POMOLOGIA CROATICA Struni lanak

Vol. 12 - 2006., br. 1 Professional paper

Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

Pruning olives for fruit bearing and maintaining trained form

I. ui

SAETAK

U lanku se daju smjernice za rezidbu maslina i formiranje uzgojnog

oblika vie stoasta ili poli konina vaza.

Kljune rijei: maslina, rez, uzgojni oblik

ABSTARCT

In the paper guidelines are defined for pruning olives and training them to
polyconical vase forme.

Key words: olive, pruning, trained form

UVOD

Rezidbi maslina od davnine je poklanjana velika panja. Poznato je da je

prvi znanstvenik agrikulture Junius Modestus Columella pedesetih godina
prvog stoljea poslije Krista pisao o znaenju rezidbe na rast i rodnost maslina.
Columella pie: Ako obrauje tlo ispod masline tada je moli da ti rodi, ako
uz to jo i gnoji tada je zaklinje da ti rodi, ali ako je ree tada je prisiljava
da ti rodi. Rezidba je pomotehniki zahvat kojim se kod mladih maslina
oblikuje uzgojni oblik, odnosno oblik kronje, a kod maslina u rodu podrava
skladna ravnotea izmeu snage rasta i rodnosti, odnosno osigurava sustavna i
dostatna zamjena najprikladnijih izbojaka za rodnost. Rezidba je vrlo sloen i

93
 I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

odgovoran posao, koji zahtijeva dobro poznavanje fiziologije i sortnih osobina,

odnosno habitus kronje pojedine sorte. Maslina je, za razliku od ostalih
voaka bazitona, tj. u niim dijelovima kronje i skeletnih grana razvija due
izbojke nego u vrhovima. Tu specifinost treba kod izbora naina i opsega
rezidbe dobro poznavati. Osim toga maslina je heliofit pa joj izborom uzgojnog
oblika i intenzitetom reza treba osigurati dobro osvjetljenje svih dijelova
kronje. To je vano i radi boljeg odravanja zdravstvenog stanja unutar
kronje, jer razvoju tetoina i bolesti pogoduju slabija prozranost, slabije
osvjetljenje i vea vlaga zraka u gustim kronjama. Od posebnog je znaenja
poznavanje specifinog ponaanja pojedinih sorti prema rezidbi, kao i koji
uzgojni oblik najbolje odgovara za pojedinu sortu, kao i kako ga rezom treba
odravati.
U svakom podneblju steena su odreena pozitivna iskustva s nainom
rezidbe openito a posebice za pojedine sorte. Bogato je iskustvo to ga je
praksa stekla kroz dugi niz godina, pa se uvrijeila i tradicija o nainu i
intenzitetu reza. No, i pored toga, na temelju boljeg poznavanja fiziologije reza
i novih tehnologija u uzgoju maslina, potrebno je primjenjivati i nove
suvremene pristupe rezidbi. Dva su osnovna naina rezidbe i to prikraivanje i
prorjeivanje. Kod prikraivanja nastojimo sprijeiti prebujni rast jednog
dijela kronje nad drugim, jer elimo odrati sklad u razvijenosti skeleta i
obrastujuih grana i izbojaka u kronji. Kod rezidbe maslina ee provodimo
prorjeivanje suvinih grana i izbojaka, a posebice odstranjivanje suhih, rak
ranama zaraenih grana i izroenih grana i izbojaka. Pri tome treba odstraniti
krae izbojke koji zasjenjuju kronju i odnose hranu a nose malo cvatova i
plodova. Prednost treba dati duim izbojcima koji su ravnomjerno rasporeeni
u kronji, jer oni osiguravaju bolju i redovitiju rodnost, a ujedno je s ovakvih
izbojaka smanjeno opadanje plodova. Dalje je pravilo da sve osnovne tj.
skeletne grane budu podjednako razvijene i pravilno usmjerene da se
meusobno ne isprepliu, ne zasjenjuju i da zadre potrebnu vrstou, kako se
ne bi pod teretom roda ili olujnog vjetra polomile. Potrebno je voditi rauna da
intenzitet fotosinteze bude to vei, i da se skupljena hranjiva racionalno
koriste. Samo dobro osvijetljeno lie ima dobru fotosintetsku aktivnost.
Najbolja je fotosinteza kada listovi dosegnu 50% konane veliine, a aktivnost
im je djelotvorna do opadanja, obino nakon 3 godine. Maslina je zimzelena
biljka, ali ipak smjenjuje staro lie u odreenom vremenskom intervalu.
Starije lie ima smanjenu fotosintezu u odnosu na mlado lie na
jednogodinjim izbojcima. Kako intenzitet osvjetljenja djeluje na maslinu
predoeno je na slici 1.

94
 I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

Slika 1. Utjecaj svjetla na teinu ploda i randman ulja (po Ortego Nieto, 1969).
Figure 1. Effect of light on the weight of fruit and oil quality

Redovitom i pravilnom rezidbom postie se bolja osvijetljenost maslina i

maslinika i kvalitetniji vei plodovi s veim randmanom ulja. Rezidbom se
pored poveanja fotosinteze lia poboljava i koritenje rezerve vode iz tla,
jer se na smanjenu vegetativnu masu u kronji smanjuje i transpiracija preko
manje prikladnih i manje rodnih izbojaka. Cilj je rezidbe da osigura
maksimalnu aktivnost fotosinteze i usmjeri racionalno koritenje hranjiva.
Da se to postigne moramo osigurati ravnomjernu rasporeenost
jednogodinjih izbojaka i na njima dobro osvjetljenje lia. To se postie i
izborom odgovarajueg uzgojnog oblika. Naime, od uzgojnog se oblika trai da
ima: vrst skelet, veliku rodnu obrastujuu povrinu dobro razvijenih
izbojaka, da to bolje koristi svjetlost unutar prostora raspoloivog razmakom
sadnje, da omoguava to veu proizvodnost rada, a osobito primjenu
mehanizacije, i da se to lake i jeftinije moe oblikovati. Rano u proljee
dolazi do novog prirasta izbojaka, na to se troe rezervna hranjiva. Zbog toga
u to doba treba provesti prihranjivanje masline duinim gnojivom kako bi se

95
 I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

potpomoglo bri rast mladica i stvaranje ugljikohidrata. Time se osjetno utjee

i na zametanje cvjetnih pupova. Uinak rezidbe je velik, a odraava se prije
svega na poveanje rodnosti, boljom obnovom duih i kvalitetnijih rodnih
izbojaka. Naime, nakon rezidbe kojom se prorijedi i odstrani vea masa
suvinih izbojaka, grana i granica, za grane koje ostaju stoji na raspolaganju
vea koliina rezervnih hranjiva, pa se one bolje razgranaju i obnavljaju. No,
prorjeivanje ne smije biti niti previe intenzivno, jer u tom sluaju imamo jak
prirast vrlo bujnih izbojaka, koji ne donose dobar rod, jer je stimuliran stalan
vegetativni rast, a nama je cilj odrati skladnu ravnoteu izmeu snage rasta i
rodnosti, odnosno fizioloku ravnoteu stabla.

Rezidba i otpornost na niske temperature

Preuranjenom rezidbom poveava se osjetljivost na niske temperature

zbog:
- produenja rasta mladice, odnosno slabijeg odrvenjavanja tkiva,
- smanjuje se lisna povrina i koliina rezervne hrane,
- omoguuje se tvorba leda u biljnim stanicama u blizini reza,
- odstranjivanjem debljih grana ide se na ruku infekcija gljivicama i
bakterijama.
Iz gore navedenih razloga rezidbom se mora poeti kada proe opasnost od
niskih zimskih temperatura, to je razliito u pojedinim proizvodnim
podrujima ili podnebljima.

Vrijeme rezidbe

U sjevernim uzgojnim podrujima rezidbu maslina treba poeti nakon

bojazni od niskih zimskih temperatura, zbog ve spomenutih razloga i zbog
loeg kalusiranja, tj. zacjeljivanja rana. Rezidba nakon buenja vegetacije
oslabljuje stablo, jer se tako odstranjuju rezervna hranjiva iz korijena i debla i
debljih grana, a koja su ve poela kolati.
Odstranjivanje suvinih grana u gustim kronjama moe se obavljati i
tijekom ljeta radi boljeg osvjetljenja kronji. Izdanke s panja moe se takoer
odstraniti tijekom ljeta, odnosno u kolovozu. Tijekom ljeta preporua se
odstranjivanje grana koje su zaraene rakom, jer nastale rane nakon reza bre
zacijele nego tijekom zime. Tijekom ljeta je i manja mogunost zaraze poznatim

96
 I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

opasnim bakterijama. Rez debljih grana ne smije se provoditi previe blizu

osnovnih tj. primarnih skeletnih grana, da ne bi poremetio njihov integritet.
Nakon reza debljih grana potrebno je rane premazati voarskim voskom.

Uzgojni oblici

Uzgojni oblik ima za cilj dati maslini odgovarajui skelet u odnosu na

pedoklimatske prilike, kao i da omogui pravilniji raspored sekundarnog
skeleta i vegetativne mase u prostoru i iznad svega bolju osvijetljenost. Ovim
pretpostavkama izabrani uzgojni oblik promovira fruktifikaciju, koja se moe
kontrolirati rezidbom. Inae, moe se dogoditi da pretjerani rast, razvoj i
zasjenjivanje budu odgovorni imbenici za neprimjerenu rodnost.
Idealni uzgojni oblik je onaj koji respektira prirodno ponaanje kultivara,
odnosno razvitak karakteristinog habitusa u odreenom podneblju i izraenu
najbolju produktivnost, kao posljedicu dobre i aktivne fotosinteze lisne
povrine. Uzgojne oblike u odnosu na geometrijske jednostavnosti mogu se
razvrstati u:
- uzgojni oblik vaza (vie stoasta - polikonina, grmolika, slobodna itd.),
- okruglasti loptasti uzgojni oblik,
- uzgojni oblik u pravcu jedno stoasti monokonini,
- uzgojni oblik ploni u obliku palmete.
U istarskom podneblju i sjevernom podruju uzgoja maslina, gdje je
relativna vlaga zraka vrlo visoka preporuuje se za uzgojni oblik prikraena
vaza, odnosno slobodna vaza. Ovaj se uzgojni oblik tradicionalno prakticira u
maslinarstvu ovog kraja.

Vie stoastaPolikonina vaza

Ovaj uzgojni oblik najvie je proiren u talijanskoj provinciji Toskana, i to

s itavim nizom varijacija u smislu funkcije i poloaja osnovnih skeletnih
grana. U prolosti su osnovne tj. primarne skeletne grane imale, geometrijski,
tono odreen poloaj. Danas se one prilagoavaju fiziolokim potrebama
samog stabla i praktinim potrebama uzgoja maslina. Ovaj uzgojni oblik se
sastoji od debla visine 1 metar na kojoj se visini izdvajaju tri skeletne grane
prvog reda pod kutom od 40 do 50 da bi na kraju formiranja svaka od njih
poprimila oblik stoca ili piramide kako je to izneseno na slici 2.

97
 I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

Slika 2. Polikonina vaza

Figure 2. Polyconical vase

Svaka primarna, tj. skeletna grana prvog reda garnirana je s unutarnje i

vanjske strane sa sekundarnim, tj. grananjem drugog reda i tercijarnim tj.
grananjem treeg reda. Da bi mogli oblikovati ovakav uzgoj u prvim godinama
nakon sadnje, maslinu putamo da slobodno raste, kako bi se omoguio bolji
razvitak korijenove mree i brzi vegetativni razvitak nadzemnog dijela. U
sluaju loeg rasta neke od skeletnih grana prvog reda, treba intervenirati
rezidbom radi usmjerenja rasta odnosne grane. Na visini od priblino 1 metar
izabiru se najbolje razvijene grane s idealnim poloajem. Na poetku se puste
da slobodno rastu uspravno, a poinju se otklanjati kasnije. Istovremeno
rezidbom se odstranjuju konkurentne grane. Otklonjene ili nagnute grane
putamo da rastu do odreene irine da bi ih kasnije usmjerili uspravno. Otklon
osnovnih skeletnih grana najbolje se postie uz pomo trske ili drugih
pomagala koji se koriste u voarstvu. Vrhovi narednih skeletnih grana se

98
 I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

prorjeuju radi ograniavanja razvoja vegetacije u tom dijelu kronje i radi

lakeg razvoja osnovnih skeletnih grana u bazi. Kada osnovne, tj. primarne
skeletne grane dosegnu eljenu visinu od 4 5 metara i razvijenost produljnicu
prikratimo tj. vraamo na niu slabije razvijenu postranu granu, koja tada
poprima ulogu produljnice. Sekundarne grane koje se razvijaju na primarnim
granama u donjem dijelu trebaju na vanjskoj strani biti razvijenije i nalaziti se
na odgovarajuoj udaljenosti jedna od druge da se ne zasjenjuju. Na unutarnjoj
strani skeletnih grana prvog reda razvode se skeletne grane drugog i treeg
reda grananja neto krae nego na vanjskom dijelu kako bi sredina kronje bila
bolje osvijetljena. Svaka grana mora biti garnirana prema navedenom opisu ne
samo radi postizanja najboljih priroda nego i ravnomjernog rasta i sklada u
razvijenosti kronje. Mlazovi ili bujne ibe, takozvani vodenjaci, koji izrastu u
sredinjem dijelu kronje moraju se odstraniti, jer bi radi svog poloaja mogli
poprimiti prevladavajuu ulogu u odnosu na ostale grane. Ovi mlazovi ne
mogu zamijeniti osnovne skeletne grane zbog svog loeg poloaja u kronji.
Izroene se grane odstranjuju povratnim rezom (vidi sliku 3).

Slika 3. Povratni rez izroenih grana

Figure 3. Restorative cut of degenerate branches

99
 I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

to se tie intenzivnije rezidbe koja se prakticira povremeno treba rei da se

ona sastoji u skraivanju vrhova osnovnih grana na manje razvijene lateralne
grane, koje imaju pravilan i usmjeren rast. Pokuava se odrati uspravan rast
mladice radi osiguranja jednoline ravnotee izmeu osnovnih i drugih grana,
vodei rauna da se meusobno ne zasjenjuju. Grane se prorjeuju od
produljnice prema bazalnom dijelu kako ne bi vegetacija gornjeg dijela
nadmaila snagu rasta donjeg dijela kronje. Skeletne grane koje imaju otklonjen
ili povijen poloaj imaju tendenciju bolje rodnosti pri kraju uzrasta dok prema
sredini tjeraju bujnije izbojke. Rezidbom se uvijek odstranjuju izroene grane i
izbojci. Na taj se nain utjee na obnavljanje jednogodinjih izbojaka, a taj se rez
u narodu zove rez na povrat. Radi mehanizirane berbe valja nastojati da se
ojaaju i sekundarne skeletne i tercijarne skeletne grane, a da se odstrane grane
viseeg poloaja. Prema
Roventiniju svaka od tri
osnovne skeletne grane mo-
ra se razvijati u odreenom
pravcu. Postupno sekun-
darne i tercijarne skeletne
grane moraju obrasti obli-
cima rodnih izbojaka, sma-
njujui ukupnu lisnu povr-
inu prema produljnici,
koja mora uvijek biti istak-
nuta radi poznate funkcije
kolanja sokova i uloge re-
gulatora rasta unutar itave
skeletne grane prvog reda.
Tako razvijeno stablo ma-
sline s tri osnovne skeletne
grane izgleda stoca ili pira-
mide meusobno odvojene
takozvanim prozorima po-
prima konturu viestoaste
ili polikonine vaze (vidi Slika 4. Polikonina vaza bez debla
sliku 4). Figure 4. Polyconical vase without trunk

100
 I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

Nakon 40 godinjeg iskustva u plantaama na podruju oko Porea opisani

uzgojni oblik pokazao se jednostavnim i vrlo efikasnim glede prodiranja
svjetla u kronju i mehaniziranje berbe maslina vibratorima tresaima (vidi
slike 5 i 6)

Slika 5. Polikonina vaza prije rezidbe (Pore)

Figure 5. Polyconical vase before pruning

Slika 6. Polikonina vaza poslije rezidbe (Pore)

Figure 6. Polyconical vase after pruning

101
 I. ui: Rezidba maslina na rod i odravanje uzgojnog oblika

LITERATURA

ui I., 1993: Rezidba rodnih maslina u Istri i njen utjecaj na kvalitetu rada,
Hrvatski voarski glasnik, br. 3, Zagreb
ui I. i Vojnovi D., 1993: Uzgoj maslina i utjecaj na kvalitetu maslinovog
ulja u Istri, Hrvatski voarski glasnik, br. 1, Zagreb
ui I. i Vojnovi D., 1993: Naini dobivanja maslinova ulja, Hrvatski
voarski glasnik, br. 2, Zagreb

Adresa autora Author's address: Primjeno - Received:

Ing. Italo ui, Olea Tar 10. II 2006.

102