I.

UVOD

U rijekama djeluju veoma raznoliki ekoloki faktori, koji variraju ne samo u

razliitim djelovima toka, ve i unutar istog dijela. Uzrok takve prostorne varijabilnosti
ekolokih faktora lei u razliitoj brzini vode, koja je uslovljena nagibom korita i
sastavom podloge. Svaku rijeku karakterie longitudinalni tok od izvora ka uu. Na
tom putu se mijenjaju ivotni uslovi i ivotna sredina, pa se na razliitim dijelovima
rijeke moe nai drugaiji sastav ivotne zajednice. Rijeni tok moemo podijeliti na
gornji tok (ritron) i donji tok (potamon). Razlikuju se po tome to gornji tok karakterie
brza, hladna i dobro aerisana voda, dno je pjeskovito i ljunkovito, vegetacija je slabo
razvijena i organizmi su specifino prilagoeni na veliku brzinu toka (dorzo-ventralno
spljoteno tijelo, organi za privrivanje i poveanje tjelesne mase), dok u donjem
toku brzina i prozirnost se smanjuju, temperatura vode raste, ima manje kiseonika.
Podloga je pjeskovita, muljevita i glinovita, pa zbog toga veina organizama koji ive
na dnu zarivaju se u podlogu (Troi-Borovac, 2011).

Izvanredne osobine prirodne vode, njezina obnova tokom hidrolokog ciklusa i

mogunost samoproiavanja, omoguuju ouvanje relativno iste, koliinski i
kvalitetne zadovoljavajue slatke vode za dui vremenski period. To je u temeljima
iluzije o neiscrpnosti vodnih resursa, koji su smatrani darom prirodnog okolia. U
takvim uvjetima, historijski i tradicijski, nastao je nemaran odnos prema koritenju
vodnih resursa, te koncept minimalnih ulaganja za proiavanje otpadnih voda i
uope za zatitu voda. Stanje se drastino promijenilo proteklih decenija. Takav
nemaran odnos prema zatiti vodnih resursa povlai za sobom i mnogostruko vee
probleme koji se tiu rizika po zdravlje populacije koritenjem vode upitne kvalitete
(Shiklomanov, 2000).

Zagaena voda je voda koja kvantitativno i kvalitativno odstupa od prirodnih

fizikih, hemijskih i biolokih osobina, to ograniava mogunost njene upotrebe i
izaziva nepoeljne posljedice u vodenim ekosistemima nanosei tete ljudskom
zdravlju i ekonomiji. Pod monitoringom stanja prirodne sredine, tanije monitoringom
antropogenih promjena ivotne sredine, podrazumijeva se organizovanje posebnog
informacionog sistema za praenje i analizu ivotne sredine, prije svega u pogledu
zagaivanja i efekata zagaivanja u biosferi (Rosenberg, 1993).
 Upotreba akvatinih organizama za procjenu kvaliteta vode datira jo od
poetka prolog vijeka (Kolkwitz & Marson, 1908), ali je njihova primjena ostala
nezapaena sve do sedamdesetih godina zato to su se dotadanji monitoring
programi oslanjali iskljuivo na hemijski i fiziki monitoring. Jedan od problema
oslanjanja samo na hemijske i fizike metode je taj to one obezbjeuju podatke o
stanju ekosistema samo u trenutku kada je uzorak uzet. Suprotno tome, bioloki
monitoring daje podatke o prolom i sadanjem stanju ekosistema.

1.1. POKAZATELJI KVALITETE VODE

Kvalitet slatkovodnih ekosistema je promjenljiv jer mnogi od produkata ljudske

aktivnosti neminovno zavravaju u vodi, dok drugi koji su izbaeni u zrak ili tlo, na
kraju uglavnom opet zavravaju u vodenim ekosistemima. Odreivanje kvalitativnih
karakteristika voda vri se u cilju utvrivanja statusa vodnih tijela povrinskih i
podzemnih voda, kvaliteta voda koje se koriste za pie, kvaliteta otpadnih voda koje
se isputaju u okoli i sl. Kvaliteta voda odreuje se na osnovu ispitivanja njenih
fizikih, hemijskih i biolokih karakteristika (Troi-Borovac, 2011; Vuijak et al.,
2011).

1.1.1. Fiziki pokazatelji kvalitete vode

U ovisnosti od vrste vode koja se ispituje, najee se ispituju fiziki parametri:

temperatura,

boja, miris i okus vode,

koncentracija ukupnih vrstih, suspendiranih i rastvorenih materija,

mutnoa i prozirnost vode i

elektroprovodljivost.

1.1.2. Hemijski pokazatelji kvalitete vode

 Veliki je broj razliitih neorganskih i organskih materija i parametara koji
odreuju kvalitetu vode. Ispitivanje svih hemijskih pokazatelja kvaliteta je veoma
rijetko opravdano i mogue, zbog tehnike nemogunosti da se ispituju svi parametri,
a posebno zbog izuzetno visokih trokova takvih analiza. Zbog toga se u praksi vri
ispitivanje samo odreenog broja hemijskih parametara koji e dati odgovor na
pitanje o kvalitetu vode ili ukazati na neke specifine parametre koje je potrebno
dodatno ispitati.

Od hemijskih pokazatelja kvaliteta najee se ispituju:

pH reakcija vode, alkalitet i aciditet,

sadraj otopljenog kisika,

tvrdoa vode,

hemijska (HPK) i biohemijska (BPK) potronja kisika,

sadraj makronutrijenata: razliitih formi duika (ukupni duik, amonijak,

nitrati, nitriti, ukupni duik po Kjeldahlu) i fosfora (ukupni fosfor, ortofosfati) i

teki metali.

1.1.3. Bioloki pokazatelji kvalitete vode

Od biolokih pokazatelja kvalitete povrinskih voda, uobiajeno se ispituju

sastav i gustina populacija fitoplanktona, fitobentosa, makrofita, makrozoobentosa i
riba.

Makrozoobentos predstavlja vanu komponentu unutar biocenotikih struktura i

ciklusa hranjivih tvari te je vaan dio hranidbenih lanaca i jedan je od kljunih
biolokih elemenata kakvoe u ocjeni ekolokog stanja rijeka.

Primjena makrozoobetosa u svrhu biomonitoringa je proces koji zahtjeva

vrijeme i ekspertizu. U posljednje vrijeme iz grupe makroinvertebrata se izdvajaju tri
reda insekata (Ephemeroptera, Plecoptera i Trichoptera) i koriste u metodama
bioloke procjene kvaliteta vode kao metrika osobina EPT indeks, koja na pouzdan
nain razdvaja zagaene od istih lokaliteta (Wallace & Whiles, 1996).

Naime, veina vrsta iz ove tri grupe je osjetljiva na organsko zagaenje to ih

ini dobrim i pouzdanim indikatorima kvaliteta vode. Zbog toga ukupan broj vrsta
zabiljeenih u uzorku opada kako se kvalitet ivotne sredine pogorava. Takoe
jednostavna identifikacija ovih grupa olakava primjenu EPT indeksa.

U posljednjih stotinu godina u Europi dominiraju tri vrste indeksa za ocjenu

kvaliteta vode: indeks saprobnosti, indeksi diverziteta i biotiki indeksi (Metcalfe,
1989).

PODRUJE ISTRAIVANJA

Morfostrukturne odlike sliva rijeke Spree

Sliv i rijeni sistem rijeke Spree zahvata centralni prostor sjeveroistonog

dijela BiH ili subregije Spreko-majevakog kraja. Svojim slivom i rijenim sistemom
pripada rijeci Bosni, te ini njenu pritoku drugog ranga. Rijeni sliv je smejten
izmeu rijenih sistema Tinje, Tolise i Lukavca na sjeveru i sjeveroistoku, Janje i
Drinjae, na istoku i jugoistoku, te sliva rijeke Krivaje, na jugu.

Slika Hidrografski sistem Spree

 Hidrografski sistem i sliv rijeke Spree nalazi se na hidrolikim izolatorima, pa
su orografska razvoa ujedno vododjelnice. Sliv rijeke Spree smjeten je unutar
Sreke zavale dinarskog pravca orijentacije sa osnovnim smjerom jugoistok-
sjeverozapad. Sliv uokviruju nie planinske morfostrukture rudnih i flinih planina,
koje se po geolokoj grai uvrtavaju u ofiolitsku masu peridotitsko-serpentinske
zone. Na sjeverozapadu orografska razvoa prelaze preko Trebave (692 m), na
sjeveroistoku preko Majevice (915 m), na jugoistoku vododjelnice prelaze preko
Javornika (1060 m) i Snagova (470 m), a na jugu i jugoistoku preko Konjuha (1327
m) i Ozrena (918 m).

U obakvim orografskim granicama sliv rijeke Spree je duboko zaao u sliv

rijeke Drine na istoku. Tako se on kod Zvornika na svega 5 km pribliio slivu Drine. U
tom sektoru izvoruna elenka Spree prema Drini pokazuje piraterijske osobine.

U geotektonskom pogledu sliv rijeke Spree pripada unutranjoj

sjeverobosanskoj flinoj zoni. To je sjeverobosanski ili majevaki kredno-paleogeni
sinklinorij sa izdignutim jezgrom od unutranjih ofiolita. Jugoistoni dio sliva rijeke
Spree grade ofiolitski masivi Konjuha i Ozrena, koji je u donjem toku pritoke Turije
presjeen ofiolitskim melanom. U slivu Bukovice, koja ini izvorinu elenku Turije,
ofiolitski melan je prekinut srenjejurskim krenjacima, dolomitima, laporima i
klastitima.

Donji dio sliva ove rijeke na jugoistoku ine ofiolitske mase, anjen
sjeveroistoni dio donjokredne naslage. Najvei dio sredinjeg sliva grade paleogene
i negene klastine naslage u kojima dominiraju klastiti i krenjaci sa ugljenosnim
naslagama. Porijeje Spree grade mlade pliocene i kvarterne naslage, koje ine
slabovezani i rastresiti sedimenti. Od ovih sedimenata najzastupljenije su miocene
naslage koje ine slabovezani i rastresiti sedimenti. Od ovih sedimenata
najzastupljenije su miocene naslage koje ine konglomerati, krenjaci, pijeskovi i
lapori. Preko ovih naslaga istaloeni su sarmatski pijeskovi, lapori sa glinama sa
krenjaci. Oni su konstatovani istono od Graanice. Pliocenske naslage pijeskova,
lapora i krenjakih glinovitih serija sa ulocima lignita uestvuju u grai ppobra
desnog slivnog podruja Spree. Zona pliocenskih naslaga se iri i zahvata porijeje
Jale, posebno oko Lukavca. Mone pliocenske naslage pruaju se oko Graanice i
ispred klisurastog suenja kod Doboja.
 Ovakvi geotektonski i geoloki odnosi u donjem slivu uvjetovali su dosta
miran, nizak i blagozatalasani reljefni sadraj. U gornjem, posbno jugoistonom i
junom dijelu sliva, zbog starije geoloke grae, reljef je snanije vertikalno
raslanjen. Planinske morfosturkture Majevice i Trebave u sjeveroistonom slivu su
horst antiklinoriji. U njohovoj osnovi su ultramafiti i vulkanogeno-sedimentna
formacija, koja ini osnovu, najprije rednim krenjacima, a potom flinim molasama.

O burnoj geolokoj prolosti u slivu Spree svjedoe tektonski rasjedi,

mineralizacija i trmolizacija podzemnih voda. Kao produkt tih procesa su emanacije
termalnih voda kao to su: Toplica kod ivinica, Sokovica kod Graanice i slane
vode u Tuzli.

Unutar sliva smjetena je dobro razvedena dolina Spree. To je meugorska

depresija duga 85 km, a iroka ok 30 km. Ova depresija je upravna na doline i
slivove Bosne na zapadu-sjeverouapadu i Drine na istoku-jugoistoku. Ona nije
jedinstvena morfoloka cjelina i predstavljaju je dobro uravnjena dolinska proirenja
koja su meusobno odvojena manjim i blago zasvoenjim uzvienjima u obliku
preaga, koje su tektonskim lomovima predisponirane na fluvijalno usijecanje
Spree. Fluvijalno povezivanje i usaglaavanja prostranih zaravni kroz blago
zasvoena uzvienja doline Spree obavljena su u postpleistoceno doba. Ovim
procesima je Sprea postala jedinstvena rijena dolina koja se sastoji od tri
sekundarne unutargorske morfoloke depresije: gornje Spree, Tuzlanske kotline i
donje Spree. Ove morfoloke odlike daju dolini kompozitan izgled. Na kompozitan
karakter doline Spree utiu dolinska suenja kraih klisurastih dolina.

S obzirom na programski zahtjev poblie emo obrazloiti morfografska

obiljeja donje Spree.

Donja Sprea zapoinje lukavakim tektonskim, eroziono-denudacionim i

fluvioakumulativnim proirenjem do pred dobojsko klisurasto suenje. Ovaj dio
Spree prua se u duuni od 40 km, a prosjena irina iznosi 6 km. Donja Sprea je
blago nagnuta po talvegu, pa su proirenja, odnosno aluvioni, uz rijeku Spreu
veoma iroki i esto vodoplavni. Na njihove poplave talasima visokih voda utie i
proces jae fluvijalne akumulacije vuenih i suspendovanih sedimenata u odnosu na
fluvijalno usijecanje rijeke. Aluvijalne ravni su dosta iroke i iznose oko 2,8 km.
Najira ravan je na potezu oko Velike Brijesnice i Boljania gdje se iri na oko 5 km.
U ovom dijelu rijene doline Spree hidrografski sistem ini splet dolina nagnutih
prema glavnoj okosnici rijenog sistema rijeci Sprei. U njoj se zapaa smjena
paleolimnetike i recentne fluvijalne reljefne plastike. Lomnetike morfoskulpture su
predstavljene paleolomnetikim abrazionim formama.

Po obodu dna doline primjeuju se fluvialno-denudacione zaravni ije su

relativne visine oko 300 m. To su neogene morfoforme, koje su presjeene dolinama
manjih pritoka. Donja Sprea zavrava dobojskom klisurom koja je duga 3 km sa
prosjenom irinom od 150 do 200 m.

Klimatske odlike sliva rijeke Spree

Geografski poloaj i orografski sklop sliva uvjetovao je pretei

umjerenokontinentalni tip klime, koja u jugoistonim i sjeverozapadnim planinskim
razvoima najprije prelazi u pretplaninsku, a potom u planinsku varijantu
umjerenokontinentalne klime. To je Cfb klimat, koji u planinskim morfostrukturama
prelazi u Cfbx klimu. Osnovne odlike ovih klima su nie temperature najtoplijeg
mjeseca od 22 C, dok je godinji prosjek temperatura naeto vii od 10 C.
Prosjena godinja koliina padavina iznosi iznad 900 mm. Predjeli pretplaninske i
planinske varijante umjerenokontinentalne klime se odlikuju nto veom godinjom
koliinom padavina i niim izotermikim reimom.

Na osnovu godinjih rasporeda izotermi primjetljivo je da niski dolinski i

kotlinski dio sliva uokviruje izoterma od 10 do 12 C, dok su periferni planinski dijelovi
sliva unutar izoterme do 10 C. Prema proraunu prosjenih dugogodinjihmjesenih
temperatura u slivu rijeke Spree uoava se njihovo kontinuirano i naglo poveanje
od marta do juna i neto blae opadanje u jesenjem prelaznom godinjem dobu.

Nii dijelovi sliva su topliji u odnosu na vie, to pokazuju podaci sdrani u

tabelama 2.1. i 2.2. Ovo se posebno odnosi na godinji prosjek, koji je u Tuzli za oko
0,6 C vii u odnosu na cijeli sliv. Ovo je razumljivo jer je Tuzla predstavnik
sredinjeg najnieg dijela sliva. Razlike u temperaturama najtoplijeg mjeseca su
gotovo identine prosjenim godinjim i iznose 0,5 C
Tabela 2.1. Godinja mjesena raspodjela temperatura zraka u slivu Spree

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

God.
-1,6 0,4 5,2 10,2 14,1 18,0 19,1 18,8 15,2 9,5 6,1 0,9 9,6

Tabela 2.2. Godinja mjesena raspodjela temperatura zraka u Tuzli

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

God.
-1,2 1,2 8,2 10,6 14,5 18,3 19,6 19,3 15,8 10,6 6,6 1,4 10,2

Termike razlike izmeu dna doline doline i njegovih planinskih dijelova

odraavaju se i na duinu zimskog perioda i broju mraznih dana. Duina zimskog
snijenog perioda na planinskim dijelovima sliva u prosjeku traje due za oko 30
dana u odnosu na dolinsko dno. U Tuzli se prosjeno godinje registruje oko 95,2
mrazna dana (sa temperaturom niom od 0 C), to je 26,1% od ukupnog broja dana
u godini. U toku godine Tuzla ima prosjeno 80,1 ljetnih dana (sa temeraturama viim
od 25 C), to je 21,9 % od ukupnih dana u godini. Na osnovu zimskog termikog
reima moe se zakljuiti da sliv rijeke Spree spada u dijelove nae zemlje koji
imaju umjereno hladne zime i umjereno topla ljeta.

Sliv rijeke Spree spada u izohijetni okvir od 900 do 1 000 mm, dok planinski
dijelovi sliva primaju neto veu koliinu padavina. Maksimalna koliina padavina u
slivu redovito se javlja u junu (102,7 mm), dok se sekundarni maksimum pojavljuje u
oktobru (93,3 mm). Minimalna koliina padavina u slivu se pojavljuje u februaru, a
sekundsrni minimum u decembru (67,7 mm).

Tabela 2.3. Godinja mjesena raspodjela padavina u slivu Spree

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

God.
60,7 55,2 57,2 71,6 102,5 108, 75,1 69,7 75,4 93,3 85,6 67,7 923,3
6
Tabela 2.4. Godinja mjesena raspodjela padavina u Tuzli

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

God.
112 120 135 118 224 196 172 214 129 148 140 159 1867

Poveana ljetna koliina padavina rezultat je konvektivnih procesa, pri kojima

topli vlani zrak ekspandira, kondrnzira i proizvodi konvektivnu oblanost.
Konvektivni oblaci esto izazivaju nevrijeme iz kojih se mogu izluivati obilne
pljuskovite, a nekada i gradonosne padavine. Svi ovi faktori utiu na bujini karakter
doticanja padavinskih voda u rijeni sistem Spree.

Tabela 2.5. godinja mjesena raspodjela maksimalne koliine padaiva u Tuzli

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

God.
112 120 135 118 224 196 172 213 129 147 140 158 1864

Tabela 2.6. Godinja mjesena raspodjela minimalne koliine padavina u Tuzli

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

God.
10 20 5 19 21 45 36 15 16 1 11 32 231

Prosjena maksimalna koliina padavina u slivu, a prema podacima za

meteoroloku stanicu u Tuzli, pokazuje da se, prosjeno, najvea koliina padavina
izluuje u junu, a minimalna u januaru, to korespondira podacima o prosjenoj
koliini padavina. Odnos izmeu prosjeno najvee i prosjeno najmanje godinje
koliine padavina iznosi 8,1:1, dok je odnos maksimalne godinje koliine padavina
prema prosjenoj 2:1.

U strukturi padavina preovlauju kine padavine. Sliv u godini ima prosjeno

125,3 kinih dana, a svega 40,1 snijenih dana. Prema meteorolokim podacima
primjetno je da se, prosjeno, od maja do novembra ne javljaju snijene padavine.
Prosjena duina zadravanja snijenog pokrivaa traje 54,5 dana.

Slijev rijeke Spree spada u mjesta sa godinjom prosjenom relativnom

vlanou zraka od 76%. Prosjena godinja oblanost iznosi 59%, dok je godinji
prosjeni broj vedrih dana (dani sa prosjenom oblanou do 20%) u slivu iznosi 76,
a mutnih (dani sa prosjenom oblanou veom od 80%) 126,6.

Sliv rijeke Spree spada u umjereno maglovite prostore BiH, u toku godine
ima prosjeno 55,7 maglovitih dana.

U slivu Spree godinji prosjek stvarne insolacije iznosi 1 925 sati, a to znai
da Sunce u toku dana sija prosjeno 5,3 sati.

U godinjoj raspodjeli vjetrova najuestaliji su sjevernoistoni (15,2%) i

zapadni (10,8%). U toku godine 49,3% uestvuju tiine ili kalme, to podrazumijeva
bezvjetrovito vrijeme.

Hidrografski sistem rijeke Spree

Rijeka Sprea se formira od nekoliko izvora slabe izdanosto ispod Velja-

glave u blizini Zvornika na nadmorskoj visini od 453 m. Po obrazovanju manjeg toka
njemu pritiu najprije slabovodonosne, a potom i srednjovodonosne pritoke, a koje na
duini od 115 km pojaavaju tok prema uu. Ue Spree se nalazi u Doboju na
nadmorskoj visini od 149 m. Ukupni pad talvega Spree iznosi 304 m, to je
prosjeno 2,6 na ukupnom talvegu.

Rijeka Sprea se pojaava ve u Capardama od desne pritoke Ljeskovice.

Nizvodno na oko 1 km, u Spreu se uliva Papraa, lijeva pritoka Spree. Nizvodno
od ovog ua, rijeka Sprea ulazi u prostor proirenog Sprekog polja koje se naziva
Gornja Sprea. Na tom dosta blagom uzdunom profili, koji imaodlike ravniarskog
toka, Sprea se bogati pritokama: Gribaje i Oskove sa Gostiljom i Turijom. Pored ovih
srednje velikih pritoka Spreu dotiu jo: Mramorak, Sajatovica i Brod kao lijeve
pritoke te: Bukovica, Bjelova i Krivaa kao desne pritoke. Rijeka Jala je najznaajnija
pritoka Spree u Tuzlanskoj kotlini, koja je bogati vodama koje drenira iz jugoistone
podgorine Majevice.

Donja Sprea ima slabije razvijenu rijenu mreu. Na uzdunom profilu u

ovom sektoru Sprea se slabije bogati povrinskim pritokama. Najznaajnije desne
pritoke su joj: Lukavaka rijeka, Raljevska rijeka, Sokolua i Staniki potok, dok joj
iz lijevog slivnog podruja pritiu: Prenja, Velika rijeka, Mala rijeka, Ponikva, Jadrina i
Kamenika rijeka.
 Gotovo sve pritoke rijeke Spree imaju upravan tok na osnovu direktrisu
pruanja rijeke Spree. Pored toga, pritoke imaju znaajniji pad u odnosu na glavni
tok koji prosjeno iznosi 35%. Zbog ovako poveanih padova uzdunih profila pritoka
i energije sliva, one u vrijeme povodnja nose velike koliine vuenih sedimenata koji
se deponuju u koritu Spree. Neplavni detruis mijenja osnovni pravac talvega
Spree, to ubrzava, pored ostalog, njeno meandriranje. Meandriranjem uz korito
zaostaju stara korita ili mrtvaje, kojih ima najvie kod Bosanskog Petrovog Sela,
Sokovice i Graanice.

Uzduni talveg rijeke Spree je nesaglasan, a na nekim mjestima stupnjevit. U

izvorinoj elenki padovi Spree su najvii i prosjeno iznose 23,8 . Do vjetake
akumulacije Modrac padovi na uzdunom profilu Spree iznose 1,85 , a nizvodno,
do ua u Bosnu, padovi iznose svega 1,26 .

Povrinom sliva od 1 947 km Sprea se uvrtava u srednje velike tokove na

prostoru BiH. U slivu rijeke Bosne, Sprea spada u njene najvee pritone slivove.
Maksimalna duina sliva iznosi oko 83 km, a prosjena 23 km. Odnos maksimalne
duine sliva prema ukupnoj duini rijenog toka iznosi 1:1,4 to govori da se
proticanje vode kroz korito poveava za 400 m na svaki kilometar duine sliva. Sliv
rijeke Spree pokazuje asimetrinost. Ona iznosi 1,3 u korist lijeve slivne povrine.
Asimetrinost je odraz geoloke grae silva. Ovo se direktno odrzilo na guu rijenu
mreu lijeve u odnosu na desnu slivnu povrinu.

Gustina rijene mree u hidrografskom sistemu rijeke Spree iznosi 550

m/km, to znai da padavinske vode slivanjem prelaze put dug u prosjeku 550 m da
bi dotekle do nekog toka u slivu. Na svakom km slivne povrine Spree postoji 1,79
km vodenih tokova, to je priblino prosjek za Bosnu i Hercegovinu.

Reim rijeke Spree

Prema podacima vodomjera Stani Rijeka, reim vodostaja, proticanja i

oticanja pokazuje da rijeka Sprea pokazuje odlike pluvijalnog reima koji odgovara
tokovima peripanonskog oboda. Reim vodostaja i proticanja odgovara opim
fizikogeografskim uvjetima sliva. Maksimalni vodostaji i proticaji se javljaju u
februaru, na to utiu otopljene snijene padavine iz planinskih dijelova sliva i
poveana koliina padavina iz predhodnih mjeseci. Sekundarni maksimum vodostaja
i proticaja se javlja u decembru, to se objanjava poveanom koliinom padavina.

Tabela 2.7. Godinja mjesena raspodjela vodostaja na rijeci Sprei (vodomjer

Stani Rijeka)

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

God.
129 147 131 130 120 110 100 96 96 99 108 115 115

Tabela 2.8. Godinja mjesena raspodjela proticaja na rijeci Sprei (vodomjer Stani
Rijeka)

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

God.
32 48 34 33 36 20 15 13 13 14 18 20 20

Tabela 2.9. Godinja mjesena raspodjela specifinog oticaja u slivu rijeke Spree
(do vodomjera Stani Rijela)

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

God.
16,6, 23,3 17,5 17,2 13,5 10,4 7,8 6,5 6,5 7,3 9,4 10,4 10,5

Tabela 2.10. Godinja mjesena raspodjela visine oticanja u slivu rijeke Spree (do
vodomjera Stani Rijeka)

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

God.
44,4 56,2 47,2 43,2 36,4 26,9 20,8 18,0 17,5 19,4 24,1 27,9 327

Tabela 2.11. Godinja mjesena raspodjela koeficijenata oticanja u slivu rijeke

Spree (do vodomjera Stani Rijeka)

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

God.
73,2 101,6 82,2 61,6 35,3 27,7 27,8 25,7 23,2 20,7 28,2 41,1 35,5
 Minimalni vodostsaji i proticaji javljaju se u ljetnom hidrolokom periodu
(august-septembar) kada su smanjene koliine padavina, a visoke temperature utiu
na podzemno gubjenje i isparavanje, i pokazatelj, kao to su visina oticanja i
koeficijent oticanja, u potpunosti odgovaraju ostalim elementima rijenog reima.
Povean koeficijent oticanja u februaru, koji je iznas 100%, jasno ukazuje na nivalni
faktor reima, tj. na snijenu retenziju.

Podaci o visini oticanja jasno ukazuju na preteno povrinsku komponentu

doticanja. Pored ove komponente, u proticaju uestvuju i podzemne vode kao
stabilna komponenta. Ona se poveava tokom toplijeg perioda godine, kada
izdanske vode ppothranjuju rijeku Spreu.

Odnos prosjenih maksimalnih prema prosjenim niskim vodostajima iznosi

1:3,7. Rijeka Sprea na uu prosjeno godinje kroz ovlaeni profil pronosi 20 m/s
vode. Ukupni godinji proticaj prosjeno iznosi 630 miliona m vode.

Rezultati i diskusija

Fiziko-hemijske karakteristike voda rijeke Spree

Analizu uzoraka vode za fiziko-hemijsku analizu izvrio je 05.07.2015. godine

Zavod za javno zdravstvo Tuzlanskog kantona. Analizom su obuhvaena tri lokaliteta:
Sprea na lokalitetu Miriina, Sprea na lokalitetu Stjepan polje i ue Sokolue.
Prema analiziranim parametrima, voda u slivu Spree je blago do jako zagaena.
Prema podacima o vrijednostima kisika zapaa se da je koncentracija varirala od
4,85 mg/l u vodi lokaliteta Miriina, zatim 6,42 u vodi na lokalitetu Stjepan-polje do
6,86 mg/l u vodi ua Sokolue.

Saturacija (zasienost) kisika, kako je i oekivano, ima najveu vrijednost u

vodi ua Sokolue (92 %), a najmanju u vodi Spree na lokalitetu Miriina (53,9 %).
Prema ovim vrijednostima voda je zagaena na lokalitetu Miriina (III stepen), neto
blae zagaena na lokkalitetu Stjpean-polje (II stepen) i ista na uu Sokolue (I-II
stepen).
 Vrijednost BPK5 su relativno niske to ukazuje na manju koliinu organske
materije to je i karakteristino za sezonu istraivanja (ljeto). Vrijednosti se kreu od
1,68 do 1,38 mg/l.

Prema vrijdnostima koncentracije, zasienosti i bioloke potronje kisika

analiziranim u toku pet dana, voda na istraivanim lokalitetima sliva Spree (tabela
2.12.) u Opini Graanica spada u sljedee kategorije:

1. Prema reimu kisika voda rijeke Spree na lokalitetu Miriina je zagaena;

2. Na lokalitetu Stjepan-polje je u II kategoriji;
3. Voda ua Sokolue je u kategoriji I-II

Tabela 2.12. Pokazatelj vrijednosti kisika u vodi rijeke Spree

mg/l O2 % O2 BPK5
Lokaliteti Vrijed. Kat.kval Vrijed. Kat.kval. Vrijed. Kat.kval.
.
Miriina 4,85 III 53,9 III 1,68 II
Stjepan-polje 6,86 II 92,0 I 1,38 II

Ue Sokolue 6,42 II 71,4 II 1,44 II

Od fizikih faktora visoke vrijednosti provodljivosti izmjerene su u vodi sva tri

lokaliteta i kreu se od 1.211 do 1.432: Scm1 to je svojstveno za zagaene vode.

Ovakvo stanje je, prije svega, rezulzaz velikih naslaga pepaela kao proizvoda
industrijskog zagaenja. Ove rezultate potrebno je posmatrati sa velikom rezervom
jer se radio o analizi koja je obavljena samo jednom, a uzorkovanje je izvrio zavod
koji je izvrio analizu. Za bilo kakve apsolutnije zakljuke neophodno bi bilo
sistematsko praenje stanje u razliitim sezonama kao i analiza sedimenata u novom
vodenom ekoseistemu.

Rezultati analize koncentracije azota u obliku amonijaka i nitrita ukazuju na

zakljuke sa voda lokaliteta Miriina spada u kategoriju optereenih i zagaenih
voda, voda na lokalitetu Stjepan-polje spada u kategoriju manjeg zagaenja (II), a u
vodi ua Sokolue izmjereno je manje poveanje koncentracije ovih azotnih
jedinjenja to je i rezultat ulijevanja kanalizacije u ovaj dio vodotoka.

Zakljuci
Na osnovu razmatranja fiziko-hemijske analize vode iz rijeke Spree na tri lokaliteta
moemo zakljuiti sljedee:

1. Sprea na lokalitetu Miriina, je prema vrijednostima fizko-hemijske analize,

zagaena;
2. na lokalitetu Stjepan-polje voda rijeke spree se donekle proiava to
rezultira niim stepenom zagaenosti i veim stepenom kisika;
3. izmjerene vrijednosti ukazuju na visok stepen industrijskog zagaenja koje, sa
jedne strane, ne dovodi do smanjenja pH vrijednosti, ali dovodi do visokih
vrijednosti elektrine provodljivosti to karakterie veoma zagaene vode;
ovaki podaci nisu u korelaciji sa izmjerenim vrijednostima drugih parametara,
to se posebno odnosi na vodu ua Sokolue.

ZAVOD ZA JAVNO ZDRASTVO TUZLANSKOG KANTONA ,TUZLA

Broj: 04-411

Datum: 10.09.2002

CENTAR ZA IHTIOLOGIJU I RIBARSTVO

ZMAJA OD BOSNE BR. 33 SARAJEVO

PREDMET: Fiziko-hemijska analiza vode

NAZIV VODOTOKA: RIJEKA SPREA

MJESTO UZROKOVANJA: LOKALITET 1 MIRIINA RIJEKA SPREA

DATUM UZROKOVANJA: 04.09.2002.god.

UZROK DONEEN OD STRANE: Slubenog lica ZZJZ TK Tuzla

NALAZ

TEMPERATURA ZRAKA (C) 21,8

TEMPERATURA VODE (C) 21,0
pH VRIJEDNOST 7,47
RASTVORENI KISIK (mgO2/l) 4,85
ZASIENOST KISIKOM (%) 53,9

BPK5 (mg O2/l) 1,68

SUSPENDOVANE MATERIJE (mg/l) 11.6

UTROAK KMnO4 (mg/l KmnO4) 16,74

EL. PROVODLJIVOST (S/cm) 1262

UKUPNA TVRDOA (dH) 18,14

ALKALITET (Dh) 10,08

BIKARBONATI (mg HCO3/l) 180

KALCIJUM (mgCa/l) 64,84

MAGNEZIJUM (mgMg/l) 39,37

HLORIDI (mgCl /l) 245,5

SULFATI (mg SO4/l) 86,86

AMONIJAK (mgN-NH3/l) 0,20

NITRITI (mgN-NO2/l) 0,040

ZAVOD ZA JAVNO ZDRASTVO TUZLANSKOG KANTONA ,TUZLA

Broj: 04-412

Datum: 10.09.2002

CENTAR ZA IHTIOLOGIJU I RIBARSTVO

ZMAJA OD BOSNE BR. 33 SARAJEVO

PREDMET: Fiziko-hemijska analiza vode

NAZIV VODOTOKA: RIJEKA SPREA

MJESTO UZROKOVANJA: LOKALITET 2 UE SOKOLUKE

DATUM UZROKOVANJA: 04.09.2002.god.

UZROK DONEEN OD STRANE: Slubenog lica ZZJZ TK Tuzla

NALAZ

TEMPERATURA ZRAKA (C) 22,4

TEMPERATURA VODE (C) 21,0
pH VRIJEDNOST 7,52
RASTVORENI KISIK (mgO2/l) 6,42
ZASIENOST KISIKOM (%) 71,4

BPK5 (mg O2/l) 4,44

SUSPENDOVANE MATERIJE (mg/l) 25,2

UTROAK KMnO4 (mg/l KmnO4) 17,05

EL. PROVODLJIVOST (S/cm) 1432

UKUPNA TVRDOA (dH) 17,69

ALKALITET (Dh) 10,64

BIKARBONATI (mg HCO3/l) 190,0

KALCIJUM (mgCa/l) 63,24

MAGNEZIJUM (mgMg/l) 38,39

HLORIDI (mgCl /l) 274,0

SULFATI (mg SO4/l) 87,24

AMONIJAK (mgN-NH3/l) 0,125

NITRITI (mgN-NO2/l) 0,030

ZAVOD ZA JAVNO ZDRASTVO TUZLANSKOG KANTONA ,TUZLA

Broj: 04-413

Datum: 10.09.2002

CENTAR ZA IHTIOLOGIJU I RIBARSTVO

ZMAJA OD BOSNE BR. 33 SARAJEVO

PREDMET: Fiziko-hemijska analiza vode

NAZIV VODOTOKA: RIJEKA SPREA

MJESTO UZROKOVANJA: LOKALITET 3 STTJEPAN POLJE

DATUM UZROKOVANJA: 04.09.2002.god.

UZROK DONEEN OD STRANE: Slubenog lica ZZJZ TK Tuzla

NALAZ

TEMPERATURA ZRAKA (C) 26,8

TEMPERATURA VODE (C) 21,2
pH VRIJEDNOST 7,65
RASTVORENI KISIK (mgO2/l) 6,86
ZASIENOST KISIKOM (%) 92,0

BPK5 (mg O2/l) 1,38

SUSPENDOVANE MATERIJE (mg/l) 12,4

UTROAK KMnO4 (mg/l KmnO4) 15,81

EL. PROVODLJIVOST (S/cm) 1211

UKUPNA TVRDOA (dH) 18,82

ALKALITET (Dh) 11,76

BIKARBONATI (mg HCO3/l) 210,0

KALCIJUM (mgCa/l) 71,24

MAGNEZIJUM (mgMg/l) 39,39

HLORIDI (mgCl /l) 213,5

SULFATI (mg SO4/l) 86,26

AMONIJAK (mgN-NH3/l) 0,10

NITRITI (mgN-NO2/l) 0,020

Osnovne karakteristike naselja zoobentosa sliva rijeke Spree

Zoobentos rijenog sistema predstavlja posebni rijeni kompleks kojeg sainjavaju

organizmi sa razliitim prilagodbamana uvijete ivota na dnu. Protok kao jedan od
osnovnih fizikih faktora uvijetuje pojavu razliitog sedimenta kojeg naseljavaju
organizmi sa posebnim prilagodbama na takbe fizike uvijete.

Rijeku Spreu koja se prostire na manjoj nadmorskoj visini Opine Graanica,

odlikuju odreene specifinosti. Prije svega,Sprea se nalazi pod direktnim
antropogenim uticajem industrijskih zagaivaa, a slui i kao odlagalite organskog i
anorganskog otpadnog materijala. Shodno tome, u Sprei se pojavljuje muljeviti
sediment sa nasaglama pepla.

Veoma mala providnost vode u rijenom koritu Spree u Opini Graanica ima veliki
uticaj na naselje faune dna. Sastav faune ovog ivotnog kompleksa indirektno
uvijetuje naseljenost ovog rijenog ekosistema vodenim kimenjacima, prevenstveno
ribljim populacijama.

Cilj ovog istraivanja je svagledavanje kvantitativnog-kvalitativnog sastava

zoobentosa u vodi istraivanih lokaliteta sliva rijeke Spree kao bitnog faktora
organske produkcije vodenog ekosistema i ocjenekvaliteta vode.

CILJ RADA

Glavni cilj rada je primjena tri indeksa u ocjeni kvaliteta vode rijeke Spree:
Exdended Biotic indeks, BMWP i saprobni indeks (Pantle-Buck, 1955). Za postizanje
naznaenog cilja postavljeni su zadaci:
 uzrokovanje makrozoobentosa na podruju rijeke Spree sa etiri lokaliteta:
Miriina,Gornja Lohija, Paetovo, Stjepan polje, Ue Sokolue

mjerenje osnovnih fiziko/hemijskih parametara vode na istraivanom

lokalitetu,

utvrivanje kvantitativno - kvalitativnog sastava makrozoobentosa,

ocjena kvaliteta vode na osnovu istraivanih parametara primjenom saprobnog

indeksa (Pantle-Buck, 1955), Extended Biotic Indeksa, EBI (Ghetti, 1986) i BMWP
(Biological Monitoring Working Party) indeksa

Materijal i metode

Uzorkovanje izveno na etiri kolaiteta rijeke Spree I jednoj pritoci u period od

27-28.08.2002. godine . Prikupljeno je 10 uzoraka. Fiksiranje materijala izvreno je
na terenu 4% formaldehidom. Primjenjena je mrea za duboke vode sa okcima 0,1
mm. Separacija organizama izvrena je u Laboratoriju Prirodno-matematikog
fakulteta Univerziteta u Sarajevu pod binokularnom lupom. Determinacija
organizama izvrena je uglavnom do nivoa vrste uz pomo mikroskopa i kljueva za
determinaciju za pojedine grupe ivotinjskih organizma (Aubert, 1959, Consiglio
1980, Dall et al., 1990, Sansoni, 1992, Wallace, Wallace, Philipson, 1990, Waringer,
Graf, 1997).

U tabelama su prikazani rezultati kvalitativno-kvantitativne analize svih pet

istraivanih lokaliteta sliva Spree. U njima su uneseni podaci o broju jedinki svakog
taksona kao i njihovom procentualnom ueu u probi. Pored toga u tabeli su
uneseni podaci o saprobnoj (s) i indikatorskoj vrijednosti (G) za sve konstatovane
taksone. U ocjeni kvaliteta vode primjenjen je saprobni indeks i Extended biotic index
(Ghetti, 1986). Sprobni indeks je izraunat koritenjem sapronih vrijednosti za vrste
po Weglu, 1983, prema formuli:

h sG
S= hG

gdje je:

S saprobni indeks,
h relativna abundanca taksona,

s saprobna vrijednost (Wegl, 1983) i

G indikatorska vrijednost taksona.

Lokaliteti istra`ivanja: Miriina slika 1 (L1), Gornja Lohija, (L2), Paetovo (L3),
Stjepan polje (L4) i ue Sokolue (L5).

Rezultati i diskusija

ivotinjski svijet rijeke Spree

Na osnovu analize deset uzoraka bentosa dobiveni su podaci o 18 taksona koji se

javljaju u uzorcima bentosa na pet lokaliteta u vodi sliva rijeke Spree (tabela).

Globalno posmatrajui naselje bentosa rijeke Spree pokazuje znatne razlike u

odnosu na sastav zoobentosa istraivane pritoke. Na svih istraivanih lokaliteta
registrovano je 790 jedinki.

Analizirajui posebno naselje faune bentosa po lokalitetima,vidljivo je da je najvei

diverzitet konstatovan u Sprei na lokalitetu Paetovo. U bentosu ovog lokaliteta
registrovano je 15 taksona sa dominacijom dvokrilnih insekata Diptera, dok je
daleko vei broj jedinki registrovan u uzorcima Spree na lokalitetu Miriina (355).
Veliki broj jedinki rezultat je izrazite dominacije vodene babure Asellus aquaticus
(250 jedinki). Dominacija ovog raiaa (vodena babura) u naselju bentosa
istraivanih lokaliteta rijeke Spree prema svojoj saprobnoj vrijednosti (2,8) ukazuje
na veu zagaenost vode.

Tabela Kvantitativno kvalitativni sastav naselja zoobentosa rijeke Spree I jedne

njene pritoke,27-28.09.2002. godine.

Lokaliteti sliva Miriina Gor.Loh Paetov Stjep.po Ue Ind.vrij

Spree . o lje Sokol. d.
Zoobentos Br. (%) Br. (% Br. (%) Br. (%) Br. (%) (S) (G
j j. ) j. j. j.

SPONGIA
Ephydatia sp. 3 1,4 0 0
TURBELARIA
Triclada
Dugesia sp. 5 1,4 20 9,2 3 3 2,2 3
GASTROPODA
Limenea sp. 15 4,2 10 4,6
Physa acuta 15 4,2 20 9,2 22,1 1
Planorbis sp. 10 2,8 2 5,1 1,9 2
BIVALVIA

Dreissena polimorpha 30 13,8 1,9 3

Pisidium amnicum 15 4,2 2,0 1

OLIGOCHAETA
Llumbriculidae 10 9 3,0 3
HIRUDINEA
Glosiphonia 5 1,4 20 31,2 20 9,2 2,5 3
complanata
Erpobdella testacea 10 2,8 7 10,9 10 4,6 3 7,7 2,5 3

CRUSTACEA
Cladocera
Bosmina sp. 15 6,9
Amphipoda
Gammarus fossarus 22 19 1,8 2
Isopoda

Asellus aquaticus 25 70,4 20 31,2 20 51,2 2,8 3

0
INSECTA
Ephemeropthera
Baothis sp. 10 4,6 35 30 1,7 3
Baothis alpinus 3 3 1,4 4
Caenis sp. 4 3 1,9 2
Rhytrogena sp. 3 3 1,2 5
Plecoptera
Leuctra sp. 12 10 1,3 4
Trichoptera
Hydropsyche sp. 10 4,6 2,5 2
 Leptroceridae 5 4 1,7 4

Diptera
Chironomidae 12 18,7 15 6,9 10 25,6 10 9 2,1 2
Simulidae 5 2,3 5 4 2,0 1
Odonata

Anispotera 2 5,1
Zygoptera
Calopteryx vigro 15 6,9 1,8 2
Coleoptera
Elmis sp. 15 6,9 2 5,1 0 0
Hyphydrus ovatus
Hemiptera
Gerris sp. 30 8,4 5 7,8 10 4,6 1,6 1
broj jedinki 35 100 64 100 218 100 39 100 114 100
5
Od konstatovanih vodenih insekata posebno je znaajno naglasiti da ue rijeke
Sokolue prema analizi uzoraka bentosa katrakterie se veom raznovrsnou.
Prisutne su i grupe senzibilnih insekata iz reda Plecoptera, Ephemeroptera i
Trichoptera. Dok je za lokalitete Spree karakteristino prisustvo stjenica Hemiptera
na povrini vode koje su vie karakteristine za stajae vode. U uzorcima lokaliteta
Paetovo u rijeci Sprei javlja se koljka promjenjiva izgleda Dreissena polimorpha
koja dominantno naseljava jezero Modrac.

Analizirajui kvalitativni sastav zoobentosa po uzorcima na razliitim lokalitetima

vidljivo je da ovu zajednicu na lokalitetu Miriina (graf.1) dominantno ini rai
vodena babura (70%), a prustni su i predstavnici pet klasa invertebrata od kojih se
istiu puevi (11%).

GRAFIK

Raznovrsnost habitata na malom prostoru uzrokuje pojavu planarije (Dugesia sp.),

opnokrilaca Hymenoptera, pueva, koljki i pijavica. U uzorcima lokaliteta Paetovo
registrovane su tri jedinke slatkovodnih spuvi Ephydatia sp. koje su karakteristine
za ovakve vodotoke sa dosta podvodnog bilja.

SLIKA
U uzorcima bentosa lokaliteta nizvodno oznaenom kao Gornja Lohinja vodena
babura kao indikator zaga|ene vode javlja se daleko manjim procentom (31 %), ali je
pored veeg siromatva naselja zoobentosa registrovana dominacija pijavica koje su
prisutne sa 41 % (graf. 2). Pijavice induciraju vodu sa pojaanim organskim
oneienjem, a najveim brojem su registrovane u uzorku bentosa uzetog na desnoj
obali korita rijeke gdje su zaaene nasage smea.

Rijeka Sprea svojim koritom nizvodno poveava protok, donekle se ubla`ava

antropogeni uticaj to rezultira djelomino spiranje sedimentra od tetnih materija i
uslovljava neto vei diverzitet invertebrata (graf. 3).

Grafik

Prema naselju zoobentosa, a uvaavajui podatke o fiziko-hemijskim

karakteristikama vode rijeke Spree na lokalitetima opine Graanice izraunate su
vrijednosti saprobnog indeksa i primjenjen je raireni biotiki indeks (EBI) u evaluaciji
kvaliteta vode. Vidljivo je da se vrijednosti saprobnog indeksa i primjenjenog
biotikog indeksa donekle podudaraju. Vrijednosti saprobnog indeksa (tabela 2) na
samoj rijeci Sprei se kreu od umjereno do jako zagaeno (1,97-2,50) dok je voda u
uu pritoke Sokolue ista do blago oneiena (1,56). Vrijednosti biotikog insekta
ukazuju da je voda rijeke Spree zagaena (6), a uzimajui u obzir da se podaci
ovog indeksa odnose na daleko iri prostor od uzorka moemo zakljuivati o njegovoj
objektivnosti.

Tabela

Na laokalitetu Stjepano polje rijeku Spreu odlikuje veliko siromatvo taksona faune
dna (6), koji su predstavljeni sa malim brojem jedinki (69). Vodena babura ima
najvee u~e{}e u uzorcima (graf. 4) uslijed veeg siromatva oblika. Ovaj dio rijeke
Spree nalazi se na okuci koja uzrokuje eroziju obala koje su bez vegetacije te
samim tim sam sediment se neprestano mijenja {to je jedan od nesumnjivih uzroka
ovakovog sastava faune dna.

Grafik

Uzorci ua Sokolue kavalitativnom analizom pokazuju velike razlike (graf.5). U

sastavu faune izostaje vodena babura, a javlja se amfipodni rai koji indicira vodu
dobrog kvaliteta. Pored toga izraena je dominacija vodenih insekata, a najveu
zastupljenost imaju vodeni cvijetovi (39 %). Pored njih prisutni su i larveni stadiji
kamenjarki kao najsenzibilnijih insekata (10%).

Grafikon

O vrijednostima saprobnog indeksa i rairenog biotikog indeksa moemo preciznije

zakljuati na osnovu grafikog prikazavinaja izraunatih vrijednosti (graf.6).

Grafikon

U okviru ovih istraivanja izvrena je analiza ishrane ribljih populacija iz familije

Cyprinidae: ukljeve Alburnus alburnus, (Linnaeus, 1758) sapae Barbus meridionalis
(Risso, 1826), grgea, mrene, Barbus barbus, (Linnaeus, 1758), pliske Aburnoides
bipunctatus (Bloch, 1782) i klena Leuciscus cephalus, (Linnaeus, 1758),ljivara
Vimba vimba (Linnaeus, 1758) , grgea Perca fluviatilis (Linnaeus, 1758 ) iz familije
Percidae (Sofraija i sur., 2003). Na osnovu analiziranih vrsta moe se konstatovati
da su dominantno fitofagne vrste, a indiciraju malo zagaenu vodu (Sladaek, 1973).
Uzimajui u obzir da su ihtiopopulacije lokomotorne i nisu vezane za mikrohabitate,
danas u suvremenoj avaluaciji vodotoka se ne uzimaju kao relevantni indikatori
kvaliteta vode. Ova injenica je daleko razumljivija ako se uzme u obzir da se
vodotoci u Bosni i Hercegovini neplanski poribljavaju sa vrstama koje su ekonomski
isplative i ne trae vea ulaganja, a obezbjeuju brz profit. Analiziraju}i neke od
fiziko-hemijskih parametara u vodi rijeke Spree na podruju opine Graanica
moemo zakljuivati o veoma povoljnim uslovima prema vrijednostima pH koja je
neutralna do slabo bazina. Vrijednosti zasienosti kisika su na donjoj granici za
malo oneiene vodotoke, a sama bioloka potronja kisika BPK5 ima relativno nisku
vrijednost te ne moemo govoriti o veoj organskoj oneienosti. Za razliku od ovih
hemijskih parametara provodljivost se kree od 1211-1423 Sm to ovaj dio
vodotoka svrstava u veoma zagaene. Ako se zna da je granina vrijednost za
oneiene vodotoke 500 Sm onda je sasvim razumnjivo da trostruko vee
vrijednosti ukazuju na veu koncentraciju iona u samoj vodi koja tetno utie na ivi
svijet. Ovakva situacija je rezultat izlijevanja otpadnih voda iz postrojenja Soda
Lukavac koje se taloe u sedimentu i direktno crpe u korijenov sistem biljaka, a koje
u samom lancu ishrane slue kao glavni izvor prehranjivanja za riblje populacije. Na
ovaj nain se tete direktno odraavaju na cjelokupan ivi svijet istraivane tekuice.
S obzirom da se riba permanentno izlovljava na rijeci Sprei, bez nekih prethodnih
kontrola kvaliteta konzumira se od strane ljudske populacije pa se sve negativne
poslijedice najveim intenzitetoim mogu odraziti na samog ovijeka