TANEUL A M F HAT
MOZESI'NDE
TILSIMU
KOLTOIROMO
^ 1 stanbul Beyazid Medresesi'nde bulunan
Vakf Hat Sanatlar Mzesl'ne 1978
ylnda bir tekke veya trbeden intikal
eden Tlsml ki Gmlek, mill kltrmz mamas gereken, beyinlerimizce henz srr
asndan incelemeye deSer, unic eserlerden
biridir.
Trkler, bilindii gibi Orta Asya'da slam
dinini kabul etmeden nce amanizm'e men
suptular. aman geleneklerini; dnden bugne
gerek Mevlevilikte, Bektailikte, Rufailikte, ge
rekse Amerika'daki Kzlderililer'de^ nans,
corafya, zaman- zemin ayrlklar ile grmek,
hissetmek, mmkndr zannederim. Etnog
rafya ve folklorumuza eitli ekillerde ve
deiikliklerle girmitir.
Gnlk gazetelerimizin tamamnda, haf
talk dergilerimizin hemen hemen hepsinde
yldz fallar, burlarn insan hayatndaki tesir
lerini zikreden stunlar olduu hepimizin ma
lumlardr. Bu da gsteriyor ki, geni halk kit
leleri, bunlar takip etmektedir. Eger etmese-
lerdi, gnlk gazeteler, gnlk, haftalk, aylk
yldz fallar ile ilgili ksa bilgi ve haberlerini
stunlarna koymazlard. Ancak unu da zik
retmek gerekir ki, gazetelerde yer alan yldz
fal ile ilgili bilgilerin hemen hemen ou hyl
rndr. Zira yurdumuzda, zerinde durduu
muz mnda, gnlk gazetelerimizin ekserisin
de parapsikolog-astrolog yoktur. niversite
lerimizde de bu mnda retim yaplma
maktadr ve ayn zamanda yasaktr. Gnein,
burlarn ve eitli yldzlarn birbiderine tesiri
olarak aklanan ilme astroloji-parapsikoloji
denmektedir. Astrologlarn-Parapsikologlarn
ortaya att bu haberleri takip edenlerin ou
da, ya gen kzlar veya yallarmzdr. Orta
ya hyle kaplmamaktadr. Yallarn yaama
umudu ise, bilindii gibi sevgidir, mitdir.
I
W GMLEK
1
Sadi BAYRAM
ksmettir, uzakta olan yaknlarndan bir haber
dir
Bu arada insanlarn altnc hissi de atlan
kefedilememi bir olaydr.
nceki Cumhurbakanlanmzdan Sayn
Kenan Evren'e Hatay ilimizin Drtyol ilesin
de yaplan akrep efsunlanmas, akrebe kar
baklk, tp otoriteleri tarafndan zleme
mi olup, o tarihteki gnlk gazeteler ve tele
vizyonun "Hodri Meydan" programna konu
olduu hafzalardadr....
Aynca, Bat kltrnde, Amerika Birleik
Devletleri eski Bakan Reagan'n ei Nancy
Reagan'n, Bakann nemli toplant tarihleri
ni astrologlara tesbit ettirdii, gnlk gazete
lere geen, ancak daha sonra Beyaz Saray
tarafndan yalanlanan haberler arasndadr.
Kur'n- Kerim'in Bakara Suresi 102.
yeti ile, hadislerde falclk, bycln yasak
olmas belirtildii halde, Anadolu kltrmzde
bu inanlar yzyllardr devam edegelmitir.
Orta-Dou lkeleri ile Orta Asya'da, in ve
Hind'de devam etmektedir. Hz. Sleyman'n
ku dillerini bilmesi, cinlere hkmetmesi sebe
biyle, sihirin srailouUarndan dnyaya
yayldn zikredenler de bulunmaktadr.
Kur'n- Kerim'de Mezopotamya'da mehur
Babil ehrinde Harut ve Marufa by-sihir
retildii, ancak Allah'n izni olmadan bir ey
yapamayacaklar, yetlerde zikredilmektedir.
1. Ethel G . Stewart, The Turkish Connection of the
Dene and Na- Dene, A t a t r k K l t r , D i l ve T a r i h
Y k s e k K u r u m u B l t e n i , S. 4, Ankara, 1986, s. 6-
8.; E . G . Stawart, A n Appache Tribe of Turkish Ori
gins, C o m i t e I n t e r n a i t o n a l D ' E t u d e s P r e -
Ottomanes E t Ottomanes VIII. S y m p o s i u m , Min
nesota, 1987.
356
Ayrca Kur'n- Kerim'in 2/102, 103;
113/1,4, yetleri sihir; 2/102; 7/10-126;
10/2; 13/7, 76, 8 1 ; 5/110; 6/7; 11/7; 15/
15; 17/47, 101; 20/57, 58, 63, 66, 69-73;
21/3; 2 5 / 8 ; 26/34, 4 1 , 46, 49, 153, 185;
27/13; 28/36; 34/43; 37/15; 38/43; 4 0 /
24, 89; 42/31-52; 43/30, 49; 46/7; 51/39,
52; 5 2 / 1 5 ; 5 4 / 2 ; 6 1 / 6 ; 7 4 / 2 4 . yetleri
by; 6/100, 128; 7/38; 11/119; 15/27;
37/158-166; 27/17, 39; 34/12, 14; 38/37-
38; 41/25; 46/18, 29, 30; 51/56; 55/15,
33, 35-39, 4 1 ; 72/1-7; 114/1-6. yetleri cin
lerle ilgilidir.
Padiahlarn dahi saraylarnda, yldz ilmi
ile megul olan Mneccimbalar vardr ki;
yldzlarn, kinatn iinde bulunan eitli geze
genlerin hareketlerinin, insanlar zerindeki te-
sirierini kendi ahs hislerine gre yorumlayan
bu ahslar, bugnk insan psikolojisinin ilk
esaslann kefetmee alan aratrclardr.
18.5.1703-22.6.1780 tarihleri arasnda
yaayan mehur Erzurum'Iu brahim Hakk
Hazretleri de psikoloji ilmi ile uram bilim
adamlar arasnda saylmas gereken tarih
ahsiyetlerden biridir. Marifetname adl eseri,
bu adan incelenmelidir.
Gzyzndeki "Ay"m dnyamza yakn
lamas ve uzaklamas ile denizlerimizde mey
dana gelen med-cezir olaylarnn insanlar
zerindeki tesirleri, hal bilimsel olarak tam
anlam ile aklanamamaktadr. Yer ekimi ile
ay ekiminin, kan dolammz ile mna
sebetleri zerinde bilimsel almalar yaplmas
gerekmektedir. Dolunay srasnda sinirleri
gergin veya sinir krizi geiren insanlarmza
rastlamadmz syleyemeyiz.
Anadolu topraklarnda yetien, filizlenen
birok antik medeniyette kahinlerin nemli rol
aldklar ve bir ok krala ve savalara yn ver
diklerini, tarih bize bildirmektedir. Hattusas'da
Hitit rahipleri, Didim-Apollo Mabedinde, yine
rahiplerin kehnet hretleri, arkeoloji dnya
snda bilinmektedir. O tarihte bile bu olaylar
bir turizm hareketidir.
Orta Asya Trkler'i, Hind fakirieri ve
Seluklular'n da bu ilerie urald muhak
kaktr.
Osmanl Padiahlannn culslannda, harp
ilnnda, ordunun hareketlerinde, sadrazamla
ra mhr verilmesinde, donanmamza yeni ge
milerin katlmasnda, hep mneccimler uurlu
gnleri tesbit etmeye almlar ve onlarn
dedikleri gnlerde ad geen trenler veya
savalar icra edilmitir. Mneccimba'dan
uuriu gn ve saati bekliyen baz komutan ve
padiahlann, srf bekleme, ani atak yapmama
Sadi BAYRAM
sebebiyle baz savalar da kaybettiimiz unu
tulmamaldr. Aslnda, Mneccimbalarn esas
grevi, yllk takvimi hazrlamaktr. Ancak son
lan, konu arptmlarak, gelecekten haberalma,
kehnet gibi ilere dnmtr.
Sultan I . Abdlhmid ise, mneccimlere
inanmazd. Hatta Serdar- Ekrem Koca Yusuf
Paa'ya yazd bir Hatt- Hmyun'da; "Haz-
ret-i Fahri kinat Efendimiz ncmen bir ma
halle hareket etmedi; H mtevekldl alllah.
Benim umurum Cenab-t Hakka tefvizdir;
ncma tefviz deildir, Devlet-i alb^yede geri
bu rmallu umun muazzamlar vaktH muhtar ad-
dolunagelmitir" derrtir.2
17. asrda yetien nl Mneccimiba
Hseyin Efendi'nin zayieleri ok mehurdu
ve tahminleri hep isabetli olmu, bu yzden de
byk servetler kazanmt. Kendi talihine de
sk bakan Mnecclmba Hseyin Efendi,
kendi katlini, daha nce maalesef tahmin ede
memitir.
Kur'n- Kerim'in 12. suresi olan ve Elif,
Lam, Ra. harfleriyle balayan ve 111 yet
olan Yusuf Suresi'nde de bir gmlek konusu
vardr. Hz. Yusufun gmlei, babas Hz.
Ya'kub'a gnderildiinde, Hz. Ya'kub'un
gzlerinin almas sonucunu verir. Surenin
ifre harflerie balamas, gmlek konusunun
gemesi, bu tr gmleklerin ortaya kmas
sonucunu getirdii sylenebilir.
Bu tr gmleklerin birisi stanbul Aziz
Mahmud Hda Hz.'lerinin trbesinde, bir
dieri Konya Mevln Mzesi'nde bulunmak
tadr.
Cem Sultan'n, II. Selim'in ve Sultan II.
Mustafa devrinde yaayan Hasan Paa'nn da
bu tr birer gmlei vardr. stanbul Topkap
Saray Mzesi'ndedir. Merzifonlu Kara Musta
fa Paa'nn gmlei Viyana'dadr.
Cem Sultan'n gmlei 123 cm boyun
dadr. Nasr, hls, Felk, mran, brahim, ra,
Mide, A'raf, Tevbe, Feth, Saf, Kamer Surele
ri; Esma-i Hsna; Ha-mim ayn-sin-Kaf ve
eitli rakkam ifromenler, Allah'n sfatlar.
Cem Sultan - Hailede Allahu devleteh ve
ebede memleketeh ibareleri yazldr.^
kinci Sultan Selim'in gmlei ise; 1566/
67 yllarnda Dervi Ahmed tarafndan
yaplmtr. Ayete'l Krsi, nirah suresi
yazldr. Gmlein arkasnda, etein orta ye-
rinde "Dervi Ahmed, sene 974" tarihi okun-
2. M. Zeki Paioln, Tarih Deiimler ve Terimler
S z l , C . 2 , s. 619.
3. Orian aik Gkyay, Tlsml Gmlekler, T r k F o l k
lor A r a t r m a Yll 1 9 7 6 , Kltr Bakanl Yaynlan,
Ankara, 1977, s. 101.
 STANBUL VAKF HAT SANATLAR! MZES'NDE BULUNAN TILSIMU IK GMLEK
maktadr. Yakann altnda gen iindeki ibare
den II. Sultan Selim iin yapld anlalmak-
tadr.4
Orhan aik Gkyay'n Tlsml Gmlekler
adl makalesinden rendiimize gre, Kur'n-
Kerim'in 114 suresinden 55'i bu gmleklerde
gemektedir. Bunlar sras ile; Ftiha, Bakara,
AI-i mran, Nis, Mide En'm, A'raf, Enfl,
Tevbe, Ynus, Ysuf, brhm, Hicr, Nahi,
sr, Kehf, Meryem, Th, M'min'un, Kasas,
Ahzb, Fatr, Ysin, Saffat, Sad, Zmer,
Mmin Fussilet, r (Ha-Mim-Ayn-Sin-Kaf),
Zriyt, Kmer, Rahmn, Vaka, Hadid,
Mmtehine, Saf, Mlk, Kalem, Burc, nirah,
Kadr, Zilzl, Asr, Hmeze, Fil, Kurey, Kev
ser, Kfirun, Nasr, hlas, Felk, Nas sureleri
dir. Bunlarn dnda genellikle Ayete'l-Krsi
mutlaka bulunmaktadr. Ayrca sure banda
geen, ancak aklanamayan harfler de mutla
ka bulunur.
Gmleklerin birinin zerindeki Arapa
dualardan birinde "Allah'm, senden sevgimi,
muhabbetimi, kulun M-s-t-f-a (Mustafa)'nn
gnlne vermeni dilerim, nasl vahyini sevgilin
Muhammed S.A.'in kalbine ilham etmisen....
Ruhumla Sultan M-s-t-f-a (Mustafa)'nn ruhu
nu uzlatr. Allah Vedud, Muhit, Beduh,
Ahiya, erahiya, Adonay, Asdot ve iday
adlannn hrmetine ve l ilhe illallah Muham-
medn Resulullah hrmetine," denmektedir.
Duda geen adlarn bir ka, Yahudi Tanr-
lannn adlandr. Dunn sonunda, bugn bizim
iin anlalamayan ya da, ancak erbab tarafn
dan aklanabilecek iaretler vardr"^.
Beduh ad, Zuhal Gezegeninde yaayan
bir cinin addr.^ Bu ismin baz ifrelerle
yazlmasyla, Beduh'un insanlarn yardmna
geleceine inanlr. Kur'n- Kerim'in 34/12-
14. yetlerinde Hz. Sleyman'n cinleri
altrd yazldr. Mhr- Sleyman'n
kltrmzde sk kullanlmasnn amac da, cin
lerin errinden, insanlarn ktlklerinden
emin olma, korunma, hayvanlara hkmetme
inanc olduu dnlmektedir.
Trk kltrne Mhr- Sleyman'n gir zamannda, Trk kltrnde bol miktarda kul
mesinde etken olan Nemi sresidir. Nemi su-
resi'nin 15-40. yetlerinde: And olsun ki,
Davut ve Sleyman'a ilim verdik. kisi "Bizim
m'min kullannm oundan stn klan Allah'a
hamdolsun" dediler, /l 6/ Sleyman, Davud'a
varis oldu. y insanlar! Bize ku dili retildi
ve bize hereyden bolca verildi. Dorusu bu
apak bir ltuftur" dedi. /l 7/Sleyman'n cin
lerden, insanlardan ve kulardan mteekkil
olan ordusu topland. Hepsi toplu olarak gi
diyorlard, /l8/ Sonunda karncalarn bulun
357
duu bir vadiye geldiklerinde bir karnca: Ey
karncalar! Yuvalarnza girin, Sleyman'n or
dusu farkna varmadan sizi ezmesin" dedi. /
19/ Sleyman, onun szlerine hafife gld
ve: "Rabbim! Bana ve ana babama verdiin ni
metlere krde, honud olacan ii yapmak
ta beni muvaffak kl. Rahmetinle beni iyi kul
larnn arasna koy" dedi. /20-21/ Sleyman
kular aratrarak: "Hdhd' niin gremiyo
rum? Yoksa kayplarda m? Bana apak delil
getirmelidir; yoksa onu ya iddetli bir azaba
uratrm, yahut keserim" dedi. /22-26/ ok
gemeden Hdhd gelip Sleyman'a: "Senin
bilmediim bir eyi rendim. Sana Sebe'den
gerek bir haber getirdim.... /38/ Sleyman:
"Ey cemat! Bana teslim olmalarndan nce,
hanginiz o kralienin tahtn yanma getirebi
lir? dedi. 39/Cinlerden bir ifrit: "Sen yerin
den kalkmadan nce sana onu getiririm, emi
nim ki buna gcm yeter" dedi. 40/ Kitabn
bilgisine sahip olan biri! "Gzn ap kapama
dan ben sana onu getiririm" dedi. Sleyman,
taht yanma yerleivermi grnce: "Bu,
kr m edeceim yoksa nankrlk m
edeceim diye beni snayan Rabbimin ltfun-
dadr. kreden ancak kendisi iin kretmi
olur; fakat nankrlk eden bilsin ki, rabbim
Mstanidir, kerem sahibidir" dedi
Kur'n- Kerim'de zikredilen ve yukarda
belirtilen yetlere gre Hz. Sleyman;
kulara, hayvanlara, insanlara ve cin (?) taife
sine hkmeder, onlar altnr. Allah'n Hz.
Sleyman'a verdii insanst -metafizik bir
kuvvete, ilme haizdir. Baz mfessirlere gre
de; bu g-kuwet, O'na i ie ters olarak
girmi iki gen eklinde olan ve Hz. Sley
man'n imzas yerine geen, Hazret-i Sley
man' temsil eden Mhr- Sleyman'dan gelir.
Bu sembol daire ve ark felek motifleri gibi
Tanry temsil eden. Tanr anlamna gelen bir
nev' tlsmdr.
Mhr- Sleyman; Anadolu'da bu sebeble
tabiat st bir kuvvete sahip olma arzu ve
istei ile kuvvet ve kudretin, tlsmn, yani er
glerden korunma sembol olduu kanaatine
varlm ve Seluklular, Beylikler ve Osmanllar
lanlmtr.
4. Orhan aik Gkyay, a . g . c . s. 100
5. Orhan aik Gkyay, Tlsml Gmlekler, T r k Folk
lor A r a t r m a Yll, Kltr Bakanl Yaynlan, An
kara 1977, s.97i ifre rakamlar iin Bkz. Mustafa
llolu, Gizli limler Hazinesi, C . 1, stanbul, 1971, s.
11-20. Ebcet hesabna gre; eski Trkede her har
fin karlnda bir rakkam vardr. Vefk ilmi ise,
saylarla ifre olarak ifade edilen harfler, kelimeler ve
ayetlerdir. Bismillhirrhmanirrahim ismi zami 19 ve
786 dr.
6. Orhan aik Gkyay, a.g.e., s. 99
358
Bu sebeble Mhr- Sleyman, Trk
kltr ve medeniyetinde ok sk grlen sem
boller arasndadr. Asrlardan beri, abidelerimi
zin duvarlarnda, inide, seramikte, mutfak
eyalarmz olan tepside, tabakta, emeleri
mizde, adrvanlarmzda, camilerimizde, ahap
kap kanatlarnda, sikkelerimizde, yzklerde
ve hatta mezartalarnd her an gze
arpabilir.
Mhr- Sleyman edebiyatmza dahi
girmitir. Bir irimiz yle diyor:
Etrafa sald a'asm kue kue mihr
Oldu ufukta Mhr-i Slei!rnan gibi dyan.
Mhr- Sleyman; Edirne, II. Beyazd
klliyesi ifahaneye bakan avlunun giri por-
talinde tavanda; yine Edirne'nin ilk me-
zarinda; Bursa, ehzadeler trbelerinden II.
Beyazd'n olu ehzade Ahmed'in Trbesi
alnnda; stanbul, Sleymaniye Cam revak-
larnda; stanbul, Amcazade Hseyin Paa
Medresesi revaklarnda; stanbul Vakf Trk
naat ve Sanat Eserleri Mzesi avlusundaki
adrvan, lhid, mezartanda; stanbul-sk- taraf karlkl simetriktir. Ayn motif ve
dar Glnu Emetullah Yeni Valde Camii bat
avlu giri portali kemeri zerinde; stanbul
Piyale Paa Trbesi Mezartanda; stanbul
Aya rini pandantiflerinde; Yugoslavya-Saray-
bosna ehri Kadiri Tekkesi Cephesinde; Anka
ra, Etnografya Mzesi'nde bulunan baz kap
kanatlannda; Yine ayn mzede bulunan ve
Meragal Abdurrahman tarafndan tezhiplenen
XIV. yzyl Kur'an czlerinde; camilerde min
ber kenarlannda, stanbul-skdar, Ayazma
Camii, Minberin st sol yan yznde; Krehir
Ahi Evran- Veli Camii'nde; Konya Sahip Ata
Camii mihrapta; Karatay Medresesi duvar
inilerinden altn yaldzl blmde; Malatya Ulu
Camn kubbe gbeinde; Kula Kurunlu Camii,
iteki kasnak sslemelerinde rozet-madalyon
iinde; Konya Sral Medrese portali geomet
rik gemeler iinde; Hacbekta, Hacbekta
klliyesi 1897 tarihinden nce yaptrlan Fey
zi Baba emesi'nde kitabe ile lleler arasnda;
zmir'de akallolu Han girii solundaki Gaf-
farzde Sebili'nde; Ske lyas Bey Mesci-
di'nde; Ahlat Mezartalar'nda; eski bakr sini
ve marapalarda; Barbaros Hayreddin Pa-
a'nn Sanca'nda; Rufa, Mevlev ve Bekta slmiyet'e gemitir. Aslnda tlsm, slmi-
tarikat bayraklannda; silahlarda; barutluklarda,
teber baltalannda; akmal tfeklerin akmak
demiri arkasnda, kolaklarda; Topkap Saray
Mzesi'nde bulunan Fatih Sultan Mehmed'in
elbisesinde Kemha ad verilen kumata;
Kur'an- Kerim mahfazalannda; Kur'an- Kerim
ayetleri arasndaki noktalarda; Vakfiyelerde
yine nokta olarak; elebi Sultan Mehmed'in
bir; Fatih Sultan Mehmed'in drt; Sultan II.
Sadi BAYRAM
Beyazd'n drt; Kanun Sultan Sleyman'n
bir; Sultan III. Murad'n bir; Sultan II. Mah-
mud'un cins parasnda motif olarak Mhr-
Sleyman kullanlmtr.''
Bunlardan ayn olarak Anadolu'nun eitli
vilayetlerinde, muhtelif tarihlerde baslan
nakl Osmanl Mangrlar'nda Mhr- Sley
man' bol miktarda grmekteyiz.
stanbul Vakf Hat Sanatlan Mzesi'nde
bulunan iki tlsml gmlek, ile bezine ben
zeyen, patiskams pamuklu bir kumatan
yaplmtr. ok ince yaz yazlmas iin,
kuman yzeyi hafif aharlanmtr. Yazlar,
krmz, siyah olup ekiller sar yaldzdr.
stanbul Vakf Hat Sanatlar Mzesi'nde
bulunan 1743 envanter numaral tlsml
gmlek 100x77 cm ebadndadr. Kur'n-
Kerim'den ayetler, melek isimleri, dualar ve
ifromen rakamlar bulunmaktadr. Gmlek ksa
kolludur. Her iki kolun n ve arka yz 10x10
adet olmak zere yaz ile karelere ayrlmtr.
Ortadan yrtmal olan gmlein her iki
yazlar kullanlmtr. Omuz hizasnda sa ta
rafta "la tahaf inneke entel a'la"; sol tarafta
"la tahaf... minel fcaumz za//mfn" ibaresi krmz
mrekkeple yazlmtr.
Boyun hizasnda karlkl iki akrep yer al
makta ve akrep yanlannda drt byk melek
olan Azrail,_jsrafil, Mikil, Cebril'in ad yer al
maktadr. n orta yrtmacn yanlarnda drt
daire yer alr. Her daire, i ie gemi 5 daire
den mteekkildir. Daireler 19 dilime blnm
olup, 19 besmelenin saysal deerini ifade et
mektedir. Dairelerin d evrelerini Ayete'I-
Krsi evirir. Bunlann iinde ise Arap harfleri
ile muhtelif yazlar yer almaktadr. Dairelerin
yanlannda ise, eitli meleklerin ve henz tam
zemediimiz cin-perilerin (?) adlar yer alr?
yle ki; sol yakada; Dabi em'un,
Ganem, Hezeil, Mesda, Omil(?). Semit,
Slifgalak.; sa yakada; Mihil, Valail, Revfil,
Sevril, Gavril, evril, elil.
Bu isimler bize gsteriyor ki, tlsm gele
nei, srailoullanndan Araplara ve dolaysyle
yette tesinlikle yasaklanmtr.
Gs kafeslerinin orta sa ve solunda
san yaldzla yaplm karlkl iki ayak izi bulun
maktadr. Ayak izlerinin zerinde ise, yine
7. Sadi Bayram, Trk Kltrnde Mhr- Sleyman,
Sanat Tarihinde IkonografSc Aratumalar Semineri,
8-10 Nisan 1991, Hacettepe niversitesi, Ankara,
Seminere sunulan bildiri.
 STANBUL VAKIF HAT SANATLARI MZES'NDE BULUNAN TILSIMLI K GMLEK
karlkl Hz. Ali'nin klc olan Zlfikr ilenmi (Miraca giden peygamber anlamnda), Hafz,
tir. Dairelerin dnda beni srail kavminin me
lekleri olan Harut, Marut, urail, Rafail, Az
rail'in isimleri yer almtr.
Enseden dnerek gelen, ve orta yrt-
mada, gmlein iki tarafn evreleyen yaz
eridi vardr. Solda, Ysin; sada 48. sure
olan Fetih Suresi'nden blmler yer alr.
Birinci gmlein arka yznde ise; ense
de erit halinde yaz eridi, yanlarda daire
ler ve ensenin sag ve solunda yine sar
yaldzla resimlenmi akrep, Zlfikr klc bulun
maktadr. Bunlarn altnda birer kk daire
olup, daireler altgenlere yaz eritleri ile
ayrlmtr. Bunlarn altnda 5x5 bir kare, onun
altnda ise, daire iinde 4x4 bir kare yer alr.
Dairenin yaylarnda ise, sras ile Cebril, Az
rail, srafil, Mikil adl meleklerin ad bulunmak
tadr.
Bu motiflerin tam ortasnda, yani srt
ksmnn tam ortasnda byk bir dairenin i
kenarnda ember iinde "A\jete'l-Krsi"nm
tam metni yer alr. Daire iinde yine
lOxlO'luk kareler yaz ile teekkl ettirilmi,
karelerin daire kenarlarndaki yaylarda ise,
Arapa olarak "Onlar yedirdi, korkudan emin
etti - Allah seninle beraber Ya Muhannmed"
ibaresi yer almaktadr.
Bu byk dairenin altnda, 3x3, 4x4, 3x3
kareler yer alr. inde vcfk rakamlan bulun
maktadr.
stte sada ve solda Mhr- Sleyman
motifi iinde eitli vefkler yer almaktadr.
stanbul Vakf Hat Sanatlar Mzesi'nde
bulunan 162x100 cm ebadndaki 1741 envan
ter numaral kinci gmlekte, yazlar ok daha
girift olup, gmlein btn yzeyini kaplamak
tadr. Ksa olan kollar yine, 7 dikey yaz
eridine blnm olup, bunlar da kendi ara
larnda yaz ile baklava dilimlerine blnmtr.
Sag yarm kol zerinde, Ashb- Kiram'n
isimleri bulunur. 10x10 = 100 kareye
ayrlmtr. Misal olarak bir sras yledir:
Saaad bin Sheyl, Saad bin Said, Saad bin-
Ubeyde, Saad bin Zeyd el-muhacirn, Saad bin
Re..., Saad bin Sait, Saad bin Sehl, Seleme
binti Seleme Sabit.
Sol kol zerinde ise, yine 10x10= 100
kare ve kareler iinde Peygamber Efendimizin
sfatlan ve Esma- Hsna, yani Allah'n 99 ismi
bir sra yaz ile ve bir sra rakkam ile yer al
maktadr. El-Halim, el-Reid, Halilullh, Seyful-
lah, Rahmetullah, Habibullah, Kelimullah, Re-
sulullah, Sahibu Mir, Sahib-u gabe garreyn
359
Settar, Mugz, Gav, Azm, Zl-Cell ve'l
ikrm, Mecd, Ltif, Ahmed, Muhammed, Mah-
mud, Mustafa gibi...Gs ksm ana ema
olarak drde ayrlm olup, omuz ksmnda 16
satrlk bir yaz bulunmaktadr. Fetih suresi ve
Ysin suresi yer alr. Onun alt yine karelen-
mi, altnda ise yine cetveller yaplarak daha
altta yaz ile baklava dilimleri andnimtr.
Gmlek, ba ksmdan geirilmekte olup,
yaka ksm sar yaldz ve ok ince yaz eritleri
ile blmlere ayrlmtr. Boyundan aaya 4
blm vardr. Fetih ve Yasin sreleri yer alr.
Boyunda sol tarafta, srma dme bulun
makta olup, ucunda krmz mercan vardr.
Bu gmleklerin yannda beyaz bir takke
bulunmakta olup, 1744 envanter numaras ile
Mzeye kaydedilmitir. Takkenin yan ap 16
cm dir. zerinde siyah ve krmz mrekkeple
Allah'n sfatlar yazldr.
stanbul Vakf Hat Sanatlan Mzesi'nde
41x29 cm ebadnda, tlsml gmlek kumana
benzer beyaz renkli bir kuma paras daha
vardr. Solda belinde Zlfikr olan Hz. Ali,
80x35 mm. ebadnda minyatr tarz resmedil
mitir. Zlfikar'n boyu 60 mm dir. Sanda
ise, para yaz eridi vardr. Aere-i
mbeerenin adlar yazldr. Yaz aralar
yaldzlanmtr. Sada ise, nikapl Hz. Muham
med Mustafa'nn oturur vaziyette resmi
ilenmitir. 85x55 mm ebadndadr.
Bunlarn altnda ortada Hz. Hasan-
Hseyin, 62x52 mm ebadnda birinin elinde
kitap ile tasvir edilmitir. Resimlerde eitli
renkler kullanlm olup, minyatr havas veril
mitir. Altta ve sada ve solda yaz bloklar
vardr. Yaz bloklar sonunda; bu konular ile
uraanlardan edindiimiz bilgilere gre, iyi ve
kt huylu cinleri balayan, Mhr- Sley
man' remzeden ortada ve yukarda solda iki
ifromen yer alr. En altta ise, boydan boya 6
satr halinde Arapa dua ve ibareler bulunmak
tadr. Satr aralar yaldzla doldurulmutur.
Bu tr gmlekler; her tri ktlklerden
korunma ve tabiat st glere sahip olma
arzu ve ihtiyac sebebiyle yaplm, etnografik
deeri olan, halk inann gsteren, o devrin
yar ifahi edebiyatn, hattn, resim san'atn
bize yanstan bir eserdir. Resim sanat bak
mndan da baarl bir eski eserdir.
Baz mneccimler ve o devrin halk he
360
kimleri^; zeri yazl bu tr gmlekleri akl has-
talanna da giydirirler ve ifa umariard. Akrep
sokmasna ve savalarda kiilerin zrhla korun
mas, ktlklerden uzaklamas, psikolojik
olarak giyenlere moral vermesi tabiat st
glere sahip olma arzu ve istei asndan da
bu tr kltr inan ve geleneklerimiz incelen
melidir.
Sadi BAYRAM
8. Getiimiz asrlardan gnmze intikal eden ve ka
nunlarmz tarafndan kesinlikle yasaklanan, bir nevi
halk hekimlii ad verilen ve telkinle tedav yolunu z
leyen by, bizim konumuzun dndadr. Biz bu
yazmzla; Mzemizde bulunan, etnografik deeri
olan bir eski eseri tantmaya ve bu konuda ksa bilgi
vermeye gayret ettik. Bu konudaki eski Islm gele
nekler icin Bkz; Mustafa llolu, GizU himler Hazinesi,
C.1-8, stanbul, 1971-80; smet Zeki Eyubolu,
A n a d o l u Byleri, stanbul, 1987; Son are By,
T e m p o D e r g i s i , Yl 4, S . 14, 31 Mart-6 Nisan
1991, stanbul, 1991, s. 24-29
 STANBUL VAKIF HAT SANATLARI MZESNDE BULUNAN TILSIMLI K GMLEK 361

ip.
! *
.4

Resim 1-2: stanbul Vakf Hat Sanatlan Mzesinde Bulunan 1743 Envanter Numaral Gmlein stte nyz Altta
Arka Yz Grlyor.
362 Sadi liA^'RAM

Resim 3-4: stanbul Vakf Hat Sanatlar Mzes'nde Bulunan 1741 Envanter Numaral Gmlein stte nyz Altta se
Arka Yz Grlyor.

M:
i
 S T A N B U L V A K I F H A T S A N A T L A R I M Z F S N D E B U L U N A N TILSIMLI-K ( M L E K 363.

TO
^ 4
r -.I-"^
fail's
i}

Resim 5-6: 1743 Envatner Numaral Gmlein Arka Yznden ki Detay.

A
Sf.

1^
--: I J d.

Resim 7-8: 1741 Envanter Numaral Gmlein n Orta Yrtmac ile Kolundan Bir Detay.

Resim 9-10: 1744 Envanter Numaral Tlsml Gmlekle Mzeye Gelen Tekkenin sten ve Yandan Grn.
 364 Sadi HAY RAM

-i