezirlik payesine kavumu kymetli bir ilim adamna yani Yakub

Paaya iftira denebilecek bir tarzda saldrmak ilmi anlayla b a
damamaktadr. Yakub Paa hakkndaki iddialar bununla da snrl
kalmamakta Mslmanl da tartma konusu yaplabilmekte dir.
Ak bir delil olmadan, Mslman olmu birisinin dinden km
olduunu savunmak yahut, hayr aslnda hi Mslman olm amt
gibi dnceler serd etmek dinen de mahzurlu olsa gerektir.
Son olarak Fatih'i zehirledi diye yenierilerce ldrld iddia
olunan Yakub Paann ldrlmesi meselesinin, aslnda bu olayla
hibir ilgisi yoktur. Fatih'in lmnn haber alnmas ile oullar
Cem ve Bayezid taraftarlar arasnda balayan saltanat mcadelesi
bata Karamani Mehmed Paa olmak zere Yakub Paann da so
nunu hazrlamtr. Yakub Paa zellikle Fatih'in lmn gizledii
sulamasyla -ki buna Cem taraftar olduu ayias da eklenebilir
yenierilerce katledilmitir. 279
FAT H ' N AH S Y E T
Yedinci Osmanl padiah olan Fatih Sultan Mehmed'in babas
Sultan II. Murad Han, annesi Hma Hatun'dur. 30 Mart 1 432 gn
Edirne'de dodu.
Kk yata tahsiline ve yetimesine ok ehemmiyet verilen
ehzade Mehmed devrin en mmtaz alimlerinden ilim rendi.
Okumaya balayaca gn andarl Halil Paa kendisine srmal bir
cz kesesi gnderdi. lk hocas Molla Yegan'd. Daha sonra mehur
din ve fen alimi zahiri ve hatmi ilimlerde mtehasss Akemseddin
Hazretleri'nin terbiyesine verildi.
On bir yana geldiinde idari ynden tecrbe kazanmas iin
Manisa sancakbeyliine tayin edildi. Tahsiline ok nem verildiin
den Molla Ayas, Molla Grani gibi devrin mehur alimleri yannda
bulunuyor ve kendisine hususi dersler veriyorlard.
Matematik, hendese (geometri ) , hadis, tefsir, fkh, kelam ve
tarih ilimlerinde fevkalade yetiti.
ehzade Mehmed, Manisa sancakbeyliine getirildii sene aabe
yi Amasya Valisi ehzade Alaaddin' in vefat zerine yegane veliaht
Fat ih Sul tan Mehmed Han 297
durumuna geldi. Gerek byk olunun vefatndan duyduu zdrap

gerekse son yllardaki bunalml hadiseler sebebiyle II. Murad Han
saltanat olu Mehmed'e terk ederek Manisa'ya ekildi. Bizans'n
elindeki ehzade Orhan'a kar olunun saltanatn garanti altna
alm olmay da dnm olmaldr.
Ancak Osmanl tahtna ocuk yata birinin gemesi Avrupa
devletlerini bir kez daha bu lke topraklarna yneltti. Osmanl
devlet adamlarnn bylesine nazik bir devrede devletin banda
tecrbeli Murad Han' grmek istemeleri Mehmed'in fazla saltanat
srmesine meydan vermedi. Bir yl drt ay sonra yerini babasna
brakarak tekrar Manisa'ya dnd.
ehzade Mehmed Manisa'da geirdii bu ikinci valilik devresinde
gerek ahs, gerek Osmanl devleti iin ok verimli oldu. Zira gen
ehzade bu mddet zarfnda akademik faaliyet devresine girerek
liyakatli hocalar yannda bilgi ve tecrbesini artrd.
Ayrca babasnn yannda seferlere katlmaktan da geri durmad.
II. Murad'n Arnavutluk zerine yapt harekatta onun yannda
bulunmu, Kosova Meydan Muharebesi'nde de merkezde sava
takip etmiti. Bylece kumandanlk yeteneini gelitirmek ve sava
tecrbesini artrmak imkanna da kavumutu.
Otuz yl saltanat sren Fatih Sultan Mehmed Han orta boylu,
krmz beyaz yzl, dolgun vcutlu, sakallar altn telleri gibi kaln,
yanaklar dolgun, kollar kuvvetli, burnunun ucu hafif kvrk, sa
siyah ve sk olup, kuvvetli fiziki bir yapya sahipti. Ne istediini,
ne yapacan, ne yapabileceini bilen ve bu byk ileri baara -
bilmek iin gerekl i tedbirleri, yorulmak bilmeyen bir azim, sabr
ve skunetle hazrlayan bir insand.
Trk tarihi, saylamayacak kadar ok kahraman ve cihangirlerle
doludur. Fatih Sultan Mehmed de bunlarn banda gelenlerdendir.
nk o klla kefi yan yana yrtm, a ap a kapatmtr.
stanbul'u btn ganimetleri iinde firuze bir yzk ta gibi par
manda tam, bu gzel ehri torunlarnn torunlarna brak
mtr. Onun iin, asrlar boyu her cephesiyle yazlm, izilmi,
hakknda Garp'ta ve ark'ta ok eyler sylenmitir. Tetkik edildike

derinleen, derinletike deryalaan bu byk cihangirin, saysz
vasflarndan bazlar unlardr:
"Fatih Sultan Mehmed soukkanl ve cesur idi. Bu zelliinin en
gzel misalini, Belgrad muhasaras srasnda, askerin gev edi ini
grd zaman nlerine geip dman hatlarna girerek gsterdi.
stanbul muhasarasnda da donanmann baarszl yzn den
atn denize srmesi bu cesaretinin byk bir rneidir:'
ok merhametli ve msamahal idi. Kendisine elli gn muka
vemet eden ve birok Mslman'n ehit edilmesine sebep olan s
tanbul ehri ve onun sakinleri hakknda gsterdii merhamet, akln
alamayaca geniliktedir. Halbuki o devir Avrupa'snda muzaffer bir
kumandan, zaptettii ehrin halkna grlmedik zulm ve ikenc e
yapmakta kendini hakl grrd. Fatih vicdan hrriyetine byk
kymet verirdi. Gayr mslim tebaasnn din ve mezheplerine asla
dokunmad, herkesi vicdani inannda serbest brakt. stanbul'un
imarnda cret karl kulland Rum esirlerine, biriktirdikleri
paralarla hrriyetlerini satn alma imkann salad. Bu msamaha o
devir dnyasnn hayalinden bile geirmedii bir olgunluk eseri idi.
Batllarn iddialarna gre ehre giren Trkler, mabetleri yk
mlar veya yakmlar, hibir ey brakmamlardr. Halbuki bunlar
ykan ve yakan yine kendileridir. Bizansllar surlarda alan gedikle
rin tamirinde kullanlmak zere yzden ziyade kilise ykmlardr.
yle ki, Fatih Sultan Mehmed, Ayasofya'y yakndan seyrederken,
bir yenieri neferinin kilisenin talarndan birini skmek zere
olduunu grnce, mani oldu ve: "Size malca alnacak eylere izin
vermi, mlk ise benimdir demitim" diyerek yenieriyi iddetli bir
ekilde cezalandrmtr.
Askeri ve siyasi sahada esiz bir deha idi. Askeri alanda baars
nn ilk zellii klla kalemin ibirliidir. Ordunun disiplinine ok
dikkat ederdi. En kk itaatsizlii ve buna sebep olan subaylar
iddetli bir ekilde cezalandrrd. Ordusunu, plansz, dzensiz
hareket ettirmez, macera hevesiyle kan dkmezdi. Kendi devri
ne kadar atalarnn yer yer, ada ada yapm olduklar aknlarn,
planl bir ftuhat haline getirdi ve devletini, sistemli bir idarecilik

uuruyla istikrarl, yerlemi bir devlet yapt. Otuz senelik saltanat
devresinde dzenledii kk byk seferler, memleketin corafi
birliini salamaya dayanr. Bu gayeye ulamak iin de at gemez
kayalklardan, geit vermez nehirlerden geerek; durmadan, din
lenmeden, k yaz demeden savat. Btn bu seferleri bir plana
g re yaptndan, nereye gitmesi, nerede durmas lazm geldiini
bil erek hareket etti.
Yapaca seferlerin muvaffakiyetle neticelenmesini salamak iin
aylarca bu seferin btn teferruatn hazrlard. Kumandanl ile
diplomatl daima beraber hareket ederdi. Hangi devlet zerine
sefer dzenleyecekse, o devletin i ve d mnasebetlerini, zaaflarn,
kuvvetini, dier devletlerle olan mnasebetlerini en ince noktas
na kadar tetkik eder ve sefere hasmnn en zayf ve kendisinin en
kuvvetli zamannda kard. Yapaca seferlerden en yaknlarn
bile haberdar etmez ve bunlarn gizli kalmasna ok dikkat ederdi.
"Srrma sakalmn bir tek telinin vakf olduunu bilsem, onu yolar
atarm:' sz mehurdur. Byle hareket etmeyi muvaffakiyetlerinin
balca sebeplerinden sayard. Nitekim bu hareketinin neticesinde
sfendiyar Beylii ve Trabzon Rum mparatorluu'nu kolayca ele
geirdi ve nice seferleri muvaffakiyetle tamamlad. Zira bu sayede
dmanlar, askeri ibirliine giriemezlerdi.
ok baarl bir diplomatt. Otuz sene, Asya ve Avrupa'da hazan
birka cephede be, on hatta daha fazla devletle birden harp halinde
bulunduu gnler oldu. Byle zamanlarda dmanlarnn, kuvvet
lerini birletirmemenin, siyasi mzakereler, vaatler ve muvakkat
tavizlerle mttefikleri birbirinden ayrmann yollarn bulurdu.
Avrupal devletlerin Osmanllarla ilgili hareketlerini mzakere
eden btn meclislerinde geni bir haber alma tekilatna sahipti.
Almanya'da yerlilerden elde edilmi casuslar vard. talya ise, son
derece gizli ve daimi bir Trk haber alma servisi ile rl idi. Fatih,
bu tekilat sayesinde dmanlarndan gn gnne haberdar olur,
hareketlerini deerlendirerek tedbirler alrd.
Fatih, ordu ve donanmasn iyi bir ekilde tekaml ettirmiti.
Ordunun silahlar birka senede yenilenir ve daha mtekamilleri,
eskilerinin yerine konurdu. Osmanl donanmasnn tekaml etmi

ekilde kurucusu Fatih'tir. Topulua gerekli ehemmiyeti vere n ilk
padiahtr. Fatih'ten nce, top, btn dnyada, daha ok sesi ile d
man rktmek iin kullanlrd. Byk kaleleri yerlebir edebilecei
ve meydan muharebelerinde rol oynayaca hi dnlmemiti.
Fatih, btn bunlar akl ederek, o tarihe kadar grlmeyen say
ve apta top yaplmasna yneldi. Toplarn balistik ve mukavemet
hesaplarn kendisi yapt. Piyadeye de, ncesine nispetle, byk
nem verdi. Osmanl ordusu esas bakmndan bir svari ordusu
olmaya devam etmise de, yenieri ve azab gibi piyade snfl ar,
Fatih devrinde daha da nem kazand.
Fatih Sultan Mehmed bir taraftan tekilat, teknik, askeri nizam
ve disiplin, fetihler, imar ve iskan faaliyetleri kltr ve medeniyet
hamleleri ile devletine asrlar boyu devam edecek bir sper g
olmann yolunu aarken dier taraftan da bu gc inhitata ura
tacak sebepleri de aratryor ve en yetkili kiilerin dikkatine tevdi
ediyordu.
Nitekim bir Edirne yolculuu srasnda yannda bulunan Molla
Krmi'ye:
"Krm vilayeti mamur bir yer imi. Orada pek ok alim ve fazl
yetiirmi. Hatta bir ara alt yz musannif varm ki hep telifler ile
itigal ederlermi. Gerek midir?" diye sordu. Molla:
"Evet sultanm, yle idi. Ben onlarn sonlarna yetitim. Lakin
imdi ne o mamuriyetten eser, ne de o musanniflerden haber var:'
dedi.
Fatih inkrazlarnn sebebini sorunca:
"Bir hain vezir zuhur edip ulemaya adavet (dmanlk) etti.
Aralarna nifak drd. Gitgide ilim ehli ile devlet erkan arasnda
husumet ve soukluk derinleti. Bu yzden memleket haraba yz
tuttu. Malumunuzdur ki ilim ve marifet memleketin mamuriyetine
sebeptir" cevabn verdi.
Bu cevap zerine Fatih, Veziriazam Mahmud Paa'y yanna
artarak Mollann sylediklerini anlattktan sonra ulemaya ne
yolda muamele ve ilimleri nasl himaye etmek gerektiini bir kez

daha hatrlatmtr. 280
Fatih Sultan Mehmed, dou Trkleri ile temasa byk nem
verdi. O lu Sultan II. B ayezid de Trk medeniyetini ilerletmek
hususunda babasn takip etti.
Dou Trklerinin, Timur Han devri medeniyeti denilen, mede
niyet hareketlerinin benzeri, Fatih devrinde Osmanllarda tahakkuk
etti. Fatih, bat dillerinden bir kan bilmesi sebebiyle Avrupa li
teratrn ok iyi takip etmi, Trklerin her hususta Avrupallar
dan stn bulunmas sebebiyle, Avrupa'dan bir ey alma ihtiyacn
duymamtr.
Londra'da, National Gallery'de, Fatih Sultan Mehmed'in bir
portresi bulunmaktadr. Bu portrenin Centile Bellini tarafndan
yapld delil olmad halde iddia edilmektedir. Halbuki, National
Gallery'de bu portre ile ilgili dosyadaki bilgilerden anlaldna gre,
her eyden nce portre zerindeki Centile B ellini ad kesin olarak
okunamamtr. Ayrca Bellini'nin stanbul'a geldiinde Fatih krk
sekiz yandadr. Oysa tablodaki Fatih' in ya en fazla otuzlu yllarn
yanstmaktadr. Fatih resmini yaptrm olsa bu tablonun stanbul'da
bulunmas lazm gelirken neden iki asr sonra Venedik'te kt
meselesi de ayrca sorgulanmas gereken hususlardr. Bellini'nin
Topkap Saray iin manzara resimleri yapt bilinmekle beraber,
padiahla grt ise belli deildir.
olu ve bir kz oldu. Byk olu Mustafa, Konya valisi iken
vefat etmiti. Ortanca olu Bayezid ile kk olu Cem, babalarnn
vefatndan sonra saltanat mcadelesine girieceklerdir. Hanm Gl
bahar Hatundan doan kz Gevherhan Sultan ise Akkoyunlu Uzun
Hasan'n olu Uurlu Mehmed beyle evlenmitir. Bu evlilikten doan
Gde Ahmed Bey daha sonra Akkoyunlu hkmdar olacaktr.
L M Y N
Fatih Sultan Mehmed, askeri ve siyasi dehasnn yannda ilmi
ynden de Osmanl padiahlar arasnda mmtaz bir mevkie sa
hiptir. Yorgios Amirutzes'ten Yunanca, Giovanni Mario Angiolello
ile Anconitano'd an Latince ve talyanca rendi. slami ilimlerde,

Arap ve Fars dillerinde derin bir vukuf sahibi idi. lme, sanata ve
ilim adamlarna ok kymet verirdi. Zihniyeti ve tabiat itibariyle
ileri hamleden holanan, terakki ve medeniyetten zevk alan bir
padiaht. Tpk askeri fetihleri gibi, ilim adna at savata da bir
alimler, sanatkarlar ordusu kurdu ve bu muhteem orduya kendisi
serdar oldu. Yeni devletin kurulmas plannn icrasnda eitim ve
retimin tesir ve nemini her eyden stn tuttu. Maarif sistemini
kanunla tanzim ederek ulema snf diye tannan ve idarenin temelini
meydana getiren diyanet ve hukuk kurumlarn tekilatla ndrd.
Devlet idaresini ve bunun ilmiletirilmesini esas ald.
Akli ve nakli ilimlerde sz sahibi olan alimleri stanbul'a topla
d ve onlarn talebe yetitirmesi iin medreseler kurdu. Devrinde
yetien byk alim ve sanatkarlar mhim eserler verdiler. Fkh
ilminde Molla Hsrev, tefsirde Molla Grani, Molla Yegan, Hzr
elebi, Matematikte Ali Kuu, kelamda Hocazade, zamannn
byk alimlerindendi ve lkesine dnyann drt bir tarafndan
alimler akn ederdi.
Latifi, Fatih' in ilme verdii deeri u szlerle ifade etmektedir:
"Tarih kitaplarnda onun yce knyesi Eb'l-hayrat (hayr ve iyilik
babas) ve gzel vasflar Eb'l-hasenattr. Saltanat dnemi, bilgin ve
fakihler devri, hnerliler ve fasihler ayd. Alimler zmresine sayg
ve hrmetinden dolay onlarca medrese, tetimme, imaret ve kalc
eserler yaptrp bu kadar snrsz geliri bu itibarl grubun geimi ve
kalknmas iin tahsis etmiti. Bu ilgi ve rabet rencilerin byk
gayretine ve artmasna sebep olurmu. O dnemde deer ve itibar
herkes hak ettiine gre bulurmu.
Talibi kamil eyleyen rabet itibar imi

Bu yzdendir ki o dnemdeki bilgin, fakih ve yetenekli insan
okluu hibir padiah devrinde olmamtr:'281
Fatih ilim ehline ok hrmet gstermitir. Onlar o kadar say
mtr ki her trl nazlarna, titizliklerine asabi hallerine tahamml
gstermi onlarn serbest dncelerine mani olmamtr. Ken-
disine fahri hoca ve musahip setiklerine "Hocam" diyerek hitap

etmitir. Gerek stanbul ve Edirne'de oturduu zamanlarda gerek
sefe rleri esnasnda ilim ehlini hep yannda bulundurmutur. En
byk zevki onlarn ilmi sohbet ve mnazaralarn dinlemek takip
etmek olmutur. Hatta seferlerinde at zerinde yolculuk yaparken
dahi mnavebe ile onlardan bazlarn yanna artr ve ilmi m
bahaselerde bulundururdu.
Saraynda ilmi mbahase olduu zamanlarda devlet adamlarnn
ayakta durduklar hakknda rivayetler vardr. Bu durum onun ilmi
ve alimleri ne kadar ycelttiini gstermek iin olmaldr.
Semerkand'da Ulu Bey rasathanesi mdr iken efendisinin
lm zerine Akkoyunlu lkesine giden mehur matematik alimi
Ali Kuu Uzun Hasan tarafndan Fatih'e elilikle gnderilmiti.
lim adamlarnn kymetini takdir eden Fatih Ali Kuu'ya ok izzet
ve ikramda bulunmu, hediyeler takdim etmi ve memleketinde
kalmasn teklif etmitir. Ali Kuu da vazifesini yerine getirdikten
sonra dneceine sz vermitir.
Fatih Sultan Mehmed, Ali Kuu'nun vaati zerine stanbul'a
hareketini duyunca hududa kadar istikbal iin bir heyet yollam
getii yerlerde ve menzillerde son derece tazim edilmesini istemi
tir. Btn akraba ve yaknlarn da stanbul'a getiren Ali Kuu'nun
yannda muhtemelen iki yz kii olduu rivayet olunur. Bu itibarla
Fatih bu byk ilim adamna her konak yeri iin bin ake tahsis
etmitir. Ayrca geldiklerinde evlat ve yaknlarna da mansplar
vermitir. 282
Fatih hocalarndan Molla Grani'yi ve Molla Hsrev'i herkesten
stn tutard. Resmi toplantlarda ok defa alimlerle birlikte yemek
yerdi. Molla Hsrev'e camide dahi rastgelse hrmetini bildirmek
maksadyla ayaa kalkard. Vezirlerine bir yerde Molla Hsrev'i
gstererek: "Asrn Ebu Hanife'sine baknz" demitir.
Molla Hsrev'in Fatih yannda ilmi faaliyeti oktur. Ali Kuu
ile beraber stanbul medreselerinin programn tanzim etmitir.
Fatih'in huzurunda olan ilmi mnazara ve mbahaselerde hakemlik

yapmtr. Btn bunlarda tam tarafsz bir yol tutmutur.
Fatih Sultan Mehmed, kelam ve matematik ilminde devrinin
en byk otoritelerinden biri idi. Bizansl tarihi Kritovulos'un
hayranlkla anlatt, balistik sahasndaki keifleri, ortaan surla
rn ykmtr. Bu suretle Avrupa'nn timsali olan derebeyi atol ar
toplarla yklarak byk devletler kurulmu; neticede byk g
kaynaklar bir araya toplanarak ortaaa son verilmitir. Bu suretle
Trkler, Ortaa'dan Yenia'a Avrupa'dan daha evvel gemilerdir.
1453 senesinde Aragon kralna Fatih hakknda verilen malumat
arasnda padiahn maiyetinde biri Latince dieri Yunanca bilen
iki alimin daima bulunduunu ve bunlarn kendisine eski alar
tarihini okuduklar sylenmektedir. 283
Fatih yalnz mderrislerle deil onlarn talebeleri ile de alaka
lanmaktadr. Medresesinden mezun olanlarn tayin ve terfileri iin
yannda bir defter tutard. Baarl bulduklar ile bizzat ilgilenir
yetimeleri ve ilimde ilerlemelerine n ayak olurdu. Bir gn Molla
Hsrev'e: "Sabaha kadar medresede bir odada k yanyor, saraydan
gryorum, uraya rastlyor, kimin hcresidir?" diye sorar. Molla
Hsrev de Manisalolu'nundur, cevabn verir.
Ayrca zaman zaman medreselere giderek alimlerin derslerine
de itirak etmitir. Mderrislere talebesinin ve dersine gelenlerin
yannda maddi ve manevi tevecchn gstermitir. Bu hal hoca
lar olduu kadar talebeleri de almakta ve retim hayatlarnda
ok teci etmitir.
Fatih Sultan Mehmed, alim, dervi ve airlerle akalamaktan
holanr, hatta onlarn baz garip telakki edilebilecek tavrlar ve
szlerini dahi msamaha ile karlard. Nitekim rivayet ederler ki bir
gn suret deitirip (tebdil-i kyafet) giderken, bir dervi kendisini
tanm, yanna varm ve:
"Allahu Teala Hazretleri yz yirmi drt bin peygamber yaratt. Ol
peygamberlerin her birinin akna bana bir ake ver" demi. Sultan
Mehmed grm ki derviin istedii paray vermek gtr. Glerek:
"Ho sen ol peygamberlerin her birinin bir bir adn syle ben de
akeleri vereyim" dedi. Dervi bunca peygamberin adn nereden
bilecekti. Ancak on-on be tanesinin ismini syleyebildi. Daha fazla
sylemeye kadir olamaynca Fatih dahi ake vermekten kurtuldu. 284
Fatih seferler ve harpler hari Edirne ve stanbul'da bulunduu
zamanlarda ilmi kyafetiyle dolamaktan haz duyard. Sar sivrice
ulu ve pamuklu bir takkeye sarlm geni ve kvrmlar ok ince bir
tlbenttir. Fatih'in ilmi kyafeti o kadar mehurdur ki onu seferle
rinde ve harplerinde gsteren resimleri de bu klkla yaplmaktadr.
Halbuki o gerek stanbul muhasarasnda gerekse dier harplerde
gen ve grbz yapsna uygun zrhl askerlik elbisesini giyiyor ve
ba tolgal olarak geziyordu.
Fatih'in ilme ve ilim adamlarna verdii deeri ve onlar tevik
edici ynn iaret etmesi bakmndan Hocazade ile mnasebeti
ok nemlidir.
A RAP'TA DAH E YO KTU R!

Hocazade, Bursa tccarlarndan Yusuf Efendi isminde birinin
oludur. O devirde ticaretle uraanlar "hoca'' unvanyla anld
ndan Muslihiddin Efendi de Hocazade diye mehur olmutu.
Ancak kk Muslihiddin ilim yolunu tutunca, ticaretle uramasn
isteyen babas tarafndan dlanmt. Bu itibarla zor artlar altn
da okudu. Bursa Sultaniye Medresesi'nde Hzr Bey'den okuduu
esnada ilmi yetenei ve alkanl ile dikkatleri zerine ekti. Bu
itibarla kendisine ok ihtimam gsteren Hzr Bey daha sonra onu
il. Murad Han'a takdim etti. Kestel kadlnn ardndan Bursa'daki
Esediye Medresesi mderrisliine atanan Hocazade uzun mddet
burada grev yapt.
Fatih Sultan Mehmed'in alimlere muhabbeti ve ltf u ihsan
n salnca ve evresine zamannn mehur alimlerini toplaynca
Hocazade Muslihiddin Efendi de onun yannda olmak erefini
kazanmak istedi. Ne var ki yolculuk masraflarn karlayacak paras
olmadndan bir trl yola kma cesaretini bulamyordu. Bu srada
derslerine katlan bir talebenin sekiz yz akesi olduunu re nince

bu paray dn alp yola kt. Talebe de yannda ve hizmetinde idi.
Padiahn stanbul'dan Edirne'ye yolculuk halinde bulun duu
bir srada kafileye katld. Fatih, bir yannda Molla Seyyid Ali, di
er yannda Molla Zeyrek olduu halde ilmi konularda mn azara
yaparak ilerliyordu. Vezir Mahmud Paa Hocazade'yi grnce:
"Ho geldin. Ben de seni padiaha anlatmtm. Gel he m en
onunla gr" diyerek nne dp padiahn yanna yaklatlar.
Hocazade hkmdar selamlayp elini pt. Mahmud Paa onun
Hocazade olduunu bildirerek ilmini vd. Hocazade bundan sonra
Molla Seyyid Ali'nin yannda at srerek sohbete katld.
Zaman zaman en ince meselelerde grlerini aklayp ilimdeki
stnln ortaya koydu. Bir mddet sonra Seyyid Ali ve Molla
Zeyrek, padiahn yanndan ayrldlar. Hocazade ise uzun bir sre
padiahla yan yana sohbete devam etti.
Bu sohbet dolays ile Molla Seyyid Ali ve Molla Zeyrek'e padi
ahn ihsanlar geldii halde Hocazade'ye bir pul dahi verilmedi.
Bu bakmdan Hocazade gnl krk olarak znt ierisine dt.
Onun haline vakf olan talebesi, hakknda ileri geri konumaya ve
hizmetini grmemeye balad.
Yolda yine mola verildii bir gn Hocazade atn kendisi timar et
tikten sonra bir aacn glgesinde dinlenmekteydi. O srada dergah-
ali kapclarndan kapcnn "Hocazade'nin adr nerededir?"
diye sorarak geldiklerini grd. Kimileri "Hocazade u aa altnda
oturan eski giysili kiidir" diye mollay iaret ediyorlard.
Ancak kapclar onun da herkes gibi bir adr ve arda olacan
dnerek bu sze itibar etmediler. Hatta birka kiiyi bizimle alay
etme, aradmz kimseyi alemlere glge olan padiah istiyor" diye
rek azarladlar. Ancak her kime sordularsa, hep oras gsterilince,
mecburen mollann yanna gelip selam verdiler ve:
"Hocazade siz misiniz? " diye sordular. Evet, cevabn alnca,
hrmetle eilip elini ptler ve devletli padiaha hoca oldunuz
deyip tebrik ettiler. Hocazade onlarn szlerini, davranlarn alaya
yorarak nce inanmad. Fakat o srada padiah konaklarnn hzla

gelip byk bir adr kurduklarn grd. Ayrca birka at ve katr,
binek, yatak ve deerli giysiler ile on bin ake para da getirdikle
rini renince phesi kalmad. Onlar cins atlardan birini hemen
koumlarla donatp yanna getirdiler ve buyurun, yce padiah
sizi bekler dediler.
byle geliince, Hocazade o bin trl naz ve saygszca dav
ranan uykucu talebenin yanna vard ve uyandrmak istedi. Fakat
o eski huysuzluu ile szn saknmayp:
"Bir para istirahata brakmaz msn?" diye bard. Talebe bin
bir srardan sonra gzn at ve byk bir devlete erimi olan
mollann hemen ayaklarna kapanp zrler dilemeye balad.
Hocazade onu teselli ederek padiahn ihsanndan ona olan
borcunu ziyadesiyle dedi ve gnl rahatl ile padiahn mutlu
katna varp elini pt. Padiah Hocazade'd en sarfla ilgili zzi adl
eseri okudu. 285
Hocazade bir mddet sonra Fatih tarafndan Bursa Sultaniye
Medresesi'ne daha sonra da stanbul'daki Sahn- Seman Medresesi'ne
mderris tayin edildi. Padiahn emriyle Tehaft'l-Felasife adl
eseri yazd. Fatih'in huzurunda, Molla Hsrev'in hakemliinde
Alaaddin Ali Tusi ile Tehaft'l-Felasife hakknda bir hafta sren
mnazaradan galip olarak kmtr. Fatih'in onun hakknda tak
dirane szleri vardr.
Ali Kuu stanbul'a geldii zaman Fatih, "Hocazade'yi nasl
buldun? " diye sorunca Ali Kuu da "Rum'da ve Acem'de naziri
(emsali) yoktur cevabn vermiti:' Bunun zerine Fatih, Arap'ta
dahi ei yoktur, diyerek onun ilimdeki stnlne iaret etmitir.
EY KU Z EY D E N E S E N R ZGAR!
Fatih Sultan Mehmed'in alim ve ulemaya saygs pek fazla idi.
Devrindeki alim ve velilerin feyiz ve himmetlerine kavuabilmek
iin can atard. Bunlardan biri de Horasanl byk alim ve veli
Nureddin Ab durrahman Cami ( Molla C ami) idi. Onun Hacca
gittiini iittiinde kendisine tabi olan beldelerde en gzel ekilde
arlanmas iin emirler vermiti. Bununla d a yetinmeyip Seyyid

Ataullah el-Kir-mani'yi be bin altn ve bir name ile am'a gnde
rerek stanbul'a davet etmiti. Bu ilgiye ok sevinen Molla Cami
radiye Risalesini yazarak Fatih Sultan' methetti.
Fatih daha sonra Molla Cami'ye ikinci bir davet daha yapt.
Bunun zerine kalabalk bir maiyetle Konya'ya kadar gelen Molla
Cami, burada iken ok sevdii hakann vefat haberini alnca, byk
bir teessrle geri dnmtr. 286
Molla Cami'nin divannda Fatih Sultan Mehmed iin yazd
iir, Fatih' in, bu byk velinin nazarndaki deeri yannda Osmanl
Trk dnyas dnda nasl tanndnn da bir gstergesidir.
"Ey kuzeyden esen rzgar! Ne ho kokular getiriyorsun. Haydi
arzularn kblesi olan semte doru es!
Ilk nefesine samimiyet kokularn kartr. Ve hep ihlas yolundan
giderek hedefe ula.
Rica ve dua denklerini Horasan'da baladktan sonra, Rum ( Os
manl) diyarna doru yr.
Yolda, bu yolun usul ve erkann ren. Byklerin yetitii
dergahn nerede olduunu sor.
Oraya varnca yzn hizmetilerin ayak tozlarna sr. zin
isteyip, yeri perek huzura gir.
O cihad eri, gazi padiahn nnde hikmetler saarak sze gir ve;
Ey mertebesi yksek padiah! Sana dnya mlk, atalarndan
kalma bir mirastr" de.
Dnyada pek az kimse, byle byklk ve ihtiam tahtnda senin
gibi feyz verme olgunluuna sahip olabilmitir.
Snnet- i seniyyenin her tarafa yaylmas senin gayretinle oldu.
Kfr yuvalar, kiliseler, yine senin himmetinle camiye evrildi.
Harplerdeki isabetli tedbirlerinle, kfr ve sapklk kalelerini
kknden yktn.
Daima efkat ve merhamet tarafna ynelmi, kt huylardan
temizlenmi padiahsn.
Fati h S u l tan Meh med Han 309
S eni kskananlarn aksine her trl hikmet, eref, yiitlik ve

cmertlik sfatlar sende toplanm.
Cmertlikte derya gibisin, sanki altn madenisin. Hatta deryadan
da altn ocandan da cmertsin.
u gk kubbenin zirvesi var olduka ve dnya yerinde durduka,
Allahu Teala, gnlne uygun ihsanlarda bulunsun, dnyann
erefi ayaklarnn altna serilsin dilerim.
Ey etrafa amber kokular saan seher rzgar! Mademki dua ve
sena demetleri diziyorsun.
Bu garip iirlerden birka o selim akll edip padiaha layk ola.
Sana emanet ettiimiz bu garip armaanlar sultann meclisine
gtr.
Bu kymetsiz hediyemi onun yce ve erefli huzuruna sunarken,
de ki:
Karnca, muhab b e t ve s a d akat ynnd e n , Sleyman
Aleyhisselam'n katna yarm ekirge aya gnderdi.
Nitekim ''.Armaanlar, gnderenin deeriyle llr" diyerek
sz bitirmeye bak.
Fazla srar etme. Ltfen selam ve hrmetimi syleyerek kelama
son ver:'287
Fatih' in tasavvuf byklerine hrmeti ve onlarn sohbetlerine
rabeti ok fazla idi. Nitekim stanbul'un fethinden sonra keramet
lerine ahit olduu Akemseddin'in sohbetlerinde bulunabilmek
iin ok urat. Akemseddin ise:
"Sultanm sen bizim tattmz lezzeti tadacak olursan saltanat
brakrsn. Devlet ilerini tam yapamazsn. Din-i slam' yapma ii
yarm kalr. Mslmanlarn rahat ve huzur iinde yaayabilmeleri
iin devletin ayakta kalmas arttr. Seni talebelie kabul edersem,
dzen bozulabilir, halkmz perian olabilir. Bunun vebali byktr.
Allahu Tealann gazabna maruz kalabiliriz" diyerek znt ile bu
teklifi kabul edemeyeceini bildirdi.
Buna ramen padiah her frsatta sohbetlerine devam etmeye

kalkyor, saatlerce kendisi ile bulunmaktan byk haz alyor
du. Byk veli belki de Fatih'in srarlarndan kurtulabilmek iin
Gynk' seti ve oraya yerleti.
Allahu Tealann veli kullarn ziyaret edip, onlarn. duasn al
may, feyz ve bereketlerine kavumay ok seven, hizmetlerine
komay zevk sayan Fatih' in tasavvuf yolunda ilerleyebilmek iin
setii hoca bu kez eyh Eb'l-Vefa'd r. . .
Vef-i Konevi'nin kapsna kadar bizzat gitti. eri girmek iin
msaade istedi. eyh Vef-i Konevi, padiahn kendisini ziyaretine
msaade etmedi. Fatih armt. Garip bir derviin kapsn ama
mas ve kendisiyle grmemesi zerine oradan ayrlrken yannda
bulunan Veliyyddin olu Ahmed Paa'ya:
"Grdn m lala! Bizans'n yzyllardr alamayan koskoca
surlarn atk da bir derviin duvarn ap giremedik" dedi. Adeta
alar bir hali vard.
eyh Vefann talebeleri ise padiah kabul etmemesi sebebiyle
gzlerinden yalar akan hocalarna soruyorlard:
"Efendim neden padiah kabul etmediniz? Hem siz zldnz,
hem de o" dediler. Vefa Hazretleri, gzlerinden akan yalar eliyle
silerek: "Doru sylersiniz. Ama inanyorum ki benim ona olan
sevgim ve onun bana olan ihtiyac, bize asl vazifemizi unutturacak
kadar fazladr. Dostluumuz ve sohbetimiz, birok vatandan iinin
yarm kalmasna sebep olacakt. imdi anladnz m, Sultan niin
kabul etmiyorum?" cevabn verdi.
H AY I RLA YA D E D L E N DAYA K!
Peygamber Efendimiz'in Ne gzel sultan tanmlamasna nail olan
Fatih Sultan Mehmed'in slamiyet'e ball pek yksekti. Cihad
yolundaki gayretinin yan sra dinin emir ve yasaklarnn uygulan
na da byk titizlik gsterirdi. Vezir ve beyleri er'i kurallara son
derece bal olup onun dairesi dnda hibir ie ruhsat verilmezdi.
Dnemin alimlerinden Molla Bahaeddin Edirne'de kazasker iken

Enderun aalarndan Davud bir fesada sebep olmutu. Mahkemede
naib (kad vekili) onun bu hareketine gazap gsterip men etmeye
teebbs edince Davud Aa kendisini dvmeye cret etti. Fatih, bu
olay haber alnca slam'n emir ve yasaklarn uygulattran kiinin
byle tahkir edilmesine ok can skld. Bu durumu dinin tahkir
edilmesi olarak grp Davud Aa'nn derhal ldrlmesi emrini
verdi. Divandaki vezirler ne kadar efaat etseler de faidesi olmam
ve Fatih kararndan dnmemiti. Nihayet vaziyetin hallini Molla
Bahaeddin'd en rica ettiler. O da:
"Naib gazab hasebiyle yerinden kalknca zerinde kazann naip
lii kalmaz ve onu naip iken dvm olmaz, binaenaleyh dini tahkir
etmi deildir" diyerek Fatih'i kararndan vazgeirmeye muvaffak
oldu.
Davud Aa bir mddet sonra stanbul'a gelerek Fatih' in huzuruna
girdi ve af edilmesini diledi. Fatih ise gizlice hazrlatt bir sopa ile
onu bir gzelce dverek slamiyet'in kadrine hrmetini gsterdi.
II. Bayezid zamannda veziriazam olan Davud Paa, kendisini drt
ay hasta yatran bu daya intibahna (gafletten uyanmasna) vesile
sayp daima Fatih'in ruhunu hayr ile yad edermi.288
Fatih Sultan Mehmed Han'n namaz klnmasna dikkat edilmesi
hususunda Rum vilayetlerine gnderdii bir ferman yledir:
''Allahu Teala, emirlerinin yerine getirilmesini bize nasip ve
myesser eylesin. Bu hkmde bildirmek istediim husus udur:
Rum diyarndaki ehir ve kasabalarda ve buralarn kylerinde yaa
yan Mslman ahali, slam dininin emir buyurduu farzlar yapp,
snnetlerine riayet etmekte, Kelam- kadime ve Furkan- medde
yani Kur'an- Kerim'e , hadis-i eriflere uymakta geveklik gsterip
muhalefet ederler imi. Allahu Tealann "Namaz ikame ediniz! "
emrini ineyip; "Namaz dinin direidir. Onu dosdoru klan di
nini ikame etmi olur, terk eden dinini ykm olur" hadis-i erifine
uymayp, tuyan yoluna sapanlar ve bylece mescit ve camileri
viraneye ve harabeye dndrp, fsk ve fcur, yani gnah ilenen
yerleri mamur ederler imi. Bu ve buna benzer haberler bize ula-
yor. Eer bunlar doru ise, emr-i bil marlf ve nehy-i anil mnker
eylemek zerime vacip olduundan, ileri gelen bir adamm bu i
iin vazifelendirdim. O inceleyip takip edecek. yle emr eyledim ki:
Her kim namaz terk ederse, dvlmek ve mali cezaya arptrla
rak tazir eylemek meru olduundan, slam dininin emri gerei artk
Rum diyarnda namazn geirenler tespit edilip, tamam haklarndan
gelinsin. Halka namaz klmalar tembih edilip, klmayanlar hakarete
uratlp tehir edilsin. Hi kimse ne olursa olsun bu icraata mani
olmaya! Rum sanca beyleri ve kadlar ve subalar ve bunlarn
emrindeki dier memurlar gnderdiim vazifeliyle bu hususta el
birlik edip yardmc olalar. Bylece slamiyet'in yce ahkam, emri
ve yasaklarn yerine getirmekte geveklik ve tembellie asla meydan
verilmeye. yle ki, mescitler dolacak, medreseler mamur edilecek
ve din-i slam kuvvetlendirilmi olacaktr. Bylece Mslmanlar
refah, huzur ve saadet iinde olup, padiahn devletinin devamna
ve kudretinin artmasna duac olacaklardr. Bunu byle bilesiniz.
Alamet-i erifime ( turama) itimat klasnz:'
KAN U N NA M E VE KARD E KAT L

Fatih Sultan Mehmed, tekilat idi. D evlet idaresini tam bir
intizam iinde yrtmek iin lzum ve ihtiya grldke slam'n
esaslarna uygun kanunlar ve fermanlar yaynlad. Tanzimat dne
mine kadar Osmanl Devleti'nin temel kanunu olarak mer'iyyette
kalan Fatih Kanunnamesi ok mhim bir eserdir. Padiah'n grleri
alnarak Sadrazam Karamani Mehmed Paa tarafndan hazrlanan
bu ok nemli kanunnameyi, nianc Leyszade Mehmed elebi ka
leme almtr. Kanuni Sultan Sleyman devrinde hazrlanan kanun
namede de bu eser esas alnmtr. Osmanl Devleti'nin btn temel
messese ve tekilat, Fatih devrinde en mkemmel hale gelmitir.
Fatih'in hazrlatm olduu tekilat ve terifat kanunnamesi
blmden oluuyordu. Birinci blmde devlet ileri gelenlerinin
protokoldeki yerlerine, padiaha dorudan kimlerin arzda bulu
nabileceine ve kadlarn derecelerine; ikinci blmde saltanat
(devlet) ilerinin dzenine ve sarayda alanlarn bayramlama
trenlerine; nc blm ise sular ve cezalar ile makam sahiple

rinin gelirlerine ayrlmtr. Kanunnamenin son ksmnda Osmanl
himayesindeki gayr Mslim devletlerin verecekleri yllk vergiler
ile devlet grevlileri ve hanedan mensuplarna ait elkab (lakaplar)
r nekleri bulunmaktadr.
Fatih Sultan Mehmed, kanunnamenin banda: "Bu kanunname
atam ve dedem kanunudur ve benim dahi kanunumdur" diyerek
yrrlkteki bu kanunlarn kuruluundan beri Osmanl devletinde
uygulana gelen ve o zamana kadar tedvin edilmemi kurallarn
derlenmesinden meydana geldii anlalmaktadr.
Evlad- kiramm neslen ba'de neslin bununla amil olalar ifadesi
Fatih' in kendisinden sonra gelecek padiahlarn bu kanunnameyi
uygulamalarn istedii ve kanun yolundan sapmamalar gerektiini
ifade ediyordu.
Nihayet ilk blmn sonundaki: "Bu kadar ahval-i saltanat ni
zam verildi, imden sonra gelen evlad- kirammdan daha slahna
sa'y etsinler (alsnlar)" ifadesinden ise bu hususta kat bir tutum
iinde olmadn, toplatt ve yapt kanunlarn zamana gre
deitirilebileceini kabul etmesi onun ne byk bir hukuk adam
olduunun ok ak bir gstergesidir.
Kanunnamenin zerinde en ok durulan ve tartmalar yaplan
maddesi phesiz, "Her kimesneye evladmdan saltanat myesser
ola, karndalarn nizam- alem iin katl etmek mnasiptir. Ekser-i
ulema dahi tecviz etmitir. Annla amil olalar" eklinde ifade edilen
blmdr.
Aslnda karde katli meselesi Osmanllarda balangtan itibaren
uygulana gelen hususlardand. Akpaazade:
Kadimden tredir kardee kymak

Atay anay gussal komak
diyerek Osmanl tarihinin bu en mhim meselesine iaret etmekte
dir. Aslnda bu anl hanedana tarihin grmedii uzun sreli saltanat
hayat salayan kudret kaynaklarndan biri de phesiz merkeziyeti
bir devlet oluumu idi. Nitekim 1. Murad Han'n saltanat davasna
kalkan iki kardei brahim ve Halil beyleri ortadan kaldrmas,

yine Bizans imparatorunun olu Andronikos ile birlikte olup ken
disine isyan eden olu Savc Bey'i devletin shhat ve selameti iin
ldrtmesi, Yldrm Bayezid Han'n muhtemel bir bakaldrmay
veya fitneyi yok etmek iin kardei Yakub Bey' i ortadan kaldrtmas
ve nihayet Fetret Dnemi'ndeki karde kavgalar hep Osmanllarda
kabul gren birlik prensibini yerletirmek iindi.
te Fatih, ata ve dedelerinin pratikte uygulayageldii bir usul
bylece kanun olarak yerletirdi, hanedan rahatlatt ve sistemi kalc
kld. Bylece Fatih' ten sonra tahta kanlar daha rahat hareket etme
imkann buldular. Nitekim il. Bayezid Han, kardei Cem'in oul
larn, Yavuz Sultan Selim ehzade Ahmed, Korkud ve evlatlarn,
Kanuni oullarn, III. Mehmed, III. Murad, iV. Mehmed ve iV.
Murad kardelerini hep bu kanuna istinaden ortadan kaldrdlar.
Ancak art niyetli olan, Osmanl dmanln ilke edinen ve
tarih metodundan uzak bulunan yazarlar tarafndan padiahlar,
ahsi menfaatleri uruna kardelerini, kardelerinin oullarn, hatta
kendi oullarn hunharca katlettiren adamlar olarak deerlendirildi.
Kendi saltanatlar ve tahtlar iin grlmemi mezalimler yaptran
insanlar olarak gsterildi.
Oysa gerek slamiyet'ten nce gerek sonra kurulan Trk dev
letlerinde, devlet hanedann mterek mal kabul edildii iin e
bee hatta ona blnm, bunun sonucunda ortaya kan taht kav
galar ksa srede yok olmalarn hzlandrmtr. Hatta dmanlar,
Trklerdeki bu zafiyetten istifade ederek bl parala yut prensibini
gelitirmiler ve bunda da olduka baarl olmulardr.
te tarihte ilk kez Osmanllar bir lkeye tek oban/idareci ge
rekir diyerek sistemi deitiriyorlar ve bunu da kendi kanlarndan
feda ederek s alyorlard. Karde kavgalar ile binlerce masum
Mslmann kannn dklmemesi vatanlarnn dman ayaklar
altnda inenmemesi iin emsalsiz bir fedakarlk numunesi gsterip
ac reeteyi bizzat kullandlar. Milleti iin, vatan iin, devleti iin,
dini iin kendinden, kendi ailesinden, kendi kanndan fedakarlkta
bulunmak . . . Belki de Osmanllar iin kabul edilebilecek en yce
meziyet onlar adna nebileceimiz en yksek haslet, onlar

ktlemek yolunda kullanld.
te yandan kanunnamede bu uygulamann nizam- alem iin
yapld belirtilirken, devrin kaynaklarnda meruiyeti gster
mek bakmndan u hukuki prensipler veya siyasi gerekeler gze
arpmaktadr.
Fitne adam ldrmekten daha ktdr.
Umumi bir zarar def edebilmek iin hususi bir zarar tercih
olunur.
Bir kafeste iki aslan, bir knda iki kl olmaz.
Kangren olan kolun kesilmesi btn vcudu kurtarmak iin
zaruridir.
Btn bu ifadeler ve hkmler, devlet btnlnn paralan
masna, binlerce Mslman'n ve askerin lmne, ky ve ehirlerin
felaketine ve cihat hizmetinin durmasna yol aacak olan karde
kavgalarnn nne geebilmek iin bir veya birka kiinin ortadan
kaldrlmasn gerekli klyordu.
Nitekim Kemalpaazade, kardelerin ortadan kaldrlmasn
anlatrken gerekelerini de yle ifade ediyordu.289
Samaz bir niyama iki imir

Duramaz bir gnam ire iki ir
eh batr memleket ona ten
Yaramaz iki bal olmak beden
Sar bir kilim iine on geda
Bir iklime smaz iki padia
Bir knda iki kl ve bir ormanda iki arslan olmaz. Hkmdar
ba, memleket ise ona tendir, vcuttur. Bu itibarla bedenin iki bal
olmas yakmaz, yle bir beden de ayakta duramaz. Bir kilim stne
on dervi oturur ancak bir iklime iki padiah smaz.
Fatih kanunnamesindeki karde katli ile ilgili en arpc nokta,
phesiz ulemann bu hkm kabul ettiinin belirtilmesiydi. Baz
aratrclar byle bir kabuln olmadn beyan ederler. Bilindii
gibi Fatih, bu atam ve dedem kanunudur, ifadesiyle meselenin ncesi

olduunu vurgular ve kanunnameye yazdrr. Bu kanunnamenin
hazrlayclarndan Karamani Mehmed Paa, ilmiye snfn dan ye
timi, mderrislik yapm ve veziriazamla kadar ykselmi ky
metli bir ilim adamdr. Ayrca Fatih dneminde ve daha sonraki
devirlerde padiahlara hocalk, mftlk etmi Akemseddin, Molla
Grani, Kemalpaazade, Zembilli Ali Efendi ve Ebussuud Efendi
gibi byk alimler ve hukukular slamiyet'e aykr uygulamalara
en kk bir frsat tanmyorlard.
Zembilli Ali Efendi Yavuz Sultan Selim' in baz siyasi uygulama
larna dahi frsat vermemi, sert ifadelerle kararlarndan vazgeir
mitir. Btn bu ilim adamlarnn karde katli meselesinde sessiz
kalmalar bile olay tecviz ettiklerinin (kabul ettiklerinin) ak bir
ifadesidir. Ayrca unu da belirtmek gerekir ki, padiahlar mevcut
kanuna ramen, ortaya kan yeni vakalarn her biri hakknda
eyhlislamlardan fetva almaktan da geri durmuyorlard.290
Tekilattaki dier deiikliklere gelince; evvelce herhangi bir
vakfn memur ve hademeleri vakf mtevellilerinin arzularna ve
isteklerine gre tayin ve azledilirlerken bunlarn da tayin ve azilleri
divann karar ve padiahn beratnn verilmesiyle yaplmas usul
kanun olmutur.
Yine 1 478 tarihine kadar timar ve zeamet sahiplerinin isimleri
bir sicille kaydolunarak dirlik verilmesi usul karklklara sebep
olduundan kaldrld. Bunun yerine kendi isimleriyle ky isimlerini
ve senelik varidatlarn gsterir suretleri tapuda kaytl beratlar
verilmeye baland.
O zamana gelinceye kadar devlet hazinesine ait olan pek ok yer
(miri arazi) vakf veya bir hizmete mukabil mlk olarak verildii
iin hazine gelirleri azalmaya yz tutmu ve timarl sipahi saysnda
da azalmalar meydana gelmi idi. Fatih, asl devlete ait olan bu vakf
ve mlk yerlerden bir ksmn yeniden hazineye aldrd.
Bu arada Fatih Sultan Mehmed zamannda yaplan fetihlerle
devlet ok genilemi ve drt eyalete ayrlmt. Bunlar Rumeli,
A nadolu, Karaman ile Sivas, Tokat ve Amasyay iine alan Rum

eyaletleridir. Her eyalete birok sancak balyd. te bu sancaklarla
ilgili olarak yine Fatih dneminde pek ok yasak name ve kanun
name hazrlanmtr. Bunlar er-i erife aykr olmamak kaydyla
h er memleketin usul ve adetlerine uygun olarak hazrlanmtr.
Osmanl Devleti ierisinde pek ok rk ve kavmin yz yllarca refah
iinde yaamasnn en nemli srlarndan biri de bu olsa gerektir.
A R FAT H
Fatih Sultan Mehmed, devrinin ayn zamanda kuvvetli bir ai
ridir. iirde mahlas Avni idi. Ancak bir padiah, byle bir mahlas
kullanabilirdi. Zira yardm eden, arka kan, imdada yetien gibi
ihtiva ettii manalar dnlrse bu mahlasn gereini yerine ge
tirmek olduka zor olsa gerektir.
Aruzu, usta airlerden farksz bir hakimiyetle kullanm, iirle
rinde ince hissiyat ve dncelerini dile getirmitir. Sehi Bey, Fatih
iin: "Pek ok iirleri vardr. Szleri merdane, iirleri akane, nazm
benzersizdir" demektedir. iirlerindeki ifadeleri ak ve slubu
akcdr. Aruzu ustaca kullanan Fatih'in iirlerinin ekserisi gazel
tarzndadr.291
Fatih'in iirleri bir divan tekil edecek sayya varyordu. iirle
rinde salam bir slam itikad sezilmektedir. Kur'an, hadis, fkh
gibi ilimlerdeki vukufunu iirlerine yanstmtr. iirlerinde zaman
zaman tasavvufun esaslar grlr. Zikrettii beeri gzeller, bazen
Cemal-i Mutlak'a uzanan bir izgide grnt verirler.
Nihad Sami Banarl Bey divan iirini anlatrken: "Bunun iin
yaratln izninden baka stn bir kltre sahip olmak gerekir.
Trk, Arap, Acem edebiyatlarn, slam ilimlerini, slam tefekkrn,
tasavvufu, ark-slam mitolojisini bilmek; Aruz ve kafiye ilimlerini
renerek fesahat ve belagatn inceliklerine vakf olmak lazmdr.
Bunlardan baka astronomiden tp bilgisine, matematikten kimyaya
kadar fen bilgilerini, iiri onlarla besleyecek ve iirde onlarn akisle
rini fark edecek kadar kavram olmak lzumu vardr" demektedir.
Grld gibi btn bu ilimleri kullanarak yazlan ii rleri

anlamak iin ayn ilimlerden az da olsa nasipdar olmak lazm dr.
Divan edebiyatnn kaynaklarn dahi bilmeyen ilimden n asip siz
kiiler bu iirlerin zahiri manalarna bakarak Fatih hakkn da yalan
yanl yorumlar yapabilmektedirler. 292
Nitekim Fatih'in ok arzulad bir sevgiliye yazd u beyitleri
Alnn kamerine yzn ayna mabih

Bunca gz ile grmedi bu arh- mualla
"Yaratlal unca zaman olan bu yksek gk kubbe altnda, gelip
geen bunca gz sahibi insanlar, senin kamer alnna ve ay yzne
benzeyen birini daha grmediler" derken Peygamber Efendimiz'i
methetmektedir.
Fatih gk kubbede ancak bir tane ay olmas gibi sevgilinin de
dnyada bir tane olduunu ifade ediyor. Beyitte gk kubbedeki
yldzlar birer gz olarak dnlp karanlk gecede her birisinin ay
ile varlk kazandklar ima ediliyor ki bu manzara cahiliye devrinde
Hazreti Peygamber'in zuhuru ve O'nunla yeni bir varlk kazanan
Ashab- Kiram mazmununu hatrlatr. Nitekim Hazret-i Peygamber
bir hadislerinde ''.Ashabm yldzlar gibidir:' buyurmaktadr.
Ardndan da (Ya Resulallah) u gk kubbe senin hasretini ek
tiim gam bezminde, itiim ac kadehin iinde yalnzca bir su
kabarcndan ibarettir manasna u beyti sylemektedir.
ol cam ki nu eylemiem bezm- i gamnda

Bir sade hababdr ann knbed-i hadra293
Fatih Sultan Mehmed iirlerinde sylemek istediklerini fazla
mulak bir hale getirmeden ak ve saydam ifadelerle dile getirir.
ster ak, ister tasavvufu ve dini temaylleri terennm etsin hemen
her msra edebi anlayndan kaynaklanan yaln ifadesi ile kuvvet
bulur. Edebi sanatlar da zaman zaman kullanmakla birlikte bunu
bir gaye edinmemitir. Sanat endiesiyle iir sylememi, bu da
ifadelerine ayr bir cazibe ve halavet kazandrmtr.
Bir gazelinde dnyaya geliten maksadn anlatrken sz sy

le mekten muradnn ne olduunu da ok gzel bir ifadeyle sun
m aktadr.
Bada gl-ruhlarndr verd-i hamradan murad

Kametindir rasti serv-i dil-aradan murad
Ak derdidir cihanda aka maksCtd olan
Vasl- dilberdir hemin bu dar- dnyadan murad
DCtd- ahmdr felekde ebr-i barandan garaz
Ek-i emimdir eiinde sreyyadan murad
n ecel sulh ettirir ahir niza' kaldrr
Pes nedir dnya iin bu kuru gavgadan murad
Beyti bozarsn rakibi anma i'rinde sakn
Avni dilber vasfdr i'r inadan murad294
Aklama:
Dorusu gl bahelerindeki krmz gllerden maksat, senin gl
yanaklarn; gnl ssleyen serviden murad da senin endamndr.
Cihanda akn tek arzusu senin aknn derdidir. Nitekim bu
dnya evinden murad da sevgiliye kavumak deil midir?
Gklerdeki yamur bulutlarnn sebebi benim ateli ahlarmn
dumandr. lker yldzndan murad ise eiinde dktm gz
yalarmdr.
Mademki ecel gelince, herkesi sulh ettirip (musallada helalla
trp) aradaki ekimeye son verdirir. O halde dnya iin bu kuru
kavga da ne oluyor.
Ey Avni herkes bilir ki iir ve dzyazdan maksat, sevgilinin
zelliklerini sayp dkmektir. O halde sakn iirde rakibin adn
anma ki sonra beyti bozarsn.
Ak elebi, Fatih' in airliini verken, pek ok beytinin mua
srlar tarafndan ezbere bilindiini belirterek u beyti misal olarak
gsterir.
Sakiya mey ver k i bir dem lale-zar elden gider

Eriir fasl- hazan ba u bahar elden gider295
Fatih'in bu beytindeki saki ve mey kelimeleri divan edebiyatn n
manalar cihetinden incelenirse, mridinden ilahi aka dair mari
fetler sunmasn istedii, nasl sonbahar gelip baharn gzellikleri
uup giderse lmn de lezzetlere son verecei vurgulanmaktadr.
Fatih Sultan Mehmed iirlerinde zellikle kulluk devleti zerinde
durmakta ve Cenab- Hak'tan bu devletin kendisinden aln mam as
iin adeta yalvarmaktadr. O her zaman ilahi akn cezbesine kapl
m Rabbi ile huzur bulmay arzulayan ak gibidir.
Zlfnn zencirine kul eyledin ahm beni

Kulluundan klmasn azad Allah'm beni
***
Verseler mlk-i cihann tac u taht devletin

Avni kuyun terkin etmez bana sultan olup296
Aklamas: Btn cihan mlknn tac ve tahtna hkmetme
ansn verip bana da Avni'yi sultan etseler; yine de senin mahalleni
brakp gitmez (Senin akn dnya sultanlna deimez) .
Ak ile viran eden gnln mamur istemez

Hatrn mahzun eden bir lahza mesrur istemez
Ak nakdi bir hazinedir ana yokdur zeval
Malfk olan Avniya bir gence gencur istemez297
Aklamas: Gnln ak ile viran edenler bir daha onun mamur
olduunu istemezler. Senin derdinle hatrn hznlere boanlar bu
halden o kadar zevk alrlar ki artk bir an olsun en akrak olmay
arzu etmezler.
Ey Avni ak yok olmayan gerek bir hazinedir. Ona sahip olan
kii dnyada nice kymetli hazinelere sahip bir hazinedar olmay
dilemez. Ak sultan byn dnya sultanlarndan stndr.
Kime yar alam cihan iinde yarim var iken

Kime kul alam o ah- tac-darm var iken
***
Kurtarmasn Allah beni bu derd-i hevadan

Derdin ile dil dalamayan zevkini bilmez
Dindirmesin Allah gzmn yan zira
Akn ile kan alamayan zevkini bilmez298
Fatih, u iirinde de ar, duru ve sanatkarane bir tarzda ilahi
duygu ve dncelerini yanstmaktadr.
reli can kulana senin akn nidasndan

Olur Lebbeyk ii gkde tavaf eyler safasndan
Seherde blble sordum nin feryat idersin sen
Niyaz eylerem Allah'a rakibn iftirasndan
Mahallen halk incidr beni bilmezlie urup
Ne mkildir cefa ermek kiiye ainasndan
Benim sen ah- meh-ruya kul olmak iledr fahrm
Geda-y dilber olmak ye cihann her safasndan
Nala oldu ise Avni cihan sultanlar hani
Ki dt stne saye senin destn hmasndan299
MAR FAA L Y ET L E R
stanbul'un imarna ok nem veren padiah, saray, camiler,
medreseler ile hamamlardan baka ehrin eitli yerlerinde drt
bin dkkan yaptrarak, vakfetti. Byk camilerin yanndaki med
reselerin haricinde yirmi drt medrese, on iki han, krk eme ve
Halkal su tesisat ile iki gemi tersanesi ve kla, yaplan binalar
arasndadr. stanbul imar olunurken, dier taraftan Bursa, Edirne
gibi ehirlerde imar faaliyetleri byk bir hzla devam etti. Bu de
virde Bursa'da otuz yedi, Edirne'de yirmi sekiz ve dier ehirlerde
altm cami yapld.
Edirne'de Tunca Nehri kenarnda 1 45 1 senesinde byk bir saray
ina edildi. Bu sarayn daha gelimi bir modeli Topkap Saray'dr.
Edirne'd eki saray 1 8 7 6 Osmanl-Rus harbinde cephane infilakyla
harap olmutur.
Fatih Sultan Mehmed ele geirdii beldeleri kendi haline b

rakmayarak, imarna alt. Fatih'in mabet olarak stanbul'a ilk
hediyesi Ebu Eyylb el-Ensari'nin kabrinin zerine bir trbe ve
sonra onun etrafnda teekkl ettirdii cami, medrese, imaret ve
hamamdan mrekkep klliyesidir. 1459 ylnda tamamlanmtr.
1 766 zelzelesinde byk hasar gren cami, 1 798'de temeline kadar
yklarak yeniden yaptrlmtr.
Fatih Sultan Mehmed, stanbul patriinin oturduu ve harap
olduu iin terk ettii On ki Havari Kilisesi'nin yerini satn alarak
burada kendi ad ile ulu bir cami ile ann en mehur niversitesi
haline gelecek medrese ve mtemilatnn temellerini attrd ( 1 46 3).
ehrin en hakim tepesinde ina ettirdii bu muazzam abidelerle
stanbul'un siluetine Trkln ve slamiyet'in damgasn da vur
mu oluyordu. Hoca Sadeddin Efendi bu klliye ile ilgili olarak u
bilgileri vermektedir:
"Hayr ilerinden stanbul'un iinde yaptrd gzel ve deerli
camii, salam yaps ve geni alan ile bir tanedir. Grn ve ss
lemeleriyle de ei yoktur. Geni bir meydan andran kubbesi, mavi
semann ats altnda yldzlarla donanm gk kubbeyi andrmak
tadr. Temiz gnll dostlar, slam'n bu muhteem kubbesi altnda
toplanmaktan ve feyz almaktan byk haz duyarlar. adrvanndan
ab- hayat akar. evresinde yaylan amber kokulu hafif meltemler
gnlleri, canlar sarar. D avlusu bir geni alandr ki, gzellikleri
derleyen bu camii evirir.
evresi sekiz ulu medrese ile kapldr. Bu yksek direkli medre
selerin her biri ilim, sanat ve edep renmek isteyenlere ayrlmtr.
Bu ulu medreseler onlara hazrlk snf konumundaki sekiz tetimme
ile sarlmtr. Her tetimmede birok hcre vardr. Buralarda eitim
gren talebeler, ol keremi adet edinen padiahn kurduu imaretten
yana dnp her sabah ve akam bol bol yiyecek bulunan mutfaklarda
piirilen itah verici yemeklerle karnlarn doyururlar. Gnl rahat
lyla hayr sahibine dua edip derslerine dnerler. Kadn ve erkek
fukaradan nice kimse ise bo kaplarla imarete gelip kaplar dolu
olarak evlerine dnerler ve alk gailesini balarndan savarlar:300
Medreselerin ald sralarda Fatih, klliyede kendisine de bir

oda ayrlmasn istemiti. Fakat mderrisler bu istee kar: 'Siz
klliyenin kurucususunuz, ama nce imtihana girin, danimend
(asistan) olun, tercih ettiiniz ilim ubesinde tez yapn, eser verin,
sonra mderrislie eriin; ancak ilim ocanda bu ekilde maka -
mnz olur' dediler. Bunun zerine mderrislerin kotuklar art
gerekletirdikten sonra Sahn- Seman'da oda sahibi olabildi.301
Padiahn klliyede, ilaca muhta hastalar iin yaptrd dar
ifay tantmaya ise kalemin gc yetmez. Eer becerikli hekimler
anlamasalar orada gsterilen ilgiyi ve iltifat tatmak iin niceler
hastalanm gibi yatmaya kalkrlard. Hastalar iin ayr bir hamam
yaptrlp giysilerini ykatp temizlemekle ve gnllerini almakla
grevli kiiler tayin etmekle hayrlarn tamam etmilerdir.
Fakir ve yetim ocuklar iin ise vakflarndan zel ve ykl bir
para ayrmt. Bu ii stanbul kads yrtmekte, harcamalar onun
denetiminde yaplmaktayd. Yine zengin vakflarndan doan gelir
fazlasn yksek vazifelerden emekli olmu byk alimlerin, molla
larn, eyhlerin, seyitlerin ve vaiz efendilerin giderlerine eklenmesini
de art komutu:'30 2
Hoca Sadeddin Efendi'nin Fatih'in vakflar ve bunlarn faali
yetleri hakkndaki ifadeleri Akpaazade'nin u szleri ile daha bir
mana ve derinlik kazanmaktadr.
Al-i Osman'n byk medreseler ve imaretleri yapmaktan mu
ratlar, sadece vilayetlerin mamur klnmas olmayp ahiret mamur
etmektir. 303
Hner bir ehir bnyad eylemektir

Reaya kalbin abad eylemektir
Padiahn hayr faaliyetlerine devrin eyhleri, alimleri, beyleri,
paalar, aalar ve tccarlar da itirak edince imparatorluun her
taraf camiler, tekkeler, mescitler, medreseler, zaviyeler, imaretler,
hanlar, hamamlar ve kervansaraylar ile tezyin edildi. lke ilim, sanat
ve kltr bakmndan bir cazibe merkezi halini ald. 304
N E D E D LE R ?
Byk devlet ve ilim adam olan Fatih, en byk dmanl arnn
gzlerini kamatran padiahtr. Eserlerinde ondan takdirle bahset
milerdir. Fetih srasnda stanbul'da bulunan talyan Zorzo Dolfin
onun iin yle demektedir:
"Sultan Mehmed ok az glerdi. Zekas, daimi bir alma
halindeydi. ok cmertti. Her ite fevkalade atlgan, hatta cretkard.
Setii hedeflere erimek iin ok srar ederdi. Soua, scaa, ala,
susuzlua tahammllyd. Kesin konuur, kimseden ekinmezdi.
Zevk ve sefadan uzakt. Trke, Yunanca ve Srpay ok iyi konu
urdu. Her gn bir mddet okurdu. Roma tarihi, baka devletler
tarihi, Laerce, Tite-Live, Herodot, Quinte-Curce, Papalarn, Alman
imparatorlar ile Fransa ve Lombardiya krallarnn vakalar okuduu
tarihler arasnda idi. Avrupa'd aki btn devletleri tanrd. zel
likle talyann corafyasn en ince noktasna kadar bilirdi ve bir
Avrupa haritasn yanndan ayrmazd. Askeri ve corafi ilimlerle
isteyerek megul olur, aratrmalar, incelemeler yapard. Tabiiyeti
altnda bulunan lkelerin adet ve artlarn devletin ve blgenin
menfaatlerine kullanmakta maharetliydi:'305
Dier bir talyan tarihi Langusta, stanbul'un fethinden sonra
yle yazmtr:
"Sultan Mehmed, ince yzl, ortadan fazla uzun boylu, silahlar
kuanm, asil tavrl, ok az glen, devaml renmek ihtiras ile
yanan, cmert ve iyi kalpli, gayelerine ulamakta inat bir hkm
dard. En ok harp sanatna meraklyd. Her eyi renmek isteyen
zeki bir aratrmacyd. Sefahat dknl olmayp, kt adetleri
yoktu. Harem dairesinde ok az vakit geirirdi. Nefsine hakim ve
uyankt. Her arta tahamml gsterebilirdi ve bir cihan devleti
peinde idi:'
Hemen her frsatta Fatih'i karalamak iin sebepler arayan me
hur Alman msterik Franz Babinger, u szleri sylemekten de
kendini alamaz:
"Trk dnyas iin Fatih, gnmze kadar, btn imparatorlarn

en by olup, beer tarihinde baka herhangi bir ahsn kendisi
ile mukayese edilmesi zordur. O Trk milletine, btn tarihinin en
harikulade ve en yaklalmas gayr- kabil ahsiyet olarak takdim
edilmitir. Bat aleminin mukadderat, Fatih Sultan Mehmed'in
grnmesi ile sarih bir ekilde iaretlenmitir. Kudretli ahsiyeti,
byk Avrupa sahalarnn d grnn derinden deitirmitir.
Ortaa'dan karken insanlar ve dnyay gr tarznda, Fatih' in
ahsiyeti, zekalar tesir altnda brakrntr:'306
Jorga ise Fatih' in hedeflerini belirtirken ncelikle onun ada
Hristiyan tarihileri tenkit etmekle sze balamaktadr. yle ki:
"Sultan Mehmed, bugn bile tarihe modern bir bak asyla
bakan ok saydaki eserlerde, ada olan baz Hristiyanlarn ta
hayyl ettikleri tek ey olarak akis bulan, onun kan dkmek, insan
katletmek ve lkeleri tahrip etmek gibi alaka bir ama peinde
olduuna dair olan kesin yarglarndan ok daha farkl hedefler
takip etmitir. O, geici bir an ve eref iin her eyi feda edecek
kibirli bir karaktere de sahip deildi. Byk skender ve Sezar'la
atba giden ihtiras soylu unsurlar iermekteydi. Onun en byk
amac, salam temeller zerine oturan gerek bir devlet kurmakt.
Bu devlet, o gne kadar gevek vasallk ilikileri ierisindeki
eyaletlerin tamamen ilhak ile doacak ve btn kararlarn tek elden
alnd ve btn ganimetlerin topland merkez olarak devasa
bir imparatorluk bakenti ile en yksek noktasn bulacakt. Her
eyi en ayrntsna kadar dnlm ve uzun sreli olacak ekilde
organize edilmi devletin idaresine ve savunmasna, artk sadece
Osmanllarn birka devirme ile geniletilmi ynetici snf deil,
farkl lkelerden, farkl soylardan gelen, ancak Osmanl devleti ku
rucularnn temsilcisi olarak sultana tabi olan ve uluslar aras slam
demokrasisinde yerlerini almak iin Hristiyan inanlarndan feragat
edip, Mslmanla gemeyi gze alabilecek herkes katlabilecekti.
Leh, Macar, Slav krallar, Alman imparatoru ve son Bizans im
paratorlarnn halka ektirdii aclarn aksine Osmanl devletinin
lkeler manzumesi, huzurlu ve ferah bir kartlk sergiliyordu. Hi
kimse n e dini n e d e kkeni sebebiyle korkmak zorunda deildi.

Alkanlklara ve geleneklere dokunulmuyordu. Yenieri saflarnda
uzun yllar hizmet vermi Srp kkenli bir yenieri: "Trkler hem
kendilerine, hem de din ayrm yapmadan yurttalarna ve vasal
lkelere kar adildir" diye yazar. Ylda drt kez, Osmanl memurlar
raiyetleri yani Osmanl devletinin Mslman olmayan tebaasn
denetlemek ve zavall insanlarn baskya maruz kalmasn engelle
mek iin lkeyi dolayorlard . . .
Fethedilen yerlerde hibir kylnn elinden topra; hibir va
tandan elinden dkkan veya tezgah ve hibir rahibin elinden hala
Hristiyan ayinlerinin yapld kilisesi alnmamt. Kad sadece
Mslmanlar arasnda ve Mslmanlarn ya da Trklerin taraf
olduklar anlamazlklarda slam kurallarna gre mahkeme yr
tyordu. steyen istedii zamanda karar iin muhtarlara, rahiplere
hatta metropolite bavurabiliyordu:'307
Jorga'nn ifadeleri, daha yirmi be yanda iken garp lkelerinin
haritalarn izdiren, dnya tarihi ile ilgilenen ve:
"Dnyada tek bir devlet, tek bir din, tek bir padiah ve stanbul'da
cihann payitaht olmaldr" diyen Fatih' in cihangirlik mefkurelerine
de k tutmaktadr.
Hoca Sadeddin Efendi:
"vlecek ahlaknn sonu ve alklanacak tutumunun arkas
yoktu. Gzel davranlar, kucak dolusu keremi gibi ok idi.
Adalet anlay yle idi ki bir karncay incitmeye Sleyman'n
lkesini deimezdi. Mazlumlarn ahlaryla baht aynasnn karar
masna rza gstermezdi. Cmertlii yle idi ki ltuflarn saymada
hesab yapan kalem gsz bir armaann beyanda Asmai38 bile
skntyla hayret iinde kalrd.
O padiahn yiitlii yle idi ki Behram, kendi adndan sklr,
sfendiyar da yksnden utanrd. Hangi ile bayraklar ynelse, ol
u, zafer ve fetih mutularyla sevinlere, enliklere urard. Hangi
yne yry yellerini salsa orann zafer esintileriyle can bulmas,
glmsemesi doald:'
F a t i h S u l tan M e h m e d Han 327
Sava meydanlarnda zehirden ateler yakar

enlik meclislerinde dolu ay gibi parlar
Adaletiyle slam'a canllk getirdi
Artra hazret-i Hak ona rahmetini309
Neri:
"Rivayettir ki, Sultan Mehmed kerim ve adil, cesur, alim ve din -
dar, ulema ve fuzalann dostu idi. Her nerede bir ehl-i kemal olsa
onu yanna stanbul'a getirtip maaa balard. Bir kii sanatta ma
hir olsa onu dahi getirtip ulufe tayin ederdi. Hibir kii dergahna
gelip mahrum olmazd. Etraf seyrana ksa yolda urad fakire
dinar verirdi.
yle ki, stanbul'un fukarasndan onun filorisini yemedik kii
yoktu. Tevazu ehli olup gururdan uzakt. Gayet azamette iken bir
dervi grse derhal ona tevazu gsterirdi. Onun zamannda ulema,
suleha, uara ve fukara gayet refahta idi. Bir kii bir kimsenin bir
habbesini (dirhemini) alsa aman vermezdi. yle ki, memlekette
hrszlk, fuhiyat ve yol kesicilik sanki alemden kalkmt. Bir hatun
kii bir araba altn ile iki gnlk yola gitse mmkn m idi ki bir
kimsenin zarar erie:'310
Adaletten kl kadar ayrlmayan, kendisine takdir edilen iki msra -
lk basit iir iin sahibine bol ihsanda bulunan ve bir iek yetitirene
be yz altn bahi veren Fatih, her bakmdan devrinin stne
km bir hkmdar ve kamil bir insan idi. Bu byk cihangiri
anlatmak iin gnmze kadar binlerce kitap yazlmtr.
M E RKA D - 1 FAT H ' i Z YA RET

Trk milleti dnyann en muhteem ehrini kendisine sunan bu
byk Trk cihangirini hibir zaman unutmamtr. Onun kabri
stanbul'un manevi fatihlerinden Hazret-i Eyb Sultan'n kabrin
den sonra en ok ziyaret edilen trbedir. Byk airlerimizden
Abdlhak Hamid, Fatih'in trbesini ziyaret edenler arasnda duygu
ve dncelerini en iyi syleyen kii olmutur. "Merkad- Fatih'i
Ziyaret" adl uzun iiri kabrinin hemen sandaki duvarda asldr.
air, b u byk Trk cihangirinin ilmiyle iktidarn birletiren

iirinde, Trk milletini de topyekn onun trbedar olmakla e
reflendirmektedir. iirin baz beyitleri ve aklamas u ekildedir.
Her kuesinde dehrin, nam- beka-nisarn;

ayestedir denilse alem senin mezarn.
Kaldn cihanda bi an, her ann oldu bir devr;
Mlk-i ezeldi guya tahtnda hem-civarn
Sensin o padieh ki bu mmet-i necibe
Emsar bahiindir, ebhar yadigarn.
Meydan- harbi kldn sen tahtgah- evket;
Lekerdi hep msellah etba'- bi-marn.
Sen cism idin fena-yab, ol ruh-i cavidani;
Dtn cda sen amma, bakidir itiharn.
Tevhid idi meramn slam ile enam,
Birleti ol uurda ilminle iktidarn.
Beyt-i Hudaya konmu cahn metaf- eslaf;
Durmu banda bekler, bir kavm trbedarn.
Bir maksada ederdi seyf kalem tevecch,
Ahkamna uyard kanunu ruzgarn.
Okard zlf-i yari tedbir-i adilanen,
arpard fikr-i hasma takrir-i dil ikarn.
Her aha byle tali' yar olmaz ey eheneh,
Nadir gelir naziri bir byle ehriyarn.
Bir dem yzn glnce alem bahar olurdu;
Misl-i ksuf her-ca zahirdi ibirarn.
Bir yldrmd nizen, peyveste ka'r- hake;
Bir burc-i Hak-nmadr, ermi ge menarn.
Bab- necat sensin, ey Fatih, eyleyen feth,
Miftah yapt ancak cedd-i bzrgvarn.
Her dem sana aktr ebvab- Ar- rahmet,

Trbendir en azimi Jeth ettiin diyarn.
Titrerdi secdegahn olduka sen cebin-say,
Hala gelir zeminden tekbir-i zar-zarn.
Sen yattn dekte bisterdi glle-i top,
TCfan- hun u ate glzar- nev baharn.
Ecr-i azim-i vasfn kaydnda Hamid ey ah,
Kl bu sevabn sen afv ol gnahkarn.
Medhinde airana ilhamlar gerektir:
Ta'rifi yerde bitmez Ara kan kibarn.
Aklamas:
Cihann her kesinde senin lmsz namn vardr. Bu itibarla
alem senin mezarn dense layktr.
Cihanda pek az kaldn fakat her ann sanki bir devir idi. Tahtn
ve evre lkeler sanki sana ezelden mlk olarak sunulmutu.
Sen yle bir padiahsn ki, bu asil millete; lkeler bahiin ve
denizler yadigarndr.
evketli, azametli tahtn harp meydanlarna kurdun. Saysz
hizmetkarlarnn hepsi silahl askerlerdi.
Sen nihayet fani idin. B eden olarak bizden ayr dtn. Fakat
hretin ruhlar gibi ebedi kalacaktr.
Gayen, hedefin insanlar Mslmanlkta birletirmekti. Bu uur
da ilminle gcn bir araya gelmiti.
Oras (trben) gemi nesillerin tavaf yeri olduu gibi; bugn
de koca bir millet senin trbedarndr.
Klcyla kalemi ayn maksada ynelmiti. Devrin gidii de ona
uyuyordu.
Adil tedbirleriyle yarin zlfn okar ( dostlar huzurlu klar),
kalplere ileyen konumas dmann fikrine arpard.
Ey padiah byle talih her padiaha yar olmaz. Byle bir ehri
yarn benzeri pek az gelir.
Yz glse alem bahar kesilir, dargnl gne tutulma s gibi

her yerde belli olurdu.
Mzra topran derinliklerine saplanm bir yldrmd ve
camiinin gklere ulaan minaresi Cenab- Hakk' iaret eden bir
burcu andrrd.
Atalar sadece anahtar hazrlamlard. Kurtulu kapsn aan
ise Fatih oldu.
Ona rahmet arnn kaplar daima aktr. Fethettii lkelerin
en by de, kendisini bu rahmete ulatran trbesidir.
Alnn koyduu vakit secde ettii yer titrerdi. Topran altndan
onun ili tekbirleri hala duyulur.
Yast top gllesiydi. Baharnn gllkleri ate ve kan tufan
laryd.
Hamid, onu tavsif etmenin byk sevab kaydndadr. O gnah
karn bu sevap kaygsn Fatih ho grsn.
nk airler onu methedebilmek iin, ilhamlarn yardm
na muhtatrlar. Yoksa ara ykselen byklerin tarifi fanilerin
imkanlaryla tamamlanamaz.
Topkap Saraynda II. Murad zamannda kurulduu belirtilen
Enderun mektebini kurarak memleket iin gerekli devlet adam
yetitirilmesini yine o salamtr.
D P N OT LA R
i l . M U RA D H A N
Dukas, Bizans Tarihi, ev. VL. Mirmirolu, stanbul, 1 956, s . 80-8 1 .

2 Dukas. s. 86; smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. I, Ankara 1 972, s. 377.
3 Akpaazade, Tevarih-i Al-i Osman, Ali Bey neri, stanbul, 1 332, s. 96.
4 Hoca Sadeddin Efendi, Tac't- Tevarih, c. 2, haz. . Parmakszolu, Ankara, 1 992, s.
1 25- 1 26; Solakzade Mehmed Hem demi elebi, Solakzade Tarihi, haz. Vahid abuk,
c. I, Ankara, 1 989, s. 1 90- 1 9 1 .
5 Akpaazade, s. 97; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 26- 1 27; Dukas, s. 9 1 ; Solakzade,
c. I, s. 192- 1 93.
6 Dukas, s. 94-95.
7 Dukas, s.9 6-97.
8 Dukas, s. 99- 1 00; Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. I, s. 3 8 1 -38.
9 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 27- 1 28.
1 0 Mehmed Neri, Kitab- Cihannma- Neri Tarihi, haz. F. R. Unat- M. A. Kymen,
Ankara, 1 987, c. 2, s. 56 1 ; Akpaazade, s. 98; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 29;
Solakzade, c. I, s. 1 94- 195
11 Neri, c. 2, s. 563; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 34.
12 Neri, c. 2, s. 565; Akpaazade, s. 99; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 34.
13 Dukas, s . l 07- 1 09.
1 4 Neri, c. 2, s. 565; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 34; Dukas, s. 1 09; Akpaazade, s.
99.
1 5 Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. I, s. 389-390.
1 6 Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, c. 2, yay. Mmin evik- Erol Kl, s. 449-453.
17 Dukas, s. 1 1 3.
1 8 Neri, c. 2, s. 567-57 1 ; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 35- 1 38; Akpaazade, s. 1 0 1 -
1 02; Solakzade, Ali'den naklen znik'te defnolunduunu belirtir. Solakzade, c . I, s.
1 94- 1 95.
19 Neri, c. 2, s. 573.
20 Neri, c. 2, s. 575-576; Akpaazade, s. 1 04- 1 05.
2 1 Neri, c. 2, s. 579-58 1 ; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 4 1 - 143.
22 Neri, c. 2, s. 591 -593; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 55.
23 Akpaazade, s. 1 07.
25 Akpaazade, s. 1 03; Neri, c. 2, s. 575.
2 6 Neri, c . 2 , s . 583-587; Akpaazade, s . 1 07- 1 09; Hoca Sadeddin Efendi, c . 2 , s . 146-

1 50.
27 Neri, c. 2, s. 593-599; Akpaazade, s. 1 1 2- 1 13; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 157-
161.
2 8 Neri, c . 2 , s . 599-60 1 ; Akpaazade, s . 1 14; Hoca Sadeddin Efendi, c . 2 , s . 1 62- 163.
29 Tarihlerde ad Hseyin bey olarak gemekte ise de (Neri, c. 2, s. 60 1 ; Hoca
Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 63) Uzunarl arambada bulunan cami vakfiyesi ne
dayanarak knyesinin Hsameddin adnn ise Hasan olduunu yazmaktadr. Bkz.
Osmanl Tarihi, c. I, s. 405.
30 Neri, c. 2, s. 60 1 -603; Akpaazade, s. 1 1 5; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 63- 1 64.
3 1 Neri, c. 2, s. 607.
33 Neri, c. 2, s. 603-605; Akpaazade, s. 1 1 6; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 65- 166.
34 Dukas, s. 1 20.
35 Neri, c. 2, s. 6 1 1 -6 1 3; Akpaazade, s. 1 1 8 - 1 19; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 70-
1 73.
36 Neri, c. 2, s. 6 1 3-6 1 7; Akpaazade, s. 1 1 9- 1 20; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 83-
1 85.
38 Neri, c. 2, s. 6 1 7- 6 1 9; Akpaazade, s. 1 2 1 ; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 86- 1 9 1 .
39 Neri, c. 2, s. 62 1 ; Akpaazade, s. 1 22; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 92.
40 Neri, c. 2, s. 623-625; Solakzade, c. I, s. 226-227.
4 1 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 1 95-200.
42 Neri, c. 2, s. 625-627; Hammer, s. 482-483.
43 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 20 1 - 202; Hammer. s. 482-483
44 Hammer, s. 484.
45 Paann adn Hoca Sadeddin (s. 203), Akpaazade (s. 1 29) ve Neri (s. 635) Kula
ahin Paa; Oru Bey ( Tevarih-i Al-i Osman, ne. Atsz, s. 89) ve N. Jorga (Osmanl
mparatorluu Tarihi, ev. N. Epeli, c. l , stanbul 2005, s. 373) ise ehabeddin diye
nakletmektedir. Uzunarl paann adnn ahin knyesinin ehabeddin olduunu
belirterek karkln buradan kaynaklandn dolaysyla bu iki ahsn ayn kii
olduunu belirtmitir. (Osmanl Tarihi, c. I, s. 420). Halil nalck da eserinde Hadm
ehabeddin ahin Paa diyerek iki ismi bir gstermi (Fatih Devri zerinde
.
Tetkikler ve Vesikalar I, Ankara 1 987, s. 10) ve karkl gidermitir.
46 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 203; Neri, c. 2, s. 635-637; Oru Bey ehabeddin
Paay nce ehitler arasnda gstermi sonra ise kat diyerek eliki ierisinde
olmutur (s. 90). Ltfi Paa ise ehabeddin Paann ehit dtn belirtmitir
(Kayhan Atik, Ltfi Paa ve Tevarih-i Al-i Osman, Ankara, 200 1 , s. 1 78).
47 Neri, c. 2, s. 637-643.
48 Neri, c. 2, s. 643; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 206-207.
Dipnotlar 333
49 Halkondil'den naklen nalck, Tetkikler, s. 60; 1 6. Asrda Yazlm Greke Anonim

Osmanl Tarihi, haz. . Batav, Ankara 1 973, s. 1 34. Osmanl kronikleri ise ani olarak
vefatndan bahisle lm sebebini belirtmezler. Bkz. Neri, c. 2, s. 645; Hoca
Sadeddin Efendi, c. 2, s. 207-208.
50 Hammer, s. 485-486.
5 1 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 209-2 1 0; Gazavat- Sultan Murad b. Mehemmed Han,
yay. H. nalck - M. Ouz)-, Ankara, 1 978, s. 25-26.
52 Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. I, s. 426-427; nalck, Tetkikler, s. 1 1 - 1 4.
53 Hammer, c. 2, s. 487-488.
54 Fetvalar iin bkz. Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. I, s. 428.
55 Neri, c. 2, s. 643-645.
56 Osmarl tarihlerinde son Karaman harbinin Segedin sulhnden evvel olduu yazl
ise de olaylarn seyrinden Karamanoullar'nn zladi harbi srasnda Osmanl top
raklarn tekrar vurduu bu itibarla Murad Han'n sulhu mteakip bu seferi gerek
letirmi olduu anlalyor. Bkz. Gazavat- Sultan Murad, s. 35-36; Uzunarl,
Osmanl Tarihi, c. I, s. 427-429.
57 Gazavat- Sultan Murad, s. 36-37.
58 nalck, Tetkikler, s. 206.
59 Bu kaynaklar iin bkz. nalck, Tetkikler, s. 6 1 -62.
60 Solakzade, c.I, s. 234; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 2 1 3.
6 1 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 2 1 3; Hayrullah Efendi, Osmanl Devleti Tarihi, (haz.
Z. Danman), stanbul 1 9 7 1 , c. 4, s. 44.
62 Cenab- Hakk'n fazln kendime destek edinip, yalnz bama gzel adn yad eyle
yeyim. Sonu gelmez bu devlet yiiknden el ekip, gnl hanesine sevgi ve muhabbet
ekeyim. Daima orada nefsimle cihad ederek, manevi menzilleri amay murat ede
yim. Solakzade, c. I, s. 234.
63 Neri, c. 2, s. 647; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 2 1 5 .
6 4 nalck, Tetkikler, s . 64-66.
65 Neri, c. 2, s. 649; Akpaazade, s. 1 32; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 2 1 5-2 1 6;
Solakzade, c. I, s. 235.
66 Hammer, c. 2, s. 490-49 1 .
6 7 Jorga, c . l , s . 382 - 383; Gazavat- Sultan Murad, s. 39-4 1 ; Uzunarl, Osmanl Tarihi,
c. I, s. 432-433.
68 Gazavat- Sultan Murad, s. 37; nalck, Tetkikler, s. 69.
69 Tursun Bey, Tarih-i Eb'l-feth, M. Tulum, stanbul, 1 977, s. 35-36.
70 Anonim Tevarih-i Al-i Osman, haz. N. Azamat, stanbul, 1 992, s. 72.
7 1 Tac't- Tevarih, c. 2, s. 2 1 5- 2 1 6. Hoca Sadeddin'in bu aklamalarna ramen baz
aratrmaclar ocuk yataki padiahn byle bir sz sarf etmediine dair mtalaalar
ileri srebilmektedir. Oysa aksi bir bilgi olmadka merkezden giden bu emrin
sahibinin II. Mehmed olduu aikardr. Nitekim Solakzade de II. Murad'n gelmek
istememesi zerine merkezden yazlan yeni bir mektupta: Cihan sultanl kendile-
rine mteallik ise dman defetmeye hemen gelmeleri farz- ayndr. Ve eer bu
canibe mteallik ise ulu'l-emre itaat lzumu aydnlk kalplerinin malumudur zama
nn gerektirdii oldur ki ge kalnmaya . . . ifadeleri zerine derhfl harekete getii
belirtilir. Bkz. Solakzade, c. I, s. 236.
72 Gazavat- Sultan Murad, s. 48.
73 nalck, Tetkikler, s. 73.
75 Hammer, c. 2, s. 492. 58.
79 Varna savann tafsilat iin bkz. Gazavat- Sultan Murad, s. 58-70; Neri, c. 2, s.
6 5 1 -657; Ak.paazade, s. 132- 1 33; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 2 1 6-222; Hammer,
c. 2, s. 493-495; Jorga, c. 1 , s. 384-385.
80 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 222; Solakzade, c. I, s. 240.
82 Neri, c. 2, s. 655; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 223.
83 Bu konuda bkz. nalck, Tetkikler, s. 76-79.
84 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 229; Hammer, c. 2, s. 495; Oru Be Tarihi, s. 97;
Greke Anonim Osmanl Tarihi, s. 74; Neri (c. 2, s. 655) ve Ak.paazade ise ( s. 133)
II. Murad Han'n Varna'dan dnte vezirlerinin arzusu zerine tekrar tahta kt
n ve olu Mehmed'i Manisa'ya gnderdiini yazarlar.
85 Bu iki grubun mcadelesi iin bkz. nalck, Tetkikler, s. 83-90; Uzunarl, Osmanl
Tarihi, c. I, s. 439-440.
86 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 229.
87 Oru Be Tarihi, s. 98; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 230; Greke Anonim Osmanl
Tarihi, s. 7 4.
88 Buuktepe vakas ve sonrasnda gelien olaylarla ilgili bkz. Abdlkadir zcan,
"Buuktepe vakas'; DA, c. 6, s. 343-344; nalck, Tetkikler, s. 95-97.
89 Hammer, c. 2, s. 497; Oru Be Tarihi, s. 98.
90 nalck, Tetkikler, s. 1 03- 1 04.
91 Bu seferle ilgili olarak bkz. Dukas, s. 1 3 5 - 1 36; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 230-
234; Jorga, s. 389.
92 Hadid!, Tevarih-i Al-i Osman ( 1 299- 1 523), haz. N. ztrk, stanbul, 1 99 1 , s. 213-
2 1 4; Ak.paazade, s. 1 32; Neri, c. 2, s. 655; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 223.
93 Hammer, c. 2, s. 505.
94 Hal seferi hazrlklar iin bkz. ]orga, s. 39 1 ; Hammer, c. 2, s. 505; F. Babinger, Fatih
Sultan Mehmed ve Zaman, ev. D. Krpe, stanbul, 2003, s. 63-64; Uzunarl,
Osmanl Tarihi, c. I, s. 446.
95 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 64.
96 Ak.paazade, s. 135; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 239; Solakzade, c. I, s. 247.
Dipnotlar 335
97 Neri, c. 2, s. 663.
98 Savan genel tafsilat hakknda bkz. Neri, c. 2, s. 665-675; Hoca Sadeddin Efendi,
c. 2, s. 24 1 -244; Akpaazade, s. 1 3 5 - 1 37; Hammer, c. 2, s. 505-508; Babinger, Fatih
Sultan Mehmed ve Zaman, 65-66.
99 Geni bilgi iin bkz. Akpaazade, s. 1 3 7 - 1 38; Neri, c. 2, s. 675-676; Hoca Sadeddin
Efendi, c. 2, s. 244-248.
1 00 Akpaazade, s. 1 38.
101 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 253.
1 02 Neri, c. 2, s. 68 1 ; Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 252-254; Akpaazade, s. 1 39- 1 40.
103 nalck, Tetkikler, s. 204-209.
1 04 Oru Be Tarihi, s. 1 06; Neri, c. 2, s. 685; Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman,
70-7 1 . Hoca Sadeddin Efendi ise Murad Han'n vefatn 3 Muharrem Cuma (5 ubat
1 45 1 ) gn olarak vermektedir, s. 255.
105 Solakzade, c. I, s. 253.
1 06 Neri, c. 2, s. 683; Solakzade, c. I, s. 1 89. Kk ehzade Ahmed'in ise eceli ile ld-
veya nizam- alem iin ldrld yolunda eitli rivayetler vardr.
1 07 Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. I, s. 45 1 .
108 Hoca Sadeddin Efendi, c . 2 , s . 250.
1 09 Hoca Sadeddin Efendi, c. 2, s. 249-25 1 .
1 1 0 Akpaazade, s . 1 96- 1 97.
1 1 1 lyasolu Mercimek Ahmed, Kabusname, A. zkrml, c. 1 , s. 39-40.
1 1 2 Latifi, Tezkire, haz. M. sen, Ankara, 1 990, s. 68-69.
1 1 3 skender Pala, iirin Sultanlar, Mays 2005, s. 43.
1 1 4 II. Murad zamannda Osmanl sarayna girmi olan Venedik elisi Andrea Coscolo
padiah ile ehzade Mehmed (Fatih) arasnda geen bu uzun konumay kaleme
almt. talyanca olarak yazlan eser, elinin torunu balyos Marina de Cavali tara
fndan 1 559 (h. 967) tarihinde saray tercmanlarndan Murad Bey'e tercme ettiri
lerek devrin Osmanl padiah Kanuni Sultan Sleyman'a takdim edilmitir.
Nasihat- Sultan Murad isimli eserde II. Murad Han hayatn eitli alarnda
insanlarn nasl davranmalar gerektiini anlatr ve devlet idaresiyle ilgili nasihatler
verir. Eser Abdullah Uman tarafndan Tercman 1001 Temel Eser serisi ierisinde
Fatih Sultan Mehmede Nasihatler adyla sadeletirilmitir.
1 1 5 Fatih Sultan Mehmede Nasihatler, sad. A. Uman, s. 105- 106,l 10, 1 20, 1 24- 125,1 32.
1 1 6 D ukas, s. 139.
1 1 7 Halkondil'den naklen Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 7 1 .
1 1 8 Hammer, c . 2, s . 5 1 6.
1 1 9 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 7 1 .
1 20 Solakzade, c . I , s . 255.
121 Neri, c. 2, s. 677.
122 krullah, Behcet't Tevarih, ev. N. Atsz, stanbul, 1 947, s. 62-63.
FAT H S U LTA N M E H M E D H A N
1 23 Dukas, s . 138
1 24 Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. l , s. 454-455; Dukas, s. 1 4 1 - 142.
125 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 75-76.
126 Tursun Bey, s. 38-39; Hoca Sadeddin, II, s. 268-269.
1 27 Dukas, s. 143.
128 Dukas, s. 143- 1 44.
1 29 Dukas, s. 1 44.
130 Dukas, s. 1 44- 145.
1 3 1 Dukas, s. 145- 146.
132 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 82-83.
133 Tursun Bey, s. 44-45; Tayyarzade Ata, Tarih-i Ata, stanbul 1 293, I, 37.
1 34 Rumelihisar Camii, Fatih Sultan Mehmed Vakf adna kaytl iken 1 954 ylnda
hisarn tamiri vesile edilerek Maliye hazinesi tarafndan istimlak edilmitir. Halen
minaresi yarm vaziyette ayaktadr. Mescid ksm ise ne yazk ki bu byk Trk
hakannn kemiklerini szlatacak ekilde Rumelihisar etkinliklerinde sahne olarak
kullanlmaktadr. Buras aslna uygun olarak, tekrar vakfa devredilecei gn bekle
mektedir.
1 3 5 1 453 ylnda stanbul'un muhasara ve zapt (Zorzo Dolfn'in Venedik Kronii'nden
tercme edenler Samim Sinanolu-Suat Sinanolu), Fatih ve stanbul, c. l, sy. 1, s.
23-24.
136 Dukas, s. 143,145.
137 Dukas, s. 1 53- 1 54; Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 85.
138 Dukas, s. 1 52; Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 85; Ayrca stanbul'un
fethi dneminde Osmanl topuluunun geldii nokta iin bkz. Mcteba lgrel,
"stanbul'un Fethinde Osmanl Topuluu'; Tarih ve Medeniyet, Mays 1 994, y. 3, s.
20-23.
139 Dukas, s. 1 5 1 .
140 Celalzade Mustafa, Selim-name, haz. A . Uur-M. uhadar, Ankara, 1 990, s.338-34 1 .
1 4 1 Hammer, Osmanl Devleti Tarihi 2 , s. 54 1 - 542.
1 42 Bizans'n hazrlklar iin bkz. Dukas, s. 1 54- 1 57; N. Barbara, Kostantiniye
Muhasaras Ruznamesi 1 453, ter. . T. Diler, stanbul 1 953, s.22 vd.; Babinger, Fatih
Sultan Mehmed ve Zaman, s. 87; Jorga, c. 2, s. 30-32; Feridun Dirimtekin,
stanbul'un Fethi, stanbul 1 949, s. 63-70; Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. 1 , s. 469-
472.
1 43 Dirimtekin, stanbul'un Fethi, s. 1 3 5 - 1 38.
144 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 90-9 1 .
1 45 Jorga, c . 2 , s . 34-35; Dirimtekin, stanbul'un Fethi, s . 138- 1 45.
1 46 bn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VIII. Defter, haz. . Turan, Ankara 1 99 1 , s. 57-58.
Kemalpaazade bu olayn Fatih'in gemileri karadan yrtmesinin ardndan vuku
bulduunu ifade eder.
Dipnotlar 337
1 47 Dukas, s. 165 Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. l , s. 477-478.

1 48 Dolaysyla bu byk projeyi anlayamayan veya anlamak istemeyenler inkar yolunu
tutmaktadrlar. Onlara gre Fatih gemilerini boazdan alarak karadan yrtmemi,
Okmeydan'nda ina ettirdii bir miktar gemiyi Hali'e indirmitir. Oysa nl tarih
i Jorga bu olay yle nakletmektedir. Il. Mehmed savunmay daha da datmak
iin kahramanca bir sava aracna bavurdu. Amac, deniz tarafndaki savunma
hattn tehdit etmek ve imparatorun askerlerini ve mttefiklerini oraya ekmek iin
gemilerini Beikta'tan Halie indirmekti. nce bolca ya srlm olan sabit teker
lekler zerine yerletirilmi kk gemiler, daha sonra da byk olanlar, saysz
cerehor ve kzler tarafndan ekilerek dzletirilmi ve kalaslar denmi Galata
bayrna ekildi ve buradan mrettebatn naralar ve nakkare sesleri altnda,
Hristiyanlarn akn gzleri altnda aniden salverilerek Hali'in kpren sularna
indirildiler. Bu sayede Hristiyan filosunun gizlenme yeri olan Hali'e toplam altm
yedi gemi indirildi. (Osmanl mparatorluu tarihi, II, s. 38-39). Bu anlatm hem
batl hem Trk btn kaynaklarda aynen verilmektedir. Farkllk sadece gemilerin
yrtlme eklinde ve saysnda (elli ila seksen aras) kendini gstermektedir. Bkz.
Dukas, s. 1 66; Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 9 1 ; Barbaro, Kostantiniye
Muhasaras Ruznamesi, s. 39; bn. Kemal, VII. Defter, s. 52; Celalzade, s. 345; Tursun
B ey, s. 52.
1 49 Solakzade, c. I, s. 266-267.
1 5 0 Jorga, c. 2, s. 39.
1 5 1 S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre Fatih Sultan Mehmed'in Siyasi ve Askeri
Faaliyeti, Ankara, 1 985, s. 82-83.
1 52 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 279.
153 bn Kemal, VIII. Defter. s. 6 1 -62; Solakzade, c. I, s. 27 1 .
1 54 Dirimtekin, stanbul'u n Fethi, s . 1 96- 1 98.
1 55 Barbaro, Kostantiniye Muhasaras Ruznamesi, s. 62.
1 56 stanbul kuatmasn gn be gn takip etmek iin bkz. Barbaro, Kostantiniye
Muhasaras Ruznamesi, s. 30-66; Ahmet imirgil, 1 453 stanbul muhasaras krono
lojisi, stanbul Armaan Fetih ve Fatih 1, stanbul, 1 995, s. 47-58.
157 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 280-28 1 ; Ayrca bkz. Dukas, s. 1 72 - 1 73.
1 58 Naralardan yce gkyz titredi. Sayhalardan yeryz inledi. Drt bir taraftan
getirilen tekbir sedalarndan, surlarla evrili ehir zelzele olmu gibi sarsld.
Solakzade, c. I, s. 268.
1 59 Celalzade, s. 348.
1 60 Celalzade, s. 349-350.
1 6 1 Bizzat savaa itirak etmi bulunan Franes'ten naklen Uzunarl, Osmanl Tarihi,
c. I, s. 487 ve Tansel, Fatih Sultan Mehmed, 93. Yine ayn kaynaa dayanan ciddi
batl aratrmaclar da surlara ilk trmanan Trk'n adn Ulubatl Hasan olarak
verirler. Bkz. Jorga, c. 2, s. 43; Hammer, 2, s. 566; Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve
Zaman, s. 95.
1 62 Buhari, et- Tarih'l-kebir, Haydarabat 1 362, c . I/II, s . 8 1 ; Ahmed b . Hanbel, Msned

IV, s. 335.
1 63 "Ahirln" kelimesi ebced hesabna gre fetih tarihi olan Hicri 857'ye iaret etmekte
dir. skender Pala, air Fatih, stanbul Armaan, 1, stanbul, 1 995, s.320; Kemal E.
nsel, Fatih'in iirleri, Ankara, 1 946, s.78; Bu beytin Mahmud Paa ile (nsel, s. 7 8)
stanbul'un ilk kads Hzr Bey'e ait (M. Said Yazcolu, Hzr Bey, Ankara, 1 987, s.
25 ) olduunu syleyenler de vardr.
1 64 A. Sheyl nver, stanbul Risaleleri 2, stanbul 1 995, s. 1 37.
165 Bilal Erylmaz, Osmanl Devleti'nde Gayr Mslim Tebaann Ynetimi, stanbul 1 99 0,
s. 223-224; Tansel, Fatih Sultan Mehmed, s. 1 07.
1 66 A. Decei, Fenerliler, A, stanbul 1 964, c. 4, s. 547-548.
1 67 A. Decei, Fenerliler, s. 548.
1 68 Mahmut akirolu, Fatih Sultan Mehmed'in Galatallara Verdii Fermann Trke
Metinleri, TAD, Ankara 1 982, c. XIV, sy. 25, s. 2 1 7-219.
169 O. Oscanyan'dan naklen Kamuran Grn, "Ermeni sorunu': Trk Tarihinde
Ermeniler Sempozyumu, zmir 1 985, s. 16.
1 70 A. Galanti, Trkler v e Yahudiler, stanbul, 1 928, s. 34-36.
1 7 1 Jean-Paul Roux, Historie des Turcs, Paris, 1 894, s. 33.
1 72 Geni bilgi iin bkz. Hseyin Algl, "Ebu Eyyub el- EnsarC DA, 1 0, stanbul 1 994,
s. 1 23- 1 25.
1 73 Recep Akaku, Eyyub Sultan ve Mukaddes Emanetler, stanbul 1 973, s. 78-83.
Akaku, bu vakann fetihten nce vuku bulduunu yazar.
1 74 Hseyin Algl, stanbul'un Fethi ve Fatih, stanbul, 1 9 8 1 , s. 140; Ali hsan Yurd,
Fatih'in Hocas Akemseddin Hayat ve Eserleri, stanbul, 1 972, s. 67.
1 75 A. Djevad, Yabanclara Gre Eski Trkler, stanbul, 1 974, s. 1 05- 1 06.
1 76 stanbul'un alnmasyla birlikte ilk eitim yerleri ile ilgili olarak bkz. A. Sheyl
nver, stanbul Risaleleri 1, stanbul 1 995, s. 2 1 1 -224; Mehmet pirli, "Fatih
Medreseleri': Tarih ve Medeniyet, Mays 1 994, sayfa 3, s. 26-29.
1 77 Jorga, c. 2, s. 68-7 1 ; Tansel, Fatih Sultan Mehmed, s. 1 1 8.
1 78 Tursun Bey, s. 80.
1 79 Akpaazade, s. 1 47; Neri, II, s. 72 1 - 723.
1 8 0 Tursun Bey, s. 82.
1 8 1 bn. Kemal, VII. Defter, s. 132- 1 34.
1 82 Tursun Bey, s. 84-90; bn. Kemal, VII. Defter, s. 1 39- 1 43; Akpaazade, s. 1 48- 149;
Hoca Sadeddin, c. 3, s. 22-27.
183 Tursun Bey, s. 89.
1 84 Angelos ailesi hakknda bilgi iin bkz. Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s.
1 1 3.
1 85 bn. Kemal, VII. Defter, s. 1 50- 1 5 1 .
1 86 Tursun Bey, s . 9 9 ; Hoca Sadeddin, c . 3, s . 33-34.
1 87 Uzun arl, Osmanl Tarihi, c. II, s. 2 1 .
Dipnotlar 339
1 88 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s . 1 55.

1 89 Akpaazade, s. 1 53
1 90 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 39-4 1 ; Solakzade, c. l, s. 300.
1 9 1 Akpaazade, s. 1 54- 1 57; Neri, c. 2, s. 746-747.
1 92 Neri, c. 2, s. 747-749; Akpaazade, s. 1 58.
1 93 Akpaazade, s. 1 57.
1 94 bn. Kemal, VII. Defter, s. 1 95- 1 96.
1 95 bn. Kemal, VII. Defter, s. 1 96; Akpaazade, s. 1 60; Hoca Sadeddin, c. 3, s. 52-53;
Neri, c. 2, s. 753
1 96 Tursun Bey, s. 1 1 1 ; Hammer, c. 3, s. 698-699; Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve
Zaman, s. 1 86.
197 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 1 87- 1 88.
198 Baz kaynaklar Vlad'n gelir gelmez ihanetinden phelenildii iin Macar kral
tarafndan boynunun vurulduunu belirtirler (Bkz. Tursun B ey, s. 1 1 8). Oysa Macar
kral kendisini uzunca bir sre ViegradCia hapis tutacak ise de sonra tekrar kurtu
larak Eflak'a dnecektir (Jorga, c. 2, s. 1 1 0).
1 99 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 65-68; Tursun Bey, s. 1 14- 1 1 8; bn. Kemal, VII. Defter, s.
2 1 3- 2 1 6.
200 Jorga, c. 2, s. 1 6 1 ; bn. Kemal, VII. Defter, s. 2 1 8-219; Uzunarl, c. 2, s. 77.
20 1 Jorga, c. 2, s. 72-74.
202 Jorga, c. 2, s. 1 1 1 .
203 Genelde Osmanl kaynaklar Midilli'nin harple alndn kaydederken (Dursun
B ey, s. 1 1 2; bn. Kemal, VII. Defter, s. 222), Fatih'in valyeleri ldrtmesini tenkit
etmek isteyen Bizansl kaynaklar ise amanla alndn iddia ederler (Kritovulos, s.
162; Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 1 92- 1 93; Hammer, c. 3, s. 704).
204 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 70.
205 Hammer, c. 3, s. 708.
206 Bosna seferi ile ilgili olarak bkz. Hoca Sadeddin, c. 3, s. 70-74; Neri, c. 2, s. 76 1 - 767;
Tursun Bey, s. 1 2 1 - 1 27; Solakzade, c. I, s. 307-309.
207 Akpaazade, s. 165- 1 66.
208 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 74-75; Tursun B ey, s. 1 28.
209 Tursun Bey, s. 128; bn. Kemal, VII. Defter, s. 234-235.
2 1 0 Jorga, c. 2, s. 1 1 8 - 1 19.
2 1 1 Mora beyini Kritovulos'dan naklen Uzunarl, ''Turhanolu mer Bey" (Osmanl
Tarihi, c. 2, s. 1 12 - 1 1 4), Hammer ise Evrenosolu sa Bey ( c. 3, s. 7 1 4) olarak gster
mitir.
2 1 2 Tansel, Fatih Sultan Mehmed, s. 1 98.
213 Jorga, c. 2, s. 1 19; Hoca Sadeddin, c. 3, s. 83-84.
214 bn. Kemal, VII. Defter, s. 245-249; Tursun Bey, s. 1 3 1 - 1 32; Solakzade, c. l, s. 3 1 3 -
3 1 4.
2 1 5 Jorga, c. 2, s. 1 20.
2 1 6 bn. Kemal, VII. Defter, s . 257-26 1 ; Hoca Sadeddin, c . 3 , s . 88-9 1 .

2 1 7 Cevdet Paa, Tezakir 21 -39, yay. Cavid Baysun, Ankara, 1 986, s. 84-85.
218 Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. II, s. 88-89.
219 bn. Kemal, VII. Defter, s. 275-277; Tursun Bey, s. 1 46.
220 bn. Kemal, VII. Defter, s. 300-30 1 ; Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 02- 1 03.
22 1 bn. Kemal, VII. Defter, s. 302-303.
222 bn. Kemal, VII. Defter, s. 3 1 1 -3 1 3; Akpaazade, s. 1 74- 1 75.
223 bn. Kemal, VII. Defter, s. 3 1 8.
224 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 1O- 1 1 1 .
225 bn. Kemal, VII. Defter, s. 325-330; Hoca Sadeddin, c . 3 , s . 1 12 - 1 1 4.
226 Tansel, Fatih Sultan Mehmed, s. 302-303.
227 Ahmed Bahaddin (Cizyedarzade), Cizyedarzade Tarihi, (Sleymaniye ktb. Nr.
2403, v. 23 1 .
228 Hoca Sadeddin, c . 3, s. 1 1 7 - 1 19.
229 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 2 1 - 1 23; Tursun Bey, s. 1 6 1 - 1 62.
230 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 123- 1 24; Solakzade, c. I, s. 328-329.
231 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 132.
232 Prof. Dr. Enver Konuku Bey, Osmanl kaynaklarnn nda, Otlukbeli savan
hemen her yn ile inceleyerek gzel bir alma ortaya karmtr. Bkz. Otlukbeli
Meydan Sava (Austos 1473 ) , Ankara 1 998.
233 bn. Kemal, VII. Defter, s. 364-365.
234 Solakzade, c. l , s. 329-330; Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 24- 1 26.
235 Bkz. Solakzade, c. l , s. 336-339; Hoca Sadeddin, c. 3, s. 139- 144.
236 bn. Kemal, VII. Defter, s. 374-375; Solakzade, c. l , s. 339-340; Hoca Sadeddin, c. 3,
s. 144- 1 46.
237 Jorga, c. 2, s. 57; Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. II, s. 530.
238 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 1 1 3.
239 bn. Kemal, VII. Defter, s. 384.
240 Nadir Devlet, "Hanlklar dnemi': Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, c. 9, s.
359-360.
241 Tansel, Fatih Sultan Mehmed, s. 273.
242 bn. Kemal, VII. Defter, s. 385-388; Akpaazade, s. 182- 1 84; Hoca Sadeddin, c. 3,
s. 148 - 1 52.
243 Tat Kefe civarnda bir blgenin ad olup beyleri Osmanl dman idi. Gedik Ahmed
Paa kendilerini esir etmi ve stanbul'a getirmiti. bn. Kemal, VII. Defter, s. 389-
391.
244 Jorga ise Fatih'in bu seferine Mengli Giray'n Krm Tatarlar ile itirak ettiini yaz-
maktadr: c. 2 s. 1 60.
245 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 58- 1 59.
246 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 53 - 1 54.
247 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 56 - 1 57; bn. Kemal, VII. Defter, s. 406-4 13.
Dipnotlar 341
248 Tursun Bey, s. 1 73- 1 74.

249 Jorga, c. 2, s. 1 64.
250 Jorga, c . 2 , s . 165; Hammer, c . 3, s . 776-777.
25 1 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 308.
252 Jorga, c . 2, s. 1 66; Babinger ise b u akn sadece skender Bey'in emrindeki aknc
birliklerinin dzenlediini ayn tarihlerde Turhanolu mer Bey'in Fatih'in
Arnavutluk'taki Kroya Kalesi fethine katldn belirtir. Bkz. Fatih Sultan Mehmed
ve Zaman, s. 3 1 1 , 3 14.
253 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 60- 1 6 1 .
254 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 3 1 2; Hammer, c . 3, s. 785.
255 bn. Kemal, VII. Defter, s. 453-458; Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 62- 1 64; Tursun Bey, s.
178- 1 79.
257 Hammer, c. 3, s. 79 1 -793; Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 3 1 7- 3 1 9.
258 Akpaazade, s. 207-208.
259 Akpaazade, s. 208-2 10.
26 1 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 7 1 - 1 72.
262 Akpaazade, s. 2 12-2 1 3 .
2 6 3 Hammer, c. 3, s. 8 1 2.
265 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 75- 1 76.
266 Hammer, c. 3, s. 8 14-816; Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 340-342.
267 Hammer, c. 3, s. 8 1 7.
268 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 76; Solakzade, c. I, s. 358-360.
269 Tansel, Fatih Sultan Mehmed, s. 2 1 8.
270 Jorga, c. 2, s. 1 70.
271 Solakzade, c. I, s. 36 1 .
272 Tursun Bey, s . 1 82; bn. Kemal, VII. Defter, s . 527.
273 bn. Kemal, VII. Defter, s. 545.
274 Akpaazade, s. 2 1 9 .
2 7 5 Tursun Bey, s. 1 83- 1 84.
276 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 77- 1 78.
278 Akpaazade, s. 2 1 9 .
2 7 9 Ayca bkz. ehabeddin Tekinda, Fatih'in lm Meselesi, . . Edebiyat Fakltesi
TD, XVI/2 1 stanbul, 1 966, s. 95- 108.
280 Hammer, c. 3, s. 75 1 ; stanbul Risaleleri 2, s. 1 62.
281 Latifi Tezkiresi, s. 69-70.
282 stanbul Risaleleri 2, s. 2 1 8 .
2 8 3 A . Adnan Advar, Osmanl Trklerinde lim, stanbul, 1 982, s. 32-33.
284 Gnl Tekin, Fatih Devri Trk Edebiyat, stanbul Armaan 1 , stanbul 1 995, s . 163.
285 Hoca Sadeddin, c. 5, s. 1 1 O- 1 2 1 .
286 Muhammed Said Cemaleddin, "Farsa Kaynaklarda stanbul'un Fethi'', 2.
Uluslararas stanbul'un Fethi Konferans 30- 3 1 Mays- 1 Haziran 1 997, stanbul
1 997, s. 1 47.
287 Ali Asgar Hikmet, Cami Hayat ve Eserleri, stanbul 1 9 9 1 , s. 79-8 1 .
288 stanbul Risaleleri l , s . 388.
289 bn Kemal, VIII. Defter. s.l 7; X. Defter, s. XLIV.
290 Fatih kanunnamesi ve karde katli meselesi iin bkz. Abdlkadir zcan, "Fatih'in
Tekilat Kanunnamesi ve Nizam- Alem in Karde Katli Meselesi", Tarih Dergisi,
say: 33, stanbul, 1 982, s. 7-28; Ahmet imirgil, "Karde Katli'', Tarih ve Dnce,
Temmuz 2000, say: 2000-07, s. 1 6-25; Ekrem Bura Ekinci, "Def-i Mefsid in'',
Tarih ve Dnce, Temmuz 2000, say: 2000-07, s. 32-38.
291 Fatih ve dneminin edebi hayat iin bkz. Gnl Tekin, Fatih Devri Trk edebiyat,
s. 1 6 1 -22 1 .
292 Mustafa sen bey; Fatih'in iirlerine yklenmek istenen manalar grnce, cehaletin
bu kadar da ancak tahsille mmkn olur demekten kendini alamaz. Bkz. "Osmanl
Hanedan'nn airlii ve Fatih'', Tarih ve Medeniyet, Temmuz 1 997, say: 40, s. 8- 10.
293 Pala, air Fatih, s. 29 1 .
294 nsel, Fatih'in iirleri, s . 38; Pala, air Fatih, s . 296
295 stanbul Risaleleri 2, s. 422.
296 nsel, Fatih'in iirleri, s. 36.
297 nsel, Fatih'in iirleri, s. 48-49.
300 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 79 - 1 80.
30 1 stanbul Risaleleri 2, s. 167.
302 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 80- 1 8 1 .
303 Akpaazade, s . 1 94.
304 Bu eserler iin bkz. C. Baltac, Fatih devri ilim hayat ve Sahn- Seman medreseleri,
stanbul Armaan 1 , s. 238-245.
305 Zorzo Dolfn'in Venedik Kronii, s. 24-26
306 Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, s. 3 5 1 -352.
307 Jorga, c. 2, s. 1 75 - 1 77.
308 Asl ad Abdlmelik (740-828) olan Basral Arap ozan ve lgatisi.
309 Hoca Sadeddin, c. 3, s. 1 82- 1 84.
3 1 0 Neri, c. 2, s.
B B L YO G RA F YA
A. Adnan Advar, Osmanl Trklerinde lim, stanbul 1 982.
A. Galanti, Trkler ve Yahudiler, stanbul 1 928.
Abdlkadir zcan, "Buuktepe vakas'; DA , c. 6, s. 343- 344.
Abdlkadir zcan, "Fatih'in Tekilat Kanunnamesi ve Nizam- Alem in
Karde Katli Meselesi", Tarih Dergisi, sy. 3 3 , stanbul 1 982, s. 7 - 5 1 .
A . Sheyl nver, stanbul Risaleleri 1 -2, stanbul 1 99 5 .
A. Decei, "Fenerliler", A , stanbul 1 964.
A. Djevad, Yabanc lara Gre Eski Trkler, stanbul 1 974.
Ahmed Bahaddin (Cizyedarzade) , Cizyedarzade Tarihi, Sleymaniye
Ktbhanesi, Nr. 2403.
Ahmed b. Hanbel, Msned IV.
Ahmet imirgil, "Karde Katli", Tarih ve Dnce, Temmuz 2000, sy.
2000-07, s. 1 6-25
Ahmet imirgil, " 1 453 stanbul muhasaras kronolojisi", stanbul Armaan
Fetih ve Fatih 1, stanbul 1 995, s. 47-58.
Ali Asgar Hikmet, Cami Hayat v e Eserleri, stanbul 1 99 1 .
Ali hsan Yurd, Fatih'in Hocas Akemseddin Hayat ve Eserleri, stanbul
1 972.
Anonim Tevarih- i Al-i Osman, haz. N. Azamat, stanbul 1 992.
Akpaazade, Tevarih - i Al-i Osman, (Ali Bey neri) , stanbul 1 3 32.

" 1 45 3 ylnda stanbul'un muhasara ve zapt", (Zorzo Dolfn'in Venedik
Kronii'nden tercme edenler Samim Sinanolu-Suat Sinanolu),
Fatih ve stanbul, c. l, sy. 1, s. 23 -24.
B ilal Erylmaz, Osmanl Devletinde Gayr Mslim Tebaann Y netimi,

stanbul 1 990.
Buhari, et- Tarih 'l-kebir, Haydarabat 1 3 62, c. I/II.
C. Baltac, "Fatih devri ilim hayat ve Sahn- Seman medreseleri'; stanbul
Armaan 1, s. 238-245.
Celal-zade Mustafa, Selim- name, haz. A. Uur-M. uhadar, Ankara 1 990.
Cevdet Paa, Tezakir 2 1 -39, yay. Cavid Baysun, Ankara 1 9 86.

Dukas, Bizans Tarihi, ev. VL. Mirmirolu, stanbul 1 9 56.
Ekrem Bura Ekinci, "Def- i Mefasid in'', Tarih ve Dnce, Temmuz
2000, sy. 2000-07, s. 3 2 - 3 8 .
Enver Konuku, Otlukbeli Meydan Sava (Austos 1 473), Ankara 1 99 8.
Fatih Sultan Mehmed'e Nasihatler, Sultan Murad Han, sad. A. Uman,
Tercman 1 0 0 1 Temel Eser.
Feridun Dirimtekin, stanbul'un Fethi, stanbul 1 949.
F. Babinger, Fatih Sultan Mehmed ve Zaman, ev. D. Krpe, stanbul 2003 .
Gazavat- Sultan Murad b. Mehemmed Han, yay. H. nalck - M. Ouz,
Ankara 1 978.
Gnl Tekin, "Fatih devri Trk edebiyat", stanbul Armaan l, stanbul
1 99 5 .
Hadidi, Tevarih-i Al-i Osman (1 299- 1 523), haz. N. ztrk, stanbul 1 99 1 .
Halil nalck, Fatih Devri zerinde Tetkikler v e Vesikalar I, Ankara 1 987
Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, yay. Mmin evik- Erol Kl, c. 2 - 3 .
Hayrullah Efendi, Osmanl Devleti Tarihi, haz. Z. D anman, stanbul
1 9 7 1 , c. 4.
Hoca Sadeddin Efendi, Tac't Tevarih, haz. . Parmakszolu, Ankara
1 992, c. 2 - 3 .
Hseyin Algl, "Ebu Eyyub e l - Ensari'', DA, 1 0, stanbul 1 994.
Hseyin Algl, stanbul'un Fethi ve Fatih, stanbul 1 98 1 .
bn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VIII. Defter, haz. . Turan, Ankara 1 9 9 1 .
lyasolu Mercimek Ahmed, Kabusname, haz. A. zkrml, c. 1 .
skender Pala, iirin Sultanlar, Mays 2005.
skender Pala, "air Fatih'', stanbul Armaan 1, stanbul 1 99 5 .
smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. I -I I , Ankara 1 972.
Jean-Paul Roux, Historie des Turcs, Paris 1 894.
Kamuran Grn, "Ermeni sorunu", Trk Tarihinde Ermeniler Sempozyu-
mu, zmir 1 98 5 .
Kayhan Atik, Ltfi Paa ve Tevarih-i Al-i Osman, Ankara 200 1 .
Kemal E . nsel, Fatih'in iirleri, Ankara 1 946.
Latifi, Tezkire, haz. M. sen, Ankara 1 990.
B i b l iy o g r afy a 345
Mahmut akirolu, "Fatih Sultan Mehmed'in Galatallara verdii fermann

Trke metinleri'', TAD, Ankara 1 982, c. XIV, sy. 25,
Mehmed Neri, Kitab- Cihannma- Neri Tarihi, haz. F. R. Unat- M. A.
Kymen, Ankara 1 987, c. 2
Mehmet pirli, "Fatih Medreseleri", Tarih ve Medeniyet, Mays 1 994, sy.
3, s. 26-29.
M. Said Yazcolu, Hzr Bey, Ankara 1 987.
Muhammed Said Cemaleddin, "Farsa Kaynaklarda stanbul'un Fethi",
2. Uluslar aras stanbul'un Fethi Konferans 30-31 Mays-1 Haziran
1 997, stanbul 1 997, s. 145- 1 50.
Mustafa sen, "Osmanl Hanedan'nn airlii ve Fatih'', Tarih ve Medeniyet,
Temmuz 1 997, sy. 40, s. 8 - 1 0.
Mcteb a lgrel, "stanbul'un fethinde Osmanl Topuluu", Tarih ve
Medeniyet, Mays 1 994, sy. 3, s. 20-23.
Nadir D evlet, " Hanlklar dnemi", Doutan Gnmze Byk slam
Tarihi, c. 9.
N. B arbam, Kostantiniye Muhasaras Ruznamesi 1 453, ter. . T. Diler,
stanbul 1 95 3 .
N. Jorga, Osmanl mparatorluu Tarihi, ev. N. Epeli, c . 1 -2, stanbul 2005.
1 6. Asrda Yazlm Greke Anonim Osmanl Tarihi, haz. . Batav, Ankara
1 973.
Oru Bey, Tevarih-i Al-i Osman, ne. N. Atsz, Tercman 1 00 1 Teme! Eser.
Recep Akaku, Eyyub Sultan ve Mukaddes Emanetler, stanbul 1 973.
S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre Fatih Sultan Mehmed'in Siyasi ve
Askeri Faaliyeti, Ankara 1 98 5 .
Solakzade Mehmed Hemdemi elebi, Solakzade Tarihi, haz. Vahid abuk,
Ankara 1 989, c. I.
ehabeddin Tekinda, "Fatih' in lm meselesi", . Edebiyat Fakltesi
TD, XVI/2 1 , stanbul 1 966, s. 9 5 - 1 08 .
krullah, Behcet't Tevarih, ev. N. Atsz, stanbul 1 947.
Tayyarzade Ata, Tarih-i Ata, stanbul 1 29 3 .
Tursun Bey, Tarih-i Eb'l-feth, haz. M. Tulum, stanbul 1 977.
N D E KS
A Albulena Ovas 1 8 5
Abdlhak Hamid Tarhan 3 2 7 Aleksios III. (Bizans mparatoru) 190
Abdlmuttalib 1 69 Alfons V (Napoli Kral) 1 84 , 1 85 , 288,
Acem 1 1 2 , 234, 2 3 5 , 2 9 1 , 3 0 7 , 3 1 7 Ali Bey (Evrenosolu) 52, 5 3 , 54, 207
Adalolu 228 Ali Bey (Firuz Bey'in olu ve znik Kalesi
Adni (Mahmud Paa'nn mahlas) 257 muhafz) 3 3
Adriyatik Denizi 84 Ali Bey ( Karamanolu brahim Bey'in
Afrasiyab 1 73 amcas) 47
Afyonkarahisar 227 Ali El-Bistami ( Kk Musannif) 2 1 3 , 216
Agion 1 93 Ali Han Mirza (Cihangir Mirza'nn olu)
Aadenizi 268 233
Aahisar Ali mran Suresi 85
Arboz 220, 2 2 8 , 229, 230, 2 3 1 , 2 3 2 , 2 7 3 , Ali ( Kara Timurta Paa'nn olu) 3 7
288, 292
Ali Kuu, bkz. Alaaddin B i n Mehmed Ku
Ahitname 1 9, 1 3 1 , 1 66, 224 u (nl matematik ve astronomi bilgini)
Ahmed Bey (Evrenosolu) 277 alimler 1 4 2 , 1 5 3 , 302, 3 1 6
Ahmed (byk Ahmed, Sultan il.) 1 0 9
Ali eker Bey (Karakoyunlu Hkmdar
Ahmed (kk Ahmed, Sultan il.) 1 0 9
Cihan ah'n kumandanlarndan) 233
Akbyk (alim ve eyh) 1 42
Alman 53, 54, 58, 7 1 , 1 00 , 1 0 1 , 1 04, 1 85,
Akahisar (Kroya) 99
274, 283, 294, 324, 325
Akayl Mehmed Bey 1 4 2
Almanya 1 02, 299
ake 3 8 , 4 5 , 9 5 , 1 1 2 , 1 25 , 1 76, 1 77, 2 5 9 ,
Alpagut Mehmed Bey 249
303, 304, 305, 3 0 7
Alparslan olu Hsameddin Hasan Bey
Akdere (Alba Valea) 268
(Taceddinoullarndan) 42
Akhisar 3 8 , 3 9
Altnkap 3 1
Akkoyunlu 1 3 , 1 9 5 , 2 0 2 , 203, 226, 228,
Altnordu 260, 265
2 2 9 , 2 3 2 , 2 3 3 , 2 3 6 , 242, 2 4 3 , 2 4 5 , 246,
Amasra 1 95, 1 96, 1 9 7
247, 248, 249, 2 5 0 , 2 5 5 , 2 5 8 , 2 6 1 , 266,
Amasya 1 8, 3 7 , 40, 4 1 , 5 9 , 6 0 , 1 05, 1 0 8 , 1 09,
279, 3 0 1 , 303
1 86, 20 1 , 2 3 5 , 240, 296, 3 1 7
Aksakal shak 1 78 , 1 79
Aksaray 17 4, 255 Amerika 1 67
Akehir 50, 59, 1 27, 128, 226 Amid (Diyarbakr) 2 3 3 ; -Meydan Muha
Akemseddin 1 4 2 , 1 5 1 , 152, 1 62 , 1 63, 1 68 ,
rebesi 234
1 70, 1 7 1 , 1 72, 1 74, 296, 3 0 9 , 3 1 6, 3 3 8 Amr 1 69
Alaaddin Ali (Karamanolu Mehmed) 36 Anadolu 1 3, 20, 22, 2 3 , 24, 25, 3 3 , 3 5 , 39,
Alaaddin Ali (Sultan il. Murad'n olu) 66 42, 44, 50, 56, 59, 60, 65, 67, 74, 76, 77,
Alaaddin Ali Tusi 307 79, 80, 83, 9 1 , 93, 94, 95, 98, 1 0 2 , 1 0 3 ,
Alaaddin Bin Mehmed Kuu 1 7 7 1 0 9, 1 1 3 , 1 2 7 , 1 29 , 1 3 1 , 1 3 2 , 1 4 2 , 1 43,
Alaaddin (Sultan il. Murad'n olu) 5 9 , 1 5 8, 1 7 4, > 1 86, 1 96, 1 98 , 200, 201, 209,
60, 66, 67 2 1 2, 2 2 9 , 2 3 0 , 2 3 2 , 2 3 4 , 2 3 6 , 240, 246,
Alacahisar ( Kruevac) 60, 1 2 5 2 5 3 , 3 1 7; -beylikleri 37, 2 1 0, 234, 256,

Aladdevle Bozkurt Bey 2 8 2 , 290 26 1 , 2 6 8 , 270, 2 7 1 , 275, 276, 29 1 , 3 1 7;
Albert (Alman mparatoru ve Macaristan - Hisar 73, 1 3 0
Kral) 53, 54, 1 00 Anconitano 3 0 2
ndeks 347
Andronikos (Bizans imparatorunun olu) Balkan Geidi (Trayan) 6 1

314 Balkanlar 1 04, 1 26, 1 84, 261
Andronikos (Selanik Despotu) 46 Balmumu 260, 275
Angeloslar ailesi 1 90 Baltaolu Sleyman Bey 64, 147
Ankara 20, 59, 97, 1 1 2, 1 98, 228, 239, 259, Baltk 84
; -Muharebesi 40, 45 Balyabadra (Patras) 99
Ankona 1 4 1 Barbara 156, 336, 337
Antalya 3 6 , 226 Bayburt 245, 25 1 , 254
Antonio Rizo 133 Bayezid Camii 1 74
Aragon 2 1 7, 304 Bayezid II. 294, 30 1 , 3 1 1 , 3 1 4
Arap 1 70, 29 1 , 292, 302, 305, 307, 3 1 7, 342 Bayezid (zmirolu Cneyd Bey'in Kar
Arkadya 2 1 8 dei) 39, 40
Arnavut; -!ar ; -luk; -skenderiyesi, bkz. Bayezid Paa (Veziriazam) 1 8, 2 1 , 22, 23,
kodra (Arnavut skenderiyesi) 24, 30, 37, 108
Arnavutluk 1 3 , 53, 96, 1 0 1 , 1 85, 1 86, 2 1 7, Baykular 1 73
277, 297; -Meselesi 99, 2 1 8, 272; -Seferi bayrak 58, 88, 1 68
99, 1 84 Bayrampaa 144, 1 53
Arslan Bey (Dulkadrl) 234 Bazarlu Beyolu 238
Artukova 41 bedesten 259
asa 165 B edreddin Badadi ( Hanbeli Mezhebi
Astragan 260 alimlerinden) 64
Asya 1 26, 260, 299 B e dreddin Tunusi ( Maliki Mezhebi
Ak Paazade 2 1 , 1 1 2, 180 alimlerinden) 64
Atina 97, 98, 1 94, 2 1 8 Bektaolu mer Bey 235
Avlonya 7 1 , 288 Belika 58
Avni ( Fatih Sultan Mehmed'in Mahlas) Belgrad 53, 54, 55, 1 78, 1 79, 1 80, 1 8 1 , 1 84,
317 186, 1 89, 1 9 1 , 1 93, 2 1 1 , 23 1 , 256, 270, 298
Avrupa 1 3 , 25, 56, 58, 7 1 , 85, 1 00, 1 09, 125, Bengi Ali Bey (Nide Emiri) 36; -'in Ka-
1 26, 1 27, 1 40, 1 62, 1 64, 1 73, 1 84, 2 1 1 , raman tahtn elde etmesi 36
2 1 7, 232, 235, 265, 290, 297, 298, 299, berat 33, 165, 3 1 6
30 1 , 304, 324, 325 Bertoldo Este (Taddeo dknn olu) 2 1 8
Ayamavra (Santa Mavra) (Yunan deniz Bessarion (Kardinal) 220
adalarndan) 1 92, 288 Beikta 149, 287, 337
Ayas Kalesi 279 Bey Camii (smail Bey'in yaptrd cami)
Ayaslu 38, 46 200
Ayasofya 140, 1 5 1 , 1 56, 1 62, 1 63, 1 64, 1 73, Beyolu 33, 36, 57, 75, 76, 79, 1 02, 143,
1 75, 298; -Medresesi 1 76 1 82, 1 94, 230, 232, 238, 243
Aydn 37, 38, 9 1 Beypazar 59, 240
Aydnolu Hac Bey 243 Bierolu Hamza Bey 1 08; -'in vefat 41
Aynaroz 1 9 Biga 2 8
Ayvansaray 1 43 Birecik 233
Azab Bey 83, 84 Birgi 38
Azak 260, 263, 264 Bizans 18, 19, 22, 23, 24, 30, 3 1 , 32, 38, 39,
Azaplar 7, 8 1 , 247 45, 46, 47, 64, 67, 70, 71, 73, 76, 85, 94,
Azerbaycan 235 96, 97, 99, 109, 1 1 9, 1 20, 1 24, 1 25, 1 26,
1 27, 128, 129, 1 30, 1 32, 1 34, 1 36, 1 39,
B 14 1 4 1 , 142, 1 4 14 14 148, 1 5
Bakr Kresi 35, 1 97 1 5 1 , 1 56, 1 57, 1 59, 1 60, 1 64, 1 65, 1 67,
Balastena 192 1 70, 190, 193, 195200, 20 1 , 283, 297, 3 1 0,
Balkhisar 1 12 3 1 4, 325; -l obanlar 1 33, 1 34
B oaz Kesen, bkz. Rumeli Hisar Cihan ah (Karakoyunlu Hkmdar) 90,

B a dan 1 3 , 1 9, 2 0 5 , 2 0 8 , 2 0 9 , 2 6 1 , 265, 233, 235
266, 267, 268, 269 Comnenoslar 1 7 3
B ohemya 54, 7 1 , 1 0 1 , 207 Cuci (Cengiz Han'n olu) 2 6 0
B olu 35, 62, 96, 1 98 , 1 99 Cneyd Bey (Aydnolu) 27
B olvadin 59 Cneyd Bey (zmirolu Kara Cneyd) 37
Bor 2 5 5 Cneyd Bey (Mustafa elebi'nin veziri) 348
Bosna 1 3 , 89 , 1 92 , 2 3 , 2 1 4 , 2 1 5, 2 1 6, 2 1 7, akmak (Msr Memlkl Sultan) 69, 84
2 1 8 , 22 1 , 224, 225, 257, 272, 2 8 7 , 3 3 9 anakkale Boaz 64
Boyabat 4, 2 0 0 andarl Halil Paa 69, o6, 1 1 2 , 1 24, 28,
Boyana Suyu 275 30 , 32, 135, 39 , 5 1 , 250, 296
B ozca 238 andarlzade brahim Paa 33
Bozkr 50 an darlzade Mahmud Bey ( Sultan II.
Bozok 279, 282 Murad'n enitesi ve Veziriazam andarl
brk 206, 246 Halil Paa'nn kardei) 62
Brklce Mustafa 1 08 ; - syan o 8 ankr 3 5
Buuktepe Yakas 95 aramba 4 2 , o8, 1 45 , 1 47 , so , s , 226,
Budin 5 8 23 1 , 245, 2 5 1 ; Ovas 74
-
buday 4 , 260 ayrck ky 200

Bulgar 5 8 , 76 ek 1 0 1
Bulgaristan 60, 70, 76, 205 ekirge 86
Burgaz Adas 1 4 7 elebi Mehmed 2 , 1 3 , 8, 20, 24, 25, 26,
Burgond Dukal 20 1 32, 34, 38, 40, 43, 54, 1 08, ; -in Trbesi 34
Burgonya 2 o ; Dukal 2 0 1
- emberlita 73
Bursa 1 8, 20, 2 3 , 25, 3 2 , 3 3 , 34, 3 6 , 42, 4 3 , emikezek 202, 2 3 3
5 2 , 60, 66, 69, o7 , 1 0 8 , o9 , 1 1 0 , 1 1 , erkez 2 6 0 , 2 6 3
67 , 97 , 1 98 , 2 1 3 , 240, 2 5 6 , 2 5 9 , 3 0 5 , ernov 9 2
307, 3 2 1 eme 3 8
Bykada 4 7 evgan (atl top oyunu) 2 8 2 , 290
Byk Galata 1 74 ft Kaps 174
in Hindi 260
c
cami 45, l O , 1 1 1 , 20 , 68 , 1 72, 76, 200, D
259, 3 2 , 322, 332 Damat Karaca Paa (Anadolu Beylerbeyi),
Canik 4 bkz. Karaca Paa
Cebeciba 45 Danimendname (Molla Arif elebi'nin
Celaleddin Ali Bey 2 3 3 Anadolu'nun Fethi ve Trklemesini
Cem Sultan (Fatih Sultan Mehmed'in Olu) konu edinen eseri) 1 3
240 Darende 59, 279
Ceneviz 28, 29, 74, 24, 4 , 1 44, 1 47, 1 66, Darlhadis 1 09, 1 1 O
96, 264; -liler 24, 2 5 , 40, 1 0 8 , 44, 1 49, Darifa 76, 323
66, 9s, 97, 2 0, 260, 26 1 , 262, 263, 264 dar't-talim 1 76
Cengiz Han 260 David Komnenos (IV. Yuannis'in Karde-
Centile Bellini 3 0 1 , 348 i) 204
cephane 54, 133, 1 4 , 3 2 Davud Paa 232, 246, 275, 276
Charles (Burgonya Dukas) 232 davul 54, 223
Charles VII ( Fransa Kral) 26 Davud Aa (Enderun aalarndan) 3 1 1
Cibali 1 74 Day Karaca Bey 79, 80, 83 , 84
Cihangir Mirza (Akkoyunlu Hkmdar defterdar 4 9 , 243
Uzan Hasan'n Kardei) 2 3 3 Deliorman 7
ndeks 349
Denizli 40 Erigz Kalesi (Ktahya'da bir kale) 205

Devrekani 200 Erikap 153, 1 74
Dikilita 173 Ekrem Hakk Ayverdi (Mimar) 1 1 1
Dimitrios ( B izans Kral Kostantin Elbistan 105, 234, 279
Dragazes'in kardei) 1 93, 1 94, 1 95 El-Melik'z-Zahir Hokadem (Memluk
Dimitrios Leontarios (Bizans generali) 1 9 Sultan) 279
Dimitrios Polirset 97 Eminek (Krm Temsilcisi Mamak'n olu)
Diyarbakr 233 262
Dolapdere 148 Emir Buhari (Yldrm Bayezid'in damad)
Dolmabahe 1 48 1 8 , 26, 43
Doryos (Enez Prensi) 2 1 1 Emir Kulaksz 280
Drakul (eytan), bkz. Vlad III. (Eflak Beyi) Emir zbek 280
Dregos (Drivasto) Hisar 275, 276 Emir Sultan, bkz. Emir Buhari.
Drina Nehri 275 Emir Sleyman 45, 67, 144
Drin Nehri 222 Emir Yebek 28 1
Dubrovnik, bkz. Raguza (Dubrovnik) Emre elebi (Ankara Kads) 228
duka 46, 63, 74, 1 78, 1 89, 1 95, 209, 2 1 3, Enez 2 1 0, 2 1 1 , 229, 230, 232
27 1 , 278 Engrs seferi 5 1 , 52
Dukas (Bizans Tarihisi) 99, 1 1 9, 1 34, 1 3 7 Epidamnos 2 1 8
Dulkadrl; -oullar Ereli 1 32, 1 74, 227
dn 42, 52, 105, 1 06, 1 88, 252, 295 Ergani 233
dlger 130 Ergene 45, 1 1 2
Dzmece Mustafa (ehzade Musatafa) Erhondu Hatun (Sultan II. Murad'n kz)
20, 37 1 09
Erisos 1 9
E Ermenek 253, 254
Ebu Eyylb El-Ensar! (Halid Bin Zeyd) 1 69, Ermeniler 1 67, 1 74, 264, 338
1 70, 322 Erzincan 202, 203, 234, 24 1
Ebu Hanife 303 Esediye Medresesi (Bursa'da) 305
Ebu Said Han (Timurilerden, Horosan H Evrenos Bey 207, 208
kmdar) 235 Eyb Sultan 327, ; Camii 1 72, 1 76
-
Ebussuud Efendi 3 1 6
Edirne 18 , 1 9 , 20, 22, 23, 24, 25, 29, 30, 42, F
43, 45, 46, 48, 50, 52, 53, 60, 62, 63, 64, fakih 64, 65, 302
65, 67, 72, 74, 75, 76, 77, 84, 87, 90, 9 1 , Fatih 1 72, 1 7 3 , 1 74, 1 75, 1 76, 179, 1 80,
92, 95, 96, 99, 1 04, 105, 106, 108, 109, 1 8 1 , 1 83, 1 84, 1 8 5 , 1 86, 1 88, 1 89, 1 9 1 ,
1 1 0, 1 1 2, 1 1 5, 1 24, 1 29, 1 30, 1 3 1 , 1 34, 1 92, 1 93, 1 94, 1 95, 1 96, 1 97, 198, 1 99,
1 3 5 , 136, 1 37, 1 38, 142, 145, 1 60, 1 86, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207,
1 90, 1 92, 204, 205, 2 1 1 , 2 1 2, 240, 256, 209, 2 1 0, 2 1 1 , 2 1 2, 2 1 4, 2 1 6, 2 1 7, 2 1 8,
269, 270, 296, 300, 303, 305, 306, 3 1 1 , 32 1 220, 222, 224, 225, 226, 227, 228, 229,
Edirnekap 1 4 3 , 144, 1 47, 1 50, 1 5 3 230, 23 1 , 232, 234, 237, 238, 239, 240,
Eflak 13, 29, 47, 52, 53, 56, 57, 58, 59, 63, 24 1 , 243, 245, 246, 247; Camii 1 76,
-
71, 75, 76, 78, 80, 82, 94, 1 00, 1 0 1 , 1 04, 1 77, 1 78; - Kanunnamesi 3 1 5
1 24, 1 25, 205, 206, 207, 208, 209, 2 1 3 , Fatma Hatun (Sultan II. Murad'n kz) 109
2 1 4, 2 1 7, 266, 267, 269; - Meselesi 205 Fazlullah (Acem lkesinden bir bilgin) 1 1 2
Eflani Kalesi 1 97 Feke Kalesi 279
Ege 2 1 0; Blgesi 108; Denizi 22, 1 3 1 ,
- - Fener mahallesi 17 4
210, 213 Ferdinand (Napoli Kral, V. Alfons'un olu)
Eine Krfezi 97 1 85, 232, 273, 288
Eridir37; -liler 1 74 ferman 42, 1 30, 1 67, 259, 264
Fetihname 84, 89, 90; Varna Sava 85 Germe 97, 98, 2 1 8, 2 1 9, 220
Fetret Dnemi 37, 3 1 4 Germiyan 33, 34, 42, 44
fkh 256, 296, 3 1 7 Gevherhan Sultan (Fatih Sultan Mehmed'in
Frat 20 1 , 242, 243, 245; - Nehri 24 1 ; - kz, Uurlu Mehmed Bey'in ei) 30 1
Vadisi 24 1 Giovanni Adorno (Ceneviz Beyi) 25
Filelfo 1 26 Giovanni Dorio 277, 278
Filibe 60, 6 1 , 1 1 4, 200, 207 Giovanni Mario Angiolello 30 1
filo 1 4 1 , 142 Girit 1 4 1 , 1 44
filori 279 Golumba Kalesi, bkz. Gvercinlik (Go
Firuz Aa 1 33; -'nn Rumeli Hisar Kuman- lumba Kalesi)
danlna Tayini 1 33 Gde Ahmed Bey (Uurlu Mehmed Bey'in
Firuz Bey 58, 178 olu, Fatih Sultan Mehmed'in torunu,
Firuze 297 Akkoyunlu Hkmdar) 301
Floransa 1 3 9 Gke (Takpr'nn bir nahiyesi) 200
Foa 2 4 , 25, 2 8 , 1 74, 2 3 0 ; -llar 2 5 , 3 0 Glba (Sabiacco) Hisar 275, 276
Franesko Kontarini 272 Greguar (Srp Despotu Brankovi'in olu)
Fransa 58, 70, 1 26, 1 4 1 , 20 1 , 324 189
Franszlar 1 0 1 , 1 8 5
grejuva atei 32, 1 5 1
Fransisken tarikat 1 8 1
Grigorios (Patrik) 1 3 9
Franz Babinger (Alman Tarihi) 294, 324
Gercinlik (Golumba) Kalesi 63
Frenk 25, 28, 65, 97, 1 3 1 , 2 1 8; Askerleri
Glbahar Hatun (Fatih Sultan Mehmed'in
-
29; Gemileri 129

ei) 301
-
Frigya 129
Gmlolu 26
Futalar (Bohalar) 187
Gmlcine 42, 229
Gvercin 50
G
Gzelce Hisar 22, 73
Galata 1 40, 1 48, 149, 1 66, 1 74, 264; - H
ristiyanlar 16 7
H
ganimet 50, 56, 88, 264, 269
Hac Giray ( Krm Han) 260; -'n vefat
Gaverudi (Karakoyunlu Hkmdar Cihan
ah'n kumandanlarndan) 233 261
Gavur shak 245, 246 Hac vaz Paa 2 1 , 27, 28, 37
Gazi Kara Abdurrahman 74 Hal 13, 58, 59, 60, 72, 73, 75, 76, 78, 82, 89,
Gebze 29 1 , 293 l Oo, 1 0 1 , 102, 103, 126, 148, 277, 283, 334
Gedik Ahmed Paa 202, 228, 229, 253, 254, Hadm ehabeddin Paa, bkz. ehabeddin
255, 262, 263, 264, 2 7 1 , 272, 273, 274, Paa
288, 290, 340 hadis 296, 3 1 1 , 3 1 7, 3 1 8
Gelibolu 19, 22, 23, 24, 25, 28, 29, 30, 34, Haleb 279
42, 43, 7 1 , 73, 74, 1 24, 129, 2 1 0, 287, 290, Hali 3 1 , 140, 143, 144, 146, 1 47, 148, 149,
; - Boaz 73, 1 3 1 , 1 42; -!ular 1 74 1 50, 1 53, 164; -teki zincir 1 40
Gennadios, Bk. Georgios Skolarius. Halid Bin Zeyd, bkz. Ebu Eyyub El-Ensari
George Brankovi (Srp Despotu) 59, 63, Halil Bey (Akkoyunlu komutanlarndan)
92, 177 248
George Lepes (Piskopos) 55 Halil Bey (Sultan I. Murad'n kardei) 3 1 4
Georgios Amirutzes ( mp arator David Halkondil (mverrih) 9 8 , 1 20
Komnenos'un ba mabeyncisi) 204 hamam 45, 200, 259, 323
Georgios Skolarius 1 6 5 ; -'un Gennadi Hamidili 32, 47, 5 1 , 236
os unvann alarak stanbul O rtodoks Hammer 56, 76, 1 20, 3 3 1 , 332, 333, 334,
Kilisesi'nin bana gemesi 165 335, 336, 337, 339, 341, 344
Gerger Kalesi 234 Hamza Bey (Anadolu Beylerbeyi) 39, 40, 41
ndeks 35 1
Hamza Bey (Firuz Bey'in olu ve Antalya Hzr elebi 302

muhafz) 36 Hint 260
Hamza Bey ( Nibolu Sancakbeyi) 207 Hoca Sadeddin Efendi 1 1 1 , 1 56, 236, 237,
Hamza Reis (Gazi Kara Abdurrahman'n 258, 293, 322, 323, 326, 3 3 1 , 332, 333,
olu) 74 334, 335, 344
han 45, 200, 244, 259, 26 1 , 321 Hocazade 1 76, 1 77, 302, 305, 306, 307
Hanbeli 64, 347 Horasan 234, 235, 308
Hanefi 65 Hovakim (Ermeni Piskoposu) 167
Haram Bey, bkz. Hrrem lyas Bey (Ha- Hurid Bey (Akkoyunlu komutanlarndan)
ram Bey) 202
Harbiye 148 Hma Hatun ( Fatih Sultan Mehmed'in
Harmaneum Promentarium 1 30 annesi) 296
Harput 234 Hnkar ayr, bkz. Tekfur ayr (Hnkar
Hasan Aa (Yenieri Aas) 1 8 1 ayr)
Hasan Ali (Karakoyunlu Hkmdar Cihan Hrrem lyas Bey (Haram Bey) 22 1
ah'n halefi ve olu) 235 Hsameddin Hasan Bey 42
Hasan Bey (smail Bey'in olu) 198 Hsrev irin ( eyhi'nin eseri) 1 1 3
Hasan Padiah, bkz. Uzun Hasan (Akko-
yunlu Hkmdar) -i
Hasan (Sultan II. Murad'n olu) 109 Irak- Acem 234, 235
Hasky 143, 1 74, 258, 264 Isidoros (Papa'nn elisi) 1 40
Has Murad Paa (Rumeli Beylerbeyi) 232, Isparta 37, 193, 1 94, 1 95, 2 1 8
240, 24 1 , 242, 243, 245, 258 bni Fenari 79
Hatice Hatun ( brahim Bey'in kz) 36, bni Hacer-i Askalani (afi Mezhebi imam
1 99, Candarolu brahim Bey'in kz -' larndan, fakih, muhaddis ve tarihi)
Murad Han ile nikahlamas 36 bni Kemal 1 52
Hatice Hatun (Sultan Il. Murad'n kz) brahim Bey (Candarolu sfendiyar Bey'in
1 09, 199 olu) 36
Havale Kalesi (Gzelce Hisar) 1 9 1 brahim Bey ( Karamanolu Mehmed
havan topu 1 48; dnyadaki ilk 148 Bey'in olu) 47, 50, 59, 64, 69, 90, 1 27,
Havari Kilisesi 322 1 99, 225, 226,
Haydar Bey (Kocakaya Hakimi) 4 1 brahim Bey (Sultan !. Murad'n kardei) 65
hazine 1 1 3, 3 1 6 brahim Paa (andarl Halil Paann olu)
Helena (Srp Despotu Lazar'n ei) 1 89, 2 1 , 24, 28, 33, 37, 74, 1 09, 250
1 90, 192 el 229, 253
Helene (Dimitrios'un kz) 1 94 imaret 45, 1 1 1 , 1 72, 1 76, 200, 259, 302, 322
Hemedan 235 mroz 2 1 1 , 229
hendese (Geometri) 296 nalolu 238
Hermantad 55, 58 nceiz 71, 73
Herodot 324 ncil 1 58
Hersek 13, 2 1 6, 224 nebaht (Lepanto) 2 1 7
Hers ekzade A h m e d P a a ( S t e fan negl 1 99
Korsarovi'in olu) 2 1 6, 274 ngiliz 1 85
Heybeli Ada 1 47 ipek 260
Hristiyan 22, 94, 1 6 1 , 1 62, 1 65, 1 66, 1 94, psala 1 1 2, 2 1 0
2 1 1 , 240, 283, 325, 326, 337 psili 3 8 , 39, 40
Hsn- Keyfa ehri 234 ran 1 95, 234, 235, 250, 260, 265
Hzr Aa (Amasya Sancakbeyi) 66, 105 ren (Bizans Kraliesi) 99
Hzr Bey 4 1 , 58, 79, 1 75, 1 86, 20 1 , 305, 338 rene (Srp Despotu Brankovi'in ei) 1 89
Hzr Bey (Yrg Paaolu) 305 sa Bey (Evrenosolu) 6 1 , 79, 1 78, 1 85, 2 1 7
sa elebi (Karamanolu Mehmed Bey'in )orga (tarihi, yazar) 325, 326

olu) 37 jul Sezar 97
sfendiyar Bey ( Candarolu) 35, 36 jlyen Sezarini (Kardinal) 59, 70, 78, 79, 83
shak Bey (skb Sancakbeyi) 5 1 , 52 )stinyani (Sakz Beyi) 1 4 1 , 1 44, 1 5 1 , 1 56,
shakolu sa Bey 182 1 60
shak Paa (Anadolu Beylerbeyi) 69, 9 1 ,
93, 96 K
iskan siyaseti 1 7 4 Kabil 260
skender Bey (Arnavutluk Prensi) 99, 1 00, Kabusname (Mercimek Ahmed'in Farsa-
1 0 1 , 1 84, 1 85 , 195, 2 1 6, 2 1 7, 2 1 8, 222, dan evirdii eser) 1 1 3, 1 1 4
248, 249, 269, 274, 287 kaftan 34
smail Bey (sfendiyarolu) 1 97, 1 98, 1 99, Kahire 282, 290
200, 226 Kalecik 35
spanya 1 4 1 , 144 Kalikstus III. (Papa) 2 1 1
stanbul 18, 19, 22, 24, 30, 3 1 , 33, 34, 35, Kalikula 97
67, 7 1 , 73, 74, 75, 9 1 , 94, 95, 99, 1 04, 1 24, kalkan 32, 247
1 28, 1 30, 1 3 1 , 1 32, 1 3 3 , 1 34, 1 3 5 , 136, Kanina 7 1
1 37, 1 38, 1 39, 140, 141, 1 42, 143, 145, Kantakuzen 1 6 1
1 47, 1 48, 149, s , s2, ss, s6, s9, Kantakuzenoslar 1 90
1 6 1 , 1 62, 1 6 3 , 1 64, 165, 1 66, 1 67, 1 68, Kanunname 3 1 2
1 69, 1 70, 1 7 1 , 1 72, 1 73, 1 74, 175, 1 76,
Kapadokya 20 1 , 238
1 77, 1 78, 1 79, 1 84, 1 85, 1 93 , 1 94, 1 96,
Kapkulu 59, 262; birlikleri 143
-
1 97, 20 1 , 204, 205, 207, 2 1 0, 2 1 3, 2 1 6,

Kapistrano (Fransisken tarikat rahiplerin-
220, 225, 227, 230, 23 1 , 25 1 , 256, 258,
den) 1 8 1 , 183, 1 84
259, 260, 263, 264, 265, 266, 27 1 , 277,
Karaboan Geidi 6 1
278, 279, 280, 283, 287, 29 1 , 297, 298,
Karaca Bey (Rumeli Beylerbeyi) 7 9 , 80,
3 0 1 , 302, 303, 305, 306, 307, 308, 309,
8 1 , 93, 142, 143, 1 53, 1 79, 1 80, 1 83, 1 84
3 1 1 , 3 2 1 , 322, 323, 324, 326, 327, 3 3 1 ,
Karaca Paa (Anadolu Beylerbeyi) 79, 80,
332, 333, 334, 335, 336, 3 3 7 , 3 3 8 , 340,
83, 1 02, 1 78, 256
34 1 , 342, 343, 344
Kara Cneyd, bkz. Cneyd Bey (zmirolu
kodra (Arnavut skenderiyesi) 266, 273,
Kara Cneyd)
274, 275, 276, 277
tinolu Ali Bey 1 78 Karadeniz 19, 22, 7 1 , 72, 76, 94, 1 3 1 , 1 32,
talya 46, 1 92, 1 93, 232, 287, 288, 289, 290, 1 3 3, 1 37, 142, 1 76, 1 95, 196, 203, 206,
29 1 , 299, 324 207, 209, 2 1 0, 253, 259, 260, 26 1 , 269
vaz Paa 2 1 , 27, 28, 37 Karaman 1 3 , 33, 34, 36, 39, 40, 50, 5 1 , 52,
zladi Derbendi 60, 61 58, 59, 60, 64, 65, 66, 1 0 1 , 1 28, 1 34, 2 1 7,
zmir 38, 338, 344 225, 226, 227, 228, 229, 232, 234, 235,
zmit 74, 1 3 2 236, 237, 239, 240, 246, 253, 254, 255,
znik 32, 33, 34, 35, 33 1 256, 257, 258, 27 1 , 280, 29 1 , 3 1 7, 333
zonzo Nehri 272, 274 Karamani Mehmed Paa 274, 296, 3 1 2, 316
zvornik 2 1 6, 222, 224 Karamanoullar 32, 39, 42, 58, 62, 1 1 6,
127, 1 98, 20 1 , 228, 234, 253, 273, 333
Kara Mihal 78, 79
)akomo Cocco (Venedikli kaptan) 149 Karasu 125, 1 30, 204
)an Hunyad (Osmanl kaynaklarndaki ismi Kara Timurta Paa, bkz. Timurta Paa
Yanko) 55, 56, 57, 58, 59, 60, 62, 64, 70, Kara Ylk Osman Bey 233
7 1 , 75, 76, 78, 80, 8 1 , 82, 92, 94, 99, 1 00, Karde Katli 342, 343
102, 103, 1 04, 146, 1 77, 1 8 1 , 183, 1 84, 186 Kasm Bey (Akkoyunlu Hkmdar Uzun
)ean Paul Roux (Fransz tarihi) 1 68 Hasan'n amcas) 233
ndeks 353
Kasm Bey (Candarolu sfendiyar Bey'in Kocakaya 4 1 , 35 1

olu); -'in Murad Han'n yanna sn Kocakayas (Osmanck'ta bir kale) 4 1
mas 35; -'in eli olarak Bizans'a gn Koca Murad Gazi, bkz. Murad II.
derilii 1 5 1 Ko Hseyinolu 7 1
Kasm Bey ( Karamanolu Pir Ahmed Konya 36, 50, 59, 60, 1 27, 1 74, 227, 236,
Bey'in kardei) 227, 228, 235, 253, 254 238, 254, 255, 256, 29 1 , 30 1 , 308
Kasmpaa 143, 148, 149, 1 50, 163 Korint 97, 98, 99, 1 93, 1 94, 2 1 8
Kasm Paa (Rumeli Beylerbeyi) 60, 6 1 , Korkusuz Jan 7 5
62, 92 Korkuteli Yaylas 36
Kastamonu 35, 36, 94, 1 97, 1 98, 1 99, 200, Koron 2 1 7
256 Kosova 13, 1 0 1 , 1 02, 1 04, 1 78, 297
Kastilya 2 1 7 Kostantin Dragazes (Bizans mparatoru)
Katerina (Trabzon-Rum mparatoru IV 1 93
Yuannis'in kz, Akkoyunlu Hkmdar Kostantiniyye 32, 1 26, 1 38, 1 6 1
Uzun Hasan'n ei) 20 1 , 234 Kovacili 2 1 6
Katip Yunus Bey (Silistre Beyi) 207 Koyulhisar 202
Kavalca (Gl nahiyesinin bir ky) 200 kle 87, 2 1 0
Kaytbay (Memluk Sultan) 280, 28 1 , 282, Kr Greguar, bkz. Greguar (Srp Despotu
290 Brankovi'in olu)
Kayseri 226, 236, 254, 255 Kr Zeynel, bkz. Zeynel Mirza (Akkoyunlu
Kazanc Mahallesi 17 4 Hkmdar Uzun Hasan'n olu)
Kazkl Voyvoda, bkz. Vlad III (Eflak Beyi) Kritovulos (Bizansl tarihi) 304
Kazlar 1 86 Kritovulos (mroz Hakimi) 2 1 1
Kazova 236 Kroya, bkz. Akahisar (Kroya)
Kefalonya (Yunan Deniz Adalarndan) 288 Kruevac 60, 125, 1 78
Kefe 260, 2 6 1 , 262, 263, 264, 266, 2 7 1 , 340 Kuds 1 1 2, 1 58, 283
Kemah (Gl nahiyesinin bir ky) 200 Kula ahin Paa, bkz. ehabeddin Paa
Kemalpaazade 1 82, 203, 250, 260, 28 1 , Kumbarahane 149
292, 3 1 5, 3 1 6, 336 Kumkap 144, 1 74
Ker mevkii 272 Kurtcu Doan (Yenieri Aas) 93, 95
Kervansaray 1 2 1 , 200, 259, 323 Kurt Hasan (zmirolu Cneyd Bey'in
Kean 1 42 olu) 39
keiler 32 Kuruca 1 9 1
Kbrs 232, 283; - Ortodokslar 165 Kusva ( Hz. Muhammed'in devesi) 1 68
Kl 84, 87, 228, 229, 331 Kk Musannif, bkz. Ali El-Bistami (K-
Kl Ahmed (Azab askerlerinden) 247 k Musannif)
Knal Ada 147 Kk Mustafa 36
Kreli 235, 236, 255 Kk Sinan Bey (Ankara Sancakbeyi) 228
Krm 1 3 , 259, 260, 26 1 , 262, 263, 264, 265, klliye 45, 1 1 O, 322
27 1 , 300, 340 Knibie 6 1
Kzl Adalar ( Knal, Burgaz, Heybeli ve Krt Hasan (emikezek Beyi) 202
Bykada) 147 Ktahya 37, 44, 53, 57, 59, 205
Kzlaa Yenicesi 29 ktphane 1 76
Kzl Ahmed Bey ( smail Bey'in kardei)
1 98, 200 L
Kzl Kocaoullar namndaki drt karde Ladislas (Macar Kral) 1 46
41 Ladislas VI. (Alman mparatoru Albert'in
Kilo 2 1 5, 2 1 6 olu) 100
kirei 1 3 0 Ladislas V (Macar Kral) 1 5 1
Kocaeli 7 3 , 74, 1 3 0 Laerce 324
Lakanas (Bizans elisi) 30 2 2, 2 3, 2 4, 2 5, 2 6, 2 8 , 2 9, 220,

Langa 74 222, 223, 227, 230, 237, 24 , 242, 243,
Lapseki 25, 28 256, 257, 258, 259, 262, 306
Larende 74, 227, 253, 254 Makro Ganis (Bizans elisi) 30
Lari (Fatih Sultan Mehmed'in hekimlerin- Maliki Mezhebi 64
den) 294 Malkoolu Bali Bey (Semendire Sancak-
Latifi 302, 335, 34 , 344 beyi) 208, 274
Latin 1 44, 47, 73, 2 1 1 , 2 2 Maltepe 143, 29
Lazar (Srp Despotu, Brankovi'in olu) Mamak (Krm'n temsilcisi) 262
53, 77, 89, 92, 2 3, 288 Manisa 37, 62, 65, 67, 90, 9 1 , 92, 93, 94, 95,
Leh 58, 80, 1 0 1 , 266, 267, 325 96, o6, 1 24, 86, 227, 255, 296, 297, 334
Lehistan 84, 26 , 265, 266, 267, 354 Manuel Angelos (Selanik Despotu) 90
Leonardo (Sakz Bapiskoposu) s s Manuel (Bizans mparatoru) 9 , 24, 30,
Leonardo (Srp Despotu Lazar'n dama- 32, 1 3
d) 288 Mara (Srp Despotu Brankovi'in kz ve
Leonardo (Yunan Adalar Prensi) 278 Sultan il. Murad'n ei) 25, 89, 93
Lepant Krfezi 97 Mara 279
Maria (Lazar'n kz, Bosna Prensi Stefan'n
Lepanto, bkz. nebaht (Lepanto)
ei) 89, 92, 262
Leyszade Mehmed elebi ( Nianc) 3 2 Markova ky 200
Limni 1 9 , 4 1 , 2 1 0 , 2 1 , 229, 230 Marmara 4, 1 33, 40, 42, 147, s3, 76,
Lombardiya 273, 324 210
Martoloslar 222
Londra 30
Marya (Srp Despotu Brankovi'in kz) 93
Loredano (Amiral) 2 1 8, 272, 273 Mati Nehri 1 8 5
Louis Serampa (Kardinal) 21 Matyas Corvin (Macar Kral) 209
Maverannehir 235, 263
Lukas Notaras (Grandk) 140
Medine-i Mnevvere 2
M
medrese o, l , 20, 68, 72, 200, 259,
Aladdevle Bozkurt Bey (Dulkadrolu) 302, 3 2 , 322
282, 290 Mehmed Aa 256, 268
Macar 50, 52, 53, 54, 57, 58, 60, 63, 64, 69, Mehmed B akr ( Akkoyunlu Komutan)
70, 7 , 74, 76, 78, 79, 82, 84, 98, oo, o , 247, 248
o3, 1 0 2 2s, 1 3 , 3 1 45, 4 Mehmed Bey (Karamanolu) 36
s , 77, 79 , 8o, 1 8 , 82, 1 84, 9o, Mehmed Giray (Mengli Giray'n Olu) 263
9 , 92, 206, 207, 209, 2 1 6, 22 , 222, Mehmed il. (Fatih Sultan Mehmed) 13, 69,
223, 224, 269, 270, 2 7 , 273, 325 7 1 , 74, 84, 90, 9 1 , 92, 1 24, 2s, 27, 29,
Macaristan 52, 53, 54, 55, 58, 59, 63, 64, 1 33, 34, 1 3 5 , 1 38, 44, 145, 47, 48,
70, 84, o , s , 1 79, 89, 90, 92, 1 93, 6 , 85, 225, 256
209, 269, 27 1 , 273 Mehmed III. 3 4
Maka Deresi 1 48 Mehmed i V 3 1 4
Mahmud Aa (Azablar Aas) 247, 262 mehter 98
Mahmud elebi (Sultan II. Murad'n Da- Mekke-i Mkerreme 1 2
mad ve andarl brahim Paann olu) mektep 259
63, o9 Melik Arslan (Dulkadirli Sleyman Bey'in
Mahmud Paa (Anadolu Beylerbeyi) 1 42, olu) 279
s3 Melik Zahir akmak (Msr Memlkl
Mahmud Paa (Sadrazam) 1 76, 90, 9 , Sultan) 90
92, 94, 1 9 5 , 1 96, 1 9 8 , 204, 207, 208, Memlk 90, 278, 279, 280, 282, 290
ndeks 355
Mengli Giray (Krm Han Hac Giray'n Mora 1 3 , 46, 96, 97, 98, 99, 1 24, 1 4 1 , 149,
olu) 26 1 , 262, 263, 264, 265 1 74, 192, 193, 1 94, 195, 199, 206, 2 1 7,
Menkup 260, 263, 264 2 1 8 , 220, 2 2 1 , 229, 230, 232, 243, , 272,
Mennan Kalesi 254 277, 287; Kuzey - 229
Mentee 9 1 Morova 60, 99, 1 77, 1 78
Mercimek Ahmed 1 1 3, 1 1 4, 335 Moskova 260
Meri 1 86 muhaddis 64
Mesih Paa 283, 285, 286, 287, 290 muhallebiler 1 86
Mesnevi 1 1 1 , 1 1 5 Muhammediyye ( Yazcolu Mehmed'in
Mevlana Hamza 50, 5 1 eseri) 1 1 3
Mevlana Veli 127 Murad Bey (Suba) 2 1 1
Mevlevihane 1 1 1 , 1 53; - Kaps 141 Murad- Hdavendigar 102; -'n trbesi 43
Mezid Bey 55, 56, 92 Murad 11. 1 06, 1 08, 1 09, 1 1 0, 1 1 1 , 1 1 2, 1 1 3,
Msr; 69, 84, 90, 229, 278, 279, 280, 28 1 , 1 1 5 , 1 1 9, 120, 1 24, 125, 128, 1 84, 1 99,
290, 292 - skenderiyesi 275 205, 2 1 8, 256, 296, 297, 305, 330
Michael Angelovi ( Mahmud Paa'nn Murad Ill. 3 1 4
kardei) 1 89 Murad I V 3 1 4
Midilli 46, 1 24, 125, 174, 209, 2 1 0, 21 1 , 2 1 2, Muradiye (Sultan I l . Murad'n trbesinin
bulunduu Bursa'da bir mahalle) 1 09,
2 1 3, 2 1 7, 220, 2 2 1 , 229, 339
111
Midye 71, 142
Murad Paa 232, 240, 24 1 , 242, 243, 245,
Mihail Angelos (Mahmud Paa'nn baba
253, 258
s) 190
Musa elebi 26, 54
Mihalolu Ali Bey 1 93, 2 1 4, 223, 242, 245,
Muslihiddin Efendi (Hocazade) 305
248, 272, 274
Muslihiddin (Osmanl top dkm ustas)
Mihalolu Hzr Bey 1 02
45, 1 36, 305
Mihalolu skender Bey 2 1 6, 222, 274, 287
Mustafa Bey (Aydnolu Il. Umur Bey'in
Mihalolu Mehmed Bey 26, 3 1 , 34
olu) 38
Minetto (Venedik Balyozu) 1 56
Mustafa Bey (Ozgurolu sa Bey'in olu)
Minnetolu Mehmed Bey 1 9 1 , 2 1 6, 221
182
Misivri 1 42 Mustafa elebi, bkz. Mustafa elebi
Mistra (Isparta) 1 93, 195 Mustafa elebi (Fatih Sultan Mehmed'in
Moenigo 273 olu) 1 86, 247
Modon 2 1 7 Mustafa elebi (Yldrm Bayezid'in olu);
Mool 1 08 - syan (Dzmece syan) 30, 46
Molla Abdlkerim 1 76 Mslman 18, 59, 140, 1 63, 166, 1 74, 190,
Molla Ali Tusi 1 76 2 1 6, 22 1 , 245, 250, 25 1 , 260, 278, 284,
Molla Arif elebi 1 1 3 296, 298, 3 1 1 , 3 14, 3 1 5, 326
Molla Bahaeddin 3 1 1 Mzakolu Yakub Bey 58
Molla Cami, bkz. Nureddin Abdurrahman
Cami (Mola Cami) N
Molla Grani 1 1 3, 142, 1 5 1 , 1 77, 205, 296, nakkare 98, 1 57, 1 59
302, 303 Name 44, 58, 69, 84, 9 1 , 203, 232, 280, , 308,
Molla Hzr Bey 175 3 1 7; Sultan 11. Murad'n -si 63
Molla Hsrev (Kazasker) 69, 142, 175, 177, Napoli 1 84, 1 85, 2 1 0, 2 1 7 , 232, 266, 273,
302, 303, 304, 307 288, 289
Molla Seyyid Ali 306 Nasuh Bey (Arnavut Beyi) 208
Molla Yegan (Fatih Sultan Mehmed'in ilk National Gallery 30 1
hocas) 1 1 3, 296, 302 Neccaroullar 1 69
Molla Zeyrek Mehmed 1 76 Neri (Atina Dukas) 97, 98
Neron 97 Ozgurolu sa Bey (Anadolu Beylerbeyi)

Neri 59, 1 2 1 , 1 80, 327, 3 3 1 , 332, 333, 334, 1 02, 1 82
335, 338, 339, 342 mer Bey 58, 1 94, 209, 2 1 5, 2 1 7, 220, 230,
Nif 40 235, 236, 243, 244, 245, 249, 272, 273,
Nibolu 37, 40, 54, 70, 75, 76, 1 0 1 , 207 339, 341
Nide 36, 37, 254, 255 mer Bey (Turhan Bey'in olu) 1 94, 209,
Nihad Sami Banarl 3 1 7 2 1 5, 2 1 7, 220, 230, 243, 244, 245, 249,
Nikola II. 2 1 2 272, 273
Nikolas Kanale (Vendeikli komutan) 229, rnek (Kadn Aa) 52
23 1
Ni 60, 62, 178, 1 9 1 p
Novoberda (Demir madenleri ile mehur papa 64, 139, 1 4 1
bir yer) 54, 92 papazlar 3 2 , 1 55, 165
Novoberdo 1 78, 1 90, 256 para 23, 25, 29, 33, 40, 1 1 2, 1 4 1 , 2 1 4, 2 1 7,
Numidei 173 222, 279, 307, 323
Nur Devlet (Krm Han Hac Giray'n olu) Paros 1 73
26 1 , 265 Paa Yiit 98
Nureddin Abdurrahman Cami ( Mola Patras, bkz. Balyabadra (Patras)
Cami) 307 patrik 139, 1 62
Pavlili 2 1 6
0- Peritorion (Bat Trakya sahillerinde bir
odun 3 1 , 270 ky) 30
Ohri 37, 40 Pierre D'aubusson 284, 285, 286
Ojen IV. (Papa) 58 Pir Ahmed ( Karamanolu shak B ey'in
ok 3 1 , 54, 79, 145, 1 46, 1 47, 1 53, 1 57, 1 58, kardei) 226, 227, 228, 234, 235, 237,
1 6 1 , 239, 276 248, 249, 253, 254, 257, 278, 281
Okmeydan 1 72 Piri (Karakoyunlu Hkmdar Cihan ah'n
Omol 1 77 kumandanlarndan) 233
On kiler Meclisi 149 Pius II (Papa) 194
ordu 54, 57, 89, 90, 94, 98, 145, 1 52, 1 54, Pius (Papa) 189
1 6 1 , 1 69, 188, 1 96, 203, 2 1 6, 224, 237, Polonya 55, 59, 7 1 , 82, 101, 1 02, 2 1 7
245, 267, 274, 290, 292, 299 Pravadi 76
Orhan elebi (Emir Sleyman'n olu) 92; Fulya 288
-'nin serbest braklmas 92
Orhan Gazi 74; -'in trbesi 42 Q
Orhan (Sultan II. Murad'n olu) 9 1 , 92, Quinte-Curce 324
109
Orsova 70, 75 R
Ortodoks 140, 1 64, 1 65, 1 66, 1 67; Filistin Radul (Eflak Beyi III. Vlad'n kardei) 205,
-lan 1 65; Rus -lan 165 209
Oru Bey (Timurta Paa'nn olu, Anadolu Raguza (Dubrovnik) 7 1 , 1 24; -l 54
Beylerbeyi) 37, 38; -'in vefat 39 rahibeler 230
Osmanck 14, 4 1 rahipler 32, 1 44, 225
Osman elebi (Umur Bey'in olu) 44, 57 rehin 18, 53, 1 08, 205, 2 1 6
Osman Gazi 14; -'nin trbesi 42 Reeva 1 9 1
Ostrovi ( Sivricehisar) 1 9 1 Reyhan (Kadn Aa) 52
Otlukbeli 245, 25 1 , 253, 255, 258, 340, 344 Rodop dalar 200
Otlukky 6 1 Rodos 46, 1 25, 2 1 0, 2 1 1 , 232, 284, 285, 287,
Otranto 287, 289, 290 290, 29 1 ; valyeleri 1 24
-
Indehs 357
Roma 13, 1 3 9 , 1 40 , 1 66, 232, 289, 290, Sava Nehri 54, 1 79, 2 2 3
294, 324 Savc Bey (Sultan L Murad'n olu) 3 1 4
Romanya 1 02 Sazldere 22, 2 3 , 30
Rudnik 1 7 8 , 1 79 , 1 9 1 Segedin 6 3 , 64, 67, 70, 1 92 , 333
Rum 1 3 , 76, 93, 1 2 1 , 1 24, 1 47, 165, 1 95, 2 0 1 , Sehi Bey 1 7 5 , 3 1 7
2 0 2 , 204, 2 2 7 , 2 2 8 , 2 3 4 , 2 3 5 , 244, 2 5 6 , Sehl (Amr'n Olu) 1 6 9
257, 264, 298, 299, 307, 308, 3 1 1 , 312, 3 1 7 Sekelet B an Thomas 7 8
Rumeli 1 3 , 20, 2 1 , 2 2 , 2 3 , 2 5 , 27, 2 8 , 3 0 , Selanik 20, 45, 4 6 , 4 7 , 7 1 , 1 1 2, 1 25 , 1 78 , 1 9 0
36, 3 8 , 42, 48, 49, 5 2 , 54, 56, 5 9 , 60, 6 1 , Selimiye Camii 1 1 1
62, 6 5 , 67, 7 1 , 73, 74, 76, 77, 79, 8 1 , 8 2 , Semadirek 2 1 1
92, 9 3 , 94, 9 5 , 96, 9 8 , 1 0 2 , 1 09, 1 27, 1 30 , Semendire 52, 5 3 , 5 8 , 63, 93, 145, 1 78 , 1 90,
1 36 , 1 39 , 1 4 3 , 1 53 , 1 79, 1 80 , 1 84 , 1 86 , 1 9 1 , 1 92 , 1 93 , 2 1 4 , 256, 269, 270, 274
1 90 , 1 9 1 , 208, 209, 2 1 0 , 2 3 2 , 240, 2 4 1 , Semerkand 303
2 4 2 , 2 4 3 , 244, 2 5 6 , 2 5 8 , 2 6 2 , 266, 2 6 8 , Sen George sanca 78
274, 2 7 5 , 3 1 6 Sen Jan valyeleri 283
Rumeli Hisar (Boaz Kesen) 73, 1 30, 1 36, Sen Mari Kilisesi 149
2 74; Yunanllar'n -'na yollar kesen adn Sen Mark 2 1 8 , 277
vermesi 1 33 Sen Martin Yortusu 78
Rumiye-i Sura (Amasya, Tokat, Sivas) 4 1 Sen Nikolas Kulesi 2 8 5
Rumlar 9 8 , 1 4 5 , 147, 1 5 1 , 2 1 0 , 264 Sen Romen Kaps (Topkap) 3 2 , 1 4 5
Rupeli 1 9 3 Sent mre Mevkii 5 5
Rus 1 65 , 260, 3 2 1 Seret Nehri 2 6 7
Rstem (Karakoyunlu Hkmdar Cihan Serez 20, 98, 1 89 , 1 9 3 , 204, 2 1 1
ah'n kumandanlarndan) 233 Server Aa 65
Sevgendname 65
S- Seydiehir 5 0
S a d e d d i n - i Deyri ( Hanefi Mezhebi Seyitgazi 5 9
alimlerinden) 65 Seyyid 4, 43, 306, 308
Sadi Paa 1 53 Srbistan 13, 47, 52, 5 3 , 58, 60, 70, 1 0 1 , 1 78,
Safranbolu Kalesi, bkz. Tarakl Borlu (Saf- 1 8 5 , 1 8 9, 1 90 , 1 9 1 , 192, 193, 1 94, 2 1 0
ranbolu Kalesi) Srp 47, 5 2 , 5 3 , 56, 59, 60, 63, 64, 7 5 , 93,
Sahn- Seman Medresesi 307 94, 1 00 , 1 0 1 , 1 24, 1 2 5 , 1 77, 1 79, 1 85 , 1 89,
Saln Medresesi 1 76 1 90, 193, 2 1 3 , 288, 326; - kaleleri 92, 192;
Sakz 46, 1 24 , 1 25 , 1 4 1 , 1 44, 1 5 5, 2 1 0 , 2 1 2 -!ar 58, 63, 1 78, 1 9 2
Samatya 1 44 Sicilyallar 1 0 2
Samsun; Kafir - 1 08 ; -!ular 1 74 Sigismund 7 5
Santa Maria Kilisesi 262 silahtar 2 4 0
Sara Hatun (Akkoyunlu Hkmdar Uzun Silifke 226, 2 2 9 , 2 5 3 , 2 5 4
Hasan'n annesi) 202, 203, 204 Silivri Kalesi 1 4 2
Sarayburnu 1 4 8 Silivri Kap 1 5 3
Saray- Cedid, bkz. Topkap Saray (Saray- Simon D Gemeni 5 5
Cedid) Sinan Bey (Elvanolu) 2 1 8 , 2 1 9
Sarayii (Bursa'da bir semt) 1 1 1 Sinan Bey( Sultan I L Murad'n damad) 109
Sart 4 0 Sinan Paa ( Rumeli B eylerbeyi, Vidin
Saruca Paa 50, 74, 9 3 , 95, 1 02, 1 0 7 Hakimi) 48, 49
Saruca Sekban (Osmanl top dkm ustas) sinod meclisleri 1 6 5
1 36 , 1 37 Sinop; 3 5 , 1 74 , 1 9 5, 1 97, 1 98 , 200, 202 -'un
Saruhan (Manisa) 37 fethi 1 97
Savalan (Karakoyunlu Hkmdar Cihan sipahi; -!er 3 5 7
ah'n kumandanlarndan) 233 Sirkeci 2 , 1 4 0
Sis Kalesi 2 79 ehit 23, 49, 55, 77, 80, 83, 87, 90, 93, 1 02,
Sitti Mkerreme (Dulkadrolu Sleyman 1 6 1 , 1 7 1 , 18 253, 332
Bey'in kz) 105 ehirky 60
Sivas 40, 4 1 , 1 99, 202, 225, 236, 240, 3 1 7 ehsuvar Bey (Dulkadirli Sleyman Bey'in
Sivricehisar 1 77, 1 79, 1 9 1 olu) 279, 280, 28 1 , 282
Sklavonya 232 ehzade Hatun (Sultan II. Murad'n kz)
Slav 1 0 1 , 263, 325 1 09
Sofya 60, 94, 100, 1 0 1 , 1 92, 220, 22 1 , 222, ehzade Orhan, bkz. Orhan elebi (Emir
259 Sleyman'n olu)
Sokol Kalesi 2 1 5 emseddin Molla Fenari 243
Solakzade Mehmed Hemdemi Efendi 1 20 eyh Eb'l-Vefa 3 1 0
Stefan Kosarovi (Hersek Kral) 2 1 6 eyh Hasan (Akkoyunlu Hkmdar Uzun
Stefan Lazarovi 54 Hasan'n amcas, emikezek Hakimi)
Stefan (Srp Despotu Brankovi'in olu) 233
189 eyhi 1 1 3
Stefan Thomas (Katolik Bosna Kral) 1 89, eyhler 1 06, 142, 1 53, 1 54
1 92, 213, 2 1 4, 2 1 5 umnu 76, 83
St. Ethiene Da 285 krullah 1 2 1 , 1 86, 335
Stoyka (Macar elisi) 63
Sueava 267 T
Sultanahmed Camii 1 1 1
tabhane 1 76
Sultaniye Medresesi (Bursa'da) 305, 307
tabi 98, 1 57, 1 59
Suriye 260, 29 1
Taceddin olu Mahmud Bey (znik Bey-
Sheyl (Amr'n olu) 1 69
lerbeyi) 34
Sleyman Bey (Fatih Sultan Mehmed'in ka-
Tacizade Cafer elebi 1 59
ynpederi, Dulkadr Beyi) 1 05, 1 24, 279
ta 66, 67, 99, 106, 1 65, 22 1
Sleyman elebi 37
Taddeo 2 1 8
Sleymaniye Camii 1 1 1
Taht 67
Sleyman Paa (Anadolu Beylerbeyi) 275,
Tahtakale 95, 1 1 0
276
Tahtal 192
afi 64
Tarakl Borlu (Safranbolu Kalesi) 25
ah Budak (Dulkadirli Sleyman Bey'in
olu) 279, 282, 290 Tarsos 193
ah Hac (Karakoyunlu Hkmdar Cihan Taeli 1 27
ah'n kumandanlarndan) 233 Taili 50, 65
:ihi toplar 143, 145, 1 46 Takpr 200
ah Melik (Gelibolu Hisar Kumandan) Taoz 1 74, 2 1 0, 2 1 1
20, 23 Tatar 260, 262, 263, 264, 265
ahruh Mirza (Timurilerden) 90 Teb 97, 98
am 279, 28 1 , 308 Tebriz 249, 250
amiler (Memlkler) 282 tefsir 296
amlolu Mehmed Bey 178 Tekeolu Osman Bey 36
ap 25; - madenleri 29; Foa'daki - ma Tekfur ayr (Hnkar ayr) 29 1 , 293
denleri 24 Tekfur Saray 1 74
aranpol iperi 1 56 Teodoros (Mora Despotu) 97
arapdar lyas Bey (Hamidili Sancakbe Tepe (cellat), bkz. Vlad IIl. (Eflak Beyi)
yi) 47 Tercan 24 1 , 245
ebinkarahisar 24 1 , 25 1 , 258 tersane 1 74, 321
ehabeddin Paa (Kula ahin Paa, hadm) Teselya 1 9, 1 94, 209
92, 94, 95, 96 Tetimme (hazrlk) Medresesi
ndeks 359
Tevarih - i A l - i Seluk (Yazcolu Ali'nin 23 1 , 232, 239, 245, 25 1 , 259, 260, 26 1 ,

Trk-Ouz geleneklerini anlatan eseri) 263, 264, 266, 267, 2 7 1 , 272, 273, 276,
1 13 284, 286, 287, 294, 297, 299, 3 0 1 , 308,
Tevrat 168 3 1 4, 3 1 7, 325, 327, 328, 336, 337, 338
Thomas (Kostantin'in kardei) Trkistan 177, 263
Tifs 237 Trkiye 1 04, 1 67
Timur Han 20, 238, 239, 3 0 1 ; Oullar- Trkmen 36, 1 05, 108, 250, 279
1 09
Timurta Oullar 2 1 , 26, 27, 37, 54 U-
Timurta Paa 2 1 , 26, 37, 54 Uurlu Mehmed (Akkoyunlu Hkmdar
Timurta (Yenieri) 82 Uzun Hasan'n olu)
Tireliler 17 4 Ulah (Eflak) 58, 1 00; -!ar 78, 205
Tite-Live 324 ulema 45, 62, 1 06, 1 1 0, 1 2 1 , 1 27, 138, 1 53,
Tokat 4, 26, 40, 4 1 , 53, 62, 68, 205, 235, 1 62, 1 74, 1 86, 1 87, 1 88, 2 1 6, 300, 302,
236, 237, 239, 240, 255, 3 1 7 307, 3 1 3, 3 1 5, 327,
Tokay Timur ( Cuci'nin torunu) 260 Ulubat;- ay 38; - gl 26
Toletinolu Francesco Filelfo 1 26 Ulubatl Hasan 1 60, 1 6 1 , 337
top; -ular 143, 1 53, 254 Ulu Bey; - rasathanesi 303
Tophane 1 63, 1 74 Umur Bey II. ( Kara Timurta Paa'nn
Topkap 2, 4, 32, 1 4 1 , 1 43, 144, 145, 1 50, olu) 38
1 53, 1 55, 1 56, 1 60, 1 62, 1 63, 1 64, 2 1 0, Umur Bey (Ktahya Sancakbeyi) 57
3 0 1 , 3 2 1 , 330 Umur Bey (Yanya Beyi) 208
Topkaps 1 53, 1 6 1 Urban (top dkm ustas) 1 36, 137
toplar; kk - 147 Urgen 260
Toplca (Kozludere) Ovas 6 1 Urla 38
Torlak Kemal; - syan 1 08 Ustroma Karasu Nehri 204
Tosya 35 Uyuz Bey 228
Tozanlu Oullar 238 Uzun Hasan (Akkoyunlu Hkmdar) 23,
Trabzon 1 3 , 1 24, 195, 1 97-205, 234, 238, 195, 1 99, 2 0 1 , 202, 203, 204, 226, 227,
26 1 , 299; -!ular 268, 1 74 232-235, 237-259, 262, 266, 273, 285,
Trakya 1 29, 1 3 1 , 142; Bat - 30 3 0 1 , 303
Transilvanya 52, 55, 95 Uzunkpr 44, 45, 1 1 2
Trava 1 9 1 oklar 279
Trayan, bkz. Balkan Geidi (Trayan) erefeli Camii 1 1 O, 1 1 1
Trepea 1 78 skdar 1 63, 1 64, 1 74, 1 96, 237, 238, 240,
Tuna 50, 52, 56, 57, 58, 60, 72, 76, 82, 83, 283, 29 1 , 293
86, 94, 1 0 1 , 1 29, 133, 1 77, 1 78, 1 79, 1 84, skb 5 1 , 1 74, 1 78, 1 92, 1 94, 2 1 4
1 90, 1 9 1 , 192, 205, 207, 267, 269, 270, 271
Tunca 29, 1 09, 1 86, 321 v
Turhan Bey (Paa Yiit'in olu) 98, 99, 103 vakayiname 90
Tursun Bey 293, 333, 336, 337, 338, 339, Van Gl 234
340, 341 Vardar Yenice'si 20, 47
trbe 1 08, 1 1 0, 1 68, 1 7 1 , 200, 322 Varna 1 3 , 72, 76, 77, 78, 83, 84, 85, 86,
Trk 1 3 , 26, 29, 3 1 , 47, 55, 56, 6 1 , 64, 76, 88, 90, 9 1 , 92, 93, 94, 97, 1 00, 1 0 1 , 1 25,
79, 82, 97, 102, 1 04, 1 09, 1 1 3, 1 14, 1 1 5, 1 3 1 , 267, 334
1 3 1 , 1 40, 1 44, 148, 149, 1 50, 1 5 3 , 1 55, Varsaklar 228
1 56, 1 57, 1 58, 1 59, 161, 163, 1 64, 1 66, Vaza mntkas 57
1 7 1 74, 17 1 79, 1 80, 1 8 1 , 1 82, 1 83, Vefa-i Konevi, bkz. eyh Eb'l-Vefa
1 84, 1 85, 1 90, 1 92, 204, 206, 208, 2 1 2, Vefa semti 1 74
2 14, 2 1 5, 2 1 6, 2 1 8, 22 1 , 222, 223, 230, Veliyyddin Olu Ahmed Paa 1 52, 2 1 0
Vlkolu (Srp Despotu) 59 Yeniehir 99; -liler 74

Vidin 48, 49, 75, oo, 78, 207 Yeniehri 240
Vidin Sinan (Sinan Paa'nn lakab), bkz. Yeil Cami Trbesi 8
Sinan Paa ( Rumeli B eylerbeyi, Vidin Yeilky 42
Hakimi) Yezevo malikanesi 93
Vieslav 92 Yollar Kesen, bkz. Rumeli Hisar
Vize 42 Yorgios Amirutzes 3 0
Vlad Drakul, bkz. Vlad III (Eflak Prensi) Yrg Paa (Sultan Murad'n lalas) 4 ,
Vlad III (Eflak Prensi) 205; Osmanllarn 42, o8; -'nn Rumeli-i Sura valiliine
-'a kazkl voyvoda demesi 205, 209; getirilmesi 3 7
Ulahlarn -'a tepe (cellad) demesi 205; Yuannis (Bizans mparatoru, Manuel'in
- 'n Kazkl Voyvoda unvann neden olu) 9, 30, 32, 58
ald 205, 206, 207, 208, 209, 2 2, 2 4 Yuannis iV (Trabzon-Rum mparatoru)
Vladislav (Polonya ve Macaristan Kral) 2o , 234,
Vlad Tepe, bkz. Vlad III. (Eflak Prensi) Yuannis VIII (Bizans mparatoru) 98, 99
Vostitza Kalesi, 209, 2 o Yukar Jalomica (Eflak'n bir blgesi) 57
Yusufca Mirza (Akkoyunlu Hkmdar
y Uzun Hasan'n amcazadesi) 235, 236
Yamurca Sultan (Mengli Giray'n karde- Yusuf Efendi ( Hocazade Muslihiddin
i) 263 Efendi'nin babas) 305
Yahi Bey 38, 39, 40
Yahudiler 74, 264, 338, 343 z
Yahudi mahallesi 285 Zaanos Paa 92, 96, 43, s , s3, 166, 94
Yahya Kemal 63, 289 Zarac Yakub Bey 263
Yakub Bey II 42 43; -'in vefat 44 Zamant Kalesi 279, 2 8
Yakub Bey (Sultan II. Murad'n damad) Zanta (Yunan adalarndan) 288
109 Zembilli Ali Efendi 3 1 6
Yakub Bey (Yldrm Bayezid'in Kardei) Zenta Gl 276
34 Zeynel Mirza ( Akkoyunlu Hkmdar
Yakub Paa (Fatih Sultan Mehmed'in He- Uzun Hasan'n olu) 246, 255
kimba) 255, 294, 295, 296 Zeyrek Medresesi 1 75, 176
Yakub Reis 203 Zeytinburnu 1 47, 148
Yaldzl kap 3 zrh 54, 85, 86, o3, 1 53, s8, 240, 286, 305,
Yalva 6 , 236 Zibin 53
Yarhisar 99 Zihne kasabas (Serez civarnda) 2 1
Yass imen 202 zincir 1 40, 1 44, 148, 28 1 , 282
Yavuz Sultan Selim 3 4, 3 6 Zorzo Dolfin 324, 336, 342, 343
Yaya 2 4, 2 s, 2 6, 22 , 224 Zovan (Raguzal bir rahip) 54
Yazcolu Ali 1 1 3 Zuan Longo (Venedikli kaptan) 23 1
Yazcolu Mehmed 1 1 3
Yedikule 43, 256, 259, 264
Yellitepe 253
Yelliyurd (Ni civarnda bir yer) 9
Yeni Camii ( Cami-i Cedid) 52
yenieri 65, 66, 73, 77, 93, 95, 98, 133, 60,
6 , 67, 8 , 22 , 240, 246, 247, 288,
298, 300, 326
Yenida 256
Yenihisar 49
Yenikap 74
Sultan Mehm ed alayla ehre girdi ve Ayasofya'ya geldi. Atndan
inerek mabedin iine girdi. Ayasofya'n n iinde bulunan patrik ve
halk, padiahn ayaklarna kapanarak alamaya baladlar. Fatih
Sultan Mehm ed onlara susmalarn iaret e tti. Ortal skunet
kaplaynca patrie:
''Ayaa kalk! Ben Sultan Mehmed sana, arkadalarn a ve btn

halka sylyorum ki bugn den itibaren artk ne hayatnz ve n e de
hrriyetiniz h ususunda benim gazab mdan korkmaynz."
Fatih Sultan Mehmed
Yediden yetmie herkese tarihi sevdiren kymetli ilim adam Prof.

Dr. Ahmet imirgil'in kaleme ald KAYI serisinin ikinci kitab
KAYI II: Cihan De v leti'n de ; St ve Domani'te balayan ve ad
Osmanl olan devletin mimarlarnn planl, programl ve disiplinli
hareketlerini; insani deerlere bal, inanl ve temiz yaaylaryla
bir asra varmadan gerek bir dnya gcne doru giden muazzam
baarlarnn devamn bulacaksnz.
Sultan elebi Mehmed'in Fetret Devri'nden kard devlete,

olu II. Murad Han zindeliini ve itibarn yeniden kazandracak;
Osmanl'y Rumelien skp atmak zere son bir hamle ile tekrar
harekete geen Hal ordularn 1 444'te Varna'da ve 1 448'd e
Kosova'da darmadan edecek ve nihayet Fatih Sultan Mehmed'in
1 453'te stanbul'u fethiyle gaza ak artk bir cihan hkmdarl

fikrine ynelecektir.
Kalemle klc hep yan yana kullanm Osmanl padiahlarndan

II. Murad ve Fatih Sultan Mehmed'in seferleri, zel yaamlar,
hocalar, imar faaliyetleri, idari, insani ve dini ynleri KATI II:
Cihan Devleti kitabnda, tarih ziyafeti tadnda . . .
l I
ISBN 978-605-08-1294-7
; 0.2 .
GZ
- _ ,:
: 9 l llfl!lll!l 1 WlrnJ1 t 1 7,50
timas.com.tr

Ahmet Şimşirgil - Kayı II PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ahmet Şimşirgil - Kayı II PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PROF. DR.

Kay I -Ertu;rul'un Oca (Tima Yaynlar)

EDRNE1DEN HAREKET............................................................ 142

ARNAVUTLUK MESELES .......................................................... 184

DPNOTLAR . ..... .................... ..

Geni insan topluluklar nezdinde sosyal adaleti tesis etmekle

Minnet Huda'ya devlet-i dnya fena bulur

stnde dnmeden, sonucunu iimize sindirmeden yol ala-

nl mtefekkirlerimizden Ahmet Hamdi Tanpnar: "Bir vatan

tadnda edebi bir slupla hazrlanan KAYI'y ktphanemde hep

syleyiniz, ltfen bu istekten vazgesin. Padiahmz kendisi ile iyi

ballk kuaklarn bellerine sarm bulunmaktadr. ayet yenilgi

dolaysyla hi vakit geirmeden gerek sultanlarnn yannda yer

"Size olan taahhtlerimin arasnda Gelibolu Kalesi'nin d e ol

MTT E F K ARAY I LAR I

oturmalarna karlk her sene Osmanllara muayyen bir miktar

geliyordu. eyhin kapsna varan 11. Murad Han ondan, b u asinin

BRE TRK TUR H A N !

Yal aknc beyinin gr sesini duyan Rumeli beyleri kyya kou

Mustafa mektubu okuyunca derhal zmirolu'nu artt. Onun

rin kendisini klliyetli para mukabilinde Mustafa'ya teslim etmesi

gstermi oluyordu. Zira hanedandan katli lazm gelenler ancak

S TAN BUL N LER N DE

Ardndan Mihalolu Mehmed Bey'i on bin kiilik bir kuvvet ile

Yal imparator Manuel b u srada lm deinde idi. Olu ve

lusu zerine ldrlmekten korkarak Karamanolu'nun yanna

te yandan Sultan Murad Han, stanbul muhasaras srasnda ha

Ardndan Kastamonu'ya bir heyet gnderilerek sfendiyar Bey' in

Kk Mustafa'y, yanna katt Turgutoullar ile Bursa'ya

Nide'ye ekilmi bulunuyordu. brahim Bey bu yardmlara karlk

Sultan il. Murad i isyanlar halledip tehlike arz edebilecek Ana

Mustafa elebi (Dzmece) isyanna katlarak bir kez daha elebi

ettirmeye balad. Bir taraftan da bata Karamanoullar olmak

Karamanolu'nun kendisine byk kuvvetler vereceini mit

Canik'te Alparslan olu Hasan B e y ve Kzlkocaoullar namn

Osmanl devletinin ltuf ve glgesinde lnceye kadar huzur iinde

Sonra dier Osmanl padiahlar Murad- Hdavendigar, elebi

"Geide verecek nesnemiz kalmad. Karndam bize harlk

B R ZAMAN LAR BATA KL I KT I

etti. Bu, tabii gzellikler bakmndan fevkalade zengin olan yrenin

II. Murad Han, Mustafa elebi isyannn bastrlmasndan sonra

Venedikliler bu kez Bizans mparatorundan Selanik konusunda

C E N K M E YDAN I ' N I N M ETA I

Ayn dnemde Macarlar d a harekete geerek Osmanllarn G

Bir okun at yara zamanla kapanr da

Ey kavga meydannn yiit aslanlar

O gece bir a n bile dinlenmeden at srtnda sava alanna doru

Hem o ettii ilerden piman olmu, ters davranlardan vaz

porlarnda, Karamanolu'yla Macar kralnn ittifak etmesine Srp

ler. Osmanl ordusu Zihin ehrine kadar ilerledii halde dmanla

S lRB S TAN ' I N L H A KI V E B E LG RA D KU ATMAS I

Han Gazi shak Bey'i Nibolu Hisar'nn fethi ile grevlendirirken

Muhasarann son gnlerine doru Polonya kral olan Vladislav

Hunyad zaferden sonra Kzl Kule geidinden Alpleri geip

Her oturduka merdane laflar konuurdun

boyad bir anda gaziler de keskin kllarn knndan ekerek

"Sen teden ben berden yryelim. Rumeli senin, Anadolu

heyetini, Konya taraflarna gelen i l . Murad Han'a gndererek sulh

Daha da glenen Hallar Balkanlarn gneyine inmek zere

Jan Hunyad kan hzlandrd. Turhan B ey, dmann bir hile

ram anolu ise rahat durmuyordu. Bundan dolay sulh yapmay

Nitekim Edirne'ye gelen Macar elilik heyeti muahedeyi

Hanefi mezhebi alimlerinden mehur fakih, mfessir, kad'l