Paqa dhe mshira e A ll-llahut qof t mbi ju!

UMERI (r.a.) (634-644)

Umer b. Hattabi rrjedh prej familjes Beni Adijj. Babai i tij quhej Neufel, ndrsa nna
Hanteme. U lind 13 vjet pas Muhammedrt a.s. U rrit dhe u edukua n trimri dhe drejtsi.
Kur i erdhi shpallja Muhammedit a.s., u ftua n Islam, e ai pos asaj q nuk pranoi e luftoi
ashpr at gjer sa All-llahu xh.sh. e prudhi n Islam. Ka qen shok i pandar i
Muhammedit a.s. dhe krahu i djatht i tij. Ka qen njeri shum i drejt andaj dhe e quajti
Muhammedi a.s. El-Faruk, q do t thot dallues n mes t drejts dhe t s shtremts.
EMRIMI I UMERIT, HALIF
Pak para vdekjes s Ebu Bekrit, ushtria muslimane zhvillonte luftra t ashpra me
Bizantin. dhe Persin q i njohti historia e asaj koh.
Ebu Bekri pak para vdekjes mendoi rreth shtjes s zgjedhjes s halifit i cili do t vinte
pas tij. Kt e bri duke u friksuar q t mos mbetet Shteti Islam pa udhheqs, sepse nse
mbetej ashtu do t ishte rrezik pr Shtetin Islam. Tjetra ishte se Ebu Bekri friksohej q
sikur t mos zgjedhte halifin me siguri muslimant sado kudo do t konfrontoheshin mes
veti, e nj konfrontim i till do t onte n disfat t madhe ushtrin e muslimanve. Pra,
mu pr kt shkak Ebu Bekri vendosi q n konsulltim me muslimant t emroj dhe
zgjedh halifin. Ai dha propozim pr Umerin e t tjert njzri u prgjigjn pozitivisht dhe
kshtu Ebu Bekri ia nnshkroi Umerit dokumentin e emrimit, halif.
ZGJRIMI I KUFIJVE T SHTETIT ISLAM N KOHN E UMERIT (r.a.)
N kohn kur Umeri r.a. e mori n duar halifatin, muslimant ishin ende duke luftuar me
Bizantin dhe Persin.
NNSHTRIMI I TOKAVE PERSIANE
Halid b. Velidi i erdhi n ndihm ushtris muslimane n Siri, pjesa tjetr e ushtris n Hir
mbeti nn komandn e Muthenna ibn Harithit. Kjo ushtri u ndesh me Persin n Babil ku
edhe e fitoi betejn. Pas ksaj disfate, persiant filluan t prgatitin nj ushtri t madhe, e
kur Muthen-na dgjoi pr kt prgatitje, shkoi n Medine pr t krkuar ndihm nga
halifi, kurse zvends t vetin e la Beshir ibn Hasasiun.
Ebu Bekri i cili ishte n minutat e fundit t jets s vet, e porositi Umerin r.a. duke thn:
M dgjo Umer, si do t them ashtu edhe vepro; un mendoj se sot do t vdes, e nse
vdes, mos t'iu z mbrmja pa i drguar ndihm Muthennaut".
Pasi vdiq Ebu Bekri, Umeri r.a. menjher tuboi njerz dhe formoi nj ushtri t madhe dhe
si komandant t saj e caktoi Ubejd b. Mes'udin.
1

N dy prleshjet e mvonshme (Nimarik dhe Kashel), muslimant arrin t fitojn betejn.

Kur dgjoi komandanti suprem i ushtris persiane se ushtria e tij prsri e ka humbur
luftn, urdhroi q t formohet nj ushtri m e madhe dhe si komandant t saj e cakton
Behman Xhezavejlin. N prleshjen e re fitojn persiant dhe n t ran dshmor katr
mij musliman., e ndr ta edhe komandanti Ebu Ubejj b. Mes'audi. Kur dgjoi Umeri pr
disfatn e muslimanve, i drgoi menjher ndihm ushtris e cila gjendej n Hir (Irak).
Ushtria e re dhe ajo e para edhe njher u ndeshn me ushtrin persiane, por kt her
fitoi ushtria muslimane. Duke par se nuk mund t'i dalin n krye ushtris muslimane,
persiant vendosn t'i bashkojn t gjitha forcat e veta dhe ashtu t bashkuar t'i sulmojn
muslimant. Muslimant kur dgjuan pr prgatitjet e reja persiane zun pusin n
Dhikar dhe pr kt prgatitje e lajmruan Umerin r.a. Umeri ather urdhroi mobilizim
t prgjithshmn dhe tuboi nj ushtri t madhe n krye t s cils e caktoi Sa'd b. Vekasin.
Sipas porosis s halifit, Sa'd i me ushtrin e vet ndalet n vendin e quajtur Zurud ku
bashkohet me ushtrin tjetr muslimane e cila kishte qen aty q m par, dhe prej aty me
nj ushtri t bashkuar nisn drejt Kadisies (vend n ann perndimore t Hirs).
Umeri r.a., Sa'd b. Vekasit para se t niset n drejtim t Kadisijes, i drgoi nj letr n t
ciln e porositi q t prgatitet shum mir me ushtrin e vet, sepse e pret nj popull
shum i madh dhe trathtar. N mes fjalv tjera halifi i shkruajti Sa'dit: Nse vendosni t
vdisni, shpresoj se do t fitoni".
Sa'di mbante korespondenc me halifin prej t cilit merrte gjithnj kshilla dhe udhzime.
Persiant si kryekomandant t ushtris s tyre caktuan Rustemin t cilit i dhan pr detyr
ta sulmoj ushtrin muslimane. Para se t filloj lufta me persiant Sa'di drgon nj
delegacion te mbreti Jezdexhir III t cilit i ofron tre altemativa:
a) pranimin e Fes Islame,
b) b) t'i paguaj tatim (xhizje) Shtetit Islam dhe
c)

c) luftn.

Mbreti Jezdexhir u habit dhe tepr u hidhrua n delegacionin e muslimanve dhe tha se
si guxon q ky numr i vogl dhe i varfr i arabve t luftoj me shtetin e fuqishm
persian. N mes tjerash u tha se mjafton vetm disa fshatra persiane t luftojn me ata, e
pastaj iu krcnua atyre duke iu thn se do ta drgonte Rustemin, komandantin e
famshm q t therr muslimant n Kadisi. Pasi nuk arriti delegacioni t bj
marrveshjen me persiant, mbeti q vetm t bj luft.
Rustemi me nj kolon t gjat ushtarsh prej 120.000 vetsh niset n drejtim t Kadisies.
Atje zhvillohet nj luft e madhe n t ciln humbn jetn 30.000 persian, por bile edhe
vet Rustemi. Ndrsa nga ana e muslimanve ran dshmor 8000 vet. Kjo disfat e cila
ngjau n vitin 636 pr persiant ishte shum e kobshme. Disa muaj m von, muslimant
arritn ta pushtojn dhe t prvetsojn edhe kryeqytetin e tyre Medai (Ktesifon).
Kur pan populli i Medainit se ka po veprojn muslimant, nuk u mbeti gj tjetr prve
se t lshojn vendin. Mbreti Jesdexhir dhe familja e tij bashk me disa t tjer shkuan n
2

Hulvan. Ata t cilt mbetn n Medain pranuan q t'u paguajn muslimanve Xhizjen.
Komandanti suprem i ushtris muslimane Sa'd b. Vekasi, hyri N PALLATIN E BARDH
dhe aty fali namazin e lirimit, dhe at pallat e shndrroi n xhami. Sa'di e ndau plakn
(pren) e lufts ashtu q nj e pesta e saj u ndal pr arkn e shtetit, kurse pjesn tjetr ua
ndau ushtarve musliman ashtu q do ushtarit i takoi nga 12.000 dirhem.
Jesdexhiri i cili kishte ik n Ulvan, nuk mundeshte t rij i qet andaj edhe tubon nj
ushtri n Xhelevla, por Hashim ibn Hudbe n vitin 637 fiton edhe kt ushtri persiane.
Pasi q eta e Hashimit e pushtoi Hulvanin, mbreti persian iku n drejtim t veriut.
Muslimant morn n duart e veta Tikritin, Masebdhamn dhe Hitin, krejt Mesopotamia u
b pjes prbrse e Shtetit Islam.
Sipas urdhrit t Umerit, muslimant n Irak formuan dy qytete t reja Kufn dhe Basrn,
t cilt u bn baza pr luftrat e mtejshme me Persin. Mkmbsi i Ehvazit nnshkroi
paqje me muslimant, por kur e theu at, Umeri urdhroi q muslimant t'i bien Ehvazit
dhe ta nnshtrojn, t cilt ashtu edhe vepruan.
Jezduxhirdi gjithnj e nxite popullin e vet kundr muslimanve duke u prkujtuar atyre
disfatat q kishin psuar prej muslimanve, e ata i dhan bes dhe u betuan se do t
luftojn kundr muslimanve dhe se do t fitojn. Mu pr kt gj, mkmbsit musliman
e lajmman Umerin r.a. e ai urdhroi mkmbsin e Kufes, Sa'din, q t drgoj n Ehvaz
nj ushtri t madhe nn komandn e Nu'man ibn Mukrimit, gjithashtu e urdhroi edhe
mkmbsin e Basrs t drgoj nj ekspedit nn komandn e Sehl b. Adiut. Numani me
ushtrin e vet arrin t marr Rahmur Muzin pastaj edhe Testerin atyre iu dorzua mbreti
i Ehvazit, Hermezani, dhe me delegacionin q u nis pr n Medine u nis edhe vet
Hermezani dhe me rastin e takimit t tij me Umerin r.a. pranon Fen Islame.
NNSHTRIMI I NEHAVENDIT
N Nehavend u tubua, prej t gjitha anve, ushtria persiane dhe at me iniciativn e
Jezduxhirdit me qllim q t rikthej mbretrin e humbur. Umeri r.a. urdhroi Nu'manin
q t'i luftoj t tubuarit, e atij i arritn n ndihm, ushtar nga Kufa dhe Basra. Kur arritn
muslmiant aty, pan se ushtria e madhe persiane ishte fshehur dhe ishte mbyllur npr
kshtjella dhe nuk dilte jasht tyre prve me dshir t vet.
Muslimant duke prdor taktikn e tyre luftarake arritn t'i nxjerrin jasht e m n fund
me urdhrin e Nu'manit ushtria muslimane i sulmoi me shpat n duar. Gjat betejs s
prgjakshme n t ciln doln fitues muslimant, ra shehid Nu'amini, e n vend t tij
flamurin e mori Hudhejfe ibn Jemani.
Nnshtrimin e Nehavendit, muslimant e quajtn nnshtrim i nnshtrimeve pr arsye se
pas ksaj nuk u zhvillua ndonj luft e madhe mes ktyre dy palve. Edhe pas ksaj disfate
Jezduxhirdi nuk u qetsua, andaj halifi Umer n vitin 639 drgon 7 ekspedita n drejtim t
kufirit t Persis. Muslimant marrin Isfahanin, Rejjin dhe Babin.
Jezduxhirdi strehohet n Merv dhe prej atje krkon ndihm prej turqve dhe kinezve, por
ushtria muslimane e ndoqi dhe e shkatrroi, e kshtu edhe krahina e Horosanit i
bashkangjitet shtetit Islam. Ushtria muslimane, me baz n Basra merr Isfaharin,
3

Sixhistanin dhe Mukramin. Pr shtat vjet luft me Persin, muslimant morrn tenitoret,
kufijt e t cilave shtriheshin: N Verilindje me lumin Xhejhun, n Juglindje me krahinn
Mukram, n Jug me Gjirin Persian, kurse n Veri me Armenin.
NNSHTRIMI I TOKAVE BIZANTINE
Pasi q ushtria bizantine psoi disfat n Jermuk, u largua dhe u strehua n kryeqytetin e
Siris, Damask. Mirpo Halid b. Velidi nuk dshiroi q t'i l t t qet. Andaj me ushtrin e
vet i rrethoi dhe ashtu t rrethuar i mbajti afro 70 dit.
Bizantint pritnin ndihm prej ndonj ane, por kur u vrtetuan se nuk u vjen ndihm prej
asnj ane, i humbn shpresat dhe u dobsuan. Damasku edhe pse ishte i rrethuar me mure
t larta, Halid b. Velidin nuk e pengoi t ngjitet lart bashk me ushtrin e vet dhe t'u hyj
brenda bizantinve, t cilt nuk patn guxim t'u bjn rezistenc ushtarve musliman dhe
mu pr at bn marrveshje me ata n vitin 635. Pas Damaskut muslimant nnshtruan
Himsin, Kajserien dhe Enxhadinin.
BEJT EL-MAKDISI - JERUSALEMI
Ushtria muslimane nn komandn e Amr b. Asit niset pr n Palestin dhe atje e rrethon
kryeqytetin e saj Ilijn -Jerusalemin. Bizantint duke par se do t humbin betejn, n t
vrtet patriku Sofrenie pranoi t largohet por me kusht q elsat e qytetit t'i dorzohen
vetm halifit. Pasi patriku ia dorzoi elsat halifit, nnshkroi aktin me t cilin i siguroi t
drejt t plot Shtetit Islam n pasuri dhe n mbrojtjen e qytetit. Umeri r.a. iu la atyre n
dispozicion, t largohen nga Jerusalemi apo t mbeten n te, por me kusht q ata t cilt do
t mbeten brenda t paguajn xhizjen ashtu si paguajn banort e Medaimt, kryeqendrs
s dikurshme t Persis. Dshmitar t ksaj kontrate ishin edhe Halid b. Velidi, Amr b.
Asi, Abdurahman b. Avfi dhe Muavije b. Sufjani. Pas marrveshjes Umeri r.a. hyri n Bejt
el-Makdis e m von edhe n kishn El-Kijame. Gjat qndrimit t tij n kish erdhi koha e
namazit e Umeri r.a. i drejtohet patrikut duke thn: Dshiroj t fali namazin" patriku iu
prgjegj: falu aty ku je. Mirpo, Umeri nuk falet n at vend, por del jasht dhe falet n
shkallt e kishs. Pas mbarimit t namazit, patrikut i drejtohet Umeri: Sikur t falesha
brenda n kish m von at do ta krkonin muslimant duke u arsyetuar se ktu sht
fal Umeri". M von Umeri krkoi prej Patrikut q t'i tregoj se ku t ndrtoj xhamin.
Pasi q i tregoi ai, Umeri i urdhroi muslimant t fillojn me ndrtimm e saj.
LIRIMI I EGJIPTIT
Pas nnshtrimit t Persis, Palestins dhe Siris, komandanti i famshm musliman, Amr
b. Asi krkoi leje prej halifit q t niset pr n Egjipt. Banort e asaj toke mezi pritnin q
dikush t'i liroj nga zgjedha e bizantit, i cili tashm u ishte b monoton. Me urdhrm e
Umerit, Amr b. Asi niset me ushtrin e vet pr n Egjipt dhe pas disa prieshjeve, ushtria
muslimane n vitin 639 arrin t marr Menfisin.
Amr b. Asi dhe mkmbsi bizantin lidhn kontrat pr paqje dhe pr pagesn e xhizjes.
Mbreti bizantin, Herakli, nuk ishte i knaqur me Mukaukisin i cili ishte mkmbs i tij n
Egjipt, pr arsye se ai u pajtna t paguaj xhizjen Shtetit Islam, andaj edhe drgoi nj ushtri
kundr muslumanve, por ajo psoi disfat duke i ardhur asaj n ndihm edhe vet
4

Mukaukisi. M von, Amri me an t ndihmave q ia drgoi Umeri r.a. arriti t liroj

qytet pas qyteti. N Egjipt, Amri hyri me afro 4.000 ushtar e madje i erdhi n ndihm
ushtria q ia drgoi Umeri r.a. e cila numronte afro 6.000 veta n krye me Zubejr b.
Avamin. Ndrsa m von i erdhn n ndihm edhe 10.000 ushtar t tjer. Kur i erdhi
ndihma e fundit Amri filloi t mendoj dhe t llogaris pr lirimin e Aleksandris,
kryeqendrs dhe skeles m t njohur pas Stambollit (Konstantmopojs). Aleksandrin e
mbronte nj garnizon prej 50.000 ushtarsh. N prapavij t garnizonit qndronin prsri
forcat e flots bizantine.
Muslimant ishin n numr m pak, por edhe m t paprgatitur. Nuk posedonin asnj
anije, as mjete rrethimi po as burrime t drejtprdrejta pr furnizimin e ushtarve.
Bizantinve i vinin ndihma prej Konstantinopojs prmes rrugs detare. Aleksandria ishte
e vetmja mbrojtje m e madhe n Egjipt dhe mu pr kt shkak muslimant qndruan
gjasht muaj rreth e prqark Aleksandris gjersa edhe e humbn shpresn pr pushtimin e
saj.
Umeri r.a. kur dgjoi pr kt gj i drgoi Amr b. Asit nj letr me t ciln e qortoi ashpr
pr luhatshmrin e tyre. Ai u bri me dije se nse nuk e pushtojn Aleksandrin, jeta e
tyre do t vehet n rrezik prej sulmeve bizantine. Kur e mori letrn Amri ua lexoi
muslimanve, t cilt vendosn t veprojn sipas saj, duke shpresuar n fitore.
Ndrmorrn nj ekspedit t fort drejt kryeqytetit, krcyen prmbi muret e larta t tij dhe
hyrn brenda. Aty bn krdi ushtrin bizantine duke vrar dhe prer. Nj grup
bizantinsh arritn t ikin me an t disa anijeve ndrsa nj numr i madh u zun rob.
Mukaukisi bri marrveshje me Amrin. Pikat m me rndsi jan kto q vijojn:
a). xhizja,
b). liria e besimit
c). largimi i rojes bizantine nga Egjipti, Aleksandria, por disa prej tyre t mbeten
pengj me qllim q t mos sulmojn m bizantint Egjiptin.
Mbreti i ri bizantin, nipi i Heraklit, Konstantini II e ratifikoi marrveshjen.
Gjersa Umeri udhhiqte Shtetin Islam, kishte n duar t veta tr pushtetin ekzekutiv.
Gjithnj n konsultim me muslimant m me autoritet, jepte urdhra pr mobilizime,
vendonte mkmbs ushtarak dhe komandant kurse vet personalisht mbikqyrte punt e
tyre. Umeri r.a. npr t gjitha qytetet emronte gjykats t Sheriatit dhe pushtetin
legjislativ e ndau nga ai admimstrativ.
Pas lirimit t Siris, Persis dhe Egjiptit, t ardhurat shtetrore u rritn dhe Umeri u
caktoi rrog t gjith muslimanve prej arks shtetrore. Tokat e liruara u bn pron
shtetrore, kurse zekati dhe xhizja, t ardhura shtetrore. Muslimanve ua ndaloi t
merren me bujqsi pr arsye se dshironte q muslimant gjithnj t jen t prgatitur pr
luft n rast se vinte gjer te ajo.

Vitin 16 pas Hixhretit (1 muharrem, 2 shkurt t vitit 637), n bised me muslimant tjer,
Umeri r.a. regjistroi mnyrn e re t llogaritjes s kohs, kalendarin Hixhrijj, sipas t cilit
nj Muharremi i dits s Hixhretit u prputh me 16 korrikun t vitit 622 d.m.th., po at vit
kur Muhammedi a.s. me muslimanet u shprngul pr n Medine.
VRASJA E UMERIT (r.a.)
Nuk mund t merrej me mend se jeta e njeriut aq t drejt sikur q ishte Umeri t mbaroj
prej thiks, por ashtu ngjau.
Umeri me t gjitha veprimet e veta i knaqi jo vetm arabt por edhe t huajt duke zbatuar
drejtsin. Mirpo, n ann tjetr i hidhroi njerzit e mdhenj, t cilt kishin humbur
pushtetin, pr arsye se ua rrzoi pushtetet dhe pallatet e shtatmadhoris s tyre.
Muslimant shum persian i zun robr. Disa prej tyre i solln n Medine te ish mbreti i
tyre persian Hermezani.
Umeri r.a. i vendosi n Medine duke mos i dalluar nga masa tjetr e popullit. N mes
persianve t ardhur n Medine ishte edhe Fejruz b. Lu'lui, i cili ishte sherbetor i Mugire b.
Sha'bit. Fejiuzi ishte aimik i Fes Islame dhe kishte lidhje t ngusht me hebrenjt vendas.
Ai s bashku me hebrenjt vendosn t vrasin Umerin r.a.. Supozohet se pjesmars n
vrasjen e Umerit ka qen edhe Ka'b el-Ahbari, i cili tre dit para se t vritet Umeri tha se
me siguri ai do t vdes pas tri ditve, e n baz t ksaj vijm n prfundim se edhe ai ka
vn dor n kt vrasje, ose bile m s paku ka qen i njohur me kt vendim dhe
prgatitje. Vrtet, pas tri ditve vritet Umeri r.a.
Pasi q Umeri r.a. i drejtoi rreshtat (saft) e xhematit dhe mori tekbirin fillestar, Ebu Lu'lui
hyri n mes t xhematit me thik n dor dhe e goditi gjasht her Umerin e njra prej tyre
ishte ajo nn krthiz e cila ishte vdekjeprurse pr Umerin. Ebu Lu'lui bashk me Umerin
e vrau edhe Kulejb b. Ebi Bekr Lejthiun i cili ishte pran Umerit r.a. Ashtu i plagosur
Umeri r.a. e urdhroi Abdull-llahun birin e Avfit q t'iu prij njerzve n namaz, ndrsa
vet kthehet n shtpi t vet dhe e pyetn djalin e vet Abdull-llah b. Umerin se kush e
plagosi e ai i prgjigjet se e ka plagosur Ebu Lu'lui. Kur dgjoi Umeri se vrassi nuk ishte
prej radhve t muslimanve e falnderoi All-llahun xh.sh.
Te Umeri hyrn ensart dhe muhaxhirint dhe e solln mjekun, por nuk kishte m shpres
pr jet. Umeri i krkoi leje Ajshes, bashkshortes s Muhammedit a.s. q t varroset pran
Muhammedit a.s. dhe Ebu Bekrit, e ajo i dha leje.
Kjo ngjarje ngjau me 23 dhul hixhxhe t vitit 23 sipas hishretit (644 sipas ers s re), ndrsa
ai vdiq tri dit m von.