Derleme Makalesi / Review Article Idr ni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Idr Univ. J. Inst. Sci.

Idr ni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Idr Univ. J. Inst. Sci. & Tech. 6(1): 17-24, 2016

Baclkta Atk Teknolojisi

Idr niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi
Idr University Journal of the Institute of Science and Technology

Tuba BEKAR1

ZET: Asma meyvesi, ras, yapra ve budama artklar farkl alanlarda deerlendirilebilen rnler ortaya karan
bir trdr. Elde edilen rnler sonucunda aa kan atklar ise son yllarda pek ok deiik alanda kullanlarak lke
ekonomisine kazandrlabilmektedir. zmn ilenmesi sonucu arta kalan posas olan cibre olduka fazla mikro
besin maddesi iermektedir. Bu nedenle cibre yetitirme ortam, silaj katk maddesi, yem, tekstil ve gda sanayinde;
zm ekirdei ve ekirdek ya kozmetik sanayinde, gda ve yem katk maddesi olarak; asma yapra organik
gbre retiminde; budama artklar ise mobilya sanayi, yetitirme ortam ve yakt olarak deerlendirilebilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Asma, cibre, teknoloji

Waste Technology in Viticulture

ABSTRACT: Vine is a kind which fruit, must, leaves and pruning residues can be evaluated in different areas.
Wastes of produced products can be acquired the countrys economy using in many different areas in recent years.
Marcs occurring from the processing of the grapes contains too much micro-nutrients. Therefore, grape marc be
used as growing media, silage additives, provender, textile and food industries; grape seed and seed oil be used as
cosmetic industry, food and feed additive; vine leaves be used for organic fertilizer production; pruning residues be
used as evaluated furniture industry, growing medium and fuel.
Cilt: 6, Say: 1, Sayfa: 17-24, 2016
Volume: 6, Issue: 1, pp: 17-24, 2016

Keywords: Grape marc, Technology, vine

1
Gaziosmanpaa niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Bahe Bitkileri Blm, Tokat, Trkiye
Sorumlu yazar/Corresponding Author: Tuba BEKAR, tubabekar@gmail.com

Geli tarihi / Received: 28.12.2015

Kabul tarihi / Accepted: 01.03.2016
 Tuba BEKAR
GR
Son yllarda evresel kirliliin nlenmesi ve atklarn
deerlendirilmesi amacyla bitkisel retim sonucunda
oluan hasat atklarnn veya hammaddesi tarmsal
rn olan pek ok fabrikasyon atnn farkl alanlarda
yeniden kullanlabilir hale getirilmesi yaygnlamtr.
Bu amala deerlendirilen tarmsal sanayi rnlerinden
birisi de zmdr.
zm dnyada, 7 155 187 ha alanda, 77 181 122 ton
retim miktar ile en fazla retilen meyvelerin banda
gelmektedir (Anonim, 2013). Trkiye, dnya lkeleri
arasnda 467 092 ha alan ile 5. srada, zm retim
miktar bakmndan ise, 4 175 356 ton ile 6. srada yer
almaktadr. retimin 2 166 749 tonu sofralk, 1 563
480 tonu kurutmalk ve 445 127 tonu araplk olarak
deerlendirilmektedir (Anonim, 2014) (izelge 1).
izelge 1. Farkl istatistik verilerine gre zm retim alan, verim
ve retim miktar
retim Verim
zm Alan (ha) (kg ha-1)
Dnya 7 155 211 10 786.70
Trkiye 467 092 8 939.04
lkemizin ya zm retimi her yl ortalama 4
milyon ton civarndadr. retilen zmlerin yaklak
%3 araplk olarak deerlendirilmektedir. ralk
olarak ilenen zmden %15-25 orannda posa elde
edildii dikkate alnacak olursa, zm posas retimi
kmsenmeyecek boyuttadr. zmn ilenmesi
sonucu arta kalan posas olan cibrenin, %50si kabuk,
%25i ekirdek ve %25i zm sapndan oluur. leme
srasnda aa kan cibreden, yetitiricilerin yeterince
yararlanamamas sonucu, retim noktalarnda nemli
miktarlarda birikmesine ve deerlendirilemedii iin
atlmasna, bu balamda da dikkate deer boyutlarda
evre kirliliine neden olabilmektedir (Sariek ve
Kl, 2002).
Bugn yaplan pek ok alma, atk olarak
nitelendirilen ou materyalin topraklara direk
ilavesi ile organik madde ve bitki besin maddesi
kayna olabileceini veya belli oranlarda karmlar
ile yetitirme ortam olarak kullanlabileceini
gstermitir (Aydeniz ve Brohi, 1991., zen, 2004.,
Benito ve ark., 2005).
Yaplan dier aratrmalar, sadece eczaclk ve
18
kozmetik amal deerli rnlerin elde edilmesine
deil ayn zamanda deiik analiz tekniklerinin
gelimesine de neden olmutur (Mumcu ve ark.,
2003). arap teknolojisi gelimi pek ok lkede ise
hkmetler, atklarn tekrar kullanm ile ilgili bu tr
aratrmalar destekler noktaya gelmitir (Hayward,
2000). Sahip olduu zellikler nedeniyle bu atklarn
enerji kayna, aktif karbon ve kimyasal madde
retimi iin etkin bir ekilde kullanm, temiz enerji
retimi, atklarn uygun bir ekilde bertaraf edilmesi
ve dk maliyetli hammadde retimi gibi problemleri
tek hamlede zebilecek durumdadr (Mumcu ve ark.,
2003; Akgn ve zkara, 2004; Akgn ve ark., 2004).
Bu almada, asmann ve meyvesinin bilinen
rnlerinin ilenmesi sonucunda aa kan
atklarnn alternatif olarak hangi alanlarda
deerlendirilebildiinin ortaya konmas
amalanmtr.
Asmann Deerlendirme ekilleri
retim Meyvesi; Sofralk zm, kuru zm, koruk turusu
(ton) ve saru vb. olarak deerlendirilir.
77 181 122 ras; Alkoll iecekler (arap, rak, likr
vb), alkolsz iecekler (Meyve suyu, urup vb),
4 175 356
sirke, koruk ekisi, pekmez (sv, alma), sucuk
(cevizli kme), pestil ve zm tarhanas vb. olarak
deerlendirilir.
Yapra; Salamuralk (dolma, sarma, bat vb.)
olarak deerlendirilir.
Odunu; Ba fidan retiminde yerli fidan veya a
gz olarak deerlendirilir.
Atk Teknolojisi
Kat atklar, tketicisi tarafndan bir ie
yaramad dncesiyle atlan evsel, ticari ve
endstriyel ilevler sonucu oluan maddelerdir.
Kaynaklar bakmndan kat atklar aadaki
ekilde gruplandrlabilir:
1-Evsel atklar: Yemek artklar, kt, cam,
metal ve seramiklerden olumaktadr.
2-Endstriyel kat atklar: Endstriyel
faaliyetler sonucu ortaya kan atklardr.
3-Ticari ve kurumsal atklar: Lokantalardan,
okullardan, maaza ve ofislerden toplanan atklar bu
grup iindedir.
4-Belediyesel ilevler ile ilgili atklar: Sokak
Idr ni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Idr Univ. J. Inst. Sci. & Tech.

sprntleri, park bahe ve plajlardan toplanan
atklar, araba hurdalar, hayvan lleri, su artma
tesislerinden ortaya kan amurlar bu gruptadrlar.
5-zel atklar: Radyoaktif atklar, tehlikeli
endstriyel atklar ve hastane atklar bu grupta
deerlendirilir.
6-Tarmsal atklar: Tarmsal faaliyetler sonucu
oluan atklardr. Ziraat, hayvanclk ve ormanclk
atklar bu grupta yer alr.
Tarm ve Orman Atklar
Trkiyede tarmsal retim faaliyeti sonucunda
aa kan balca atklardan, hayvan iftliklerinden
oluan atklardan, ormanclk ve aa ileme
endstrisinden aa kan atklardan ve belediye
atklarndan yaklak 16.92 Mtpe (Megaton
petrol edeeri) olduu tahmin edilen toplam geri
kazanlabilir biyo-enerji potansiyeli mevcuttur.
Trkiyedeki mevcut tarmsal ve hayvansal atk
miktarnn, Trkiyenin enerji tketiminin ortalama
%25 ini karlayabilecei hesaplanmtr (Tolay,
2012).
Tarmsal atklar grupta incelenebilir:
a-Bitkisel retim sonucunda arta kalan atklar
Ekili alan, orman, nadas alan, meyve ve sebze
ekili alanlarnda yaplan bitkisel retimler sonucunda
ortaya kan ve rn olarak nitelendirilemeyen
bitkisel ktle, atk olarak deerlendirilir. Sap, saman,
smek, kabuk, ekirdek, budama artklar bu grup
iine dahil edilebilir.
b-Hayvansal retim sonucunda arta kalan
atklar
Hayvansal retim sonucu oluan atlar, hayvan
dklar ve kesim ilemi sonucu arta kalan i
organlardr. Hayvan dklar yakt olarak (tezek)
ve gbre olarak kullanlmaktadr. organlardan
oluan atklar ise kompost gbre olarak kullanmak
mmkndr.
c-Tarm rnlerinin ilenmesi sonucu oluan
atklar
Tarm rnlerinin dorudan kullanma gemeden
nceki ilemleri (tme, ayklama, kurutma vb)
sonucu ortaya kan atklardr. Bunlar sap, saman,
Cilt / Volume: 6, Say / Issue: 1, 2016
Baclkta Atk Teknolojisi
kabuk, ekirdek gibi kullanm olmayan atklardr.
Asma rnlerinden Ortaya kan Atklarn
Deerlendirilmesi
Cibre, zellikleri ve deerlendirilme ekilleri
Dnyada 77 milyon ton zmn 60 milyon tonu
araba ilenmektedir (Anonim, 2013) ve bunun
yaklak % 20si (12 milyon ton) cibredir.
Cibre; zmn ilendikten sonra, zm eidine
ve ileme ekline gre % 1525 orannda arta kalan
zm posasdr. Cibrenin, %50si kabuklardan,
% 25i ekirdeklerden ve kalan % 25i ise zm
plerinden olumaktadr (Var ve ark., 2000). Bu
materyal kompostlanmak suretiyle bahelerde, zm
balarnda ve dier bitkilerde kullanlmaktadr.
Kompostlanm cibre yaklak olarak % 30 nem, %
1.5 azot, % 2.0 potasyum ve % 0.5 fosfor iermektedir
(Sarep, 1992).
Yaplan bir almada cibrenin suda znebilir
mikro bitki besin maddesi kapsamnn ppm baznda;
Fe 1.82; Mn 0.13, Cu 2.41 ve Zn 0.43 olduu
saptanmtr (Baran ve Ark., 1995).
Asmann deiik ksmlarnda katalaz, askorbik
asit, oksidaz, peroksidaz, polifenoloksidaz, pektin
metil esteraz ve pektin esteraz enzimleri mevcuttur
(Bombardelli and Morazzoni, 1995; Yoo et al., 2004).
Yetitirme ortam olarak; Cibrenin hacim arl
0.16 g cm3-1, sper iri perlitin 0.17 g cm3-1, torf ve
perlit karm ise 0.10 g cm3-1tr. Grld gibi
cibre hafif bir ktleye sahip olup tanmas kolaydr.
Yaplan bir almada kuru zm cibresi, ya zm
cibresinden verim bakmndan daha iyi sonular
vermitir. Cibrenin tam olduu bu zellikleri ve
ucuz olmas nedeniyle gelecekte iyi bir yetitirme
ortam olmaya aday olabilecei bildirilmitir (Var,
2000).
Silaj katk maddesi olarak; Cibrenin hayvan
yemi olarak kullanm da sz konusudur. Silaj katk
maddesi olarak kullanlabilmektedir. zm posas
silajnn in vivo kuru madde ve organik maddenin
sindirilme derecesi ham selloz ieriinin yksek
olmasna bal olarak dmtr. Ayrca ham proteinin
sindirilme derecesinin olduka dk olmas da zm
posas silajnn yem deerini drmtr. Buna
ramen zm posas silajnn zellikle zm ileyen
19
 Tuba BEKAR
fabrikalara yakn blgelerde ruminant beslemede kaba
yem kayna olarak kullanlabilecei dnlmektedir
(zdven ve ark., 2005). Son yllarda yaplan birok
aratrma, besin ieriinin fazla olmasndan dolay
cibrenin hayvan yemi olarak kullanlabilir olduunu
belirtmektedir (Abarghuei et al., 2010; Corts et al.,
2010; Zepf and Jin, 2013; Moate et al., 2014; Santos
et al., 2014).
Kanatl hayvan yeminde; Yumurtac damzlk
bldrcnlarda yaplan bir almaya gre yemlerine
tlm zm ekirdei ilavesinin yemden
yararlanmay olumlu ynde etkiledii, verim
performans, kuluka randman ve yumurta kalitesi
zerine olumsuz bir etki yapmad grlmtr
(Silici ve ark., 2011).
Boyar madde olarak (gda, kuma);
Fermantasyon at cibreden ylda 10 000 ton doal
boyar bileiklerin elde edilmesi mmkndr. Bu
boyar maddeler suda znebilen bileikler olup,
antosiyaninler olarak da bilinmektedir (Peker, 1993;
Bechtold et al., 2007; Rym et al., 2012).
zm cibresinden elde edilen boya, kiraz reelinde
renklendirici olarak kullanlmaktadr (Megep, 2007).
Cibrenin deerlendirildii dier alanlar; Ek
olarak, cibreden etil alkol, potasyum bitartarat ve
tartarik asit de elde edilebilmektedir. Tartarik asidin
kullanm alan bir hayli genitir. rnein tartarik asit
tabaklamada ve tartarik asidin saf potasyum tuzu
pasta yapmnda kabartma tozu olarak kullanlr.
Ayrca fotoraflkta, tekstil endstrisinde, ayna
gmlemede ve metal renklendirmede de kullanlr
(Peker, 1994).
zm posasnn uygun spesifikasyonlarda
kurutulup tldkten sonra biskvi retiminde
kullanlabilecei belirlenmitir (Pasqualone et al.,
2014). Biskvi ununa en fazla %10 orannda ilave
edildiinde biskvi zelliklerini olumsuz ynde
etkilemeden tketiciler tarafndan beenilebilir
nitelikte biskvi retilebilecei sonucuna varlmtr.
Bylece doal bir antioksidatif diyet lif kayna olan
zm posasnn hem farkl gelir gruplarna hem de
her ya grubuna hitap eden biskvi gibi bir rnde
kullanlmas salanm, toplumumuza hem salkl
hem de nispeten kalorisi dk yeni bir biskvi
eidi kazandrlmtr (Acun, 2011). Ayrca yourt
ve salata sosu gibi eitli gdalara eklenerek fenolik
20
ieriini artrdndan gda katk maddesi olarak
kullanlmas nem kazanmaya balamtr (Tseng
and Zhao, 2013).
Ayrca zmn araba ilenmesi sonucu ortaya
kan; diatom ieren toprak, bentonit amuru ve
perlit gibi inorganik atklarda bulunmaktadr (Musee
et al., 2007). Yz binlerce ton zm ilendii
dnldnde atk miktarnn ok yksek olduu
grlmektedir. Bu atklar etkili ekilde kullanlmad
takdirde yzey ve yer alt suyu kirliliinden kt
kokuya kadar pek ok kirlenmeye neden olur.
Ayrca zm posasnda bulunan tanen gibi bileikler
topraktaki oksijeni tketmektedir (Arvanitoyannis et
al., 2006b).
Btn bunlarn yannda gaz atklarda sz
konusudur. arap fabrikalarnda fermentasyon
srasnda aa kan CO2 eitli ekipmanlarla
toplanp svlatrldktan sonra CO2 gaz olarak sata
sunulabilmektedir (Bakan ve Pala, 2008).
Son yaplan almalarda, biyolojik ilemlerden
slfat indirgeyen bakteriler, atk sularn
iyiletirilmesinde kullanlan en umut verici
yntemlerden biridir. Bu yntemin temeli hidrojen
slfr retilirken metal slfatn indirgenmesi olaydr.
arap atklarnn da slfat indirgeyen bakteriler iin
ucuz karbon kayna olarak kullanmnn mmkn
olduunu belirlenmitir (Costa et al., 2009).
Bununla birlikte arap fermentasyon atklarnn
yksek balama gc ile pek ok ar metali belirli
scaklk ve srelerde adsorblama yeteneine sahip
olduu belirlenmitir (Liu et al., 2009). rnein
Li et al., (2004) fermentasyon tortusundaki kromu
adsorblayarak uzaklatrmay baarmlardr. Atk
su, tartarik asit ieriiyle ila ve kozmetiklere katk
olarak ve hafif ikilerde asitlendirici bileik olarak
kullanlmaktadr (Andres et al., 1997). Ek olarak
tartarik asitle birlikte ierdii malik asit nedeniyle
gda ve ila sanayinde de deerlendirilmektedir
(Smagge et al., 1992). Ayrca yaygn bir ekilde
biyogaz retiminde de kullanlmaya balanmtr
(Dinuccio et al., 2010; Cceres et al., 2012).
zm ekirdeinin zellikleri ve deerlendirilme
ekilleri
zm ekirdei toz halinde ilenip eitli gdalara
bileim maddesi olarak girmektedir.
Idr ni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Idr Univ. J. Inst. Sci. & Tech.

izelge 2. ekirdek yann temel ya asidi bileimi (Akgn ve
Akgn, 2006)
Bileenler
Miristik
Palmitik
Palmitoleik
Stearik
Oleic
Linoleik
gamalinoleik
Linolenik
Behenik
zm ekirdei yaklak olarak %14-17 ya,
0.8-1.2 g kg-1 E vitamini, C vitamini ve beta-karoten
iermektedir. Yann doymam ya asidi bakmndan
ve zellikle de linoleik asit asndan zengin olduu
bilinmektedir. zm ekirdei ya %61-73 linoleik
asit, %14-25 oleik asit, %7-13 palmitik asit, %3-6
stearik asit, %0-0.6 linolenik asit, %0-0.9 palmitoleik
asit ve % 0-0.2 miristik asit iermektedir (zvural
ve Vural, 2008). Doymam ya asidi miktarnn
yksek olmas bu ya, besin ierii asndan deerli
klmaktadr. Ayrca zm ekirdei yanda bulunan
tanin miktar dier ekirdek yalarndan fazladr.
zm ekirdei yann %0.8-1.5 sabunlamayan
lipidleri, sitosterol, kampesterol ve stigmasterol
gibi antioksidan aktivitesi yksek balca esterolleri
ierdii iin peroksidasyona kar dayankl olduu
belirtilmektedir (zvural ve Vural, 2008).
zm ekirdeinde flavonoidlerden katein,
epikatein, prosiyanidinler ve antosiyaninler; fenolik
asitlerden gallik asit bulunur. Ayrca nemli bir
resveratrol kaynadr (Ylmaz and Toledo, 2006).
Bu nedenle zm ilenmesi srasnda atk olarak
kan zm ekirdei besin katks olarak kullanm
alan bulmutur. Antioksidanlarn ve flavonoidlerin
ucuz ekstraksiyon yntemleriyle elde edilmesi
ekonomik avantaj salamtr (Arvanitoyannis et al.,
2006a). Gnmzde zm ekirdei toz halinde de
satlmakta, ekmek, pasta vb. rnlerin yapmnda
da kullanlmaktadr. Ayrca zm ekirdei lakkaz
enzimi retiminde de kullanlmaktadr (Moldes et
al., 2003).
Bununla birlikte zm ekirdeinden ya
elde edilebilmektedir. zm ekirdei yandan
Cilt / Volume: 6, Say / Issue: 1, 2016
Baclkta Atk Teknolojisi
biyodizel retimi elde edilmesi alternatif kullanm
yntemlerinden biridir (Fernandez et al., 2010).
%
Lee et al.,(2000) zm suyu fabrikasndan aldklar
0.045 ekirdekleri ykayp serin bir ortamda kuruttuktan
7.149 sonra deneysel tasarma dayal olarak SC-CO2 (Sper
0.101 Kritik Karbondioksit) ortamnda ekstrakte etmilerdir.
Ekstraksiyonlar da zm ekirdeinde yer alan ya
4.9
asitlerinin bileimlerine ait deiimi; scaklk, basn
16.31 ve ilave edilen etanol konsantrasyonuna bal olarak
69.76 incelemilerdir. zm ekirdei ya miktar; her
0.34 3 parametrenin artyla artmtr. Maksimum ya
0.128 verimine (%76.86) 55C de ve %2 etanol ilavesi ile
ulalmtr. Ya asitleri, %80den fazla linoleik ve
0.254
oleik asitten %15 civarnda ise palmitik ve stearik
asitten olumaktadr.
zm ekirdeinin kullanm alanlar
Sosislerde yaplan bir almaya gre; zm
ekirdei unu ve yann kullanmnn sosislerin nem,
pH, renk ve tekstr deerlerinde olumsuz bir sonuca
yol amad belirlenmitir. Ancak duyusal deerler
incelendiinde sadece zm ekirdei unu kullanlp
niasta ve kazeinatn formlasyona katlmad
sosisler ile hayvansal ya yerine tamamen zm
ekirdei yann kullanld grup daha az tercih
edilir bulunmutur (zvural ve Vural, 2008).
Yem katk maddesi; zgan, 2008, yumurta verimi
zerine yapm olduu almada, zm ekirdei
ya ilavesinin, yem tketimini, yumurta arln,
yumurta verimini, yemden yararlanma orann ve canl
arl nemli dzeyde etkilemediini (P>0.05) tespit
etmitir. Fakat %2 zm ekirdei ya ilavesinin
ak yksekliini, ak indeksini artrd, ak genilii,
plazma glikoz ve kolesterol dzeyi ile yumurta sars
kolesterol dzeyini drdn belirlemitir.
Kozmetik sanayinde; zm ekirdei ekstresinin
kozmetik sanayinde byk bir nemi vardr.
Proanthocyanidin ieren 100 glk gnlk bakm
kremleri, 2 g zm ekirdei ekstresi; 100 glk gne
emlsiyonu, gne koruyucu jel ve koruyucu gndz
bakm kremleri 0.2 g zm ekirdei ekstresi ihtiva
eder. Grld gibi kullanmnn ok yksek seviyede
olmaynn en byk sebebi dier katk maddelerine
kyasla fiyatnn ok daha yksek olmasdr. rnein
herhangi bir bitkinin zn kullanmak iin kilogram
bana 20-50 derken, zm ekirdei ekstresi iin
bu fiyat 300-450 civardr (ztrk, 2005).
21
 Tuba BEKAR
Aromaterapi de; Son yllarda nemi gittike
artan bir yardmc tedavi yntemidir. zm
ekirdek ya ise aromaterapide hem tayc ya
zelliiyle hem de tedavi amal kullanlmaktadr
(Demiryrek, 2006).
Asma yaprann zellikleri ve deerlendirilmesi
Asma yapraklarnda yaplan bir aratrmaya gre,
toplam fenolik madde miktar katein edeeri olarak
3.84-14.02 mg g-1; tannik asit miktar ise 0.34-1.84
mg g-1 arasnda deimitir. Yaprak rneklerinde
fenolik bileiklerden gallik asit, protokateik
asit, katein, kafeik asit, klorogenik asit, vanillin,
p-kumarik asit, ferulik asit, o-kumarik asit, rutin,
hesperidin, quarsetin, luteolin ve kamferoln varl
belirlenmitir. Fenolik asitlerden o-kumarik asit,
flavonoidlerden de rutin, katein ve quarsetinin
yaprak rneklerinde en fazla bulunan fenolik
bileikler olduklar bildirilmitir (Halla Trk,
2009).
Antrakinon grubu Quercetin, Quercitrin ve
Karotin gibi maddeleri ihtiva eden asma yapra
doal boyamaclkta sar, sar-yeil renklerin elde
edilmesinde kullanlr.
Ayrca asma yapra ierdii fenolik bileikler
sayesinde gda koruyucu olarak da kullanlmaktadr.
Bununla birlikte asma yapra beslenmeyi
destekleyici tablet retiminde de kullanlr.
Sonbaharda dklen asma yapraklar ise toplanarak
organik gbre yapmnda kullanlabilmektedir.
Ba budama artklarnn deerlendirilme
ekilleri
Budama artklar mobilya sanayinde kullanlmak
zere yonga levha retiminde hammadde olarak
kullanlmaktadr (Gntekin ve ark., 2009). Trkiyede
yaklak olarak 467 000 hektar alanda baclk
yaplmakta (Anonim, 2014) ve her yl yaklak 2 335 000
ton budama art ortaya kmaktadr. Ege blgesinde
yaplan bir almada toplanan ba budama artklar
ve saram (Pinus sylvestris L.) odunu yongalandktan
sonra eitli oranlarda kartrlarak reformaldehit
tutkal ile basnl pres altnda tabakal yonga levha
(56x56x2 cm) haline getirilmitir. Elde edilen yonga
levhalarn younluk, rutubet ve elastikiyet modl
deerlerinin standartlara uygun olduu grlmtr
(Yeniocak, 2008).
22
Yetitirme ortam; Kayn Mantar retiminde
yetitirme ortam olarak kullanlan asma budama
artklar ve zm posasnn biyolojik dnmnde
Pleurotus spp. trleri kat ortam fermantasyonunda
deerlendirilmitir. Misel geliiminde ve mantar
veriminde en iyi ortamlar yksek oranda asma
budama art ieren karmlarda olmutur. Asma
budama artklar zm posasna gre daha yksek
oranda fenolik madde ve toplam eker, daha iyi C:N
oran ve daha dk ya ve toplam azot iermitir.
Nem, protein, ya ve lignin ierikleri yksek posa
oranl karmlarda genellikle daha yksek, NDF
(ntral deterjant selloz) , hemiselloz ve selloz
ierikleri ise budama atklar karmlarda daha
yksek bulunmutur. Pleurotus yetitiriciliinde
asma budama artklarnn mantar retimi ve hayvan
beslenmesinde snrl kullanm iin yarayl yksek
lif ieriiyle nemli bir potansiyele sahip olduu
bildirilmitir (Kurt, 2008).
Yakt olarak; Budama artklar ayrca pres odun
retiminde de kullanlmaktadr. Pres Odun, lignin
bakmndan zengin orman ve tarmsal atklarn
hibir kimyasal tutkal ve katk kullanlmadan yksek
s ve basn altnda sktrlarak elde edilen yeni
nesil bir yakt trdr. Bu yntemle retilen pres
odunun kaloriferik deeri, kullanlan hammaddenin
kaloriferik deerinin ortalama iki katna kmaktadr.
Yanarken is ve zehirli gazlar kartmamas da art
bir avantajdr (Anonim, 2016).
SONU
Grld gibi zmn ilenmesi sonucunda
aa kan cibre (kabuk, ekirdek ve zm pleri)
ve budama atklar ok eskiden beri deiik ekillerde
deerlendirilmektedir. Her geen gn atk teknolojisinin
gelimesi ile birlikte bu atklarn katma deeri
artmaktadr. zellikle ba atklarnn alternatif tp,
kozmetik sanayi, yem sanayi, gda gvenlii ve organik
gbre sektrnde teknolojik olarak deerlendirilmesi
n plana kmaktadr. Bu konu zerinde yaplan ARGE
almalar artarak devam etmektedir.
Tarmsal atklar olarak isimlendirilen bu kat
atklarn lke ekonomisine kazandrlmas amacyla
atklarn ilenebilecei tesislerin kurulmas ile daha
salkl toplum, daha temiz evre ve yeni i olanaklar
salanm olacaktr.
Idr ni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Idr Univ. J. Inst. Sci. & Tech.

KAYNAKLAR
Abarghuei MJ, Rouzbehan Y, Alipour D, 2010. The Influence of
The Grape Pomace on The Ruminal Parameters of Sheep.
Livestock Science 132: 73-79.
Acun S, 2011. arap letmeleri At Olan zm Posasnn
ve zm ekirdeinin Biskvi Kalitesi zerine Etkisi.
Sleyman Demirel niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Gda
Mhendislii Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, ISPARTA.
Akgn N, Akgn M, 2006. zm ekirdeinin Sperkritik
Karbondioksit Ortamnda Ekstraksiyonu. Mhendislik ve Fen
Bilimleri Dergisi, Sigma, 2006/4.
Akgn NA, Doymaz , zkara N, 2004. arap Fabrikas Atklarnn
Enerji Amal Deerlendirilmesi. II.Ulusal Ege Enerji
Sempozyumu ve Sergisi, Ktahya.
Akgn N A, zkara N, 2004. Piroliz Yntemiyle Deiik Bioktlesel
Atklardan Bioyakt Eldesi. Biyoenerji 2004, zmir.
Andres L, Riera F, Alvarez R, 1997. Recovery and concentration by
electrodialysis of tartaric acid from fruit juice industries waste
waters. Journal of Chemical Technology and Biotechnology,
70: 247252.
Anonim, 2013. FAOSTAT nternet Tarm statistikleri. www.fao.org
(04.12.2015).
Anonim, 2014. Trkiye statistik Kurumu (TUK). www.tuik.gov.
tr (28.01.2016).
Anonim, 2016. http://www.poyrazmuhendislik.net/urunler_
isitmasogutma.asp (11.01.2016).
Arvanitoyannis IS, Ladas D, Mavromatis A, 2006a. Potential uses
and applications of treated wine waste: a review. International
Journal of Food Science and Technology, 41: 475487.
Arvanitoyannis IS, Ladas D, Mavromatis A, 2006b. Wine waste
treatment methodology. International Journal of Food Science
and Technology, 41: 1117-1151.
Aydeniz A, Brohi A, 1991. Gbreler ve Gbreleme. C.. Tokat
Ziraat Fakltesi Yaynlar:10, Ders Kitab: 3, Tokat.
Baran A, ayc G, nal A, 1995. Farkl Tarmsal Atklarn Baz
Fiziksel ve Kimyasal zellikleri. Mhendislik Bilimleri
Dergisi, 1 (2-3): 169-172.
Bakan M, Pala A, 2008. arapln evresel etkileri ve
srdrlebilir arap bacl. Ulusal Baclk ve arap
Sempozyumu ve Sergisi, 6-8 Kasm 2008, Denizli.
Bechtold T, Mahmud-Ali A, Mussak R, 2007. Anthocyanin Dyes
Extracted from Grape Pomace for The Purpose of Textile
Dyeing. Journal of The Science of Food and Agriculture, 87:
2589-2595.
Benito M, Masaguer A, De Antonio R, Moliner A, 2005. Use of
Pruning Waste Compost as a Component in Soilless Growing
Media. Bioresource Technology 96: 597603.
Bombardelli E, Morazzoni P, 1995. Vitis vinifera L. Fitoterapia. 66:
291-317.
Cceres CX, Cceres RE, Hein D, Molina MG, Pia JM, 2012. Biogas
Production From Grape Pomace: Thermodynamic Model of
The Process and Dynamic Model of The Power Generation
System. International Journal of Hydrogen Energy, 37: 10111-
10117.
Cilt / Volume: 6, Say / Issue: 1, 2016
Baclkta Atk Teknolojisi
Corts S, Salgado JM, Rodrguez N, Domnguez JM, 2010. The
Storage of Grape Marc: Limiting Factor in The Quality of The
Distillate. Food Control, 21: 1545-1549.
Costa MC, Santos ES, Barros RJ, Pires C, Martins M, 2009. Wine
wastes as carbon source for biological treatment of acid mine
drainage. Chemosphere, 75: 831-836.
Demiryrek , 2006. Vitis vinifera L. ekirdek Yann Fitoterapide
Deerlendirilmesi. Ankara niversitesi, Salk Bilimleri
Enstits, Farmakognozi Anabilim Dal, Fitoterapi Droglar,
Tezsiz Yksek Lisans Dnem Projesi, ANKARA.
Dinuccio E, Balsari P, Gioelli F, Menardo S, 2010. Evaluation of The
Biogas Productivity Potential of Some Italian Agro-Industrial
Biomasses. Bioresource Technology, 101: 37803783.
Fernandez CM, Ramos MJ, Perez A, Rodriguez JF, 2010. Production
of biodiesel from winery waste: Extraction, refining and
transesterification of grape see doil. Bio resource Technology,
101: 70197024.
Gntekin E, Yaar S, Karaku B, Arslan MB, 2009. Baz Kimyasal
n lemlerin Asma Budama Artklarndan retilen Yonga
Levhalarn Fiziksel ve Mekanik zellikleri zerine Etkisi.
Bartn Orman Fakltesi Dergisi, 11(15): 45-49.
Halla Trk F, 2009. Baz Sofralk zm eitlerinde Farkl
Dnemlerde Alnan Yapraklardaki Fenolik ve Mineral Madde
Deiimlerinin Belirlenmesi.Sleyman Demirel niversitesi,
Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, 124s.
Hayward N., 2000. WINETECH, Environmental Management &
Pollution Prevention Bulletin, 1, 3, Sep/Oct 2000.
Kurt , 2008. Deiik Tarmsal Artklarn Kayn Mantar (Pleurotus
ostreatus, Pleurotus sajor-caju) Yetitiriciliinde Kullanm
Olanaklar. ukurova niversitesi, Fen Bilimleri Enstits,
Doktora Tezi, 230s.
Klc R, Ekinci K, Yaldz O, 2008. arap retim atklarnn
kompostlatrlmas. Ulusal Baclk ve arap Sempozyumu
ve Sergisi, 6-8 Kasm 2008, Denizli.
Lee WY, Cho YJ, Oh SL, 2000. Extraction of Grape Seed Oil by
Supercritical CO2 and Ethanol Modifier. Food Science and
Biotechnology, 9-3: 174-178.
Li Y, Liu C, Chiou C, 2004. Adsorption of Cr(III) from wastewater
by wine processing waste sludge. Journal of Colloid and
Interface Science, 273: 95101.
Liu C, Wang M, Chiou C, Li Y, Yang C, Lin Y, 2009. Biosorption
of chromium, copperandzinc by wine-processing waste
sludge: Single and multi-component system study. Journal of
Hazardous Materials, 171: 386392.
Megep, 2007. Milli Eitim Bakanl, Gda Teknolojisi Reel
eitleri retimi, Mesleki Eitim ve retim Sisteminin
Glendirilmesi Projesi, ANKARA.
Moate PJ, Williams SRO, Torok VA, Hannah MC, Ribaux BE,
Tavendale MH, Eckard RJ, Jacobs JL, Auldist MJ, Wales WJ,
2014. Grape marc reduces methane emissions when fed to
dairy cows. American Dairy Science Association, 97: 5073
5087.
Moldes D, Gallego P, Rodrguez-Couto S, Sanroman A, 2003. Grape
seeds: the best lignocellulosic waste to produce laccaseby solid
statecultures of Tramete shirsuta. Bio technology Letters, 25:
491495.
23
 Tuba BEKAR

Mumcu S, Doymaz , Akgn N, 2003. arap Fabrikas Atklarnn
Deerlendirilmesi. Kimya Teknolojileri Dergisi, 32: 70-77.
Musee N, Lorenzen L, Aldrich C, 2007. Cellar waste
minimization in the wine industry: a system sapproach.
Journal of Cleaner Production, 15: 417-431.
zdven ML, Cokuntuna L, Ko F, 2005. zm posas silajnn
fermantasyon ve yem deeri zelliklerinin saptanmas.
Trakya Univ. J Sci, 6(1): 45-50.
zen N. 2004. Fndk Zurufu ve Dier Organik Materyallerin
Fndk Tarm Yaplan Topraklarn zellikleri ve rn
Kalitesi zerine Etkileri. Ankara niversitesi Fen
Bilimleri Enstits, Doktora Tezi. 423s.
zgan A, 2008. Fonksiyonel Yumurta Eldesinde zm ekirdei
Yann Kullanm Olanaklar. ukurova niversitesi, Fen
Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 69s
ztrk A, 2005. zm ekirdei (Vitis vinifera) ve yaprandaki
Proanthocyanidinlerin Karakterizasyonu ve Kozmetik
alanda Kullanm.Celal Bayar niversitesi, Fen Bilimleri
Enstits, 81s.
zvural EB, Vural H, 2008. Krmz zm ekirdei Unu ve
Yann Sosislerin Kalite Kriterleri zerine Etkisi. Trkiye
10. Gda Kongresi, 21-23 Mays 2008, Erzurum.
Pasqualone A, Bianco AM, Paradiso VM, Summo C, Gambacorta
G, Caponio F, 2014. Physico-Chemical, Sensory and
Volatile Profiles of Biscuits Enriched With Grape Marc
Extract. Food Research International 65: 385393.
Peker , 1993.Krmz zm Cibresinden Boyar Bileiklerin
Elde Edilmesi. Gda 18(4): 269-272.
Peker , 1994. zm Cibresinden Tartarik Asit Eldesi ve Tanen
Tayini. Gda, 19(1): 23-25.
Smagge F, Mourgues J, Escudier J, Conte T, Molinier J, Malmary
C, 1992. Recovery of calcium tartrate and calcium malate
in effluents from grape sugar production by electrodialysis.
Bioresource Technology, 39: 85189.
Tolay M, 2012. Kat Atklardan ve Biyoktleden Enerji retimi
Teknolojileri ve Entegre Kat Atk Ynetiminde Yatrm
Fizibilite almalar. TOLAY Energy, stanbul.
Tseng A, Zhao Y, 2013. Wine Grape Pomace as Antioxidant
Dietary Fibre for Enhancing Nutritional Value and mproving
Storability of Yogurt and Salad Dressing. Food Chemistry,
138: 356-365.
Var S, Altnta S, Butt SJ, 2000. Cibre ve Cibre Torba Kltr.
Hasad Dergisi Yl:16 Say, 186: 40-43.
Yeniocak M, 2008. Ba Budama Artklarnn Yonga Levha
retiminde Deerlendirilmesi. Mula niversitesi, Fen
Bilimleri Enstits, Mobilya ve Dekorasyon Eitimi Anabilim
Dal, Yksek Lisans Tezi, 89 S.
Yldrm A E, 2008. arap retim atklarnn kompostlatrlmas.
Ulusal Baclk ve arap Sempozyumu ve Sergisi, 6-8 Kasm
2008, Denizli
Ylmaz Y, Toledo RT, 2006. Radical absorbance capacities of
grape/wine industry by products and effect of solvent type
on extraction of grape seed polyphenols. Journal of Food
Composition and Analysis, 19: 4148.
Yoo MA, Chung HK, Kang MH, 2004. Evaluation of physico
chemical properties in different cultivar grape seed waste.
Food Science and Biotechnology, 13(1): 26-29.
Zepf F, Jin B, 2013. Bioconversion of Grape Marc into Protein Rich
Animal Feed by Microbial Fungi. Chemical Engineering&
Process Techniques, 1(2): 1011.

Ruggieri L,Cadena E, Martnez-Blanco J, Gasol C M, Rieradevall

J, Gabarrell X, Gea T, Sort X, Sanchez A, 2009. Recovery
of organic wastes in the Spanish wine industry. Technical,
economic and environmental analyses of the composting
process. Journal of Cleaner Production, 17: 830838.
Rym M, Bechir E, Farouk M, 2012. Wine Waste Management:
Dyeing Wool Fabric with Grape Pomace. International
Journal of Current Research, 4(5): 91-94.
Santos NW, Santos GTD, Silva-Kazama DC, Grande PA, Pintro
PM, de Marchi FE, Jobim CC, Petit HV, 2014. Production,
composition and antioxidants in milk of dairy cows fed
diets containing soybean oil and grape residue silage.
Livestock Science, 159: 37-45.
Sarep CI, 1992. The Promise of Pomace. University of California
Sustainable Agriculture Research and Education Program.
http://www.sarep.ucdavis.edu/NEWSTLR/v/n1/sa-3.html.
Sariek BZ, Kl U, 2002. zm Cibresinin in situ Rumen
Paralanabilirliinin Belirlenmesi. Atatrk niv. Zir. Fak.
Dergisi, 33 (3): 289-292.
Silici S, Kocaolu Gl B, Kara K, 2011. Yumurtac Damzlk
Bldrcn (Coturnx Coturnx Japonca) Rasyonlarna
tlm zm ekirdei lavesinin Verim ve Kuluka
Performans ile Yumurta Kalitesine Etkisi. Salk Bilimleri
Dergisi (Journal of Health Sciences), 20(1): 68-76.

24 Idr ni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Idr Univ. J. Inst. Sci. & Tech.