Ludzie zajmowali si zagadnieniami ekonomicznymi od zawsze.

Ju ludzie pierwotni
musieli rozstrzyga ekonomiczne dylematy, na przykad, czy zbiera ziarna traw, co
jest bezpieczne, zapewnia pewny, cho niskokaloryczny posiek, czy raczej wybra
si na polowanie - rzecz niebezpieczna, niepewna, ale i jedzenie, ktre mona
zdoby, poywniejsze. Tym bardziej ekonomicznie musieli myle rolnicy,
rzemielnicy a zwaszcza kupcy. Jednak ekonomia - jako nauka - rozwina si duo
pniej...

Wiemy, e - systematycznie - mechanizmami dziaania gospodarki interesowali si

greccy filozofowie i pisarze. Jeden z nich, historyk Ksenofont napisa nawet dzieo
pod tytuem Oikonomikos, czyli Gospodarz (std pochodzi sowo "ekonomista"). Dzieo
Ksenofonta jest przede wszystkim podrcznikiem zarzdzania gospodarstwem domowym
lub pastwem - miastem (w tym wypadku Atenami). Zawiera, oprcz praktycznych porad
dotyczcych dysponowania majtkiem, gar przemyle ekonomicznych. Ju na samym
pocztku Ksenofont wkada w usta swojego mistrza, Sokratesa, stwierdzenie, e
zarzdzanie wasnoci wymaga wiedzy, podobnie jak medycyna, kowalstwo czy
stolarstwo. Czyli zarzdzanie jest rzemiosem.

Tematyk ekonomiczn podj te Arystoteles w Etyce Nikomachejskiej. Wyjania

fenomen handlu, jako procesu, w ktrym ludzie wzajemnie zaspokajaj swoje potrzeby.
Podobnie jak Ksenofont doradzaj, w jaki sposb prawidowo zarzdza domem i, w
dziele pod tytuem Polityka, pastwem. By zwolennikiem wasnoci prywatnej i
przeciwnikiem oprocentowanych poyczek. Jego przemylenia wywary duy wpyw na
pniejsze pogldy ekonomiczne Ojcw Kocioa i muzumanw.

Trzeba jednak przyzna, e gospodarka nie leaa w centrum zainteresowania greckich

filozofw. Grecy nie rozwinli spjnej teorii ekonomii. Stosowali j za to w
praktyce. Znali pewne formy ubezpiecze i operacji kredytowych, byli doskonaymi
handlowcami. Jeszcze bardziej praktyczni byli Rzymianie. Od samego pocztku byli
ludem rolniczym, tote wikszo dzie dotyczcych szeroko rozumianych dziedzin
ekonomicznych, ktre napisali rzymscy autorzy traktowao o zarzdzaniu majtkiem
ziemskim. W tym miejscu trzeba wymieni takich autorw jak Katon Starszy (ok. 234-
149 p.n.e.), autor dziea O gospodarstwie wiejskim, Warron (116-27 p.n.e.), autor
Zasad nauki o rolnictwie i Columella (24 - 79 n.e.), twrca O rzeczach wiejskich.

Po upadku Rzymu nasta chaos, podczas ktrego podupada nie tylko gospodarka, ale i
nauka ekonomii. Na szczcie w XI wieku Europa si odradza. Tematyk ekonomiczn
poruszali wtedy gwnie teologowie, z pord ktrych najwaniejszym by niewtpliwe
Tomasz z Akwinu. Zajmowa si teori wasnoci prywatnej i wsplnej, ktr dzi
nazwalibymy publiczn. Podobnie jak Arystoteles potpia poyczanie na procent,
czyli lichw.

Powszechn praktyk, zarwno w Cesarstwie Rzymskim jak i w pniejszych krlestwach

i ksistwach redniowiecza i renesansu byo tak zwane psucie pienidza. Pienidz w
tych czasach to przede wszystkich monety ze szlachetnych metali - zota i srebra.
Prawo do bicia monety mieli tylko wadcy, niekiedy go jednak naduywali, produkujc
monety o mniejszej zawartoci kruszcu ni powinni. Pozwalao im to uzyskiwa
dodatkowe dochody. Do dugo nie dostrzegano negatywnych skutkw tego rodzaju
praktyk. Zmienio si to dziki Oresmiusowi, biskupowi Lisieux (ok. 1320 - 1382) i
jego kontynuatorowi, znanemu nam skdind ...Mikoajowi Kopernikowi. Obaj w swoich
badaniach ekonomicznych koncentrowali si na zagadnieniach zwizanych z pienidzmi,
obaj przeciwstawiali si jego psuciu i wskazywali negatywne konsekwencje tego
procederu. Moemy ich uzna za prekursorw monetaryzmu.

Rozwj gospodarczy w XV i XVI wieku, wzrost znaczenia kupcw, bankierw i

wacicieli manufaktur i ekspansja handlu zagranicznego stworzyy potrzeb
opracowania caociowej teorii gospodarczej. Do pierwszych takich prb nalea
merkantylizm. Merkantylici uwaali, e pastwa s bogate jeli dysponuj du
iloci kruszcu, najlepiej zota. Powinno si wic utrudnia wywz zota z kraju,
popiera eksport, zwalcza import (bo za granic kupuje si i sprzedaje za zoto i
srebro). Miao to nawet pewne uzasadnienie w czasach, kiedy wojna bya
przedueniem polityki. Do wojny potrzebni byli najemnicy, ktrzy zabijali i ginli
za zoto.

Merkantylici sformuowali szereg zalece dla pastwowej polityki gospodarczej,

niemniej nie prbowali zaj si nauk ekonomii, nie szukali praw i zalenoci
rzdzcych gospodark. Zrobili to w XVII wieku dopiero fizjokraci. Twrc tej
doktryny by nadworny lekarz francuskiego Ludwika XV - Franoise Quesnay (1694-
1774). Opracowa on tzw. Tablic Ekonomiczn, czyli pierwszy model ekonomiczny
caej gospodarki. Fizjokraci uznali ekonomi za nauk przyrodnicz, gospodark
przyrwnywali do ywego organizmu. Gosili wyszo rolnictwa nad innymi dziaami
produkcji, zwalczali protekcjonistyczne pogldy merkantylistw. Fizjokraci byli
zwolennikami wolnego handlu, przedsibiorczoci i liberalizmu. Quesnay i jego
zwolennicy wywarli ogromny wpyw na ojca nowoczesnej ekonomi - Adama Smitha.

Adam Smith. Tak naprawd nauk o ekonomii moemy podzieli na dwa okresy - "przed"
i "po" Smithie. By synem szkockiego urzdnika celnego, profesorem uniwersytetu,
filozofem i etykiem. Do historii przeszed jednak jako autor piciotomowego dziea
Badania nad natur i przyczynami bogactwa narodw (1776), w ktrej wyoy nie tyle
praktyczne porady dla politykw gospodarczych - jak czynili to merkantylici (cho
nie stroni i od takiej tematyki), co skoncentrowaa si na zagadnieniu nowatorskim
- wyoy prawa rzdzce ekonomi. Rozwaa kwestie podziau pracy, stopy
procentowej, wynagrodzenia czynnikw produkcji (ziemi, pracy i kapitau). Jeszcze
konsekwentniej ni fizjokraci domaga si wolnoci handlu, wolnej konkurencji i
sprawiedliwych, niskich podatkw. By zwolennikiem wasnoci prywatnej, pastwu
pozostawia penienie roli "stra nocnego", czyli dbao o porzdek i
przestrzeganie prawa.

Pogldy Smitha popularyzowali i rozwijali David Ricardo, Jean Baptiste Say, Thomas
Maltus i John Stuart Mill. Razem ze Smithem, s oni najwybitniejszymi
przedstawicielami klasycznej szkoy ekonomii, ktra dominowaa w XIX stuleciu.
Teorie klasykw podsumowa i sformalizowa na przeomie stuleci Alfred Marshall
(1842-1924), z wyksztacenia matematyk. Jego najwaniejszym dzieem s Zasady
ekonomii politycznej (1890). Zawar w niej zasady analizy marginalnej, ktra po
dzi dzie pozostaje fundamentem ekonomii. Marshall jako pierwszy w sposb w peni
naukowy sformuowa prawo popytu i poday.

Marshall by najwybitniejsz postaci tzw. szkoy angielskiej. Rwnolegle na

kontynencie europejskich rozwijaa si szkoa lozaska, zwana matematyczn. Jej
najwaniejsi przedstawiciele to Francuz Leon Walras (twrca teorii rwnowagi
oglnej) i Woch Vilfredo Pareto. Ich nastpcy przyczynili si rozwoju ekonometrii.
W Wiedniu miaa swj orodek oryginalna szkoa austriacka, reprezentowana przez
Carla Mengera (1841-1921), Edmunda von Bhm-Bawerka (1851-1914) i Friedricha von
Wiesera (1851-1926). Ich wkad w teori ekonomii polega na zwrceniu uwagi na rol
indywidualnych preferencji na ksztatowanie si cen i stp procentowych.

Jednym z uczniw wspomnianego wyej Alfreda Marshalla by student Cambridge John

Maynard Keynes. Okaza si on by najbardziej wpywowym ekonomist od czasw Adama
Smitha. Jego Oglna teoria zatrudnienia, procentu i pienidza (1936) spowodowaa
przewrt w klasycznej ekonomii. Keynes odrzuci prymat wolnej konkurencji i
liberalnej polityki handlowej. Jego zdaniem pastwo powinno aktywnie dziaa na
polu gospodarczym, nie zadawalajc si rol "nocnego stra". Wpyw na przyjcie
idei Keynesa mia Wielki Kryzys, ktry wstrzsn gospodark wiatow w latach
trzydziestych. Zdaniem wielu wspczesnych, Kryzys obnay nieskuteczno polityki
opartej na ekonomii klasycznej.

Piszc o J. M. Keynesie, koniecznie trzeba wspomnie o naszym rodaku - Michale

Kaleckim (1899 - 1970). Jego przykad dowodzi, dlaczego ekonomici powinni
publikowa po angielsku. Kalecki kilka lat przed Keynesem doszed do prawie tych
samych wnioskw. Jednak jego artykuy, publikowane w 1933 i 1935 ukazay si w
polskich i francuskich czasopismach. Dla wikszoci zajmujcych si ekonomi, nauk
zdominowan przez Anglosasw, byy one oczywicie zupenie nieczytelne i
niezauwaone.

Keynes storzy nowy kierunek w ekonomii, nazywany od jego nazwiska keynesizmem.

Prawie wszyscy ekonomici stali si zwolennikami interwencjonizmu pastwowego w
gospodarce. Prawie, ale nie wszyscy! Do najwikszych adwersarzy Johna Maynarda
naleeli przedstawiciele tzw. modszej szkoy austriackiej, a zwaszcza Ludwig
Edler von Mises (1881-1973) i Friedrich von Hayek (1889 - 1992). Obaj byli
zwolennikami gospodarki wolnej od interwencji pastwa, jakkolwiek Hayek dopuszcza
dziaalno pastwa na rynku, ale na bardzo restrykcyjnych warunkach. Zarwno on,
jak i Mises mieli zupenie inn wizj Wielkiego Kryzysu i jego przyczyn ni Keynes.

J. M. Keynes mia wielki wkad nie tylko w teori, ale i praktyk powojennej
ekonomii. By jednym z twrcw systemu walutowego z Bretton Woods. Jego teoria
pozostawaa obowizujc wykadni polityki gospodarczej a do wczesnych lat
siedemdziesitych, kiedy to keynesowska polityka okazaa si nieskuteczna w walce z
depresj spowodowan przez kryzysy naftowe. Oczywiste problemy, jakie niosa
polityka oparta na pogldach Keynesa i jego kontynuatorw spowodoway, e znowu
askawym okiem zaczto spoglda na liberaln ekonomi przedkeynesowsk.

W latach siedemdziesitych popularno zdobya Szkoa Chicagowska, nazywana tak,

gdy wielu z jej prominentnych przedstawicieli byo pracownikami wydziau ekonomii
na Uniwersytecie w Chicago. Najbardziej znani "chicagowiacy" to Milton Friedman i
George Stigler, Harry Markowitz, Merton Miller, Robert Lucas i wielu innych.