UYDURMA HADSLER

Trke Turkish

Molla Aliyyul Kari

Tahkik: Abdlfettah Ebu Gudde

eviren: Halil brahim Kutlay

Web Dzen : zgr El Erdii

Kaynak : DarulKitap.com

nklab Yaynlar

2013 - 1434
UYDURMA OLDUUNDA TTFAK
EDLEN HADSLER

Ali bin Sultan Muhammed el-Kar el-Herev

Afganistan'n Herat ehrinde tahminen 930
H./1524 M. ylnda dnyaya geldi. Herat
limlerinden ders ald. Genlik yllarnda
Mekke'ye g ederek oraya yerleti. bn Hacer el-
Heytem, Aliyy'l-Mttek, Kutbeddin el-Mekk
gibi mehur limlerden ders ald. Hadis, Fkh,
Tefsir, Kraat dersleri verdi. Molla Aliyy'1-Kar
lakabyla mehur oldu. Her yl gzel hattyla, bir
mushaf yazp bunu cretle hediye ediyor ve
bylelikle bir yllk geim masrafn karlyordu.
1014 H./1605 M. ylnda Mekke-i Mkerreme'de
vefat etti.
Fkh, Hadis, Tefsir, Kraat, Usl, Kelm,
Feraiz, Tasavvuf, Tarih, Tabakat, Teracim, Arap
Dili ve benzeri ilimlerde birka sayfalk risale ile
on ciltlik kitap arasnda deien 125'i akn pek
ok ndir eser telif etti. Fethu Babi'l-naye, erhu
-ifa> erhu'-e-mail, erhu'-atbiyye, erhu
Ayni'l-lm, erhu erhi'n-Nuhbe, Mirkat'l-
Mefatih, el-Meuzt'l-Kbra ve el-Masn ft
Ma'rifeti'l-Hadisi'l-Mevz en ok bilinen
eserleridir.
Abdlfettah Ebu Gudde (1917-1997).
Suriye'nin Halep
ehrinde dnyaya geldi. 1948 ylnda Ezher
niversitesi'nden mezun oldu. Msr'da
bulunduu sralarda son Osmanl eyhlislm
Mustafa Sabr Efendi ve Ders Vekili Muhammed
Zahid el-Kevse-r'den zel dersler ald. am
niversitesi'nde retim yelii yapt. 1967-1988
yllar arasnda Suudi Arabistan Riyad
niversitesi'nde Hadis ve Hadis Usul dersleri
verdi. Hadis, Hadis Usul, Hadis Ricali, Kur'n
limleri, Fkh, Fkh. Usl, Akaid, Tasavvuf,
Arap Dili ve Edebiyat, Eitim ve retim
Metodlanyla ilgili 70'den fazla te'lif veya tahkik

3
eseri neretti. Uluslararas pek ok konferans ve
sempozyuma katld, akademik tebliler sundu.
Riyad'da vefat etti. stad Ebu Gudde'nin Safahat
min Sabri'l-Ulem, Kymet'z-Ze-men Inde'l-
Ulem, er-Rasl'l-Muallim, Lemehat min
Tarhi's-Snne isimli telif eserleri ile tahkikini
yapt Muhasib'nin Risa-let'l-Msteridn,
Tehanev'nin Kavaid fi Ulmi'l-Hadis, bn'l-
Kayyim'in el-Menaru'-Mnf ve Aliyy'l-Kar'nin
el-Mevzt'l-Kbra adl eserleri Trke'ye
tercme edildi. Ebu Gudde'nin tahkiki ile
yaynlanan Aliyy'l-Kar'nin el-Masn fi
Ma'rifeti'l-Hadisi'l-Mevz adl eseri ise ilk defa
Trke'ye tercme edilmektedir.

nsz

Allah'a hamd, O'nun son Raslne salt ve

selm ile... Din adna ilenen en byk
cinayetlerden biri, Sevgili Peygamberimiz (s.a.v)

4
adna hadis uydurulmasdr. Bu, inkr edilmeyen
zc tarih gereklerden biridir.
Mevzu (Uydurma) Hadisler;
Peygamberimiz'e yamanan, uydurulmu, aslsz
szler ya da onun mbarek sz olmad halde
ona nisbet edilen baka zevata ait gzel szlerdir.
Sahabe ve Tabin dneminden sonra dini
lekeleme ve karalama amacyla kastl olarak
hadis uyduran zndklar olduu gibi, ticar kazan
arzusuyla hadis uyduran karclar, yneticilere
irin grnmek amacyla hadis uyduran dalkavuk-
lar veya insanlar ibadete, hayra ve iyilie davet
etme gibi kendilerine gre iyi niyetle hadis
uyduran safdil kimseler de olmutur. Bylece baz
bid'at ve hurafeler, aslsz inanlar ve arpk
dncelerle nezih dinimize leke srlmek
istenmitir.
Ancak dinini korumay taahht eden Cenab-
Hakkn izni ve yardmyla; mtehasss,
nnekkd, mttek slm alimlerinin ihlash

5
gayretleriyle hadis uydurmaclar ve uydurduklar
hadisler tek tek tesbit edilmi, dinin nezaheti ve
safiyeti asrlar boyunca aynen korunmutur.
Bunun yannda gafletle, yanllkla veya
gerekli aratrma yaplmamas gibi sebeplerle baz
gzel szler, baz slm eserlerde "Hadis" diye yer
almtr. Deerli limlerin eserlerinde hadis diye
yer alan bu szler hadis limleri tarafndan byk
bir dikkat ve itina ile incelenmi, hadis olmayan
szleri hadis diye nakleden bu eserlerin
mellifleri deerli kiiler olsa bile, Allah
Raslnn ahsiyeti n plana alnarak bu szlerin
hadis olmad ak ve net olarak ifade edilmitir.
el-Masnu fi Ma'rifeti'l-Hadisi'l-Mevz isimli
elinizdeki kitap, uydurma hadisler konusunda
yaplan ilm almalarn z ve hulsas
denilebilecek bir eser olup mellifi Molla Aliyy'l-
Kar'nin hassasiyet ve titizlii, merhum muhakkik
Abdlfettah Ebu Gudde stadmzn dikkat ve
itinas sebebiyle ilim dnyasnda takdirle anlan

6
eserlerden biridir. Ebu Gudde'nin yazd
dipnotlar da eserin asl kadar deerli ilm gayretin
mahsul olarak kabul edilmelidir.
Bu kitapta gerekten aslsz uydurma
hadisler ele alnd gibi; halk arasnda veya ilim
dnyasnda "Hadis" olmad halde eitli
sebeplerle "Hadis" diye nakledilen szler de ele
alnmaktadr. Dolaysyla bu kitabn muhtevasna
en uygun balk belki de "Hadis Diye Nakledilen
Mehur Szler" olabilir. Bir ksm mana itibariyle
doru olan, byk zevata ait gzel szler, zaman
zaman halkn dilinde ya da baz eserlerde,
yazarlarnn derinliine inceleme imkn
bulamamalar sebebiyle olsa gerek, hadis olarak
nakledilmitir.
Mellifimiz, hadis diye nakledilen bu
mehur szlerin hadis olmadn dile getiren baz
limlerin ifadelerini hid gstererek bu szlerin
aslsz olduuna/hadis olmadna iaret etmitir.
Kitapta ele alnan uydurma hadisler, alfabetik

7
olarak dzenlenmi olup her hadis hakknda ya
bizzat mellif tarafndan ksa ve zl hkm
verilmi, ya da baz limlerin hkmleri mellif
tarafndan zet olarak nakledilmitir.
Genel olarak kitaptaki hadisler, halkn veya
ilim erbabnn dilinde yaygn szler olduu iin,
kitapta verilen baz hkmlere ilk anda tereddtle
yaklalsa da; takva sahibi, ehil ve mtehasss
limlerin ak ve net hkmleri, bizim iin kesin
delil ve hccet manas tad iin aynen kabul
edilmelidir.
Peygamberimiz (s.a.v)'in mbarek
lisanndan sdr olmayan szlerin; gzel szler
olsa bile, O'nun adna nakledilmesi, O sylemi
gibi kabul edilmesi, bu szlerin "Uydurma Hadis"
kapsamnda deerlendirilmesi sonucunu
dourmaktadr.
Tercmede mmkn olduu kadar asla
bal kalnm, ilm tercme kriterleri gz nnde
bulundurulmu, ancak baz gerekli notlar

8
tarafmzdan ilve edilmitir. Ayrca ele alnan her
hadisin yer ald baz kaynaklar, hadis aratr-
maclarna kolaylk olmas iin dipnotlarda
zellikle zikredilmitir. lve notlarmz genellikle
"bkz." ile balamaktadr. Bunun dndaki
ilvelerde aklamann sonuna (ev.) notu
konulmutur.
Trke'ye ilk defa tercme edilen bu zl
eser, daha ok Hadis ilimleriyle megul olanlara
hitap etse de, Hadis limlerinin hadis
olmadnda ittifak ettikleri uydurma hadsleri
konu edindii iin, inaallah halkn da istifade
edecei eserlerden biri olacaktr.
slm hassasiyet, ilm emanet ve hadis
nakletmedeki ihtimam, tarih boyunca yaam
Hadis limlerinin en nemli zelliklerindendir.
Cenab- Hakkn huzurunda mahrum ve Allah
Rasl'nn nnde mahcup olmama gibi manev
bir ilkeden hareket eden mnekkid hadis limleri;
hadisler ve hadis ravileri hakknda hatr-gnl

9
gzetmeden ve taassuba kaplmadan; daima
Hakkn hatrn gzetme azim ve kararl-yla
dikkatli ve isabetli hkm vermeye almlardr.
Hadis limlerinin gayretli ve samim
almalar sayesinde Allah Rasl'nn sahih
hadisleri, nesillerden nesillere byk bir titizlikle
devredildii gibi; uydurma hadisler de dillerin,
gnllerin ve slm toplumunun nezih yapsnn
lekelenmemesi iin mmeti bilgilendirme ve
uurlandrma amacyla zel olarak telif edilen
Mevzu (Uydurma) Hadisler kitaplarnda
toplanmtr.
Baz hadislerin zayf veya mevzu (uydurma)
olduunda hadis limleri arasnda ilm ihtilaflar
da yaanmam deildir. Ar titizlie sahip
limlerle ar hogrl limler bir yana; ilim
erbabnn byk ounluu orta yolu izleyerek ha-
disleri sened ve metin tenkidine tbi tutmular,
hadislerin durumuna uygun isabetli hkm
vermek iin azam gayret sarfetmilerdir.

10
 Snnetin yazl belgeleri olan hadisler
hakknda hadis limleri tarafndan yaplan ilm
almalar sayesinde, sahih hadislerle sahih
olmayan hadisler birbirinden ayrlmtr.
Bize den grev; Allah'n Kitabnn
aklamas ve uygulamas niteliindeki Allah
Rasl'nn nezih miras olan sahih ve makbul
hadislere sahip kmak, uydurma hadislerden, her
eit btl, bid'at ve hurafe olan inan, uygulama
ve dncelerden uzak durmaktr.
"Mehur uydurma hadislerin tesbit
edilmesi" gibi ok nemli ve hayrl; ama hassas
olduu kadar ok zor bir konuda telif edilen bu
eseri ve tercmesini nezdinde makbul klmasn,
hatalarmz affetmesini Cenab- Hak'dan niyaz
ederiz.
Dr. Halil brahim KUTLAY

11
 Takdim

Her eit hayr, ltuf, nimet ve

muvaffakiyetin gerek sahibi Allah'a hamd olsun.
Hak ve hikmetle konuan, Hak Yol'a davet eden,
Allah'n kulu ve Rasl Efendimiz Muhammed
Mustafa'ya; O'nun ehl-i beytine ve abdest azalar
nurla parlayan erefli ashabna ve onlara g-
zellikle uyan bid, slih ve limlere salt ve selm
olsun.
Elinizdeki u eser, Allah'a ve O'nun
deerli ltfuna hamd olsun- limler, talebeler ve
kltrl kesim nezdinde birinci basks byk
iltifata mahzar olan; mam Aliyy'l-Kar (r.a)'nin
el-Masn fi Ma'rifeti'l-Hadisi'l-Mevz kitabnn
Arapa yaynlanan ikinci basksdr.
Kitabn nshalarnn bir ka yl nce
tkenmesi sebebiyle kitaba ynelik talep ve

12
arayn giderek artmas zerine yeni basky
yapm bulunuyorum. Bu baskda ta'lik ve tahkik,
tesbit ve tevsik olarak pek ok ilaveler yaptm.
Bylece kitabn bu basks, Allah Teal'mn ltf ve
muvaffakiyeti ile nceki basksna nisbetle daha
istifadeli ve okuyucuya yarar asndan daha
zengin bir ekle brnm oldu.
Kitaba yazdm giri yazsnda; cerh ve
ta'dil kitaplar uydurma hadisler kitaplarnda,
rical limleri, muhadsler ve mnekkidlerin
kullandklar ifadeleri inceleyenlerin grdkleri
stlh lafzlarn byk bir ksmnn titizlikle
derlenmesi ve ihtiva ettii ndir ilm inceleme
sebebiyle; in-aallah stadlarn da talebelerin de
istifade edecei; konusunda az rastlanan, ok
faydal zengin ilveler yapm bulunuyorum.
Bu kitabn; pek ok ilim erbabnn dillerinde
dolaan, bir ok yazar ve mellifin yazlarnda sk
sk rastlanan uydurma hadislerin
yaygnlamasnn sebep olduu lekelerden slm

13
Kltrn arnmasna yardmc ve destek olmas
iin; kitaba yeni eklediim notlar ve ilvelerde
hem ilm hem de kltrel hususlara arlk
vermeye zen gsterdim.
Uydurma hadisler; inan, ibadet, ahlk,
dnce ve sosyal hayatn pek ok ynne zarar
vermekte, slm'n safiyetini ve nezahetini
bulandrmakta, bunlardan kurtulmak cidden
zorlamakta; bunun iin devaml uurlandrmaya,
srekli ve kesintisiz hatrlatmaya ihtiya
duyulmaktadr.
Bu kitapla; halkn, rencilerin ve kltrl
kesimin kalemlerinin, zihinlerinin, dillerinin ve
kltrlerinin islm'a sokuturulan her eyden
temizlenmesi ve zellikle Allah Rasl'nn
hadislerine eklenen aslsz ilvelerden arndrl-
mas konusunda; Allah Tel'nn limlere ve
Snnet-i Mutah-hara'ya hizmet ehline ykledii
byk grevin bir ksmn olsun yerine getirmi
olmay mid ediyorum. Zira atlacak kabuklarn

14
O'nun hadisinin zne sokulmasnn korkun
tehlikesi, byk zarar ve derin etkisi olmaktadr.
Sonsuz ikram sahibi olan Allah'tan bu kitab
faydal klmasn, gayretlerimi kabul eylemesini ve
bunu kendi nezdin-deki "slih ameller" kefesine
koymasn, huzuruna kacamz gnde,
makamnda bizim iin istifadeli klmasn niyaz
ediyorum ki;
"O gn Allah; Peygamber'i ve O'nunla
birlikte iman edenleri kk drmeyecektir.
Onlarn nurlar, nlerinde ve sa taraflarnda
parldayacak ve yle diyeceklerdir: Ey
Rabbimiz!.. Nurumuzu tamamla. Bizi bala.
phesiz sen, her eye gc yetensin." 1[1]
"O gn m'min erkekler ile m'min
kadnlar nlerinde ve sa taraflarnda nurlar
parldarken grrsn. (O m'min ve m'mine
kullara yle denilecektir.) Bugn size verilecek

1[1] Tahrim: 8

15
mjde: inde ebed kalacanz altlarndan
rmaklar akan Cennetlerdir. te byk kazan
budur." 2[2]
Allah, bu kitaptan istifade edip de
arkamdan slih dua ile bana ikramda bulunacak
olan ve bu dua sebebiyle, grevli melein: "Amin!
Din kardeine yaptn duann bir misli de sana
olsun!" eklindeki duasna nail olacak olan
herkesi mkfatlandrsn.
lemlerin Rabbi Allah'a hamd olsun.
Efendimiz Muham-med Mustafa'ya; Onu ehl-i
beytine, ashabna ve onlara tbi olanlara kyamet
gnne kadar salt ve selm olsun.
Riyad, 24/1/1398 Abdlfettah Ebu
Gudde3[3]

2[2] Hadid: 12
3[3] Abdulfettah Ebu Guddenin (l. 1997) hayat hakknda
geni bilgi jm bkz. Abdlfettah Ebu Gudde ve rnek
lm ahsiyeti", Dr Ha-W ibrahim Kutlay, Yeni afak
Gazetesi, 17 ubat 1999; Altnoluk

16
 (Rahmetulahi Aleyh)

Giri

Hakk emreden, doruluu farz ve

yalancl haram klan, btldan uzak durmamz
emreden Allah'a hamd olsun.
"Benim adma yalan uydurmak, her hangi
bir kimse aleyhine yalan uydurmak gibi deildir.
Kim benim adma yalan uydurursa cehennemdeki
yerine hazrlansn" buyuran Allah'n kulu, rasl
ve nebisi Efendimiz Muhammed Mustafa'ya;
O'nun ehl-i beytine, ashabna... Tahrif edenlerin
tahrifine, btl yolda yryenlerin alp
rpmalarna, yalanclarn yalanlarna kar onun
snnetini savunan; er' hkmlerin koruyucular
ve snnetin rvileri olan limlere, ashab- kirama
gzellikle tbi olanlara salt ve selm olsun.

rgisi, Mart 1999 (ev.)

17
 Amellerin en deerlisi, mkfatlarn en
by ve manev gdalarn en bolu; sahih hadisi
uydurma olandan, doru olan yalan yere
uydurulan szlerden ayrdedebilmektir. Bylece
Hak, hak ehline ve sahiplerine ulatrlmakta,
btl aa vurulmakta, btl sz sahibi tehis
edilmekte, Snnet-i Seniyye aslsz ve btl
szlerden, desise ve sapklklardan uzak
tutulmakta, Allah'n m'min kullar; kendilerinin
gzel davrandklarm sanarak, yalanla amel etme
aybndan ve btla sarlma tehlikesine dmekten
kurtarlmaktadr.
Uydurma hadisi sahihinden ayrdetme
konusunu ele alan kitaplarn halkn hizmetine
sunulmas, ilim ehli zerine bir bortur. Bu
hizmet, onlarn syledikleri ve delil getirdikleri
hadisler konusunda uur ve basiretlerini
artrmakta, din kltr zerine atlan lekelerden
temizlemekte, bylece insanlarn uydurma
hadislerden yz evirip sahih hadislere

18
ynelmelerine vesile olmaktadr. Bu ise, bal
bana hayrl bir almadr.
Hatta "uydurma hadis" kitaplarnn
neredilmesi; -bakalar bir yana- ilim yolcusuna,
hibir aratrma ve inceleme yapmadan duyup
ezberledii yalan yere uydurulmu btl hadisleri
ahit ve delil getirme tehlikesine dmekten
saknmas hususunda yardmc olmaktadr. Ne
yazk ki, ilim talibinin hafzasnda bu eit
hadisler ne kadar da oktur!.. Zira sk sk okuduu
tefsir, hadis, fkh, usl, ahlk, edebiyat, tarih,
Arap dili ve grameri vb. eserlerde ilm hibir kai-
deye uyulmakszn zikredilen pek ok hadis,
zihnine taklmakta, o hadisleri okuduu anda
bunlar tahkik edebilmek iin vakit veya ilm
hazrlk imkn bulamamakta, bylece bu hadisler
ilim talibinin dilinde veya gnlnde yer etmekte, o
da bunlar okuduu veya duyduu gibi
nakletmekte, istenmeyen pek ok kt neticeler
bu durumdan kaynaklanmaktadr.

19
 uurlu ve basiretli kii olmas beklenen ilim
yolcusundan istenen; "uydurma hadisler"
kitaplarna sk sk bavurmas ve bu kitaplar
defaatle gzden geirmesidir. Zira bu kitaplara
defalarca bakmas, onun bu eit hadislerden
daha ok korunmasna ve uzaklamasna vesile
olacak, gnlnde var olan "Efendimiz Allah
Rasul (s.a.v)'nden naklettii her hadisi mutlaka
en iyi ekilde tesbit etme" duygusunu glen-
direcektir. Sonra gz ve basiretle yaplan bu canl
tekrar, ilim talibinin gnlnde btl olan sahih
olandan, zayf hadisi sahihinden ayrdedebilme
melekesi olarak yerleecektir. Bu ok hayrl bir
husustur.
uurlu ve aratrmac ilim talebesi;
uydurma hadisler konusunda bilmediklerim
renmek, bildiklerini hatrlamak ya da zayf veya
uydurma hadis olduu halde yanarak sabit veya
sahih hadis zannettii bir hususu dzeltebilmek
iin uydurma hadis kitaplarna oka nazar

20
etmeye daima ihtiya duymaktadr. Sahih
hadisleri okuyup inceleme yannda; "uydurma
hadisler" kitaplarna oka nazar etmek, ilim
talibini bu eit uydurma hadisleri kabul edip
srekli delil olarak kullanmasn engelleyecek en
hayrl staddr. Bu eit hadisleri renmeleri ve
terk etmeleri konusunda halkn urlandrlmas
ve bunlarn yerine Allah Rasl (s.a.v)'den gelen
sahih hadisleri renmeleri hususunda en iyi
yardmcdr.
Sahih hadisler, mslmann dini ve dnyas
hakknda ihtiya duyduu her eyi karlama
konusunda tam anlamyla yeterlidir. Allah'a hamd
olsun ki, Allah, ezelden beri Hakk var klm,
btla ihtiya brakmamtr.
Uydurma hadisler, her zaman ve her yerde
yaygnlam-ca, eski ve yeni pek ok deerli hadis
limi, bunlar aklamak iin kitap ve risaleler telif
etmi, bu konuda glerinin yettii son noktaya
kadar aba harcamtr. Allah, slm'a ve zellikle

21
Snnet'e yaptklar bu hizmetlerine karlk onlar
mkfatlandrsn.
Bu konuda telif edilen en gzel eserlerden
biri, muhad-dis, fakh, ok ynl allme mam
Aliyy'1-Kar (r.a)'nin el-Masn' fi Ma'rifeti'l-
Hadisi'l-Mevz adl eseridir. Mellif, bu eserinde;
kk hacimli olmas ve kolayca istifade edilmesi
ve renilmesi iin, pek ok limin izledii, zayf
veya sahih hadisleri derleme yolundan ayrlarak
sadece uydurma hadisleri ele alma yolunu tercih
etmitir.
Ben de tertemiz nebevi snneti, snnetten
olmayan eylerden koruma yolunda bir hizmet
sunabilme gayesiyle bu
eseri tantmay ve neretmeyi arzu ettim.
Zira bu ve benzeri kitaplarn neredilmesi;
dillerin, kalemlerin ve toplumun Allah Rasl
(s.a.v) adna yalan yere uydurulmu hadislerden
arndrlmas konusunda yardmc olacaktr. Bu,
nemli din bir grev olup ben bylece bu grevi

22
bir para olsun yerine getirmi olmay mid
ediyorum.
Muvaffakiyeti ltfedecek olan sadece
Allah'tr.

Mellif Aliyyii'l-Kari Ve Eseri

Kitabn mellifi, Kraat ilminde imam

olmas dolaysyla "Kar" lakabyla mehur olan
Nureddin Ali bin Sultan Muhammed el-Kar, el-
Herev, el-Mekk, el- Hanef'dir.4[4]
Aliyy'1-Kar, en faziletli ilim nclerinden
biri ve en sekin muhakkiklerin nderi olup;
mam, Muhaddis, Fakh, Usulc, Mfessir, Kraat

4[4] Mellifimiz lkemizde "Molla Aliyy'1-Kar" diye

tannmaktadr. Hayat ve eserleri hakknda geni bilgi
iin bkz.: Halil brahim Kut-lay, el-mam Aliyy'1-Kar ve
Eseruhu fi'l-Hadis, Daru'l-Beairi '1-slmiyye, Beyrut
1987; ayrca Diyanet slm Ansiklopedisi, "Ali-y'1-Kar"
maddesi: 2/403 (ev.)

23
limi, Kelmc, Mnazara stad, Feraiz limi,
Sf, Tarihi, Arap Dili, Nahiv ve Edebiyat stad
idi.
Horasan ehirlerinin en by; makam,
ilim ve fazilette en deerlisi olan, -bugn
Afganistan snrlar iinde bulunan- Herat'ta
dnyaya geldi. Herat limlerinden ders ald. Daha
sonra Mekke'ye g etti ve oraya yerleti.
Mekke'nin mehur limlerinden ilim elde etti.
Hem Arap hem de Acem limlerinden ilim telakki
etmek suretiyle her iki fazileti bir arada toplad.
Anlatldna gre; her yl gzel hattyla, zerinde
kraat ve tefsirden inciler bulunan bir mushaf
yazyor, bunu cretle hediye ediyor, bununla bir
yllk geim masraflarn karlyordu.
Allah, mellifimize ndir bir zek, stn bir
akl, ince bir anlay, meseleleri tafsil ve tetkik
hususunda sabr, tahkik konusunda hayrete deer
bir ak ve bunun yannda kolay anlalr bir ifade
kabiliyeti ltfetmiti. Bu zelliklerle pek ok ilme

24
dalma imkn bulmu, bu ilimlerden en zengin
ekliyle hissedar olmutu.
Mellifimiz; Fkh, Hadis, Tefsir, Kraat,
Usl, Kelm, Feraiz, Tasavvuf, Tarih, Tabakat,
Teracim, Edebiyat, Arap Dili (Lgat), Nahiv, Vaz'
lmi ve benzeri ilimlerde, birka sayfalk risale ile
on ciltlik kitap arasnda deien boy boy 125'i
akn pek ok ndir eser telif etmitir. Bu eserleri,
ana dili Arapa olmamasna ramen, dilinde
herhangi bir yabanclk tesiri hissedilmeksizin,
imknsz derecede basit (sehl-i mmteni')
denilebilecek ama gerekli olan ifade eden, gerek-
siz olandan uzak bir slpla, konuyu tam
anlamyla kuatan, farkl ve ndir gzellikte bir
ifade tarzyla kaleme almtr.
mam Abdl-Hayy Leknev, Aliyy'1-Kar
hakknda; "Btn eserleri, hicr 1000 ylnn
balarnda kendisim "mced-did'lik derecesine
eritiren; konusunda nefis, ndir ve faydal
eserlerdir", demitir.

25
 Asrnda hreti pek ok lkeye yaylm,
layk olduu ilm makama nail olmutu. Hayatnn
sonuna kadar ilmi ve eserleriyle insanla faydal
olmaya devam etmi, nihayet hicr 1014 yl evval
aynda (1605 M.) Mekke-i Mkerre-me'de vefat
etmi, Ma'l kabristanna defedilmitir.
Vefatndan haberdar olan Msr limleri,
ilimde ve dindeki imametini takdir etmeleri
sebebiyle; Ezher Camii'nde byk bir cemaatle
gyab cenaze namazn klmlard.
Allah Teal ona rahmet eylesin ve ona bol
ltuf ve rzasn ihsan eylesin.

Kitabn Asl Nshas

Mellif Aliyy'1-Kar merhumun

biyografisini yazan pek ok ilim erbab, onun
"Uydurma Hadisler" konusunda iki ayr eseri
olduunu zikretmi, bazlar birine el-Mevzt's-
Sugra dierine el-Mevzt'l-Kbra ismini

26
vererek birbirlerinden ayrdetmilerdir. el-
Mevzat'l-Kbra diye bilinen bu ikinci kitap,
mehur olan ve limlerin elinde dolaan kitap
olup yazma nshalar da, birka bask yapan
matbu nshalar da oktur.
stad Aliyy'l-Kar'nin "Uydurma Hadisler"
konusunda iki ayr eseri olduunu renip de
onun bu iki eserinden biri olan el-Mevzat'l-
Kbra sna vkf olduumdan bu yana; yazma
eserler ktphanelerine ve fihristlerine
bavuruyor, aratryor, hadis-i erifle megul
olan limlere el-Mevz-t's-Sugra adl eserini
soruyordum. Ama bu eseri gren ya da bilen
birine rastlamyordum. Bu durum yirmi yldan
uzun bir sredir devam etmiti.5[5]

5[5] Hindistan'a yaptm ziyaretlerden birinde Rampur

ehri Rza Ktphanesinde el-Masn' f Ma'rifeti'l-Mevz
kitabnn iki yazma nshasna vkf oldum. Ziyaret
sresinin ksa olmas, bana bu iki yazma nshay
inceleme ve bunlardan istifade etme imkn vermemiti.

27
 ki yl nce (1387 H/1967 M) Cenab- Hak,
bana Suudi ^Arabistan'n Riyad ehrinde era
Fakltesi'nde ders verdiim srada el-Mevztu's-
Sugra kitabnn matbu nshasna vkf olmay
nasib etti. Bu nsha, kitabn Hindistan'n Lahor
ehrinde on drdnc asr balarnda baslm
eski bir nshasyd. Buna vkf olmakla ok
sevindim. Allah'a hamd olsun, aradm
bulmutum. Bu nsha, matbu olmasna ramen
"Kibrit-i Ahmer'den daha ndir" denilecek bir
nshayd.
Kitabn bu ilk basks, (Matbau
Muhammedi) matbaasnda 40 sayfa olarak orta
boydan biraz kk baslm, zerinde ne bask
tarihi, ne sahibi, ne de derleyenin ismi bulunma-
yan, makbul-gayri makbul baz ta'likatm not
edildii bir nsha olup haiyelerinde Muhammed

naallah gelecek bir ziyarette bu frsat elde edeceimi

mid ediyorum.

28
b. Tahir el-Fetten (r.a)'nin Mecmeu Bihari'l-
Envar kitabndan alnma Tezkire-t'l-Mevzt
hulsas vard. Kitabn bu basks ok hatal bir
bask olup, tahrifat, deitirme ve kelime
dkl ile dolu bir bask idi. Bu bask
hakknda ksaca: "Kitab temize geiren, bunun
canna okumu", diyebilirim.
Her neyse, yine de faydal ve ndir bulunan
bu kitaba erimemize vesile olmas sebebiyle,
Allah nereden kiiyi her hayrla
mkfatlandrsn, diye dua ediyorum.

Kitabn Tahkikinde zlenen Yol

Bu kitapta yaptm ilk alma, nce asl

matbu nshada olduu gibi aynen yazmak,
dzenledikten sonra da ikinci defa yazmak oldu.
Daha sonra kitabn ibarelerini ve
hadislerini; mellifin dier kitab olan el-
Mevzt'l-Kbrdmn allme tarihi ve muhaddis

29
stadmz Muhammed Ragb et-Tabbah (r.a)'n
huzurunda beldemiz Halep'te 1362 H. [1939 M.]
ylnda okuduum bana ait nshas ile birer birer
karlatrarak tashih ettim. Ayn zamanda iki ayr
yazma nsha ile karlatrdm. Yine onu mellifin
nakilde bulunduu ya da melliften nakil yapan
"uydurma hadisler kitaplar" ile karlatrarak
tashih ettim. Nihayet kitap, Allah'n izniyle ilk
dzgn ekline dnm oldu.
Kitabn asl nshasnda ele alman hadisler,
pek ok yerde dzensiz olarak yer alm,
zikredildii (harfte) daha sonra yer almas
gereken hadisler daha nce yer alm, daha nce
yer almas gerekenler daha sonra yer almt.
Bunun zerine bu hadisleri yeniden kendi
harflerinde ve asl olmas gereken yerlerinde
dzenli bir ekilde zikrettim.
Bu kitaba yaptm hizmette ve ta'likatta,
okuduklar her eyi ak bir ekilde anlayarak net
bilgi arzu eden kltrl okuyucularn durumunu

30
gz nnde bulundurduum gibi, ilm hususlar
da gz nnde bulundurdum. Raslullah (s.a.v)'a
nisbeti sahih olsun-olmasm, manas kapal olan
kelime ve cmleleri erh ettim. Zira her iki
durumda da bunlarn anlalmas, iyi bilinmesine
ve ezberlenmesine yardmc olacaktr.
Baz durumlarda, hadisin derecesini
aklama yannda, delil getirilen lafzn manasn
akladm ya da hadisin kltrel ynn
gzeterek rnekleri oalttm. Baz szlerin ken-
dilerine nisbet edildii ahsiyetler, mehur
imamlardan olmadklar takdirde, bu zatlarn
biyografilerini ksaca zikrettim.
Zira bir szn sahibinin hayatnn
anlatlmas, o szn ya kabul ya da
reddedilmesine destek olacak, ya da o szle
anlatlmak istenen asl maksad aydnlatacaktr.
Okuyucunun grecei gibi, pek ok yerde
mellif merhumu tenkit ettim. Zira mellifin baz
ifadelerinin, bu tenkitleri gerekli kld

31
grndeydim. Onun biyografisini veren baz
mellifler; "Onun uydurma hadislerle ilgili her iki
kitab hakknda baz tenkitler bulunmaktadr",
demilerdir. Bu kitaptan Allah'n izniyle daha ok
istifade edilebilmesi iin; aklama, inceleme,
dzeltme ve tamamlama niteliindeki tenkitleri
kitaba ilve ettim.
Sahih hadislerde uydurma hadise gerek
brakmayacak bir mana bulunduu takdirde, bizi
uydurma hadise muhta brakmamas ve yalan
olann reddedilip onun yerine doru olann
takdim edilmesi iin bu sahih hadisleri zikrettim.
Bu, gerekten hayrl, alternatif bir alma
olmutur.
Mellif, uydurma hadisin bir ksmna iaret
etmise, bu konuda n bilgisi bulunmayan
okuyucunun; hakknda hkm verilen hadisi
bilmesi ve verilen hkmden yararlanabilmesi
iin, bu uydurma hadisi ya tam metniyle ya da
okuyucunun zihninde tam metnini

32
canlandirabilecei bir ifade ile zikrettim.
Kitaptaki hadisleri, daha nce iaret
edildii ekilde dzenledikten sonra srasyla
numaralandrdm. Mellifin kitabn sonunda
naklettii paragraflar da kolaylkla gnderme
yaplabilmesi ve bavuru kolayl salayabilmesi
iin ayn ekilde numaralandrmaya tbi tuttum.
Hadisin tarih veya edeb bir konuyla ilikisi
olduu takdirde, konunun daha iyi anlalabilmesi
ve okuyucunun baka eserlere bavurma ve
aratrma yapma zorunda kalmamas iin bu
hususlar da ksaca zikrettim.
Bazen mellifin, ayn hadis hakknda el-
Mevzt'l-Kbra kitabnda bu kitapta verdii
hkmden farkl hkm vermesi ya da farkl sz
sylemesi sebebiyle verdii hkm tenkit ettim.
149 no.lu hadisin sonunda Mirkat'l-Mefath erh
Mikti'l-Mesabh kitabna yapt gndermeden;
mellifin, bu kitabn Mirkatul-Mefath
kitabndan sonra telif etmi olduu

33
anlalmaktadr. Ancak mellif, bu kitab el-
Mevzt'l-Kbra dan nce telif etmi olmaldr.
Zira el-Meuzt'l-Kbra'da uydurma olduuna
kesin hkm verildii halde bu kitapta yer
almayan baz hadisler bulunmaktadr.
Mellifin zayf, hasen ve sahih hadisleri
zikretmeksizin; "sadece (uydurma hadis)leri
zikretme" eklinde izledii bu metodu, daha sonra
Muhammed el-Kavukc et-Trabuls (l. 1305 H.)
el-L'l'l-Mars fma L Asle Leh ev bi-Aslihi
Mevzu kitabnda ve Muhammed el-Ber Zafir el-
Ezher (l. 1325 H.) Tahzru'l-Mslimn mire'l-
Ehadsi'l-Mevza ala Seyyidi'l-Murseln kitabnda
ayn ekilde uygulamtr. Ancak bu iki zat
kendilerinden nce bu metodu uygulayan
kimselere iaret etmemilerdir. Bu son iki kitap
da baslmtr.
Hafz Sehav'nin; el-Makasd'l-Hasene fi
Bey ani Kesir mine'l-Ehadsi'l-Mtehira ale'l-
Elsine kitabnn banda (s. 3) de iaret ettii gibi;

34
(Uydurma Hadis)'in hadis diye adlandrlmas,
"Hadis" kelimesinin szlk manasnn dikkate
alnmas sebebiyledir.
Yalan szn "Hadis" diye adlandrlmasna
mam Mslim'in Sahih'inin mukaddimesinde
(1/62) naklettii u hadis, ahitlik etmektedir:
"Semura b. Cndb ve Mugre b. ube
(r.a)'den rivayet edildiine gre; Allah Rasl
(s.a.v) yle buyurmutur: Kim, yalan olduunu
bildii veya zannettii bir HADS benden
naklederse, o iki yalancdan biridir."
Yani yalan hadis nakleden kimse, bu yalan
ilk syleyen kiiye katlm olur. Bylece her ikisi
de gnah ve sorumlulukta ortak olurlar.
Raslullah (s.a.v), bu hadisinde yalan sz
"Hadis" olarak adlandrmaktadr.

Kitabn smi

Mellif Aliyy'1-Kar, bu kitabnn banda

35
da, el-Mevzt'l-Kbra'snn banda da bu iki
kitaptan her biri iin zel bir balk
zikretmemektedir. Belki de mellif, bu iki
kitaptan her biri iin tercih ettii zel bal, bu
iki kitaptan her birinin kapanda yazmakla
yetinmi olabilir. Fakat ounlukla hattatlar
kitabn kapanda zikredilen bal aynen
koruma konusunda serbest davranabilmekte,
bazen bu konulan balklarda tasarruf
edebilmektedirler. Bu sebeple de kitap
balklarnda bir nshadan dierine byk
farkllklar grlebilmektedir.
Bu iki kitaptan her birinin adlandrlmas
konusunda limlerin ifadeleri birbirlerini
tutmamaktadr. Abdlhayy el-Leknev, Tuhfet't-
Talebe fi Tahkik Mesh'r-Rakabe kitabmda (s.4);
(Boynu meshetmek, kyamette boyna halka
geirilmesine kar gvencedir), hadisi hakknda
Aliyy'1-Kar'nin szn nakletmekte ve
nakledilen kitab el-Masn fi Ma'ri-feti'l-Mevz

36
eklinde adlandrmaktadr. Halbuki Leknev' nin
melliften aynen naklettii ifadesi, el-Mevzt'l-
Kb-rd'da yer almakta, Sugra'da bu ifade yer
almamaktadr.
Yine Leknev, Tuhfet'l-Ahyar fi hyai
Snneti Seyyi-di'l-Ebrar kitabnda (s.172)
(htilf mmeti Rahmetn) hadisi hakknda
Aliyy'l-Kar'nin szn nakletmekte ve
nakledilen kitab el-Masn fi Ma'rifeti'l-Mevz
eklinde adlandrmaktadr. Halbuki zikredilen
ifade, Sugra'da bulunmamakta, tamamyla
Kbra'da yer almaktadr.
Leknev, es-Siye fi Kef ma fi erhi'l-Vikaye
kitabnda (1/442) {M'minin tkr ifadr),
hadisi hakknda Aliyy'l-Kar'nin szn
nakletmekte ve nakledilen kitab yine el-Masn fi
Ma'rifeti'l-Mevz eklinde adlandrmaktadr. Hal-
buki melliften nakledilen bu sz, sadece
Kbra'da yer almakta; Sugra'da hi
zikredilmemektedir.

37
 Yine Leknev'nin Rad'u'l-Ihvan an
Muhdesat hir Cum'ati Ramazan isimli
risalesinde (s. 432) (Kim Ramazann son Cuma
gn farz namazlardan birini eda ederse...) hadisi
hakknda Aliyy'l-Kar'nin szn naklettiini,
nakledilen kitab Tezkiret'l-Mevzt eklinde
adlandrdn ve Aliyy'l-Kar'nin sz sona
erdikten sonra; "Bu ifade, onun uydurma hadisler
hakknda yazd el-Masn fi Ma'rifeti'l-Mevz
eklinde adlandrlan dier muhtasar risalesinde
de aynen yer almaktadr", dediini grmekteyiz.
Aliyy'l-Kar'nin bu iki kitabn
adlandrlmas konusundaki Adnnin Kef'l-
Hafa daki (1/8) u ifadesi de elikilidir:
"(Kar diyor ki) dediimde; bununla Molla
Aliyy'l-Kar'nin uydurma hadisler hakkndaki el-
Esraru'l-Merfa fi'l-Ahbaril-Meuza eklinde
adlandrlan kitab murad edilmektedir. Bu kitap
ise S ura ve Kbra diye bilinmektedir."
Aclun, bu ifadesiyle ayn ismi iki kitabn

38
ismi olarak kullanm olmaktadr.
Birka sayfa nceki bir dipnotta (s. 20)
Hindistan'a yaptm ziyaretlerden birinde
Rampur ehri Rza Ktphanesinde Aliyyl-
Kar'nin Mevzuat kitabnn iki nshasn gr-
dm ifade etmitim. Bu iki nshadan her
birinin zerine el-Masn f Ma'rifeti'l-Mevz ismi
yazl olup numaralar 897 ve 898 idi. Yine ayn
ktphanede kitabn 899 no.h bir nc
nshas bulunmakta olup onun zerinde ise el-
Esra-ru'l-Merfa fi'l-Ahbari'l'Mevza yazl idi. O
zaman ziyaret sresinin ksa olmas, bana bu iki
yazma nshay iyi inceleyip isimlerinin
muhtevaya uygun olup olmadn te'kid edip
istifade etme imknn vermemiti.
Deerli hocam Abdlvehhab Abdllatifin;
bn Arrak'n Tenzihti''eriati'l-Merfa kitabna
yazd mukaddimede (Sin) sayfasnda uydurma
hadislerle ilgili eserleri sayarken u ifadesi yer
almaktadr:

39
 "Bu konuda Aliyy'l-Kar'nin Tezkiret'l-
Mevzti'l-Kbr ve's-Sugr yani el-Hibt's-
Seniyyat ve el-Esraru'l-Merfa adl eserleri
bulunmaktadr. Onun ayn zamanda el-Masn fi
Ma'rifeti'l-Mevz isimli bir risalesi de vardr."
Abdlvehhab Abdllatif, bu ifadesinde de
Sahav'nin el-Makasd'l-Hasene kitabna yazd
mukaddimede (H) sayfasndaki ifadesinde de,
mellifin Sugra eserini el-Esraru'l-Merfa adyla
adlandrmaktadr. Bu ise, az sonra greceimiz
gibi bir hatadr.
stad Abdlvehhab, bu ifadesiyle Aliyy'l-
Kar'nin uydurma hadislerle ilgili kitaplarn
kitap olarak kabul etmi olmaktadr. Halbuki
mellifin biyografisinde bu konuda zikredilen
kitaplar ikidir. stad Abdlvehhab, el-Makas-
d'l-Hasene kitabnn mukaddimesinde de ayn
yolu izlemitir.
Doru olan udur ki; el-Mevzt's-Sugr
kitab el-Masn f Ma'rifeti'l-Mevz adyla

40
adlandrlan kitaptr. Bunu bizzat mellif Aliyy'1-
Kar, erhu erhi'n-Nuhbe kitabnda Uydurma
Hadis konusunda (s. 127) u ifadesiyle aka
belirtmektedir:
"-Zerke ve dierlerinden sonra-
stadlarmzm stad Syt ve Sehav, halk
dilinde mehur olan hadisleri derlemi ve bunlar
gnllere ifa verici bir ekilde aklamlar, bu
hadisleri tahric edenleri belirtmiler ve geni
nakiller yaparak bazlarnn batl olduuna
hkmetmilerdir."
"Ben de hadis limlerinin uydurma olduu
ve aslnn batl olduu konusunda ittifak ettikleri
hadisleri bir risalede topladm. Buna el-Masn fi
Ma'rifeti'l-Mevz adn verdim. Hadis talibi,
bundan mstani kalamaz."
Bu kitaba verilen isim konusunda son sz
budur. Ancak Kettan'nin er-Risalet'l-Mstatrafe
kitabnda (s. 153) ve Abdurrahman el-
Muallim'nin; evkn'nin el-Fevaid'l-Mecma

41
kitabna yazd mukaddimede (s. 6) ve stad Ab-
dlvehhab Abdllatifin ad geen her iki
mukaddimesinde kitabn balnda yer alan
(Hadis) kelimesi, mellifin az nce zikri geen
ibaresinde yer almamaktadr.
Bu kelime, erhu'n-Nuhbe basksnda
dm olabilecei gibi; kitabn baz yazma
nshalarnda mellif tarafndan veya kitabn
konusunu daha ak bir ekilde ifade etmesi iin
baz limler tarafndan ilve edilmi olabilir.
Ben de btn bu sebepleri dikkate alarak,
kitabn muhtevasn daha net bir ekilde
gsterdii iin, kitabn balnda bu ilve
kelimeyi kullandm. Kitap iin el-Masn f
Ma'rifeti'l-Mevz bal yerine, el-Masn f
Ma'rifeti'l-Hadisi'l-Mevz balm tercih ettim.

Uydurma Hadislerle lgili Baz

Istlahlar

42
 Deerli hadis limlerimizin; kendileri iin
belirledikleri, kitaplarnda ve ifadelerinde
zerinde yrdkleri, verdikleri hkmlerde
mutlak ifadeleri zerlerine ina ettikleri zel ilm
stlahlar vardr.
Bu stlahlar bilenler, doru ve isabetli olan
izgiyi bulur, bunlardan habersiz olanlar yanllk
ve tutarszla debilirler. Bu ilm stlahlarn pek
ou, limlerin gnllerinde yaamakta olup
bunlar kitaplarnda yazya geirmemi-lerdir. Bu
stlahlar yazp tesbit eden limler ise pek azdr.
Bu takdim yazsnda; okuyucunun bilgi
sahibi olmas, uydurma hadislerle ilgili bu ve
benzeri kitaplar okurken istifade etmesi iin;
hadis limlerinin uydurma hadislerle ilgili
hkmlerinde ve szlerinde riayet ettikleri ama
nemli olmasna ramen, uydurma hadisler
konusunda eser veren zevatn byk bir ksmnn
dikkatini ekmeyen bu kaidelerden bir ksmm
burada zikretmeyi uygun grmekteyiz:

43
 I. "Bu Hadisin Asl Yoktur" (L Asle
Leh)

Hadis limlerinin stlahlarndan biri, bir

hadis hakknda syledikleri (Bunun asl yoktur/L
asle leh) ifadesidir. Bu stlah, farkl yerlerde
farkl anlamlarda kullanlmaktadr:
A- Muhaddisler, bazen "Bu hadisin asl
yoktur, bu lafzla asl yoktur, bunun asl yoktur,
bunun asl bilinmiyor, asl bulunamad" ve
benzeri ifadeler kullanmakta;
bu ifadelerle sz konusu hadisle birlikte
nakledilen herhangi bir isnadn bulunmadn
anlatmaktadrlar.
Hafz Syt (r.a) Tedrb'r-Rav'de (Hadis
limlerinin Yirmi ikincisi) konusunun sonlarnda
(s. 195) yle demitir: "Muhaddislerin, bir hadis
hakknda; "Bunun asl yoktur", sz hakknda bn
Teymiyye yle diyor: Bunun manas, bu hadisin

44
isnad yoktur, demektir."
Abdlfettah Ebu Gudde diyor ki: Bir
hadisin isnad yoksa; bu hadisin hibir deeri
olmayp buna iltifat edilemez. Zira Peygamber
Efendimiz (s.a.v)'in mbarek szlerinin bize
nakledilmesinde ancak sabit ve sahih olan bir
isnada ya da bunun yerine geebilecek makbul bir
isnada itimad edilebilir. Bu ekilde olmayan
isnadn hibir deeri yoktur.
Bu kullanmn rneklerinden biri nebevi
medihlerde, mesel: Geyiin Peygamberimiz
(s.a.v)'e selm vermesi hadisi hakknda
kullandklar "Bu hadisin asl yoktur, ne sy-
lenmesi ne de iir olarak okunmas caiz deildir",
ifadesidir. nk bu rivayet, apak bir yalandr.
Bu yalann Peygamberimiz (s.a.v)'in emaili ile
ilgili bir konuda sylenmesi, onun haram ve yasak
oluunu kat kat artrmaktadr.
Bu kitabn hadisleri arasnda 91. no.lu
hadisde mellif Aliyy'l-Kari'nin u sz

45
gelecektir:
"Geyiin selm vermesi hadisi" dillerde ve
nebev medhiyelerde mehur olmutur. bn Kesir
yle demitir: "Bunun, asl yoktur. Kim, bunu
Peygamberimiz (s.a.v)'e nis-bet ederse yalan
sylemi olur."6[6]

6[6] Sylenmesi veya iir olarak okunmas ayn ekilde caiz

olmayan -uydurma- hadislerden biri, baz nebev
medihlerde manzum veya nesir olarak sylenen;
"Peygamberimiz (s.a.v)'in dnyaya geldii gn Kisra'nn
saraynn burlarnn sarslmas, sarayn on drt
ahniinin (balkon) ykld, ran'da bin yldr snmeyen
atein snd, Iran ehirlerinden Hemedan ve Kum
arasnda bulunan susuz ve kurak Sve glnn tat,
ran hkmdarlarndan Lbe-zan'n bir rya grd ve
bu ryann Arap Khini Sath tarafndan yorumland..."
eklindeki rivayettir.
Hadis olarak nakledilen bu rivayet sahih deildir. Ne
sylenmesi ne de iir olarak okunmas caiz deildir. Bu
yalann Peygamberimiz (s.a.v)'in emaili ile ilgili bir
konuda sylenmesi ve olaanst olaylar hakknda

46
olmas onun yasak oluunu kat kat artrmaktadr. Baz
limlerin siyer veya tarih kitaplarnda bunu zikretmeleri,
mesel: bn Cerir et-Taber'nin Tarih 'inde (2/131-132);
Eb Nuaym el-Isfahan'nin Delil'n-Nbvve (s.96-99);
Beyhak'nin Delil'n-Nbvve (1/67-71) Kas-talln'nin
el-Mevahib'l-Lednniyye (1/23); Zrkan'nin erhu
Mevahibi'l-Lednniyye (1/121-122); Syt'nin el-
Hasisu'l-Kbra (l/51)'da bu gibi haberleri zikretmeleri
sakn seni aldatmasn. Zira bu mellifler ve benzerleri,
eserlerinde bir konuda nakledilen, sahih olan-olmayan
btn rivayetleri, doru ve sahih olarak kabul ettikleri
iin deil; bu rivayetlerin tescil edilip bilinmesi,
aratrlp incelenebilmesi iin aynen nakletmektedirler.
mam bn Cerr et-Taber (r.a), Tarih'inin
mukaddimesinde yle demitir: "Bu kitabmz inceleyen
unu iyi bilmelidir ki; burada zikrettiim btn
rivayetlerde itimadm, rivayet ettiim haberler ve
ravilerine isnad ettiim nakillerdir. Bu kitabmda
gemilerin haberleriyle ilgili olarak zikrettiimiz bir
haberin sahih bir delilini, hakik manasn bilemedii
iin; okuyucunun mnker, dinleyicinin eni' grd bir
haber yer alrsa; okuyucu bu haberin bizim tarafmzdan

47
deil, haberi bize nakleden kimselerden bu ekilde
geldiini, bizim sadece bize gelen haberleri geldii
ekliyle aynen naklettiimizi bilmelidir."
mam Hafz Syt de el-Hasaisu'l-Kbra'da (1/47-49)
Ebu Nuaym el-Isfahan'nin Delil'n-Nbvve kitabnda
yer alan; Peygamberimiz (s.a.v)'in doumu esnasnda
meydana geldii sylenen, kasideci ve hikayecilerin
Mevlid-i Neb konusunda naklettikleri acaip olaylarn
zikredildii, yalan olduu gayet ak ve net olan,
batanbaa irkin ve uydurulmu acaip haberlerden olan;
uzun hadis naklettikten sonra; yle demitir: "Bu
haber ve bundan nceki iki haber son derece mnkerdir.
Kitabmda bu hadislerden daha mnker hadis
zikretmedim. Bunlar zikretmeye gnlm raz deildi.
Ancak bu konuda Hafz Ebu Nuaym'e tbi oldum."
Hafz bn Hacer, Fethu'l-Bartde (6/410) Efendimiz
(s.a.v)'in iki omuzu arasndaki Peygamberlik Mhr
bab'nda Siyer-i Neb melliflerinin bu konuda
naklettikleri sahih olmayan haberleri zikrettikten sonra;
bu haberlerin zayf ve btl olduklarn belirtmeksizin,
sessiz bir ekilde zikretmelerini yadrgamtr.
Hafz Zrkan, erhu'l-Mevahibi'l-Lednniyye'de (1/156-

48
157) bu haberleri zikrettikten sonra Hafz bn Hacer'in u
szn naklet-mitir:
"eyhul-slm Hafz bn Hacer Fethu'l-Bar'de yle
demitir: Bu hadislerden hibiri sabit olmamtr.
Bunlarn bazlar btl, bazlar ise zayftr. Bu eit
haberlerin skt edilerek nakledilmesinin hibir anlam
yoktur. Hafz Kutbeddin erhu's-Sre'de bu haberlerin
tamamn zikrederek uzun uzun nakiller yapmtr. Hafz
Mo-oltay da ez-Zehru'l-Basim'de ona tbi olmu, bu
hadislerin durumu hakknda bir aklama yapmamtr.
Doru olan, zikrettiim hkmdr. Bu hadislerden bn
Hbban'm Sahih 'indeki ifadelere aldanma. Zira o, bu
hadislerin durumundan habersiz kalm, bu hadisleri
sahih olarak kabul ederek, Sahih 'ine almtr." mam
Hafz Irak (r.a) Elfye'sinin banda Siyer-i Neb
hakknda yle demitir:
"lim talibi bilsin ki, Siyer;
Sahihi de, mnkeri de ihtiva eder.
snadlar olmasa da muteber;
Siyer limlerinin anlattklarn hep zikreder."
Abdlfettah -Ebu Gudde- diyor ki: "Kisra'mn saraynn
burlarnn sarslmas... hadisi, isnadnn munkat

49
(kesintili) olmas yannda mnker hadislerdendir. Hafz
Zeheb Tarihu'l-slm'da (1/28): Bu mnker ve garib bir
hadistir, demitir."
Hadis alimleri, (Mnker) lafzn ounlukla
(Mevz/Uydurma) anlamnda kullanmaktadrlar. Bu
ifade ile sz konusu hadisin isnadnn zayfl ve sabit
olmamas yannda manasnn mnker (yadrganr, kabul
edilemez) olduuna iaret etmektedirler. Nitekim Hafz
Zeheb'nin Mizan'l-'dal fi Nakdi'r-Rical kitab gibi
cerh edilen rvilerle ilgili kitaplarda; bn Arrak'm
Tenzih'-erati'l-Merfa an'l-Ahbari'l-Mevza kitab ve
elinizdeki Masn kitab gibi uydurma hadisler
kitaplarnda bu manann yaygn olarak kullanldm
grebilirsiniz. Mesel, kitabmzdaki 66 ve 398 no.lu ha-
dislerle; 406, 453, 455 ve 463 no.lu paragraflara
baklabilir. Buralarda (mnker) lafz, (mevz/uydurma)
anlamnda kullanlmtr. Ayrca u anda tesbit
edebildiim u rneklere de bakabilirsiniz: b-ntil-Cevz,
Mevzuat: 2/13; Mizan'l-'tidal: 1/47; 3/129, 449; 4/211-
212; Tenzh'-erati'l-Merfa: 1/134 Hadis No: 5; 1/135
Hadis No: 7; 1/146 Hadis No: 35; 1/148 Hadis No: 40;
1/170 Hadis No: 2; 1/171 Hadis No: 6; 1/193 Hadis No:

50
 B- Muhaddisler, bazen de isnad bulunan
(msned) hadis hakknda "Bu hadisin asl
yoktur," ifadesini kullanmakta; bu ifadeyle sz
konusu hadisin nisbet edildii sahab veya
tabi'ye, ya da Allah Rasl (s.av.)'ne yalan yere
nisbet edilen uydurma bir hadis olduunu ifade
etmektedirler. Bu durum, hadisin bir senedi olup
da bu senedinde yalanc veya hadis uydurmacs
bir rvi bulunduu ya da nakledilen szn yalan
olduunu haykran ak bir delil veya karine bu-
lunduu takdirde sz konusudur. Dolaysyla

42; 1/193 Hadis No: 43; 1/308 Hadis No: 81; 1/334 Hadis
No: 20; 1/341 Hadis No:l; 1/353 Hadis No: 39; 1/374
Hadis No: 94; 2/32 Hadis No: 16; 2/36 Hadis No: 41;
2/205 Hadis No: 24; 2/292 Hadis No: 33, 34; 2/309
Hadis No: 85; 2/320 Hadis No: 4. Bu konu istifade
edilecek konulardan olup bu konuda daha nce yazan bir
kimse grmedim. Cenab- Hakka ihsan ettii ltfun-dan
dolay hamdolsun.

51
muhaddislerin byle bir hadis hakkndaki;
"Bunun asl yoktur", ifadesi bu hadisin her hangi
bir senedinin bulunmad deil, bu hadisin yalan
olduu anlamna gelmektedir.
Bu eit kullanmn rneklerinden biri,
Hafz bn Ha-cer'in Tehzb't-Tehzb kitabnda
(11/52-53) hadis ravilerin-den (Hian b. Ammar
ed-Dimak)'nin biyografisindeki u ifadesidir:
"Ebu Davud diyor ki: Hiam, senedi olan ama hi-
bir asl olmayan drt yz hadis rivayet etmitir."
Bu ifadenin benzeri, Hafz Zeheb'nin Mizan'l-
'tidal kitabnda (2/302) nakledilmektedir.
Bu kullanmn rneklerinden biri, Hafz
Zeheb'nin Mi-zanul-'tidal kitabnda (4/268)
hadis rvilerinden (Nuaym b. Hammad)'n
biyografisindeki u ifadesidir:
"Nuaym, sa b. Yunus'dan, o Hariz b.
Osman'dan, o da Abdurrahman b. Cbeyr b.
Nfeyr'den, o da babasndan, babas da Avf b.
Mlik'den merf olarak -yani senediyle Pey-

52
gamberimiz (s.a.v)'denrivayet ediyor: mmetim
yetmi ksur frkaya ayrlacak. Bunlar arasnda
mmetim iin en byk fitne: Din emirlerde
kendi grleriyle kyas yapan ve bununla haram
hell, helli haram klanlardr."
Muhammed b. Ali b. Hamza el-Mervez
anlatyor: Yahya b. Man'e bu hadisi sordum. bn
Man:
- Bunun asl yoktur, dedi. Bunun zerine:
- Peki!. Hadisi rivayet eden Nuaym nasl
biridir? dedim. bn Man:
- Sika (Gvenilir bir ravi)'dir, dedi. Ben:
- Peki!. Byle gvenilir bir ravi, nasl btl
bir hadisi nakledebiliyor? dedim. bn Man:
- Makbul olduunu zannederek nakletmi
olabilir, dedi.
Ebu Davud diyor ki: Nuaym b. Hammad'm
Peygamberimiz (s.a.v)'den senediyle rivayet ettii
yirmi kadar hadis vardr ki, hi brinin asl yoktur.
Ebu Zr'a ed-Dimak diyor ki: Nuaym b.

53
Hammad'm bize Velid b. Mslim'den; onun bn
Cbir'den; onun da bn Eb Zekeriyya'dan; onun
da Reca b. Hayve'den; onun da Nevvas b.
Sem'an'dan rivayet ettii; "Allah vahiyle
konutuu zaman..." hadisini hocam D-haym'e
arz ettim. Dhaym: Bunun asl yoktur, dedi."
Hafz Zeheb'nin Afgan'daki ifadesi burada sona
ermektedir.
Hafz Syt'nin el-Leli'l-Masna fi'l-
Ehadsi'l-Mevza kitabnda ve onun kayna olan
bnl-Cevz'nin tenkid edilen kitab el-Mevzt
kitabnda pek ok yerde her iki limin de
senediyle hadisi zikredip: (Bu hadis btldr, asl
yoktur); ya da (Uydurmadr, Allah Rasl'nn
sz olarak asl yoktur) dediklerim gryorsun.
Bu rneklerden biri iin baknz: el-Leli'l-
Masna: 1/11
aret ettiim yerlerden biri de bn'l-Cevz
(r.a)'nin; el-Mevzt kitabnda (1/331-332)
"Osman b. Affan'n Faziletleri Bab"nda zikrettii

54
u ifadesidir: "brahim b. Abdillah el-Faris
anlatyor: Bize Yahya b. ebib el-Yeman anlatt.
Dedi ki: Humeyd et-Tavil'in, bize Enes b.
Mlik'den rivayet ettiine gre; Peygamberimiz
(s.a.v) yle buyurdu: "Cennete girdim. Bir elma
aldm ve onu kestim, iinden bir huri kt.
Gzlerinin kirpikleri kartal tyleri gibiydi. Bu huri
kza: Sen kime aitsin? dedim. Ben Osman b.
Affan'a aidim, dedi."
Muhammed b. Seriyy el-Kantar anlatyor:
Bize Yahya b. ebib; Humeyd'den; o da Enes'den
rivayet ettiine gre; Peygamberimiz (s.a.v) yle
buyurdu: "Cennete girdim. Elime bir elma
konuldu. Onu elimde evirip evirmeye baladm.
Elma paraland, iinden holanlacak bir huri
kt. Kalar kartallarn penelerinin tyleri
gibiydi. Bu huri kza: Sen kime aitsin? dedim. Ben
haksz yere ldrlen Osman b. Affan'a aidim,
dedi." Bunu Abbas b. Muhammed el-Alev, Am-
mar b. Harun el-Msteml'den; o Hammad b.

55
Seleme'den; o Sabit'ten; o da Enes'den ayn
ekilde rivayet etti.
(bn'l-Cevz diyor ki:) Bu hadisin Allah
Rasl (s.a. v)'nden nakli sahih deildir. lk iki
tarikin birletii nokta (Yahya b. ebib)'dir. Onun
hakknda bn Hbban: Sevr'nin rivayet etmedii
hadisleri Sevr'den rivayet etmitir. Bu rvi,
hccet olarak kabul edilemez, demitir.
nc tarik rvileri arasnda (Abbas b.
Muhammed el-Alev) bulunmaktadr. bn Hbban
onun hakknda: Ammar b. Harun'dan asl
olmayan hadisler rivayet etmektedir, demitir.
(bn'l-Cevz devamla diyor ki:) Bu hadis,
ne Hammad, ne Sabit, ne Enes, ne de Allah
Rasl (s.a.v)'nn kelmndan hibir asl
bulunmayan bir eydir. Ukayl: Bu hadis, uy-
durmadr, asl yoktur, demitir." bn'l-Cevz'nin
Mevz-&'taki ifadesi burada sona ermektedir.
Gazzal, hyu Ulmi'd-Diride (4/606) "Her
Gn Okunan Evradn Tertibi" blm birinci

56
babnda; Krz b. Vebe-re'nin; am halkndan bir
adamdan, onun da ibrahim et-Teym'den rivayet
ettiine gre; Hzr aleyhisselm, brahim et-
Teym'ye -iki sayfay aan uzun bir dua olan- el-
Msebbeat'1-ar duasn retti ve Bu duay
bana Muhammed (s.a.v) verdi, dedi" hadisini
zikretmektedir.
Hafz Irak de hya Tahrici'nde bu hadis
hakknda u notu dmtr: "Krz b. Vebere
hadisinin asl yoktur. Hzr'n Peygamberimiz
(s.a.v) ile bulutuu ya da bulumad, Hzr'n
hayatta, olduu ya da vefat ettii eklinde hibir
hadis sahih deildir."
Grdnz gibi, btn bu hadislerin isnad
bulunmaktadr. Ancak bu isnadlar rk ve dk
isnadlardr. Bu sebeple hadis limleri bu hadisler
hakknda: Bunlarn asl yoktur, demilerdir. Bu
ifadeleriyle bunlarn uydurma ve yalan hadisler
olduklarn anlatmak istemektedirler.
C- Hadis limleri bazen de; "Bu hadisin ne

57
kitapta ne de sahih veya zayf snnette asl
yoktur", demektedirler. Bununla sz konusu
hadisin manasnn ve muhtevasnn er'
nasslardan tamamen uzak olduunu ve bunun
manasn genel olarak destekleyecek bir delil
bulunmadn ifade etmektedirler.
D- Hadis limleri bazen de; "Bu hadisin ne
kitapta ne de sahih snnette asl yoktur",
demektedirler. Bununla sz konusu hadisin
manasnn ve lafz muhtevasnn ne Kur'n-
Kerim'de, ne de Allah Rasl (s.a.v)'nden sabit
olan sahih bir hadiste yer almadn ifade
etmektedirler. Bu konudaki olumsuz ifadeleri, bu
hadisin muhtevasnn sabit olan er' nasslarda
bulunmadn, zayf rivayetlerde bulunabilecei
eklinde anlalabilir.
Bu ifadeler arasndaki farkllk, bu ilimle
megul olanlar tarafndan kolaylkla
anlalmaktadr. nceki rneklerde getii gibi;

58
bu farkllk baz karinelerle de anlalmaktadr.7[7]

I. "Bu Hadisi Bilmiyorum" (Ma

Vakaft Aleyh)

"Bunu bilmiyorum", "Bunu bilemedim",

"Buna vkf olamadm", "Bunun asln
bilmiyorum", "Bunun aslm bulamayoktur)
olumsuzluk sigasyla gelmitir. Bunun yannda
olumlu si-ga ile gelen (Leh as/n/Bunun asl
vardr) ifadesi de zikredilebilir.
Hadis limlerinin; (Asl) kelimesini hem
olumlu hem de olumsuz olarak kullandklarnn
belirtilmesi ve bu ifadeler arasndaki farklln
daha ak ekilde ortaya konulmas iin burada
muhaddislerin (Leh asln/Butun asl vardr)
eklindeki ifadelerini de zikretmeyi arzu ettim.

7[7] Yukarda zikredilen bu ifadeler, (L asle leh/Bunun

asl

59
Zira birbirlerine zt olanlar, birbirlerinin gzellik-
lerini ortaya koyarlar. Eya zdd ile
ayrdedilebilir. (a) Hafz bn Hacer Hedy's-Sar
kitabnn sonunda (2/201) mam Buhar'nin
biyografisinde yle demitir: "Sleym b.
Mcahid diyor ki: Muhammed b. smail -yani
Buhar- bana yle dedi: Sahabe ve tabin
hadislerinden -yani mevkuf hadislerden- rivayet
ettiim her hadisin mutlaka Allah'n Kitabndan
ve Rasl'nn Snnetinden bir asl vardr."
Buhar'nin buradaki (Mutlaka onun bir asl
vardr), ifadesi o hadisin Kitab ve Snnette sabit
olduunun ifadesidir. Zira sahabe ve tabinin din
meselelerdeki szleri, onlarn Kitab ve Snnet
bilgilerine dayanr. Sz konusu hadisin (aslnn
var olmas)'nn anlam budur.
<b) bn Arrak, Tenzih'-erati'l-Merfa
kitabnda (2/383) u hadisi nakletmektedir:
"Cennette bir ar vardr. Orada al veri yok,
sadece kadn-erkek suretleri (resimleri) vardr.

60
Bir erkek bir sureti beenirse o surete girer. Orada
hibir kimsenin benzerlerini grmedii gzellikte
beyaz gzl huriler topluluu vardr. Onlar yksek
sesle yle derler: Biz ebedyiz, yok olmayz. Biz
raz olanlarz, hi kzmayz. Biz yumuak
tenlileriz, hi kurumayz. Ne mutlu bizi alanlara!.
Ne mutlu bizim aldklarmza!.." (bn Arrak
devamla diyor ki:) "Bu hadisi Abdullah b. Ahmed,
Zevid'l'Msned'de Hz. Ali (r.a) hadisi olarak
rivayet etmitir. Bu hadis, sahih deildir.
snadnda (Abdurrahman b. shak Ebu ey-be el-
Vasit) vardr. O, metruk (gnlk hayatta
yalanclkla sulanmas sebebiyle terk edilen) bir
rvidir."
bn Hacer el-Kavl'l-Msedded'de bn
Arrak'n bu grn tenkit etmek zere yle
demitir: "Bu hadisi Tirmiz, ad geen (bn
sdm", "Bunun aslna vakf olamadm," "Bu
lafzla bilmiyorum", "Bu lafzla grmedim", "Bunu
bulamadm", "Bunu bu ekilde bulamadm", "Bu

61
konuda hi bir ey vrid olmad", "Ne bunu tahric
eden, ne de isnad bilinmiyor" ve benzeri ifahak)
tariki ile tahric etmi ve "garibdir", demi, ayn
rvinin bir baka hadisinin "hasen" olduuna
hkmetmitir. Hakim, bu rvi tarikyla gelen bir
baka hadisin "sahih" olduuna hkmetmitir.
bn Huzeyme de Sahih'inde onun hadisini tahric
etmi, ancak "(Abdurrahman) hakknda hl
gnlmde bir eyler var", demitir. Bu hadisin
Cbir hadisi olarak gelen bir ahidi
bulunmaktadr. Bu ahidi Taberan el-Evsat'ta;
Ebu Nuaym Sfat'l-Cenne kitabnda rivayet
etmitir. Bunun senedinde (Cbir b. Yezid el-
Cu'f) bulunak-tadr. Bu rvi ise, zayftr.
Bu hadiste garip karlanan husus, "Bir
erkek -oradaki- bir sureti beenirse, o surete
girer", ifadesidir. Kanaatimce; orada o sureti be-
enen erkein ekli deimekte, oradaki surete
benzemektedir, yoksa gerekte o suretin iine
girecek deildir.

62
 Suretler ve resimlerle ilgili cmle hari;
(Cennetteki ar) hadisinin asl Mslim'in
Sahih'inde Enes hadisi olarak, Tirmiz ve ibn
Mace'de ise Ebu Hureyre hadisi olarak
gemektedir." bn Hacer'in sz burada sona
ermektedir.
Hafz bn Hacer, az nce geen ifadesinde
bu hadisin bir ksmyla ilgili olan ve eitli
tariklerle gelen sahih bir aslnn bulunduu ka-
naatine varmtr. Bu da sonuta Msned
hadisinin bir aslnn bulunduunu, bylece bn'l-
Cevz'nin verdii "uydurma hadis" hkmnn
reddedilmesi gerektiini gstermektedir. (c)
Allme Aliyy'l-Kar'nin Mirkat'l-Mefath erhu
Mikti'l-Mesabh kitabnda (4/445) u ifade yer
almaktadr: "Hadis sarihlerinden biri diyor ki:
Akk tandan yzk kullanlmas, onun fakirlii
gidermesi, mbarek oluu ve akik tandan yzk
kullanan kimsenin daima hayr iinde olaca
hakknda rivayet edilen hadislerin hi biri, hadis

63
hafzlarnn ifadelerine gre sabit deildir.
(Aliyy'1-Kar devamla yle diyor:) "Akik
tandan yzk kullann. Zira o mbarektir",
hadisini Ukayl Zayf Rviler kitabnda; bn Ll
Mekrim'l-Ahlk kitabnda, Hakim Tarihinde;
Beyhak, Ha-tib, bn Asakir ve Deylem
Msned'l-Firdevs kitabnda Hz. Aie
(r.anh)'dan rivayet etmitir. Hadis tariklerinin
okluu hadisin aslnn bulunduunu
gstermektedir. bn Adiyy, Kmilde Enes'den;
"Akik tandan yzk edinin. Zira o fakirlii
giderir, hadeler, tannm hadis hafzlarndan biri
tarafndan kullanlp da bu hkm -hadis
hafzlarndan- hibir kimse reddetmedii
takdirde, bu durum o hadis hakknda uydurma
hkmnn verilmesi iin yeterlidir.
Syt, Tedrb'r-Rav'de (s.195) Hadis
eitlerinin Yirmi ncs konusunun
sonlarnda diyor ki: "Hafz bn Ha-cer: Hadisler
hakknda derin bilgisi olan mnekkd bir hadis

64
hafz, bir hadis hakknda; "Bunu bilmiyorum",
derse; o hadisin reddi konusunda bu ifadeye
gvenilir, demitir."
Syt devamla diyor ki: "Zira hadislerin
derlenmesinden ve telif edilen kitaplara
bavurulmasndan sonra, bir hafzn baka hadis
hafzlarnn ifadeleri hakknda bilgi sahibi
olmamas uzak bir ihtimaldir. Tercih edilen gr,
byle bir hadisin bulunmad eklindedir."
Yine Syt, ayn eserde (s. 180) Hadis
eitlerinin Yirmi Birincisi konusunda yle
diyor: "bn's-Sbk'nin Cem'u'l- Cevami' adl
eserinde Mahsul ve baka eserlerden naklen
deniliyor ki: Yalan olduu kesin olan hadislerden
biri, rivayetler arasnda derin aratrma yapld
halde ne rvilerin gnllerinde ne de kitaplarn
derinliklerinde bulunamayan hadislerdir.
Mu'temed mellifi bu ekilde ifade etmitir. Izz b.
Cema da yle demitir: Bu konunun kesinlik
ifade ettii tartlabilir. Ancak bu durumun zann-

65
 glib ifade etmesi kesin olan son noktadr."
diini rivayet etmitir." Aliyy'l-Kar'nin
sz burada sona ermektedir.
Aliyy'l-Kar'nin; (Hadis tariklerinin
okluu hadisin aslnn bulunduunu
gstermektedir), ifadesi hadisin sonuta sabit
olduunu gstermektedir. Bunun rneklerinden
biri elinizdeki kitapta "Din, temizlik zerine bina
edilmitir", eklindeki 86. hadiste gelecektir. Bu
hadis hakkndaki notumuzda hadisin aslnn
bulunduunu yani sonuta hadisin sabit olduunu
greceksiniz. Bu fadenin benzerleri, tahric
kitaplarnda greceiniz gibi, saylamayacak
kadar oktur.
bn Arrak Tenzh'-erati'l-Merfaa (1/7-
8) yle di-vor "Uydurma hadisin baz almetleri
vardr: Bunlardan biri mam Fahreddin Raz'nin
zikrettii gibi; hadisin hadislerin istikrar bulup
derlenip topland bir zamanda rivayet edilmi
olup aratrld halde ne rvilerin hafzalarnda

66
ne de kitaplarn derinliklerinde bulunamam
asdr. Sahabe asrna yakn dnemde henz
hadisler istikrar bulup derlenme-miti. O
dnemde ravilerden biri bakalarnn bilmedii
bir hadisi rivayet edebilirdi.
Hafz Al diyor ki: "Byle bir aratrmay
mam Ahmed, Ali b. Medn, Yahya b. Man ve
bunlardan sonra yaayan Buhar, Ebu Hatim, Ebu
Zr'a ile sonrakilerden Nesa, Darakutn gibi;
ancak btn hadisler hakknda ya da hadislerin
byk ounluu hakknda bilgi sahibi olan byk
hadis hafz yapabilir.
Zira bir hadisin uydurma olduuna
hkmedebilmek, -genellikle- hadisin btn
tariklerinin toplanmas ve uzak beldelerde rivayet
edilen hadislerin tamam veya byk bir ksm
hakknda bilgi sahibi olmakla mmkndr.
Kavilerin rivayet ettikleri hadislerle rivayet
etmedikleri hadisler ancak bu ekilde
ayrdedilebilir. Bu mertebeye ulamayanlar, bula-

67
mad bir hadis iin nasl uydurmadr diye
hkmedebilirler?
bn Arrak devamla diyor ki: Bundan
anlyoruz ki, Hafz Al'nin zikrettii hadis
hafzlarndan biri veya onlarn emsali 8[8] byle bir
zat bir hadis hakknda; "Ben bunu hadis olarak
bilmiyorum", ya da "Bunun asl yoktur", derse bu
ifade, o hadisin uydurma olduuna hkmedilmesi
iin yeterlidir. Dorusunu bilen Allah'tr!.." bn
Arrak'n ifadesi, parantez aras ilavesiyle birlikte
burada sona ermektedir.

I. "Bu Hadis Sahih Deildir" (L

Yashh)

8[8] Mesel: Hafz Ziyaeddin Makdis, bn Salh, Mnzir,

Nevev, bn Dakik'1-Iyd, bn Teymiyye, Mizz, Zeheb,
Sbk, Zeyla, bn Kesr, bn Receb, Irak, Heysem, bn
Hacer, Sehav, Syt gibi son dnem hadis hafzlar da
bunlara ilave edilebilir.

68
 Bir hadis hakknda: "Sahih olamaz", "Sabit
olamaz", "Sahih olmad", "Sabit olmad", "Sahih
deildir", "Sabit deildir", "Bu konuda hibir ey
sabit olmad" gibi tbirler zayf rviler veya
uydurma hadisler kitaplarnda kullanldnda bu
ifadeler; "Bu hadis uydurmadr, kesinlikle sahih
(makbul) olarak nitelendirilemez" demektir.9[9]
Bu ifadeler, ahkm hadisleri hakknda
kullanldnda ise, bu ifadelerle anlatlmak
istenen husus, bu hadisin stlah anlamda "sahih
olmamas"dr.
stadmz mam Kevser (r.a) ntikad'l-
Mugn ani'l-Hfz ve'l-Kitab adl esere yazd
takdim yazsnda (s. 11) diyor ki: "Uyar:

9[9] Hadis hafzlar, kendi grlerine gre hadislere

verilecek hkm ak olsa bile; hkmlerinde ve
lafzlarnda daima gzettikleri ihtiyatl ifade kullanma
prensibini korumalar; ak ve net lafzlara ancak nemli
bir mnasebet olduu takdirde nadiren bavurmalar
sebebiyle bu ifadeleri kullanmaktadrlar.

69
Zamannn ndir msnid hadis limlerinden bn
Himmat ed-Dimak, et-Tenkt ve'l-fade fi Tahric
Ehads Hatimeti Sifri's-Sedeh kitabnda diyor ki:
'Buhar gibi ahkm hadisleri hakknda eser yazan
limler (Lem ya-shhl Sahih deildir) ifadeleriyle
stlah anlamdaki sahihli-i ifade etmektedirler.'
Uydurma hadisler ve zayf rviler hakknda eser
yazan limler ise (Lem yashh/Sahih deildir) ve
(Lem yesbt/Shit deildir) ifadeleriyle daha
genel bir manay ifade etmektedirler. Birinci
ifadeye gre; stlah anlamda sahih olmayan
hadis; hasen veya zayf olabilir. kinci ifade ise
hadisin batl ve aslsz olduunu gerektirir."
stadmz mam Kevser (r.a) ad geen
kitabn mukaddimesinde (s. 9) Ukayl'nin Zayf
Rviler kitabnda Sahi-hayn ricalinden pek ok
kimseyi cerh etmesi tavryla ilgili olarak diyor ki:
"Ukayl'nin bu kitab zayf rviler hakknda
olduuna gre -bir hadis hakkndaki- (La
yashh/Sahih deildir) ve (L yesbt/S&bit

70
deildir) eklindeki ifadelerden; zamannn ndir
msnid hadis limlerinden bn Himmat ed-
Dinak'nin dedii gibi; o hadisin yalan olarak
uydurulmu manas anlalmaktadr.
Yine stadmz. Kevser, Makalt'l-Kevser
kitabnda (s. 391) yle diyor: "Hadis
mnekkdlerinin zayf ve metruk rviler
kitaplarnda bir hadis hakkndaki (L
yashh/Sahih deildir) eklindeki ifadeleri, bu
ilim ehlinin aka ifade ettikleri gibi; bu hadisin
btl olduu manasnda olup "sahih olmasa bile
hasendir" manasnda deildir. ntikad'l-Mun
mukaddimesinde akladm gibi; ahkm
hadisleri kitaplarnda durum tamamen farkldr."

"Sahih Deildir" (L yashhu)

Istlahnn zel Kullanmndan Habersiz
Olan Baz Gnmz Alimleri

Abdlfettah (Ebu Gudde) diyor ki: Son

71
dnem ve ada limlerden pek ou (L
yashhu) stlahnn kullanl eklinden habersiz
bulunmaktadrlar.
1. Bedreddin ez-Zerke: Bu stlahtan
habersiz olan son donem limlerinden biri: mam,
muhaddis, fakh, usulc, ok ynl lim
Bedreddin Eb Abdillah Muhammed b. Baha-dur
b. Abdillah ez-Zerke e-afi el-Msr (r.a)'dir.
(745-794).
Syut'nin el-Leli'l-Masna (1/11), bn
Arrak'm et-Tenzh'-eriati't-Merfa (1/140) ve
Leknev'nin er-Raf ue't-Tekml kitabnda (II. bsk
s.138) naklettii gibi; Zerke, bn Salalm
Mukaddimesi zerine yazd Afa,fce'inde yle
demektedir:
"Bizim (Bu hadis uydurmadr) szmz ile
(L yashhl Sahih deildir) szmz arasnda
byk fark bulunmaktadr. Zira birincisi yalan ve
uydurmay isbat etmekte, ikincisi ise hadisin hi
sabit olmadn haber vermektedir. Bu ikinci

72
ifadeden hadisin mevcut olmad anlam kmaz.
Bu mana, bn'l-Cevz'nin (La yashh/Sahih
deildir) ve benzeri ifadeler kulland her hadiste
bulunmaktadr." Zerke'nin sz burada sona
ermektedir.
Zerke'nin bu sz iki adan tenkide deer
bulunmaktadr:
Birincisi: Bu ifadelerin ahkm hadisleri
kitaplarnda kullanlmas ile uydurma hadisler,
zayf ve metruk rviler kitaplarnda kullanlmas
arasnda aynm yapmakszn genel bir hkm
verilmesi yanltr.
ikincisi: Zerke'nin; "Bu mana, bn'l-
Cevz'nin {La ya-si/A/Sahih deildir) ve benzeri
ifadeler kulland her hadiste bulunmaktadr",
ifadesidir ki, bu gr kesinlikle reddedilmeye
layk bir grtr. Zira Ibn'l-Cevz kitabn
"Ahkm Hadisleri" konusunda deil, "Uydurma
Hadisler" konusunda telif etmitir. Dolaysyla
onun bu kitabnda ele ald bir hadis hakknda;

73
(L yashh/Sahih deildir) veya (Leyse bi-sabit,
L yesbt! Sabit deildir) demesi bir baka hadis
hakknda (btl) demesi gibidir. bn'l-Cevz,
hadisin sahih olmamas ya da sabit olmamas
eklinde verdii hkmn manas, o hadisin btl
olmasdr, anlayyla doru yolda yrmektedir.
Zira onun bu ifadeleri, ahkm hadisleri hakknda
deil, uydurma hadisler hakkndadr.10[10]

10[10] Hafz Zeheb (r.a)'nin Mizanul-l'tidal fi Esma-i'r-

Rical kitabnda (1/521) "Hasen b. Muhammed b. Yahya
el-AIev"nin biyografisinde yle deniliyor: Bu zat
hayaszlk edip ishak ed-Deber'den; o da
Abdrrrezzak'dan -uydurma olduu- gne gibi ak bir
isnadla "Ali, beerin en hayrlydr. Kabul etmeyen kfir
olur", szn hadis olarak nakl etmitir.
Yine -Hatib-i Badad- shak ed-Deber'den; o
Abdrrezzak'dan, o Ma'mer'den; o Muhammed b.
Mnkedir'den, o Abdullah b. Samit'ten; o da Ebu
Zerr'den merf olarak: "Ali ve zrriyeti kyamet gnne
kadar vasileri mhrlerler", szn hadis olarak rivayet
etmitir.

74
Bu iki sz, shak ed-Deber el-Alev'nin yalanclm ve
rafiz olduuna dellet etmektedir. Bu Alev'nin iftirada
bulunmas alacak bir ey deildir. Asl hayret edilecek
olan ey, Hatib'in -Badad'nin Tarihu Badad
(7/421)'daki biyografsindeki u szdr: Bize Hasen b.
Eb Talib nakletti, dedi ki: Bize Muhammed b. shak el-
Ka-ni' nakletti, dedi ki: Bana en-Neseb kitabnn mellifi
Ebu Muhammed Hasen b. Muhammed b. Yahya nakletti,
dedi ki: Bize shak b. brahim nakletti, dedi ki: Bize
Abdrrezzak nakletti. Bize Serv, Muhammed b.
Mnkedir'den, o da Cbir'den merf olarak u hadisi
nakletti: "Ali, beerin en hayrlsdr, kabul etmeyen kfir
olur." Tarihu Badad'daki ifade ise; "Ali, beerin en
hayrlsdr, bundan phe eden kfir olur", eklindedir.
-Hatib- daha sonra yle demitir: "Bu, mnker bir
hadistir. Bunu bu isnadla Hasen el-Alev'den bakas
rivayet etmemitir. Bu, sabit deildir.
Zeheb diyor ki: Hadis hafzlar, "Sabit deildir", ifadesini
bu sz gibi apak btl olan bir sz hakknda deil,
"Kulleteyn hadisi" ve "Day miras olur", gibi hadisler
hakknda kullanr. Rezil-rsvay olmaktan Allah'a
snrz."

75
 bn'l-Cevz'nin Mevzuat kitabnda
hakknda (L ya-shhi Sahih deildir) ifadesini
kulland hadisleri saydm. Bunlarn says yz
hadisi geti. Syt'nin bn'l-Cevz'yi -tenkit
ettii- hadislerdeki tenkidi (L yashh/ Sahih
deildir) sznn manas hadisin btl olmasdr,
yoksa stlah adan sahih olduunu reddedip
hasen ve zayf olduunu isbat etmek deildir. Bu
mana, her iki stadn yani bn'l- Cevz veya

Abdlfettah -Ebu Gudde- diyor ki: "Hatib (Leyse bi-

sabit/Sbit deildir) ifadesiyle hadisin "batl" olduu
manasn kasdetmekte-dir. Hadis hakkndaki "Bu,
mnker bir hadistir. Bunu bu isnadla Hasen el-Alev'den
bakas rivayet etmemitir", sz bunu desteklemektedir.
Bu hadisin btl olduu eklindeki hkm konusunda
Hatib-i Badad ile Zeheb (r.a) arasnda fark
bulunmamaktadr. Fakat Zeheb, bu kuraldan habersiz
kalm ve Hatib-i Badad'nin sz hakknda tamamlayc
yorum yapmakta acele davranmtr. Dorusunu en iyi
bilen Allah'tr!..

76
Syt (r.a)'nin aklndan bile gememitir. bn'l-
Cevz kitabnn mukaddimesinde (1/30,52)
kitabn "eriatmz inanlmas imknsz olan
szlerden uzak klmak ve meru olmayan eylerle
amel etmekten sakndrmak iin uydurma
hadisleri derleyip telif ettiini" aka ifade
etmektedir.
Syt ise, el-Leli'l-Masna kitabnn
sonunda (2/474) yle demitir: "bnul-Cevz
Mevzuat kitabnn mukaddimesinde (1/29,35)
yle diyor: Hadisler alt ksmdr... Altncs:
Yalan olduu kesin olan uydurma hadisler ki
bunlar bazen gerekten uydurma olabilirler.
Bazen de bakalarnn szleri olduu halde
Raslullah (s.a.v) adna uydurulmu olabilirler."
Btn bu ifadeler bnu 1-Cevz'ye aittir."
Syt'nin sz burada sona ermektedir.
2. Syt, bn Arrak ve Aliyyl-Kar
gibi bir grup lim, bu konuda mam Zerke'ye
tabi olmular, onun bu szn aynen kabul etmi,

77
hatta istifade edip takdir ederek nakl etmilerdir.
Bu limlerden Syt, el~Leli'l~Masna'da
(1/11); bn Arrak Tenzh'-eriati'l-Merfa'da
(1/14); mellif Aliyy'l-Kar bu kitabn banda
(s.44) ve el-Mevzt'l-Kbra kitabnn
mukaddimesinin sonunda bu gr zikretmi,
hatta mellif el-Mevzt'l-Kbra da bu gr
tatbik etmi, "amur yemek haramdr", hadisi ile
"Kim bu Beytullah' bir hafta tavaf ederse.."
hadislerinde bunu uygulamtr.
3. Abdlhayy el-Leknev: Yine bu
limlerden Abdl-hayy el-Leknev, er-Raf ve't-
Tekml kitabnda (6. Uyar)'y bu konuya tahsis
etmi, Zerke ve Aliyy'l-Kar'nin szlerini
istifade ve takdir makamnda zikretmi, onlarn
szleriyle bakalarnn bu konudaki szlerini
birbirleriyle kaynatrm, ancak er-Raf ve't-
Tekml kitabnn sonundaki (s. 378-381) bir sz
zerine yazdm dipnotta akladm gibi;
Leknev, yapt nakilleri tutarl bir ekilde

78
zikredememi,bu konuyu ilm bir ekilde
zememitir.
4. Cemaleddin el-Kasim: Bu limlerden
Cemaleddin el-Kasim, Kavaidut-Tahds kitabnda
(I. bsk. s.104) Zerke-'nin szn yine istifade ve
takdir makamnda zikretmitir.
5. Muhammed Hadr Huseyn: ada
limlerden olup bu stlahtan habersiz olan
limlerden biri olan stadmz Byk Allme
Ezher eyhi Seyyid Muhammed el-Hadr Huseyn
et-Tunis el-Msr (r.a), mer b. Bedr el-
Mavsl'nin el-Mun anil-Hfz ve'l-Kitab kitabna
yazd mukaddimesinde Zerke'nin grn
benimsemitir. Ayrca limlerden pek oklar da
ayn gr benimsemilerdir.
6. Abdurrahman el-MualHm: Bu zat,
evkn'nin el-Fevaid'l-Mecmua fi'l-Ehad-si'l-
Mevza kitabna yazd ta'likatta (s.19-20) nce
evk-n'nin u szn zikretmitir: "Mezzinin;
(Ehed enne Muhammeder-Raslullah) sz

79
esnasnda ehadet parmaklarn iini gze srme
hadisi hakknda bn Tahir Tezkirede; sahih
deildir, demitir.
Allme Muallimi (r.a), bu hadis hakknda u
notu dmtr: "(L yashh / Sahih deildir)
ifadesi -az da olsa-kuvveti olan bir hadis iin
kullanlr. Halbuki snneti bilen kii, bu hadisin
"btl" olduu konusunda tereddt etmez.
Yine evkn yle demitir: "Kim
mezzinin; (Ehed enne Muhammede'r-
Raslullah) szn iittiinde, Merhaba ey
sevgilim ve gzmn nuru Abdullah olu
Muhammed, derse ve ba parmaklarn per ve
gzlerine koyarsa, gzleri kr olmaz ve asla gz
ars ekmez." Bu hadis hakknda Tezkirede;
sahih deildir, denilmitir."
Allme Muallimi (r.a), bu ikinci hadis
hakknda ise u notu dmtr: "Makasd'da
denilmitir ki: Bu hadisi mutasavvflardan biri,
iinde mehul rviler bulunan munkat' (kesintili)

80
bir senedle Hzr'dan (!) nakletmitir." Muallimi
diyor ki: Ben de diyorum ki: Bu gibi hadisler
hakknda (L yashhf Sahih deildir) ifadesi ile
yetinilir mi?" Muallimi'nin sz burada sona
ermektedir.
Muallimi bu stlah bilseydi; evkn'nin ve
onun bu ifadesini nakledenlerin, bu iki hadisin hi
phesiz "btl" olduklar grne uygun olarak
doru yolda olduklarn, her hangi bir itiraza
gerek olmadn grecekti.
7. bn Arrak: Tenzlhu-eriati'l-Merfada
(1/140); b-n'1-Cevz'nin Mevzuat kitabnda
(1/112) zikredip (L ya-shhi Sahih deildir)
hkmn verdii u hadisi zikretmitir: "Nefsim
elinde olan Allah'a yemin ederim ki, Allah bir
peygamberine kendisiyle onun arasnda bir vahiy
indirmi-se, mutlaka Arapa indirmitir. Sonra o
Peygamber de kavmine onlarn diliyle
duyurmutur." bn Adiyy bunu Ebu Hu-reyre
hadisi olarak tahric etmitir. Hadis sahih deildir.

81
Senedinde (Selman b. Erkam) vardr. Metruktr,
hibir ey deildir."
Bunun ardndan bn Arrak yle demitir:
"Zerke, bn Salah zerine yazd Nket'inde yer
alan u ifadesi sebebiyle tenkide uramtr:
"Bizim (bu hadis uydurmadr) szmz ile (L
yashh/S&hih deildir) szmz arasnda byk
fark bulunmaktadr. Zira birincisi yalan ve
uydurmay isbat etmekte, ikincisi ise hadisin hi
sabit olmadn haber vermektedir. Bu ikinci
ifadeden hadisin hi var olmad anlam kmaz.
Bu mana, bn'l-Cevz'nin (La yashh/Sahih deil-
dir) ve benzeri ifadeler kulland her hadiste
bulunmaktadr."
bn Arrak diyor ki: Sanki burada bu ekilde
ifade edilen ince bir nkte bulunmaktadr. Zira
hadisin uydurma olduuna dellet eden bir ipucu
ortaya kmamtr. Son noktada ona gre hadis,
uydurma olabilir. Zira metruk veya yalanc rvi
yoluyla gelmitir. Bu sebeple uydurma hadisler

82
arasna sokulmu olabilir. Uydurma hadisler
arasna sokulmu olma ihtimali, hadisin ancak
yalanc veya yalanclkla sulanan sadece bir
kiiden nakledilmesi durumunda caiz olabilir.
Hafz bn Hacer, bu sonuncusunu -yani
yalanclkla sulanan kiiyi- Nuhbe'de (metruk)
vasfyla zel olarak ayrm, (Uydurma Hadisler)
srasnda zikretmemi; el-Kavl'l-Msedded de
ise ryada bu hadis iin Uydurma isminin
kullanlabileceini zikretmitir.
Greceksiniz ki; bn'l-Cevz'nin baz ricali
sebebiyle illetli sayd hadislerin pek ounda,
tenkit edilen raviler yalnz kalmamlardr. "Hadis
hafznn; (La yashh/Sahih deildir) ve benzeri
ifadesi, benim zikrettiim nkte sebebiyle ise; bu
gzel bir stlahtr."
Abdlfettah -Ebu Gudde- diyor ki: "bn
Arrak'n, bn Cevz'nin szlerinden bu sonucu
karmas, hatal bir sonu karmadr. bn Arrak,
bn'l-Cevz'nin kitabn asl konusundan

83
karm, onun zikrettii uydurma hadisleri
(Onun grne gre uydurma olmas muhtemel
olan hadisler) diye saymtr!... Bu, son derece
hatal bir ifade eklidir. Sebebi ise, bn Arrak'n bu
konudaki nemli kaideden habersiz olmasdr.
bn Arrak, bn'l-Cevz'nin sznde bir
para dorudan sapma ihtimali grnce; szn
sonunda vard netice konusundaki teredddn
yle ifade etmitir: "Hads hafznn; (La yashhl
Sahih deildir) ve benzeri ifadesi, benim zikret-
tiim nkte sebebiyle ise; bu gzel bir stlahtr."
Benim cevabm udur: Bu kaide, bn
Arrak'n zikrettii nkte sebebiyle deil; limlerin
ifadelerinde gelenek haline getirdikleri ve
Muhaddis bn Himmat ed-Dimak'nin ak bir
ibare ve veciz bir lafzla zetleyip kalba dkt
kaidedir.11[11]

11[11] Ayrca bn Arrak, ad geen kitabnda nakledilen

sznn sonunda bu hatal sonuca varmasyla ilgili

84
olarak unu zikretmitir: "Bu gzel bir stlahtr. Zeheb
Mun'nm sonlarnda buna dikkat ekerek yalanclklar
sebebiyle ittifakla terk edilen rvilerden sz sylerken
yle demitir: Rvilerden biri tek olarak Allah Rasl
(s.a.v)'nden bir hadis naklettii takdirde; o rvinin
hadisini rivayet etmek, ancak o rvinin durumunu aa
vurmak, onun sakt (dk) bir kimse olduunu
aklamak ve haberinin sahih olmadn bildirmek
artyla hell olabilir. Eer o hadisin metninde onun uy-
durma olduuna dair karineler (ipular) varsa ona dikkat
ekilir ve insanlar o eit hadislere kar sakndrlr." bn
Arrak'm sz burada sona ermektedir. Bu ifadede birka
hata bulunmaktadr:
lk olarak: Bu sz Zeheb, Man'nin sonlarnda deil,
Divan'd-Duafa ve'l-Metrkn {s. 273)'de zikretmektedir.
Zira Zeheb, Diva-n'd-Duafa ve'l-Metrkn kitabnn
sonunda ricali be tabakaya ayrm ve yle
buyurmutur: "...Beinci Tabaka: Ebu'l-Bahter Vehb b.
Vehbe'1-Kad, Muhammed b. Said el-Maslub, Mukatil b.
Sleyman, Kelb ve benzerleri gibi; uydurma hadisleri
rivayet etmeleri, bellar getirmeleri ve yalanclklar
sebebiyle terk edilmeleri konusunda ittifak edilen

85
 bn Arrak'm kitab Tenzih'-eriati'l-
Merfa anil-Ah-bari'-enati'l-Mevza gibi
uydurma hadisler kitaplarndan biri aldnda
orada hadisler hakknda yzlerce defa; "Sahih
deildir, sabit deildir" denilerek hkmedildii

rvilerdir. Bu kiilerden sadece biri, Allah Rasul

(s.a.v)'nden bir rivayette bulunduu takdirde bunun
rivayeti hell deildir...
kinci hata: bn Arrak'm naklettii Zeheb'nin sz;
hakknda (sahih deildir) denilen hadisle (uydurmadr)
denilen hadis arasndaki ayrm yapma sonucu deildir.
Zeheb, bu szyle hadis uydurmakla mehur olan
yalanclardan birinden bir hadis naklettiinde durumunu
bilmeyen kimse aldanr endiesiyle; o hadisle birlikte onu
rivayet eden rvisinin hadis uyduran yalanc biri olduu
da zikredilmelidir. Zeheb, hadis sahih deildir ve
uydurma deildir diye hk-medilmernesini
kasdetmemitir. Zeheb'nin sznde ne bu stlaha; ne de
bn Arrak'm anlad ayrma dikkat ekilmemitir.
Dorusunu en iyi bilen Allah'tr!..

86
grlr.
Mesel: Burada her babn sadece (Birinci
Fasl) hadislerinden, yani mellif bn Arrak'm
mukaddimesinde syleyip aklad gibi; bnul-
Cevz'nin uydurma olduuna hkmettii ve
bakalar tarafndan muhalefet edilmeyen
hadislerden bir ksmm zikredelim: Sayfa 134
Hadis 2; s. 170 Hadis 4; s. 171 Hadis 5; s. 179
Hadis 32; s. 172 Hadis 9; s. 173 Hadis 10; s. 174
Hadis 14; s. 175 Hadis 17, 19; s. 176 Hadis 25; s.
178 Hadis 28; s. 179 Hadis 32; s. 228 Hadis 3; s.
321 Hadis 4; s. 328 Hadis 12; s. 342 Hadis 7; s.
345 Hadis 10; s. 357 Hadis 52; s. 365 Hadis 71.
kinci ve nc Fasl bir yana; hadisleri
ittifakla uydurma olan (birinci fasl)da (L yashhl
Sahih deildir) ifadesinin yer ald bu yerlere
baktn zaman; bn Arrak (r.a)'n beklentisi ve
destekledii grn yanll ortaya
kmaktadr.
Bunun sebebi, daha nce ifade ettiim gibi,

87
bn Him-mat'm dile getirdii kaideden habersiz
olmasdr.

Muhaddislerin, (L yashh) fadesini

Uydurma Hadisler Kitaplarnda "Btl"
Mnasnda Kullandklarna Dair rnekler

Bu erefli ilme talip olanlara aklayc bir

rnek olmas iin; (btl) ifadesinin (L yashh,
Leyse bi-sahihl Sahih deildir) veya (L yesbt,
Leyse bi-sabiiJ Sabit deildir) ifadesiyle ayn
manada olduunu ak bir ekilde ifade eden
belirten muhaddislerin ibarelerinden bir ksmm
burada nakletmeyi uygun gryorum:
1. bnu 1-Cevz, Mevzuat kitabnda (1/113)
Cenab- Hakkn; "Ey Musa!.. Sana on bin dil
kuvvetiyle konuuyorum. Bende btn dillerin
kuvveti var. Ben hepsinden daha glym3',
ifadelerinin yer ald; Allah'n Hz. Musa'ya Tur
Gnnde Hz. Musa ile konumas hadisini ele

88
alnca; bu hadisin hemen ardnda; "sahih
deildir", dedi. Syt el-Leh'l-Masnada (1/12)
bunu; "Ben de derim ki: Bu hadisin uydurma
olduu eklinde verilen hkm tartmaldr"
diyerek tenkit etti.
Syt'nin bu sz ile; bnul-Cevz'nin bu
hadis hakknda kulland; "sahih deildir"
ifadesinin "uydurmadr" manasnda olduunu
kesin olarak ifade ettii ok aktr. Hatta Syt,
bn'l-Cevz'nin bu hkm hakkndaki tenki-
dinde; "Ben de derim ki: Bu hadisin uydurma
olduu eklinde verilen hkm tartmaldr",
ifadesini kullanmtr.
2. bn'l-Kayyim, el-Menaru'l-Mnfde (s.
67) yle diyor: "Hzr konusunun ve Hzr'n
hayatta olduunun zikre-dildii hadislerin hepsi
yalandr. Onun hayatta olduu hakkndaki tek bir
hadis bile sahih deildir."
3. Yine hmi'l-Kayyim el-Menaru'l-Mnfde
(s.120) yle diyor: "Abdest azalarn ykarken

89
okunacak dualarn hepsi btldr. Bu konuda
sahih olan hibir ey yoktur."
4. Hafz bn Receb el-Hanbel, Letaif'l-
Maarif fi-ma li-Mevasimi'l-Am minel-Vezif
kitabnda (s. 123) yle diyor: "Receb ayna zel
bir namaz yoktur. Receb aynn ilk Cuma gecesi
olan Regaib Gecesi Namaznn fazileti konusunda
rivayet edilen hadisler yalan ve btldr, sahih
deildir. Bu namaz btn limlere gre bid'attir."
5. Hafz Sehav, el-Makasd'l-Hasene'de
(s.130) "(Gl, Peygamberimiz'in terinden veya
Burak'n terinden yaratld), hadisi hakknda yle
demitir: "Nevev: Sahih deildir, demitir.
stadmz Hafz bn Hacer de ayn ekilde; Bu
hadis uydurmadr, demitir. Daha nce bn Asakir
de ayn gr ifade etmitir." (Ayn ifade
kitabmzda 71. Hadiste gelecektir.)
6. Hafz Sehav, el-Makasd'l-Hasene (s.
49)'da: "Pirin hadisi sabit deildir. Lm harfinde
{Lev kne) hadisi olarak gelecektir." Lm harfinde

90
(s. 346)'da ise; "Pirin adam olsayd, yumuak bir
adam olurdu", stadmz diyor ki: "stadmz
Hafz bn Hacer bu hadis uydurmadr, demitir.
Bunun btl ve uydurma olduunu aka ifade
edenlerden biri, Ebu Abdillah bnul-Kayyim olup,
el-Hedy'n-Nebeu'de (3/330) bunu ifade
etmitir."
7- Syt, Zeyl'l-Mevzt'ta Kitab'1-lim
banda (s. 33) yle diyor: "Hatib, senediyle bn
mer'den merfu olarak; ilim tayanlar, dnyada
Peygamberlerin halifeleri, ahirette ise
ehidlerdendir, hadisini rivayet etmi ve yle
demitir: "Hatib diyor ki: Buxidden mnkerdir.
Bunu bu isnadla sadece stadmz Ebu'.l-Abbas
Ahmed b. Muhammed el-Bistam'-den yazdk. Bu,
sabit deildir. bn'l-Cevz, bunu el-Ilel kitabnda
zikretmi, Mizan mellifi ise; bu btl bir
haberdir, demitir."
8. Syt, yine Zeyl'l-Mevzt'ta. (s. 202)
diyor ki: "Hafz Mizz yle demitir: Bu

91
Ved'niyye hadislerinde belirtilen senedlerle
Peygamberimiz (s.a.v)'den nakledilen tek bir
hadis bile sahih deildir. Bunlar alntdr. Bunlar
bn Ved'an, ilk defa uyduran kiiden yani Zeyd b.
Rifaa el-Him'den almtr. Zeyd, Allah'n
yaratklar arasnda hadis konusunda en chil,
hayas en az, yalan konusunda en cr'etkr kii
olup bu hadislerin byk bir ksmn Hadis ehli
arasnda sahih ve mehur olan baz senedler
kullanarak uydurmutur."
9. Syt, yine Zeyl'l-Mevzt'ta (s. 203)
diyor ki: "Ne-vev'nin Fetvalarnda veya baka
eserlerinde btldr, diye zikrettii hadisler
blm: Nevev'ye; Kim nefsini bilirse Rabbini
bilir, Kim Rabbini bilirse dili srer, hadisi sabit
midir? diye soruldu. Nevev: Sabit deildir, diye
cevap verdi. Nevev'ye; Hz. Ali'nin: Hz.
Peygamber (s.a.v)'iykadmda gz pnarlarnn
suyunu emdim ve itim, ilklerin ve sonlarn
ilmine vris oldum, sz sorulduunda; Nevev:

92
Sahih deildir, diye cevap verdi.
10. Syt Lelide (1/211) diyor ki: Ya Ali!.,
Tuza devam etmelisin. Zira o, czzam, alacalk,
cinnet gibi yetmi derde ifadr. Sahih deildir.
Bununla sulanan Abdullah b. Ahmed b. Amir
veya babasdr. nk bu ikisi ehl-i beytten hepsi
btl olan bir nsha rivayet etmektedirler."
11. bn'l-Cevz, Mevzuat kitabnda (3/35),
Syt Lel'de (2/253) ve bn Arrak Tenzh'-
erati'l-Merfa' da (2/242) diyor ki: Ebu
Hureyre'den rivayet edildiine gre Allah Rasl
yle buyurmutur: Ehl-i Beytin yemekleri az,
karnlar nurlu olur. Sahih deildir. Ukayl diyor
ki: Hadisin senedindeki (Abdullah b. Muttalib)
mehuldr. Hadisi mahfuz olmayp mnkerdir.
Ahmed diyor ki: bn Muttalib'in stad olan
Hasen b. Zekvan'n hadisleri btldr."
12. bn Arrak, Tenzh'-erati'l-Merfada.
Kitabu'l-At'me'de (2/236) bn'l-Cevz'nin
uydurma olduuna hkmedip de bakalarnn

93
muhalefet etmedii hadisler iin ayrd Birinci
Blmde yle diyor: Kim baklay kabuuyla
beraber yerse, Allah o kimseden yedii kadar dert
karr. Bu hadisi Darakutn ve bn Adiyy Hz. Aie
(r.a) hadisi olarak rivayet etmilerdir. Sahih
deildir. Birinci rivayette Bekr b. Abdil-lah Ebu
Asm, ikinci rivayette ise -mehul rvi- Abdullah
b. mer el-Hurasan bulunmaktadr. Abdssamed
b. Mutayr bu ikisini desteklemektedir. Sanki bu
hadisi o alm ve isnadn deitirmi gibidir.
Zeheb Mizan'da diyor ki: bn Adiyy: Bu btldr,
demi, (Abdssamed b. Mutayr) hakknda ise: "o,
u btl hadisin sahibidir" demitir.
13. bn Arrak, yine Tenzh'-erati'l-
Merfa da (2/ 193); "bn mer'den rivayet
ediliyor: Kim bir yiyecei krk gn saklarsa, o
Allah'tan, Allah da ondan uzak olur, hadisini
nakledip yle demitir: "Bu hadisi, Ahmed
Msned'inde rivayet etmitir. Sahih deildir.
Senedinde Asba b. Zeyd vardr ki o, yalnz bana

94
rivayet ettiinde hccet olarak kabul edilmez."
bn Arrak'n bu ifadesini Hafz Irak ve bn Ha-cer
tenkid etmiler ve Irak: Bu hadisin uydurma
olduu tartlr, demitir."
14. Yine Tenzh'-erati'l-Merfa da
(2/241) yle denilmektedir: bn Abbas'dan u
hadis rivayet edilmektedir:
Sizden biriniz bir yemee davet edilir de
yemek istemezse; afiyet olsun, demesin. Zira
afiyet Cennet ehline aittir. Bu hadisi Darakutn
rivayet etmitir. Sahih deildir. Zeheb Telhsu'l-
Mevzt'ta diyor ki: Bu btldr. Zira Allah yle
buyurmaktadr: "Onu afiyetle ve holukla yiyin."
15. el-Masn isimli elinizdeki kitapta 373
no.lu lmeden nce lnz, hadisi hakknda yle
deniliyor: Askalni: Bu sabit deildir, demitir."
Bu konuda verdiimiz rneklerden baka
saa sola serpilmi pek ok rnek daha
bulunmaktadr. Aratrmaclar, kaynaklarda
bunlar greceklerdir. Belirtilen rneklerle yeti-

95
nelim. Baar Allah'tandr.

Bu Kitapta Yer Alan Hadisler

Hakknda "Uydurmadr, Aslszdr"
Hkm Verilirken Kullanlan Lafz
Sigalar

Bu kitaptaki hadislere "btl (aslsz,

geersiz)" olduu hkm verilirken kullanlan
lafz sigalar hakknda bu siga-larm hadislerdeki
ve paragr afi ardaki yerlerine iaret ederek,
istatistik bilgi vermeyi uygun grdm. Bu kitap
baka eserler iin l kabul edilecek olursa; bu
bilgi, her lafzn mnek-kid hadis hafzlarnn
szlerinde az veya qk kullanl hakknda
istatistik rnek eklinde kabul edilebilir.
Bu istatistik bilgi vesilesi ile, aratrmacnn
Hadis Ricali, Cerh-Ta'dil ve Uydurma Hadisler
kitaplarnda grd stlah lafzlarn byk bir
ksmn ihtiva eden bir izelge elde edilebilir.

96
 Hadisin yalan, uydurma ve btl olduu ya
da hadis olmad eklinde aka ifade edildii
lafzlara temas etmedim. Bu lafzlar dokuz grupta
topladm. Btn bu lafzlarn says aadaki
sralama e 61 sigay bulmaktadr:
BRNC GRUP: (Asl yoktur) vb.
KNC GRUP: (Sabit deildir) vb.
S. Hadis No^ 13, 15, 18, 31, 33, 36, 38, 41,
57, 69, 75, 78, 90, 92, 101, 103, 106, 115, 120, 137,
148, 150, 180, 191, 196, 200, 204, 214, 217, 221,
227, 232, 235, 242, 248, 249, 251, 253, 261, 264,
283, 288, 301, 303, 315, 324, 325, 336, 341, 344,
354, 355, 360, 364, 378, 379, 383, 385, 390, 391,
395, 399, 417, 425, 458, 463, 472, 475.
9. Hadis No: 332.
10. Hadis No: 37, 47, 108, 121, 129, 222,
350.
11. Hadis No: 28, 63,116, 211, 289, 318.
12. Hadis No: 55, 91, 159, 327, 421,466, 470,
473.

97
 13. Hadis No: 9, 18, 32, 96, 113, 140, 199,
223, 384, 414.
14. Hadis No: 238, 277, 308.
15. Hadis No: 257.
16. Hadis No: 144.
17. Hadis No: 141
18. Hadis No: 74
19. Hadis No: 74
20. Hadis No: 65, 275
21. Hadis No: 85.
22. Hadis No: 139.
NC GRUP: (Sahih olamaz, Sahih
deildir) vb.
DRDNC GRUP: (BiHnmiyor) vb.
23. Hadis No: 215, 327.
24. Hadis No: 4, 446.
25. Hadis No: 160.
26. Hadis No: 476.
27. Hadis N0: 373.
28. Hadis N0: 27, 76, 269, 299, 348.

98
 29. Hadis No: 61.
30. Hadis N0: 39, 54, 71, 131, 246, 345, 362,
366, 388, 402, 427, 438, 463.
31. Hadis No: 134.
32. Hadis No: 300.
33. Hadis No: 167.
34. Hadis No: 421.
35. Hadis No: 293.
36. Hadis No: 216.
37. Hadis No: 47, 260.
38. Hadis No: 33, 195, 326.
56
BENC GRUP: (Bulunamad) vb.
ALTINCI GRUP: (Bilgi sahibi depim) vb.
39. Hadis No: 282, 329.
40. Hadis No: 309.
41. Hadis No: 43
42. Hadis No: , 2, 12, 16, 82, 126, 170, 186,
205, 209, 273, 386.
43. Hadis No: 98, 158, 163, 381.

99
 44. Hadis No: 285.
45. Hadis No: 58, 73, 86.
46. Hadis No: 51, 60, 171, 256, 357.
47. Hadis No: 8, 46, 64, 109, 143, 179, 387,
459, 462.
48. Hadis No: 305.
49. Hadis No: 88.
50. Hadis No: 3, H; 24, 62, 77, 127, 135, 155,
185, 188, 263, 280,
296, 356.
51. Hadis No: 21, 247,. 279, 295.
52. Hadis No: 192.
53. Hadis No: 132.
Uydurma Hadislerle ilgili Istlahlar
YEDNC GRUP: (Bilmiyorum) vb.
SEKZNC GRUP: (Hatrlamyorum) vb.
DOKUZUNCU GRUP: (Mnkerdir) vb.
Bu giri blmn, bu kitaptaki almay
ilim talebeleri ve dier m'minlere yararlanmalar
midiyle

100
54. Hadis
55. Hadis
56. Hadis
57. Hadis
58. Hadis
59. Hadis
60. Hadis
61. Hadis
62. Hadis
63. Hadis
64. Hadis
65. Hadis
66. Hadis
67. Hadis
No: 128.
No: 294
No: 224.
No: 40.
No: 107, 239.
No: 284.

101
 No: 359.
No: 367.
No: 136.
No: 367.
No: 463.
No: 453.
No: 398.
No: 66, 406, 455.
takdim ediyorum. Bu almay gzel bir
ekilde sunabilmek ve kolaylavtrabilmek iin
elimden geldii kadar gayret ettim. te almam
elinizdedir. Bu konuda aklama yapp sz
uzatacak deilim. Nezih Snnet'e hizmet etme,
Snnet'i yaama, eserlerini ve ilimlerini yayma
konusunda beni baarl klmasn Cenab-
Hak'dan niyaz ederim.
Bu almam kabul etmesini, ecrimi bol
klmasn, hatalarm ve gnahlarm affetmesini,
kusurlarm ve ayplarm rtmesini Cenab-
Hak'dan mid ediyorum. O ok ok balayc ve

102
son derece merhamet edicidir. Bu kitaptan veya
hizmet ettiim dier kitaplardan istifade
edenlerin bana faydal olacak slih dualarndan
mahrum kalmayacam inallah.
Szlerimi mam bn'l-Cevz (r.a)'nin u
duasyla noktalyorum:
"AllahmL Senin dinini anlatan dile; sana
ulatran ilimlere nazar eden gze; sana hizmet
yolunda yryen ayaa; RasTnn hadisini
yazan ele azab etme! Senin izzetin akna, beni
Cehennem'e koyma! Ehli gayet iyi biliyor ki, ben
senin dinini savunuyordum. Allahm!.."
Amin!.
Beyrut, 01 Cemaziyelevvel 1389 H.
Abdlfettah EBU GUDDE
(Rahmetullahi Aleyh)

Mellif Aliyy'l-Kari'nin
Mukaddimesi

103
 Rahman ve Rahim olan Allah'n adyla
Allah'a sonsuz hamdolsun... Setii kullarna
selm olsun...
Her eyi yoktan var eden Allah'n rahmetine
en muhta kulu Ali bin Sultan Muhammed el-Kar
diyor ki:
Hadis hafzlarndan bir gurubun, halk
dilinde mehur olan hadisleri derlediklerini; bu
hadisler arasnda hangilerinin sahih, hasen, zayf
veya uydurma olduklarn gzel bir metotla
akladklarn grnce; sabit olan hadislerin
snr hatta says bile tesbit edilemeyecei iin,
sadece hakknda "Bunun asl yoktur" veya "Bu
uydurmadr" denilen hadislerle yetinerek, bu
aslsz ve uydurma hadislerin en gzel ekilde
tesbit edilmesine vesile olmas iin, bu konuda
yazlanlar zetleme dncesi gnlme dodu.
Hadis hafzlarnn uydurma olup olmad
konusunda ihtilaf ettikleri hadisler, bir rivayette
uydurma ama dier rivayette sahih olabilecei

104
iin, bu eit ihtilafl hadisleri bu kitapta hi
zikretmedim.12[12]
Zira btn bu grler, muhaddislerin
hadislerin sened-lerini incelemeleri sonucu
vardklar grlerdir. Aksi takdirde sahih olarak
grlen hadisin gerekte uydurma, uydurma
hadisin ise gerekte sahih olmas; hatta yakn
ilim ifade etme konusunda kesin ve ak olan
mtevatir hadis olmas bile aklen caiz olaca iin;
13[13] itimad konusunda kesinlik aramaya gerek

12[12] Bu ifade genel olarak ve ounlukla doru olsa da,

baz dipnotlarda grlecei gibi; mellif, bu eserinde
uydurma olduklarnda ihtilaf edilen baz hadislerle,
uydurma olmayp da zayf, hasen, hatta sahih olan baz
hadislere de yer vermektedir. rnek olarak; 25, 58, 73,
93, 94, 95, 103, 104, 111, 118, 142, 201, 203, 220, 237
no.lu hadislere ve dierlerine bakabilirsiniz..
13[13] Bu ihtimal, yalanc rvinin mesel bir rivayette doru
sylemesi ihtimali gibidir. Bu iki ihtimalden her biri, her
hangi bir delilden kaynaklanmamaktadr. Dolaysyla

105
yoktur.
Bu sebepledir ki, Zerke yle demitir:
"Bizim (Sahih deildir) ifademizle (Uydurmadr)
ifademiz arasnda ak bir fark bulunmaktadr.
Zira bir hadisin uydurma olmas, o hadiste
yalann sabit olmas demektir. (Sahih deildir) s-
zmz ise, hadisin gvenilir rviler kanalyla sabit
olmadn bildirmektedir. Bu ifade, hadisin
tamamen aslsz olduu anlamnda deildir."14[14]

iltifat edilemeyecek tamamen atlacak yanl bir kanaat

olarak kabul edilmelidir.
14[14] Evet, bu gr ahkm hadisleri konusunda
dorudur. Ancak kitaba yazdm giri blmnde geni
bir ekilde akladm gibi; bu gr, uydurma hadisler
konusunda isabetli bir gr deildir. Zira uydurma
hadisler hakknda kullanlan "Bu hadis sahih deildir",
ifadesi; "Bu hadis btldr", ifadesi gibidir. Mellif, bu
konuyu derinliine inceleyememi, yukarda geen
ifadesinde Zerke ile birlikte ayni gr benimsemitir.
Daha sonra mellif, uydurma olduunda ittifak edilen bir

106
 Allah'tan isabetli olan gstererek muvaffak
klmasn niyaz ediyorum. Doru yola iletecek
olan sadece Allah'tr.

UYDURMA OLDUUNDA TTFAK

EDLEN HADS METNLER

I Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

1. HADS: "iyilik yaptn kimsenin

ktlnden sakn." 15[15] Sehav: Bunu -hadis

ok hadis hakknda bu eserde nakledecei veya

syleyecei "Sahih deildir" veya "Sabit deildir" ifadele-
riyle elikiye decektir.
15[15] bkz. Sehav, Makasd: s.46; bn'd-Deyba': Temyiz:
s.14; Aliyy'1-Kar, Kbra: s. 105; Aclun, Kef: 1/44.
Sehav'nin sznn devam yledir: "Bu sz, selef
limlerinden birinin sz o-labilir. Herkes iin geerli bir
ifade deildir. Deerli kimseler haknda deil, seviyesiz

107
olarak- bilmiyorum, demitir.16[16]

kimseler hakknda sylenmi olmaldr/'

16[16] L a'rifuhu/Bunu bilmiyorum) ifadesi veya benzeri
bir ifade, hadis hafzlarndan biri tarafndan
kullanlmsa ve cidd bir tenkide uramamsa; o hadisin
uydurma olduuna hkme-dilmesi iin yeterlidir.
Ibn Arrak, Tenzih'-eratiTMerfa'da (1/7-8) yle
diyor: "Uydurma hadisin baz almetleri vardr:
Bunlardan biri, > mam Fahreddin Raz'nin zikrettii
gibi; hadisin, hadislerin istikrar bulup derlenip topland
bir zamanda rivayet edilmi olup aratrld halde ne
ravilerin hafzalarnda ne de kitaplarn derinliklerinde
bulunamamasdr. Sahabe asr ile ona yakn dnemde
henz hadisler istikrar bulup derlenmemiti. O dnemde
rvilerden biri bakalarnn bilmedii bir hadisi rivayet
edebilirdi."
Hafz Al diyor ki: "Byle bir aratrmay ancak; mam
Ahmed, Ali b. Medn, Yahya b. Man ve bunlardan sonra
yaayan Buhar, Ebu Hatim, Ebu Zr:a ile sonrakilerden
Nesa, Darakut-n gibi btn hadisler hakknda ya da
hadislerin byk ounluu hakknda bilgi sahibi olan
byk hadis hafz yapabilir. Zira bir hadisin uydurma

108
olduuna hkmedebilmek, genellikle hadi"
sin btn tariklerim toplamak ve uzak beldelerde rivayet
edilen hadislerin tamam veya byk bir ksm hakknda
bilgi sahibi olmakla mmkndr. Rvilerin rivayet
ettikleri hadislerle rivayet etmedikleri hadisler ancak bu
ekilde ayrd edilebilir. Bu mertebeye ulamayanlar,
bulamad bir hadis iin nasl uydurmadr diye
hkmedebilirler?"
bn Arrak devamla diyor ki: ''Bundan anlyoruz ki, Hafz
Ali'-nin zikrettii hadis hafzlarndan biri veya onlarn
emsali (Mesel: Hafz Ziyaeddin Makdis, bn Salh,
Mnzir, Nevev, bn DakikTIyd, ibn Teymiyye, Mizz,
Zehebi, Sbk, Zeyla, bn Kesir, bn Receb, Irak,
Heysem, bn Hacer, Sehav, Syt gibi son dnem,
hadis hafzlar da bu listeye ilave edilebilir, diyorum.
Abdlfettah Ebu Gudde) byle bir zat bir hadis hakknda;
'Ben bunu hadis olarak bilmiyorum", ya da "Bunun asl
yoktur", derse bu ifade, o hadisin uydurma olduuna
hkme-dilmesi iin yeterlidir. Dorusunu en iyi bilen
Allah dr!.." bn Arrak'm ifadesi, parantez aras ilavesiyle
birlikte burada sona ermektedir. Bu konunun geni
aklamas mukaddimede (s.28" 39 aras) gemiti. Oraya

109
 2. HADS: "Souktan saknnz. Zira o
kardeiniz Ebu'd-Derd'ya souk ldrmtr."
17[17] Sehav: Bunu -hadis olarak- bilmiyorum,
demitir.18[18]
3. HADS: "Bulac hastala
yakalananlardan saknn." 19[19] Sehav: Bunu -
hadis olarak- grmedim, demitir.20[20]

baknz.
17[17] bkz. Sehav, Makasd: s.17; AliyyTKar, Kbrn: s.
104; Aclun, Kef: 1/39; Hut, Esne'bMetaiih s.29.
18[18] Ebu'd-Derd (r.a) sahab olup, Allah Rasl
(s.a.v)'nden sonra da uzun bir mddet yaam, Hz.
Osman'n halifelii es~ nasnda hicr 32 ylnda vefat
etmitir. Souktan ld sabit deildir.
19[19] bkz. Sehav, Makasd: s.18; bn'd-Deyba': Temyiz:
s.13; Alyy'1-Kar, Kbra: s. 104; Aclun, Kef: 1/40; Hut,
EsneTMe-talih s.29
20[20] Sehav'nin el-Makasd'1-Hasene (s.l8)'deki
ifadesinin devam yledir: Bulac hastala
yakalananlardan saknma emri, halkn zannettii gibi -
bulac hastala yakalananlardan uzaklama anlamnda-

110
olmayp hastaln bulamasndan korkarak kanma
anlamnda olabilir. Buhar'nin Sahibinde (Tb 19
Fethu'bBar: 10/158 Hadis No: 5707) ve Mslim'in
Sahih'iade (Selm Bab 33 erhu'n-Nevev: 14/213 Hadis
No: 2220) Ebu Hureyre (r.a)'den rivayetine gre Allah
Rasl (s.a.v) yle buyurmaktadr: "Bulama, kularn
uursuzluu, bayku uursuzluu, S a fer ay uursuzluu
yoktur. Czamldan aslandan kaar gibi ka." Hadisin
lafz Buhar'ye aittir. Sehav'nin ifadesi basit tasarrufla
birlikte burada sona ermektedir.
Abdlfettah -Ebu Gudde- diyor ki: Bana gre bu hadisin
manas u ekildedir: (L adv) "Bulama yoktur" demek,
birbirinize hastalk bulatrmayn demektir. Yani bulac
hastala yakalanan kii, Allah'n takdiriyle hastal
bulatrmaktan kanarak salkl kiilerle beraber
olmaktan saknsn. Buradaki (l adv) kelimesindeki (l);
"Kime bu aylarda hac farz o~ lursa, hacda cinsel
davranlarda bulunmak, gnaha ynelmek ve tartmak
yoktur. "(Bakara: 197) mealindeki ayetinde geen (l
rafese) kelimesindeki (l) gibi nehiy (yasaklama ve sakn-
drma) anlamndadr: Yani hac grevlerini yerine getirme
esnasnda -ihraml iken- cinsel davranta bulunmasn,

111
gnaha ynelmesin, tartmasn, demektir.
Bu sahih hadisin devamndaki (ve-l tyerate)
kelimesindeki (l) da ayn ekilde nehiy (yasaklama ve
sakndrma) anlamndadr. "Kularn uursuzluu
yoktur", demek kularn uuunu uursuz saymayn,
demektir. Zira araplar Cahiliyet dneminde kularn
uuundan uursuzluk anlam karrlar, onlar gide-
cekleri yerden engellemeye alrlard.
"Bayku uursuzluu yoktur" (ve-l hmete), demek,
baykuu uursuz saymayn, demektir. Cahiliyette Araplar,
ldrlen kiinin intikam alnmazsa, onun ruhunun
bayku olacana, bu baykuun onun intikam alnncaya
kadar "beni kanla sulayn", dediine inanrlard. slm,
bu eit btn batl inanlar yasaklamtr.
& a fer ay uursuzluu yoktur"'(ve-l safera), demek
Safer ayn uursuz saymayn, demektir. Araplar, savan,
basknlarn, intikamn yasakland mbarek harara
aylarndan kp da lmn, savan, soygun ve
basknlarn yapld Safer ayma girdiklerinde bu durum
onlara ok ar geliyordu. Bu da, Ca-hiliyette araplarn
Safer ayn uursuz saymalarna sebep olmutu. slm ise
bu inanc yasaklamtr. Zira vakit; mcerret vakit olmas

112
asndan uursuzluk veya zarar getirmez. Uursuzluk
veya zarar, insann bu vakitte yapt ktlkten do-
maktadr. Kt kii ktl ilemek suretiyle, zamana
da zemine de uursuzluk getirmektedir, aksi ise doru
deildir. Peygamberimiz (s.a.v)'in "Czzamhdan aslandan
kaar gibi ka", ifadesi; ayn hadisin devam olup baz
limlerin zannettii gibi ayr bir hadis deildir. Bylece
hadisin ba ile sonu arasnda tam olarak irtibat
kurulmaktadr. Hikmet deryas Rasul-i Ekrem (s.a.v),
salkl insann Allah Tel'mn takdiriyle kendisini
korumas iin, hastala sebep olan eylerden kanma-
sn emrettii gibi; bulac hastala yakalanan hastann
da. yine Allah Tel'nn takdiriyle bakalarna hastal
bulatrp onlar da hasta etmemesi iin, salkl
insanlarla birlikte olma' sini yasaklamaktadr.
Bu mana, Buhar'nin Sahih inde (Tb 54 FethuTBar:
10/243 Hadis No: 5774) ve Mslim'in Sahihinde (Selm
Bab 33 erhu'rrNevev: 14/215 Hadis No: 2221 ) Ebu
Hureyre (r.a)'den rivayet ettii u hadise tam olarak
uygunluk arz etmektedir: Allah Rasl (s.a.v) yle
buyurmaktadr: "Hastalkl olan, sakn salkl olanla
beraber olmasn. "Hadisin lafz Buhari'ye a-ittir. Bu

113
hadiste Raslullah (s.a.v), hastalkl develerin sahibine,
bu develeri salkl develerin yanma koymay
yasaklamaktadr. Bunun sebebi, Allah Tel'mn takdiriyle
meydana gelecek olan bulama olaydr.
Dolaysyla slm, madd varlklarda bulama olaym
kabul etmektedir. Hatta manev konularda bile bulama
olay kabul edilmektedir. Peygamber Efendimiz (s.a.v)
buyuruyorlar ki: "Kii, arkadann dini zerinedir.
Sizden biriniz, kiminle arkadalk yaptna iyi baksn.
"Bu hadisi Ebu Davud (4/259) ve Tirmiz (9/223 Zhd
45); Ebu Hureyre'den rivayet etmilerdir. Yine
Peygamberimiz yle buyurmaktadr: "Sadece m'minle
arkadalk yap. Yemeini de sadece takva sahipleri
yesin."Bn hadisi Ahmed (3/38), Ebu Davud (4/259 Edeb
16), Tiriniz (9/242 Zhd 56), bn Hbban (1/383) ve
Hakim (4/128); Ebu Sa-id el-Hudr'den rivayet
etmilerdir.
Yine Peygamberimiz yle buyurmaktadr: "Her doan
ocuk, ftrat zerine doar. Onu yahudi, necus veya
nasran yapan ana-babasdr."Bu hadisi Buhar (3/197
Cenaiz 80) ve Mslim (16/207 Kader 35) rivayet etmitir.
Bu lafz, Buhari'ye aittir. Yani ana-baba, ocuunun

114
 4. HADS: "Hzr ve lyas (a.s)'n her yl
hac mevsiminde Mina'da bulumas hakkndaki
hadis: 21[21] Askaln
di"yor ki: Bu konuda hibir ey sabit
olmamtr.
5. HADS: "Toplann ve ellerinizi kaldrn,"
dedi. Toplandk ve ellerimizi kaldrdk. Sonra -
defa- yle buyurdu: "Allahm!.. Kur'n'm
kaybolmamas iin retmenleri bala. Dinn
kaybolmamas iin limleri aziz eyle." 22[22]

Uydurmadr.
Ayn ekilde: "Allahm!.. retmenleri

Yahudi, Nasran ve Mecusilerle birlikte olmas sebebiyle

onun Yahudi, Nasran ve Mecusi olmasna sebep
olmaktadr.
21[21] bkz. bn Hacer el-Askaln, sahe: 2/118; Sehav.
Makasd: s.22; bn'd-Deyba': Temyiz: s. 14. Aliyy'1-
Kari, Kbra: s. 106; Aclun, Kef: 1/49.
22[22] bkz. Syt, Lel: 1/198; AliyyTKar, Kbra: s. 107;
Ac Kf 1/49.

115
bala, mrlerini uzun eyle ve kazanlarn
bereketli eyle." 23[23] hadisi de uydurulmutur.
Lel'de byle denilmitir.24[24]
6. HADS: "Allahm!.. Kur'nn
kaybolmamas iin retmenleri bala. Dinin
kaybolmamas iin limleri a-ziz eyle." 25[25]

Uydurmadr. LeJ'de byle denilmitir.26[26]

7. HADS: "Allahm!.. retmenleri
bala. mrlerini uzun eyle ve kazanlarm
bereketli eyle." 27[27] Uydurmadr. LeJ'de byle

23[23] bkz. Syt, Lel: 1/198; Aliyyl-Kar, Aclun, Ke

1/49.
24[24] Syt, Lel: 1/198-199
25[25] bkz. Syt, Lel: 1/198; Aliyy'1-Kar, Khra: s.107;
Aclun, Ke 1/49.
26[26] Syt, Lel: 1/199. Mellif Aliyy'1-Kar, bu ve
bundan sonraki hadisi 5. hadisle birlikte zikretmitir. Ben
de bu iki hadisi dikkat ekmek iin iki ayr rakamla
bamsz iki hadis olarak zikrettim.
27[27] hkz. Syt, Lel: 1/198; Aliyy'1-Kar, Khra: s.

116
denilmitir.28[28]
8. HADS: "Allahm!.. Din hakknda
bilgisizce konumaktan sana snrm." Hadis
olarak bulunamamtr.
9. HADS: "Allahm!.. slm' iki mer'den
biriyle destekle." 29[29] Bu lafzla asl yoktur.30[30]
10. HADS: "Dvme ile tedavi, en son

107; Aclun, Ke 1/49.

28[28] Syt, Lel: 1/198
29[29] bkz. Sehav, Makasd: s.87; bn'd-Deyba': Temyiz:
s.38; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.132; Aclun, Kef: 1/210;
Hut7 ^sne'7-Metalib: s.72,
30[30] Bunun yerine ayn manadaki u hasen- hadis
yeterlidir: "Allahm/.. u iki adamdan: Ebu Cehil veya
mer b Hat tab'dan hangisi sana daha sevgili ise onunla
islm' aziz eyle." Bu hadisi Ahmed Msned' inde (2/25),
Tirmiz Cami' inde (Menakb 17), bn Sa'd Tahakat'ta,
Beyhak Delil'de; Harice b. Abdillah b. Sleyman b. Zcyd
b. Sabit'ten; o Nafi'den; o da Ibn mer'den bu lafzla
merf olarak rivayet etmitir. (Sehav, el-
MakasdTHasene: s.87)

117
tedavidir." 31[31] bn'd-Deyba'n dedii gibi; bu,
hadis deil, (halk ara-snrda yaygn) bir szdr.
11. HADS: "Allah'n kitabndan bir yet,
Muham-med ve ehl"i beytinden daha hayrldr."
32[32] Askaln: Bunu hadis olarak grmedim,
demitir.
12. HADS: "Allah, Kitabndan bakasnn
sahih olmasn murad etmemitir." 33[33] Sehav:
Bunu -hadis olarak bilmiyorum, demitir.34[34]

31[31] bkz. Sehav, Makasd: s.5; bn'd-Deyba', Temyiz:

s.11; Aliyy'1-Kar, Kbra: s. 100; Aclun, Kef: 1/14.
32[32] bkz. Sehav, Makasd: s.6; bn'd-Deyba': Temyiz:
s.11; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.100; Aclun, Kef 1/20; Hut,
Esne'b Metalib: s.23. Sehav, diyor ki: "Bunu -hadis
olarak- grmedim. Benden nce hocam bn Hacer el-
Askan de ayn ifadeyi kullanmtr."
33[33] bkz. Sehav, Makasd: s. 15; bn'd-Deyba', Temyiz:
s. 12 Alyyul-Kar, Khra: s.101; Aclun, Kef: 1/35.
34[34] Bu, mam afii (r.a)'nin szdr. afi'nin talebesi
Mzcn diyor ki: afi'ye Risale kitabn seksen defa

118
 13. HADS: "ocuklarn snnetini gizli
tutun. Nikh duyurun." 35[35] Sehav diyor d:
Birinci cmlenin asl yoktur.
14. HADS: "Allah dnya semasna inmeyi
murad edince, arndan bizzat iner." 36[36] Bunu

okudum. Her defasnda yeni bir hata burur, "Getir, dur

bakalm. Bunu dzeltelim. Allah, kendi kitabndan baka
bir kitabn sahih olmasn murad etmedi", derdi. Bunu
mam Abdlaziz el-Buhar, mam Pezdev'nin. UsulMne
yazd Kef'l-Esrar adndaki erhinin balarnda (1/4)
zikretmi, bn Abidin de Reddiil'Muhtar haiyesinde
(1/19) nakletmitir.
Hatib Badad, Mdhu Evhmil-Cem' ve't-Tefrik
kitabnda (1/6) Mzeni'nin u szn nakletmitir: "Bir
kitap aslyla yetmi defa karlatrlsa bile, yine o kitapta
hata bulunur. Ak lal, kendi kitabndan baka bir kitabn
sahih olmasn murad etmemitir."
35[35] bkz. Sehav, Makasd: s.28; bn'd-Deyba': Temyiz:
s. 16; Aliyy'1-Kar, Khra: s.lll; Aclun, Kef: 1/70; Hut,
Esne'h Metaiib: s.37.
36[36] bkz. Syt, Zeyl'l-Mevzat s.2; Sehav, Makasd: s.

119
hadis olarak rivayet eden deccaldir.37[37]
15. HADS: "Allah Tel buyurdu ki:
Dnyay tahrip etmek istediimde nce Beyt'imi

15; bn'd-Deyba', Temyiz: s. 12; Aliyy'1-Kar, Khra:

s.112; Aclun, JTei? 1/80.
37[37] Syt'nin ZeylTMevzat (s.2'3)'nda ifade edildii
gibi: Bu sz hadis olarak rivayet eden kii, Ebubekir
Muhammed b. Isa et-Tarass'dir. Tarass diyor ki: Bize
Nuaym b. Hammad rivayet etti. O da yle dedi: Bize
Cerr rivayet etti. O Leys'den, o da Bir'den, o da Enes'den
Allah Rasl'nn yle buyurduunu rivayet etti..."
Syt, bunu naklettikten sonra bu rivayete u tenkidi
yneltmitir: "Nuaym b. Hammad, bell pek ok
haberleriyle bizi yordu. Onun rivayetlerini ne kadar
savunabiliriz ki!.. Bu hadisi Nuaym'den rivayet eden
Tarass hakknda bn Adiyy yle demitir: Rivayet ettii
hadislerin ounun mtabii (destekleyicisi) yoktur. O,
hadiste hrrszkk yapan kimseler arasndadr. Bakas ise
yle demitir: O, deccal bir muhaddistir. Bu hadiste
bel; ondan m, yoksa stad Nuaym'den mi,
bilmiyorum."

120
tahrip ederim. Sonra dnyay tahrip ederim." 38[38]
Irak diyor ki: Bunun asl yoktur.39[39]

16. HADS: 'Ya Muaz!.. Husayb 40[40]

arazisine gelince oradan hzl ge. Zira orada

huriler vardr." 41[41] Bu arazi Yemen'dedir. Sehav
diyor ki: Bunu hadis olarak bilmiyorum.
17. HADS: "Talebe alimin nne
oturunca, Allah o-na yetmi rahmet kaps aar.

38[38] bkz. Gazzali, hya: 1/243. Dipnot 1; Aliyy'1-Kar,

Kbra: S-112; Aclun, Kef 1/81.
39[39] Hafz Zeyneddin eHrak, Tahrc Ehdisi'1-hy,
KitabT Hacc, Beytullah'm ve Mekke- Merrefe'nin
Fazileti Bab *azzali, hya: 1/243. Dipnot 1)
40[40] Kamus7 da deniliyor ki: "Husayb -zbeyr vezninde
olup-Yemen'de bir yerdir. Kzlar ok gzeldir. Husayb
arazisine girince oradan hzla ge, sz bu yer
hakkndadr." (bkz. Firzbad, el-Kamusu'1-Muht s.95
Il.bsk. Daru'r-Risale, Beyrut 1987 M.)
41[41] bkz. Sehav, Makasd: s.15; bn'd-Deyba\ Temyiz: s.
19; Aliyy'1-Kar, Kbra: s. 113; Aclun, Kef: 1/88.

121
Talebe, onun yanndan kalktnda annesinden
doduu gibi gnahsz kalkar. Allah, ona her harfe
karlk yetmi ehid sevab verir, her hadise
karlk bir senelik ibadet yazar." 42[42] ZeyJ'de: Bu
uydurmadr, denilmitir.43[43]
18. HADS: "Yats namaz ile akam
yemei ayn anda olursa, nce yemekten
balayn." 44[44] Irak diyor ki: Hadis kitaplarnda
bu lafzla asl yoktur.45[45]

42[42] Devam yledir: "Allah -talebenin okuduu- her

yapraa karlk bir ehir bina eder. Bu ehirlerden her
biri dnyann on kat kadardr."
43[43] Syt, ZeylTMevzat s.47 (bkz. Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.113; Aclun, Ke 1/88.
44[44] bkz. Sehav, Makasd: s.38; bn'd-Deyba': Temyiz:
s.2; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.113; Aclun, Kef: 1/90; Hut,
EsneT Metalib: s.43.
45[45] Bunu Irak erhu Sncni't-Tirmz'de sylemitir.
(Sehav, el-MakasdTHasene: s.38) Irak, Tahric
Ehdsi'l-hya'd-a Yemek Edepleri blmnde ise yle

122
 19. HADS: "Kur'n okuyann sultana
sndn grrsen, bil ki o hrszdr. Onun
ahmaka sndm grrsen, bil ki o gsteriidir.
Sana: Sen efaat et de bylece mazlumun cezasn
dresin, ya da hakszl gideresin, denildiinde
aldanmaktan sakn. Zira bu b-lis'in hilesidir.
Gnahkr Kur'an okuyucular bunu kendilerine

demitir: "Bu konuda mehur olan hadis: "Akam yemei

hazr olur da namaz iin kaamet getirilirse, nce yemek
yiyin", eklindedir.
Irak'nin iaret ettii u hadis, -yukardaki- uydurma
hadise ihtiya brakmamaktadr: Buhar (9/505) ve
Mslim (5/45)'in Enes (r.a)'den rivayetine gre Allah
Rasl (s.av) yle buyurmaktadr: "Akam yemei hazr
olur da namaz iin kaamet getirilirse, nce yemek yiyin",
Bu konudaki "Yemek hazr olduunda namaz yoktur",
hadisi de sahihtir. Bu hadisi Mslim (5/47) Hz. Aie (r.a)
vastasyla Peygamberimiz (s.a.v)'den rivayet etmitir. Bu
hadis, nefiy -olumsuz ifade- olup, nehiy (yasaklama)
anlamndadr. Yani hi kimse arzulad yemek hazr
olduunda namaz klmasn, demektir.

123
basamak edindiler." Bu sz, Sevr'nin s-
zdr.46[46]
Yine u sz de Sevr'nin szdr: "Ben
kzdn biriyle karlarm da, o bana, Nasl
sabahladn? derse, kalbim ona kar yumuuyor.
Ya insan tiritlerini yedii ve yayglarnda
oturduu kimseye nasl kar kabilir?.47[47]
Bu konuda u zayf hadis gelmitir:
"Allahm!.. Hibir fcirin nimetini bana nasib
etme ki, kalbim ona meyletmesin. "48[48]

46[46] Sevr: mam, muhaddis, mfessir ve fakih Sfyan es-

Sev rdir. Bu hadisi Ebu Nuaym eHsbehn Hlyet.'l-
Evliya'da (6/376-377) Sfyan es-Sevr'nin hayatn
anlatrken nakletmi-tir. Asal nshada bu hadisin
metninde tahrif ve eksiklik olup bu eksiklik Hlye'den
dzeltilmitir.
47[47] Ebu Nuaym, Hlye: 7/17
48[48] Bu hadisi Gazzal, hya'da 12/149) Hell ve Haram
Bcil-m'nde sultanlar ve zlimlerle birlikte olmann
hell olduu durumlar babnda zikretmitir. Onun lafz u

124
 Denilmitir ki: Alim kimse arandnda, o
imdi e" mirin kapsnda dr, denilmesi ne kadar
irkindir!..
20. HADS: "Sevgi samimi ise, edep
artlar der." 49[49] bn'd"Deyba' Hadis deildir,

ekildedir: "Alla-hm!.. Hibir facihn nimetini bana nasib

etme ki, kalbim onu sevmesin." Irak'nin ihya
TnhricTndeki lafz da bu ekildedir. Irak diyor ki: "Bu
hadsi bn Murdeveyh Tefsir'de Kesir b. Atyye vastasyla
ismi bilinmeyen mehul bir rviden rivayet etmitir.
Bunu Ebu Mansur Deylem Msned'TFirdevs'de
Muaz'dan; Ebu Musa el-Medn Tazyu'l'Umri ve'l-
Eyym kitabnda ehl'i beyt tarikiyle mrsel olarak rivayet
etmitir. Ha-diin btn isnadlar zayftr."
Gazzal, bu hadisi ikinci defa ihya'da (4/298) Muhabbet,
evk ve nsiyet blm'nde Muhabbetin Hakikati ve
Sebepleri konusunun sonunda nakletmitir. Irak burada
hadisi Deylem'-den tahric etmi ve "zayf ve munkat' -
kesintili- bir senedle rivayet etmitir," ifadesini
kullanmtr.
49[49] bkz. Sehav, Makasd: s.40; bn'd-Dcyba', Temyiz:

125
demitir.
21. HADS: "Bana salavat getirdiinizde
umum ifade kullann." 50[50] Sehav diyor ki: Bu
lafzla grndin.51[51]
22. HADS: "Glge bir buuk iki zira'

s.21; AliyyTKar, Kbra: s.116; Aclun, Kef 1/116.

50[50] bkz. Hatib, Tarihu Badad: 7/281; 8/105; Sehav,
Makasd: s.40; bn'd'Deyba', Temyiz: s,21; AIiyy'l'Kar,
Kbra: s. 116; Aclun, Kef. 1/96; Hut, Esne'TMetalb:
s.45.
51[51] Sehav'nin etMakasdTHasene'deki (s.40) sznn
devam yledir: "Bu ifade, "Bana. ve Allah'n dier
Peygamberlerine salavat getirin. Zira Allah beni
Peygamber gnderdii gibi, onlar da Peygamber olarak
gnderdi." hadisinin manasdr." Zikri geen hadisi
Bcyhak ab'l-man'da (1/148 No: 131)Ebu
Hureyre'den; Hatib Badad Tarihu Badadila (7/381)
Enes"'-den u lafzla rivayet etmilerdir: "Bana,. Allah'n
nebilerine ve resullerine salavat getirin. Zira Allah beni
Peygamber gnder-"tg gibi, onlar da Peygamber olarak
gnderdi." Bu, zayf bir hadistir.

126
arasnda olursa le namazn kln." 52[52] Btldr.
23. HADS: "Sizden biriniz, bir yaz
yazdnda o yazya 'Belea' yazmasn. Zira o
eytan ismidir. Sadece 'Allah' yazsn." 53[53]

Uydurmadr. Le' de byle denilmitir.54[54]

24. HADS: "Sudan sorumlu olduunda
suda cimrilik yapma." 55[55] Sehav: Bunu hadis
olarak grmedim, demitir.
Sivrisinek sizden birinizin tabana iyice

52[52] bkz. Sehav, Makasd: s.40; bn'd-Deyba', Temyiz:

s.21; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.116; Aclun, Kef: 1/101.
53[53] bkz. Syt, Lelr 1/215; Sehavi, Makasd: s.40;
bn'd-Deyba', Temyiz s.21; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.117;
Aclui, Kef. 1/101.
54[54] Syt, Lel: 1/215
55[55] bkz. Hatib, Tarihu Badad: 9/52; Ebu Nuaym, Hye:
3/14; Sehav, Makasd: s.44; bn'd-Deyba1, Temyiz:
s.23; AliyyT Kar, Kbra: s.117; Aclun, KefllZ; Hut,
EsneTMetalb: s.49.

127
batrn." 56[56] Sahihtir, atn" ifadesi uydurma-
25. HADS: dtnde onu -yemee-Ama
"yemee batrn ve sonra dr. 57[57] Mugrib'de byle
denilmitir.58[58]
26. HADS: Drt ey drt eye doymaz:
Toprak yamura, kadn erkee, gz bakmaya, lim
ilme doy^ maz." 59[59]bn'l-Cevz bunu "Mevzuat"

56[56] Ebu Ubeyd: "Sinein, hastala sebep olduu gibi

ifaya sebep olmas iin, onu yemee veya iecee iyice
batrn. Bu, Allah Tel'nm sinee ilhamyla olur", demi;
Mutamz de Mugrib'de bunu nakletmitir. (Biyolojik
incelemelere gre; sinek, yiyecek ve ieceklere toksin
salglad gibi, antitoksin de salglamaktadr. ev.)
57[57] bkz. Mutarriz, Mugrib: 2/187; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.118; Aclun, Kef. 1/108.
58[58] Mutamz, Mugrib: 2/187
59[59] bkz. bn'l-Cevz, Mevzuat 1/234-236; Zehebi,
Mizan: 1/542; Sehav, Makasd: s.47; bn'd-Deyba',
Temyiz s.24; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.118; Aclun, Kef.
1/116; Hut, Esne't Metalib: s.51.

128
kitabnda 60[60] zikretmitir.61[61]
27. PRN HADS": 62[62] Sabit
deildir. bn'd-Deyba' bu ekilde
zikretmitir.63[63]
28. HADS: Denizdeki toprak, karadaki
ahr gibidir. 64[64] Bunun asl bulunamamtr.65[65]
29. HADS: "Niyetini saf kl. Toprakta

60[60] bn'l-Cevz, Mevzuat 1/234-236

61[61] Hafz Zeheb, Mizan'l-'tida'&e (1/542) bu -
uydurma* hadisi Huseyn b. Ulvan el-Kelb'nin
biyografisinde onun tarikiyle nakletmi, sonra da yle
demitir: "Ben de derim ki: Yalanc da yalana doymaz."
62[62] Bu hadis, Lam harfinde 252 nolu hadis olarak
gelecek olan; Pirin adam olsayd yumuak huylu olurdu"
eklindeki hadistir.
63[63] bkz. Sehav, Makasd: s.49; bn'd-Deyba, Temyiz:
s.25, 152; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.119; Aclun, ^a^f 1/126;
Hut, Es-ne'l-Metalik s. 100.
64[64] Baz kitaplarda "topraktaki ahr gibidir", denilmitir.
65[65] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.119; Aclun, Kef 1/125.

129
uyu." 66[66] Hadis deildir. bn'd-Deyba' bu
ekilde zikretmitir.67[67]
30. HADS: "Btn dertlerin asl, insann

66[66] bkz. Sehav, Makasd: s.47; bn'd-Deyba', Temyiz:

s.29; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.122; Aclun, Kef: 1/146;
Hut, EsncT Metalik s.58.
67[67] Yani bn'd-Deyba, bu hadisi Temyz't-Tayyib
Minel Ha-bis F'Ma Yedru Al EIsineti'rNs
MineTHadis kitabnda zikretmitir. Ancak hadis, kitabn
yaynlanm basklarnda yoktur. Daha dorusu ben onu
bu basklarda bulamadm. Kitabn asl olan Sehav'nin el-
Makasd'THasene F Beyan Kesir Mine'i-Ehadsi'l-
Mtehira Ale'hElsine kitabnda (s.61) mevcuttur. (Bu
hadis, Temyiz't-Tayyib kitabnn elimizdeki
Daru'1'KtbiTIlmiyye Beyrut 1401/1991 tarihli yeni
basksnn 29. sayfasnda 144.n.lu hadisin sonunda
numarasz olarak yer almaktadr. Muhakkik AbdiUfettah
Ebu Gudde merhumun elindeki nsha, kitabn sonundaki
bibliyografyadan anlalaca gibi 1347/1942 ylnda
yaynlanan Muhammed Ali Subayh basksdr. (ev.)

130
kendi nefsinden honut olmasdr," 68[68] Selef
alimlerinden birinin sz olup hadis deildir.
bn'd-Deyba' bu ekilde zikretmitir.
31. HADS: "Dilsiz sarktan 69[69] Allah'a
snrm."70[70]
Syt diyor ki: Bunun asl yoktur.71[71]
32. HADS: "Mteriye yardm edin." 72[72]

Bu lafzla asl yoktur.

68[68] bkz. Sehav, Makasd: s.62; bn'd-Deyba', Temyiz:

s.29; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.122; Aclun, Kef: 1/147;
Hut, Esne'}-Metalik s.58.
69[69] Dilsiz sark, ucu omuzdan aaya sarktlmayan
sark demektir
70[70] bkz. Syt, Hvi: 1/471; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.123;
Aclun, Kef: 1/166.
71[71] Syt, bunu el-Hv fi'1-Fetv'dz (1/471) H Imran
Sr resi'nin 125. yeti ile ilgili bir meseleyi zikrederken
ifade etmitir.
72[72] bkz. Sehav, Makasd: s.68; bn'd-Deyba7, Temyiz:
s.32. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.123; Aclun, Kef 1/166; Hut,
EsneT Metalib: s.62.

131
 "Mteriye yardm olunur," sz de
byledir. Bu hkm bn'd-Deyba' zikretmitir.
33. HADS: "badetlerin en faziletlisi en
zor olandr." 73[73] Zerke: Hadis olarak
bilinmemektedir, demitir. bn Kayyim erhli
MenazilsSairin'de: Bunun asl yoktur, demitir.
34. HADS: "Cennet ehlinin ou,
aptaldr." 74[74] Bu ha-dii Bezzar zayf olarak,
Kurtub ise sahih kabul ederek rivayet etmitir.
75[75] Bu hadis "Cennetin en st makamlarnda

73[73] bkz. Sehav, Makasd: s.69; bn'd-Deyba', Temyiz:

s.33; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.123; Aclun, Kef: 1/175; Hut,
EsneT Metaib: s.64.
74[74] bkz. Mnav, FeyzuTKadir. Sehav, Makasd: s.74;
bn'd-Deyba', Temyiz: s.34; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.125;
Aclun, Kef 1/186; Hut, EsneMetalib: s.66.
75[75] Mellif Aliyy'1-Kar, el-Mevztat'l-Kbrfa (s. 126)
yle demitir: "Kurtub, Tezkirede bu hadisin sahih
olduunu belirtmitir. Halbuki byle deildir. Bilakis bn
Adiyy bu hadis hakknda: Mnkerdir, demektedir."

132
olanlar, ak sahipleridir", ilvesiyle rivayet e-
dil'mistir. Bu ilvenin asl yoktur.
Hadisin metninde geen "Blh" kelimesi,
kendi ha" linde olan anlamndaki "ebleh"
kelimesinin ouludur. "Ebleh" ise, ktln
farknda olmayan ve her eyi iyi zanneden
kimsedir.
Sehl et'Tster, bylelerini kalpleri cokuyla
dolu ve daima Allah ile megul olan kimseler
olarak aklamtr. Yine denilmitir ki: Ebleh,
dnya hakknda bilgisiz olup dininde derin
anlay sahibi olan kimsedir. Makasd' da yle
denilmitir: Byleleri dnya ilerinde bilgisiz
olanlardr.76[76]
35. HADS: "Abdest suyuna deer verin."

76[76] Mellifin, elMevzatTKbra'dd. (s. 127) ifade ettii

gibi; Hadiste geen ebleh (aptal) kelimesi, "geri zekl"
anlamnda kullanlmamtr.

133
77[77] bn Teymiyye: Uydurmadr, demi, Zejtf'de
78[78] ise, Onun dedii gibidir, denilmitir.
36. HADS: "Yaratlmlarn dilleri Hakkn
kalemleridir. 79[79] Asl yoktur. Bu hkm bn'd-
Deyba' zikretmitir.
37. HADS: "Klenin verdii eman
(gvence) geerlidir." 80[80] bn'l- Hmam 81[81]:

Bunun asl bilinmemektedir, demitir.82[82]

77[77] bkz. Syt, ZeyliiTMevzat s.203; AliyyivTKar,

Kiibra: s.127; Aclun, Kef: 1/197.
78[78] Syt, ZeyliiTMevzat s.203
79[79] bkz. Sehav, Makasd: s.84; bn'd-Deyba',. Temyiz:
s.37. AHyyTKar, Kbrn: s.132; Aclun, Kef: 1/205;
Hut, Esne'l-Metalib: s.70.
80[80] bkz. bn'l-Hmam, Fcthu'1-Kadh; 4/302; Aliyy'1-
Kar, Kiibra: s. 134.
81[81] bn'l-Hmam, Fethu'l-Kadr, Kitabu's-Siyer: 4/302
82[82] Yani Peygamberimiz (s.av)'den senediyle nakledilen
bu lafza bir hadis bilinmemektedir, demektir. Ancak bu
sz Hz. mer (r.a)'in szdr. Bunu Abdrrezzak
Musannefin.de (5/222) Hz. mer (r.a)'in sz olarak

134
 38. HADS: "Ben, zahirle (grnen
delillerle) hkm vermekle emr olundum.
Gnlleri bilen ise Allah'tr."83[83]
Irak ve baka limler, bunun asl
olmadm kesin olarak ifade etmilerdir.84[84]

rivayet etmitir. Yine Hafz Zeyla, Nasbu'r-Rye

kitabnda (3/396) Hz. mer (r.a)'in sz olarak
nakletnitir. (Said b. Mansr, Snen: 2/3 Hadis No: 250-
251; Beyhak, Snen: 9/94)
83[83] bkz. Sehav, Makasd: s.91; bn'd-Deyba', Temyiz:
s.40; Aliyy'1-Kar, Kiibra: s.134; Aclun, Kef 1/192-193;
Hut, Bs-ne'l'Metalib: s.73.
84[84] Bu sz, bn'l-Arab'nin Ahkm'l-Kur'aninda
(1/143) sehven hadis olarak ifade edilmitir. Talebesi
Kad vaz, TerbT Medarik kitabnda (1/101 Fas basks)
ona uyarak yle demitir: beerin i lem hakknda
verecei hkmn, Allah'n hkm ve hikmetini
deitirmesi imknszdr. Zira Peygamberimiz (s.av) yle
buyurmutur: "Biz Peygamberler topluluu sadece zahir
grnen deliller- ile hkmederiz. Gnlleri bilen ise
Allahtr." Bir baka rivayette i alemi bilen Allah'tr,

135
denilmitir. Bir rivayette ise "Bana zahirle (grnen
delillerle) hkmetmem emredildi. Gnlleri bilen ise
Allah'tr", denilmitir." Kad lyaz'm sz burada sona
ermektedir.
Bu ifade ise baz limlerin dikkat ektii gibi, hi
kukusuz yanl bir ifadedir. Bu rivayetler aslszdr.
Mizz, Ibn Kesir, Zerke, bn'l-Mlakkm, Irak ve
Sehav gibi dahi hadis hafzlar ve bakalar: Bu hadisler
ne mehur hadis kitaplarnda, ne de yaygn hadis
czlerinde bulunmaktadr, demilerdir. Burada dikkat
ekilmesi gerekli bir husus da udur: Sehav, el'
Makasd'-Hasene' de (s.91) bu hadisin hkmn
aklarken yapt bir nakilde hata etmi, ondan sonra
gelen mellif AliyyTKar ehMevzat'l-Kbra'Aa ve
Acln Kef'l-Hafa'da (1/192-193) Sehav'ye uyarak yle
demilerdir: "Nevev, Sahihi Mslim Serhih.de; '''Ben
insanlarn kalbini ap bakmakla, gslerini yarmakla
emrolunmadn", hadisini erh ederken aynen yle
demitir: "Bunun anlam udur: "Ben, zahirle (grnen
delillerle) hkm vermekle emrolundum. Gnlleri bilen
ise Allah'tr. Nitekim Peygamberimiz (s.a.v) de byle
buyurmutur." Ncvev'don nakledilen sz burada son

136
ermektedir. Bu nakli ilk yapan Sehav, Nevev'nin
ifadesini tam nakletme-mi, hata ve yanllk buradan
kaynaklanmtr. "Nevev'nin Sahihi Mslim erhi' ndeki
(Kitab'z-Zekt, Mellefe-i kulba zekt verilmesi bab:
7/163) ifadesini aynen nakledelim. Nevev (r.a) yle
diyor: "Bu hadisin anlam udur: Ben, zahirle -grnen
delillerle- hkm vermekle emrolundum. Gnlleri bilen
ise Allah'tr. Nitekim Peygamberimiz (s.a.v) de byle bu-
yurmutur: ''Onlar bunu sylediklerinde -bakalarnn
hakk mstesna kanlarn ve mallarn benden korumu
olurlar. Hesaplan ise Allah'a, aittir." Yine bir baka
hadiste u ifade yer almaktadr: "Kalbini yarsaydm yal."
Nevev'nin bu ifadesinde; (Ben, zahirle -grnen
delillerle-hkm vermekle emrolundum...) cmlesi, Allah
Rasl (s.a.v)' ne nisbet edilmemitir. Sadece ele alman
hadis, Allah Rasl (s.a.v)'ne nisbet edilmeyen bu
ifadeyle aklanmtr. Bu hata, Nevev'nin ifadesine
sratle bakp da (Nitekim Peygamberimiz de byle
buyrrmutur) ifadesini; sonrasyla deil de, ncesi ile
ilikili saymaktan kaynaklanmtr.
(Zahirle grnen delille hkm verme hakkndaki
baz sahih hadisler)

137
Hadis olmayan bu sz yerine; Buhar'nin
KitabTMegaz'de Ali b Eb Talib ve Halid b. Velid'in
Veda Haccmdan nce Yemen'e gnderilmeleri babnda
{Fethu'1-Bar: 8/53"54); ve Mslim'in az nce ad geen
konuda (7/163) naklettikleri u hadis yeterlidir: Ebu Said
el-Hudr (r.a) anlatyor: Mnafklkla nitelenen biri Allah
Rasl (s.av)'ne:
- Allah'dan kork, dedi. Bunun zerine Halid b. Velid:
- Ya Raslallah!.. Bunun boynunu vuraym m? dedi.
Peygamberimiz (s.av):
- Hayr, Belki de o namaz klan biridir, diye cevap verdi.
Halid:
- Nice namaz klan -mnafk- lar var ki, kalbinde olmayan
eyi dilleriyle sylyorlar, dedi. Bunun zerine
Peygamberimiz (s.a.v) yle buyurdu: "Ben insanlarn
kalbini ap bakmakla, gslerini yarmakla
emrolunmadm."
evkn, frad'l-Fuhl'de (s.255) (Delillerin birbirlerine
denk gelmesi ve Tercih) bahsinde diyor ki: "Biz zahirle -
grnen delille hkmederiz, hadisinin asl yoktur ama
manas dorudur. Hz. Abbas (r.a) Peygamberimiz
(s.a.v)'e, Bedr'e zorlama sonucu katldn sylediinde;

138
 39. HADS: "Yemekte lokmay
kltmekle ve iyice inemekle emrolunduk."
85[85] Nevev: Sahih deildir, 86[86] demitir.

Peygamberimiz (s.a.v)'in ona: "D grnn bizim

aleyhimize idi", demesi; bir baka hadiste: "Ben
duyduklarmla hkmederim", buyurmas gibi baz
hadislerde bu mana ifade edilmektedir.
85[85] bkz. Sehav, Makasd: s.94; bn'd'Deyba', Temyiz:
s.40; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.136; Hut, Esne'bMetahb:
s.74.
86[86] Yani bu hadis btldr, kesinlikle sahih diye
nitelendirilemez, demektir. Hadis hakknda "L Yesbt"
(sabit deildir) denildiinde de byledir. Mukaddimede
stadmz Kevser'nin Intikad'l-Mun ani'1-Hfz
veTKitah eserine yazd mukaddimedeki u ifadesi
gemiti: "Uyar: Tenkit mellifi -bnT Hinmat- diyor
ki: Fikh hkmlerle ilgili hadisleri derleyen Buhar ve
dier limler; "Lem yashh" (sahih deildir) ifadesiyle
stlah manasyla sahih deildir, demek istemilerdir. Uy
durma ve zayf hadisler hakknda eser yazanlar ise "hem
yashh" (sahih deildir) ve "L yesht" (sabit deildir)

139
 40. HADS: "Ben araplarm en fas
konuanym. u kadar var ki, ben Kurey'liyim."
87[87] Syt: Ne bunu tahric eden bir kimse, ne de
senedi bilinmektedir, demitir.
41. HADS: "Ben dad harfiyle
konuanlarn -yani Araplarn en fasih
konuanym." 88[88] Ibn Kesir ve Ibn Cezer'nin
dedii gibi! manas dorudur, asl yoktur.
42. HADS: "Peygamberler lider, Fakihler
efendidirler. Onlarla oturmak ziyadedir."
Hulsa'd-a. 89[89] belirtildii gibi, uydurmadr.

ifadesiyle umum manay murad etmektedirler. Birinci

ifadeden hadisin hasen veya zayf olmamas gerekmez,
ikinci ifadeden hadisin btl olduu anlahr."
87[87] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.137; Aclun, Kef: 1/132.
88[88] bkz. Sehavi, Makasd: s.95; bn'd-Deyba', Temyiz:
s.41; Aliyy'1-Kar, Khra: s.136; Aclun, Kef: 1/132; Hut,
Esne'-Metalik a.93.
89[89] Yani bunu tahkik ehli mam Huseyn b. Abdillah
et'Tyb, eJ-Haa f Ma'rifetiTHadis adl kitabnda,

140
mam Sagan'nin ed-DiTu'-Mtekat fi Tebyni'l-
Galat~kitrabm6.Q.T\ nakletmitir. (AbdLfettah Ebu
Gudde diyor ki:) Abdullah b. Mesud'un yle dedii
rivayet edilmitir: "Mttekler efendi. Fakihler liderdirler.
Onlarla oturmak ziyadedir." Bunu Taberan el-
Mu'cem'1-Kebir'dc rivayet etmitir. Ravileri gvenilir
kimselerdir. (Heysem, Mecmeiz-Zevid 1/125; Ebu
Nuaym, Hlye 1/134) bn Cezer, Kita-bl'Kussas ve
Mzeklanride (s.44) yukardaki sz, bn Mesud'a ait
uzun bir vaaz metni ierisinde Taberan ve Ebu Nuavm'm
rivayeti gibi rivayet etmitir. Bu hadis, metnin son
cmlesidir. Bu son derece nefis, doru bir szdr. Zira o
yle demektedir: ''Mttekler efendidirler. "Yani
takvalar sebebiyle onlarn erefi ve ykseklikleri vardr.
"Fakihler liderdirler."'Yani Allah'n dinini aklama
konusunda onlara kendilerine uyulan kimselerdir.
Onlarla yan mttek fakihler]e oturmak, fakh olmayp
sadece mttek olanlarla oturmaktan daha faziletlidir.
Zira i-limieri, haram ve helli bilmelerinden istifade
edilmesi sebebiyle, mttek fakihlerin sohbetinde daha
fazla hayr vardr. Dolaysyla mttek fakihlerle beraber
olmak daha faydal ve daha kazanldr.

141
 43. HADS: "Gerei itiraf eden insafl
davranmtr." 90[90] Sehav: -Hadis olarak- Bu
ekilde bilmiyorum, demitir.91[91]
44. HADS: "Sz gnse, skt altndr."

Belki de bn Mes'udun bu sz, burada zikredilen hadisin

asl olup; ravilerden biri, bu szn baz kelimelerini kendi
anlayna gre deitirip bu sz merf hadis olarak
nakletmi, byle-ce hem manay bozmu, hem de
Peygamberimiz (s.a.v)'in sylemedii bir eyi O'na nisbet
etmi olabilir!..
90[90] bkz. Sehav, Makasd: s. 102; bn'd-Deyba', Temyiz:
s.42; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.140; Aclun, KeV'LAZ;
Hut, Esne'l-Metalib: s.95.
91[91] Sohav'nin sznn devam u ekildedir: "Fakat
Ahmed ve Hakim Mstedrek' inde el'Esved b. Seri'
(r.a)'den u hadisi nvayet etmilerdir: Hz. Peygamber
(s.a.v)'e esir bir bedevi getirildi. Bedevi: Ben Allah'a tevbe
ediyorum. Muhammed'e yneltiyorum, dedi. Bunun
zerine Peygamberimiz (s.a.v): "Hakkn ehlini bildi",
buyurdu.

142
92[92] Sleyman aleyhiaselm'm sz veya Hz.
Lokman'm oluna nasihatlerinden biridir. Bunu
bn'd-Deyba' zikretmitir.
45. HADS: "limler Allah'n vel kullar
deilse, Allah'n vel kulu yoktur." 93[93] Hadis
deil, bilakis mam Ebu Hanife (r.a) ve mam
afi (r.a)'nin szdr.
46. HADS: "Allah, her m'minden her
mnafka buzetme, her mnafktan da her
m'mine buzetme, sz ald." 94[94] Hadis olarak
bulunamamtr.

92[92] bkz. Sehav. Makasd: s.132; bn'd-Deyba', Temyiz:

s.55; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.152; Aclun, Kef: 1/304;
Hut, Esne'l-Metalib: s.92.
93[93] bkz. bn Kesir, Bidaye: 13/100; Sehav, Makasd:
s.132; bn'd-Deyba', Temyiz s.55; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.153; Hut, Esne'l-Metalb: s.92. Not: lk drt kitapta
hadis (n lero tekn..) eklinde, son kitapta ise (n len
yekn..) eklindedir. (ev.)
94[94] bkz. Aliyyl-Kar, Kbra: s.145; Aclun, Kef: 1/273.

143
 47. HADS: "Allah, nameli duay kabul
etmez." 95[95] Asl bilinmemektedir.
48. HADS: "Allah, akh yarattnda ona:
ne ge dedi, o da ne geti. Geri kal dedi, O da
geri kald. Sonra yle buyurdu: zzetime ve
cellime yemin olsun ki, Ey ak!. Senden daha
erefli bir yaratk yaratmadm. Seninle verir,
seninle alrm." 96[96] Alimler: Bu yalandr, ittifakla
uydurmadr, dediler. Makasd' da byle
denilmitir.97[97]
49. HADS: "Allah, zenginlerin yemeinin

95[95] bkz. Aliyyl-Kar, Kbra: s.144; Aclun, Kef: 1/288.

96[96] bkz. Sehav, Makasd: s.118; bn'd-Deyba', Temyiz
s.49; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.143; Acluni, Kcf:\i21; Hut,
Esne'l-Metalib: s.8
97[97] Hafz Irak, et-TahicTKebir lrEhadisi'1-hya
kitabnda ou uydurma hadisin tariklerini geni bir ekilde
aklam, Al-lme Zebd de hya erhihde (1/453-455)
ondan nakletmitir.

144
tadn fakirlerin yemeine nakletmi tir." 98[98]

Syt: Bu uydurmadr, demitir.

50. HADS: "Allah, Beytullah'a her yl alt
yz bin kiinin haccedeceini vaad etti. Eer say
eksik kalrsa Allah, bunlar meleklerle tamamlar.
Kabe, maherde gerdee giren gelin gibi
yaratlacak, Beytullah' hacceden herkes onun
eteklerine sarlacak, Beytullah Cennete girip de
haclar da onunla birlikte Cennete girinceye kadar
onun etrafnda tavaf edeceklerdir." 99[99] Irak:
Bunun asln bulamadm, demitir.
51. HADS: "Allah, isiz adamdan

98[98] bkz. Sehav, Makasd: s.119; bn'd-Deyba', Temyiz:

s.49. ^Bu iki eserde de yle denilmitir: bn Hacer
bunun uydurma olduuna hkmetmitir. ev.) Aliyy'1-
Kar, Kbra: s.145; Al, Kef 1/278; Hut, Esne'l-Metal/b:
s.78.
99[99] bkz. Gazzal, hya: 1/241 Dipnot 3; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.145; Aclun, Kef: 1/278.

145
holanmaz." 100[100] Zerke: Bunu bulamadm,
demitir.101[101]

100[100] bkz. Sehav, Makasd: s.121; bn'd-Deyba\

Temyiz: s.53: Aliyy'1-Kar, Kbra: s. 146; Aclun, Kef:
1/291; Hut, Esne'h Metalib: s.84,
101[101] Halk arasnda mehur olan sz, "Allah, isiz kuldan
holanmaz", eklindedir. Bu manada sahabe sz olarak
pek ok ifade nakledilmitir. Hafz Sehav, e-
MakasdTHasene'&v (s.126) diyor ki: Said b. Mansur,
Snenindi bn Mes'ud'un bu szn yle rivayet
etmektedir: "Ben ne dnya iinde ne de a' hiretiinde bo
olan adamdan holanmam." Zemahcr, Tls/sirinde
nirah Suresi'ndc Hz. mer (r.a)in u szn rivayet
etmektedir: "Ben sizden birinin ne dnya iinde, ne de
ahiret iinde bo olmasndan holanmam. " Beyhak,
ab'de Urve b. Zbeyr tarikiyle u rivayeti nakl-
etmektedir: Urve b. Zbeyr'e: Bu lemde en kt ey
nedir? denildi. Urve: sizlik, diye cevap verdi. Bu
uydurma hadiste geen "Alem"kelimesi Acln'nin
Kef'l'Hafa'&a. harekeledii gibi lm harfinin feth asyla
dr.

146
 52. HADS: "Toprak, snnetsizin
idrarndan dolay krk gn necis ohr." 102[102]

Senedinde hadis uydurmacs Davud 103[103]

102[102] bkz. Zeheb, Mizan: 2/8; bn Hacer, Lisan: 2/417-;

Syt, ZeylTMevzat: s.97; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.140;
Acln, Kef 1/223.
103[103] Bu hadis uydurmacsnn ad Davud b. Sleyman
el-Crcandir. Hadiste geen (el'Aklef); Snnet olmayan
kii demektir. Kitabn asl nshasnda ve mellifin
ebMevzat'--ffrasmda ve Acln'nin
KefTHafa'smda (1/223) bu hadiste; (el-Aklef) kelimesi
(el-Eb'ar) eklinde zikredilmitir ki bu kelimede tahrif
yaplmtr. Dorusu, Syt'nin ZeylTMev ^a^nda
(s.97) olduu gibi ve benim yukarda yazdm ekildedir.
Bu uydurma hadisin devam, Zeheb'nin Mizan'l-
rtidal'du (2/8) ve bn Hacer'in LsaniVbMizand^ (2/417)
ad geen yalanc (Davud b. Sleymancn biyografisinde
u ekilde yer almaktadr: ''ocuklarnz yedinci gnde
snnet ettirin. Zr ra bu, daha nezihtir ve derinin daha
abuk iyilemesini salar, toprak, snnetsizin idrarndan
dolay krk gn necis olur."

147
bulunmaktadr.
53. HADS: "Cennet ehli, Cennette
limlere muhta olurlar. Zira onlar her Cuma
Allah' ziyaret ederler. Ce-nab- Hak:
-Benden dilediinizi temenni edin, buyurur.
Cennet ehli bunun zerine limlere ynelirler:
-Biz, Rabbimizden ne temenni edelim?
derler. Alimler de:
-yle yle... temenni edin, derler." 104[104]

Mizan' da bunun uydurma olduu ifade

edilmitir.105[105]
54. HADS: "man hem sz hem de
ameldir, artar ve eksilir" veya 'man hem artmaz

104[104] bkz. Zeheb, Afisan- 3/436; Syt, eJ-

Caniu'sSagr (Fer zu'1-Kadir. 2/437) Fetten,
Tezkiret'1'Mevzt; s. 18; Achn, -ffe^f 1/263; Hut,
Esne 1'-Metalib: s.77.
105[105] Hafz Zeheb, bunu Mizan'l-'tidal'&a. (3/436)
yalanclardan biri olan (Mcai' b. Amr)'m biyografisinde
zikretmek-tedir.

148
ve eksilmez." 106[106] Firz-bad: Hibiri sahih
deildir, demitir.
55. HADS: "Bill, ezanda (n) harfini
(sin) olarak deitiriyordu." 107[107] Bunun asl
yoktur.
56. HADS: 'Terle gk arasnda bulunan ve
kendisine Velhn ad verilen eytan'm yannda
Adem o-ullarnm sekiz kat kadar askeri vardr.
Onun ayn zamanda Hanzeb denilen bir halifesi
vardr." 108[108] Ibn Cevzi: Uydurmadr, demitir.
57. HADS: "lim ve talebesi bir kasabaya
uradklarnda; Allah Tel bu kasabann

106[106] bkz. Aliyy'1-Kar, Khra: s.142; Aclun, Kef:

1/22,259.
107[107] bkz. Sehav, Makasd: s.113; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.46; Aliyy'1-Kar, Kbra: s. 140; Aclun, Kef:
1/263; Hut, Esne'l-Metalib: s.86.
108[108] bkz. Sehav, Makasd: s. 112; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.142; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.142; Aclun, Kef
1/265; Hut, EsneT Metalib: s.86.

149
mezarlndan krk gn azab kaldrr/' 109[109]

Hafz Cell 110[110]: Bunun asl yoktur, demitir.

58. HADS: "Bir kulun vgs dou ile
bat arasnda yaylr da, Allah nezdinde sinek
kanad kadar arl olmayabilir." 111[111] hya'da
bu ekildedir. Irak ise: Bu ekilde bulamadm,
demitir.
Buhar ve Mslim'in Sahih lerinde Ebu
Hureyre rr vay etiyle u sahih hadis
bulunmaktadr: "Kyamet gn iri yapl, iman
adam gelir. Halbuki Allah nez~ dinde sinek
kanad kadar arl yoktur. "112[112]

109[109] bkz. Sehav, Makasd: s.113; bn'd-Deyba',

Temyiz: s.46; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.142; Aclun, Kef
1/256.
110[110] Bu szn sahibi Celleddin Syti'dir.
111[111] bkz. AliyyTKar, Kbra: s.142; Aclun, Kei 1/256.
112[112] Bu badis, Sahih-iBuhar'&e (Fethul-Bar: 8/324)
Kehf Suresi Tefsiri'nde (Bab 6); Sahih-i Mslim'de
(Ncvev: 17/129; Mnafikn 18) Sfatl-Kyame kitabnn

150
 59. HADS: "Ksa boylu hanmn boyu
uzayabilir." 113[113] Yani ksa boylu hanm uzun
boylu ocuk dnyaya getirebilir. Kamus sahibi
diyor ki: Bu bir atasz olup Cevhe-r'nin
zannettii gibi hadis deildir.
60. HADS: "Sizler, kendilerine amel
ilham edilen bir zamandasnz. yle bir toplum
gelecek ki onlara tartma ilham edilecek." 114[114]

hya' da zikredilmitir. 115[115] Irak: Bunu

bulamadm, demitir.116[116]
61. HADS: "brahim Hal ve Ebu Bekir

bandadr.
113[113] bkz. Sehav, Aliyy'l'Kar, Kbra: s.142; Aclun,
Ke 1/265.
114[114] (Yani siz ashabm, bugn slm' yaayan bir
topluluksunuz. Gelecekte ise tartmac bir toplum ortaya
kacaktr, anlamndadr. ev.)
115[115] bkz. Gazzal, hya: 1/41; Aliyy'I-Kar, Kbra: s.148;
Aclun, Kcf: 1/294.
116[116] bkz. Gazzal, hya: 1/41 Dip Not No: 3.

151
Sddk'n Cennette sakah vardr." 117[117] Sahih
deildir. Musa ve Harun (a.s) hakknda sylenen
hadis de byledir.118[118]
62. HADS: "Allah'n lleri tayan
melekleri vardr." 119[119] Sehav: Bunu -hadis
olarak- grmedim, demitir.
63. HADS: "Allah'n bir melei vardr ki,
iki kann aras be yz yllk mesafedir." 120[120]

117[117] bkz. Sehav, Makasd: s. 116; bn'd-Deyba',

Temyiz: s.48; Aliyy'I-Kar, Kbra: s.143; Aclun, Kef
1/271; Hut, Esne'l-Metalib: s.88.
118[118] Yani bu Peygamberlerin Cennette sakallar
olacana dair sylenen hadis de sahih deildir. (Sehav,
etMakasdii'l-Hasene: s.116; Syt, el-Hvli'1-Fetv:
2/569-570)
119[119] bkz. Sehav, Makasd: s. 127; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.54; AHyy'1-Kar, Kbra: s.148; Aclun, Kef
1/293; Hut, Esnel-Metalib: s.89.
120[120] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s. 148; Acln, Kef:
1/294.

152
Bunun asl bulunamamrtr.121[121]
64. HADS: "Mescid, -yere atlan-
smkten ezilip bzlr." 122[122]

121[121] Acln'nin Kefii'1-Hafa kitabnda (1/294) bu hadis

metninde "ki gznn kllar arasnda" ifadesi yer
almaktadr. Bu ifade, tahriftir.
122[122] Hadisin devam: "...derinin atete kzarp
hzld gibi" eklindedir. Bu hadisi Gazzal Ihya'&a
Akaid Esaslar kitabnn ikinci faslnn sonlarnda
zikretmi, Iraki: "Onun asln bulamadm", demitir.
(Ebu Gudde diyor ki:) Bu sz, Ebu Hreyre'nin szdr.
Bunu bn Eb eybe Musannef de (2/366) Kitabu's-
Salat'ta "Mescide tkrmek gnahtr, grnde olanlar"
babnda yle rivayet etmektedir: Bize Vek' nakletti:
Dedi ki: Bize Mis'ar, Yezid b. Mnkz'den; Ebu
Hreyre'nin yle sylediini nakletti: "Mescid, -yere
atlan- smkten dolay derinin atete kzarp hzld
gibi, ezilip bzlr." lb\ Eb eybe, daha sonra ayn sz
bir baka tarikle naklet mistir.
Yine ayn sz Abdrrezzak Musannef inde Mescide
smk atma babnda (1/433); Said b. Mansur Sneriin&e

153
ve Buhar Tarih'in&e rivayet etmitir.
Hadiste geen (Yenzev) kelimesi "ezilip bzlr"
anlamndadr. Gazzal ihya'da bunun, dinleyicinin
kalbinde tesirinin daha fazla olmas iin istiare ve sembol
niteliinde olduunu aklamakta ve yle demektedir:
"Zira mescidin smkten dolay ezilip bir zlmediini
grmektesin. Bunun anlam udur: Mescidin ruhu ta'zimc
layktr. Mescide smk atlmas ise onu kmsemek
demektir. Atein deri ile temas etmesi ne kadar birbirine
zt ise; bu durum da mescidin deerine o kadar terstir."
Mslim'in Sahihinde (5/40) Ebu Hreyre'den
naklettiine gre; Allah Rasl (s.a.v), mescidin
kblesinde bir smk grm ve cemaate ynelerek yle
buyurmutu: "Size ne oluyor ki, Rab' binizin huzuruna
yneliyorsunuz ve nnze tkrp smk~ ryorsunuz.
Sizden biriniz, huzurunda yzne kar
smkrlmesinden holanr m? Biriniz -mescide-
tkrmek zorunda kalrsa soluna ayann altna
tkrsn. Bu imkn bulamazsa yle yapsn. "Hadis
ravisi Kasm b. Mihran, bu durumu elbisesini kenarna
tkrp outurarak tarif etti.

154
Bulunamamtr.123[123]
65. HADS: "Size en az verilen ey, yakn
ve sabr a-zmetidir. Kime bu iki hususta nasib
verilmise gece namaz ve gndz orucundan
kard eye aldr etmesin." 124[124] Gazzal
bunu hya'da zikretmi, Irak ise yle demitir:
Bunun asln grmedim, ibn Abdi'1-Berr, Muaz
hadisi olarak unu rivayet etmitir: "Allah yakn-
den daha az bir ey indirmemitir."
66. HADS: "Kulun her sznde istisna
etmesi -yani inaallah demesi, onun imannn
kmil olduunun almetidir." 125[125]

123[123] bkz. bn Eb eybe, Musannef: 2/366;

Abdrrezzak, Musannef. 1/433; Gazzal, hya: 1/102;
Aliyy'1-Kar, Kbra: s.295; Acln, Kef 1/252.
124[124] bkz. Gazzal, hya: 1/72; Zeheb, Mizan: 4/134;
Syt, Leli: 1/42; Sehav, Makasd: s.148; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.148; Acln, Kef 1/252.
125[125] bkz. Zeheb, Mizan: 4/134; Syt, Leli: 1/42;
Aliyy'l-Kar, Kbra: s. 150; Acln, Kef 1/295.

155
Mnkerdir.126[126]
67. HADS: "Gnahlardan yleleri vardr
ki, bu gnahlar Arafat'ta vakfeye durmaktan
baka bir ey silemez."127[127] Irak diyor ki: Bunun
asln bulamadm.
68. HADS: "Madd imkn bulamaman,
Allah'n seni koruduunun almetlerindendir."
128[128] Tasavvuf erbabnn szlerindendir.
69. HADS: "l, kendi evinde yedi gn

126[126] Yan batldr. Zeheb, Mizan'H'tdaFde (4/134)

Mark b. A"bad'm biyografisinde bu hadisi zikrettikten
sonra; "Bu hadis btdr", demektedir. Syt, eJ-Leli'J-
Masna'Aa (l/42) Ze-heb'nin bu szn nakletmi, bm
kabul etmi ve yle demitir: "Bu hadisin senedindeki
fet, (Davud b. Muhabber)'dir. Deylen, bunu
Msned'1'Firdevs'de onun tarikiyle tahric etmitir."
127[127] bkz. Gazzal, hya: 1/240; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.149; Acln, Kef: 1/297.
128[128] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.149; Acln, Kef:
1/299.

156
ate (mum) yakldn grr." 129[129] mam
Ahmed ve bakalar diyor ki: Bu batldr, asl
yoktur. Bu (det) bid'attir.130[130]
70. HADS: "Ben Rahman'm nefesini
Yemen tarafmda buluyorum." 131[131] Irak diyor ki:
Bunun asln bulamadm.132[132]

129[129] bkz. Sehav, Makasd: s.130; bn'd-Deyba',

Temyiz: s.55; Aliyy'1-Kar, Kbj-a: s.151; Acln, Kef
1/298.
130[130] Yani lnn evinde lmnden itibaren yedi gn
mum yaklmas deti, bid'attir.
131[131] bkz. Gazzal, hya: 1/104; 3/222; Heysem,
Mecmeu'z-Zevaid: 10/55; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.154;
Acln, Kef: 1/304.
132[132] Irak'nin hya Tahricih.de (1/104 Dip not 2) Akaid
Esaslar kitabnn ikinci faslnn sonlarnda grdm
ifadesi aynen u ekildedir: "Ben Rahman'm nefesini
Yemen tarafnda buuyo-rum."Ahmed b. Hanbe, Ebu
Hreyre'nin hadisi olarak rivayet etmitir. Bu hadisin
ravileri sika/gvenilir kiilerdir."
Hafz Heysem ise Mecmeu'z-Zevaid' de (10/55-56) Ebu

157
Hlr reyre'den u hadisi nakletmektedir: Peygamberimiz
(s.av) buyurdular ki: "iyi bilin ki; iman Yemen'e
mensuptur. Hikmet, Yemen'e mensuptur. Ben,
Rabbinizin nefesini Yemen tarafndan buluyorum." Bu
hadisi Ahmed rivayet etmitir. Ravileri sahih
hadisravileri. Ancak ebb Eb Ravh mstesnadr. Ama o
da sikadr." Beyhak, bu hadisi el'Esma ve'sSfat''ta ahab
Se-lemo b. Nfeyl es-Sekn'den rivayet etmektedir.
Onun hadisinde u ifade yer almaktadr: Peygamberimiz
(s.a.v), Yemen tarafna srtn dnd bir srada yle
demitir: Ben Rahman'm nefesini ite uradan
duyuyorum. Bu hadisi Bezzar Afiflerinde rivayet etmi,
Taberan Kebir'de, Peygamberimiz (s.a.v) Yemen'e iaret
ederek; ''Ben Rahman'm nefesini ite w radar
duyuyorum", lafzyla rivayet etmitir. Yine Taberan>
Msncd ' -amiyyn 'de Ebu Hrcyre'den; "iman,
Yemen 'e mensuptur. Hikmet, Yemen'e mensuptur. Ben,
Rahman'm nefesini Yemen tarafndan buluyorum"; Evsat
kitabnda Ebu Hrey-re'den "Ben Rabbinizin nefesini
Yemen tarafndan duyuyorum", lafzyla rivayet
etmektedir. eyh Muhammed b. Kasm el-Hayda-
Abadnin, Hasan el'Basr'nin Hz. Ali (r.a)'den hadis iit-

158
 71. HADS: "Gl, Hz. Peygamber (s.av)'in
terinden -veya Burak'n terinden- yaratld." 133[133]
Nevev; Sahih deildir 134[134] demi; Askalan ve
bakalar ise: Uydurmadr, demilerdir.135[135]
72. HADS: "man kalple tasdik, dille

mesinin isbat konulu etKavliV'Mstahsen fi Fahri't

Hasen kitabnda (s.118-120) geni bir ekilde aklad
gibi bu rivayetlerin senedleri sahihtir.
Beyhak, el-Esma ve'sSfat'ta hadisin manasn;
Peygamberi-ttz (s.a.v), bu hadisle; Ben huzur ve
rahatl Yemen tarafndan buluyorum, demek istemitir,
eklinde aklamaktadr.
133[133] bkz, Nevev, Fetv: a. 288; bn Hacer, Lisan:
2/219; Sehav, elMakasd: s.130; Semhud, Gammaz:
s.46; bn'd'Deyba', Temyiz: s.55; Aliyy'1-Rar, Kbra:
s.151; Acln, Kef 1/30.
134[134] bkz. Nevev, Fetv: s. 288.
135[135] "Sahih deildir" ve "Uydurmadr" ifadeleri farkl iki
ifade olmakla birlikte; kitabmzn mukaddimesinde
(s.40) iaret e-dildii gibi stlah adan manalar ayndr.

159
ikrar, azalarla ameldir." 136[136] Ibn'l-Cevz, bu
hadisin uydurma olduuna hkmetmitir.
(Abdlfettah Ebu Gudde: Doru olan budur,
demitir.)137[137]
Sehav ise yle demitir: Bu hadis, bn
Mace'de Ab-dsselm b. Salih'in hadisi olarak yer
almaktadr. 138[138]

136[136] bkz. bn Mace, Snen 1/25 (Mukaddime 9);

Beyhak, ab: 1/47 No:16; Syt, bn'l-Cevz, Mevzuat
1/128; el-ami's-Sagir (Feyzu'l-Kadir 3/185); Syt,
Lel: 1/33; bn'l-Cevz, Mevzuat: 1/128-129; Zeheb,
Mizan: 2/616; Syt, Leli: 1/33-36; Sehav, Maksd:
s.140; Semhud, Gammz: s.48; ibn Arrak, Tenzih:
1/79,151; bn'd-Deyba, Temyiz: s.59; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.158; evkn, Fevaid: s.293,452; Aclun, Kef:
1/21; Hut, EsneTMetalib: s. 102.
137[137] Parantez arasndaki bu cmle bir sonraki dipnotun
son cmlesi olup nemine binaen metne alnmtr.
(ev).
138[138] (Ebu Gudde diyor ki:) Hadisin Snen ibn Mace'de
olmas, onun uydurma olmasna engel deildir. Zira

160
Snen ibn Mace'de otuzdan fazla uydurma hadis
bulunmaktadr: (Leknev, el' Ecvbet'l-Fadla: s. 71-72,
thk. Abdlfettah Ebu Gudde).
Syt, bu hadisi cl-LealiTMasna'd'a. (1/33-36)
zikretmi, bu hadis hakknda verilen "uydurma"
hkmnn reddedilmesini glendiren (mtabi1)
rivayetler nakletmitir. bn Arrak da Tenzh'-
eriatiTMerfdo. (1/151-152) Syt'yi desteklemitir.
Ancak bu hadisin ravilerinden olan (Abdsselam b. Salih
el'Here-v) hakknda Ebu Hatim: Bana gre sadk (doru
szl) deildir, demi; Eb Zr'a hadisini kabul
etmemitir. Ukayl: Rafizdir, habistir, demitir, ibn
Adiyy: Hadis uydurmakla sulanmtr, derken; Nesa:
Gvenilir deildir, demitir. Darakutn: Rafizdir, ha-
bistir, "iman kalple ikrardr" hadisini uydurmakla
sulanmtr, demitir. (Zeheb, Mizan: 2/616) Ukayl ve
Muhammed b. Tahir eh Makdis onun yalanc olduunu
ifade etmilerdir. bn Arrak Tenzh'-$eiati'IMerfa'da
(1/79): "Onu pek ok muhaddis, hadis uydurmakla
sulamtr", demitir.
bn Man'den sika olduuna dair gelen rivayeti Allme
Abdu-rahman e'Muallim el-Yeman (r.a) evknfnin

161
 73. HADS: "Ey bn Ravaha!.. Seci'den
(kafiyeli konumaktan) sakn." 139[139] Ihya'da
byledir. Irak yle demitir: "Bu ekilde
bulamadm. Hadis, bn Snn'nin er-Riyada ve
Ebu Nuaym'in Hlye kitabnda Hz. Aie (r.a)
hadisi olaraksahih isnadla rivayet edilmitir. Hz.
Aie (r.a) Saib'e yle demiti: "Seci'den sakn.
Zira Peygamberimiz (s.a.v) ve ashab seci'

etFevaid'l' Mecmua kitabna yazd ta'Iikatmda

(s.293,452) gzel bir ekilde cevaplamtr. Oraya
baklmaldr!.
Ayrca hadiste mezhebi tarifler sanat aka
grlmektedir. Ibn'l-Cevz'den nce Hafz Darakutn de
bu hadis hakknda uydurma hkmn verenlerdendir.
Onun bu gr az nce Mizan'dan nakledilmiti.
Nitekim Bu konudaki grlerin tamamn bn'l-Cevz
Mevzt'mds. (1/128-129) nakletmektedir. Doru olan da
budur.
Dorusunu en iyi bilen Allah'tr.
139[139] bkz. Gazzal, hya: 1/35 Dipnot 2; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s. 156.

162
yapmyorlard." bn Hbban rivayetinde: Seci'den
kan, denilmitir.
Buharl&e bn Abbas'm sz olarak benzeri
bir ifade nakledilmitir."140[140]
74. HADS: "Gizli olan nedir? denildi.
Olmayan ey, de-di." 141[141] Askalan: Bunun asln

140[140] Asl nshada bu ekilde yer almaktadr. Irak'nin;

ihya Tahririnde (1/35) lim blmnde "limlerin
lafzlarnda deitirilen eyler" konusunda ifadesi ise
yledir: "Hadis, Ahmed, Ebu Ya'l, bnVSnn ve Ebu
Ntaym'n e-Riyada kitabnda Hz. Aie (r.a) hadisi olarak
sahih isnadla rivayet edilmitir..." Zebid, hya erhi' nde
(1/246) diyor ki: "Ey bn RavahaL Se-ci'den
sM."haknda Irak yle demitir: Merf olarak bula-
madm
Ahmed ve Ebu Ya'l (Msnedlerinde); Ibn's* Snn ve
Ebu Nuaym ise Riyadat'lMteaimn isimli
kitaplarnda... rivayet etmilerdir."
141[141] bkz. Sehav, Makasd: s. 139; Semhud, Gammaz:
s.47; bn'd-Deyba', Temyiz s.58; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.157; Acln, Ke 1/252; Hut, EsneTMetalib: s.98.

163
bilmiyorum, demitir.

B Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

75. HADS: "Patlcan ne niyetle yenilirse o

gerekleir." 142[142] Batldr, asl yoktur. Hadis
hafzlar bunu aka ifade etmilerdir.
76. HADS: "Bakla hadisi." 143[143] Sbt
deildir.144[144]

142[142] bkz. Sehav, Makasd: s.141; bn'd-Deyba':

Temyiz: 60; Aliyy'1-Kar, Kbra: s. 159; Acln, Kef
1/252; Hut, Esne'l-Metalib: s. 107'.
143[143] bkz. Syt, Zeyl'bMevzt s. 141; Sehav,
Makasd: s.141; bn'd-Deyba': Temyiz: 60; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.161; Acln, Kei: 1/252.
144[144] (Bakla); Kamus ve erhi Tac'l-Arus'&a B-K"L
maddesinde yle aklanmaktadr: (el-Bakl) topraktan
kan her yeil bitkidir. (el-Bakl) ve (el-Bakll) bakla
demektir. Mfredi (Bak-laetn) veya (Bakllatn)

164
eklinde gelir.
Bakla hadisine gelince; bu uzun bir hadistir. Bu sebeple
mellif, hadisin metnini zikretmemistir. Uydurma hadis
konusunda eser telif edenlerin bir ou da hadisin
uzunluu sebebiyle sadece iaret etmekle yetinmilerdir.
Bu hadiste baklagillerin pek ok cinsinin faydalar
zikredilmektedir. Bakla da bunlarda biridir. Bu sebeple
bu hadise ksaca (Bakla hadisi) ismi veril-
mistir. Ben iaret edilen hadisin bilinmesi iin hadisin
tamamn zikretmek istiyorum:
Bu hadis, Syt (r.a)'nin uydurma olduuna hkmettii
hadislerden biri olup Syt, bu hadisi Zey'l-Mevzt
kitabnda (s.141-142) u senedle zikretmektedir:
"Bu hadisi Tuyur, Tuyriyyaf'ta, u ekilde talric
etmektedir: Bize Eb Mansr Muhammed b. Muhammed
b. Osman es-Sevvak haber verdi: Dedi ki: Bize Ebu'l-
Kasm ibrahim b. Ahmed b. Ca'fer el-Hurak haber verdi.
Dedi ki: Bize Abdullah b. Muhammed b. Ali b. Beyra
nakletti. Dedi ki: Bana Ebu't-Tayyibi's-Sayyad
Muhammed b. Ishak el-Huza nakletti. Dedi ki: Bize Ali b.
Huseyn nakletti. Dedi ki: Bize -Muhammed bin-Musa b.
brahim; Hiam b. Urve'den; o babasndan; o da Hz.

165
Aie'den merf olarak nakletti:
l."Kim yats namazndan sonra crcr yer, sonra uyursa
czzam hastal burnundan kar gider."
2 ."Kini prasa yer, sonra uyursa, kokusu irkin olur,
basurdan emin olarak geceler, iki melek sabaha kadar
ondan uzak durur." 3."Kim kereviz yerse gzel kokuyla
geceler, di arlarndan emin olarak geceler."
4."Kim. hindiba otundan yerse, kendisine zehir ve sihir
dokuir makszn geceler. Hayvanlardan ylan ve akrep
dahil hibiri ona yaklaamaz."
5."Kim cennet baklasn yerse, Allah meleklere ona
haseneler yazmalarn emreder."
6."Kim. sedef bitkisi yerse, zatlcenb ve taun
hastalklarndan emin olarak geceler."
7."Kim turp yerse, usan hastalndan emin olarak
geceler. S."Kim soan-sarmsak yerae, bu mescidimize
sakn yaklamasn. Zira melekler, Ademullarmm
rahatszlk duyduklar eylerden rahatszlk duyariar."
9."Kim mercimekle birlikte kabak yerse, Allah'n ad
anld zaman gnl hassas olur, zihni alr."
10."Kim baklay kabuuyla birlikte yerse, Allah yedii
kadar derdi ondan karp atar."

166
11."Kim yemekten nce ve sonra tuz yerse, en basitleri
czzam ve baras (alacalk) hastal olan, yz altm
eit dertten emin olur." (Ayrca 436 nolu paragrafn
sonundaki 864 nolu notta bulunan Tuz hadisi'ne
baknz.)
bn Arrak, Tenzih'-era' da (2/266) bu hadisi
Syt'den nakletmekte ve yle demektedir: "Syt, bu
hadisin illetini (kusurunu) beyan etmemitir. Bu hadisin
senedinde Hiam b. Urve'den rivayette bulunan
Muhammed b. Musa b. ibrahim yer almaktadr. Bu kiiyi
tanmyorum. Lsan'J-Mzun'da (5/401) deniliyor ki:
Muhammed b. Musa b. ibrahim eHstahr: Mehul bir
eyhtir." Bu kii o mudur, bakas mdr bilmiyorum." bn
Arrak'n sz burada sona ermektedir.
Abdlfettah Ebu Gudde diyor ki: ibn Arrak (r.a)'m
burada ad geen rvinin durumu hakkndaki aklamas,
hadisin uydurma olduu hkmn tamamlamak iin
deil, sadece yalancl ve sahibini ortaya koymak
iindir. Zira ad geen hadiste yalanclk kokular her
taraftan hissedilmektedir- Bu hadis, senedi aratrlmaya
ihtiya duyulmayacak kadar aslsz bir hadistir.
Acln, Kef'1-Hafa'd.a, (1/339) diyor ki: Zerke diyor

167
 77. HADS: 'TJmmetimin cimrileri
terzilerdir." 145[145] Se-hav diyor ki: Bunu hadis

ki: Bakla ve mercimek hadisleri btldr. Necm (el-Gazz):

Bakla hakknda hibir ey sahih deildir, demitir. Firz-
bad. uydurma hadisler hakkndaki baz genel hkmleri
aklamak iin tahsis ettii Sifr'sSeadeh kitabnn
Hatime blmnde (s.150) yle diyor: "Mercimek,
bakla, peynir, ceviz, patlcan, nar ve kuru zmn fazileti
babnda hibir ey sahih olmamtr. Zndklar Allah
onlar rsvay eylesin- bu konularda hadisler uydurmular
ve slm lekelemek iin bu uydurduklar uydurma
hadisleri muhaddislerin kitaplarna kartrmlardr;'
bn'l-Cevz, Mevzuat kitabnda (2/293) Darakutn
tarikiyle Hz. Aie'nin; "Kim baklay kabuuyla birlikte
yerse, Allah, ondan onun kadar derdi karr," eklindeki
szn nakletmi ve yle demitir: "Bu sahih olmayan
bir hadistir. bn Adiyy: Bu, batl bir hadistir, demitir."
Syt, el-Leli'1-Masna'da. (2/218) ve bn Arrak,
Tenzh'-era' da bn'l-Cevz'nin bu ifadesini kabul
etmilerdir.
145[145] bkz. Sehav, Makasd: s. 143; bn'd-Deyba':
Temyiz: s.60; Aliyy'1-Kar, Kbra: s. 162; Acln, Kef

168
olarak- grmedim.146[146]
78. HADS: "Cimri, ok ibadet eden 147[147]

biri olsa bile; Allah'n dmandr." 148[148] Bunun

asl yoktur.
79. HADS: "Souk, din dmandr."
149[149] Hadis deildir, limlerden birinin
szdr.150[150]

1/332.
146[146] bn'd-Deyba1, Temyz't-Tayyib mine'1-Habs'.e
(s.60):
147[147] Asl nshada bu ekildedir. Ancak bu hadisi
zikreden kitaplarda (bid) yerine (rahib) ifadesi yer
almaktadr.
148[148] bkz. Sehav, Makasd s.143; bn'd-Deyba': Temyiz:
61; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.163; Acln, Kcf: 1/252.
149[149] bkz. bn'd-Deyba': Temyiz: 61; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.163; Acln, Ke 1/252.
150[150] Bu szn sahibi olan zat, mam Malik ve mam
Evza'ye benzetilen, am diyarnn fakh ve salih zat
byk imam Sad b. Abdlaziz ed-Dimak et-Tenh'dir.
167 ylnda vefat etmitir. (Allah rahmet eylesin.)

169
 80. HADS: "Bereket, pidenin
kklndedir." 151[151] Nesa'den bunun hadis
olmad nakledilmitir.
81. HADS: "Ortaklk tenceresi 152[152]

kaynamaz." 153[153] Hadis deildir.

Bunun asl yoktur, demitir. Acln ise,
Kefl-Hafa'&a. (1/332) yle demitir:
"bnTGars, bu kelimenin baz yazma nshalarda
buday satanlar anlamndaki (hannatn) eklinde
olduunu zikretmektedir."
82. HADS: "Gler yzllk, misafire

151[151] Hadisin tamam: "Bereket, pidenin kklnde,

ipin u-zunluunda ve nehrin kklndedir",
eklindedir.
152[152] Bu hadis, Acln'nin KefTHafa kitabnda (1/331)
"irk tenceresi kaynamaz", eklinde nakledilmektedir. Bu
ifade, hadisin tahrif edilmi eklidir.
153[153] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.165; Acln, Kcf:
1/331.

170
ikram etmekten daha hayrldr." 154[154] Sehav:
Bunu -hadis olarak-bilmiyorum, demitir.
83. HADS: "Katile ldrleceini
mjdele." 155[155] Sehav: Bunu -hadis olarak-
bilmiyorum, demitir.
84. HADS: "imanlk, zeky giderir."
156[156] Hadis deildir. Amr b. As (r.a) ve
bakalarnn szdr.157[157]
85. HADS: "Karpuz ve faziletleri hadisi."

154[154] bkz. Sehav, Makasd: s.145; Semhud, Gammaz,

s.50; A-liyy'1-Kar, Kbra: s.166; Acln, Kef'l-
Kavuk, L'J': s.30Mafa: 1/252; Hut, Esne'l-Metalih: s.
108; Kavuk, L'i'-s. 30.
155[155] bkz. Sehav, Makasd: s.145; Semhud, Gammaz,
s.50; bn'd-Deyba': Temyiz: 62; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.
166; Acln, Ke 1/252; Kavuk, L'J: s.30.
156[156] bkz. Sehav, Makasd: s.145; bn'd-Deyba':
Temyiz: 62; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.167; Acln, Kef:
1/252; Hut, Esne'l-Metalib: s. 109.
157[157] Bu mana, pek ok sahabden (r.anhm)
nakledilmitir.

171
158[158] Zerke: Sabit olmamtr, demitir.159[159]

158[158] bkz. Deylem, Zehru'l-Firdevs: 2/35; bn'l-Cevz:

Mevzuat: 2/285; Sehav, Makasd: s. 146; Semhud,
Gammaz, s. 50; AliyyTKar, Kbra: s. 166; Acln, Kei:
1/252; Hut, Esne'b Metalib: s.109; Kavuk, L'l': s.30.
159[159] Mellif, el-Mevzat'1-Kbra kitabnda Zerke'nin
bu sznden sonra yle diyor: "Karpuzun faziletine
gelince, o da ayn ekildedir. -Yan bu konuda da hibir
ey sahih deildir-. Ancak Tirmiz'nm emailinde ve
baka eserlerde karpuz hakknda gelen, Aleyhissalt
ve's-Selm Efendimiz'in karpuz yedii, zellikle taze
hurma ile birlikte karpuz yedii eklindeki rivayet
sabittir." Bu konudaki hadis Snen-i -
Eb Davud ve Snen'i Tirmizi'de Hz. Aie (r.a) den;
Peygamberimiz (s.a.v) karpuzu taze hurma ile birlikte
yerdi, eklinde yer almaktadr. Ebu Davud rivayetinde u
cmle ilave edilmitir: "...ve Peygamberimiz (s.a.v):
"Bunun hararetini unun soukluuyla, bunun
soukluunu unun hararetiyle kryoruz, derdi."
Tamamlayc Bilgi: mam Ahmed'in; Peygamberimiz
(s.av)'in karpuzu nasl yediini bilmedii iin karpuz
yemedii eklinde zikredilen rivayet sahih deildir. Baz

172
 86. HADS: "Din, temizlik zerine bina
edilmitir." 160[160] hya'da zikredilmi, Irak yle
demitir: 161[161] "Bu

limler bu konuda uyarda bulunmulardr. Bunlardan

biri mam bn Mflih el-Hanbef'dir. Fr' kitabnda
(6/308) yle demitir: "mam Alv med'in;
Peygamberimiz (s.av)'in yeme eklim bilmedii iin.
karpuz yemekten kand eklinde nakledilen rivayet
yalandr. Bu hkm stadmz -yani eyh Hafz bn
Teymiyye-zikr etmitir."
160[160] bkz. Gazzal, ihya: 1/49,125; Sehav, Makasd:
s.146; Semhud, Gammaz, s.50; bn'd-Deyba', Temyiz:
s.62; Aliyy'l-Kar, Kbra: s.167; Acln, Ke 1/25;
Kavuk, L'l': s.30.
161[161] Irak bu sz, hya Tahricinde (1/49) lim
blmnde Talebe ve stadn Adab konusunda ve
Taharetin Srlar blmnn banda (1/125)
zikretmektedir. Mnzir, bu hadisi Ter-gibin banda
parmaklarn hilallenmesi konusunda zikretmi ve yle
demitir: Bu hadisi Taberan, Kebirde bn Mesud'dan
hasen bir isnadla mevkuf olarak rivayet etmektedir. Daha

173
 ekilde bulamadm. bn Hbban'n ed'Duafa
(zayf raviler) kitabnda Hz. Aie hadisi olarak;
"Temiz olun. Zira islm temizdir", rivayeti; ayrca
Taberan'nin el-Evsat kitabnda ok zayf bir
senedle bn Mes'd hadisi olarak! "Temizlik
imana davet eder", rivayeti bulunmaktadr."162[162]

isabetli olan da budur."

162[162] Benzeri bir rivayeti, Tirmiz Sneiinde (10/240-
241) Edeb bablarmda (Temizlik hakknda varid olan
hadisler) babnda Sa'd b. Eb Vakkas (r.a)'dan rivayet
etmektedir: Peygamberimiz (s.a.v) buyuruyor ki:
"phesiz ki, Allah iyidir, iyiyi sever. Temizdir, temizlii
sever. Son derece ikram edicidir, ikram sever. Cmerttir,
cmertlii sever. Evlerinizin avlularn temiz tutun."
Tirmiz: "Bu, garib bir hadistir, Senedinde bulunan
Halid b. Ilyas zayf kabul edilmektedir", demitir.
Dolaysyla hadis, MiktTMcsabh'de (2/503) "hasen
hadistir", diye not dlmesine ramen; Ebubekir bn'l-
Arabi'nin Ardat'h Ahvez ve Mbarek-Fr'nin
Tuhfet'l-Ahvez: kitabnda (4/20) dedikleri gibi; zayf
hadistir.

174
Mnav'nin Feyzu'l-Kadirdeki (2/239) ifadesi hatadan
uzak deildir. Zira, Tirmiz hadisi hasen kabul etmemi ve
Nab" lus'nin Zehairu'IMevaris'de (1/237) ifade ettii gibi.
hadisi sadece bir tarikle rivayet etmitir.
Heysem, Mecmeu'z-Zevaidde (5/132) Hz. Aie'den; Allah
Ra-sl buyurdu ki: "islam temizdir, temiz olun. Zira
Cennet'e sadece temiz olanlar girecektir", hadisini rivayet
edip yle demitir: Bu hadisi Taberan Evsa tia rivayet
etmitir. Senedinde (Nuaym b. Mverra) bulunmaktadr.
O da zayftr." Sir yt de el'Camiu'sSagr'de Ebu
Hreyre'den Peygamberimiz (s.a.v)'in; "Gcnzn
yettii her eyle temizlenin. Zira Allah islm' temizlik
zerine bina etti. Cennete sadece temiz olanlar
girecektir", hadisim nakletmi ve yle demitir: Bu
hadisi E-bu's-Saalk et-Tarass Ebu Hreyre'den
Rivayetler cz'nde rivayet etmitir." ihab el-Hafac'nin
Nesim'r-Riyaz .f erhi'-ifa li'1-Kadi Iyaz (1/428)
kitabnda zikrettii gibi; Rafi, bu hadisi Tarihli Kazvnde
rivayet etmitir.
Btn bu zayf hadisler, eitli tariklerle nakledilmesi
sebebiyle bu manann sabit bir aslnn olduunu ifade
etmektedir. Dorusunu en iyi bilen Allah'dr!..

175
 87. HADS: "Beyt'l-Makdis, akreplerle
dolu altndan bir tastr." 163[163] Hadis deildir. Bu
sz, Tevrat'a nsbet e-dilmektedir.

T Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

88. HADS: "BeytuIIah'ta tavaf,

Tahyyet'l-Mescid namaz yerine geer." 164[164]

Sehav: 165[165] Bu lafzla grmedim, demitir.166[166]

163[163] bkz. Sehav, Makasd: s.148; bn'd-Deyba',

Temyiz: s.63; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.345; Acln, Ke
1/252.
164[164] bkz. bn'd-Deyba', Temyiz: s.6o; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.170; Acln, Kef 1/252.
165[165] Bu hadisi Sehav'nin etMakasdTHasene kitabnn
elimizdeki basksnda bulamadm. Sehav, bu hadisi bu
eserin bir baka yerinde ya da bir baka eserinde
zikretmi olabilir mi. bilemiyorum. Ancak Sehav'nin
talebesi bn'd-Deyba', bu hadisi Temyiz't-Tayyib

176
 89. HADS: "Zebercedi yzk ta olarak
kullann. Zira o, kolaylktr. Onda zorluk yoktur."
167[167] Askaln: Uydurmadr, demitir.

kitabnda zikretmi ve hadis hakknda yukardaki ifadeyi

kullanmtr. Dolaysyla bu szn bn'd" Deyba'a nisbet
edilmesi daha dorudur. (ev.)
166[166] Mellif (rahmetullahi aleyh), eJ-Mevzat'J-
Kbra'da yle diyor: "Bu ifade, fakihler ve dier
alimlerden sadr olup manas dorudur. Nitekim Sahih
hadisler arasnda Hz. Aie validemizden u hadis yer
almaktadr: "Peygamberimiz (s.a.v)'in, Mekke'ye
geldiinde ilk yapt ey, abdest alp tavaf etmesi idi." Zi-
ra Mescid-i Haram'a giren herkesin nce farz veya nafile
olarak tavaf yapmas snnettir. Bir zr veya baka bir
ey sebebiyle tavaf yapma niyeti olmad takdirde
Tahyyet'l-Mescid namaz klabilir. "BeytuIIah'ta tavaf,
Tahyyetl-'Mescid namaz yerme geer", hadisinin
manas, bu konuda baz zek zrllerinin yanl
dndkleri gibi; Tahyyet'l-Mescid namaz bu
mescidde klnmaz, demek deildir.
167[167] bkz. Sehav, Makasd: s. 153; Semhud, Gammaz,

177
 90. HADS: "deti terk etmek, dmanla
sebep o-lur." 168[168] Bunun asl yoktur.
91. HADS: "Geyiin selm vermesi
hadisi." 169[169] Dillerde ve nebevi medhiyelerde
mehur olmutur. bn Kesir yle demitir:
Bunun asl yoktur. Kim bunu Peygamberimiz
(s.a.v)'e nisbet ederse yalan sylemi olur.170[170]

s.52; bn'd-Deyba', Temyiz: s.65; Aliyy'1-Kar, Kbra:

170; Acln, Kef: 1/252; Hut, Esne'hMetalib: s.lll;
Kavuk, LiVliV: s.31.
168[168] bkz. Sehav, Makasd: s. 155; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.66; Aliyy'1-Kar, Kbra: s. 172; Acln, Kef:
1/252; Hut, Esne'l-Metalik s.112.
169[169] bkz. bn Kesir, email: s.281; bn Hacer,
PethuTBar: 6/434; Sehav, Makasd: s.156; bn'd-
Deyba', Temyiz: s.67; Aliyy'1-Kar, erh'-ifa: 1/639;
Aliyy'1-Kar, Kbra: s. 173; Acln, Kef: 1/252; Zrkan,
e-hu'lMcvahibi'1-Lednniyyc : 5/151; Hut,
EsneTMetalib: s.113.
170[170] Hafz bn Hacer, FethuTBar'de (6/434): ''Geyiin
selm vermesi hadisi" nin kuvvetli veya zayf hibir

178
senedini bulamadm", demitir. Sehav, etMakasd'l-
Hasene'de (s.156) Hafz bn Kesir'in yukardaki szn
kabul edip naklettikten sonra yle demitir: "Fakat genel
olarak geyiin konumas -yani geyiin selm vermesi
deil, sadece geyiin Rasulullah (s.a.y) i-le konumas-
hakknda stadmzn Hafz bn Hacer'in- ibn
Hacib'in Usul- Fkh hakkndaki kitab olan "Muhtasar
Kitabnn Hadislerinin Tahrici" kitabnda altm birinci
mecliste yer alan birbirlerini takviye eden birka hadis
vrd. olmutur. (Ebu Gudde diyor ki:) Btn bu hadisler,
olaanst bir olay isbat konusunda itimad edilemiyecek
olan zayf ve rk hadislerdir. Hadisin eitli tariklerle
gelmesi sebebiyle muhaddis uydurma hkm veremedii
takdirde; muhtevasnn isbat ancak tercihe layk olan
sahih hadisle kabul edilip sabit olabilir. Bu hadislerin
isnadlar incelendiinde hadisin derecesini dren
iddetli ta'n noktalarndan uzak olmad ortaya
kmaktadr. Yine bu hadislerin metinlerini inceleme
esnasnda aralarndaki iddetli eliki aka
grlmektedir. Allame Zrkan'nin "er-hu'l-Mevahibi'l-
Lednniyye"kitahmd& (5/151) iaret ettii gibi; bu
hadislerin arasn bulma konusunda ak zorlama

179
 92. HADS: "mmetim, yetmi ksur
frkaya ayrlacak. Bir frka dnda hepsi Cennete
girecektir." Ashab:
Kim bu frka? diye sordular.
Peygamberimiz (s.a.v) yle cevap verdi:
-"Bunlar zndklardr, kadercilerdir." 171[171]

(Bu lafzla) hadisin asl yoktur. 172[172] Leli'de

yaplmaktadr.
Mellif Aliyy'1-Kar (r.a)'nin Kad Iyaz'n ifa kitabna
yazd erhte (1/639) yorumlad gibi; Hafz ibn
Kesir'in, yukarda zikredilen ifadesiyle bu manann -yani
geyiin selm vermesi ya da konumas konusundaki
hadisin- hibir aslnn bulunmadn ifade etmek istemi
olmas da uzak bir ihtimal deildir. Dorusunu en iyi
bilen Allah'tr!..
171[171] bkz. Hatib, Tarihu Badad: 13/307; Syt, Leli:
1248; Sehav, Makasd: s.158; bn'd-Deyba', Temyiz:
s.68; bn Arrak, Tenzih: 1/310; Aliyy'1-Kar, Kbra:
a.173; Acln, Kef: 1/369; Hut, EsneTMetalib: s.115.
172[172] Aclun Kef'l-Hafa'da (1/369) bu hadis hakknda
yle demitir: "Lel mellifi: Bunun asl yoktur,

180
byledir.173[173]

demitir, yani bu lafzla asl yoktur, anlamndadr. Zira

hadis, bu lafz dnda makbul vecihlerle rivayet
edilmitir. Bunlardan biri: "mmetim yetmi frkaya
ayrlacaktr... "hadisidir. Bunu Trmiz rivayet etmi ve
"Hasen sahihtir", demitir. Bu hadisi; Ehu Da-vud,
Hakim, bn Hhban ve Beyhak de rivayet etmi ve sahih
olarak kabul etmilerdir. Bir baka rivayet ise bn
Mace'nin E-bu Hureyre'den naklettii rivayettir.(ev.)
173[173] Asl nshada ve mellifin el-MevzatTKiibra adl
eserinde (yetmi frka) diye gemektedir. Dzeltme,
Syt'nin el-Leli'l-Masna kitabndan alnmtr. Hadis,
(bu lafzyla) hi phesiz uydurmadr.
stadmz mam Muhanmed Zahid el-Kevser (r.a)'nin;
Peygamberimiz (s.a.v)'den sonra kacak mezhep ve
frkalar, bunlarn saylar, bunlar arasnda kurtulua
erecek olanlar ya da helak olacaklar hakknda gelen
hadisler konusunda Ebu Muzaffer el-sferayin''nin et-
Tcbsr fi'd-Din kitab iin yazd takdim yazsnda ve Ebu
Mansur el-Badad'nin e'Fark bey ne'1-Firak kitabnn
takdim yazsnda aratrma ve incelemesi,

181
 93- HADS: "Evlenmeden nce fkh
renin." 174[174] Bu, Hz. mer (r.a)'in szdr.
175[175] Bir rivayete gre manas:
Evlenmeden, ev ve hizmeti sahibi olmadan
fkh tahsil edin, demitir. Bu manada yle bir
sz nakledilmektedir: lim, kadnlarn
baldrlarnda kaybolmutur. 176[176] Sevr diyor ki:

bulunmaktadr. Bu inceleme, aratrmaclarn mutlaka

bavurmas gerekli olan, takdire deer bir almadr.
174[174] bkz. Buhar, Sahih lim 15 {FethuTBai 1/151);
Zemah-er, Faik 1/623; Ebu Ubeyd, Garib'l-Hadis:
3/369; Sehav, Makasd s.159; bn'd-Deyba', Temyiz
s.68; Aliyy'1-Kari: Kbra: s.174; Aclun, Kef: 1/370.
175[175] Buhar, Sahihinde (lim 15; Feth'lSar: 1/151) bu
hadisi muallk olarak ve kesin bir siga ile zikretmitir.
Hadis, Ki-tabu'l-lim'de, 15 nolu lim ve Hikmette
imrenme babnda (0-mer dedi ki) ifadesiyle
nakledilmitir. Hadis, isnad kesin bir siga ile olarak
nakledildiine gre; Buhar'ye gre Hz, mer'e kadar
isnad sahih olan -mevkuf- bir hadistir.
176[176] Bu son cmle, Bir el-Haf'nin szdr. Nitekim

182
"Kim bakanla koarsa ilmin ouna zarar verir.
Kim de bakanla komazsa yazar, yazar sonra
yine yazar." Bu mana, daha kapsaml bir manadr.
Dorusunu bilen Allah'tr.177[177]
94. HADS: Bir saat tefekkr, bir sene

181. hadiste de zikredilecektir.

177[177] Mellif, burada (Bir rivayete gre manas udur)
ifadesiyle gayet gzel bir ifade kullanm olmaktadr. Zira
(tsevvcd) kelimesinin manas hakknda en isabetli
ifade, mam Ebu Ubeyd Kasm b. Sellm'm GaribTHadis
(3/369) kitabnda zikrettii u manadr: "Bu hadisin
manas udur: Yanz kkken henz gzde efendiler,
bakanlar olmadan ilim renin. Bu durumdan nce ilim
renemezseniz, yanz ilerledikten sonra utanr, cahil
kalrsnz. O zanan kklerden ilim renemezsiniz. Bu
durum ise sizi rahatsz eder." Zemaheri ise F-ik
kitabnda (1/623) bu szn manas hakknda yle
demitir: "-Dil alimlerinden- emir diyor ki: Evlenmeden,
ev sahibi ve aile reisi olmadan nce ilim enin." Hafz
bn Hacer Fethu'l-Bari'de (1/152) bu iki manay kabul
ederek nakletmi, dier grleri zayf kabul etmitir.

183
ibadetten daha hayrldr. 178[178] Hadis deildir.
179[179] Bu sz, Seriyy's-Sekat (rh.a)'nin
szdr.180[180]
95. HADS: Tekbir 181[181] cezimdir. 182[182]

178[178] bkz. Syt, Lel: 2/327; Mnav, Feyz'l-Kadir.

4/443; Aliyy'1-Kar, Kbra: a.175; Aclun: Kef. 1/370;
Hut, Esnek Metalik s.115; evkn, Fevaid: s.242.
179[179] Hadisin bir baka lafz, {...Altm sene ibadetten
daha hayrldr.) eklindedir. (Aclun, Kef 1/370)
180[180] Zeheb, el'Iber kitabnda (2/5) yle diyor: "es-
Seriyy b. Mugalles es-Sekat, Ebu'l-Hasen el-Badad:
Byk evliyadan biridir. Heym ve dier
muhaddislerden hadis rendi. Maruf
el-Kerh'nin sohbetlerinde bulundu. Onun baz zel
halleri ve kerametleri vardr. Doksan ksur yalarnda
iken 253 ylnda vefat etti. Rahmetullahi aleyh.
181[181] Buradaki tekbir, mam Ablhayy el-Leknev'nin
esSiye f kef ma f erhi'l-Vikaye kitabnda olduu gibi;
ezan, kamet ve namazdaki tekbirler demektir.
182[182] bkz. Abdrrezzak Musannef: 2/74; Tirmiz, Snen
(bn A-rab: 2/91; Mbarek-Fr: 1/243); bn Hacer et-

184
(yani uzatlmaz.) Neha'nin szdr.183[183]

Teihisu'lHabr 1/225; Syt, Hvi: 1/535; Sehav,

Makasd: s.160; Semhud, Gammaz: s.54; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.68; AliyyTKar, Kb-rn: s.176; Acln, Kcf:
1/252; Hut, Esne'l'Metalib: s.118: bn Abidin,
Redd'tMuhtar Haiyesi: 1/259; Kavuk, L'l': s.31.
183[183] Zeheb, Ibcr'de (1/113) diyor ki: "Bu zat, Irak
halknn yal fakhi imam Ebu Imran brahim b. Yezid
en-Neha'dir. Alka-me, Esved ve Mesruk'dan ders alm;
ocukken Hz. Aie'yi grmtr. 95 ylnda vefat etmitir.
Allah rahmet eylesin." mam brahim en-Neha'nin
Tekbir cezimdir szn Trmiz, Snelimde (bn Arabi
erhi: 2/91 ve Mbarek-Fr erhi: 1/243) Selmn
hazfinin snnet olduu hakknda gelen hadisler babnda
ibrahim en-Neha'den nakletmitir. Hafz bn Hacer et-
Telhsu'-Habr'&e (1/225) yle demitir: "Bu hadisin bu
lafzla asl yoktur. Bu, ibrahim en-Neha'nin szdr.
Tirmiz, bunu ibrahim en-Neha'nin sz olarak
nakletmitir/' Sehav, eb Mekasd'lHasene'de (s, 161) u
tahrici ilve etmitir: "Bu hadisi, onun tarafndan -yani
brahim Neha'nin sz olarak-Said b. Mansur Sneninde
(Kraet cezimdir, Ezan cezimdir) ilvesiyle rivayet

185
etmitir. Yine ondan nakledilen bir lafzda: Onlar tekbiri
cezmediyorlard, ifadesi yer almaktadr." Syt, el-Hv
Ii'1-Fetv 'da (1/535) "(Tekbir cezimdir), hadisi
hakknda kesin cevap" konulu fetvada yle demitir:
"Bunun hadis olmas konusuna gelince, bu sabit deildir.
Hafz bn Ha-cer'in dedii gibi; bu, brahim en-Neha'nin
szdr. Bu szn Neha'den nakledilen u senedine
vakf oldum. Abdrrezzak Musannef inde (2/74) yle
demitir: Yahya b. Ala', Mugre'den naklediyor: brahim
erNeha dedi ki: "Tekbir cezimdir. Mns udur-' Tekbir
uzatlmaz."Rivayette bu ekilde aklamal olarak
gelmitir. Bu aklama, ya brahim en-Neha'den
rivayette bulunan raviden, veya Yahya b. Al'dan, yahut
Abdrrez-zak'dan nakledilmektedir. Bu zatlarn her biri,
bu szn manasnda ncelikle bavurulacak zatlardr.
Hafz bn Hacer, et-Telhisu'lHabir'de(.H225) yle
demitir: "Bu manada Tirmiz, Ebu Davud ve Hakim'in
Ebu Hreyre hadisi olarak naklettii "Selmn hazfi
snnettir", hadisi bulunmaktadr. Selmn hazf demek,
selm vermede sratli olmak demektir. "Cezim"
kelimesiyle anlatlmak istenen budur. bn'1-Esr, Nihaye
'de yle demitir: "Bunun manas tekbir ve selmn

186
uzatlmamas, tekbirin son harfinin harekesinin er
kunmamas, son harfinin sakin klnmasdr." Muhbb et-
Tabe-r de bu gre katlmtr.
bn Hacer devamla diyor ki: Bu tartmaldr. Zira
(hareke) karlnda (cezim) ifadesinin kullanlmas Arap
dili alimlerinin yeni stlahdr. Byle yeni bir stlah, -bu
szn nebevi bir hadis olduu farz edilecek olursa- nebevi
lafzlar iin nasl kullanlabilir? Zira Muhakkik Allme
bn Abidin'in Redd'l-Muhtar Haiyesi' nde (1/259) ifade
ettii gibi; Arap nahiv alimlerinin yeni stlahna gre
(cezim) mutlak olmayp sadece okuyan kiinin harfin
harekesini sknla o kumadr. Syt, Hvi'de (1/536)
u husus ilve etmektedir Tekbirdeki cezmin, tekbirin
sonunun sknla okunmas olarak aklanmas, ravinin
aklamasna aykr olduu iin reddedilir. Usl lminde
kararlatrld gibi, ravinin aklamasna bavurulmas
daha evldr. Bu mana, ayrca hadis ve fkh ehlinin ak-
lamalarna da aykrdr."
(Kardeim!..) Baz deerli afi ve Hanef fakihleri
tarafndan (Ezan cezimdir. ikamet cezimdir. Tekbir
cezimdir) ifadesinin fkh kitaplarnda nebevi hadis
olarak zikredilmesine aldanma. Bu szn brahim en-

187
Neha'nin sz olduunu, nebevi hadis olmadn
rendin. Bu babda itimad edilecek olan gr, deerli
ilim erbab olmalarna ramen fkh erbabnn deil, mr
haddislerin grdr. Zira stadmz mam Kevser,
Taky-y'd-Din es-Sbk'nin esSeyf'sSak fi'r-Redd al
ibn Zefl kitabna yazd takdim yazsnda (s.4-5): "Her
ilimde o ilmin imamlarna itimad edilir, bakalarna
deil. Zira bir ilimde imam olan kii, belki baka bir
ilimde avam (sradan insanlar) mertebesinde olabilir."
demitir.
Nasslarn anlalmas ve bu nasslardan hkm
karlmas konusunda yegne merci, fkh alimleri
olduu gibi; Peygamberimiz (s.av)'den nakledilen
hadislerin sbutu konusunda bavurulacak yegne merci
de hadis alimleridir. Dier ilimlerde de ayn ekilde
ehline bavurulur. mam Abdlhayy el-Leknev, bu ko-
nuyu birka kitabnda en gzel ekilde incelemitir. Ben
de Leknev'nin bu ifadelerini elEcvibet'IFdle li'1-
Es'ileti'l-AeratiTKmile kitabna yazdm dip notlarda
(s.30-32) zetledim. nemine binaen oraya mracaat
edilmelidir. Zira bu malmat, elde edil-mesi iin zel
yolculuk yapmaya deecek kadar nemli ilmi me-

188
 96. HADS: "Siz hanmlardan her biriniz,
mrnn yarsn namazsz geirir." 184[184] Hadis
hafzlar: Bu lafzla asl yoktur, demilerdir. 185[185]

Manas "sahih" hadiste gemektedir.186[186]

sclelerdendir!.. (bkz. Hadis No: 96, 109, 344, 357, 414)

184[184] Bu cmle, hadisin bir ksmdr. Bu hadisin devam
baz kitaplarda u ekildedir: "Kadnlar akl ve dinleri
noksan kimselerdir. Peygamberimize Dinlerinin
noksanl nedir? diye soruldu. yle buyurdu- Onlardan
her biri mrnn yansn namazsz geirir. "Bu lafzla asl
yoktur.
185[185] bkz. bn Hacer, et-Telhsu'1-Habh: 1/162; Sehav, el
Makasd: s.164; Semhud, Gammaz s.55; bn'd'Deyba',
Temyiz: s.70; Aliyy'1-Kar, Khra: s.177; Aclun: Kei:
1/379; Kavuk, L'l': s.31.
186[186] Bu sahih hadis Buhar'nin Sahihinde (1/345)
Kitab'l-Hayz'da, 6 nolu Hayzlnm orucu terk etmesi
babnda; Mslim'in Sahihinde (2/67) Kitabl-man'da,
(133 nolu) Taatlerin eksiklii sebebiyle imann eksilmesi
babnda rivayet ettii u hadistir. Lafz Buhar'ye aittir:
Ebu Said el-Hudr'den rivayet edildiine gre;

189
Raslullah (s.a.v) bir Ramazan bayram ya da Kurban
bayram sabah namazgaha kt ve hanmlara yle
seslendi:
-"Ey hanmlar topluluu/.. Sadaka verin. Bana sizlerin
Cehennem ehlinin ounluu olduunuz gsterildi, "dedi.
Hanmlar:
-Ey Allah'n Rasl!.. Bu ne sebepledir? diye sordular.
Peygamberimiz (s.a.v) yle cevap verdi:
"Siz ok lanet okuyorsunuz. Beylerinize nankrlk
ediyorsunuz. Dengeli bir adamn akln, akl ve dini
noksan olan sizlerden daha ok bandan alan kimse
gremedim. ''Kadnlar: -Ey Allah'n Rasl!.-Bizim
dinimizin ve aklmzn noksanl nedir? diye sordular.
Peygamberimiz (s.a.v):
-"Kadnn ahitlii, erkein ahitliinin yars deil midir?
D&-di. Kadnlar:
Evet, dediler. Peygamberimiz (s.a.v):
"ite bu onlarn akllarnn noksanl sebebiyledir.
Kadn hayz grd zaman namaz klmyor ve oru
tutmuyor, deil mi? dedi. Kadnlar:
-Evet, dediler. Peygamberimiz (s.a.v): "Bu da onlarn
dinlerinin noksanhndand; dedi. Mslim Sahih' inde

190
(2/65-68) bn mer ve Ebu Hreyre'den Ebu Said el-
Hudr'nin hadisi ile ayn manada bir hadis rivayet
etmektedir. Bu hadisin sonunda u ifade yer almaktadr:
"Seviyeli bir kadn: Ya Rasulallah!.. Akl ve din noksanl
nedir? diye sordu. Peygamberimiz (s.a.v): "Kadnn
aklnn noksanl; iki kadnn ahitliinin bir erkein
ahitliine denk saylmas-dr, ite bu akim noksanldr.
Gnlerce namaz klmadan bekler, Ramazanda da
orucunu aar, dedi. Bu da onlarn dinlerinin
noksanldr, dedi.
Sz konusu -uydurma- hadise en yakn ifade,
Mslim'deki sahih hadiste yer alan (kadn gnlerce bekler
de namaz klmaz) cmlesi olup bu sebeple bu uydurma
hadise gerek kalmamaktadr. eyh Abdurrahman cl-
Cezr'nin telifi olan ebFkh alel'Meza-hibi'IErbaa'nn,
Msr Vakflar Bakanl basksndan ayr bamsz olarak
yaplan basksnda (1/128) merhum Cezr, Hayz babnda
hayzn en ok mddetinin on be gn olduu grnde
olanlarn delillerim zikrederken u ifadelere yer
vermektedir: Bunlardan biri: Fkh kitaplarnda mehur
olan u hadistir: Peygamberimiz (s.av): "Kadnlar akllar
ve dinleri noksan olan kiilerdir, buyurdu. Kendisine:

191
Kadnlarn dinlerinin noksanl nedir? diye soruldu.
Peygamberimiz (s.av): "Kadnlardan her biri mrnn
yarsn namazsz geirir", dedi. Fakat bu hadis sahih
deildir. Gerek udur ki; Bu szn hibir anlam yoktur.
Zira kadnlarn hayzh iken namaz klmalarna engel o-
lan, bizzat eriat koyucunun ta kendisidir. Kadnlarn
gnah"lan nedir ki, bu haksz vasfla
nitelendirilmektedirler?." Cez-r'nin sz burada sona
ermektedir.
(Ebu Gudde diyor ki:) "Hanmlardan her biri, mrnn
yarsn namazsz geirir", cmlesi sahih ve sabit olmayan
bir ifadedir. Ama hanmlarn ak ve din noksanlyla
nitelendirilmeleri, Buhar ve Mslim'in Sahihlerinde
nakledildii gibi; sabit ve sahihtir. eyh Cezr'nin akllar
ve dinlerinin noksan olmasndan dolay kadnlarn
knandklar eklindeki kanaati varid deildir. Bu onlarn
yaradltan gelen ftr durumlardr. Knama kanaatinde
olan hibir kimse yoktur. Hafz bn Hacer Fethu'l'Bar'Ae
(1/346) ve ona tabi olarak Kastalln Irad'-Sari'de
(1/444) yle demitir: "Kadnlarn akllarnn ve dinle-
rinin noksan oluunu zikretmekten asl ama; kadnlar
knamak deildir. Zira bu durum, yaradln aslnda

192
 97. HADS: "nsanlarn alkanhk hline

mevcuttur. Fakat buna dikkat ekilmesi, onlarn,

fitnesine aldanmaktan sakndrmak iindir. Bu sebepledir
ki Cehennem azab, noksanlk dolaysyla deil;
nankrlk ve dier sebepler dolaysyla zikredilmitir."
Dier taraftan, ''Siz hanmlardan her biriniz, mrnn
yarsn namazsz geirir", hadisini baz afi ve Hanbel
fakihler delil olarak zikretmektedirler. Fetten,
Tezkiret'l- Mevzuat' ta (s.33) yle demitir: "afi
imamlardan Beyhak diyor ki: Baz fakihleriniz bunu
zikretmektedirler. Bu hadisi ok aradm ama bulamadm.
Bunun hibir isnad yoktur. Hanbel imamlardan
bnTCevz diyor ki: Ashabmzdan bazlar bunu
zikretmektedirler. Ben bunu -hadis olarak- bilmiyorum.
Nevev bu hadis hakknda yle demitir: Batldr, asl
yoktur demitir. Bakalar da bu ekilde sylemilerdir."
Bu ifadeler; 95, 109, 344, 357 ve 414 no.lu hadislerde
zikrettiim u hususu desteklemektedir: Her ilim, bu
ilimle megul olan ehlinden alnr. Hadis, zirveye ulaan
muhaddislerden; fkh da tetkik ehli fakihlerden alnr.

193
getirdikleri aylar ve bayramlar tebrik etmeleri
hadisi."187[187]
Bu konuda (hadis olarak) hi bir ey vrid
olmamtr.188[188]
Te Harfiyle Balayan Uydurma
Hadisler

187[187] bkz. Sehav, Makasd: s.166; Semhud, Gammaz:

s.55; b" n'd-Deyba', Temyiz: s.70; AliyyTKar, Kbra:
s.179; Acln, Kei 1/252; Hut, Esne'bMetalb: s.118.
188[188] Yani Peygamberimiz (s.a.v)'den bu konuda zel
olarak bir hadis gelmemitir. Baz ahab ve tabinden
baz ilerde baz tebrik cmleleri nakledilmitir. Hafz
Syt bu rivayetleri V-sl''Eman brHusli't-Tehan
ismini verdii risalede toplamtr. Bu risale, el-Hvi li'1-
Fetavkitah ierisinde ve ayrca mstakil olarak
baslmtr. el-Mevahib'1-Lediinniyye, Mr vatta've
baka eserleri erheden, muhaddislerin son halkas
Muhammed b. Abdlbak ez-Zrkan'nin tebrikleme ve
bu konuda varid olan hadisler hakknda nefis bir risalesi
bulunmaktadr. Bu risale Msr'da baslmtr.

194
 98. HADS: "Herkese gvenmek
acizliktir". 189[189] Sehav diyor ki: Bunu bu lafzla
bilmiyorum.190[190]
99. HADS: " ey vardr ki, bunlara az
bile olsa meyledilmez: Dnya, Sultan, Kadn".

189[189] bkz. Sehav: Makasd: s. 168; Semhud, Gammaz:

s.56; bn'd-Deyba', Temyiz s.72; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.180; Acln, Kef 1/252; Hut, EsneTMetalib: s.119;
Kavuk, Ll1: s.32.
190[190] Sehav'nin; "Bunu bu lafzla bilmiyorum", ifadesi,
bu cmlenin bir baka lafzla nebevi hadis olarak geldii
izlenimi vermektedir. Oysa byle deildir. Bu ve bu
manadaki ifadeler, hadis olarak gelmemi, muhterem
insanlarn szlerinde yer almtr.
Hattab'nin Kitab'l-Uzle'&e (s.64) Abdullah b. Huneyf
tarikiyle naklettii u rivayette geen sz de bu gzel
szlerden biridir: "merb. Abdlaziz (rh.a), Muhammed
b. Ka'b el-Kurazi'ye: -Kiinin hangi hasletleri onun
deerini drr? diye sordu. Muhammed b. Ka'b:
-ok konumas, srrm aa vurmas ve herkese
gvenmesi-dir, diye cevap verdi.

195
191[191] Doru bir szdr, hadis deildir.

Ce Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

100. HADS: 'Trkn zulm olsun, arabn

adaleti olmasn". 192[192] bn'd-Deyba' diyor ki:
Dk bir szdr, hadis deildir. Ben de derim ki:
Bilakis bu, ak bir inkarclktr.
101. HADS: "Ahk kfirdir. Onu ldren
Cennet eh-lindendir". Asl yoktur.
102. HADS: "Cze, 193[193] Cennet
bahelerinden bir bahedir. Msr Allah'n

191[191] bkz. Sehav: Makasd s.168; bn'd-Deyba', Temyiz

s.72; AJiv^vi-iTo^ Kbra: s.181; Acln, Kei 1/386.
192[192] bkz. Sehav, Makasd: s. 177; Semhud, Gammaz:
s.58; bn'd-Deyba', Temyiz: s.75; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.
184; Ac-ln, Kef: 1/404; Kavuk, L'l': s.32.
193[193] Cze: Nil kysnda, Kahire'ye yakn bir kydr,
imdi Ka~ hire'ye birlemitir.

196
yeryzndeki hazineleridir".194[194]
Askalan diyor ki: Bu yalandr, uydurmadr.

Ha Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

103. HADS: "Bana sizin dnyanzdan (

ey) kadnlar ve gzel koku sevdirildi. Namaz
gzmn nuru klnd".195[195]
Bu hadisi Nesa ^^ezz'inde, Taberan
Evsafta rivayet etmitir. Gazzal ve bakalarnn
ifadelerinde yer alan (Sels-) kelimesi hakknda
mam bn Frek zorlama a\ klamalar yapsa bile,

194[194] bkz. Sehav, Makasd s.178; Semhud, Gammaz:

s.58; V n'd-Deyba', Temyiz: s.75; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.184; Acln, Kef: 1/405; Hut, Esne'I-Metalik s.124.
195[195] bkz. Nesa, Snen: 7/61 No 3939 (Iret'n-Nis: 1);
Sehav, Makasd: s.180; bn'd-Deyba', Temyiz: s.76;
Aliyy'1-Kar, Kbra: s. 186; Acln, Kef: 1/405;
Hut,'Esne'bMetalib: s. 125.

197
hadis hafzlarnn dedikleri gibi, bu kelimenin asl
yoktur. Dorusunu bilen Allah'dr.196[196]

196[196] imam bn Frek'in sabit olmayan baz uydurma

hadisleri zorlama yorumlar tenkit edilmitir. Bu, onun
uydurma hadislerin sabit olduunu farz ederek bu
hadislerin anlam hakknda yapt ahs itihaddr.
stadmz Kevser (r.a), Beyhak'nin ebEsma ve'sSfat
kitabna yazd uzun mukaddimede (Y) sayfasnda yle
demitir: "mam Ebu Bekir Muhammcd b. Hasen b.
Frek'in Allah'n sfatlar ile ilgili hadisleri te'vil ko-
nusundaki kitab mehurdur. bn Frek, ok zayf ve
rk hadislere hi temas etmeyip sadece sabit olan
hadislerle yetin-seydi, yorumlarnda daha isabetli
olurdu".
Yine merhum stadmz Kevser, el'Imta'
bisretTImameyn Hasen b. Ziyad ve Muhammed b. Suca'
isimli kitabnda (s.64)
yle diyor: "Bazlarnn baz uydurma rivayetleri
uydurma olduunu kabul ettikleri halde yorumlamalarna
gerek yoktur, bn Frek ve bakalarnn yapt gibi bu
uydurma haberlerin sahih olduklarn farz ederek uzun
uzun yorum yapmalarna da ihtiya yoktur." Zira yorum,

198
 104. HADS: "mmetimden hillleyenler
ne gzeldir!.." 197[197] Sagan: Bunun uydurma
olduu aktr, demi ve bunu abdest alrken
parmaklarn hilllemek veya yemekten sonra
dileri temizlemekle aklamtr.198[198]

sahih ve sabit olan rivayetler iin yaplr. Bu rivayetler

kesinlikle sahih ve sabit olmadna gre bunlarn
yorumuna ve tevcihine gerek yoktur.
197[197] bkz. Ahmed b. Hanbe, Msned: 5/416; Mnzir,
Tergih: 1/132; Heysem, Mecneu'z-Zevid: 1/235;
bn'd-Deyba', Temyiz: s.76; liyy'1-Kar, Kbra: s.192;
Acln, Kef: 1/412.
198[198] (Abdlfettah Ebu Gudde diyor ki) Sagan'nin bu
hadis hakkndaki uydurma olduu iddias kabul edilemez.
Hafz Mnzir, bu hadisi et-Tergb ve't-Terhb' de (1/132-
133) Eb Eyyb el-Ensar' (r.a) den yle rivayet
etmektedir:
Allah Rasl (s.av) yanmza geldi ve: "mmetimden
hillleyenler ne gzeldir!., "dedi. Ashab: -Hillleyenler
kimdir ya Raslallah? diye sordular. Allah Rasl (s.a.v)
yle buyurdu:

199
--'Abdest alrken parmak aralarn hillleyenler ve
yemekten sonra dilerini temizleyenlerdir. Abdestte
hillleme aza ve burna su vermek, parmak aralarn
slatmaktr. Yemekten sonraki hillleme ise, di
aralarndaki yemek artklarn temizlemektir, insanla
daima beraber olan iki melek iin, namaza durduunda
dileri arasnda yemek artklar grmelerinden daha
skntl bir ey yoktur". Bu hadisi Taberan Kebir' de
rivayet etmitir.
Yine Taberan'nin Kebir' de ve mam Ahmed'in
Miisned'mde (5/416) Eb Eyyub ve At'dan rivayetlerine
gre; Allah Rasl yle buyurmutur: ''mmetimden
abdest alrken parmak aralarn hillleyenler ve yemekten
sonra dilerini temizleyenler ne gzeldir!.."''Bu hadisi
Taberani Evsat'ta Enes hadisi olarak rivayet etmitir.
Hadisin btn tarikleri Vasl b. Abdurrahman
erRaka'de birlemektedir. ube ve baka limler Vasl'
sika/gvenilir olarak kabul etmitir."
Hafz Mnzir, bu hadise (an) lafzyla balam, sonunda
da senedi hakknda bilgi vermitir. Bu hadis, Mnzir'nin
kitabnn banda (1/3-4) belirttii gibi; sahih veya hasen
ya da buna yakndr ama zayf deildir. Zira yine Mnzir,

200
kitabnn banda; "Hadis zayf ise onun banda
(Ruviye/rivayet olundu) lafzn kullandn ve bu
durumda hadisin sonunda ravileri hakknda sz
sylemediini" ifade etmitir.
Hafz Heysem, Mecmeu'z-Zevid'Ae (1/235) Ebu Eyyub
(r.a) hadisini Taberan'nin Kebirinden uzunca, yine
Taberan'nin Kebirinden ve mam Ahmed'in
M'snedinden ksaca nakletmi; "Her ikisinin
isnadlarmda (Vasl er-Raka) vardr. O da zayftr",
demitir. Heysem daha sonra Evsaf taki Enes hadisini
nakletmi ve "Senedinde VIuhammed b. Hafs el'Ensar)
vardr. Bu raviyi tanyan, tantan birini bulamadm",
demitir. Dolaysyla hadisin sahih oluu ihtilafldr.
Fakat Zeheb'nin Mizan' da (4/329) Hafz Mnzir'ye
nisbet ettii gibi; Hafz Mnzir (Vasl e-Raka)'nin
(Vasl b. Abdurrahman er-Raka) olduunu belirtmi;
Hafz bn Hacer Tehzib't-Tehzib' de (11/104) bunu u
ifadesiyle reddetmitir: "Bu ravi, Vasl b. Abdurrahman
Ebu Hurra el-Basr'dir, Raka deildir. Buhar Tarihinde,
bn Eb Hatim el-Cerh ve'tr Ta'dil'de, Hazrec Hulasa'da
Vasl b. Abdurrahman Ebu Hur ra'nin (Raka) olarak
nisbet edildiini zikretmemitir. mam Ahmed'in

201
 (Abdlfettah Ebu Gudde diyor ki:
Sagan'nin bu hadis hakkndaki uydurma olduu
iddias kabul edilemez.)199[199]
105. HADS: "Kediyi sevmek imandandr".
200[200] Uydurmadr. Bu hkm Sagani ifade
etmitir.
106. HADS: "Vatan sevmek
imandandr". 201[201] Hadis hafzlarna gre bunun

Msnedindeki senedinde ise babasnn ismi zikre"

dilmeksizin (Vasl er-Raka), eklinde yer almtr.
Bylece Hafz Hcysem'nin sz tercihe layk olmutur.
Zira (Vasl b. Saib er-Raka), zayf olduunda ittifak
edilen bir ravidir. Dolaysyla hadis bu tarikten zayftr,
ama Sagan uydurma olduu aktr dese de, uydurma
deildir. Dorusunu en iyi bilen Allah Tel'dr!..
199[199] Parantez arasndaki bu ifade, bir nceki dipnotun
bandan alnm olup, nemine binaen dikkat ekmek
iin metne alnmtr. (ev.)
200[200] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.191; Acln, Kei
1/415; Hut, Esne'bMetalb: s. 126.
201[201] bkz. Sehav, Makasd: s.183; Semhud, Gammaz: s.

202
asl yoktur.
107. HADS: "Sevgili, sevgilisine azab
etmez". 202[202] Se-hav: Bu sz merf (Allah
Resl'nn hadisi) olarak bilmiyorum, demitir.
108. HADS; "Hacn ve Bak iki
ularndan alnr ve Cennette salr". 203[203] Bu
iki yer, Mekke ve Medine'nin mezarlklardr. Bu
hadisin asl bilinmemektedir.
109. HADS: "Mescidde konuma,
hayvann otu yedii gibi, 204[204] haseneleri yiyip

60; bn'd-Deyba\ Temyiz: s.77; Aliyy'1-Kar, Kbra:

s.189; Acln, Tesf 1/413.
202[202] bkz. Sehav, Makasd: s.182; bn'd-Deyba1,
Temyiz: s.77: Aliyy'1-Kar, TAra: fi.188; Acln, /fe^f
1/411; Hut, Esne'l Metalik s.129.
203[203] bkz. Sehav, Makasd: s.185; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.78 ; Aliyy'1-Kar, ATii/ja: s.193; Acln, iTe^f
1/419; Hut, &^e'7-M5ta.Mrs.13L
204[204] Hadis, u ekilde de nakledilmektedir: "Mescidde
konuma, atein odunu yiyip bitirdii gibi, iyi amelleri

203
bitirir". 205[205] Bulunamamtr. Muhtasar 'da
byledir.206[206]
110. HADS: "Sz, hi ara vermeksizin pe
pee sylenmez". Selef limlerinden birinin
szdr.
111. HADS: "Ebrarn (salih kullarn) gzel
amelleri, Mukarreblere (Allah'a ok yakm kullara)
gre gnah saylr". 207[207] Ebu Said el-Harraz'm
szdr.208[208]

yiyip bitirir."
205[205] bkz. Sefarn, GzTElbab erh ManzmetTdab:
2/2; Gazzal, hya: 1/152; Zebd, hya erhi: 3/31; Sbk,
Tabakat'-afiiyye: 4/145; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.194;
Acln, Kei: 1/423.
206[206]

207[207] bkz. Sehav, Makasd; s.188; bn'd-Deyba',

Temyiz: s.79; AliyyTKar, Kbra: s. 195; Acln, Kef:
1/428.
208[208] Zeheb Iber'de diyor ki: "Ebu Said el-Harraz diye
mehur olan bu zat, sufiyye eyhi byk zahid Ahmed b.

204
 112. HADS: "Gzellik, rahmete vesiledir".
209[209] Tabinden Ebu Hazim'in szdr.210[210]
113. HADS: "Nafilelerinizi gzelce eda
edin ki, farz-larnzdaki 211[211] eksiklikler bunlarla

sa'dr. 28 ylnda vefat etmitir. Allah rahmet eylesin."

209[209] bkz. bn Abdil-Berr, Nzhet'l-Mecalis: 2/19;
Sehav, Makasd: s.188; bn'd-Deyba', Temyiz: s.79;
Aliyy'1-Kar, Kbra: s.195; Acln, Kef. 1/430; Hut,
EsneTMetalib: s.132.
210[210] Zeheb Iber'de diyor ki: "Bu zat, Medine'nin alim,
zahid ve vaizi Ebu Hazim Seleme b. Dinar el-Meden el-
A'rac'dr. Gvenilir bir zattr. Zamannda onun benzeri
yoktu. Hikmetli szleri ve gzel vaazlar vard. 140 ylnda
vefat etmitir." Ebu Hazim'in; "Gzellik, rahmete
vesiledir", sz; bir eyin gzellii, ona rahmet ve efkat
gsterilmesine vesile olur, demektir. Bu szn; Hafz bn
Abd'Berr Nzhet'l-Mecalis kitabnda (2/19-20)
zikrettii gzel bir hikyesi vardr.
211[211] Hadisteki "feraizukm" kelimesi kitapta sehven
hatal olarak (ferzukum) ekilde yazlmtr. Dorusu, bu
hadisi zikreden dier btn kaynaklarda olduu gibi

205
tamamlansn". 212[212] Bu lafzla asl yoktur.213[213]
114. HADS: "Bir limin meclisinde

"feraizukm" eklindedir. (ev.)

212[212] bkz. Sehav, Makasd: s.188; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.80; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.195; Acln, Kef:
1/428; Hut, Esne'l-Metalb: s.127.
213[213] Mellif Aliyy'1-Kar, bu ifadeyle hadisin
manasnn sabit olduuna iaret etmektedir. Bu,
dorudur. Temim ed-Dar (r.a)'den rivayet edildiine
gre; Raslullah (s.av) yle buyurmutur: "Kulun
kyamet gn ilk hesaba ekilecei ey namazdr. Eer
namaz tam olarak eda etmise, ona tam olarak yazhr.
Tam olarak eda etmemise, Allah Tel meleklerine yle
buyurur: Bakn, kulum iin farzlarm tamamlayacanz
nafile ibadet bulabilecek misiniz? Sonra zekt da ayn
ekildedir. Sonra dier ameller de buna gredir". Bu
hadisi mam Ahmed (4/103), Ebu Davud (1/229 Salat
145), bn Mace (1/458 kame 202) ve Hakim (1/263)
rivayet etmitir. Zikredilen lafz, mam Ahmed'e aittir. Bu
hadis, nafilelerin farzlarn eksikliini tamamlamas
konusunda aktr. Bu manada pek ok sahab-den
nakledilen baka sahih hadisler de vardr.

206
bulunmak bin rekat namazdan daha faziletlidir..."
214[214] ihya'da. Ebu Zerr hadisi olarak bu ekilde
zikredilmitir. Irak: "bnTCevz, bu hadisi
Mevzuat (Uydurma Hadisler) Kitabnda Hz. mer
hadisi olarak zikretmitir. 215[215] Bunu Ebu Zerr
tarikiyle bulamadm, demitir.
115. HADS: "Benim bir kii iin verdiim
hkm, bir cemaat hakknda verdiim hkm
gibidir". 216[216] Asl yoktur. Bunu Irak ve
bakalar ifade etmitir.217[217]

214[214] bkz. bnTCevz, Mevzuat: 1/223; Gazzal, hya:

1/9; Ac-lun, KefAlAZZ.
215[215] bnTCevz, Mevzuat: 1/223; Bu, uzun bir hadis
olup her cmlesi yalan olduunu haykrmaktadr.
216[216] bkz. Sehav, Makasd: s.192; bn'd-Deyba', Temyiz
s.81; AliyyTKar, Kbra: s.196; Aclun, Kei: 1/436; Hut,
EsneT Metalb: &.128.
217[217] Mana asndan Trmiz (7/94; Siyer 37), Nesa
(7/149; Bey'a 18) ve bn Mace'nin Snen' lerinde (2/960;
Cihad 43), Malikin Mu vatta'da (2/982; Bcy'a 2) ve bn

207
Hbban'm Sahili' inde (7/41 No: 4536) rivayet ettikleri u
sahih hadis dolaysyla bu uydurma hadise gerek yoktur.
(Hadisin lafz, mam Malik'e ait olup baka limlerden
biraz ilve yaplmtr):
meyme bt. Rukayka (r.anha) anlatyor: Bir gurup
kadnla birlikte slm zerine bey'at etmek zere Allah
Rasl'ne gittik. Kadnlar:
-Ya RasallahL Biz, sana Allah'a irk komamak, hrszlk
yapmamak, zina etmemek, ocuklarmz ldrmemek,
ellerimiz ve ayaklarmz arasndaki yavrularmza iftirada
bulunup bhtan etmemek, meru hususlarda isyan
etmemek zere bey'at ediyoruz (sz veriyoruz)", dediler.
Allah Rasl (s.a.v): -"Gcnzn ve takatinizin yettii
kadar" ifadesini kulland. Hadisin rvisi meyme diyor
ki: Bunun zerine bey'at eden kadnlar:
-Allah ve Rasl bize kendi nefsimizden daha
merhametlidir. Haydi sana bey'at edelim, Ya RaslallahL
dediler. -Feihu'l-Bar'deki (8/488) bir rivayete gre; Elini
uzat, nusafaha edelim (tokalaalm), dediler- Bunun
zerine Allah Rasl (s.a.v) yle buyurdu:
-''Szin bey'atinizi szle kabul ettim. Ben kadnlarla
tokala-myorum. Benim yz kadna szm, bir kadna

208
szm gibidir". Sehav, el-Makasd'1-Hasene' de (s.193)
diyor ki: "Nesa'nin lafz; Benim bir kadna szm, yz
kadna szm gibidir", eklindedir. Bu hadis, Buhar ve
Mslim'in artlarna uygun o3ma-s sebebiyle,
Darakutn'nin; Buhar ve Mslim'in Sahihlerine mutlaka
almalarnn gerekli olduuna hkmettii hadislerden
biridir."
Ebu Gudde diyor ki: Snerri Nesa'nin elimizdeki matbu
nshasnda hadis; "Benim yz kadna szm, bir kadna
szm gibidir", eklindedir. Sehav'nin zikrettii lafz,
belki de Snen-i Nesa'nin yazma nshalarndan birinde
zikredilmi olabilir. Tamamlayc Bilgi: Hafz bnTCevz
diyor ki: Aleyhis'Selm'a bey'at eden kadnlardan isimleri
tesbit edilebilen kadn says drt yz elli yedidir.
Rasulullah (s.a.v) bunlardan hibir kadnla bey'at iin
tokalamam, hanmlarn bey'atini sadece szle kabul
etmitir. (Bu bilgi notu, Fas'l Hadis Hafz merhum s-
tadmz Abdlhayy el-Kettan'nin ct--Tcratb-dariyye:
II 222 kitabndan alnmtr.) emslHak el-Azm-
bad'nin Snen-i Darakutn'zerine yazd ta'likatnda
(4/147) "Ncvadir" bahsinde belirttii gibi; Kad
Beruddin b. Kermddin el-Knnevc el-Hind (r.a)'nin

209
 116. HADS: "(el-Hamdlillah) Rahman'm
rid-sdr". 218[218] Asl bulunamamtr.
117. HADS: "Kzarmaya balaynca
bilirsin". 219[219] Hadis deildir.220[220]

nmahrem kadnlarla tokalamann haram olduunu

uzun uzun anlatt bir risalesi bulunmaktadr. (Not:
Yabanc hanmlarla tokalamann haram olduu
konusunda Suriye'li muasr alimlerden Muhammed el-
Hamid'Cl. 1970)in HukmTIslm fMusaiahati'l-
Mercti'l-Ecnebivye isimli veciz ve nefis bir risalesi
bulunmaktadr, bkz. Mecmuat Resaili'-eyh
Muhammed el-Hamid, Mektebet'd-Da'veh, Hama, l.bsk
1389/ 1970) (ev.)
218[218] bkz. AliyyTKar, Kbra: s.196; Aclun, Kef: 1/443.
219[219] bkz. MecmeuTEmsal: 1/138; Sehav, Makasd:
s.195; bn'd-Deyba', Temyiz: s.82; AliyyTKar, Kbra:
s.197; Aclun, Kef: 1/443.
220[220] Bu sz asl nshada, mellifin el'-
Mevzut'lKbra'smda ve bn'd-Deyba'm
Temyz't'Tayyib Mine'l-Habs kitabnda bu ekilde
gelmitir. Asl bir arap atasz olup lafz "Hyne taklne

210
tedrin"; (manas ise: kzartma yapnca bileceksin),
eklindedir. Bu szn asl sebebinin bilinmesiyle mana
daha iyi anlalacaktr: Meydan MecmeuTEmsal'de
(1/138) diyor ki: "Bu szn sebebi udur: Bir adam kt
bir kadnla beraber oldu. Ona cretini verdi ve onun
kzartma tavasn ald. Ayrlmak istediinde kadn ona:
Ben seni kandrdm. Ben bu ie senden daha ok arzu
duyuyordum. Paran da aldm, dedi. Adam da kadna:
Sen kzartma yapnca anlarsn, dedi. Bu sz, bakasn
aldattn zanneden ama asl kendisi aldanan kii iin
atasz olarak kullanlr oldu."
Bu uydurma hadis, el-Makasid'1-Hasene'de (s.195) ve
Kef'l-Hafa'dz (1/443) "Hyne tlka tedr" eklinde
gelmitir. Bu lafz, bana gre yukardaki atasznn
tahrif edilmi eklidir. Bu iki eserin mellif, buna doru
mana verebilmek iin epey zorlanmlar ve yle
demilerdir: "Bu szn manas sahih olup u yet bu
manaya iaret etmektedir: "Onlar azab grnce kimin
yolunun daha sapk olduunu bilecekler". (Furkan: 42)
Sonra "da dnyada insanlara eziyet eden kiinin kyamet
gn ceza grecei manasn ihtiva eden ama zikri geen

211
 H Harfiyle Balayan Uydurma
Hadisler

118. HADS: "oluk-ocuu olmayan bir

toplumun eli bo kalr." 221[221] Mekhul'n
szdr.222[222]

ataszyle hi ilgisi olmayan uzun bir hadis

nakletmilerdir. Dorusunu bilen Allah Tel'dr!..
221[221] bkz. Sehav, Makasd: s.196; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.83; Aliyy'1-Kar, Kbra: s. 198; Acluni, Kef
1/445; Hut, Esne'l-Metalik s.135.
222[222] Bu zat, am fakhi Ebu Abdillah Mekhul ed-
Dimak'dir. Hzeyl oullarnn azadl klesidir. Mevls
onu Msr'da azad etmitir. Mekhu: "lim tahsili iin pek
ok lke dolatm. Hibir ehir brakmadm ki, bildiim
kadaryla o ehrin ilmini alm olmayaym. Sonra ayn
ekilde Irak, Medine ve am'a gittim", diyordu. Mekhul,
tabinden olup baz sahabeden hadis renmitir. Onun
ilminden, aralarnda mam Evza'nin de bulunduu pek
ok kii istifade etmitir. Ebu Hatim: am'da Mekhul'den

212
 119. HADS: "Yiyecek depolayan, gazaba
urar." 223[223] Hadis deildir.224[224]
120. HADS: "Yahudilere muhalefet edin,

daha fakh birini bilmiyorum, demitir. Mekhul,

ikramsever, cmert bir kimse idi. Kendisine bir defasnda
on bin dinar verilmiti. Bunu fakirlere elli dinar, elli dinar
datmt. 113 ylnda vefat etmitir. Allah rahmet
eylesin.
223[223] bkz. Sehav, Makasd: s.197; Semhud, Gammaz:
s.63; bn'd-Deyba', Temyiz: s.83; AliyyTKar, Kbra: s.
198; Ac-lun, Kefl/447; Hut, Esne'l-Metalib: s.135.
224[224] Mslim'in Sahih'm&e (Msakat 130 Nevev erhi:
11/43) rivayet ettii u sahih hadis, bu sze gerek
brakmamaktadr: Ma'mer b. Abdillah'n rivayetine gre;
Peygamberimiz (s.a.v) yle buyurmutur: "Gnahkr
kimselerden bakalar, ihtikr
(karaborsa)yapmaz."ihtikar, yiyecei kymetli olduu
zamanda satn alp onu fiyat artmeaya kadar depoda
tutmak ve fiyat ykselince satmaktr. Allah Rasl
(s.a.v)'nn "gnahkr" ifadesi, bilerek, kastl olarak
gnah ve masyet ileyen kimse anlamndadr.

213
sarklar kuyruksuz brakmayn. Zira sarklarn
kuyruksuz olmas Yahudilerin kyafetidir." 225[225]

Syt'nin zikrettii" ne gre, asl yoktur.

121. HADS: "Dininizin yarsn
Humeyra'dan 226[226] a-ln." 227[227] Bunun asl

225[225] hkz. Aliyy'1-Kar, Kiibra: s.198; Aclun, Kef:

1/479.
226[226] (Humeyra): "hamr" kelimesinin kltme
ismidir. Beyaz tenli, beyaz pembe ile doyurulmu
demektir. Araplar beyaz tenli erkee "ahmer", beyaz tenli
hanma "hamr" derler. Hz. Aie (r.anha) beyaz tenli idi.
Buradaki "Humeyra" kelimesiyle anlatlmak istenen kii,
Hz. Aie ((r.anha)'dir. Bu kltme, sevgi iin yaplan
kltmedir. 407 no.lu (Ya Humeyra!..) hadisinin
dipnotunda Kurtub'den naklettiimiz ifadeye baknz.
(Bu bilgiler nda Humeyra'y "Pembe yanakl kk
sevimli kz" diye tercme edebiliriz. Tahiru'l-Mevlevi,
Mesnevi erhi' nde Humeyra'y "Penbecik" diye tercme
etmitir. -ev)
227[227] bkz. bn Kayyim, Menai: s.60; bn'1-Esr, Nhaye:
1/438; Zerkei, cabe: s.58; Sehav, Makasd: 198;

214
bilinmemektedir.228[228]
122. HADS: "Benim hasmm, benim
hkmm verecek olandr." 229[229] Byklerden
birine ait szdr, hadis deildir.
123. HADS: "nemli kii -yani mehur-
olmamak bir nimettir, halbuki hi kimse byle bir
eyi istemez." 230[230] Selef limlerinden birinin
szdr.
124. HADS: "Allah'n kulu iin setii ey,

Semhud, Gammaz: s.63; Ibn'd-Deyba', Temyiz: s.83;

AyyTKars Kiibra: s. 198; Aclun, Kef 1/449; Hut,
'Esne'l-Metalib: s.135.
228[228] Mutlaka 407 no.lu (Ya Humeyra!..) hadisinin
dipnotuna baknz.
229[229] bkz. Sehav, Makasd: s.199; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.84; Aliyy'1-Kar, Kbra: s. 199; Aclun, Kef
1/454; Hut, Esne'l-Metalib: s.136.
230[230] bkz. Sehav, Makasd s.202; bn'd-Deyba', Temyiz
s.85; Aliyy'1-Kar, Kbra: &38Q; Aclun, Te^l/460;
Esne'bMetaJib: s.142.

215
kulun kendi nefsi iin setii eyden daha
hayrldr." 231[231] Hadis deildir.
125. HADS: "Karga ve benzerlerini
grnce! (Hayrdr, hayrdr) denilmesi. 232[232]

Hadis deildir.
126. HADS: "Hayr, kyamete kadar
bende ve benim mmetim dedir." 233[233] Askaln
diyor ki: Bunu -hadis olarak bilmiyorum.

Dal Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

231[231] bkz. Sehav, Makasd: s.209; bn'd-Deyba',

Temyiz: s.87; Aliyyl-Kar, JfArA' s.202; Aclun, ^e^f
1/478; Hut,
232[232] bkz. Sehav, Makasd: s.206; Aliyy'1-Kar, Aclun,
Te 1/469; Hut, Esne'l-Metalib: s. 139.
233[233] bkz. Sehav, Makasd: s.208; Semhud, Gammaz:
s.65; b-n'd-Deyba', Temyiz s.87; AliyyTKar, Kbra:
s.202; Aclun, Kef: 1/476.

216
 127. HADS: "Zlimin lkesi, bir mddet
sonra bile olsa harabeye dnr." 234[234] Sehav:
Bunu hadis olarak grmedim, demitir.
128. HADS: "Yurtlarnda olduun
mddete onlarla iyi gein." 235[235] Sehav diyor
ki: Hadis olarak bilmiyorum.
129. HADS: "oluk-ocuunuza malnzn
te birini vererek iyi geinin." 236[236] Bunun asl
bilinmemektedir.

234[234] bkz. Sehav, Makasd: s.210; Semhud, Gammaz:

s.66; Ibn'd-Deyba', Temyiz: s.89; AliyyTKar, Kbra:
s.204; Aclun, Kef. 1/480; Esne'bMetalib: s.145;
Kavuk, L'lt s.35.
235[235] bkz. Sehav, Makasd s.210; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.89; Aliyy'I-Kar, ^TAra: s.203; Aclun,
Te^l/479. Hut, fene7-Metalib: s. 145.
236[236] bkz. Sehav, Makasd: s.211; Semhud, Gamman:
s.66; Ibn'd-Dey-ba', Temyiz: s.89; AliyyTKar,
JTtfra.- s.204; Aclu A 1/481; Hut, Esne'l-Metalib:
s.145; Kavuk, Z/"i? s.35.

217
 130. HADS: "Cennetin kapsn almaya
devam et." Peygamberimiz (s.a.v), bunu Hz.
Aie'ye syledi. O da: Ne ile? diye sordu.
Efendimiz (s.a.v): "Alkla", diye cevap verdi.
237[237] Irak diyor ki: Bunun aslm bulama-
dm.238[238]
131. HADS: "Sallallahu aleyhi ve sellem'in
Cuhfe' de 239[239] hamama girmesi. 240[240] Sahih
deildir.
132. HADS: "Ezandan sonra okunan
duada 241[241] (ed-Derecet'r-Rea) ilvesi. 242[242]

237[237] bkz. Gazzali, hya: 1/232 Dipnot: 2); Aliyy'1-Kar,

Kbrn: s.204; Kefl/499
238[238] bkz. Irak, Tahric'-hya (hya: 1/232 Dipnot 2)
239[239] Cuhfe: Kamusla, olduu gibi; Mekke'ye 82 mil
uzaklkta (Mekke - Medine arasnda sahilde) bir kydr.
240[240] bkz. AliyyTKar, Kbra: s.204; Aclun, Kef:
1/500; Hut, Esne'l-Metalib: s.146.
241[241] Yani ezan dinledikten sonra okunmas snnet olan
dua demektir. Bu duay Buhar (Ezan 8; Feth'1-Barr

218
2/77; Tefsir Sure 17 Bab 11; FethutBar: 8/303) ve
bakalar Cabr (r.a)' den rivayet etmilerdir: Allah
Rasl buyuruyor ki: "Kim ezan dinledikten sonra: Ey bu
tam davetin ve klnmakta olan namazn Rabbi olan
Allahm!.. Muhammed'e vesileyi, fazileti ver. Onu,
kendisine vaad ettiin Makam- Mahmud'a ilet, derse;
kyamet gn ona efaatim helal olur."
Beyhak'nin Snen3 de (1/410 Salt 64 Hadis No: 1933)
Buhar kanalyla naklettii rivayetinde ayn hadisin
banda; "Alla -hm!.. Bu tam davetin hakkyla senden
istiyorum..." ifadesi; sonunda ise "O'nu kendisine vaad
ettiin Makam- Mahmud'a ilet"cmlesinden sonra; "Hi
phesiz ki, Sen vaadinden dnmezsin", ifadesi yer
almaktadr.
Ama bazlarnn bu duada; "Ey bu tam davetin ve
klnmakta olan namazn Rabbi olan Allahm!..
Muhammed'e vesileyi, fazileti ver", cmlesinden sonra
yaptklar (ed-Dereceti-Refa) ilvesinin asl yoktur,
sylenmesi de uygun deildir. Hafz bn Hacer et-
TelhsuTHabr' de; "Bu hadisin rivayetlerinden hi
birinde (ed-Derecet'r-Refa) zikredilme mistir. Baz-
larnn bu duann sonunda syledikleri "Ya Erhame'-

219
Sehav: Bu ilveyi rivayetlerin hi birinde
grmedim, demitir.
133. HADS: "Dirhem kadar kan ykanr ve
bundan dolay namaz iade edilir." 243[243]

Senedinde yalanc (Nuh) 244[244] vardr. Lel'&e

byledir.
134. HADS: "Dnya bir saattir, Onu
tatle deerlendir." 245[245] Lafz merf olarak

Rahmn" ilavesi de ayn ekilde bu hadisin tariklerinde

yoktur", demitir. Dolaysyla bu ifadeler sylenmemeli ve
bu duaya ilve edilmemelidir.
242[242] bkz. Sehav, Makasd: s.212; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.90; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.205; Aclun, Kef:
1/483; Hut, Esne'l-Metaib: s. 149.
243[243] bkz. Syt, Lel: 2/3; Feyzu'l-Kadr, Mnav:
3/543; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.205; Aclun. Kei: 1/500;
Hut, Esne'h Metalib: s. 150.
244[244] Yani Syt'nin Lel kitabnda (2/3) olduu gibi;
senedin-de Talanc ravi- Nuh b. Eb Meryem
bulunmaktadr.
245[245] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.205; Aclun, Kef:

220
sahih deildir.246[246]
135. HADS: 'Dnya, ahiretin tarlasdr."
247[247] Sehav: Bunu -hadis olarak- grmedim,
demitir.
136. HADS: "Bir dirhem bile olsa bor,
bir kz bile olsa oluk-ocuk, Yol nasl? demek bile
olsa sormak248[248] (dklktr.)!.. 249[249] Sehav:

1/500.
246[246] Bu szn merf olarak nakledilmesi, yani
Peygamberimiz (s.av)'e nisbet edilmesi sahih olamaz. Bu,
deerli bir insan szdr ama hadis deildir.
247[247] bkz. Sehav, Makasd: s.217; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.91; AliyyTKar, Kbra: s.206; Aclun, Kef
1/495; Hut, EsneT Metelib: B.151.
248[248] bkz. Sehav, Makasd: s.219; Sem.hud. Gammaz:
s.66; bn'd-Deyba', Temyiz: s.92; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.207; Aclun, Kef. 1/499; Hut, Esne'l-Metalib: s.152.
249[249] Bu cmlenin haberi, mahzuf olup takdiri
(zllrr dklktr) eklindedir. Asl nshada,
ebMevztiiTKbra, el-MakasdTHasene ve baka
eserlerde hadisin lafz, (Velev dirhemen...velev binten)

221
Merf (Allah Raslnn hadisi) olarak
hatrlamyorum, demitir.

Ra Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

137. HADS: "Rabbimi (haclarn)

Mina'dan ayr gn 250[250] insanlarn nnde
gri renkli bir deve zerinde, yn bir cbbe ile
grdm." 251[251] Uydurmadr, asl yoktur.

yerine; sehven (Velev dirhemn.. velev bintn) eklinde

merf olarak gelmitir. Dzeltme, Hut el-Beyrt'nin
Esne-Metaib kitabndan (s. 152) yaplmtr.
250[250] Krban Bayramnn nc gndr, O gn
haclar Mi-na'dan Mekke'ye hareket ederler. Bu sebeple o
gn Nefr (ayrl) Gn diye isimlendirilmitir.
251[251] bkz. Beyhak, el-Esma ve'sSfat: s.444; Syt,
ZeylT Mevzt: s.2; Syt, Lel: 1/29; Syt,
ZeylTMevzt s.2; bn'd-Deyba', Temyiz s.95; Aliyy'1-
Kar, Kbra: s.209; Aclun, Kef 1/526; Hut, Esne'l-

222
 Lel' de 252[252]; bn Abbas'dan gelen merf
rivayet yledir: "Rabbimi bol sal bir gen
suretinde bir baka rivayette: sakalsz byksz
bir gen suretinde- grdm."253[253]

Metalib: s.155.
252[252] Syt, Lel: 1/29-30
253[253] Bu hadisin senedi, Syt'nin ehLel eJ-
Masnua'da (1/29-30) zikrettii gibi yledir: Hammad b.
Seleme, Katade'den; o Ikrime'den; o da bn Abbas
(r.a)'dan rivayet ediyor: Peygamberimiz (s.av) yle
buyurmutur: ''Rabbimi bol sal bir gen suretinde
grdm". Beyhak bu hadisi ebEsma ve'sSfat kitabnda
(s.444-446) eitli tariklerle, farkl lafzlarla rivayet et-
mitir. Birinde; "Rabbimi zerinde yeil bir elbise ile
kvrck sal sakalsz byksz halde grdm", bir baka
rivayette; "... zerinde yeil bir elbise ile kvrck sal
sakalsz byksz bir gen olarak...."; bir dier rivayette; "...
zerinde inciden bir elbise ile a-yaklar yeillik iinde
sakalsz byksz bir gen olarak grdm", denilmitir.
Beyhak, bu hadisi bu tariklerden baka yine bn Abbas
(r.a)'dan mevkuf olarak rivayet etmitir. Bu rivayetlerde

223
iddetli tenkit noktalar bulunmaktadr. Bu gibi sakat ve
rk rivayetlerle akide esas tesbit edilemez. mam
Beyhak'(r.a)nin beyanna gre; bu rivayetlerin tenkit
noktalar, ya Hammad b. Seleme'nin hadis kitaplarna
hadis ilave eden vey evladndan, ya da bn Abbas'm
azatl klesi (krimei'den kaynaklanmaktadr.
Beyhak'nin aklamasna gre; Said b. Mseyyeb'in
krme hakknda tenkitleri bulunmaktadr. Ayn ekilde
Ata, Tavus ve Muhammed b. irin de krime hakknda
tenkitte bulunmaktadr. Malik b. Enes, kri-me'den
honut deildi. Mslim b. Haccac, sahih hadislerde
krime'yi hccet olarak almamtr. Said b. Mseyyeb,
klesi (Brd)'e hitaben; "krime'nin bn Abbas adna
yalan uydurduu gibi, sen de benim adma yalan
uydurma1', diyordu. Dolaysyla senedleri ar tenkitlere
uram bu gibi hadislere itimad etmek doru deildir.
zelikle Akide konularnn en -nemlisi olan Cenab- Bari
(c.c)'nin sfatlarn isbat etme konusunda bu eit
uydurma hadisler delil olamaz. Bu sebeple bu gibi
hadislere gvenmek kesinlikle caiz deildir. mam
Beyhak'nin bu rivayetler hakknda zikrettii ar ten-
kitlere ilave olarak stadmz mam Kevser (rh.a),

224
Beyhak'nin ekEsma ve'sSfat kitabna yazd haiyelerde
(s.444) bu rivayetler hakknda yle demitir:
"(Hammad b. Seleme)'nin Allah'n Sfatlar hakkndaki
hadisleri, mstakil bir kitap telifini gerektirecek kadar
garib rivayetleri ihtiva etmektedir. bn Kayyim'in
Nuniyye sine reddiye niteliinde Takyy es-Sbk'nin
yazd esSeyfsSakl fir'-Redd al bn Zefil isimli
risalenin sonundaki (s.96) tamamlayc nota baknz.
Hammad b. Seleme'yi savunma ve bu hadisleri sahih
sayma teebbs, ancak sylediinin farknda olmayan
kiilerden sdr olabilir. Bid'at ehlinin smsk sarld
konularda hadislerdeki illetler ortaya konulduktan ve
bariz kusular aklandktan sonra bile hl sakat
grlleri savunmaya teebbs eden, islm'da
putperestlii normal gren akllara yazklar olsun.
Hidayete erdiren Allah Tela'dr." Kevser, s. 376 ve 407.
sayfalarda ise yle demitir: ''Hammad b. Seleme'yi baz
Sahih hadis mellifleri himaye etmeye almlardr.
Halbuki onun iki vey evlad onun kitaplarna mnker
rivayetleri ve diledikleri bellar sokuturmulardr."
stadmz Kevser (rh.a), ad geen ekEsma ve'sSfat
kitabna yazd takdim yazsnn banda; (Hammad b.

225
 bn Sadaka, "Ebu Zr'anm, bn Abbas
hadisi sahihtir, bu hadisi ancak mutezile
mezhebine mensup olanlar inkr eder" dediini
nakletmitir. Hadisin baz tariklerinde "Kalbiyle"
denilmitir.
Hadis, "Allah' ryada grme" eklinde
yorumlanrsa problem yoktur. 254[254] "Uyankken
grme" eklinde yorumlanrsa muhakkik

Seleme)'nin ve benzerlerinin akaid konusundaki

rivayetlerinin durumunu ortaya koyan ilm bir aklama
yapmtr. Bu konuyu aratranlar, mutlaka bu aklama
yi grmelidirler.
Keke mellif (Aliyy'l- Kar), Zcyl'den naklettii ifade ile
ye~ tinseydi de durumlarn aklamak iin sz uzatmak
zorunda kaldmz dier rivayetleri ilave etmeseydi!...
zrmzn kabul ricasyla...
254[254] stadmz Kevser yle demitir: "Bu yorumla
uydurmaclar hadis uydurmaya tevik edilmekte, btl bir
eyi Allah Ra-sl (s.a.v)'ne nisbet etmeye cr'etli
olmalar deta tavsiye edilmektedir. Allah Rasl h-
ne uykuda iken, ne de uyankken byle bir sz syler!..".

226
bnTHmam bunun ekl bir hicab olduunu
ifade etmitir.255[255]
138. HADS: "Kt yolda kazanan,
kaybetmi olur." 256[256] Filozoflarn
szlerindendir.
139. HADS: "Kardeim Hzir'a Allah
rahmet eylesin. Sa olsayd, beni mutlaka ziyaret
ederdi." 257[257] Aska-ln: Bu sabit deildir,
demitir.258[258]

255[255] nceki dipnotlarda bu rivayetlerin deerini (!)

rendiine gre; artk bundan sonra bu gibi zorlama
yorumlara gerek yoktur.
256[256] bkz. Sehav, Makasd: s.222; bnu d-Deyba',
Temyiz: s.95; AliyyTKar, Khra: s.211; Aclun, Kef:
1/506; Hut, Esne'l-Metalik s.160.
257[257] bkz. Sehav, Makasd s.225; bn'd-Deyba', Temyiz:
s.96; AliyyTKar, Kbra: s.212; Aclun, Te^ 1/513; Hut,
Esne'l-Metalib: s.157.
258[258] Hafz bn Hacer'in sznn devam el-MakasdT
Hasene'e (a.225) u ekildedir: "Bu sz, selef

227
 140. HADS: "Devesinin yular elinde
olduu halde beni ziyaret eden kimseye Allah
rahmet eylesin." 259[259] Askalni diyor ki: Bu
lafzla asl yoktur.260[260]

limlerinden Hzr'n sa olduunu inkr eden bir limin

szdr". 251 nolu hadise baknz.
259[259] bkz. Syt, Zeyl'lMevzat: s.204; Sehav,
Makasd: s.225; Semhud, Gammaz: s.69; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.96; bn Arrak, Tenzih: 2/176; AliyyTKar,
Kbra: s.212; Aclun, Ke 1/514; Hut, EsneTMetalib:
s.157.
260[260] Mellifin (Bu lafzla) kayd, Sehav'nin el-
Makasd'' Hasene (s.225); bn'd'Deyba'm Temyz't-
Tayyib mine'1-Ha-bis; Acln'nin Kef'1-Hafa (1/426) ve
mellif AliyyTKar'nin e-MevztTKbra kitaplarnda
da aynen yer almaktadr. (Bu lafzla) kayd, (asl yoktur)
hkmndeki olumsuz manada ar ihtiyatl olmann
ifadesidir. Yoksa bu kaytla; bu hadis bu manada ya da
buna yakn bir manada gelmitir, gibi bir anlam
kastedilme initir. Ad geen melliflerin bu hadisin
yerine geebilecek makbul her hangi bir hadis

228
 141. HADS: "Bir dirhemin altda birinin
(yani bu kadar kk bir meblan bile) ehil olan
kiiye verilmesi, yetmi yllk ibadetten daha
hayrldr." 261[261] Askaln: Bunun asln
bilmiyorum, demitir,

zikretmemeleri de bunun delilidir.

Hafz Syt, Zeyl'l-Mevzt'da (s.204) bu hadisi
zikretmi ve yle demitir: "Hafz bn Hacer'e bu hadis
sorulduunda; (Bunun asl yoktur), demitir." Syt, (Bu
lafzla) ifadesini kullanmam, bu hadisi ele ald blm
iin; (s.204) "Hafz bn Hacer'e sorulup da (Bunlarn asl
yoktur), diye cevaplandrd ve byk ounluunu
Hafz bn Hacer'in el yazsndan naklet' tiim hadisler
blm" balm kullanmtr. Buna gre; Hafz bn
Hacer'in el yazsnda (bu lafzla) kayd yoksa, o takdirde
durum gayet aktr. Yok, eer bu (bu lafzla) kaydn
bizzat Syt hazfetmi ise bununla gzel bir tasarrufta
bulunmu olmaktadr.
261[261] bkz. Sehav, Makasd s.226; Ibn'd-Deyba', Temyiz:
s.96; AliyyTKar, Kbra: s.212; Aclun, Aclun, Kei
1/515; Hut, Es-ne'-Metahh s. 158.

229
 142. HADS: "Kiinin elisi, onun aklnn
gsterge" sidir." 262[262] Yahya b. Halid'in
szdr.263[263]
143. HADS:'"mmetimin ruhbanl
mescidde oturmaktr." 264[264] Bulunamamtr.
144. HADS: "M'minin tkr ifadr."
265[265] Yine "M'minin art ifadr." 266[266] Merf
(Allah Rasl'ne ait) hadis olarak asl yoktur.

262[262] bkz. Sehav, Makasd: s.227; bn'd-Deyba',

Temyiz: s.97; AliyyTKar, Kbra: s.214; Aclun, Kef.
1/517; Hut, EsneT Metalik s.158.
263[263] Bu zat, Abbas Halifesi Harun Rcid'in veziri Yahya
b. Ha* lid el-Bermek'dir. Cl.190 h.)
264[264] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.224; Aclun, Kef
1/526.
265[265] bkz. Sehav, Makasd: s.231; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.98; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.214; Aclun, Kef:
1/525; Hut, Esne'I-Metalib: s. 160.
266[266] bkz. bn'd-Deyba', Temyiz- s.98; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.214; Aclun, iTe^f 1/526; Hut, EsneTMetalik
s.160.

230
 Ze Harfiyle Balayan Uydurma
Hadisler

145. HADS: "Mahallenin trkcs

insanlar coturmaz." 267[267] Hadis deildir.
146. HADS: "Zahmet rahmettir." 268[268]

Hadis deildir.
147. HADS: "tibarn zekt, darda
kalanlarn imdadna komaktr." 269[269] Bu lafzla
bilinmemektedir.
148. HADS: "Taknn zekt, emanet

267[267] bkz. Sehav, Makasd: s.222; bn'd-Deyba\

Temyiz: s.99; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.215; Aclun, Kef.
1/527; Hut, Esne'l-Metalib: s. 163.
268[268] bkz. Sehav, Makasd s.232; bn'd-Deyba', Temyiz
s.99; Aliyy'1-Kar, T^ra: s.215; Aclun, Kef 1/527.
269[269] bkz. bn'd-Deyba', Temyiz: s.99; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s-216; Aclun, Zb^/ 1/530.

231
olarak verilmesidir." 270[270] Bu sz, Abdullah b.
mer'in szdr.
Beyhak diyor ki: Abdullah b. mer'den
merf olarak rivayet edilen; "Taklarn zekt
yoktur", 271[271] hadisi btldr, asl yoktur.272[272]
149. HADS: "Zeydiler bu mmetin
mecsleridir." 273[273] Uydurmadr. 274[274]

270[270] bkz. Sehav, Makasd: s.234; bn'd-Deyba',

Temyiz: s.99; AliyyTKar, Kbra: s.216; Aclun, Kei
1/530.
271[271] bkz. Sehav, Makasd s.234; bn'd-Deyba', Temyiz:
s.99; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.216; Aclun, Kei. 1/530.
272[272] Bu rivayet; Sehav'nin ebMakasd'bHasene
kitabnda (s.224) belirtildii gibi hadis deil, Abdullah b.
mer'in sz ve ahs grdr
273[273] bkz. Sehav, Makasd: s.234; Semhud, Gammaz:
s.70; bn'd-Deyba', Temyiz: s.100; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.216; Aclun, Kef 1/534; Hut, EsneTMetalib: s.165.
274[274] bn'd-Deyba': "Zeydcr, bu ekildeki bir
hkmden ok ok uzaktr", demitir. bn'd-Deyba' (ra),
bu ifadesiyle doru olan ifade etmitir.

232
Makasd mellifi: Bunu hadis olarak
grmedim, demitir.
Fakat bu hadis, bir grup muhaddis
tarafndan; "Kaderiyye, bu mmetin
mecsleridir", lafzyla rivayet e-dilmitir.275[275]
Kazvin'nin; "Kaderiyye, bu mmetin
mecsleridir. Hastalandklarnda onlar ziyaret
etmeyin. ldklerinde cenazelerinde
bulunmayn", hadisi Mesabh hadislerinden olup
uydurmadr, ifadesi ile; "mmetimden iki snf
insan vardr ki, onlarn islm'dan her hangi bir
nasibi yoktur. Bu iki snf, Kaderiyye ve Mrcie
snflardr", hadisi de ayn ekilde uydurmadr;

275[275] mam Ahmed b. Hanbel, Ebu Davud ve Hakim

tarafndan rivayet edilen "Kaderiyye, bu mmetin
Mecsleridir", hadisi; mellif Aliyy'1-Kar'nin de ifade
ettii gibi uydurma deildir. Bu hadis, az sonra dipnotta
stad Abdl-fettah Ebu Gudde tarafndan aklanaca
gibi; Hafz bn Hacer'e gre hasen dere' cesindedir. (ev.)

233
ifadesi doru deildir.276[276]
Bu iki hadisi tahric eden muhaddisleri el-
Mirkat erhul-Mikt kitabmzda beyan
ettik.277[277]

276[276] Bu ifade, asl nshada u ekilde yer almaktadr:

"Fakat Kazvin yle demitir: "Kaderiyye. bu mmetin
mecsleridir. Hastalandklarnda onlar ziyaret etmeyin.
ldklerinde cenazelerinde bulunmayn", hadisi
"Mesabh" hadislerinden olup uydurmadr. Ayrca
"mmetimden iki snf insan vardr k; onlarn islm 'dan
her hangi bir nasibi yoktur. Bu iki snf Kaderiyye ve
Mrcie snflardr", hadisi de byledir" Ben asl
nshadaki bu ibareyi almadm. Bunun yerine, asl
nshadaki bu ibarede bulunan eksikliklerden uzak olduu
iin; mellifin elMevzt'l-Khra kitabndaki ibaresini
zikretmeyi tercih ettim.
277[277] Mellifin bu iki hadisi tahric eden limler
hakkndaki beyan Mirkat'da. (1/147-149) yer almaktadr.
Burada sz konusu olan birinci hadis (Kaderiyye, bu
mmetin Mecsleridir, hadisi) hakknda mellif yle
demitir: "Bu hadisi Ahmed b. Hanbel ve Ebu Davud

234
rivayet etmiledir. Hakim de ayn ekilde Abdullah b.
mer'den rivayet etmitir."
Hafz bn Hacer, Mikt'l-Mesabh kitabnn (am
basksnn) sonundaki (3/305) "Begav'nin
Mesabhu's'Snen'inde yer alan ve Siraceddin el-
Kazvin'nin inceleme sonucu uydurma olduuna
hkmettii hadisler hakknda verilen cevaplar" balkl
risalesinde (3/305) aynen yle demitir: "Bu hadisi Ebu
Davud, Tirmiz ve bn Mace rivayet etmitir. Bu alimler;
hadisi senediyle Abdlaziz b. Eb Hazim'den; o
babasndan; o bn -ner'den; o da Peygamberimiz
(s.a.v)'den rivayet etmektedir. Hadis hakknda Tirmiz:
hasendir, demi; Hakim ise hadisi tahric ettikten sonra
"senedi sahihtir", demitir, ubi Hacer diyor ki): Hakim'in
ricali, sahih hadis ricalidir. Fakat Eb Hazim'in-yani
Seleme b. Dinar'n-Abdullah b. mer'den hadis duymu
olmas tartmaldr. Mnzir, onun bn ~ hadis
duymadn kesin dille ifade etmitir. Ebul'Ha-
sen b. Kattan: Eb Hazim ona yetiti. Medine'de onunla
bera-ber yaad, demitir. Hadis, Mslim'in grne
gre muttasl (kesintisiz) hadistir. Bu isnad, birincisinden
daha kuvvetlidir. Bu, Hasen Hadis'in artlarmdandr.

235
Kaderiyye hadisi iin "uydurma" hkmn verenlerin
dayana, belki de Kaderiyye'nin mslman olduklar
halde Mecusr likle adlandrlm olmalardr. Bunun
cevab udur: Burada anlatlmak istenen husus,
Kaderiyye'nin Mecusilerin btn inanlar konusunda
deil; sadece "iki fail g isbat etme" konusunda
Mecusler gibi olmalardr. Bundan dolaydr ki, bu
mmete nisbet edilmeleri caiz olmutur". Hafz bn
Hacer'in sz burada sona ermektedir.
Mnav, Feyzu'l-Kadifde (4/354) Peygamberimiz
(s.a.v)'in Ka-deriyye'yi bu mmetin mecusileri olarak
adlandrmasnn sebeplerini aklamak zere yle
demitir: "Zira Kaderiyye mezhebinin hayr Allah'a, erri
bakalarna nisbet etmesi, Mecusr lerin kinattaki
olaylar, biri hayr ilh Yezdan, dieri er ilh Hrmz
olmak zere iki ilha nisbet etmelerine benzemektedir.
Ancak Mecusler, onlar bunu hem olaylar hem de kiiler
hakkmda sz konusu etmektedirler. Kaderiyye ise bu
ayrm sadece olaylarda yapmaktadr.
(Kaderiyye hakkndaki birinci hadis): "Kaderiyye, bu
mmetin mecusileridir"'hadisi, Kazvin'nin iddia ettii
gibi uydurma olmas bir yana; Hafz bn Hacer'e gre

236
zayf bile deildir, hasen derecesindedir.
Bu hadisin hasen derecesini ve gcn artran gzel bir
ahidi de bulunmaktadr: Heysem'nin Mecmeu'z'Zevaid
kitabnda (7/205) Enes b, Malik'den rivayet edildiine
gre; Peygamberimiz (s.a.v) yle buyurmaktadr:
"Kaderiye ve Mrcie bu mmetin mecusleridir.
Hastalandklarnda onlar ziyaret etmeyin. ldklerinde
cenazelerinde bulunmayn'7. Bu hadisi Taberan, Evsat'da
rivayet etmitir. Bu hadisin ricali, sahih hadiy ricalidir.
Ancak ricalinden Harun b. Musa el-Ferav mstesna.
Ama o da sika gvenilir bir ravidir."
(Kaderiyye hakkndaki ikinci hadis): Mellif Aliyy'1-
Kar, yukarda zikri geen "mmetimden iki snf insan
vardr ki, on -larn islm'dan her hangi bir nasibi yoktur.
Bu iki snf, Kaderiyye ve Mrcie snflandr", eklindeki
ikinci hadis hakknda Mirkat'l-Mefath kitabnda
(1/148) yle demitir: "Bu hadisi Tirmiz, bn Abbas
(r.a)'dan rivayet etmi ve "Bu, garih bir hadistir",
demitir. Hulsa'da. bu hadis, uydurma hadislerden sa-
ylmtr. Ancak Ezhar mellifi: Hasen ve garibdir
demitir. Zamanmzdaki hadis ehlinden Mevlnazde
yle yazmaktadr: Bu hadisi Taheran rivayet etmitir,

237
isnad hasen'-dir." (Abdlfettah Ebu Gudde diyor ki:)
Taberan'nin Evsaf do. rivayet ettii hadis, Ebu Said
hadisidir, bn Abbas hadisi deildir. Senedinde Amr b.
Kasm ,et-Temmar ve stad Atyye el-Avf bulun-
maktadr. Heysem'nin Mecmeu'z-Zevaid'de (7/206)
belirttii gibi, her iki ravi de zayftr.
(Aliyy'l-Kar devamla yle diyor) "Syt,
el'Camiu'sSagr' de sz konusu hadisi zikrettikten sonra
yle demitir: "Bu hadisi, Buhar Tarih' inde; Tirmiz ve
bn Mace Snen'lerinde bn Abbas'dan; yine bn Mace
Cabir'den; Hatib bn mer'den; Taberan ise Evsaf da
Ebu Said'den rivayet etmitir. Ebu Nu-aym ise ayn hadisi
Hlye' de Enes''den; "mmetimden iki snf insan vardr
ki; benim efaatim onlara eriemeyecektir. Bunlar
Kaderiye ve Mrcie snflardr". AliyyTKar'nin sz
burada sona ermektedir.
Heysem'nin, Mecmeu'z-Zevaid'de (7/207) Enes b.
Malik'den rivayetine gre; Raslullah (s.a.v) yle
buyurmutur: "mmetimden iki snf vardr ki, ne Kevser
havuzunda benim yanma gelecekler, ne de Cennete
gireceklerdir. Bu iki snf Kaderiyye ve Mrcie'dir." ~Bu
hadisi Taberan, Evsaf da rivayet etmitir. Bu hadis ricali

238
sahih hadis ricalidir. Ancak ricalinden Harun b. Musa e-
Ferav mstesna. Ama o da sika -gvenilir- bir r" vidir."
Hafz bn Hacer, az nce sz geen Ecvihe' sinde yle
demitir: Bu hadisi Tirmiz ve bn Mace rivayet etmitir.
Senedi: Ni-zar b. Hayyan; o krime'den; o da bn Abbas
eklindedir. Tirmiz: Bu hasen ve garib bir hadistir, Nzar
muhaddislere gre zayftr, demitir. Bu hadisi, ondan
olu Ali b. Nizar rivayet etmitir. O da zayf bir ravidir.
Ancak onu Kasm b. Habib bir hadisle desteklemitir.
Hadis her ikisi de zayf olan iki tarikle geldii takdirde; iki
tarikten biri dieri ile glenir. Tirmiz, bu hadisi bu
sebeple "hasen" kabul etmi olabilir. Yine hadisin Ca-bir,
Ihn mer, Muaz ve bakalarndan gelen ahidlerini de
bulduk. Fakat isnadlar zayftr.
Ancak Kazvin'nin iddia ettii gibi; hadisin uydurma
olduuna dair bir almet bulunmamaktadr. Zira bu iki
snfn (Kaderiye ve Mrcie'nin) Mslman olmadnn
ifade edilmesi, bu gr savunanlarn kfir olduunu
isbat etmek anlamna gelmez. Zira bu ifade, kmil bir
imann bulunmamas anlamndadr. Yada mana;
kfrden nefret ettirmek iin mbalaa ifadesi kul-
lanlarak, bu kimselerin kfirin, inanc gibi bir inanca

239
 Sn Harfiyle Balayan Uydurma
Hadisler

150. HADS: "M'minin art ifadr."

278[278] Irak diyor ki: Halk dilinde bu ekilde
mehur olmutur. Bu lafzla asl yoktur."279[279]
151. HADS: "Ashabma svmek,
affolunmayacak bir gnahtr." 280[280] Ibn

kapldklarnn ifade edilmesidir, yoksa bu iki snf

gerekten kfir olmu deillerdir. Peygamberimiz
(s.a.v)'in ''mmetimden iki si' mf vardr /"ifadesiyle bu
iki snf "mmetinden" kabul etmesi de bu manay
desteklemektedir."
Allme Mnav, Feyzu'J-Kadir'de (4/208) yle demitir:
"Hafz Al diyor ki: Gerek udur ki, bu hadis uydurma
deil, zayftr."
278[278] bkz. bnud-Deyba', Temyiz: s.98,103; Aliyy'1-
Kar, Kbra: s.214; Aclun, Kef. 1/526; Hut, Esne'l-
Metaib: s.160.
279[279] 144 no. ile geen hadise baknz.
280[280] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.218; Aclun, Kef:

240
Teymiyye: Bu yalandr, uydurmadr,
demitir.281[281]
152. HADS: "Peyganberimiz'in (s.a.v)
ehadet parma orta parmandan daha
uzundu." 282[282] bn Hacer yle demitir: Bunu
syleyen kimse hataldr. Bu durum Efendimiz
(s.a.v)'in ayak parmaklarnda vard.
153. HADS: "Sr, hr olanlara aktarlr.
283[283] Ayrca "Hr insanlarn gnlleri srlarn

1/537; Hut, Esne'l-Metalib: s.168

281[281] Mellifin el-Mevzt'I-Kbra'a. (s. 218)
naklettii gibi; Ibn Teymiyye (rh.a)'nin yukardaki
sznn devam yledir: "'Zira Allah Teal buyuruyor ki:
"Hi phesiz ki Allah, kendisine irk koulmasn
affetmez. Bunun dndaki gnahlar diledii kimse iin
affeder. "(Nisa: 116)
282[282] bkz. Sehav, Makasd: s.236; Semhud, Gammaz:
s.72; bn'd-Deyba', Temyiz: s.101; Aliyyl-Kar, Kiibra:
s.219; Aclun, Kef. 1/539; Hut, EsneTMetalib: s.168.
283[283] bkz. Sehav, Makasd: s.240; Semhud, Gammaz

241
kabirleridir." 284[284] Takva erbabndan birinin
szdr.
154. HADS: "Yolculuk, insanlarn
ahlkn ortaya karr." 285[285] Hadis deildir.
155. HADS: "Mekke'nin beyinsizleri
Cenneti dolduracaktr." 286[286] Askaln: Bunu
grmedim, demitir.287[287]

s.72; bn'd-Deyba', Temyiz: s. 102; AliyyTKar, Kbra:

s.220; Aclun, Kef: 1/546; Hut, EsneTMetalib: s.173.
284[284] bkz. Sehav, Makasd: s.240; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.102; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.220; Aclun, Kef
1/546; Hut, Esne'bMe-talb: s.173.
285[285] bkz. Sehav, Makasd s.241; bn'd-Deyba', Temyiz
s.103; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.221; Aclun, T^f 1/549;
Hut, EsneTMe-talik s.174
286[286] bkz. Sehav, Makasd: s.241; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.103; Aliyy'1-Kar, J^/Ara: s.221; Aclun, Kef
1/550.
287[287] (Ebu Gudde diyor ki:) "Bu sz, btl olduu ak bir
szdr. Zira toprak, isyankr insan mukaddes klmaz.
Bununla birlikte Mekke'de ilenen kt amel, dier

242
 156. HADS: "Selmet, yalnz
yaamaktadr." 288[288] Hadis deildir.
157. HADS: Misvak kullanma, kiinin
fesahatini arttrr." 289[289] Sagan: Uydurma
olduu aktr, demitir.290[290]

yerlerde ilenen kt a-melden daha ok gnaha

sebeptir."
288[288] bkz. Sehav, Makasd: s.242; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.103; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.222; Aclun, Kef
1/551; Hut, Esne"-Metalik s.174
289[289] bkz. Zeheb, Mizan: 3/193; Mnav, FeyzTKadr.
4/149; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.222; Aclun, Kef 1/554.
290[290] Syt el-Gamiu'sSagr'de bu hadisi; Ukayl'nin
Dun fa, bn Adiyy'in Kmil, Hatib'in Cami'kitabnda
zikrettiklerini belirtmitir. Mnav Feyzu'l-Kadir'de
(4/149) yle demitir: "-mer b. Davud bu hadisi Sinan
b. Eb Sinan'dan senediyle rivayet etmektedir.
bnTCevz: "Bunun asl yoktur. mer ve Snan mehul
ravilerdir. Hadis mnker olup mahfuz deildir", demitir.
Zeheb bu hadisi Mizan3da (3/193) mer b. Sinan'n
biyografisinde zikretmi ve "stad Sinan gibi o da

243
 158 HADS: "inizde en zayf olan kiinin
hzyla yryn." 291[291] Sehav: Bu lafzla

mehuldr. Hadis mnkcrdir. Bu hadisi, sadece Muall b.

Mcym rivayet etmitir. O da zayftr", demitir.
Veliyyddin Irak, bu hadisi Ukayl'ye nisbet ettikten
sonra yle demitir: Senedinde Muall b. Meymn el-
Mcai vardr. O zayftr. mer b. Davud ve Sinan
mehul ravilerdir. Hadiste nekret (gvenilir ravilere
aykrlk) bulunmaktadr." Mnav'nin sz burada sona
ermektedir.
(Ebu Gudde diyor ki:) Bu hadis uydurma deilse bile,
onun kardeidir. Feyzu'l-Kadir'de (mer), sonundaki vav
harfiyle yani (Amr) eklinde yazlmtr. Ben onu Mizan'
da geldii ekliyle tashih ettim. Yine Mizan (3/259) ve
Lisanl-Mizan'da (4/363) ikinci bir ravi olarak; "Amr b.
Davud: Muall b. Meymn'un staddr..." denilmitir.
Belki de ayn ravinin ismi farkl iki ekildedir. Ya da
ikisinden biri tahrif edilmitir?!.
291[291] bkz. Sehav, Makasd: s.247; Semhud, Gammaz:
s.74; hn'd-Deyba', Temyiz: s.104; Aliyy'-Kar, Khra:
s.224; Ac-lun, Kef: 1/563; Hut, EsneTMetalih: s.172.

244
bilmiyorum, demitir.292[292]

292[292] Sehav'nin el-Makasd'1-IIasenedeki (s.247)

sznn devam yledir: "Bu hadisin manas
Peygamberimiz (s.a.v)'in; Osman b. Ebi'l-s (r.a)' Taif
Emiri olarak grevlendirdiinde ona syledii u hadiste
yer almaktadr: "Ya Osman!.. Namaz hzl kldrma.
Namaz, cemaat ierisinde en gsz olanna gre kldr.
nk aralarnda yallar, kk ocuklar, hastalar, uzak
diyardan gelenler ve ihtiya sahipleri bulunmaktadr."
Osman b. EbiTAs hakkndaki bu hadisi, afi ve Tirmiz
Snelilerinde rivayet etmi, Tirmiz bunun hakknda
"Hasen-dir", demi; bn Mace de Sneninde (1/316)
rivayet etmitir. Lafz bn Mace'ye aittir. bn Huzeyme ve
Hakim bu hadisi sahih olarak kabul etmi, Hakim
Mstedrek' te (1/199; 201) bu hadis hakknda; "Mslim'in
artna uygundur", demitir.
Bu hadisin benzerini Haris b. Eb same, Ebu
Hureyre'den merf olarak u ekilde rivayet etmitir: "Ey
Eb Hureyre!.. mam olduunda cemaati en gsz
olanna gre kyas e^/'Bir baka lafzda ise; "Namaz
kldrrken en gsz olan kiiye tbi ol. Zira aralarnda...
"denilmitir." (Sehav'nin sz basit bir i-lve ile sona

245
 159. HADS: "Bill'n (sn) harfi, Allah
nezdinde (n)'drr." 293[293] bn Kesir diyor ki:
Bunun asl yoktur.

ermitir.)
Mslim (Salat 183 erhu'n-Nevev: 4/186); Ebu Davud
(1/146; Salt 39; Nesa (2/23 Ezan 32) ve bn Mace
(1/316 kame 48) bu konuda Osman b. EbiTAs'n u
hadisini rivayet etmektedir. (Lafz Nesa'ye aittir.)
Peygamberimiz (s.a.v)'e: -Ya RaslallahL Beni kavmime
imam. olarak grevlendir, dedim. Efendimiz (s.a.v):
-"Peki!. Sen onlara imam ol. Namaz kldrrken en gsz
kiiye tabi ol", dedi.
(Namaz kldrrken, en gsz kiiye tabi ol) ifadesi, uzun
uzun yaplan kyam ve kraet esnasnda en gsz
kimsenin gszln dikkate al. Sanki sen onun
istedii ekilde kyam ve rku yapyormusun gibi namaz
kldr. Bylece sanki sen ona uymu oluyorsun, demektir.
293[293] bkz. Sehav, Makasd: s.247; Semhud, Gammaz.- s
75" Ibm'd-Deyba', Temyiz: s. 104; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.235" Ac-iun, Kef: 1/564; Hut, Esne'1-Metalik s 173

246
 n Harfiyle Balayan Uydurma
Hadisler

160. HADS: "Hanmlarnza dann ama

onlarn grlerine uymayn." 294[294] Bu lafzla
sabit deildir.
161. HADS: "En erh olanlarnz,
ocuklarnzn retmenleridir. 295[295] Onlar,
yetimlere merhameti en az olan ve yoksullara
kar en kat davrananlardr." 296[296] Uydurmadr.

294[294] bkz. Syt, Le: 1/199; Sehav, Makasd: s.248;

Semhu-d, Gammaz a.75; Mnav, FeyzTKadir. 4/263;
Ibn'd'Deyba1, Temyiz: s.225; bn Arrak, Tenzih: 1/253;
AliyyTKar, Khra: s.235; Aclun, iTe^f 2/4; Hut, Esne'l-
Metalib: s.177; Ka-vukc, LiVUV: s. 44.
295[295] Syt'nin Le^7i (1/199) ve bn Arrak'm Tenzh'-
eri-ati'l-Merfa kitabnda (1/253); (Muallmkml Sizin
retmenleriniz) lafzyla gelmitir.
296[296] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.228.

247
Syt, bunu Leli'de zikretmitir.297[297]
162. HADS: "Hayatn kts, lmden
iyidir." 298[298] Filozoflarn szlerindendir. Bunu
bn Hacer sylemitir.
163. HADS: "Allah'n mahlkatma efkat,
Allah'n emrini ta'zim etmek demektir." 299[299]

Sehav diyor ki: Bunu bu lafzla bilmiyorum.

164. HADS: "Yze kar teekkr etmek
ayptr." 300[300] Hadis deildir. Bunu bn Deyba'

297[297] Syt, LeJ: 1/199

298[298] bkz. Sehav, Makasd: s.251; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.106; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.228; Aclun, Ke
2/10; Hut, Esne'1-Me-taJiks.lll.
299[299] bkz. Sehav, Makasd: s.253; Semhud, Gammaz:
s.76; bn'd-Deyba1, Teniyiz: s.107; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.229; Aclun, -/Te2? 2/15; Hut, Esne'l-Metalib: s.181;
Kavukc, Lh7":- s.45.
300[300] bkz. Sehav, Makasd: s.253; bn'd-Deyba',
Temyiz: s. 107; Aliyy'1-Kar, jr'Z^a- s.229; Aclun,
iTe^ 2/16; Hut, EsneTMe-talib: s.lSl.

248
sylemitir.
165. HADS: "Kiinin kendi aleyhine
ahitlii iki ahide bedeldir." 301[301] Hadis
deildir.
166. HADS: "Mslmanlarn birbirleri
aleyhine ahitlik etmeleri caizdir. Alimlerin
birbirleri aleyhine ahitlik etmeleri caiz deildir.
nk onlar birbirlerine hased ederler." 302[302]

Hadis deildir. snad birok ynden rktr.

LeJde byledir.303[303]
167. HADS: "hret, elbisenin ks
angndadr." 304[304] Hadis olarak sahih olamaz.

301[301] bkz. Sehav, Makasd: s.255; bn'd-Deyba',

Temyiz: s. 107; Aliyy'1-Kar, Tra: s.230; Aclun,
^Te^f 2/17; Hut, Esne'1-Meb: s.178.
302[302] bkz. Syt, Lel: 2/183; Aliyy'1-Kan, Kbra:
s.230; Aclun, Kei 2/20.
303[303] Syt, Lel: 2/183
304[304] bkz. Sehav, Makasd: s.255; bn'd'Deyba',
Temyiz: s.107; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.230; Aclun, Kef:

249
 168. HADS: "nsan eytanlar, cin
eytanlarn yener." 305[305] bn Dinar'n
szdr.306[306]
169. HADS: "Kavmi iindeki eyh,
mmeti iindeki Peygamber gibidir." 307[307] Bunu
bn Hbban ve Deylem tahric etmitir. ok

2/14,
305[305] bkz. Alyy'1-Kar, Kbra: s.291; Aclun, Te^f
2/23.
306[306] Bu zat, tabinin mehurlarndan, bid ve zbid
Mlik b. Dinar el"Basr'dir. Enes b. Mlik, Hasan el-Basr,
bn irin ve bakalarndan hadis rivayet etmitir. Sika -
gvenilir- bir rvi-ve bid idi. cretle Mushaf yazyor ve
ondan ald cretle geimini temin ediyordu. Meyve ve
benzeri nefsin houna gidecek yiyeceklerden hibir ey
yemiyordu. Yoksulluk ve sert hayat artlar iinde
yaamay tercih edenlerdendi. 127 ylnda, bir rivayete
gre daha sonra vefat etti. Allah rahmet eylesin.
307[307] bkz. Sehav, Makasd: s.257; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.108; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.231; Aclun, Kef:
2/22; Hut, EsneT Metahb: s.\%2.

250
zayftr. Makasd' da yle denilmitir: "stadmz
308[308] ve bakalar bu hadisin uydurma olduunu
kesin ifade ile belirtmilerdir. Bu sz, selef
limlerinden birinin szdr."

Sad Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

170. HADS: "htiya sahibi krdr."

309[309] Sehav: Bunu hadis olarak bilmiyorum,
demitir.
171. HADS: "Sabrr, Cennet
hazinelerinden bir hazinedir." 310[310] Irak: Bunu

308[308] Bu zat, el-Makasd'1-Hasene kitabnn mellifi

olan Se-hav'nin stad Hafz bn Hacer el-Askaln'dir.
309[309] bkz. Sehav, Makasid s.258; Semhud, Gammaz
s.78 bn'd-Deyba', Tfeznjoz: s.109; Aliyy'1-Kar, iftara:
s.232; Aclun #e#5 2/24; Hut, EsneTMetalib: s.183;
Kavukc,
310[310] bkz. Gazzal, hya: 4/61; Ayy'1-Kar, n, Kef.

251
hadis olarak bulamadm, demitir.311[311]
172. HADS: "Az sadaka, ok bely
engeller." 312[312] Hadis deildir.
173. HADS: "Hadis yazarken kalemlerin
kard gcrt, Allah nezdinde Askaln ve
Abadan ribatmda getirilen tekbire eittir. Kim
krk hadis yazarsa, Abadan ve Askaln'da
ldrlen ehitlerin sevab veri 313[313] Mizan'da,
Bu, btl bir haberdir, denilmitir.314[314]
174. HADS: "Bir toplumun kkleri,

2/37.
311[311] bkz. Gazzal, hya: 4/61 Dip Not 4.
312[312] bkz. Sehav, Maknsd: s.261; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.110 Aliyy'1-Kar, ^^a- s.234; Aclun, ATe^f
2/30; Hut, Esne'J-Me talih s. 184.
313[313] bkz. Zeheb, Mizan: 1/356; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.233; Aclun, Kef: 2/30.
314[314] Zeheb, bunu (Br b. Fadl el-Hrmz)'nin
biyografisinde zikr-etmi tir. {Mizan: 1/356)

252
gelecekte o toplumun bykleridir." 315[315] (Yani
bugnn kkleri, yarnn bykleridir.) ilim
renmeyi tevik etmek i-in sahabeden birinin
syledii szdr.316[316]

315[315] bkz. Sehav, Makasd: s.261; bn'd-Deyba',

Temyiz: s.110; Achm, Kef: 2/31; Hut, EsneTMetalib:
s.184.
316[316] Hafz Sehav eTMakasd'THasene'de (s.261-262)
sahabe ve tabinden bu manada eitli rivayetler
nakletmektedir. Sz konusu ifadenin nebevi hadis
olduunu isbat iin deil, sadece ihtiva ettii nemli
eitici ve ynlendirici manalar sebebiyle bu rivayetleri
burada zikretmeyi uygun buldum.
Hafz Sehav (r.a) diyor ki: "Bir toplumun kkleri, yeni
bir toplumun bykleridir".
Darim'nin Snen'inde (1/107) ve Beyhak'nin MedhaV de
rivayetine gre; urahbl b. Sa'd anlatyor: Hasen b. Ali b.
Eb Talib (r.a) ocuklarm ve karde ocuklarm ararak
yle dedi: ocuklarm!.. Yeenlerim!.. Siz toplumun
kklerisiniz, Pekyaknda yeni bir toplumun bykleri
olacaksnz. lim renin. Sizden kim rivayet edemeyecek

253
olursa -ya da ezberleyemeye-cek olursa- onu yazsn ve
evine koysun".
bn AbdrTBerr'in Camiu BeyaniTJlm ve Fadlih kitabnda
(1/82) Ahmed b. Hanbel tarikiyle sonra Muhammed b.
Eban tarikiyle rivayetine gre; Hasen b. Ali ocuklarna
ve kardeinin ocuklarna yle dedi: "lim renin. Siz
"bugn" toplumun ocuklarsnz Yarn onlarn bykleri
olacaksnz. Sizden kim ezberleyemeyecek olursa onu
yazsn". (Not: Bu cmledeki "bugn" kelimesi ne el-
Makasd'1-Hasene. ne de Camiu BeyaniT Ilm ve Fadlih
kitabnda yer almamaktadr. Bu cmlenin bir sonraki
cmle ile irtibatl olmas iin bu kelimeyi ilve ettim.
Belki de bu kelime ilk kaynaklardan dm olabilir.)
Beyhak'nin rivayetinde; Abdullah b. Ubeyd b. Umeyr
anlatyor: Burada Kabe'nin arkasnda bir halka vard.
Abdullah b. Amr b. s tavafa gitti. Tavafn bitirince bu
halkaya gitti ve yle dedi: "Bana ne oluyor ki, sizin bu
genleri meclisinizden uzaklatrdnz gryorum.
Byle yapmayn. Genlere yer an. Onlar yaklatrn.
Onlara hadisi anlatn. Onlar bugn bu toplumun
kkleridir. Pek yaknda toplumun bykleri ola-
caklardr. Biz de toplumun kkleri idik, sonra

254
bykleri olduk."
Yahya b. Eyyb, Hiam b. Urve'den rivayet ediyor: Babam
-Urve b. Zbeyr- yle diyordu: "Biz toplumun kkleri
idik. A-ma bugn bykleriyiz. Siz de bugn kksnz,
ama pek ya-kmda byk olacaksnz. lim renin ki
bununla toplumun li-deri olasnz. Size ihtiya duysunlar.
Allah'a yemin olsun ki, insanlar bana sormaya devam
ettiler. Nihayet yalandm. Eski bildiklerimi unutmaya
baladm."
Yine bn AbdiTBerr ad geen kitabnda (2/83) Osman b.
Urve kanalyla babasndan naklediyor. Babas Urve
ocuklarna yle diyordu: "ocuklarm!.. Bir limden en
az istifade edenler onun aile halkdr. Gelin, benden ilim
renin. Zira siz yaknda toplumun bykleri olacaksnz.
Ben de kendisine pek nem verilmeyen kk bir
ocuktum. Yam ilerleyince insanlar bana sorular
sormaya baladlar. Bir kii iin en ar ey, dini hakknda
kendisine bir soru sorulduunda onu bilmemesidir".
Urve'nin sz basit bir ilve ile burada sona ermektedir.
Hatib Badad, eref Ashabi'l-Hadis kitabnda (s.65)
diyor ki: Bana Hasen b. Eb Talib haber verdi. Dedi ki:
Muhammed b. Abdillah b. Hemmam el-Kf'nin yle

255
 175. HADS: "Ekmei kltn ve saysn
oaltn ki, size bereket verilsin." 317[317] rktr.

dediini iittim: Ab dullah b. Sleyman'n yle dediini

iittim. -Humus yaknlarndaki- Mennes tepesinde
Mseyyeb b. Vadh'm yle dediini iittim:
Ibn'l-Mbarek hadis limlerinin ocuklarn ellerinde
kalem ve mrekkep ile grnce onlarn kendisine
yaklamalarn syler ve yle derdi: "te bunlar bu dinin
fidanlardr. Bize haber verildiine gre; Allah Rasl
(s.a.v): yle buyurmutur: "phesiz ki, Allah bu dine
sahip kan, yeni fidanlar yetitirmekte, dini onlarla
glendirmektedir". Bugn bu ocuklar, sizin
kklerinizdir. Sizden sonra pek yaknda byk olacak-
lardr." Bu szde geen hadis, mam Ahmed'in
Msnedinde (4/200) ve bn Mace'nin >S'/ze/?'inde
(1/5) u lafzla yer almaktadr: "phesiz kif Allah, bu
dine sahip kan, taatinde kullanaca yeni fidanlar ye-
titirmeye devam etmektedir".
93 nolu hadiste Hz. mer (r.a)'in u sz gemiti:
"Evlenmeden nce fkh renin".
317[317] bkz. Deylem, Zehru'lFirdevs: 2/146; bn'l-Cevz,
Mevzuat 2/292; Sehav, Makasd: s.262; bn'd-Deyba',

256
bn'l-Cevz bunu Mevzuat (Uydurma Hadisler)
kitabnda zikretmitir.318[318]
176. HADS: "Yzkle klnan namaz,
yzksz klnan yetmi namaza eittir." 319[319]

Askaln'nin dedii gibi, uydurmadr.

177. HADS: "Sarkla klnan bir namaz,
sarksz klman yirmi be namaza eittir. 320[320]

Temyiz: s.110; IbnArrak, Tenzih: s.2/245; Aliyy'1-Kar,

Kbra: s.234; Aclun, Kef: 2/32; Hut,
Eane'lMetalib:'s.184.
318[318] bn'l-Cevz, Mevzuat 2/292
319[319] bkz. Sehav, Makasd: s.263; Semhud, Gammaz,
s.79; bn'd-Deyba', Temyiz s.110; Aliyyl-Kar, Kbra:
s.234; Achm, Kei. 2/33; Hut, Esne'l-MetaJib: s. 184.
320[320] Asl nshada bu hadisle ilgili hkm, bir nceki
hadisle lgili hkmle birlikte gelmitir. Bir nceki
hadiste; (176. Hadis: "Yzkle klnan namaz, yzksz
klman yetmi namaza eittir". Askaln'nin dedii gibi,
uydurmadr), denilmitir. -Sarkla klnan namazla ilgili
177 nolu- bu hadisin bal bana uydurma bir hadis
olarak uydurma hadisler arasna girmesi i-in; ben bu

257
Sarkla klman Cuma namaz, sarksz klnan
yetmi Cuma namazna e-ittir. Sarkla klnan
namaz, on bin hasene ile mkfatlandrlr." 321[321]
Uydurmadr. 322[322] Menf 323[323] diyor ki: Btn
bunlar batldr.

hadisi bir nceki hadisten ayrdm. Buna yeni bir rakam

verdim ve bana da (Hadis) kelimesini ilve ettim.
321[321] bkz. Sehav, Makasd: s.263: bn'd-Deyba',
Temyiz: s.lll; Aliy-yl-Kar, Kbra: s.234; Aclun, Kef.
2/33.
322[322] Bu hadis, el-Makasd'1-Hasene' de (s.263)
buradaki lafzdan biraz farkl olarak ama ok bozuk bir
ifade ile mevcuttur. Bu hadis, bu haliyle el-Makasd!l-
Hasene' de olduu gibi; biri bn mer, dier Enes'den
rivayet edilen iki hadisin bir araya getirilmi eklidir.
323[323] Bu zat, Hafz Sehav'nin talebesi olan ihabuddin
Ahmcd b. Muhammed b. Abdisselm el-Menf el-
Msr'dir. stadnn kitab olan el-Makasd'1'HasenSyi
zetlemi ve buna ed-Drretl-Lmia fi Beyan Kesir
Mine'1-Ehadisi-aia adm vermitir. Menf, 931 ylnda
vefat etmitir. (Kef'z-Zunn: 2/1780)

258
 178. HADS: "Alimin arkasnda klnan
namaz, drt bin drt yz krk namaza eittir."
324[324] Batldr. Muhta- byledir.
179. HADS: "Gururlu kiinin namaz
bandan yukar kmaz." 325[325] (Allah'a
ykselmez.)
180. HADS: "Gndz namaz 326[326]

dilsizdir." 327[327] Darakutn ve Nevev: Batldr,

asl yoktur, demilerdir.328[328]

324[324] bkz. Sehav, Makasd: s.266; Aliyyl-Kar, Kbra:

s.235; Aclun, Kef: 2/37.
325[325] bkz. Aliyyl-Kar, Kbra: s.236; Aclun, Kef: 2/35.
326[326] Yani gndz namazlarnda imam cehren okumaz.
327[327] bkz. Zeyla, Nasb'r-Rye: 2/1; Sehav, Makasd:
s.265; Semhud, Gammaz: s.81; bn'd-Deyba', Temyiz
s.lll: Aliyyl-Kar, Kbra: s.236; Aclun, Kef. 2/36; Hut,
Esne'l-Metalib: s.184; Kavukc, L'iV: s.48.
328[328] Hafz Zeyla, bunu Nasbi-fye'de (2/1-2)
Nevev'den nakledip kabul etmi ve yle demitir: Bu
Mcahid ve Ebu Ubeyde b. Abdillah b. Mes'ud'un

259
 (Mellif liyyTKari diyor ki:) Ben de
derim ki: Mbarek gnlerde ve muazzam
gecelerde klnacak namazlarla ilgili olarak baz
alimlerin zikrettikleri hadisler eb-ayn ekildedir.
(Batl ve aslszdr.)329[329]

szdr. Her ikisi de Tabinin Zeyla, Abdrrezzak'm

Musannef inden naklettii senediyle bu sz bu iki zta
nisbet etmitir.
329[329] Mellif, bu ifadesiyle kitabn sonunda 463 ve 464
no.lu paragraflarda zikrettii u batl (aslsz) namazlar
kast etmektedir: "Cuma gn her rekatta on ihlas
okunarak klnacak on iki rekatl nafile namaz ile hafta
iinde her gn klnacak nafile namazlar hakknda hibir
ey sahih deildir, batldr, asl yoktur... Ayn ekilde her
rekatnda on be defa -bir rivayette elli defa- (za Zlzilet)
okunarak klnacak iki rekatl nafile namaz; Cuma gnleri
klnacak iki, drt, sekiz ve on iki rekatl nafile namaz ile;
Cuma namazndan nce her rekatnda elli defa ihlas
okunarak klnacak drt rekat nafile namazn da asl
yoktur. Ayn ekilde Ara Namaz, Regab Namaz da
ittifakla uydurmadr. Yine Receb Geceleri Namaz, Receb

260
 Sad Harfiyle Balayan Uydurma
Hadisler

181. HADS: "lim, kadnlarn

baldrlarnda kayboldu." 330[330] Bir el-Hf'nin
szdr.331[331]

aynn yirmi yedinci gecesi namaz, abann on beinci

gecesi her rekatta on ihlas <r kunarak klnacak yz
rekatl namazn da asl yoktur. Bu namazlarn Kut'-
Kulb ve hya'da ya da Sa'leb'nin Tefsirinde
zikredilmesine aldanma".
330[330] bkz. Sehav, Makasd: s.269; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.113; AliyyTKar, Kbra: s.238; Aclun, Kef:
2/44; Hut, Bsne'l-Metalib: s. 189.
331[331] Zeheb, Ibei}de (1/399) diyor ki: Bu zat, Rabbani
zahid ve nder Ebu Nasr, Bir b. Haris el-Mervez'dir.
Bir el'Haf diye mehurdur. Hammad b. Zeyd, brahim
b. Sa'd ve bunlarn tabakasnda olan muhaddislerden
hadis dinledi. nce ilme nem verdi. Sonra kendi

261
 182. HADS: "Zaruretler, haramlar
mubah klar." 332[332] Hadis deildir.
183. HADS: "ki zayf, bir gly yener."
333[333] Hadis deildir.334[334]

merebine yneldi ve kitaplarn gmd. Az hadis rivayet

etti. Fkh'da Sfyan es-Sevr mezhebindeydi. Alimler
onun menakb ve kerametleri hakknda eserler yazdlar.
75 yanda iken Badat'ta vefat etti. Allah Teal rahmet
eylesin. Talebesi brahim el-Harb diyor ki: Badat, Bir
el-H-f'den daha kmil akla sahip olan ve dilini ondan
daha iyi koruyan bir baka birini yetitirmedi. Onun bir
mslmann gybetini yapt duyulmad. Sanki onun
sann, sakalnn her telinde bir zek harikas vard.
Onun akl, Badat halkna datl-sayd hepsi stn zekl
insanlar olurlar, yine de onun aklndan bir ey
eksilmezdi.
332[332] bkz. Sehav, Makasd: s.269; Semhud, Gammaz:
s.83; bn'd-Deyba', Temyiz: s.113; AliyyTKar, Kbra:
s.239; Aclun, Kef: 2/45; Hut, Esne'l-Metalib: a.190;
Kavukc, L'l': s.83.
333[333] bkz. Sehav, Makasd: s.269; Semhud, Gammaz:

262
 T Harfiyle Balayan Uydurma
Hadisler

184. HADS: "Ana yoldan git, yol dolasa

bile. Bakire ile evlen, ya gese bile." 335[335] Hadis
deildir.
185. HADS: "Boanma, fsklarn
gnahkr kiilerin yeminidir." 336[336] Sehav:

s.83; bn'd-Deyba', Temyiz: s.113; AliyyTKar, Kbra:

s.240; Aclun, Kef: 2/46; Hut, Esne'l-Mctalib: s.189.
334[334] Bu sz, Acln'nin Kefl-ffafa'&a (2/36) dedii
gibi; ya bir atasz ya da iirden bir msradr.
Kanaatimce, belki de airin u ifadesinden alnmtr:
"Dman olma, bir kii sebebiyle bir aile halkna, Zira iki
zayf bir gly yener."
335[335] bkz. bn'd-Deyba', Temyiz-8.114; Aclun, Kef
2/49.
336[336] bkz. Sehav, Makasd: s.273; bn'd-Deyba',
Temyiz-'s.115; Alyy'1-Kar, Kbra s.241; Aclun, Kef:

263
hadis olarak gremedim, demitir.

Z Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

186. HADS: "M'minin srt 337[337]

kbledir." 338[338] Sehav: Bunu bilmiyorum,

demitir.

Ayn Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

187. HADS: "Delinin dostluu yerine,

2/52; Hut, Ssne'J-Metaiib: s. 193.

337[337] Namazda n saftaki m'minin srt, stre yerine
geer.
338[338] bkz. Sehav, Makasd: s.280; Semhud, Gammaz
s.87; bn'd-Deyba', Temyiz: s.118; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.243; Aclun, Ko 2/69.

264
akll kiinin dmanl.." 339[339] Hadis deildir.
188. HADS: "Dmanlk ailede,
kskanlk komular arasnda, menfaatik de
kardeler arasnda olur." 340[340] Sehav: Bu
konuda bilgi sahibi deilim, demitir.341[341]

339[339] bkz. Sehav, Makasd: s.282; Semhud, Gammaz-

s.88; bn'd-Deyba', Temyiz: s. 119; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.245; Aclun, Ke 2/72; Hut, Esne'l-Metalib: s.198. (Not
Ahmak dostun olacana akll dmann olsun", atasz
ayn manadadr.) (ev.)
340[340] bkz. Sehav, Makasd: s.282; Semhud, Gammaz:
s.88; bn'd-Deyba', Temyiz: s.119; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.244; Aclun, Kef: 2/72.
341[341] Sehav'nin el-Makasd'1 -Hasene'deki (s.282)
ifadesinin devam yledir: "Bunu hadis olarak
grmedim. Ancak Beyha-k'nin ab'1-Jman kitabnda
ve baka kaynaklarda (Dman-hk ailededir) yerine
(Dmanlk akrabalktadr) lafzyla; Bir b. Haris el-
Hf'in sz olarak rivayet edilmitir. Bir b. Haris el-
Hf'nin biyografisi 181. hadisin dipnotunda gemitir.

265
 189. HADS: "Kiinin dman, 342[342]

kendi iinde alandr." 343[343] Hadis deildir.

190. HADS: "zr, gnahndan daha
byktr." 344[344] Hadis deildir.345[345]
191. HADS: "Araplar, arap olmayanlarn
efendileridir." 346[346] Asl yoktur.
192. HADS: "Bana mmetimin amelleri
arz edildi. Onlarn arasnda makbul amel de
makbul olmayan amel de grdm. Bana getirilen

342[342] Yani karsna kaca veya ataca rakibi

demektir.
343[343] bkz. bn'd-Deyba', Temyiz s.120; Aliyyl-Kar,
Kbra: s.245; Aclun, Kef. 2/73.
344[344] bkz, Sehav, Makasd: s.283; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.120; Alyyl-Kar, Kbra: s.245; Aclun, Ke
2/76; Hadisin bir baka lafz: "zr gnahndan daha
irkindir", eklindedir
345[345] Bu sz, ataszlerindendir.
346[346] bkz. bn'd-Deyba', Temyiz: s. 120; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.245; Aclun, Kef: 2/75.

266
salavat mstesna.347[347]
(Yani salavat daima makbuldr.) Bunun
senedini grmedim. Bunu Syt zikretmitir.
193. HADS: "Baz eyleri grmezden
gelerek deerinizi yceltin." 348[348] Hadis deildir.
194. HADS: "Her hayra bir engel vardr.
349[349]" Hadis deildir.
195. HADS: "(Bir eye Allah tarafndan)
zin verilmesinin almeti, onun
kolaylatrhnasdr. 350[350] Bilinmiyor.351[351]

347[347] bkz. Aliyyl-Kar, Kbra: s.246; Aclun, Kef: 2/75.

348[348] bkz. Sehav, Makasd: s.285; bn'd-Deyba7,
Temyiz: s.121; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.246; Aclun, Kef:
2/78; Hut, Esne'l-MetaJib.-s.199.
349[349] bkz. Sehav, Makasd: s.289; Semhud, Gammaz:
s.92; bn'd-Deyba', Temyiz: s.122; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.248; Aclun, Kef 2/89; Hut, Esne'Metalib: s.202;
Kavukc, Xa'7ri; s.51.
350[350] bkz. Sehav, Makasd: s.286; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.121; Aliyy'1-Kar, ^TAra- 246; Aclun, Kef:

267
 196. HADS: "mmetimin limleri,
Israiloullar Peygamberleri gibidir." 352[352]

Demiri, Zerke ve Askaln'nin dedikleri gibi, asl

yoktur.
197. HADS: "lim iki eittir: Din ilmi,
beden ili." 353[353] Uydurmadr. Hlsa'da
byledir.354[354]
ZeyIHe 355[355] deniliyor ki: Hasen'den, o da
Huzeyfe (r.a)'den mselsel olarak rivayet
edildiine gre;
Huzeyfe (r.a) diyor ki:

2/82; Hut, Esne'Metalib: s.206.

351[351] Bu sz, Sfiyye'nin szlerindendir.
352[352] bkz. Sehav, Makasd: s.286; Semhud, Gammaz:
s.89; bn'd-Deyba', Temyiz: s.121; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.247; Aclun, ^ 2/83;
353[353] bkz. Tyb, el-Hulsa t Ma'rifeti'lHadis, s.85;
Aliyy'l-Kar, Kbra: s.247; Acun, Ke 2/89.
354[354] Tyb, el-Hulsa f Ma'rifeti'l-Hadis: s, 85
355[355] Syt, Zeyl'l-Mevzt s. 44

268
 -Ben Peygamberimiz (s.a.v)'e "Btn lmi"
nedir? diye sordum. Peygamberimiz (s.a.v)
buyurdu ki:
-Ben bunu Cebrail'e sordum. Cebrail bana
dedi ki:
Allah yle buyurdu: "O, benimle
sevdiklerim, dostlarm ve sekin kullarm
arasnda bir srdr. Ben bunu onlarn kalplerine
koyarm. Bu konuda Allah'a en yakn hibir melek
ve gnderilen hibir Peygamber bile bilgi sahibi
olamaz." 356[356] Askaln diyor ki: Uydurmadr,
Hasen (el-Basri), Huzeyfe (r.a) ile grmemitir.
198. HADS: "lme gidilir, ilim (kimseye)
gitmez." 357[357] Bir baka rivayette:
"lme koulur", 358[358] denilmitir. Bir baka

356[356] bkz. Tyb, el'Hulsa f Ma 'rtfetiTHadis: s. 85;

AliyyT Kar, Kbra: s.247; Aclun, Aclun, Ke 2/89.
357[357] bkz. Sehav, Makasd: s.288; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.247; Aclun, Kef: 2/87.
358[358] bkz. Sehav, Makasd: s.288; bn'd-Deyba',

269
rivayette ise yle denilmitir:
"lim, yceltilmeye ve kendisine gidilmeye
daha lyktr."359[359]
Bu sz, Abbas Halifesi Mehd'nin, iki
ocuunun mam Malik'den hadis dinlemeleri
iin onu saraya davet etmesi zerine, mam
Malik'in Halife Mehdi'ye syledii szdr. Yine bu
sz, Halife Harun er-Reid, -mam Malik'den zel
ders talep ettiinde, mam Malik'in Halife Harun
er-Reid'e syledii szdr.
199. HADS: 'Tallarn dinine sarln."
360[360] Sehav: Bu lafzla asl yoktur, demitir.

Temyiz: s.122; Aliyyl-Kar, Kbra: s.247; Aclun, Ke

2/87; Hut, Esne'1-Me-talib: s.208.
359[359] bkz. Sehav, Makasd: s.288; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.122; AHyy'1-Kar, Kbra: s.247; Aclun, Kef:
2/87.
360[360] bkz. Sehav, Makasd: s.290; bn'd-Deyba',
Temyiz: s. 123; Aliyy'1-Kar, i^ra: s.248; Aclun, iTe^f
2/92.

270
 Sagan: "Dnyann sonu gelip arzular
deitiinde, bedevilerin ve kadnlarn dinine
sarln", 361[361] hadisi uydurmadr, demitir.
200. HADS: "zm ift ift, hurma tek
tek (yenir)." 362[362] Bunun asl yoktur.363[363]
201. HADS: "Salihlerin anld yere
rahmet i-ner." 364[364] Sfyan b. Uyeyne'nin

361[361] bkz. Syut, Lel: 1/131; bn Arrak, Tenzih: 1/136;

Mna-v, Feyzu'l-Kadir 1/425; Sehav, Makasd: s.290;
Aliyy'1-Kar, Tiuts: s.248; Hut, Esne'l-Metalib: s.47.
362[362] bkz. bn Teymiyye, Mecm'uTFetv: 18/127;
Sehav, Makasd: s.292; bn'd-Deyba1, Temyiz, s.124;
Aliyy'1-Kar, T^ra: s.248; Aclun, Ae^ 2/95; Hut,
Esne'l-Metalib: s.208.
363[363] Bunu Peygamberimiz (s.a.v)'in, zm yerken
Selman el" Faris'ye syledii iddia edilmitir. bn
Teymiyye (r.a) bu hadisi Mecm'ul-Fetv'da (18/127)
zikretmi ve "Bu btl bir szdr", demitir.
364[364] bkz. Sehav, Makasd: s.292; bn'd-Deyba',
Temyiz s.125; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.249; Aclun, Ke
2/91; Esne'l-Metalib: s.205.

271
szdr.365[365]
202. HADS: Levrri Mahfuz'da (kaytl
olan bir emir hakknda) "Arn zerinden Allah'n
bir eye "ol!.." dediini iittim o da oluverdi. Daha
Kf harfi Nn harfine varmadan olacak olan o ey

365[365] Bu zat, Sfyan b. Uyeyne Ebu Muhammed el'Hill

el-Kf el"Mekk'dir. Hicaz halknn stad olup mehur
limlerdendir. Tabinden 87 zata erimitir. mam afi
onun hakknda: ibn Uyeyne'deki ilim zenginliini-hi
kimsede grmedim, demitir. Yine mam afi: Malik ve
bn Uyeyne olmasayd Hicaz ehlinin ilmi kaybolurdu,
demitir. Ahmed b. Hanbel ise: Fakihler arasnda Kur'an
ve Snneti ondan daha iyi bileni grmedim, demitir.
Hasen b. Imran anlatyor: Sfyan b. Uyeyne, son
haccmda Mzdelife'de iken bana: Bu makamda yetmi
defa vakfe yaptm. Her sene: AllahmL Bu makamdaki
vakfemi son vakfe eyleme, diye dua ettim. imdi ben
Allah'dan bundan daha fazlasn istemeye hy ediyorum,
dedi. Hacdan dndnde yeni giren ylda vefat etti. bn
Uyeyne, 198 yl Recep aynda 91 yanda vefat etti. Allah
rahmet eylesin.

272
hemen oluverdi." 366[366] Hi phesiz uydurmadr.

ayn Harfiyle Balayan Uydurma

Hadis

203. HADS: 'Mzik zinann 367[367]

366[366] bkz. Meydan, MecmeTEmsal: 2/10; Aliyy'1-

Kar, Kb' ** s.249; Humud et-Tveycer, Fasll-Hitab
'r-Redd al Eb Trab: s.69-90
367[367] "Zina" kelimesinin hemze ile yazlmas bir lgat
vechidir. Kamus mellifi diyor ki: (Zen-yeznrzinen Ve
zina): Gayri meru iliki kurdu, demektir. Meydan'nin
Mecmau'lEmsal kitabnda (2/10) zikrettii gibi 'Mzik
zinann namesidir", eklinde bir rivayet bulunmaktadr.
"Zinann namesi" ifadesiyle zinaya arr, zinay
zendirir ve kamlar demektir. Bu sz, Humud et-
Tveycer'nin mzik aletlerinin mubah olduunu iddia
eden Eb Trab'a cevap olarak yazd'Tasll-Hitab fi'r-
Redd al Eb Trab" &d\ eserinde (s.69-90) belirtildii
gibi; Abdullah b. Mes'ud (r.a), air Hutay e, Sleyman b.
Abdilmelik el-mev, Yezid b. Velid b. Adilmelik ve

273
Fudayl b. yad'dan nakledilmitir. Gerekler pek ok
kimse tarafndan ifade edilmektedir. Genellikle lafzlar ya
ayn ya da benzer olmaktadr. Bu mana, Peygamberlik
lisannda stn beli bir ifade ile yer almaktadr. Sahih-i
Buharde Kitabu'l-Eribe 6 no.lu "kinin ismini
deitirerek onu haram klan kimseler hakknda gelen
hadisler" babandaki {Fethu'1-Bar: 10/51 Hadis No:
5590) hadiste; Abdurrahman b. Ganm el-E'ar diyor ki:
Ebu Malik el-E'ar vallahi bana yalan sylemedi. O
Peygamberimiz (s.a.v)'-den unu iittiini syledi: 'Yemin
olsun ki, mmetimden; zina, ipek, iki ve alg aletlerini
hell sayan birtakm kimseler olacaktr".
Bu hadiste Peygamberimiz (s.a.v), bu haramlar arasnda
sk bir ilikinin bulunduunu aklamaktadr. Zira
bunlardan her biri dierini davet etmektedir. Zina, iki
imenin hell grlmesine ve mzik letlerini
kullanmann hell saylmasna sebep olduu gibi;
erkeklerin ipek elbise ile sslenmelerine de sebep
olmaktadr. Halbuki ipek erkeklere haramdr. Mzikle
fazla megul olanlarn gnllerindeki byk fesad
artmakta, buna daldklar zaman fesad alevi
tutumaktadr. Allah'tan bizleri fesaddan uzak klmasn

274
namesidir". 368[368] Fudayl'in szdr.369[369]

ve iyilik vermesini niyaz ederiz.

368[368] bkz. Aliyy'1-Kari Kbra: s.251; Aclun, Ke
2/106.
369[369] Bu zat, Harem ve Hicaz ehlinin stad, zahid bir
ahsiyet olan Fudayl b. Iyad Ebu Ali et-Temm el-
Merve%i el-Horas-n'dir. Hadis rivayet etmi,
kendisinden hadis rivayet edilmitir. Bu-har, Mslim,
Ebu Davud. Nesa ve Tirmiz kitaplarnda onun
hadislerini nakletmilerdir. Hafz bn Hacer Tehzih't-
Tehzib'de (8/294-297) onun geni biyografisini vermitir.
bn Hacer burada yle demektedir: bn'l-Mbarek
diyor ki: Bana gre bugn dnya zerinde Fudayl'den
daha stn bir kimse kalmamtr. Yine bn'l-Mbarek:
O'na baktmda zntm yenileniyor, nefsime
kzyordum, dedi ve alad. Halife Harun er-Reid:
Alimler ierisinde mam Malik'den daha heybetlisini,
Pudayl'den daha ok vera' sahibi olan grmedim,
demitir. erik: Fudayl, kendi zamannda yaayanlar iin
hccettir, demitir. Fudayl b. Iyad, Mekke'de 187 ylnda
vefat etti. Allah rahmet eylesin.

275
 Fe Harfiyle Balayan Uydurma
Hadisler

204. HADS: "Fatiha hangi niyetle

okunursa; o gerekleir". 370[370] Bu lafzla asl
yoktur. 371[371] Srelerin faziletlerine dair baz

370[370] biz. Sehav, Makasd: s.298; bn'd-Deyba',

Temyiz: s.128; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.251; Aclun, Ke
2/106; Hut, Esne'l-Metalib: s.216,
371[371] Mellif Aliyy'1-Kar cl-Mevzt'1-Kbrda yle
demitir. Zerke bu hadisi Beyhak'nin afda rivayet
ettiini ifade etmi, Syt ise burna tenkid ederek ed-
Dreru'bMntesr'da bu hadisin abfa. bulunmadn,
abda bulunan hadisin "FatihatTKitab hei- derde
ifadr", eklinde olduunu, Beyhak'nin bu son rivayeti
Abdullah b. Cabir el-Beyaz hadisi olarak tahric ettiini
sylemitir. Ebu'-eyh ibn Hayyan'm Kta-
bu'sSevab'mda ise At'nm u sz yer almaktadr: Bir
ihtiyacn varsa Fatihat'l-Kitab' oku, Allah'n izniyle
ihtiyacn grlsn . insanlarn ihtiyalarnn grlmesi
iin ve nemli arzula-rnn gereklemesi iin Fatiha

276
mfessirlerin zikrettikleri hadislerin pek ou da
aym ekildedir.
205. HADS: "Cesur olan lezzeti kazanr".
372[372] Sehav: Bunu -hadis olarak- bilmiyorum,
demitir.
206. HADS: "Recep aynn dier aylara
stnl, Kur'n'm dier szlere olan stnl
gibidir. aban aynn dier aylara stnl,
benim dier Peygamberlere olan stnlm

okumay alkanlk haline getirmelerinin asl bu

olmaldr."
Kur'n ile tedavi olm^ konusunda gelen hadisler
hakknda bilgi sahibi olmak iin Rdvan Muhammed
Rdvan'n FezilT Kur'n ve Abdullah b . Sddk el-
Gumar'nin KemalTman fi't-Tedavibi'1-Kur'n adl
eserlerine baklabilir.
372[372] bkz. Sehav, Makasd s.298; Semhud, Gammaz:
s.65; bn'd-Deyba', Temyiz: s.128; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.252; Aclun, Kei 2/108; Hut, EsneTMetalib: s.213;
Kavukta, LiVUV: s.54

277
gibidir. Ramazan aynn dier aylara stnl,
Allah'n kullarna olan stnl gibidir". 373[373]

bn Hacer: Bu, uydurmadr, demitir.

207. HADS: "Fakirlik benim
vncmdr. Ben fakirlikle iftihar ederim". 374[374]
Askaln ve bakalar: Bu btldr, uydurmadr,
demilerdir.
208. HADS: "Suskun az ve himaye eden
Rab." 375[375] Benzeri "Allah, susan kimsenin

373[373] bkz. bn Hacer, Tebyn'1-Aceb: s.14; Sehav,

Makasd: s.299; bn'd-Deyba', Temyiz: s.128; Aliyy'1-
Kar, Kbra: s.254; Aclun, Kei 2/110; Hut,
Esne'bMetalib: s.214.
374[374] bkz. Sehav, Makasd: s.300; bn'd-Deyba',
Temyiz: s. 129; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.254; Aclun, Ke
2/113; Hut, Esne'l--Metalik a.217.
375[375] bkz. Sehav, Makasd: s.300; Semlud, Gammaz
s.95; bn'd-Deyba', Temyiz: s.129; Aliyy'1-Kari, Kbra:
s.254; Aclun, Kef: 2/114; Hut, Esne'l-Metalib: s.215;
Kavukc, i?* s.55.

278
dostudur". Ibn Deyba': Hadis deildir, manas
sahihtir, demitir. Ben de derim ki: Birinci
terkibin ifadesi ilk bakta kfrdr. Ancak araya
bir atf harfi takdir edilirse bu durum deiir.
209. HADS: "Ahir zamanda Rum
diyarnn souu am'a, am'n souu Msra
geecektir". 376[376] Sehav'nin, stad Askalani'den
naklettii gibi, bunun asl yoktur.
210. HADS: "Hareketlerde bereketler
vardr". 377[377] Selef limlerinden birinin szdr.

376[376] bkz. Sehav, Makasd: s.300; Semhud, Gammaz:

s.96; b-n'd-Deyba', Temyiz: s.129; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.254; Aclun, Tesf 2/114; Hut, Esne'l-Metalib: s.215.
377[377] bkz. Sehav, Makasd: s.301; Semhud, Gammaz
s.96; bn'd-Deyba', Temyiz s.130; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.255; Aclun, f 2/115; Hut, Esne'l-Metalib: s.216;
Kavukc, L'A;; s.55.

279
 Gaf Harfiyle Balayan Uydurma
Hadisler

211. HADS: "Allah Rasl Cebrail'e:

Gne zevale doru meyletti mi? diye
sordu. Cebrail:
Hayr ve Evet, dedi. Allah Rasl:
- Niin Hem Hayr, hem de Evet dedin?
deyince; Cebrail:
- "Hayr" dememden "Evet" dememe kadar
geen bu ksa sre ierisinde gne be yz yllk
mesafe gitti."378[378] buyurdu. Bunun asl
bulunamamtr.
212. HADS: "Mercimek, sonuncular sa
aleyhisselm olan yetmi Peygamber tarafndan
takdis edilmitir."379[379] Batldr. Pek ok hadis

378[378] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.256; Aclun, Kef

2/128; Hut, Esne'l-Metalib: s.220.
379[379] bkz. Sehav, Makasd: s.303; bn'd-Deyba',

280
hafz bu hkm aka ifade etmilerdir.
213. HADS: "Kur'n Allah'n kelmdr,
Kur'an sonradan yaratlmamtr. Kim bundan
bakasn sylerse kfre girer." 380[380] Sagan: Bu
uydurmadr, demi; Sehavi ise: Bu hadis btn
yollaryla batldr, demitir. bn'l-Cevz, bu
hadisi Mevzuat (Uydurma Hadisler) kitabnda
381[381] zikretmitir.
214. HADS: "(Kul) kelimesiyle balayan
sreleri 382[382] okumak, fakirlikten kurtulu

Temyiz: s.132; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.256; Aclun, Kef

2/120; Hut, Esne'-Metaiib: s.220.
380[380] bkz. bn'l-Cevz, el-Mevzat: 1/107; Sehav,
Makasd: s.304; bn'd-Deyba', Temyiz: s.132; Aliyy'1-
Kar, Kbra: s.257; Aclun, Kef: 2/122; Hut, Esne'l-
Metalik s.226.
381[381] bn'l-Cevz, el-Mevzat: 1/107-109
382[382] (Kul) kelimesiyle balayan sreler (Kalkl
Sreleri) drt tane olup Kfirn, hlas ve Muavvizeteyn
Sreleridir.

281
teminatdr." 383[383] Sehav: Bunun asl yoktur,
demitir.384[384]
215. HADS: "Trnaklarn kesilmesi."
385[385] Trnak kesme ekli veya trnak kesme iin
gn belirlenmesi konusunda Peygamberimiz
(s.a.v)'den her hangi bir ey gelmemitir. Sehav
diyor ki: Bu konuda Hz. Ali b. Eb Talib'e veya
stadmza 386[386] nisbet edilen beyit, her ikisi

383[383] bkz. Sehav, Makasd: s.305; bn'd-Deyba',

Temyiz: s.132; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.257; Aclun, Kef:
2/125; Hut, Esne'l-Metalib: s.221.
384[384] Aliyy'l-Kar'nin el-Mevzat'1-Kbr kitabnda da
Seha-v'nin ifadesi bu ekildedir. Sehav'nin el-
Makasd'J-Hasene kitabmdaki (s.305) ifadesi ise "Ben
bunu hadis olarak bilmiyorum", eklindedir. Aradaki fark
basittir.
385[385] bkz. Sehav, Makasd: s.306; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.134; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.257; Aclun, Kef:
2/125; Hut, Esne'l-Metalib: s.221.
386[386] Yani Sehav'nin stad Hafz bn Hacer
kastedilmektedir.

282
hakknda da batldr.
216. HADS: "Hz. Osman halifelie
geldiinde ilk Cuma gn hutbe okumak zere
minbere kt, Elhamdlillah, dedi ve titredi.
Bunun zerine yle dedi: Ebu-bekir ve mer bu
makam iin sz hazrlarlard. Oysa siz konuan
devlet bakanndan ok, faal devlet bakanna
muhtasnz. Hutbeler daha sonra gelecek. Ben
hem kendim iin hem de sizin iin Allah'dan
mafiret diliyorum, dedi ve minberden inip Cuma
namazn kldrd.387[387] bnTHmam 388[388]

diyor ki: Bu hadis, hadis kitaplarnda pek gemez,

387[387] bkz. bn Abdi'1-Berr, Behcet'l-Mecalis: 1/73;

bn'l-Hmam, Fethu'l-Kadr 1/415; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.258.
388[388] bn'l-Hmam, Fethu'l-Kadr (Hidaye erhi):
1/415; bn Abdi'1-Berr Behcet'l-Mecalis kitabnda (1/73)
bu kssay riva-yetleriyle birlikte zikretmektedir.

283
daha ok fkh kitaplarnda geer.389[389]
217. HADS: "Kalb, Rabbin evidir." 390[390]

Zerke ve bakalar: Asl yoktur demi, bn

Teymiyye: Uydurmadr, demitir. Zey'&e 391[391]

ise, Bu, aynen onun dedii gibidir, denilmitir.

218. HADS: "Az baar, ok ilimden daha
hayrldr." 392[392] Bu hadis, Thya'da

389[389] Grld gibi bu ifadede Peygamberimiz (s.a.v)'e

hibir ey nisbet edilmemitir. Hi kimse de bunu hadis
olarak Peygamberimiz (s.a.v)'e nisbet etmemitir. Bu
sebeple olmal ki, Acln bu haberi Kef'l- Hafa kitabna
almamtr.
390[390] bkz. Syt, Zeylii'l-Mevzuat s.203; Sehav,
Makasd: s,308; Semhud, Gammaz: s.99; bn'd-Deyba',
Temyiz s.133; bn Arrak, Tenzih: 1/148; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.258; Aclun, Kef. 2/129;Hut, Esne'l-Metalik
s.227.
391[391] Syt, Zeyl'l-Mevzuat s.203
392[392] bkz. Gazzal, hya: 1/31; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.259.

284
zikredilmitir.393[393]
Irak diyor ki: Bunun asln bulamadm.
Firdevs sahibi bunu Ebu'd-Derd hadisi olarak
zikretmi, ancak (Akl) yerine (lim) demitir.
Olu Msned'1-Fir-devs kitabnda bunu
zikretmemitir.
(Mellif AliyyTKari diyor ki:) Ben de
derim ki: Ebu'kHattab Irak'ye Tenkit ederek
yle demitir. Firdevs kitabnda zikredilen bu
hadisi bn Asakir Ebu'd-Derd' (r.a) dan rivayet
etmektedir. Taberan ise bu hadisi bn mer'den;
"Az fkh, ok ibadetten daha hayrldr", eklinde
rivayet etmilerdir.

Kef Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

393[393]393[393] Gazzal, hyau Ulmi'd-Din: (1/31) Kitab'1-

lim, Zemmedilen limin Ktl Bab.

285
 219. HADS: "Sanki sen dnyadasn ama
dnyada hi bulunmam gibisin. Sanki sen
ahirettesin ama ahiretten hi ayrlmam gibisin."
394[394] mer b. Abdla-ziz'in szdr.395[395]
220. HADS: "Allah vard. Onunla birlikte
hibir ey yoktu. O'ndan baka hi bir ey yoktu.
O'ndan nce hibir ey olmad." Btn bu ifadeler
sabittir.396[396]

394[394] bkz. Syt: Zeyl'i-Mevzt: s.203; Sehav,

Makasd: s.311; bn'd'Deyba', Temyiz: s. 135; Aliyy'1-
Kar, Kbra: s.260; Hut, Esne'hMetalib: s.229.
395[395] Bunu Ebu Nuaym Hlye'de mer b. Abdlaziz'den
rivayet etmitir.
396[396] Yan sahihtir. Buhar Sahih'inAe {FethuTBari:
6/205-206) Bed'l-Halk kitabnn banda "Mahlkat ilk
defa yaratan sonra onlar tekrar diriltecek olan O'dur,
yeti hakknda gelen hadisler" babnda ve Kitab't-
Tevhid'de 32 nolu "O'nun ar suyun zerinde idi"
babnda (13/345-347) yle rivayet etmektedir
(Rivayetleri topluca zikrediyorum): Imran b. Husayn (r.a)
anlatyor: Peygamberimiz (s.a.v)'m huzuruna girdim.

286
Devemi kapya baladm. Ona Temimoullarmdan bir
grup gelmidi.
Allah Rasl (s.a.v):
-Mjdeyi kabul edin (size mjdeler olsun) Ey
Temimoullar!.. buyurdu. Onlar da:
-Bize mjde verdin. O halde ikramda bulun, dediler.
Efendimiz (s.a.v)'in yznn rengi deiti. O srada
Yemen!den baz kimseler geldiler. Allah Rasl (s.a.v):
-Temimollarmm kabul etmedii mjdeyi siz kabul edin
(size mjdeler olsun) Ey Yemenliler!., buyurdu.
Yemenliler: -Mjdeyi kabul ettik Ya Raslallah!.. dediler.
Biz din hakknda ilim sahibi olmak ve bu yaradln
balangc nasld? diye sana sormak iin geldik, dediler.
Peygamberimiz (s.a.v) ilk insan yaradl ve Ar hakknda
konumaya balad. yle buyurdu: "Allah vard. O'ndan
baka hibir ey yoktu. (Bir rivayette: Ondan nce hi bir
ey yoktu. Bir baka rivayette: O'nun dnda hibir ey
yoktu. Bir baka rivayette: O'nunla birlikte hibir ey
yoktu." Bu son iki rivayet FethuT Barden alnmtr:
(6/206) O'nun ar suyun zerinde idi. Zikirde he'
eyiyazm tu: Gkleri ve yeryzn yara tmtr... mran
b. Husayn devamla diyor ki: Sonra biri bana geldi ve Ey

287
Imran!.. Devene yeti!.. Deve gidiyor, dedi. Ben de deveyi
aramak iin hzla gittim. Bir de ne greyim deve ile
aramza serap girdi. Yemin ederim ki, keke deve gitsin
diye braksaydm da oradan kalkmasaydm diye arzu
ettim.
Hafz bn Hacer (rh.a) Fethu'lSar'de (6/206-207;
13/346) yle demitir: Peygamberimiz (s.a.v)'in; "Allah
vard. O'ndan baka hibir ey yoktu", ifadesindeki Kne
(vard) manas Allah iin kullanldnda gemi zaman
manasndan ayrlr, ezel manadan haber verir."Zikirde
hor eyi yazmtr" ise zikirde yani Levlvi Mahfuz'da her
eyi takdir etmitir, demektir. Peygamberimiz (s.a.v)'in;
"Allah vard. Ondun baka hibir ey yoktu", ifadesi bu
lemin hadis (sonradan var edilen bir lem) olduuna
delil olarak kabul edilmitir. Zira "Ondan baka hibir ey
yoktu", ifadesi bu konuda gayet aktr. Zira Allah
dndaki her ey daha nce mevcut deildi. Ama sonrada
var edildiler. Peygamberimiz (s.a.v)'in; "O'nun ar suyun
zerinde idi", ifadesi su ve arn yer ve gklerden nce
yaratlm olduklarna iaret etmektedir. mam Ahmed ve
"sahihtir" diyerek Tirmiz, Ebu Rezn el-Ukayl'den merf
olarak; "Su, ardan nce yaratlmtr", hadisini tahric

288
 Ancak "Allah, eskiden olduu gibi imdi de
ayn durumdadr", 397[397] eklindeki ilve tasavvuf

etmitir. Sdd deTefsi!ixide farkl senedlerle: "Allah

yarattklarndan hibir eyi sudan nce ya-t'atmamtr",
rivayetini nakletmektedir.
mam Ahmed ve "sahihtir" diyerek Tirmiz'nin Ubade b. S
amit' (r.a)den merf olarak rivayet ettii: "Allah'n ilk
yaratt ey kalemdir. Sonra: Yaz, buyurdu. Kalem,
kyamet gnne kadar olacak her eyi yazd." Bu hadis ile
nce suyun sonra arn yaratlmas eklindeki bir nceki
hadis u ekilde birletirilmektedir. Kalemin ncelii su
ve ar dndakilere nisbetJedir ya da kalemden kan
eye nisbetlcdir. Yani kaleme: lk yaratlan eyi yaz,
denilmitir.
"Allah'n ilk yaratt ey akldr" hadisine gelince; bunun
sabit olan yani delil olarak kabul edilebilecek sahih bir
tariki bulunmamaktadr. Sabit olduu takdir edilecek
olursa u son takdir onun aklamas olmaktadr. En
iyisini bilen Allah'dr. Hafz Ibn Hacer'in sz burada
sona ermektedir.
397[397] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.261.

289
erbabnn szdr."398[398]
221. HADS: "Cmert, gnahkr olsa bile
Allah'n sevgilisidir. Cimri, ibadet ehli olsa bile
Allah'n dmandr." 399[399] Bunun asl yoktur.
222. HADS: "Ktlkten uzak ol ki,
ktlk de senden uzak olsun." 400[400] Bunun asl
bilinmemektedir.
223. HADS: "Kelm, Mtekellim olan
Allah'n sfatdr." 401[401] Hadis deildir. Mutlak

398[398] Mellif, el-Mevzt'1-Kbra'da u cmleyi ilve

etmitir: "Bu sz, Vahdet-i Vcud ehlinin iftiralarna
benzemektedir."
399[399] bkz. Sehav, Makasd: s.316; Semhud, Gammaz:
s.100; b-n'd-Deyba', Temyiz: s. 136; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.263; Achr n, Kef. 2/144; Hut, EsneTMetalib:
s.245
400[400] bkz. Sehav, Makasd s.319; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.137; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.265; Aclun, Kef:
2/149; Hut, Esne'k Metalik s.238.
401[401] bkz. Sehav, Makasd a.319; bn'd-Deyba', Temyiz:

290
ifade olarak kabul e-dilmez.
224: HADS: "Sofrada konumak 402[402]

(caiz midir?)": Sehav: Bu konuda olumlu veya

olumsuz hibir ey bilmiyorum, demitir.403[403]

s.137; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.263; Aclun, Kef 2/149;

Hut, Esne'l-Mctalib: s.245.
402[402] bkz. Sehav, Makasd s.320; bn'd-Deyba', Temyiz
s.137; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.264; Aclun, Kef. 2/150;
Hut, EsneT Metalib: s.245.
403[403] Sehav'nin el'MakasdTHasene kitabndaki
(s.320) sznn devam yledir: "Evet, Besmele ekmek,
nnden yemek, sofrada taze hurma ve benzeri eitli
meyveler olduunda meyveleri alp alp brakmak, hurma
ekirdeklerini hurma yemeyen kimsenin nne
koymamak gibi ou zaman mutlaka szl olarak
nakledilen yeme dabm retmekle ilgili hadisler
gelmitir. Misafiri yemee tevik etmek gibi misafire scak
davranma konular buna ilve edilebilir. Hakim'in
Menakb'' afi kitabnn sonlarnda imam afi'nin;
"Yemek esnasndaki dabdan biri, az konumaktr", sz
de yer almaktadr." Sehav'nin sz burada sona

291
ermektedir.
Abdlfettah -Ebu Gudde- diyor ki: Buhari ve1 Mslim'in
Sa-Aitlerinde ve dier kaynaklarda Ebu Hureyre'den
rivayete gre; Peygamberimiz (s.a.v) ashabndan birinin
yemeine davetli idi. Ona but takdim edildi. Ondan bir
para ald. Sonra onlara uzun efaat hadisini anlatt.
Kukusuz bu hadis, sofrada ve yemekte konuulan bir
hadistir. Bir ksmm arz edelim: Buhar, Sahih'inde
(6/346) Ehads'l-Enbya Kitabnda "Nuh'u kavmine eli
olarak gnderdik", (Hud: 25) yeti ile ilgili 3 nolubabda
ayrca Kitab't-Tefsir'de "Onlar Nuh'la beraber gemiye
bindirdiimiz kimselerin zrriyetleridir. O ok kreden
bir kuldu", (sra: 3) yetinin tefsiri konulu 5. babda
(8/300) ve yine KitabTman'da efaatin isbat ve Tevhid
ehlinin Cehen-nem'den karlmas babnn sonlarnda
(3/65,69-70) efaat hadisini u lafzla rivayet etmektedir:
Ebu Hureyre (r.a) rivayet ediyor: Bir davette
Peygamberimiz (s.a.v) ile beraberdik. Kendisine but
takdim edildi. But yemekten holanrd. Ondan bir para
kopard ve yle buyurdu: "Ben kyamet gnnde
insanlarn efendisyim. Bu nedendir, bilir misiniz? Allah
ilkleri-sonlan btn insanlar bir meydanda toplayacak..."

292
Mslim'in lafz ise yledir: Ebu Hureyre (r.a) rivayet
ediyor: Allah Rasl'nn nne tirit ve et dolu bir tabak
konuldu. Butu eline ald. Koyun etinin en ok bu tarafn
severdi. Ondan bir para kopard ve: "Ben kyamet
gnnde insanlarn efendi-siyim, dedi. Sonra da
ashabnn soru sormadklarn grnce; "Bu nasl
olacak, diye sormayacak msnz? dedi. Ashab: -"Bu nasl
olacak ya Raslallah? diye sordular. Efendimiz (s.a.v): -
"insanlar Allah'n huzurunda toplanacaklar."diyerek
szlerine balad ve devam etti. Bu, iki sayfaya bulan
uzun bir hadis olup, yemek esnasnda zikredilmitir.
Dolaysyla yemek esnasnda konuma merudur.

293
2.CLT

294
 225. HADS: "Her kap iindekini szdrr."
404[1] Sfiy-yenin s zlerinde ndir.
226. HADS: "Her bid'at sapklktr.
badetteki bid'at mstesna." 405[2] Senedinde
hadiste yalanc bir ravi, bir de gnlk
hayatnda yalanclkla sulanan bir baka ravi
bulunmaktadr.406[3]

404[1] bkz. Sehav, Makasd: s.322; Semhud, Gammaz:

s.102; bn'd-Deyba', Temyiz: s. 139; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.265; Acr lun, Kef 2/157.
405[2] bkz. bn Arrak, Tenzih: 1/320; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.268; Aclun, Kef:: 2/158.
406[3] Senedindeki yalanc ravi, (Heysem b. Adiyy et-T'
el-Menbic el-KfO'dir. Gnlk hayatnda yalanclkla
sulanan dier ravi ise kraat limi ve mfessir (Ebu Bekir
Muhammed b. Hasen ekBadad en-Nakka)'dr. Her
ikisinin biyografisi Zeheb'nin Mizan'l-Ftidal kitabnda
mevcuttur, (bkz. 4/324; 3/520) bn Arrak'm
Tenzih''eriatiTMerfa kitabnda (1/320) belirtildii
gibi; bu uydurma hadisi Deylem Msned'-Firdevs'de
rivayet etmitir.

295
 227. HADS: "Her ikincinin bir ncs
vardr" 407[4] ve airin! "Bir ey iki defa olmusa
mutlaka bir ncs de olacaktr", 408[5]

szlerinin asl yoktur.

228. HADS: "Her yl -giderek-
dyorsunuz." 409[6] Hasan el-Basr'nin szdr.
410[7] Ayn manada Buhar' nin rivayet ettii; "Size

407[4] bkz. Sehav, Makasd: s.323; Semhud, Gammaz: s.

102; bn'd-Deyba1, Temyiz s.139; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.265; Aclun, Kef : 2/158; Hut, Esne'l-Metalib: s.240.
408[5] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.265; Aclun, Kef 2/158.
409[6] Yani her yl giderek daha fazla ktlklerle ve seviye
d-klyle karlaacaksnz, demektir. el-
MisbahuTMnr, Kamus ve Kamus erhi Tac'l-Ars'&&
belirtildii gibi; (Rezle-Yerzl Razaleten ve Ruzaleten):
deeri dt, analammdadr. Mellif el-Mevza'1-
Kbra.SL bu ifadedeki fiili "trzeln- mehul siga ile"
diyerek harekelemitir. Lgat kitaplarnda bu harekeyi
destekleyen bir ifade grmedim. Ancak bu ekilde rivayet
edilmise, rivayet aynen korunur.
410[7] bkz. Sehav, Makasd: s.323; Semhud, Gammaz:

296
hibir zaman gelmez ki daha sonras o zamandan
daha kt olmasn. Nihayet Rabbinize
kavuursunuz", eklinde -sahih- bir hadis
bulunmaktadr.411[8]

s.102; bn'd-Deyba', Temyiz- s.140; Aliyy'1-Kar,

Kbra: s.266; Aclun, Kef: 2/160; Hut, EsneTMetalib:
s.240.
411[8] Buhar, Sahih'inde Kitab'l-Fiten'de, "Hi bir gn
gelmez ki, daha sonras o gnden daha kt olmasn",
balkl (6 nou) babdaki senediyle (13/19 Hadis No:
7068) Zbeyr b. Adiyy'den rivayet ediyor:
Enes b. Malik'e gittik. nsanlarn Haccac'dan ektikleri
skntlar hakknda ikyette bulunduk. Enes: Sabredin.
Zira "Rabbinize kavuuncaya kadar hibir zaman gelmez
ki, bu zaman bir nceki zamandan daha kt olmasn "
buyuruldu. Ben bunu bizzat Peygamberiniz (s.a.v)'dcn
iittim, dedi.
Hafz bn Hacer Fethu'1-Bar'de (13/21) diyor ki: "Sadece
mer b. Abdlaziz zaman bile olsa; baz zamanlarn
nceki zamandan daha az kt olduu gerei dikkate
alnarak, bu mutlak ifadenin problemli olduu

297
 Buna benzer bir ifade, bn Mes'ud'un sz
olarak rivayet edilmitir. bn Mes'ud yle

grlmektedir. Zira mer b. Abdla-ziz'in zaman,

Haccac'm zamanndan az sonra olup mer b. Abdlaziz
zamannn hayrl oluu mehurdur. mer b. Abdlaziz
zamannn, kendisinden nceki zamandan daha kt ol-
mas yle dursun; "Onun zamannda er tamamen
snmt", denilse; bu sz gerekten uzak bir ifade
saylmaz. Hasan el'Basr, yukarda geen hadiste genel
durumun ve ounluun dikkate alndn ifade etmitir.
Kendisine Haccac'dan sonra mer b. Abdlaziz'in zaman
geldii sylendiinde; nsanlarn arada biraz nefes
almaya ihtiyac vardr, demitir. Yine Deccal'in
zamanndan sonra Hz. sa (a.s) ile birlikte hayrl yllarn
yaanaca konusu da bir problem olarak grlmtr.
Kirman bu soruya; hadisteki ifade ile Hz. sa (a.s)'dan
sonra yaanacak zaman murad edilmi olmaldr, diye
cevap vermitir. Zira gnahlardan korunan (masum)
Peygamber'in zamannda er olmayaca gerei, dinen
zarur olarak bilinmesi gereken hususlardandr." Hafz
bn Hacer'in sz burada sona ermektedir.

298
demitir: 412[9] "Ben bu hadisi; bir yneticinin
ondan sonraki yneticiden daha hayrl olaca, ya
da bir senenin ondan sonraki seneden daha
hayrl olaca manasnda anlamyorum. Ancak
ben bu ifadeden unu anlyorum: Alimleriniz ve

412[9] bn Mes'udun sznn tamam yledir: "Hadiste;

Size hibir yl gelmez ki, daha sonras o yldan daha kt
olmasn'] buyurulmutur. Ben bu hadisi; bir yneticinin
ondan sonraki
yneticiden daha hayrl olaca, ya da bir senenin ondan
sonraki seneden daha hayrl olaca manasnda
anlamyorum. Ben bu ifadeden unu anlyorum:
limleriniz, hayrllarnz ve fakihle-riniz -vefat, edip-
birer birer kaybolacaklar. Sonra sizler, onlarn yerini
tutacak hi kimse bulamayacaksnz. Onlarn yerine din
meseleleri kendi -ahs- grleriyle kyas eden kimseler
gelecektir." bn Mesud'un bu szn Yakub b. eybe
Ms-ned' inde ve Darim Snen' inde (Mukaddime Bab
22) Zamann deimesi ve zamanda meydana gelecek
eyler babnda (1/58) rivayet etmitir, senedi hasendir.
(bkz. Fethu'1-Bar: 13/21)

299
fakihleriniz -vefat edip- birer birer kaybolacaklar.
413[10] Sonra sizler, onlarn'yerini tutacak hi kimse
bulamayacaksnz. Onlarn yerine kendi -ahs
grleriyle fetva veren kimseler gelecektir." 414[11]
Bir baka rivayette; Bu kt durum,
yamurlarn okluu veya azlyla deil, alimlerin
vefatyla yaanacaktr denilmitir.415[12]

413[10] Darim'nin rivayeti yledir: "Zira limleriniz,

hayrllarnz ve fakihleriniz vefat edip birer birer
kayboluyorlar."
414[11] Bu ifade, Darim'nin rivayetindeki u lafzla ayn
manadadr: "Sonra dini meseleleri kendi ahs
grleriyle kyas eden insanlar gelirler."
415[12] Bu rivayetin, devam yledir: "Sonra din
meselelerde kendi -ahs grleriyle fetva veren kimseler
ortaya kar. Bunlar slm' zedeler ve ykarlar." Bu hadisi
Yakub b. eybe Msned'in&e tahric etmitir, (bkz.
Fethu'1-Bar: 13/21)
Taberan, sahih bir senedle Hayseme'den naklediyor:
Abdullah b. Mes'ud (r.a) hanmna:
-Bugn m daha hayrl, yoksa dn m? diye sordu.

300
 bn Abbas (r.a), Cenab- Hakkn; "Onlar
bizim bu
dnyann etrafndan eksiltmekte
olduumuzu grmyorlar m?", 416[13] ayetini bu
mana ile aklam; "Bu eksiklik, limlerin ve
fakihlerin vefatyla yaanacak eksikliktir",
demitir.417[14]
Bu konuda Ebu Ca'fer'in 418[15] u sz de

Hanm: -Bilmiyorum, dedi. bn Mes'ud (r.a):

-Ama ben biliyorum. Dn bugnden daha hayrl idi.
Bugn de yarndan daha hayrldr. Kyamet kopuncaya
kadar byle olacaktr, dedi. Bu rivayeti Hafz Heysem,
Mecmau'z-Zevaid' de (7/286) zikretmitir.
416[13] Ra'd: 41
417[14] bn Cerir, Tefsir1 inte (13/117) diyor ki: bn Abbas
(r.a): Bu, limlerin, fakihlerin ve halkn en hayrllarnn
gitmesi demektir, demitir.
418[15] Bu zat muhtemelen tabinden deerli fkh limi
Ebu Ca'fer (el-Bakr) Muhammed b. Ali b. Hseyin b. Ali
b. Eb Ta-lib el-Him el-Alev el-Meden'dir. 56 ylnda
domu, 114 ylnda vefat etmitir. Allah rahmet eylesin.

301
rivayet edilmektedir: "Bir limin lm, eytan
iin yetmi bidin lmnden daha sevimlidir."
229. HADS: "Hepiniz kazanlsnz.
Hepiniz azimlisiniz." 419[16] Hadis deildir.420[17]

Muhammed b. Mnkedir yle denilmitir: Muhammed

b. Al b. Hseyin'den daha faziletli kabul edilen birini
grmedim. Nihayet olu JVhr hammed'i grdm. Ona bir
gn nasihatte bulunmak istedim. O bana nasihatte
bulundu. Zbeyr b. Bekkr diyor ki: Muhammed b. Ali
Hseyn'e: "Bakru'Mlm," deniyordu. O, bu lakapla
mehur oldu. Bu lakap; ilmi yard, ilmin asln ve gizli
ynlerini bildi, anlamndaki (Bakarablme bakran)
fiilinden alnmtr.
419[16] bkz. bn'd-Deyba', Temyiz: s.138; Aclun, Kei:
2/150; Hut, Esne'tMetalib: s.242.
420[17] Bu konuda bu sze ihtiya brakmayacak u hadis
bulunmaktadr: mam Ahmed Msned' inde (4/345);
Buhar et EdebTMfred' de Allah Tel'ya en sevimli
olan isimler babnda (s.384); Ebu Davud'un Snen'infe
(Edeb, 61 No.lu) simlerin deitirilmesi babnda (4/287-
288) ve Nesa'nin Snen' inde Kitab'l-Hayl'de (6/218)

302
sahablii bulunan Ebu Vehb el-Cem (r.a)'den rivayete
gre; Allah Rasl (s.a.v) yle buyurmaktadr:
"Peygamberlerin isimlerini isim olarak aln. simlerin
Allah'a en sevimli olan: Abdullah ve Abdurrah-man'dr.
Geree on uygun isimler Haris (kazanl) ve Hem-mam
(azimli) isimleridir. En kt olan isimier ise: Harb (sava)
ve Murre (ac) isimleridir."
Mnav Feyzu'-Kadr'de (3/246) diyor ki: "Hadiste;
ocuklara Peygamber isimlerim vermek tavsiye
edilmektedir. Zira Peygamberler, Ademogullarmm
efendileridir. Peygamberlerin ahlk ahlkn en
ereflisidir, amelleri amellerin en salibidir, isimleri de
isimlerin en ereflisidir. Onlarn isimlerini almak bu
isimlerin sahipleri iin ereftir. Bu isimlerin verilmesinde
hibir fayda olmasa, Peygamber isminin o ismin ilk
sahibini hatrlatmas ve o mana ile irtibatl olmas bile
fayda olarak yeterlidir. Ayrca yeni doan ocuklara bu
isimlerin verilmesinde Peygamberlerin isimlerinin
korunmas, anlmas ve unutulmamas gibi faydalar da
bulunmaktadr. Dolaysyla Peygamberlerin isimlerini
vermek mekruh deil, edebe riayet etmek artyla bu
isimleri vermek mstehaptr. Talha b. Ubeydullah (r.a)'m

303
on evlad vard. Hor birinin ismi bir Peygamber'in ismi
idi. Zbeyr b. Avvam'm da on evlad vard. Her biri bir
ehidin ismini tayordu. Talha Zbeyr'e: -Ben
ocuklarma Peygamber isimlerini veriyorum. Sen ise
onlar ehitlerin isimleriyle adlandryorsun, dedi.
Zbeyr: -Ben onlarn ehit olmalarn arzu ediyorum. Sen
onlarn Peygamber olmalarm arzu edemezsin, dedi."
Mnav'nin sz burada sona ermektedir.
Ayrca Abdullah ve Abdurrahnan isimleri ile
Abdlkerim, Abdlgani, Abdlfettah gibi benzeri isimler
Allah Telya en sevimli olan isimlerdir. Zira bu isimler
Allah Telaya kar vacip olan, insan iin art olan ve
insann hakiki vasf olan "Kulluk" sfatn ihtiva
etmektedir. Bu isimlerde (Abd) kelimesi hakiki bir
nisbetle (Rabb)'e nisbet edilmi olmaktadr. Bu isimlerin
sahipleri bizzat bunlarn manalarm tayarak tam anla-
myla geree uygun olan semi olmakta, bu isimleri
tamakta ereflenmi ve bu fazileti elde etmi
olmaktadrlar.
mam Kad yaz merhum diyor ki: "Son derece mutlu
oldum, utum sevinten; Sreyya yldzna dokunuyorum
Neredeyse: Senin (Ey kullarm!..) hitabnn altna

304
girdiim iin, (T"H)'y bana Peygamber kldn iin."
(Haris) ve (Hemnam) isimleri, isimlerin geree en
uygun o-lanlardr. Zira "Haris" kazanl demektir. nsan
ister dnya nimetleri olsun, isterse ahiret nimetleri olsun
kazantan mahrum kalamaz. "Hemmam" ise bir ii
yapmaya teebbs etti, azimli oldu manasmdaki (Hemme
bii-emri yehmm bihi) fiilinden treyen mbalaal
isnri faildir. nsan hayr olsun er olsun mutlaka bir
eylere teebbs eder. Dolaysyla hibir insan kazan ve
teebbsten uzak kalmaz. Bu sebepledir ki her insan
Haris (kazanl) ve Hemmam (azimlO'dr. Harb (sava)
ve Murre (ac) isimlerine gelince; Harb lafznda skntlar
hatrlatma; Murre lafznda ise aclk hissini uyandrma
manas bulunduu iin kt isimler olarak kabul
edilmitir. Zira Rasulullah (s.a.v) gzel yorumlamay ve
gzel ismi severdi. zc olan konulardan biri, bugn
Mslmanlar arasnda Allah Tel'ya kulluk manas ya da
slm kimlik tayan isimlerin azalmas ya da giderek
azalmaya yz tutmu olmasdr. Mslmanlar,
kalplerinin slm'dan uzak olmas sebebiyle; ocuklarna
ya da kzlarna slm olmayan, rklk damgas tayan
isimler ya da tamamen yabanc isimler verir oldular.

305
 230. HADS: "Her yasak tatldr." 421[18]

Hadis deildir
231. HADS: "Kiinin -ilim yolunda-
dinledii bir kelime, onun iin bir yl nafile
ibadetten daha hayrldr. Bir saat ilm meseleleri
mzakere meclisinde er turmas, bir kleyi azad
etmesinden daha hayrldr." 422[19] Bu ifade,
ZeyJ'de 423[20] belirtildii gibi; Ars kitabndan
alnmtr.
232. HADS: "Ben, bilinmeyen bir hazine

Allah slah eylesin. Halbuki yeni doan yavrulara

verilecek isimlerin
gzel isimlerden seilmesi ocuklarn ana-baba
zerindeki haklarndan biridir.
421[18] bkz. Syt, Zey'l-Mevzuat s.195; Sehav, Makasd:
s.325; bn'd-Deyba', Temyiz: s.141; AliyyTKar, Kbra:
s.268; Aclun, Kef:; 2/163; Hut, Esne'l-Metalib: s.24-1.
422[19] bkz. Syt, Zeyl'l-Mevzt s.195; Aclun, Kef:
2/168.
423[20] Syt, ZeylTMevzt s.195

306
idim. Bilinmeyi istedim. Mahlkat yarattm.
Kendimi onlara tanttm. Onlar da beni tandlar."
424[21] bn Teymiyye, Zerke ve Sehav gibi hadis
hafzlar, bunun aslnn olmadn aka ifade
etmilerdir.425[22]

424[21] bkz. ls, Ruhu'l'Maan: 27/21; Zariyat: 56);

Sehav, Makasd: s.327; Semhud, Gammaz: s.105;
bn'd-Deyba', Temyiz: s.142; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.269; Aclun, Kef 2/173; Hut, Esne'l-Metalib: s.243;
Kavukc, L'l': s.61.
425[22] Mfessir mam ls Rhu'l-Maan' de Zariyat
Suresi'ndeki "Ben, insanlar ve cinleri, ancak bana ibadet
etsinler diye yarattm", mealindeki (56.) yetin tefsirinde
(27/21) yle demitir. Rivayette gelmitir ki; "Ben,
bilinmeyen bir hazine idim. Bilinmeyi istedim. Bilineyim
diye mahlkat yarattm."'Bu sz bu lafzla Sa'deddin
Said el-Fergan Mntehe'l-Medarik' de zikretmitir.
Bakalar, mesel eyh-i Ekber (Muhyiddin bn Arabi)
Ftuhat' m Yz doksan sekizinci babnda baka bir lafzla
zikretmitir. Hadis hafzlar bu sz hadis deildir, diye
redd etmilerdir, bn Teymiyye: "Bu sz Peygamberimiz

307
(s.a.v)' in sz deildir. Bunun sahih veya zayf bir senedi
bilinmemektedir", demi; mam Zerke, Hafz bn Hacer
ve baka hadis hafzlar da ayn hkm eyi vermilerdir.
Sfiyyeden olup bu sz hadis diye rivayet edenler, bu
szn nakil asndan sabit olmadn itiraf etmekte;
ancak "Bu hadis, keif yohyla sabit olmutur",
demektedirler. eyh.-i Ekbcr, ad geen babda bunu
aka ifade etmektedir. Hadisin sahih olduunun keif
yoluyla tesbit edilmesi, sfiyyenin sk sk tekrarladklar
szlerdendir!.." Als'nin sz burada sona ermektedir.
Abdlfettah -Ebu Gudde- diyor ki: mam Als (r.a),
bununla hadisin sahih olduunun keif yoluyla tesbit
edilmesi grnn, muhaddisler nezdinde hi dikkate
alnmadna iaret etmektedir. Bu dorudur. Nitekim
bunun geni aklamas 414 no.lu 'Yasin hangi niyetle
okunursa o gerekleir" hadisi iin yazlan dipnotta
gelecektir. Oraya baknz. Zira bu notlar, bu ilmi iyi bilen
muhaddis hafzlarn szlerine sarlmann gerei hakknda
bilgilerimizi glendirecek ve istifade edilecek bilgilerdir.
Allah Rasl'min Snnetinden olmayan eylerin snnete
girmesini engelleyerek Allah Rasl'nn (s.a.v) snnetim
korumak iin ortaya koyduklar muhteem kaideler

308
 233. Hadis: "dem henz su ile toprak
arasnda -yani amur hlinde- iken ben
Peygamber idim." 426[23] Zerke: Bu lafzla asl
yoktur, demitir.427[24]

sebebiyle Muhaddis Hafzlar; hadisin sahih ve zayf

olduu konusunda sz dinlenecek olan, hak sahibi
yeg'ane mercidirler.
426[23] bkz. Hakim, Mstedrek 2/600; Syti, Hasas: 1/4;
Se-hav, Makasd: s.328; Semhud, Gammaz: s.104; bn
Arrak, Tenzih: 1/341; bn'd-Deyba', Temyiz: s.142;
AliyyTKar, Kbra: s.268; Aclun, Kcf: 2/173; Hut,
EsneTMetalih: s.243.
427[24] Lkin bu manada bir baka lafzla ve birka yolla
baz hadisler gelmitir:
a) Bunlardan biri Meyseretl-Fecr (r.a) hadisidir.
Meysere diyor ki: Ya RaslallahL Ne zaman Peygamber
oldun? diye sordum. Allah Rasl buyurdular ki: "Adem
henz ruh ile cesed arasnda iken ben Peygamber idim.
"Bu hadis Ahmed Msned'inde, Buhar Tarih' inde,
Bcgav, bnVSeken ve bakalar ''Sahabe"kitaplarnda,
Ebu Nuaym Bilye'de (9/53) ve Hakim "sahihtir" diyerek

309
Mstedrek'dc (2/608) rivayet etmitir.
Zebid, erhu'l-hya'a. (1/453) "Adem henz ruh ile
cesed arasnda iken ben Peygamber idim", hadisinin
manas yani henz ruh ve beden hlinde deildi,
demektir.
b) Bu konudaki bir baka hadis Ebu Hureyre (r.a)
hadisidir. Ebu Hureyre (r.a) diyor ki: Peygamberimiz
(s.a.v)'e
-Ne zaman Peygamber oldun? Ya da ne zaman
Peygamber yazldn? denildi.
"Adem, ruhla cesed arasnda iken", buyurdu. Bu hadisi
Tirniz (13/99) rivayet etmi, hasen sahihtir, demitir.
Ayrca Hakim Mstedrek' do. (2/609) rivayet etmi ve
sahih olduunu sylemitir. Bir rivayette: Adem amur
halinde topraa atlmken, denilmitir.
c) Irbad b. Sariye (r.a) hadisi: "Ben, henz Adem amur
hlinde iken Allah nezdinde Peygamberlerin sonuncusu
olarak yazlmm."Bu hadisi bn Hbban ve Hakim
(2/600) Sahih' lerindc rivayet etmilerdir.
d) bn Abbas (r.a) hadisi: Ya Raslallah!.. Ne zaman
Peygamber olarak yazldn? denildi. "dem ruhla cesed
arasnda iken", diye cevap verdi. Bu hadisi mam Ahmed

310
 234. HADS: "Kuyruk olma, ba ol. Zira
ba yok olur, kuyruk kurtulur." 428[25] ibrahim b.
Edhem'in szdr.429[26]

ve Darim Msned' lerinde; ayrca Ebu Nuaym ve

Taberan de rivayet etmitir. (Bu bilgiler, Sehav'nin el-
MakasdTHasene adl eserinden (s.327) zetle
nakledilmitir.) Dolaysyla hadisin asl vardr ve hadis
zikri geen lafzlarla sabittir.
428[25] bkz. Sehav, Makasd s.328; bn'd-Deyba', Temyiz:
s.142; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.270; Aclun, Kef 2/177;
Hut, Esne'b Metalib: s.215.
429[26] Zeheb Iber' de (1/238) diyor ki: "Belh'li zahid
brahim b. Edhem am'da Lazikyye yaknlarnda Celbe
demlen yerde o-turmu, orada vefat etmi ve orada
defnedil mistir. Mansr, Malik b. Dinar ve ayn
tabakadan hadis rivayet etmitir. Nesai ve bakalar onun
sika (gvenilir ravi) olduunu sylemilerdir.
Seyyidlerdendi. 162 ylnda vefat etmitir. Allah rahmet
eylesin.

311
 Lam Harfiyle Balayan Uydurma
Hadisler

235. HADS: Tasavvuf hrkasnn

giyilmesi, Hasan Basr'nin bu hrkay Hz. Ali (r.a)
eliyle giymesi. 430[27] Muhad-disler, bunun asl
olmad konusunda ittifak etmilerdir.
236. HADS: "Ak ylan cierimi soktu."
431[28] (ki beyit) 432[29] bn Teymiyye diyor ki: Ebu
Mahzra'mn Peygamberimiz (s.a.v) huzurunda bu
iki beyti okuduu, bunun zerine Efendimiz
(s.a.v)'in erefli brdesinin omuzlarndan

430[27] bkz. Sehavi, Makasd: s.331; bn'd-Dcyba', Temyiz:

s.145; AliyyTKar, Kbra: s.270; Aclun, Kef. 2/180;
Hut, EsneT Metaib: s.247.
431[28] bkz. Sehav, Makasd: s.333; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.146; AliyyTKar, Kbra: s.274; Aclun, Kef.
2/184.
432[29] Bu beyitler iin kitabn sonunda 467 no.lu paragrafa
baknz.

312
dt, Suffe Ashabnn da bunu elbiselerine
yama yapmak iin aralarnda paylatklar ek-
lindeki hadis, hadis ehlinin ittifakyla yalandr.
237. HADS: "Gvercinle oynamak 433[30]

fakirlie sebep olur." 434[31] brahim en-Neha'nin

szdr.435[32]

433[30] Bu sz, mellifin ifade ettii gibi, brahim en-

Neha'nin szdr. Gvercinle oynamak bir ok hadiste
uygun grlmemitir. Bunlardan biri Buhar'nin el-
Edeb'l-Mfredde (s.331), Ebu Davud (4/285), bn Mace
(2/1238), Ahmed b. Hanbel ve bn Hbban'n sahihtir,
diyerek rivayet ettii, Beyhak'nin abT Imarida "hasen
bir isnadla" rivayet ettii Ebu Hureyre (r.a) hadisidir:
Peygamberimiz (s.a.v) bir gvercinin peini takip eden
bir adam grd ve yle buyurdu: ''eytan eytan takip
ediyor. "bn Mace, bu manada birka hadis rivayet
etmektedir.
434[31] bkz. Sehav, Makasd: s.333; Semhud, Gammaz:
s.107; bn'd-Deyba', Temyiz: s.146; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.275; Aclun, Kef: 2/185; Hut, Esne'l-Metalib: s.262.
435[32] Biyografisi 95 nolu hadisle ilgili (240 nolu) dip

313
 238. HADS: 'imize nesebsiz girene de,
bizden sebepsiz ayrlana da Allah lanet eylesin."
436[33] Bu lafzla asl bilinmemektedir.
239. HADS: "Mizah yoluyla bile olsa,
yalan syleyene Allah lanet eylesin." 437[34] Sehav:
Bunu merf hadis olarak bilmiyorum, demitir.
240. HADS: "ark syleyene de,
dinleyene de Allah lanet eylesin." 438[35] Nevev ve
bakalar: Sahih olamaz, demilerdir.

notta gemitir.
436[33] bkz. Sehav, Makasd: s.334; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.146; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.276; Aclun, Kef:
2/186; Hut, Esne'l-Metalib: s.249.
437[34] bkz. Sehav, Makasd: s.335; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.147; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.277; Aclun, Kef:
2/187; Hut, Eane'l-Metalib: s.249
438[35] bkz. Sehav, Makasd: s.335; Semhud, Gammaz:
s.107; bn'd-Deyba', Temyiz: s.147; Aliyy'hKar,
^Ti/Ara- s.276; Aclun, Kef: 2/186; Hut, EsneTMetalih:
s.250.

314
 241. HADS: "Her belnn bir yardm
vardr." 439[36] Hadis deildir.
242. HADS: "Her odann bir creti
vardr." 440[37] Asl yoktur.
243. HADS: "Her dk -hatal- sz
bulacak -tenkit edecek- biri vardr." 441[38] Selef
alimlerinden birinin
szdr.
244. HADS: "Her gayretli kiinin bir
nasibi vardr." 442[39] Bu mnada u ifade de

439[36] bkz. Sehav, Makasd: s.336; bn'd-Deyba',

Temyiz: s.147; Aliyy'1-Kar, ifAra: s.277; Aclun, JTe^
2/189; Hut, Esne'b Metalik s.250.
440[37] bkz. Sehav, Makasd: s.337; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.147: Aliyy'1-Kar, ATura; s.277; Aclun, Kef:
2/189; Hut, fe77e;7-Metalih: s.250.
441[38] bkz. Sehav, Makasd: s.337; bn'd-Deyba', temyiz;
s.148; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.278; Aclun, ^e^f 2/190;
Hut, BsneT Metalib: s.251.
442[39] bkz. bn'd-Deyba', Temyiz: s,148; Aliyy'1-Kar,

315
vardr:
"Kam cidd alrsa aradn bulur.
Kim bir ie smsk sarlrsa yola girer ve hedefe
ular."443[40]
245. HADS: "BeytuUah' koruyan bir
sahibi (RabbO vardr." 444[41] Bu sz,
Abdlmuttalib, fillerle Kabe'yi ykmaya gelen
Rbrehe'ye sylemitir.
246. HADS: Hz. Ali (r.a) diyor ki:
"Peygamberimiz (s.a.v)'i ykadmda gz
kapaklarnda damlalar birikti. 445[42] Ben de bunu

Kbra: s.279; Aclun, Kef: 2/191; Hut, EsneTMetahb:

s.251.
443[40] bkz. Sehav, Makasd: s.409; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.182; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.279; Aclun, Kef:
2/191,318; Hut, Es-ne'1-Metalib: s.290
444[41] bkz. Sehav, Makasd: s.337; bn'd-Deyba', Temyiz:
s. 148; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.279; Hut, EsneTMetalih
s.251.
445[42] el-MakasdTHasene' de Cs.328, 504) ve Tcmyizt-

316
Tayib znineTHabis' de (ktelasat mu..) lafzyla gelmitir.
Mellif Aliyy'l-Kar'nin eTMevztTKb-a kitabnn
inceleme imkn bulabildiim yazma nshalarnda da
ayn ekilde (ktelasat) lafzyla gelmitir. Bu ibarede
gvenilir lgat kaynaklarna muhalefet bulunmaktadr.
Ben lgat kitaplarnda (ktelasa) ibaresini bulamadm.
Ancak su birikti, oald anlamnda (KalesaTm)
denilmektedir.
Syt'nin Zeyl'l-Mevzua t' mda (s.203) u ifade yer
almaktadr: Nevev'ye: Hz. Ali'nin; "Hz. Peygamberi
(s.a.y)'i ykadmda gz kapaklarnn suyunu emdim ve
itim. ncekilerin ve sonrakilerin ilmine miras oldum",
ifadesi soruldu. Nevev: Sahih deildir, dedi. (Not: Belki
de metinde geen "ktelasat" lafz, Zeyl l'Mevzat' daki
"imtesast" lafznn tahrif edilmi eklidir. (ev.)
mam Ahmed'in Msn ed' mde (1/267) Msned bn
Abbas (r.a) blmnde; Bize "Yahya b. Yemn; Hasen b.
Salih'den; Ca'fer b. Muhammed'in u szn nakletti: Hz.
Peygamber (s.a.v)'i, vefatndan sonra ykadklarnda
kullanlan su, Hz. Peygamber (s.a.v)'in gz kapaklarnda
birikiyordu. Hz. Ali (r.a) de o suyu yava yava
emiyordu"; eklinde yer alan hadisin senedi, zayf ve

317
itim. Bylece ncekilerin ilmine miras oldum."
446[43] Nevev: Sahih olamaz, demitir.
247. HADS: "Kabe'nin ta ta sklp
yklmas, bir mslnann ldrlmesinden daha
basittir." 447[44] Sehav: Bu lafzla grmedim,
demitir.448[45]

kesintili (munkat') dr.

446[43] bkz. bn'd-Deyba', Temyiz: s. 148; Aliyyl-Kar,
Kbra: s.281; Aclun, Kef: 2/195.
447[44] bkz. Sehav, Makasd: s.340; Ibn'd-Deyba',
Temyiz: s.149; Aliyy'1-Kar, Khra: s.282; Aclun, Kef
2/198; Hut, EsncT Metalib: s.253.
448[45] Sehav el-Makasd'1'Hasene''deki (s.340, 437)
skne yle devam etti: "Fakat bu manada bir ok
sahabeden; Hz. Peygamber (s.a.v)'in Kabe'ye bakp;
"Allah seni erefli kld. Seni deerli kld. Seni ta'zim etti.
Mmin ise hrmet bakndan senden daha byktr",
buyurduu eklinde bir ok hadis bulunmaktadr:
Bu hadislerden biri: Abdullah b. Amr b. s (r.a)m u
hadisidir: Allah Rasl'n Kabe'yi tavaf ederken grdm.
yle diyordu:

318
'Sen ne gzelsin/. Senin kokun ne gzel!. Sen ne
byksn!. Senin hrmetin ne byk!. Muhammed'in
nefsi elinde olan Allah'a yemin olsun ki, muininin Allah
nezdindeki hrmeti (deeri), malnn ve kannn hrmeti)
n'min kula hsn- zan e-dilmesinin deeri senden daha
byktr." Bunu bn Mace (2/1297) zayf saylabilecek
(leyyin) bir senedle rivayet etmitir. Bu konudaki baz
hadisler unlardr:
a) bn Abbas (r.a) anlatyor: Allah Rasl (s.a.v) Kabe'ye
bakt ve yle dedi: "L ilahe illallah, Allah seni haram
(muhterem, saygn,-hrmetine dokunulmaz) kld.
M'minin de maln, kann, rzm ve m'min kuluna su-i
zan edilmesini haram kld." Bu hadisi Taberan, Kebir' de
rivayet etmitir. Senedinde Hasen b. Ebi Ca'fer
bulunmaktadr. O zayf, ama bazlarnca gvenilir kabul
edilen bir ravidir. (bkz. Heysem, Mecmau'z-Zevid
3/292)
b) Enes (r.a) den rivayet edildiine gre; Allah Rasl
(s.a.v) yle buyurmutur: "Kim bir mslmana haksz
yere eziyette bulunursa, sanki Allah Tel'nn Beyt'ini
ykm gibidir." Hadisi Taberan, Sar'de rrvayet
etmitir.

319
c) Breyde (r.a) den rivayet edildiine gre; Hz.
Peygamber (s.a.v) yle buyurmutur: 'Mminin
ldrlmesi, btn dnyann yok olmasndan daha
basittir. "Hadisi, Nesa Snen'inde (7/83) ve Ziya Makdisi
el-Muhtare'de rivayet etmitir.
d) Abdullah b. Amr b. s (r.a) dan rivayet edildiine gre;
Hz. Peygamber (s.a.v) yle buyurmutur: "Dnyann yok
olmas, Allah'a haksz yere bir m'minin
ldrlmesinden daha basit-tir."Hadisi, Nesa (7/82) ve
Tirmiz (6/172-173) rivayet etmitir.
e) Ber b. zib (r.a) den rivayet edildiine gre; Allah
Rasl Cs.a.v) yle buyurmutur: "Dnyann yok olmas,
Allah nezdinde bir mslmamn ldrlmesinden daha
basittir." Bu Hadisi, bn Mace (Snen: 2/874 Diyat Bab 1
Hadis No: 2619) ve Mnzir Tergb'de 4/72) rivayet etmi
ve isnad hasendir, demitir.
Sehav, btn bu rivayetleri naklettikten sonra yle
demitir: "Tirnz'ye yazdm erhde Kitab't-Tb
blmne yakn M'minin ta'zim edilmesi hakknda
gelen hadisler babnda bu konudaki kelm doyurucu
olarak naklettim." (Sehav'nin sz burada zetle ve baz
ilvelerle sona ermektedir.)

320
 248. HADS: "Sizden biriniz Hacer-i
Esved'e hsn zan ederse, Allah bu hsn zannn
ona faydal klar."449[46] Sehav: Bunun asl yoktur
demi; bn Teymiyye ise: Yalandr, uydurmadr
demitir.
249. HADS: "Lt (homoseksel), deniz
suyu ile yr kansa bile, kyamet gn yine cnp
olarak gelecektir."450[47] Batldr, asl yoktur.
250. HADS: "Kyamet gn sanca Ali
tayacak-tr." 451[48] bn'l-Cevz bunu Mevzuat
(Uydurma Hadisler) kitabnda zikretmitir.452[49]

449[46] bkz. Sehav, Makasd: s.341; bn'd-Deyba', Temyiz:

s.149; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.282; Aclun, Kef: 2/198;
Hut, ^ie?-Metalik s.253.
450[47] bkz. Sehav, Makasd: s.342; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.150; Aliyy'1-Kar, ATi^ra: s.283; Aclun, Ze^
2/201; Hut, Ss^eY-Metalib: s.253.
451[48] bkz. bn'l-Cevz, clMevztuHtbra: 1/388-389;
Aliy-y'1-Kar, ^liAm- s.290; Hut, Esne'bMetalib: s.262
452[49] bn'l-Cevz, e-MevztTKbra: 1/388^389

321
 251. HADS: "kardeim Hzr hayatta
olsayd, mutlaka beni ziyaret ederdi." 453[50] Bunun
asl yoktur.454[51]
252. HADS: "Pirin adam olsayd,
mutlaka yumuak huylu biri olurdu." 455[52]

Uydurmadr. bn'l-Kayyim
byle sylemi, 456[53] Ask.aln de ona tabi
olmutur.457[54]

453[50] bkz. bnTKayyim, el'Menaru'l-Mnf: s.67-76;

Aliyy'l-Kari, el-Masnu' : Hadis No. 139; AliyyTKar,
Kbra: s.287; Hut, Esne'l-Metalib: s.257.
454[51] bkz. bn'l-Kayyim, el-Menaru'lMnf: s.67-76;
Aliyy'l-Kari, el-Masnu': Hadis No. 139.
455[52] bkz. Sehav, Makasd: s.346; Semhud, Gammaz:
s.110; bn'd-Deyba', Temyiz: s.152; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.287; Aclun, -ffe^f 2/208; Hut, Esne'l-Metalib: s.256.
456[53] bn'l-Kayyim, ZadTMed: 3/330 Peygamberimiz
(s.a.v)'in diliyle tavsiye edilen il ve gdalar konusu;
elMenaru'lM-nf f'sSahih ved'Da'f s.54.
457[54] bn'd-Deyba', Temyiz't-Tayyib minel-Habs
kitabnda (s.152 Hadis No. 1119) bn Hacer'in u szn

322
 253. HADS: "Dnya tamamen taze kan
olsayd, m'minin dnyadaki rzk yine hell
olurdu." 458[55] Zer-ke: Bunun asl yoktur,
demitir.459[56]
254. HADS: "(Gizli srlara ait) Perde
alsayd, benim yakn imanm daha fazla
artmazd." 460[57] Kueyr, Risale'-sinde: 461[58] Bu
sz, Amir b. Abdullah b. Abdi-Kays'm szdr,

de ilve etmitir: Pirin hakkndaki btn hadisler

uydurmadr."
458[55] bkz. Sehav, Makasd: s.346; Semhud, Gammaz:
s.112; bn'd-Deyba', Temyiz: s.152; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.287; Aclun, Kef. 2/208; Hut, Esne'l-Metalib: s.258.
459[56] Aclun Kef'l-Hafa'fa (2/159) diyor ki: Necra
el'Gazz: Bu So'z, Fudayl b. Iyad'n szdr. Bunun
sebebi, m'minin an-ak zaruret kadar yemesidir,
demitir.
460[57] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.286.
461[58] Zekeriyya el-Ensar, erhu'r-Risalet''Kueyriyye,
(Ba-bl-Ya-kn): 3/79; 1290 H.

323
demitir.462[59]
Mellif Aliyy'1-Kar diyor ki) Ben de de-im
ki: Mehur olan gre gre, bu sz, Hz. Ali'nin
kerremallahu vehe-hu szdr.

462[59] mir b. Abdullah b. AbdrKays: Amir b. Abdi-Kays

et-Temimi el-Anberi de denilmektedir. Tabinin seyy idi
erinden, zahid ve bidlerdendir. Basra'da tabinden olup
ibadetle mehur olan ilk kiidir. Onun hakknda "Bu
mmetin bidi" denilmitir. Kur'n' Ebu Musa el-
E'ar'den renmi, zhd ve ibadette ondan ders
almtr. Sahabeden pek ok kimseye erimi ve onlardan
hadis rivayet etmitir. Kendisinden Hasan el-Basr ve bn
irin hadis rivayet etmitir. veys cl-Karan ve Ebu
Mslim el-Havlan'nin yatlarmdandr. Hafz bn Hacer,
bu zatn Isabe' deki biyografisinde (5/86): Ibn Ebi'd-
Dnya, onun her gn bin rekat klmay kendi nefsine
vacip kldn bir ok tarikle rivayet etmektedir, demitir.
Hafz Ibn Hacer, daha sonra onun mbarek
kerametlerinden bazlarn zikretmitir. Amir b. Abdi
Kays, BeytTMakdis'de 55 yl sonlarnda vefat etmitir.
Allah rahmet eylesin.

324
 255. HADS: "Sen olmasaydn, ben bu
kinat yaratmazdm." 463[60] Saan: uydurmadr,

463[60] Halk arasnda mehur hadislerden biri olan bu

hadisin uydurma olduu konusunda limler arasnda
gr birlii bu* lunmaktadr. mam Sagan, e-
Ehads'hMevza kitabnda (s.7) "Bu hadis uydurmadr",
demitir. Aliyy'1-Kar etEsrar'ul' Merfa kitabnda
(s.288 Hadis No: 385) mam Sagan'nin bu ifadesini
aynen nakletmi ve bu uydurma hadis hakknda "Fakat
manas dorudur", demitir. mam bn Asakir bu hadisi
benzer bir ifade ile merf olarak rivayet etmi; Ibn
Asakir'in naklettii bu rivayeti, bn'l-Cevz el-
Mevzat'I-Kbra'da (i/288) "Bu hadis, hi phesiz
uydurma bir hadistir. Senedinde mehul ve zayf raviler
bulunmaktadr", diye reddetmi ve hadisin senedindeki
raviler hakkndaki muhaddis imamlarn grlerini
nakletmitir. Bu raviler arasnda yer alan (Yahya el-Basr)
hakknda Darakutn: Metruk (terk edilmitir) ifadesini
kullanm; Amr el-Fellas; Bu kii yalanc idi, uydurma
hadisler naklediyordu, demitir. Ahmed b. Hanbel ise Biz,
Yahya el'Basr'nin hadislerini yaktk, demitir. mam
Syt de el-LeliTMasna kitabnda (1/272)

325
demitir.
256. HADS: "nsanlara dky ufalama
yasa getirilseydi, onu da mutlaka ufalarlar ve:
Bunda mutlaka bir ey olmal ki bu yasakland,
derlerdi. 464[61] Bunu hya sahibi 465[62] zikretmi ve
Irak: Bunu -hadis olarak- bulamadm,
demitir.466[63]

IbnTCevz'nin bu hadis hakkndaki grne katlmtr.

Acln, Ke/7-Hafa' da (2/214 Hadis No: 2123) Bu sz,
hadis olmasa da manas dorudur, demitir. (ev.)
464[61] bkz. Irak, TahricThya {.hya: 1/57 Dipnot l);
Sehav, Makasd: s.325; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.288;
Aclun, Kc 2/211.
465[62] Gazzal, hyau Ulm'd-Dn: (1/57 Dipnot l)
Kitab'Hlm, Mrid ve muallimin vazifelerinin beyan
bab.
466[63] Bu ifadeyi Sehav el-Makasdu'l'-Hasene' de (s.325
Hadis No: 831) Irak'den nakletmi ve: "hya hadislerini
tahric eden zat diyor ki: Bunu sadece Hasevel Basri'den
mrsel hadis olarak bulabildim. Bt zayftr. Bunu bn
a'hin rivayet etmitir", demitir.

326
 257. HADS: "M'minin korku ve midi
tartlsayd mutlaka birbirine eit olurdu." 467[64]

Bunun merf hadis o-larak asl yoktur. Bu sz,

selef alimlerinden birinden nakledilen bir szdr.
Makas'da byle denilmitir. Bir rivayette ise: Bu
sz, Sabit elBnan'nin szdr, denilmitir.468[65]
258. HADS: 'nsanlar, stleende 469[66]

Abdlfettah -Ebu Gudde- diyor ki: Belki de bu ilve

Irak'nin et~Tahrcl-Kebir kitabmdadr. Zira elimizde
basl olan ihya' nn dipnotlarnda (1/57 Dip Not l) yer
alan, kk hacimli Tahde bu ifade bulunmamaktadr.
467[64] bkz. Sehav, Makasd: s.350; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.155; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.289; Aclm, Kef:
2/216; Hut, Esne'h Metalik s.259.
468[65] Sabit b. Elem el'Bnan el-Basr, ilim fazilet ibadet
ve eref asndan tabinin seyy idi erindendir. Enes b.
Malik'le krk yl birlikte olmutur. Basra'da 123 ylnda
vefat etmitir. Allah rahmet eylesin.
469[66] Stleen (Hulbe) bn'l-Kayyim'in ZadTMed'da
(3/241-242) ve Kamus sahibi Firuzbad'nin. (H-L-B
maddesinde) zikrettii, baklagillerden, bir ok hastalk

327
neler bulunduunu bilselerdi, onu mutlaka
arlnca altn vererek satn alrlard." 470[67]

Syt: Bu, uydurmadr, demitir.

259. HADS: "Benim Allah'la birlikte zel
bir vaktim vardr. Bu vakitte Allah'a yakn bir
melek, gnderilen bir Peygamber de benim
gnlme girmez." 471[68] Sfiyye-den birinin sz
olup hadis deildir.

Mim Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

260. HADS: "M'min konutuunda

iin yararl bir bitkidir.

470[67] bkz. Sehav, Makasd: s.350; Semhud, Gammaz:
s.110; bn'd-Deyba', Temyiz: s.155; AliyyTKar, Kbra:
s.289; Ac-lun, Kef: 2/217; Hut, EsneTMetalb: s.259.
471[68] bkz. Sehav, Makasd: s.356; bn'd-Deyba', Temyiz:
s.158-^yyul-Kar, Kbra: s.291; Aclun, Kef. 2/226; Hut,
Esne b: s.262.

328
doru konuur. Ona bir ey sylendiinde bu sz
hemen doru bulur."472[69] Bu lafzla
bilinmemektedir.
261. HADS: "M'min tatlc, 473[70] kfir
ikicidir." 474[71] Askaln: Batldr, asl yoktur
demitir.
262. HADS: 'M'min uysal ve cmerttir;
Mnafk ise sahtekr ve alaktr. 475[72] "Mesabh"

472[69] bkz. Sehav, Makasd; s.437; bn'd-Deyba\ Temyiz;

s. 197; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.349; Aclun, Kef; 2/385;
Hut, EsneT Metalib; &.31&.
473[70] Yani m'min tatly, kfir ikiyi sever.
474[71] bkz. Sehav, Makasd; s.438; bn'd-Deyba', Temyiz;
s.198; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.351; Aclun, Kef; 2/386;
Hut, Esne'l' Metaib; s.318.
475[72] bkz. Buhar, ebEdehTMfred; Hadis No; 418; Ebu
Davud, Snen; 4/251 Hadis No; 4790; Tirmiz; Snen;
Tuh/e; 8/14; Hakim, Mstedrek; 1/43: Sehav, Makasd;
s.438; Mnav, FeyzTKadr; 6/254; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.198; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.350; Aclun, Kef;
2/387; Hut, EsneTMetalib; s.318.

329
hadislerinden olup
uydurmadr. 476[73] (Ebu Gudde ise: Hadis

476[73] Siraceddin el-Kazvn, Mesabh hadislerinden olup

uydurma olduuna hkmettii on sekiz hadis arasnda
yeralan bu hadisin de uydurma olduu kanaatine
varmtr. Bu hadis, Mikt'l-Mesabh''de (2/630) yer
alm ve Tebrz yle demitir; Bu hadisi Ebu Davud
(4/251 Hadis No; 4790) ve Tirmiz (Tuhfe; 8/142) rivayet
etmitir. Mellif, Aliyy'1-Kar Mirkat'tu (4/742) u
ilveyi yapmtr; "Bunu Hakim de Mstedrek' de (1/43-
44) rivayet etmektedir. Beyhak, bunu Ebu Hureyre'den
lafzyla rivayet etmektedir."
(Ebu Gudde diyor ki;) Bu hadisi yukardaki (metinde
zikredilen) ekliyle Ebu Nuaym Hlye' de (3/110) Haccac
b. Frafi-sa'nn biyografisinde, Hatib Badad (9/38)
Sleyman b. Davud el-Mbarek'nin biyografisinde Hacac
b. Frafisa tarikiyle rivayet etmitir.
Ibn Hacer, zikri geen onsekiz hadis hakknda, bunlarn
hibirinin uydurma olmadn isbat iin yazd ve
Mikt'm sonunda (3/312) yaynlanan Ecvibe'sinde yle
diyor; "Bu hadisi Ebu Davud ve Tirmiz Yahya b. Eb
Kesir kanalyla, Ebu Seleme'den; o da Ebu Hureyre'den

330
tahric etmiler, Tirmiz; garibdir, bunu sadece bu vecihle
biliyoruz, demitir. (Ibn Hacer diyor ki) Bu hadis bu iki
zatn. Snen' lerinde "Bir b. Rafi'den, o da Yahya b. Eb
Kesir'den.." tarikiyle gelmitir. Hakim bunu "Haccac b.
Frafisa'dan; o da Yahya'dan" mevsl olarak rivayet
etmekte; ancak mevsul veya mrsel olduu konusunda
ihtilaf edilmitir, demektedir. (Ibn Hacer devamla yle
diyor) Hacca-c' hadis hafzlar zayf grmlerdir. Bir b.
Rafi' ise ondan daha zayftr. Bununla birlikte hakknda
uydurma hkmnn verilebilmesi iin gerekli artlar
tamad iin bu hadisin "uydurma" olduuna
hkmetmek uygun dmez." Ibn Hacer'in sz burada
sona ermektedir.
Zikri geen art, Hafz bn Hacer'in Ecvibe sinin banda
(3/304) aklad "Bir hadisin uydurma olduuna
hkmedebilmek iin; o hadis sadece bir yalanc
tarafndan rivayet edilmeli ve baka hibir ravi yannda
bulunmamaldr", eklindeki ifadesidir.
Hafz Mnzir Tergib'inde (4/161) bu hadisi zikretmi ve
yle demitir; "Ebu Hureyre'den rivayet edilmitir ki;...
Bunu Ebu Davud ve Tirmiz rivayet etmi; Tirmiz garib
hadistir, demi; Ebu Davud ise zayf olarak kabul

331
etmemitir. Bir b. Rafi dndaki ravileri gvenilir
ravilerdir. Bir'i zararsz gren muhaddisler de vardr."
Mnzir, (Bir b. RafO'i kitabnn sonunda "Haklarnda
htilaf Edilen Kaviler" babnda zikretmi ve yle
demitir; "Onu Ahmed ve bakalar zayf kabul etmi, bn
Man ve bakalar kuvvetli grmtr. bn Adiyy Bir
hakknda; Haberlerinde hibir beis yoktur. Ben onun
hadisleri arasnda mnker hadis grmedim, demitir."
Mnzir'nin sz burada sona ermektedir.
Mnzir'nin; hakknda ihtilaf edilen raviler babnda Bir
b. Rafi hakkndaki sz delil olarak alnrsa, bu hadis
Mnzir'ye gre; hasendir, ya da en azndan hasen
derecesine yakndr. Bunun iin (Tergb ve Terhb)
kitabnn bandaki (1/3-4) prensibine gre; bu hadisi
(zayf hadisleri naklettii gibi "ruvi-ye" lafzyla deil, zayf
olmayan hadislerin banda zikrettii "an" lafzyla
nakletmi ve sonunda hadisin derecesi hakknda ak-
lamada bulunmutur. Mnzir'nin kitabndaki bu
prensibi hakkndaki bilgi 104 nolu hadisin 225 nolu
dipnotunda nakledilmitir.
Aziz, erhu'1'Camii'sSagr' de (3/399); "snad ceyyid
(iyi-ce)dir.", demi; Mnav se Feyzu'l-Kadr''de (6/254);

332
hasendir, uydurma deildir,
demitir.)477[74]zikredilmi; Irak: Bunu
bulamadm, demitir.478[75]
264. HADS: "Mmin, kendi nesebi
hakknda verdii bilgiye gvenilen kiidir."
479[76] Bunun asl yoktur.480[77]

"Kazvin, bu hadisin uydurma olduuna hkmetmi, bn

Hacer ise bunu reddederek; "Bu hadis, hasen
derecesinden aaya inmez", demi ve sebebini ayrntl
olarak belirtmitir." Dolaysyla hadis hasendir, uydurma
deildir.
477[74] Bu cmle, bir nceki dipnotun son cmlesi olup
nemine binaen ve dikkat ekme amacyla parantez
arasnda kitabn metni iinde yer almasn uygun
grdm. (ev.)
478[75] Irak'nin {hya; 1/46 Dip Not 2) ifadesi; Bunun
asln bulamadm, eklindedir.
479[76] bkz. Sehav, Makasd; s.439; bn'd-Deyba1,
Temyiz; s. 198; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.351; Aclun, Kef;
2/389; Hut, Esne'l-Metalib; s.319.
480[77] Mellif Aliyy'1-Kar, el-Mevzt'1-Kbra' da;

333
(s.35l) Bu sz "insanlara kendi nesebleri konusunda
gvenilmelidir", lafzyla; mam Malik'in veya baka bir
alimin szdr." demitir.
Fakat stadmz mam Kevser (ra); Bu sz, mutlak
manasyla kabul edilemez. Zira dinsiz hatmilerden
Peygamberimiz (s.a.v)' in ehli beytinden olduklarn iddia
edenler kmtr. Allah, Rasl'nn ehl-i beytini
dinsizlie davet eden, rezaleti yayan ve slm'n
temellerini ykan kimselerden uzak tutmu, onlar btn
bu densizliklerden ar indirmitir. Eraftan olduklarn
iddia edenlerden birou asrlar boyunca neseb
belgelerini en ucuz fiyatlarla satmlardr. B\ konudaki
en irkin rneklerden biri Msr valisi Byk Mehmed Ali
Paa zamannda Nakib'l-Eraf mer Mkrem'e izafe
edilen fellahlardan bazlarn hatta baz kbt ve
Yahudileri nezih nesebe dahil etmesi eklindeki
uygulamadr. Nihayet aralarnda Ezher stadlarrnm
eyhi Muhammed el-Emir gibi zevatn da bulunduu
blgedeki limlerin byk bir ksm, bu konuda
hazrladklar bir tutana Msr Blge Valisi'ne ve
stanbul'daki Hilfet Makam'na takdim etmiler, ad
geen Nakbl-Eraf bu vazifeden uzaklatrlmtr.

334
 265. HADS: "M'mine bellar verilir,
481[78] Kr ise bellardan korunmutur." 482[79]

Bunun bir benzeri bicr on birinci asr Msr limlerinden

ihabeddin el-Hafac'nin ReyhanetTEJibba kitabnda
zikrettii olaydr.
"insanlara kendi nesebleri konusunda gvenilmelidir",
eklindeki sze gelince; bir adamn nesebi mehul olan
bir ocuu, o ocuun malndan herhangi bir madd
kazan elde amac olmakszn, kendi nesebine ilhak etme
talebinin kabul edilmesi manasmdadr. Yoksa meru delil
olmakszn nezih nesebden olduunu iddia eden herkesin
tasdik edilmesinin gerektii manasnda deildir. Aksi
takdirde iler birbirine karrd." stadmz Kevser'nin
sz basit bir ilve ile burada sona ermektedir, (hkz.
Hammad el-Yemn, Kef Esrari'-Batmyye, I. Bask,
Matbaat'l-Envar, Kahire 1357, Kevser'nin bu kitaba yaz-
d Takdim yazs s. 5-6)
481[78] Mellif Aliyy'1-Kar, el-MevztTKbra' da
(s.351) diyor ki; "Bu szn manas udur; M'min kula,
gnahlarna kefaret ol-mas iin bellar verilir. Kfir ise
kfr zerinde devam etmesi iin bellardan korunur,
nimetlerle donatlr. Zira Dnya (Cen-net'teki nimetlere

335
Hadis deildir.
266. HADS: "M'min -dnya ilerinde-
kolay aldanr." 483[80] Saidb. Cbeyr'in szdr.-
"484[81]

baklrsa) m'minin zindan, (Cehennem'deki azaba

baklrsa) kfirin cennetidir." Bu hadisi Ahmed, Mslim,
Tirmiz ve Ibn Mace rivayet etmitir." Mellifin sz basit
bir ilve ile burada sona ermektedir.
482[79] bkz. Sehavi, Makasd; s.439; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.198;. AHyyTKar, Kbra; s.351; Aclun, Kef;
2/388; Hut, Esne't Metalib; s.320.
483[80] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.351; Aclun, Kef;
2/389.
484[81] Bu zat deerli tabinden, kraat alimi, fakh,
mfessir, nur haddis mam Said b. Cbeyr b. Hian Ebu
Muhammed el-Esed el-Valib el'Kf'dir. Fakh, faziletli,
abid. yera' sahihi; i-limde, hadiste ve Kur'anda imam idi.
Kfe'liler, Ibn Abbas'dan fetva almak iin geldiklerinde;
"Sizin iinizde Said b. Cbeyr yok mu? derdi. Meyimin b.
Mihran; "Said h. Cbeyr vefat ettiinde yeryznde onun
ilmine muhta olmayan kimse yoktu", demitir. Zeheb

336
 267. HADS: "M'min, klfeti az 485[82]

olandr." 486[83] Sagan: Uydurmadr, demitir.

487[84] (Ebu Gudde diyor ki: Hadis zayftr,

Iber' de (1(112) diyor ki; Said b. Cbeyr 95 ylnda elli

yalarnda iken Haccac tarafndan ehid edilmitir. Allah
rahmet eylesin."
485[82] Yani m'min, din kardelerine sknts az olandr,
demektir. Kuda; "Yardm ok olandr", ifadesini de ilve
etmektedir, (hkz. Mnav, Feyzu'hKadr; 6/255)
486[83] Ebu Nuayn, Hlye; 8/46; Hatib, Tarihli Badad;
5/315; bn'l-Cevz, Mevzuat; 2/282; Syt Leli; 2/281;
Aliy-yTKar, Kbra; s.350; Mnav, Feyzu'l-Kadr,
6/255; Aclun, Kef; 2/389.
487[84] Sagan hu hkmnde IbnTCevz'ye tbi olmutur.
bn'l-Cevz, bunu Mevzt'da (2/282) Hatib'den Tarihti
Badad' daki (5/315) tarikiyle zikretmi ve yle demitir;
"Bu hadisi uydurmakla sulanan kii, Muhammed b. Sehl
el-Attar'dr. Darakutn onun hakknda; Hadis
uyduruyordu, demektedir." Hafz Syt el-Leli'1-
Masna' da (2/281) Ibn'l-Cevz'nin bu hkmn tenkid
etmek zere yle demitir; "Ebu Nuaym bu hadisi

337
uydurma deildir.)488[85]

Hlye'de (8/46) bu tarikle tahric etmektedir. Ancak Ha-

disin Beyhak'nin uabTIman kitabnda yer alan bir
baka tariki de bulunmaktadr", demi ve o tariki naklet
mistir. Bu ikinci rivayetin senedi zayftr. Dolaysyla
hadis zayftr, uydurma deildir. Syt, bu hadisi el-
Camiu'sSagr' de Ebu Hureyre (r.a)'den gelen iki tarikine
iaret ederek zikretmektedir, (hkz. Mnav, Feyzu'l-Kadr,
6/255)
Ayrca bu hadisin bir benzeri, Hz. Ali (r.a)'nin sz olarak
rivayet edilmektedir. Kad Iyaz'n TertibTMedarik
kitabnda (3/346) u ifade yer almaktadr; "Sfyan b.
Uyeyne diyor ki; Ali b. Eb Talih (r.a) demitir ki;
"M'min, yardm gzel, klfeti az o-landr." Yine ayn
eserde (2/67) yle denilmektedir; "hn Vehb diyor ki;
mam Malik'in yle dediini iittim; Deniliyor ki;
"M'min; yardm gzel, klfeti az olandr. Facir ise onun
zdddr"
488[85] Bu cmle, bir nceki dipnotun ortalarnda yer alm
olup nemine binaen ve dikkat ekme amacyla parantez
arasnda kitabn metni iinde yer almasn uygun
grdm. ( ev.)

338
 268. HADS: "M'min imrenir, 489[86]

mnak ise kskanr." 490[87] Fudayl'in szdr.

269. HADS: "Allah, hibir cahili dost
edinmemi-tir. 491[88] Byle birini dost edinecek
olsayd, onu ilim sahibi klard." 492[89] Sehav:
Sabit deildir, demitir. Fakat manas dorudur.
Yani byle birini dost edinecek olsayd nce onu
ilim sahibi klar, sonra dost edinirdi.
270. HADS: "Allah bir kulu rezil etmek

489[86] Bakasnda grd nimetin benzerini kendisi iin

temenni eder, ama bu nimet sahibinin bundan mahrum
olmasn istemez.
490[87] bkz. Aliyyl-Kar, Kbra; s.352; Acluni, Kef;
2/389.
491[88] Burada (veliyyen cahilen) ifadesiyle gelmi, dier
pek ok kitapta ise (min veliyyin cahil) ifadesiyle
gelmitir. ki ifade arasndaki fark basittir.
492[89] bkz. Sehav, Makasd; s.361; Semhud, Gammaz;
s.121; bn'd-Deyha', Temyiz; s.160; Aliyy'1-Kar, Kbra;
s.293; Achr n, Kef; 2/235; Hut, EsneTMetalib; s.263.

339
istediinde onu ilim ve edebden mahrum klar."
493[90] Mizan' da: Bu batldr, denilmitir.
271. HABS: "Ben bu duvarn arkasn
bilemem." 494[91] bn Hacer: Hadis deildir,
demitir.
272. HADS: "Hibir iman baarl
olamamtr." 495[92] mam afi'nin szdr.
Ancak mam afi: Muhammed b. Hasenf 496[93]

493[90] bkz. Aliyyl-Kar, Kbra; s.294; Aclun, Kef;

2/235.
494[91] bkz. Sehav, Makasd; s.359; Semhud, Gammaz;
s.119; bn'd-Deyba', Temyiz; s. 159; Aliyy'1-Kar,
Kbra; s.294; Aclun, Kef; 2/232; Hut, EsneTMetalib;
s.266.
495[92] bkz. Alyy'1-Kar, Kbra; s.282; Aclun, Kef;
2/233.
496[93] mam afi, bununla hocas mam Muhammed b.
Hasen e-eyban'yi kastetmektedir. man Muhammed
b. Hasen, imam Ebu Hanife'nin ve iman Malik h. Enes'i
sekin talebelerinden biri olup mctehid imamlardandr.
(ev.)

340
mstesna, demitir. Kendisine:
Niin? denildiinde, mam afi:
-Akll kimse, ya dnyas ya da ahireti iin
dnmekten uzak kalamaz. imanlk ile
dnce bir arada bulunmaz. nsan dnya veya
ahiret dncesinden uzak kalrsa, drt ayakl
varlklar seviyesine der dedi. 497[94] imam afii

497[94] Bu konuda Irak'taki ilim otoritelerinden mam Ebu

Hanife'nin talebesi, hafz, muhaddis, fakih, bid mam
Veki' b. Cerrah (61.197) ile ilgili latf bir olay
nakledilmektedir. Said b. Mansr anlatyor; Vek',
Mekke'ye gelmiti. iman bir kiiydi. Fudayl b. Iyad ona;
-Sen Irak'n ok ibadet eden ahsiyeti olduun halde bu
i" manlk da nedir? dedi. Vek';
-slm'a duyduum sevinten dolay, diyerek onu ilzam
etti. Zeheb TezkiretTHuffaz' da (1/308) Veki:in
biyografisinde bu olay nakletmi ve yle demitir;
"Yahya b. Eksem diyor ki;
Vek ile yolculukta ve ikamet halinde arkadalk yaptm.
Devaml orulu idi ve her gece Kur'n' hatmederdi." Sf,
muhaddis, hafz imam Seyfddin el-Baharz Said b.

341
devamla: Bu konuda iman hr kmdar ve bu
hkmdarn lm haberiyle tedavi e-dilmesi
kssas nakledilmektedir, dedi.498[95]

Mutahher (ol.659 h.)'in u iirini nakletmilerdir; "Dedi

ki; Sevgililerin cisimleri nahif olur, derler; Sen ise
imansn, hi k gibi grnmyors\m. Ben de dedim
ki; Ak, tabiatna aykrdr ylelerinin; Halbuki benim
tabiatma uygun olup bana gda olmutur." Baharzi,
aslnda bu iki beyti ile mehur u iki beyte cevap ver-
mektedir;
"Sevdiimi syleyince; dedi ki; Yalan sylyorsun sen; Ne
oluyor ki, ben seni imanlam gryorum. Sz edilemez
aktan, deri kemie yapmadka, Kendini tamamen
kaybedip de seslenen kiiye bile, Cevap veremeyecek
duruma dmedike."
498[95] iman hkmdar kssas, mam afi'nin szleri
arasnda nakledilmektedir. Beyhak, bu kssay
Menakb'-af kitabnda (2/120) mam afi'nin
"Hibir iman, baarl olamamtr? sz ardndan
nakletmektedir, (bkz. Beyhak, Menak-b'-afi; 2/120;
Sehav, el'Makasd'l-Hasene; sl25; Acln, Kef; 1/249)

342
 273. HADS: "(Yksek sesle Kur'an)
Okuyan kii, (yannda) namaz klana insafl
davranmamaktadr." 499[96] bn Hacer: Bunu -
hadis olarak- bilmiyorum, demitir.500[97]
274. HADS: "Hangi topluma mantk
(tartma kabiliyeti) verilmise; mutlaka o kavim
amelden mahrum kalmtr." 501[98] Bunu ihya

499[96] bkz. Sehav, Makasd; s.361; Semhud, Gammaz;

s.120; bn'd-Deyba', Temyiz; s.160; Aliyy'1-Kar,
Kbra; s.293; Ac lun, Kef; 2/234; Hut, EsneTMetalib;
s.266.
500[97]Bunun yerine Ebu Davud'un Snen' inde (2/38;
Tatavvu' 25) Ebu Said el-Hudr'den rivayet ettii u hadis
bu konuda yeterli olmaldr; Allah Rasl (s.a.v)
mescidde itikfa durmutu. Orada bulunan bazlarnn
yksek sesle Kur'an okuduklarn iittiinde perdeyi
kaldrd ve yle buyurdu; "Her biriniz Rabbinize
yalvaryorsunuz. Sakn birbirinizi rahatsz etmeyin.
Kur'an okurken ya da namaz klarken, seslerinizi
birbirinizden fazla ykseltmeyin."
501[98] bkz. Gazzal, hya; 1/41; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.293.

343
mellifi zikretmitir. Irak: Bunun asln
bulamadm, demitir.502[99]
275. HADS: "aramba gn hangi ie
balanm-sa, mutlaka tamamlanmtr." 503[100]

Sehav: Bunun asln grmedim, demitir.

276. HADS: "Dosta ulatran yol uzak
deildir." 504[101] Znnn el-Msr'nin
szdr.505[102]

502[99] Gazzal, hya; 1/41 (Kitab'Hlim, vlen ilimlerin

vgye deer olan mikdar bab)
503[100] bkz. Sehav, Makasd; s.362; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.160; AliyyTKar, Kbra; s.294; Aclun, Kef;
2/231; Hut, Esne't Metalib; s.267.
504[101] bkz. Sehav, Makasd; s.364; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.161; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.294; Aclun, Kef;
27239; Hut, EsneT Metalib; s.267.
505[102] Zeheb Iber' de (1/444) diyor ki; "Bu zat, tarikat
stad-larndan zahid Znnn el'Msr'dir. Bu zatn faydal
vaazlar ve yksek szleri vardr. Abbas Halifesi
Mtevekkil, szlerini dinlemek ve istifade etmek iin onu
huzuruna davet etmitir.

344
 277. HADS: "Katil, ldrd kiinin
zerinde hibir gnah brakmaz." 506[103] bn
Kesir: Bu lafzla asl bilinmemektedir,
demitir.507[104]
278. HADS: "Hi kimse bana kar iki

Znnn el~Msr H. 245 ylnda vefat etmitir. Allah

rahmet eylesin."
506[103] bkz. Sehav, Makasd; s.264; Semhudi, Gammaz;
s.121; tr n'd-Deyba', Temyiz; s,162; Aliyy'1-Kar,
Kbra; s.295; Aclun, Kef; 2/240; Hut, EsneTMetahb;
s.268.
507[104] Sehav'nin elMakasd'l-Hasene kitabnda (s.364)
dedii gibi; bn Kesir bu ifadeyi Tarih' inde
zikretmektedir. bn Ke-sir'in sznn devam yledir;
"Bunun manas sahihtir." Hafz Sehav diyor ki; Bununla
mesel; bn Hbban'n bn mer'den merf olarak rivayet
ettii; "Kl gnahlar siler" (Inne'sseyfe mahhun
lil'haty) gibi hadisleri kastetmektedir.

345
defa byklk taslayamamtr." 508[105] Selef
alimlerinden birinin szdr. 509[106] Bunun
manas "M'min, bir delikten iki defa r srlmaz",
510[107] hadisinden alnmtr.

508[105] bkz. Sehav, Makasd; s.365; bn'd-Deyba',

Temyiz; s.162; | Aliyy'1-Kar, Kbra; s.296; Aclun, Kef;
2/241.
509[106] Dinever'nin Mcalese kitabnda zikredilen u
ifade, bu szn manasn aklamaktadr; Asma'den
nakledildiine gre; Bir bedevi;
-Hi kimse bana kar iki defa byklk taslayamamtr,
dedi. Kendisine;
-Bu nedendir? denildiinde; bedevi dedi ki;
-Bana tekrar kibirle davranacak olsa, ona hi dnmezdim.
(bkz. el'Makasd'l-Hasene; s.365)
510[107] Bu sahih hadisi, Buhar Sahih1 inde (10/439-440)
Kitab'l-Edeb, 83 no.lu M'min bir delikten iki defa
srlmaz babnda ve Mslim, Sahihinin sonunda (18/124)
Kitab'z-Zbd, 63 nolu eitli hadisler babnda u lafzla
rivayet etmektedir: Ebu Hureyre (r.a)'den rivayetle
Peygamberimiz (s.a.v) buyuruyor ki; "M'min bir

346
 279. HADS: "Kskanlk duymayan hibir

delikten iki defa srlmaz." Bu mbarek sz ilk syleyen

Peygamberimiz (s.a.v)'dir. Bunu ilk defa air Ebu Azze el-
Cmah'ye sylemitir. Ebu Azze, Bedir gn kfir olarak
esir alnmt. Peygamberimiz'e;
-Ya RaslallahL Ben bildiin gibi oluk ocuk ve ihtiya
sahibiyim. Bana ikramda bulun, beni affet dedi.
Efendimiz (s.a.v); Bana kar olanlara iirlerinle
destek vermemen artyla, dedi. Ebu Azze bu konuda sz
ve ahit verdi. Peygamberimiz (s.a.v) de onu serbest
brakt. Ancak Uhud Sava Gnnde mriklerin arasna
katld. Onlar savaa tevik ediyordu. Sava sonras esir
alnd. Ebu Azze yine;
-Ya Raslallah!. Bana ikramda bulun, deyince Allah
Rasl (s.a.v) bu defa;
-"Muinin bir delikten iki defa srlmaz", buyurdu. -Yani
m'min olsaydn bizimle savamak iin tekrar gelmezdin
Mekke'de yanaklarn iirip "Muhammed'i iki defa
aldattm", demene biz msaade edemeyiz, dedi. Sonra da
ldrlmesini emretti ve ldrld, (bkz. Ebu Hill
el'Asker, CemhcretT Emsal; 2/267-268; Meydan,
Mecma'l-Emsal; 2/110)

347
kimse yoktur." 511[108] Sehav: Bu lafzla grmedim,
demitir.512[109]
280. HADS: "Ksa boylu hibir kimse,
hikmetli konumadan mahrum kalmaz." 513[110]

Sehav: Bunu grmedim, demitir.

281. HABS: "Bir kimseye asl deerinden
fazla deer veren kimsenin; muhatab nezdindeki
deeri, daha fazla der." 514[111] Merf

511[108] bkz. Sehav, Makasd; s.366; bn'd\Deyba\

Temyiz; s.163; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.296; Aclun, Kef;
2/243; Hut, Esne'l-Metalib; s.268.
512[109] Sehav, ekMakasdTHasene kitabnda (s.366)
diyor ki; "Fakat bu manada Ebu Musa el-Medn'nin
Nzhet'l-Huffaz' da Enes'den merf olarak naklettii
"Btn Ademoullarna hased edilir..."diye balayan
"senedi zayf uzun bir hadis bu-lunmaktadr.
513[110] bkz. Sehav, Makasd; s.366; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.163; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.297; Aclun, Kef;
2/243; Hut, EsneT Metalib; s.269.
514[111] bkz. Sehav, Makasd; s.367; bnud-Deyba', Temyiz;
s.163; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.297; Aclun, Kef; 2/244;

348
(Peygamberimiz'e nisbet edilen) hadisler arasnda
yoktur. Fakat bunun benzeri imam
afi (r.a)'nin sz olarak gelmitir.
282. HADS: "Allah'a, gnl almaktan
daha muazzam bir eyle kulluk yaplmamtr."
515[112] Sehav: Bunu merf hadisler arasnda
bilmiyorum, demitir.516[113]
283. HADS: "Evldndan yz eviren
kimse, insafl davranmamtr." 517[114] Sehav'nin
dedii gibi, asl yoktur.518[115]

Hut, #sne7-Metalib; s.269.

515[112] bkz. Sehav, Makasd; s.368; bn'd-Deyba',
Temyiz; s. 164; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.298 ; Aclun,
Te,<- 2/247; Hut,
516[113] Burada "cebriTkulb" denilirken; bir baka lafzda
"ceb" ri'1-havtr" denilmitir.
517[114] bkz. Sehav, Makasd; s.368; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.164; Aliyy'1-Kar, T&ra; s.298; Aclun, Kef;
2/247; Hut, ^s/ie'7-Metah'b; s.270.
518[115] Mellif Aliyy'1-Kar, ehMevzt'l-Kbra' da bu

349
 284. HADS: "Hadis renimi yolundaki
niyet, sadece hadisin erefli olmas sebebiyle
deer kazanmtr."519[116] Hatib: Merfu hadis
olarak tesbit edilememitir. Bu sz, bn Harun'un
520[117] szdr, demitir.

ifadenin ardndan; "Hatta bu sz, lafz asndan

uydurma, manas asndan batldr", demitir. el-
Mevzt'1-Kbra'da ve Acln'nin Kef'1-Hafa'smda
(2/247); "Ma acfefe"lafz tahrif edilerek '!m
uzile"denilmitir. Dorusu 'tea adele"eklindedir.
519[116] bkz. Syt, Zeyl'l-Mevzt; s.40; Aliyy'1-Kar,
Kbra; s.298; Aclun, Kef; 2J247.
520[117] Bu zat; zek ve feraset sahibi, bid, fakh, hafz,
itkan. sahibi, nder, rabbani imam Yezid b. Harun Ebu
Halid el'Vast'dir. Bir rivayette; Onun meclisinde yetmi
bin kii bulunuyordu, denilmitir. Kendisinden mam
Ahmed, bn'l-Medn, Abd b. Humeyd ve pek ok
muhaddis rivayette bulunmutur. Hicr 116 ylnda
dnyaya gelmi, 208 ylnda vefat etmitir. Allah rahmet
eylesin. (Zeheb, TezkiretTHuffaz; 1/317; fber; 1/350)

350
 285. HADS: "Ebubekir; ne nafile oru, ne
de nafile namaz sebebiyle sizden stn bir derece
kazanm deildir. O, sadece kalbinde kkleen
bir eyle (imanla) fazilet kazanmtr." 521[118] Irak;
Bunu merf hadis olarak bulamadm,
demitir.522[119]

Yezid b. Harun'un bu sz, baz stadlarm yanlmas

sonucu (Hadis) olarak nakledilmitir. Hatib Badad
Mdrec kitabnda hocas Ahmed b. Ali et"Tewez tarikiyle
bu sz merf hadis olarak nakletmi ve yle demitir;
"Bu sz Peygamberimiz (s.av)'den her hangi bir ekilde
hadis olarak bilinmemektedir. Bu Yezid b. Harun'un
kendi szdr. stadmz bn Tevvez bu konuda
yanlmtr. Bunun sebebi stadmza hadis ierisinde bir
sz olarak gelmi olmasdr, (bkz. Syt, Zeyl'l-
Mevzt; bAO)
521[118] bkz. Sehav, Makasd; s.369; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.165; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.298; Aclun, Kef;
2/248; Hut, Esne'l-Metahb; s,21l.
522[119] Sehav el-Makasd'1-Hasene' de (s.369) bunun
ardndan yle demitir; "Bu sz, Hakim et-Tirmiz'nin

351
 286. HADS: "Testi, -krlmaktan- her
defasnda kurtulmaz." 523[120] Hadis deildir.
287. HADS: "Kalbden gelmeyen eye
nem vermek zordur."524[121] Hadis deildir.
288. HADS: "Bir araya gelen hibir
topluluk yoktur ki, ilerinde bir Allah dostu
olmasn. Ne onlar, bu Allah dostunu bilirler. Ne
de o Allah dostu, kendisini bilir." 525[122] Bunun
asl yoktur. Bu, btl bir szdr. Zira bir topluluk;
kfr ve fcur zerine len kfirler topluluu da,

Nevadiru'I-UsI kitabnda Bekr b. Abdillah el-Mzen'nin

sz olarak nakledilmektedir."
523[120] bkz. Sehav, Makasd; s.371; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.166; Alyy'I-Kar, Kbra; s.299; Aclun, Kef;
2/251; Hut, Esne'l-Metalib; s.272.
524[121] bkz. Sehav, Makasd; s.374; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.168; Aclun, Kef; 2/256; Hut, EsneTMetahb;
s.272.
525[122] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.300; Aclun, Kef;
2/253.

352
fcirler topluluu da olabilir.
289. HADS: "Hibir gece yoktur ki, o gece
bir melek:
-Ey kabir halk!.. Kime imreniyorsunuz?
diye sorunca, onlar da;
-Mescidlerde bulunanlara (imreniyoruz),
demi olmasnlar." 526[123] Bunun asl
bulunamamtr.
290. HADS: "Ezan ok olan ehrin
soukluu az olur." 527[124] Uydurmadr. LeJ'de
528[125] byledir.
291. HADS: "Hi bir Peygamber yoktur
ki, kendisine Peygamberlik krk yandan sonra
verilmi olmasn."529[126] bnTCevz: Bu,

526[123] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.300.

527[124] bkz. Syt, Le; 2/14.
528[125] Syt, Le; 2/14.
529[126] bkz. Sehav, Makasd; s.372; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.167; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.300; Aclun, Kef;
2/253; Hut, EsneT Metaib; s.273.

353
uydurmadr demitir.530[127]
292. HADS: "Ate, kuru (odun ve
benzeri) eyleri yakma konusunda, kulun gzel
amellerini yiyip bitiren gybetten daha hzl

530[127] bnTCevz'nin sznn devam Sehav'nin

cl'Makasr d'1-Hasene'de (s.372) naklettii gibi- yledir;
"Zira Hz. sa (a.s)'ya Peygamberlik verilmi ve 33 yanda
iken gklere ykseltilmitir. Dolaysyla Peygamberler
hakknda krk yann art koulmas, kabul edilebilir bir
art deildir."
Mellif Aliyy'1-Kar, el-MevztTKbra' da (s. 300)
yle diyor; "Peygamberlere krk yanda peygamberlik
verilmesi hadisi; Hz. Yahya (a.s) hakkndaki (Meryem;
12) ayetinin nassna da aykrdr; "Biz ona (Yahya'ya)
ocukken hkm verdik." Ayrca Hz. Yusuf hakkndaki
(Yusuf; 15) ayetinin nassna aykrdr; "And olsun ki,
kardelerinin bu durumunu onlara pek yaknda sen haber
vereceksin, diye ona vahy ettik." Eer hadis sabit olsayd,
Peygamberlerin byk ounluu hakknda sylenmi bir
sz olarak kabul edilebilirdi."

354
deildir." 531[128] Irak: Bunun asln bulamadm,
demitir.532[129]
293. HADS: "Ne yeryzne sdm, ne de
gkyzne. Ama m'min kulumun kalbine
sdm." 533[130] Bunun merf
hadis olarak senedi bilinmemektedir. bn
Teymiyye: Bu, uydurmadr, demitir. ZeyV de
534[131]: Onun dedii gibidir, denilmitir. Bu szn
manas: M'min kulumun bana i-man etmesi ve
beni sevmesi, onun kalbine sd, demektir. Aksi
takdirde hulul (Allah'n insan vcuduna girmesi)
inanc kfrdr." Zerke: Bunu mlhidler

531[128] bkz. Gazzal, hya; 3/148; Aliyy'1-Kar, Kbra;

s.301; Aclun, Kef; 2/254.
532[129] bkz. Gazzal, hya; 3/148 Dip Not 2.
533[130] bkz. Syt, Zeylii'l-Mevzt; s.203; Sehav,
Makasd; s.373; Semhudi, Gammaz; s.130; bn'd-
Deyba', Temyiz; s.168; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.301;
Aclun, Kef; 2/255; Hut, Esne'l-Metalib; s.27'4.
534[131] Syt, Zeyl'l-Mevzt; s.203

355
(inanszlar) uydurdu, demitir.
294. HADS; "Mslman olarak l ve
hibir eye aldr etme." 535[132] Sehav: Bu lafzla
bilmiyorum, demitir.536[133]

535[132] bkz. Sehav, Makasd; s.374; Semhud, Gammaz;

s.125; bn'd-Deyba', Temyiz; s.168; Aliyy'1-Kar, Kbra;
s.302; Aclun, Kef; 2f251; Hut, Esne'hMetalib; s.274.
536[133] Sehav'nin el-Makasd'1-rJasene'deki (s.374)
sznn devam yledir; 'Allah'a hibir eyi irk
komadan len kimsenin Cennete gireceine dair hadisler
oktur."
(Ebu Gudde) diyor ki: Bu uydurma hadis, "Bu konuda
gelen sahih pek ok hadisin mnsna aykrdr. Zira bu
uydurma hadis, slm zere len kiiye gnahlarnn hi
zarar vermeyeceini ifade etmektedir ki bu batl -aslsz
ve geersiz- bir manadr. "Hibir eye aldr etme", sz
ne kadar irkin bir szdr!.. Bununla birlikte bu sz, bir
gerei de ifade etmektedir. Zira hak olan kelime-i tevhid,
sahibini ebedi olarak Cehennemde brakmayacaktr.
Ancak bununla beraber Kelime-i tevhid getiren m'min,

356
 295. HADS: "Babalar sevmek, ocuklar
iin sla-i rahimdir." 537[134] Sehav: Bu lafzla
grmedim, demitir.538[135]

iledii baz masyet ve gnahlardan dolay azap grebilir.

Hakla batl arasndaki mesafe ne kadar da uzaktr!..."
537[134] bkz. Sehav, Makasd; s.377; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.169; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.302; Acluni, Kef;
2/261; Hut, EsncT Metalib;s.215.
538[135] Sehav'nin el'MakasdTHasene' deki (s.377)
sznn devam yledir; "Fakat bu manada Abdullah b.
mer'in -naklettii u sahih- hadisi vardr; "Babaya
itaatin en stn derecesi, kiinin baba dostlarna iyilik
etmesidir."
Abdullah b. mer (r.a) hadisini Buhar bu lafzla el-
Edeb'l-Mfredkitabnda (s.29); Mslim Sahih'ine, Birr,
Sla ve dab Kitabnda Baba, anne arkadalarna iyilik
babnda (16/109); Ebu Davud Snen'inde (4/337) ve
Tirmiz Snen' inde (8/98) rivayet etmilerdir.
Bu hadisin; Buhar ve Mslim'in naklettii bir hikyesi de
vardr. Mslim'in rivayeti u ekildedir; Abdullah b.
Dinar anlatyor; Abdullah b. mer (r.a) Mekke yolunda

357
 296. HADS: "Sevgi, kusurlar rter."
539[136] Sehav: Bunu grmedim, demitir.540[137]

bir bedevi ile karlat. Ona selm verdi. Ona bindii

merkebi verdi. Bandaki sarn da onun bana
giydirdi. Biz Abdullah'a; Allah senin iyiliini versin.
Bunlar bedevidir, az bir eye bile raz olurlar, dedik.
Abdullah;
-Bunun babas, babamn (Hz. mer b. Hattab'n) samim
dostu idi. Zira ben Allah Rasl (s.a.v)'nn yle
buyurduunu iittim; "Babaya itaatin en stn derecesi,
kiinin baba dostlarna iyilik etmesidir."
539[136] bkz. Sehav, Makasd; s.377; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.169; Aliyyl-Kar, Kbra; s.302; Aclun, Kef;
2/261; Hut, Esne']-Metalib;s.322.
540[137] Sehav'nin; "Bunu grmedim", sz ne onun
etMakasdT Hasene kitabnda (s.377) ne de bu sz
kendisinden nakleden bn'd'Deyba'nn Temyiz't-Tayyib
mine'l'Habis'kitahmda., ne Acln'nin Kef'1-Hafa
kitabnda (2/261) ne de mellif AliyyT Kar'nin el-
Mevzu tii'l-Kbra kitabnda (s.302) yer almaktadr.
Sehav'nin kitabnda olan ifade udur; Bu sz, "Bir eyi
ok sevmen seni kr ve sar eder", hadisi manasmdadr."

358
 297. HADS: "Hased edilen kiinin rzk
bollanr." 541[138] Bilinmemektedir.542[139]
298. HADS: "Kii ameliyle bilinir;
babasyla ve de-desiyle deil." 543[140] Hadis

Benim kasdm; asla "Sevgi kusurlar rter", sznn

hadis olduunu aklamak deildir. Amacm sadece
gerei ifade etmektir. Bu sz, nebevi hadis olmas bir
yana, en zayf beer szlerindendir. Buradaki ikinci
kelimenin harekesi de ihtilaflrdr. Aclun yle demitir;
(el-Mehabbet mkibbe:) yani Sevgi insan tehlikeye,
helake drr. Necm ise; (el-Mehabbet mekebbe: Sevgi
ayplar rter.) Bu sz hadis deildir, demitir. Buna gre
(mekebbe) eklinde okuyu daha anlamldr. yi dn."
Acln'nin sz burada sona ermektedir.
541[138] bkz. Sehav, Makasd; s.377; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.169; AliyyTKar, Kbra; s.303; Aclun, Kef;
2/261; Hut, Esne'l-Metalib; s.322.
542[139] Bilakis uydurma hadisler konusunda eser yazan
birok mellifin ifade ettii gibi; bu sz hadis deildir.
543[140] bkz. Sehav, Makasd; s.377; bn'd-Deyba',
Temyiz; s. 170; AliyyTKar, Kbra; s.304; Aclun, Kef;

359
deildir.
299. HADS: "Hastann inlemesi tebih,
barmas tekbir, nefesi sadaka, uykusu ibadet, bir
taraftan dier tarafa dnmesi Allah yolunda
cihaddr." 544[141] Askaln: Sabit deildir,
demitir.545[142]

2/262; Hut, Esne't Metalib; s.322.

544[141] bkz. Hatib, Tarihu Badad; 2/191; Zeheb, Mizan;
1/436; bn Hacer, LisanuhMizan; 2/267; Sehav,
Makasd; s.381; Semhud, Gammaz; s.126; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.171; A-liyy'1-Kar, Kbra; s.305; Achm, Kef;
2/266; Hut, EsneTMctalib;$.323.
545[142] Bu hadisi Hafz bn Hacer, LsanTMizan'da
(2/267-268) (Hasen b, Ahmed el-Belh)'nin
biyografisinde yle zikretmektedir; "Hasen b. Ahmed el-
Belh; Fadl b. Musa'dan; o da Mr hammed b. Amr'dan; o
Eb Seleme'den; o da Ebu Hureyre'den merf olarak;
"Hastann inlemesi tebihtir", hadisini rivayet etmitir.
Hatib. bu hadisi Tarih'ide (2/191) Ebu Bekir b. Mu-
zaffer'den; o Ebu Muhammed Ahmed b. eybe b. Hasen
ed-Dabb'den; o Ebu uayb es-Ss'den; o da Hasen b.

360
Ahmed el-Belh kanalyla ayn ekilde rivayet etmitir.
Hatib yle demitir; Hadisin ricali -Belh hari- gvenilir
olarak tannm kimselerdir. Belh ise mehuldr."
Zikredilen sened, Hatib'in senedinden tahrif edilmitir.
Hatib bu hadisi Tarihu Badad' da (2/191) Muhammed b.
Hasen b. Dabbe el-Badad'nin biyografisinde u ekilde
zikretmektedir; Bana Ebu Bekir Muhammed b. Muzaffer
b. Ali b. Mukri' ed'Dinever haber verdi. Dedi ki; Bize Ebu
Ahmed Ubeydullah b. Muhammed b. enbe el-Kad haber
verdi. Dedi ki: Bize Ebu Ca'fer Muhammed b. Hasen b.
Hseyin b. Osman b. Habib b. Ziyad b. Dabbe el-Badad
haber verdi. Dedi ki; Bize Salih b. Ziyad es'Ss Ebu
uayb haber verdi. Dedi ki; Bize Hseyin b. Ahmed el-
Belh; Fadi b. Musa es-S inan'den; o Muhammed b.
Amr'dan, o Ebu Seleme'den o da Ebu Hureyre'-nin yle
dediini nakletti; Allah Rasl (s.a.v) yle buyurdu;
"Hastann inlemesi tebih, barmas tekbir, nefesi
sadaka, uykusu ibadet, bir taraftan dier tarafa dnmesi
Allah yolunda cihaddr. Allah meleklerine; Kulum iin
salndaki yap eylerin en gzelini yazn, der." Hasta
kimse kalkp yrdnde hi gnah ilememi gibi
kalkar.

361
Hatib Badad bundan sonra yle demitir- "Ebu uayb
ve o-nun stndekilerin hepsi gvenilir olarak
tannmaktadrlar. Ancak Belh mstesna. Zira o
mehuldr."
Hadis, bir baka tarik ile Hz.Ali (r.a)'den gelmitir Onun
senedinde (Belh) yoktur. Ancak senedinde (Haris b.
Abdillah el-Hemedani el-AVer) bulunmakadr. Zeheb
Mizan' da (1/436) Haris el-A'ver tercemesmde yle
demitir; Muhammed b. Ya-kub b. Abbad, Muhammed b.
Davud'dan, o smail'den, o srail'den, o Ebu shak'dan, o
Haris'den, o da Hz. Ali (r. a)'den rivayet ediyor; Allah
Rasln iittim. yle buyuruyordu; "HasUnm inlemesi
tebih, barmas tekbir, nefesi sadaka, uykusu i' badet,
bir taraftan dier tarafa dnmesi dmanla arpmadr.
Onun iin salndaki yapt amellerin benzeri hasenat
yazlr. Hastann zerinde hibir gnah kalmayarak
tertemiz kalkar. "Buhar bu hadisi ed-Duaf kitabnda
rivayet etmitir. (Haris el-A'ver) hakknda ok sz
sylenmi, kimileri gvenilir kabul ederken, kimileri onu
zayf saymtr. Belki de onun hakknda sylenen en gzel
sz, bu ilim dalnn nderi Hafz Zeheb (rh.a)'nin u
szdr; Haris'in hadisleri drt Snen kitabnda yer

362
almaktadr. Nesa, hadis ricali hakkndaki sert
deerlendirmelerine ramen onu hccet olarak kabul
etmi, onun durumunu glendirmitir. Hadis
alimlerinin byk ounluu, fkh bablarmda Haris'in
hadisini rivayet etmelerine ramen, onun "zayf olduu
grndedirler. Mesel; a'b, hem onu yalanc
saymakta, sonra da ondan rivayette bulunmaktadr.
Grnen odur ki; Haris, konumalarnda ve hikye-
lerinde yalan sylemi, ama Hadis Nebev'de yalan
sylememitir. Haris, ilim hazinelerinden biri idi.
Hafz bn Hacer Tehzib't-Tehzib' de (1/141) onun
hakknda; "Hz. Ali'nin talebesidir. a'b onun itikad
grn yalanlamtr. Rafzlikle sulanmtr.
Hadisinde zayflk vardr", demitir. (Ebu Gudde diyor
ki:) Dolaysyla durumu bu ekilde olan kimsenin hadsi
"uydurma" olamaz, ancak "zayf hadis" olabilir. Hatta
byleleri iin "hadisinde zayflk vardr", denilir.
Dorusunu Allah bilir.
stadmz eyh Abdlaziz b. Sddk el'Gumar'nin
(Haris)Ji glendirmek ve onu savunmak iin yazd ve
el-Bahs an Ieli't-Ta'n fi'1-Haris adm verdii faydal bir
risale vardr. Bu risale, Kahire'de ark Matbaasnda

363
 300. HADS: Mezzin'in; "Ehed enne
Muhammede'r-Raslullah" szn iittiinde;
Ben de ehadet ederim ki, Muhammed O'nun
kulu ve Rasldr. Rabb olarak Allah', din olarak
slm', Peygamber olarak Muhammed (s.a.v)'i
setim; diyerek 546[143] ve ehadet parmaklarnn
ularnn ilerini perek gzlere srmek. 547[144]

tarihsiz olarak (tahminen 1370 ylndan sonra) 44 sayfa

halinde baslmtr. Bu kitapta iddetli ve gayet sert dil
srmeleri bulunmaktadr.
546[143] bkz. Sehav, Makasd; s.384; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.171; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.306; Aclun, Kef;
2/269; Hut, Esne'-Metalib; s.276; bn Abdin Redd'l-
Muhtar; 1/267.
547[144] Sehav'nin el-Makasd'1-IJasene' deki (s.384)
sznn devam, mellif AliyyTKar'nin el'Mevzt'l-
Kbra 'da (s.306) naklettii gibi, yledir; "Bunu Deylem
Firdevs'de Hz. Ebu Bekr Sddk hadisi olarak zikretmitir;
Uz. Ebu Bekr Sddk (r.a), mezzinin; (Ehed enne
Muhammeder-raslul-lah) szn iittiinde; ki ehadet
parmann ilerini per ve bunlar gzlerine srerdi. Zira

364
Sehav'nin dediine gre, merf olarak
nakledilmesi sahih olamaz.548[145]

Peygamberimiz (s.a.v) buyurdu ki; "Kim benim halilimin

(yani Ebu Bekir Sddk'm) yapt gibi yaparsa benim
efaatim ona hell olur, "Bu, sahih olamaz."
548[145] Sehav'nin {el-Makasdl-Hasene; s.384 de) bu
hadis hakkndaki ifadesi, bir nceki dipnotta getii gibi;
(merf olarak nakledilmesi) ifadesi olmakszn; sadece
"Sahih olamaz", eklindedir. Bu ifade, Sehav'nin bu
szn nakleden talebesi bn'd-Deyba'n Temyiz't-
Tayyib mine'hHabis kitabnda, mellif Aliyy'l-Kar'nin
el-Mevzt'1'Kbra kitabnda ve Acln'nin Kef'1-Hafa
kitabnda (2/270) sadece "Sahih olamaz", eklindedir.
Sonra mellif Aliyy'l-Kar'nin; "Sehav'nin dediine
gre" eklindeki ifadesi ile Sehav'nin sz
zayflatlmaktadr. Bunun delili yoktur. Zira Sehav,
hadisin, uydurma olduunu kesin bir ifade ile belirtmek
zere; Sahih olamaz, demitir. Kendisinden sonraki hadis
hafzlar da bu grn ikrar etmilerdir. Dolaysyla bu
zayflatmann anlam yoktur.
Garib bir eydir ki, mellif Aliyy'1-Kar, el-Mevzt'1-
Kbra' da Sehav'nin; "Bu-sz eyh Ahmed er-Raddd,

365
Mcibat'r-Rahme kitabnda senedindeki kopuklukla
beraber aralarnda mehul raviler bulunan bir senedle
Hzr aleyhisselm'dan nakletmektedir. Bu konuda
rivayet edilen hibir eyin kesinlikle merf olarak
nakledilmesi sahih olamaz"; szn naklettikten sonra u
yorumu yapmtr; Bu szn Hz. Ebubekir Sddk'a
nisbeti sabit olduu takdirde Aleyhisselam'm; "Benim
snetime ve benden sonraki raid halifelerin snnetine
sarln. hadisi sebebiyle bununla amel iin yeterlidir.
MeUifin bu yorumunun hatadan baka hibir anlam
yoktur. Zira bu szn Hz. Ebubekr'c isnad sahih olamaz.
Sonra bu hadis, bir nceki dipnotta getii gibi, merf bir
hadistir. Mellif, yorumlarnn ounda zerine delil bina
edilemeyecek kadar uzak bir yorumla bile olsa not
dmekten holanmaktadr. Tahtav'nin; MerakT-Felah
zerine yazd haiyede (Ezan) babnn sonunda bu
hadisi Firdevs kitabndan nakil yaptktan sonra;
"Hzr'dan bu ekilde rivayet edilmitir. Bu gibi hadislerle
Amellerin Faziletleri konusunda amel edilebilir,"
eklindeki szne aldanma. Zira bu gr, hadis
hafzlarnn szleriyle reddedilen bir grtr. bn Abidin
Redd'l-Muhtar' da (1/267) bu hadisin batl olduunu

366
 301. HADS: "Mteriye yardm olunur."
549[146] Bunun asl yoktur. bn'd-Deyba' 550[147] bu
ekilde zikretmitir.551[148]
302. HADS: "Musibetler, rzklarn
anahtardr. 552[149] Bilinme m ekte dir.

nakletmektedir. Hafz bn Teymiyye Minhac'sSnne

kitabnda (3/17) "Firdevs kitabnda maallah uydurma
hadisler boldur", demitir.
549[146] bkz. bn'd-Deyba', Temyiz; s.170; Aliyy'1-Kar,
Kbra; s.123; Aclun, Kef-1/166; Hut, Esne'l-Metaiib;
s.62.
550[147] bn'd-Deyba', Temyiz't-Tayyib mine'l-Habis;
s.32 Hadis No; 170
551[148] (301 nolu hadis, kitabn asl nshasnda burada yer
almamaktadr.) Mellif, bu hadisi Elif harfiyle balayan
uydurma hadisler arasnda 32 nolu "Alcya yardm edin",
mana-sndaki (Eynu'-r) hadisinden sonra zikretmi
ve bn'd-Deyba'n yukardaki szn de aynen
nakletmitir. Bu hadis, (mim) harfiyle balad iin
burada ikinci defa zikretmeyi uygun grdm.
552[149] bkz. Sehav, Makasd; s.387; bn'd-Deyba',

367
 303. HADS: "AHah Rasl (s.a.v)'nn
Ebu Cehille gremesi. 553[150] Bunun asl yoktur.
554[151] Bu hkm Haleb, 555[152] ifa Haiyesi'nde

Temyiz; s.172; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.306; Aclun, Kef;

2/275; Hut, EsneT Metalib; s.325.
553[150] bkz. bn Kayyim, Frsiyye; s.3,32; Aliyy'1-Kar,
Kbra; s.307; Aclun, Kef; 2/278.
554[151] Bu uyary Hafz Burhaneddin Haleb'den nce
Hafz Mizz Tehzibl-Kemalkit&hn&s. yapm, ondan da
talebesi bn Kayym el-Cevziyye (r.a) Frsiyye Kitabnda
(s.3,32-33) naklet mistir. bn Kayyim, bu iki yerde de
Peygamberimiz (s.av)'in Rukne (r.a) ile Mslman
olmadan nce gremesinin sabit olduunu, bu olay Ebu
Davud ve bakalarnn rivayet ettiini aklamaktadr.
555[152] Bu zat, Hafz Burhaneddin brahim b. Muhammed
Sbt Ibni'l'Acem el-Haleb'dir. Haleb'de 841 ylnda
vefat etmi ve mahallemiz el-Cbeyle'de Ebu Zer
Camii'nde defnedilmitir. Bu camiin kendisine nisbet
edildii Ebu Zerr ise Hafz Bur-haneddin'in olu olan
Ahmed b. brahim ehHaleb'dir. (l.884) Ebu Zerr el-
Haleb'nin hadis ve dier ilimlerde eserleri vardr.

368
zikretmitir.556[153]
304. HADS: "(Gusl yaparken) Aza ve
burna defa su vermek, cnp iin farzdr."
557[154] Uydurmadr.
305 HADS: "Masyetler nimetleri
giderir." 558[155] Sehav: Bunu grmedim, demitir.

Tamamlayamad ifa erhi de bu eserlerden biridir.

556[153] Burhaneddin Haleb'nin ifa Haiyesi, mellifin
kendi yazyla yazlm tam nsha olup Haleb'de
Ahmediyye Ktphanesinde bulunmaktadr. Bunu bana
stadmz Allme Muhad-dis Tarihi eyh Muhammed
Ragb et'Tabbah (r.a), kendisine mellif Aliyy'l-Kar'nin
el-Mevzt''Kbra kitabn 1362 yl Ramazan aynda
Husrcviyye Medresesi -imdi slm limler Lisesi-nin
bahesinde minarenin kaps nnde okuduum esnada
ifade etmiti.
557[154] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.309; Aclun, Kef;
2/278.
558[155] bkz. Sehav, Makasd; s.389; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.173; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.309; Aclun, Kef;
2/279; Hut, Esne'h Metaib; s.325.

369
559[156] bn'd-Deyba' bunun zerine diyor ki: Yani
merf olarak grmedim, demek istemektedir.
Yoksa bu ifade, selef limlerinin szlerinde yer
almaktadr. air 560[157] diyor ki:
"Bir nimet ierisinde isen, bil deerini;
Gidermektedir masyetler nimetleri. "561[158]
Derim ki: Bu mnda Kur'n'da yetler de
vardr. Allah Tel buyuruyor ki: "Bir toplum
kendisini deitirmedike Allah o toplumun
durumunu deitirmez.'562[159]
Allah Tel buyuruyor ki: "Allah bir
kasabay rnek vermektedir ki, o kasaba nceden

559[156] bkz. Sehav, el-Makasd'I-Hasene; s.389,121

560[157] Bu airin ismi, Sehav'nin ehMakasd'l-Hasene' de
(s,12l)'de belirttii gibi Kad Ebu'l-Hasen el-Kind'dir.
561[158] Acln'nin Kef'hBa fa 'da (s. 279) belirttii gibi,
Bu beyitten sonra u beyit gelmektedir;
Devan et, Allah' zikrederek bu yolda; Zira ok sratlidir
Allah azabnda.
562[159] Rad;ll

370
gven ierisinde huzurlu bir kasaba idi. Her
taraftan oraya bol bol rzk geliyordu. Fakat o
kasaba Allah in nimetlerine nankrlk etti. Allah
da ilemekte srar ettikleri ktlkler sebebiyle o
kasabaya alk ve korku elbisesini tattrd. '563[160]
Ayrca Muhaddis, sadece lafz dikkate
almaktadr.
Aksi takdirde; hadis alimlerinin "asl
yoktur" veya "uydurmadr", diye zikrettikleri her
hadis iin Kitab ve Snnette (kendisini
destekleyen) her hangi bir manann
bulunmamasna pek az rastlanmaktadr.564[161]
306. HADS: "Mide dert yuvas, perhiz ise

563[160] Nahl; 112

564[161] Bu ifadede fazla mbalaa yaplmtr. Zira
uydurma hadisler arasnda uzaktarryakmdan ne akln ne
de eriatn erevesine girmeyecek bel ve musibetler
vardr. Bu konunun genel ifadeler ierisine sokularak
zorlama yaplmas ne kadar ktdr!..

371
devann badr." 565[162] Tabiblerden birinin
szdr.566[163]
307. HADS: "ocuklarn hocas, onlarn
aralarnda adaletle davranmazsa kyamet gn

565[162] bkz. Sehav, Makasd; s.389; Semhud, Gammaz; s.

128; bn'd-Deyba', Temyiz; s. 173; AliyyTKar, Kbra;
s.309; Aclun, Kef; 2/219; Hut, Esne'l-Metalib; s.325.
566[163] Bu szn sahibi, "Arap Tabibi" diye bilinen Haris
b. Kelede es-Sekaf et-Taif'dir. Peygamberimiz (s.a.v)
sahabeden hasta olanlara onun ilalaryla tedavi
olmalarm tavsiye ederdi. Hafz Ibn Abdil-Berr stiab
isimli kitabnda bu tabibin olu (Haris b. Haris b. Kelede)
biyografisinde yle demitir; Haris b. Kelede, slm'n ilk
gnlerinde lmtr. Mslman olduuna dair ifadeler
sahih olamaz. Rivayet edildiine gre; Peygamberimiz
(s.a.v) Sa'd b. Eb Vakkas'a Tabip Haris'e gitmesini,
bana gelen bir hastalk sebebiyle onun tehis koymasn
tavsiye etmitir. Bu da tb konusunda alannda ehil olma
artyla ehl-i kfrle istiare etmenin caiz olduuna
delildir.

372
ismi zlimlerle beraber yazlr." 567[164] Mekhl'n
szdr.568[165]
308. HADS: "Gybet edenle bunu
dinleyen kii, gnahta ortaktrlar." 569[166] Bu
lafzla asl bilinmemektedir.570[167]
309. HADS: "Satn almayaca halde
fiyat artran kii, lanetlenmitir." 571[168] Sehav:

567[164] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.310; Aclun, Kei;

2/280.
568[165] Mekhl'n biyografisi (Kha) harfinde 118 no.ru
hadis dipnotunda gemitir.
569[166] bkz. Sehav, Makasd; s.389; bn'd-Deyba',
Temyiz; s. 174; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.311; Aclun, Kef;
2/280; Hut, Esne'l-Metalib; s.325.
570[167] Ibn mer (r.a)'in yle bir hadisi rivayet
edilmektedir; "Allah Rasl (s.a.v) gybetten ve gybeti
dinlemekten nehy etmitir." Heysem'nin Mecmau'z-
Zevaid' de (8/91) belirttii gibi; bu bn mer hadisini
Taberan, Kebir ve Evsaf da. zayf bir senedle rivayet
etmitir.
571[168] bkz. Sehav, MaJczsd; s.290; bn'd-Deyba',

373
Bunu merf hadis olarak bilmiyorum,
demitir.572[169]
310. HADS: "Raz olmas istendii halde
raz olmayan kimse, o eytandr." 573[170] mam

Temyiz; s.174; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.312; Aclun, Kef;

2/283; Hut, Esne'i-
572[169] Sehav, el-Makasd'1-Hascne; s.390. Mslim'in
Sahihinde (Nikh 52; Nevev erhi; 9/198) Ebu
Hureyre'den rivayet ettii; Peygamberimiz (s.a.v)'in;
"Ah-verite birbirinizi kztrmayn..." eklindeki hadisi
buna ihtiya brakmamaktadr. Tena-c (Ah-verite
kztrma); Kiinin; satn alma arzusu olmad halde
bakasn hile ile satn almaya zorlama ya da artan fiyatla
satcya menfaaat salama amacyla eyann fiyatn
artrmas anlamndaki "Nece" kknden gelmektedir.
Yine bu konuda Tirmiz'nm Snen' inde (Birr 27; Tuhfe;
8/123) Hz. Ebubekir Sddk (r.a)'dan rivayet ettii
Peygamberimiz (s.a.v)' in; "M'mine zarar veren ya da
hile yapan mel'undur", hadisi buna htiya
brakmamaktadr.
573[170] bkz. Sehav, Makasd; s.402; bn'd-Deyba',

374
afi'nin szdr. Bu szn devam: "Kzmas
istendii halde kzmayan kim -se, merkeptir",
eklindedir.574[171]
311. HADS: "ki gn birbirine eit olan
aldanmtr. Bugn dnnden daha kt olan
kimse, lanetlenmitir." 575[172] Bu sz, sadece
Abdlaziz b. Eb Ravvad'-m 576[173] ryada

Temyiz; s.179; AliyyTKar, Kbra; s.320; Aclun, Kef;

2/304; Hut, EsneT Metalib; s.281.
574[171] Sehav, el-MakasdTHasene; s.402
575[172] bkz. Hatib Badad IktizauTIlmi'1-Amcl; s.112;
Sehav, Makasd; s.402; Semhud, Gammaz; s.140;
bn'd-Deyba', Temyiz; s.179; AliyyTKar, Kbra; s.316;
Aclun, Kef; 2/305.
576[173] Abdlaziz b. Eb Ravvad el-Mekk; Hadis
rivayetinde bulunmu, kendisinden hadis rivayet
edilmitir. Hadisini Buhar eJ-Edeb'1-Mfred'de, Ebu
Davud, Tirmiz ve bn Mace Snen' lerinde tahric
etmilerdir. Hafz bn Hacer Tehzib't'
erinde tahric etmilerdir. Hafz bn Hacer Tehzib't-
Tehzib'de (6/338-339) onun hakknda yle demitir;

375
duyduu hadis olarak bilinmektedir. Abdlaziz b.
Eb Ravvad: Bunu bana Allah Rasl (s.a.v)
ryada tavsiye etmiti, demitir. Bu szn devam
da vardr. 577[174] Bunu Beyhak rivayet

"Salih ve ibadet ehli biri olup vera' ve salah ve nafile

ibadetle tannmt. Talebesi bnTMbarek;
"Konuurken gzyalar yanann zerine akyordu",
demitir. Mekke'de 159 ylnda vefat etmitir. Allah
rahmet eylesin."
slm limleri arasnda kabul edilen kesin esaslardan
biri; rya gren kim olursa olsun, Peygamberimiz (s.a.v)'i
ryada grmek suretiyle herhangi bir er' hkmn sabit
olmayaca hususudur. Her hangi bir hadisin rya
yoluyla sabit olamayaca ise ncelikle kabul edilmi
esaslardan biridir.
577[174] Mellif AliyyTKar, ekMevztTKhra1 da yle
demitir; "Hadisin sonuna ilve edilen metin udur; "Kim
bir ziyade iinde olmazsa o eksiklik iindedir."Bunu Hatib
Badad Tktizaul-IImi'1-Amel adl eserinde (s.112)
senediyle u ekil-de rivayet etmitir: Bize bn Rzk
Muhammed b. Ahmed haber verdi. Dedi ki; Bize Osman

376
etmitir.578[175]

b. Ahmed haber verdi. Dedi ki; Bize Muhammed b.

Ahmed b. Bera anlatt. Dedi ki; Bize Davud b. Rueyd
anlatt. Dedi ki; Bize Velid b. Salih bir adamdan unu
nakletti; Hz. Peygamber (s.a.v)'i ryada grdm. Bana
dedi ki; "iki gn birbirine eit olan aldanmtr. Bugn
dnnden daha kt olan kimse, lanetlenmitir. Nefsin
deki eksiklii bilmeyen kimse, giderek daha da noksan
olacaktr. Giderek daha noksan olan kimse iin lm
daha hayrldr."
578[175] Mellif AliyyTKar'nin el-Mevzu a t'l-Kbra
kitabnda; "Bunu Beyhak rivayet etmitir" denilmitir.
Sehav, bn'd-Deyba' ve Acln gibi mehur uydurma
hadisler konusunda eser yazanlar arasnda bu hadisi
nakledip de bu haberi ve ryay zikrettikleri halde
Beyhak'yi zikreden birini grmedim. Korkarm ki ya
burada tahrif yaplmtr, ya da henz, ulaamadm bir
dklk vardr. Dorusunu bilen Allah'dr. Sehav
ekMakasd'l-Hasene' Ae (s.402) bu bahk altnda yle
demitir; "ki gn birbirine eit olan aldanmtr.
Bugn dknden daha kt olan kimse, lanetlenmitir.
Nefsine!eki eksik-u bilmeyen kimse, giderek daha da

377
 (Ebu Gudde diyor ki: Bu hadisi Deylem,
merf hadis olarak rivayet etmitir. Deylem'nin
senedi zayftr. Deylem'nin bu rivayeti, mellifin;
Bu sz, sadece Abd-laziz b. Eb Ravvad'n ryada
duyduu hadis olarak bilinmektedir, ifadesini
geersiz klmaktadr.)579[176]

noksan olacaktr. Giderek "aha noksan olan kimse iin

lm daha hayrldr, Cennete zm duyan hayrlara koar.
Cehennem'den korkan nefs arzulardan uzak kalr. lm
gzetleyen kimseye dnya lezzetleri basit gelir. Dnya
sevgisinden uzak duran kimseye musibetler basit gelir."
Bu hadisi Deylem, Muhammed b. Ska kanalyla Haris
(bin Abdillah el-Hemedni el-AVer) den; o da Hz. Ali'den
bu lafzla merf olarak rivayet etmitir. Deylem'nin
senedi zayftr." Deylem'nin bu rivayeti, mellifin; Bu
sz, sadece Abdla/.iz b. Eb Ravvad'n ryada duyduu
hadis olarak bilinmektedir, ifadesini geersiz klmaktadr.
Dorusunu bilen Allah'dr, (Dolaysyla hadis uydurma
deil, zayftr. ev)
579[176] Bu bilgi notu, nceki dipnotun sonunda yer
almaktadr. O-nemine binaen ve dikkat ekme amacyla

378
 312. HADS: "Cnplkten hell yolla
ykanan kimseye, Allah Tel ona beyaz inciden
yz kk verir. Allah ona dklen her damla suya
karlk bin ehid sevab verir." 580[177] Batldr,
bunu Dinar uydurmutur.581[178]
313. HADS: "Muharrem aynn onuncu
(ra) gn Ismid 582[179] ile kirpiklerine srme
eken kimse, asla gz ars 583[180] ekmez." 584[181]

bu notun kitabn metni iinde parantez arasnda yer

almasn uygun grdm. (ev.)
580[177] bkz. Zeheb Mizan; 2/30; Aliyy'1-Kar, Kbra;
s.317; Ac-lun, Kef; 2/300.
581[178] Dinar Ebu Mikyes el-Habe; Zeheb Mizan'l-
'tidal' de (2/30) biyografisini vermi ve onun hakknda;
"Bu, yalanclkla sulanan deersiz biridir. 240 h. ylnda
Enes b. Mlik'den irkin bir rivayet nakletmitir",
demitir. Zeheb, daha sonra onun bell hadislerinden
bir ksmn zikretmitir. Bu uydurma hadisler arasnda
yukarda geen hadis de benzer lafzla yer almaktadr.
582[179] Ismid; Bir srme eididir.
583[180] Bir lafzda; (aynhu/iki gz) denilmitir.

379
Uydurmadr. Bunu Hz. Hseyn (r.a)'in katilleri
uydurmutur.
314. HADS: "Allah, bid'atiyi azarlayan
kimsenin kalbini gven ve imanla doldurur."
585[182] Uydurmadr.
315. HADS: "ki deerli azasn (yani
gzlerini) seven kimse, ikindiden sonra yaz
yazmasn." 586[183] Bunun asl yoktur.
316. HADS: "Seni bir ey karlnda
seven kimse, bu (menfaat) sona erince seni

584[181] bkz. bn'l-Cevz, Mevzuat; 2/203; Zeyla, Nasb'r-

Raye; 2/455; Sehav, Makasd; s.403; Semhud, Gammaz;
s.123; Ibn'd-Deyba', Temyiz; 8.180; Mnavi, Feyzu'-
Kadir; 6/82; bn Arrak, Tenzih; 2/157; Aliyy'1-Kar,
Kbra; s.320; Aclvm, Kef; 2/306; Hut, Esne'i-Metalib;
s.283.
585[182] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.321; Aclun, Kef;
2/308.
586[183] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.313; Aclun, Kef;
2/290.

380
usandrr." 587[184] Hadis deildir.
317. HADS: "Haksz yere bir limi zillete
dren kimseyi, Allah kyamet gn btn
yaratlmlarn huzurunda zelil klar." 588[185]

Sem'an b. Mehd'nin uydurma nshasmdandr.

ZeyJ'de byledir.589[186]

587[184] bkz. Sehav, Makasd; s.395; bn'd-Deyba',

Temyiz; s.176; Aliyy'l-'Kar, Kbra; s.314; Aclun, Kef;
2/292; Hut, fe/2e7-MetaJib; s.280.
588[185] bkz. Syt, Zeyl'tMevzt; s.41; Aliyy'1-Kar,
Kbra; s.314; Aclun, Teg^ 2/287.
589[186] Syt, ZcylTMevzt; s.41 Syti burada yle
diyor; "Zeheb, Mizan'& (2/234); "Enes'den rivayet eden
Sem'an b. Meh" d; Neredeyse hi tannmamaktadr. Ona
-uydurma- bir nsha yamanmtr, Bu nshay grdm.
Allah onu uyduran rezil eylesin", demitir. bn Hacer ise
Lisan'da (3/114); "Bu nshay Mu' hammed b. Mukatil
erRaz, Cafer b. Harun el-Vasit'den, o da Sem'an'dan
rivayet etmektedir, bu nshadaki hadisleri zikretmi ve
bu nshada yzden fazla hadis yer almaktadr. Bu
hadislerin metinlerinin ou uydurmadr", demitir. bn

381
 318. HADS: "Allah'n Kendisine herhangi
bir tahsil grmeden ilim vermesini, herhangi bir
nder olmaksrzn hidayet vermesini isteyen
kimse; dnya sevgisinden uzaklasn." 590[187]

Muhtasar' da belirtildii gibi; Bunun asl

bulunamamtr.
319. HADS: "Birinin slm'a girmesine
vesile olan kimseye Cennet vacip olur." 591[188]

Sagan: Uydurmadr, demitir.

320. HADS: "Balk yiyen kimse, 592[189]

Hacer ve Syt, bu hadislerden bir ksmn

zikretmilerdir.
590[187] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.313; Aclun, Kef;
2/287.
591[188] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.315; Aclun, Kef;
2/295.
592[189] Bir rivayette; (Men esmeke fel-yentehl)
denilmitir. Bu sz Ebu'HVIehasin el-Kavuk "e-
L'I'-Mars fi-m ase lehu ev hraslihi
mevzu"'(s.75) kitabnda zikretmitir. Bu szn nanas

382
ardndan hurma yesin." 593[190] Askaln: Bu
batldr, demitir.594[191]
316. HADS: "Seni bir ey karlnda
seven kimse, bu (menfaat) sona erince seni
usandrr." 595[192] Hadis deildir.

udur; Kim balk yerse ardndan hurma yiyerek onunla

azn tatlandrsn, demektir. (Esmeke) fiili lgat
kitaplarnda yer almamaktadr. Hatta (S-M-K)
maddesinden "balk yedi" anlamnda bir fiil de
bulunmamaktadr. Bu hadisi uyduran sadece hadis
uydurmakla kalmam, bir de yeni bir kelime
uydurmutur. Hadis, bn'd-Iieyb&m'Temyiz'-Tayyib
mineT Habs" kitabnda (Men emseke fehytmir) lafzyla
yer almaktadr ki, bu bir tahriftir.
593[190] bkz. Sehav, Makasd; s.397; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.177; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.315; Aclun, Kef;
2/295; Hut, EsneT Metalib; s.281.
594[191] Sehav, el-Makasd'1-Hasene; s.397
595[192] bkz. Sehav, Makasd; s.395; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.176; Aliyy:PKar, Kbra; s.314; Aclun, Kei;
2/292; Hut, kne7-Metahb; s.280.

383
 317. HADS: "Haksz yere bir limi zillete
dren kimseyi, Allah kyamet gn btn
yaratlmlarn huzurunda zell klar." 596[193]

Sem'an b. Mehdi'nin uydurma nshasmdandr.

ZeyF&e byledir.597[194]
318. HADS: "Allah'n kendisine herhangi
bir tahsil grmeden ilim vermesini, herhangi bir

596[193] bkz. S>Tt, Zeyl'hMevzt; s.41; Aliyy'1-Kar,

Kbra; s.314; Aclun, iTe^- 2/287.
597[194] Syt, Zeyl'bMevzt; s.41 Syti burada yle
diyor; "Zeheb, Mizan''da (2/234); "Enes'den rivayet eden
Sem'an b. Mehdi; Neredeyse hi tannmamaktadr. Ona -
uydurma- bir nsha yamanmtr. Bu nshay grdm.
Allah onu uyduran rezil eylesin", demitir. bn Hacer ise
Lisan'da. (3/114); "Bu nshay Mu-hammed b. Mukatil
erRaz, Cafer b. Harun el-Vasit'den, o da Sem'an'dan
rivayet etmektedir, bu nshadaki hadisleri zikretmi ve
bu nshada yzden fazla hadis yer almaktadr. Bu
hadislerin metinlerinin ou uydurmadr", demitir. bn
Hacer ve Syti, bu hadislerden bir ksmn
zikretmilerdir.

384
nder olmaksrzn hidayet vermesini isteyen
kimse; dnya sevgisinden uzaklasm." 598[195]

Muhtasar' da belirtildii gibi; Bunun asl

bulunamamtr.
319. HADS: "Birinin slm'a girmesine
vesile olan kimseye Cennet vacip olur." 599[196]

Sagan: Uydurmadr, demitir.

320. HADS: "Balk yiyen kimse, 600[197]

598[195] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.313; Aclun, Kef;

2/287.
599[196] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.315; Aclun, Kef;
2/295.
600[197] Bir rivayette; (Men esmeke fel-yentehl)
denilmitir. Bu sz Ebu'l-Mehasin el-Kavuk "e-
L''1-Mars f-m l asle lehu ov bi-asihi mevzu"
(s,75) kitabnda zikretmitir. Bu szn manas udur;
Kim balk yerse ardndan hurma yiyerek onunla azn
tatlandrsn, demektir. (Esmeke) fiili lgat kitaplarnda
yer almamaktadr. Hatta (S-M-K) maddesinden "balk
yedi" anlamnda bir fiil de bulunmamaktadr. Bu hadisi
uyduran sadece hadis uydurmakla kalmam, bir de yeni

385
ardndan hurma yesin." 601[198] Askaln: Bu
batldr, demitir.602[199]
321. HADS: "Namaz terk eden kiiye bir
lokma ile yardmc olan kimse, sanki btn
Peygamberleri ldrm gibi olur." 603[200]

Raten'in uydurmasdr. 604[201] Zeyl'de

bir kelime uydurmutur. Hadis, hnvC&-

J)eyhd?rn.liTemyz't'Tayyib mineT Habs" kitabnda
(Men emseke fel-ytmir) lafzyla yer almaktadr ki, bu bir
tahriftir.
601[198] bkz. Sehav, Makasd; s.397; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.177; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.315; Aclun, Kef;
2/295; Hut, Esne'l-Metalib; s.281.
602[199] Sehav, el-Makasd'1-Hascnc; s.397
603[200] bkz. AliyyTKar, Kbra; s.317.
604[201] Burada (Raten) "Tc" harfiyledir. Bir rivayette "Ta"
ile (Ratan) denilmitir. smi; Raten b. Shk b.
Cekenderik ya da Raten b. Kirbal el-Hind el-Bitrend'dir.
slm Tarihisi Hafz emseddin Zeheb (rh.a)
Mzan'lTtidal kitabnda (2/45) yle demektedir; "Raten
el-Hind; Raten kimdir bilir misiniz? Hicr 600 ylndan

386
sonra ortaya kan, sahab olduunu iddia eden hi
phesiz yalanc deccal bir eyhtir. Sahabe yalan
sylemez. Bu adam Allah ve Raslne kar cr'ette
bulunmutur. Ben bunun durumu hakknda bir hadis
cz' yazdm. Bir rivayete gre 632 ylnda, bir rivayette
ise daha sonra vefat etti, denilmitir. Kendisi yalanc
olmakla beraber ayrca onun adna yalan ve imknsz
haberlerin en irkinlerinden hadisler uydurulmutur."
(Ebu Gudde ) diyor ki'- Zeheb bu hadis cz'ne "Kesru
Veseni Raten" (Raten Putunun Yklmas) adn vermitir.
Hafz Ibn-Hacer sabe kitabnda (R) harfinde kitaplarda
hata ve yanlg eseri sahab olarak zikredilen kimselere
tahsis ettii drdnc ksmda Raten'den uzun nakillerde
bulunmutur. Burada Raten'in durumu hakknda geni
aklamalarda bulunmu, Lsan'1'Mizarida (2/450,452)
da Raten'in biyografisinde Raten'den nakiller yapmtr.
Zeheb onun hakknda yle diyor; "Raten'in
Peygamberimiz (s.a.v)'den rivayet ettii bir hadis
nshasna vkf oldum, ierisinde yaklak yzden
fazla hadis vard. bn Hacer diyor ki; Zeheb'nin iaret
ettii hadis cz'ne ben de vkf oldum. inde onun
dedii gibi yzden fazla hadis vard. Murtaza ez-Zebd

387
Tac'1-Ars' da Raten hakknda yle diyor; Raten'in
rivayet ettii hadisler Rateniyyt ad verilen bir defterde
toplanmtr. Ben buna vakf oldum."
Zeheb'nin Hadis Cz'ifnds zikrettii Raten'in
hadislerinden biri; "Hendek kazarken Allah Rasl ile
birlikte bulunduunu anlatt hadistir." Bir dieri udur;
"Hz. Ali'nin Fatma ile zifafa girdii o gece ben bir grup
sahabe ile beraberdim. ark syleyenler vard.
Kalplerimiz deta uuyordu. Ertesi gn Allah Rasl bize
geceyi nasl geirdiimizi sordu. Biz de anlattk. Bunu
yadrgamad, bize dua etti ve yle buyurdu; "Sert hayata
aln. Yaya yryn. Allah' aktan gresiniz." Raten'in
hadis diye naklettii bir dier sz; "Batn amellerden bir
zerresi, byk dalar gibi zahir amellerden daha
hayrldr", szdr.
Hafz Zeheb bu ve benzeri btl haberleri naklettikten
sonra yle demitir; "Zannediyorum ki bu hurafeler chil
Musa b. Mcell'nin uydurmasdr. Ya da bunlar Raten'i
icad eden kii uydurmu olabilir. Beklide Raten, hi
dnyaya gelmemi bir kiidir. Onun gerekten var
olduunu ve alt yz ylndan sonra ortaya ktn
doruladmz takdirde; bu kii ya ok uzun bir mr

388
yaadn ve sahab olduunu iddia eden, bu bell
uydurma hadisleri uyduran ve insan eklinde grnen bir
eytandr. Ya da Hz. Peygamber (s.a.v)'e yalan isnad
ederek kendisine Cehennem'de bir ev kuran sapk bir
eyhtir." Hafz Ibn Hacer Isabe'& Raten'in biyografisinin
sonunda diyor ki; "Arap dili stad stadmz Mecdddin
e-iraz -yani Kamus sahibi Firzbad- Yemen
diyarnda Ba Kad iken Ye-men'in Zebd ehrinde
grtmzde onun Zeheb'nin Raten'in varln
yadrgamasn yadrgadn grdm. Bana Hindistan
diyarna gittiinde Raten'in kasabasna gittiini, orada
babalarndan ve dedelerinden Raten kssasn anlatan ve
onun varln kabul eden saylamayacak kadar pek ok
insanla karlatn anlatt. Ben de; Zeheb onun var
olmad konusunda kesin bir i-fade kullanmam, sadece
tereddt etmitir. Zeheb, bu konuda mazur
grlmelidir", dedim.
(Ebu Gudde) diyor ki: Ben de derim ki; Firzbad Kamus
kitabnda buna iaret etmekte ve yle demektedir;
"Raten b. Kirbal el-Bitrend; Sahab deildir. O
Hindistan'da alt yz ylndan sonra ortaya kp sahab
olduunu iddia eden ve bu iddias -pek ok kimse

389
byledir.605[202]

tarafndan- dorulanan bir yalancdr. Baz uydurma

hadisler rivayet etmi olup biz bunlar onun talebelerinin
talebelerinden iittik."
Hafz bn Hacer daha sonra yle demitir; Raten uzun
bir hayat yaam olup birtakm iddialarda bulunmutur.
Bu iddialarn srdrm, nihayet mehur olmutur. Eer
doru szl olsayd ikinci, nc, drdnc veya beinci
asrda tannrd. Fakat ondan altnc asrn sonlarnda ve
yedinci asrn balarnda vefatna yakn baz rivayetler
nakledilmitir. En dorusunu bilen Allah'd'r."
Raten'in hadislerinden semeler; "e-Erban el-
Mntehbat min Mntehabt'r-Rateniyyat" ismiyle, el-
Evil'sSnbliyye ve Bugyetu EhlhEser imeni'ttfika
lehti ve i-ebhi Suhbetu Ehli'lSeer kitabyla birlikte
Msr'da Muhammed AH Subayh Matbaasnda 1326 ve
1347 ylnda iki defa baslmtr. Bu kitapta bell
rivayetler ve byk ayplar bulunmaktadr. Yardm
istenilecek olan sadece Allah'dr!.
605[202] Syt, ZeyTMevzt; s.81. Zeheb, bu rivayeti
"Kesr Vesehi Raten" (Raten Putunu Krma) isimli hadis
cz'nde nakletmi, Syt de Zeyl' de (s.81-85) Hafz bn

390
 322. HADS: "Kameti tek tek okuyan
kimse bizden deildir." 606[203] Uydurmadr. Lel'
de byledir. 607[204] Mezzinin sevab hakkndaki
uzunca Cabir hadisi de byledir.
Uydurmadr.608[205]

Hacer'in el-Isabe ve Lisan'l-Mizan kitaplarnda konuyla

ilgili olarak Ze-heb'den ve bakalarndan, naklettii
hususlar zetlemitir.
606[203] bkz. Syt, Lel; 2/14; Aliyy'1-Kar, Kbra;
s.317.
607[204] Syt, el-LelTMasna; 2/14
608[205] Syt Lel'Ab (2/12-13) bu ekilde hkmetmitir.
Burada hakknda hkm verilen hadisin iyi bilinmesi iin
hadisin bandan birka cmle nakledelim; "Mezzinler
ve ihramllar ka~ birlerinden karken mzezzin ezan
okuyarak, ihraml da telbiye getirerek karlar. Mezzin,
sesinin vard yere kadar affolunur. Onun sesini duyan
ta, aa, toprak, kuruya her ey ona hid olur.
Onunla beraber o mescide namaz klan insan saysnca
onlarn hasenelerinin bir misliyle hasene yazlr..." Bu
gibi batl ifadeler bir sayfaya yakn devam etmektedir.

391
 323. HADS: "Din kardeini memnun
etmek iin onun yemeini yiyen kimseye, bu
yemek zarar vermez." 609[206] Ebu Sleyman ed-
Drn'nin szlerindendir.610[207]
324. HADS: "Gnahlar affedilmi biriyle
beraber yemek yiyen kimsenin gnahlar
affolunur." 611[208] Yalandr, uydurmadr, asl

609[206] bkz. Sehav, Makasd; s.399; bn'd-Deyba',

Temyiz; s.178; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.318; Aclun, Kof;
2/300; Hut, EsncT Metalib; s.284.
610[207] Bu zat rnek ahsiyetlerden zahid Eb Sleyman
Abdur-rahman b. Ahmed b. Atyye ed-Dran'dir. am'n
evre kasabalarndan Drayya'ldr. Irak ehlinden Rabi' b.
Sabih'den ve bakalarndan hadis rivayetinde bulundu.
Kendisinden Ahmed ibn'l'Havr, Kasm el-C ve
bakalar hadis rivayet etti. Zhd ve salah konusunda
esiz biriydi. Daran'nin tasavvuf ve vaaz konularnda
deerli ifadeleri bulunmaktadr. 205 ylnda vefat
etmitir. Allah rahmet eylesin.
611[208] bkz. Sehav, Makasd; s.401; Semhud, Gammaz;
s.139; bn'd-Deyba', Temyiz; s.178; Aliyy'1-Kar. Kbra;

392
yoktur.
325. HADS: "Kimin mazereti ortaya
karsa, ona sadaka vermesi vacip olur." 612[209]

Sehav: Bunun asl yoktur, demitir.613[210]

326. HADS: "Bir kadnla mal iin
evlenen kimseye, Allah o kadnn maln ve
gzelliim haram klar. 614[211] Zerke: (Hadis
olarak) bilinmemektedir, demitir.
327. HADS: "Normal kyafetinden baka
bir kyafete brnen kimsenin kann dkmek
hederdir (cezay

s.319; Aclun, Kef; 2/301; Hut, Esne'tMetalib; s.284.

612[209] bkz. Sehav, Makasd; s.404; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.180; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.322; Aclun, Kef;
2/309; Hut. EsneT Metalib; s.286.
613[210] Sehav, el-Makasd'1-Hasene; s.404
614[211] bkz. Sehav, Makasd; s.406; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.181; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.325; Aclun, Kef;
2/312; Hut, EsneT Metalib; s.288.

393
 gerektirmez). 615[212] "Bunun gvenilecek asl
yoktur." Bu konuda 616[213] Peygamberimiz
(s.a.v)'den rivayet edilen Cin hikyelerinden
hibir ey sabit olmamtr.
328. HADS: "Mescidde dnya kelm
konuan kimsenin, Allah krrk yl amellerini boa
karr." 617[214] Sagan: Uydurmadr,
demitir.618[215]
329. HADS: "Bir limle oturan kimse,

615[212] bkz. Sehav, Makasd; s.407; bn'd-Deyba',

Temyiz; s.181; AlyyTKar, Kbra; s.325; Aclun, ifa^
2/313; Hut, fe7
616[213] Yani kendi kyafetinden baka bir kyafete brnen
kim" senin kannn heder saylmas hakknda hibir hadis
sabit deildir.
617[214] bkz. Sagan, Mevzuat, s.5; Semhud, Gammaz; s.
129; AliyyTKar, Kbra; s.325; Aclun, Kef; 2/310;
evkn, Fevad; s.24.
618[215] Bu hkm dorudur. 109 no.lu "Mescidde
konuma, hay vanm otu yedii gibi, haseneleri yiyip
bitirir", hadisinin (263 nolu) dipnotuna baknz.

394
sanki bir Peygamberle oturmu gibi olur." 619[216]

Sehav: Bunu merf olarak bilmiyorum,

demitir.620[217]
330. HADS: "Bir ey hakknda bilgisi
olmayan, ona dman olur." 621[218] Hadis deildir.

619[216] bkz. Sehav, Makasd; s.308; bn'd-Deyba',

Temyiz; s.182; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.326; Aclun, Kef;
2/318; Hut, EsneT Metalib; s.289.
620[217] Hatib Badadnin eref AshabiTHadis kitabndaki
(s.46) gayet ho rivayetlerinden biri udur; Fkh limi
Ahmed b. Mu-hammed b. Gahb kraat yoluyla ibrahim b.
Muhammed b. Yahya el-Mzekk'nin u szn
naklediyor: Muhammed b. shak b. Huzeyme'nin yle
sylediini iittim; Yunus b. Abdi'1-A'l anlatyor; mam
afi yle diyordu; "Hadis ashabndan birini grdm-
de, sanki Hz. Peygamber (s.av.)'i hayatta grr gibi
oluyorum." Sehl b. Abdillah et-Tster diyor ki;
"Peygamberlerin meclislerine bakmak isteyen, alimlerin
meclislerine baksn." (Ibn'l-Kayyim, Miftah
Dari'sSaadeh; s.129,181)
621[218] bkz. Sehav, Makasd; s.49; bn'd-Deyba7,

395
air diyor ki: "Kii dmandr
bilmediinin."622[219]
331. HADS: "Allah, kardeine kuyu kazan
kimseyi yaknda o kuyu iine drr." 623[220]

Askaln: Bunun asln bulamadm,

demitir.624[221]
332. HADS: "Allah'a sdk olarak yemin
eden kimse, sanki Allah' tebih ve takdis etmi

Temyiz; s.183; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.328; Aclun, Kef;

2/320; Hut, Esne'l-Metalib; s.290.
622[219] Kitabn asl nshasnda ve mellif Aliyy'l-Kar'nin
el~ MevztTKbr kitabnda ir bu ekildedir. Ancak
bu msra-m vezni bozuktur. Acln'nin Kef'kHafa
kitabnda (2/244) yle denilmitir; "Alimlerden birinin
yle bir sz vardr; Kii bilmediinin dmandr."
623[220] Bunun manas; Allah, kardeine tuzak kuran ya da
planlayan kiiyi, o tuzaa drr, demektir.
624[221] bkz. Sehav, Makasd; s.410; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.183; AHyyTKari, Kbra; s.328; Aclun, Kef;
2/321; Hut, EsneT Metalib; s.290.

396
gibi olur." 625[222] Bunun asl bilinmemektedir.
333. HADS: "Bir zlime uzun mrl
olmas iin dua eden kimse, Allah'a isyan
edilmesini sevmi o-lur." 626[223] Selef
limlerinden birinin szdr.627[224]

625[222] bkz. Sehav, Makasd; s.411; bn'd-Deyba',

Temyiz; s.183; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.329; Aclun, Kef;
2/323; Hut, Esnc'h Metalib; a.291.
626[223] bkz. Gazzali, hya; 2/87,144; 3/160; Sehav,
Makasd; s.412; bn'd-Deyba', Temyiz; s. 184; Aliyy'1-
Kar, Kbra; s.330; Aclun, Kef; 2/325; Hut,
EsneTMetalib; s.292.
627[224] Bu sz, Hasan el-Basr'nin szdr. Nitekim
Gazzal Ih-ya'da (3/160) Dilin Afetleri blmnde On
sekizinci fet olan Ar vg babnda bu sz Hasan cl-
Basr'ye nisbet etmi, Hafz Irak de bunu tasvib etmitir.
Gazzal, bu hadisi ihya'mn iki ayr yerinde (2/87) Kazan
ve Geim Edebleri Kitab ile (2/144) Hell ve Haram
Kitab'nm Sultanlarla beraber olmada hell olan hususlar
balkl altnc babn balarnda Peygamberimiz
(s.a.v)'den merf olarak zikretmitir. Gazzal'nin hadisi

397
 334. HADS: "Namaz iinde (tekbirlerde)
ellerini kaldran 628[225] kimsenin namaz olmaz."
629[226] Uydurmadr.
335. HADS: "Alimleri ziyaret eden kimse,
sanki beni ziyaret etmi gibi olur. Alimlerle
musafaha eden kimse sanki benimle musafaha
etmi gibi olur. Alimlerle oturan kimse sanki
benimle oturmu gibi olur. Dnyada benimle
beraber oturan kimse, Kyamet gnnde benim

merf olarak zikrettii ilk yerde (2/87 Dipnot 1) Hafz

Irak: "Bu hadisi bn Ebi'd-Dnya Kitab'sSamt' ta Hasen
(el-Bas"rp'nin sz olarak rivayet etmitir; Musannif
(Gazzal) Dilin Afetleri blmnde ayn ekilde doru
haliyle -yani Hasan el-Basr'den- rivayet etmektedir",
demitir. Hadis, ihya'da zikre-dildii yerde de (f
ardh) ilvesiyle nakledilmektedir.
628[225] Yani namazda intikal tekbirlerim alrken, yani
rka giderken ve rkdan kalkarken ellerini kaldran
kimsenin namaz olmaz, demektir.
629[226] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.331; Aclun, Kef;
2/328.

398
yanma oturtulur." 630[227] Senedinde yalanc Hafs
631[228] bulunmaktadr. Zeyl'Ae byledir.632[229]
336. HADS: "Ayn yl ierisinde hem beni
hem de babam Hz. ibrahim'i ziyaret eden kimse,
Cennet'e girer."633[230] Ibn Teyniyye: "Bu

630[227] bkz. Syt, ZeylTMevzt; s.35; AyyTKar,

Kbra; s.331; Aclun, Kef; 2/330.
631[228] Hafs, Syt'nin Zeyl'l-Mevzt'da (s.35) belirttii
gibi; Hafs b. mer el-Aden'dir, Syt onun hakknda
yle demektedir; "Hafz Yahya b. Yahya en-Neysabr
Hafs' yalanc kabul tmi, Buhar ise onun hakknda
(Mnkeru'l-Hadis) demitir." mam Leknev'nin er-Rafu
ve't-Tekml fiTCerh ve't-Ta'dil kitabndaki aklamada ve
benim o kitaba yazdm dipnotlarda UI. Bsk s.129, s.149-
150) grdnz gibi; Buhar bir ravi hakknda
"Mnkeru'l-Hadis"derse; bu ifadesiyle o kimseden hadis
rivayeti hell deildir, manasn kastetmektedir.
632[229] Syt, Zeyl'l-Mevzu t; s. 35 hadisin bir ksm az
nce (329 no. ile) gemitir.
633[230] bkz. Sehav, Makasd; s.413; Semlud, Gammaz; s.
117, 130; bn'd-Deyba', Temyiz; s.185; AlyyTKar,

399
uydurmadr", demitir. Ne-vev de; "Btldr, asl
yoktur"; demitir.634[231]
337. HADS: "Eken kimse (ektiini)
bier." 635[232] Hadis deildir.
338. HADS: "Bir eye sevinen kimse;
yemek ziyafeti versin." 636[233] Hadis
deildir.637[234]

Kbra; s.331; Adm, Kefi 2/329; Hut, Esne''Metalib;

s.293.
634[231] Sehav, ehMakasd'l-Hasene; s.413
635[232] bkz. Sehav, Makasd; s.413; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.185; Aliyyul-Kar, Kbra; s.332; Aclun, Kefi
2/329: Hut, Esnet Metalib; s.293.
636[233] bkz. Sehav, Makasd; s.414; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.185; Aclun, Te^jf 2/333; Hut, EsneTMetalib;
s.294.
637[234] Hadisdeki (Men Srra; Sevinen kimse) kelimesi
srrdai gelmektedir. Sehav'nin etMakasd'l-Hasene
(s.414) kitabna yazd dipnotta bu kelimenin "nikh"
manasmdaki (sr) k' knden geldiini syleyen ve bunu
iin "Boanm kadnlarla gizlice vaadlemeyin" (Bakara;

400
 339. HADS: "Bir m'nini sevindiren
Allah' sevindirmi olur. Bir m'mine sayg
gsteren Allah'a ta'zim etmi olur. Bir m'mine
ikram eden Allah'a ikram etmi olur." 638[235] Bu
apak bir yalandr. Zeyl'de byledir.639[236]

235) yetini delil gsteren ve yette geen (sirran)

kelimesini "gizlice" mnasna deil de, "nikh" manasna
alan stadmz Abdullah el-Gumar gibi limler hata
etmektedirler. Zira aratrmaclarn lgat kitaplarnda
tahkik edebilecekleri gibi; Arapada "nikh" manasmdaki
(sr) kknden her hangi bir fiil gelmemitir.
638[235] bkz. Zeheb, Mizan; 3/476; Syt, Zeyl'l-
Mevzuat; s. 172; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.332; Aclun, Kefi
2/331.
639[236] Syt, Zey'l-Mevzt; s.172. Mellif Aliyy'l-
Kar'nin bu uydurma hadis hakkndaki; (Bu apak bir
yalandr), ifadesi, Syt'nin iaret ettii gibi; Zeheb'nin
Mizan' da (3/476) yalanc ravi (Muhammed b. Ishak
eMJkk)'nin biyografisinde bu uydurma hadis hakknda
zikrettii ifadesidir. Mellif, bu-fada bu szn sahibini
belirtmemitir.

401
 340. HADS: "M'mini sevindiren beni
sevindirmi olur. Beni sevindiren de Allah'
sevindirmi olur."640[237]
Ibn Hbban anlatyor: (Yalanc rvilerden)
Cafer b. Eban' iittim. Bu hadisi yazdryor, yle
diyordu: Bize Muhammed b. Rumh nakletti, dedi
ki: Bize Leys, Nafi'den; Nafi' de bn mer'den u
hadisi rivayet etti: "M'mini sevindiren beni
sevindirmi olur. Beni sevindiren Allah 2
sevindirmi olur."
Bunun zerine ben ona:
-Ey eyh!.. Allah'dan kork. Allah Rasl
(s.a.v)'ne iftira etme, dedim. Bana:
-Sen bana haramsn. Siz, benim hadis
isnadnda bulunmam sebebiyle beni
kskanyorsunuz, dedi. Ben onu sultana ikyet
etmekle korkuttum. Nihayet Mekke'de hadis

640[237] bkz. Syt, Zey'l-Mevzt; s.172; Aliyy'1-Kar,

Kbra; s-332; Aclun, Kefi 2/332.

402
nakletmeyeceine dair yemin etti.
341. HADS: "Mezzin'in namaza davetim
(ezam) i-iten kimse, "Doruyu syleyenlere
merhaba, Namaza merhaba!.." derse; Allah ona
iki milyon hasene yazar, Onun iki milyon
gnahn siler. Onun iki milyon derecesini
ykseltir." 641[238] Bunun asl yoktur.642[239]
342. HADS: "Kim abdest alrken besmele
ekerse o kimse bu abdestini bozuncaya kadar iki
melek 643[240] onun hasenelerini yazar." 644[241] Bu

641[238] bkz. bn Hacer, Lisan; 6/199-200; Syt,

ZeyJTMevzat; s.95; Sehav, Aliyy'1-Kar, Kbra;
s.333; Aclun, Kef; 2/333.
642[239] Bunu Hafz bn Hacer, Lisan'l-Mizan'da (6/199-
200) zahidlerden (Hemmam b. MslimVin biyografisinde
senediyle zikretmi ve "Bu hadis btldr", demitir.
643[240] Syt, Zeyl'l-Mevzt, s.95'de hadisteki
(Melekn) kelimesi (Melekhu) eklinde gelmitir.
644[241] bkz. Zeheb, Mizan; 1/542; Syt, ZeyTMevzt;
s.95; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.333; Aclun, Kef; 2/335.

403
hadisin isnadnda Hadis uydurmakla mehur olan
(ibn Ulvan) bulunmaktadr.!645[242]
343. HADS: "Zarur ihtiyacndan ikyet
eden kimseye yardmc olmak vacip olur." 646[243]

Selef limlerinden birinin szdr.

344. HADS: "Takva sahibi birinin
arkasnda namaz klan, sanki bir Peygamber
arkasnda namaz klan kimse gibidir." 647[244]

645[242] Hafz Syt, ZeyTMevzt; s.95'de bu hadisi

zikretmi ve yle demitir; "(Bu hadisin senedindeki
rvilerden biri olan Huseyn b. Ulvan (el-Kelb) hadis
uydurmakla mehur olan kiilerdendir."
646[243] bkz. Sehav, Makasd; s.419; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.1.86; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.333; Aclun, Kef;
2/336; Hut, Esne'l-Metalib; s.295.
647[244] bkz. bn'l-Hmam, Fethu'bKadr; 1/246; Zeyla
Nasbu'-Raye; 2/26; Sehav, Makasd; s.304; Ibn'd-
Deyba', Temyiz; s-132,186; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.334;
Aclun, Kef; 2/337.

404
Bunun asl yoktur.648[245]

648[245] Fakih mam Mergnan, Hanef Mezhebi

kitaplarndan Hidaye kitabnda, mamet babnda (Men
salla halfe limin takyy...) lafzyla zikrettii bu hadisi
ahid olarak kullanmaktadr. Kemal Ibn'l-Hmam
Hidaye haiyesi olan Fethu'b Kadir' de (1/246) bu hadis
hakknda; "Bu hadisi en iyi bilen Allah Tel'dr!.", demi,
ondan nce de Hafz Zeyla Nasbur-Rye'de (2/26); bu
hadis hakknda; "Garibdir", demitir. Zey-la'nin bu
ifadesi, "asln bulamad hadisler" hakknda kulland
kendine has bir stlahtr. Hafz Sehav el-Makasd 'l-Ha
-sene' de (s.304) "Hayrllarnz ne geirin ki, namaznz
lelw siz bir namaz olsun", hadisinden sonra Haneflerin
Hidaye kitabndan bu hadisi nakletmi ve "Ben bu hadisi
bu lafzla bulamadm", demitir.
Btn bu ifadeler, 95,96,109,357 ve 414 no.lu hadislerin
dip notlarnda ifade ettiim u hususu te'yid ve te'kid
etmektedir; Her ilimde szlerinin kabul ve reddedilmesi
konusunda itimad edilecek kimseler, o ilmi tahsil etmeyi
gece-gndz asl dertleri ve asl ileri olarak gren, o ilmi
kendilerine meslek seen, o ilmin ehli ve erbabdr.
lk muhaddisler, hadis tahsili yolunda yanp tutumular,

405
nihayet hadis ilminin gerek sahipleri ve bu ilmin
bayraktarlar olmulard. Hatta asrnda slm Dnyasnn
yegne hkmdar olan Abbas halifesi Ebu Ca'fer el-
Mansur bile, bu muhaddis limlerin erefine erebilmek
iin bu limlerden biri olmay temenni etmitir. Hafz
Sem'an Edeb'1-Iml ve'klstiml kitabnda (s. 19) ve
Hafz Syt TarihuTHulefa kitabnda (s.177) Ebu Ca'fer
el-Mansur'un biyografisinde yle demitir; Muhammed
b. Selm el-Cumahi analatyor; Halife Mansur'a; -Dnya
lezzetlerinden eriemediin bir ey kald m? diye so-
ruldu. Mansur;
-Evet bir zevk kald; O da etrafmda hadis ehli olduu
halde bir yerde oturup hadis rivayetinde bulunup
talebenin bana; -Hocam, Allah size rahmetiyle muamele
eylesin. Kimi zikrettiniz? demesi, Benim de;
-Bize falan kimse nakletti; O dedi ki; Bize falan kimse
nakletti; o dedi ki; Bize falan Allah Rasl (s.a.v)'nden
unu nakletti, dememdir (Sadece bu zevki tadamadm),
dedi. Ertesi sabah saraydaki vezirlerin ocuklar ve ocuk
bakclar ellerinde kalem ve defterlerle Halife Mansur'a
geldiler. Halife Mansur; -Siz onlar deilsiniz. (Siz hadis
ehli deilsiniz) Onlarn elbiseleri kirlidir.. Ayaklar

406
 345. HADS: "Beytullah' yedi defa tavaf
eden, Ma-kam- brahim arkasnda iki rekat
(Tavaf Namaz) klan ve Zemzem suyundan ien
kimsenin gnahlar, nereye ularsa ulasn,
affolunur."649[246]
Sehav: 650[247] "Bu hadis sahih (yani sabit)
deildir. ounlukla halk zellikle Mekke'ller bu
hadise ok nem vermilerdir. Mekke'de Zemzem
duvarlarna bu hadis yazlmtr. Mekke'ler

atlamtr.. Salar uzundur.. Onlar lkeler aras

seyyahtrlar.. Onlar hadis ravileridirlcr", dedi. Dolaysyla
Allah Rasl (s.a.v)'nden nakledilmesi sahih o-lan/sahih
olmayan hadisleri tanma konusunda, bu hadis ehlinden
mtehasss olanlara bavurulmaldr. Allah bu alimleri
hayrla mkfatlandrsn. Makamlarn yceltsin.
649[246] bkz. Taberan, Sagir; 2/157; Sehav, Makasd; s.
417; Semd, Gammaz; s.137; bn'd-Deyba'.Teizy^-
s.186; Aliy yl-Kar, Kbra; s.335; Aclun, Kef; 2/340;
evkn, Fevaid; S'1O6; Hut, Esne'l-Metalib; s.298.
650[247] bkz. Sehav, Makasd; s. 417.

407
bunun sabit olduuna dair rya ve benzeri
birtakm delillere sarlmlarsa da nebevi hadisler
bu gibi delillerle sabit olmamaktadr", demitir.
346. HADS: "Kim, Beytullah etra&nda
ok scak bu-yaz gnnde ba ak bir ekilde
yedi defa tavaf eder, admlarn yava atar, saa
sola fazla baknmaz, harama bakmaz, Allah
Tel'y zikretme dnda ok konumaz, kimseyi
rahatsz etmeden her avtta Hacer-i Esved'i
selmlarsa; Allah yerden kaldrd ve yere koy-
duu her adm sebebiyle ona yetmi bin hasene
yazar, yetmi bin gnahn siler, o kimsenin
yetmi bin derecesini ykseltir, Ailah onun adna
her birinin bedeli on bin dirhem olan yetmi kle
azad eder, Allah ona yetmi efaat hakk verir. Bu
hakk dilerse mslman aile halk iin, dilerse
halk iin verir. Dilerse bu hakk dnyada acilen
verilir, dilerse ahirete ertelenir."651[248]

651[248] bkz. Sehav, Makasd; s. 418; Aliyy'1-Kai, Kbra;

408
 Bunu Cened, Tarihli Mekke'de bn
Abbas'dan mer-f olarak rivayet etmitir. Ayrca
Hasen el-Basr'ye nisbet edilen Risale' de ve
Ibnl-Hacc'm (bn Emiri'l-Haccn) Menasik' inde
buna benzer bir rivayet nakledilmitir. Bu,
btldr.
"Bu batldr," ifadesi, Sehav'riin ifadesidir.
Menf de bu gre katlmaktadr. Gerek olan
udur ki; Bu ha-diste uydurma almetleri gayet
aktr. yi dn!.
347. HADS: "Selmeti isteyen selmete
erer." 652[249] Hadis deildir.
348. HADS: "Rabbini bilen kimsenin dili
susar." 653[250] Nevev: Sabit deildir,

s.336; Aclun, Kef; 2/341.

652[249] bkz. Sehav, Makasd; s. 418; b'd-Deyba',
Temyiz; s. 187; Ac-hn, Kef; 2/342; Hut, Esne'bMetalb;
s.298. Sehav; Manas dorudur, demitir.
653[250] bkz. Syt, ZeylTMevzuat; s. 203

409
demitir.654[251]
349. HADS: "Nefsini ben, Rabbini bilir."
655[252] bn Teymiyye: Uydurmadr, demitir.656[253]

654[251] Syt'nin; Zeyi'l-Mevzt; s. 203'deki ifadesi

yledir; imam Nevev'ye; "Nefsini bilen, Rabbini bilir.
Rabbini bilen kimsenin dili susar", hadisi sorulmu, ~Bu
hadis sabit midir? denilmi; Nevev; -Hayr, bu hadis
sabit deildir, diye cevap vermitir. Hadisin ilk cmlesi,
asl nshadan dm olabilir.
655[252] bkz. Nevev, Fetav; s.120; Syt, Havi; 2/412;
Drer; No; 393; Zeyl'l-Mevzt; s. 203: Sehav,
Makasd; s.419; Semhd, Gammaz; s.133; bn'd-Deyba',
T/km^'z; s.187; Aliyy'1-Kar, iftara; s.337; Aclun, Kei)
2/337; Hut, EsneTMetalib; s.299; Tezkret'l-Mevzt,
16; el'Fctava'-Hadisiyye; 211.
656[253] mam Ebu Muzaffer es-Sem'n, UsuKi Fkh'la
ilgili /& raf/kitabnda; Bu sz, merf hadis olarak
bilinmemektedir. Sadece Yahya b. Muaz'm sz olarak
nakledilmektedir, demitir. Bunu Sehav de el-
Makasd'1-Hasene'd.e (s.419) zikretmektedir. Not: 706
nolu dipnotta mam Nevev'nin de bu hadis hakknda: Bu

410
 350. HADS: "Gurbette Allah'a isyan edeni
Allah eli bo dndrr." 657[254] Bunun asl
bilinmemektedir.
351. HADS: "Kardeine Allah'n
Kitab'ndan bir yet reten kimse onun efendisi
olur." 658[255] ibn Teymiyye: Uydurmadr, demitir.
ZeyJ'de ise, Hkm aynen onun dedii gibidir,
denilmitir.659[256]

hadis sabit deildir, dedii nakledilmitir. ev)

657[254] bkz. Sehav, Makasd; s.421; bn'd-Deyba',
Tem^z; s.188; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.339; Aclun, Kef;
2/347; Hut, EsneT Metalib; s.300.
658[255] bkz. Heysem, Mecma; 1/128; Sehav, Makasd;
s.421; Semhd, Gammaz; s.138; bn'd-Deyba', Temyiz;
s.188; bn Arrak, Tenzih; 1/284; Fetten, Tezkret'l-
Mevzt; 18; Aliyy']-Kari, Kbra; s.339; Aclun, Kef;
2/347; evkn, Fevnid; s.283; Hut; Esne'-Metaib;
s.300.
659[256] Syt, Zeyl'l-Mevzt; s. 203 (Sehav'nin
Makasd' da; s.421 zikrettii Taberan'nin Ebu
name'den merf olarak rivayet ettii bu manadaki

411
 352. HADS: "Dinimiz hakknda (Kur'n
ve Snnete aykr) kendi (ahs) grn
syleyen kimseyi ldrn." 660[257] Veciz' de; Bunu
snat el-Malat uydurdu, denilmitir.661[258]
353. HADS: "Kardeine abdest almas
iin bir ibrik sunan kimse sanki cihad iin bir at
vermi gibi olur." 662[259] ibn Teymiyye:

hadis, bu uydurma hadise ihtiya brakmamaktadr.

(ev.)
660[257] bkz. Zeheb Mizan; 1/200-202; Aliyy'1-Kar,
Kbra; s.340; Aclun, Kef; z/354; Hut, Esne'tMetalib;
s.302.
661[258] Ishak b. Nech el-Malat, Hadis uydurmaya cr'et
eden iftiraclardan biridir. Zeheb Mizan' da (1/200-202)
bunun biyografisini vermi ve onun rivayet ettii,
aralarnda bu hadisin de bulunduu btl hadislerinden
bir ksmn zikretmitir.
662[259] bkz. Syt, Zeyl'l-Mevzt; s.203; Sehav,
Makasd; s.423; Semhd, Gammaz; s.133; bn'd-
Deyba', Temyiz; s.189; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.340;
Aclun, Kef; 2/354; Hut, EsneT Metalib; s.303.

412
Uydurmadr, demitir. Zeyf de ise; Hkm onun
dedii gibidir, denilmitir.
354. HADS: "Bakara ve H Imran
Srelerini okuyan kimse "eyh/stad" diye
arlmazsa, o kimseye hakszlk yaplm olur."
663[260] Sehav: Bunun asl yoktur, demitir.
355. HADS: "Sabah Namaznda "Elem
nerah" ve "Elem tera keyfe" srelerini okuyan
kimse gz ars ekmez." 664[261] Sehav: Bunun
asl yoktur, demitir.
356. HADS: "Ziyaret etme maksadyla
bize gelen kimsenin (misafirlik) hakk zerimize
vcib olur." 665[262] Sehav: Bunu hadis olarak

663[260] bkz. Sehav, Makasd; s. s.423; Aliyy'1-Kar,

Kbra; s.340; Aclun, Kef; 2/354; Hut, Esne'lMetaiib;
s.303.
664[261] bkz. Sehav, Makasd; s.424; b n'd-D eyb a',
Teiniz; s.189: Aliyy'1-Kar, Kbra; s.340; Aclun, Kef;
2/355; Hut, Esne'l-Metaiib; s.303.
665[262] Sehav, Makasd; s.425; Semhud, Gammaz; s.133;

413
bilmiyorum, demitir.666[263]
357. HADS: "Trnaklarn (srasyla deil
de) bir parmak atlayarak kesen kimse, gzlerinde
ar grmez."
Sehav: Bunu bulamadm, demitir.667[264]

bn'd-Tteyba',Temyiz; s.189; Aliyy'1-Kar, AVzAra;

s.341; Aclun, Kef; 2/356; Hut, Esne'l-Metaiib; s.304.
Sehav unu ilve etmitir; "Fakat ayn manada "Bir
isteyid, at zerinde gelse bile; onun hakk vardr", hadisi
bulunmaktadr." (bkz. Ebu Davud; Zekt 33. Senedi
"hase" dir.)
666[263] bkz. Sehav, Makasd; s.424; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.189; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.341; Aclun, Kef;
2/356; Hut, EsneT Metalib; s.304.
667[264] Yine Sehav el-Makasd'1-Hasene' de (s.424) yle
demitir; "Bu sz, Mun mellifi bn Kudame el-Hanbel
ve Gnye mellifi eyh Abdlkadir el-Geylan gibi pek
ok imamn szleri arasnda yer almaktadr." (Ebu Gudde
diyor ki;) Bu iki zat Islmi ilimlerde ve zellikle lanbel
fkhnda imamdrlar, da gibi limdirler. Ancak
95,96,109,344 ve 414 nolu hadislerin dipnotlarnda ifade

414
 358. HADS: "Ramazan aynn son Cuma
gn farz namazlardan birini klan kimseye bu
namaz, yetmi yla kadar mrnde geirdii her
namaz iin keffaret olur." 668[265] Kesinlikle
btldr. Zira bu sz, "ibadetlerden her hangi
birinin, yllarca ihmal edilen bir namaz yerine
gemesi mmkn deildir", eklindeki icma'a ay-
krdr. Ayrca Nihaydyi ve Hidayeti erh eden
dier alimlerin hadis nakline itibar edilemez.
nk bunlar muhaddis deildirler. Hadisi,
hadisleri senedle-riyle tahric eden imamlardan
birine isnad etmi de deildirler.669[266]

ettiim gibi; hadis sadece hadis ehlinden alnr, fkh da

sadece fkh ehlinden alnr.
668[265] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.342; Aclun, Kef;
2/357; Hut, Esne'l-Metalib; s.305.
669[266] Ne gzel syledin!. Ne gzel syledin!. (Ey mellif
AliyyT Kar!..) Allah Rasl (s.a.v)'nn hadisine sahip
kman dolaysyla Allah seni hayrl mkfatlandrsn.
Bu konuda Ab-dlhayy el-Leknev'nin el-Ecvibet'bFade

415
 359. HADS: "Srrn gizleyen kimse iine
sahip o-lur." 670[267] Sehav: Merf hadisler
arasnda yer almamaktadr, demitir.
360. HADS: "Geceleyin namaz ok
olann, gndz yz gzel olur." 671[268] Bunun asl
yoktur. Bu, kast olmakszn uydurulan
hadislerden biridir. Bu szn, Hocasnn
huzuruna giren Sabit'e 672[269] onu takdir iin

kitab (s.30-34)!nda yazdm dipnot ve uzun nakillere

baknz. Orada Allme Aliyy'-Kari'nin bu sz te'yid
edilmekte ve ilim incilerinden saylmaktadr.
670[267] bkz. Sehav, Makasd; s.425; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.190; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.342; Achm, Kef;
2/359; Hut, Esne'l-Metalib; s.305.
671[268] bkz. bn Mace, Snen; 1/422 (kamet's-Salat 174);
Sehav, Makasd; s.425; Syt, Tedrib'-Rav; s.188;
Semhd, Gammaz; s.133; Mnav, Feyzu'l-Kadir; 6/213;
bn'd-Deyba', Temyiz; s.190; bn Arrak, Tenzih; 2/367;
Aliyy'1-Kar, Kbra; s.342; Aclun, Kef; 2/360; Hut,
Esne'bMetalib; s.306.
672[269] Bu zat, ibadet ehli, m Sabit b. Musa ed-Dabb el-

416
hocas erik'in 673[270] syledii bir sz olduu
hususunda hadis hafzlar ittifak etmilerdir.674[271]

Kf'dir. Hadisde zayftr. Yalancdr, diyenler de

olmutur. Hicr 229 ylnda vefat etmitir.
673[270] Bu zat, mehur imamlardan biri olan, doru szl,
hadis hafz, kad erik b. Abdilah en-Neha el-Kf'dir.
Hicr 177 ylnda vefat etmitir.
674[271] Sabit, hocas erik'in huzuruna girdiinde, erik
talebesine u hadisi yazdryordu; Bize A'me, Ebu
Sfyan'dan, o da Cabir'den nakletti; Allah Rasl (s.a.v)
buyuruyor ki, dedi ve erik burada durdu. Senedini
naklettii hadisin metnini zikretmedi. Senedi bitirip de
huzuruna yeni giren Sabit'e bakp; "Geceleyin namaz ok
olann, gndz yz gzel olur", dedi. erik bu ifadesiyle
zhd ve takva sahibi Sabit'i kastetmiti. Senedini
naklettii hadisin metnini zikretme yerine Sabit'in gece
namaznn okluu ve gndz yznn gzellii vasflar-
n zikretti. Sabit ise erik'in bu sz bu isnadla merf
olarak rivayet ettiini zannetti. Sabit, bu olaydan sonra
erik kanalyla A'me'den, o Ebu Sfyan'dan; o da
Cabir'den; (aslsz olarak) Allah Rasl (s.a.v)'nn;
"Geceleyin namaz ok olann, gndz yz gzel olur",

417
 361. HADS: "Sz yumuak olan sevmek
vacip o-lur." 675[272] Hz. Ali (r.a)'nin
szlerindendir. Bunu Hatib (Badad) ifade
etmitir.

buyurduunu naklediyordu. Bu hadis, bu yanl ekliyle

bn Mace'nin Snen'inte (1/422 kamet's-Salat 174) yer
almaktadr.
Halbuki erik az nceki senediyle A'me'n, Ebu
Sfyan'dan; onun da Cabir'den Allah Rasl (s.a.v)'nn;
"Sizden biriniz yataa yatp uyuduunda eytan onun
kafasna dm atar..." hadisini rivayet etmek
istemiti. Sabit, erik'in taltif szn hadisin metnine
katm, sonra da Abdihamid b. Bahr, Abdullah b.
brme ve shak b. Bir el-Khil gibi baz zayf haviler
bu hadisi Sabit'ten almlar ve onu bu yanl ekliyle
enk'den rivayet etmilerdir. (San'an, Tavzihu'hEfkr;
2/88-89; Syt, Tedribr-Rav; s. 188)

675[272] bkz. Sehav, Makasd; s.431; Semhd, Gammaz;

s.129; ibmrd-Deyba', Temyiz; s. 194; AliyyTKar, Kbra;
s. 343; Aclun, Kef; 2/376; Hut, Esne'l-Metalib; s.314.

418
 362. HADS: "Satran oynayan,
lanetlenmitir." 676[273] Nevev: Sahih deildir,

676[273] bkz. Deylem, Zehrl'Firdevs; 4/64; bn Kayyim,

Monar; -\j4 Semhu^> Gammaz; s.141; Sehav, Makasd;
s.427; b-d-Deyba', Temyiz; s.191; Aliyy'1-Kar, Kbra;
s.343; Aclun, Kef; 2/363; evkn, Fevaid; s.207
Mnay, Feyzu'l-Kadir; 6/5. Mnav diyor ki; Zeheb yle
demitir; mam Ebu Hanife, -mam Malik ve mam
Ahmed satran oynamann haram olduu
kanaatindedirler. afii ise; Mekruhtur, haram deildir.
Zira Sahabeden bir gurup, tabiinden ve sonrakilerden
saylamaya* ak kadar pek ok kimse satran oynamtr,
demitir. Hafz bn Hacer ise; Satran oynamann haram
olduu hakknda sahih, veya hasen bir hadis sabit
olmamtr, demitir. Aliyy'l-Kar ise ekMevzt-l-
Kbra' da yle demitir; "Bu konuda "Satran oynayan
lanetlenmitir. Satran oynayan kimseye bakan hnzr eti
yemi gibidir", hadisi nakledilmektedir. Syt bunu el-
CamiusSagr' de mrsel olarak rivayet etmektedir. Netice
olarak el- Camiu's- Sagir hadisinin senedi zayftr. Ancak
bu hadis, satran oynamann ktlendii dier hadislerle
g kazanmaktadr." (ev.)

419
bilkis bu yalandr, demitir.677[274]
363. HADS: "Kork, Alah'dan
korkmayandan." 678[275] Hadis deildir.
364. HADS: "le Namazndan
(farzndan) nce drt rekat namaza devam
etmeyen kimseye efaatim erimez." 679[276]

Askaln: Bunun asl yoktur, demitir.

677[274] Satran ve dier oyunlarda ve yarmalarda ana

ilke udur; Bu oyun ve yarmalar kumara vesile
olmamal, namaz ve dier kulluk grevlerini
engellememeli, zaman israfna sebep olmamal, dini-
dnyev adan kiiye veya topluma zararl ol" manialdr.
(ev.)
678[275] bkz. Sehav, Makasd; s.427; Semhud, Gammaz;
s.131; bn'd-Deyba', Temyiz; s.191; Aliyy'1-Kar, Kbra;
s.344; Achm, Kef; 2/363; Hut, Esne'l-Metalib; s.309.
(Sehav diyor ki; "Bu szn manas dorudur. Zira
Alah'dan korkmamak sahibini her eit haram ve
mekruha drr.")
679[276] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra; s.344; Aclun, Kef;
2/364; Hut, Esne'l-Metalib; s.309.

420
 365. HADS: "yiliin dzeltmedii kiiyi
ktlk dzeltir." 680[277] Selefden birinin
szdr.681[278]
366. HADS: "Verecek sadakas olmayan,
yahudilere lanet etsin." 682[279] Sahih
deildir.683[280]
367. HADS: "Cahile nasihat eden onun

680[277] bkz. bn Hacer, el-Metalib'1-Aliyye; 2/371;

Sehav, Makasd; s.428; bn'd-Deyba',^^^; s. 192;
Aliyy'1-Kar, Kbra; s.344; Aclun, Kef; 2/367; Hut,
Esne'l-Metalib; s.31.
681[278] Bu sz, bn Hacer'in elMetalib'l-
liyye~kitabm.&& (2/371) belirtildii gibi; sahab Ebu
Eyyub el-Ensar'nin szdr.
682[279] bkz! bn Kayym, Menar; s.61; AliyyTKar, Kbra;
s.345; Aclun, Kef; 2/364; Hut, Esne'l-Metalib; s.Zil.
683[280] ibn Kayyim el-Cevziyye elMenaru '1-Mnf
kitabnda te.6l) bu hadis hakknda; "Sahih deildir.
nk lanet hibir zarnan sadaka yerine gemez",
demitir.

421
dmanln kazanr." 684[281] Selef limlerinden
birinden nakledilmi olup msned hadisler
arasnda yer almamaktadr. Makasd'da: u an
bunu -hadis olarak- hatrlamyorum, denilmitir.
368. HADS: "Gzel hanma talip olan,
onun mehrini verecektir." 685[282] Hadis deildir.
369. HADS: "Devecinin dvlmesi
Haccn kemalin-dendir." 686[283] A'me'in

684[281] bkz. Sehav, Makasd; s.430; Semhd, Gammaz; s.

130; Ibn'd-Deyba', Temyiz; s. 193; Aliyy'1-Kar, Kbra;
s.345; Aclun, Kef; 2/372; Hut, Esne'l-Metalib; s.313.
685[282] bkz. Sehav, Makasd; s.431; Ibn'd-Deyba',
Temyiz; s.194;
AliyyTKar, Kbra; s.346; Aclun, Kef; 2/376; Hut,
Esne'l-Metalib; s.314. Sehavi; "Manas dorudur",
demitir.
686[283] bkz. Sehav, Makasd; s.432; bn'd-Deyba',
Temyiz; s.194; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.347; Hut, Esne'l-
Metalib; s.315

422
szlerindendir. 687[284] Bunu bn'd-Deyba' 688[285]

sylemitir.689[286]

687[284] A'me lakabyla mehur olan tabiinden islm

Allmesi mam Ebu Muhammed Sleyman b. Mihran el-
Esed el-Khil el-Kf, mizah sever, akac ve nktedan
bir zat olup bu sz, onun nktelerinden saylmtr.
A'me; doru szll, hafzasnn kuvvetli oluu ve
hadisteki salaml sebebiyle "mushaf lakab ile anlrd.
Abid, zahid, Kur'an alimi, vera sahibi, ok sabrl, fakir bir
kimse olup idarecilerden uzak dururdu. sa b. Yunus;
A'ne gibisini grmedim. htiyacna ve fakirliine
ramen zenginlere ve idarecilere deer vermeyen A'me
gibi bir kimse grmedim. Veki' diyor ki; Takriben yetmi
sene cemaatte ilk tekbiri karmamtr. Hureyb diyor ki;
01" dnde arkasnda kendisinden daha ok ibadet ehli
bir kimse brakmad. Snnete bal biriydi. Kfe'dc hicr
61 ylnda dnyaya geldi ve 148 ylnda vefat etti. (bn
Hacer, Tehzib't Teh'zib; 4/222-226'den zetle
nakledilmitir.)
688[285] bn'd-Deyba', Temyiz; s.194
689[286] bn Mflih el-Hanbel FrV kitabnda; "A'me'in
mehur szne ramen; devecileri dvmek haccn

423
 (Mellif AliyyiT Kari diyor ki:Ben de derim
ki: Hz. Ebubekir Sddk (r.a)'m hacda Hz.
Peygamber (s.a.v)'in huzurunda devecisini
dvd hakkndaki hadisi sahihtir. 690[287]

kemalinden deildir. bn Hazm, Amein sznn fsk

deveciler hakknda olduunu ifade etmektedir", demitir.
Bir nceki dipnottan anlald gi" bi A'mein bu sz
onun cidd fetva ve ictihadlarmdan deil, nkte ve
mizahlarmdandr.
690[287] Bu olay, hadisi Ebu Davud'un (Snen; 2/163
Menasik 30) hramlnn uan terbiye etmesi babnda;
bn Mace'nin {SU' nen; 2/978 Menasik 21) ihramda
gnahlardan saknma babn'
da ve Hakim'in Mstedrek' de (1/453) rivayet ettikleri
hadiste anlatlmaktadr. Ebu Davud'un ifadesi u
ekildedir;
Esma bt. Eb Bekr (r.anha) anlatyor; Allah Rasl (s.a.v)
ile birlikte hac yolculuuna ktk. Nihayet Arc denilen
yere varnca Allah Rasl (s.a.v) bineinden inip orada
konaklad. Biz de orada konakladk. Kzkardeim Aie
(r.a) Allah Rashi'nn yanna oturdu. Ben de babamn

424
Dolaysyla bu ifade ile murad edilen
mana,masdarn meflne izafe edilmesi
(devecilerin dvlmesi) dir. Bir baka gre gre
masdarn failine izafe edilmesi (devecilerin
develeri dvmesidirMir.691[288]

yanna oturdum. Allah. Rasl ile babam Ebubekr'in

yolculuk eyalar birlikte olup Ebubekr'in klesinin
yannda idi. Babam Ebubekir, klenin gelmesini bekledi.
Kle geldiinde yannda deve yoktu. Babam kleye;
-Deve nerede? diye sordu. Kle; -Dn gece kaybettim,
dedi. Ebubekir;
-Bir deveye mi sahip olamadn? deyip ona vurmaya
balad. Raslullah ise tebessm etti ve;
-"u ihramhya bir de yaptna, bakn buyurdu." Hakim;
Bu, Mslim'in artna gre sahih garib bir hadistir. Ama
Buhar ve Mslim bunu Sahihlerine almamlardr,
demi, Zeheb de bu gr kabul etmitir.
691[288] Mellif Aliyy'1-Kar, el-Mevzt'Kbra' da;
"Mana udur: Hac hac yolunda tahammll olur. Hatta
dvlebilir, horlanabilir", demitir. Abdlfettah (Ebu
Gudde) diyor ki; Hz. Ebubekir Sddk (r.a) olayn

425
rendikten sonra, bu aklama dikkate alnmayacak ve
reddedilecek bir grtr. eyh Hseyin el-Mekk,
rad'sSari il Menasik Aliyyi'1-Kar kitabnda (s.80) .
diyor ki; "Abdlhak lhbad, Aliyy'l-Kar'nin erhu'l-
Menasik kitab zerine yazd Takrir' inde yle diyor;
Eedd'l-Muhtar sahibi diyor ki; A'me'den rivayet edilen
"Devecilerin dvlmesi Haccn kemahndendir", sz
yorumlanrken; bu, failine izafe edilen bir masdardr
(yani devecinin devesini dvmesi anlamndadr),
denilmitir. Fakat Aliyy'l-Kar'nin erhu'n-Nkaye
kitabnda yle denilmitir; Hadisde Hz. Ebubekir
Sddk'm yoldaki kusuru sebebiyle devecisini dvd
nakledilmitir. Ben de derim ki; Deveci szle yo-k
gelmeyince; Hz. Ebubekir, deveciyi zerine den
grevleri tam yapmas ve kervandakilerin hukukunu
korumas hususumu ciddiyet ve edeb dersi vermek zere
dvmtr. Bu sebeple-d^ ki, devecinin dvlmesinin
haccn kemalinden saylmas, iyilii emir ve ktle
engel olma anlamnda olduu iin doru grlmektedir."
Btn bu aklamalar, A'me'in sznn cidd bir sz
kabul edilmesi dolaysyla yaplmaktadr. Halbuki o szn
sadece bir nkteden ibaret olduu belirtilmektedir..

426
 370. HADS: "Uyumluluk, arkadaln
gzelliinin almetlerindendir." 692[289] Hadis
deildir.
371. HADS: "Kyamet almetlerinden
biri, imamlktan kanmaktr." 693[290] Hadis
deildir.694[291]

692[289] bkz. Sehav, Makasd; s.432; bn'd"Deyba\

Temyiz; s.195; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.347; Aclun, Kef;
2/377; Hut, Esne'-Metalib; s.315.

693[290] bkz. Sehav, Makasd; s.433; bn'd-Deyba',

Temyiz; s.195; Aliyy'1-Kar, Kbra; s.347; Acluni, Kef;
2/379; Hut, EsneT Metalib; s.316.
694[291] Bunun mns, kiinin imam olmas iin ne
gemesi teklif edildiinde kabul etmemesi, bakasn ne
geirmek istemesi, onun da bu grevi kabul etmemesi
demektir. Deerli sahabe hanmlarndan Selme bt. Hurr
el-Fczariyye (r.anha)'nin u hadisi yukardaki ifadeye
gerek brakmamaktadr; Allah Rasl (s.a.v)'nn yle
buyurduunu iittim; "Kyamet al~ metlerinden biri,
mescid ehlinin birbirlerini ne srmeleri ve kendilerine

427
 372. HADS: "limin fitnesi, konumann
kendisine dinlemekten daha sevimli olmasdr."
695[292] hya sahibi hadisi uzun haliyle zikretmi,
696[293] Iraki bu hadis hakknda yle demitir:

namaz kldracak imam bulamamalardr." Bu hadisi

Ahmed Msnednde (6/381); Ebu Davud (1/159) ve bn
Mace (1/314) rivayet etmilerdir. Lafz, Ahmed ve Ebu
Davud'a aittir. Ebu Davud, bu hadis iin ''mamlktan
kanmann mek" ruh oluu" bab baln kullanmtr.
mam Ahmed'in ikinci bir rivayeti bn Mace'nin lafz ile
yle" dir; "yle bir zaman gelecek ki, insanlar bir saat
ayakta bekleyeceklerde, namaz kldracak bir imam
bulamayacaklar."
695[292] bkz. bn'l-Cevz, Mevzuat; 1/265; Gazzal; hya;
1/62; Aliyy'1-Kar; Kbra; s.348.
696[293] Gazzal, hyau Ulmi'd-Din; (1/62) KitabTIlm, 6
nolu ilmin fetleri, Ahiret limlerinin ve kt limlerin
almetleri Bab. Gazzal burada; "Muaz b. Cebel (r.a),
mevkuf ve Hz. Peygamber (s.a.v)'den merf olarak
''Alimin fitnesi, konumasnn kendisine dinlemekten
daha sevimli olmasdr.."'hadisini rivayet etmitir, demi;

428
Bunu Ebu Nuaym Hlye' de) ve bn'l'Cevz
Mevzuat''da rivayet etmitir. 697[294] Muhtasar' da
bu ekilde zikredilmitir.
373. HADS: "lmeden nce lnz."
698[295] Askaln: Bu sabit deildir, demitir.

Nun Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

bunu yaklak bir sayfa halinde uzun bir hadis olarak

nakletmitir. Bu rivayette tasavvur edilemeyecek kadar
batl ifadeler bulunmaktadr. Bu sebepledir ki bn'l-
Cevz Mevzt'da bu hadisi Muaz'n sz (mevkuf) olarak
ve ayrca merf olarak rivayet ettikten sonra yle
demitir: "Bu hadis msned olarak da mevkuf olarak da
btldr. Bunu ne Raslullah (s.a.v), ne de Muaz
sylemitir!.."
697[294] bn'l-Cevz, Mevzuat; 1/265-266
698[295] bkz. Sehav, Makasd; s.436; Semhd, Gammaz;
s.141; Jn'd-Deyba', Temyiz; s. 197; Aliyy'1-Kar, Kbra;
s.348; Ad, Kef; 2/384; Hut, EsneTMetalib; s. 317.

429
 374. HADS: "nsanlar babalaryla deil,
zamanlaryla uyumlu olmaldrlar." 699[296] Hz.
Ali (r.a)'nin szlerinden-dir.700[297]
375. HADS: "nsanlar insanlarla muhatab
olur." 701[298] Hadis deildir.
376. HADS: "nsanlar hkmdarlarnn
702[299] dini zerinedirler." 703[300] Sehav: Bunu

699[296] bkz. bn Kuteybe, Uyn'l-Ahbai 2/1; Sehav,

Makasd: s.441; bn'd-Deyba', Temyiz: s.200; Aliyy'1-
Kar, Kutra: s.352; Aclun, Kef: 21412; Hut,
EsneTMetaib: s. 332.
700[297] Mellif Aliyy'1-Kar el-Mevzt'1-Khra' da.
yle diyor: "Bir rivayette: Bu sz Hz. mer (r.a)'in
szdr, denilmi; bir baka rivayette ise Hz. Ali (r.a)'nin
szdr denilmitir, ikinci rivayet, daha mehur ve
tercihe daha layk rivayettir. bn Kuteybe, Uy-n'1-
Ahbar' da (2/1) bunu Hz. mer'e nisbet etmitir."
701[298] bkz. bn'd-Deyba', Temyiz: s.200; Aclun,
Aliyy'1-Kar, Kbra: s.352; Kef: 2/414; Hut, Esnc'l-
Metalik s.332.
702[299] Hadisin son kelimesi, (melkihim) eklinde mfred

430
hadis olarak bilmiyorum,
demitir.704[301]

olarak da rivayet edilmitir.

703[300] bkz. Sehav, Makasd s.441; Semhud, Gammaz s.
144; bn'd-Deyba', Temyiz s.200; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.352; Aclun, Kef 2/413; Hut, Esne'lMetalib: s.333;
evkn, ifeMutf s. 210.
704[301] Aclun KefTHafa' da (2/413) yle diyor: Necm
(el'Gazz) diyor ki: Bu hadisin manas hakknda u
sylenebilir: nsanlar sultann/devlet bakannn
arzusuna meylederler. Devlet bakan hangi ilim dalna
ilgi duyarsa halk da ona ilgi duymaya balar. Ya da at
yarlar, silah atma gibi hangi eit spora ilgi duyarsa
halk da ona ilgi duymaya balar. Bunun manas hakknda
en ak ifade mer b. Abdlaziz'in u ifadesidir: "Sultan
pazar temsil eder. Pazarda geerli olan mal, pazara
tanr."
Tarihi Hafz bn Kesir Bidaye ve Nihaye kitabnda
(9/165) Emev halifesi Velid b. Abdlmelik'in
biyografisinde yle diyor: "Bazlar: Halk,
hkmdarlarnn dini zerinedir" diyorlar. H-
kmdar/Devlet Bakam ayyasa iki tketimi artar. Lt

431
 377. HADS: "nsanlar uykudadrlar.
lnce uyanrlar." 705[302] Hz. Ali (r.a)'nin

ise o fiil yaygnlar. Agzl ve hrsl ise halk da hrsl

olur. Devlet Bakan ikram sever, cmert ve cesur ise halk
da byle olur. Tamahkr, zlim, kindar biriyse halk da
ayn ekilde olur. Dindar, takva sahibi, iyilik ve ihsan ehli
ise halk da byle olur. Bu, baz zamanlarda ve baz
kiilerde aka grnr.
Emev halifesi Velid'in ilgi alan inaat idi. Halk da onun
zamannda inaata yneldi. Onun zamannda kii biriyle
karlanca; Ne binas yaptn? Neyin tamirini yaptn?
derdi. Kardei Sleyman'n ilgi alan kadnlard. nsanlar
da bu alana yneldiler. Onun zamannda kii biriyle
karlatnda; Ka hanmla evlisin? Ka cariyen var?
derdi.
Halife mer b. Abdlaziz'in gayreti Kur'an tilveti, namaz
ve ibadet idi. Halk da buna yneldi. Onun dneminde kii
biriyle karlatnda; Evradn ne kadar? Gnde ka
sayfa Kur'an o-kuyorsun? Dn gece ka rekat kldn?
derdi?
705[302] bkz. Gazzal, hya: 4/20; Semhud, Gammaz, s.144;
Sehav, Makasd: s.442; bn'd-Deyba', Temyiz: s.200;

432
szlerindendir.
378. HADS: "Elle istimna
(mastrbasyon) yapan lanetlenmitir." 706[303] Asl
yoktur. Ruhv bunu aka ifade etmitir.707[304]

Aclun, Kei
2/414; Aliyy'1-Kari, Kbra: s.353; Hut, Esne'1-Metalik
s.333.
706[303] bkz. Ruhav, Haiyet erhiTMenar: s.279;
AliyyTKar, Kbra: s.360; Aclun, Kef 2/431.
707[304] erafeddin Yahya er-Ruhav, bn Melek'in Hanef
Usul- Fkh kitab "erhuTMenar" kitabna yazd
haiyesinde (s.279) Nehy ve Nehyin ksmlar bahsinin
sonlarnda bn Melek'in "Elle istimna (mastrbasyon)
yapan lanetlenmitir", hadisini delil olarak zikretmesi
zerine yle demitir: "Ben bunu hadis kitaplarnda
bulamadm. Ancak bunu stadlar fkh kitaplarnda
zikretmilerdir".
Ebu Gudde diyor ki: Bu sz, nebevi hadis ve ahid olarak
mam Kemal IbnTHmam tarafndan Hanef fkh
kitaplarndan ffidayehm erhi olan FethuT-Kadir'de
(2/64) Oru blm, Kaza ye keffaret gerektiren eyler

433
bab'mn balarnda zikredilmitir. mam bn'l-Hmam,
imaml hatta mutlak mctehid derecesine eritii kabul
edilen, aklrnakl ilimlerde ve istidlalde tahkik ehli
alimlerdendir. Fakat onun bu hadisi ahid olarak
kullanmas, kitaplarna bakt fakih ve alimlerden bu
hadisi ahid olarak kullananlara uymas sebebiyle
olmutur. IbnT Hmam bunu aratrmadan nceki
limlere uyarak zikretmitir. ilim erbab zaman zaman
byle bir durumla karlar. ahid olarak kulland delili
her zaman inceleyip aratrma gayreti ve imkn
bulamayabilir. Bu durumda bu delili bakalarna uyarak
ya olduu gibi zikreder ya da reddeder. Byle bir durum,
mamlar mam Deerli mam afi (r.a)'nin Risale
kitabnda da yaanmtr. afi bu kitabnda s.286 da
namazn ilk vaktinde klnmasnn son vaktinde
klnmasndan daha faziletli olduuna delil getirmek
zere u uydurma hadisi kullanmtr. "Peygamberimiz
(s.a.v) buyurdu ki: "Namazn ilk vakti Allah nzasdr. Son
vakti Allah'n affdr." Allne Ahmed akir (rh.a) burada
u notu dmtr: mam afii bu hadisi grdnz gibi
isnadsz olarak nakletmektedir. IhtifTHadiskitabnda
(s.209) da ayn ekilde davranm, bunu delil olarak

434
zikretmitir. Hl bu davranna hayret ediyorum. Zira
bu hadis, sabit hibir asl olmayan uydurma bir hadistir.
Bunu Yakub b. Velid eHVIeden isimli bir eyh rivayet
etmektedir1. mam Ahmed o eyh hakknda: Byk
yalanclardandr, hadis uyduruyordu, demitir. Ebu
Hatim: Yalan sylyordu. Rivayet ettii hadis
uydurmadr, demitir. Tirmiz zerine yaptm erhte
(1/321) bu hadis hakknda geni aklama yaptm." O
halde bakalarna uyan. incelemeden nakleden limlere
de" il; aratran, inceleyen ve tahkik eden limlere
itimad edilme" lidir. Dorusunu en iyi bilen Allah
Tel'dr.
Mtabaat/uyma ile muvafakat/katlma arasndaki fark
hakknda nemli Not: Bu iki ifade arasndaki fark udur.
Mtabaat/uyma. ilim adamnn bir hkm ve grte bu
grn doru olup olmadn tahkik etmeden ilim
ehlinden baka birine tbi olmasdr. Muvafakat/katlma
ise iki alimin bir konudaki grlerinin bu gr
gerektiren delillere dayanarak u-yumasdr. Herhangi bir
hadis hakknda mesel: Hakim bunu sahih olduuna
hkmetmi, Zeheb de buna muvafakat etmi-
tir/katlmtr, denilir. Bir baka hadis hakknda da

435
 379. HADS: "Peygamber yer altnda bin
yl tamam-lamaz."(Yani Hz. Peygamberin (s.a.v)
vefatndan sonra bin yl gemeden kyamet kopar)
708[305] Btldr. Asl yoktur.
380. HADS: "Kadnlar birbirlerine
yardm ederler." 709[306] krime'nin szdr.710[307]
381. HADS: 'Unutkanlk, insann

mesel; Bunu falan sahih olarak kabul etmi, ya da delil

olarak almtr. Falan da ona tabi olmutur/uymutur,
denilir. Bazen muvafakat yerine mtabaat kelimesi de
kullanlmaktadr.
708[305] bkz. Syt, Havi: 2/166; Sehav, Makasd: s.443;
bn'd-Deyba', Temyiz: s.200; AliyyTKar, Kbra: s.353;
Aclun, Ke/: 2/417; Hut, Esne'l-Metalib: s.334.
709[306] bkz. Sehav, Makasd: s.445; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.201; Aliyy'-Kar, Kbra: s.354; Aclun, Kefi
2/418; Hut, Esne't Metalib: s.334.
710[307] Nitekim Bu sz, Sahih-iBuhar'dc (Libas 23) Yeil
Elbiseler Babnda zikredilmi, bn Hacer Fethu'l'Bar'de
(10/238) bunun krime'nin sz olduunu ifade etmitir.

436
tabiatdr." 711[308] Se-hav: Bu lafzla bilmiyorum,
demitir.
382. HADS: "Allah'n kuluna yardm,
kulun kendisine yardmndan daha hayrldr."
712[309] Vheyb bin Verd'-in szler/indendir.713[310]

711[308] bkz. Sehav, Makasd: s.445; bn'd-Deyba', Temyiz

s.201; Aliyy'1-Kari, Kbra: s.354; Aclun, Ke 2/419;
Hut, Esne'h Metalib: s.335.
712[309] bkz. Sehav, Makasd: s.446; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.201; AliyyTKar, Kbra: s.355; Aclun, Kef:
2/419.
713[310] Vheyb b. Verd el'Mekk ibadet ehli olup vaaz ve
sohbetle" ri vardr. Hafz bn Hacer Tehzib'trTehzib'
deki (11/170-171) biyografisinde yle demitir: "badet
ehlindendi. Hadisleri, vaazlar ve zhd bilinmektedir.
bn Hbban onu Sikat' (Gvo-nilir Raviler) kitabnda
zikretmi ve yle demitir: Dnyay terk etmesi sebebiyle
dnyal bulunmayanlardand. Sfyan es-Sevr, hadis
rivayetini bitirince talebelerine: Kalkn, ho insana -yani
Vheyb b. Verd'e- gidelim, derdi. Vheyb konuurken
gzlerinden ya damlard. Ona:

437
 383. HADS: "Gzel yze bakmak
ibadettir." 714[311] bn Teymiyye: Batldr, asl
yoktur, demitir.
384. HADS: "Kabir, ne gzel hsmdr!."
715[312] Bu lafzla asl yoktur.
385. HADS: "Suheyb ne gzel kuldur!..
Allah'dan kork-masayd bile 716[313] yine O'na isyan

-Allah Teal'ya isyan eden ibadetin tadn bulur mu? diye

ser ruldu. Vheyb:
-Hayr, hatta masyete ynelen bile bu tad duyamaz,
dedi. Hic r 153 ylnda vefat etti. Allah rahmet eylesin.
714[311] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.355; Aclun, Kef:
2/421;
715[312] bkz. Sehav, Makasd: s. 449; bn'd-Deyba',
Temyiz s.202; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.356; Aclun, Ke
2/427; Hut, EsneT MetaJib: a.331.
716[313] Bu ifade ile u mana anlatlmaktadr: Suheyb (bin
Sinan er-Rum- r.a), Allah'a O'nun azabndan korktuu
iin deil, O'nu sevdii iin itaat etmektedir. Bunu Hafz
bn Hacer sylemitir. (Sehav, elMakasd'l-Hasene:
s.449)

438
etmezdi." 717[314] Hadis hafzlarnn aka ifade
ettikleri gibi, bunun asl yoktur.718[315]
386. HADS: "Alimin mrekkebinin bir
damlas, Allah'a yz ehidin kefeninin terinden
daha sevimlidir."719[316] Raten'in 720[317] uydurma

717[314] bkz. Ebu Nuaym, Hlye: 1/177; Semhud, Gammaz:

s. 147; Sehav, Makasd: s. 449; bn'd-Deyba', Temyiz:
s.202; AliyyT Kar, Kbra: s.356; Aclun, Kef. 2/428;
Hut, Esne'l-Metalib: s.331.
718[315] Mellif Aliyy'1-Kar eJ-Mevzt'J-Kbra'da (s.
356) yle diyor: Hafz Syt Nazmu't-Telhis erhihde
diyor ki: nsanlarn "Suheyb ne gzel kuldur!.. Allah'dan
korkmasayd hile yine Ona isyan etmezdi", hadisi
hakkndaki sorular oald. Bazlar bunu Hz. Peygamber
(s.av)'e nisbet ettiler. bn Malik berhu'I-Kfye ve baka
eserlerinde Hz.mer (r.a)'e nisbet etmitir. Bahaeddin
Sbk bu konuda yle demitir: Bu sz, srarl
aratrmalarma ramen hadis kitaplarnn hi birinde ne
merfu ne de mevkuf olarak, ne Hz. mer (r.a)'e, ne de
bakasna ait bir sz olarak grdm."
719[316] bkz. Syt, Zeyl'l-Mevzt s.81; Aliyy'1-Kar,

439
hadislerindendir. ZeyJ'de byledir.721[318]

He Harfiyle Balayan Uydurma

Hadis

387. HADS: "mmetimin helaki,

gnahkr lim ve chil ibadet ehli iledir." 722[319]

Bulunamamtr. Muhtasar' da byledir.

Vav Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

388. HADS: "Beyaz gl Peygamberimiz

Kbra: s.358; Aclun, Ke 2/431.

720[317] Raten el-Hind'nin biyografisi 321 no.lu hadis
esnasnda (656 nolu dipnotta) gemitir.
721[318] Syt, Zeyl'l-Mevzt s.81
722[319] bkz. Fruz-bad, Muhtasaru'bMun f
Tahrici'Hhya li'l-;Aliyy'1-Kar, Kbra: s.364; Aclun,
Kef: 2/442.

440
(s.a.v)'in terinden, krmz gl Cebrail'in terinden,
sar gl Burak'n terinden yaratlmtr." 723[320]

Miisnedui-Firdevs 724[321] ve baka eserlerde

zikredilmitir. Nevev: Sahih deildir, demitir.
Bakalar ise; Uydurmadr, demilerdir.725[322]

723[320] bkz. Sehav, Makasd: s.130; bn'd-Deyba',

Temyiz: s.55; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.361; Aclun, Kef:
1/302; EsneTMetalib: s.86.
724[321] Daha nce 300 nolu hadisle ilgili 608 nolu
dipnotun sonunda bn Tcymiyye'nin Fivdevs kitab
hakkndaki sz nakledilmiti. Oraya baknz!.
725[322] Mellif Aliyy'l-Kar'nin buradaki ifadesi zayf olup
yanl bir kanaat vermektedir. Zira bu ifade Nevevi'nin
"sahih deil' dr", eklindeki sz ile baka limlerin
"uydurmadr" ifadeleri arasnda farkllk izlenimi
vermektedir. Doru olan, bu iki ifade arasnda hibir
farklln bulunmamasdr. Sehav'nin el' Makasd-
tfasene'deki (s. 130) ifadesi yledir: "Gl Hz. Peygamber
(s.a.v)'in terinden yaratld..." (hadis hakknda); Nevev
sahih deildir, demitir. stadmz Hafz bn Hacer de
ayn ekilde; "Bu, uydurmadr", demitir. Ondan nce de

441
 389. HADS: "Benim vasyyetim,
srdam, ailemde benden sonra vekilim ve
benden sonra geriye braktm kiilerin en
hayrls: Ebu Talib olu Ali'dir." 726[323] Sagan'nin
ed-Drr'-Mltekat'ta dediine gre uy-
durmadr.727[324]

bn Asakir ayn ifadeyi kullanmtr."

Bu kitabmzn 49-51. sayfalarnda "sahih deildir" ve
"uydurmadr" ifadelerinin mevzu hadisler konusunda
kullanldnda ayn manada olduklar, uzun uzun
aklanmtr. Dilerseniz oraya bavurabilirsiniz.
726[323] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.361; Aclun, Kefi
2/446.
727[324] Mellif Aliyy'1-Kar (...dediine gre) ifadesiyle,
bu hadis hakkndaki mevz/uydurma hkmn
zayflatma amac tamamaktadr. Bu ifade ile sadece bu
hadisin uydurma olduu grnde olan alimin ismini ve
bu ifadeyi zikrettii kitabn ismim verme amac
tamaktadr. Zira mellif Alyyu'1-Kari ayn ifadeyi e-
Mevzt'1-Kbra kitabnda (s. 361) kullanm, bunun
ardndan yle demitir: "Bu ifade ianm irkin iftirala-

442
 390. HADS: "Adaletli hkmdarn 728[325]

zamannda dnyaya geldim." 729[326] Hadis

hafzlar: Bunun asl yoktur, demilerdir.
391. HADS: "Zinadan doan ocuk

yindandr. Allah bellarn versin. Nereden iftira

ediyorlar? Nasxl da iftira edebiliyorlar?"
728[325] "Adaletli hkmdar" ifadesiyle ran Kisras
Nirvan kastedilmektedir. Halimi ab' da bu hadis
hakknda: Sahih jjedir, demitir. Sahih olsa bile,
Nirvan hakknda "dil" enilmesi, dil olduu ve onun
lehine ahitliketmek iin deil, Mh olduu bu isimle
kendisini tarif etmek iindir. Zira Allah Rasl (s.a.v)'in
Allah'n hkmnden bakasyla hkmeden bir kimseyi
"dil" olarak adlandrmas mmkn deildir.
(elMakasd'1'iJasene: s.454'den ksaltlarak
nakledilmitir.)
729[326] bkz. Saan, Mevzuat: s.4; Semhud, Gammaz:
s.149; Se-hav, Makasd: s.454; bn'd-Deyba', Temyiz:
s.207; AliyyT Kar, Kbra: s.362; Acluni, Kef: 2/454;
evkn, Fevaid: s.327; Hut, Esne'l-Metalib: s.339.

443
Cennete giremez." 730[327] Bunun asl yoktur.

Lam Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

392. HADS: "Bilmiyorum" sz, 731[328]

730[327] bkz. bn'l-Cevz: Mevzuat: 3/111; Ebu Nuaym,

Hye: 3/308; bn Kayyim, Menar s.133; Syti, Lel:
2/193; Semhud, Gammaz: s.149; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.362; Aclun, Kef: 2/452.
731[328] Evet, ama Yakut el-Hamev'nin Mu'cem'l-
Bldan'da. (1/4) ifade ettii gibi; "Bilmiyorum" ifadesi,
ilimin takdir edilmeyen yarsdr. lmin en erefli ve en
faziletli ikinci yars ise "Biliyorum", diyebilmektir.
lmiyle amel eden tabin limlerinden Muhammed b.
Acln'm dedii gibi; gerek olan husus udur: -lim
erbab "Bilmiyorum" ifadesini gz ard ettii takdirde yu-
muak karnndan ldrlr."
Mslim Sahih'mde (SfatTMnafikn 7; Nevev erhi:
17/141) Abdullah b. Mes'ud (r.a)'un u szn rivayet
etmektedir: "Ey insanlar!.. Allah'tan korkun. inizden

444
ilmin yarsdr." 732[329] a'b'nin szlerinde
ndir.733[330]

kim bir ey biliyorsa bildiini sylesin. Bilmeyen kimse;

Allahu alem (Doru olan bilen Allah 'tr), desin."
bn Kayyim el'Cevziyye Flml-Muvakkn (4/218)'dc
yle demitir: "lim ehlinden biri diyor ki: Bilmiyorum
demeyi ren. Bilmiyorum, dersen; bilinceye kadar sana
retirler. Biliyorum, dersen; Bemeyinceye kadar soru
sorarlar."
732[329] bkz. Darim, Snen: 1/63; Sehav, Makasd: s.458;
bn'd-Deyba', Temyiz: s.208; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.364; Aclun, Kef. 2/464; Hut, Esne'l-Metalib: s.343
733[330] Bu sz Darimi Sneriinde (1/57 Mukaddime 21)
a'b'nin sz olarak rivayet etmitir. a'b: Tabinden
mam Ebu Amr erahl el-Hmyer el-Kf'dir. yle
diyordu: "Sahabe'den be yz kiiye eritim. Beyaz
sayfaya siyah yaz yazmadm. (Yazarak hadis
ezberlemedim) Biri bana bir hadis nakleder etmez hemen
ezberledim." a'b Kfe'de hicr 19. ylda dnya gelmi,
103 ylnda vefat etmitir. Allah rahmet eylesin.
Bu sz deerli sahab Bbu'd'Derda (r.a)'dan da
nakledilmitir. Aslnda ona nisbet edilmesi daha

445
 393. HADS: 'Merkebin ve eti yenen her
hayvann idrarnda saknca yoktur." 734[331]

Uydurmadr. LeJ' de 735[332] bu ekildedir.

394. HADS: "Kk su dktnz
tuvalette abdest almayn. Zira m'minin abdest
suyu, sevaplaryla birlikte tartlr." 736[333] Bunu
Yahya b. Anbese uydurmutur.737[334]

dorudur. Hafz bn Abdil" Berr Camiu BeyaniTIlm ve

Fazlih kitabnda (2/54) "Alime ilm meselelerden
bilmedii bir ey sorulduunda izlemesi gereken metod"
babnda bu sz Ebu'd'Derda (r.a)'ya nisbet etmitir.
ntka kitabnda (s.38)'da yle demitir: "Ebu'd'Derda
(r.a)'-mn; "Bilmiyorum" demek, ilmin yarsdr", sz
sahih rivayetle nakledilmitir."
734[331] bkz. bn'l-Cevz, Mevzuat: 2/75; Syt, Leli:
2/2; bn Arrak, Tenzih: 2/66; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.365;
Aclun, Ke 2/468.
735[332] Syt, el-LeliTMasna: 2/2
736[333] bkz. Zeheb, Mizan: 4/400; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.365; Aclun, Kei 2/468;
737[334] Yahya b. Anbese, durumu aa km olan, hadis

446
 395. HADS: "Beni namazda "Seyyid"
kelimesiyle anmayn." 738[335] Sehav: 739[336] Bunun
asl yoktur, demitir.740[337]
396. HADS: "Ylandan ancak ylan
dnyaya gelir." 741[338] Hadis deildir.742[339]

uyduran yalanc biridir, (bkz. Zeheb, Mizanii'l-I'tidal:

4/400)
738[335] bkz. Sehav, Makasd: s.463; bn'd-Deyba',
Temyiz s.210; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.365; Aclun, Kei
2/478; Hut, EsneT Metalib: s.346.
739[336] Sehav, etMakasd'l-Hasene: s.463 No: 1292.
740[337] Bu sz, uydurma olmas bir yana, dil terkibi
asndan hataldr. Zira dil asndan doru olan vav ile
(L tsevvidn) de-nilmesidir. Zira bu fiilin as vav'ldr.
(bkz. Aclun, Kef. 2/478 Hadis No: 3018)
741[338] bkz. Meydan, Mecmeu'l-Emsal: 2/141; Zemaher,
e-Mstaks: 2/390: Sehav, Makasd: s.465; bn'd-
Deyba', Temyiz s.212; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.366; Aclun,
Kef: 2/483.
742[339] Bu sz yeni dnem arap ataszlerindendir. Nitekim
Mey dan'nin MecmeuTEmsal kitabnda (2/141) "Fareden

447
 397. HADS: "Syleyene deil, syledii
eye bak." 743[340] Hz. AH (r.a)'nin szlerindendir.
398. HADS: "Akl olmayann dini
yoktur." Nesa: Batldr, Mnkerdir (gvenilir
ravilere aykr ok zayf bir hadisdir), demitir.
399. HADS: "tiraf edenin mazereti
olamaz." 744[341] As-kaln: Bunun asl yoktur,
demitir.745[342]
400. HADS: "Utanga ve kibirli olan, ilim
renemez." 746[343] Buharnin Sahih' inde 747[344]

ancak fare, ylandan ancak ylan dnyaya gelir",

denilmektedir.
743[340] bkz. ed-Drer eMltckata: No: 461, Aliyy'1-Kar,
Kbra: S-367; Aclun, Kef. 2/485;
744[341] bkz. Sehav, Makasd: s.468; Semhud, Gammaz:
s.152; 'd-Deyba', Temyiz s.214; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.367; A<r , Kef; 2/493; Hut, Esne'l-Metalib: s.352.
745[342] bkz. Sehav, eMakasdTHasene: s.468 No: 1311.
746[343] bkz. Buhar, Sahih: lim 50; bn Hacer FethuTBari:
1/202; Sehav, Makasd s.469; bn'd-Deyba', Temyiz:

448
s.215; AliyyT Kar, Kbra: s.371; Aclun, Kef: 2/499;
Hut, Esne'l-Metalb: s55.
747[344] Buhar, Sa/uA: 1/202 (lim 50) limde utanma
bab. Bu sz birok, kitapta bu ekilde nakledilmitir.
Buhar'nin lafznda (mstahy) kelimesi, sonundaki iki y
harfiyledir. bn'd-Deyba'm Temyiz't'Tayyib
mine'bHabis kitabnda da bu ekilde -iki y ile- gelmitir.
mam Ayn, Umdet'l-Kar'de (2/210) yle diyor:
(istahya-yestahy) filinden treyen (mstahy): Ha
harfinin sknu ile ve ikincisi sakin, olan iki y ile yazlr.
B\ kelimede bir y ile (Mstah) denilmesi de, yasz
(mstah) denilmesi de caizdir." Ayn daha sonra yle
devam etmitir: "...ve kibirli olan ilim renemez."
Mtekebbir/Kibirli olan, kendini byk gren demektir.
Bylesi bbrlenip ilim renmeye kar
ekimser/isteksiz davranan kiidir. Istikbar ve tekebbr
bbrlenmek, kendini byk grmek demektir."
Hafz bn Hacer Fethu'fBari'de (1/202) yle diyor: "Haya
imandandr", hadisi daha nce gemiti. --er'
anlamyla- haya/utanma byklere hrmet ve sayg
eklinde meydana gelen utan duygusudur. Bu vgye
deer olan utanma eklidir. er' bir emri terk etmeye

449
Mcahid'in 748[345] sz olarak zikredilmitir.
401. HADS: "Mslmanm farzlar ve
snnetleri bilmemesi hell/caiz deildir. Bunun

sebep olan utanma ise ktlenmitir. U" tanmamn bu

ekli, meru utanma olmayp bir eit zafiyet ve seviye
dkldr. mam Mcahid'in "Utanga ve kibirli olan,
ilim renemez", szyle anlatlmak istenen de budur."
748[345] Bu zat, Tabinden, ibadet ve vera ehli, gl
fakhlerden Tefsir, Kraat, Hadis, Fkh ve Kur'n'da
mam Mcahid b. Cebr EbuTHaccac el-Mekk el-
Mahzm'dr. Mcahid yle diyordu: Kur'n bn
Abbas'a otuz defa arz ettim. Bir baka rivayette ise;
Kur'an' bn Abbas'a defa arz ederek okudum. Her
yette duruyordum. Bu yet hangi konuda indi? Nasl?
nazil oldu? diye soruyordum. bn mer bana dedi ki:
NaiV desenin ezberin gibi iyi hadis ezberlese, diye
temenni ediyorum. Seleme b. Kheyl: Ata, Tavus ve
Mcahid kadar bu ilimle Allah rzasn arzulayan kimse
grmedim, demitir. Mcahid hicr 21 ylnda Hz.mer'in
halifelii dneminde dnyaya gelmi, Mek" ke'de 103
ylnda secdede iken vefat etmitir. Allah rahmet eylesin.

450
dndakileri bilmemesi ise caizdir." 749[346]

Uydurmadr. Zeyf&e 750[347] byledir.

402. HADS: "Hoca, ekmek yemekten
utanmad gibi, ilim renmekten de
utanmasn." 751[348] Sahih deildir.
403. HADS: "lki Mikil olmak zere
yz altm meslek erbab emek vermedike, pide
yuvarlanp (sofrada) senin nne konmaz." 752[349]
Irak: Bunun asimi bulamadm, demitir.753[350]

749[346] bkz. Syt, Zeyl'l-Mevzt: s.36; Aliyy'1-Kar,

Kbra-s.370; Aclun, Kef: 2/500.
750[347] Syt, Zeyl'l Mevzu t: s.36
751[348] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.371; Aclun, Kef
2/508.
752[349] bkz. Gazzal, hya: 3/94; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.371; Aclun Kef; 2/509.
753[350] Bu hadisi Gazzal, hya Ha (3/94) ki ehvetin
Krlmas blmnde, Mide ehvetini krma konusunda
izlenecek riyazet yolunun aklanmas babmda zikretmi,
Irak de bu szn ihya Tahrici'ndc (hya: 3/94 dipnot l)

451
 404. HADS: "(Alimler arasnda) htilaf
edilen bir mesele sebebiyle Allah azab etmez."
754[351] Sehav: 755[352] Zannederim ki bu selef
limlerinden birinin szdr, demitir.
Ben de derim ki: stadlarmdan birinin
yle sylediini duymutum: Bir lime uyan
kimse, Allah'a salimen kavuur.

Ye Harfiyle Balayan Uydurma

Hadisler

405. HADS: "Bir cemaate ilerinde yz

en gzel o-lan kii imam olur." 756[353]

zikretmitir.
754[351] bkz. Sehav, Makasd: s.471; Semhud, Gammaz
s.155; bn'd-Deyba', Temyiz: s.217; Aliyy'1-Kar, Kbra:
s.372; Aclun, Ke 2/504; Hut, Bsne'l-Metaiib: s.357.
755[352] bkz. Sehav, el-Makasd'1-Hasene: s.471 No:1325.
756[353] bkz. bn'l-Cevz, Mevzuat: 2/100; Syt, Lelr
2/21; bn Arrak, Tenzih: 2/103; Aliyy'1-Kar, Kbra:

452
Uydurmadr. Lel'de 757[354] bu ekildedir.
406. HADS: "Ey Ebu HureyreL Abdest
aldnda "Bismillah ve'l'hamd lillah" de. Zira
senin koruyucu meleklerin, bu abdestin
bozuluncaya kadar hi dinlenmeden senin
hasenelerini yazmaya devam ederler."758[355]
Mnkerdir. 759[356] (Ebu Gudde: Bu hadisin

s.377; Aclun, Kei: 2/522.

757[354] Syt, el-Leli'1-Masna: 2/21. Asl nshada;
"Zeyl'de bu ekildedir", denilmitir. Bu, bir kalem
srmesidir. Zira ben bu hadisi Zeyl'de gremedim,
grdnz ekilde Leli olarak dzelttim.
758[355] bkz. Taberan, ehM'cemii's-Sagir. 1/73; bn'l-
Cevz, et Mevzt: 2/186; Heysem Mecmeu'z-Zevaid
1/220; bn Hacer,
Lisan'l-Mizan: 1/98; Syt Zeyl'l Mevzua t: s.96;
Syt, Lel: 2/377; bn Arrak, Tenzih: 2/340; Aliyy'1-
Kar, Kbra: s.373. Heysem Mecmeu'z-Zevaid: 1/220;
759[356] Yani batldr. Hadisi Syt Zeyl'l-Mevzut' da
(s.96) Taberan'nin elMu'cemsSagir'inden senediyle;
Amr b. Eb Seleme, ibrahim el-Basr, Ali b. Sabit,

453
Muhmmed b. irin, Ebu Hureyre tarikiyle merf olarak
rivayet etmektedir. Syt yle demitir: Taberan diyor
ki: Bunu Azre b. Sabit'in kardeinden sadece brahim el-
Basr rivayet etmitir. Syt daha sonra yle demitir:
"Mizan'da yle denilmektedir: Bu hadis Mnkerdir.
Bunun feti (uyduran kiisi) ibrahim'dir."
Ebu Gudde diyor ki: Bu haberi Mizan'da ibrahim ismini
tayan ravilerin biyografilerinde grmedim. Daha sonra
bunu bn Hacer'in Lisan'l-Mizaninda (1/98) brahim b.
Muhammed b. Sabit el-Ensa-r'nin biyografisinde
grdm. Syt'nin Zeyl'de-ki ifadesinin asl "Lisan'l-
Mizan'da yle denilmitir", eklinde iken, kelime
dkl sebebiyle bu yanllk meydana gelmi olabilir.
Lisan' daki ifade yledir: (brahim b. Muhammed b.
Sabit el-Ensar): Amr b. Eb Seleme et-Tinns'nin
staddr. Mnker hadisler rivayet etmitir. bn Adiyy
onun hakknda: Medineli-dir. Kendisinden mnker
hadisler rivayet edilmitir, demi ve onun mnker
hadisini nakletmi ve sonra da "Onun baka hadisleri de
bulunmaktadr. Hadisleri salih olup tahamml edilebilir
niteliktedir", demitir. bn Hbban bunu Sikat'ta. zik-
retmi ve Amr b. Eb Seleme'nin arkadadr. Muhammed

454
b. Malik vastasyla Bera'dan rivayette bulunmutur.
brahim b. Muhammed el-Makdis isminde zikri
gelecektir." demitir. bn Hacer, zikri geen (brahim el-
Ensar)'nin biyografisinin ortasnda u hadisi
zikretmitir: Taberan, Sagir' de Amr b. Eb Seleme,
brahim b. Muhammed el-Basr'den, Ali b. Sabit, bn
irin sened zinciriyle Ebu Hureyre'den merf olarak u
hadisi rivayet etmektedir: "Ey Ebu Hureyre!.. Abdest
aldnda "Bismillah vel-hamd lillah" de. Zira senin
koruyucu meleklerin, bu abdestin bozuluncaya kadar hi
dinlenmeden senin hasene~ leriniyazmaya devam
ederler. "Bu mnkerdir. bn Hacer daha sonra (brahim
b. Muhammed el-Makdis)'nin biyografisinde (1/103)
yle demitir: Ebu Hatim: Hadisi zayf' tr, mehuldr,
demitir. bn Hbban ise onu Sikat (Gvenilir Raviler)
kitabnda, Buhar Tarihinde zikretmi, her ikisi de onu
Ebu Hafs et-Tinns'nin arkada olarak tantmlardr.
Buhar, Tinnsi brahim'in gvenilir olduunu ifade
etmitir, demitir.
(Ebu Gudde diyor ki) bn Hacer'in ifadesinden anlalan;
brahim el-Ensar ile brahim el-Makdis'in ayn kii
olduudur. Durum nasl olursa olsun, Taberan'nin

455
senedindeki ravi, bn Hacer ve Syt'nin naklindeki gibi
(brahim b. Muhammed el" BasrO'dir. Grnen odur ki
bu ravi zikri geen iki raviden ayr nc bir kiidir. bn
Eb Hatim'h e-Cerh ve't-Ta'dil'kitahm-da (c.l Ksm 1
sayfa 150) u ifade yer almaktadr: brahim el-Basr:
Hasen'den Cenab'i Hakkn; 'Mcrimleri Cehenneme
srklyoruz, (Meryem: 86) mealindeki yetini rivayet
etmi, kendisinden de smail b. Eb Halid rivayette
bulunmutur." Dolaysyla bu brahim el-Basr,
Taberan'nin senedinde geen brahim b. Muhammed el-
Basr ile ayn tabakadandr. Belki de ikisi ayn kiidirler.
Durum byle olunca, Abdlhayy el-Lekne-v'nin er-Rafu
ve't-Tekml'-Cerh ve't-Ta'dil(Il.hsk. s.l6(H6l) kitabna
yadm dipnotlarda geni aklamada greceiniz gibi;
bn Eb Hatim'in onun hakknda skt etmesi/bir gr
bildirmemesi onu tevsik etme anlamna gelmektedir.
brahim el-Basr ile brahim b. Muhammed el-Basr ayn
kii ise ya da brahim el-Makdis ise az nce nakledildii
gibi tevsik edilmi (gvenilir olduu ifade edilmi)
demektir. Bu duruma gre bu hadisin bu metniyle
uydurma hadisler arasnda zikredilmesi imknszdr.
Hatta Hafz Heysem Mecmeu'z-Zevaid'de (1/220) de bu

456
hadisi zikretmi ve "Bunu Taberan Sagir'de rivayet
etmitir. snad hasendir", demitir. bn Hacer de bu
hadisi deil olarak kabul etmitir. Dolaysyla bu onun
uydurma olmadm gstermektedir, (bkz. Tenzih'-
eriati'l-Merfa: 2/70). Bu cmleleri yazdktan sonra
bn'l-Cevz'nin elMevzt (2/186); Syt'nin Lel
(2/377) ve bn Arrak'm Tenzih'-eriati'l-Merfa
(2/340) kitaplarnda Ebu Hureyre'den iti tarikle gelen u
hadisi grdm: Allah Rasl (s.a.v) buyurdu ki: "Ey Ebu
Hureyre!.. Abdest aldnda "Bismillah vel-hamd lillah"
de. Zira senin koruyucu meleklerin hi dinlenmeden bu
ahdesti atncaya kadar senin iin haseneleri yazmaya
devam ederler. Ey Ebu Hureyre!.. Hanmnla veya
cariyenle beraber olduun-da Bismillah vel-hamd lillah"
de. Zira senin koruyucu meklerin hi dinlenmeden sen
gusledinceye kadar senin iin haseneleri yazmaya devam
ederler. Ey Ebu HureyreL. Bu birlemeden sana bir evlad
nasib olursa bu ocuun ve neslinin nefesi saysnca sana
basene yazlr."Bu hadisi nakleden hadis limi de yle
demilerdir: Bunun senedinde (Hammad b. Amr en-
Nusayb) ve mehul raviler bulunmaktadr. (Ebu Gudde
diyor ki) 406 nolu Bu hadis, bu son senediyle ve

457
bu metniyle uydurma hadisler arasnda
zikredilmesi imknszdr.
Zira Heysem: Bunu Taberan Sagir'&e
rivayet etmi, isnad hasendir, demitir....(Yine
Ebu Gudde; Ancak bu hadisin bir baka senedle
ve bu metne yaplan ilvelerle rivayet edilen ekli,
"hi phesiz uydurmadr" demitir.)760[357]
407. HADS: "Ey Humeyra!.." 761[358]

Mzzi: inde (Ey Hr meyra!..) 762[359] ifadesi

yukardaki hadis metnine ilve edilmi aslsz metniyle

hi phesiz uydurmadr.
760[357] Parantez arasndaki cmle kitabn metninden
olmayp bir nceki dipnotun ortalarnda gemektedir.
nemine binaen ve dikkat ekmek iin burada zikretmeyi
uygun grdm. (ev.)
761[358] bkz. Zerke, ehcabe: s.61; Aliyy'MCar, Kbra:
s.373.
762[359] {Humeyra): Hamr kelimesinin kltme ismidir.
Beyaz tenli, beyaz pembe ile doyurulmu demektir.
Araplar beyaz tenli erkee "Ahmer", beyaz tenli hanma

458
geen her hadis uydurmadr. Sadece \fesa/hin
rivayet ettii bir hadis mstesnadr, demitir.
763[360] (Abdlfettah Ebu Gudde diyor ki: Bu

"hamr" derler. Hz. Aie (r.anha) beyaz tenli idi.

Buradaki Humeyra kelimesiyle anlatlmak istenen kii,
Hz. Aie'dir. Bu kltme, sevgi iin yaplan kltmedir.
Nitekim 121 no.lu hadis dipnotunda bu bilgi verilmiti.
Burada unu da ilve edeyim:
Mfhim mellifi Kurtub diyor ki: Araplar, vcutta ki
beyazlk baras/ alaca hastalna benzedii iin beyaz
isminden halanmamalar sebebiyle, beyaz tenlilere
"ahmer/krmz" derler. Bu sebepledir ki Allah Rasul
(s.a.v) Hz. ie'ye Ya Humeyra!.. (Pembe yanakl sevimli
kz) derdi. Kurtub'nin bu ifadesini Hafz bn Hacer
Fethu'l-Bari'de (7/106 Menakb ...) Hz. Peygamber
(s.a.v)'in Hz. Hadce (r.a) ile evlenmesi ve Hz. Hadice'-
nin fazileti babnda nakletmektedir.
763[360] Benzeri bir ifade bn Hacer tarafndan da
FethuTBar'de (2/370 lydeyn 2) Bayram gn kl kalkan
oyunu babnda nakledilmitir. Bu iki hadis hafznn hu
ifadeleri isabetli deildir. Zira bu hadisten baka ayrca

459
iki sahih hadiste de (Humeyra) ifadesi sabit olmutur.
mam Bedreddin Zerke el-cabe li-irad me'stedrakethu
Aie ale's-Sahabe adl eserinde (s.61-62) Hz. ie (r.a)'nin
zelliklerini sayarken yle demitir: "Yirmi Yedinci
zellik: O'nun hakknda (Dininizin yarsn Humeyra'dan
aln) hadisi gelmitir. Hocamz Hafz Imadddin bn
Kesir'e bu hadisi sordum. Dedi ki: Hocamz Dnya Hafz
Ebu'l-Haccac el'Mizz (r.a) yle diyordu: inde
Humeyra ad geen her hadis batldr. Sadece Snen-i
Nesaf de Oru Blmndeki bir hadis mstesnadr." (hn
Kesir diyor ki): "Snen-i Nesa'de yer alan bir baka hadis
de buna ilve edilmelidir: Ebu Seleme'den rivayet
edildiine: gre; Hz. ie yle demitir: Habeliler
oynamak zere mescide girdiler. Allah Rasl (s.a.v)
bana: 'Ya Humeyra!.. Onlara bakmay arzu eder misin?
buyurdu. Bu hadisin isnad sahihtir. Hakim Mstedrek'
inde (3/119) mm Seleme'den -bu konuda bir nc
hadis- rivayet etmektedir. Hz. Peygamber (s.a.v)
m'minlerin annelerinin savaa katlacaklarn anlatt.
Hz. Aie (r.a) gld. Bunun zerine yle buyurdu:
"Dikkat et Ya Humeyra!.. Bu hanm sen olmayasm". dedi
ve sonra Hz. A-li'ye dnd ve yle buyurdu: "ie'nin

460
herhangi bir ii sana ha-vale edilecek olursa, son ona
yumuak davran."Hakim diyor ki: Bu hadis, Buhar ve
Mslim'in artna uygun, sahih bir hadis olduu halde
Buhar ve Mslim bu hadisi Sahih' lerine almamlardr.
Zeheb ise; (Buhar ve Mslim, hadisin ravilerinden olan)
Abdlcebbar'dan hadis tahric etmemilerdir, demitir."
bn Ke-sir'in ifadesi ilve ve dzeltme ile burada sona
ermektedir. Allme Zrkan, erhu'l-Mevahibi'n-
Lednniyye kitabnda (7/216) Kastalln'nin bu mm
Seleme hadisini Hakim ve Beyhak'den rivayet
etmesinden sonra; "Bu hadis, iinde (Ya Humeyra!..)
geen sahih bir hadisdir. inde bu ifadenin getii her
hadisin uydurma olduunu iddia eden kimseye bu hadisle
cevap verilebilir", demitir. Zrkan, iaret edilen iddia
sahibi ile bn Kayyim el-Cevziyye'yi kast etmektedir. Zira
bn Kayyim eJ-Menaru'l-Mnifkitabnda (s.60); "inde
(Ya Humeyra!..) ya da sadece (Humeyra) lakabnn
getii her hadis yalandr, uydurulmu tr", demektedir,
Abdlfettah (Ebu Gudde) diyor ki: Nesa'nin burada
iaret edilen iki hadisi, onun esSnen'J'Kbra'smdadr,
matbu olan Sugra'da (yani elimizdeki mehur Snen
nshasnda) bu hadisler yer almamaktadr." (bkz. Nesa,

461
isabetli deildir. Zira bu hadisten baka ayrca iki
sahih hadiste de "Humeyra" ifadesi sabit
olmutur.)764[361]
408. HADS: "Ey eyh!.. Selmette
kalmay arzu e-diyorsan, bunu bakalarnn
senden selmette olmasnda ara." 765[362] Bu sz,
Ebu shak e-iraz'nin Hz. Peygamber (s.a.v)'den
ryada duyduu rivayet edilmektedir.766[363]

esSnen'l-Kbra: 1/553, Salat'l-Ieydeyn 31, Hadis No:

1798)
764[361] Parantez arasndaki bu cmle, kitabn metninden
olmayp bir nceki dipnotun bandan alnm, nemine
binaen ve dikkat ekmek iin burada metin ierisinde
ayrca zikredilmitir. (ev.)
765[362] bkz. Sehav, Makasd: s.474; bn'dvDeyba',
Temyiz: s.219; Aliyy'1-Kar, Kbra: s.374; Aclun, Kef.
2/515.
766[363] Yani bu ifadenin; dier nebev hadislerin rivayet
edildii gibi nebev hadis olarak rivayet edilmesi doru
deildir. Zira daha nce 311 no.lu hadisin dipnotunda
getii gibi; limler nezdinde kesin olarak kararlatrlan

462
 409. HADS: "Ey Ali!. Demirden iki
ayakkab edin. Bunlar ilim yolunda eskit." 767[364]

Ibn Teymiyye: Bu hadis uydurmadr, demi, ZeyV

de 768[365]: Aynen onun dedii gibidir, denilmitir.
410. HADS: "Ey Ali!.. Bir sayfa ve
mrekkep getir", dedi. Allah Rasl (s.a.v)
yazdrd. Ali yazd ve Cebrail hid oldu. 769[366]

Ravi diyor ki: Size bu sayfay yazdran, yazan ve

bu duruma hid olandan bakas bu sayfada
olanlar bildiini syleyen kimseyi tasdik etmeyin,
demitir. Bu olay Hz. Peygamber (s.a.v)'in vefat
ettii son hastalnda idi. Sagan ed-

hususlardan biri udur: Peygamberimiz (s.a.v)'i ryada

grmekle er' bir hkm isbat edilemez.
Nebev hadis ise ncelikli olarak rya ile isbat edilemez.
767[364] bkz. Syt, Zeyl'l-Mevzut s.203; Aliyy'1-Kar,
Kbra: k.376; Aclun, Kef: 2/518.
768[365] Syt, Zey'-Mevzt s.203
769[366] bkz. Aliyy'1-Kar, Kbra: s.376; Aclun, Kef:
2/519.

463
DrrTMltekat'ta: Bu uydurmadr, demitir.
"Ey Ali!.. Sen bana gre Musa'nn yannda
Harun gibisin. Ancak benden sonra Peygamber
yoktur", sahih hadisi 770[367] mstesna! (Ey Ali!..)
kelimesiyle balayan "Hz. Ali'ye Vasiyetler"
nshasnn tamamnn uydurma olduu ileride
gelecektir.771[368]
411. HADS: "Ey Ali!.. Azk edindiinde
soan unutma." 772[369] Sehav: Bu ak yalandr,
demitir.773[370]
412. HADS: "Dmannn elini

770[367] bkz.Buhar, Sahih: Fezl Ashabi'n'Nebi 9;

Mslim, Sahih: Fez's-Sahabe 30, 31
771[368] Bu konu 436 no.lu hadis esnasnda ele alnacaktr.
772[369] bkz. Sehav, Makasd. s.475; Semhud, Gammaz:
s.157; bn'd-Deyba', Temyiz: s.220; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.376; Aclun, Kef: 2/519; Hut, Esne'l-Metalib:
s.361.
773[370] bkz. Sehav, el-Makasd'hHasene: s.475 No: 1336.

464
bkemediin takdirde p." 774[371] (Abbas
Halifesi)Mansur'un szdr.775[372]

774[371] bkz. Sehav, Makasd: s.476; bn'd-Deyba', Temyiz

s.220; Aliyy'1-Kar, iftV&ra: s.377; Aclun, Kef 2/521;
Hut, EsneTMe-talib: s.362.
775[372] Syt'nin Tarih'l-Hulef' da (s. 178) naklettii
gibi; Sl, bu sz benzeri bir lafzla senediyle Abbas
Halifesi Mansur'dan nakletmektedir. Abbas Halifesi Ebu
Ca'fer Mansur'un nesebi: Abdullah b. Muhammed b. Ali
b. Abdillah b. Abbas eklindedir. Hicr 95 ylnda dnyaya
gelmitir. lim tahsili iin yolculuklar yapmtr. Sl
diyor ki: Zamannda Hadis ve Neseb ilmini en iyi bilen
kimse olup hadis tahsili ile mehur idi. Babasndan, Ata
b. Yesar ve bakalarndan hadis rivayet etmitir.
Kendisinden de olu Halife Mehd hadis rivayet etmitir.
ok zengin olmakla birlikte elence ve oyuna dkn
olmamas, kmil akl sahibi olmas, ilim ve edebiyata fiil
katlm, nefs olgunluu; heybet, cesaret, ihtiyat, gr ve
azamet asndan Abbasoullannn yiit ahsiyeti idi.
Dnya lezzetlerinden eriemedii hi bir ey kalmad
halde sadece Hadis ehlinin erefini temenni etmesi
konusundaki sz 344 nolu hadis (700 nolu) dip notunda

465
 413. HADS: "Maymunun devletinde onun
iin oynanr." 776[373] Hadis deildir.
414. HADS: "Yasin, hangi niyetle
okunursa o niyet gerekleir." 777[374] Sehav:

gemiti. Halife Mansur, Mekke'de Hac iin ihraml

olduu halde hicr 158 ylnda vefat etmitir. Allah rahmet
eylesin. (Syt, Tarihu'bHulefa: s.172-180. zetlenerek
nakledilmitir.)
776[373] bkz. Sehav, Makasd: s.476; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.221; Aclun, Kef. 2/523; Hut, Esne'J-Metalib:
s.362.
777[374] Son dnem alimlerinden bazlar: Baz tasavvuf
erbab bu hadisin sahih olduunu kararlatrmlardr,
diyerek bu hadisi isbat etmeye almlardr, dolaysyla
uydurma hadis olmamaldr. Maliki Fakh ve Msr
Mfts Sf Allme Muhakkik Muhammed Ill (l. 1299
h.) ve stad Ebu Yahya bunu gayet gzel bir ekilde
cevaplamtr. Ebu Yahya hadisi isbat ederken senedden
baka bir eye itimad etmeyi reddetmitir. sabetli
tenkidleri, akl sahiplerinin uur ve basiretlerini artrc
ifadeleri dolaysyla bu iki zatn szlerini nakletmek

466
faydal olacaktr: eyh Muhammed Ill "Fethu'l-
AliyyiTMalik fi'1-Fetva al Mezhebi Malik"'ismiyle
adlandrlan Fetvalarinda (1/45) 'Yasin ne niyetle
okunursa gerekleir" hadisi sahih midir? Bunu sahih
olduunu inkr eden kimseyi ayplayan kimseye ne ceza
gerekir? sorusuna u cevab vermitir:
"Hafz Sehav el-MakasdTHascne kitabnda bu hadisin
aslnn olmadn aka ifade etmi, Seyyid Muhammed
ez-Zrkan de Muhtasar'mda ayn gr paylamtr.
Bu hkm ayplayan mezkr kii bilgisizce konumaya
cr'et ettii iin iddetli bir ekilde te'dib edilmelidir. Bu
adamn halinden anlalan, ilim ehlinden biriyle
grmemi, kat kalpli chil bir kii olduudur. Byle
birinin hadisler konusuna bilgisizce dalmas sebebiyle
Allah Tel'nm gazabna uramasndan korkulur. Zira
bilgisi olan kii nass bulunan hususlar inkr etmez.
Cehaletin okluu, akl zayfl ve dindar olmama bun-
dan daha fazlasna sebep olmaktadr.
Ezher Hatibi eyh brahim es"Sakka da bu soru zerine
u cevab yazmtr: mam a'ran, el'-Bedru'l'-Mnir
kitabnda Hafz Sehavi'nin; bu hadisin bu lafzla asl
olmad grn naklederek bu hkmne katlm,

467
daha sonra da; "Bu hadis, eyh smail el-Yemen
cemaatinde kesindir", demitir. Dolaysyla bu hadis,
limlerin zerinde ihtilaf ettikleri hadislerden-
dir. Dolaysyla bunun sahih olduunu inkr eden kiinin
reddedilmesi uygun deildir. Zira Sehav, bunun sahih
olduunu inkr etmitir. Bunu sahih olarak kabul eden
kiinin de reddedilmesi de uygun deildir. Zira az nce
a'ran'nin ifade ettii gibi baz alimler bunu sahih olarak
kabul etmektedirler. Ya-sin'in fazileti ve onun dnyev ve
uhrev maksatlarn gereklemesine vesile olmas, sadece
bu hadise bal deildir. nk bu konuda baka hadisler
de varid olmutur. Allah'n bu fakir kulu brahim es-
Sakka e-afi'ye ilham ettii budur. Gnahlar affola.
stadmz Ebu Yahya, bu cevaba muttali olduunda onun
zerine unu yazmtr: Bilindii gibi; Hadislerden her
biri, keif ve kalplerin nurlaryla deil, sadece senedlerle
sabit olmaktadr. a'ran'nin Seyyid ismail el-Yemen'den
naklettii husus Mft eyh ibrahim Saka'nn anlad
gibi lafzn sahih oluu ise durum senede baldr. Aksi
takdirde syleyen kim olursa olsun, sz kendisine iade
edilir. Allah'n dininde hatr gzetme olamaz. Velilik ve
kerametlerin burada bu konuya mdahalesi olamaz. Bu

468
konuda yetkili merci, sadece bu ilmi bilen hadis
hafzlardr. Bu hadis, muhaddislere gre asl olmayan bir
hadistir. AIiyyTKar bunu -elimizdeki Masnu kitabnda-
zikretmi ve yle demitir: "Sehav: asl yoktur,
demitir." Aliy-y'1-Kar, kitabnn banda sabit veya
uydurma olup olmadnda ihtilaf edilen hadisleri
zikretmeyeceim ifade etmitir. Eer Seyyid ismail'in bu
sznden maksat, hadisin manasnn doruluu ise ki
seyyidlere hsn zan etmenin gerei de budur, o takdirde
bu durum kabul edilebilir. Zira tevekkl sahih, ihlas
sadk olan kimse Allah'a dua ettiinde zellikle Kur'anla
ona tevessl ettiinde Allah ona icabet edecektir. Ancak
u an ele aldmz konu bu deildir.
Mft eyh ibrahim Sakka nn Selav'yi a'ran'nin
ibaresinin sonu ile tenkidi yerinde deildir. Zira bu lafzn
sahih oluunun murad edildii anlay zerine bina
edilmitir. Bunun da senede bal olmas ve hadisin her
hangi bir senedinin de bulunmamas sebebiyle sahih
olmayacan rendin. Zira hadisin senedi olsayd hadis
hafzlar onu bilir ve hadis kitaplarnda zikrederlerdi.
"Bu hadis alimlerin zerinde ihtilaf ettikleri
hadislerdendir", szne gelince bu ifade de problemlidir.

469
AliyyTKar'nin ifadesi, bunu reddetmektedir.
"Bunu sahih olarak kabul eden kiinin de reddedilmesi de
uygun deildir", ifadesi ile sanki ilk mft -eyh Il
kastedilmektedir. Halbuki o bunu kabul eden kiiyi
reddetmemi, sadece bilgisizce konuan, bilmedii
konuya dalan kimseyi reddetmitir. Byle birinin
reddedilmesi ise kesin bir grevdir. Sanki o Mft eyh
ibrahim Sakka bunu reddedenin lafzlarn da onu
reddetme sebebini de anlamam gibidir. Nitekim "Ya-
sin'in fazileti.." ifadesi sebebiyle Mft, soruyu da
anlamamtr. Zira Kur'amn tamamnn faziletli oluu
konusunda Mslmanlar arasnda bir tartma yoktur.'
"Bu, Allah'n ilham ettii husustur", ifadesinin manasn
anlamadm. Zira szn tenkid ettii kiinin muradn
tahkik etmedii, soruyu iyice anlamad ve cevap verenin
verdii cevap hakknda deil de, soruda var olan hususun
sorulmas sebebiyle soru lzumsuz olduu halde onu
reddedenin lafzlarm anlamad halde, hangi ey ilham
edilmi olmaktadr? Adamn mlik olduu akl bu ise,
Allah'a havale edelim. Ben kubbenin altnda eyh var
zannediyordum. Dorusunu Allah bilir." Abdlfettah Ebu
Gudde diyor ki: Bu ifade, daha nce 95, 97, 109 ve 344

470
no.lu hadislerin dipnotlarnda takdim ettiim u hakikati
te'yid etmektedir: "Hadis, sadece ehlinden alnr. Deeri
yce, an yksek olsa da. bakasndan alnmaz."
Hidayete erdiren Allah'dr.
Masn Kitabnn sonunda 273. sayfada bu dipnotuna u
ilve yaplmtr:
Hadisin sahih veya zayf olduunun keif yoluyla
bildirilmesi konusunda vakf olduum garip hususlardan
biri, smail el-Acln ed'Dimak'nin KefTHafa ve
Mzi'l-lbas kitabnn mukaddimesinde (1/9-10) ikrar
ve kabul sadedinde zikrettii u ifadesidir:
"Bir hadise "uydurma", "sahih" ve benzeri bir hkmn
verilmesi senedin incelenmesi ve benzeri metotlar
sonucunda hadis alimlerinin kanaatine gredir. Yoksa
bizzat kesin bir durum deildir. Mesel: Sahih bir hadis,
muhaddisin kanaatine gre zayf veya uydurma olabilir,
ya da tersi olabilir. Mtevatir ise Rasulullah'a nisbeti
ittifakla kesin olan hadistir. Hadisin buna ihtimali
olmakla birlikte, muhaddislerin nazarnda sabit olan
hususa gre amel edilir. Hadisten hkm istinbat
edecekler iin hadisten elde edilen er' hkm geerli
olur.

471
eyh-i Ekber Muhyiddin bn Arab (k.s)1 nin e-
Fthat'-Mek-kiyye adl eserinde zetle yle
denilmektedir: Kavileri yoluyla sahih olan nice hadis
vardr ki, keif ehli bu hadisi Allah Ra-sl (s.a.v)'ne
sorup bunun uydurma olduunu renmesi sebebiyle
sahih kabul etmez. Dolaysyla nakil ehli, tariki sahih ol-
duu iin o hadisle amel etse bile, keif ehli bu hadisle
amel etmez.
Yine ravileri arasnda hadis uyduran biri bulunduu iin,
tarikinin zayfl sebebiyle kendisiyle amel edilmeyen
nice hadis vardr ki, keif ehli bunu Cibril'den Allah
Raslne naklederken duyduklar iin, gerekte bu hadis
sahihtir." Abdlfettah -Ebu Gudde- diyor ki: Aclun'nin
naklettii ve skt edip kabul ettii ifade budur. Bu
tavrndan dolay neredeyse aknlktan donup
kalacaktm. Oysa Acluni, Buhar'yi erheden
muhaddslerden biridir. Muhaddislerin ilimlerini, hadis
ve din kaidelerini hie sayan bu ifadeleri nasl kabul
edebilmitir? Buna gre "keif ehli" denilen ya da
kendisini keif ehli gren kiiler asndan hadis
alimlerinin hadis hakknda verdikleri "sahih" ve "zayf
hkmleri anlamsz bir ey olmaktadr. Snnet-i

472
Bunun bu lafzla asl yoktur, demitir.778[375]
415. HADS: "Souktan saknan, scaktan
da saknr." 779[376] Hadis deildir.
416. HADS: "Yakn, imann tamamdr."
780[377] Uydurmadr. Bu hkm Sagan vermitir.

Mutahhara'nm sbutu iin, ne zamandan beri biri

muhaddislerin sahih nakli, dieri keif ehlinin kefi
olmak zere iki kaynak kabul edilmitir?. Buna
aldanmaktan sakn. Allah senin yardmcn olsun ve seni
gzetsin.

778[375] bkz. Syt, Leli: 1/247; Sehav, Makasd s.477;

Semhud, Gam-raaz: s. 157; bn'd-Deyba', Temyiz s.221;
AliyyTKar, Kbra: s.377; Aclun, Kef 2/526; Hut,
Esne'tMetalib: s.362;
779[376] bkz. Sehav, Makasjd: s.479; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.222: Aliyy'1-Kar, Kbra: s.378; Aclun, Kef:
2/532; Hut, Esne'bMe-talib: s.363.
780[377] bkz. bn Hacer Fethu'tBar: 1/45; Ebu Nuaym
Hlye: 5/34; Hatib, Tarihli Badad: 13/226; Aliyy'1-Kar,
Kbra: s.379; Aclun, Kef 2/537; Zebd, hya erhi:

473
781[378] (Hafz Irak:

1/408,
781[378] Bu hadisi Ebu Nuaym Hlye'de (5/34); Hatib
Tarihti Badad'da. (13/226) bn Mes'ud'dan merf
olarak; "Sabr imann yarsdr. Yakn ise imann
tamamdr", lafzyla rivayet etmitir. Hafz Irak ihya
zerine yazd et-Tahric'sSagr' de; Gazzal'nin hadisi
merf olarak zikrettii Kitab'1-lim lmin fetleri
hakkndaki Altnc Bab'da yle demitir: Bunu Beyhak
Zhd kitabnda, Hatib Tarihinde bn Mes'ud'un hadis
olarak hasen isnadla zikretmitir."
Hafz Zebd, hya erhi'nde (1/408) yle demitir:
"Irak, et-Tahric'l-Kebir'de yle demitir: Bunu Ebu
Nuaym Hlye'de, Beyhak Zhd'de ve EbuTKasm el-
Llik Kitab'sSnne'de rivayet etmitir. Sonra da Irak,
bn Mes'uda varan senedle merf olarak bu dipnotun
bandaki mezkr lafzla rivayet etmitir. Irak daha sonra
yle demitir: Bilmen ve sahih olan, bu szn bn
Mes'udun sz olduu eklindedir. Buhar de -Sait'inde
muallk olarak bu ekilde bn Mes'ud'dan mevkuf hadis
olarak zikretmitir. Taberan ve Beyhak Zhd kitabnda
bunu A'me... tarikiyle muttasl senedle Abdullah b.

474
 Bilinen ve sahih olan, bu szn bn
Mes'udun sz olduu eklindedir,
demitir.)782[379]
417. HADS: "Oruca baladnz gn ile,
kurban bayramnn ilk gn 783[380] ayn gndr."

Mes'ud'un sz olarak tahric etmilerdir. Beyhak: Sahih

olan bu szn mevkuf olmasdr, demitir."
Buhar, Sahihinin balarnda KitabTman'n ilk babnda
bu sz muallk olarak zikretmi, Hafz bn Hacer
Fethu'i-Bari'de Vl/4) ayn yerde yle demitir: "Bu
muallk hadis, Taberan'nin Sahih bir senedle muttasl
olarak tahric ettii bir eserdir, (yani ibn Mes'udun
szdr). Bunu Ebu Nuaym Hlye'de ve Beyhak Zhd' de
bn Mes'ud'un merf hadisi olarak tahric etmilerdir.
Merf oluu sabit deildir."
782[379] Parantez arasndaki ifade, bir nceki dipnottan
alnm, h nemine binaen ve dikkat ekmek iin
metinde zikredil-i. (ev.)
783[380] Bir baka lafzda ise; "Oruca baladnz gn ile,
senenin ilk gn ayn gndr", eklindedir, (bkz. Hut,
Esn&hMetalib: s.364 Hadis No: 1779)

475
784[381] mam Ahmed ve bakalarnn dedii gibi;
Bunun asl yoktur.

Hadis mamlarnn Baz Uydurma

Rivayetler Hakkndaki Grleri 785[382]

418. stadlarmzm stad emseddin

es'Sehav diyor ki: 786[383] bn Teymiyye yle
demitir: imam afi ile mam Ahmed'in eyban
er-Ra ile bir araya gelip ona sorular sormalaryla
ilgili mehur olan rivayet: ilim ehlinin ittifakyla
btldr/aslszdr. Zira bu iki zat eyban er-Ra'ye

784[381] bkz. bn Kayyim, Menar: s.124; Semhud,

Gammaz: s.159; Sehav, Makasd: s.480; bn'd-Deyba',
Temyiz: s.223; AliyyT Kar, Kbra: s.380; Acluni, Kef:
2/540; Hut, EsneTMetalib: s.364; Makdis, el-Fevaid'1-
Mevda: s. 250.
785[382] Bu balk, konuyu aklamak zere benim,
tarafmdan ilve edilmitir. (Ebu Gudde)
786[383] Sehav, el-Makasd'hHasene, Son Blm: s.480

476
eriememilerdir.
419. Sehav devamla yle demitir: mam
afi'nin, mam Ebu Yusuf la Harun er-Reid'in
huzurunda grmeleri rivayeti de ayn ekilde
batldr. mam afi, Reid'le ancak Ebu Yusuf un
vefatndan sonra gre" bilmitir.787[384]
420. Hafz bn Hacer diyor ki: 788[385] mam
afi'nin Halife Harun Reid'e gittii ve
Muhammed b. Hasen'in Halife Harun Reid'i
afi'yi ldrmeye tevik ettii rivayetini
Menakb'-afi' sahibi Beyhak ve bakalar

787[384] bn Teymiyye Minhac'sSnneti'-Nebeviyye

kitabnda w/265) yle diyor: "man afi ne Ebu Yusufla
grm, ne onunla mnazara etmi, ne de ondan hadis
dinlemitir. Bilakis kou Yusuf. afi Irak'a girmeden nce
hicr 183 ylnda vefat Emitir. afi ise Irak'a hicr 185
ylnda gelmitir. Bu sebeple afii'nin kitaplarnda Ebu
Yusuf un grleri Muhammed b. ttasen kanalyla
zikredilmektedir."
788[385] bn Hacer, Tevai't-Te'nis: s.71

477
nakletseler de bu rivayet yalanlanan, uydurulmu
bir rivayettir.
421. Meymn diyor ki: Ahmed b.
Hanbel'in yle dediini iittim: " eit kitap
vardr ki bunlarn asllar yoktur: Megaz,
Melahm, Tefsir.789[386]

789[386] Yani bu ilimlerin isnadlar yoktur. bn Tcymiyye

Minha-c'sSnneti'n-Nebeviyye kitabnda (4/117) diyor
ki: "Sebeb'i Nzul hadislerinin byk ounluu msned
olmayan mrsel hadislerdir. mam Ahmed b. Hanbel
yle demitir: ' eit kitap vardr ki buniarn isnad
yoktur, bir baka rivayette: Bunlarn asllar yoktur:
Bunlar Megaz, Melahm ve Tefsir kitapla -rdr. Yani bu
kitaplardaki hadisler mrseldir, demektir.
ibn Teymiyye devamla yle demitir: Mrsel hadis,
alimlerin kabul ve reddi konusunda tarttklar
hadislerdendir. Bu konuda en doru olan gr, mrsel
hadislerden bir ksmnn makbul, bir ksmnn merdud,
bir ksmnn mevkuf (sahab sz) olduu eklindeki
grtr.
a. Durumu incelenip sadece sika/gvenilir ravilerden

478
 Hatib Cami' inde yle diyor: Bu ifade, bu
ilim dalnda yazlm olan ama bunlar
nakleden ravilerin dil olmamalar ve kssaclarn
birtakm ilvelerde bulunmalar sebebiyle itimad
edilemiyecek baz belirli kitaplara ait olmaldr.
(Sehavi diyor ki:) Melahm kitaplarna
gelince hepsi bu zelliktedir. Gelecekte yaanacak
kanl olaylar ve beklenen fitneler hakknda birka

mrsel hadis naklettii bilinen bir ravinin rivayet ettii

mrsel hadis kabul edilir.
b. Hem gvenilir ravilerden hem de gvenilemeyecek
ravilerden mrsel hadis naklettii bilinen bir ravinin
rivayet ettii mrsel badis, durumu mehul olan bir
kimseden rivayet eklinde ise bu hadis mevkuftur/s ah
ab szdr.
c. Gvenilir ravilere muhalif olan mrsel hadisler
merdd" dur/ reddedilir.
d. Mrsel, iki ynl olursa, iki raviden her biri dierinin
stadlarmdan hadis almsa, bu durum o ravinin doru-
luunu gsterir. Genellikle bu gibi bir ravinin hata etmesi
ve kasden yalan sylemesi tasavvur edilemez.'

479
hadis dnda sahih hadis yoktur.790[387]

790[387] mam Ahmed'in; " eit kitap vardr ki bunlarn

asl yoktur Bunlar Megaz, Melahm, Tefsir kitaplardr",
sznn u ekilde anlalmas mmkndr: Bu
kitaplarda zayf ve uydurma hadisler yaygndr. Zira bu
kitaplar, hadis ve ahkm kitaplar kadar, muhaddis
imamlarn ve tenkid ehli stadlarm almalarna konu
olmamtr.
Hafz bn Hacer, u szyle bu anlay ve yoruma iaret
etmi olmaldr: Lisan'l Mizan kitabnn
mukaddimesinde (1/13); imam Ahmed'in; " eit kitap
vardr ki bunlarn asllar yoktur Bunlar Megaz, Melahm
ve Tefsir kitaplardr", eklindeki szn naklettikten
sonra bn Hacer, yle demitir. "Fezil de bunlara ilve
edilmelidir. Bu alanlar zayf ve uydurma hadis vadileridir.
Zira Megaz konusunda umde olan alimler Vakd
gibileridir. Tefsirde umde olanlar ise, Mukatil ve Kelb
gibileridir. Melahm konusunda ise genellikle israiliyyata
itimad edilir. Fezil konusuna gelince; rafizlerin ehH
beytin fazileti hakknda ne kadar hadis uydurduklar
saylamaz. Ehl'i Snnetin cahillerinin de onlara
Muaviye'nin faziletleri hakknda, batta Hz. Ebubekir ve

480
 422. (Sehavi diyor ki:) Tefsir kitaplarna
gelince; bunlarn en mehurlar arasnda Kelb
Tefsiri 791[388] ile Mukatilb. Sleyman'n Tefsiri

Hz. mer'in, faziletleri hakknda uydurma hadislerle

karlk vermeleri az deildir. Halbuki Allah bu zatlar
buna muhta brakmam, mertebelerini bu seviyesiz-|
kten ok ykseklerde klmtr."
791[388] Kelb nisbetiyle mehur olan, mfessir, neseb limi
ve tarihi, Tefsir mellifi Ebu'n-Nadr ve Ebu Said
Muhammed b. Saib el-Kelb el-Kf hakknda Zeheb:
Muhaddisler onu terk etme konusunda gr birliine
varmlardr. Yalanclk ve rafizlikle itham edilmitir.
Hemmam: Kelbi'nin; Ben Sebiyim, dediini iittim,
demitir.
bn Hbban yle demitir: Kelb Seba idi, yani Ali
lmedi, dnyaya dnecektir, zulmle dolu olan dnyay
adaletle dolduracaktr, diyen ve bir bulut grdklerinde,
Emir'l-M'mnin Ali bu bulutun iindedir, diyen batl
bir mezhebe mensup idi. Dindeki batil mezhebi ve ak
yalancl vasflarn derinliine anlatmaya ihtiya
brakmayacak kadar aktr. bn Adiyy yle demitir:

481
Kelb'den Sfyan, ube ve bir grup lim hadis
nakletmitir. Tefsir ilminde ondan raz olmulardr.
Hadiste ise zellikle Ebu Salih vastasyla bn Abbas'dan
naklettii rivayetlerde mnker rivayetleri bulunmaktadr.
Hi kimsenin onun Tefsir' inden daha uzun tefsiri yoktur.
Mehur zayf ravilerden biri olmas sebebiyle hadisi
yazlabilir. Kfe'de 146 ylnda vefat etmitir. Bu grleri
Zeheb Iber (1/206) ve Mizan' da (3/256-259) bn Hacer
Tehzib't-Tehzib' de (9/178-181) nakletmektedirler.
bn Hacer, yetlerin nzul sebepleri hakkndaki ehUcab fi
Beyani'l-Esbab kitabnn banda, Syt'nin; ed-Drru'I-
Mensur ft-Tefsir biTMe'sr kitabnn sonunda naklettii
ekliyle Kelb hakknda yle demitir: "Hadis alimleri
Kelb'yi yalanclkla itham etmilerdir. Kelb lm
hastalnda yanndakilere: Size, Ebu Salih'den
naklettiim her hadis yalandr, demitir. Kelb'nin zayf
olmas bir yana; Tefsir'mi kendisinden kendisi gibi zayf
ya da daha zayf olan Muhammed b. Mervan es-
Sddiyy's-Sagr rivayet etmitir. Muhammed b.
Mervan'dan bu tefsiri kendisi gibi zayf ya da daha zayf
olan Salih b. Muhammed et-Tirniz rivayet etmitir.
Kelb'nin Tefsir' ini kendisinden rivayet eden

482
792[389] gelmektedir.

sika/gvenilir alimler ise Sfyan es-Sevr ve Muhammed

b. Fudayl b. Gazvan'dr. Kelb'nin Tefsir' ini kendisinden
rivayet eden hafza asndan zayf olan raviler arasnda
Hbban b Ali el-Anez ile "vahi/rk, ok ok zayf olan
Cveybir b. Said de bulunmaktadr."

792[389] Ebu'l-Hasen Mukatil b. Sleyman b. Beir el-Ezd

el" Hurasan el-Belh, el-Basr: Tefsir mellifidir. Onun
"el-Hams mie/Beyznc" kitab da bulunmaktadr.
Mukatil b. Hayyan: Mukatil b. Sleyman'n ilmini dier
alimlerin ilmine gre derya gibi buldum, demitir. mam
afi: limler, tefsir konusunda Mukatil'in oluk-ocuu
gibidirler, demitir. bn'l-Mbarek
onun Tefsirinden bir eye bakt zaman: Ne muazzam bir
ilim!.. Bir de kendisi isnad olsa, derdi. Bir baka rivayette
ise: Mukatil'in Tefsir'i ne kadar gzeldir!.. Bir de sika/
gvenilir olsayd!.. Onu kaldr at, Mukatil'i yle derken
iittim: "Anne sla-i rahime, baba ise itaate daha layktr."
brahim el-Harb: Mukatil limlerin tefsirini toplam,
bunlar rivayetsiz aklamtr. Ben Tefsirime ondan
hibir ey koymadm. Kelb'nin Tefsir'i, Mukatil'in Tefsir'i

483
ile ayndr.
bn Hbban diyor ki: Mukatil, Yahudi ve Hristiyanlardan
onlarn kitaplarna uygun Kur'n ilimlerini alyordu.
Mebbihe'-den idi. Rabb'l-Alemni yaratlmlara
benzetiyordu. Bununla birlikte hadiste yalan sylyordu.
bn Adiyy, mnkerlerinden bir ksmn naklettikten sonra
yle demitir: Mukatil'in zikrettiklerimden baka
salih/makbul hadisleri bulunmaktadr. Hadislerinin
byk ounluu mta-bii/destekleyicisi bulunmayan
hadislerdir. Bilinen gvenilir alimlerden pek ou ondan
hadis rivayet etmitir. Onun zayflna ramen, hadisi
yazlabilir. Halili diyor ki: Onun tefsir ehlinin nezdinde
byk bir yeri vardr. O geni ilim sahibidir. Fakat hadis
hafzlar onu rivayette zayf kabul etmilerdir. Eskileri
grm, yal bir zattr. Zayf raviler ondan mnker
hadisler rivayet etmilerdir. Bu konudaki tenkid onlara
yneltilmelidir. Hicr 150 ylnda Basra'da vefat etmitir.
Bu grler, bn Hacer'in Tehzib't-Tehzib (10/279-285)
ve Zeheb'nin Mizandaki (4/173-175) biyografisinden
zetlenmitir. Ayrca Hatb'in Tarihu Badad'mda (13/16-
121) Mukatil hakknda bir kitap olabilecek ekilde yz be
sayfalk bilgi verilmektedir.

484
 mam Ahmed Kelb'nin Tefsiri hakknda:
Bandan sonuna kadar yalandr, demitir. mam
Ahmed'e:
-O Tefsir'e bakmak hell midir? diye
soruldu. O da: -Hayr, diye cevap verdi.793[390]
Ben de derim ki: 794[391] Zerkei: MukatiFin
Tefsiri ona yakndr, demitir. Hocalarmzn
hocas Cell Syt ise: Tefsirler arasnda sahih
kitaplar ve muteber nshalar da bulunmaktadr.
Bunlarn durumunu et'Itkan f Ulmi'l'Kur'an
kitabnn sonunda akladm. Hepsini et-Tefsiru'-
Msned''de belirttim, demitir.795[392]

793[390] Hafz Zeheb, Mizanl-FtdaF de (1/645) (Halid b.

Yezd b. Eb Malik ed-Dimak)'nin biyografisinde yle
demitir: bn Ebi'l-Havar diyor ki: Yahya b. Main'in
yle sylediini iittim: Irak'ta gmlmesi gereken bir
kitap vardr. Bu kitap, Ebu Salih kanalyla bn Abbas'dan
rivayet edilen Kelb'nin Tefsir kitabdr."
794[391] Bu szn sahibi mellif Ali yyT Kari'dir.
795[392] Syt (rh.a) ed-Drru'J-Mensur fi't-Tefsir

485
biTMe'sr^ kitabnn banda (1/2) yle demitir:
"iindeki hadislerin ve tefsirlerin Allah Rasl'ne ve
ashabna kadar senediyle nakledildii tefsir niteliindeki
Tercnanl-Kur'an kitabn telif ettiimde ve Allah'a
handolsun birka cilt halinde tamamlandnda bu
kitapta zikrettiim hadis ve grleri, bunlarn tahric
edildii kaynaklarn senediyle nakletmtim. Gayret
sahiplerinin ounun bunu elde etmede kusurlu
olduklarn, ilgilerinin isnada deil, sadece hadis
metinlerine younlatn grdm. Bunun zerine
Tercmana 'J-Kur'an zetleyerek, nakledilen hadis ve
grlerin sadece metnini naklederek ve bunlarn
zikredildii her muteber kaynan ismini vermek suretiy-
le tahric ederek bu muhtasar kitab hazrladm. Bu kitaba
ed-Durru'l-Mensr fi't-Tefsir bi'bMe'sr adn verdim."
Muhakkik stadmz Kevser (rh.a) Zyl Tezkireti'l-
Huffaz kitabnn mukaddimesindeki (s.9) Syt'nin
biyografisinde yle demitir: "Syt, ed-Drru'l-Mensur
kitabnda mtekad" dim alimlere ait Rivayet Tefsiri
kitaplarn, bu kitaplarda yer alan hadis ve grlerin
senedlerini kaldrarak zetlemi, an' cak bu hadislerin
dereceleri hakknda gr belirtmemitir. Dolaysyla bu

486
 423. Megaz kitaplarna gelince; bu dalda
en mehur kitap Muhammed b. shak'n (Megaz)
kitabdr.
fbn shak, ehH kitaptan nakiller
yapyordu.796[393]

eser, deerli ile deersiz olan bir arada toplayan bir eser
olmutur. Bu eserde durumu tavsif edilemeyecek kadar
kt, merdd -reddedilen- rivayetler de bulunmaktadr."
Ebu Gudde diyor ki: Bu sebepledir ki; bu kitap, iinde
zikredr len her gre aldanan kimse iin tehlikeli kaygan
zemini olan bir kitaptr. Dolaysyla sahih olduu sabit
olmadka ve salam ahidler kabul edilmesini
desteklemedike; Syt'nin bu kitapta naklettii her
rivayeti almak sahih deildir.
796[393] Bu sz makbul bir sz deildir. Zira bn shak,
Megaz limlerinin imamdr. Hadis, tarih ve hadis
tenkidi stad I" mam emsddin Ebu Abdillah
ez"Zeheb, Iber kitabnda (1/216) yle demitir:
"Muhammed b. shak b. Yesar el-Muttalib el~ Meden
esSret kitabnn mellifidir. Sahabeden Enes'i gr-
mtr. Makbur. A'rac ve bu tabakadan olan pek ok

487
 424. mam afi diyor ki: Vakd'nin
kitaplar yalandr. 797[394] Megaz konusunda Musa

muhad-disden hadis dinlemitir. Zeki, hafz, ilim talebi

arzusuyla dolu, tarihi, neseb limi ve allme olup ilim
deryalarndan biriydi. ube: bn shak, hadisde
m'minierin emiri idi, demitir. bn Man: O sika
(gvenilir)'dr ama hccet (otorite) deildir, demitir. Ah-
raed b. Hanbel onun hakknda: Hadisi hasendir demitir.
Doru olan gre gre hicr 151 ylnda vefat etmitir."
797[394] Vakd nisbetiyle mehur olan Badat Kads
Muhammed b. mer b. Vakd el-Meden el- Vakd, hi
phesiz mehur ilm ahsiyetlerdendir. Hakknda,
ihtilaflardan dolay aratrmaclarn elikiye dt
vg ve yergi arasnda deien uzun tartmalar
yaplmtr. Fakat Kemal Ibnii'1-Human Fethu'J- Kadir'
de (5/49): "Vakd'nin hadisi bize gre "hasen"dir,
demitir. Allme brahim el-Haleb, Gunyet'J-
Mtemell(s,.95y de: "Vakd hakknda doru olan gr,
onun gvenilir olarak kabul edilmesidir, demitir.
Takyyddin bn DakikTIyd /-mam kitabnda:
"stadmz hafz Ebulfeth -yani bn Seyyidi'n-Nas-
megaz ve siyer hakkndaki Uyunul Eser- kitabnn

488
b. Ukbe'nin Megaz kitabndan daha sahih olan
yoktur."798[395]

balarnda (1/17-21) onu zayf veya gvenilir kabul

edenlerin grlerini derlemi ve sonunda gvenilir
olduunu tercih etmitir," demitir.
stadmz mam Kevser (rh.a), Kahire'de staz Ahmed
es-kerav (rh.a)'nin basmaya balad ama basks
tamamlanmam olan Tabakat ibn Sa'd kitabnn takdim
yazsnda ayrca Hazni'nin rtu'-Eimmetil'Hamse
kitabnn dipnotlarnda (s.29) Vakd hakknda
sylenenleri elden geirmi ve durumu hakknda adil bir
tavr ortaya koymak iin ok hayrl bir alma
yapmtr. Hadis aratrmacs bu almaya mutlaka
vkf olmaldr.
Zeheb, Iber' de (l/353)yle demitir: "Vakd: Benim
ezberim, kitaplarmdan daha oktur, diyordu. Bir
defasnda tanmt, kitaplar yz yirmi ykt. 207
ylnda vefat etti. Allah rahmet eylesin."
798[395] Mellif AliyyTKar tarafndan bu son blmn
banda (418-424 nolu paragraflar halinde) zikredilen
Sehav'nin szleri, burada sona ermektedir.

489
 Baz Peygamberlere Ve Sahabeye Ait
Olduu Sylenen Ama Asl Olmayan
Kabirler

425. (el-Bika) vadisinde ki Lbnan

Da'nda Hz. Nuh (aleyhisselm)'n kabri diye
zikredilen kabir, hicr yedinci asrda ortaya
karlmtr.
426. beyy b. Ka'b (r.a)'m am'a
defnedilmesi yle dursun; limlerin ittifakyla
am'a ayak basmamasna ramen; am'n dou
kysnda beyy b. K'b'a nisbet edilen ziyaretgh
(sahih deildir.)
427. Abdullah b. mer (r.a)'in Mekke'de
vefat ettii konusunda limler ittifak etseler de;
Ma'l 799[396] kabristannn yan bandaki tepede

799[396] Ma'l: Mekke-i Mkerreme ehlinin Hacn

semtindeki kabristandr.

490
Abdullah b. mer'e nisbet edilen mezar yeri:
hibir ekilde sahih deildir.
428. Msr'da Karafe 800[397] denilen yerde
Ukbe b. mir (r.a)'e nisbet edilen mezar yeri: Bir
zatn vefatndan rok uzun bir mddet sonra
grd rya ile tesbit e-dilmitir.
429. Askaln'da Ebu Hureyre (r.a)'ye nisbet
edilen mezar yeri: am'h hadis hafzlarndan
birinin kesin olarak ifade ettii gibi Cendere b.
Hayene (r.a)'ye 801[398] aittir. Fakat bn Hbban -
ve ona tabi olan stadmz bn Hacer kesin ifade

800[397] Karafe: Msr'daki kabristann ismidir. Ukbe b.

mir, Msr'da vefat etmi, Mukattam'da defnedilmitir.
Ona nisbet edilen Karafe' deki mezar yeri ise rya ile sabit
olmutur.
801[398] Cendere b. Hayene Cr.a): bn Hacer'in el-Isabe
kitabnda (1/263; 7/157) belirttii gibi sahab Ebu Krsafe
el-Kinan'dir. Askaln'a yerlemitir, (bkz. bn'1-Esir,
sdTGabe: 1/364)

491
ile birinci gr 802[399] desteklemilerdir.
430. Kahire'de e-MehedT-Hseyn diye
bilinen yere gelince: Hz. Hseyin Cr.a), ittifakla
orada medfun deildir. Msrl baz limlerin
zikrettikleri ve bazlarnn da reddettii rivayete
gre; orada sadece Hz. Hseyn'in ba
bulunmaktadr.
stadmz 803[400] diyor ki: "bn Teymiyye de
bunu reddeden alimler arasndadr. Onun bu
rivayeti iddetle reddettii uzun cevab risalesini
okudum."804[401]

802[399] Yani bn Hbban ve bn Hacer'e gre Ebu

Hureyre'nin kabri Askaln'dadr.
803[400] Yani Hafz bn Hacer el'Askaln.
804[401] bn Teymiyye'nin "Ra'sl-Huseyn (Hseyn'in
Ba)" ad verilen bu cevab risalesi, 35 sayfa halinde
baslmtr. Bu risale, ibn Teymiyye'ye ait drt risale ile
birlikte Mecmuat Resail eyhl-slm ibn Teymiyye
balyla Kahire'de es-Snnet'l-Muhammediyye
Matbaasnda hicr 1368 ylnda baslmtr.

492
 431. Baz marifet ehlinin zikrettiklerine
gre; Hz. Ali'nin olu Hz. Hasen'in olu Zeyd'in
olu Hasen'in kz Seyyide Nefise diye mehur
olan ve ziyaret edilmekte olan mezar yeri bizzat
onun kabir yeri deildir. Fakat ittifakla bu civarda
gmlmtr.805[402]
432. Ben de derim ki: Muhammed
IbnTCezer: "Peygamberimiz (s.a.v)'in kabrinden
baka hibir Peygamberin kabrinin kesin ifade ile
belirlenmesi sahih deildir. Evet Hz. brahim
(a.s), el-Hal diye adlandrlan blgededir. Ancak
bizzat ziyaret edilen yerde deildir, demitir."
Bu ifade ile sanki gnein ndan sonra ay
ve yldzlarn nurunun bulunamayacana iaret
edilmekte; slm'dan nceki dier btn dinlerin

805[402] Zeheb Iber kitabnda (1/356) yle demitir:

"Nefise hanm Msr'a kocas shak b. Ca'fer es-Sadk ile
birlikte gelmi hicr 208 yl Ramazan aynda vefat
etmitir. Allah rahmet eylesin."

493
ondan sonraki her zaman ve her yerde mensh
(hkmsz ve geersiz) olduuna ima
edilmektedir.
Rivayetlerinin Tamam uydurma
Hadislerden ibaret olan kitaplar.
433. Hulsa'da 806[403] yle denilmektedir:

806[403] Buradaki {Hulsa), 42 no.lu hadisin dipnotunda

ad geen mam erafuddin et-Tb e-afi (l.743)'nin
el'Hulsa fi Ma'rifetiTHadis adl kitabdr. Tb'nin
burada nakledilen sz, bu Hulsa kitabnn 86.
Sayfasnda yer almaktadr.
Mellif AliyyTKar, daha sonra nakledeceim ifadelerde
aka ortaya kaca gibi, bu ibareyi apak bir ekilde
hatal ak' letmitir. Zira Tb (rh.a), Hulsa' da (s.8l)
Allah Rasl'ne yalan iftira edenlerden ve
uydurmaclardan bir ksmn zikrettikten sonra yle
demitir:
mam Hasen b. Muhammed es-Sagan, od-Drr'l-
Mltekat fi Tebyni'I-Galafkit&bma, yle demitir:
Kudai'nin ili ab kita' hnda uydurma olduu ak pek ok
hadis bulunmaktadr. Bunlardan bazlar unlardr:

494
"Sahal namazndan sonraki uyku rzk engeller. Mutlu
olan, bakalarnn bana gelen eylerden ibret alan
kimsedir. Bedbaht olan, ana karnnda bedbaht olandr.
"Saan, iki sayfadan daha fazla tutan bu eit uydurma
hadisleri zikretmi, daha sonra 84. sayfada yle
demitir: "Ukl'nin ihab' m zeyli olarak yazd Ncem
kitabnda yle denilmitir: "Kim Mekke yolunda hac
olarak lrse, Allah ondan yz evirmez, ve onu hesaba
ekmez. Kim hacceder de beni ziyaret etmezse, bana
cefakrhk etmi olur... "Bunun ardndan; "Bu iki kitapta
bulunan hadislerin sonuncusu budur", demitir.
mam Tb daha sonra 84. sayfada; "insanlarn szleri
arasnda Hz. Peygamber (s.a.v)'e nisbet edilerek
nakledilen szlerden bazlar unlardr", demi; sonra da
yaklak bir sayfa halinde baz uydurma hadisleri
zikretmitir. Daha sonra 85. sayfada yle demitir:
eyh dedi ki: "Hadiste telif edilen baz kitaplar vardr ki,
bu kitaplarn ihtiva ettii hadislerin tamam uydurmadr.
Bunlardan biri el-Ved'aniyye isimlendirilen Krk Hadis
kitabdr. Bir dieri: Peygamberimiz (s.a.v)'e nisbet
edilen, Peygamberimiz (s.*a.v)'in Hz. Ali'ye yapt
tavsiyelerdir. Bu tavsiyelerde yer alan; "Sen bana gre

495
eyh -Saga-n- diyor ki: Hadiste telif edilen baz
kitaplar vardr kitaplarn ihtiva ettii hadislerin
tamam durmadr.

Harun'un Musa yanndaki mertebesinde-sin. Ancak

benden sonra Peygamber yoktur", eklindeki birinci hadis
hari, buradaki hadislerin hepsi uydurmadr. Bundan
anlalmaktadr ki; mam Tb, el-Erbane'1-Ved'aniy ye
ve el-Vesya'1-Aeviyye hadisleri hakkndaki hkmnden
farkl olarak; Kuda'nin ihab kitabndaki hadislerin
hepsinin uydurma olduuna hkmetmemitir.
i ine bu ifadelerden anlalmaktadr ki; mellif Aliyy'1-
Kar'-mn metindeki (eyh) lafzyla kastettii kii
Sagan'dir. Bununda mellif Aliyy'l-Kar'nin sznde
tutarszlk olduu ortaya kmaktadr. Zira mellif "htiva
ettii btn hadisler uydurmadr", ifadesini, Kuda'nin
ihab kitabn da iine alacak e-*lae nakletmitir. Bir
sonraki dipnotta aklanaca gibi; i- kitab byle
deildir. Mellif Aliyyu'1-Kar naklinde; (eyh) .mesini
^e mphem olarak zikrederek onun eyh Tb olduu
izlenimi vermektedir. Halbuki buradaki eyh, Sagan'dir.

496
 434. Mesel: "Kuda'nin Mevzu Hadisler
kitab; 807[404] (Abdlfettah Ebu Gudde diyor ki:

807[404] Bu kitabn ad: e-ihah fi-Hkem veTEmsal

veTAdab1 dr. Grnen odur ki; "Bu kitaplarn ihtiva
ettii hadislerin tamam uydurmadr" sznn sahibi
olan mellif Aliyy'1-Kar, Kuda'nin bu kitabn
grmemi olmaldr. Zira mam Sagan'nin Kef'l-Hcab
an Ehadsi'-ihab kitabnda beyan ettii gibi; ihab' da
sahih hadisler de bulunmaktadr. Ama ihab'-daki
hadislerin ou uydurma ve zayftr.
ihab kitab, Magrib yazs kaidesiyle eskiden Fas'ta
baslmtr. Daha sonra Badat'ta hicr 1328 ylnda
abender Matbaa-s'nda baslm, sonra da memleketimiz
Haleb'de 1354 ylnda merhum hocamz eyh Ragb et-
Tabbah'm Matbaat'Hlmiy-ye'sinde baslmtr. Bu
baskda Muhammed el-Arab el-Azzz (rh.a) bunu
alfabetik olarak dzenlemi ve buna Kabes'l-Envar ve
Tezlil'sSb Tertib Ehadisi'-ihab adn vermitir.
Kitabn hadislerini numaralam, 1004 hadise kadar ula-
mtr. B say, Kettn'nin er-Risaet'1-Mstatrafe' de
(s.76) "Kuda'nin; ksa hadisleri toplad latif bir kitaptr.
Tamam, hikmetler ve tavsiyelerden oluan, isnadlar hazf

497
edilmi olan bin iki yz hadistir", ifadesinde zikrettii
saydan daha azdr. Alimlerden bir gurubun ihtimam bu
esere ynelmitir. Kef'z-Zunn'da (2/1067) geni bir
ekilde grlecei gibi; ibrahim el-Vd ve Necmeddin
el-Gayt bu eseri zetlemi, imam Hasen Sagan
dzenlemi, Ebu Muhammed et-Tcb, bn'l-Hakm
lakabyla mehr Ebu Muzaffer Muhammed b. Es'ad,
Ebu'l" Kasm b. brahim el-Verrak elAb ve Abdurraf el-
Mnav erh etmi; Syt ve Mnav tertip etmitir.
Hafz bn Receb el-Hanbel'nin Zeyl Tabakati'1'Hanabile'
deki (1/420) bn'l-Cevz biyografisinde zikrettii gibi;
imam bnTCevz''nin BeyanTHata ve'sSavab an
Ehadsi'-ihab isimli 16 cz halinde bir eseri
bulunmaktadr.
Kitabn mellifi Msr'n zahid kads Ebu Abdillah
Muhammed b. Selme b. Ca'fer el-Kuda e-afi'nin;
ihab' dan baka Msned'-ihab isimli bir dier kitab
bulunmaktadr. Bu kitabnda ihab' m hadislerini
senediyle zikretmektedir. Bu zatm bu iki eserden baka
eserleri de bulunmaktadr. Kahi~ re'de 454 ylnda vefat
etmitir.
Burada veya ileride uydurma hadisleri ekinmeden

498
nakledebi" len kimselerin biyografilerinde zikredilecek
olan "'Kad, Zahid" ve benzeri lakaplar, sakm seni
rktmesin. Zira bu ilim ihtisas ve uzmanlk ilmidir. Bu
ilimdeki tenkid ve aratrma ilah bir ltuftur. lmin
hakikatlerini ve inceliklerini idrak etme kabiliyeti sadece
nadir dahi, muhakkik alimlere verilmitir. Bu eit
alimler, dierlerine nisbetle pek azdr!. u rtbe ve lakap
sahipleri arasnda bazlarnn zek ve idrak zafiyeti
tamas bir vana; ilmin dn bir emanet olduu anlay
ne kadar azdr? Bu sebepledir ki; onlarn nazarnda
uydurma hadislerin zikredilmesi, derlenmesi, retilmesi
ve yaylmas basit hatta takdir edilecek bir alma
olmaktadr. Hatta byleleri, uydurma denilen hadislerden
daha kt olan, akln asla onaylayamayaca apak yalan
ve deli samas olan aralarnda bellar ve rezillikler
bulunan szleri bile normal grmektedirler.
Usul alimlerinin; mesel Gazzal'nin Mustasfa (1/183),
bn Kudame el-Hanbel'nin Ravzat'n-Nazr (s.69)
kitabnn "Icm" konusundaki u tesbitleri ne kadar
gzeldir: "Bir ilmi elde eden kirnse, ilim sahibi olmad
alanda avam saylr," Daha ak ve daha zengin bir ibare
ile; Bir ilimde imam olan nice alim vardr ki, dier ilimde

499
imam Sagan'nin Kef'I-Hcab an Ehadsi'-
ihab kitabnda beyan ettii gibi; ihab'da sahih
hadisler de bulunmaktadr. Ama iJab'ddiki
hadislerin ou uydurma ve zayftr.)808[405]
435. "Bu uydurma hadis kitaplarndan biri:
el-Erban eh Vedaniyye/Ibn Ved'an 'm Krk
Hadis Kitab 'dr .809[406]

avamdan saylr.
808[405] Parantez arasndaki bu cmle, bir nceki
dipnottan alnm olup dikkat ekmek zere ve nemine
binaen metne alnmtr. (ev.)
809[406] el-Erban ebVed'aniyye kitab, bn Ved'an el-
Mavsl diye mehur olan Musul Valisi Ebu Nasr
Muhammed b. Ali b. Ubeydillah b. Ahmed b. Salih b.
Sleyman b. Ved'an el-Mavs'nin kitabdr. 441 ylnda
domu, 494 ylnda vefat etmitir. Kef'-Zunn (1/60)
sahibinin syledii gibi; bu kitabnda krk hutbeyi
toplamtr. Biyografisi, Zeheb'-nin Mizan' da (3/657-
659); bn Hacer'in Lisan'l'-Mizan' da (5/305-306) geni
bir ekilde yer almaktadr. bn Ved'an'm; Erben kitab -
Nebhn'nin "Erbain ebErbain/Krk Erbain"'kitab

500
erevesinde 1329 ylnda Beyrut'ta baslmtr. Kitabn
sonunda am'daki Zahiriye Ktphanesi'nde bir erhinin
bulunduu zikredilmektedir.
Bu Ved'aniyyat''m banda, u -uydurma- hadis yer
almaktadr: "Ey insanlar!.. lm, sanki bizden bakasna
yazlm gibi davranyoruz. Sanki hak bizden bakasna
vacip olmu gibi duruyoruz. Uurladmz mevtalar
sanki yaknda bize dnecek olan eliler gibi zannediyoruz.
Onlarn kabirlerini hazrlyoruz. Onlarn miraslarn
yiyoruz. Sanki biz onlardan sonra ebed kala-cakmz
gibi.. Her nasihatiyi unuttuk. Her felketten emin olduk,
insanlarn ayplarn brakp kendi ayb ile megul olana
ne mutlu!.. Masyet olmakszn -hellden kazand
mal Allah yolunda- harcayanlara, fkh ve hikmet
ehliyle oturanlara, mtevaz" kimselerle ve fakirlerle i ie
olanlara ne mutlu!.. Kendi nefsini zelil gren, ahlak
gzel, gnl temiz olanlara ve- erri insanlardan uzak
olanlara ne mutlu!.. Malnn ihtiyacndan fazlasn -Allah
yolunda- harcayanlara, sznn fazlasn tutan lara,
snneti yeterli grenlere ve bid'atlere kaplp
nefsiarzulara ynelmeyenlere ne mutlu!..
Bu hadisi Ebu Talib el-Mekk, Kut'l-Kulb da benzeridir

501
lafzla nakletmi, Gazzal de ihya'da. Kitabu'Hlim ilmin
Afetleri hakkndaki Altnc babn sonlarnda ona uyarak
zikretmitir. Hafz Irak hya Tahrici' de bu hadisin baz
cmlelerinin baz zayf hadislerde getiini belirtmitir.
Murtaza ez-Zebd ihya erhi' nde (1/438) baz
cmlelerinin Vehb b. Mnebbih'i sz olduunu beyan
etmitir. Edebiyat stad Kalkaend, Subhu'I A''&a.
(1/213) edibin belagat sahiplerinin hutbelerinden oka
ezberlemesi gereken metinlere rnek olarak ve nebevi
hadis olarak nakletmitir. Burada zikredilen lafz onun
lafzdr. Bu hadisi bu kitaplardan baka kitaplarda da ayn
ekilde grebilirsin. Lafznn tatll ve manasnn
gzellii sebebiyle buna aldanma. Zira lafz, manas ve
terkibi ho olan bu cmleler u-radan buradan toplanm,
nebevi hadis hline sokulmutur. Bir ksm hak ve doru
olduu halde hadis deildir. Dnya Hafz Ebu'l-Haecac
el-Mizz, bu Vedaniyye Hadisleri hakknda kendisine
takdim edilen bir soruya verdii cevapta yle demitir:
"Allah'a hamdolsun. Kad Ebu Nasr bn Ved'an el-
Mavsl'ye nisbet edilen bu hadislerden hibirinin,
Peygamberimiz (s.a.v)' den bu isnadlarla bu tarzda nakli
sahih deildir. Ancak bun" lardan pek az, bilinen

502
isnadlarla sahih olabilir. Bunlarn temyizi iin zel
tetebbu ve vakit tahsisine ihtiya duyulmaktadr. bn
Ved'n'm Krk Hadisi mehurdur. Bu hadisler alnt ha"
dilerdir. bn Ved'an bunlar ilk uyduran kiiden yani
(Zeyd b. Rifaa el-Haim)'den almtr. hvanu'sSafa
Risaleleri'ni uy-
duran kii de bu Zeyd'dir, denilmitir. Zeyd, Allah'n
yaratklar arasnda hadis konusunda en cahil, hayas en
az, yalan konusunda en cr'etkr kii olup bu hadislerin
byk bir ksmn hadis ehli arasnda mtehasss olann
da olmayann da bildii, sahih, ve mehur olan baz
senedler kullanarak uydurmutur. Bu durum da onun
perdesinin yrtlmas ve aybnn aa vurulmas
konusunda gayet ak bir iaret olmutur. Sonra da Zeyd
el-Haim'nin uydurduu bu hadisleri ondan bn Ved'an
alm, bu hadisler iin kendisi ile Zeyd el-Haim'nin
rivayet ettiini iddia ettii stadlar arasnda yeni senedler
dzenlemitir. bn Ved'an; bu hadisleri bazen Him'nin
kendisinden rivayet ettii stad ile kendi arasndaki bir
kiiden; bazen de Him'nin kendisinden rivayet ettii
stad ile kendi arasndaki bir baka kiiden rivayet
etmektedir. Bu ravilerin ou, tannmayan mehul

503
 436. Bu uydurma hadis kitaplarndan bir
dieri: Hz. Ali'ye Tavsiyeler' dir. (Vasay Ali) Bu

kiilerdir. Aralarnda varl pheli olan kiiler de

bulunmaktadr. Bu hadislerin bazlarnda uyduran kiinin
rezaletini ve iftiracnn yalann ortaya koyan ak
iaretler bulunmaktadr.
Buradaki szler gzel, tler edeb tler olsa da hi
kimsenin holand gzel bir sz, bu sz bizzat doru
bir sz olsa da Rashlah (s.a.v)'a nisbet etme hakk
yoktur. Zira Raslul-lah (s.a.v)'m syledii her sz
dorudur. Ama her doru sz Raslullah (s.a.v)
sylemi deildir. Bu durum iyi dnlmelidir. Zira bu
durum, ayaklarn kayd, akllarn saptt durumdur.
Muvaffakiyete eritiren Allah'tr."
Hafz Mizz'nin bu cevab, Syt'nin Zey'-Mevzuat
kitabndan (.s.202) zetlenerek alnmtr. Bu cevabn
hulsasn Hafz bn Hacer Lisan'IMizan' da (5/306)
nakletmitir. Hafz Zeheb de yalanc (bn Ved'an)'m
durumu hakknda hibir sz ihmal et-ttiemtir. Allah,
bize bu malmat sunan hadis, din ve ilim nderlerine bol
mkfat ihsan eylesin.

504
hadislerin hepsi uydurulmutur. Fakat "Sen bana
gre Harun'un Musa yanndaki mertebesindesin.
Ancak benden sonra Peygamber yoktur", 810[407]

810[407] Bu sahih hadisi Mslim Sahih'inde

(FezailVSahabe: 33 Hadis No: 2404; Nevev erhi:
15/174) Sa'd b. Eb Vakkas
(r.a)'dan yle rivayet etmektedir: Raslullah (s.a.v)
Tebk gazvesi'ne giderken yerine Hz. Ali (r.a)'yi vekil
olarak brakt. Hz. Ali:
-Ya RaslallahL Beni hanmlar ve ocuklar arasnda vekil
mi brakyorsun? dedi. Bunun zerine Peygamberimiz
(s.a.v) yle buyurdu:
-"Sen bana gre Harun'un Musa yanndaki mertebesinde
olmana raz olmaz msn?. Ancak benden sonra
Peygamber yoktur. "
Hz. Ali (r.a)'ye nisbet edilen ve Raslullah adna
uydurulmu olan bu Tavsiyeler birka defa baslmtr.
Hl basklar ve sat devam etmekte, gafillerin elinde
elden ele dolamaktadr. Bunun yalancs gnahkrdr,
mel'undur. Bunu basan da gnahkrdr, mel'undur. Bunu
satan da gnahkrdr, mel'undur. Bunu tasdik eden de

505
eklindeki sahih hadis bundan mstesnadr.
Sagan diyor ki: 811[408] Bu nshalardan biri:
Banda "Ey Ali!.. Falann almeti vardr", diye
balayan ve sonunda belirli vakitlerde cins
birlemeyi yasaklayan Hz. Ali'ye Tavsiyeler'dir.
Bunlarn hepsi uydurulmutur.
Bu tavsiyelerin sonunda; "Ey Ali!.. Bu
tavsiyede sana ilklerin ve sonlarn ilmini verdim",
ifadesi yer almaktadr. Bunu (Hammad b. Amr
en-Nasb) uydurmutur.812[409]

gnahkrdr, mel'undur. Dinine, Is-lm'ma ve aklna

sahip kmayanlar Allah irkinletirsin!..
811[408] Sagan, Risalet'l-Mevzt: s.2
812[409] Hafz Zeheb Mzan'da. (1/598) bunun
biyografisini vermi ve bn Hbban onun hakknda: Bizzat
kasden hadis uyduruyordu, dediini nakletmitir. Hafz
bn Hacer Lisan'bMizan' daki (2/351) biyografisinde
yle demitir: "Yahya b. Main: Hammad b. Amr,
yalanclk ve hadis uydurmaclyla mehur kiilerden
biri" dir, demitir. Ebu Said en-Nakka: Gvenilir

506
 Syt Lelf&e 813[410] yle demitir: Hz.
Ali'ye Tavsiyeler uydurmadr. Bunu uydurmakla
sulanan (Ham-madb.Amr)'dr.
Ayn ekilde Abdullah b. Ziyad b. Sem'an'm

ravilerden uydurma hadisler rivayet etmektedir, demitir.

Zeheb'nin Mizan'da belirttii gibi; Hz. Ali (r.a) adna
yalan Tavsiyeler'! uyduranlardan biri Muhammed b.
ibrahim es "Semer kand'dir.
(Hammad b. Amr errNasb'nir uydurmakla itham
edildii ve Syt'nin &\-Leli'l-Masna' da (2/374)
zikrettii Hz. Ali'ye Tavsiyelerden biri: baz fakih ve
tasavvuf erbabnn yemee
balarken zikrettikleri u hadistir: "Ya Ali!. Yemee
balarken tuzla bala, tuzla bitir. Zira tuz, yetmi derde
ifadr. Cinnet, czzam, alaca, az dilerin ars, boaz
ars, karn ars. "Bu hadis, bn'l-Cevz'nin Mevzuat'ta
(2/289) ve Syt'nin Le* de (2/211) zikrettii gibi
baka batl yollarla rivayet edilmitir. Ayrca
76 no.lu hadis dip notunda geen Tuz Hadisi'ne baknz.
813[410] Syt, el-Leli'1-Masna: 2/374-375

507
814[411] veya hocasnn 815[412] uydurduu Hz. Ali'ye
Tavsiyeler de byledir.
437. Sagan diyor ki: Bu Ved'aniyyat (bn
Ved'an hadisleri)'nin ilki:

814[411] Abdullah b. Ziyad b. Sem'an: Medineli bir fakihtr.

Zeheb Mzan'l-'tidaV deki (2/423-424) biyografisinde
yle diyor: '"ibn Main: Sika deildir, hadisi hibir ey
deildir, demitir, imam Ahmed: ibrahim b. Sa'd'in; bn
Sem'an yalan sylyor, diyerek yemin ettiini duydum,
demitir. Muasr olan mam Malik onun hakknda:
Yalancdr, demitir."
815[412] Syt'nin el-Leli'1-Masna' snda (2/375) olduu
gibi; hocas (Ali b. Zeyd b. Cd'an)'dr. Zeheb
Mizan'Ttidal (3/127-128)'de biyografisini vermi ve
yle demitir: "Muhaddisler, onun hakknda ihtilaf
etmilerdir. Hammad b. Zeyd: Bize Ali b. ^eyd haber
verdi. Hadisleri ters yz ediyordu, demitir. Yezid b.
Zray': Ali b. Zeyd rafiz idi, demitir. Ahmed el-Icl: ia
gr tayordu. Kuvvetli deildir, demitir. Buhar ve
Ebu Hatim: Rivayeti hccet (otorite, delil) kabul edilmez,
demitir. Hicr 131 ylnda vefat etmitir."

508
 "Sanki lm bakasna yazlmtr", 816[413]

eklindedir. Bu hadisi ihab'm uydurma

hadisleriyle birlikte zikrettik.
Ved'aniyyat'in son uydurma hadisi ise;
"Hibir ev yoktur ki, bir melek, o evin kapsnda
be defa durup da rzk tkenmi, eceli sona ermi
bir insan bulduunda o kiiye lm znts
vermesin. Bunun zerine o kiiyi lm endiesi
kuatr, lm sarholuu kaplar", hadisidir.
438. Syt, ZeyV de 817[414] diyor ki:
ebErhen el-Ved'-aniyye (bn Ved'an'm Krk
Hadisi) kitabnda bu isnadlar-la bu ekilde hibir
merf hadis sahih deildir. Buradaki szler gzel
ve t dolu olsa da, bunlardan pek az sahih
olabilir. Zira her doru sz hadis deildir, Bilakis
bunun tersi dorudur. Bu nshadaki hadisler

816[413] Bu hadisin tamam, 435 no.lu paragrafn

dipnotunda gemitir.
817[414] Syt, ZeylTMevzt: s.202

509
alnt hadislerdir. (bn Ved'an), bunlar uyduran
(Zeyd b. Rifaa)'-dan almtr. Ihvan- Safa
Risaleleri'ni de uyduran kiinin ayn kii olduu
sylenmektedir. Bu kii, hadis ko* nusunda
Allah'n en bilgisiz, en hayasz ve yalan konusunda
en cr'etli mahluklarndan biridir.
439. Sagan diyor ki: Bu -tamamen
uydurma hadis ihtiva eden kitaplardan biri:
Muhaddis erafeddin el" Belh'nin Fadl'l-Ulem
818[415] (Alimlerin Fazileti) kitabdr.819[416]
Bu kitaptaki ilk uydurma- hadis:

818[415] Bu eser, baz kitaplarda Fedil'l- Ulem ismiyle

yer al* maktadr.
819[416] Muhakkik Leknev, Tuhfet'l-Kemee ala Havas
Tuhfeti't Talebe kitabnda (s.5) bu eseri"Fedil'l-Ulem,
Ii-Muhammed b. Srr elSelh" eklinde
adlandrmaktadr. Nitekim onun bu ifadesini erR&fu ve't-
Tekml (s.141) kitabna yazdm notlarda naklettim.
Ancak ulaabildiim kaynaklar, Belh'li bu zatn
biyografisi hakknda yeterli bilgi vermemektedir.

510
 "Kim fkhtan bir mesele renirse u kadar
ecre em riir", hadisidir.
440. Tek bir sened ile nakledilen uydurma
hadis kitaplarndan biri: "bn Ebi'd-Dnya ismiyle
bilinen Ztn Hadisleri" dir. 820[417] Bu zat, Hz.

820[417] Bu zat, Hafz Zeleb'mn Mizan'lTtidal (3/33;

4/522) Tezkiret'1'Huffaz (3(83l)'da ifade ettii gibi;
"Ebu Amr el-Belev el-Marib Osman b. Hattab Ebu'd-
Dnya el-Eecc'dir. (bn Ebi'd-Dnya) da denilmektedir.
Bazlar onu EbuTHasen Ali b. Osman el-Belev eklinde
adlandrmlardr. Yalancdr. Hicr yz ylndan sonra
yaamtr. Hz. Ali'den hayaszca uydurma hadisler
rivayet etmitir. Bununla rezil olmutur. 327 ylnda vefat
etmitir. bn Ebi'd-Dnya: Hz. Ebubekir Sddk
zamannda dnyaya geldim. Sffn gnlerinde Hz. Ali'nin
katrnn zengisinden tuttum, diyerek uzun bir kssa
anlatmtr. Hafz ibn Hacer, Lisan'l-Mizan'da (4/134-
140) bu kssay zikretmektedir. Bu kssada bu yalancnn
iddiasna gre; Hz. Ali (r.a) onun uzun yaayacan
bildii iin, ona Ebu'd-Dnya ismini vermi, "Sen uzun
mrl Ebu'd-Dnya'sm", demitir. Yine Hafz Zeheb,

511
Tezkret'bHuffaz' da (3/980) Ebu Bekr el-Mfid
(Cercerya Muhaddisi Muhammed b. Ahmed)'in biyog-
rafisinde yle demitir: "Ahmed b. Siba'm hadislerini
kendisine okudum. Dedi ki: Bize 641 ylnda Atik b.
EbiTFadl hadis nakletti. O da dedi ki: Bize Hafz Ebul-
Kasm hadis nakletti. O da dedi ki: Bize Galib b. Benna ve
kardei Yahya hadis rivayet etti. kisi de dediler ki: Bize
Kraat Alimi Hasen b. Galib nakletti. O dedi ki: Bize
Cerceraya'da Muhammed b. Ahmed el* Mfid imla
ederek hadis rivayet etti. Dedi ki: Bize Osman b. Hattab
nakletti, dedi ki: Ben Hz. Ali'yi iittim. Hz. Ali Dedi ki:
Allah Raslnn yle buyurduunu iittim: ''Kim benim
adma kasden yalan uydrursa, Cehennemdeki yerini
hazrlasn, "
Bu yalanc; asla Hz. Ali'yi grmedii gibi, yemin olsun ki
onu greni de grmemitir, diye bildiim iin; bu sened,
li sened olmas sebebiyle sevinemeyeceim bir seneddir.
Hafz Irak, Elfiyesinin erhi'nde (2/254) (Ali ve Nazil
hadisler) ile ilgili beyitlerin erhinde yle demitir:
"Senedde; baz ravilerin zayfl gz ard edilerek;
zellikle ibrahim b. Hdbe, Dinar b. Abdillah, Hra,
Yanem b. Salim, Ya'l b. Edak, Ebu'd-Dnya el-Eecc

512
Ali'ye erimi, uzun sre yaam, Hz. Ali'nin

ve benzerleri gibi; sahabeden hadis duyduklarn syleyen

baz son dnem yalanclar varsa; senedin li (kaynaa
yakn) oluuna iltifat edilmez. Hafz Zeheb, Mizan'da
yle demitir: Ne zaman bir muhaddisin Ebu Hdbe,
Ya'l b. Edak, Musa et-Tavil, Ebu'd-Dnya ve
benzerlerinin li "isnadlaryla sevindiini grrsen, bil ki,
bu muhaddis henz avamdan (sradan insanlardan)
saylr.
Bu iki muhaddisten nce Hakim, Ma'rifet Ulmi'l-
Hadis' de (s.10) bu iddiaclarn bir ksmm zikrettikten
sonra yle demitir: "Ksaca: Hra b. Abdillah, Kesir b.
Sleym, Yanem b. Salim. b. Kanber gibilerinin isnadlar
ve bunlarn benzerleri memnun olunamayacak, hccet
kabul edilemeyecek isnadlar-dandr. Hadis imamlarnn
msnedlerinde bunlardan birinin rivayet ettii bir
hadisin yer almas pek nadirdir." Daha nce hi
gemeyen (Kesir b. Sleym) ok zayftr. Mizan' da
(3/405) belirtildii gibi; hicr 170 ylndan sonra vefat
etmitir. Hicr 93 ylnda vefat eden Enes'den -vastasz-
rivayette bulunmutur. Hra ve Yanem'le birlikte
zikredilmesinin sebebi de budur. Dorusunu Allah bilir.

513
atnn zengisini tutup atna binmi, atn
zengisinden yaralanm, ve Hz. Ali de kendisine;
"Allah senin mrn uzun eylesin", diyerek dua
etmitir, diye iddia ettikleri zattr.
441. bn Nstr er-Rm'nin hadisleri
821[418] (uydurmadr)

821[418] smi Ca'fer b. Nstr'dur. Nstr er-Rm de

denilmektedir. Hafz Zeheb Mizan'da (1/419; 4/249)
yle demitir: "Zayf ravilerle ilgili kitaplarda bu ravinin
ismini grmedim. Bu, yalanlaryla megul olmaya
demeyecek kadar dk bir kiidir.
Helak olmaya layktr. Cafer b. Nstr: Ben Tebk
Gazvesi'nde Hz. Peygamber (s.a.v) ile beraberdim. Hz.
Peygamber (s.a.v)'in elinden kams dmt. Ben
atmdan indim ve kamy kendisine verdim. Hz.
Peygamber (s.a.v) bana: Allah senin mrn uzatsn,
dedi. Ben Hz. Peygamber (s.av)'den nce otuz sene.
O'nun bu duasndan sonra yz sene yaadm, demitir.
Yine Zeheb, Tecrid' de (1/91) bu raviyi zikretmi ve yle
demitir: "Ona kadar varan sened karanlktr. Metinler de
batldr. O deccaldir. Ya da byle bir kii hi var

514
 442. Ysr 822[419] ve Yanem bin Salim

olmamtr. Cafer b. Nstr, hicr 350 ylnda Farab

taraflarnda rivayette bulunmutur."
822[419] Ysr: Zeheb'nin Mizan'da (4/444) belirttii gibi;
"Ysr b. Abdillah olabilir. Bu ravi, Hz. Peygamber
(s.av)'den aslsz bell ve felket hadisler rivayet etmitir.
Afet ya kendisinden sonrakilerdedir, ya da byle bir ravi
hi var olmamtr. Ysr'den Hasan b. Harice rivayette
bulunmu ve Msr'da iken yz yanda idi, demitir.
Harice'ye kadar olan isnad da karanlktr."
ikinci bir ihtimal olarak Ysr isimli bu ravi; yine
Zeheb'nin Mizan' da (4/445) belirttii gibi; "Enes b.
Malik'den rivayet eden Enes'in azald klesi Ysr de
olabilir. Bu ravi hadis rivayetinde "hibir ey deil"dir.
Silef'nin Mu'cem'inde senediyle rivayet ettiine gre;
Ysr yle demitir: Enes b. Malik'in yle dediini
iittim: Allah Rasl buyurdu ki: "Allah' zikreden k
kyamet gn gnein nuru gibi nurla gelir."bn Hacer
Lisan'l-Mizan' da (6/298) yle demitir: Bu Ysr;
Silef'nin mehur iirinde "bn Nstr, Ysr ve Ynem'in
hadisleri de.." diyerek sralad kiilerden biridir.

515
823[420] ile Hra 824[421] Enes'den ayr ayr rivayet

Ebu Gudde diyor ki: Anlalan odur ki, buradaki (Ysr)

bu ikincisidir, sz ilk geen (Ysr b. Abdillah) deildir.
Lisan'm nshasnda ok tahrif bulunmaktadr. Ayrca
mellif Aliyy'l-Kar'nin (Enes'den) ifadesi sadece Hra'a
ait olmayp, (Enes'den rivayet ettikleri hadisler
anlamnda) her ne ait olmaldr. Doru olan ve
kesinleen de budur.
823[420] Yanem: Zeheb'nin Mizan'da (4/459) belirttii
gibi; "Hz Ali'nin azald klesi Yanem b. Salim b.
Kanber'dir. Enes'den acaip hadisler nakletmitir. mam
Malik zamanna kadar yaamtr. bn Hbban: Enes b.
Malik adna rivayet ederek hadiler uydurmaktadr,
demitir. bn Yunus: Enes'den rivayette bulunmu ve
yalan sylemitir, demitir. bn Hacer Lisan'l-Mizan' da
(6/315) unu ilve etmitir: Ukayl diyor ki: Onun
Enes'den byk ounluu mnker hadislerden ibaret
olan hadis nshas bulunmaktadr."
bn Hacer Lisan'l'-Mizan' da (6/169) ikinci bir defa
(Enes'den rivayet eden Nuaym b. Temam) adyla
zikretmi, bn Neccar tarikiyle batl bir hadisini nakletmi
sonra da; "Zannediyorum ki bu son harfde -Y harfinde-

516
gelecek olan (Yanem b. Salimedir, demitir. Nuaym b.
Temmam denilerek, hem kendi isminde de babasnn
isminde de tashif (harf deiiklii) hatas yaplmtr",
demitir.
bn Hacer yine Lisan'l-Mizan'da (6/169) bu raviden bir
sonraki ravi hakknda yle demitir: "Nuaym b. Salim:
Enes'den rivayette bulunmutur. bn'l-Kattan:
Tannmamaktadr, demitir. (bn Hacer devamla diyor
ki) "sminde tashif (harf deiiklii) hatas yaplmtr.
Aks takdirde bu ravi tannan, zayf-lyla mehur olan,
hadisi terk edilen bir ravidir. Doru ismi (Yanem)'dir.
Yani ilk harfi y'dr, sonra gayn ve ardndan nun harfleri
gelmektedir."
(Ebu Gudde diyor ki) Bununla anlalmaktadr ki; Lisan'
da (6/315) Yanem biyografisinin sonunda tahrif olup
buna itibar edilmez. Tahrif yoksa zayftr, Zeheb, onu bn
Adiyy'in szlerinde grm, ona iltifat etmemitir.
Silefi'den gelen iir ise onun isminin (Yanem) olduunu
kesinletirmektedir. Dorusunu Allah bilir.
824[421] Hra, Enes b. Malik'dcn rivayette bulunan Hra b.
Abdillah'dr. Zeheb Mizan' da (1/651) onun hakknda
yle demitir: "Dktr, yok hkmndedir. Bu rivayeti

517
ettikleri hadisler.
443. Dinar'n Enes'den rivayet ettii
hadisler uydurmadr.825[422]

yalanc Ebu Said -Hasen b. Ali el-Adev'den bakas

nakletmemekte-dir. Ebu Said, Hra'la yz yirmi ksur
ylnda grtn zikretmitir. bn Adiyy: Hra,
kendisinin Enes'in azadl klesi olduunu iddia etmi,
Enes'den merf olarak hadisler rivayet etmitir. Bu -
uydurma- hadislerden biri: "Kim bir gn oru tutarsa,
kendisine yeryz dolusu altn verilse bile, hesab gir
nndeki ecrini karlamaz", hadisidir. Yine bu uydurma
hadislerden biri: "Gzelyz, gz cilaandrr. irkin yz,
muhata' hm yzn buruturur", hadisidir.
825[422] Dinar: Ebu Mikyes Dinar el-Habe'dir. Zoheb
Mizan' (2/30) biyografisinde yle demitir: "u adam,
telef olan, yalanclkla sulanan biridir. Hicr 240. yl
snrlarnda Enes b. Malik'den irkin eyler naklet initir.
bn Hbban diyor ki: Enes'den uydurma eyler rivayet
etmektedir. bn Adiyy ise: Zayftr, gidicidir. Enes'den
birtakm hadisler rivayet etmitir. Bunlardan merf olan:
"Burundaki kl, czzam hastalna kar teminattr.''Yine

518
 444. Ebu Hudbe brahim b. Hdbe el-
Kays'nin hadisleri uydurmadr.826[423]

merf olarak Allah Tel buyuruyor ti: M'minin sann

aarmas, benim nurumdur. Ben nurumu ateimle
yakmayacak kadar ikram sahibiyim." Zeheb, daha sonra
Dinar'n; akln kabul edemeyecei bell ve utan verici
uydurma hadislerinden bazlarn zikretmitir. Allah onu
ir-kinletirsin. Nasl da yalan syleyebiliyor?!
826[423] Ona Ebu Hdbe el-Faris el-Basr de
denilmektedir. Zeheb Mizan' daki (1/71-72)
biyografisinde yle demitir: "Badat'ta ve baka
ehirlerde batl hadisler nakletmitir. bn Main diyor ki:
Ebu Hdbe geldi. Millet etrafna topland. Ona: Ayan
gster bakalm, dediler. (Yani onlar ok yalan syleme-
sinden dolay onun insan olduunu dorulamyor, onun
cinn olduunu zannediyorlard. Ayan grmekle onun
gerekten insan olup olmadn, ayaklarnn cinlerin
ayaklarna benzeyen inek ayaklar gibi olup olmadn
renmek istiyorlard.) Bu sebeple Zeheb yle demitir:
Halk, onun ayann merkep veya eytan aya
olmasndan korkuyordu. Ebu Hdbe, hicr 200 ylnda
acaip hadisler ortaya koymutur. Ebu Hdbe, Basra'da

519
dnlere arlp raks ettirilen bir rakkas idi. Bir b.
mer diyor ki: Komularmzda bir dn vard. Enes'in
ravisi Ebu Hdbe bu dne davet edildi. Yedi, iti,
sarho oldu ve u arky sylemeye balad:
"Elbiselerimi kaplad bitler. Ben de raks ettim onlar iin."
ibn Hacer Lisan'l-Mizan' da (1/120) unu ilve etmitir:
bn Hbban onun hakknda; "Deccallerden bir deccaldir,
ne hadis rivayetiyle ne de hadis yazmakla tannmyordu.
Sadece oynatlyor ve kendisiyle eleniliyordu. Basra'da
dnlere arlp
raks ettirilen bir rakkas idi, Ya ilerleyip salar aarmca;
Enes'den hadis duyduunu iddia etmi ve onun adna
hadisler uydurmaya balamtr", demitir.
Syt de Zeyl'l-Mevzfta. (s.199-201) Ebu Hdbe'nin
Enes'den rivayet ettii bu nshay nakletmitir. Hafz
Silef diye mehur olan, dnyann isnad alimi, yz seneyi
aan bir hayat olan, uzun mrl, salih zatlardan, imam
Hafz Ebu Tabir
Ahmed b. Muhanned..... b. Silefe eHsbehan (l. 576)
Allah
Rasl (s.av)'nn sahableri olduklarn ve uzun mr
yaadklarn iddia eden bu yedi hadis uydurmacsnn

520
isimlerini manzume ile vermitir. Silef yle diyordu: bn
Nstr, Ysr ve Yanem'in hadisleri, Marib diyarnn
Eecc'i ve sonra Hra'm iftiralar, Dinar'n nshas ve
yat Ebu Hdbe el'Kays'nin nshas Bunlarn hepsi,
kelebek gibidirler.
Nitekim Hafz bn Hacer de bu ikisini Lisan'J-Mizan' da
(6/446-447) sahab olduunu ve uzun mr yaadn
iddia eden yedi kiinin dnda sekizinci deccal olan
(Rabi' b. Mahmud el-Mardin)'nin biyografisinde
zikretmitir. Zeheb, Mizan'da. (2/42) (Rebi' b. Mahmud
el-Mardin) biyografisinde yle demitir: "ftirac
deccaldir. Hicr 599 ylnda sahab olduunu ve uzun
mr yaadm iddia etmitir. Hafz Vadi- Batda ve
douda ilim yolculuklar yapan Muhaddis Muhammed b.
Cabir el-Kays el-Endels, et-Tunis (Do.673* 01.749)-
Hafz Silef'nin az nce geen iki beytini bana okudu ve
bunu u beytiyle takviye etti: "Sekizincisi (Raten),
dokuzuncusu (Mardin)'dir. smi Rabi' b. Mahmud'dur.
Durumu aa vurulmutur." Tarihi Makarr Nefhu't-
Tyb kitabnda (3/66) Hafz Silef'nin iki beytini okurken
(Ysr) yerine (Kays) ismini zikretmitir. bn At yle
demitir: Hafz Silef bu iki beyti okuduktan sonra bu

521
eylerin hava gibi olduuna iaret etmek zere, ellerine
flyor du.
Birinci beytin ba, Acln'nin Kef'bHafa kitabnn
sonlarnda (2/561) (Ehads Nstr...) eklinde gelmitir.
Bu ravi, daha nce 441 no.lu paragrafta iaret edildii
gibi; Zeheb'nin Mizan' mda (4/249) da (Nstr) ismiyle
gelmitir.
Sonra ikinci beytin ilk yans Acln'nin Kef'bHafa
kitabnn sonlarnda (2/561) olduu gibi pek ok
kaynakta tahrif edilerek
(Nshat Dinar ve Nshat Tevbe) eklinde hatal olarak
yer almaktadr. Dikkat edilmelidir. Sagan'nin Risalet'l-
Mevzt (s.4) kitabnda her iki beytin ilk yarsnda tahrif
yaplm; (Ysr) yerine (Bir); (Nshat Tirbihi) yerine
(Ahbaru erbetin) eklinde yazlmtr. Bu, iltifat
edilmeyecek bir tahriftir. Nefhu't-Tyb' de (ve bht)
kelimesi (ve ba'de) eklinde tashif edilmitir.
Tamamlayc Bilgi: Elinizdeki Masn kitabnn metninde
ve dipnotlarda kendileri sahab olduunu ve uzun sre
yaadklarn iddia eden deccallerden u kimseler yer
almaktadr:
1. bn Ebi'd-Dnya ya da Ebu'd"Dnya el"Eecc el-Belev

522
el-Marib
2. bn Nstr er-Rm
3. Ysr b. Abdillah el-Msr
4. Yanem b. Salim
5. Hra b. Abdillah
6. Dinar el-Habe
7. Ebu Hdbe brahim b. Hdbe el-Kays el-Faris el-
Basr
8. Rabi' b. Mahmud el-Mardin
9. Raten el"Hind
Sahab olduklarn ve uzun sre yaadklarn iddia eden
dokuz yalanc deccalin isimleri bunlardr. 476.paragrafta
uzun mrl u deccallerin isimleri de zikredilecektir:
10. Muammer Habe (?)
11. Muammer Marib (?)
12. Muammer b. Breyk
13. emhre: Sahab olduunu ve uzun sre yaadn
iddia eden cinn bir kimse olduu sylenmektedir.
14. Kays b. Temim et-T l.Meklebe b. Melkn el-
Hrezm
16. Cabir b. Abdillah el-Yemam
17. Cbeyr b. Haris

523
18. Kmnevc hkmdar Serbtek
Bylece saylar on sekiz olmutur. Bunlarn
biyografilerini Ibn'l-Esir'in sdbGabe, Zeheb'nin
Tecrid Esmai'sSahahe, Mzan ve el-Mugn fi'd-Duaf
kitaplarnda; bn Hacer'in sabe
ve Lisan'bMizan ile bn Arrak'm Tenzil'-
eriati'JMerfa kitabnda grebilirsiniz.
19. Mansur b. Hzame: Bunu Tarihi Makarr Nefhu't-Tb'
de (3/11) Doudan Endls'e gelenler hakkndaki 6.
babda zikretmektedir. Mansur'un iddialar arasnda Hz.
Osman (r.a)'m zamanna yetitii, Cemel gn Hz. ie
(r.anh) ile birlikte olduu, Sffn'de bulunduu, babas
Hzame'yi Allah Rasl'nn azad ettii, kendisinin
Endls'den Magrib'e 330 ylnda getii iddialar yer
almaktadr. Bunlar nakleden Makarr yle demitir:
"Btn bunlar samadr, asl yoktur. Allah Hafz bn Ha-
cer'e rahmet eylesin. Zira o hafz ibn Bekuval'in
kitabnn nshas zerine bu szler hakknda; "Bu
hezeyandr. Asl yoktur. Buna adlanlmasn!.." diye
yazmtr. (Eecc'l-Garb)'n hayat da ayn ekildedir.
Hadis hafzlar onun yalan olduunda ittifak etmilerdir.
20. mer b. Hafs cd-Dimak el-Hayyat el Muammer:

524
bkz. Mizan: 3/190 (mer el-Hayyat); 4/ 144 (Maruf el-
Hayyat)
21. Muzaffer b. sim eHcl: bkz. Mizan: 4/131; Lisan
'iMizan: 6/53 Ayrca Mizan: 4/178 (Meklebe b. Melkn);
Tecrid Esmai's-Sahabe: 2/93.
22. Abdullah b. Ahmed b. Eb Zabye el-Haccam el-Basr
el-Muammer: bkz. Lisan'lMizan: 3/254.
23. EbuTHasen b. Nevfel er-R: bkz. Mizan: 4/5151;
LisanT Mizan: 6/364.
24. Hut b. Murre b. Alkame: Mk.z.Tenzih'-eriati'1-
Mcrfa: 2/45.
25. brahim e-erab: bkz. elMunifi'dDuaf: 1/31.
26. Sa'd b. Ali Ebu'1-Vefa en-Nesev el"Kad: bkz. eMuni
fi'd~ Duaf: 1/255.
Merhum stadmz mam Kevser'nin "Atb'Muterrin
hi Decacilet'1'Muammerin"isimli bir eseri vardr.
Kevser, bu ese' rinde ahab olduklarn ve uzun sre
yaadklarn iddia eden deccallerin isimlerini
toplamtr. Eser hl yazma olup ben henz bu esere
vkf olamadm.
Burada dikkat ekilmesi gereken hususlardan biri udur:
evkn'nin el-Fevaid'lMccma fiTEhadisi'lMevza

525
kitabnda (s.422,423) (Muammer b. Breyk) ismi tahrif
edilerek (Muammer b. erik) eklinde yazlm; (Ali b.
Osman b. Hattab) ismi (Osman b. Hattab)'dan farkl bir
isim olarak yer almtr. Halbuki Zeheb'nin Mizan' mda.
(4/522) belirtildii gibi; bu ikisi
ayn kii olup bazlar bu ekilde bazlar dier ekilde
adlandrmlardr.
Masn kitabnn sonunda 274. sayfada bu dipnotuna u
ilve yaplmtr:
27. Ahmed b. Ali en-Nasib: bkz.Tenzih'-eria: 1/31.
28. brahim b. Muhammed ... el'Ensar: bkz. Lsan:
1/106.
29. Hasen b. Rekzevan el-Faris: bkz. Lisan: 2/207'.
30. Zeyd b. Temim el-Klb: bkz. Lisan: 2/502.
31. Musa b. Abdillah et-Tavil: bkz. Mizan: 4/209; Lisan-
6/122.
32. Ebu Hald es-Sakka: bkz. Mizan: 4/519; Lisan: 6/372.
33. Muammer es'Sahab: Syt el'Hav li'1-Fetavde
"Rafus' Savt bi-Zebh'hMevt" risalesinde zikretmitir:
2/185.
34. sa b. Abdullah el-Osraan: Badat'ta Buhar, Mslim
ve muasrlarnn stad olan h. 244 ylnda vefat eden Ali

526
 445. Tamam uydurma hadis ihtiva eden
kitaplardan biri: Enes el-Basr Msnedi diye
bilinen kitaptr. Bu kitapta yz hadis yer

b. Hucr'dan hadis rivayet etmi ayn zamanda meyne bt.

Enes b. Malik'den hadis duyduunu iddia etmi ve bu
durumu tesbit edilmitir. meyne, Hafz bn Hacer'in
Takribinde olduu gibi (y)'dan sonra (nun) harfiyledir.
Mizan (3/317) ve Lsan'da (4/401) olduu gibi Amine
deildir.
35. Muammer el-Marib: Hafz bn Hacer'in Isabe
kitabnda (Mim) harfinin drdnc ksmnda (Muammer
el-Marib)'nin biyografisi sonunda u ifadesi yer
almaktadr: "Bu, Raten, Kays b. Temim, Ebu'l-Hattab,
Meklebe, Nstr cinsindendir. Bunlarn biyografilerini
el-Muammern isimli kitapta topladm. Muvaffakiyet
Allah'tandr."
Abdlfettah (Ebu Gudde) diyor ki: Bu kitab grmedim.
Bu kitabn bu konuda yazlm en kapsaml kitaplardan
olduunu zannediyorum. Bu konuyla ilgilenen
aratrmac bu kitaba vakf olmaya almal, bu kitab
basp nerederek ihya etmelidir.

527
almaktadr. Bu kitab Sem'an b. Mehd, Enes'den
rivayet etmektedir.827[424]
"Dier mmetlere gre benim mmetim,
yldzlar arasndaki ay gibidir", hadisidir.
ZeyV de 828[425] yle denilmitir: "Enes b.
Malik'den rivayet eden Sem'an b. Mehd:
Neredeyse hi tannmamaktadr. Ona yalan bir
nsha yamanmtr. Allah bunu uyduran
irkinletirsin."
Lisan'da 829[426] yle denilmitir: "Bu
uydurma nshay Muhammed b. Mukatil er-Raz,
Ca'fer b. Harun'dan; o da Sem'an'dan rivayet
etmektedir."
Lisan mellifi, daha sonra bu nshay

827[424] Zeheb, Mizan'da (2/234) yle demitir: "Enes b.

Ma-hk'den rivayet eden Sem'an b. Mehd: Tannmayan
bir hayvandr. Ona yalan bir nsha yamanmtr. Bu
nshay grdm. AUah bunu uyduran irkinletirsin."
828[425] Syt, Zeyl'lMevzt: 8.41
829[426] bn Hacer, Lisan'l-Mizan: 3/114

528
zikretmi; "Bu nshada yzden fazla hadis
bulunmaktadr. Bu hadislerin metinlerinin ou
uydurmadr, demitir.830[427]
446. Saan yle diyor: Tamam uydurma
olan hadis nshalarndan biri: Ahmed ismini
alma konusunda rivayet edilen hadislerdir. Bu
hadislerden hibir ey sabit olmamtr.831[428]

830[427] Syt, Zeyl'de (s.4l) bu uydurma hadisler arasnda

bn ahin tarikiyle Sem'an b. Mehd'den; o da Enes b.
Malik'den u hadisi rivayet etmektedir: Allah Rasl
(s.a.v) yle buyurmutur: "Bir adam yemek taban
yalar gibi iyice temizlediinde yemek taba ona istifar
eder ve Allahml. Beni Seylan'dan azad ettiin gibi. onu
da Cehennem'den azad et, der."Yemek tabann iyice
temizlenmesi hakknda bu uydurma hadise gerek
kalmadan Mslim'in Sahih'inde (Eribe 129-137; erhu
Mslim: 13/203) rivayet ettii sahih hadisler vardr.
831[428] bn'l-Cevz'nin Mevzuat (1/154-158); bn Kayym
el' Cevziyye'nin el'Menaru'1'Mnif kitabnda (s.57,61) ve
mellif
Aliyy'l-Kar'nin elMevzt'l-Kbr' snn sonunda

529
 447. Tamam uydurma olan hadis
nshalarndan biri: Ebu'd-Derd'dan merf
olarak rivayet edilen Veda Hutbesidir. Bunun
banda:
"Dikkat edin. Sakn sizden biriniz, deniz
iyice dalgalandnda gemiye binmesin", uydurma
hadisi yer almaktadr.
448. Leli' de 832[429] yle denilmektedir:
Ebu Hureyre ve Enes'den uzun uzun rivayet
edilen "Veda Hutbesi":833[430] uydurmadr. Bunu

ikinci faslda dedii gibi; Muhammed ismini alma

hakkndaki hadisler de ayn ekilde batldr. Syt'nin el-
Havil-Fetav(2/115) kitabnda ed-Drretn-Naciye
sonlarndaki; "Bu hadisin senedi, bana gre hasen
artlarn tamaktadr", ifadesi Syt'nin bilmen
mtesahil (fazla hogrl) hkmlerindendir.
832[429] Syt, el'Leh'lMasna'da (2/361-373) bu Veda
Hutbesini 13 sayfa halinde zikretmektedir.
833[430] Bu hutbe, uydurmacnn kendisinin, uydurduu ve
Rasr lullah (s.a.v)'n vefatna yakn okuduunu iddia

530
uydurmakla Bereketsiz ka-lasca Meysere b.
Abdi Rabbih itham edilmitir.
449. Veciz' de 834[431] yle denilmektedir:
bn Adiyy diyor ki: Muhammed b. Muhammed el-
E'as 835[432], Musa

ettii hutbedir.
834[431] Veciz adl bu kitap, Fetten'nin Tezkiret'bMevzt'
ta (s.4) ifade ettii gibi; Syt'nin kitabdr.
835[432] Zeheb Mizan'da (4/27-28) onun biyografisinde
yle demitir: "Muhammed b.Muhammed b.E'as el-
Kf, Ebu'l-Hasen, Msr'a yerlemitir. bn Adiyy: Ondan
Msr'da hadis yazdm. iddetli i oluu, onu bize bin
hadise yakn bir hadis nshas tahric etmesine sevk
etmiti... Bu durumu Msr'daki ehH beytin eyhi Hseyn
b. Ali el-Hasen el-Alcv'ye anlattmzda; Bu Musa b.
smail, Medine'de krk yl benim komum idi. Ne
babasndan ne de bakasndan her hangi bir rivayeti
olduunu sylemedi, dedi. bn Adiyy onun uydurma
hadislerinden birkan zikretmektedir."
bn Hacer el-Askaln Lisan'l-Mizan' daki (5/362)
biyografisinde unu- ilve etmektedir: "Sz geen bu

531
 b. smail b. Musa b. Ca'fer'den; onun Hz.
Ali'ye kadar dedelerinden; merf olarak rivayet
ettii hadisleri yazdm. Zira Muhammed b.
Muhammed el-E'as, bize bu sz geen Musa'nn
dedelerinden henz daha yeni bir yazyla yazlm
yaklak bin hadisi ihtiva eden bir nsha
gstermiti. Bunlarn byk ounluu mnker
hadislerdir.
Darakutn, Aleviyyat ad verilen bu eser
hakknda: Bu kitabn uydurulmu olmas, Allah'n
ak mucizelerinden biridir, demitir.
Askalan ise: bn'l-E'as, buna
"Snen"ismini vermitir. Tamam ayn senedle
rivayet edilmitir. Bu kitaptaki uydurma
hadislerden biri udur:

kitabn -yani-Aleviyyat'm bir ksmn grdm. Musa b.

smail bu kitab Snen diye adlandrm, bunu bablara
gre tertip etmitir. Bu kitaptaki hadislerin tamam, ayn
senedle rivayet edilmitir."

532
 "Yaz attan daha uzun yaayan bir at
yoktur. Amca kz gibi bir hanm da yoktur. '836[433]
450. Abdullah b. Ahmed (bin Amir) 837[434],

836[433] evkn'nin el-Fevaid'1-Mecmua kitabnda (s.519)

bu ekilde zikredilmitir. Aslda ve mellif
AliyyTKar'nin el' Mevzt'l-Kbra kitabnn
sonlarnda ikinci faslda (ed-Dhm) yerine (el-Edhem)
lafzyla nakledilmitir. Fetten'nin TezkiretT
Mevzuat'mda (s. 10) ve Mizan'da (4/28) (ed-Dhm)
lafzyla gelmitir. Doru olan da budur. Lisan'l-Mizan'
da (5/362) ve Syt'nin ZeyF inde (s.114) ve Tenzih'-
eria' da (2/402) ise C.elka) eklindedir. Bu kelimede
tahrif yaplmtr.
837[434] Bu zat hakknda Zeheb Mizan'da (2/390) yle
demitir: Abdullah b. Ahmed b. Amir babasndan; o Ali
er-Rza'dan; o dedelerinden bu batl uydurma nshay
rivayet etmitir. Onu ya kendisi ya da babas uydurmu
olmaldr. Hasen b. Ali ez-Zhr: mm idi. Raz olunan
biri deildi. Hicr 324 ylnda vefat etmitir." Mellif
Aliyy'l-Kar'nin el-Mevz't'-Kbra sonunda ikinci
faslda (Abdullah b. Ahmed)'in nesebi hakkndaki

533
babasndan; o Ali erRza'dan; o da dedelerinden
uydurma, btl bir nsha rivayet etmektedir. Onu
ya kendisi ya da babas uydurmu olmaldr.
451. shak el-Malat'ninde btl rivayetleri
vardr. Onlardan bir ka unlardr:
1. "Allah'a iman eden bir hanmn fercini,
eer zerine koymas hell deildir."
2. "Kim ikramda bulunmazsa, ona bir para
cimrilik bular." '
3. "Allah, (Bakasnn dizkapa ile gbek
arasna) bakana da baklana da lanet etmitir."
4. "Kkmescid, kkmushafdemeyin."
5. Allah Rasl (s.a.v), -Muhammed,
Ahmed, ve benzeri muazzam- isimleri kltme
sigasyla kullanmaktan, ayrca Hamdn, Ulvan
veya Ya'm 838[435] ve benzeri mbalaa anlam

tereddd onun kusuru olup ho deildir.

838[435] Bu son isim, Acln'nin Kef'l-Hafa hmda (2/552)
(Ya'm) yerine sin harfiyle (Ya'ms); Zeheb'nin Mizan'

534
tayan- isimlerin verilmesinden nehy etmitir.
452. shak el-Malat; bn Creyc'den; o
At'dan; o Ebu Said'den: Hz. Ali'ye cima (cins
mnasebet) ile ilgili ve nasl cimada bulunaca ile
ilgili tavsiyeleri de rivayet etmektedir. shak
denilen u deccale bakn!. Ne kadar da cr'etkr
davranyor!.
453. Deylem diyor ki: Ebu'1-Fadl Ca'fer b.
Mu-hammed b. Ca'fer b. Muhammed b. Ali el-
Huseyn'nin Ars kitabndaki hadislerin isnadlar:
rktr, gve-nilemez. Hadisleri ise cidden
mnkerdir.839[436]

mda (1/202) ise (Na'm) eklinde yani bandaki mm

harfiyle zik~ redilmektedir.
839[436] Deylem'den nakledilen bu blm Syt, Zeyl'l-
Mevz-t kitabnda (s.194-195) zikretmi, ve Deylem'nin
"Hadisleri ise cidden mnkerdir", sznden sonra u
ifadeyi ilve etmitir: "Onlar tamamen atamadm."
Syt daha sonra (s.194-196 arasnda) Ars kitabndan
epeyce hadis nakletmitir. Burada asl nshada eksiklik

535
 454. Syt'nin 840[437], bn'l-Cevz'den
841[438] naklettiine gre; Hadisinde uydurma,
yalan veya maklb (hadis ters yz etme) 842[439]

bulunan kimseler birka ksmdr:

1. Kendini zhde (ibadet ve tate) veren,
hadis ezberlemeyi veya hadisleri temyiz etmeyi
ihmal eden kimselerdir.
2. Kitaplar kaybolan, bu sebeple
ezberinden hadis nakledip hataya den kimseler.
3. Sika/gvenilir kimseler olduu halde
hayatlarnn sonlarnda akllar karan, hadisleri

ya da ksaltma vard. Ben bunu merhum Syt'nin

Zeyl'inden tamamladm.
840[437] Syt, el-Lelil-Masna: 2/467-473
841[438] bn'l-Cevz, Mevzuat kitabnn balarnda: 1/35-
47
842[439] Ibn'l-Cevz'nin Mevztinda. ve Syt'nin Lel
kitabnda bu ekildedir. Asl nshada ve mellif Aliyyl-
Kar'nin el' MevztTKbra kitabnn ikinci faslnda (el-
maklb) yerine (el-kalb) denilmitir.

536
birbirine kartrmaya balayan kimseler.843[440]
4. Farknda olmadan hatal rivayeti
nakleden, daha sonra doruyu grp de bunun
doru olduuna inand halde, kendisine hata
nisbet edilmesini yaktramayp gururlanarak
hatasndan dnmeyen kimseler.
5. slm eriati'ni bozma, dinde kuku
uyandrma ve dinle oynama amacyla bilerek
kastl olarak hadis uyduran zndklar. Baz
zndklar da hadis stadnn dalgnlndan
yararlanarak onun kitabna ona ait olmayan
hadisleri ilve ediyorlard.844[441]

843[440] Yani Syt'nin Lel kitabndaki (2/467)

ifadesinde olduu gibi; rivayetleri kartrdlar.
844[441] bn'l-Cevz'nin Mevztindak (1/37) ve
Syt'nin Lel' deki (2/468) ifadesinin devam yledir:
Bunun rnei Hammad b. Seleme'nin vey evlad olan
zndk -yani kastl dinsiz- Ab-dlkerim b. Ebi'l-Avc'nm;
annesinin kocas Hammad b. Seleme'nin kitaplarna
hadisler ilve etmesidir. bn Adiyy diyor ki: Abdlkerim

537
b. Ebi'1-Avc Abbas halifesi Mehd zamannda yakalanp
Basra Emiri Muhammed b. Sleyman b. Ali el-Basr'nin
huzuruna getirildi. Basra Emiri boynunun vurulmasn
emrettiinde Abdlkerim: Helli haram, haram hell kl-
mak zere sizin iinizde drt bin hadis uydurdum,
demitir." Syt'nin sz burada az bir ilve ile sona
ermektedir. Zndklarn bu eit tavr, Halife Mchd'nin
olu Halife Harun Reid zamannda da tekrarlanmtr.
Hafz Zcleb Tezkiret'l-Huffaz' da (1/273) (Ebu shak el-
Fezar)'nin biyografisinde, -Hafz bn Hacer Tehzib't-
Tehzib'de (1/152) onun biyografisin-
de, Hafz Syt Tarihu'l-Hulef' da (s.194), Mellif
Aliyy'l-Kar el-Mevzatl-Kbra' da altnc faslda yle
demitir: bn Uleyye ve shak b. ibrahim anlatyor: Harun
Reid bir zmdk cezalandrp boynunun vurulmasn
emretti. Zndk ona: -Niin benim boynumu
vuruyorsunuz? dedi. Reid:
-Allah'n kullarn senden (senin errinden kurtarp)
rahata kavuturmak iin, dedi. Zndk:
-Ey M'minlerin Emir. Haberin var m? Ben iinizde bin
hadis (Aliyyl-Kar'nin nakline gre drt bin hadis)
uydurdum. Bu hadislerle ben, Hz.Peygamber (s.a.v)'in bir

538
 6. Mezhebini desteklemek iin hadis
uyduranlar.845[442]
7. Hayr zendirme ve ktlklerden
sakndrma amacyla Allah rzas iin hadis
uyduranlar.
8. Gzel bir sz iin hadis uydurmay caiz
grenler.

harf bile sylemedii konularda helli haran, haram

hell klyordum, dedi. Reid ona:
-Ey Allah'n dman!.. Ya sen Ebu shak el-Fezar ve
Abdullah b. Mbarek hakknda ne dersin? Onlar hadisleri
didik didik ediyor, bu uydurma hadisleri harf harf ortaya
karyorlar, dedi.
845[442] bn'l-Cevz'nin Mevzuatndaki (1/38) ve
Syt'nin Lel' deki (2/468) ifadesinin devam yledir:
"Bu, sapk frkalardan biri olan Salimiyye mezhebinin bir
gurubu hakknda nakledilmitir." Bu iki mellif, daha
sonra iledikleri bid'atlerden tevbe eden "Biz, eskiden bir
eyi arzu ettiimizde ya da gzel grdmzde onun iin
hemen hadis uydururduk!..", diyen birtakm
bid'atilerden baz rivayetler nakletmilerdir.

539
 9. Sultana yakn olmak maksadyla hadis
uyduranlar.846[443]

846[443] Giyas b. brahim en-Neha'nin yapt gibi. Gyas,

Abbas halifesi Mehd'nin huzuruna girdiinde Mehdi
gvercinle oynuyordu. Mehd uzaktan gelen gvercini
severdi. Gyas'a; -EmirTM'mnn iin bir hadis naklet,
denildi. Gyas: -Bize falan, o falandan, o da Ebu
Hureyre'den rivayet ettiine gre; Peygamberimiz (s.a.v)
yle buyurmutur: "Yarma dl sadece ok, at, deve
veya kanatta (yani kuta) olur", dedi. Hadise ev cenah
(veya kanat) kelimesini ilve etti.
Mehd ona on bin dirhem verilmesini emretti. Kalkp
giderken de;
-Ben ehadet ederim ki, senin kafan Allah'n Rasl adna
yalan uyduran yalanc kafasdr. Bu gnaha ben sebep
oldum. Bu adam bana irin grnmek istedi, dedi. Sonra
da gvercinin kesilmesini emretti. Alimler arasnda o
gnden sonra (Gyas) ad zikredilmedi. Bu olay Hatib
Badad, Tarhu Badad'dcv. (1/323-324) Gyas'm
biyografisinde; bnl-Cevz, Mevzuat' ta: (1/42); Zeheb,
Mizan'da: (3/338); Syt, Lel'de: (2/470) rivayet
etmektedir.

540
 10. Kssaclar. Zira bunlar gnlleri

Gyas'n babas olan (brahim en-Neha), mehur (mam

brahim en-Neha) deildir. Gyas'n babas brahim b.
Talk b. Muaviye en-Neha'dir. Mehur mam (ibrahim en-
Neha ise ibrahim b. Yezid b. Kays en-Neha'dir.
Sz geen hadisin; "ev cenah" (veya kanat yar) ilvesi
olmakszn gelen rivayeti sahihtir, uydurma deildir. Bu
sahih hadisi Ebu Hureyre'den; mam Ahmed b. Hanbel
Msnedinin (Msned Eb Hureyre) blmnde birka
yerde (2/256, 358, 425, 474); Ebu Davud (Snen- 3/29
Cihad 60); Nesa, (Snen: 6/226 Hayl 14); Tirmiz,
(Snen: 7/192 Cihad 22); ve bn Mace: (Snen: 2/960
Cihad 44) ve Hakim sahilidir diyerek Mstedrek'de
rivayet etmitir. Burada geen lafz, Nesa ve Tirniz'ye
aittir. Hadisde geen (Sebak) kelimesi; yarta rakibini
geen kimseye verilmek zere belirlenen mebla
anlamndadr. (L sebeka) hadisinin manas udur:
"Msabaka/yarma yoluyla ancak u yarlarda dl
alnmas helldir Ok yar, at yar, deve yar." Gyas,
sultann kuu sevdiini grerek ona yaranmak rm bu
sahih hadise "ev cenah" (kanat yar) kelimesini de uave
etmitir.

541
duygulandracak ve halk ierisinde geerli olacak
hadisleri nakletme amac tamaktadrlar.
455. Uydurma rivayetlerden biri: imam
Malik'den rivayet edilen u ifadedir: Me'mn'un
huzuruna girdim. Meclis dopdolu idi. Halife ile
vezirinin arasnda bir boluk vard. Aralarna
oturdum. Halifeye u mer-f hadisi naklettim:
"Bir mecliste, katlanlarn okluu sebebiyle
yer darl olduunda, iki efendinin aras limin
oturaca yerdir." ZeyF de 847[444]; "Bu
mnkerdir", 848[445] denilmitir. (bn Asakir yle
diyor:) mam Malik, Halife Me'mn zamanna
kadar yaamamtr.849[446]

847[444] Syt, ZeylTMevzt: s. 180

848[445] Yani yalandr.
849[446] Bu son cmle, bu yalan haberi nakleden Hafz bn
Asakir'in syledii ifadesidir. Syt, ZeyF de (s.181) bu
sz bn Asakir'den nakletmekte ve bunu ardndan da
yle demek" tedir: "Bu haberi Deylem Msned'l-
Firdevs'de rivayet etmi" tir. Hafz bn Hacer

542
 456. Yine ZeyF de 850[447] yle
denilmektedir: Haris b. same, Msnedln&e
Davud b. Muhabber'den; Aska-ln'nin "Hepsi
uydurmadr", dedii otuz ksur hadis tahric
etmektedir. Bunlardan biri udur:
"Ahmak kimseye ahmakl sebebiyle facirin
fcurundan daha byk azab isabet eder. Kullar
yarn yksek derecelere, Rablerine yakn
makamlara akllar mikdarnca nail olurlar,"
Bir dier uydurma hadis:
"nsanlarn en deerlisi, en akll olandr."
Bir dier uydurma hadis: "Ya Raslallah!..
Bu Hris-tiyan ne kadar aklldr!., denildi. Allah
Rasl (s.a.v) bunu reddetti ve yle buyurdu:
"Sus! Akll Allah 'a itaatle amel eden
kiidir."
457. Sleyman b. sa yirmi ksur hadis

Zehru'FFrdevs' de: Bu, uydurmadr, de" mistir."

850[447] Syt, ZeylTMevzt s.5"10.

543
uydurmutur.851[448]
1. Bu uydurma hadislerden biri udur:
Alkame'ye:
- Hristiyanlar, dnyalarnda ne kadar da
aklldrlar?! denildi. Alkame:
- Sus. Zira bn Mes'ud, kfiri "akll" diye
isimlendirmemizi yasaklyordu, dedi.
2. Sleyman'n uydurduu bir baka hadis
udur:
"Akllnn iki rekat namaz, cahilin yetmi
rekatndan daha faziletlidir. Ben: (Bu iki rekat,
cahilin yedi yz rekatndan daha faziletlidir)
deseydim, yle olurdu."

851[448] Nitekim Hafz Zeheb, Mizan'da (2/218)

biyografisinde yle demitir: "Sleyman b. sa b. Nech
es-Sicz: Helak olmu saylr, ^.lani yok hkmndedir.)
Cevzecn: Yalancdr, yalandan ekinmez, demitir. Ebu
Hatim: Yalancdr, demitir. bn Adiy: -Hadis uyduruyor,
demitir. Onun iki cilt "Tafdlu'FAkFAldm
Usn]"kitab bulunmaktadr."

544
 3. Sleyman'n bir dier uydurma hadisi
udur: Adiyy b. Hatim -Peygamberimiz (s.a.v)'in
yamnda-babasn methetmi, onun itibarl ve
erefli biri olduunu ve akl olgunluunu
zikretmiti. Bunun zerine Efendimiz (s.a.v):
-"Gerek eref, itibar ve akl olgunluk;
dnya ve ahirette Allah'a itaatle amel eden kiiye
aittir", buyurdu. Adiyy:
-Ya Raslallah!. Babam misafir arlyordu,
yemek yediriyordu. yaknlar gzetiyordu,
musibete urayanlara yardm ediyordu, unu
unu yapyordu. Bunlardan her hangi bir eyin
ona faydas olacak m? dedi. Efendimiz (s.a.v):
-"Hayr/. Zira senin baban hibir zaman:
(Ey Rab-bim!.. Din gn benim gnahm
bala), demedi" diye cevap verdi.
458. Yine ZeyF de 852[449] yle
denilmektedir: Bill'n (am'da yerlemek iin)

852[449] Syt, ZeylTMevzt: s.104

545
yolculuu, sonra Peygamberimiz (s.a.v)'i ryada
grdkten sonra Medine'ye dn, Medine'de
ezan okumas ve onun ezanyla Medine'nin
titremesi haberinin asl yoktur. Bunun uydur ma
olduu aktr. Her halde bn Hacer ebMekk bu-
nun uydurma olduunu bilmiyor ki, (Medine'yi)
ziyaret konulu kitabnda 853[450] bu haberi
zikretmektedir.
459. Yine ZeyF de 854[451] yle

853[450] bn Hacer el-Heytem, el-CevhcruTMnazzam f

ziyaretiT Kabr-erifi'n-NebeviyyTMkermm: s.29'30.
bn Hacer e\-Askaln Lisan'da. (2/108) "Bu uydurma
olduu ak bir kssadr", demitir. Zeheb de Siyer
A'lmi'n-Nbel'&a (1/258): "snad gevektir. Bu haber
mnkerdir", demitir.
854[451] Bunun Syt'nin Zeyl'I'Mevzt kitabnda
bulamadm. Fetten, bu hadisi Tezkiret'l-Mevzt' da
(s.36-37) Firzba-d'nin Muhtasar'ma nisbet etmektedir.
Yazarn kalemi yanla-rak bir kitap yerine bir bakasnn
ismini yazm olmaldr.

546
denilmektedir: Peygamberimiz (s.a.v), Medine
Mescidi'ni bina etmek istediinde Cebrail (a.s)
ona gelmi ve "Bu mescidi gk yzne doru yedi
zira' uzunluunda, ssl ve nakl olmamak zere
bina et", demitir. Bu hadis bulunamamtr.
460. Yine ZeyF de 855[452] yle
denilmektedir: Peygamberimiz (s.a.v) namaz
klarken, bazlar O'nun ruhu olmayan bir
cesedinin bulunduunu zannederdi.
461. Muhtasar'da 856[453] yle

855[452] Yazarn kalemi yanlarak bir nceki hadiste nakil

yaplan kitabn ismini yanl yazmamsa; bu hadis de
Syt'nin, ZeylTMevzt kitabndan nakledilmi
olmaktadr. Bu hadisi Zeyl'de bulamadm. Fetten, bu
hadisi de Tezkiret'l-Mevzt' da (s.38) Syt'nin
el'LeliTMasnm kitabna nisbet etmektedir. Bu hadis,
gerekten el'Leli'TMasna'da (2/18) yer almaktadr. Bu
durum, bir nceki kitabn isminde hata olduu grn
glendirmektedir. Dorusunu Allah bilir.
856[453] bkz. Muhammed b. Yakub el-Firzbad,

547
denilmektedir:
"mmetimden iki adam namaza kalkarlar.
Rka-r ve secdeleri ayndr. Ama ikisinin
namaz arasnda yerle gk aras kadar fark
vardr." Uydurmadr.
462. Yine Muhtasarda yle denilmektedir:
Peygamberimiz (s.a.v), namaz klarken biri yanna
otursa, namazn uzatmaz ve namazdan sonra o
kiiye ynelir ve: "Bir ihtiyacn var m?" diye
sorard. O kiinin ihtiyac ile ilgilenmesi sona
erdiinde tekrar namazna dnerdi. Bu hadis
bulunamamtr.
463. Yine Muhtasar' && yle
denilmektedir: "Cuma gn her rekatta on ihlas
okunarak klnacak on iki rekatl nafile namaz ile
hafta iinde her gn klnacak nafile namazlar
hakknda hibir ey sahih deildir, batldr, asl
yoktur.

MuhtasaruT Munf Tahrc'1-hya li'Hrak.

548
 Ayn ekilde her rekatnda on be defa -bir
rivayette elli defa (za Zlzilet) okunarak
klnacak iki rekatl nafile namaz; Cuma gnleri
klnacak iki, drt, sekiz ve on iki rekatl nafile
namaz ile; Cuma namazndan nce her rekatnda
elli defa ihlas okunarak klnacak drt rekat nafile
namazn da asl yoktur.
464. Ayn ekilde Ara Namaz, Regaib
Namaz da ittifakla uydurmadr. Yine Receb
Geceleri Namaz, Receb aynn yirmi yedinci
gecesi namaz, abann on beinci gecesinde her
rekatta on ihlas okunarak klnacak yz rekatl
namazn da asl yoktur.
Bu namazlarn Kut'l-Kulb ve hya' da
857[454] ya da Sa'leb'nin Tefsir'inde 858[455]

857[454] Gazzal'nin ihya kitabnn durumu, bu eserdeki

zayf ve uydurma hadislerin varl ve bizzat Gazalinin
hadis ilmindeki sermayesinin azln itiraf etmesi
hakknda, imam Abdlhayy el-Leknev'nin ehEcvibet'l-
Fadla il-Es'ilet-Aeratil Kmile kitabnda (s.118-120)

549
zikredilmesine aldanma."
465. Ibn Hacer'in 859[456] email erhi'nde
zikrettiine gre; Taberan Evsat kitabnda
Peygamberimiz (s.a.v)'in;
"Gece namaz iin srtm glendirmek
zere, Cebrail bana herse (kavrulmu un helvas)
yedirdi", buyurduunu rivayet etmektedir. Bu
hadis, uydurmadr diye reddedilmitir.860[457]

yazdn dip notlara baknz.

858[455] Leknev'nin e-Bcvibet'-Fadla kitabnda (s. 101-
102) Sa'leb'nin. Tefsir'i ve alimlerin bu Tefsir hakkndaki
grleri hakknda yazdm dip notlara baknz.
859[456] Bu zat, fkh limi Ibn Hacer el-Heytem el-
Mekk'dir.
860[457] Evet, hadis byledir. Hafz Heysem, Mecmeu'z-
Zevid' de (5/38) bu hadisi zikrettikten sonra:
"Senedinde (Muhammed b. Haccac cl'Cmah)
bulunmaktadr. Bu hadisi uyduran da odur", demitir.
Hafz Zeheb, Mizan'l-'tidaV de (3/509) bu ravinin
biyografisinde yle demektedir: "Heriseci idi. -yani
herise (kavrulmu un helvas) satyordu.- 181 ylnda vefat

550
 466. Mevahib' de 861[458] yle
denilmektedir: Kssaca-rn; Ay, (iki yarlp

etti. Ibn Adiyy: Herise hadisini o uydurdu, demitir.

Darakutn: Yalancdr, demi, Ibn Main ise; Pis
yalancdr, demitir."
Hafz bn Hacer Lisan'l'-Mizan''da (5/117) bu ravinin
biyografisinde unu ilve etmitir: Ukayl; Muaz b.
Msenn, Said b. Muall, Muhammed b. Haccac,
Abdlmelik b. mer, Rib' kanalyla Muaz b. Cebel'den u
hadisi rivayet etmektedir: Muaz anlatyor: Dedim ki:
"~Ya RaslallahL Cennet'ten yemek getirdin mi? diye
sordum. Peygamberimiz (s.a.v):
-"Evet, Herise (kavrulmu un helvas) getirdim. Onu
yedim. Benim gcm krk kiinin gc kadar artrd.
Cins gcm de krk kiinin cins gc kadar artrd",
diye cevap verdi. Muaz, her yemek yediinde nce herse
ile yemee balard. Bu son hadis, bn'l-Cevzi'nin
Mevzuat kitabndan (3/16) oradaki baz hatalar
dzeltilerek nakledilmitir.
861[458] erhuTMevahih''Lednniyye: 5/113 (4.Maksad,
Ayn Yarlmas Mucizesi bahsi)

551
paraya ayrldktan sonra) Peygamberimiz
(s.a.v)'in cebine girip kmtr, eklinde
zikrettikleri rivayetin asl yoktur. Nitekim stad
Bed-reddin ez-Zerke, hadis hakkndaki bu
hkm hocas mad bn Kesr'den
nakletmektedir.862[459]
467. Demr'nin Hayat-Hayvan kitabnda
yle denilmitir: Hadiste zikredilen "ak ylan"
haberine gelince; bunu ^razif mellifi 863[460] ile
bn Tahir el-Makdis Enes hadisi olarak rivayet

862[459] Zrkan, erhu'1'-Mevahib'1-Lednniyyc

kitabnda (5/113): "Bu iki alimden nce Nevev, Fetav
kitabnda hadis hakknda bu hkm vermitir."
863[460] Yani Shreverd, AvarifTMaarif kitabnda Sema
konusundaki Edeb ve tina hususundaki grler balkl
yirmi beinci babda bu hadisi zikretmektedir. Shreverd,
burada bu hadisi senediyle bn Tahir'den; bn Tahir de
senediyle ravisi Enes b. Malik'den rivayet etmektedir.
Shreverd, daha sonra bu hadisin sahih ve makbul
olduunu reddetmektedir.

552
etmektedir. Bu rivayete gre Peygamberimiz
(s.a.v)'in huzurunda bir zat u iiri okudu:
"Zehirledi cierimi ak ylan. Ne doktoru
vardr bunun, ne okuyan. Deli gibi k olduum
sevgili mstesna. Odur benim ilacm, odur benim
arem."
air bunu okuyunca Peygamberimiz (s.a.v)
vecde geldi. Ashab da vecde geldiler. Hatta Allah
Rasl'nn ridas omuzlarndan yere dt. Bu
durum getiinde herkes yerine dnd. 864[461]

Bundan sonra Peygamberimiz (s.a.v) yle

buyurdu:
"Sem' (musik) annda titremeyen deerli

864[461] Bu uydurma rivayette burada u ifade de yer

almaktadr: "Muaviye b. Eb Sfyan:
-Oyununuz ne gzel ya Raslallah!. dedi. Bunun zerine
Allah Rasl (s.a.v):
-Sus, ya Muaviye. "Sem' (Musik) annda titremeyen
deerli bin deildir." dedi. Sonra ridasn orada
bulunanlar iin drt yz paraya ayrd..."

553
biri deildir." Peygamberimiz (s.a.v) daha sonra
ridasm orada bulunanlar iin drt yz paraya
ayrd. Bu uydurma bir hadistir.
Zeheb'nin 865[462] ve bakalarnn ifade ettii
gibi; Bu hadisi uyduran (Ammar b. shak)
olmaldr. Zira senedindeki dier raviler
sika/gvenilir ravilerdir. Bu yalan olduu kesin
olan rivayetlerdendir.866[463]
468. Sehav'nin ebMakasd'l-Hasene
kitabnda 867[464] yle denilmitir: bn Teymiyye
diyor ki: Eb Mahzu-ra'nm; Allah Rasl'nn
huzurunda iki beyit okuduu, bunun zerine
Peygamberimiz'in cotuu, hatta erefli hrkasnn

865[462] Zeheb, Mizan 'H'tidal: 3/164 (Ammar b. shak'm

biyografisi)
866[463] Bu rivayetin daha fazla rtlmesiyle ilgili olarak
Jetten'nin Tezkiret'I-Mevzt kitabna (s. 197-198)
bakabilirsiniz.
867[464] Sehav, el-MakasdTHasene: s.333

554
omuzlarndan dt, bu hrkay Suffe 868[465]

ashabnn fakirlerinin kendi aralarnda para

para paylatklar ve elbiselerine yama yaptklar
eklinde naklettii mehur rivayet, hadis
alimlerinin ittifakyla yalandr. Bu konuda rivayet
edilen hadis uydurmadr, ibn Teymiyye'nm bu
konuda buna benzer gr daha nce de
gemiti.869[466]
469. Yine Hayatt hHayvan kitabnda
870[467] yle denilmitir: Kurtub diyor ki: Surad -
geen- kuuna
ok oru tutan anlamnda "Savvam"

868[465] Suffe: Mescid-i Nebev'ye bitiik, zeri hurma

dallaryla rt-u yer olup sahabenin fakirleri orada
barnr, orada oturur ve ora-da gecelerlerdi.
869[466] bn Teymiyye'nin sz, Lm harfinde 236 nolu
hadiste gemitir.
870[467] Demr, HayatT-Hayvan: 2/61'62 (Surad -
geen- Kuu konusu)

555
denilir.871[468]
Abdlbaki bn Kani'in Mu 'cem 'inde 872[469]

Ebu Galiz b. meyye b. Halef el-Cmah'nin yle

dedii rivayet edilmektedir: Surad geen-
kuu elimde iken Allah Rasl (s.a.v) beni grd
ve:

871[468] Demr, Hayat'l-Hayvan kitabnda (2/61) Surad -

geen- Kuu konusunda yle demitir: "Surad:
Sereden byk, yars beyaz, yans siyah bir kutur.
Gagas byk ve serttir. Parmaklar bykedir. Ya
allkta ya da aata grnr. Gdas ettir. Onun farkl
t ekilleri vardr. Avlamak istedii kular grnce
kendi diliyle terek onlar kendisine yaklama arsnda
bulunur. Kular yanma gelince de birine hcum edip
gagasyla onu gagalar, hemen paralayp yer." (Nakil bu-
rada bir para tasarrufla birlikte sona ermektedir.)
872[469] bkz. Abdlbaki bn Kan', Mu'cem'sSahahe:
5/2034 Hadis No: 576 (thk. Halil brahim KUTLAY, nr.
Nizar Mustafa el-Baz, Mekke, 1418/1998); Hatib, Tarihu
Badud: 6/196; bn Esir, sd'l'Gabe: 5/234; Zeheb,
Mizan: 4/137. bn Hacer, sabe: 7/15

556
 "Bu ku, Ara orucu tutan ilk kutur",
buyurdu. Bu hadis, ravisinin ismi gibi galz/kaba
bir hadistir. Hakim diyor ki: Bu, Hz. Hseyn'in
katillerinin uydurduu hadislerdendir. Bu, batl
bir hadistir. Ravileri mehuldr. Allah en
dorusunu bilendir.
470. "Vahiy gnlerinde rya zaman alt ay
idi", eklinde alimler arasnda mehur olan
rivayet hakknda Trbit; bunun asl yoktur,
demitir. 873[470] Nevev de Mslim erhi' nde
874[471] ona muvafakat etmitir. Dorusunu Allah
bilir.
471. Dlb'nin 875[472] Hseyin b. Ali'den

873[470] Mellif Aliyyy'1-Kar, Trbit'nin bu hkmn

el-Mirkat erhuTMikt kitabnda: 4/536 Kitab'r-
R'ya'nm balarnda nakletmitir.
874[471] Nevev, erhu Sahih-i Mslim: 15/21 (Rya
Blm)
875[472] Dlb lakabyla mehur olan Ebu Bir Muhammed
b. Ahned b. Hammad ed-Dlb, el-Esma ve'1-Kn

557
rivayetine gre; Allah Rasl (s.a.v)'nn ba Hz.
Ali'nin kucanda idi. O srada Allah Raslne
vahiy geliyordu. (Gne batmak zere idi.) Vahiy
sona erip Peygamberimiz (s.a.v) alnca Hz.
Ali'ye;
-ikindi namazn kldn m? diye. sordu. Hz.
Ali (r.a): -Hayr, dedi. Peygamberimiz (s.a.v):
-Allahml. Sen gayet iyi biliyorsun ki, O
senin tatinde ve Raslnn tatinde idi. Onun
iin gnei iade et, buyurdu. Allah da onun iin
gnei iade etti. Bunun zerine Hz. Ali (r.a) ikindi
namazn kld. Sonra da gne batt.
Alimler: Bu hadis uydurmadr. Gne hi
kimse iin tekrar iade edilmemitir. Sadece Ya'
b. Nn iin gnein batmas bir sre
ertelenmitir, demilerdir, er-Riyadu'n-Nadra f
Menkbi'l-Aera kitabnda byle

kitabnn mellifi olup hicr 310 ylnda vefat etmitir.

(ev.)

558
denilmitir.876[473]
Ancak bu hadis, ifa'da Tahav rivayetiyle
(sahihtir, denilerek) nakledilmitir. 877[474] Biz
bunun yorumunu ifa Serhih.de 878[475] geni bir
ekilde akladk.879[476]

876[473] el-Muhbb et-Taber, er-Riyadun-Nadra: 2/236.

877[474] Kad Iyaz, e-ifa bi-Ta'rif Hukuk'l-Mustafa
kitabnda Allah'n; Rasl (s.a.v) eliyle ortaya koyduu
delil ve mucizelerle ilgili drdnc babnda, Ayn
yarlmas ve Gnein batnn ertelenmesi faslnda bu
hadisin "sahih" olduunu ifade etmektedir.
878[475] AliyyTKar, erhu'-ifa: 1/589-590.
879[476] Ebu Gudde diyor ki: Allah Rasl (s.a.v)'nn
duasyla Hz Ali (r.a) iin Gnein iade edilmesi (Redd'-
ems) olay hakknda gelen en sahih rivayet Esma bt.
Umeys (r.anh) hadisidir. Bu hadisi sadece Esma bnt.
Umcys (r.anh) rivayet etmitir. Alimler bu hadis
hakknda ok sz sylemilerdir. Alimlerden bu hadisi
sahih kabul edenler de reddedenler de bulunmaktadr:
Bu hadisi reddedenler arasnda u alimler
bulunmaktadr: l.Ali ibn'l-Medn (et-Tac es-Sbk

559
Tabaka t-afyyetT Kbra: 2/150)
2. Ahmed b. Hanbel: Bu iki zat: "Bunun asl yoktur
".demitir.
3. bn'l-Cevz, Mevzat'ta (1/355-357)
4.bn Teymiyye Minhac'sSnnctin-Nebevyye'de (4/185-
195) bu iki imama tabi olmulardr. bn Teymiyye'nn
talebelerinden u Hafz imamlar bu konuda onun
grne katlmlardr:
.Zeheb (bkz. bn Arrak, Tenzh'-eriatTMerfa
(1/379-380)
6.bn Kayym ehCevziyye el-Menaru'1-Mnf fsSahih
ve'd' Daf (s.57)
7.bn Kesir (bkz. cl-Bidaye ven-Nihaye: 1/323; Zrkan,
erh u 'J-Me vahibi'l-Lednniyye: 5/117)
8. Hafz Delec.
Bu hadisi kabul eden ve bunun sahih olduunu ifade
edenler
arasnda u alimler bulunmaktadr:
1. mam Ahmed b. Salih el-Msr,
2. mam Tahav: Mkil'l-sr'da (2/8-11)
3. Ebu'l-Kasm el-Amir,
4. Hakim en-Neysabr,

560
5. Beyhak Delii'n-Nbvve kitabnda,
6. Kad yaz ifa kitabnda,
7. Hafz Heysem, Mecmau'z-Zevaid'de (8/297),
8. Hafz Veliyyddin b. Zeyneddin eHrak Tarhu't-
Tesrb'de (7/247) Bu hadisin tariklerini derlemi ve sahih
olduuna hkmetmilerdir.
9. Hafz bn Hacer, Fethu'l-Bar'de (6/155) Bu hadisin
tariklerini derlemi ve sahih olduuna hkmetmitir.
Hafz Ibn Hacer; bu konuya FarzuTHumus, (8) nolu
"Ganimetler bana hell klnd hadisi" balkl babda yer
alan u hadisi aklarken temas etmitir: *
Ebu Hureyre'den rivayet edildiine gre; Peygamberimiz
(s.a.v) yle buyurmutur: Peygamberlerden bir
Peygamber -ismi Ya' b. Nn'dur- ikindi namaz
esnasnda ya da ikindiye yakn -fethetmek istedii-
kasabaya yaklamt. (O gn o kasabay fethetmeliydi.
Zira ertesi gn Cumartesi idi. Cumartesi gn
savaamazd.) O Peygamber (a.s) Gnee bakt: (Ey G-
ne!..) Sen de ilahi emre tabisin. Ben de ilah emre
tnbiyim, dedi. Alahnl. u gnei tut, diye niyazda
bulundu. Gne bir mddet durdu. Nihayet Allah onlara
fetih ihsan etti. " (Buhar, Sahih: FarzuTHumus 8 Hadis

561
No: 3124; Mslim, Sahih (erhu'n-Nevev: 11/51) Cihad
32 Hadis No: 1747)
10. Kastalln el-Mevahib'1-Lednniyye'de (5/113-118)
11. Syt el-LeliTMasna'da. (1/336-341) bu konuda
bn Hacer'e tabi olmutur. Syt bu konuda KefTLebs
fi Hadisi Kedd '-ems adn verdii bir hadis cz'
telif etmitir.
12. Ayn ekilde Hafz Muhammed b. Yusuf es-Salih, !3.
Sehav el-Makasd'l:Hasene'de (s.226),
!4- bn Arrak Tenzihti -eriati'1-Merfa'da (1/378-382)
15. Aliyy'1-Kar erhu-ifa'da (1/589-590),
16. Acln Kef'-Haf'da (1/516) Radd'-ems
konusunda,
17. stadmz Kevser Makaf ta (s.470) Tahavnin
Eserleri balkl makalesinde bu hadisin tariklerini
derleyip hadisin sahih olduuna hkmetmilerdir.
Hafz bn Hacer diyor ki: "Kad Iyaz yle demitir:
Hadiste geen Allah'n Nebisi Ya' b. Nn (a.s) iin
Gnein Hapsedilmesi konusunda farkl grler ileri
srlmtr. Bir gre gre biraz nceki duruma iade
edilmitir. Bir gre gre durdurulmutur. Bir baka
gre gre gnein hareketi yavalatlmtr. gr de

562
ihtimal dahilindedir. bn Battal ve bakalarna gre
nc gr tercihe daha layk olan grtr." bn
Hacer daha sonra yle demitir: "Tahav, ebMu'cemiVh
Kebir sahibi Taberan, Hakim ve Deil sahibi Beyhak,
Esma bt Umeys (r.anha)'dan u hadisi rivayet
etmilerdir: "Peygamberimiz (s.a.v), Hz. Ali'nin dizinde
uyuyup da Hz. Ali ikindi namazn geirince gne iade
edildi. Hz. Ali (r.a) namazn kldktan sonra batt." Bu
hadis, son derece stn bir mucizedir. bn'l-Cevz, Hz.
Ali iin gnein iade edilmesi hadisini uydurma hadisler
arasnda zikretmekle; ayn ekilde ibn Teymiyye de bu
hadisin uydurma olduunu iddia ederek Rafizlere Red
iin yazd kitabnda bunu zikretmekle hata etmilerdir."
Allme Aliyy'1-Kar erh'-ifa kitabnda (1/590) yle
demitir: Hafz Deleci'nin IbnTCevz'ye uyarak; "Bu
hadisin sahih olduu kanaatine varlsa bile, bu durum Hz.
Ali hakknda bir fazilet olmakla birlikte gnein iade
edilmesi, gnein batmas sebebiyle ikindi namaznn
vakti kt iin, bu namazn eda olarak yerine getirildii
manasn ifade etmez", eklindeki gr, karinenin zel
bir duruma ait olmas sebebiyle reddedilmitir. Ayrca bu
konuda u ekilde yorum yaplabilir: "Esma'mn; Gne

563
 472. mam Muhammed el-Cezer erhu'l-
Mesabih7-de yle demitir: Namazlardan sonra
okunmas tavsiye edilen; duasna ilve edilen;
"Selm sadece sana dner. Ey Rabbimizl. Bizi
selmnla selmla. Bizi Selm Yurdu Cennete
koy"; eklindeki ilvenin asl yoktur. Bilkis bu
ilve, baz ks-saclarm uydurmasdr..
473. Hafz Zeyneddm eHrak anlatyor:
880[477] Halk arasnda kuluk namazn bazen klp
bazen terk eden kim -senin kr olaca haberi

batt, eklindeki ifadesi gne gz nnden kayboldu, ya

da neredeyse tamamen batyordu, veya bir ksm
batmt, demektir. Yahut gnein iade edilmesi, onun
hareket etmemesi, ayn durumda kalmas, zamann
drlmesi olaynn aksine gnein hareketinin
yavalamas sebebiyle seyir zamannn uzamas
anlamnda olabilir."
880[477] Hafz Zeyneddin eHrak bunu erhu't-Tirmiz'dc
ifade ^Jm, ondan da olu Hafz Veliyyddin b.
Zeyneddin eHrak farhu't-Tesrb'de (3/66) nakletmitir.

564
mehurdur. Bu sebeple pek ok kimse kuluk
namazm tamamen terk eder olmutur. Bu
sylediklerinin asl yoktur. Hatta anlalan odur
ki, bu ifade, halk pek ok hayrdan mahrum
klmak iin eytann onlarn dillerine dolad
ifadelerdendir.
474. Alimlerden bir gurup yle
demilerdir: Hasan el-Basr, Hz. Ali (r.a) den
hadis duymad halde; bazlarnn; Hasan el-
Basr'nin Hz. Ali (r.a) eliyle hrka giydii eklinde
zikrettikleri rivayet batldr, aslszdr.
Herhangi bir zayf rivayette bile
Peygamberimiz (s.a.v)'in tasavvuf erbab arasnda
det olduu ekliyle hrka giydii veya her hangi
birine hrka giymeyi emrettii nakle dilme mistir.
Bu konuda sarih olarak rivayet edilen her hadis
batldr, aslszdr. Bu hkm bu ekilde son
dnem hadis alimleri zikretmilerdir.

565
 Evet.. Onlardan 881[478] bir gurup tasavvuf
erbabna benzemek ve onlarn yolundan bereket
elde etmek arzusuyla hrka giymi ve
giydirmilerdir. Zira hrka giyme haberi Keml b.
Ziyad'dan kesintisiz (muttasl) sahih senedle
rivayet edilmitir. Keml, alimlerin ittifakyla Hz.
Ali (r.a) ile birlikte bulunmutur. Baz rivayetlerde
bu veys el-Karan'den kesintisiz olarak rivayet
edilmektedir. veys ise Hz mer (r.a) ve Hz. Ali
(r.a) ile grmtr.
475. Yine Peygamberimiz (s.a.v)'in Hz.
mer (r.a) ve Hz. Ali (r.a)'ye hrkasn veys'e
882[479] vermelerini vasiyet ettii, bu iki zatn

881[478] Yani mutasavvf hadis alimlerinden bir gurup.

882[479] Bu zat, tabinin byklerinden mehur bid ve
zabid veys b. Amir el-Karan'dir. Peygamberimiz
(s.a.v)'in zama" nnda yaayp O'nu grme erefine
eremeyenler (Muhadra~ minedendir. Peygamberimiz
(s.a.v), onun hakknda; "Size Ye' men'den veys b. Amir
gelecek... O, annesine ok saygldr. Allah akna diyerek

566
hrkay veys'e verdikleri ve bu hrkann
veys'den sonra gelecek nesle, sonra da nesilden
nesle intikal ettii haberinin de asl yoktur.
476. Ayn ekilde Peygamberimiz (s.a.v) ile
musafa- etme hadisi kesinlikle sabit
olmamtr.883[480]

bir niyazda bulunsa, Allah onun mahcup etmez. O'ndan

senin iin istifar etmesini isteyebilirsen. bunu iste",
buyurmutur. veys, Yemen ehlinden olup Kfe'ye yer
lemitir. Sffin'de Hz. Ali ile beraber bulunmutur, bkz.
Ms" Um, Sahih: FezilVSahabe 225; bn Hacer, sabe:
1/118; bn Esir, sd'l-Gabe:l!l78 (ev.)
883[480] Mellif, burada mselsel hadisler, stadlar ve
icazetler konusunda eser yazan baz hadis alimlerinin
kitaplarnda rivayet ettikleri, ayn ekilde baz tasavvuf
erbabnn kitaplarnda ve mridlerine verdikleri
derslerde naklettikleri Musafaha ffadisi'ni
kastetmektedir.
Muhammed b. Kasm b. Ali el-Hind el-Haydar Ab di,
Hasan el-Basr'nin fazileti hakkndaki el-Kavl'1-
Mstahsen SFahri'1-Hasen kitabnda (s.496)

567
musafahann yedi ayr eklinin bulunduunu
zikretmektedir.
1-2. el-MusafahatlAleviyyetTHaseniyye: Hz. Ali
(r.a)'nin Hasan el-Basr ile musafahas. Bu da iki eittir.
3. el-Musafahat'bEnesiyye: Ebu Hrmz'n Enes b.
Malik ile musafahas.
4. el~Musafahat'l-Hadriyye: Hzr aleyhisselm'a nisbet
edilen musafaha.
5. el-Musafahat'1-Muanmeriyye'l'Habeiyye: Uzun sre
yaam Habeistanl baz zatlara nisbet edilen musafaha.
6. el-Musafahat'1-Muammeriyye'l-Manbiyye: Uzun
sre yaam Fas'l baz zatlara nisbet edilen musafaha.
7. ebMusafahat'l-Cinniyye: Cinlerden emhure isimli
kiiye nisbet edilen musafaha. (Nakledilen ksm,
aklamalarla birlikte burada sona ermektedir).
Btn bunlar batldr, aslszdr, hi bir deeri yoktur,
ilim talebesinin bu haberleri elde etmekle sevinmesi veya
bunlar dorulamas doru olamaz.
ibn Hacer; bu musafahalardan bazlarna iaret etmi,
bunun ekillerini ve kendisine kadar nakledildiini
zikretmitir. Zeheb'nin Mizan'&a. (4/156) hakknda "Bu
da Raten el-Hind tarznda biridir. Yalan syleyeni Allah

568
irkin klsn", dedii Muammer b. Breyk)'in Lisan'l-
Mizan'daki biyografisi ardndan bir ikinci (Muammer)'i
zikreden bn Hacer; bu iki biyografinin sonunda yle
demitir: "Btn bunlar, akl olann elde etmekle
sevinecei eyler deildir. Ben bunlara gvenmiyorum.
Senedlerinin l (ravi says az) olmalarna da
sevinmiyorum, tunlar sadece baz ravilerin durumunu
tantmak iin ihtiya ^uyduumda sz gelii
zikrediyorum. Yardm istenecek olan sadece Allah'tr!.."
Yine Hafz tbn Hacer, Isabe kitabnda (Mim) harfinin
drdnc babnda (Muammer b. Breyk) ve (Muammer
el-Marib)'yi zikretmi ve onun hakknda; "Bu,
mariblilerden yalanc birinin uydurduu bir kiidir",
demi, sonra da onun tarikiyle musafahal bir hadis
zikretmi ve "Bu Raten, Kays b. Temim, Ebul'Hattab,
Meklebe ve Nastr cinsindendir", dedikten sonra
yalancl ak baz haberlerini zikretmitir.
Hafz Ibn Hacer, yine Isabe'de (Kaf) harfinin drdnc
babnda yalan ve iftira ile uzun sre yaadn ve sahab
olduunu iddia eden (Kays b. Temim)'i zikretmitir.
Ondan nce Hafz Zeheb Mizan'da (4/178) de (Kays b.
Temim) hakknda uzun bir biyografi yazm, Hafz bn

569
Hacer de Lisanii'l-Mizan'ds, (6/85-87) buna ilvelerde
bulunmutur.
Yine Hafz Ibn Hacer, Isabe kitabnda (Mim) harfinin
drdnc babnda yalanc (Meklebe)'yi zikretmitir.
Onun ad Meklebe b. Melken el-Harizm'dir.
Hafz bn Hacer'in, Isabe'de yalanc (Muammer el-
Marib)'ni biyografisinde zikrettii (Ebu'l-Hattab)'a
gelince; bu kimseyi belirleme imkn bulamadm. Belki
de bu kii 440 no.lu paragraf dipnotunda zikri geen
(Ebu'd-Dnya el-Eecc) olabilir. smi (Osman b. Hattab)
olup daha nce getii gibi (Ebu Amr) eklinde
knyelenmektedir. Onu Ebu Hattab knyesiyle zikredeni
grmedim. Belki de Ibn Hacer, kiinin babasnn ismini
knye olarak almas eklindeki adete uyarak bu ekilde
knye-lendirmi olabilir. Ya da (ebu) Lafz (ibn) lafzndan
tahrif edilmi olabilir. Zira (ibn) kelimesinin ekli (ebu)
kelimesine yakndr. Bu son ihtimal, bana gre daha
yakn bir ihtimaldir. En dorusunu bilen Allah'tr.
Merhum stadmz mam Kevser, er' ilimler ve doru
nakil konusunda ne kadar titizdi!. Zira hocalarnn
isimlerinin yer ald "efrTahriru'I-Vecz S-ma
YebtaghiTMstecz" isimli icazetnamesine icazet

570
 477. bn Emiri'1-Hcc yle demitir: Z'1-
Huley-fe'de 884[481] halkn Hz. Ali'nin Kuyular

talebinde bulunan kimseye hitap ederken u ifade ile

balamt:
"Ben bu icazet sahibine; benden rivayet ettii her eyde
"tesebbt" ve "zabt" esaslarn gzetmesi artyla;
birtakm kukularn bulunduu tariklerde yer alan "l
sened" sahibi olmakla bereket elde edilemeyecei iin;
icazet veren baz stadlar bereket elde etmek adna u
veya bu konuda ar hogrl davransa bile; cnnlerden
ve sahabe devrinden bu yana uzun sredir yaadn
iddia eden (yalanc) kimselerden benim tarikimle hi bir
ey rivayet etmemesi, artyla; bu icazet sahibinin benden
.... u u kitaplar rivayette bulunmasna icazet verdim.
Allah Tel'dan bizi helak noktalarndan korumasn ve
yollarn en dorusuna iletmesini niyaz ederiz."
884[481] Kamus sahibi (s.1036) diyor ki: Z'1-Huleyfe:
Medine'ye alt mil (Mekke yolu zerinde be km)
mesafede bir yerdir. Orada Cem Oullarna ait bir su
kuyusu bulunmaktadr. Medine ve am halk iin mkat -
ihrama girme- yeridir." Not: Ancak bu konudaki bn
Abbas (r.a) hadisi u ekildedir: "Allah Rasl Medine

571
(Abru Ali) adm verdikleri baz kuyular
bulunmaktadr. Hz. Ali'nin bu kuyularda cinlerle
arpt haberi yalandr.
478. Uydurma hadislerden biri; Ibn
Adiyy'in (Hasen b. Ali b. Zekeriyya b. Salih el-
Adev ez-Zi'b)in 885[482] biyografisinde zikrettii;
Hz Hseyin'den rivayet edilen Peygamberimiz

halk iin Z'1-Huleyfe'yi, am halk iin Cuhfe'yi mikat

olarak tayin etmiti." bkz. Buhar, Hacc 7 Hadis No: 1524;
Mslim: Hacc 11 Hadis No: 1181 (ev.)
885[482] Zeheb, Mizan'l-'tidaJ'de (1/506) bu ravinin
biyografisinde yle demitir: "bn Adiyy diyor ki: Hasan
b. Ali hadis uyduruyordu, gvenilir ravilerden batl
rivayetler naklet mistir. Ibn Hbban diyor ki: Gvenilir
ravilerden belki de bin civarnda uydurma hadis naklet
mistir." Zeheb, daha sonra onun batl rivayetlerinden
birkan zikretmi ve yle demitir: "Hasen b. Ali, iftira
ettii rivayetleri hi dnmeyen, hayas az bir hocadr.
Kad smail Efendi, onun bu yaptklarna kar karak
onu hapsetmitir. Hasan b. Ali, h. 319 ylnda vefat
etmitir."

572
(s.a.v)'e nisbet edilen u uydurma hadisdir:
"Miraca karldm gece, benim terimden
yeryzne bir damla dt. Ondan gl yeerdi.
Kim benim kokumu koklamak isterse gl
koklasn."

Dipnot Kaynaklar

Abdurrahman el-Cezr, el-Fkh ale'l-

Mezahibi'l-Erbaa, Msr Evkaf Bakanl
basksndan ayr zel bask.
Abdlaziz el-Gumar, el-Bahs an lleli't-Ta'n
fi'l-Haris, ark Matbaas, tarihsiz.
Abdlhayy el-Kettan, et-Teratib'l-dariyye,
Ribat 1347 H.
Abdlhayy el-Leknev, el-Ecvibet'l-Fdla,
Haleb, Asl Matb., 1384 H.
-----------, mam'l-Kelm fi-ma Yeteallaku
bi'l-Kre Halfe'l-mam_
Leknev, 1304 H.

573
 -----------, Rad'u'l-hvan an Mufdest hiri
Cm'ati Ramazan,
Leknev.
-------, er-Rafu ve't-Tekml, II. bsk. Dar
Lbnan, Beyrut, 1389 H.
-------, Tuhfet'l-Kemele Haiyet Tuhfeti't-
Talebe, Leknev, 1337
-------, Tuhfetu-Talebe fi Tahkik Mesh'r-
Rakabe, Yusuf Matba-
as, Leknev, 1337 H. Acln, Kef'l-Hafa ve
Mzl'l-Ilbas, Messeset'r-Risale, Beyrut,
1403 H.
Ahmedb. Hanbel,Msned, Meymeniyye,
1313 H. Aleddin el-Buhar, Kef'l-Esrar erhu
Usli'l-Pezdev, stanbul
1304 H. Aliyy'1-Kar, el-Mevzt'l-Kbr,
eriket's-Shafeti'l-Usmaniy-
ye, 1308'den sonra.
----------, el-Mirkat erhu'l-Mikt, el-
Meymeniyye 1309 H.

574
 ----------, erhu erhi'n-Nuhbe, stanbul,
1327 H.
, erhu -ifa, stanbul, 1315 H.
Ayn, Umdet'l-Kar erhu'l-Buhar, el-
Mniriyye, 1348 H. Azizi, erhu'l-Cmi''s-Sagr,
Mustafa el-Bab el-Haleb, 1357 H. Beyhak,
Delil'n-Nbvve, el-Meclis'1-A'l li'-uni'1-
slmiy-
ye, 1389 H.
-----, el-Esma ve's-Sfat, es-Seadeh,
1358 H.
----------, es-Snen'l-Kbra, Haydar-Abad
ed-Deken, 1344 H.
----------, Menakb'l-mami'-afi, Daru'n-
Nasr li't-Tbah, 1391
Buhar, el-Edebul-Mfred, es-Selefiyye
Il.bsk. 1379 H.
------, et'Tarihu'-Kebr, Haydarbad ed-
Deken, Hindistan, 1375
----------, Sahihu'l-Buhar (Fethu'l-Bar

575
erhi ile) Bulak, 1300 H.
Cemaleddin el-Kasm, Kavaid't-Tahdis,
bn Zeydn Matbaas, Dimak, 1353 H.
Darim, Snen, eriketut-Tbaati'l-
Fenniyyeti'l-Mttehde,1386 H.
Ebu Davud, Snen, Mustafa Muhammed
Matbaas, 1354 H.
Eb Hill el-Asker, Cemherat'l-Emsal, el-
Hayriyye, 1310 H.
Ebu Mansur el-Badad, el-Fark Beyne'l-
Firak, Maarif Matb., 1910.
Ebu Nuaym el-Isbehn, Delil'n-Nbvve,
Haydarbad ed-Deken, II. bsk. 1369 H.
----------, Hlyetul-Evliy, es-Sedeh, 1351
H.
Ebu Ubeyd b. Sellm, Garib'l-Hadis,
Haydarbad ed-Deken, 1344
Ebu Zr'a el-Irak, Tarhu't-Tesrb,
Cem'yyet'n-Neri'l-Ezheriyye, 1352 H.
Fetten el-Hind, Tezkiret'l-Mevzt, el-

576
Mniriyye 1343 H.
Feyym, eUMisbahu'l-Mnlr, Mustafa el-
Bab el-Haleb Matb., 1369 H.
Firzbad, el-Kamus'l-Muht, el-
Huseyniyye el-Msriyye 1344 H.
..........., Sifru's-Sedeh, Mnriyye, 1346
H.
Gazzal, el-hya, Lecnet's-Sekafeti'l-
slmiyye, 1356 H. , el-Mustasf min Ilmi'l-
Usl, Bulak 1322 H.
Hac Halife, Kef'z-Zunn an Esmi'l-
Ktb ue'l-Fnn, stanbul, 1360 H.
Hafac, erhu'-ifa, (bkz. Nesim'r-Riyaz)
Hafac, Nesim'r-Riyaz erhu'-ifa li'l-
Kad yaz, st. 1312 H.
Hakim, el-Mstedrek ale's-Sahihayn,
Haydarbad ed-Deken, 1333 ......., Ma'rifet
Ulmi'l-Hadis, Daru'l-Ktbi'l-Msriyye, 1356
Hakim et-Tirmiz, Nevadiru'l-Usl, stanbul
1293.

577
 Hatib Badad, ktizau'lllmi'l-Amel,
--------, Mdhu Evhmi'l-Cem' ve't-
Tefrk, Haydarbad ed-Deken, 1378 H.
----------, erefu Ashabi'l-Hadis, A. .,
Ankara, 1971 M.
, Tarihu Badad, es-Sedeh, 1349 H.
Hattab, el-Uzle, zzet Attar bsk. 1356 H.
Haydar-bad, el-Kavl'l-Mstahsen fi
Fahri'l-Hasen, Haydarbad, 1312 H. Hazm,
urtu'l-Eimmeti'l-Hamse, Mektebet'l-Kuds,
1357 H.
Heysem, Mecmau'z-Zevid, Mektebet'l-
Kuds, 1352 H.
Husameddin el-Kuds, ntikad'l-Mun
ani'l-Hfz ue'l-Kitab, Di-mak, 1343 H.
Hseyn, Zeyl Tezkireti'l-Huffaz, Tevfk
Matbaas, Dmak, 1347 H.
Irak, Elfyet Mustalah'l-Hadis, Fas, 1345.
-----------, Tahric Ehadisi'l-hy,
(Gazzal'nin hya kitabnn dipnotunda)

578
Lecnet's-Sekafeti'l-slmiyye, 1356 H.
Ill, Fethu'l-Aliyyi'l'Malik, et-Tekaddm el-
Ilmiyye Matbaas, 1319 H.
bn Abdi'1-Berr, Behcet'l-Mecalis
(Nzhet'l-Mecalis), Daru'1-Cl, tz.
-----------, Camiu Beyani 'l-Ilm ve Fazlihi, el-
Mniriyye, tarihsiz.
-----------, el-Intika fi Fedili's-Selseti'l-
Eimmeti'l'Fukah, el-Maa-
hid, 1350 H.
-, el-stb f Ma'rifeti'l-Ashab, et-Ticariyye
el-Kbr, 1358
bn Abidn, Radd'l-Muhtar ale'd-Drri'l-
Muhtar, Bulak,
bn Arrak, Tenzh'-erati'l-Mutahhera,
Atf Matbaas, 1378 H.
bn Bedr el-Mavsl, el-Mun ani'l-Hfz ve'l-
Kitab, Selefiyye 1342
bn Cerir et-Taberi, Tefsir, Bulak bsk. 1323
H.

579
 bn Eb Hatim, el-Cerh ve't-Ta'dil,
Haydarbad ed-Deken, 1371 H.
bn Eb eybe, el-Musannef, Haydarbad
ed-Deken, 1386 H.
ibn Hacer, Ecvibet'bni Hacer ala Ehadsi'l-
Mesabh, Dimak
(Mikt kitabnn sonunda)
-----------, el-Isabe f Temyizi 's-Sahabe, et-
Ticariyye el-Kbr, 1358
-----------, el-Metalib'l-liyye, Asriyye
Matbaas, Kuveyt, 1390 H.
-----------, et-Telhisu'l-Habr, eriket't-
Tbaati'1-Fenniyyeti'l-Mt-
tehde,1384H.
-----------, Fethu'l-Bar bi-erh Sahih'l-
Buhar, Bulak 1300 H.
-----------, Hedy's-Sar Mukaddimem
Feth'l-Barl, Mnriyye, 1347
-----------, Lisan'l-Mizan, Haydarbad ed-
Deken, 1329 H.

580
 -----------, Tevli't-Te'ns bi-Mel bn dris,
Bulak 1301 H.
------ Tehzibut-Tehzib, Haydarbad ed-
Deken, 1325 H.
bn Hacer el-Heytem, el-Cevheru'l-
Munazzam fi Ziyareti'l-Kabri'n-
Nebeviyyi'l-Mkerram, Bulak 1279 H. bn
Hazm, el-Muhall, Mniriyye, 1347 H. bn Kesr,
el-Bidaye ve'n-Nihaye, Saadeh 1351 H. bn
Kudme, el-Mun fi'l-Fkh'l-Hanbel, Menar,
1342 H. bn Kuteybe, UynVAhbar, Daru'l-
Ktbi'l-Msriyye, 1348 H. VonNl&ce, Snen, sa
el-Bab el-Haleb Matbaas, 1382 H.
bn Melek, erhu'l-Menar, Daru's-Sedeh,
stanbul, 1315 H.
bn Mflih el-Hanbel, el-Fr', Dar Msr
li't-Tbah, 1379 H.
bn Receb,Letif'l-Maarif Dar hyai'-
Ktbi'l-Arabiyye, 1343 H.
bn Seyyidi'n-Ns, Uyn'l-Eser,

581
Mektebet'l-Kuds, 1356 H.
bn Teymiyye, Minhac's-Snneti'n-
Nebeviyye, Bulak 1321 H.
bn Teymiyye, Mecmu'l-Fetav, Riyad
Matbaas, Riyad, 1381 H.
bn'd-Deyba', Temyz't-Tayyib mine'l-
Habs, Muhammed Ali Sabh bsk. 1347 H.
bn'l-Arab, Ahkm'l-Kur'n, sa el-Bab
el-Haleb Matb., 1387.
----------, ndat'l-Ahvezt, Msriyye
Matbaas, 1350 H.
bn'l-Cevz, el-Mevzt, Mecd Matbaas,
1386 H.
-----------, Kitab'l-Kussas ve'l-Mzekkirn,
Daru'l-Mark, Beyrut,
tz.
bn'1-Esr, en-Nihaye fi Garibi'l-Hadis ve'l-
Eser, Osmaniyye 1311
bn'1-Esr, sd'l-Gabe fi Teracimi's-
Sahabe, el-Vehbiyye Matbaas, 1386 H.

582
 bn'l-Hmam, Eethu'l-Kadir, Bulak 1315
H.
bn'l-Kayyim, el-Frsiyye, el-Envar, 1360
H.
-----------, Miftahu DaH's-Sedeh, Mahmud
Rab' basks, 1358 H.
-----------, el-Menaru'l-Mnf fi's-Sahih
ve'd-Daf Daru'l-Kalem,
Beyrut, 1390 H.
----------, 'lm'l-Muvakkn an Rabbi'l-
Alemn, Saadeh, 1374 H.
brahim el-Haleb, Gunyet'l-Mtemell
erh Mnyet'l-Musall, stanbul 1325 H.
sferyn, et-Tabsr f'd-Din, zzet el-
Attarbsk. Kahire.
Kad Iyaz, e-ifa f Hukuki l-Mustafa,
(erhi ile birlikte)
-----------, Tertib'l-Medarik, Fas Evkaf
Bakanl bsk. 1384 H.
Kalkaend, Subhu'l-A' fi Snaati'l-n,

583
el-Emriyye, 1332 H.
Kastalln, el-Meuahib'l-Lednniyye,
arkyye Matbaas, 1326 H.
-----------, rad's-Sar, Bulak, V.bsk. 1293
H.
Kavuk, el-L'l'l'Mars' f-ma L Asle
lehu ve bi-aslihi Mevzu', Msr, tz.
Kevser, el-mt' bi-Sirateyni'l-mameyn el-
Hasen b. Ziyad ve Muhammed b. Suca', el-Envar,
1368 H.
----, Tekmilet'r-Redd ala Nniyyeti
Ibni'l-Kayyim., es-Sedeh,
1356 H.
Makarr, Nefku't-Tyb, thk. hsan Abbas,
Beyrut 1388 H.
Malik b. Enes, el-Muvatta, sa el-Bab el-
Haleb, tarihsiz.
Meydan, Mecmau'l-Emsal, el-Hayriyye
1310 H.
Muhammed el-Hut el-Beyrut, Esne'l-

584
Metalib fi Ehdis Muhtelife-ti'l-Meratib, Mustafa
Muhammed Matbaas, 1355 H.
Muhbb et-Taber, er-Riyadu'n-Nadra,
Daru't-Te'lif, 1372 H.
Murginni, el-Hidaye, (Fethu'l-Kadir'le
birlikte) Bulak, 1315 H.
Mutarriz, el-Murib f'l-Lgah, Haydar-
bad ed-Deken, 1328 H.
Mbarek-Fr, Tuhfet'l-Ahvez bi-erh
Sneni't-Tirmiz, Dihl Hindistan, 1346 H.
Mnav, Feyzu'l-Kadr bi erh'l-Cami's-
Sagr, Mustafa Muhammed, 1356 H.
Mnzir, et-Tergb ve't-Terhb, Mustafa el-
Bab el-Haleb Matbaas, 1353 H.
Mslim, Sahih Mslim (Nevev erhi ile
birlikte) Msriyye Matbaas, 1347 H.
Nablus, Zehiru'l-Mevrs, Cem'yyetun-
Neri'l-Ezheriyye, 1352.
Nevev, erh Sahih-i Mslim, Msriyye
Matbaas, 1347 H.

585
 Ruhav, Hasiyeti'r-Ruhav al erh'l-Menar
li'bn Melek, Daru's-Sedeh, stanbul, 1315 H.
Sagan, Risalet'l-Mevzt, el-Barniyye,
tarihsiz.
Saidb. Mansr, Snen, el-Meclisul-Ilm,
Karai, 1387 H.
Salih, Sbl'l-Hda ve'r-Red, el-
Meclis'1-A'l li'-uni'l-slmiyye, 1392 H.
Sehav, el-Makasd'l-Hasene, Daru'l-
Edebi'l-Arab, 1375 H.
Sbk, Taceddin, Tabakat'-afiyyeti'l-
Kbra, sa el-Bab el-Haleb, 1382 H
Sbk, Takyyddin, es-Seyf's-Sakl, es-
Sedeh, 1356 H.
Syt, ed-Drrat'n-Naciye (bkz Syt'nin
el-Hv li'l-Fetv kitab iinde) Sedeh 1378 H
-----------, ed-Drru'l-Mensr fi Tefsiri'l-
Kur'n bi'l-Me'sr, el-Mey-
meniyye, 1314 H.
----------, el'Hasisu'l-Kbra, Haydarbad

586
ed-Deken, I.bsk. 1371 H.
----------, el-Hv li'l-Fetv, Sedeh, 1378 H.
, el-tkan fi Ulumi'l-Kur'n, el-
Mehed'1-Huseyn Matbaa-
s, 1387 H. -------( el-Leli'l-Masna
f'l'Ehadisi'l-Mevza, el-Huseyniyye,
1352 H.
-------, Tarihul-Hulefa, Mnriyye, 1351 H.
-----, Tedrib'r-Rav erh Takribi'n-
Nevav, el-Mektebet'l-l-
miyye 1379 H. __-----Vusul'l-Eman bi-
Usli't-Tehnl (Syt'nin el-Havli'l-Fetv kitab
iinde)
-----------, Zeyl'l-Mevzt, el-Alev
Matbaas, Leknev, 1303 H.
Zeyl Tezkireti'l-Huffaz, Tevfik Matbaas,
Dmak, 1347 H. Shreverd, Avarf'l-Maarif,
(Gazzal'nin hya kitab ile birlikte) Sefarn,
Gz'l-Elbab, Nil Matbaas, 1325 H. Sem'n,
Edeb'l-Iml ve'l-stiml, Liden bsk. 1952 M.

587
Semhud, el-Gammaz ale'l-Lemmaz, Daru'1-Liva,
Riyad 1401 H. afi, htilaf'l-Hadis_
----------, er-Risale, Mustafa el-Bab el-
Haleb Matbaas, 1358 H.
evkn, rad'l-Fuhl il Ilmi'l-Usl, es-
Seadeh, 1327 H. evkn, el-Fevaid'l-Mecmua,
es-Snnet'1-Muhammediyye Matbaas, 1380 H.
runbill, Merak'l-Felh bi-Haiyeti't-
Tahtv, Bulak 1269 H. Tahav, Mkil'l-sr,
Haydarbad ed-Deken, 1333 H. Tebrz,
Mikt'l-Mesabh, el-Mekteb'1-slm, Dimak,
1380 H. Tirmiz, Snen, (bn'l-Arab erhiyle)
Msriyye Matbaas, 1382 H. Tyb, el-Hulsa fi
Ma'rifeti'l-Hadis, Daru'l-rad, Badat 1391 H.
Tveycer, Fasl'l-Htab fi'r-Raddi al Eb Trab,
Nasr Matbaas,
Riyad, 1388 H.
Yusuf en-Nebhan, Erbain el-Erban, Beyrut
1329 H. Zafir el-Ezher, Tahziru'l-Mslimn
mine'l-Ehadsi'l-Mevza al

588
 Seyyidi'l-Murselln, Ceridet'r-Ravi
Matbaas, el-Yevmiyye,
1321 H. Zebd, Tac'l-Ars inin Cevahiri'l-
Kamus, el-Hayriyye 1306 H.
----------, erhu'l-Ihy, el-Meymeniyye, 1311
H.
Zeheb, el-Iber ft haberi Men Gaber, Kuveyt,
1380 H.
.............. , el-Mun fi'd-Duaf, Belga
Matbaas, Haleb, 1391 H.
----------, et-Tecrid li-Esmi's-Sahabe,
Haydarbad ed-Deken, 1315.
----------, Mizan'l-'tidal, sa el-Bab el-
Haleb, 1382 H.
--------, Tarihu'l-Islm, Hsameddin el-
Kuds, Kahire.
-----------, Tezkiret'l-Huffaz, III. bsk.
Haydarbad ed-Deken, Hin-
. distan, 1375 H.
Zemaher, el-Fk fi Garibi'I-Hadis, sa el-

589
Bab el-Haleb, 1364 H.
--------, Keaf, Mustafa Muhammed, I.
bsk.
Zerke, el-Ecvibe li-rad Me'stedrakathu
Aie ale's-Sahabe, Dimak
1358 H. Zeyla, Nasbu'r-Raye, el-Meclis'l-
Hm el-Hind, Daru'l-Me'mun,
Kahire, 1357 H. Zrkan, erhu'l-Mevahibi'l-
Lednniyye, Ezheriyye Matb., 1325 H.

590