DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

M. Hanefi PALABIYIK1

ZET

Nusayrlii ve Nusayrleri tanmak iin, onlarn inanlarndan ve nasl bir toplum olarak
grldnden bahsetmek zaruridir. Bu yzden, tarih, din ve mezheb eserler yannda
sosyoloji ve antropoloji alannda yaplm almalara da bavurmak gerekmektedir. Bu yazl
eserlerde yer alan ada Nusayrlerin ve eyhlerinin dorudan kendi iddia ve ifadelerini,
Snni, tarih-din eserlerinkiyle mukayeseli olarak deerlendirmeye altk.

Nusayrlik, hakknda yaplan almalarda karlatrmal bir bak asnn, bu inan

grubunun daha iyi anlalmas, dierleri ile olan ortaklk ya da farkllklarnn grlmesini
ortaya karacaktr. Konu ile ilgili temel kaynaklar esas alnarak yaplan bu karlatrmada,
szl kltr kaynaklarna da temas edilmi olmas, olanla olmas gerekenin daha iyi
deerlendirilmesini salayacaktr.

slami ilimler terminolojisinde deiik ekillerde adlandrlan inan gruplar ierisinde

Nusayrliin kendine zg bir yaps olduu grlmektedir. Bu topluluun tanmlanma ve
inan unsurlarn gerekelendirmede kullandklar kaynaklarn byk bir ksmnn rivayetlere
dayand gz nne alndnda Nusayrlik zerine yaplacak bilimsel almalarda bu
durumun nemi fark edilecektir.

Anahtar Kelimeler: Nusayrlik, Nusayrler, Ehl-i Beyt, Alevilik, Mezhep, Frka, slam, Btni

NUSAYRISM FROM THE VIEWPOINT OF ITS RELIGIOUS

BELIEFS AND CHARACTERISTICS

ABSTRACT

In order to know the Nusayrsm and Nusayrs, to discuss their belief and what kind of a
society they are a obligation for understanding this term. Because of that, in this study,
we have looked to the anthropological and sociological studies besides historical and
sectarian studies. We have tried to evaluate Nusayris and their sheikhs arguments directly
and statements of contemporary. Also, Nusayrs and their sheikhs written works have been
compared with that of Sunni, historical and religious works in this study.

1 Prof. Dr., Atatrk niv. lahiyat Fakltesi slam Tarihi (email: hanefim@atauni.edu.tr, hanefim@yahoo.com).

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54 19

M. Hanefi PALABIYIK

Based on esoteric interpretation, Nusayris in the same parallel with the religious communities
named as mcessime and mebbihe (anthropomorphism) in Islamic sciences terminology.
The claims and arguments on which was built based on some beliefs that have basis on both
weak and fictional hadith and rumors or on esoteric interpretations which are extreme.
In this respect, it seems to be impossible to associate Nusayrsm and its opinions with the
interpretations of other Islamic communities like Sunnism and Shiism. That is important
because of Nusayrs accept themselves as members of Ahl Al-Bayt Sect, but they differ too
much from these sects based on Ahl Al-Bayt.

They have emphasized that they have not too many differences with Sunnis, but as shown
on studies, they have too many differences between themselves. In this case, what is right
is that Nusayrs should not associate themselves with others but to accept their originality,
independence and difference. In Islamic terminology, Nusayris have accepted a group that
have a original structure. When terms and religious elements have been identified, the fact
that man of sources about Nusayris are based on narratives or rumors should have been
taken into account.

Keywords: Nusayrsm, Nusayrs, Ahl Al-Bayt, Alawism, Sect, Party, Islam, Esoteric

Giri

Nusayrliin tarihinden ve mahiyetinden bahsederken, ncelikle onlarn inanlarndan ve

nasl bir topluluk olarak grldklerinden sz etmek faydal olacaktr. Bu yzden, tarih, din
ve mezheb eserler yannda sosyoloji ve antropoloji alannda yaplm almalar da esas
almak gerekmektedir. Bu eserler arasnda, ada Nusayrlerin ve eyhlerinin iddia ettii gibi,
sadece Snni kaynakl tarih-din eserler ve ahslar deil, dorudan kendi iddia ve ifadeleri
de deerlendirilmelidir. Bunlar arasnda mer Uluayn2 eser ve derlemelerinin, Nusayr
eyhleriyle yapt rportajlar iimizi hayli kolaylatrarak almamza nemli oranda
kaynaklk etmitir.

Bu tr almalarn ierdii baz problemlerden tr daha batan birtakm sorunlarla yz

yze olduumuzu kabul ve itiraf etmeliyiz. Bu problemlerin banda Nusayrlerle ilgili yaplan
tespit ve deerlendirmeler gelmektedir. Bunlarn banda, Nusayrlerin Trkiyede yaayan
farkl bir etnik grup (yani Arap) veya Trklemi etnik bir grup olarak m ele alnmaldr,
yoksa tad kendilerine has zelliklerinden dolay din bir grup olarak m ele alnmaldr?
sorusu gelmektedir. ayet Nusayrlik din bir grup olarak ele alnacaksa; bunun din, mezhep
veya tarikat olarak m deerlendirilmesine de karar vermek gerekecektir. Hangi ekilde
incelenirse incelensin, herhangi bir topluluun gerek etnik ve gerekse din bir grup olmas,
onun tek yanl ele alnmasn gerektirmeyecei gibi, bu ekilde ele almann hem doru ve

2 Bir tp doktoru olmasna ramen, kendinden Nusayrilik Aratrmacs olarak bahseden Uluay, bunu Nusayrilog
diye nitelendirir (Uluay, 2001: 291).

20 TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

 DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

hem de mmkn olmayaca herkese bilinmektedir. Bu ynler birbirinin ayn olmad gibi
birbirinden ayrlamaz zellikler de iermektedir. Nitekim Nusayrler, kendilerin Arap Alevisi
olarak tantrken, hem Araplklarna ve hem de Aleviliklerine vurgu yaptklarn grmekteyiz
(Aslan, 2005: 46-56; Sertel, 2005: 16, Keser, 2002: 5; Trk, 2005: 30-37; Tavil, 2004: 25-
26; Uluay, 1996: 20; Uluay, 2001: 13-14, 53-57, 77 vd.; Eskiocak, 2006: 432-437; Batur,
2002: 12-13). Hatta her insan ve topluluk gibi Nusayrlerin de sosyal, iktisadi, din, kltrel,
geleneksel, sanatsal vb. btn ynleriyle bir birlik, btnlk ve doal bir kimlik oluturduu
dnldnde, zaten hibir aratrmacnn tek ynl bir bakla Nusayrleri ele alabilecei
ve bunun da mmkn olabilecei dnlemez. Bu yzden, indirgemeci yaklamlar bir
kenara brakrsak gerek antropolog ve sosyologlarn, gerekse tarihi, ilahiyat ve bakalarnn
yapt aratrmalarn, Nusayrlerin tek ynlerini ne kararak yaplan aratrmalar olduklar
iddiasna (Sertel, 2005: 11; Keser, 2002: 3) katlmamaktayz.

Nusayrler hakknda yaplacak almalarn en temel problemi, onlar izah ederken hangi
kaynaklara ve kimlere atfta bulunulaca sorunudur. nk kendileri tarafndan ifade
edilen birok husus dierleri tarafndan ya yok saylmakta yahut da gizlilik iddiasyla
aklanmamaktadr. Dier yandan bu topluluun en nemli kaynann szl tarih olduu
(Sertel, 2005: 16-17) sylenmektedir. Buna ramen tarihte hibir topluluun sadece
szl aktarmlarla izah edilemeyecei hatrda tutulmaldr. Bu balamda, yaplan saha
aratrmalar bile bu topluluu tam olarak aydnlatamamtr. Yine de Nusayrlerin istek
ve beklentilerinden dolay (Uluay, 2003: 19; Sertel, 2005: 8, 104; Keser, 2002: 6-7) saha
almalarndan istifade edilmitir.

Dier yandan bugn Nusayrlik hakknda yaplan din, sosyolojik, antropolojik ve tarih
aratrmalar, Nusayrlerin ve Nusayrliin ksmen gizli bir yol olmaktan ktn gsterse
de (Uluay, 2003: 1), topluluun hl din nder saylan eyhler vastasyla yryor olmas,
dinsel birok bilgi ve kanaatin herkese bilinemez kabul edilii, Nusayrlie giriin zel
bir trenle oluu ve birok ritelde herkese ok ak bilgi verilmemesi (Aslan, 2005: 108-
110), Nusayrlik hakknda ak kanaatlere varlmasn engellemektedir. Bu balamda ortaya
kan baz tartmalarn da dorudan veya dolayl olarak bu yapdan kaynakland gz ard
edilmemelidir.

Bu grubun kendilerini ifade edi ve konumlandr, slam dini ierisinde olduuna gre
(Uluay, 1996: 17 vd.; Sertel, 2005: 181; Aslan, 2005: 33; Batur, 2002: 14), Nusayrliin
bir din olabilecei dncesini batan darda brakmak istiyoruz. slam dininin temel
kaynaklarn referans aldklar ve yorumlarn bu kaynaklardan temellendirdikleri de gz
nne alnnca bu grubu mezhep veya tarikat olarak adlandrmak doru grnmektedir.
Geleneksel tarikat zelliklerini ksmen tamasna ramen, bir tarikata gre daha farkl
yap ve zellikler tad iin, Nusayrlie mezhep demeyi tercih ediyoruz. Kald ki hem
klasik ve ada aratrmaclarn hem de dorudan Nusayrlerin kendilerini slamn iinde
ve onun yorumlarndan biri olarak grmeleri de, bu grubun bir mezhep olarak kabul
edilmesi gerektirdiine iaret eder. Yaplan saha aratrmalarnda da Nusayrlerin tm sosyal

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54 21

M. Hanefi PALABIYIK

yaamlarnda din kurumlarn derin ve belirleyici etkisi olduu grlmektedir. Bu balamda

bir Nusayrnin, seklerlese dahi, Nusayrlik ve Nusayr olmaktan kurtulamayaca
vurgulanmaktadr (Aslan, 2005: 103-104).

Nusayrliin tarihine bakldnda slam mezheplerinin ilk dnemlerine denk ortaya k

biimleriyle uyumlu ve kendisi gibi olan birok mezhebin konum ve srecine paralel bir
seyir izleyen bu mezhep, bize gre bir slami Mezhep olarak ele alnmaldr. nk slam
dnyasnda ve slam iinde ortaya kan her trl din, bilimsel, sanatsal vb. dier faaliyetler
slam dncesinin iinde yer almakta ve slam dairesinde deerlendirilmektedir.

Meseleye buradan balarsak Nusayrlik, slami bir mezheptir, yani slam topraklarnda
domu, slam dncesinden etkilenmi ve hatta slam unsurlar ksmen veya tamamen
bnyesinde barndrm olan bir frkadr (Aslan, 2005: 63). zellii itibariyle slam
Mezhepleri/Dncesi Tarihinde Btni frkalar arasnda saylmtr. Bu da onlarn slam
Dnyasnda kk bir nfus tarafndan benimsenmesi dolaysyladr. Bunun, onlar
aalayc ve teleyici bir tanmlama deil, kendi durum ve statsndeki dierleri arasndaki
yerini belirleme olduu tahmin edilmektedir. Btni saylmas ise, tad yapsal zellikler
(gizlilik), mntesiplerinin kabul ve itiraf ettii unsurlar ve ileyi biiminde grlmtr.
Nitekim Nusayrlik hakknda alma yapan Ear (2005: 46), ehristn (2006: 172), bir
Nusayr olan Tavil (2004: 156-160), lhan (1992: 191), Uluay, (1996: 24-26; 2003: 13-15),
Eskiocak (2006: 442), Sertel (2005: 12), Laoust (1999: 162), Aslan (2005: 34), Trk (2005:
8), Keser (2002: 7), Batur (2002: 11) gibi klasik ve ada tm aratrmaclar, Nusayrlerin
Btni olduklar hususunda gr birlii ierisindedirler.

Nusayrliin Tarihesi

Nusayrlik, miladi 9. (hicri 3.) yzylda Basrada, snaeriyyenin onuncu imam Ali el-Hd
en-Nak ile on birinci imam Hasan el-Asker zamannda Kfe ve Smerrda yaam olan
Eb uayb Muhammed b. Nusayr en-Nemr (. 270/884) tarafndan kurulmutur (Uluay,
2003: 61-62; zm, 2007: 271). Bu anlamda Nusayrlerce sz edilen On ki mam EK-1de
srasyla verilmitir.

Burada dikkat eken husus, Nusayrlerin kendilerini Hz. Alinin torunlarna veya iann
imamlarna nispet etmesi dolaysyla bu mezhebin iadan trediidir. Bu sebeple de kendilerini
Alev olarak tantmaktadrlar (Uluay, 2003: 5-8 v.d.; Sertel, 2005: 21; Aslan, 2005: 46-56).
ada Nusayr eyhlerinin, kendilerini iilie nispet ederek konumlandrmalarna ramen,
iilikle aralarnda farklar olduu gibi, benzer dier mezheplerle de birtakm farkllklar
gstermektedirler (Sertel, 2005: 89-98; Aslan, 2005: 34-35). Yine dikkat eken dier bir husus
ise, bu mezheplerin ortak zelliklerinin ve iddialarnn ayn konulardan kaynaklanmasdr:
Gadir-i Hum, Hz. Muhammedin vefatndan nceki vasiyetleri, Hz. Muhammedin Tebli
Etmekle Grevli Olduu Emir, Krtas Hadisesinde Yazdrmak stedii Vasiyeti gibi.

22 TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

 DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

Yine Nusayrliin ilk dneminden balayan bir zellik grlmektedir ve bu da bn Nusayrn,

Ali en-Nakinin ilahln, kendisinin de onun peygamberi olduunu kabul ettiinin iddia
edilmesidir. Bu iddialara gre, o, tenash benimsemek, haramlar hell saymak (ibha)
gibi grler de ileri srmtr (Kumm/Nevbaht, 2004: 238-239; Ear, 2005: 46;
ehristan, 2006: 172-173; Glpnarl, 1987: 139, 537; Laoust, 1999: 162; zm, 2007:
271). ii kaynaklarnda kaydedildiine gre, bn Nusayr, Hasan el-Asker zamannda onun
bab; on ikinci imam Muhammed Mehd el-Muntazarn gaybeti srasnda da, onun mehdi
ve kendisinin de onun sefiri olduunu iddia etmitir. Aslnda bn Nusayr, gulv ve ifrat
konusunda ia bnyesinde ortaya kan ilk kimse olmayp, kendisinden nce Hz. Alinin
ilahln ileri sren Abdullah b. Sebe, Hz. Aliye ilah bir czn hulul ettiini ileri sren
Beyn b. Semn (. 119/737), imamlarn ilahln savunan zellikle Cafer es-Sadkn ilah,
kendisinin de onun peygamberi olduunu iddia eden ve bundan dolay mam Cafer tarafndan
lanetlenen Ebl-Hattb el-Esed (. 143/760?) ve Mufaddal b. mer el-Cf (. 180/796)
gibi kimseler bulunmaktadr. Buna ramen ada Nusayr eyhlerinin, kendileriyle yaplan
rportajlarda, hulul ve ibahay kabul etmediklerini ve ciddiyetle reddettiklerini belirtmilerdir
(Uluay, 2003: 112-113). Ancak yine ayn konumalarda, Ehl-i Beyt mensuplarnn, sadece
beer grnml olduklar da ayrca vurgulanmaktadr (Uluay, 2003: 104-105, 118-119;
Ear, 2005: 46; ehristan, 2006: 172-173). Bu durum, ya baz mezhep mensuplarnn buna
inand (Ykt el-Hamev, 1965/III: 275), ya da ada Nusayrlerin de sk sk vurguladklar
gibi, bunun Nusayrlere atlan bir iftiradan kaynaklanddr.

slam dnyasnda birok mezhebin kendini ii imamlardan temellendirmesi, meruiyetle

ilgilidir. Bu balamda meruiyetin bir paras olarak dikkat eken kavramlar bb ve sefr
kelimeleridir. nk Nusayrler iin bablk, dinin temel kurumlarndan biridir (Tavil, 2004:
162-163; Uluay, 1996: 27-28; Uluay, 2003: 6-7, 15-16, 28-29). iiler, imamn manev
nurunu aksettirecek ve kendileriyle imam arasnda irtibat salayacak kmil bir iinin
gerekliliine inandklarndan, bb fikri balangtan itibaren btn ii gruplar iinde mevcut
olmutur. Ben ilim ehriyim, Ali ise o ehrin kapsdr (bb) anlamnda Hz. Peygambere
izafe edilen ve Sf ve ii muhitlerde fazlaca itibar gren hadisin (Tirmizi, Menkb, 20;
Hakim, Mstedrek, III,126-127; el-Hind, 1989: 32889, 32890, 32979, 36463 nolu hadisler;
Kandemir, 1989: II,376-377; Uluay, 2001: 19-23), bb telakkisinin bu evrelerde ortaya
kmasnda ve yaygnlamasnda byk pay olduu muhakkaktr. Konunun, ayn ekilde
mehd ve mesih fikriyle de balantl ve dier dinlerde mevcut olan inanlarla da ilgisi
olabilecei dikkatten karlmamaldr.

lk dnem iasnda imamn en kdemli ve en yetkili talebeleri iin kullanlan bb kelimesi,

sonralar eitli a gruplarnca, ayrntlarda gr farkllklar olmakla birlikte, genellikle
derun ile mnasebet salayan vasta eklinde anlalm ve bylece gaybetten (on ikinci
imamn gizlenmesi) sonra, imamla buluan, onun yazl ve szl emirlerini alarak kendisiyle
ona inanp balananlar arasnda irtibat salayan kii anlamn kazanmtr. ounlukla
bbl-imm eklinde kullanlan bu terim, zamanla sadece On kinci mam ile iiler arasnda
irtibat salayan ve bir nevi sefirlik hizmeti grdklerine inanld iin sfer-i erbaa veya

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54 23

M. Hanefi PALABIYIK

nvvb- erbaa diye adlandrlan kiiler iin kullanlmtr. Bb olarak kabul edilecek mezhep
bynn tespitinde, birbirinden farkl grlere sahip olsalar dahi, hemen hepsinde gib
ve muntazar bir imam fikri bulunduundan, bu dnemde btn a kollar, bb, beklenen
gizli imama alan kap mnasnda anlamtr.

Balangta bb unvanyla anlan a ileri gelenleri, bu unvan kendileri talep etmemi,

teki iilerce onlara tevcih edilmitir. Bununla birlikte sonradan bazlarnn, kendilerinin
bb olduunu iddia ederek, bu unvana talip olduklar da ifade edilmitir. Bb olduu
iddiasnda bulunan ilk kiinin, on birinci imam Hasan el-Askernin bb olduunu ileri sren
Nusayrliin kurucusu Muhammed b. Nusayr en-Nemr olduu sylenmektedir. Ayrca bn
Nusayr, iilerce itibar edilmedii iin yalanc sefirlerden (es-sferl-mzevvirn) kabul
edilmitir (Yurdagr, 1991: IV,359; z, 2007: XXXVI,304; Glpnarl, 1987: 528-545;
zm, 2007: 271.

Erken dnem baz eserlerdeki ifadelerden bu frkann ilk yaygn isimlendirilmesinin

Nemriyye olduu anlalmaktadr (Ear, 2005: 46; Badd, 1991; 196). Bu da her
halkrda, bn Nusayr en-Nemirnin nemini ve mezhebin asl kurucusu olarak onun adnn
geerliliini ortaya koyan bir delil olarak kabul edilmelidir. Ancak Nusayr adlandrmasnn
hicri altnc asrn ilk yarsndan nce olmad bilinmektedir. Ayrca unu da hatrlamakta
yarar var ki, ilk dnemlerden itibaren hemen tm mezhep ve gruplar, kurucularnn ya da
mezhebin esaslarn sistemletirenlerin isimleriyle anlmaktadr. Bu yzden biz de, mezhebin
isminin, baka iddialar olsa da, her iki adlandrmadan dolay, bn Nusayr en-Nemirden
geldiini kabul etmekteyiz. Ancak tarih boyunca bu isimle anlan frka, I. Dnya Savann
ardndan blgeyi ele geiren Franszlarn istei dorultusunda Alev adyla anlmaya
balanmtr. Gnmzde bu adla bilinen frka bazen dier Alev kesimlerinden ayrlmas
iin Nusayr Alevlii, Arap Alevlii, Suriye Alevlii, ukurova Alevlii, Akdeniz Alevlii,
bazen de mahall olarak Fellah (ifti) ve Hsib eklinde zikredilmektedir (Tavil, 2004: 24-
26; zm, 2007: 271).

bn Nusayrn lmnden sonra frkann bana, hakknda yeterli bilgi olmayan Muhammed
b. Cndeb (. III. yzyln son eyrei), onun ardndan da Eb Muhammed Abdullah b.
Muhammed el-Cnbln (. 287/900) gemitir. Cnbln, kurduu ve kendi adyla
anlan tarikata tasavvuf bir boyut kazandrmtr. Baz blgelere seyahat eden Cnbln,
Msrda bulunduu srada Eb Abdullah Hseyin b. Hamdan el-Hasbyi etkileyerek onun
tarikata girmesini salamtr. Cnblnnin lm zerine (287/900) hareketin bana
geen el-Hasb, ii-Bveyh hanedanlara ve Hamdnlere yaklaarak onlarn desteini
almtr. Hareketin gerek din-mistik karakterinin gelitirilmesi, gerekse yaylmas iin verdii
mcadele sonucunda, frkann en nemli ahsiyetlerinden biri haline gelen ve bu sebeple
eyhddin diye anlan Hasb, ii biyografi kaynaklarnda genellikle eletirilmektedir
(zm, 2007: 271). Nusayrliin ikinci kurucusu olarak tannan el-Hasb, Nusayrler
hakknda birok eser yazmtr. Ancak en nemli eseri on alt sureden oluan Kitbul-
Mecmdur. Bu kitap Nusayrliin kutsal kitab olarak da tannmaktadr. Dier eserleri ise

24 TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

 DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

unlardr: el-Hidayetl-Kbr, Kitabul-Mide, Divn, el-Adiye, Akdetud-Diyne, Risaletu

Rstb, el-Fark Beyner-Resul vel-Mrsel, el-Mesil. ada Nusayr eyhlerinden Mustafa
Bedir Sonay, her ne kadar Hasibinin byle bir kitab olmadn syleyerek kitab bakasna
isnad etse bile, bu kitab ve iindekileri reddetmez (Uluay, 2003: 46). Zaten din amcasnn
yannda Nusayrlik telkinine hazrlanan kiinin de ilk bilmesi gerekenlerin Mecm adl
kitapta yazlan dualar olduu, yaplan anketlerde de ifade edilmitir (Aslan, 2005: 101-102
vd.; Trk, 2005: 102; Keser, 2002: 41 vd.).

Hasbnin ok yaknnda yer alan, srda ve talebeleri arasnda saylan zel kiilere tilmiz
denmekte olup, saylar 51 tanedir. Onun retilerini kendinden sonra yayan ve gruba
ayrlan bu Ellibir Tilmizin, 17si aml, 17si Irakl ve 17sinin de gizli olduuna inanlmaktadr.
Kesin deilse de, isimleri bilinen bu tilmizler sayesinde Nusayrlik Irak, Suriye ve Anadoluya
ulamtr (Uluay, 2003: 143; Trk, 2005: 44; Keser, 2002: 31).

Hasbnin 346/957 veya 358/969 ylnda Halepte lmnn ardndan biri Badatta Seyyid
Ali el-Cisrnin, dieri ise Halepte Muhammed b. Ali el-Cillnin temsil ettii iki hareket
ortaya kmtr. Cillnin ardndan baa geen Eb Sad el-Meymn b. Kasm et-Tabern (.
426/1034)den sonra aralarnda Emr Hasan el-Mekzn es-Sincr, Muhammed b. Hasan
Mntecibddin, Ebl-Feth Muhammed b. smetddevle (. 700/1300), Ahmed b. Cbir
el-Gassn ve Hasan el-Acrd el-Aynnin (. 836/1432) de bulunduu kimseler topluma
rehberlik etmitir. Bunlardan Emr Mekzn, Nusayrlik ierisinde nemli yeri olan bir
isimdir. nk o, tasavvuf yorumlarla, bir takm sembol, ifre ve iirlerle frkada deiim
ve dnme yol am birisidir. Frka, Muhammed b. Ynus el-Kilz (. 1011/1602)
zamannda Hz. Muhammed ile Hz. Aliden bahseden baz ibarelerin yorumu konusunda ikiye
ayrlmtr: Frkann IX./XV. yzyldaki reislerinden Ali el-Haydarye nispetle Haydariyye
(Gaybiyye, emsiyye) diye anlan grupla, sayca daha az olan dier kesim ise bn Ynus el-
Kilza nisbetle Kilziyye (Kameriyye) adn almtr (Tavil, 168-172; zm, 2007: 271).
Temelde bu iki grubun aralarnda byk farkllklar olduu sylenemez.

Irakta kurulmasna ramen V./XI. yzyln ortalarndan itibaren daha ok Suriye ile Adana-
Mersin yresinde tutunabilmi olan frka, kabileler aras mcadeleler yannda ve blgedeki
siyas dalgalanmalara paralel olarak varln srdrmtr. Hal Seferlerinin balamasyla
birlikte onlarla giritikleri mcadele, Nusayrlere byk zarar vermitir. 584/1188 ylndan
itibaren Eyyblerin hkimiyetine giren Nusayrler, Nusayrliin en nemli ahsiyetlerinden
Emr Mekzn es-Sincrnin 622/1225de blgeyi ele geirmesiyle rahata kavumulardr.
664-665/1265-1266 yllarnda, Memlk Sultan Baybars tarafndan blgenin ele
geirilmesiyle Memlk hakimiyetine giren frka mensuplarnn sonraki Sultan Kalavun
dneminde (1279-1290) Snni slm anlayna geirilmeye alld (zm, 2007: 271)
sylenmektedir.

Mercidbk Sava (922/1516) sonrasnda, Suriyenin fethiyle Osmanl idaresine giren

Nusayrler, uzun sre Halepte mahall eyhlerin denetiminde serbest bir hayat yaamlardr.
Nusayrler, Msrl brahim Paann isyan srasnda (1255/1839) Devletin yannda yer

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54 25

M. Hanefi PALABIYIK

almalarna kar, 1854te siyas tekiltlarnn kaldrlmas zerine ayaklanmlardr. Bu isyan

Tahir Paa tarafndan bastrlmtr. I. Dnya Sava sonrasnda Nusayrlerin yaad blgeler
Fransz igaline uramtr. Franszlar emelleri erevesinde 1920de tat des Alaouites
(State of Alawites) ad altnda idar bir birim kurmulardr. Bu idar birim 1922de Alevler
Devleti adn almtr. 1936da buras Suriye Devletinin bir vilyeti kabul edilmi, 1939da
Fransa Lazkiye blgesine mstakil bir stat vermi, 1942 ylnda da Lazkiye idaresi Suriyeye
katlmtr. Fransz igaliyle 1921 ylnda skenderun ve havalisinde skenderun Sanca
adyla bir idar birim kurulmutur. Bu Sancakta 2 Eyll 1938de kurulan Hatay Cumhuriyeti,
23 Haziran 1939 tarihinde Devlet Meclisinin ald iltihak (katlma) karar ile 23 Temmuz
1939da Hatay adyla bir vilyet olarak Trkiye Cumhuriyetine katlmtr. (zm, 2007:
271-272)

Gnmzde Nusayrler, yaadklar lkeden biri olan Suriyede, Lazkiye ve Cebel-i Ensriye
(veya Cebel-i Nusayr, Cibl-i Nusayryye) blgesi bata olmak zere eitli yerlerde; ok az
Lbnann kuzey kesimlerinde; Trkiyede ise ksmen Hatay, skenderun, Adana, Mersin ve
Tarsusta yaamaktadrlar (Tavil, 2004: 161-172; Batur, 2002: 23-36).

I. Dnya Savandan sonra blgeyi igal eden batl kuvvetlerin blgeye duyduklar ilgi
sonucunda, Nusayrlik hakknda msterikler, misyonerler ve siyasilerce baz ilm ve
akademik almalar yaplmtr. Bunun sonucu olarak, ortaya atlan baz iddialara gre,
Nusayrlik gerekte Hristiyanlka ait bir dindir; nk aralarndaki ayrlk son derecede
azdr. Yine Nusayr kelimesi, Nasran=Hristiyan kelimesinin hakaret manas kastedilen
kltmesidir (ki mans Hristiyanck demektir). Mesela Renan bu gre sevk eden
husus, Nusayrlik ile Nasranlik=Hristiyanlk arasnda, mukaddesat ve inan ynnden
bulduu benzerliklerdir (Massignon, 1993: IX,365). Batllarn bu tr iddialarnn hedefi,
kendi menfaatlerine hizmet edecek birilerini bulmak ve istismar edilecek din bir aznlk
oluturmak abalar olduu muhakkaktr.

Nusayrlikte nanlar

ada mntesiplerinin reddine ramen, slamn ilk yayld blge olan Irak, Suriye ve ran
blgelerinde, tm dier mezhepler ve gruplar gibi Nusayrliin de, blgelerdeki eski inan
ve anlaylarn i ie getii badatrmac (eklektik) bir inan yapsna sahip olduu iddia
edilmektedir (ktem, 1999: 221-239). Yine iddiaya gre Nusayrlik bata slm olmak zere,
Sbilik, Hristiyanlk, Yahudilik, Mecusilik, Zerdlk ve Budizmden etkilenmitir. Mesela
zm (2007: 272), i ie gemi bu inanlar III./IX. yzylda bn Nusayr tarafndan iptida
biimde ortaya konulmu, ayn asrda bn Cndeb tarafndan srdrlm, Cnbln tarafndan
tasavvuf karakter katlarak zenginletirilmitir. Hasb de devrald miras gzden geirerek
inan, ibadet ve uygulamalar sistemli bir ekilde tespit etmi ve yazl hale getirmi, Cill ise, snrl
katk salam ve nihayet V./XI. yzylda Meymn et-Tabernnin tasarrufuyla inan esaslar son
eklini almtr demektedir.

26 TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

 DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

zm (2007: 272)n, Gerek Kurndan sonra kutsal ve nemli saydklar kitaplarnda ve

gerekse ada sylemlerinde, Allah katnda din slmdr (3/li mrn, 19) yetine yer vererek
kendilerini hakl bir ekilde Mslman olarak tanmlayan Nusayrler, Kurana sayg gstermekle
birlikte inan ve ibadet anlaylarn, her mezhep mensubu gibi kendi kabul ve geleneklerine gre
biimlendirmi, yetleri Btni olarak ve dier mezheplerce kabul edilen geleneksel dil ve yorum
kurallaryla badamayan biimde tevil etmilerdir grne karlk; btn mezhep, ideoloji
ve mstakil gruplarn kendileri asndan byle bir durum tabii olarak kabul edilmelidir.
Nusayrlere gre bu tr yorumlar, Ehl-i Beyt mamlarnn yorumlar olup, onlar tarafndan
silsile yoluyla sadece derecesi, yetimesi ve yaps uygun olanlara verilmektedir. Bu bilgiler
iilik ve dier Ehl-i Beyt takipilerinin yorumlarndan daha doru, daha sahih ve haktr
(Tavil, 2004: 146-149, 156-160; Uluay, 2003: 87, 94-95, 101; Eskiocak, 2006: 442; Aslan,
2005: 108-110).

Bunun esasl bir rneini, Uluayn ifadesiyle (1996: 26, 337-344; 2001: 19-21; 2003: 15),
Nusayrliin temel felsefesini oluturan Nur Anlaynda grmekteyiz. Mahiyet ve zellii
ok da belli olmayan ve sadece bir kabul ve mitolojik bir kanaatten ibaret bulunan ve slam
gelenein ounluunca kabul grmeyen, uydurma ve zayf kabul edilen rivayetlere isnat
edilen bu anlay, yaratl ve ulhiyet hakkndaki tartmalarda karmza kmaktadr.

a. Ulhiyet: Frkann ana kitab saylan Kitbl-Mecmda yer alan; Ben Nusayr dininden,
Cndb grnden, Cnbln tarikatndan, Hasb mezhebinden, Cill grnden,
Meymn fkhndan olduuma ehdet ederim ve; Ben ehdet ederim ki, Ali b. Eb
Tlibden baka ilh, Muhammed Mahmddan baka hicb, Selmn- Frisden baka bb
yoktur ifadeleri ve ehdet, frkann anlayn, mahiyetini ve temel zelliini gsterdii
(Turan, 1996: 16; zm, 2007: 272) eklinde yorumlanmtr.

Baz aratrmaclar Nusayrlerin inan lemesini ifade eden ve sr kabul edilen AMSnin
birinci unsuru olan ve lah/Allah kabul edilen Hz. Alinin, burada A/Ayn/ ile
simgelendiini ifade ederler (zm, 2007: 272). Kitbl-Mecmun beinci sresi, bu
srra tahsis edilmitir (Turan, 1996: 10-11). Hz. Alinin ilh kabul edilmesi, beerin ilh
yerine konulmasndan ok, akn bir ilhn beere hulul etmesi anlamnda anlalmaldr
(Uluay, 1996: 136; Uluay, 2001: 188; Aslan, 2005: 34; Ear, 2005: 46; Badd,
1991: 196, 198; ehristan, 2006: 172-173). Nusayrlie gre, Tanr daha nce alt defa
beer (insan) suretinde tezahr etmi, yedincisi Hz. Muhammed dneminde Hz. Alide
gereklemitir. Aadaki Allah, daha nce, Habil ismiyle Ademde, it ismiyle Nuhta, Yusuf
ismiyle Yakubda, Yua ismiyle Musada, Btra ismiyle sada ve Ali ismiyle Muhammedde
zuhur etmitir (zm, 2007: 272).

Hz. Alinin tezahr ettii bu beerlerin isimleri, onlarn tadklar manalar ve bablarn ieren
ve Yedi Devir olarak tanmlanan bu devirler ve karlklar Ek IIde verilmitir.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54 27

M. Hanefi PALABIYIK

Bu grn temelini Hz. Alinin ilahlatrlmas tekil etmektedir ve bu da geleneksel imamet

dncesinden kaynaklanmaktadr. nk imamlar mutlak temiz, mutlak doru ve tanrsal
iradeyle hareket eden ahslar olup, ou durumda peygamberlerden de stndrler (Tavil,
2004: 146-149).

Yukarda deinilen Nur teorisine gre, btn ruhlar Muhammed Nurdan yaratlmlardr.
Bylece insan Allahn halifesi olarak nemli konumdadr ve dolayl veya dorudan Allahla
syleir ve grevlenir. Byle bir beer eklen insan ise de, bir baka trl, nadir ve sekin
insandr da. Uluayn (1996: 98; 2003: 15) ifadesine gre, Hz. demin alnndaki nur, devam
ederek Abdlmuttalibe gelmi ve buradan ikiye ayrlarak bir paras Hz. Muhammedde, dier
paras da Hz. Alide belirmitir. Daha sonra Hz. Alinin Hz. Fatma ile evlenmesiyle nurun iki
paras Ehl-i Beytte birlemitir. te bu yzden Ali, iki nuru bnyesinde barndrmtr ve bu
yzden de Ayn olarak aldr, yani ycedir ve esastr.

Nusayr eyhi Hasan Atcnn ifadesiyle; Ali, sradan bir kul deildir, O, Odur. Yani Ali
ancak Ali olarak anlalabilir (Uluay, 2003: 33; Trk, 2005: 50, 54). Ali iin kullanlan bu
ifadenin, ayn eyh tarafndan ve ayn eserin bir baka yerinde (Uluay, 2003: 137), Allah
hakknda da kullanlmas, Alinin ilah grld eklinde yorumlanabilir. Ali, Muhammedi
yanna ntk olarak almtr, gece onunla beraber olup gndz ayrlmaktadr. Mn olan Ali;
ahad, ferd, sameddir; ilmi, kudreti ve fiiliyle bizatihi kim olan yldzlarn emiridir, ondan
baka ilah yoktur. O bir cesette tecessd etmedii gibi cesetlendii ceset de gerek deildir.
Ali, kalpleri evirip ynlendirdii iin insanlar onu bir cesetteki beer gibi grrler. Bu
grn, insanlarn baka trl grmeleri mmkn olmad iindir. Kim Emirl-mminn
Aliyi tanr ve onun Rab olduuna ehdet ederse, onun daha nceki zuhurlarn da kabul
etmi olur. Ksaca iddiaya gre, Alinin ilah olduunu kabul eden bu zmreye gre ehadet
kelimesi, Aliden baka ilah olmadna ehadet ederim eklindedir (Uluay, 1996: 26-30,
v.d.; Uluay, 2003: 34-37; Trk, 2005: 48-56; Baha Said, 2000: 182-183; rfan Abdlhamid,
1995: 353-357; zm, 2007: 272). Gerek gemite ve gerekse gnmzde, topluluun
baz kesimlerinde bu anlay benimsemeyen Nusayr zmreleri bulunmu olabilir. Ancak
bunlarn toplumun genelinden ne kadarlk bir orana tekabl ettii bilinmemektedir.

Nusayr inancnda kutsal kii ve kiiliklerin says fazla olup, bunlar arasnda, Sebatl-
Kevkibid-Drriyye ve Hammletl-Ar denen, gn yldzlar ve idarecileri de vardr.
Bunlar Ek IIIte verilmitir.

Nusayrlik inancnn temelinde, Allahn kendisinde hulul ettii bir ahsiyet olarak Alinin
ilhln dile getiren ifadeler olduu da sylenmektedir. Alinin ehit edilip beer kalptan
kmasndan sonra yerletii mekn hakknda Haydariler (emsler); Ali, gktedir;
gk bir sembol olup mnnn bulunduu yerdir; O, Muhammedi temsil eden gnete
oturmaktadr derken; Kilzler (Kamerler) ise, Ay, Alinin makamdr; gne Muhammed; gk
ise, Selmndr. demektedirler (Sertel, 2005: 84-86; Trk, 2005: 39-40; Baha Said, 2000: 172).

28 TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

 DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

Nusayrliin rahat anlalan ve ifade edilebilen bir inanma btn olmad da sylenmektedir.
Ancak, gerek Kitbl-Mecmda ve gerekse dier eserlerde yer alan ifadelere gre; bu
frkann melek, vahiy, peygamberlik, tenash ve hiret gibi alanlardaki inan ve kabulleri,
ksm netlikte de olsa tespit edilebilmitir.

Aratrmaclara gre; Nusayrlerin inan lemesi AMSnin ikinci unsuru sim denilen
ve M/Mim/ remziyle ifade edilen ve ilah Alinin delili olan Muhammed, Alinin zel
nurundan yaratlmtr. Din dilinde bir ad da Hicbtr. Bu unsurun Tevratta Meddl-
Med, ncilde Faraklt, Zeburda Mheymin, Kuranda Muhammed olarak getii kabul
edilmektedir. Keza Kuranda baz srelerin banda geen elif lm mm, y sn ve t sn
mm gibi hurf- mukattaa, ismin gizli adlardr. sim, tpk tanr gibi Habilden nce ve sonra
olmak zere Hz. Muhammede kadar dier peygamberlerde 7er kez daha zuhur etmitir. Bu
zuhur ediin sra ve isimleri u ekildedir: (Ek IV)

sim yani Peygamberler her ne kadar Tanrdan sudur etmi ve farkl bir zellik kazanmlarsa
da, bu ayrlk sadece nisb bir ayrlktr ve aslnda Tanr ile peygamberler hi ayrlmamlardr
(Uluay, 1996: 27-30; Trk, 2005: 55; Aslan, 2005: 62; Baha Said, 2000: 175-176; ehristan,
2006: 172-173).

Yine aratrmaclara gre, Nusayr inancnda AMS lsnn nc unsurunu tekil eden,
S/Sin/ ile temsil edilen ve Bb adn alan Selman, Muhammed tarafndan yaratlm
yahut Muhammed denilen akldan sudur etmi kll nefistir. Bb, muhtelif ruh merhalelerde
Cebrail, Mikail, Yail, Ham b. Ku, Dhan b. Asbavut, Abdullah b. Seman, Ruzbih b. Merzubn
gibi isimler almtr. Ayrca en-Nefst-Tmme ve Rhl-Kuds adyla da anlmaktadr.
Selman- Fris, be yetimi (el-eytml-hamse) yaratm ve semalarn ve yeryznn idaresi
bunlara verilmitir. Bu nedenle Nusayrler, Gnein douu ve bat zamannda Gnee
secde eder ve yldzlara hrmet gsterirler. Dualarnda ihtiyalarn, grnen yldzlar
hrmetine isterler.

Bu be eytm kendi aralarnda derecelenmi olup, her biri nurunu bir ncekinden almaktadr.
Mikdd nakiplere, Ebzer neciplere, Abdullah muhtaslara (hususiyet ve yaknl olan
lar), Osman muhlislere, Kanber de snanmlara nezaret eder. Ayrca bu mertebeleri zahir
ve btn ynleriyle bilmek, Nusayrleri ibadetin zirvesine ulatrm olduundan, onlar
dier ibadetlerden mstani klar. Zira bir yk mahiyetinde olan ibadetler sadece kusurlu
kimselerin yapmas gereken hususlardr (Uluay, 1996: 261-285, v.d.; Aslan, 2005: 57; Sertel,
2005: 74-75; Baha Said, 2000: 176-177).

b. Melek nanc: zm (2007: 272) Nusayrlikte melek inanc hakknda unlar yazar;
Nusayrlere gre, arn st lemlerin rabbine aittir, ar tayanlar da sekiz kutsal melektir.
Melekler parlak, halis ipekten yaplm yeil elbiseler giyen nrn varlklardr. Ayrca vaktiyle melek
olan ve her biri bir gk mertebesini temsil eden be yetim vardr. Mesel Zuhal yldz melek olarak
Mikildir, bunun yeryzndeki karl be yetimin ilki olan Mikdd b. Esveddir. Hz. Alinin
ocuklar Hasan ve Hseyin gerekte birer melekten baka bir ey deildir. Baz aratrmaclar

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54 29

M. Hanefi PALABIYIK

da Nusayrlerin, meleklerin Hz. Alinin nurundan yaratlm olduuna inandklarn yazarlar

(Uluay, 1996: 33-34; Keser, 2002: 32; Trk, 2005: 55, v.d.; Baha Said, 2000: 176-178).

c. Vahiy ve Peygamber: Nusayrlerin inancnda, slam anlay erevesinde Tevrat, Zebur,

ncil ve Kurnn vahy edildii kabul edilir. Kitbl-Mecmda, Kurn- Kerime byk sayg
gsterildii ve baz sre ve yetlerden iktibas yapld grlmektedir. Zaten ibadetlerinde de
bu sureleri okurlar. Ayrca Nusayrler, Kurann Btni manalarnn bulunduunu, kendilerinin
bu manalara vkf olduunu ifade ederler (zm, 2007: 272). Fakat bu manalarn herkes
tarafndan da bilinmesi gerekmedii iin, ou bilgi Nusayr eylerine mahsustur.

Nusayrlikte peygamberler Tanrnn beer kalba girdii bedenler yahut bu bedenleri haber
veren kimselerdir. Bunlar esas itibariyle nurdan olup, semadan cesetsiz olarak iner, daha
sonra bir bedene brnrler. Hz. demden Hz. Muhammede kadar 100.000 peygamber
gelmi olup Hz. Muhammed bunlarn hepsinin temsilcisidir (zm, 2007: 272; Uluay,
2003: 116-119; Eskiocak, 2006: 464; Keser, 2002: 25-29; Trk, 2005: 59-60).

d. Tenash ve Ahiret: Nusayrlikte hem kendini dier mezheplerden farkl klan ve hem
de ok bariz bir ekilde neredeyse sadece Nusayrlere mahsus olarak belirleyici inanlardan
birinin de tenash inanc olduunu sylemek mmkndr. zm (2007: 272), Nusayrlikte
tenash ve ahiret inanc hakknda; Nusayrlere gre ruh, lmle birlikte bedenden ayrlnca baka
bir bedene girerek yeniden dnyaya gelir. Bu yeni beden len kiinin nceki inan ve yaayna gre
deiir. Nusayr bir mmin, srlar bilerek muhafaza ettii ve onlarn gerektirdii biimde hayat
srd takdirde yedi deiim geirip yldzlar arasnda yerini alr. nkr ve ktl seenler
ftratlarna gre kpek, deve, katr, koyun eklinde doarlar; ok irkin davran sergileyenler ise
necis hayvanlarn yahut birtakm haerelerin bedenlerine girerler der.

Nusayr dualarndan, cennet ve cehennem inanc, yani ahiret inanc olduu anlalmaktadr.
Ancak bu inan, dier slam mezheplerine gre farkl bir nitelik tar. nk inana gre,
sevap ve ceza, cennet ve cehennemde deil, ruha isabet eden mesh (ekil deitirme) ve
tenash terkiplerine gre dnyada gerekleecektir. Kfir zerinde cereyan eden tenash,
nesh ve mesh suretiyle bin lm ve bin boazlama eklinde olur. Nesh ve meshin azab
kfirler iir devirler boyu devam eder, sonunda Mehd el-Muntazar ortaya knca bunlar
insan ekline dndrp ldrr (ehristan, 2006: 172-173; Uluay, 2003: 114-116 v.d.;
Keser, 2002: 36-40; zm, 2007: 272).

Nusayrlerin kadnlar hakknda birtakm inanlara sahip olduu iddia edilse de, ada
Nusayr eyhleri srarla bunlar da reddetmektedir (Uluay, 2003: 497; Sertel, 2005: 102-
105; Keser, 2002: 79). Bunlardan bir ksm mesh yani ekil deiimlerinden birinin de
kadn ekline konulmak olduuna dair iddialardr. Buna gre kadn mmin olamaz, eer
onun mmin olmas takdir edilirse, lmnden sonra mmin bir erkek ekline evrilir.
Zira kadnlk sureti mminin ykseldii dereceden d hlidir. Bu bakmdan Nusayrlie
inanmayan kiinin lm hlinde suretinin kfir bir kadn suretine evrileceine inanlr. Dier
iddialardan biri de eytanlarn kadnlardan olmasdr. Kii, kfrnde haddi at zaman

30 TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

 DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

blis olur ve dnyaya kadn suretinde gelir. nsanlarn gnahlarndan eytanlar, eytanlarn
gnahlarndan da kadnlar yaratlmtr. Bu bakmdan kadna din telkin edilmedii gibi
hrmet gsterilen Ftma da Ftr eklinde mzekker (yani kadn olduu halde erkek) olarak
zikredilir (Uluay, 2003: 110).

e. Kitaplar: Nusayrlere gre, Tevrat Hz. Musaya, Zebur Hz. Davuda ncil Hz. saya ve
Kurn Hz Muhammede indirilmitir. Dini kaynaklar arasnda Allahn vahyi olarak Kurn,
ilk srada yer almaktadr. Yorumlama ve ele al farkl olsa da her hususta ncelik Kurna
verilmektedir. Ancak Nusayrlere gre Kuran; Snniler, iiler ve dier mezheplerce tam olarak
anlalamaz ve anlalmamtr. nk onlar Kurn tahrif etmi, ayetlerin gerek anlamna
erememi ve hakkn eda edememilerdir. nk asl olan, zahir ve kabuk deil, batndr,
zdr. Bunun iin yani batnn ortaya koyabilmek iin de, Kurn anlayp yorumlayacak
ilim sahibi olmaldr. Bu da ancak, Ehl-i Beyt imamlarnn silsile yoluyla bildirdiklerini bilen
ve ilimlerini aktardklar kiilerce ve onlarn rettikleri harflerin ilimlerinin bilinmesiyle
mmkndr. te bu yaklam, Nusayrlerde, ebced veya cifir ilmi denen harflerin anlam
ve sembollerini bilmeye dayal yorumlarn gelimesine yol amtr (Tavil, 2004: 156-160;
Uluay, 2003: 62-63 v.d.; Eskiocak, 2006: 464, 467; Baha Said, 2000: 179-181).

Nusayrlerin din ahkmlarn ele alan mstakil bir eserleri bulunmamaktadr. Ancak onlarn
itikadda Kurndan sonra gelen en nemli eserleri, Kitbul-Mecmdur. Baz Nusayr
eyhleri bu kitab hi zikretmeksizin, yokmu gibi davranmay tercih etseler de, yaplan
saha aratrmalar, bu kitabn nemini ve Nusayr toplumundaki yerini ortaya koymutur.
Trkeye de evirisi yaplm olan bu eser, risale niteliinde, ok da rahat anlalmayan, dua
ve tesbihat tarznda yazlm bir kitaptr. Aada bahsedeceimiz Nusayrlie giri srasnda,
bilhassa bu kitapta yer alan surelerin ezberlenmesi, kabul ve ikrar edilmesi son derece
nemlidir (Trk, 2005: 100-117; Aslan, 2005: 60).

Nusayrlie giri ekillerini, din inan ve grlerini anlatan bir dier nemli kitap, bir
Nusayr olan Adanal Sleyman Efendinin yazd Kitbul- Bakrtis- Sleymniyye f Kefi
Esrrid- Diynetin- Nusayryye adl eserdir. Nusayr eyhlerinin tamam, bu esere iddetle
kar karlar ve burada yazanlarn kendileriyle bir ilgi ve alakas olmadn sylerler (Uluay,
1996: 19).

Nusayrlikte badetler

Nusayrlikte, temel slm ibadetler kabul edilmekle birlikte, bu ibadetler ferd ve toplu
biimde yerine getirilebilen, ksmen kendine has ibadet anlay gelitirmitir. Bu husus ada
Nusayr eyhleri ile yaplan mlakat ve saha aratrmalarndan da anlalmaktadr. (zm,
2000: 185-187) Mesela, Nusayrlerin zahir namaz mescitte klmaya gerek grmediklerine
dair iddialara, eyhlerin verdikleri cevap bunun rneidir. Nusayrler, zahiren namaz klmann
artlarnn yeterince olumadn vurgulayarak, Hz. Muhammedin ilk yllardaki gizli
ibadetini buna delil gsterirler. Bunun sonunda Emeviler zamannda mescitlerde Hz. Aliye
lanet edilmi, Aliyi sevenlerin mescitten ve dolaysyla namazdan uzaklatrlmasna sebep

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54 31

M. Hanefi PALABIYIK

olunmutur. te bu uzaklama, daha sonraki basklarla da devam etmi ve bylece Nusayrler

Btni namaza daha fazla nem verir hale gelmilerdir. Her ne kadar Hz. Muhammed,
miratan sonra zahir namaz emretmise de, Nusayrlere gre Btni namaz klabilmek asl
ve nemli olandr (Uluay, 2003: 88, 100-103). Yine Nusayrlere gre, ferd ibadetlerin
banda Btni namaz ad verilen ibadet gelmektedir. Namaz ve niyazda mekn nemli
deil; Allaha ynelme ve ibadet esastr. badetlerin biimsel ynlerinden ziyade meselenin
zne ve cevherine nem verilmektedir (Uluay, 2003: 122-124). Nusayrlikte namazn
temel artlar, ehsus-salat denen namazn be sekinini [Hz. Muhammed (len vakti),
Hz. Ftr/Ftma (ikindi vakti), Hz. Hasan akam vakti), Hz. Hseyin (yats vakti) ve Hz.
Muhassin (sabah vakti)] zihinde tutmak, dua esnasnda glmemek ve konumamak, Abbas
rengi olduu iin siyah takke giymemek, gizlilie riayet etmek ve namaz, Mminlerin emri
byk ve yce Ali, bize merhamet et diyerek bitirmektir. Namazda Kurn- Kermden baz
srelerle kudds ad verilen zel baz dualar okunmaktadr (Uluay, 1996: 31-32; Uluay,
2003: 48, 73, 100-103, 153; Eskiocak, 2006: 442, 459; zm, 2007: 272-273).

Toplu olarak klnan namaz ise, byk bir eyhin ziyareti, bayramlar ve Nusayrlie giri
merasimleri gibi vesilelerle yerine getirilir3. Kadnlarn ve topluma kabul edilmemi olanlarn
alnmad bu ibadette, ferd yaplandan farkl olarak ezan okunur, kutsallna inanlan
eyhlerden balanarak cemaatin her biri elde dolaan kadehten bir yudum alr, baz surelerin
okunmas srasnda secde edilir ve selam verilerek ibadet tamamlanr (Keser, 2002: 102-107;
Sertel, 2005: 79-80, 90; Trk, 2005: 66, 69; zm, 2007: 273).

Nusayrlikte oru, hac, zekt ve ahadet hak bilinir. Ama bunlar ekilde deil, zde olmaldr.
Yalan, haram, hakszlk, zulm ve ktlk olmamaldr. Snni namazlarda rku, secde ve
kunut esas iken; Nusayrlerin rabet ettii namaz takidir. Yani zikir, tesbih vardr, ekle, yere,
zamana bal deildir. Her zaman ve meknda, uygun hl zereyken Allaha ynelmek, onu
yceltmek temel kuraldr (Uluay, 1996: 31-32, vd.; Eskiocak, 2006: 456-457).

Bu balamda namaz gibi yorumlanan ibadetlerden biri olan oru, Hz. Muhammedin babas
Abdullahn sessizliini temsil eder ve Snnilerce Btni kabul edilen mezheplerdeki gibi
srlar bakalarndan gizlemek anlamna gelir. Nusayrlikte oru, yeme ime yasandan ok,
dier yasaklara uymay, bir bakma eline diline ve beline sahip olmay nceler (zm, 2007:
273; Trk, 2005: 66-67; Eskiocak, 2006: 459-460).

Nusayrlikte zekt, Snnilie yakn olmakla birlikte, 1/40 (%2,5) ile snrl deildir. Daha
az veya ok olabilir. Din adamlarna verilen hmz zekt adl bir zekt eidi de vardr
(Uluay, 2003: 125). Anlaya gre zekt, dine ballk, Allah, Peygamberini ve Ehl-i Beyti
sevmeyi srdrmektir. Selmn- Frisyi temsil eder ve dini renip bakalarna nakletme
mnasndadr (zm, 2007: 273; Uluay, 1996: 138).
3 Bir Toplu Namaz rneini Aslan (2005: 65-68) anlatmtr.

32 TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

 DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

zm (2007: 273) Nusayrlerde Hacc ibadeti iin Kendine zg davranlar ile frkaca kutsal
saylan kiileri sembolize eder tespitinde bulunmutur. Nusayrler iin Hacc, her ne ararsan
kendinde ara felsefesini ierdii sylenmektedir (Uluay, 1996: 138; Eskiocak, 2006: 456).

Baz din gruplarda olduu gibi, haramlar hell sayma, er teklifleri kaldrma, eriat ve
emirlerini kmseme gibi hususlar, Nusayrlerde grlmemektedir. Ancak Nusayrler
ve Nusayrlik hakknda aratrma yapan aratrmaclar, din toplantlarda ve toplulua
giri merasimlerinde alkoll iki itiklerini; zekt, hac, oru ve namaz gibi dn farzlar
nemsemedikleri, din amcasnn ocuklarn karde kabul ederek onlarla evlenmeyi haram
saydklarn, dii hayvanlarn ve tavann etini yemeyi haram saydklarn sylerler (Sertel,
2005: 79, 82; Trk, 2005: 61-65; Keser, 2002: 40 v.d.; rfan Abdlhamid, 1995: 357-361).

Nusayrlikte Bayramlar

Nusayrlikte ok saydaki bayramlar ve din gn ve geceler, ibadetlerin neredeyse en nemli

bir parasn tekil eder. Bu gnler, hem toplu ibadetlerin yerine getirildii hem de sosyal
yardmlama ve dayanmann gerekletirildii zamanlardr (zm, 2007: 273). Bayramlar
genellikle Nusayrlerin yaad blgelerdeki belli byk ailelere tahsis edilmektedir. Bata
kurban ve eyhlere denen paralar olmak zere, masraflar onlar tarafndan karland iin,
baz blgelerde bayram sahiplii adyla bir kurum olumutur.

Ramazan ve kurban bayramlar ile iilere has kutsal gnlerden baka, temelini baz eski din
inanlardan ald iddia edilen bayramlar da vardr. Bu yzden Nusayrler tarafndan kutsal
kabul edilen ve bu nedenle kutlanan gnlerin says olduka fazladr. Ayn ekilde farkl
corafyalarda yaayan Nusayrler birbirinden farkl gnleri de kutsal sayp bayram olarak
kutlamaktadrlar ve bunun yannda her geen gn bayramlarnn arasna yeni bayramlarn
eklendii de ifade edilmektedir (Uluay, 2003: 155-190; Eskiocak, 2006: 468; Trk, 2005:
119-152).

Ekteki tablolarda Nusayrlerin kutladklar gn/gece ve bayramlarn tamam, 1998 ve 2003

yllar rneklendirilerek verilmitir. Aada verilen isimler ise, saha almalar sonucunda
Hatay ilinde kutlandn tespit edilen bayramlar arasnda en nemli kabul edilenleri olup
adlar yledir:

1. Fatr (Ramazan) Bayram

2. Adha Bayram (kurban bayram)
3. Gadir Bayram (en byk bayram)
4. Mbadele Bayram
5. Fira Bayram
6. Aure Bayram
7. Rebil Evvel 9 Bayram
8. 15 aban
9. Nevruz Bayram

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54 33

M. Hanefi PALABIYIK

10. Mihrican Bayram

11. Ylba
12. 1 Temmuz Bayram
13. Salip Bayram
14. Kddas Bayram
15. Eydin Ns (15) Bayram
16. Ramazan aynn l., 17., 19., 21., 23., 27. gnleri Leylidir
17. Leyl-i Cuma
18. Evvel Nisen Bayram (1 Nisan)
19. 4 Nisan Bayram
20. 9 Nisan Bayram
21. 15 Nisan Bayram
22. Evvel Tsrin Bayram
23. 4 Tsrin Bayram
24. 9 Tsrin Bayram
25. 15 Tsrin Bayram
26. Kurban Bayram
27. 17 Bayram (Yumurta Bayram) Bayram

Nusayrlikte Ziyaretler

Nusayrler arasnda ok yerleik bir ibadet biimi daha vardr ki, o da ziyaretlerdir. Vefat
etmi bir byn kabri yahut ryada uradna inanlan kutsal bir ahsn urak yeri beyaza
boyanr, ok defa stne basit bir kubbe yaplr. Nusayrlerin yerlemi olduu blgelerde ok
sayda trbeye rastlanmaktadr. Sadece Hatayda 283 trbe ve kk bir yerleim merkezi olan
Samandada ise bata Hzr Trbesi olmak zere yirmiye yakn ziyaret yeri bulunmaktadr.
zel olarak okunmas gereken dualarn bulunmad ziyaretlerde, genellikle buhur yaklp
buhur duas okunur, Fatiha sresi ve dier baz srelerle birlikte akla gelen dualar okunur ve
dileklerde bulunulur ve adaklar kesilir (Aslan, 2005: 71-74; Trk, 2005: 67-68 vd.; Sertel,
2005: 135-149; Keser, 2002: 129-132; zm, 2007: 273).

Bununla birlikte bilhassa son zamanlarda daha fazla olmak zere, gelenekle ban tamamen
koparmakszn gerek inanlarn, gerekse ibadetlerini yaygn slm anlaya gre dzenleyen
kimseler de vardr. Byleleri bu zahir ibadetlerini, blgede hkim olan fkh mezheplerine
gre yerine getirmektedirler (zm, 2007: 273).

Nusayrlikte Din Hiyerari ve Nusayrlie Giri

zm (2007: 273), Nusayr din hiyerarisi iin u bilgileri verir; Nusayrlikte din hiyerari
byk eyhlik, eyhlik, nakiblik ve neciblikten oluur. Soyu, ilmi, yaay ve dier stnlkleriyle
temayz eden byk eyh, geni bir otoriteye sahip olup Hz. Alinin yeryzndeki glgesi olarak
kabul edilir, atalarnn melek olduuna inanlr. eyhlik babadan oula intikal eder. Saylar ok
olan eyhlerin grevleri toplumun din ihtiyalarn karlamaktr. eyh aday statsnde bulunan

34 TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

 DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

nakibler, din merasimlerin icrasnda eyhlere yardm ederek bir tr eitim alrlar. Neciblik din bir
dereceden ok, toplantlarda eyhe yardmc olan, yal yahut itibarl kimselerin yerine getirdii ara
bir grevdir.

Nusayrlie giri hakknda da zm (2007: 273) unlar yazmaktadr: Bir kimsenin Nusayr
olabilmesi, ancak ergenlik yana geldikten ve belli bir merasimle dine kabul edilmesinden sonra
gerekleebilir. Erginlik ana gelmi erkek ocuk merhaleden geerek dine girebilir. Fakat
gnmzde baz blgelerde frkaya giri merasiminin tek celseli bir trenle gerekletirildii de
grlmektedir. Giri merasiminden sonra gen din amcasnn yanna gnderilir. Burada bata
Kitbl-Mecmun ezberlenmesi olmak zere dier dualar renir. Gen, verdii gven, sr
tutma teminat ve din amcasnn kefaletiyle Nusayrlie kabul edilir.

Nusayrlikte gizlilik esas olduundan, btn retiler sr konumunda olup, bunlar bakalarna
anlatlmaz. Nusayrlere gre gizlilik, btn ehlinin bir zelliidir; zahir ise karanlk ve zulmet
ehline mahsustur. Bu bakmdan Nusayr olan kiinin ketum olmas, bata gelen arttr. Zira
inanlarn gizlenmesi Allahn nebilerden ald misaka dayanmaktadr (Uluay, 1996: 25;
Eskiocak, 2006: 436-437; Sertel, 2005: 76 vd.; Keser, 2002: 77-100; Baha Said, 2000: 173-
179; zm, 2007: 273).

Sonu

Snni yazarlara gre Nusayrlik, Btni yorumlara dayanan ve klasik slam ilimler
terminolojisinde mcessime ve mebbihe olarak adlandrlan inan gruplaryla ayn
paralelde yer almaktadr. nan esaslarn zerine bina ettikleri iddia ve deliller, Btni
yorumlar olarak deerlendirilmitir. Bu itibarla da grlerini Snnilik veya iilik gibi slamn
dier gruplarnn iddialar ile badatrmak ok mmkn grlmemitir. Bu bak unun
iin nemlidir: Nusayrler, kendilerini Ehl-i Beyt mektebine mensup kabul etmekte, ancak
dier Ehl-i Beyt temelli mezheplerden farkllk arz etmektedirler. Dier taraftan Nusayrler,
Snnilerle ok byk farklar olmadn sk sk vurgulamakta iseler de, belli bal alanlarda
farkllklar olduu grlmektedir. Bu durumda doru olan, Nusayrlerin kendilerini dierleri
zerinden anlatmalar deil; zgn, mstakil ve farkl olduklarn sylemeleridir.

Dier yandan, dayanm olduklar gizlilik ilkesinden hareketle tarih boyunca slm toplumu
iinde gerek inanlarn izhar etmedikleri anlalmaktadr. Bu yzden kendilerinin kabul
ve itiraf ettikleri gibi, yakn zamanlara kadar Nusayrlikle ilgili bilgiler son derece yetersiz
iken, gerek kendilerinin yaptklar ve yaptrdklar almalar ve gerekse blgede sosyoloji
ve antropoloji alannda saha aratrmas yapan akademisyenler sayesinde yeni bilgilere
ulalabilmitir.

Yukarda sralan gerekelerle, elde edilen bu bilgilere, nispeten ihtiyatla yaklamann gereini
gz ard edemesek de, sosyal deiim ve dnmn beraberinde getirdii yaam tarzn da
hesaba katmak gerekmektedir. Bu deiimden etkilenmeyen baz inan unsurlarnn tarih
bilgilerle rttn kolayca syleyebiliriz. Ancak kapal toplum zellii tadklar, bir

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54 35

M. Hanefi PALABIYIK

ksm inan ve geleneklerini szl olarak birbirlerine anlatp bu yolla koruduklar bilinen
Nusayrler, hiyerarik bir yapya da sahiptir. Bu balamda bata eyh denilen inan nderleri
olmak zere, dier inansal ve geleneksel sz sahiplerinin Nusayrler zerinde etkili olduklar
anlalmaktadr.

KAYNAKA

(Metin ierisinde dipnotlarda verilen kaynak ve aratrmalar, hemen hemen sadece

Nusayrlerin iddialarn kullanan ve saha aratrmalarn ieren eserlerdir. Bata Ansiklopedi
maddeleri olmak zere aada verilen eserler ise, metin ierisindeki bilgilerin hemen
hepsinin dank olarak serpitirildii eserlerdir.)

Ahmet Cevdet Paa, (1309). Trih-i Cevdet, Tertib-i Cedd, Dersaadet: Matbaa-i
Osmaniyye, 2. bask, I,332-334 (Sad. ve Yay. Haz.: Dndar Gnday-Mmin evik, (1972),
Sabah Gazetesi, stanbul: Hikmet Neriyat, I,443-446)

Aslan, Cahit, (2005). Fellahlarn Sosyolojisi, Arapuaklar, Nusayrler, Hasibiler,

Kilaziler, Haydariler, Arap Alevileri, Adana: Karahan Yay.

Badd, Ebu Mansr Abdulkaahir b. Thir, (1991). Mezhepler Arasndaki Farklar (el-
Fark Beynel-Frak), ev. E. Ruhi Flal, Ankara: TDV. Yay.

Baha Said Bey, (2000). Trkiyede Alevi-Bektai, Ahi ve Nusayr Zmreleri, yay. haz.:
smail Grkem, Kltr Bak. Yay., Ankara, s. 171-185

Bar-Asher, Meir M.. Nosayris maddesi, Encyclopaedia Iranica, http://www.iranica.com/

articles/nosayris, 10.02.2010

Batur, Rait, (2002). Nusayrliin Teekkl ve nan Sistemi, Yaymlanmam Yksek

Lisans Tezi, stanbul: Marmara niv. Sosyal Bilimler Enst.

aatay, Neet-ubuku, . Agah, (1985). slm Mezhepleri Trihi, Ankara: A.. lah. Fak.
Yay., 2. bask, s. 67-75

Dalkran, Sayn, (2003). Tarih-i Cevdette slm Mezhepleri II (Drzlik ve Nusayrlik),

Atatrk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, yl 10, 2003, say 21,
Erzurum, s. 201-217

Dalkran, Sayn, (2005). Akln Byk Yanlgs Tanrlatrma, stanbul: Yedirenk Yay., s.
172-178

Ebu Zehra, Muhammed, (1983). slamda Siyas ve tikad Mezhepler Tarihi I, ev. H.
Karakaya-K. Aytekin, stanbul: Hisar Yay., s. 68-70

Eskiocak, Nasreddin, (2006). Rportaj, Ayhan Aydn, Gnmz Alevi, Bektai, Mevlevi,

36 TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

 DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

Nusayr nan ve Toplum nderlerinin Gr ve Dnceleri, stanbul: Cem Vakf Yay.,

s. 429-470

Ear, Ebl- Hasen, (2005). lk Dnem slam Mezhepleri (Makltl-slmiyyn ve

htilful-Musalln, ev. M. Dalkl-. Aydn, Kabalc Yay., stanbul

Flal, Ethem Ruhi, (1996). amzda tikadi slm Mezhepleri, stanbul: Seluk Yay., 6.
bask, s. 180-192

Glpnarl, Abdulbaki, (1969). 100 Soruda Trkiyede Mezhepler ve Tarikatlar, stanbul:

Gerek Yay., s. 133-137

Glpnarl, Abdlbky, (1987). Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, stanbul: Der
Yay., 2. bask

el-Hind, Aluddin Ali el-Muttak b. Hsamiddn, (1989/1409). Kenzul- Umml f-

Snenil- Ekvl vel- Efl I-XVIII, Beyrut: Messesetur- Risale,

lhan, Avni, (1992). Btniyye maddesi, DA, stanbul: TDV Yay., V,190-194

rfan Abdlhamd Fettah, (1995). Nusayryye, ev. Avni lhan, Dokuz Eyll niversitesi
lahiyat Fakltesi Dergisi, zmir: yl: 1995, say: IX, s. 329-361

zmirli smail Hakk, (1339-1343). Yeni lm-i Kelm I-II, stanbul: Evkf- slmiye Mat.,
I,172-173

Kandemir, M. Yaar, (1989). Ali-lm ahsiyeti, Fazileti maddesi, DA, stanbul: TDV Yay.,
II,375-378

Keser, nan, (2002). Nusayrler, Arap Alevilii, stanbul: iviyazlar Yay.

Kumm/Nevbaht, (2004). ii Frkalar (Kitbul-Maklt vel-Frak/Fraku-a), ev.

Hasan Onat vdd., Ankara: Ankara Okulu Yay.

Laoust, Henry, (1999). slmda Ayrlk Grler, ev. E.R. Flal-S. Hizmetli, stanbul:
Pnar Yay.

Massignon, Louis (1993). Nusayrler maddesi, slam Ansiklopedisi, stanbul: MEB Yay.,
IX,365-370

ktem, Niyazi, (1999). Anadolu Alevliinin Senkretik Yaps, Tarihi ve Kltrel

Boyutlaryla Trkiyede Alevler Bektaler Nusayrler, stanbul: Ensar Neriyat, 61,
slm limler Aratrma Vakf, Tartmal lm Toplantlar Dizisi: 28, Milletleraras lm
Toplantlar Dizisi: 4, s. 221-239

z, Mustafa, (1999). Nusayryye, Tarihi ve Kltrel Boyutlaryla Trkiyede Alevler

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54 37

M. Hanefi PALABIYIK

Bektaler Nusayrler, stanbul: Ensar Neriyat: 61, slm limler Aratrma Vakf,
Tartmal lm Toplantlar Dizisi: 28, Milletleraras lm Toplantlar Dizisi: 4, s. 181-193

z, Mustafa, (2007). Sefir maddesi, DA, stanbul: TDV Yay., XXXVI,304

Parmakszolu, smet, (1989), Nusayr maddesi, Trk Ansiklopedisi, Ankara: MEB Yay.,
XXV,352-353

Sarkaya, Mehmet Saffet, (2001). slam Dnce Tarihinde Mezhepler, Isparta, s. 209-215

Sehir Muhammed Ali Fil, (1990). en-Nusayryye,Kahire: Drl-Menar

Sertel, Ergin, (2005). Dini ve Etnik Kimlikleriyle Nusayrler (Arap Alevileri), Ankara:
topya Yay.

Sinanolu, Abdulhamid, (1997). Nusayrlerin nan Dnyas ve Kutsal Kitab (amzda

Btnilik rnei), stanbul: Esra Yay.

apolyo, Enver Behnan, (1964). Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, stanbul: Trkiye Yay., s.
380-384

ehristn, Muhammed b. Abdlkerim, (2006). Dinler ve Mezhepler Tarihi (el-Milel ven-

Nihal), ev. Muharrem Tan, stanbul: Yeni Akademi Yay.

Tankut, Hasan Reit, (1938). Nusayrler ve Nusayrlik Hakknda, Ulus Basmevi, Ankara

Tavl, Muhammed Emn Glib, (2004). Nusayrler Arap Alevilerin Tarihi, ev. smail
zdemir, stanbul: iviyazlar Yay., 2. bask

Turan, Ahmet, (1993). slm Mezhepleri Trihi, Samsun: Eser Mat., s. 149-158

Turan, Ahmet, (1996). Kitbul-Mecmuunun Tercmesi, Ondokuz Mays niversitesi

lahiyat Fakltesi Dergisi, Samsun: yl: 1996, say 8, s. 5-18

Trk, Hseyin, (2005). Anadolunun Gizli nanc Nusayrlik, nan Sistemleri ve

Kltrel zellikleri, stanbul: Kakns Yay.

Uluay, mer, (1996). Arap Alevilii, Nusayrlik, Adana: Gzde Yay.

Uluay, mer, (2001). Tarihte Nusayrlik, Adana: Gzde Yay.

Uluay, mer, (2003). Nusayrlik, nan Esaslar-Tenasuh (Reenkarnasyon), Adana:

Karahan Yay.

zm, lyas, (1999). M. zn Nusayryye, balkl tebliinin Mzakeresi, Tarihi ve

Kltrel Boyutlaryla Trkiyede Alevler Bektaler Nusayrler, stanbul: Ensar Neriyat:

38 TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

 DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

61, slm limler Aratrma Vakf, Tartmal lm Toplantlar Dizisi: 28, Milletleraras lm
Toplantlar Dizisi: 4, s. 199-208.

zm, lyas, (2000). Trkiyede Alev/Nusayr nderlerinin Eserlerinde nan Konularna

Yaklam, slam Aratrmalar Dergisi, stanbul: SAM Yay., yl: 2000, say: 4, s. 173-187

zm, lyas, (2007). Nusayrlik maddesi, Diyanet slam Ansiklopedisi, stanbul:

TDV Yay., XXXIII/270-274

Yurdagr, Metin, (1991). Bab maddesi, DA, stanbul: TDV Yay., IV,359

Ykt el-Hamev, (1965). Eb Abdillah b. Abdillah, Kitbu Mucemil-Buldn I-VI, Tahran:

Mektebetul-Esed, (ner.: F. Wstenfeld, Leipzig, 1866)

EKLER

EK I
EKOniki
Srasyla I mam
Srasyla Oniki mam

Yaad
No Ad Knyesi Nesebi Lakab
Tarih

Emirl-
1 mam Ali Ebul-Hasan bn Eb Tlib 600 661
Mminn
Ebu bn Ali b. Eb
2 mam Hasan el-Mcteb 625 669
Muhammed Tlib
bn Ali b. Eb Seyyid-
3 mam Hseyin Ebu Abdillah 626 680
Tlib hed
mam Ali b. Ebu
4 bnl-Hseyin Zeynl-Abidin 658 713
Hseyin Muhammed

mam
5 Ebu Cafer bn Ali el-Bakr 676 743
Muhammed

6 mam Cafer Ebu Abdillah bn Muhammed el-Sdk 703 765

7 mam Musa Ebu brahim bn Cafer el-Kzm 745 799
8 mam Ali Ebul-Hasan bn Musa er-Rz 765 818
el-Cevd
mam
9 Ebu Cafer bn Ali Muhammed et- 810 835
Muhammed
Tak

el-Hd Ali en-

10 mam Ali Ebul-Hasan bn Muhammed 827 868
Nak
Ebu
11 mam Hasan bn Ali el-Asker 846 874
Muhammed
Mehd - mam
12 Ebu Kasm bnl-Hasan el-Mehd 869 ---
Muhammed

EK II

Mana sim Bab

1 Hbil dem Cebrail
2 t Nh TRK KLTR ve HACI b.
Yayil BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54
Fatin 39
3 Ysuf Yakb Ham b. Ku
4 Y Ms Dan b. Abavr
5 saf Sleyman Abdullah b. Sinan
6 Btra (Petrus) s Ruziye b. Merzuban
7 Ali Muhammed Selman- Faris
M. Hanefi PALABIYIK

EK II

Mana sim Bab

1 Hbil dem Cebrail
2 t Nh Yayil b. Fatin
3 Ysuf Yakb Ham b. Ku
4 Y Ms Dan b. Abavr
5 saf Sleyman Abdullah b. Sinan
6 Btra (Petrus) s Ruziye b. Merzuban
7 Ali Muhammed Selman- Faris

EK III

KUTSAL VE SEKN KLER

Ehl-i Beyt
Hz. Muhammed
Hz. Ali
1 Hz. Fatma (Ftr)
Hz. Hasan
Hz. Hseyin
Hz. Muhsin (Muhassin)
Oniki mam Bblar
1. Ali b. Eb Tlib. (Emirl- Mminin) Selman- Faris
2. Hasan b. Ali. (el-Mcteb) Kays b. Varaka er-Riyah
3. Hseyin b. Ali. (Seyyid- uhed) Rueyd el-Hecer
4. Zeynel Abidin (b. Huseyin ) Abdullah b. Galib el-Kbil
5. Muhammed Bkr (b. Zeynel
Yahya b. Muammer
Abidin)
2 6. Cafer-i Sdk (b. Muhammed Bkr) Cabir b. Yezid el-Cuf
7. Musa Kzm (b. Cafer-i Sdk) Muhammed b. Ebi Zeynep el- Khili
8. Aliyyur- Rd (b. Musa Kzm) el-Mufaddal b. Amr
9. Muhammed Tak (b. Aliyyur- Rd) Muhammed b. el-Mufaddal
10. Ali Nki (b. Muhammed Taki) Amr b. Furat el-Ktib
11. Hasanul- Askeri (b. Ali Naki) Muhammed b. Nusayr
12. mam Muhammed Mehd (b.
-----
Hasanul- Asker)

40 TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

 DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

3 Selman- Faris Hz. Alinin Bb Gk (Sem)

Be Yetimler (Eytm- Hamse) Grevleri Alt Kevn

Mikdat b. Esved Tabiat olaylar, zelzele ve gk grltsn Zuhal

Ebuzer el-Gifar Yldzlarn seyir ve hareketini Merih

4
Abdullah b. Revaha Rzgarlar ve canllarn hayatnn idamesi Mteri
Osman b. Mazun Rzk, hastalklar ve cesetlerin ynetimi Zhre
Kanber b. Kadan Ruhlarn alnmas ve iadesi Utarit

Talib
Ukayl
Hz. Alinin Kardeleri
5
Cafer

ahs Vakit
Hz. Muhammed le
Hz. Ftr kindi
Hz. Hasan Akam
6 Ehss- Salt
Hz. Hseyin Yats

Hz. Muhsin Sabah

EK IV

I. Zuhur SM (Peygamberler) II. Zuhur SM (Peygamberler)

1. id 1. Adem
2. Hermes el-Heram 2. Nuh
3. Dkna 3. Yakup
4. Hendeme 4. Musa
5 Zedenev 5 Sleyman
6 Yusuf b. Makan 6 sa
7. Eflatun 7. Muhammed

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54 41

M. Hanefi PALABIYIK

EK V

NUSAYRLERDE 1998 YILINDA KUTLANAN BAYRAMLAR

Gnn Tarihi Rumi -Hicri Gnn Ad Gnn Anlam
01 Ocak 1998 Perembe Miladi Miladi Ylba Ylba
03 Ocak 1998 Cumartesi 06 Ramazan Hicr Nuzulut- Tevrat Tevratn ndirilmesi
05 Ocak 1998 Pazartesi 08 Ramazan Hicr Giyd Caferi Sadk Caferis Sadkn Zuhuru
06 Ocak 1998 Sal 24 K.Evvel Rum Zuhur sa Hz. sann Zuhuru
12 Ocak 1998 Pazartesi 15 Ramazan Hicr Hassanl Mucteba Hz. Hasann Zuhuru
14 Ocak 1998 aramba 01 K.Sani Rum Giyd lkilinde Rum Seneba
14 Ocak 1998 aramba 17 Ramazan Hicr Leylis Sabata Nuzulul- ncil
16 Ocak 1998 Cuma 19 Ramazan Hicr Leyl Tsta Leylet
18 Ocak 1998 Pazar 21 Ramazan Hicr Leyl Vahid Veirin Fatma Bintesed
19 Ocak 1998 Pazartesi 06 K. ssani Rum iydil Kddes Hz. Isann Takdisi
20 Ocak 1998 Sal 23 Ramazan Hicr Leyi Teleteveirin Fatma Bintesed
24 Ocak 1998 Cumartesi 27 Ramazan Hicr Leyletil- Kadir Kurnn ndirilmesi
28 Ocak 1998 aramba 01 evval Hicr Giydil Fatr Ramazan Bayram
02 ubat 1998 Pazartesi 06 evval Hicr Zuhur Ali- rrada A.rradann Zuhuru
22 Mart 1998 Pazar 25 Zilkadi Hicr Naharil- Abyad () B. ahs Abdullah
30 Mart 1998 Pazartesi 17 Adar Rum Giyd ssabata Nevruz
06 Nisan 1998 Pazartesi 10 Zilhicci Hicr Giydil Kurban Kurban Bayram
10 Nisan 1998 Cuma 14 Zilhicci Hicr Gait- ccuma Leyletil Cuma
14 Nisan 1998 Sal 18 Zilhicci Hicr Giydil- Gadir Beyet-il adir
14 Nisan 1998 Sal 01 Nisan Rum Giyd Evvel Nisan Nevruz
17 Nisan 1998 Cuma 04 Nisan Rum Giyd Rabi Nisan Nevruz
17 Nisan 1998 Cuma 21 Zilhicci Hicr Giydil- Mubahele Munazara Gn
24 Nisan 1998 Cuma 28 Zilhicci Hicr Naharlabyad (4) 4. c ve Son
25 Nisan 1998 Cumartesi 29 Zilhicci Hicr Giydil- Fire Hz. Ali Muh.
26 Nisan 1998 Pazar 01 Muharr. Hicr 01 Muharrem 1419 Hicri Ylba
30 Nisan 1998 Perembe 17 Nisan Rum Giyd Nis- Nisen Nevruz
05 Mays 1998 Sal 10 Muharr. Hicr Giydil- Aure Hz. Hseyinin ehid
02 Temmuz 1998 Perembe 09 R.Evvel Hicr Giydil- Tesi Tevbet Adem
05 Temmuz 1998 Pazar 12 R. Evvel Hicr Zuhur- nnebi Muh. Hz. Muhammedin Zuhuru
14 Temmuz 1998 Sal 01 Temmuz Rum Giydil Evvel Temmuz Havariyyun sa
20 Temmuz 1998 Pazartesi 27 R.Evvel Hicr Naharil- Abyad (1) Bi. ahs Hamza

42 TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

 DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK

Hicretil-
27 Temmuz 1998 Pazartesi 14 Temmuz Rum Hz. Muh. Hicreti
Muhammediy
19 Austos 1998 aramba 06 Ebr. Giyd- tticilli Hz. A. Tecelliyat
25 Austos 1998 Sal 12 Ebr. Giyd- Meryem Hz. Meryemin Duas
05 Eyll 1998 Cumartesi 15 C.Evvel Hicr Zeynel Ab. Zuhuru Zeynel Ab. Zuhuru
15 Eyll 1998 Sal 02 Eyll Rum Giyd emun- Issafa emgn ssafann Zuhuru
27 Eyll 1998 Pazar 14 Eyll Rum Giyds- Salib Hz. sann Ge Ykselii
14 Ekim 1998 aramba 01 E.Tisrin Rum Giyd Evvel Tisrin Zuhur Adem
17 Ekim 1998 Cumartesi 04 E. Tisrin Rum Giyd Rabi Tisrin Eshab- Kehf in Kurtuluu
29 Ekim 1998 Perembe 16 E. Tisrin Rum Giyd Ns Tisrin Mihricen (Festival)
14 Kasm 1998 Cumartesi 26 Recep Hicr Mira- nnebi Mira Gecesi
15 Kasm 1998 Pazar 27 Recep Hicr Naharil Abyad (2) Biahs Cafar
26 Kasm 1998 Perembe 08 aban Hicr Giydil Mehdi Zuhuril- Mehdi
02 Aralk 1998 aramba 14 aban Hicr Leyletin- Ns Min-a Berat Gecesi
18 Aralk 1998 Cuma 01 Ramazan Hicr Evvel Ramadan Evvel Leyeli Ramadan
23 Aralk 1998 aramba 06 Ramazan Hicr Nuzulut-Tevrat Tevratn ndirilmesi
25 Aralk 1998 Cuma 08 Ramazan Hicr Giyd Caferis- Sadk afer ssadkn Zuhuru
Bu tablo, mer Uluayn Nusayrlik, nan Esaslar ve Tenash (2003, s. 183-186) adl eserinden aynen
alnm ve hibir dzeltmeye gidilmemitir.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54 43

44
EK VI

NUSAYRLERDE 2003 YILINDA KUTLANAN BAYRAMLAR

Aylar Tarih Gn Bayramn Ad
M. Hanefi PALABIYIK

06 Ocak 2003 Pazartesi Leyletl Milad s: Hz. sann doumu

14 Ocak 2003 Sal lyd Raslseni: Ylba Bayram
16 Ocak 2002 aramba Zeburun Hz. Davuda inii
OCAK
18 Ocak 2003 Cumarte Nzull Vahiy: Hz. Muhammede vahiyin inii
19 Ocak 2003 Pazar lydil Kddas: Hz. isann vaftiz edilmesi
26 Ocak 2003 Pazar lyd Naharel Abyad: Beyaz gn. nemli olumlu bir olayn gerekletii gndr. Yl iinde drt kez yaplr
01 ubat 2003 Cumarte Hz. brahimin Milad: Hz. brahimin doumu

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

02 ubat 2003 Pazar Selmn Frisinin Hutbesi
Hz. Zekeriyyann Duas: Erkek ocuu olmas iin Allaha dua eden Hz. Zekeriyyann duasnn kabul
03 ubat 2003 Pazartesi
edilmesi sonucunda Hz. Yahyann domas
07 ubat 2003 Cuma Tebellah al Neb Dvd: Allahn Davut Peygamberi tvbe ettirmesi ve affetmesi
10 ubat 2003 Pazartesi ydil Dahha Kurban Bayram
14 ubat 2003 Cuma Leylet Aiytil Cuma: Perembe akam, Gadir Bayramnn arafesi
- mam Aliyyulhadinin Milad: 10. mam Ali el-Hadinin doumu.
15 ubat 2003 Cumarte
UBAT - Duhulul Mesih fil Heykel: Hz. sann Heykele (makamna) girmesi
18 ubat 2003 Sal ydil Gadir
19 ubat 2002 aramba ydil Sindan: rs bayram
20 ubat 2002 Perembe yd Sefinet Nuh: Cudi Dana, Hz. Nuhun gemisinin bindii gndr.
lydil Mbahale: Mbahale bayram. Hz. Muhammed Hristiyanlarla mbahale (yarma) yapar.
21 ubat 2003 Cuma
Mbahalede yanna Hz. Fatima, Hasan, Hseyin ve Hz. Aliyi alr.
22 ubat 2002 Cumarte Hz. Muhammedin Peygamberlik unvann almas. Vahiy bala.
27 ubat 2003 Perembe rtefaa s: Hz. snn ge ykselii.
28 ubat 2003 Cuma lyd Naharel Abyaz: Beyaz gn
 lydil Fra: Yatak bayram. Hz. Muhammedin kendisinin ldrleceini haber aldktan sonra yatana Hz.
01 Mart 2003 Cumartesi
Aliyi yatrmas.
lydil Aur: Ara Muharrem, Muharrem aynn 10. gndr. Bugnde birok olay olmutur. En nemlileri,
12 Mart 2003 aramba
Kerbela katliam ve Hz. Nuhun gemisinin Cudi dana oturmasdr.
MART 13 Mart 2003 Perembe 1422 Hicr Ylnn Balangc: Hicretin yapld gn.
26 Mart 2003 aramba mam Kzmn Gaybeti: mam Ms el-Kazmn lm.
lydil 17 Adar (Mart) Nevruz: Nevruz Bayram. Sabataj veya yumurta bayram olarak da bilinir. Hz. Alinin
30 Mart 2003 Pazar
doum gn.
31 Mart 2003 Pazartesi Sukutl Necim fi Dari Ali: Hz. Alinin evine yldz dmesi
06 Nisan 2003 Pazar lydil Nebi Eyyb: Hz. Eyp bayram
10 Nisan 2003 Perembe Hz. Hasann Gaybeti: Hz. Hasann lm.
ydil aanin: Festival Bayram. Hz. sann Yasuelama girii ve halkn bir festival havasnda onu ieklerle
12 Nisan 2003 Cumarte
karlamas.
14 Nisan 2003 Pazartesi Evval Nisan aynn balangc. Nevruz
NSAN
17 Nisan 2003 Perembe Rabi Nisan: Nisan aynn drdnc gn. Nevruz
18 Nisan 2003 Cuma mam Aliyyul Rdann Gaybeti: 8. mam Ali er-Rdann lm.
Tekellemi Mesih fil Mehd: Hz sann beikte peygamber olduunu ilan etmesi ve Meryemin annesi
24 Nisan 2003 Perembe
olduunu ibra et.
30 Nisan 2003 aramba Hasan el-Askerinin Gaybeti
01 Mays 2003 Perembe lydil Nsf Nisan: Nisan aynn ortas. 15 Nisan. Nevruz.
07 Mays 2003 aramba Hz. Ftmatl Zehrann Doumu
09 Mays 2003 Cuma lydil Tase: Ehl-i beyte ve Hz. Muhammede eziyet edenlerin birer birer lmesi.
12 Mays 2003 Pazartesi Hz. Muhammedin Douu
MAYIS
14 Mays 2003 aramba lyd Evvel yyar: 1 Mays Bayram
20 Mays 2003 Sal lyd Nebi Yahya: Hz. Yahyann bayram
27 Mays 2003 Sal lyd Naharel Abyad: Beyaz gn

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

28 Mays 2003 aramba Hz. snn Ge Ykselii

45
DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK
46
06 Haziran 2003 Cuma Hz. Alinin Zuhuru
07 Haziran2003 Cumarte Hasan el Askerinin Milad: 11. . Hasan el-Askerinin doumu.
HAZRAN 14 Haziran2003 Cumarte lydil Nebi Askir: Nebi Askirin bayram
M. Hanefi PALABIYIK

16 Haziran2003 Pazartesi lydil heda: ehitlerin Bayram

17 Haziran2003 Sal Mevlud Muhammedil Bakr: 5. . Muhammed Bkrn doumu
13 Temmuz 2003 Pazar Hz. Zeynlabidinnin Bayram
14 Temmuz 2003 Pazartesi lydil Havariyyun: 12 Havarinin Bayram (14 Temmuz)
TEMMUZ
22 Temmuz 2003 Pazartesi Hz. Sleymann Hacc: Hz. Sleymann Kudse hac iin gidii.
27 Temmuz 2003 Pazar Hz. Muhammedin Hicreti
02 Austos 2003 Cumarte Iyd Nebi lyas: Hz. lyasn Bayram
10 Austos 2003 Pazar Iyd Meryem: Meryemin Allaha gece gizlice dua etmesi.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

13 Austos 2003 aramba Musa el-Kzmn Bayram
17 Austos 2003 Pazar Iyd Nebi liyya: z. lyasn Resul Oluu
Iydil Maide (Sofra Bayram): Allah tarafndan gkten sofra indirilmesi. Hz. sa ve Hz. Muhammede gkten
AUSTOS 18 Austos 2003 Pazartesi
sofra indiril.
19 Austos 2003 Sal Iydil Tecelli: lah kudretin tecelli etmesi
20 Austos 2003 aramba Iydil Mesih fil Ard: Hz. sann yeryzne inii
21 Austos 2003 Perembe Hz. Sleymann Bayram
25 Austos 2003 Pazar Iyd Mnacaat Meryem: Meryem Anann ge ykselii
Hz. Alinin Kabede douu: (Pek kutlanmyor) Hz. Alinin annesinin sanclandktan sonra, doum
08 Eyll 2003 Pazartesi
yapabilecei yer iin Allaha yalvarmas ve Kabenin kaplarnn mucizevi bir ekilde doum yapmas iin almas.
15 Eyll 2003 Pazartesi Iyd emunil Safa: sann Havarilerinden emunil Safann tecelli etmesi
21 Eyll 2003 Pazar Iydil Mirac: Hz. Muhammedin Mirac
EYLL
22 Eyll 2003 Pazartesi Iyd Narel Abyat: Beyaz Gn
27 Eyll 2003 Cumarte Iydil Salib: Ha Bayram; Hz. sann armha gerilmesi
28 Eyll 2003 Pazar Hz. Hseyinin doumu
 02 Ekim 2003 Perembe Hz. Yunusun Bayram: Hz. Yunusun yunus balnn karnndan kmas. Kurtulu Bayram
03 Ekim 2003 Cuma Muhammed el-Mehdinin doumu
06 Ekim 2003 Pazartesi Iyd Nebi Zekeriyya: Zekeriyyann peygamber oluu
07 Ekim 2003 Sal Hz. Muhammede vahyin inii: Hz. Muhammede peygamberliin vahyedilmesi
09 Ekim 2003 Perembe Leyletil aban: lah hesaplama gn
11 Ekim 2003 Cumarte Nzulul Tevrat: Tevratn inii
EKM 14 Ekim 2003 Sal Zuhur Adem: Hz. Ademin doumu
17 Ekim 2003 Cuma lyd Ashabel Kaf: Ashab- Keft bayram
18 Ekim 2003 Cumarte Hz. Meryemin doumu
22 Ekim 2003 aramba lyd Seyyidina Mikil: Drt Byk Melekten Mikilin Bayram
23 Ekim 2003 Perembe Necat Ms (Hz. Musann Kurtuluu)
25 Ekim 2003 Cumarte Evvel Ramazan
29 Ekim 2003 aramba lyd Ns Tisrin: 15 Ekim Bayram (Mihrican Bayram: Hz. Alinin gnele birlikte grnmesi)
01 Kasm 2003 Cumarte Hz. Cafer es-Sdkn doumu
02-08 Kasm 2003 Pazar-Cts. Muhammed el-Cevdn Milad: 9. mam Muhammed el-Cevdn doumu
10-12 Kasm 2003 Pts.- r. Nbvvet Seyidina Muhammed: Hz. Muhammedin peygamber olmas
Cuma-
14-16 Kasm 2003 Hz. Hasan el-Mctebnn Milad : 2. mam Hasan el-Mctebnn doumu
Pazar
19 Kasm 2003 aramba 17 Ramazan
KASIM
20 Kasm 2003 Perembe 19 Ramazan
23 Kasm 2003 Pazar 21 Ramazan
24 Kasm 2003 Pazartesi 23 Ramazan
27 Kasm 2003 Perembe Biaret Zekeriyya b. Yahya: Hz. Zekeriyyaya olu Yahyann doumunun mjdelenmesi.

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

29 Kasm 2003 Cumartesi 27 Ramazan

47
DN NANLARI VE ZELLKLER BAKIMINDAN NUSAYRLK
48
- lyd Yuhanna: (12 Havariden biri olan) Yuhanna nn bayram
10 Aralk 2003 aramba
- Hz. Yakubun Bayram

- Iydil Fatr: Ramazan Bayram

15 Aralk 2003 Pazartesi
- Hz. Yusuf un Hz. Yakupla Bulumas
M. Hanefi PALABIYIK

- Nzull Zebur Davut: Hz. Davuta Zeburun inmesi

ARALIK 17 Aralk 2003 aramba
- Iydil Barbara: Meryemin hizmetisi ve ayn zamanda sadk dostu olan Aziz Barbarann bayram

- mam Aliyl Rdann Doumu: 8. mam Ali er-Rdann do.

18 Aralk 2003 Perembe
- Bearet sa b. Meryem: Meryeme sann doumunun mjdelenmesi

31 Aralk 2003 aramba Iyd Seyyidina brahim el-Halil: Halil brahim Peygamberin bayram

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2010 / 54

Bu tablo, Hseyin Trkn Nusayrlik, nan Sistemleri ve Kltrel zellikleri (2005, s. 121-126) adl eserinden aynen alnm ve ayn gnleri dnda, hibir
dzeltmeye gidilmemitir.
Copyright of Turkish Culture & Haci Bektas Veli Research Quarterly is the property of Turkish Cultur & Haci
Bektas Veli Research Quarterly and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a
listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or
email articles for individual use.