Wielkie ruchy migracyjne

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja mul medialana
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Wielkie ruchy migracyjne

Imigranci przybywający do USA w 1906 roku

Źródło: Jacob Lawrence, Library of Congress, domena publiczna.

Wiesz już, czym są migracje. Znasz podstawowe pojęcia z nimi związane. Potrafisz wskazać
główne kierunki współczesnych migracji zewnętrznych i wewnętrznych na świecie.
W bieżącym materiale usystematyzujesz natomiast swoją dotychczasową wiedzę na temat
wielkich ruchów migracyjnych zachodzących w przeszłości. Pomocne będą ci zatem
wiadomości zdobyte na lekcjach historii. Jedne z największych ruchów migracyjnych były
następstwem odkrycia Nowego Świata.
Repliki statków z I wyprawy Krzysztofa Kolumba do Ameryki. Wielkie odkrycia geograficzne doprowadziły
między innymi do poznania Nowego Świata. To właśnie ten obszar był miejscem docelowym największych
w historii ludzkości ruchów migracyjnych, które miały miejsce w wieku XIX i na początku wieku XX.
Źródło: By Marcin Polak, repliki statków z I wyprawy Krzysztofa Kolumba do Ameryki (Palos de la Frontera, Hiszpania), CC BY 2.0
h ps://crea vecommons.org/licenses/by/2.0/, dostępny w internecie: h ps://www.flickr.com/photos/futuredu/8998559720.

Twoje cele

Wymienisz i scharakteryzujesz okresy największych migracji w dziejach ludzkości.

Opiszesz konsekwencje wielkich ruchów migracyjnych odbywających się
w przeszłości.
Uzasadnisz, dlaczego skutki wielkich ruchów migracyjnych są widoczne do dziś.
Przeczytaj

Do najważniejszych migracji historycznych zaliczyć można:

migracje prehistoryczne, które doprowadziły do zaludnienia prawie wszystkich

kontynentów,
wędrówki ludów w starożytności,
średniowieczne inwazje Arabów i Mongołów,
zasiedlanie Nowego Świata od XVI w.,
migracje ekonomiczne i polityczne w XIX oraz XX w.,
migracje polityczne związane z I i II wojną światową,
migracje polityczne po II wojnie światowej,
migracje ekonomiczne po II wojnie światowej.

Migracje w czasach prehistorycznych

Jeszcze przed rewolucją neolityczną, kiedy to podstawowym źródłem utrzymania ludności były
zbieractwo i myślistwo, do migracji zmuszały warunki środowiska przyrodniczego oraz
poszukiwanie nowych obszarów, na których znajdowałoby się więcej pożywienia. Dużą rolę
odgrywały wówczas migracje sezonowe, ich współczesnym przykładem jest przemieszanie się
ludności wraz ze zwierzętami w strefie Sahelu.
Fragment osady położonej w strefie Sahelu. W regionie tym występuje pasterstwo koczownicze. Ludność
przemieszcza się wraz ze swoim dobytkiem i zwierzętami na północ lub południe, w zależności od dostępności
pożywienia dla bydła, kóz lub owiec.
Źródło: By Tobias Mandt, sahel.home, CC BY 2.0 h ps://crea vecommons.org/licenses/by/2.0/, dostępny w internecie:
h ps://www.flickr.com/photos/calvinshmelvin/7162663415, domena publiczna.

Wielkie wędrówki ludności nie zanikły całkowicie, nawet kiedy człowiek przeszedł do
osiadłego trybu życia i zaczął zajmować się rolnictwem, gromadząc zapasy pożywienia.
Wskazać w tym miejscu można ruchy, które doprowadziły do zaludnienia dużej części Eurazji
i Ameryki, a następnie Australii i Oceanii.

Kierunki i czas rozprzestrzeniania się człowieka po świecie. Przypuszcza się, że Ameryka została zaludniona przez
wędrujące ludy azjatyckie dzięki Cieśninie Beringa, która podczas zlodowaceń była połączeniem lądowym między
Ameryką i Azją.
Źródło: dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Spreading_homo_sapiens_la.svg, domena publiczna.

Migracje w starożytności

Do wielkich migracji dochodziło także wraz z powstawaniem i kształtowaniem się cywilizacji

starożytnych (sumeryjskiej, egipskiej, greckiej czy rzymskiej). W tamtych czasach miejsce miały
również wielkie migracje plemion barbarzyńskich: Celtów (VII‐IV w. p.n.e.), Germanów,
Słowian czy Hunów (na przełomie starożytności i średniowiecza). Ta ostatnia jest nazywana
wielką wędrówką ludów. Plemiona z północnych i wschodnich obszarów Europy migrowały na
południe i wschód. Był to jeden z czynników, które doprowadziły do upadku Cesarstwa
Rzymskiego. Warto przywołać także kwestię diaspory Żydów, czyli ich rozproszenia po całym
świecie, które miało miejsce w I‐II w. n.e. Na swoje dawne tereny powrócili oni dopiero, gdy
powstało państwo Izrael (po 1948 roku).

Najazdy plemion barbarzyńskich przyczyniły się do upadku cesarstwa zachodniorzymskiego (476 r.).
Źródło: domena publiczna.

Migracje średniowieczne

W wiekach średnich jednym z największych ruchów migracyjnych była ekspansja Arabów

z Półwyspu Arabskiego na północ Afryki, Półwysep Pirenejski i południe Azji. W konsekwencji
powstało wielkie imperium. Spuścizną po nim są pozostawione zabytki, a także
upowszechnienie islamu. Z kolei w II wieku inwazja Mongołów objęła swoim zasięgiem obszary
od Pacyfiku po dolną Wołgę.
Średniowieczna ekspansja Arabów
Źródło: dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Map_of_expansion_of_Caliphate.svg, domena publiczna.

Migracje nowożytne

Za początek epoki nowożytnej uznaje się odkrycie Ameryki przez Kolumba (1492 r.).
Wydarzenie to było momentem przełomowym i przyczyną wielkich migracji do Nowego
Świata. Wiek XVI był początkiem opanowywania i kolonizacji Ameryki Południowej (głównie
przez Hiszpanów i Portugalczyków), Ameryki Północnej (przez Francuzów, Hiszpanów
i Anglików) i Australii (przez Anglików). Dawne kultury indiańskie (Majów, Inków i Azteków)
zostały skolonizowane przez Hiszpanów (Wicekrólestwo Nowej Hiszpanii i Wicekrólestwo
Peru funkcjonujące w latach 1535‐1821).
Podboje kolonialne spowodowały prawdopodobnie zniszczenie dawnych kultur indiańskich: Inków, Majów
i Azteków.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Oprócz podbojów kolonialnych występowały także migracje mające na celu poszukiwanie

nowych terenów rolniczych oraz takich, na których występują liczne bogactwa mineralne
(złoto, diamenty, surowce energetyczne itd.). Kolonizacja nowo poznanych części świata przez
Europejczyków doprowadziła do wyniszczenia lokalnych ludności i ich kultur.


Ruiny Chichen Itza na terenie dawnego państwa Majów (obecnie Meksyk).
Źródło: Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie:
h ps://pixabay.com/pl/photos/meksyk-ruiny-chichen-itza-majowie-1093919/, domena publiczna.
Zasiedlanie Ameryki było związane z masowym wywozem czarnoskórej ludności afrykańskiej,
która stała się niewolnikami Europejczyków. Handel niewolnikami był szczególnie nasilony od
XVI do XVIII wieku. Co ciekawe, proceder ten był także obecny w państwach arabskich. One
również handlowały czarnoskórą ludnością. Według szacunków, do Ameryki przybyło łącznie
około 60 mln osób z Europy i Afryki. Rosjanie natomiast migrowali po dużych terenach Azji,
opanowując Syberię i Daleki Wschód. W tym czasie intensywnie migrowali także Hindusi
i Chińczycy.

Fotografia rodziny niewolników w stanie Georgia w USA z 1850 r. Osoby czarnoskóre pochodzące z kontynentu
afrykańskiego były zmuszane do ciężkiej pracy na plantacjach w Ameryce Północnej i Południowej.
Źródło: dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Family_of_slaves_in_Georgia,_circa_1850.jpg, domena
publiczna.

Polecenie 1

Porównaj liczbę niewolników objętych handlem zamorskim w różnych okresach od drugiej

połowy XV do końca XIX w. Podaj, w którym okresie nastąpił największy handel niewolnikami i co
było jego przyczyną. Do jakich krajów wywożono najwięcej niewolników?

Lata Liczba niewolników (tys.) Liczba niewolników (%)

1450‐1600 367 3,1

1601‐1700 1 868 16,0

1701‐1800 6 133 52,4

1801‐1900 3 330 28,5

Razem 11 698 100,0

źródło: Wielka Encyklopedia Geografii Świata, wyd. Kurpisz.

Migracje w czasach najnowszych

Emigracje z Europy do Nowego Świata w XIX i na początku XX w. była największym ruchem

migracyjnym w historii ludzkości. Miały one charakter głównie ekonomiczny. Szybki przyrost
naturalny (wywołany przejściem Europejczyków ze społeczeństw rolniczych do
industrialnych, zwiększeniem produkcji żywności i poprawą warunków życia) przyczynił się
do przeludnienia i dużego bezrobocia. Według szacunków, kontynent europejski w latach
1820‐1920 opuściło 50‐60 mln ludzi (co stanowiło 14% ludności Starego Kontynentu). W tym
okresie migracje z Polski miały charakter polityczny, wynikający z niepowodzeń
w powstaniach narodowych. Również Azjaci migrowali wówczas do Ameryki. Przemieszczenia
te dotyczyły przede wszystkim kulisów.


Rycina przedstawia przywóz osób skazanych z Wielkiej Brytanii do Australii. Australia była
początkowo miejscem zsyłki skazańców. Dopiero później stała się destynacją migracji
ekonomicznych.
Źródło: domena publiczna.
Polecenie 2

Porównaj pochodzenie migrantów w poszczególnych dekadach drugiej połowy XIX wieku

i w pierwszej dekadzie XX wieku. Sformułuj wnioski.

Kraje [migranci (%) w latach] 1851-1860 1861-1870 1871-1880 1881-1890 1891-1900 1901-1910

USA 77 71 71 70 57 59

Kanada 9 9 5 5 4 8

Brazylia 4 3 6 7 18 5

Argentyna 2 4 7 11 10 12

Australia - 4 2 3 6 10

afrykańskie 5 2 1 1 1 3

pozostałe 3 7 8 3 4 3

razem [tys.] 3 394 3 273 3 987 7 518 6 423 14 939

 źródło: Wielka Encyklopedia Geografii Świata, wyd. Kurpisz.

W połowie XIX w. do USA przybywali głównie Irlandczycy. Natomiast na przełomie XIX i XX w.

duży udział wśród imigrantów stanowili również Rosjanie, Włosi i mieszkańcy Austro‐Węgier.
W latach 20. i 30. XX w. ograniczenia imigracyjne oraz światowy kryzys gospodarczy
spowodowały spadek ogromnego napływu ludności do Ameryki Północnej.

Daniel MacDonald (ok. 1847), Irlandzka rodzina chłopska odkrywa zarazę swojego sklepu. W Irlandii w latach
1845–1849 miała miejsce klęska głodu wywołana przez pierwotniaka grzybopodobnego, który spowodował
ogromne straty w uprawie ziemniaka. W połowie XIX w. mieszkańcy tego kraju masowo emigrowali m.in. do USA.
Źródło: dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:An_Irish_Peasant_Family_Discovering_the_Blight_of_their_Store_by_Daniel_MacDonald.jpg,
domena publiczna.

Kolejne wielkie ruchy migracyjne były związane z wojnami światowymi. Występowały one
w ich trakcie i bezpośrednio po nich. Obejmowały one przemarsze wojsk, ucieczki ludności
cywilnej, wysiedlenia i repatriacje. W latach 1939‐1940 na terenach polskich zajętych przez
ZSRR przeprowadzono masowe deportacje ponad 1 mln Polaków. Po wojnie do naszego kraju
wróciło jedynie ok. 400 tys. osób. Niemcy przymusowo wysiedlili w czasie wojny ok. 8 mln
ludzi. Z ok. 3,4 mln Polaków będących jeńcami wojennymi, więźniami obozów czy
przymusowymi robotnikami na terenie Niemiec, wróciło jedynie ok. 2,1 mln. Z Kresów
Wschodnich na Ziemie Północne i Zachodnie zostało repatriowanych 1,5 mln osób. Z kolei
z obszarów przyznanych Polsce po II wojnie światowej wysiedlono ponad 3 mln ludności
niemieckiej. (źródło: Wielka Encyklopedia Geografii Świata, wyd. Kurpisz, t. 10 i 12, Poznań
2000)

Polityczny charakter miały również przemieszczenia ludności Indii i Pakistanu (12‐15 mln
osób), powrót Żydów z Izraela (2,6 mln osób), a także powrót Europejczyków ze swoich kolonii
(afrykańskich i azjatyckich) do krajów macierzystych oraz migracje ludności wewnątrz Afryki
i Azji Południowo‐Wschodniej.

Położenie Indii Brytyjskich na mapie świata (na pomarańczowo). W 1947 roku Indie Brytyjskie zostały podzielone
na muzułmański Pakistan i hinduskie Indie. Jednakże na terenie Indii pozostała mniejszość pakistańska, a na terenie
Pakistanu – mniejszość hinduska. Doszło więc do masowych migracji po wytyczeniu granic między państwami.
Spory o jedną z prowincji – Kaszmir – trwają do dziś.
Źródło: By User:Mir Almaat 1 S1, CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie:
h ps://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Bri sh_Indian_empire_in_1936.png.

Migracje ekonomiczne po II wojnie światowej odbywały się przede wszystkim ze słabo

rozwiniętych krajów Afryki, Azji i Europy Wschodniej do wysoko rozwiniętych krajów Europy
Zachodniej, Ameryki Północnej oraz Australii i Oceanii. W drugiej połowie XX w. największym
obszarem imigracyjnym była Europa. Przyczyniły się do tego m.in. dekolonizacja, duża podaż
miejsc pracy oraz zapotrzebowanie na tanią siłą roboczą wywołane sytuacją demograficzną
(małym przyrostem naturalnym, starzeniem się ludności i stratami wojennymi). Do lat 60. XX w.
migrantami ekonomicznymi w Europie Zachodniej byli głównie Włosi, Grecy i Hiszpanie.
Migrowali oni przede wszystkim do Niemiec i krajów Beneluksu. Następnie tańszą siłę roboczą
stanowili mieszkańcy Jugosławii, Turcji i Afryki Północnej, a po przemianach na przełomie lat
80. i 90. XX w. – obywatele Europy Środkowej i Wschodniej. Wraz z kolejnymi rozszerzeniami
Unii Europejskiej byli to mieszkańcy nowo przyjętych państw członkowskich, w tym Polacy.
Natomiast największe nasilenie zamorskiej migracji zarobkowej z Europy przypadło na lata
1947‐1951. Druga fala przypadła na koniec lat 50. XX w.

Określenie dokładnej liczby migrantów nie jest możliwe z uwagi na brak rejestrowania się
(szczególnie w przypadku wyjazdów krótkotrwałych), zniesienie wiz w wielu państwach oraz
utworzenie strefy Schengen. Na początku XXI w. najliczniej emigrowali Meksykanie (głównie
do USA) oraz Polacy (głównie do Niemiec i Wielkiej Brytanii). Natomiast Irlandia z kraju
emigracyjnego (w drugiej połowie XIX w. emigracja przekraczała wielkość przyrostu
naturalnego za sprawą klęsk nieurodzaju ziemniaków) stała się krajem imigracyjnym.
Kobiety tańczące podczas uroczystości corocznego Wielokulturowego Dnia Obozu Pendleton w 2010 r. Wielkie
migracje ekonomiczne i polityczne mieszkańców Europy i Azji, a także niewolnicze z Afryki doprowadziły do
utworzenia wielokulturowego społeczeństwa Nowego Świata.
Źródło: Photo By Pfc. Michelle S. Ma ei, dostępny w internecie: h ps://www.pendleton.marines.mil/Photos/igphoto/250107/,
domena publiczna.

Ruchy migracyjne oraz kolonializm opanowały Amerykę, Australię i Afrykę. Europejczycy

narzucali tym obszarom swój język, religię, styl życia, normy, obyczaje i systemy polityczne.
W konsekwencji mamy dziś do czynienia z paneuropeizmem kulturowym, czyli zjawiskiem
dominacji kultury europejskiej.

Słownik
barbarzyńca

w starożytności osoba spoza kręgu cywilizacji grecko‐rzymskiej (sjp.pwn.pl)

dekolonizacja

proces polegający na wyzwalaniu się narodów spod zależności kolonialnej i tworzeniu

niepodległych państw (sjp.pwn.pl)

deportacja

wydalenie cudzoziemca poza granice danego kraju (sjp.pwn.pl)

diaspora

rozproszenie jakiejś narodowości wśród innej; grupa tych ludzi, a także terytorium, na
którym żyją (sjp.pwn.pl)
hominidy

rodzina ssaków w rzędzie naczelnych (Primates), do których należy człowiek współczesny

i kopalny; człowiekowate (sjp.pwn.pl)

kulis (ang. coolie)

niewykwalifikowany i niskopłatny robotnik pochodzący z krajów Azji Wschodniej

i Południowej, który zwykle wykonywał ciężkie prace (np. tragarz)

Nowy Świat

nowo odkryte lądy w okresie wielkich odkryć geograficznych: Ameryka oraz Australia
i Oceania

rekonkwista

zbrojna walka prowadzona na Półwyspie Iberyjskim w wiekach VIII‐XV przez państwa

chrześcijańskie dążące do odzyskania ziem zdobytych przez Arabów w wieku VIII
(sjp.pwn.pl)

repatriacja

powrót do ojczyzny osób, które z różnych przyczyn, zwykle niezależnych od ich woli,
znalazły się poza granicami swego kraju (sjp.pwn.pl)

rewolucja neolityczna

proces przechodzenia ludzkości od łowiectwa, zbieractwa i koczownictwa do gospodarki

wytwórczej (rolnictwa) i jednocześnie osiadłego trybu życia trwający w naszym kręgu
cywilizacyjnym w latach ok. 10 000 – 4000 p.n.e.

Sahel

wąski pas półpustynny na południowych obrzeżach Sahary (sjp.pwn.pl)

strefa Schengen

obszar Europy obejmujący obecnie 26 państw, na którym zniesiono kontrole na granicach

wewnętrznych; obowiązuje na mocy Układu z Schengen podpisanego w 1985 roku

wysiedlenie

zmuszenie do opuszczenia miejsca zamieszkania (sjp.pwn.pl)

Prezentacja mul medialana

Polecenie 1

Przeanalizuj poniższą prezentację i opisz skutki wielkich ruchów migracyjnych.

Trwa
wczytywanie
danych...

Trwa
wczytywanie
danych...
 3

Trwa
wczytywanie
danych...

Trwa
wczytywanie
danych...

Trwa
wczytywanie
danych...

6
Trwa
 wczytywanie
danych...

Trwa
wczytywanie
danych...
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wybierz zakończenie zdania.

Największym ruchem migracyjnym w historii ludzkości była

 migracje związane z handlem niewolnikami.

 migracja barbarzyńców na południe i wschód Europy.

 migracja ekonomiczna z Europy do Nowego Świata w XIX i na początku XX w.

ekspansja Arabów na obszary północnej Afryki, Półwyspu Iberyjskiego i południa


Azji.

Ćwiczenie 2 輸

Ułóż chronologicznie podane wielkie ruchy migracyjne.

Podboje kolonialne Hiszpanii. 

Migracje Polaków do USA po powstaniu styczniowym. 

Migracje ekonomiczne mieszkańców Turcji i Jugosławii do Niemiec. 

Migracje Germanów i Słowian na obszary Cesarstwa Rzymskiego. 

Zsyłki Polaków na Sybir. 

Migracje Mongołów związane z rozkwitem ich imperium. 

Ćwiczenie 3 輸

Wybierz te kraje lub terytoria zależne, które należą do Nowego Świata.

 Papua-Nowa Gwinea

 Gwinea

 Uzbekistan

 Urugwaj

 Gujana Francuska

 Boliwia

Ćwiczenie 4 醙

Zadecyduj, czy podane stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Australia została zaludniona przez wędrujące ludy
azjatyckie dzięki Cieśninie Beringa, która podczas
 
zlodowaceń była połączeniem lądowym między Ameryką
i Azją.

Wielkie migracje ekonomiczne i polityczne mieszkańców

Europy i Azji, a także niewolnicze z Afryki, doprowadziły
 
do tego, że społeczeństwo Nowego Świata jest
wielokulturowe.

Najwięcej niewolników zostało wywiezionych do Azji

 
Południowej i Zachodniej.
Kolonizacja nowo poznanych części świata przez
Europejczyków doprowadziła do wyniszczenia cywilizacji  
Azteków.
Ćwiczenie 5 醙

Przyporządkuj podane wielkie ruchy migracyjne do ich skutków.

migracje do Nowego Świata od XVI w. upadek Cesarstwa Rzymskiego

poprawa sytuacji materialnej przy

ekspansja Arabów jednoczesnym osłabieniu relacji
rodzinnych

zdobywanie szlachetnych kruszców

migracje ekonomiczne Europejczyków
i uprawa nowych roślin jadalnych przez
po II wojnie światowej
Europejczyków

wywozy Polaków w głąb ZSRR podczas duża liczba osób pochodzenia polskiego
II wojny światowej w Kazachstanie

urzędowym językiem w krajach Afryki

ruchy migracyjne w prehistorii
Północnej jest arabski

rozprzestrzenienie się gatunku Homo

najazdy barbarzyńców
sapiens na kuli ziemskiej

Ćwiczenie 6 醙

Wybierz poprawne wyrazy lub wyrażenia.

Szybki przyrost naturalny w Europie przyczynił się w XIX w. do przeludnienia i

bezrobocia. Zmusiło to ogromną rzeszę ludzi do emigracji do . W ciągu stulecia
(1820–1920) nasz kontynent opuściło około milionów osób. Głównym krajem
emigracyjnym była (-y) wówczas . W II połowie XIX w. kraj ten gościł około

procent wszystkich emigrantów z Europy. Oprócz Ameryki Północnej drugim kontynentem,

do którego najliczniej przybywali mieszkańcy Starego Kontynentu była .

tysięcy 14 Azji dużego Ameryka Południowa małego Nowego Świata

Kanada Afryka 70 Stany Zjednoczone

Ćwiczenie 7 醙

Podaj przykłady pięciu krajów arabskich będących świadectwem dużego znaczenia

średniowiecznej ekspansji Arabów.

Ćwiczenie 8 難

Do 1850 roku Australię zamieszkiwało 440 tysięcy Europejczyków - głównie przestępców

i przesiedleńców z Wielkiej Brytanii. Jednakże tylko w przeciągu jednej dekady (1850-1860)
liczba mieszkańców tego kontynentu wzrosła do 1,2 mln. Sprawdź w dostępnych źródłach,
jaką nazwę nadano tej masowej migracji, jaka była jej przyczyna, co za sobą pociągała i kim
byli imigranci.
Ćwiczenie 9 難

Poniżej przedstawiono cztery wykresy (dla lat: 1990, 2000, 2005 i 2010). Na każdym z nich
przedstawiono liczbę emigrantów z Polski w czterech wybranych krajach (A, B, C i D).
Korzystając z dostępnych źródeł informacji geograficznej (m.in. notatek prasowych,
artykułów naukowych i popularnonaukowych) oraz własnej wiedzy, zadecyduj, które kraje
zostały oznaczone podanymi literami.

D Niemcy

B Wielka Brytania

A USA

C Irlandia

Liczbę emigrantów z Polski w 1990 r.

Liczba emigrantów z Polski w 2000 r.

Liczba emigrantów z Polski w 2005 r.

Liczba emigrantów z Polski w 2010 r.

Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autora: Kamil Kaliński

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Historyczne migracje na świecie

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum i technikum, zakres podstawowy, klasa II

Podstawa programowa

VIII. Przemiany struktur demograficznych i społecznych oraz procesy osadnicze:

rozmieszczenie i liczba ludności, przemiany demograficzne, migracje, zróżnicowanie
narodowościowe, etnicznej i religijne, kręgi kulturowe, sieć osadnicza, procesy urbanizacji,
rozwój obszarów wiejskich.

Uczeń:

7) dyskutuje na temat skutków wielkich ruchów migracyjnych dla społeczeństw

i gospodarki wybranych państw świata, ze szczególnym uwzględnieniem krajów Europy,
w tym Polski.

Kształtowane kompetencje kluczowe

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne

Uczeń:

wymienia i charakteryzuje okresy największych migracji w dziejach ludzkości,

opisuje konsekwencje wielkich ruchów migracyjnych odbywających się w przeszłości,
uzasadnia, dlaczego skutki wielkich ruchów migracyjnych są widoczne do dziś.

Strategie: odwrócona klasa

Metody nauczania: pogadanka, dyskusja, praca z e‐materiałem, Pecha Kucha

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach (lub grupach), praca całego zespołu
klasowego

Środki dydaktyczne: e‐materiał, komputer, projektor multimedialny (lub/i tablety

z dostępem do internetu), mapa świata, zeszyt przedmiotowy

Materiały pomocnicze

Bibliografia:

Głowiak K., Zjawisko migracji – rys historyczny, Historia i Polityka, 8 (15), Warszawa
2012.
Kaczmarek T., Koralewski T., Matykowski R., ,Wielka Encyklopedia Geografii Świata, t.
12. Ludność świata, Wyd. Kurpisz, Poznań 1998.
Soja M., Jelonek A., Podstawy geografii ludności, Instytut Geografii i Gospodarki
Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.

PRZEBIEG LEKCJI

Kilka lekcji wcześniej nauczyciel dzieli uczniów na 8 grup. Każdej grupie przydziela jedno
z następujących zagadnień:

migracje prehistoryczne, które doprowadziły do zaludnienia prawie wszystkich

kontynentów,
wędrówki ludów w starożytności,
średniowieczne inwazje Arabów i Mongołów,
zasiedlanie Nowego Świata, [online], dostępny w internecie:
https://ep2019‐geo.contentplus.io/x/DXx5NiIRj?lang=pl#k000000ICI_conce001 od
XVI w.,
migracje ekonomiczne i polityczne w XIX i XX w.
migracje polityczne związane z I i II wojną światową,
migracje polityczne po II wojnie światowej,
migracje ekonomiczne po II wojnie światowej.

Jeżeli liczba osób w klasie jest mała, wówczas nauczyciel może podzielić uczniów na
przykład na cztery grupy i przydzielić po dwa zagadnienia. Prosi uczniów o przygotowanie
krótkich wystąpień na zadany temat przy użyciu prezentacji multimedialnej. Każda
prezentacja musi składać się maksymalnie z pięciu slajdów, a na każdy slajd należy
przeznaczyć nie więcej niż 20 sekund. Na slajdach umieszczone mogą być jedynie zdjęcia,
mapy, wykresy, tabele oraz krótkie hasła. Niedopuszczalne jest przygotowanie slajdu, który
ma charakter ciągłego tekstu. W celu realizacji tego zadania domowego nauczyciel zaleca
uczniom skorzystanie z niniejszego e‐materiału, materiałów źródłowych zaproponowanych
w scenariuszu oraz innych źródeł informacji geograficznej.

Faza wprowadzająca
 Czynności organizacyjne (powitanie, sprawdzenie stanu klasy, sprawdzenie obecności).
Sprawdzenie ewentualnego zadania domowego.
Dialog z uczniami mający na celu usystematyzowanie podstawowych wiadomości na
temat ostatniej lekcji.
Przedstawienie celów lekcji.

Faza realizacyjna

Nauczyciel prowadzi krótką pogadankę na temat wielkich ruchów migracyjnych

w historii ludzkości. W tym celu wymienia najważniejsze z nich.
Następnie nauczyciel prosi każdą grupę o zreferowanie swojego zadania przy użyciu
prezentacji multimedialnej.
Po zakończeniu prezentacji danej grupy pozostali uczniowie mogą zgłaszać swoje
uwagi lub zadawać pytania. Nad poprawnym przebiegiem zadania ma za zadanie
czuwać nauczyciel, który weryfikuje informacje zawarte w odpowiedziach uczniów.
Następnie, kiedy każda grupa już wystąpi, nauczyciel wyświetla blok główny
e‐materiału na tablicy oraz prosi wszystkich uczniów o wspólne wykonanie polecenia 1
i 2. Uwaga! Jeżeli jedna z grup poruszy tematy zawarte w tych poleceniach podczas
swojej prelekcji, punkt ten należy pominąć lub jedynie podsumować tę wiedzę.
W następnej kolejności nauczyciel inicjuje dyskusję na temat paneuropeizmu
kulturowego. Chętni uczniowie zgłaszają swoje pomysły, uwagi, skojarzenia.
W następnym etapie lekcji nauczyciel wyświetla na tablicy zadania z bloku ćwiczeń
interaktywnych. Wskazani uczniowie podchodzą do tablicy i rozwiązują kilka z nich.

Faza podsumowująca

Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań i udzielanie na nie

odpowiedzi przez uczniów.
Nauczyciel nagradza aktywnych uczniów, ocenia pracę w grupach i przypomina cele
zajęć.
Pożegnanie i zaproszenie na kolejną lekcję.

Praca domowa

Rozwiąż ćwiczenie 7 i 8 w e‐materiale.

Opcjonalnie można także prosić o zapoznanie się z kolejnym tematem lekcji (w
przypadku blended‐learningu).

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium: Nauczyciel

może wyświetlić grafiki interaktywne w fazie podsumowującej.