Univerzitet u Sarajevu

Prirodno-matematiki fakultet
Odsjek za Geografiju
Nastavniki smjer

Hidrografske karakteristike opine Klju

(Seminarski rad iz Hidrografije kopna)

Mentori: Student:
Prof. Dr. Muriz I. Spahi Admir ahut
Ass. Aida Korjeni

Sarajevo, Januar, 2010.

 Sadraj

1. Uvod ........................................................................................................................................3
2. Fiziko-geografske karakteristike opine Klju ......................................................................4
3. Hidrografska obiljeja opine Klju .......................................................................................5
4. Morfometrijske karakteristike sliva Sane na podruju opine i vodni bilans .........................7
5. Zakljuak ...............................................................................................................................11
Topografski profili
Topografska karta ......................................................................................................................12
Literatura ...................................................................................................................................13

2
 1. Uvod

Tema ovog seminarskog rada jesu hidrografske karakteristike opine Klju. U prvom dijelu
rada se govori o fiziko-geografskim karakteristikama ove opine. Govori se o geografskom
razmjetaju i poloaju opine, o reljefu, pedolokom i geolokom sastavu terena, klimi i o
biogeografskim karakteristikama opine. Nakon toga slijede hidrografska obiljeja opine
Klju. Tu se govori o glavnom rijenom toku, o rijeci Sani i njenim pritokama, te o ostalim
vodama koje su zastupljene na ovom podruju. U drugom dijelu rada su izloene
morfometrijske i morfografske karakteristike sliva Sane na podruju opine. Ovdje se govori o
povrini sliva, o razvou, duini toka Sane, irini sliva itd. Zatim su date prosjene
viegodinje vrijednosti proticaja i vodostaja po mjesecima, na osnovu kojih je uraena
konzupciona linija, te su odreene vrijednosti specifinog oticaja, visine oticanja i koeficijenta
oticaja.

3
 2. Fiziko-geografske karakteristike opine Klju

Opina Klju se nalazi u sjeverozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, odnosno u

jugoistonom dijelu Unsko-sanskog kantona. Nalazi se izmeu 44 30' i 44 40' s.g.. i izmeu
16 30' i 17 00' i.g.d. Zahvata povrinu od 365 km 2. Na sjeveru granii sa opinom Sanski
Most, sa istoka i juga sa opinom Ribnik, a na zapadu sa opinom Bosanski Petrovac.
Klju se nalazi u umjerenom toplotnom pojasu i pripada srednjeevropskoj asovnoj zoni. U
geomorfolokom pogledu, opina Klju se nalazi na kontaktu planinsko-kotlinske dinarske
Bosne, ka blago zatalasanom breuljkastom peripanonskom prostoru na sjeveru.
Po geotektonskoj reonizaciji tereni Kljua pripadaju zoni mezozojskih krenjaka i paleozojskih
kriljaca u zoni Visokog kra. Najstarije tvorevine se nalaze u centralnim i jugoistonim
dijelovima ovog podruja, to su permotrijaske naslage: crveni i ljubiasti kvarcni pjeenjaci,
glinci i upljikavi breasti krenjaci. Kvartarni sedimenti predstavljeni su barskim,
proluvijalnim i aluvijalnim sedimentima i siparima.
Klima Kljua je raznolika zbog prisustva vie klimatskih tipova i njihovih varijeteta od
planinskog klimata do umjereno kontinentalnog koji, znatno modifikovan, dopire dolinom
Sane sa sjevera. Ljeta su umjereno topla, a zime su umjereno hladne s puno snijega. Srednja
godinja temperatura je relativno visoka i iznosi 10,2 C. Najtopliji mjesec je juli sa srednjom
mjesenom temperaturom od 19,4 C, a najhladniji je januar sa -0,1 C. U Kljuu godinje
prosjeno padne oko 1080 L/m2. Najvea koliina padavina se izlui u aprilu, maju i junu
(100-116 L/m2), a najmanja u januaru i februaru (69L/m2).

Tab. 1. Prosjene mjesene, maksimalne i minimalne sume padavina u L/m2, i srednji broj
dana s kiom za period 1961.-1990.
God.
Mjeseci I II III IV V VII VIII IX X XI XII suma
Srednje
sume
padavina 69 69 79 100 100 97 87 93 83 99 90 1080
Maksimalne
sume
padavina 143,4 228,5 166 190,8 206,4 233,8 193,1 196,4 207,6 300,5 222,5 259,8
Minimalne
sume
padavina 2,6 20,4 6,2 37,1 18,8 30,3 5,3 15 19,6 3,7 28,5 2,7
Srednji broj
dana s kiom 4 6 8 12 13 13 9 9 9 9 7 110
Izvor: Federalni meteoroloki zavod u Sarajevu

4
Ovakav raspored padavina je veoma povoljan, jer se padavine izluuju u proljetnim mjesecima
kada su i najpotrebnije za poljoprivrednu proizvodnju. Kada govorimo o snjenim
padavinama, trebamo spomenuti da brdsko-planinska podruja primaju veu koliinu ovih
padavina u odnosu na dolinsko-kotlinska podruja. Snjeni pokriva se najdue zadrava u
januaru i to u prosjeku za viegodinji period 7 dana, a u decembru 6 dana. Za vrijeme dugih
zima bogatih padavinama snjeni pokriva iznosi 70-100 cm. Na ovom podruju su od oktobra
do aprila zastupljene snjene padavine. Najvee visine snjenog pokrivaa zabiljeene su u
februaru (82 cm).
U pedolokom pogledu podruje opina Klju se odlikuje razliitim tipovima tala, koja su
nastala djelovanjem matinog supstrata, klime, reljefa i organizama. Najvee rasprostranjenje
imaju automorfna tla (kalkokambisol, eutrini kambisol i td.). Zahvaljujui povoljnim
klimatskim prilikama, konfiguraciji terena, reljefa, podolokom sastavu tla, biljni i ivotinjski
svijet je raznovrstan. Ovdje su zastupljene ume hrasta kitnjaka i obinog graba (bosanske
hrastove ume), ume hrasta lunjaka, bukove ume, tamne etinarske ume i td. Fauna na
podruju opine se odlikuje raznim vrstama zatiene i nezatiene divljai, ptica, insekata i
riba. Rijeni tokovi Sane i njenih pritoka bogati su ribom pastrmkom, mladicom, klenom,
lipljenom, kobaljom i dr.
Osnovni tok na podruju opine je rijeka Sana, desna pritoka Une. Njene desne pritoke su
Banjica, Milonica i Sokonica, a lijeve pritoke su Sanica (najznaajnija), zatim Inica,
Okanica i Humika rijeka.

3. Hidrografska obiljeja opine Klju

Hidrografsku okosnicu podruja opine Klju ini rijeka Sana, koja tee kroz istoni dio
opine na duini od 33 km, dok ukupna duina njenog toka iznosi 140 km. Ulijeva se u rijeku
Unu kod Bosanskog novog. Sana je najvei i stalni vodotok koji povrinske i podzemne vode
ovog podruja odvodi u sliv Crnog mora. Nastaje od tri vrela koja se spajaju kod sela Gornja
Pecka na 940 m.n.v.
Najvea pritoka Sane je rijeka Sanica, duga 22 km. Nastaje od dva vrela koja izviru ispod
obronaka Grmea. Sanica protie kroz sjeverozapadni dio opine, a kod sela Vrhpolje (opina
Sanski Most) ulijeva se u rijeku Sanu. Cijelo podruje je bogato vodama sa dosta izvora na

5
padinama Grmea ije se vode sputaju prema rijeci Sanici. Lijeve pritoke Sanice su Sanika
rijeka, Trebunj i Bijeljevac, a desne pritoke su Koranica, Biljanska rijeka i niz manjih potoka.
Najdua i najznaajnija pritoka je Koranica (duga 4 km).

Sl. 1. Gornji tok rijeke Sane

Jedna od veih desnih pritoka Sane na Kljukoj opini je rijeka Banjica, duine 5,5 km. To je
planinska rijeica i toplija je od rijeke Sane za 3-4 C. Rijeka Inica (lijeva pritoka Sane) duga
je oko 3 km i ulijeva se u Sanu u samome gradu Kljuu. Tok Inice je regulisan i usmjeren u
podzemna betonska korita ispod naselja. U jugoistonom dijelu nalaze se manji bujini
periodini tokovi koji za vrijeme jakih padavina teku niz sjeverne padine Palea izazivajui
manje poplave.
Usljed okolnog krkog reljefa, koga ovdje izgrauju trijaski krenjaci, prisutne su pojave
krake hidrografije u vidu manjih tipova vrela i povremenih izvora. Jedan od poznatijih izvora
pitke vode koji je aktivan u hladnijem periodu godine, dok u toplijem periodu najee presui,
jeste izvor Smrdan. Nalazi se u jugoistonom dijelu opine, na Ljubinskoj planini.

Sl. 2. Izvor Smrdan

6
Na podruju opine nalazi se i nekoliko manjih jezera, koja su uglavnom smjetena u
sjeverozapadnom dijelu opine. Najvee jezero je Jabukovako jezero, smjeteno kod sela
Jabukovac. Nedaleko od sela Donja Prisjeka nalazi se Koraniko jezero. Na izvoru rijeke
Sanice nalazi se jezero Jasenak, na vrlo nepristupanom terenu.
Na ovom podruju su evidentirane pojave sumporovitih i radioaktivnih voda. U rejonu Zgona,
Humia i Hripavaca utvrena je pojava H2S voda, dok je u ikoj uvali i Crkvenom
evidentirana pojava radioaktivnih voda.

4. Morfometrijske karakteristike sliva Sane na podruju opine i

vodni bilans

Povrina sliva rijeke Sane na podruju opine iznosi 365 km 2. Duina sliva Sane na podruju
opine iznosi 25,4 km. Maksimalna irina sliva iznosi 27,4 km, dok prosjena irina iznosi oko
11 km. Koeficijent simetrinosti sliva, dobiven iz odnosa K= (Fl+Fd) / (Fl-Fd), iznosi 1,65, to
znai da je sliv asimetrian. Koeficijent punoe sliva (Kp=F/L2) iznosi 0,56, tj. sliv Sane je u
dovoljnoj mjeri popunjen vodenim tokovima koji su meusobno povezani u jedinstven rijeni
sistem. Prosjena visina sliva (Hsr) iznosi 221 m.
Orografsko razvoe je predstavljeno istaknutim morfolokim uzvienjima: u istonom dijelu
opine uzdiu se obronci Manjae, na sjeveroistoku se proteu obronci Mulea (sa najviim
vrhom Divi - 1013 m), na sjeverozapadu eli kosa i Meee Brdo, zapadni dio prekrivaju
obronci Grmea (Crni vrh 1605 m), koji prelaze u nisko gorje podruja Lanite (ovdje se
nalazi prevoj Lanite 717 m), a na jugoistoku su brdovita uzvienja Ljubinske planine.
Duina razvoa je 84 km. Koeficijent razvitka razvoa (K) je 1,27. Srednja visina razvoa
(Hraz) iznosi 948 m. Stvarna duina toka Sane kroz Kljuku opinu iznosi 33 km, dok
najmanja mogua oko 25,4 km. Gustina rijene mree (raunata prema Nojmanovom obrascu
D=L (m) / F (km2) iznosi 227,94 m/km2. estina vodotoka na slivnoj povrini (Df) je 0,032.
Koeficijent razvitka rijenog toka iznosi 1,29. Duina povrinskog oticanja (I0) je 113,97
m/km2.
Na osnovu priloenog uzdunog topografskog profila rijeke Sane uoavamo da je ukupan pad
rijeke na podruju opine Klju 64 m, dok je prosjean pad 1,93 m/km, to znai da je njen

7
pad nizak. Njen uzduni profil moemo svrstati u inverzne uzdune topografske profile, koji
imaju vee padove u donjem nego u gornjem dijelu toka.
Na osnovu priloenih poprenih topografskih profila rijeke Sane uoavamo da su njene doline
u gornjem dijelu toka monomorfne, dok su u srednjem i donjem dijelu toka polimorfne. Ovdje
je rijeka Sana usjekla niz manjih klisura i kanjona, kao to su Sklop, Zgonska, Sokolovaka i
Kamika klisura.

Rijeka Sana pripada pluvijalno-nivalnom reimu sa posavskom varijantom koga karakteriu

dva maksimuma i dva minimuma vodostaja i proticaja. Najvii vodostaj (Sv) se javlja u aprilu,
zatim u maju i martu, a najnii u augustu, septembru i julu. Najmanji proticaji (Sq) na Sani se
javljaju u oktobru 16 m3/s, zatim u julu i septembru, a najvei u aprilu 65,6 m 3/s, zatim u maju
i februaru. Pri najviim proticajima Sana se mjestimino izlijeva iz svog korita i usko plavi
svoje obale.

Tab. 2. Prosjene viegodinje vrijednosti vodostaja i proticaja po mjesecima (1965.-1974.).

Mjeseci I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Sv 82,9 89,1 90,3 122,3 97,5 70,2 42 31 41,4 50,8 71,9 85,1
Sq 41,4 44,8 44,2 65,6 47,7 33,2 19,6 33,5 21,2 16 36,1 42,3
Izvor: Hidroloki godinjak; rijeka Sana, vodomjer br.172 Klju, limnigraf

Izvor: Hidroloki godinjak; rijeka Sana, vodomjer br.172 Klju, limnigraf

8
 Izvor: Hidroloki godinjak; rijeka Sana, vodomjer br.172 Klju, limnigraf

Izvor: Hidroloki godinjak; rijeka Sana, vodomjer br.172 Klju, limnigraf

Tab. 3. Vrijednosti specifinog oticaja (q), visine oticanja (Y) i koeficijenta oticaja (K) prema
podacima za prosjene viegodinje vrijednosti proticaja po mjesecima (1965.-1974.)
Mjesec
i I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
q 113,42 122,73 121,09 179,72 130,68 90,95 53,69 91,78 58,08 43,83 98,9 115,89
Y 196,22 273,69 331,79 1157,39 623,34 361,07 52,08 36,71 84,79 74,07 201,75 418,36
K 18,17 25,34 30,72 107,17 57,71 33,43 4,82 3,39 7,85 6,86 18,68 38,73
Izvor: Hidroloki godinjak; rijeka Sana, vodomjer br.172 Klju, limnigraf

Iz date tabele moemo vidjeti da Sana ima najvei specifini oticaj (raunat po formuli
q=Q*1000 / F) u aprilu 179,72 L/km2 s2, dok najmanji ima u oktobru 43,83 L/km2 s2. to se

9
tie visine oticanja (raunat po formuli Y=q*redukovani broj sekundi), Sana najveu
vrijednost ima u aprilu 1157,39 mm,a najmanju u augustu 36,71 mm. Najveu vrijednost
koeficijenta oticaja (raunat po formuli K=Y/X * 100), rijeka Sana ima u aprilu 107,17%, jer
je to vrijeme kombinacija otapanja snijega i kie u toku proljea. Najmanju vrijednost Sana
ima u augustu 3,39% i u julu 4,82%.

10
 5. Zakljuak

Opina Klju ima povoljan geografski razmjetaj. Opina ima dosta povoljnu klimu, sa
dovoljnom koliinom padavina i dosta ugodnim temperaturama. Biljni i ivotinjski svijet je
dosta raznolik. Zemljita opine su takoer plodna, zbog ega se iskoritavaju u poljoprivredne
svrhe. Hidrografske osobine opine su takoer dosta povoljne. Glavni tok je rijeka Sana, s
brojnim svojim pritokama meu kojima je najznaajnija rijeka Sanica. Zatim, tu je i nekolicina
manjih jezera, te brojna vrela i izvori. To bogatstvo vodenim resursima ini okosnicu ivota u
ovom podruju.

11
Topografska karta Klju, R=1:200 000

12
 Literatura

Spahi M.; Hidrografija kopna; tampana predavanja; Sarajevo, 2007.

Hidroloki godinjak; rijeka Sana, vodomjer br.172 Klju, limnigraf.
Federalni meteoroloki zavod u Sarajevu

13