Jeta Familjare Ne Islam PDF

N emr t All-llahut, t Gjithmshirshmit, Mshiruesit!
JETA FAMILJARE N ISLAM

Hurshid Ahmed
Botuar nga: SHB Logos-A
T gjitha t drejtat e ktij libri i takojn botuesit
Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 2

N VEND T PARATHNIES............................................................................................................................................................................................... 5
I. QASJA E ISLAMIT NDAJ JETS: THEMELET..................................................................................................................................................................... 7
TEVHIDI - NJSIA E ZOTIT ............................................................................................................................................................................................... 8
MKMBSIA E NJERIUT.................................................................................................................................................................................................. 9
RRUGA E PRSOSUR N JET...........................................................................................................................................................................................14
BESIMI - THEMEL I SHOQRIS.......................................................................................................................................................................................16
II. FAMILJA N ISLAM.....................................................................................................................................................................................................17
PARIMET THEMELORE......................................................................................................................................................................................................17
INSTITUCION HYJNISHT I FRYMZUAR ............................................................................................................................................................................17
MARRVESHJA SHOQRORE.............................................................................................................................................................................................19
FEJA DHE FAMILJA........................................................................................................................................................................................................20
MARTESA ........................................................................................................................................................................................................................21
BARAZIA NDRMJET GJINIVE..........................................................................................................................................................................................22
III. FAMILJA .................................................................................................................................................................................................................. 23
DETYRAT DHE QLLIMET E SAJ ...................................................................................................................................................................................... 23

A. RUAJTJA DHE VAZHDIMSIA E RACS NJERZORE...................................................................................................................................................... 23
B. MBROJTJA E MORALIT ...............................................................................................................................................................................................24
C. STABILITETI PSIKO-EMOCIONAL, DASHURIA DHE MIRSJELLJA.................................................................................................................................... 26
D. SIGURIMI SHOQROR DHE EKONOMIK........................................................................................................................................................................30
DH. ZGJERIMI E HORIZONTIT FAMILJAR DHE KONTRIBUTI I KOHEZIONIT SHOQROR N BASHKSI................................................................................. 34
E. MOTIVI PR PRPJEKJE DHE SAKRIFIC ..................................................................................................................................................................... 34
IV. FAMILJA................................................................................................................................................................................................................... 37
STRUKTURA, PARIMET DHE RREGULLAT........................................................................................................................................................................... 37
BASHKSIA MARTESORE DHE SHKURORZIMI.................................................................................................................................................................. 37
MARRVESHJA MARTESORE ............................................................................................................................................................................................40
STRUKTURA E FAMILJES MUSLIMANE.............................................................................................................................................................................. 43
FAREFISNIA E GJER FAMILJARE.................................................................................................................................................................................... 43
POZITA E BURRIT DHE E GRUAS .....................................................................................................................................................................................45
FAMILJA DHE SHOQRIA................................................................................................................................................................................................ 47

N VEND T PARATHNIES
Librthi i Ahmed Hurshidit: JETA FAMILJARE N ISLAM, i ndar n katr kapituj:
I. Qasja e Islamit nda jets - themelet,
II. Familja n Islam (parimet themelore),
III. Familja, detyrat dhe qllimi dhe
IV. Familja, struktura, parimet dhe rregullat
me nntitujt e tyre, ofrojn nj pasqyr t qart pr themelimin, kultivimin, mbajtjen, ruajtjen,
rregullimin dhe ndrtimin e familjes mbi parimet e shndosha morale t Islamit.
Duke e muar familjen si brthamn e par t organizimit shoqror, ku kultivohen dashuria e res-
pekti i ndrsjell, jo vetm ndrmjet iftit bashkshortor por edhe ndrmjet antarve t tjer t
familjes, vllezrve e motrave, e q shkon duke u degzuar n familjen e gjer farefisnore, ku pr-
fshihen edhe axhallart, dajallart, hallat e tezet, nipat e mbesat - dashuria e respekti rrezatojn e
zgjerohen n mbar shoqrin. Prandaj, familja konsiderohet si gjja m e shenjt dhe m e
shtrenjt, prej nga prhapen njerzishmria, kultura e civilizimi gjithnjerzor.
Familja, sipas autorit, sht nj institucion shoqror hyjnisht i frymzuar, q nuk zhvillohet sipas
proceseve eksperimentale, por me an t martess s vetdijshme, q sht obligim edhe ndaj

Zotit edhe ndaj shoqris. Familja krijohet me an t martess. Prandaj Islami, pr t ndaluar do
form t marrdhnieve seksuale jashtmartesore, preferon martesn si institucion i familjes, q
luan rol t rndsishm n shoqrin islame.
Me rastin e martess parashihen detyrat dhe obligimet e iftit bashkshortor, nga njra an, mir-
po njkohsisht edhe me rastin e shkurorzimit kshillohet q t mos cenohen t drejtat njerzore
t asnjrs pal, nga ana tjetr, sepse familja sht rregullator q e stabilizon shoqrin njerzore.
Familja gjat shtimit t saj prjeton edhe degzimin e trungut t saj gjenealogjik t nj gjaku e t
nj fisi, pjestart e t cils nuk kan t drejt t martohen ndrmjet veti.
Duke e lexuar kt librth t shkurt, lexuesi mson se si ta ruaj pastrtin morale: individuale,
familjare dhe shoqrore, prandaj kshillohet q ta ruaj kt vler t lart morale, duke e
fisnikruar veten me virtyte t larta njerzore. Por, ai ka pr detyr q njkohsisht ta fisnikroj
dhe ta edukoj edhe familjen e vet, duke kontribuar kshtu n prsosjen e vlerave morale dhe
njerzore n t gjitha shoqrit. Kshtu ai i prmbush detyrat e obligimet e familjes n Islam,
plotson edhe dshirn e All-llahut xh.sh. dhe zbaton porosin e Pejgamberit t Tij, Muhammedit
a.s.
Prkthyesi: Mehmet Halimi

I. QASJA E ISLAMIT NDAJ JETS: THEMELET
Ne jemi duke jetuar n nj koh kur n civilizimin ton po mbizotron kriza. Si duket, kriza n
shoqrin bashkkohore sht intensifikuar tepr. Ajo ka filluar ta rrezikoj shoqrin edhe
prbrenda edhe nga jasht. Ndrkaq, familja si institucion themelor dhe m i ndieshm, me an t
nj shkatrrimi t fuqishm destruktiv ka filluar t rrnohet gjithnj e m tepr. 1
T gjitha kto dukuri dshmojn se kriza n prgjithsi ka filluar ta cenoj familjen, ndaj m s
teprmi e ka dobsuar at, madje ajo gjendet n shkatrrim e sipr n Evrop dhe n Amerik. 2
Kjo nxiti nevojn e prpjekjeve q prsri t rishqyrtohen bazat, mbi t cilat do t duhej t
gjallrohet jeta familjare n Perndimin modern, e po ashtu t hulumtohen edhe bazat alternative
t strukturs n vendet tjera me tradita e me kultura t nduarduarta.
Kjo e nxit njeriun bashkkohor t njoftohet me natyrn e familjes dhe me elementet e krizs, q
sot e rrezikojn at, duke u gjetur disa shtegdalje tjera q do ta lironin nga kto probleme aktuale.
1 Shih. Daniel Bellin The coming of post industrial society, Londr 1974, Rovert L. Hilbroner The
human prospekt, The New York of Bocks, 1974 dhe Pitrin A. Sorkin Sosial Philosophies of an age of
orisis, Londr 1950.
2 Kjo vrtetohet me shprthimin e marrdhnieve seksuale jashtmartesore, me shtimin e numrit t
shkurorzimeve t martesave, me thjeshtsimin e amvisris, me abortet dhe lindjet jashtmartesore etj.
Shih. The marriage relationship today, J. Dominian 1974 Vance Packard The sexual vilderness
1968 New York, Mayory Ritfagen Sins of their fathers 1068

N kt drejtim do t prpiqem q n faqet vijuese ta prshkruaj jetn familjare n vendet me
tradit dhe me kultur kryesisht tjetr.
Nj gj e ktill e nxit njeriun q t njoftohet me problemet e familjes dhe me elementet e krizs,
q sot e rrezikojn at (familjen), ndaj duhet t gjej disa zgjidhje q do ta shkarkojn nga kto
probleme. Prandaj, n kt aspekt do t orvatem q ktu ta prshkruaj jetn familjare n Fen
Islame si dhe themelet, strukturat dhe parimet e saj.
Q ta kuptojm institucionin e jets familjare islame, do t jemi n pozit m t mir nse e fi-
llojm at nga prshkrimi i thukt i vshtrimit pr jetn, besimin dhe kulturn e saj.
TEVHIDI - NJSIA E ZOTIT

Islami pohon: All-llahu sht Nj, sovraniteti i Tij n Gjithsi sht i pandashm. All-llahu sht
Krijues, Zotrues dhe Ushqyes i do gjallese q jeton. do gj e krijuar vepron n suaza t qlli-
meve t Tij. Ai prmes T drguarve t Tij ka treguar Rrugn e Drejt t ciln duhet ta ndjek sho-
qria njerzore. T gjith T drguarit e Zotit publikisht i kan predikuar t njjtat porosi - t
pranohet sovraniteti i Zotit pr do gj q sht krijuar. Ata i ftonin burrat dhe grat q t jetojn
n bashksi, t veprojn drejt e me nder, t jetojn n qetsi dhe e tr kjo t bhet n pajtim me
rregullat q i ka caktuar All-llahu. T gjith T drguarit e Zotit, prej h.Ademit, h.Nuhit,
h.Ibrahimit e deri te h.Musa, h.Isa dhe h.Muhammedi a.s. kan predikuar vetm nj besim, q e

kan pranuar, e ky sht q ti nnshtrohemi vetm All-llahut dhe ti dorzohemi paqes, do t
thot Islamit. 3
Gabimi thelbsor i njeriut qndron n at se ai nuk i sht nnshtruar plotsisht T Gjithfuqish-
mit dhe se nuk u sht prmbajtur msimeve t T drguarve t mparshm t Zotit. Si I
Drguari i fundit i Zotit, Muhammedi a.s. edhe nj her i ka riprtrir udhzimet origjinale n
format m t prsosura dhe n at mnyr, q fjalt e Zotit m nuk ka qen e mundur (e as q do
t jet) t zvendsohen me fjal njerzish. 4
MKMBSIA E NJERIUT
Kur Tevhidi (Njsimi i Zotit) sht vendosur si baz ideore e Islamit, termi i hilafetit t njeriut
(hahfe - mkmbs) sht caktuar n skemn e jets islame. Tregimi pr h.Ademin dhe h.Havn
mund t haset n t gjitha religjionet e njohura dhe n t gjitha civilizimet tradicionale. Mirpo, n
t gjitha kto predikime jan przier realiteti dhe imagjinata. Themeli kryesor i predikimit t
3 Shih Kuranin 3:2; 3:84; 42:13; mandej A. Hurshid Islami: Parimet dhe karakteristikat themelore 1074.
4 Nse ky fakt krkohet vazhdimisht, shum shkrimtar do t duhej t largohen padashtas nga teoria e
plagjiatit religjioz dhe e huazimit nga religjionet e mparme, gj q ishte tem e preferuar e disa
orientalistve.

Kuranit sht ky 5: All-llahu me dshirn e vet ka vendosur halife n tok. Ai krijoi h.Ademin dhe
h.Havn nga substanca e njjt, nga dheu. Ata ishin t caktuar t veprojn si zvends, ndaj ishin
t aftsuar ti njohin t gjitha gjrat e nevojshme pr ekzistimin e tyre. Pastaj u vun n sprov,
edhe pse u ishte thn se nuk guxojn ti qasen drurit t caktuar. Ata u bn viktima t bindjes s
gabuar, ndaj bn mkatin e palejueshm.
Mirpo, menjher pas gabimit t br, ata e pranuan fajin dhe iu lutn All-llahut q tua fal at
gabim. Pasi iu fal faji, u urdhruan t vendosen n tok dhe aty t marrin rolin e mkmbsve t
Zotit. Me ndihmn e tyre u prhap msimi i Zotit, duke garantuar se nse e prcjellin kt msim,
do t jen t lumtur. H.Ademi ishte njeriu i par q pranoi udhzimet e Zotit dhe i cili ua prcolli
pasardhsve t vet.
Prandaj, nga kjo mund t nxirren prfundime shum t rndsishme:
1.Islami me asgj nuk ka ndikuar q t krijohet teoria e ndonj vuajtjeje t h. Ademit, q do t
duhej t simbolizonte nevojn e vuajtjes s njeriut. Nuk ka kurrfar vuajtjesh e as q kt duhet ta
kuptojm ashtu. Njeriu sht krijuar t veproj si mkmbs i Zotit n Tok, ndaj ai ka ardhur n
Tok ta kryej kt mision. Ky funksion paraqet madhshtin e njeriut n Shpalljen e Zotit, duke
e paraqitur fatin e tij e kurrsesi vuajtjen.
5 Tregimi pr kt gjendet n Kuran n shtat vende: 2/122-123; 7/11-24; 15/26-42; 17/61-65;

18/50-53; 20/122-123; 38/71-83. Shih edhe Muhammed Ikbal, The Reconstruction of Religious
Thought in Islam, Lahore, Sh. M. Ashraf, 1971, f.82-88 dhe Abdul Ala el Mevdudi,
Tefhimu-1-Quran, Lahore, Mektebi Tamire Insanijjet, 1973, f.61-70 nga bot. I dhe 10-20 nga bot. II.

2. Roli dhe pozita e mkmbsit sht nder q e ngrit njeriun nga fillimet e para, dhe ky rol i
caktuar sht me rndsi si pr burrin ashtu edhe pr gruan. N kt qndron edhe rndsia e
barazis s tyre si qenie njerzore, si mkmbs t Zotit n tok dhe donjri prej tyre e ka rolin e
vet n shoqri.
3. Islami nuk pranon teorin se gruaja e ka bindur burrin (dmth. h.Hava e ka bindur h.Ademin)
q ai t gaboj dhe t bhet i padgjueshm. N pajtim me tekstin kuranor: Djalli i ka shtyr q
t dy t largohen nga urdhri i Zotit . Q t dy jan fajtor pr veprn e br, q t dy e kan
pranuar fajin dhe q t dyve u sht falur. Ata jan drguar n bot pa kurrfar njolle dhe pa t
ashtuquajturin mkat i par n shpirtin e tyre.
4. Njeriut i sht ofruar liria e zgjedhjes. Ai sht i lir ta pranoj ose ta mohoj t vrtetn. Ai
sht prgjegjs pr veprimin e tij, por nuk mund ti kufizohet liria edhe nse gabon me qllim.
Rndsia e pozits s njeriut qndron n krkimin e tij psikosocial, q para s gjithash del nga
potenciali i njeriut, t ngrihet n pozitn m t lart 6 ose t rrokulliset n abisin m t thell. 7
5. Rreziku nga keqprdorimi i liris shihet n synimin e prhershm t njeriut q ti kundrvihet
do gjje, q i paraqitet si penges gjat karriers s tij n kt bot. Krcnimi nga ana e djallit
sht i prhershm. Shptimi i njeriut sht prpjekja dhe kundrvnia e tij kundr djallit, si dhe
strehimi i tij nn sundimin e Zotit. Prvoja e h.Ademit dhe h.Havs na tregon fisnikrin dhe
6 Shih Kuranin 95:4

7 Shih Kuranin 95:5,6; 103:2,3

pastrtin e nevojshme t natyrs s tyre dhe nevojn pr pendimin pr fajin e br. Kjo dsh-
mon nevojn e udhheqjes s Zotit ndaj njeriut.
6. Njeriu nuk sht plotsisht imun ndaj gabimeve. Kjo do t mund t kishte pasoja negative n
lirin e zgjedhjes. Ai do t mund t gaboj dhe shptimi i tij qndron n eliminimin e atyre gabi-
meve, n krkimin e faljes pr gabimet eventualisht t bra dhe kthimin n Rrugn e Drejt (Sirati
Mustekim). Teoria e halifit sht dshmuar me krijimtarin e qllimt t All-llahut, 8 e kurrsesi me
paraqitjen e rastsishme t njeriut n Tok. Njeriu sht krijuar me qllim t caktuar. T gjitha
gjrat tjera jan krijuar si mjete q ti shrbejn njeriut. Rruga e tij jetsore fillon me mision t
vetdijshm, e jo me vendnumrimin n errsir. Prsosuria e njeriut sht vendosur para se ai ta
pranoj Shpalljen e Zotit. Mundsit pr suksese n zhvillimin e mtejm t njeriut qndronin
para tij.
Shpallja e mrekullueshme e Rrugs s Drejt sht projektuar qart.
Jeta e njeriut n Tok sht n prfitimin e prvojs s natyrshme. Ky ishte haprim kohor. Nj
zhvillim i ktill paraqet udhtimin drejt jets s amshueshme, ku njeriu do ti korr frytet pr
veprat e tij gjat jets s vet n Tok. N kt sprov t prjetshme, burri dhe gruaja participojn
njsoj, marrin njsoj, ndaj edhe korrja e fryteve do t jet e njjt pr t dy, dnimi ose dhurata.
Asnjri prej tyre nuk do ta fajsoj tjetrin, sepse q t dy kan bashkjetuar.
Kurani thekson qart se gruas dhe burrit do tu takoj dhe do t fitojn aq sa jan munduar. E
kjo do t jet si mas e fundit pr shkalln e suksesit t arritur t tyre.
8 Shih Kuranin 6:165

Dhe besimtart, burrat dhe grat, jan mbrojts dhe miq t njri-tjetrit; ata urdhrojn t mirn,
kurse ndalojn t keqen; kryejn faljen, japin zeqat dhe jan t dgjueshm ndaj Zotit dhe T
drguarve t tij. Kta do ta shijojn mshirn e All-llahut. All-llahu u ka premtuar besimtarve,
burrave dhe grave, kopshte ku rrjedhin lumenj, e ku do t kalojn jet t amshueshme. Ky
pushim n kopshtet e xhennetit sht m i mrekullueshm se do gj tjetr. Knaqsia e Zotit
sht mbi ta. Ky sht suksesi m i madh.9
Ai q bn vepr t mir, burri ose gruaja, dhe sht besimtar, Ne do tia mundsojm t jetoj
jet t mir dhe n t vrtet Ne do ti shprblejm pr veprat m t mira q i kan kryer. 10
Burrat dhe grat q i dorzohen All-llahut, burrat dhe grat q besojn, burrat dhe grat q jan
t dgjueshm, njerzit q jan t qndrueshm (n drejtsi dhe n sinqeritet), burrat dhe grat q
jan t prmbajtur, burrat dhe grat q ndajn mshir, burrat dhe grat q jan stabil, burrat q
jan t sjellshm dhe modest e po ashtu dhe grat q jan t sjellshme dhe modeste, burrat dhe
grat q e kujtojn shpesh All-llahun, All-llahu sht m i mshirshm q tua fal gabimet e
rastsishme dhe do ti shprblej m s miri. 11
Kshtu Kurani prshkruan sgembullin ideal t burrit dhe t gruas dhe rrugn q duhet ndjekur
n kt bot, q t jen t gatshm ta presin Ditn e Gjykimit. Me kt hollsisht sht theksuar
9 Shih Kuranin 9:71-72


se far i pret njerzit e till, t cilt n mnyr besnike i kryejn amanetet e Zotit. N kt
qndrojn themelet e barazis s burrave dhe t grave dhe roli i tyre n kt bot.
RRUGA E PRSOSUR N JET

Islami vrteton sovranitetin e Zotit mbi t gjitha ndodhit n jetn e njeriut. Ai, pr ta shptuar
shpirtin, mohon asketizmin dhe besimin e shkatrrimit t jets. Islami e afirmon jetn dhe
plotsimin e krkesave jetsore, kurse hedh posht ndarjen n mnyr shpirtrore dhe hyjnore t
jetess, n mnyr t kushtzuar dhe laike. sht e domosdoshme q njeriu t inkurajohet q
plotsisht t bashkveproj n Besimin islam dhe q ta nderoj jetn n t ciln ballafaqohet
shpirtrorja, q e orienton edhe e prbotshmja, q e kthen nga rruga e padituris n rrugn e
drejt. 12 Kjo ofron trsin e qllimit jetsor dhe realitetin e tij. Msimi islam prmban n vete t
gjitha fushat e aktivitetit njerzor, si ato shpirtrore po ashtu edhe ato materiale, personale dhe
shoqrore, arsimore-kulturore, ekonomike-juridikeshoqrore, kombtare dhe ndrkombtare.
Islami kujdeset pr aspiratat shpirtrore, e po ashtu edhe pr krkesat e institucioneve shoqrore
dhe juridike. Prsosuria islame synon drejt shembullit frymzues t jets s gjithmbarshme. do
aktivitet q i dedikohet kujtdo qoft, transanksionit ekonomik, marrdhnieve seksuale,
veprimtaris diplomatike, eksperimenteve shkencore etj., jan identike me lutjet nse ato kryhen
me vetdije e n emr t All-llahut dhe n pajtim me vlerat dhe parimet e Shpalljes s Tij, kurse

jan t pavlefshme nse shpallen n emr t dikaje apo t dikujt tjetr. Raporti aktiv ndaj
prmbajtjes ekonomike, juridike-shoqrore, ligjore dhe seksuale, si dhe sjelljes shoqrore, sht
pjes e prvetsimit t besimit t njeriut dhe nuk mund t jet n dm t qllimit t tij. Jeta
organikisht sht e pandashme dhe me parime t pandryshueshme, ndaj, sipas ksaj udhhiqet
dhe prkufizohet. Sheriati sht kod islam, q e rregullon jetn n trsin e saj. Shembulli i T
Drguarit t Zotit, Muhammedit a.s., sht model q muslimant t prpiqen ta ndjekin, ndrsa
shembulli i tij jetsor sht i vetmi q duhet marr si udhrrfyes n t gjitha aspektet e jets
njerzore, q Muhammedin a.s. e ngriti n shkalln e personalitetit m t lart, plotsisht
shoqror - si njeri, bir, burr, baba, predikues, msues, tregtar, shtetar, udhheqs ushtarak, shpirt
i qet e pajtues, dhe gjykats.
Islami si fe ka kuptim revolucionar n jet. Ai n marrdhnie t rndomta i jep forc t re
fardo lvizjeje. do vepr fetare sht qndrim, q ndrmerret dhe harmonizohet me vlerat e
vendosura nga All-llahu dhe Pejgamberi i Tij. Me kt kuptim revolucionar, aspekti i plot jetsor
sht arritja e pozits m t lart te All-llahu dhe pajtueshmria m e lart tek Ai. Asgj ssht
parapar q t arrihet mbshtetja e Qesarit. 13
13 Qasja e ktill ndaj jets m s miri dhe shkurtimisht sht prmbledhur n lutjen q lexohet nga
Kurani dhe sht njra nga lutjet m t theksuara n Islam: Zoti yn, na jep t mira n kt jet, t
mira edhe n botn tjetr, dhe na ruaj prej dnimit me zjarr! (Kurani, 2:201) I Drguari i All-llahut
xh.sh. ka thn: Errat (aromat) dhe grat m bjn t but, ndrsa knaqsia pr syt e mi gjendet n
lutje (namaz) . Koncepti i prmbledhur i besimit prpiqet q t vendos lidhje ndrmjet dy kategorive
t paraqitura n ern e kndshme t gruas nga njra an, dhe lutjes (namazit) nga ana tjetr. Mirpo, I
Drguari i All-llahut i ka vendosur t dyja dhe n trsi ia ka nnshtruar sovranitetit t All-llahut xh.sh.

BESIMI - THEMEL I SHOQRIS
Islami besimin dhe faljen i shpalli si themele t prgjithshme t shoqris humane dhe si faktor
pr zhvillimin e marrdhnieve t tij. T gjitha dallimet n bashksit dhe grupet shoqrore q
bazohen n rac, n prejardhje, n fis, n pozit gjeografike etj., pr shkak t mnyrs s re t or-
ganizimit q buron nga besimi, jan t parndsishme pr Islamin. Pranimi i Islamit pr njeriun
nuk do t thot pranim vetm i Zotit, por nnkupton edhe integrimin e tij t plot n bashksin
e besimtarve. Ky qndrim ndaj Zotit dhe ndaj bashksis zhvillohet vetm me an t besimit.
Koncepti islam ndaj bashkjetess nuk bazohet n rac, n gjuh, n ngjyr, n territor e n
favorin ekonomik-politik. Bashksia islame sht vllazri njerzish e bazuar n besim, - do
individ q e ka pranuar Islamin dhe besimin e tij, sht pjes e pandashme e asaj bashksie pa
dallim race, ngjyre, gjuhe ose vendlindjeje. Kto jan parime plotsisht t reja t organizats
humane, q i jan prshtatur natyrs njerzore dhe jan t afta ta prfshijn gjinin njerzore n
trsi. Ky koncept i ndrtimit t nj mori idealesh dhe mendimesh t bashksis, nuk sht rregull
i rastsishm moral; ky koncept sht koncept i dimensioneve t shoqris juridike-ligjore. Ai
sht prodhim i strukturs s mtejme pr marrdhnie njerzore. Besimi sht forc vendimtare
n kt sistem. Ajo krijon institucione shoqrore, duke filluar q nga jeta familjare deri te
bashksia e organizuar dhe plotsisht e sistemuar. Civilizimi islam zhvillohet duke filluar nga
besimi, njsoj si zhvillohet edhe druri nga fara. Q t shfrytzohen forcat e jashtme dhe
Si t tilla, namazi dhe progresi botror nuk paraqesin dy kategori n Islam: ato jan t bashkuar n nj
trsi t plot. Namazi paraqet njrin nga themelet e progresit shoqror, ndrsa progresi pa namaz sht
kthim prapa.

potenciali i forcs vendimtare, madhsis s zhvillimit i kontribuon favorizimi q e plotson kt
detyr. Shoqria islame dhe civilizimi i ktill jan trsi idealesh dhe mendimesh universale n
origjinalitetin dhe n orientimin e saj. Kto fakte, besoj se do t ndihmojn n t kuptuarit e
natyrs s sistemit islam pr jetn. Civilizimi islam nuk mund t kuptohet nse disa pjes t tij
studiohen t izoluara ose n vshtrimin e civilizimit t bazuar n themele diametralisht t ndry-
shme nga vlerat e tij reale. Instititucionin familjar islam po ashtu duhet studiuar n frymn e
kulturs islame dhe duhet hulumtuar n perspektivn e pikpamjeve islame ndaj jets.
II. FAMILJA N ISLAM

PARIMET THEMELORE
Tani jemi n pozit q n mnyr t qart dhe t plot ti vshtrojm parimet thelbsore, q
vrtetojn intitucionin natyror t familjes n Islam, q prcaktojn vendin e saj dhe q mbrojn
rregullimin e saj n shoqrin islame.
INSTITUCION HYJNISHT I FRYMZUAR

Familja sht institucion i caktuar i frymzimit hyjnor. Ajo nuk sht zhvilluar nprmjet
proceseve eksperimentale t evolucionit njerzor e as rastsisht gjat rrjedhs s kohs. Ajo sht

krijuar si institucion i mnyrs s jets, q ti mundsoj njeriut pun krijuese. Raca njerzore
sht prodhim i ktij institucioni, e nuk sht institucioni prodhim i racs njerzore. Kurani
lidhur me kt thot: O njerz, bhuni respektues t bindur t Zotit tuaj, i cili ju krijoi prej nj
individi, kurse prej tij krijoi gruan, e ndrsa prej tyre krijoi dhe shprndau shum burra e gra dhe
bhuni t kujdesshm n obligimin tuaj ndaj All-llahut, n emr t t cilit ju i drejtoheni
njri-tjetrit t bashkuar n nj krah. Vrtet, All-llahu sht Mbikqyrsi juaj. 14
N nj vend tjetr t Kuranit, krijimi i burrit dhe i gruas dhe marrdhniet e tyre bashkshortore
n harmoni, dashuri dhe qetsi jan prshkruar si shenj e Zotit. 15 Institucioni i martess dhe i
familjes konsiderohet si porosi dhe si orientim i T Drguarit t Zotit. 16 I Drguari i Zotit thot:
Martesa sht pjes e Sunnetit tim, ai q largohet nga rruga ime, nuk sht yni. 17.
14 Shih Kuranin 4:1. Kjo n kt version do t mund t ishte shnuar si institucion i familjes s par t h.
Ademit dhe h. Havs, e pasqyruar si shtytse kryesore e racs njerzore. Ky sht gjithashtu edhe
kuptimi i foljes vetteku (bhuni respektues t bindur), e prdorur me kt rast pr respektimin e
All-llahut xh.sh., e gjithashtu edhe pr el-erham (prehr-mitra, marrdhnie logjike e farefisnis m t
afrt).
15 Shih Kuranin 30:21.
16 Shih Kurani 13:38: Ne kemi drguar pejgamber edhe para teje, o Muhammed. Ne u kemi caktuar
atyre bashkshorte dhe fmij (trashgimtar).

17 Ibni Maxhe, Sunnan, Libri pr kurorzimin.

MARRVESHJA SHOQRORE
Meq martesa sht institucion i urdhruar nga Zoti, do martes si e ktill natyrisht se sht
marrveshje ndrmjet dy gjinive t kundrta.
Fjala nikah edhe n Kuran edhe n Sunnet prdoret pr kurorzim dhe nnkupton akd
dmth. marrveshjen. N Kuran martesa nnkuptohet si marrveshje e fort. Praktika paraislame
q edhe gruaja t trashgohet, me ardhjen e Islamit u ndalua. Pajtimi i t dyve, i burrit dhe gruas,
sht nj nga kushtet e theksuara pr vlern e kurorzimit n Islam.
Me kt dshirohet t theksohet se kurorzimi sht marrveshje shoqrore, e lartsuar dhe so-
lemne, por megjithat sht marrveshje. Nprmjet ksaj nnkuptohen nj varg marrdhniesh,
q jan prshkruar n sistemin e t drejtave dhe obligimeve t ndrsjella. Kjo marrveshje,
megjithat, nuk sht as sakrament e as e pakundrshtueshme. Ndarja sht e mundshme n
rastet kur bashkshortsia sht e dshtuar. Nuk ka turp prball dshirs pr kurorzim ose
martes t srishme, si pr burrin vejan ashtu edhe pr gruan e ndar e t vej.

FEJA DHE FAMILJA
Feja prcakton themele t forta pr institucionin e familjes. Muslimanit apo muslimanes nuk i
lejohet q t martohet me politeist (mushrik) dhe jomusliman. 18
Martesa duhet t lidhet ndrmjet individve q kan pikpamje t njjta pr jetn dhe moralin
dhe q plotsisht veprojn n frymn e urdhrave t Zotit. N realitet, ajo sht shprehur edhe me
qndrimin parimor pr martesn ku vlen rregulla: Grat e shmtuara martohen pr burra t
shmtuar, kurse burrat e shmtuar pr gra t shmtuara , kurse grat e ndershme me burra t
ndershm dhe burrat e ndershm me gra t ndershme , 19 pushti nuk mund t martohet me
asnj grua tjetr, prve me laviren dhe anasjelltas. 20
Besimi nuk pushon t luaj rolin vendimtar n sistemin e gjithmbarshm t marrdhnieve famil-
jare. Biri musliman nuk mund ta trashgoj babain jomusliman, por edhe babai musliman nuk
mund ta trashgoj pasurin e djalit jomusliman. Po ashtu, nse njra pal gjat jets
bashkshortore e ndrron fen, marrveshja bashkshortore konsiderohet e shfuqizuar. 21 Prandaj,
marrdhnia martesore nuk sht form e thjesht e marrdhnieve seksuale, ajo sht baz e
ekzistencs shoqrore fetare.
18 Ragib el Isfahani, Mufradatul Kuran.

20 Shih Kuranin 4:19: O ju q besuat, nuk sht e lejuar pr ju t trashgoni grat (e t vdekurve) n
mnyr t dhunshme...
21 Shih Buhariu, Libri pr Nikahun. Shih Kuranin 2:232.

MARTESA
Islami e rekomandon martesn dhe sht e ndaluar do form e marrdhnieve seksuale
jashtmartesore. Po t dshmohet se ka marrdhnie t dfrimit t prkohshm, nj gj e till jo
q sht e ndaluar, por edhe dnohet me rregulla islame. Rregullat islame krkojn q dfrimi t
bhet n bashkshortsi, sepse kshtu t dy bashkshortt marrin prgjegjsi t njjt pr nj
dominim stabil n shoqri. Kjo duhet t jet forma elementare e lidhjes martesore dhe e
stabilitetit t jets familjare. Marrdhniet e ndrsjella nuk jan di e prkohshme dhe kalimtare,
prkundrazi, ato jan dhe duhet t jen t prhershme, sepse nga marrdhniet e prkohshme
rrjedhin pasoja t dmshme pr shoqrin, ndrsa martesa sht di tejet serioze dhe e pranuar
prej t dy palve, q krkon toleranc dhe prpjekje q t jetohet n bashksi dhe ti kontribuohet
shoqris.
Institucioni i familjes ka rol t rndsishm n shoqrin islame. Ajo sht njsia themelore n at
shoqri dhe sht e organizuar n at mnyr q t veproj si bashksi n miniatur. Prafrsisht
nj e treta e AHKAMIT (rregullat juridike t Kuranit) kan t bjn me familjen dhe me
rregullimin e harmonis s saj. sht nj grshetim i tr i t drejtave dhe obligimeve, q i
sigurojn themelet e jets familjare t orientuar me kontributin e ktyre raporteve dhe sjelljes ndaj
shembullit t caktuar, me ka Islami dshiron ta mbroj individin apo shoqrin.
Vendosja e baraspeshs ndrmjet burrave dhe grave sht e rndsishme n ekzistimin e marr-
dhnieve t ndrsjella t tyre, ndrmjet t rinjve dhe pleqve, ndrmjet farefisit t afrm dhe t lar-
gt, ndrmjet t drejtave t prjetimit t lir dhe disiplins, ndrmjet menuris s individit dhe
kontrollit shoqror.

Familja muslimane, sa u prket marrdhnieve dhe obligimeve, dallon dukshm n krahasim me
familjet tjera jomuslimane. Ajo nuk sht familje nukleare e organizuar vetm nga prindrit dhe
fmijt, por sht m e gjer dhe nn kulmin e vet prfshin tri ose katr gjenerata. Vshtrimi i
kujdesshm pr t drejtn e trashgimit, tregon se t gjitha marrdhniet jan pjes integrale e
strukturs familjare e jo di periferike n t.
BARAZIA NDRMJET GJINIVE

Islami v n dukje barazin ndrmjet burrit dhe gruas si qenie njerzore. Kjo barazi nuk ndikon
n dallimin e roleve dhe funksioneve t tyre individuale n shoqri. Islami nuk lejon liri t plot
dhe t pakufizuar t przierjes s gjinive dhe kt e shikon si kundrshti ndaj rolit q i sht
caktuar n familje e n jet. Prgjegjsia parsore e gruas sht q tr kujdesin tia kushtoj
amvisris dhe familjes dhe gjithka q krkon operativitet dhe zhvillim t ktij institucioni.
Gruaja ka prgjegjsi shoqrore ndaj familjes, sepse e drejta dhe obligimi familjar sht kujdesi i
saj kryesor. Ky sht qllimi i ndarjes s roleve t aktiviteteve dhe raporteve t rndsishme pr
nj veprim harmonik, duke marr parasysh lmenjt e ndryshm n shoqri si dhe pr nj
ekzistenc t plot dhe moral t shndosh t familjes. Prgjegjsia pr t ekonomizuar dhe pr t
mbajtur familjen, banimi e strehimi, i mbeten plotsisht burrit, i cili, duke vepruar optimalisht n
shtpi dhe duke i pasuruar marrdhniet n familje, bashk me bashkshorten kujdeset paralelisht
edhe pr arsimimin dhe edukimin e fmijve.

III. FAMILJA
DETYRAT DHE QLLIMET E SAJ
Si duhet vepruar n familjen, q Islami dshiron ta konstituoj pr ta plotsuar ajo detyrn e saj
n jetn e individit dhe t shoqris? Familja nuk sht fabrik pr shtimin e gjinis njerzore. Fa-
milja n prgjithsi, edhe pse mbajtja, degzimi dhe shtimi i sojit t njeriut jan ndr qllimet e
saj kryesore, ka struktur shoqrore-kulturore dhe luan rol t rndsishm n ruajtjen e
mekanizmit pr t siguruar stabilitet shoqror, ideor dhe kulturor n zhvillimin e gjithmbarshm
t shoqris. Kshtu ishte n t kaluarn, kshtu sht edhe sot, e kshtu do t jet edhe n t
ardhmen. T fillojm nga qndrimet e prgjithshme t shkruara pr rolin e vrtet t familjes, si
thuhet n Kuran dhe n Sunnet.
A. RUAJTJA DHE VAZHDIMSIA E RACS NJERZORE

Ruajtja e racs njerzore, e civilizimit dhe e vazhdimsis s saj n funksion t njeriut si
mkmbs i Zotit, varet nga operativiteti i mekanizmit pr lindje dhe shtim. Natyra sht e
prgatitur pr gjra t ktilla, ku dallimi psikologjik dhe fiziologjik ndrmjet gjinive plotson
njri-tjetrn. Vazhdimsia e racs n procesin e vet krkon struktur stabile, q vepron n mnyr
t organizuar. Burri, gruaja dhe fmijt kan nevoj t prhershme pr vendosjen e rregullimit q

do ta prmbush kt funksion. Pikrisht familja sht institucion q mund ta plotsoj kt
proces q nga fillimi i zhvillimit e deri n prsosje. Kurani thot:
O njerz, jini t vetdijshm dhe besnik ndaj Zotit, q ju krijoi prej nj njeriu, ua krijoi prej
natyrs s njjt njerzore shoqen dhe prej ktyre dyve krijoi dhe prhapi shum burra dhe gra ...
Grat tuaja jan si arat pr punim, ndaj qasjuni arave tuaja kujdesshm dhe kujdesuni pr at q
sht juaja, dhe jini t vetdijshm dhe besnik ndaj Zotit, dini se do t takoheni me T. 22
B. MBROJTJA E MORALIT
Epshi seksual sht gj e natyrshme q sht krijuar si cytje. Edhe pse kjo sht cilsi e pr-
bashkt pr t gjitha qeniet e gjalla, te burri dhe gruaja ekzistojn disa aspekte specifike. Te qeniet
tjera m me rndsi sht lindja, q rregullohet me an t instinktit dhe ky sht proces natyror.
Ato nuk jan t afta pr sendrtimin e atyre nxitjeve epshore n do koh, por kto nxitje te ato
paraqiten n intervale sezonale ose gjat ndonj cikli t caktuar.
Ndrkaq, te gjinia njerzore nuk kemi t bjm me raste t ktilla. Shtytja epshore tek njeriu
ekziston prher, duke i munguar mekanizmi i sendrtuar psikologjik pr kontroll. Mirpo, kont-
rolli dhe rregullimi jan shum t rndsishm pr ekzistenc t shndosh, e po ashtu edhe pr

orientim biologjik. Kjo bhet edhe m e rndsishme pr arsye t drejtimit t zhvillimit kulturor-
shoqror. Rruga e ndrmjetme, q nuk sht as abstenim i plot as rrmuj e vazhdueshme,
mund t shpie n ekzistenc t shndosh dhe stabile. Islami i ndalon marrdhniet
jashtmartesore n t gjitha format e tyre. Prandaj, duke shkuar n hap me jetn urdhron
bashksin martesore, e cila u ofron burrave dhe grave mundsi q shtytjet e tyre natyrore ti
plotsojn n t gjitha format e jets, e cila u ofron knaqsi, por edhe prgjegjsi. Marrdhniet
seksuale nprmjet bashksis martesore jan i vetmi mekanizm q siguron kontrollin e plot n
ngatrresat seksuale. Martesa gjithashtu sht edhe nj ventil sigurimi pr moral seksual. Me an
t martess kryhet dhe thellohet rruga e baraspeshs n marrdhniet ndrnjerzore. Kurani
martesn e quan HISN - kshtjell pr mbrojtje nga mnyra e shfrenuar e jets, dhe thot:
Kurorzohuni me lejen e prindrve t tyre dhe jepni dhuratat tuaja me mirsjellje, si grave q
kan dinjitet t vetin, e jo si atyre t pamoralshme dhe atyre q sillen shfrenueshm. 23
N nj vend tjetr njeriu udhzohet q:
Ju lejohet t keni gra t ndershme, besnike dhe modeste, gra t cilave u sht dhn Libri para
jush. Kur tua dhuroni dhuratat e martess dhe t jetoni me to, mos bni gjra imorale me to e as
mos bni dashuri t shfrenuar. 24
23 Kurani 4:25
24 Kurani 5:5

C. STABILITETI PSIKO-EMOCIONAL, DASHURIA DHE MIRSJELLJA
Qllimi i dyt i martess sht q t kultivohet miqsia psiko-emotive dhe shpirtrore. Marrdh-
niet n familje, ndrmjet t gjith antarve t saj, jan faktori m i rndsishm, veanrisht
ndrmjet burrit dhe gruas, por jo si marrdhnie t nxitura nga interesi. Ato duhet t jen
marrdhnie shpirtrore, ndarje e prbashkt e s mirs dhe s keqes, marrdhnie q kultivojn
dashuri, mirsjellje, mshir, miqsi, besim t ndrsjell, sakrifikim, ngushllim dhe ndihm n
momentet vendimtare t jets. Prandaj, n natyrn njerzore sht mir q t kultivohen
marrdhnie t ktilla familjare. Vetm n kuadr t familjes potenciali shpirtror i burrit dhe i
gruas bhet realitet dhe zhvillon pastrtin morale brenda dhe jasht familjes, do t thot edhe n
shoqri. N martes miqsia krkon prej donjrit gjithnj e m shum plotsim t dshirave.
Vlera e bashkndjenjave n familjet me fmij krkon dashuri dhe mshir, sakrifikim t njrit pr
tjetrin, toleranc dhe dashuri pr t formuar karakter t fort te antart e familjes. Kjo sht
familja q siguron klim t prshtatshme pr zhvillimin dhe kultivimin e karakteristikave t
veanta njerzore. Prandaj familja sht, si ka thn I Drguari i Zotit, vendi m i mir n bot.
Funksioni i familjes dhe i martess sht trajtuar n shum vende t Kuranit, ku thuhet:
Dhe njra prej shenjave t Tij sht se Ai pr ju i krijoi grat q t mund t pushoni pran tyre
dhe t gjeni prehje dhe qetsi n to, dhe Ai vendosi ndrmjet jush dashurin dhe mshirn. 25
25 Kurani 30:21. Fjala kuranore sekine i prfshin t gjitha kto nuanca kuptimore, madje edhe shum
m gjer.

N nj vend tjetr raporti ndrmjet bashkshortve sht prshkruar si raport i afris ndrmjet
trupit dhe rrobave:
Ato jan si rrobat tuaja kurse ju jeni si rrobat e tyre. 26 Ky theksim i identitetit dhe veantis s
tyre sht di m i lart se barazia ligjore. Burri dhe gruaja prshkruhen si rroba pr njri-tjetrin, e
jo q njri t jet trup, kurse tjetri rrob. Rrobat jan dika shum e afrt pr trupin e njeriut, ato
jan pjes e bots s dukshme, jan pjes e pandashme e qenies son. E ktill sht afrsia e
marrdhnieve bashkshortore. Fustani sht dika q e mbulon dhe e mbron trupin, ndrsa
bashkshortt jan mbrojts t ndrsjell dhe rojtar vigjilent t njri-tjetrit. Rrobat e knaqin at
q i vesh. Njeriu pa veshje ndjen munges fizike. Burri dhe gruaja e plotsojn njri-tjetrin, njri e
prsos, e plotson dhe e bn t lumtur tjetrin. Nj raport i ktill e mbron moralin. Pa t, njeriut i
krcnohet rreziku i humbjes dhe i sjelljes jasht normave ligjore. T gjitha kto aspekte
prfshihen me porosin e thjesht, por thelbsore:
Ju jeni rrobat e njri-tjetrit.
. Shoqrorizimi dhe orientimi i vlerave
Funksioni i shtimit n bot pa gjinin tjetr (babain), arsimimi dhe edukimi i fmijve, shkollimi i
tyre, orientimi jetsor, formimi i karakterit, ndikimi gradual i kulturs dhe i besimit do t
mbeteshin t mangt dhe jo t plot. Kjo sht kshtu pr arsye se ky aspekt i familjes mbetet
kujdes i prindrve deri n moshn madhore t fmijs. Kurrfar institucioni tjetr, qofshin edhe
26 Kurani 2:187

disa institucione, nuk do t mund t ndrmerrnin nj kujdes t ktill pr kt funksion- edukimin
e fmijs. 27
dhe jini t vetdijshm e t prkushtuar Zotit, me emrin e t cilit ju i krkoni t drejtat tuaja
dhe ruajini lidhjet farefisnore. 28
Ti prkushtohesh vetdijshm All-llahut lidhur me farefisin, nnkupton t merren parasysh
obligimet ndaj gruas, fmijve dhe pjess tjetr t farefisit e familjes, e far kujdesi duhet treguar,
sht theksuar n suren Bekare: Njra prej rregullave e thekson kujdesin, si pr veten ashtu
edhe pr antart e familjes: O ju q besoni,- thuhet n Kuran,- prpiquni ta mbroni veten
dhe antart e familjeve tuaja prej zjarrit. 29
Nga ky aspekt dalin edhe format reale pr tu drejtuar kah Zoti n shum vende:
Zoti yn, na siguro knaqsi neve, grave dhe pasardhsve tan dhe na jep tr przemrsin, por
n vend t par respektimin . 30 Zoti im, m mundso ti kryej lutjet dhe mi bn pasardhsit e
mi besimtar. Zoti yn, pranoje lutjen time....
Zoti yn, m fal mua dhe prindrit e mi.... 31
27 sht botkuptim i gabuar se kujdestarja, erdhja, shkolla dhe vendi i puns, q zbatohen n shoqrin
moderne, mund t bhen zvendsim i plot i edukats familjare.
28 Kurani 4:1
29 Kurani 2:23
30 Kurani 66:6
31 Kurani 25:74

Pr rolin e familjes, si bartse themelore e shoqris, na udhzon edhe I Drguari i Zotit n
hadithet e shumta, ku ai thot se do foshnje e lindur, lind n Islam, por prindrit e saj mund ta
transformojn at n besim tjetr ose n pabesim. 32
I Drguari i Zotit ka thn:
do baba mund ti jap fmijs s vet msimin dhe arsimimin m t mir. 33 dokush q i
furnizon tri vajza apo tri motra dhe u jep arsimim dhe edukim t mir dhe sillet mir me to, Zoti
do ti ndihmoj q ai t forcohet n kmb t veta dhe me ndihmn e mshirs s Zotit t fitoj
vendin n xhennet. 34
Meq prgjegjsia kryesore pr edukimin e fmijve, vllezrve m t rinj dhe motrave m t reja
sht obligim i familjes, ajo n rrethana t ndryshme ka detyra t shumta edhe ndaj antarve m
t afrt dhe m t largt. Kujdesi pr prindrit dhe pr antart e pafuqishm e t varfr, sht
parapar edhe me Kuran edhe me Sunnet.
32 Shih Ibni Hanbeli lib. 2, f. 315 dhe 316. Libri pr interpretimin e sures Nur, e edhe Muslimin (Libri
mbi fatin).
33 Shih Muskatin, Libri 3, f. 716
34 Shih Muskatin, Libri 3, f. 716

D. SIGURIMI SHOQROR DHE EKONOMIK
Familja sht pjes e rndsishme e sigurimit shoqror-ekonomik t sistemit islam. Drejtsia
vendos raportet ndrmjet vlerave morale, kulturore dhe ideore, duke shtuar edhe drejtsin
ekonomike-shoqrore ndrmjet antarve t familjes.
I Drguari i Zotit thot:
Kur ju dhuron Zoti begati, shpenzone at pr vete dhe pr familjen tuaj. Mbajtja e familjes
sht detyr ligjore e burrit, madje edhe ather kur gruaja sht e pasur. Ndihma pr t afrmit
sht e urdhruar me rregulla t veanta. T afrmit e varfr kan t drejt n radh t par n
zekat dhe n kontribute t tjera, q jan t detyruar ti japin antart e pasur t familjes. E drejta e
trashgimis i rregullon obligimet ekonomike brenda strukturs familjare. Kto obligime materi-
ale shtrihen edhe n farefisin e afrm dhe t largt. N radh t par prindrit tan dhe prindrit e
prindrve tan (gjyshi e gjyshja), farefisi i babs dhe farefisi i nns kan t drejt n nj pjes t
pasuris dhe t t ardhurave. N nj rast nj njeri i tha T Drguarit t Zotit: Un kam pasuri,
kurse babai im ka nevoj pr t. I Drguari i Zotit iu prgjigj: Ti dhe prona jote i takoni babait
tnd. Fmijt jan ndr gjrat m t bukura. Knaqu me at q kan arritur fmijt tu.
Ekzistojn hadithe q theksojn t drejtn e tezeve, gruas s dajs, gruas s mixhs, mixhallarve,
dajallarve e t tjerve. Fmijt e adoptuar bonjak duhet trajtuar si fmijn tuaj. Antart m t
vjetr t familjes duhet nderuar, e duhet sjellur me kujdes e fisnikri, dashuri e respekt ndaj tyre.
Gjithashtu duhet sjellur me prgjegjsi ndaj fmijve dhe nipave. Qndrim prgjegjs duhet pasur
edhe ndaj antarve t familjes s bashkshortit ose bashkshortes. Njri prej faktorve t

bashksis martesore dhe familjes i zgjeron obligimet edhe ndaj farefisit dhe lidhjes s tij n
sistemin e prgjithshm t sigurimit material, ndaj edhe varsia e ndrsjell ekonomike dhe
ndihma jan elemente t rndsishme t saj. Islami vendosi sistemin e sigurimit psiko-shoqror.
Antart e familjes pra, duhet t integrohen brenda saj, kurse antart e moshs madhore nuk do
t duhej t ikin nga antart e moshuar t familjes. Bonjakt, vetm ather kur sht e do-
mosdoshme, duhet strehuar n jetimore. T varfrin dhe t papunsuarin nuk duhet ln t jetoj
nga lmosha. T gjitha kto probleme t prshkruara si shembuj t zn ngoje, gjejn zgjidhje
brenda familjes s rregulluar, q duhet t jet humane dhe fisnike n plotsimin e nevojave t do
individi. Ky nuk sht vetm sakrifikim ekonomik, por edhe kujdes i obligueshm pr t gjith,
ndjenj ndaj nevojave dhe furnizimit t tyre. 35
Roli shoqror i familjes bhet i rndsishm n kontekst t urdhrit t theksuar n Kuran pr poli-
gamin. Poligamia e kufizuar sht e lejueshme n Islam, meq kjo sht fe praktike e orientuar
n ndrtimin e njeriut prej mishi e ashti. Njerzit mund t jen n pozit q i detyron t jetojn n
monogami, por mund t ballafaqohen me pasoja morale t padshirueshme. Epshi seksual nuk
sht i njjt te t gjith njerzit, e as q kan aftsi t njjt q n kt kuptim t kontrollohen.
Pr shkaqe t shumta njeriu mund tu ekspozohet situatave, ku ose duhet t vendos pr martes
t dyt ose t bj mkate. N raste t ktilla poligamia sht e lejueshme. 36
35 Familja sht lidhja e par n sistemin islam t mbrojtjes. Lidhjet tjera i inkuadrojn institucionet
shoqrore dhe sistemin e drejtsis n sistemin e prgjithshm t mbrojtjes pr t gjith.
36 Ka njerz, qllimi i t cilve sht poligamia dhe at e pranojn si mnyr t sjelljes. Shumkush habitet
kur dgjon pr ndonjrin se i ka dy gra ligjore, kurse, nga ana tjetr, t ken shum dashnore e

Ngjashm me kt mund t theksohet situata familjare ose shoqrore, duke marr vetm disa
motive shoqrore. Ekzistojn periudha, posarisht pas luftrave kur grat ( meq edhe n
sistemin e lufts m moderne meshkujt psojn m tepr) gjenden n nj shoqri me numr t
madh t meshkujve t humbur, ndaj n kto raste shum gra, nse nuk integrohen n sistemin e
familjes s poligamis, ose duhet t mbeten t veja ose t jetojn n mkate. Islami n kto raste i
jep prparsi integrimit t grave n familje. Nj qndrim i ktill n funksionin shoqror e
prmirson baraspeshn shoqrore. Po ashtu jetimat duhet t mbeten n familje ose n shoqri,
prandaj familja sht e obliguar q pr ta t kujdeset me dashurin, me kujdesin dhe me dinjitetin
q u takojn.
konsiderojn si mburrje. Kundrthnia ndrmjet ktyre dy qndrimeve shpesh nuk merret parasysh.
Ndoshta do t ishte msim ta citojm zonjn Anie Bizent pr kt lnd, e cila thot: N Perndim
lavdrohen me monogami t rrejshme, por, n t vrtet ekziston poligamia pa asnj prgjegjsi.
Dashnorja lihet ather kur i bezdiset mashkullit dhe n kt mnyr ajo nxirret n rrug, duke i takuar
kshtu femrave t rrugs. Dashnori i saj i par nuk ndjen kurrfar prgjegjsie pr t ardhmen e saj, ndaj
mund t themi se ajo femr sht n pozit shum m t keqe se sa gruaja e dyt n familjen ku
ekziston poligamia. Kur i shohim kto femra q enden rrugve gjat nats, te ne paraqitet nj mburrje
q kjo dukuri nuk ekziston n familjen islame. Poligamia prapseprap sht m e mir pr gruan. M
mir sht pr gruan t jetoj n poligami me nj burr dhe me fmij ligjor se sa t dal n rrug dhe
t mos kujdeset as pr veten, e lre m pr familjen e saj. (Shih Ani Bizent: The life and teachings of
Muhamed. Madras 1932, f.3).

Kaptina e Kuranit q lejon poligamin u shpall pas Lufts s Uhudit, kur u vran dhjet pr qind
t lufttarve musliman, kshtu q u paraqit problemi i jetimave dhe i grave t veja. Edhe pse
leja sht parimore, konteksti historik flet pr veprimin e ktij institucioni. Kurani thot:
Dhe nse friksoheni se nuk do t jeni t drejt ndaj bonjakve, kurorzohuni me grat q ju
plqejn, dy, tri ose katr, e nse friksoheni se nuk do t mund t jeni t drejt me m tepr se
nj, ather jetoni vetm me nj apo me at q me t drejt e posedoni. Kjo sht rruga m e
mir q t mos bni padrejtsi. 37
Bashksia martesore trimron shtimin e mbrojtjes s t dobtve n gjirin familjar. I Drguari i
Zotit shpjegonte n mnyr t njerzishme pr gzimet e njeriut t ri q martohet me vejushn
m t vjetr se vet ai, meq ai kishte pasur motra m t reja q kan gjetur n t zvendsimin e
nns s vdekur, prandaj ky i ri n t vrtet ka dshiruar t martohet me gruan q mund t
kujdeset pr edukimin e duhur t motrave t tij. Familja n skemn islame t jets sjell siguri
ekonomike dhe shpie n integrimin dhe kohezionin e marrdhnieve. Prandaj, integrimi i saj
sht mjaft largpams, duke e humanizuar edhe m tepr sistemin e sigurimit ekonomik-
shoqror.
37 Shih Kuranin 4:3. Shih gjithashtu edhe polemikn pr poligamin nga Ahmed Hurshidi Studies of the
familly lov in Islam, Karai, Chiraghe Rah Publications 1961.

DH. ZGJERIMI E HORIZONTIT FAMILJAR DHE KONTRIBUTI I
KOHEZIONIT SHOQROR N BASHKSI
Bashksia martesore po ashtu prvijon drejt zgjerimit t marrdhnieve individuale, duke
zhvilluar afrin ndrmjet grupeve t ndryshme dhe t shumanshme, ndrmjet familjeve, fiseve
dhe popujve. I Drguari i Zotit thot: Lidhjet martesore ndrmjet dy familjeve apo fiseve e
forcojn miqsin m shum se do gj tjetr. 38 Lidhjet martesore jan si ura ndrmjet familjeve,
fiseve dhe bashksive t ndryshme dhe instrument q me zgjerimin e marrdhnieve familjare
vendos barazi ndrmjet njerzve. N praktik lidhja martesore kishte rol t rndsishm n
periudhn e hershme islame, por po ashtu edhe gjat historis s Islamit pati rndsi edhe n t
gjitha viset e Bots islame.
E. MOTIVI PR PRPJEKJE DHE SAKRIFIC

Martesa n mnyr t drejtprdrejt frymzon zhvillimin e ndjenjave pr prgjegjsi dhe shkakton
paraqitjen e vshtirsive t prhershme pr plotsimin e nevojave jetsore dhe prmirsimin e
zhvillimit ekonomik. Kto aspekte gjenden edhe n porosit e Kuranit, q i nxisin njerzit t
martohen, ku thuhet:
38 Muskati

Martohuni me ato gra q gjenden n mesin tuaj e q jan t pamartuara, kurorzoni robrit tuaj
t ndershm, burrat dhe grat. Nse jan t varfr, All-llahu do ti pasuroj. All-llahu sht i pasur
dh i gjithfuqishm. 39
Ekzistojn disa funksione t rndsishme q zbatohen n familjet e shoqris islame. Familja
sht instanca m besnike e vazhdimsis dhe lindjes s racs njerzore. Ajo sht mbrojtse e
moralit t individit dhe krijon kontekst shembullor pr ndjesi shpirtrore, pr kryerjen e
obligimeve martesore, e njkohsisht i obligon t gjith antart tjer t familjes pr nxitjen e
dashuris, miqsis dhe t qetsis n shoqri. Marrdhniet martesore shpiejn edhe n
prparimin gradual t arsimimit. Martesa sht hallka e fundit n sigurin e sistemit
shoqror-ekonomik. Ajo vazhdimisht e nxit njeriun dhe i forcon synimet dhe prpjekjet pr
progres shoqror, me an t t cilit gjeneratat e reja mund t inkuadrohen m leht n shoqri.
Ajo sht hallka q lidh t kaluarn me t tashmen dhe hap rrug pr ardhmrin e shoqris si
dhe bn ndrrimin e gjeneratave prmes proceseve t shndosha e stabile. Prandaj martesa, n
radh t par sht mjet q i rregullon raportet ndrmjet gjinive dhe siguron mekanizmin me t
cilin raporti i familjes sht caktuar n bashksi, kurse n radh t dyt, ajo sht themel i
bashksis n integrimin e antarve brenda shoqris n nj trsi dhe aftsimin e saj pr ta
realizuar rolin e vet kulturor dhe ideologjik n rrethin e saj. Martesa si e ktill, sht nj istitucion
familjar gjithprfshirs. 40 Nse ky institucion dobsohet ose shkatrrohet, ather do t
39 Kurani 24:32
40 Sejid Amer Ali parafrazon mendimin e juristve m t njohur islam nga veprat e tyre si jan: Ashab,
Darul Muhtar, Raddul Muhtar kshtu: ... bashksia martesore ssht krijuar me qllim q ta ruaj

rrezikohet ardhmria e tr civilizimit dhe kulturs njerzore. Roli ky n zhvillimin shembullor t
familjes qndron n mnyrn e sjelljes s gruas. N shoqrin islame, ajo lirohet nga mundimi i
pamshirshm lidhur me furnizimin n jetn martesore dhe mbajtjen e kujdesit pr nevojat e
punsimit dhe t puns jasht shtpis. Ajo kryesisht i sht prkushtuar familjes dhe fmijve si
dhe antarve t tjer t familjes. Ajo sht gjithmon prgjegjse pr marrdhnie dhe sjellje m
t mira n familje. Ajo kujdeset pr nevojat e shtpis si dhe pr nevojat fzike dhe edukative.
Familja vetvetiu sht nj bot q ngrthen aktivitete t shumta intelektuale, fizike dhe pun me
karakter organizativ. Ajo pandrprer i harmonizon dhe i drejton me prgjegjsi dhe autoritet t
plot punt n kt institucion. 41
njerzimin dhe njerzit ta ruajn veten nga prishja dhe ajo nuk sht kurrfar sakramenti, por e ruan
pastrtin e vet nga ditt e para t paraqitjes - prej h. Ademit. Bashksia martesore sht akt i
ibadetit - lutjes, ajo sht mjet q e ruan shoqrin njerzore nga t gjitha t kqijat q dalin nga
marrdhnia jashtmartesore. Bashksia martesore trajtohet si marrveshje e dy palve, bashkjetesa
ndrmjet t cilve nuk ka penges ligjore dhe nuk i jep burrit t drejta mbi personalitetin e gruas. (Shih
Sejid Amer Ali Ligji i Muhammedit, citat nga faqja 241);
41 Prof. Seid Hysein Nasr thot: N amvisri gruaja udhheq si mbretresh, kurse burri sht furnizues i
ndrgjegjshm i gruas n shtpi. Shtpia dhe struktura e familjes s madhe ku jeton ajo, pr femrn
muslimane sht bot e veant. T ndahet me t, do t thot t ndahet me jetn e vet, q i ngjason
vdekjes. Ajo gjen kuptimin e ekzistencs s saj, ashtu q t mund ti plotsoj nevojat e saj maksi-
malisht. Sheriati ka parapar rolin e burrave dhe t grave duke i ndjekur dshirat e tyre q plotsohen n
mnyr t ndrsjell. Me an t marrveshjes s dyanshme i plotsojn detyrat e njrit ndaj tjetrit. (Shih
S.H. Nasr: Ideal and Realitis of Islam, Londr 1966,113).

IV. FAMILJA
STRUKTURA, PARIMET DHE RREGULLAT
Vazhdojm me shqyrtimin q n mnyr thelbsore do ti tregoj pikpamjet islame ndaj jets,
institucionit t familjes n Islam, realitetin dhe funksionin e saj. N kt pjes prfundimtare do
t prpiqemi t japim nj shpjegim t thukt t veprimit real t institucionit t familjes n Islam,
strukturn, parimet dhe rregullat e saj.
BASHKSIA MARTESORE DHE SHKURORZIMI

Bashksia si institucion shoqror, n thelb vendoset si kontrat qytetare. N kurorzim vendoset
marrveshja, q sht identike me t gjitha marrveshjet tjera qytetare. Vlera e saj varet nga aftsia
e palve t marrura vesh, q n pajtim me Ligjin islam duhet t jen (BULUG) apo t moshs
madhore dhe t aft t gjykojn drejt (dmth. psikikisht t shndosh). Krahas ksaj, nevojitet
edhe plqimi i dyanshm dhe deklarata publike, q marrveshja t mund t jet e plotfuqishme.
Ligji nuk insiston n ndonj form t veant t marrveshjes, e as n ndonj ceremonial t
veant fetar, kshtu q pikrisht pr kt ekzistojn forma t ndryshme tradicionale q praktiko-
hen ndr muslimant n vende t ndryshme t bots, e q konsiderohen t preferueshme, sepse
ndikojn pozitivisht. Derisa Sheriati t aplikoj vlern e kurorzimit, ai sht i varur prej
deklaratave t prera t dy partnerve nga njra an (IXHAB) dhe pranimit (KABUL), nga ana

tjetr. Kjo ofert dhe pranimi i saj (me deklarata t prera) mund t bhet drejtprdrejt mes iftit
bashkshortor, por mund t kryhet edhe prmes ndrmjetsit (VEKIL). Tradicionalisht te
muslimant sht zakon q kurorzimi t kryhet me pajtimin e t fejuars dhn prmes
ndrmjetsit, q prfaqsuesi do ta paraqes n gjyqin e Sheriatit. sht normale se gjat aktit t
kurorzimit duhet t marrin pjes m s paku dy dshmitar, q nnshkruhen n marrveshjen
martesore, duke marr pjes kshtu n ceremonialin e formimit t familjes. sht e
domosdoshme gjithashtu dhurata e kurorzimit (MEHR), me t ciln bashkshorti manifeston
kujdes dhe respekt ndaj gruas s vet t ardhme, dhe e cila (mehri) sht e drejt e vetme e saj dhe
qndron n disponim t lir t saj. sht botkuptim i gabuar q gruaja mund t blihet nga babai
ose prindrit e burrit. Lartsin e dhurats (MEHR-it) para lidhjes martesore e cakton vet ifti
bashkshortor dhe kjo shkruhet n marrveshje. Babai apo ai q kujdeset, mund t ndrhyj
vetm nse e fejuara nuk sht BULUG (e moshs madhore), ndrsa sipas konstruktit trupor ajo
sht e pjekur pr martes, mirpo edhe ather mehri i takon vetm gruas dhe ajo sht e drejt
e saj ekskluzive. Dhurata e kurorzimit sht njri ndr faktort kryesor n jetn bashkshortore,
por ajo nuk sht qensore pr legalizimin e martess, q duhet t paracaktohet n sasi t sakt
para lidhjes martesore. Mosdhnia e dhurats martesore nuk e zvoglon vlern e kurorzimit,
ndonse prej bashkshortit pritet q kt dhurat ta realizoj, n pajtim me traditn. Thelbi i
marrveshjes qytetare ndrmjet iftit bashkshortor, qndron n at se duhet marr vesh q m
par pr t drejtat personale t donjrit se bn pjes n marrveshje.
Mundsia pr ndrprerjen e bashkshortsis kushtzohet me prpjekje t domosdoshme pr pa-
jtimin e t dy palve n mnyra t veanta (q t shtyhet ndarja e iftit bashkshortor), me dshir
q t hiqet dor nga shkurorzimi. Bashkshortsia n Islam nuk sh bashkim kalimtar i gjinive

t kundrta dhe do gj sht orientuar n kaprcimin e vshtirsive jetsore. Ndrkaq, shkuro-
rzimi i iftit bashkshortor sht i lejueshm kur pr kt ekzistojn arsye objektive dhe ather
kur shkurorzimi sht e vetmja alternativ. 42 Arbitrariteti familjar sht masa e fundit para
marrjes s vendimit pr shkurorzim definitiv. Kjo preferohet edhe me Kuran edhe me Sunnet.
Nse kjo nuk ka sukses, ather pason vendimi pr shkurorzimin e iftit bashkshortor.
Ekzistojn tre lloje shkurorzimesh: shkurorzimi kur at e krkon burri (TALAK), shkurorzimi
kur at e krkon gruaja (HULA) dhe shkurorzimi i iftit bashkshortor me vendim t gjyqit.
Ligjshmria e plot pr kt sht ndrtuar n bazat e Kuranit dhe Sunnetit, duke i respektuar n
trsi, kurse prmbledhja e rregullave sht shkrir n literaturn e FIKHUT, q i rregullon
aspektet e nduarduarta t bashkshortsis dhe t jets familjare.
Martesa muslimane, parimisht sht martes me marrveshje. Megjithat, lidhja martesore n
radh t par sht lidhje ndrmjet gjinive t kundrta, n t vrtet ajo sht lidhje ndrmjet dy
familjeve e m tepr. Prandaj, antart e familjes, veanrisht prindrit e bashkshortve, luajn
rol t rndsishm n formimin e bashksis martesore. Pajtimi i t fejuars dhe t fejuarit sht
baz dhe kusht shum i nevojshm n lidhjen martesore. 43 Prkundr faktit se liria e przierjes s
gjinive sht e ndaluar, n rastet kur ekziston qllimi i kurorzimit t partnerve, lejohet q t shi-
42 I Drguari i Zotit ka thn: Ndarja e bashkshortve sht ajo, t ciln ndr gjrat e lejuara All-llahu m
s teprmi e urren.
43 N nj rast I Drguari i Zotit ka thn: Te vejn mos e kurorzoni pa e konsultuar, vajzn e re mos e
kurorzoni pa e marr plqimin e saj. Femra n moshn madhore duhet t jap plqimin e saj, e nse
nuk e jep, ather kurorzim nuk mund t ket. Shih Muskatin, Kurorzimi pa plqimin e vet nuk
sht i dshirueshm n Fen Islame.

hen e t bisedojn para martess, sepse gjat prgatitjes pr kurorzim n shoqrin islame nuk
marrin pjes disa angazhime private (edhe pse ka edhe asosh) ndrmjet bashkshortve t
ardhshm. Zakonisht e gjith familja n do aspekt i kontribuon plotsimit dhe realizimit t ktij
qllimi. 44
MARRVESHJA MARTESORE
Pr lidhjen martesore nuk ka rregulla t veanta ceremoniale. Duhet theksuar se kryerja e
martess bhet publikisht. Pjestart tjer t shoqris mund t informohen q n njfar mnyre
sht prvetsuar tradita shoqrore (URF). Normalisht, kurorzimi bhet n prani t antarve t
t dy familjeve dhe miqve. Mirpo, n shoqrin muslimane sht br tradit q personi n fjal
t jet zyrtarisht i caktuar pr kt pun, si ishte kadiu (gjykatsi i Sheriatit) q n kt rast sht
instanc e prgjegjsis zyrtare. Me rastin e kryerjes s kurorzimit recitohen pjes nga Kurani,
citohen edhe disa thnie t T Drguarit t Zotit (sunnete) dhe porositen bashkshortt q t
jetojn n knaqsin e Zotit, n pastrti, me dashuri dhe besim t ndrsjell si dhe me prgjegjsi
shoqrore. Ather marrveshja martesore propozohet (IXHAB) dhe pranohet (KABUL) q t
44 Prof. S.H. Nasr ka thn: Gruas nuk i ka hije ti gjej burr vetvetes. Ajo nuk duhet ti ekspozoj
bukurit e veta q ta trheq burrin e saj t ardhshm. N ann tjetr, burri duhet t jet mjaft i
brengosur nse i mungon ndonj rast i mir, edhe kur nuk vepron me vendosmri dhe n momentin e
duhur t krkoj grua muslimane t lir. Shih: Idelas and realites of Islam, citojm nga faqja 112-113.

kryhet para dshmitarve. Pas kryerjes s kurorzimit nusja me dhndrin shkojn n shtpin e
burrit dhe q t dy fillojn jetn e tyre t prbashkt bashkshortore. sht tradit q pas kryerjes
s kurorzimit t iftit bashkshortor, sipas mundsis, burri t bj dasmn pr t afrmit dhe
miqt e vet. Qllimi i vrtet i dasms dhe i tubimit sht njfar obligimi shoqror, me t cilin
rast rrethi njoftohet me iftin e ri bashkshortor dhe me kontributin e tyre t ardhshm n
shoqri.
I Drguari i Zotit i porosit njerzit q tu prmbahen ktyre solemniteteve n mnyr t
prshtatshme e t hareshme. Ai ka thn:
- Dasm m e mir sht ajo dasm q shkakton m pak bezdisje dhe sa m pak harxhime,- e
pastaj shtoi: M t kqija jan ato dasma solemne ku ftohen t pasurit, kurse lihen pasdore t
varfrit. Mirpo edhe ai q nuk e pranon ftesn pr solemnitet dasmor, ai i kundrvihet Zotit dhe
t Drguarit t Tij. 45
Struktura e familjes prbhet prej tri pjesve: 1.Burri dhe gruaja jan m intim dhe fmijt e tyre,
e pastaj prindrit q jetojn me ta dhe shrbtort nse i kan; 2. Grupin tjetr e prbjn antart
e lidhjes kryesore t familjes, e kta jan farefisi i gjer, pa marr parasysh se a jetojn bashk apo
jo, dhe ata q kan t drejta t veanta ndaj njri tjetrit, t cilt lirisht hyn e dalin n familje dhe
q nuk mund t martohen ndrmjet vete. 46
45 Shih Muskatin
46 N pjesn e par t strukturs nuk duhet t harrohen shrbtort, sepse edhe ata bjn pjes n familje.
sht parapar se edhe ata duhet t ushqehen, t vishen e t mbathen dhe duhet t trajtohen si antart
tjer t familjes.

Kta jan njerzit q kan t drejta t mdha n pasurin e atij, n shtpi t t cilit hyjn lirisht
gjat jets s tij, kurse pas vdekjes marrin pjes si trashgimtar t vijs s par. Ktu sht
vendimtare q t konsiderohen si MAHRAM dmth. ndrmjet atyre q u jan ndaluar
marrdhniet martesore. E ndrtuar kshtu, krijon brthamn e familjes me gzime e hidhrime,
shqetsime dhe besim t prbashkt. Kto marrdhnie burojn nga farefisnia e gjakut, farefisnia
dhe lidhja e qumshtit. 47
Fisi i bazuar n gjak nnkupton:
A. Babain, nnn, gjyshin, gjyshen dhe t afrmit e tjer t gjenealogjis s trthort.
B. Gjenealogjin e drejtprdrejt e prbjn: bijt, bijat, nipat, mbesat e kshtu me radh.
C. T afrmit e shkalls s dyt jan: vllezrit, motrat dhe vazhdimsia e tyre gjenealogjike. N
formsimin jasht gjakut bjn pjes: vjehrra (nna e burrit dhe nna e gruas), vjehrri (babai i
burrit dhe babai i gruas). II. Bijat e burrit, nipat e tij ose t vajzave apo t djemve t tij;
III. Djemt e burrit, nipat e djemve t burrit, bijat e burrit dhe IV. Njerka dhe njerku.
. Motrat e nns (tezet) dhe motrat e babait (hallat, por jo edhe bijt e tyre dhe t tjert nga
gjenealogjia e gjer).
47 Ne e kemi prdor fjaln fis pr nga qumshti, kurse n arabishte sht elridaa. Me kt nnkuptohet
kur gruaja e huaj ushqen familjen, pa marr parasysh se a rri ajo me t apo nuk rri. Kjo mnyr e lidhjes
familjare ndryshon prej asaj q bhet me marrjen e fmijve bonjak. Kjo lidhje sht gati e njjt me
lidhjen e drejtprdrejt t gjakut dhe gzon t drejta t trashgimis.

Prve disa prjashtimeve, farefisit t zn ngoje i ndalohet krijimi i farefisnis sipas tmblit
(ELRIDAAH).
Kjo do t ishte me t vrtet familje e zgjeruar dhe brtham e lidhjeve familjare. 48 T gjitha fare-
fisnit jan jasht ksaj familjeje t prbr. Ajo gjithashtu ka disa t drejta dhe detyra t veta si
jan ndihma e ndrsjell, duke e ditur se jan t lidhur n vijn e dyt e t tret t trashgimis.
Struktura e prgjithshme e familjes sht pasqyruar n diagramin e poshtshnuar.
STRUKTURA E FAMILJES MUSLIMANE

FAREFISNIA E GJER FAMILJARE
Brthama e brendshme e familjes:
- prindrit
- prindrit e prindrve
- burri
- gruaja
48 N shoqrin islame ekziston bashkpunimi ekonomik, por ai nuk i lidh ekonomikisht, e as nuk
organizohen n at mnyr, e nse sht vendosur marrveshja, ather pranohet kontrolli.

- fmijt
- shrbtort.
Brthama kryesore e familjes q paraqesin

MEHARIM
- vllezrit dhe motrat e babait (axhallart dhe hallat)
- vllezrit dhe motrat e nns (dajat e tezet)
- t bijat e vllait (mbesat)
- t bijat e motrs (mbesat)
- vjehrra (nna e burrit ose nna e gruas)
- vjehrri (babai i burrit ose babai i gruas)
- bijat e burrit (thjeshtrat)
- bijt e gruas (thjeshtrit)
- grat e nipave
- njerka, etj.

POZITA E BURRIT DHE E GRUAS
N organizimin e brendshm familjar, pozita e burrit sht e rndsishme dhe ai mbikqyr
gjithka n familje. N realitet, ai sht antari m i vjetr q z pozitn e prgjegjsis. Funksioni
dhe prgjegjsia kryesore e burrit shtrihen edhe jasht familjes. Ai sht mbrojts dhe mbajts i
familjes ekonomikisht dhe materialisht. Ai duhet t kujdeset pr familjen si pjes e shoqris,
duke ia prcaktuar rrugn ekonomikisht si dhe kujdeset pr disiplinn e brendshme n familje.
Gruas i takon prgjegjsia kryesore pr pozitn e brendshme t familjes. Ktu, gjithashtu gruaja
m e vjetr sht mbikqyrse dhe organizatore kryesore e familjes. Mirpo, gjat periudhave t
caktuara dhe brenda orarit t caktuar t puns, pozitn relativisht kryesore e ka gruaja q caktohet
pr udhheqjen e puns prkatse. Spektri i t drejtave t ndrsjella dhe i prgjegjsive krijohet n
at mnyr q baraspesha e raporteve t zhvillohet vetm ndrmjet tyre. Kurani thot:
Burrat jan mbrojts t grave, pasi All-llahu i dalloi t part mbi t tjert, sepse ata e harxhojn
pasurin e vet pr mbajtjen e familjes s tyre. 49
...Edhe grat kan t drejt si burrat, q jan para tyre e q sht n pajtim me drejtsin, por
burrat kan prparsi para tyre. All-llahu sht i Plotfuqishm dhe i Gjithdijshm. 50
E gjith kjo sht e rregulluar n interes t organizimit sa m t mir t jets brenda familjes.


Ktu grshetohen barazia dhe drejtsia, kurse pr qllim kan prkufizimin e prgjegjsis. Burri
sht caktuar si kryefamiljar dhe si i till bn organizimin dhe kujdeset pr mbajtjen e familjes.
Mirpo, q t dyve, gruas dhe burrit, u sht caktuar q secili ta kryej detyrn e vet drejt dhe me
barazi t plot. shtja e barazis apo e jobarazis s punve shtrohet shpesh. Kjo shtje del prej
qndrimeve dhe kulturs s caktuar t kontekstit hohor. Mirpo, sipas kontekstit islam, barazia e
burrit dhe e gruas si qenie njerzore, sht theksuar nga Zoti dhe sht garantuar me ligj.
Ekzistojn dallime vetm n rolet, n prgjegjsit dhe n ndarjen e puns, q sht e orientuar
n at mnyr q t knaqen nevojat e organizimit n familje dhe t vendosen jo n baz t
superioritetit ose inferioritetit t nj gjinie, por n dritn e faktorve themelor t nevojave t
jets. 51 do rol individual vetvetiu sht i rndsishm dhe do bashkshort vepron n pajtim me
prgjegjsin q i sht caktuar. Kto role nuk jan garuese, por e plotsojn njri-tjetrin.
51 Msimi i trashgimis islame sht shum instruktiv n kt shikim institucioni, sipas t cilit vajzs i
takon gjysma e trashgimis, e cila i ndahet djalit. Duket se ekziston jobarazi ndmjet gjinive, por kur
kjo shikohet nga aspekti ekonomik dhe prgjegjsia e burrit dhe gruas, shohim se pr kt ka arsyetim
sepse prgjegjsia pr fitim dhe harxhim n familje i takon burrit, derisa gruaja pasurin e vet mund ta
prdor pr nevoja personale. Kto dy lloje imponojn edhe kt mnyr t ndarjes s trashgimis.
Nse trashgimia ndahet jo n baza familjare, ather edhe gruas i takon aq sa edhe burrit.

FAMILJA DHE SHOQRIA
Familja sht pjes prbrse e rregullimit t shoqris islame. Shoqria, si krkon ta organizoj
Islami, nuk mund t jet e shfrenuar e as seksualisht t veproj n mnyr anarkike. Islami e
organizon shoqrin, duke e ndrtuar mbi bazn e idealeve dhe besimeve t shumta dhe vetdijes
s lart morale, me besim t fort n idealet e hilafetit t caktuar drejt selljes humane. Disiplina e
tij nuk guxon t jet e ngarkuar, prve asaj q sheshazi shmanget nga idet dhe vlerat e Islami.
N t mbizotron nj shkall e lart e prgjegjsis shoqrore, kurse sistemi i trsishm vepron
drejt forcimit dhe prkryerjes s familjes.
Familja sht e mbrojtur me ndlimin e rrept t jets jashtmartesore dhe t kurvris. T gjitha
marrdhniet jashtmartesore si t tilla ndalohen dhe meritojn dnim t caktuar sipas ligjit. T
gjitha rrugt q shpiejn n drejtim t ksaj t keqeje, duhet t mbyllen dhe t pengohen. Q t
mos ket huti n fardo mnyre, kurvria ndalohet. Sistemi islam i HIXHAB-it sht vendosur
gjersisht e me t mbrohet familja dhe mbyllen t gjitha shtigjet q shpiejn drejt marrdhnieve
seksuale kundrligjore.
Kto urdhra jan t rndsishme dhe shrbejn si norm dhe rregullator pr mnyrn e sjelljes
dhe t veshjes, si norm pr marrveshjet martesore ndrmjet individve dhe pr shum shtje
t tjera, q jan t prgjithshme apo mund tu nnshtrohen ktyre urdhrave. 52
52 Shih Abul Ala Mevdudi: Purdah and the status of Women in Islam, 1973, dhe Ali Musa Muhaxhir:
Islam in practical Life, 1068.

Vlerat m t mira t jets ofrojn gjithfar gzimi, por njeriu mund t gjendet edhe n kurvri si
kundrshtari m i madh i fatit familjar, ndaj me prpjekje t arsyeshme orientohet drejt asaj q
sht fisnike dhe e mir n jetn njerzore. Andaj edhe ndrmerren masa t ndryshme
parandaluese pr ta mbrojtur familjen nga ndikimet, q mund ta bastardojn dhe ta dobsojn
moralin dhe klimn shoqrore t saj. Disa prej ktyre masave gjenden edhe n bindjen e natyrs
morale, ndrsa t tjerat kan form t normave dhe t sanksioneve shoqrore, kurse disa jan t
rregulluara me ligj, t cilat pr kundrvajtjet e kryera trheqin pas vete dnime prkatse. T gjitha
kto masa mbrojn familjen dhe i mundsojn asaj q t luaj rolin vet pozitiv n strukturn e
shoqris islame.
Martesn dhe familjen n Islam duhet studiuar dhe duhet kuptuar n kontekst t skems s jets,
q dshiron ta vendos Islami. Ato nuk mund t kuptohen t izoluara. Kuptimi i njeriut dhe i fa-
miljes q e ofron Islami, ndryshon nga kuptimi i njeriut dhe i familjes q mbizotron sot n
Perndim. Ne aspak nuk duam q ktu t jemi apologjetik. Ne refuzojm ti pranojm vlersimet
neutrale t qasjes, q deshm apo sdeshm rregullojn jetn dhe pikpamjet pr ardhmrin e
njeriut n civilizimin botror, si duket sot n Perndim. Ne mendojm se shkatrrimi i familjes
n Perndim, pjesrisht sht rezultat i konfuzionit pr vendin dhe rolin e familjes n shoqri dhe
pr qllimet e jets n prgjithsi. Meq qllimet dhe vlerat e jets nuk jan rregulluar si duhet,
shkatrrimi i mtejm i familjes dhe i intitucioneve t tjera sht vshtir t evitohet. Tragjedia e
kohs son qndron n ndryshimet q i imponohen njeriut me an t presioneve teknologjike dhe
zbulimeve t tjera t jashtme, si dhe nga procesi i trsishm i ndryshimeve q u bn mjaft
komplekse dhe johumane.

N koht e lashta kur liria e shrbimit fetar (ibadeti) ishte e barabart me hyjnin, njeriut i
kufizohej liria q t vendos pr idealet e tij, vlerat, ligjet dhe mnyrat e jets. Detyra parsore n
shkall t par sot sht vendosja dhe kthimi i lirive t humbura dhe gjykimi i shndosh e for-
mimi i vlerave sipas nevojave njerzore, q ata t vihen n rrug t mbar. Nj nga qllimet e
martess sht lidhja psikike, emocionale dhe shpirtrore ndrmjet burrit dhe gruas, q i prgjigjet
natyrs njerzore dhe sistemit shoqror. Detyrimi jonjerzor dhe jomoral, qoft ai historik ose
teknologjik, nuk do t guxonte t vendos pr njeriun, por ai vet duhet t vendos pr vetveten
si mkmbs i Zotit n Tok. Sido q t jet, ndryshe rezultatet tona n fushn e shkencs dhe
teknologjis do t na shpiejn kah forma e re e robris, ndaj njeriu do t shtrngohet ta braktis
rolin e vet t vrtet n kt bot. Prfundimisht, t gjith ne q besojm n Zot, duhet t
mbrohemi si njerz dhe ta organizojm jetn ton n sistemin moral t bots.
N shekullin kur institucionet familjare, nn ndikimin e fuqishm e destruktiv n bot fillojn t
shkatrrohen, Islami vazhdon t zhvillohet me hov. Nuk ka rrezik nga krcnimet e as nga
ndryshimet, as nga brenda e as nga jasht, ndaj duhet theksuar se familja muslimane sot mbeti
ashtu si ishte edhe n t kaluarn. Ajo u tregua e ndrtuar mir dhe jo vetm q mbijetoi, por
edhe prparoi, duke u frymzuar gjithnj me jetn (kohn) e re. A sht kjo cilsi e historis
shoqrore apo ekziston di unike n themelet dhe n strukturn e familjes islame? Ky edicion i
vogl u prpoq q t jap prgjigje dhe shpjegime pr martesn dhe familjen islame dhe pr
pozitn e saj n strukturn islame t besimit dhe civilizimit.
Autori nga kndvshtrimi islam filloi ta kundroj jetn dhe shoqrin, duke e prshkruar at, n
kontekstin dhe n themelet e t cilave ekzistojn institute t strukturs familjare. Ky trajtim sht
n kuptim dhe n funksion t familjes, strukturs, parimeve dhe rregullave t saj. Familja vepron

si institucion fetar, por gjithashtu ajo vepron edhe si njsi shoqrore. Fuqia e Islamit qndron n
integrimin e besimeve dhe ngjarjeve shoqrore t ndrlidhura n nj trsi jetsore.

Jeta Familjare Ne Islam PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jeta Familjare Ne Islam PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

N emr t All-llahut, t Gjithmshirshmit, Mshiruesit!

JETA FAMILJARE N ISLAM

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 2

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 3

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 4

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 5

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 6

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 7

TEVHIDI - NJSIA E ZOTIT

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 8

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 9

5 Tregimi pr kt gjendet n Kuran n shtat vende: 2/122-123; 7/11-24; 15/26-42; 17/61-65;

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 10

6 Shih Kuranin 95:4

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 11

8 Shih Kuranin 6:165

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 12

9 Shih Kuranin 9:71-72

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 13

RRUGA E PRSOSUR N JET

12 Shih Kuranin 2:207

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 14

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 15

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 16

II. FAMILJA N ISLAM

INSTITUCION HYJNISHT I FRYMZUAR

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 17

atyre bashkshorte dhe fmij (trashgimtar).

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 18

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 19

18 Ragib el Isfahani, Mufradatul Kuran.

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 20

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 21

BARAZIA NDRMJET GJINIVE

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 22

A. RUAJTJA DHE VAZHDIMSIA E RACS NJERZORE

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 23

22 Shih Kuranin 2:223

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 24

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 25

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 26

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 27

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 28

34 Shih Muskatin, Libri 3, f. 716

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 29

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 30

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 31

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 32

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 33

E. MOTIVI PR PRPJEKJE DHE SAKRIFIC

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 34

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 35

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 36

BASHKSIA MARTESORE DHE SHKURORZIMI

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 37

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 38

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 39

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 40

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 41

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 42

STRUKTURA E FAMILJES MUSLIMANE

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 43

Brthama kryesore e familjes q paraqesin