Professional Documents
Culture Documents
DN TAMR
DAVASINDA
DN
TAHRPLER
fikirvetercume
KISIM 1
AHMED
DAVUDOLU
(EYHULSLAM MUSTAFA
SABR EFEND ve DZCEL
ZAHD KEVSER
EFENDLERN YOLUNDAN
GDEN MERHUM STAD
AHMED DAVUDOLU, EHL
SNNET ALMLERMZDEN)
Bedir Yaynevi
BLM 1 DN TAMR DAVASINDA
DN
EYHLSLAM Mustafa Sabri
TAHRPLER
ve Dzceli Zahid Kevseri
efendilerin yolundan giden
merhum stad Ahmed (Sayfa 11)
Davudolu, yaynland zaman
frtnalar kopartan bu eserinde
dine hizmet iddiasyla ortaya
atlan birtakm yenilik, bid'at ve Gnmzn seyrek ilim adamlarndan ve gerek takva ve huu sahibi olduuna
yersiz ictihadlarn hizmet deil ehadet ettiim, Yksek slam Enstits Eski Mdr Ahmed Davudolu'nun bu
tahrip olduunu iddia ve isbat kitab, ilk defa hakknda "Takriz- nsz" yazdm bir eser... Eserin gerek mevzuu
etmektedir. Maalesef son otuz yl ve gerek o mevzua nfuzudur ki, bana bu nsz evkini vermi bulunuyor.
iinde Trkiye Mslmanlarnn
kafalarn kartracak, Kur'an'a Gnmzde slamiyyet'in en byk belas, onu dndan ve cepheden helak etmeye
ve Snnet'e dayal sahih slam yeltenenler deil, iinden ve znden harap etmeye davrananlardr ve bu
itikadn zedeleyecek ve mmet-i
Muhammed'i kmaz sokaklara davranlarn bir nevi onarma, dzeltme ve yenileme sayanlar...
sokup enerjisini boa harcatacak "Reformcular" ismi altnda topladmz, 7-8 asr ncesindeki kuru ve nasipsiz akl
lzumsuz, hatta zararl iddialar,
tezler, teklifler ortaya atlmtr. borazanna (bn-i Teymiyye) mizalar dayal bir grup, birka asr sonra
nl Ezher niversitesinde tahsil Vehhabilikten dolaarak, nihayet Cemaleddin Afgani, Msrl eyh Abduh ve
grm gerek bir fakih ve din peindekilerden bir blk halinde yle bir anlay veya anlayszlk bataklna
bilgini olan merhum stad uramtr ki, slam', kmek zere bir binaya yapld gibi, dndan payandalar
Ahmed Davudolu'nun imdiye ve kalaslarla tutmay marifet bilmi, bylece ruhlarndaki gizil pheyi ve slam'a
kadar defalarca baslan bu kitab
Mslmanlara orta ve doru yolu gvensizlik duygusunu aa vurmutur.
gstemektedir.
2
Temenni edelim ki, bu eser, o dnce adamna yol gsterici
ve malzeme verici ilk tehis ve tesbitlerden biri olsun ve
Halbuki slam, dndan payandalar ve kalaslarla yklmaktan
byk zuhura basamak tekil etsin...
korunacak bir bina deil, Allah'n ezeli ve ebedi yaps
olarak, asrlar boyunca zerine kondurulan kf, pas, prz
ve lekelerden temizlenip, olduu gibi, btn asliyet ve
Necip Fazl Ksakrek
saffetiyle meydana karlmas lazm, sonsuzluk saray...
Mehmed Akif'in -heyhat ki, o da kendini reformculara Bin drt yz yllk tarihi boyunca, yce slam dini, iki ana
kaptranlardandr- sand gibi: "Asrn idrakine syletmeliyi snfa ayrabileceimiz byk tehlikeler ile karlamtr: D
slam'..." deil de, yine ayn vezinle: "slam'n idrakine tehlikeler ve i tehlikeler... Vahi Moollarn istilas, Cengiz
syletmeliyiz asrmz..." ve Hlagu mezalimleri, Hal seferleri, Avrupa emperyalizmi,
Sovyet ve in Neo-Kolonyalizmi ve Siyonizm emperyalimizi
dtan gelen tehlikelerin balcalardr. tehlikelere gelince:
Bu gamzay, bu nkteyi, bu srr, bu incelii, bilhassa yeni Bunlarn banda sapk mezhepleri saymamz gerekir.
nesillere, yeni genlie sindirdiimiz gn doacak olan byk Bundan sonra ihlasszlktan, nifaktan, dnya sevgisinden,
dnce adamdr ki, asrmzn gerek kahraman olacak; post kavgasndan, kavmiyetilik davasndan ileri gelen
veya kfr, yahut kfrden beter bir dalalet anlayyla szde karde kavgalarn zikretmeliyiz.
iman adna alm sahte kahramanlardan ortal
temizleyecektir.
Miladi yirminci asrn u yllarnda slam dnyas ok perian
ve yaral vaziyettedir. slam mmeti parampara olmu, slam
dnyas irili ufakl bir yn devlete ayrlm, tabir caizse
3
balkanlamtr. Mslmanlar spanya'dan, kk bir aznlk
mstesna btn Dou Avrupa'dan kovulmutur.Trkistan iki
Rivayet edilir ki: Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem-
kfr devi, yani Sovyet Rusya ve kzl in tarafndan istila
Efendimiz, bir gn ashabndan bir toplulua yle
edilmitir. Birok slam lkeleri farmason, sosyalist veya
buyurmulard: "mmetim yetmi ksur paraya ayrlacaktr.
mrted eteler tarafndan idare edilmektedir. Tarihlerinin
Bunlarn -biri dnda- hepsi de cehennemliktir."
hibir devresinde Mslmanlar bu kadar kt bir vaziyete
dmemilerdir.
Buhran sadece siyasi deildir. Buhran ayn zamanda dini, Ashab -radyallahu aleyhim ecmain- sormular: "Bu kurtulu
itimai, kltrel ve iktisadidir. Mslmanlar arasnda iman yolu (Frka-i Naciye) hangisidir?"
zaaf ba gstermitir. slam ilimleri kaybolmaa yz __________
tutmutur. slami prensiplerden uzaklama alm yrm,
taklit zihniyeti her yeri sarmtr. Snnetler terkedilmi, *Ehl-i Snnet ve Cemaat mezhebi aslnda tektir. Maturudi,
bid'atler zehirli otlar gibi yaylmtr. E'ari, Hanefi, Maliki, afii, Hanbeli mezhepleri derken
kullandmz "mezhepler" kelimesi "ubeler" manasna
alnmaldr. Muhterem kardelerimizin bu incelie dikkat
Byle karanlk bir devirde, slam dnyas her eyden manevi buyurmalarn istirham ederiz.
birlie muhtatr. __________
Bu birlik ise slam dininin ana prensiplerine sarlmakla elde yle cevap buyurulmu: "Benim ve ashabmn yolundan
edilebilir. Yklan birok eyler tekrar elde edilebilir. Yeter ki, gidenler; ylece iman ve amel edenler..." te Ehl-i Snnet ve
slam iman, slam dindarl muhafaza edilsin. Cemaat mezhebinin ne olduunu aklayan mehur hadis-i
Asrlardan beri slam dnyasnda bir sr bozuk mezhepler erifin meali yukarda zikredildi...
ve cereyanlar tremitir. nc Halife Hazret-i Osman - Ehl-i Snnet ve Cemaat topluluu aslnda tek bir mezheptir.
radyallahu anh- Efendimizin hilafeti srasnda alan fitne Sadece kendi arasnda alt ubeye ayrlmtr: kisi itikat
kaplar tam bin yz ksur seneden beri kapatlmamtr. (inan meselelerinde), drd amel (ilemee dair meseleler)
Fakat, btn bozuk mezheplerle, btn fitne ve fesat sahasndadr.
cereyanlarna ramen hak apak ortada durmaktadr. Bu yol
"Ehl-i Snnet ve Cemaat"* yoludur.
4
Bir Mslmana "Hangi mezheptensin?" diye sorduklar 3- Bal olduu amel mezhebini btnyle tatbik etmesi
vakit: "Ehl-i Snnet ve Cemaat mezhebindenim" cevabn gerekir.
vermelidir. Byle demekle "Ben Resulullah Efendimizin -
sallallahu aleyhi ve sellem- ve Ashab- Kiram'n -radyallahu
anhm- yolundan gidiyorum, onlarn iman ve amel Asrlardan beri, slam dinini bozmak, iinden ykmak isteyen
hkmlerini kabul ediyorum" demi olmaktadr. bozuk mezhep taraftarlar, hak mezhepleri ykmak iin
urap durmaktadrlar. Bunlar dorudan doruya
saldrmamakta, sinsi metodlara bavurmaktadrlar.
Biraz nce Ehl-i Snnet mezhebinin alt ubesi olduundan Azlarnda geveledikleri szlerden biri de udur:
bahsetmitik. Ksaca onlar da aklayalm: Ehl-i Snnet'in
itikatta iki byk nderi yetimitir: Bunlardan birisi mam
Maturidi, dieri mam E'aridir. Bu iki byk zat biz Snni "Efendim, bu mezhepler de nereden km... slamiyet birlik
Mslmanlarn itikat hkmlerinde nderlerimizdir, yani dinidir. Esas olan Kur'an ve hadistir... Mezhepler ortadan
"imam"larmzdr. Biz Trkler umumiyet itibaryla mam kalksn, herkes ilhamn Kur'an ve Snnet'ten alsn..."
Maturidi Hazretlerini itikatta imam kabul etmiizdir. Fakat
mam E'ari Hazretleri de hak imamdr. Zaten bu iki imamn
arasnda krk ksur kadar kk ihtilaf, fikir ayrl vardr "Zehri teneke kupa iinde sunmazlar..." slam dininin
ki onlar da teferruata dairdir. safiyetini bozmak isteyen bozuk zihniyetliler de, ite byle
yaldzl fikirlerin arkasna snarak menfi propakandalarn
Amelde de drt snni ube vardr: Hanefi, Maliki, afii ve srdryorlar.
Hanbeli mezhepleri. Bunlarn drd de haktr.
Bir Mslmann bu devirde Ehl-i Snnet Mslman, yani
Snni olmas iin: Snni mezhepler ortadan kalkacak ve btn Mslmanlar
birleecekmi... Ne kadar bo bir hayaldir bu!.. Bilhassa bu
devirde Ehl-i Snnet mezhebi Mslmanlarn en salam
1- tikatta ya Maturidi, yahut da E'ari olmas, kalesidir. Allah muhafaza etsin, bunlar da ykld taktirde
her ey allak bullak olur, telafisi imkansz bir fikir perianl
2- Amelde de drt mezhepten birisine balanm olmas,
ortal kaplar.
5
yklmazsa, kendilerinin bozuk ve sapk fikir ve inanlar
reva bulamaz da ondan...
Mezhepleri kim ykmak istiyor? En ksa cevap udur: "Btn
bozuk ve sapk mezheplerin taraftarlar, Ehl-i Snnet
mezhebini ykmak istiyorlar..." Bu bozuk mezhepler
Maalesef memleketimizde de son on seneden beri
hangileridir?
mezhepsilik cereyann tahripkar faaliyetine ahit olmaktayz.
Balcalarn sayalm: Vehhabilik, Mu'tezile mezhebi, Bu zararl faaliyetlerin kaynaklarn sralamaya alalm:
Selefiyye cereyan, Muhammed Abduh ve Cemaleddin
Efgani'nin mritleri, Suriyeli modern mtehit(!) Nasrddin
Elbani taraftarlar, Pakistanl, Msrl modern slam 1- Suudi Arabistan'dan para ve madde yardm gren baz
mtefekkirlerinin peinden gidenler ve saire... kitaplar Vehhabilerin eserlerinin tercme ettirip
basmlardr.
6
Yazmzn banda slam dnyasn saraniki cins tehlikeden eyhulislam Mustafa Sabri Efendi, Dzceli Zahid'l Kevseri
bahsetmi, bunlar d ve i tehlikeler diye iki snfa Efendi, Mekke Reis'l-Ulemas eyh Zeyni Dahlan
ayrmtk. imdi sras geldii iin aka sylyoruz. slam Hazretleri, Beyrut kadlarndan smail Nehbani Hazretleri
dnyasn tehdit eden tehlikelerin en by i tehlikelerdir ve saire... Zamanmzda da Suriye ulemasndan Said
ve onlarn banda da mezhepsizlik cereyan gelmektedir. Ramazan el-Buti "slam eriatn tehdit eden en tehlikeli
bid'at: Mezhepsizlik" unvanl Arapa eseriyle bu mevzua k
tutmu, Mslmanlar uyandrmtr.
Bu devirde slam dnyasnda mtehit kalmamtr.
Binaenaleyh itihat yaplamaz. Zaten itihada da lzum
yoktur. Salahiyetli olmad halde itihada yeltenen Trkiye gibi, slamiyet'in byk darbeler yedii; dinin,
mtehitlik taslayan kimseler, slam birliini ykmak isteyen imann, slam'n tehlikede olduu bir lkede kof bir hret,
tehlikeli ve zararl kimselerdir. yalanc bir n kazanmak, bozuk kitaplar satarak dnyalk
edinmek iin Ehl-i Snnet mezhebini ykmak isteyenler
byk bir vebal altna girmi olmaktadrlar.
Dikkat ederseniz mezhep dman mtehit taslaklarnn
arasnda bir tek salahiyetli din alimi yoktur. Gnmzn en
deerli din otoritesi Ahmed Davudolu hocamz "Biz Evet, dinimizin safiyetini tehdit eden bid'atlerin en tehlikelisi,
mukallid bile saylamayz..." derken, onun ayann tozu bile en ldrcs mezhepsizlik cereyandr. Cenab- Hakk
olamayacakkiilerin itihada yeltenmesi ne kadar cmle Mslmanlar bu muzr cereyandan ve taraftarlarnn
glntr!.. errinden korusun. Amin...
7
KINCI BASKININ NSZ
Bu kk eser yazld zaman, daha matbaaya verilmeden, Bunu duyunca zntm daha da artt. Eve dnnce kitab
itiraz ve tenkitlere urad. Baz zevat, pein hkmler bir daha gzden geirdim. Grdm ki; enstit kelimesi
vererek: "Bu eser Mehmed Akif'i kltmek iin yazlmtr; kitabn bir nsznde bir de son sznde geiyor. mam-
binaenaleyh okumaa demez!" dediler. Eseri bastracak hatip mekteplerindense yalnz son sznde bir defack
kitapy tehdide gelenler oldu. Hatta baz dostlarmdan: bahsedilmi.
"Mehmed Akif'i silip de ne kazanacak!" eklinde muaheze
selamlar aldm.
nszde yle demiim: "Reformcularn serapa hatal bir yol
tuttuklarn stanbul Yksek slam Enstitsnde retim
Bugn kitap sata arz edilmi, hatta birinci tab' arabuk yesi bulunduum yllar boyunca talebeme anlatmaa
bitmitir. Eser okunduktan sonra da baz itiraz ve tenkitlere altm. Maalesef yle grlyor ki muvaffak olamamm.
urad. Birka gn evvel Yksek slam Enstits nk bugntalebemden bazlarnn hala bu mflis nazariye
talebesinden iki genle Hz. Eba Eyyub Cami-i erifi odasnda peinde olduklarn zlerek iitiyor ve gryorum..."
grtk. Eserin benim tarafmdan yazldna kendilerinin
ve talebe arkadalarnn ok zldn sylediler. Bu yersiz
Bu szlerle deil btn enstitlerin, yalnz stanbul Yksek
znt, dorusu beni de zd. Sebebini sordum: "Byle bir
slam Enstitsnn bile btn talebesi kastedilmemitir.
eseri hocamz nasl yazabilir; hayret ettik! nanmak
Nitekim "talebemden bazlarnn" kayd bu bapta daha fazla
istemedik!" diye cevap verdiler. ekinmemelerini, hatalarm
izaha lzum brakmayacak kadar aktr.
dzeltmelerinin sevap olduunu syledim. Onlar ayn cevab
vermekte srar ettiler. Ben de sualimde direndim. Nihayet
mesele anlald. Ben bu eserle talebemi kltmm!.. Son szmde muhatabm yine bu bir ka talebemdir.
Eseri koz olarak kullanan baz kimseler enstitlerle imam- Kendilerine halisane nasihatte bulunmuum, bu mnasebetle
hatip okullar aleyhinde menfi propagandalar yapyorlarm! fkh ve usul-i fkh ilimlerini okumadklarn sylemiim.
mam-hatip okullarnda ve enstitlerde okuduklar birka
8
satrlk malumatn usul-i fkh demek olmadn anlatmaa Mehmed Akif Bey meselesine gelince: Bu husustaki
almm... Geri bundan btn enstitlerde fkh ve usul sylentiler bana Hz. Ali -radyallahu anh-'nin bir hutbesini
okutulmad manas kar fakat, talebenin kltlmesi asla! hatrlatt. Marunileyh hazretleri bir gn hutbe irad ederek:
Zira mfredat programlarndan talebe deil, o programlar "Ey cemaat! Hazret-i Osman'la aramzdaki mnasebetler
yapanlar, daha dorusu yaptranlar mesuldr. Talebenin hususunda dedikodu oalmtr. Ama unu iyi biliniz ki biz
bunda ne suu olabilir. Osman'la cennette yleyiz!" demi iki parman yan yana
dikmiti.
9
Beni bu hususta tenkit eden kardelerime szm udur: Akif NC BASKININ NSZ
Bey merhumu deil, hibir kimseyi kltmek benim ne
haddimdir, ne de adetim. Akif beye hrmet ve tazimim
sonsuzdur. Bu mrmde iki satrlk bir manzume yazabilmi
insan deilim, nasl olur da en byk airimizle boy Muhterem okuyucularm,
lmeye, onu tahtndan indirerek yerine kendim gemeye Bu eseri niin yazdmsizlere birinci ve ikinci basklarn
kalkabilirim!.. Ben yalnz onun bir iki hatasn grerek nszlerinde arz etmi; hakkmda itiraz yollu sylenen infialli
dzeltmeye altm. Bu onu kltmek demek midir? szlerle yaplan nabeca hareketlerin bazlarn da
bildirmitim. Dikkat buyurulursa o yazlarmda bana muarz
kan talebemin isimlerini vermediim grlr. Ben bunu
Baz kimseler bu eserin smarlama olarak yazldn ilan utanmasnlar; akran ve emsali arasnda kk dmesinler
ettiler. Hayr! Bana vicdanmdan baka kimse bir ey diye yapmtm. nk tuttuklar yolun iflas etmi sakat bir
smarlam deildir. Bir takmlar da kitab teden beri dnce mahsul olduunu kendilerine bu kitapta en ak
yaptm nakillerle doldurduumdan bahisle onun ilmi bir misalleriyle gsterdikten ve nasihatimi tazeledikten sonra
taraf olmadn propaganda ettiler. Evet, bu kk eser akllar balarna gelir sanmtm.
teden beriden topladm, fakat senetlerini gsterdiim
nakillerle doludur.
Maalesef netice beklediimin aksine zuhur etti. Bu genler
susacaklar yerde avazlar kt kadar yaygaraya baladlar.
lmi olup olmad hususunda sz bana dmez sanrm. Siirt genlii namna, Elaz genlii namna matbu
Cenab- Hak'tan niyazm udur: Yazdklarmn tesirini halk beyannameler neretmiler. Bunlardan bazlar elime geti.
buyur ya Rabbi! M'min kullarna hidayetini arttr ya Baktm... Tahsil grm genlere deil, okumak yazmak
Rabbi! Amin. nedir bilmeyen cahillere bile yakmayacak baya szler...
Mantk ilmine hasret szm ona dnceler... Gln
iddialar. Yz kzartc tahrikler!.. Dndm: Ben bu kitab
Ahmed Davudolu yollarn armak zere olduklarn grdm bir ka
talebeme nasihat etmek, yollarn dorultmak ve huzur-
10
ilahiye vazifesini yapm bir kul sfatyla kabilmek niyetiyle Fakat meru bir sebepten dolay bir kimseyi zem ve gybet
yazmtm. Bunlar da kim?.. unlar bir tahkik edeyim etmek haram deildir. Mesela fask ve sapk bir kimsenin
dedim. Ne greyim!.. Filistin gerillalar gibi rgtlenmi zemmi mbahtr. Onun ktlkleri bakalarna da
taslak mtehitler gruhu deiller miymi!.. Bunlar az ok sylenebilir. Ta ki ibret alsnlar da onun gibi yapmasnlar.
memleketin her tarafna yaylmlar icra-y faaliyet
ediyorlarm. Hedefleri, nderleri olan ahs mdafaa ve
onun akl almaz derecede byk bir adam olduunu millete Ulema hadis rivayet eden ravileri didik didik edercesine
anlatmakm. Bu uurda sohbetler yaparlar, konferanslar incelemi; kendilerinde ufak bir gayri meru hareket
verirler; yazlar yazarlarm!.. grdlerse bunu samimiyetle beyan atmekten
ekinmemilerdir. Filan yalancdr, filan iidir ilh...
demilerdir. Zahiren zem ve gybet gibi grnen bu hal
Dinimizde hibir sebep yokken bir Mslman zem ve gybet hakikatte kat'iyen zem saylmam; bilakis bildirilmesi farz
etmek iddetle haram klnmtr. Hak Teala Hazretleri bir vazife addedilmitir. Zira byle yaplmasa hadisin
Hucurat suresinin 12. ayetinde: "Birbirinizi gybet de dorusu ile uydurmasn birbirinden ayrmaya imkan
etmeyin. Hi sizden biriniz l kardeinizin etini seve seve kalmazd.
yer mi? Elbette bundan tiksinirsiniz. O halde Allah'tan
korkun! phesiz ki Allah tevbeleri kabul edici ve acycdr."
buyuruyor ki, bununla gybetin derece derece irkinliine Bu sayededir ki Resulullahtan -sallallahu aleyhi ve sellem-
iaret etmektedir. rivayet olunan btn hadisler tasnif olunmu; her birinin
itimat derecesi tayin edilerek: "Bu hadis sahihtir; bu zayftr;
bu uydurmadr..." denilebilmi ve hadisi ilmi ksmlara
Bir defa l eti yenmez. Hele bunu seve seve yemek olacak i ayrlmtr.
deildir. te bir din kardeini zem ve gybet etmek, len
kardeinin etini seve seve yemek kadar irkin ve haramdr.
Mslmanlar bundan son derece kanmaldrlar. Yine bu cmleden olmak zere sair ulemay da tenkit caizdir.
Tenkitten murat bir kimsenin iyi kt btn szlerini, ilerini
gz nne sermektir. Tenkit teden beri olagelmitir.
11
Bu mukaddimeden sonra artk kitabmn drdnc dillerine doladlar. "Kara kapl kitap" dediler. lerinden
basksnda genlerimize yolunu artan nderlerini benim katlime fetva verenler de oldu. Fakat siz onlar gibi
aklamaa mecburum. Bu kahraman "Hayrettin kitab okumadan hkm vermeyin!
Karaman"dr. imdiye kadar mitle bekleyerek ismini
Umarm bu eseri okuduktan sonra yolunuzu armaz;
vermemiim. Artk ondan slah midimi kestim. nk
muhaliflerimin bana neden bu kadar garez baladklarn
tecrbesini yaptm. Onun kim olduunu ancak imdi anlam
daha iyi anlarsnz. Allah cmlemizin yardmcs olsun.
bulunuyorum.
12
Eskilerine ilave ettii samalar arasnda nikah meselesindeki
hal sigas da var, ona gre hal sigas ile pek ala akit olurmu.
MELLIFIN NSZ
Muhterem okuyucularma sesleniyorum... Hayr olmaz!..
Nikahn rknn tekil eden icap ve kabuln mazi sigalar ki zmre var ki, bunlar slam'da reform istiyorlar. Birinci
olmas lazm geldiinde en ok direnen Hidaye sahibi zmre: Dinsiz olup, din ile alay etmek, onu Nasreddin Hoca
Merginani'dir. Bu zat Trk'tr. Trkede bir hal sigas merhumun kuuna benzetmek isterler. Onlara gre Kur'an-
olduunu her halde Hayreddin Efendiden daha iyice bilir Kerim'in birok ayetlerini atarak yerlerine insan szlerinden
veya en az onun kadar bilirdi. Buna ramen bakalar "cap vecizeler koymal ve bunlar namazlarda okunmal, camileri
ve kabul sigalarndan biri mazi olmak artyla dieri mazi gazinolara, dans salonlarna benzetmelidir...
olmayabilir" dedikleri halde o: "Hayr, ikisi de mazi
olacaktr. Biri mazi deilse o tevkildir, vekaleti zerine alan Benim bunlarla iim yoktur. nk kendilerine lazm gelen
yine mazi sigas ile eda edecektir." demitir. Tam kitap cevaplar birok zevat tarafndan verilmitir. kinci zmre:
baskya verilecei zaman, baz arkadalar bana Irak'tan Dinlidir. Bunlar Mslmanl yeniletirmek, daha ak
gnderilmi Arapa bir kitap getirdiler. Bu kitaptan yeni bir tabirle Avrupallatrmak ve bu yoldan Mslmanlar
eyler rendim. Cemaleddin-i Efgani, Efganl deil, ranl kalkndrmak sevdasndadrlar. Fakat ka yapaym derken
imi. Ehl-i Snnetten deil, iilerden ve iilerin Caferi gz karmlardr.
kolundan imi. Binaenaleyh kitabmn Efgani blmne, bu
yeni eserden tercme ettiim bir parac da ilave ettim.
Genlerimize bu kitab mutlaka okumalarn tekrar tavsiye Bu kitap ise ikinci zmreye kar yazlmtr. Burada bunlarn
eder, Cenab- Hak'tan cmlemize feyiz ve muvaffakiyetler kimler olduu grlecek, azim birer cinayet tekil eden
dilerim. hatalarndan rnekler verilecektir. Ta ki kendilerine tabi
olanlar ayn yolda devam edeceklerse yaptklarn bile bile
yapsnlar ve huzur- ilahide sorguya ekildikleri vakit
Ahmed Davudolu verecekleri cevaplar ona gre hazrlasnlar.
stanbul, 1980
13
Reformcularn serapa hatal bir yol tuttuklarn stanbul
Yksek slam Enstitsnde retim yesi bulunduum yllar
boyunca talebeme anlatmaa altm. Maatteessf yle GIRI
grlyor ki, muvaffak olamamm. nk bugn
talebemden bazlarnn hala bu mflis nazariye peinde
kotuklarn zlerek iitiyor ve gryorum. Bismillahi'r-rahmani'r-rahim
Benim kimsenin ahs ile bir davam yok. Bu kitab hakikat slamiyet, Allah'n insanlara gnderdii dinlerin en
sylediime ahit olmak zere yazyorum. Cenab- Hak sonuncusudur. Allahu Teala Hazretleri bu dini ekseriya
dorulara sebat ve muvaffakiyet, muhtac- inayet olanlara melekle, bazen de baka vasta ile Peygamberimiz
hidayetler ihsan buyursun. Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimize
gndermi; sair insanlara bildirmek iin onueli tayin
etmitir. Bu eliye Arapa resul, nebi; Farsa peygamber
stanbul, 2 Ocak 1974 denilir.
Ahmed Davudolu
Din gndermenin hikmeti, insanlara dnyaya gelmelerinin
sebep ve gayesini bildirmektedir. Bu gaye kulluk ve onun
Camiu'l-Ezher nasl yaplacadr. Cenab- Hak akl sahiplerini yani ins
eriat Fakltesi Eski Mdr cinni ancak kendisine ibadet ve kulluk etsinler diye
yaratmtr. "Ben ins cinni ancak bana ibadet etsinler diye
ve Arap Dili Edebiyat Mezunu
yarattm."(1) ayet-i kerimesi bu hakikat natktr. Kald ki,
Yksek slam Enstits Muallimi akl sahibi olmayan canl cansz btn varlklara Allah'n bir
teklifi olmad halde onlar da kendi dillerinde Allah' tesbih
ederler. "Hibir ey yoktur ki, Rabbinin hamdi ile tesbihinde
bulunmasn. Lakin siz onlarn tesbihini anlamazsnz."(2)
ayet-i celilesi de bu hakikat beyan eder. u halde dnyada
14
insann Yaradanna kulluk etmesi kadar tabii bir ey olamaz. Eski Mslmanlar (Selef-i Salihin) her iki vazifeyi seve seve
Cenab- Allah: "nsan iin alp yapmlardr. Onlar namazlarn dosdoru ve zamannda eda
ederler, harplerde kan gvdeyi gtrrken bile onlar kazaya
__________
brakmazlar; harbe mahsus olan ekli ile namaz yine
1.Sure-i Zariyat, ayet: 56. cemaatle klarlard. Resul-i Ekrem -sallallahu aleyhi ve
2.Sure-i sra, ayet: 44. sellem- Efendimiz son hastalnda bile birka defa
baylmasna ramen namazn cemaatle klmaa gayret etmi;
__________ onu kazaya brakmamtr. Sair ibadetler hususunda da son
kazandndan baka bir ey yoktur."(3) "Dmanlarnza derece titiz davranrlard.
gcnz yettii kadar kuvvet hazrlayn."(4) gibi ayetlerle de
yaamak iin almak lazm geldiini bildiriyor. Dmemk ki
insann Yaradanna kar vazifeleri olduu gibi yaamak iin Dnya ilerine dahi lazm gelendikkat ve ehemmiyeti
hemcinsine kar da vazifeleri vardr. gsterir; her hususta alrlard. Bu
15
Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz Allah ile
kullar arasnda eliliini noksansz ifa ederek dnyadan
Hristiyanlarla, bilhassa Mslman Trklerin Avrupallarla
gitmitir. Onunsayesinde birok insanlar vadi-i helakten
yaptklar harpler pek mehur ve mhimdir. Avrupallar
kurtulmu, sahil-i selamete kmlardr. Ancak onun
Mslmanlar imha etmek iin zaman zaman birleerek hal
peygamberlii yalnz bir kavme deil, btn ins cinne amil
ordular meydana getirmi ve olanca kuvvetleriyle
idi. Hayatnda slamiyet henz btn insanlara tebli
Mslmanlara saldrmlarsa da her defasnda hak ettikleri
edilemedii iin bu vazifenin devam Mslmanlara kalmt.
cevab mslmanlarda almlardr. Avrupallar bu
Mslmanlar gayri mslimlere slamiyet'i tebli ederler.
hezimetlerin acsn imdi bile unutmamlardr. Avrupa
Neticede Mslmanl kabul ederlerse de din kardei
grelerine katlan pehlivanlarmzn, boksrlerimizin,
olurlar. Etmezlerse kendileri bilirler. Zorla Mslman
futbolcularmzn birok defalar galip geldikleri haldemalup
yapmak yoktur. te, "Dinde zorlama yoktur."(5) ayet-i
saylmalar bundandr. Bata ngilizler olduu halde btn
kerimesi de bu hakikati bildirir. Ancak kendilerine
kfr milletleri slam'n karsnda hala nbet tutmaktadrlar.
Mslmanlk tebli ve teklif edilen gayri mslimler ii
Halbuki Mslmanlar paralamakla emellerine oktan nail
tatllkla halletmezler de kavgaya ve harbe kalkrlarsa bu
oldular. u var ki, eski aclar unutamadklar iin melanetleri
sefer kendileri ile harp edilir. nk Mslman tehlikeden
srp gidiyor. Mslmanlar paralamak iin yz yllarca
korunur. Fakat korkak olmaz. te slam'da cihat denilen
uratlar. Bilhassa byk Trk Halifesi Yavuz Sultan Selim
vazife budur. Mslmanlar on drt asrdr bu mukaddes
merhumun Panislamizm (slam Birlii) kurmak arzusu
vazifeyi seve seve yapagelmilerdir. slamiyet'i tebli urunda
onlarn dlerini patlatmt. O gn, bugn geceyi gndze
ekseriyetle harbe mecbur edilmi ve Allah'n inayetiyle bu
katarak Mslmanlar paralamaya altlar. Neticede
harplerden yzde doksan dokuz muzaffer olarak
muvaffak da oldular. Artk onlarca bu uurda harbe de,
kmlardr. Bazen muvaffak olamadlarsa onun da sebep ve
darbe de lzum kalmad. Onun iin taktii deitirdiler.
hikmetleri vardr. Bu arada Mslmanlarn
Mslmanlara kar grnmez harp atlar. Bu harbin en
__________ mhim cepheleri iki, kadn ve ahlakszlk yoluyla dinden
uzaklatrmaktr. Grnmez harp hala devam ediyor. Ve
5.Sure-i Bakara, ayet: 256.
Allah bilir ne zamana kadar devam edecektir. Avrupa'ya
tahsile giden gen Mslmanlarn ekserisi Mslmanlktan
istifa ederek yurtlarna dnyor. nk orada kendilerine
16
her eyden evvel slam dininin bir uyku hap olduu kemal-i itiha ile anlattktan sonra Avrupa'dan misaller verdi.
alanyor. Mslmanlarn bugnk hallerinden misaller 'Baknz! Bugn Avrupa'da bir tek fakir devlet gremezsiniz.
verilerek geri kalmalarn yegane nk Avrupallar Hristiyandr: Bizim dinimiz ilerlemeyi
emreder; sizin dininiz yle deil. O uyutuyor, geri brakyor.
sebebinin din olduu kalplerine yerletiriliyor. Bu yetmezmi
Onun iin bana Avrupallar gibi ileri ve zengin bir slam
gibi turist olarak slam beldelerine gelen Avrupallarn,
devleti gsteremezsiniz...' dedi.
Amerikallarn te ikisi Hristiyanlk propagandas iin
geliyorlar. Bunu memleketimizde baz mslman genlerimiz
tesbit etmiler, hatta birisi bana yle bir vak'a anlatt:
Bu izahat herkes skunetle dinliyor; kimsenin itiraz aklna
gelmiyordu. Nihayet ben parmak kaldrarak sz istedim.
Derhal verildi. Ben konuan hatibe dnya yznde ilk
"Talebe olarak niversiteye devam ediyordum. Bir gn
Hristiyan devleti neresi olduunu sordum. Meer
arkadalarm beni gecenin muayyen bir saatinde bir yere
biliyormu. 'Roma' dedi. Kabul etmedim. Baka bir isim
davet ettiler. Davete sebep iki ecnebi misafirmi. Bunlarn
syledi. Yine olmad. 'Ben syleyeyim' dedim. Ve dnyada ilk
biri svireli bir doktor, dieri galiba amerikal bir mhendis
Hristiyan devletin Habeistan olduunu anlattm. unu da
imi. Trk genleri ile grp tanmak istiyorlarm.
ilave ettim: 'Sizin izahatnz geree uygun deildir. nk
Arkadalara bu gibi misafirler sk sk gelir; beraberce sohbet
Habeistan dnyann ilk Hristiyan devleti olmasna ramen
ederlermi. Sz verdim ve gittim. Sohbet toplants hayli
hala dnyann en geri kalm lkesidir. ayet Hristiyanlk
kalabalk idi. Misafirlere bol bol ay, meyve ikram
ilerlemeyi amir bir din olsayd, bugn Habeistan'n en ileri
ediliyordu. Yerime oturdum. Az sonra ecnebi misafirler de
bir memleket olmas icap ederdi...' dedim.
geldiler. Ve hepimizi selamladktan sonra kendilerini takdim
ettiler. Anlama tercman vastas ile oluyordu. Muhabbet
balad. Misafirlerin konumak istedikleri ve bunun iin
Bu szlerimi iitince hatip kzard ve biraz bocaladktan
hazrlkl olduklar hallerinden seziliyordu. Biri hemen sze
sonra hemen szne nihayet vererek yanmzdan kat.
balad. Trkiye'ye geldiinden, Trklerle ve bilhassa bizim
Bunun zerine arkadalar galeyana geldiler: 'Vay kafir! Bizi
gibi genlerle tantndan ok memnun olduunu syledi.
ayartmaya gelmi; unun haddini bildiriverelim' dediler. Ben
Sz arasnda Trklerin zekasna ve misafirperverliklerine
bin bir trl rica minnet kendilerini g halle teskin ettim.
bayldn, fakat bu kadar kabiliyetli bir milletin nasl olup
Yoksa belki adam lin edeceklerdi.."
da hala slam dinine bal kaldna ok hayret ettiini
17
arkn Avrupa ak ile sermest olmu akn yazarlar, bu
nasihati bilatereddt kabul ettiler. Yazlar yazdlar, nutuklar
Gencimizin hikayesi burada bitti. Grlyor ki, yurdumuza
ektiler, kitaplar telif ettiler... Nihayet slam kadn sokaa
gelen turistlerin yardan fazlas buraya hususi vazife ile
dkld. Maalesef kadnn evinde taze bir gibi srd rahat
geliyorlar. Evet, Avrupallar Mslmanlar artmak, slam'
safay, slam hukukunun ona bahettii sonsuz hrriyeti
kertmek iin byk kk her frsattan istifade etmi ve
brakp da hukuk namna zavallya reva grlen ikenceyi
etmektedirler. Bu hususta en messir arelerden birinin iki
dnen bile olmad.
olduunu dnerek koca ark sarho etmek iin seferber
olmulardr. Fransz melliflerinden Henri, "ark milletlerini
yok etmek iin kullanlan yegane silah araptr" diyor. Bittabi
Halbuki yedi yanda bir ocuk bugnn hr kadn(!) ile
bunda da muvaffak oldular. slam aleminin bugnk hali
dnk esir kadnn(!) hayatlarn kyas etse, eitli allklara
hakikaten onlar gldrecek, bizi alatacak mahiyettedir...
pulluklara boyanm, yar plak, dar elbiseler iinde
bunalan, sabahtan akama kadar adeta kelerine aklm
iki ivi zerinde sekmeye mecbur kalan ve yorgunluktan
Avrupallar bu arada arkllarn ehvet dkn de olduunu
dmemeye son gc ile gayret eden, akam iinden dnd
da unutmadlar. Fakat arkn kadnlar ok dindar ve ahlakl,
vakit de evini mezar gibi tamtakr bulan bu zavalllara
ayn zamanda sk bir disiplin altnda ecnebi erkeklerden
mutlaka:
azade bir hayat yayorlard. Erkekleri batan karmak iin
mutlaka bu kadnlar sokaklara salmak lazmd. Derhal
bunun da aresini buldular.
"Siz hakikaten sa uzun akl ksaymsnz! Yazklar olsun
size!" der, onlar bu hale getirenlere de bin lanet okurdu.
"Efendim, medeniyet dnyasnda hukuk bakmndan erkekle
kadn arasnda bir fark yoktur. Kadn serbest olmal,
Hulasa bu facia dahi Avrupallarn eseridir. Bu gibi eyler
erkeklerin yapt her ii yapmal. lerleme ve kalknma
onlara pek ok grlmez. nk onlar bizim ezeli din
ancak erkek ve kadnlarn yardmlamalar ile olur. Biz
dmanlarmzdr. Dmandan rahmet umulmaz ya, elbette
Avrupallar byle yaptk ve ite ilerledik..." dediler.
dmanlk beklenir. Asl kabahat, Avrupa'nn telkinatn -
haa- mahz keramet gibi hi dnmeden kabul
18
edenlerdedir. Msr'da Kasm Emin namnda bir akn, diye dua etmiti. O kadar dalgnd ki, omzundan ihram
kadnlarn alp salmas iin bir eser yazm ve bu eser dt halde farkna varamamt. Secdeye kapanm: "Ya
maalesef Msrllarda alacak derecede hsnkabul Rabbi, u birka can da bugn telef olursa artk kyamet
grmtr. Yeri gelince bu mevzua tekrar temas edeceiz. gnne kadar sanakulluk edecek kimse kalmaz." diyordu.
Binnetice bu samimi niyaz, bu candan iltica kabul olundu.
Hak Teala Hazretleri: "Bu topluluk malup olacak ve srt
LK MSLMANLARIN HARP TEKN evirip kaacaklardr."(7) buyurdu. Nihayet harp oldu.
Cenab- Hak gkten bin melek indirerekMslmanlara
imdat gnderdi. Mrikler ve As b. Hiam, Ebu Cehil,
imdi gelelim ilk Mslmanlarn harp tekniine: lk eybe, meyye b. Halef gibi belli bal btn reisleri de dahil
Mslmanlar, askeri sahada da harikalar gstermilerdir. harp sahasnda 70 l, bir o kadar da esir brakarak
Buna bir misal gsterelim. slam'da her eyden evvel ekildiler. Mslmanlar ise alts muhacirlerden, sekizi
muteber olan din kuvvetidir. Harplerde galibiyet bu kuvvete ensardan olmak zere 14 ehit verdiler...
gre kazanlr. lk zamanlarda din kuvveti o kadar salam ve
samimi idi ki, bir Mslman neferi on kafire bedeldi. "Eer
sizden yirmi sabrl kii bulunursa iki yz kafire galebe Hendek muharebesinde Mekke mrikleri Ebu Sfyan'n
alarlar"(6) ayet-i kerimesi bu hakikat ifade eder. Sonralar kumandasnda 24 bin kiilik mcehhez bir ordu ile Medine-i
bu nisbet ikiye kar bire inmitir. Bedir harbinde Mnevvere'yi kuattlar ve ehri bir ay mddetle gayet sk
Mslmanlarn says 313 cengaverden ibaretti. Silah ve bir muhasara altnda tuttular. Medine'de ktlk hkm-ferma
yiyecekleri de kt idi. Kurey ordusu ise tepeden trnaa idi. Mslmanlar yiyecek bulamyorlard. Ashab- Kiram'dan
msellah bin kiiden mteekkildi. lerinde yz tane svari bazlarnn gn bir ey yemedikleri olurdu. Karnlara ta
vard. Ebu Leheb'den maada btn Kurey reisleri harbe balarlard. Bu vaziyet karsnda Selamn- Farisi
itirak etmilerdi. Vaziyet ok tehlikeli idi. Hatta Resulullah - Hazretlerinin delaleti ile ehrin etrafna hendek kazlm ve
sallallahu aleyhi ve sellem- ellerini semaya kaldrarak: "Ya mdafaaya hazrlanlmt. Muhasara gn getike
Rabbi, bugn vaadini yerine getir!" iddetleniyor; dman, Mslmanlarn zerine ta ve ok
__________ yadryordu. Mriklerin Ebu Sfyan, Halid b. Velid ve
Amr b. As gibi byk reisleri orduya birer gn kumanda
6.Sure-i Enfal, ayet: 6.
19
ediyor; ehre hcum iin hazrlanyorlard. Fakat hendei sallallahu aleyhi ve sellem- ashabna seslenerek "Bu mel'unun
geemediler. karsna kacak var m)" diye sordu. Ashabn ierisinde
Ebu Bekir ile mer hazerat da bulunuyordu. Derken bir
gen, arslanlar gibi kkreyerek yerinden frlad:
Burada misli grlmedik bir ehamet rneine iaret
etmeden geemeyeceim; Dman ordusunda Amr b.
Abdived namnda doksan yalarnda mehur "Ben karm ya resulallah!.." Bu gen arslan, Resulullahn
amcas olu ve damad Hazret-i Ali -kerremallahu veche- idi.
__________
Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem-: "Sen otur ya Ali!"
7.Sure-i Kamer, ayet: 45. dedi ve sualini tekrarlad.
21
hendee derek orada yine Ali -radyallahu anh- tarafndan alm ve bin mcahit ile 100 bin kiilik ordunun elinden
tepelendi. bu suretle yaplan umumi taarruz da neticesiz kurtulmay becermitir...
kald. stelik Allah tarafndan iddetli bir frtna
karakkffarn yiyecek depolarn yerinden skp att;
karargahlarn alt st etti. Bunun zerine dmanlar harp
meydann terk ettiler. Mslmanlar da geni bir nefes Acaba Mslmanlar bu kssalardan hi hisse aldlar m?
aldlar. Kur'an- Kerim bu vak'dan u ayet-i kerime ile Maalesef almamlardr. Alsalar, dinlerine sarlr,
bahseder: "Ey iman edenler! Allah'n nimetini hatrlayn. ciddiyetlerini muhafaza eder; din ve dnyalar iin alr
Hani size ordular gelmi de biz onlarn zerine rzgar ve muvaffak ve muzaffer olurlard. Bedir harbinde Cenab- Hak
sizin grmediiniz ordular gndermitik."(8) li-hikmetin gkten melek indirerek Mslmanlara yardm
etmitir. Bunun manas: Ey kullarm, siz benim emrettiim
gibi Mslman olursanz hibir zaman srtnz yere gelmez,
Mute muharebesinde Mslman ordusu bin mcahitten
daima muzaffer olursunuz. Zira bana itimat edene ben
ibaretti. Dman ise en az rivayete gre 100 bin kiilik
yardm ederim. Ben her eye kadirim, mucizeler yaratmak
muazzam bir ordu ile harp ediyordu. Resulullah -sallallahu
bana mahsustur. sterse melek ordusu bile gnderirim. Daha
aleyhi ve sellem- ordusuna kendi azatls Zeyd b. Harise'yi
neden korkuyorsunuz demektir. Yukarda geen ayet-i
kumandan tayin etmi;
kerimeden de anlalaca vehile Hendek
__________ muharebesindeyine melek ordusu ile birlikte bir rzgar
mucizesi gstermitir. Bunun manas: Ben yalnz bir deil,
8.Ahzab suresi, ayet: 9.
her eit mucizelere kadirim; siz hemen bana itimat edin
__________ demektir. Binaenaleyh: "Dmanlarnza gcnzn yettii
ayet o ehit olursa orduya Cafer-i Tayyar'n gemesini, o da kadar kuvvet ve kla hazrlayn!"(9) ayet-i kerimesi
ehit olursa orduya Abdullah b. Revaha'nn kumanda mucibince maddi hazrlklar yeteri kadar yapldktan sonra
etmesini tavsiye buyurmutu.Bu harpte kumandanlarn Allah'a itimat edilerek tam bir iman ve ihlasla harbe
de ehit oldu. Fakat Resul-i Ekrem -sallallahu aleyhi ve girilecektir. Aksi takdirde maddi hazrlk ne kadar
sellem- drdnc bir kimse gstermemiti. Onun iin mkemmel olursa olsun hezimet mukadder olabilir.
arnaar kumanday Halid b. Velid -radyallahu anh- ele __________
22
9.Enfal suresi, ayet: 60. bir gnde akllarn balarna alrlar da nusrat- ilahiye
kendilerine yine yetiir.
__________
Huneyn harbinde evvela Mslmanlarn bozulup tezelzle
uramasn tarihler birok sebebe balar. Halbuki Kur'an- Hulasa tarihin yapraklarn evirirsek grrz ki, Yunanllar,
Kerim bu hususta yalnz bir sebep gsterir ve: "Muhakkak ranllar ve sair milletler ne zaman dinlerine, ahlaklarna
Allah sizi birok yerlerde ve Huneyn gnnde muzaffer sahip kmlarsa kuvvetli bir devlet ve mkemmel birer
klmtr. Hani okluunuza gvenmitiniz."(10) buyurur. medeniyet kurmular; ne zaman dinlerinden, ahlaklarndan
Demek o gn Mslmanlara ucub gelmitir. Ucub, kendini uzaklatlar ve
beenmektir. Mslmana yakmaz. Onun tevekklne mani
__________
olur. Onun iin de Mslmanlar bu harbin ilk anlarnda
bozuldular. Sonradan kendilerini toparlaynca Allah'n 10.Sure-i Tevbe, ayet: 25.
nusrat da yetiti. __________
sefahate daldlarsa zayflamlar, nihayet batp gitmilerdir.
Bugn Mslmanlar fena halde yoldan km ve alabildiine Bu gn islam memleketlerinin hangisine giderseniz gidin
dinden uzaklamaktadrlar. Fakat unutulmamal ki, Allah oradaki Avrupa hayranlarnn ekseriyetle mnafklar
yolundan ayrlanlara Cenab- Hakk'n ihtar bazen pek olduunu grrsnz. Yani dardan drt yz dirhem
iddetli olur. Bunun en yakn misali Arap ve Yahudi harbidir. Mslman grnrler; ilerinde kfr kaynar. Saf
20. asrn balarndan beri Arap alemi dev admlarla Mslmanlar da onlara inanr, onlardan hayr beklerler...
slamiyet'ten uzaklamaya balamlard. Bu hal bugn en Artk meydan bo bulan bu mnafklar gruhu neler
had eklini alm, hatta birok Arap genleri dinin bir uyku yapmazlar!..
hap olduunu az dolusu sylemekten ekinmez
olmulardr. Son yllarda bilhassa Suriye ile Msr'n hali
yrekler yaras olmutu. te evvela gnde biten Arap- Benim en gcme giden cihet udur: Garptan yeni bir moda
srail harbi bu sebepten Araplarn aleyhine neticelenmitir. geldimi, arkn din alimi hemen kitaba sarlyor. Acaba bu
Yani Araplar hak ettikleri cezay grmlerdir. nallah yakn slamiyet'te caiz deil miymi diye aratryor. Hele az ok
yakr bir taraf bulursa seyredin velveleyi!.. Efendim bu
23
zaten slamiyt'te varm da imdiye kadar nedense yeniletirmeye daha dorusu 'Avrupallatrma' ya alan
sylenmemi... Bu zavall dnmyor mu ki, baz din alimleri zuhur etmitir ki, bu kitabn yazlmasna asl
Peygamberimiz -sallallahu aleyhi ve sellem- "Her kim bir sebep onlardr. Bu zevat Mslmanlarn gerilemesine,
kavme benzerse o da onlardandr" buyurmutur. Ulema bu kffarn ilerlemesinebakarak dinde reform yani tecdit
hadisi erh ederken, bir kimse inan, adet ve giyimde kasten yaplmasna lzum grmlerdir.
bir millete benzerse dinden kar demilerdir. u halde bo
yere iman tehlikeye atmann bir manas var mdr? Hadis-i
erifte beyan edilen hususattan baka yerlerde onlara temas, Filhakika bugnn Mslman kffar gldrecek, bizi de
alveri vesaire caizdir. Avrupa'dan gelen nesne, fenne, alatacak haldedir. Bugnn Mslman her eyden evvel
teknie dair bir ey alnr. Zaten Avrupa'da mspet ulum tembeldir, almaz. Dnyaya niin geldiini oktan
matematik, fen vesaier eserlerini Mslmanlardan almtr. unutmutur. Namaz klmaz, oru tutmaz, zekat vermez,
Biz de biraz onur olsa alacamz onlardan deil, eslafn haccetmez. Hasl ibadetlerini yapmaz. Halbuki bunlar birer
brakt ktphaneler dolusu eserlerden alrz. slam eserleri birer Allah'n emirleridir. Hele namaz klmamak bugn moda
arkn deil, Garbn bile ktphanelerini doldurmaa olmutur. Namaz klmayan Mslmanlar kimse ayplamaz!
yetmi, artmtr. Hele Cabir b. Hayyan namnda bir slam Bizim genliimizde oru yiyenler parmak ile gsterilir;
alimi gelmitir ki, binden fazla eser brakmtr. Avrupa bu iddetle ayplanrd. ki ien ise Mslman saylmazd...
zatn eserlerinden pek ok istifade etmitir. Lakin nankr
Avrupallar teekkr edecekleri yerde bu zat inkara
kalkm ve: "ayet biz bu adamn dnyadan gelip getiini Bugn bunlarn yaptklarnaen tabii bir nazarla baklyor ve
kabul edersek ilerlememizi ona borlanr; bize iftihar iin birisi kp da bu hususta bir laf edecek olsa kendisine hemen
elimizde bir ey kalmaz. yisi mi byle bir adam gelmemitir, mukabele ediliyor.
bu bir hayaldir, safsatadr deyiverelim" eklinde karar
almlardr. Bu karar Sleymaniye Ktphanesinde eski
"Efendim dinde zorlama yoktur. Her koyun kendi
yazma bir kitabn sonunda mevcuttur..(11)
bacandan aslr..."
__________
Btn bu saydklarmzdan daha garip ve daha acolmak
zere arz edeyim ki, takriben bir asrdan beri slam'
24
11. Bu mevzuda Profesr Celal Sara Beyin stanbul Yksek
slam Enstits dergisinde bir yazs kmtr.
Bu cidden yrekler acs feci bir manzaradr. Ne mutlu
__________ biarenin elinden tutana!.. Yz bin hrmet ve tebcil bu
cansz cesede can verene!..
Aklk-saklk, fuhu ve zina gibi yz kzartc fiiller Fakat ne yazk ki, bu zevat, derdi grm; devay
Mslmanlkta iddetle haram olduu halde bugn maalesef kefedememitir. Bilakis derdi deva sanmlardr. Bu suretle
modaya dahil olmu; yeni ahlak kurallarndan(!) saylmaa ka yapaym derken gz karmlar; hastaya deva sunalm
balanmtr. Bugn gen kzlara, evli erkeklerle mnasebet derken zehir vererek bir an nce lmne sebep olmulardr.
kurmay, onlarla yaamay tavsiye eden cinsi sapk yazarlar imdi bu ciheti biraz izah edelim.
var. Hem tavsiye ettikleri eyler ok da revata!..
25
Evet, slam aleminin halini biz de gryoruz. Ve bir deil,
bin mceddit lazm geldiine biz de hkmediyoruz. Amma
Bu zevat, eski ulemann akllar, fikirleri varsa; bizim
reformcularn anlad gibi deil! Onlarn yapt gibi deil.
kafalarmz da sprge koan deildir diyerekpaalar
Dinde tecdit (yani yenileme) dinden uzaklaan
svam itihada (yani Kur'an'dan, hadisten hkm
Mslmanlar tekrar ona dndrmekle; terk ettikleri dini,
karmaa) kalkmlardr. Onlara gre ayetten, hadisten
dnyevi vazifelerini yaptrmakla, onlara dinlerinin
zamann icabna gre hkm karlacak; his ve tecrbe ile
retmekle olur. Bu hususta fazla sze, izaha hacet yoktur.
anlalandan maada hibir mevcut tanmayan mspet ilmin
On drt asrlk koca mazi batan baa bunun byle olduuna
tavsiyelerine yzde yz uyulacak, bu ilmin tanmad veya
ahittir.
reddettii eyler gne gibi parlayan hakikatlerde olsa tevil
yoluyla inkar edilecek!.. Kelam ilmi lzumsuz olduu iin
mekteplerden atlacaktr!.. Hasl ilimde tamamyla
Mslman ocuklarnn doktor, mhendis, kimyager vesaire
Avrupa'nn izinde gidilecek; ilim Avrupa'dan alnacak!..
olmak iin Avrupa'ya giderek tahsil grmelerine kimsenin bir
ey dedii yok. Acaba reformculara ne oluyor ki, aya
yanm kedi gibi Avrupa'ya koarak: "Aman Avrupa'nn
Zavalllar dnmyorlar ki, Mslmanlarn gerilemesine
peinden gidelim; onun ilmini alalm, yoksa halimiz haraptr!"
sebep dinleri ve dinlerinin ulemas deil, bilakis dinden
diye rpnp duruyorlar.... Yoksa "dinimizi de gidip
uzaklamalardr!.. Biareler vurulduklar Avrupa inesinin
Avrupa'dan renelim" mi demek istiyorlar. Maksatlar bu
makus tesiriyle ak kara, devay dert gryorlar.
ise, hayr! Bu ebediyen olamaz. nk Avrupallar
Dnmyorlar ki, az yukarda arz ettiimiz vehile
Mslmann deil, Mslmanln dmandrlar.
Mslmanlar ancak dinlerine sahip olduklar devirlerde
Mslmanln hakikatini bilmezler. Bilseler derhal
dnyann ilim ve medeniyet hocasydlar. imdi dinlerinde
Mslman olurlard.
uzaklam, tembellemi, miskinlemi; aralarna mthi
nifak girmi, Allah'n yap dediini yapmyorlar, yapma
dediini inat ve srarla yapyorlar. Kabahat de eski din
Bugn Mslmanlar dm de olsa, Mslmanlk -haa-
ulemasnn, hatta bizzat dinin!.. Fesubhanallah...
dmemitir. O ayaktadr. Dipdiri ve taptazedir.
Dmanndan deil, dostundan bile istimdada ihtiyac
yoktur.
26
Bu babta szmz byk airimiz Mehmed Akif merhumun Hakim "Mstedrek"inde, Beyhaki "Medhal"inde tahric
u beytidir: ettikleri gibi Bezzar ile Ebu Nuaym dahi rivayet etmilerdir.
Hakim, Ebu'l-Fadl Iraki ve bn-i Hacer-i Askalani gibi hadis
hafzlar onun sahih olduuna ittifak etmilerdir.
"Biz ne mft ne hatip istemiiz Avrupa'dan, Mtekaddimin denilen eski hadis ulemasnn hepsi bu hadisi
Ne de ukbada efaat dileriz rimpapadan!" rivayet etmilerdir. Hatta Hakim onu rivayet ettikten sonra
"Yz sene ba geldiinde Allah bu mmete mer b.
Abdlaziz'i ihsan etti" demitir. bn-i Hacer bu sze bakarak:
MCEDDD HADS "Bu gsteriyor ki, bu hadis o asrda mehurmu" diyor.
Hadis-i erifin muhtelif rivayetleri vardr. Bunlardan birinde:
"phesiz ki, Allah, her yzyln banda insanlara dinlerini
Burada her yzyln banda bir mceddid geleceini bildiren
retecek bir adam gnderecektir." buyurulmutur ki,
bir hadis-i erif olduu hatra gelebilir. imdi bil-mnasebe
mceddidden maksat reformcu deil, retici olduunu
bu hadisten de biraz bahsedelim.
saraheten ifade etmektedir. Nitekim gelmi gemi bunca
ulema iinden bir tanesi bile bu hadisi dinde reform manasna
almamtr. Hadisin baz rivayetlerinde gnderilecek
Hadis udur:
mceddidin Ehl-i Beytte, yani Resulullahn -sallallahu aleyhi
ve sellem- slale-i tahiresinden olaca bildirilmitir. Hatta
"nnallahe yeb'as li hazihi-l mmeti ala ra'si klli mieti mam Ahmed b. Hanbel bu rivayeti kaydettikten sonra:
senetin men yceddid leha emra dineha" "Yznc sene bir baktm ne greyim, gelen mceddid Al-i
Resulullah'tan mer b. Abdlaziz'mi. kinci yzyln
banda baktm, onda da Al-i Resulullah'tan Muhammed b.
Yani "phesiz ki, Allah her yzyln banda bu mmete dini dris-i afii..." diyor.
umurunu yenileyecek bir mceddid gnderecektir." Hazret-i
Ebu Hreyre'nin rivayet ettii bu hadisi Ebu Davud
"Snen"inde, Hasan b. Sfyan "Msned"inde, Taberani " Her yyln banda gelecek mceddidlerin bir deil, birka
Evsati"inde, bn-i Adiyy " Mukaddimet'l-Kamil"inde, olacan syleyenler de vardr. ulemann beyanlarna gre
tecdidin yz sene banda olmas ekseriyetle alimlerin
27
lmesinden, snnetlerin yklmasyla bid'atlerin zuhur DN NEDR
etmesindendir. Zira insanlara yeniden dinlerini retmeye
ihtiya, o zaman ba gsterir.
Din, lugatte: Adet, taat, ceza, siyret ve hkm gibi birok
manalarda kullanlr. eriatte ise; Allah tarafndan
mam Syuti tecdit hadisi hakknda mstakil bir risale va'zedilmi bir kanun olup akl sahiplerini kendi hsn
yazm. Ve gelip geen mceddidleri gsteren manzum ihtiyarlar ile bizzat hayr olan eylere sevk eder. Bu kanunu
cetveller nakletmitir. Son cetvele gre, gelip geen peygamberler Allah'tan vahiy yoluyla alm ve insanlara
mceddidler unlardr: mer b. Abdlaziz, mam afii, tebli etmilerdir. u halde dinin sahibi Allahu Zlcelal'dir.
mam Ebu'l Hasen el-E'ari, Ahmed sferani, mam Gazali, nsanlar din va'zedemezler. Etseler bile ona hakiki manada
Fahreddin er-Razi, Takyyddin bn-i Dakik el-Iyd, mam din denilemez. O ancak bir mezhep veya meslektir. Hibir
Blkyni. peygamber getirdii dini kendi icat etmi deildir.
Peygamberler yalnz Allah'n gnderdii hkmleri insanlara
ulatrmaya memur olmulardr. Kendilerine bazen "Dinin
Bunlarn bazlar hakknda ihtilaf edilmitir. mam Syuti
vaz" ve "ari" denilmesi mecazendir.
dokuzuncunun kendisi olmasn mit ediyor. Mceddidlerin
bu zevat olduu tahminen sylenmitir. Bu hususta l: Yz
sene banda gelen ulemann iinde en bilgili ve Din insanlara hidayet yollarn gsterir. Ama kimseyi dine
Mslmanlara ilmi ile en faydal olmaktr. Tecdit hadisi gireceksin diye zorlamaz. "Din hususunda zorlama yoktur"
etrafnda sylenenler bundan ibarettir. Grlyor ki, bu ayet-i kerimesinin manas da budur. Dini kabul hususunda
hadiste reformculara lm-i Usul dilince ne ibare, ne iaret, ne insanlar tamamen serbesttirler. Onu kendi arzular ile kabul
delalet, ne de iktiza yollarndan biri ileuzaktan yakndan bir ederler. Fakat bir defa dini kabul eden kimse artk onun
hccet yoktur. imdi bir de dinin tarifini grelim. Bakalm icaplarn yerine getirmekle mkelleftir. Bu icaplar yerine
onda tasarrufa, reforma hakkmz olacak m? getirmeyenler Allah'a verdikleri sze hyanet etmi olurlar.
Dinen ceza grmeleri bundandr. Bazlar bu cezay gizlemek
iin "Dinde zorlama yoktur" derlerse de burada bu sz bir
mugalata olup dini cezalarla hibir alakas yoktur. Onunla
hibir kul sorumsuz hale gelemez. Hakikatte cezay hak
28
edenlere ceza vermek hibir zaman zorlama saylmamtr, da sevilii neshetmi ve Kyamete kadar hkm baki yegane
saylamaz da... Bir devletin tebaasna giren kimse o devlete din olarak kalmtr. Allahu Teala Hazretleri: "Hi phe yok
vergi vermek, askerlik yapmak gibi birtakm hkmlerle ki, Allah indinde din, slam dinidir."(12) ve "Bugn size
mkelleftir. Bunlar yerine getirmedii takdirde kanunen o dinini ikmal ettim; size olan nimetimi tamamladm ve size din
kimseye ceza verilmez mi? Buna cezaya zorlama m denir? olarak slam'a raz oldum."(13) buyurarak bunu cihana ilan
te dine girenin hkm de byledir. etmitir.
Peygamberler: Allah'n emir ve nehylerini vahiy yoluyla Grlyor ki, din, bir vaz- lahidir. Onda tasarrufa hibir
almlar, kendilerinin hakikaten Allah'la kullar arasnda birer kimsenin, haa peygamberlerin bile hakk yoktur. O halde bu
eli olduklarn mucizelerle isbat etmilerdir. adamlar hangi selahiyetle dinde slahata (reforma) cesaret
gsteriyorlar. Dinde tasarrufta bulunabilmek, onu istediiniz
Vahiy: Allahu Teala'nn emir ve nehylerini vahiy yoluyla
gibi byltmek, kltmek, iirmek, patlatmak iin evvela
peygamberlere rya, ilham, kitap ve melek gndermek gibi
reformcularn yaptklar aslnda rk ve yersizdir.
bir vasta ile bildirmesidir.
Bir de dinin hakikaten din olabilmesi iin reformcularn
Mucize: Peygamberlik iddia eden zatn elinde meydana gelen
dedii gibi elastiki deil, elik gibi kat, kat'i ve salam olmas
harikadr: Atein Hazret-i brahim'i yakmamas gibi.
artt. Nitekim hamdolsun dinim yledir de. Yoksa lastik
nsanlar bu harikann mislini yapmaktan aciz olduklarn
balon gibi iirdike imeye msait olan bir nesne, din
beyan iin ona -aciz brakan manasna- mucize denilmitir.
olamaz. Zira gnn birinde fazla iirilirse bomba gibi patlar
Vahiysiz din, mucizesiz peygamber yoktur. Binaenaleyh
gider. Hem her eye, zamana gre fetva vermek icap ediyorsa
mecusilik, budistlik, putperestlik gibi vahiy ve mucize ile
dine ne lzum kalr? imdi her yerde grld gibi herkes
alakas olmayan sama yollara din denilemez. Onlar olsa olsa
cannn istedii yapar, istediini yer ier, istedii gibi hareket
batl birer mezheptirler. lahi dinlerin her biri aslnda haktr.
eder, kimse karmaz. Yok, din lazmdr denilirse, o takdirde
Yalnz Musevilik, sevilik gibi eski dinler tahrife uram;
elik gibi kat ve kat'i olmas gerekir. nk o Allah'n
asllar kaybolmutur. Zaten bunlar Allah indinde bir
kanunudur. Cenab- Hak biz kullar gibi deildir ki, va'zettii
mddetle tahdit edilmi olduundan o mddet dolduu
bir kanun eksik kalsn, yahut zamanla eskisin modas gesin
zaman feshedilmi, yani hkmleri kaldrlmtr. Mesela
de
sevilik Musevilii neshettii gibi, en son gelen Mslmanlk
29
__________ 1- bn-i Teymiyye,
12.Sure-i Al-i mran, ayet: 19. 2- Cemaleddin-i Efgani,
13.Sure-i Maide, ayet: 3. 3- eyh Muhammed Abduh,
__________ 4- eyh Muhammed Rza
5- Abdilm'min el-Merai,
Reformcularn banda Cemaleddin-i Efgani gelirse de onun 6- eyh Abdlmecid Selim,
da taklit ettii bir imam vardr: bn-i Teymiyye. bn-i
7- eyh Mahmud Seltt,
Teymiyye, vaktiyle Ehl-i Snnetin hatr saylr byk bir
alimi iken sonralar bir hayli yolunu arm ve ta Ashab- 8- eyh Tantavi Cevheri,
Kiram'a varncaya kadar din byklerine dil uzatmtr. 9- eyh Muhammed Abdrrazik Paa,
Kendisi mtehitlik iddiasndadr. gya asrnda zuhur eden
bid'atlerle mcadele etmitir. Evliya kabirlerini ziyaretle, 10- Hseyin Heykel Paa,
onlardan ve hatta Peygamberden -sallallahu aleyhi ve sellem- 11- Dr. Muhammed Zeki Mbarek,
efaat dilemeyi putperestlik sayar. Ondan sonra gelen bn-i
12- Ferid Vecdi,
Kayyim gibi baz tilmizleri de onun tolunu tutmulardr. te
bu zevat dinde serbestlik isteyen reformculara nder 13- Abbas Akkad,
olmulardr. Bu mnasebetle biz de sze bn-i Teymiyye'den
14- Ahmed Emin,
balyoruz.
15- Dr. Taha Hseyin,
16- Kasm Emin,
__________
17- Mehmed Akif,
18- Mevdudi,
19- Hseyin Cozu,
20- Hayreddin Karaman,
30
21- Kadir Kadolu.
Filhakika bn-i Teymiyye baz itikadi ve ameli meselelerde
byk mtehitlere hatta sahabeye muhalefet etmi; bu
__________
hususta hakka isabet edemedii
__________
BN-I TEYMIYYE* *bn-i Teymiyye bahsi biraz ksaltlarak mer Nasuhi
Rahman ve Rahim olan Allah'n adyla, Hayr. Bilirim bana 'Sen kendini kurtar, benim zemmim
ancak u slam'n kokusunu duymayanlara, Muhamed -
sallallahu aleyhi ve sellem-'in getirdii -ki cihattr-
Hamd Allah'a mahsustur. Ya Rabb, hata edersem bana bilmeyenlere mahsustur...' diyeceksin. Hayr! Vallahi onlar
merhamet eyle; srersem beni kaldr! Benim imanm koru! bir kulun amel ettii zaman muhakkak kurtulaca eylerden
Ah, gamszlma ne kadar zlrm! Snnet ve Snnet pek ok hayr bildiler. Kendilerini alakadar etmeyen
ehlinin kalmamasna ne kadar yanarm, vah!.. Ah... Alamak eylerden de pek ounu bilmediler. Zaten kiinin iine
iin bana yardmc olarak m'min kardelere ne kadar girmeyen eyi terk etmesi Mslmanln gzelliindendir.
mtakm!.. lmin kandilleri, ehl-i takva ve hayratn
defineleri olaninsanlar kaybetmemize zlyorum, vah!..
Ah... Helal bir dirhem, munis bir karde bulabilsem!.. Be adam! Sana Allah akna yalvaryorum. Bizden vazge.
nk sen iddias ok bilimli bir adamsn. Yerinde durmaz
ve uyumazsn. Dinde mugalata saylan eylerden saknn!
Ne mutlu kendi kusuru alemin kusurlarn grmekten Senin Peygamberin -sallallahu aleyhi ve sellem- sorulardan
alkoyana!.. Ne yazk ki alemin kusurlar kendi kusurlarn holanmam, onlar ayplam ve ok sual sormay yasak
grmeye mani olana!.. ederek 'Gerekten mmetim iin en ziyade korktuum ey
bilgili mnafktr' buyurmutur. Delilsiz ok sz helal ve
harama dair olursa kalbi katlatrr. Acaba Yunusilerin ve
Be adam, kendi gzndeki mertei unutarakdin kardeinin feylezoflarnibareleri ile kalpleri kr eden u kfriyat
gzndeki epeli grmeye ne zamana kadar devam hakknda olursa ne buyurulur. Vallahi u alemde gln
edeceksin? Ne zamana kadar kendini, fesahatini ve szlerini olduk. Acaba biz akllarmzla ret cevab verelim diye felsefi
32
kfriyatn inceliklerini ne zamana kadar ortaya atp 14.lm takip eden ilk perembe akam baz yerlerde len
duracaksn!.. iin adr kurmak, yemekler vermek adet olmutur.
Perembe bid'ati budur. Hububat bid'ati de lnn
arkasndan kekek yapmak, helva dkmek gibi eylerdir.
Be adam! Feylezoflarn zehirlerini ve ac teliflerini yuttun!
__________
Zehirleri ok kullanmakla vcut ona alr ve Allah'a yemin
olsun ki, vcutta gizlenir. Ah... erisinde tedebbr ve Ekseriyetle sana balananlar hareketsiz, hafif akll yahut
tezekkrrle hayet, tefekkrle skut bulunan bir meclise ne yalanc cahiller, akl ermezler, yahut garip tutnuk, hilesi
kadar mtakm! Ah... yle bir meclise ki, iinde iyiler anlr. kuvvetli veya yavan, iyi fakat anlaysz kimselerdir. ayet
Rahmet de iyiler anld zaman iner. ftira ve tahkirle beni tasdik etmezsen onlar bir tefti et, adaletle tart!
zikredilen iyiler anld zaman deil. Haccac'n klc ile bn-i
Hazm'in dili kardetiler. Sen her ikisi ile de karde oldun!
Ey Mslman; kendini medih iin edindiin ehvet eeini
bana doru evir! Onu daha ne kadar tasdik edecek ve
Billahi Perembe bid'atini ve hububat yemei(14) anmaktan iyilere dmanlkta bulunacaksn, onu ne zamana kadar
vazgeiniz. Bizim vaktiyle dorudan doruya sapklk tasdik edecek ve iyilere tahkirde bulunacaksn? Onu ne
saydmz birtakm bid'atleri anarken, onlar halis snnet ve zamana kadar tazim edecek; kullar klteceksin? Ne
tevhidin esas saydlar. Bunlar bilmeyen ya kafir, yahut zamana kadar onunla dost olacak, zahitlere buz edeceksin?
eektir. Kim kfr etmezse o Firavun'dan da kafirdir. Kendi szn ne zamana kadar medh edeceksin? yle ki,
Hristiyanlar bizim gibi saylyor. Vallahi kalplerinde Sahihayn'n hadislerini bile vallahi yle medhetmiyorsun.
pheler var. Eer sana iki ehadet ile imann salam Keke Sahihayn'n hadisleri senden kurtulsalard... Bilakis
kaldysa mesutsun! Vay sana tabi olann hsranna!.. nk sen her zaman zayf karmak, heder saymak veya tevil ve
o zndkla ve bozulmaa maruzdur. Hele de ilim ve dini inkarla onlara hcum ediyorsun. Senin iin daha dnme
azsa!.. ehvetperest ve batlc ise!.. Lakin o sana fayda verir. zaman gelmedi mi? Bak artk yetmiliin ondalndasn.
Eliyle diliyle senin iin mahede eder. inden ise haliyle, Yolculuk yaklamtr. Hayr vallahi, sanmyorum ki sen
kalbiyle sana dmandr. lm hatrlayasn. Belki lm hatrlayan tahkir edersin.
Zannetmem ki, benim szm kabul edersin; va'zma kulak
__________
asasn. Bilakis bu kat parasn, ciltlerle kitap yazp
33
bozmaa ve benim iin sz yollarn kesmee senin byk
azmin vardr. Ben sana kat'i olarak sustum deyinceye kadar
halin bu olunca -ki, ben senin efkatli ve sevgili dostunum- TALAK MESELES
dmanlarn nazarnda halin nice olur! Halbuki dmanlarn
iinde vallahi suleha, ukala ve fudala vardr. Nitekim
dostlarnn iinde de facirler, yalanclar, cahiller, bozuklar, ie Bu mesele etrafnda Kemal b. Hmam Fethu'l-Kadir'de
yaramazlar ve aknlar vardr. unlar sylemitir:
Senin bana aikare olarak smene, gizliden gizliye de 1- Bir kavim: "Bir mecliste kadn talak boamakla ancak
szmden istifade etmene ben razym. Bana kusurlarn ihda bir defa bo olur" demilerdir. bn-i Abbas -radyallahu
eden kimseye Allah rahmet eylesin. Zira ben kusurlar ok, anhma-'tan rivayet edilen budur. bn-i shak da buna kail
gnahlar fazla bir kimseyim, eer tevbe etmesem vay olmutur.
kepazeliime!..
34
b) Mslim'in bir rivayetinde bn-i Abbas yle demitir: 2- Bazlar medhuln biha'da (yani kar koca olanlarda) ,
"Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- ile Ebu Bekir bakalarnda bir talak vaki olur demilerdir.
zamanlarnda ve mer'in hilafetinin iki ylnda talak
saylrd. Sonra mer 'Hak, kendilerine mehil olan bir i
hususunda acele gsterdiler. unu onlar aleyhine yrrle Mslim, Ebu Davud, ve Nesai'nin rivayetlerinde yle
koyalm bari' dedi ve onu aleyhlerine yrrle koydu." deniliyor: Ebu's-Sahba' bn-i Abbas'a ok sual sorard. Ona
dedi ki: "Bilmez misin bir kimse gerdee girmezden nce
talakla boarsa onu Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- ile
c) Ebu Davud'un rivayetinde bn-i Abbas: "Bir kimse bir Ebu Bekir ve mer'in hilafetinin ilk zamanlarnda bir talak
mecliste karsna sen defa bosun derse, bir defa bo olur" sayarlard. mer halkn bu hususta birbirlerini takip
demitir. ettiklerini grnce 'Bu talaklar onlarn aleyhine yrtn'
dedi." Hadisin lafz Ebu Davud'dan alnmtr.
35
karm sekiz talak ile boadm' demi. bn-i Mes'ud: 'Sana ne
dediler' diye sormu. Adam: 'Karn senden bain oldu dediler'
Yine buyurdular ki: 'Kadn temizlendi mi, o zaman kendisini
cevabn vermi. bn-i Mes'ud: 'Doru sylemiler. Bu mesele
ya boar, ya elinden tutarsn.' Ben: 'Ya Resulullah, ne
syledikleri gibidir' demi."
buyurursun, onu defa boam olsam, kendisine dnmek
bana helal olur muydu?' dedim. 'Hayr, senden talak- bainle
ayrlr, hem de gnah olurdu' buyurdular."
e) Ebu Davud'un "Snen"inde ve mam Malik'in el-
Muvatta'nda Muhammed b. lyas'tan u hadis rivayet
olunmutur: "Bir adam gerdee girmezden evvel karsn
b) Ebu Davud'un "Snen"inde, Mcahid'den u hadis
boam. Sonra tekrar almay dnm de, bunu sormaa
rivayet olunmutur: Mcahid demi ki: "bn-i Abbas'n
gelmi. Onunla beraber ben de gittim. Adam Abdullah b.
yanndaydm. Ona bir adam gelerek, karsn talakla
Abbas ile Ebu Hreyre'ye bu meseleyi sordu. Onlar: 'Kadn
boadn syledi. bn-i Abbas sustu. Hatta karsn ona iade
baka kocaya varmadka onu nikah etmeni caiz
edecek sandm. Sonra: 'Biriniz karsn boayarak ahmaklk
grmyoruz' dediler.
ediyor, sonra ey bn-i Abbas, ey bn-i Abbas diyor. Allahu
Teala: "Her kim Allah'tan korkarsa, Allah ona kar bir yol
halkeder" buyurmutur. Sen Rabbine isyan etmisin, karn da
Adam:
senden talak- bainle ayrlm' dedi."
'Ama benim bu boanmam bir defa idi' dedi.
Bunun zerine bn-i Abbas:
c) mam Malik'in el-Muvatta'nda zikredildiine gre, Malik
u hadisi duymu: "Bir adam bn-i Abbas'a: 'Ben karm yz 'Sen elinde olan hakkn da elinden karmsn' dedi"
talakla boadm; bana ne lazm gelir?' demi. bn-i
Abbas:'Karn senden talak ile bo olmu. Doksan yedisi ile
Allah'n ayetlerini alaya almsn!' cevabn vermi" Bu hadis yukarda geen (gerdee girmeden talakla
boanan kadn bir defa bo olur) szne muarzdr. Btn bu
rivayetler, yukarda bn-i Abbas'tan nakledilenlere
d) Yine el-Muvatta'da zikredildiine gre mam Malik'e u muhaliftirler. mam Malik'in el-Muvatta'nda bn-i mer'den
hadis vasl olmu: " Bir adam bn-i Mes'ud'a gelerek: 'Ben bu hadisin misli rivayet olunmutur.
36
Abdrrezzak, Ubade b. Samit'ten senedi ile rivayet etmitir
ki, Ubade'nin babas, karsn bin talakla boam. Bunun
Hazret-i mer'in talak kabulne gelince: Bu bapta
zerine Ubade girerek Resulullaha -sallallahu aleyhi ve
sahabeden ona muhalefet eden bulunmamasna ve kendinin
sellem- sormu: Resulullah: "Kadn talakla Allahu Teala'ya
Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- zamannda talakn
asi olunarak boanm, dokuz yz doksan yedisi ise zulm ve
bir sayldn bilmesine bakarak bir nasih bulunduunu son
udvan olarak kalm. Allah dilerse ona azap eder, dilerse
zamanda rendiklerine hamletmekten baka are kalmaz.
affeyler" buyurmular."
Bu zahirine gre ise byledir. Yahut hkmn sona erdiini
bilmeleri sebebi ile ise yine yledir. Zira Sahabe-i Kiram, Bu mezhebe kail olan baz hanbeliler, "Resulullah -sallallahu
hkmn birtakm manalara balandn, son zamanda o aleyhi ve sellem- kendisini gren yz bin sahabi brakarak
manalrn kalmadn bilirler. nk gryoruz ki, sahabe, dnyadan gitti. Sizin iin bunlardan, yahut bunlarn onda
be meselede birbirlerini takip etmilerdir. Mukarrer olan birinin onda birinden sabit olmu mudur ki, bir azdan
hkm-i er'i byle olmakla beraber onun aksini yapmalar sylenen szle talak lazm gelsin? Belki urasanz, bunu
ebediyen mmkn deildir. Hazret-i mer'den, bn-i yirmi kiiden nakle gcn yetmez..." demilerdir.
Mes'ud'dan, bn-i Abbas'tan ve Ebu Hreyre'den rivayet
edilen ve Abdrrezzak'n senedi ile Alkame'den rivayet ettii
u hadis dahi bu kabildendir: Alkame yle demi: "Bir adam Evvela: Ashab- Kiram'n icmalar meydandadr. nk
bn-i Mes'ud'a gelerek: 'Ben karm doksan dokuz kere hibirinin Hazret-i mer talak yrrle koyduu vakit
boadm' dedi. bn-i Mes'ud ona: ' talak onu bain klar. ona muhalefette bulunduu nakledilmemitir. Yz bin
Kalanlar zulmdr' cevabn verdi." kiiden bir icma' hkmn naklederken her birinin ismini
zikretmek lazm deildir. Zira bir hkm hususunda byk
bir cilt kitap telifi gerekir. stelik bu icma' da skuti icma'dr.
Veki', A'me'ten, o da Habib b. Abit'ten u hadisi rivayet
etmitir: Muaviye yle demi: " Bir adam osman b. Affan'a
gelerek ben karm bin defa boadm' dedi. Osman: 'Karn Saniyen: cma' naklederken muteber olan, avamn deil,
senden talak ile bain olmu' cevabn verdi." mtehitlerin szleridir. Resulullahn -sallallahu aleyhi ve
sellem- vefatnda mevcut olan yz bin kiinin iindeki
mtehit fukahann says yirmiden fazla deildi. Bunlar da
drt halife, drt abdullah, Zeyd b. Sabit, Muaz b. Cebel,
37
Enes ve Ebu Hreyre -radyallahu anhm- ile daha birka olmaz" dediklerini ve hayz halinde boanan kadnn bo
kii idiler. Sair ashab bunlara mracaatla kendilerinden fetva dmediini sylediklerini bildirmitir. Buradaki izahatnn
sorarlard. Biz bu zevatn ekserisinden sarahaten banda: "Bir kavim bir mecliste kadn talakla boamakla
naklolunduunu isbat ettik ki, bir azdan sylenen szde ancak bir talak vaki olur demitir." sznden maksad yine
talak vaki olurmu. Kendilerine muhalif zuhur etmemitir. imamiyye taifesidir. Bahis mevzumuz bn-i Teymiyye de
Artk haktan sonra bu ancak delalettir..." onlarla beraberdir. Bunlar mddealarn isbat iin Hazret-i
Ali'den de bir mecliste yaplan talakn bir saylacan
rivayet ederlerse de, mezkur rivayet kuru bir iftiradan
Kemal b. Hmam'a gre hadis zahir manasnn hilafna bile ibarettir. Ehl-i Beyt'ten, bahusus Hazret-i Hasan ile Cafer b.
alnsa tevili yle olur: lk zamanlar bir adamn karsna sen Muhammed'den bunun hilafna rivayet olunmutur. Hatta bu
bosun, sen bosun, sen bosun demesi bir talak saylrd. haberi rivayet eden ahs iftirasn Kufe'de A'me'in
nk ashab bu szlerle birinci sz te'kid kast ederlerdi. huzurunda itiraf etmitir.
Sonralar te'kid deil, tecdit kastetmeye baladlar. Hazret-i
mer de kendilerini ilzam etti.
Beyhaki ile Taberani'nin rivayetlerine gre Hazret-i Hasan
halife seilince kars Aie b. Fadl kendisini tebrik etmi.
Rukane hadisi mnkerdir. Esah olan ekli Ebu Davud ile Hazret-i mam buna kzarak: "Sen Emir'l-M'minin (yani
Tirmizi ve bn-i Mace'nin rivayetleridir. Bu rivayette: Hazret-i Ali'nin) katledildiine seviniyor musun? (Sen
"Rukane karsn talak- bainle boad da Resulullah - defa bosun!)" diyerek Aie'yi boam. Bilahare: "Eer ben,
sallallahu aleyhi ve sellem- ona bir talaktan fazlay (bir adam karsn temizlik devresinde defa boarsa, yahut
kastetmediine dair yemin verdirdi. Ve karsn ona iade etti. onu mphem olarak defa boarsa, baka kocaya
Sonra onu ikinci defa mer -radyallahu anhm- zamannda varmadka ona helal olmaz) hadisini ceddimden veya
boad." denilmektedir. babamdan iitmemi olsaydm Aie'ye dnerdim" demitir.
Ebu Davud: "Bu rivayet esahtr" demitir. Hazret-i Hasan'n rivayet ettii hadis, mutlak surette
Kemal b. Hmam, burada naklettiimiz szlerinden nce talakla boanan kadnn hulle yapmadka ilk kocasna helal
imamiyye taifesinin bir rivayette: " lafzyla hi talak vaki
38
olmayacan bildirmektedir ki, imamiyye taifesinin ve bn-i CEMALEDDIN-I EFGANI
Teymiyye'nin aleyhine ak bir delildir.
1838-1897
39
Ancak muhtelif rivayetlerden anlaldna gre,
Cemaleddin-i Efgani bir ilim adam deil, siyasetle uraan
Edebiyatmzn o byk "slam inklaps"na yegane borcu
ve nan u nimetini yedii byk devlet ricalini ldrtmee
"Trk Saz" airi de deildir. Filhakika bir yandan Jn
alan bir nankrdr. Fesatl sezilince Trk ulemas
Trkler'de "Trklk uurunu uyandrken" (. Mardin,
tarafndan stanbul'dan kovulmu, Msr'a kamtr. Onu
Jn Trklerin Siyasi Fikirleri) bir yandan da... Fakat Efganl
daha iyi anlamak iin 83 sayl ve Kasm 1972 tarihli Hareket
bir eyhin, bir mmetinin Trklk uuru ile ne gibi bir
dergisinden iktibas ettiim Cemil Meri Beyin aadaki
mnasebeti olabilir diyeceksiniz. Acele etmeyelim. Belki de
yazsn okumak kafidir.
Efgani airane bir mahlastr, Figani gibi. Nitekim Ahmed
Agayef'den stadn Efganlkla bir ilgisi olmadn
reniyoruz: "eyh Hazretleri aslen Trktr, Azeri
CEMALEDDN- EFGAN'NN DOSYASI Trkdr." (Trk Yurdu Mecmuas, cilt: 1)
Cemil Meri Evet, bir yandan da Mehmed Akif'i irad etmektedir. "Akif'in
siluetini izebilmek iin Efganl Cemaleddin ile Msrl
Onunla ilk defa Sultan Aziz devrinde karlayoruz. Meclis-i Abduh'un portrelerini bir an bile gzden ayramayz. Srat-
Kebir-i Maarif ve Encmen-i Dani azasdr. Yazk ki, Mstakim Mcahid'i eyh Cemaleddin ile akirdi ve
eyhin stanbul'da boy gsterii irfan tarihimiz iin pek de muhabb-i sadk Msr Mftsnn izinden ayrlmamtr.
hayrl olmaz. Dar'l-Fnun onun bir konumas yznden Akif'in Efganl hakknda hkm udur: "arkn yetitirdii
kapatlr. (1871, Goldziher) Uzun zaman gzden ve gnlden ftratlarn en ykseklerinden biri." (Cerraholu, Mehmed
nihan olan stad, ylar sonra bir per-i ilham olarak sahnede Akif)
gryoruz. Yalnz Akif mi? slam'da teceddt yapmak isteyen btn bir
Trk airi Mehmed Emin Beye Trkl alayan, nesil, onun akirdi. Daha sonra smet Paann Bavekilliini
kendisinin sylediine gre, Efganl eyh Cemaleddin'dir. Bu yapacak olan tannm din bilgini emseddin Gnaltay'a gre
byk slam inklaps, Trkiye'de Mehmed Emin Beyi "eyh, Peygamber kadar ayan- hrmet; ona itiraz edenler,
bularak, ona halk dilinde, halk vezninde, millet sevgisi ile Ebu Cehil kadar lanete mstehaktr. nk eyh,
dolu iirler yazmasn tavsiye etmitir. (Ziya Gkalp, Peygamberin zamanndaki slaml yeniden diriltmeye
Trkln Esaslar) kalkmtr." (slam Mecmuas)
40
okumak zahmetine katlanmam, btn yazarlar byk bir
cmertlikle eyhi, slamiyet'in mdafii mertebesine
Bu muteber ehadetlerden anlalan u: Cemaleddin Efendi
ykseltmitir.
Efgani deil, Trkidir. Saysz tilmizi vardr. Milliyetidir,
mmetidir, slahatdr. Hem mcahittir, hem mtehit.
zlerek belirtelim ki, elimizdeki dier kaynaklar bu
Bu vesika bizim iin ok mhimdir. nk hem
iddialara glge drecek mahiyettedir. Kimine gre eyh,
Cemaleddin'in girift ve mtezad kiiliini a kavuturur,
ranl bir iidir. (B. Lewis, The Middle East and the West)
hem onu Namk Kemal'le mukayese etmek imkann verir.
Kimine gre Hazret-i Ali ahfadndan. (eyh Abduh) Onun
Zira Renan'n 1883'de irad ettii konferans, Efganl'ya
Hindli olduunu syleyenler de var. (The Mussalman
yarenlemek frsat vermekle kalmaz, Namk Kemal'e de
mecmuas, 1936 hususi say ile ubat 1937 tarihli nsha.)
mehur mdafaanamesini ilham eder. Namk Kemal'in
mdafaanamesi taarruz; Cemaleddin'in mektubu teslimiyet.
Namk Kemal fke ve kmseyi, Cemaleddin terbiye ve
Trk, ranl, Efganl, Hindli... Homeros'u paylaamayan yedi
makyavelizm.
ehir, Cemaleddin'i paylaamayan drt lke. Biri eski, biri
yeni efsane...
hreti dnyay tutan bu masal kahramannn insanla Namk Kemal nce Renan' tantmakla ie balar:
miras: Minnack bir Efgan tarihi ile kck bir reddiye "Engizisyonun ktlklerini tenkit ede ede, her fenal dine
(Red ale'd-Dehriyyin.) Reddiye biroklarnn ismine bakarak balayan ve her dini ayn meziyette vehmeden bir mnkir.
vehmettikleri gibi, maddecilii cerh iin yazlm teolojik bir stelik ele ald konuyu da hi bilmemektedir. Nasl olur
eser deil, siyasi bir hicivdir. denecek, bir ark dilleri mtehasss, bir akademi azas
slamiyet'i nasl olur da bilmez? Bilmez, Avrupa ark
bilmez. Bu cehaletin sebebi u: Avrupa'da slamiyet'le
Cemaleddin, nazariyeci olmaktan ok politikac. Onun girift uraanlar ya Hristiyandrlar, ya deildirler. Hristiyanlarn
ve tezatlarla dolu kiiliini Renan'a verdii cevapta fikr-i aslileri, bu tetkikatn selametle icrasna manidir. Biz
buluyoruz. Ne gariptir ki, aa yukar bir asr nce cereyan aratrmalarmzda bitaraf olabiliriz. Bizce Hristiyanlk
eden bu mnakaa (muhasebe demek daha doru olurdu) mensuh bir dindir. Halbuki slamiyet Hristiyanlara gre
bize yanl intikal etmitir. Hi kimse Cemaleddin'in yazsn ilahi deildir. Onun iin her kitapta yalan, yanl aralar.
41
nanmayanlarsa btn dinlere efkar- beerin en ar zincir-i dndklerini yazyor. eyhin mektubunu mmkn olduu
esareti, terakkiyat- marifetin en kuvvetli sekte-i haili kadar sadakatle tercme ettik. Doruda dnce ve
nazaryla bakarlar. Dinin ilahi mahiyeti yoksa, zerinde medeniyetimizin nasl anlaldn gstermek iin
neden durulsun? Renan'n risalesini grmeden bu kadar az sunuyoruz."
lakrdya, bu kadar ok hata szabileceini sanmazdm."
43
reisleri, bildiime gre bugn bile mcadeleden vazgemi Mslmanlk uyutuyor diye deil, bilakis uyandryor,
deillerdir..." uykumuzu karyor diye ondan uzaklatklarn itiraf
etmeleri gerekir. Evet, Kur'an' Kerim'de, baka hibir ayet
olmasa, ilim ve kltr iin "kra" ayeti, teknik iin de askerlik
Biliyorum, Mslmanlarn Avrupa ile ayn medeniyet ayeti kafi gelirdi.
seviyesineykselmeleri ok gtr. Felsefi ve ilmi hakikate
17.Katolik Kilisesi papazlarna muhterem demek maazallah
vusul onlara yasaktr. Gerek bir m'min, konusu ilmi
onlara imrenmeyi gstermiyor mu? (A. Davudolu)
hakikat olan her eit aratrmalardan kanmaldr. Oysa
baz Avrupallara gre her hakikat ilme dayanmak 18.Evet Mslman, klesi bulunduu nassa, sabana
zorundadr. Klesi olduu nassa, sabana balanan bir balanan bir kz misali bal kalmaldr. Zira Mslmanl
kz(18) misali balanan m'min, ancak bu surette devam ettirebilir. Yoksa kazktan boanm
merkep gibi saa sola '....' atar durursa cehennemi boylar.
__________
(Ahmed Davudolu)
16.Kur'an- Kerim'in ilk inen ayeti Alak suresinin bandaki
"Oku!" emridir. Onu takip eden ikinci ayet-i kerimede __________
kalemle yaz yazmaa irad buyurulmu; daha sonra inen
Mddessir suresinin ayetlerinde ise elbise temizlii
emrolunmutur. 20. asrn medeniyeti bunlarla lldne ilanihaye eriat tefsircileri tarafndan izilen yolda yrmeye
gre Mslmanlara Kur'an- Kerim'in ilk ayetleri ile medeni mahkumdur... Hakikatin zaten btnne sahip. Aramasna
olmalar emir buyurulmu demektir. Byle olduu halde ne lzum var? mann kaybederse, daha m bahtiyar olacak?
slam dini ilmi bomaa ve terakkiyi durdurmaya gayret Byle olunca ilmi kmsemesi tabii deil mi?
etmi saylrsa ilme tevik etmi olmak iin ne yapmas lazm
geldiini ltfen eyh namna onun yolundan gidenler
sylesinler!.. Bu ayetlerle askeri hazrl emreden ayet, eyh Efendi, slamiyet'in terakkiye mani olduunu
Kur'an'da bulunduka ne geri kalm Mslmanlarn bir Renan'dan daha byk bir imanla belirttikten sonra, Arap
zr makbul olabilir, ne de Mslmanla saldran kavmini mdafaaya geiyor.
dmanlarn bir hakk!.. Bunlarn karsnda
Mslmanlktan kaanlara merte konumak lazm gelirse
44
"Ancak fetihlerindeki hzl mukayese edilebilecek bir fikri 19.Evet ama, snen ilimleri canlandrma meselesei, ne zaman,
ykseli. Bir asr btn bir Yunan ve Acem ilminin elde hangi devirde oldu? Mslmanlk devrinde olduysa fena
edilii, hazmedilii... Araplar balangta ne kadar cahil ve yakalandn Hazret. nk onlar uyandran Mslmanlk
barbar olurlarsa olsunlar, medeni milletlerin yz st oluyor. Baka bir devir ve sebep gstermee imkan varsa
braktklarna drt elle sarldlar. Snen ilimleri ltfen gster. (Ahmed Davudolu)
canlandrdlar, gelitirdiler ve o zamana kadar ulaamadklar
__________
bir ihtiama kavuturdular.(19) Bu da ilme kar besledikleri
sevginin iareti ve ispat deil midir?" medeniyetinde Trklerin rolnden bir kerecik bile sz
etmiyor. Evet, slam medeniyeti bir btndr. Bu byk
terkibi yalnz Arabn eseriymi gibi gstermek, ya Araba
Renan, Arap dnyasnda, Acem alimlerin (yani Arap dalkavukluk, ya misli grlmemi bir gaflettir. Farabi
olmayanlarn) byk bir rol oynad fikrinde. eyh Efendi slamdr, bn-i Sina slamdr, Arap deil. O ummana karan
de bunu kabul etmektedir. en byk rmak : Trk.
Fakat eyh yatrm yapmaktadr. Pekiyi denecek, Arap
medeniyeti bu kadar aaakar olduktan sonra nasl birden
"Harranllar Araptlar ve spanya'y istila edenler
snverdi? Me'ale o zamandan beri neden tutumad
Araplklarn kaybetmilerdi. bn-i Mace, bn-i Tufeyl, bn-i
tekrar? Arap dnyas uzunca zamandan beri niin
Rd de el-Kindi gibi Araptlar. Irklar ayran dildir.
karanlklarda bocalyor? Namk Kemal buna sebep olarak
slamiyet'in inkiaf ile Araplar yeni bir hamle kazand ve
Hal ordular ile Tatar mriklerini gsteriyor. eyhin
ranl alimler Mslman olunca Kur'an diliyle yazmay eref
cevabn okuyalm:
telakki ettiler."
"Burada slam dininin btn sorumluluu ortaya kyor.
uras aikar: Bu din nerede yerlemi ise ilmi bomutur.
Ne gariptir ki, Aaolu'nun halis muhlis Trk olduunu (20) Bu uurda istibdatla el ele vermekte tereddt
iddia ettii Efganl eyh, slam etmemitir. es-Suyuti, Halife el-Hadi'nin Mslman
__________ lkelerde ilmin kkn kurutmak iin be bin alimi
Badad'da katlettiini syler. Belki Suyuti kurbanlarnn
45
saysnda mbalaa etmi, ama yaplan zulm, bir vaka. Bir yaadka nass ile serbest tenkit, dinle felsefe arasndaki
dinin ve bir kavga sona ermeyecektir. Kyasya bir sava bu. Ve korkarm
ki,(24) bu savata zafer hr dnceye nasip olmayacaktr."
__________
20.slamiyet senin gibi bir aknn sorular ile sorumlu
olamaz. <<Bu din nerede yerlemise ilmi bomutur" iddias eyhimiz ikayeti:
yalandr. Hakikat bunun tam tersidir. Yani bu din nerede
"Akln dersleri be byk zekaya hitap eder yalnz. lim,
yerlemise orada ilmi ihya etmitir. Zira ilk emir okuyup
ne kadar gzel olursa olsun ideale susuz olan insanl
yazmaktr. Bu uurda istibdatla el ele vermekte tereddt
doyuramaz. nsanlk filozoflarn ve alimlerin gremedikleri
etmediine gre demek slamiyet mstebid ve zalim bir
ve giremedikleri karanlk ve uzak blgelerde kanat amaktan
dindir. Sen de zahiren Mslman eth Efendi. u halde sen
holanr."
de zalimsin. Biz seni zalimliini bilatereddt kabul ediyoruz.
Fakat zulmn dinden neet ettiini asla! nk slam dini
Allah dinidir. Cenab- Hakk -haa- zalim deildir ki, zulmle, Efgani'nin sz burada bitiyor.
istibdatla el ele verecek bir din gndersin. O
erhamrrahimindir. kullarna kat'iyen zulmetmez. Bu imdi de Renan'n bu mektuba verdii cevab gzden
szlerinden sonra bizim teredddmz senin hala Mslman geirelim:
kalp kalmamandr. (A. Davudolu) __________
__________ 21.nk dinler Allah'n gnderdii kanunlardr. Felsefe ise
kavmin tarihinde kanl bir leke bu. Hristiyan dininin insan kafasnn mahsul kuru nazariyelerden ibarettir.
mazisinde de buna benzer vak'alar bulabilirim. Dinler, (Ahmed Davudolu)
isimleri ne olursa olsun birbirlerine benzerler. Dinlerin 22.Bu iddia yalandr, Haa dinde zorlama yoktur. Dinin
felsefe ile uyumalarna, anlamalarna imkan yoktur.(21) tarifini yukarda grdk. O insanlar kendi ihtiyarlar ileiyiyi
Din, insana iman ve itikad zorla kabul ettirir(22) Felsefe benimsemeye sevk eder. eyh bu zorlamay nereden
onu itikatlardan ksmen veya tamamen kurtarr.(23) Nasl karyor. (Ahmed Davudolu)
anlaabilirler? Din galip gelince felsefeyi yok edecektir;
23.Masonluk locasna kaydedilmesi iin yapt mracaatta
felsefe hkmran olunca din ortadan kalkacak. nsanlk
kendisinin felsefe ilimleri mderrisi olduunu sylemesine
46
baklrsa eyh Hazretlerini de felsefesi itikatlardan ksmen
veya tamamen kurtarma benziyor. Maazallah. (Ahmed
Anlalyor deil mi? Bizim byk slam Birlii'nin kurcusu
Davudolu)
olarak selamladmz eyh Efendinin Fransa'daki dostu
24.Biz de bu szleri ile eyhin kfrnden korkarz. (Ahmed Hristiyan Halil Ganem'dir. Sultan Abdlhamid Han'n
Davudolu) hasm- biaman Ganem.
__________
"Sorbonne'daki son konferansmn eyh Cemaleddin'e telkin Renan, Efganly bir masal kahraman olarak deil, gerek
ettii son derece dikkate deer dncelerini dnk kiilii ile, yani bir dinsiz, bir "Libre penseor" olarak
gazetenizde alaka ile okudum. Mnevver Asya'nn uurunu tantmaktadr. Devam edelim:
bylece orjinal ve samimi tecellilerinde takip etmek ok
retici, ufkun drt bir yanndan rasyonalizmi ven sesler
geliyor. nsan bu sesleri dinledike daha iyi anlyor ki, din "Cemaleddin, zinde bir kavmin ocuudur. Efganistan'da
ayrr, akl birletirir. Ve iman ediyor ki, akl tektir. nsan Arya ruhu resmi slamiyet'in s tabakas altnda btn
zekasnn birlii, dncelerin tesandnden doan byk ve zindelii ile yaamaktadr."
mit verici netice. Ama bunun iin tabiatst denen vahiyleri
bir yana itmek lazm. Dnyadaki iyi niyet sahibi insanlarn
yobazla ve hurafelere kar kurduklar birlik grnte ok Grlyor ki Renan, Aaolu ile ayn fikirde deildir. eyhin
kk, ama hakikate dayanyor ve er ge muzaffer olacaktr. Efganl, hatta ii olduunu Aaolu acaba biliyor muydu?
Masallar tahrip edecektir."
47
Renan, bilhassa Trkiye demek istiyor) Mslman lkelerin Mslman lkelerde de gerekleirse eyh de ben de
arz ettii manzaray karlatrnca aradaki tezat bana memnun oluruz? Ben btn Mslmanlar cahildirler, cahil
bsbtn ak grnd. Bu lkelerde ilmi ve felsefi tecesss kalacaklardr demedim. slamiyet'in idaresi altnda bulunan
yok gibidir. eyh Cemaleddin dini istilaya kar rki direniin lkelerde be alt asrdan beri ilmi yok ettiini syledim.
en gzel rneidir." Mslmanlar, Mslmanla dayanarak kalknamazlar.
Mslmanln zayflamas sayesinde kalknabilirler.
slamiyet'in ilk kurban Mslmanlardr. Mslman
Renan, eyhin takdirkar, eyh, Renan'a hayran. dininden kurtarmak ona yaplabilecek en byk iyilik. Akl
Anlamamalarna imkan var m? Teferruata ait ihtilaflar bir iin yol birdir. Hr dnceli insanlar elbette ki
sohbet vesilesi. Mesela Renan'a gre Roma mparatorluu birleeceklerdir. Kurtulu, Mslmanlarn yeni batan
16. asra kadar Latinceyi btn batda insan zekasnn ifadesi terbiye edilmesindedir. Ama bu terbiyenin ciddi olmas, yani
vastas yapmtr. akla dayanmas lazm. slam'n dini efleri bu gayeye hizmet
ederlerse kendilerine minnettar olurum. slam lkelerindeki
rnesans slamiyet'ten kurtularak gerekleecektir;
"Byk Albert, Roger Bacon, Spinoza Latince yazdlar. Ama Hristiyan lkelerde olduu gibi. eyh Cemaleddin benim
bunlar bizim iin Latin deildirler? Arap dili ile yazan btn belli bal tezlerime delil getirmitir."
islamlar da Arap saymak doru deildir. Semavi dinlerin
hepsi msbet ilme dmandr. eyh bu hakikati kafi derecede
belirtmediimi ileri sryor. Bu konudaki fikirlerim herkese Zavall Trk ntelicansyas! Kimlerin peinden gitmemi.
malum olduundan zerinde durmadm. nsan zihni Dman dost, dostlar dman tantm. Peygamberin adn
tabiatst unsurlardan tecrit edilmelidir. Bunun iin zora da anmaya cesaret edemeyen bir Efganly, Peygamber kadar
lzum yok. Hristiyan ve slam aydnlar, din bahsinde saygya layk grm, galiba Bernard Lewis doru sylyor:
anlayl bir kaytszlk gstersinler, yani din zararsz hale
gelsin yeter. Bu, Hristiyan lkelerde gerekleti.
"Cemaleddin'in vaazlar bir ideolojiden ok, bir yaantnn
ifadesi. slamiyet onun iin her eyden evvel bir medeniyet,
dnyevi bir iktidard. Arzi olarak da bir iman. Takvadan ok
ballk istiyordu. Mslmanlar da Germenler ve talyanlar
48
gibi birlemeliydiler. Cemaleddin'in mr, Cavour'u,
Bismarck' olaca bir hkmdar aramakla geti... slam
Bu istidaya verilen cevap da udur:
Birliini kurabilmek iin kah aha, kah Hidive, kah Sultana
bavurdu. Ama hibirinde aradn bulamad." (The Middle
East and the West) arkn Yldz Locas
No: 1355
49
CEMALEDDN EFGAN'NN olun ki, slam milleti rtbe itibar ile milletlerin en ereflisi,
STANBUL'DAK NUTKU* kymete en yksei, zekas, dirayeti, feraseti en ok olan,
mcadele itibar ile en dehetlisi ve alkan idi.
50
envan tahsile alalm ve bunlarla insanlk yollarna Bu adamn resmini ilk grdmde bende ekiya tesiri
kalm, nefislerimizi cehaletten ve hayvani sfatlardan brakmt. Meer o ekiyadan da kt imi! arlatanln
kurtaralm. mdi bu nimetlerinden dolay onlara dua ve derecesine bakn ki, adam mrnde Afganistan'a ayak
kretmemiz, izzet ve erefe ulatran kemalat tahsile basmam ranl bir ii olduu halde kendini Afganl diye
almamz, mrlerimizi zayi ve telef olmaktan korumamz, tantmaa muvaffak olmu; bu suretle btn dnyay
frsatlar ganimet bilmemiz, kendimize, milletimize fayda aldatmtr. Bunu Badadl Profesr Dr. Hasib es-
veren eyleri brakp da mrlerimizi faydasz eylere Samurai'nin "Reid Rza" adl kitabndan yeni rendim. 470
harcamamz, gemilerin erefini, geleceklerin hukukunu ksur sayfa tutan bu eser, baba ayrlmtr.
zayi etmememiz gerekir. Nefislerimize rahat mutlaka haram
klmal, fikirlerimizi milletda ve dindalarmza i'zaz
hususunda altrmalyz. Hikmetin derecelerine ulatran Birinci Babta: Menar tefsirinden, tefsir nev'ilerinden , eyh
yollar tutmal, mmetin daha ziyade eref kazanmasna aba Muhammed Abduh'un melek, cin ve eytanlar hakkndaki
sarf etmeliyiz. grnde,
Ey kardelerimiz, ilerlemi baka milletlerden ibret almaz kinci babta: Cemaleddin-i Efgani ile Muhammed Abduh ve
msn? Onlar alp didinmeleri sayesinde maarifin Reid Rza ile marifetlerinden;
gayelerine, ykseliin nihayetlerine ulamlardr. u anda
ilerlemeye btn sebepleri ile birlikte tembellik, aklszlk ve
cehaletten baka hibir mani yoktur. Bunu syler, bana hicret nc babta: Reid Rza'nn mucize telakkisinden,
ve bu adil, meyyed devlete iltica eden Allah'a hamd eylerim. mucizeden, Hz. sa'nn inmesinden, faiz ve saireden
Beni ve sizleri nimet ve ihsanlarnn kymetini bilenlerden bahsediliyor.
eylesin. Bana ve sizlere rzasn ve rahmetlerini daim klsn.
Mlk sahibinin saltanatn ahir zamana kadar ebediletirsin.
181'inci sayfadan 243'e kadar devam eden 63 sayfa tamamen
Amin."
Cemaleddin-i Efgani'ye tahsis edilmitir.
51
Ben buraya mezkur eserin 194'nc sayfasndaki hulasay harplere katlmas , bir Afgan emrine meyil gsterip onun
almakla iktifa ediyorum. nezdinde vezir muamelesi gstermesi, birinin kendisine gadir
etmek istemesi veya Afganistan'dan hac bahanesi ile kmas
tamam ile aslsz eylerdir. Bunlarla Msr'a ve dier
Orada aynen yle denilmektedir: memleketlere nasl ulaabileceine hazrlk olmak zere
uydurma hikayenin tamamlanmas kastedilmitir. ihtimal ki,
ran ah tarafndan srgn ediliinin meydana kmasn
"Yukarda geenlerin hulasas udur: istemiyor; yahut kendisine kendi yaktrd Afganl
Cemaleddin'in Afganistanl olduu yu' bulmutur. Halbuki hakikat gstermek iin mbalaa yapmak istiyordu.
hakikat ranl olmasdr. Afganistanl olduu ayias bizzat
Cemaleddin'in dikte ederek Muhammed Abduh'a
yazdrdndan baka hibir suretle rivayet edilmemitir. Cemaleddin'in babalarnn, dedelerinin ve aireti ile
Onun iin de Seyyid Muhsin el-Emin eyh Abduh'un hemehrilerinin mezhebi ii Hanifi -Hanefi deil- Ca'feri
Cemaleddin rivayetini eletirerek: 'Btn bu szlerin olduu gibi, kendisinin mezhebi de iidir. Her yerde hret
doruluktan nasibi yoktur. Bilakis 1001 gece masallarna bulan ve insanlara arasnda ayi olan, binlerce nsha baslan
benziyor. kitaplarda tedvin edilerek mtercimin zamannda dnyann
her tarafna dalan u ie bak ki, asl yoktur!.. Bundan
anlarsn ki 'ok mehur vardr; asl yoktur' sz dorudur..."
Anlalyor ki, bu masallar Cemaleddin, meseleyi mbalaal
bir ekilde gizlemek ve kendinin Afganistanl olduunu ispat
etmek iin tilmizi Muhammed Abduh'a yazdrrm!' Prof. Hasib'in bu eseri Trkeye tercme edilse ok iyi olur.
demitir. Belki bu sayede bizim ahir zaman mtehitlerinden de
kendilerine gelenler olur.
52
EYH MUHAMMED ABDUH* *Cz'i tasarrufla mer Nasuhi Bilmen'in "Byk Tefsir
Tarihi"nden alnmtr.
1265-1323
__________
km. Bu esnada akrabasndan eyh Devi adnda bir
Muhammed Abduh bin Abduh bin Hasan Hayrullah, cihan zattan ahlaka, tasavvufa dair baz eyler renmi; bir ksm
mul bir hret sahibi olan byk bir alimdir. 1265 gzel fikirler alm. Ba'dehu Tanta'ya giderek Cami-i
tarihinde Msr'da Mdiriyyet'l-bahriyye kylerinden Ahmedi'de mebadi-i ulumu okumu. Daha sonra 1882'de
Mahallet'l-Nasr veya Ayn'-ems denilen kk bir Kahire'ye gidip, mehur eyh Ule'ten Arabi ilimlerle
kyde ziraatle megul, orta halli bir aile arasnda dnyaya edebiyata, manta, hikmete, fkh- Maliki'ye dair dersler
gelmi. Ezher'de yetimi, 1323 senesinde skenderiye'de alm. 1283 Hicri tarihinde Msr'a gelmi olan mehur
vefat ederek na' emsalsiz bir ihtifalle Kahire'ye Cemaleddin-i Efgani'nin derslerine de 1286 senesinden
nakledilmitir. Rahmetullahi Aleyh. itibaren devama balayarak bu son stadn da kelama, usul-i
fkha, manta, hikmete, eski ve yeni hyete dair birok eyler
okumutur.
Tahsili ve Seyahatleri:
53
edilmi, bu gazetenin edebi ksmn meydana getirmiti.
1299'da zuhur eden Arabi isyan ile alakadar ve Hidiv Tevfik
1305'de sadr olan bir emr-i ali ile menfasndan Msr'a
Paann azline dair fetva vermekle sulandrlarak Suriye'ye
gitmesine msaade olunmutur. Bir aralk stanbul'u ziyaret
srlmt. Bu sebeple alt sene kadar Beyrut'ta kalp
etmi; bir aralk da Sudan'a gitmi. Buradan avdetinde
oradaki Medrese-i Sultaniye mderrisliini ifa etmi ve cami-
mptela olduu seretan (kanser) illetinin tedavisi iin
i erifte de tefsir okutmaa devam etmitir. Sonra Gazi
Avrupa'ya giderken hastal skenderiye'de iddetlenmekle
Ahmed Muhtar Paa gibi baz byklerin efaatleri
orada tevakuf etmi ve nihayet orada vefat etmitir.
sayesinde Hidiv Muhammed Mustafa Paa tarafndan
affedildiinden, tekrar Msr'a dnerek evvela muhakim-i
stad Cemaleddin-i Efgani de bu hastalktan vefat etmiti. ehliyye kadlna sonra 1317'de Hanefi mezhebine mstenid
olan Diyar- Msr Mftlne tayin edilmitir. Bu esnada
Cami-i Ezher idare meclisi azalnda bulunduu gibi Meclis-
Memuriyetleri: i ura'da ve Meclis-i Evkaf ile Cemiyet-i Umumiye'de,
Nezaret-i Hakkaniye ile Messesat- Hayriye'de de aza sfat
ile bulunmutur.
eyh Muhammed Abduh, Msr'da az zaman iinde akranlar
arasnda temayz ederek 1294 tarihinde alimiyet derecesini
resmen ihraz etmekle 1295 senesinde Daru'l-ulum ve Kudret-i lmiyyesi:
Medreset'l-elsn messeselerinde edebiyat ve Arap tarihi
mderrisi tayin edilmiti. 1296'da Muhammed Abduh, Tevfik
Paa hidiv olunca baz kimselerin kovuculuu zerine eyh Muhammed Abduh, Msr'n son zamanlarda
Cemaleddin Efgani'yi srgn etmek istemi, eyh Abduh'un yetitirmi olduu yksek bir ilm irfan timsalidir. Birok
da vazifelerine de nihayet vermi olduundan Cemaleddin dini ilimlerle bihakkn mcehhez bulunmutu. Zamannda
Hindistan'a kp gitmi, eyh Abduh da kyne giderek Cami-i Ezher'de okutulmayan tabiiyyat, riyaziyyat ve felsefe
inzivaya ekilmiti. Bilahare Hidivin gceniklii zail olmakla gibi lisaniyatta byk hizmetlerde bulunmu; Msr
eyh Abduh, Riyad Paa tarafndan matbuat kalemi matbuatnda ve resmi yazmalarndaki yanl yazlarn
reisliine ve Msr'n ilk ceridesi olan el-Vekau'l-Msriyye nne gemek iin tedbirler alm; lugatle, lisan slah
gazetesi muharrirliine, sonra da tahrir heyeti reisliine tayin meselesi ile pek ok uramtr.
54
Bu zatn fikri cevval, zekas parlak, ifadeleri fasih, sesi Merhumun tefsire ait not suretiyle tutulan ifadeleri vuzuh,
yksek, hitabeleri pek muntazam idi. Bedahaten syledii uslup, belagat itibariyle hakikaten birer aheserdir. Zihinleri
szler en kudretli ediplerin yazlar kadar mncesim, igal eden ve zamanmzda mnakaa mevzuu olan
ahenkdar bulunuyordu. Tefsire, kelama, edebiyata, slam meselelerhakknda ahlaki, itimai, siyasi bakmdan birok
uuruna dair yazd yazlar ise pek belidir. Arap lisannn fikirler, mtalaalar serdetmitir ki, bunlar daha evvel yazlm
metanet ve letafetini gsterir birer abide gibi gze olan, tefsirlerde hemen hemen grlmez.
arpmaktadr. Ayn zamanda srat-i intikal sahibi olup
hafzas pek kuvvetli idi. Krk yan getii bir srada
Franszcay birka ay iinde gzelce renmi, gzelce Mesela: "Yaplacak i hususunda onlarla mavere et!"(25)
konumaa ve yazmaa balamtr. nazm- celilinin tefsiri srasnda maverenin siyasi bir nokta-
i nazardan ehemmiyetini izaha alm, slami devirleri
nazar itibara almtr.
Edebiyattan byk bir zevk alr; ziyaretine gelen airlere
manzumelerinden baz paralar okutur; nktelerden,
latifelerden holanrd. iirle hret bulmamtr. Fakat "Kadnlardan size helal olanlarn nikah edin."(26) ayet-i
istedii vakit iir de syleyebilirdi. kerimesinin izah srasnda gerek lisaniyat itibaryla ve gerek
teaddd-i zevcatn mahiyetini ve hikmet-i meruiyeti
itibaryla bir hayli mtalaalarda bulunmutur.
Tefsirdeki Meslei:
55
Heyet-i mecmuas itibar ile pek beli ve pek faydal olan bu Hatta Cami-i Ezher ulemas arasnda cari olan bir adete gre
tefsir czleri zamannn ulemas tarafndan hakl ve mderrislerin biri ayin yaplr; fezailine dair kasideler
haksz(27) baz tenkitlere hedef olmutur. okunur; nutuklar verilirken, merhum bunun bir bid'at
olduunu dermeyan ederek menine muvaffak olmutu.
Gariptir ki, vefatnda kendisine kar bu adeti ihya etmek
Nitekim tercme-i haline dair yazlm makalelerden isteyenler bulunmutu. Fakat Ezher ulemasndan stad
bazlarnda bu cihet tasrih edilmitir. Abdlkerim Selman ortaya atlarak: "Merhumun hayatnda
__________ menettii bir adeti kendisine kar nasl yapabilirsiniz?"
diyerek bunun yaplmasna meydan vermemiti.
25.Sure-i Al-i Imran, ayet: 159.
26.Sure-i Nisa, ayet: 3.
Muterem Muhammed Abduh bir taraftan da medreseleri
27.Biz hakl olanlara misaller gstereceiz. Haksz tenkitler slaha kyam eder; Cami-i Ezher'de yeni programlar
nelerdir bilmek isterdik. dahilinde ders okunmasn temine urar; slam aleminin
__________ i'tilas vesair medreselerin terakkisi iin en evvel Cami-i
Ezher'de slahat yaplmasn lzumunu daima mdafaada
Hakkndaki tirazlar:
bulunurdu. Garpta grd terakkiyat memleketinde de
grmek emeli ile bir hareket-i fikriye vcuda getirmee
alr; dini hakikatlerle, asrn tecrbe ve mahedeye
eyh Muhammed Abduh, mteceddid (yenici) mtehit bir
istinaden ilimleri arasn telif ve tevfika gayret gsterir; bu
vaziyette bulunuyordu. Bir taraftan eyhlislam bn-i
maksatla tefsire yeni bir cereyan vermek ister; gazetelere
Teymiyye gibi eski alimleri taklit edercesine hareket eder!
yazlar; felsefe ile megul olur; Franszca baz eserleri
Bid'at sayd eylerle mcadelede bulunur; kabirleri
tercme eder; mslim ve gayri mslim birok rical ile temasta
ziyaretin, talarla teberrkn, ve selefin tesahul gsterdii
bulunur; Garbn terakkiyatn bir rnek olarak ileri srer;
eylere sarlmann caiz olmadn teriha alr; baz mhim
asri dncelere uygun olduunu gstermek veya zihinlere
meselelerde cumhurun itihadna, beyanatna muhalif
yaklatrmak in baz dini hakikatleri yeni bir kisve ile
fetvalar verirdi.
aslndan mnharif grlecek bir ekilde tavzihe alr
dururdu. Ve kendisi bir slam alimi olduu halde siyasete
56
karr; bu yolda birok eyler yazard. Hatta bunun bir "slam dininin birtakm ahkam vardr ki, bunlar kat'i olarak
neticesi olarak srgn edilmiti. Kendisi de bu hareketinden sbut bulmu eylerdir. Bunlarn haklarndaki naslar,
piman olmu olmal ki, siyasetten artk vazgetiini, deimez lisan kaidelerine, usul-i fkha gre tahlil edilerek,
siyasetin insan ifsat ettiini sylemeye balamt. bunlardan maksut olan manalarn nelerden ibaret olduu
kat'iyetle taayyn etmitir. Artk bu gizli hususlarda itihada
imkan yoktur. Eer beeriyetin faydal faydasz ve hakiki
te merhumun bu gibi baz hareketlerini ho grmeyenler, ihtiyalardan dosun domasn her yeni hareketine uymasn
onun hakknda itirazlara kalkm; aleyhinde bir cereyan temin iin bu gibi dini naslarla oynanrsa, muayyen bir dinin
vcuda getirmi; hakknda suizan besleyenler tremiti. mahiyeti, esaslar ortadan kalkm olur; onun hkmlerinden
eser kalmaz."(28)
57
Harikann vcuduna kail olmayanlar ise dinlere kar cephe Naslarn msait bulunduu, rf adetin istilzam eyledii
alm kimseler demektir. Artk bunlara kar harikalarn hususlara ise hareket-i fikriyye iin byk bir saha vardr.
mahiyetini alelade bir hadise gibi gstermek onlarn Bunu kimse inkar edemez. Binaenaleyh dini esaslara mugayir
davalarn tasdikten ve kabul ettirilmesi matlup olan bir olmayan yenilikler, lzumu takdirinde pek ala kabul
gayenin inkar hakkndaki cereyan takviyeden baka bir edilebilir. Fakat bu hususta da teenni ile basiretle hareket
eye yaramaz. edilmesi lazmdr. Bu yenilik iin hakiki bir ihtiya var mdr?
Varsa ne tarzda kabul ve tatbik edilmelidir? Btn bunlar
evvelce gzel dnlecek eylerdir. Bir cemaatin, bir
Hele birok peygamberlerin ibraz ettikleri bir ksm mucizat- kavmin birden hazmedemeyecei bir yenilik hareketi,
kevniyyeyi tasdik edip de ulviyet-i an peygamberler nekahat halinde bulunan bir hastaya kuvvet vermek iin
arasnda gn gibi parlayan Hazret-i Muhammed -sallallahu hazmedemeyecei miktarda kuvvetli eyler yedirip iirmee
aleyhi ve sellem-'in benzer ki, bu, aksulmelden baka bir eye yaramaz.
__________
28.Ne gzel ve yerinde bir tenkit... mer Nasuhi merhumun O halde slam alemine hizmet emeli ile baz yeniliklere lzum
gklere kard bu byk alim ve mtehit nasl olmu da gren ve bu uurda almak isteyen zevat bunlarn baz
mecellenin Arapadan tercme edilen "Mevrid-i nasda mahzurlar mstelzim olabileceini de gz nnden uzak
itihada mesa yoktur" kaidesini grememi. tutmamaldrlar.
__________
Lehindeki Tezahrat:
mucizelerini yalnz bir mucize-i kelamiyeden ibaret sayarak
sair mucizat- kevniyyesini tevile, inkara yeltenen kimseler,
eyh Muhammed Abduh, yksek bir stad idi. Yazlar ile
garip bir zihniyetin esiri olmu; tenakuzdan tenakuza dm
daima slamiyet'i mdafaa ederdi. slam aleminin terakkisi,
olmazlar m?
hrriyete kavumas, kendisince bir gaye idi. Bu cihetle
birok mtefekkirler, edipler kendisine pek mteveccih
bulunmakta idiler.(29) Gerek
58
__________
29.leride bu mtefekkirlerin marifetlerinden misaller arz "Ben mddet-i mrmde birok beldeler, insanlar grdm,
edeceiz. fakat bu merhumun bir misline ne arkta ne Garpta
grmedim. Kasem ederim ki, alemde vahid idi. Vera' ve
__________
takvada idi. lerin ilerine dlarna ttla', hususunda vahid
muhitinde ve gerek Garp aleminde byk bir mevki sahibi idi. Fesahat ve belagatte vahid idi. Alim, amil, muhsin ve
bulunuyordu. Kendisi mtefekkir, hakim, mceddid bir alim mteverri', Allah yolunda mcahit, ilme muhibb, fukara ve
olmak zere tannmt. Hatta stad Cemaleddin-i Egani bile mesakime me'va idi."
sair tilmizlerine ve muhiblerine hitaben bu zat kasdederek:
"Ben kitap telif etmeksizindnyadan kp gidiyorum, fakat
size btn kitaplardan mstani klacak bir eser braktm" Menar gazetesi sahibi Muhammed Reid Rza, merhumun
demitir. asar ve ahbarn ve hakkndaki mersiyeleri cami' "Tarihu'l-
staz el-mam" unvanl ciltlik bir eser vcuda getirmitir.
ki cildi matbudur.
Merhumun senas hakknda birok kasideler, makaleler
yazlm; vefat zerine Arap, Trk, ran, Hind, Avrupa,
Afrika, Amerika gazeteleri pek byk teessrler izhar Mellefat:
etmilerdir. Bu husustaki yazlar, ciltlerle kitap tekil ediyor.
59
Resail, erh-u Nefci'l-Belaa, Risalet't-tevhid, Tefsir- Cz- kabul etirmise, Mustafa Sabri Efendi merhumun da ilim
Tebarake , Makalat, er-Red Ale'd-Dehriyyin tercmesi; asl sahasnda btn dnyada srtn yere getiren bulunmam;
Cemaleddin-i Efgani'nin Farisi eseridir. Mdafaaname: bilhassa son zamanlarnda bu byk alimin kadr kymeti
Fransa Dileri Bakan Honotaux'un slamiyet aleyhine olan daha iyi anlalm, marip ve markta bulunan btn slam
szlerini ret iin yazlmtr. Bunu mehur air Akif Bey alimleri, ya bizzat huzuruna gelerek, yahut telgraf veya
Trkeye evirmiti. "Me'hazlar: el-Menar, Risalet'l- mektupla dnya birincisi olduunu tebrik ve kendisine arz-
Varidat, el-A'lam, el-Vasi, fi'l-edebi'l-Arabiyyi ve Tarihin, inkyad etmilerdir. Merhum hibir dava ve mnazarasnda
Tarihu'l-staz el-mam e-eyh Muhammed Abduh." yenilmediini syler, buna hemen: "Fakat bu benim ilmi
kudretimden deil, Hakk mdafaa etmemdendir" cmlesini
ekleyerek de sonsuz tevazuunu gsterirdi. Hatta kendi
Merhum mer Nasuhi Bilmen'in eserinden naklettiim rivayetine gre Cenab ehabeddin Beyle gazete stunlarnda
satrlar burada nihayete erdi. imdi acizane ben de eyh bir mnazaraya girmiler. Hazret ilk makalesine yle
Abduh hakkndaki kanaatimi ve bildiklerimi sralayacam. balam: "Ben bu mnazarada galip de gelsem, malup da
Her eyden evvel unu arz edeyim ki, gerek eyh olsam eref benimdir. Galip gelirsem hal malum, malup
Muhammed Abduh'a, gerekse tabilerine uzaktan yakndan olsam da eref benimdir; nk Trkn en byk edibine
hibir ibirarm, kinim veya dargnlm yoktur. Yazlarmda malup olacam; benim iin bu da ereftir..."
eyh Abduh'u sevenleri rencide edecek taraflar bulunursa,
bunu ltfen hakikatperverliime balasnlar!
Mnazara uzun srmemi, ikinci makalede Cenab
ehabeddin, Hazret-i stadn fadl u kemalini ve hakl
Yukardaki yazda eyh Muhammed Abduh iin, "Bir ilm olduunu itiraf ederek zr dilemi. Mustafa Sabri efendi
irfan timsali idi", "Mteceddid, mtehit bir vaziyete merhum asrlarn g yetidirdii alimlerdendir. Ben edip
bulunuyordu" gibi ibareler gze arpyor. Dorusu ya, olmadm iin hakikati kupkuru cmlelerle ifadeye
bunlar grnce gayri ihtiyari gzmn nne Tokatl byk alyorum. Bu zat, yalnz zamanndaki ulemann en stn
Trk alimi eyhlislam Mustafa Sabri Efendi merhum geldi. deil, asrlarca geriye giderek ilmen Muhyiddin Arabi, mam
Pehlivanlar arasnda hemehrim Koca Yusuf'un nasl srtn Gazali, Molla Fenari, Gelenbevi ve Alusi gibi cihanmul
yere getirecek kimse bulunmam, Avrupalarda, hretlerin de seviyesine ulamtr. "Yeni
Amerikalarda "Trk gibi kuvvetli" szn darbmesel olarak
60
Mctehidlerin Kymet-i lmiyyesi", "Dini Mceddidler" gibi Aada vereceim misallerden anlalaca vehile eyh
Trke eserleri ile "el-Beer Tahte's-Sultani'l-Kader" ve son Abduh'un slamiyet namna gsterdii gayretler hep slam'n
olarak kaleme ald "Mevkifu'l-akli ve'l-ilmi..." gibi Arapa zararna olmutur. Hal byle iken ona "ilm irfann timsali
mellefat buna ahittir. Hatta ilm irfann timsali olarak idi" denilirse, acaba Mustafa Sabri Efendiye ne demeli!..
vasflandrlan eyh Muhammed Abduh'un vaktiyle Ferah
Kitabm tenkit maksad ile yazld iin gnl evvela eyh
Anton namndaki gazeteci Hristiyanla gazete stunlarnda
Muhammed Abduh'un baarlarndan bahsetmeyi ne kadar
yaptklar mnazaray okumu; Msrllarn bu davada
arzulard. Ne yazk ki eyh Abduh merhumun
ampiyon ilan ettikleri eyh Abduh'un hakikatte yenildiini
muharrirliinden baka kayda ayan mmtaz bir taraf
grerek: "eyh hreti kazanm; hasm da davay!.." diyerek
yoktur. Geri kendisini sevenler onun hakknda pek ok
lmlerinden sonra da olsa eyh Abduh namna onun
yazlar yazmlardr. Fakat bu yazlar yapt hatalar ile
davasn mdafaa ederek muvaffak olmu ve bunu eyh
birlikte ele alnrsa her biri edebiyat stlahnca "medih
Abduh'un yaayan tilmizlerine ithaf etmitir.
eklinde zem"me inklap ederler.
Mevzuum Mustafa Sabri Efendi olmad iin yukardaki
O halde ister istemez hata cetveline geiyorum. Ta ki mmet,
iddialarma misaller vermedim. Sadece merak edenler grsn
onun hatalarn sevap zannederek tabi' olmasn.
dye kitaplarn ahit gsterdim. Demek isterim ki, bu derece
byk bir alim, hakikatte kelam ilminde amansz bir
mtehit olduu ve bunu kendi de itiraf ettii halde eyh 1- Mustafa Sabri Efendi merhum "Mevkifu'l-Akli ve'l-lmi..."
Abduh'un onda biri nispetinde bile takdir edilmemitir. adl eserinin birinci cildinde unlar sylyor:
stelik maalesef ulemadan geinen birok hemehrileri
tarafndan da o gn bugn hala ekitirilmektedir.
Grlyor ki, eyh Abduh, lafa deer bir i yapmamtr. yi "eyh Muhammed Abduh'a nispet edilen slahi kalknmaya
kt bir fikir peinde, siyaset ardnda saa sola komu; gelince hulasas udur: Abduh, Ezher'i, dini zerinde donup
didinmi, yazlar yazm... Fakat Mustafa Sabri Efendi gibi kald iin harekete geirmi ve Ezherlilerin ounu
bir tek byk muvaffakiyet gsterememitir. hatvelerce dinsizlie yaklatrm; ama dinsizleri bir adm bile
dine yaklatrmamtr. eyhi Cemaleddin Efgani vastasyla
Ezher'e masonluu sokan odur..."
61
Ezher mecellesinde okuduuma gre Msr'da ilk masonluk geliyor: O halde Kur'an'la bir roman kitabn ne fark kalr?
locasn eyh Muhammed Abduh kurmutur. Rivayet Hatta bu gibi davranlarndan dolay yine Mustafa Sabri
ediliyorki, Ezher ulemasnn mehurlarndan eyh Bahit de Efendi merhum: "yleyse bu eyhin dinde yeri nedir? Acaba
masonmu. Hatta akrabasndan ve Ezher ulemasndan bir zat bu zat dinin, gzne uyku girmeyen bir dostu mudur; yoksa
son gnlerinde bu masonluk meselesini kendisine sormu da hilekar bir dman m?" demekten kendini alamamtr.
eyh Bahit onuiddetle terslemi ve byle eylerden
menetmi. Anlalan kendisi masonlua intisap ettii iin ahir
mrnde piman olmu. 3- eyh Abduh kelam ilminde bahis mevzuu olan teselsln
butlan meselesine muhaliftir ve bu onun en byk
Masonluk bugn herkese malum bir messesedir. Ona
hatalarndan biri saylmaktadr. nk illetlerin teselsl
intisap eden bir mslman cidden ayplanr; kendisine acnr.
batl olmazsa, Allah'n varln ispat edecek bir delil kalmaz.
eyh Abduh ve stad Cemaleddin Efgani gibi alimlerin
Halbuki teselsln batl olduuna Kant'tan maada btn
intisabna hatta kendi elleriile locasn ilk defa Msr'da
gelmi gemi feylezoflar ve kelam ulemas ittifak etmilerdir.
onlarn kurmasna ne denir bilmem! Yalnz unu iyi
biliyorum ki, bu gibi hallerden dolay Muhammed Abduh ve
stad Efgani kfrle, zndkla, mlhidlikle itham 4- eyh Muhammed Abduh, Peygamberin tarifinde ulemaya
olunmulardr. muhalefet etmitir. Ona gre peygamberin tarifi udur:
"Nebi, ilmen ve amelen hak zere yaratlm insandr. Yani o
suretle ki, haktan baka birey bilmez; hikmet muktezas
2-eyh Abduh his ve tecrbe ile anlalamayan melek, eytan
haktan baka bir ey yapmaz. Bu da ftraten olur. Yani bu
ve mucize gibi -btn mukaddes kitaplarn peygamberler
hususta fikre ve istidlale muhta olmaz; lakin ilahi bir
zamannda insanlara grndklerini haber verdii- eylerin
talimdir. ayet kendi mecbul bulunduu eye hemcinslerini
birounu kabul etmemitir. Mesela: Sleyman -
davet zere yaratld ise ayn zamanda resuldr. Aksi
aleyhisselam- ile Belks hikayesinde arn Hazret-i
takdirde yalnz nebidir, resul deildir. Bu hususu dn!
Sleyman'a getirilmediini, bilakis bir mislinin yapldn
nk incedir."
iddia etmi; Musa -aleyhisselam-'nn asas ile denizi yarmas
mucizesini med ve cezir hadisesidir diye tevilde bulunmutur.
"Bir eyin Kur'an'da bulunmas, onun sahih olmasn iktiza
etmez" diyen de odur. Bu sz zerine insann u suali soras
62
Grlyor ki, bu tarifte nebi ve resuln hasaisinden olan Abduh bu tarifle peygamberleri mmtaz insanlar derecesine
vahiy, melek, kitap ve mucize gibi eylerden biri yoktur. O indirmi; ve bylelikle onlara lazm gelen mucize harikalar
halde peygamber "Ben nebiyim" dedii vakit insanlar onun ile vahyin keyfiyetini ie kartrmak zahmetinden
(haktan baka bir ey) bilmediini ve (haktan baka bir kurtulmaa almtr.
ey)yapmadn nereden bileceklerdir? Geri tarifte "lakin
ilahi bir talimdir" cmlesi varsa da, bunu dahi ftrata
hamletmek gerekir. Binaenaleyh tarif efradn cami ayarn eyh Abduh mucizeyi tevil ve inkar hususunda samimi bir
mani deildir. Eer Allah'n insana ihsan buyurduu her fikrin peindedir. Avrupallara slam' sevdirmek! Ona gre
talim onu peygamber yapsayd, btn insanlarn peygamber Avrupallar harikalara inanmazlar. slam'da ise harikalara,
olmas lazm gelirdi. nk Teala Hazretleri: "Allah insana mucizelere yer verilmitir. O halde bu mucizecilik onun
bilmedii eyleri retmitir"(30) buyurmutur. Onun iindir nazarnda, slam'n alnna srlm bir lekedir. Onu ne
ki, ulemamz nebi ve resul tarif ederken vahiy ve bi'seti suretle olursa olsun onu silip temizlemelidir. Peygamberimize
nazar itibare alm ve "Peygamber, kendisine vahyolunan mucize namna Kur'an- Kerim yeter!..
eyleri halka bildirmek iin Allah'n gnderdii insandr"
demilerdir.
te Muhammed Abduh'un yapt en byk inklaplardan
biri budur. Umumi bir af, hapishane kaknlarn ne derece
eyh Abduh'un bu tarifine gre peygamber, Mslmanlarn sevindirirse, eyh Abduh'un bu yenilii de Msr'n Avrupa
bildii peygamber deil, doru dndne herkesin itimat hayran din kaa -dier bir tabirle irtidad merkals- btn
ettii ve kendisinde salah ve slah beklenen kimselerden edip ve airlerini memnuniyete gark etmitir. Adamlar sanki
biridir. Muhammed o zamana kadar zindanlarda zencirbend imiler... Artk eyh
Abduh'un lehine yazmadk medhiyeler, vermedik payeler
__________
brakmamlar; Peygamber ve dine nasl saldracaklarn
30.Sure-i Alak, ayet: 2. armlardr. Ezher'den yetien birok aknlar da
bunlardan aa kalmamlardr... Binnetice kimisi
__________
Peygamberin dahiliinden dem vurmu, kimisi Msr
kadnlarn tesettrn kaldrmaya muvaffak olduu iin
Allah'tan sevap beklemi; bazs eytan inkar etmi;
63
birtakm ansiklopedi eklinde Kur'an tefsiri yazmtr. olmas, din ve ilim namna, fazilet, adalet ve emanet namna
Konumaya bayanlar sz ile balayp baylara sonra hitap zulmdr; haramdr! Ebu Hanife ki, hapishanede lm
etmeyi Kur'an ayeti ile ispata kalkanlar bile olmu... Ne vera' ve takvas Abbasi Halifesi Cafer-i Mansur zamannda
diyelim Hak artmasn kulunu.(31) er'i kadl kabule msaade etmemitir..."
__________
31.Byle zamanlarda ecdat u ata szn sylemilerdir: 6- eyh Muhammed Abduh, maddi mucizelere inanmad
"akn rdek tersinden dalarm suya." iin Fil suresinde zikri geen kular sivri sinek, attklar
talar da mikrop diye tefsir etmitir ki, ona gelinceye kadar
__________
byle bir tefsir yapan grlmemitir. Meselenin daha iyi
anlalmas iin evvela surenin tercmesini grelim! Teala
5- eyh Muhammed Abduh, stinaf Mahkemesi Hazretleri bu surede: "Grmedin mi, Rabbin fil ordusuna ne
Mstearln kabul etmitir. Bu vazife evvela Ezher yapt! Onlarn dzenlerini perian etmedi mi! zerlerine
ulemasndan bazlarna teklif edilmi, fakat aylnn yksek sr sr kular gnderdi. Onlara siccilden talar atyorlard.
olmasna ramen kabul etmemilerdir. nk stinaf Bu suretle onlar yenmi hasl gibi yapt." buyurmaktadr.
Mahkemesi eriate gre deil, Fransz kanunlarna gre eyh Muhammed Abduh'a gelinceye kadar btn
hkm veriyordu. eyh Abduh, Msr Mfts olunca bu mfessirler bu suredeki kularn Allah tarafndan bir mucize
mstearl da kabul etmitir. Hatta hakknda baz kimseler: olarak gnderildiini, muhtelif renklerde ve muhtelif
"eyh burada eriat kanunu ile, orada Fransz kanunu ile byklklerde olduklarn, her birinin biri gagasnda, ikisi
hkmediyor!" demilerdir. Mustafa Sabri Efendi merhum da ayaklarnda olmak zere nohut ve mercimek byklnde
yle diyor: "Bunda alacak bir cihet yok! nk eyh, talar attn, bu talar kime rastladysa tepesinden girip
camid (yani donuk) ulemadan deildir. stelik mtehittir. aasndan kmak suretiyle helak ettiini kaydederler.
eriat kanunu ile Fransz kanununu bir araya getirerek ikisi Vak'a ksaca yle olmutur: Habe hkmdar Necai'nin
ile de amel etmeye, ona itihad msaade etmitir. Lakin bir Yemen'de valisi bulunan Ebrehe, Necai iin San'a'da byk
slam mftlnde Allah'n indirdii kitapla fetva veren, bir kilise yaptrm ve bir mektup yazarak: "Hkmdarm
stinaf Mahkemesinde Allah'n indirmedii ile hkmeden senin iin bir kilise yaptm ki, misli grlmemitir.Araplarn
eyh Muhammed Abduh'un slam'da Ebu Hanifete'n- haccn da buna evirmedike rahat durmayacam!" Araplar
Numan'n haiz olduu gibi itihat rtbesini haiz bir imam bunu duymular ve ilerinden biri gizlice kilisenin kblesini
64
kirletmi. Ebrehe bunu haber alnca hiddetinden ate hastal ve kzamk faf oluverdi" demitir. Elmall
pskrerek Kabe'yi ykmaya yemin etmi. Altm bin kiilik Muhammed Hamdi Yazr merhum tefsirinde bu Abduh
bir ordu ile Mekke'ye gelmi. Orduda Necai'nin Mahmud meselesine sayfalarca yer veriyor ve yukardaki cmleyi
ismindeki byk fili ile daha baka sekiz veya on iki yahut naklettikten sonra: "Buna mtevatir demek ise yalan
daha ok filler varm. Mekkelilerin bu orduya kar gelecek olmutur..." diyor. eyh Abduh'a ilham kayna olan zayf
kudretleri yokmu. Teala Hazretleri Beyt-i erifini Ebrehe rivayetlerden birincisinde kzamk ve iek hastalklarnn
ordusuna yktrmam. zerlerine sr sr kular Arabistan'da ilk defa o sene grld bildiriliyor.
gndermek suretiyle onlar ku ordusuna helak ettirmi. kincisinde ise ayette olduu gibi kularn gelerek ta
Ordunun kumandan Ebrehe dahi yaralanm; etleri para attklar ve bu talar kime isabet etti ise o kimsede iek kt,
para dklerek g halle Yemen'e varabilmi ve orada bunun grlen ilk iek vak'as olduu kaydediliyor. Evvela
lm... bu rivayetler birbirini teyit eder mahiyette deillerdir.
Saniyen eyh Abduh bu iki rivayetin asl can noktalarn
atarak kendinden birletirme yapmtr. Muhammed Hamdi
Bu vak'a hakknda biri Yakub b. Utbe'den dieri Ikrime'den merhum bu noktada unlar sylyor: "kinci gn talar
olmak zere iki zayf rivayet vardr. Yakub rivayetine gre atlr atlmaz iek hastalnn zuhur ve intiar edivermesi ise
Arabistan'da hasbe ve cederi yani kzamk ve iek ayrca bir garibedir. Bunu sylemek baka, sade orduda iek
hastalklar ilk defa o sene grlm. Ikrime'nin rivayetine hastal salgn oluverdi demek yine bakadr."
gre ise talar atanlar yeil kularm. Bunlar denizden
kmlar. Vahi hayvan balar gibi balar varm.
Getirdikleri talar Ebrehe'nin askerlerine atarlarm. Ta, eyh Abduh bu hastalk hikayesinden sonra: "te bu ittifakla
onlardan birisine isabet ettii vakit o kimsede iek hastal rivayet edilmi bir eydir ve buna itikat sahih olur" demitir
zuhur ediyormu. te iek hastalnn ilk grld gn o ki, bu sz kat'iyen doru deildir. nk kzamk ve iek
gn olmu. Ondan evvel ve sonra bu hastalk grlmemi. hastal lakrdlarn da mttefakun aleyh imi gibi
gsteriyor ve mtevatir olan ku-ta fkralarn
zikretmeyerek btn vak'ann misli grlmedik bir iek ve
eyh Muhammed Abduh, bu zayf rivayetlerden ilham alarak kzamk vebasndan ibaret olduuna inanmann sahih
vak'ay sanki mucize ile harika ile hibir alakas yokmu gibi olacan iddiaya kadar ileri gidiyor.
adiletirmi ve: "kinci gn ise Habe askeri iinde iek
65
Kular sinek, attklar talar mikrop yapan ifadesi de udur: __________
"Binaenaleyh, senin iin yle itikat etmek caiz olur ki, bu
dine girmenin unvan olmutur. Hatta bunu harp
kular, baz hastalklarn mikroplarn tayan sinek veya
meydannda bir mrik sylese ona hcumdan vazgemek
sivrisinek cinsindendir. Bu talar rzgarlarn sevki ile bu
icap eder. Gelecek dersimizin mevzuu bu inanca delil
hayvanlarn ayaklarna taklan kuru zehirli amurdan ibaret
getirmek olacaktr. Ben derse gelirken yanmda yz lira
olup bir cesede yapnca onun mesamatna girmi; ondan
getireceim. Size vaat ediyorum. Kim benim karma benden
cismin ifsad ve etinin dklmesi ile nihayet bulan o yaralar
dinlemeden Allah'n birliine delil getirir ve kendisine
fkrtmtr. Ve bu zayf kular Allahu Teala'nn beerden
edeceim itiraza sahih cevap vermek imkann bulursa, ona
helakini murat ettiini ihlak etmeklen byk ordularndan
bu mebla vereceim. Burada bulunan, bulunmayana tebli
saylr. Ve imdi mikrop denilen o zayf hayvan da onlardan
etsin!"
hari olmaz. O birok fkralar ve cemaatlerdir ki, saylarn
ancak Yaratan bilir..." Tafsilat iin Elmall Muhammed
Hamdi Yazr'n Hak Dini Kur'an Dili tefsirine mracaat... eyh Muhammed Abduh, bu bombay Ezherlilerin ihtiyarna
gencine ve eskisine yenisine meydan okuyarak att. Bomba
Ezher'in sahasnda iddetli uultu meydana getirdi. Btn
7- "Muhammed Abduh" adl eserin sahibi Muhammed
insanlar akna evirdi ve herkes anlad ki, slam'n fikir
Subeyh,(32) eyh Muhammed Abduh'u medh u sena
tarihinde en byk hadiselerinden biri meydana gelmek
ederken unlar sylemitir: "Abduh okutmakta olduu
zeredir. Yahut bu mnazaradan ve onun blmlerini
tevhid derslerinden birinde talebesine u sleri syledi: 'Siz
temsilden nce fiilen meydana gelmitir. Bu muahezeci
biliyorsunuz ki, Allah'n birliine iman etmek slam dininin
eyhten gelen meydan okumann manas nedir? Bittabi
en byk temelidir. Bundan dolaydr ki, Kelime-i Tevhid, o
bunun manas Ezher ulemas arasnda Allah'n birlii inanc
__________ hakknda her pheyi ret ve her itiraz defedecek kuvvetli bir
mcadele yapacak kimse bulunmuyor demektir. Bunun
32.Bu zat kitabnn kab zerine Paris'in Eyfel Kulesi ile
manas: Ezher ulumu ile uyuhu ile, metinleriyle erhleriyle
Cami-i Ezher minarelerini resmetmi ve bunlar birbirine
mcadeleyi yeni kanunlarna gre yrtlen ve mcadelenin
sarmatrmtr. yle ki, Ezher minareleri Eyfel Kulesinden
nurlar karsnda sebatla gzn aan aydn bir Mslman
feyz ve nur alyorlar.
karmaa elverili deil demektir.
66
meydan okuyuun manas nedir? Maksat Allah'n birliini
ispat eden delillerden biri olan burhan-i teman' ise bunu
Tayin edilen zaman gelince beklenen uydu: Bir alim yahut
orada bulunanlar arasnda belki de eyh Abduh'dan daha iyi
ulema gelerek ret ve cevaba girimeli, bunu yz liraya tamah
bilenler vard. O halde yz altn feda etmenin manas neydi?
iin deil, eyh Muhammed Abduh'un kendilerine
"Bahse girerim siz Allah'n birliini ispat edemesiniz, nk o
yaptrd cehalet phelerini gidermek maksad ile
ispat edilemez" der gibi insan rkten bu yersiz sualin
yapmalydlar. Ezher'in sahas her renk ve rnekten kalabalk
hikmeti nedir? Bu sual slam'n dmanlarn sevindirmez
bir halk kitlesi ile dolmutu. eyh yerine oturdu ve:
mi? "Mslmanlkta Allah'n birliini ispat etmek gayet
mkl, hatta hemen hemen mmkn deildir. yle olmasa
"te yz lira! Kim benden dinlemeden bu delili getirmee eyh Muhammed Abduh yz altna bahse girmezdi"
hazr ise buyursun!" dedi. demezler mi? Ortaya byle suiiham karmaa ne lzum
vard?
67
nk: "Vacipler mteaddit olsa... fiilleri de deiik olurdu"
diyerek meseleyi muhakkak bir ihtilaf tasavvuru zerine
eyh Abduh'un verdii cevaba gelince: Bu cevap herhalde
kurmutur. Halbuki bu delilde iki ilahn ihtilaflar muhakkak
kelam ulemasnn burhan-i teman' dedikleri vahdaniyet
deil, mmkndr farz edilir. Zira iki ilah arasnda ihtilaf
delili olacaktr. Zira Abduh, "Risalet't-Tevhid" nam eserinde
zaruri deildir. Fakat her biri mstakil ilah olduu iin ihtilaf
Allah'n birliini bu delille ispata kalkm; maalesef onu da
etmeleri zaruridir. Burhan-i Temanu' delilinde bu nokta en
hakkyla anlatamamtr. Bu delili eyh Abduh yle takrir
ziyede dikkat edilecek cihettir... "ki ilahn ihtilaf etmeleri
etmitir:
mmkndr" dedik mi, bundan birisininyahut her ikisinin
dilediini yapmaktan aciz kalmas ihtimal ve imkan doar.
"Vacipler yani ilahlar mteaddit olsa ilim ve iradelerinin Bu ise muhal (imkansz) ve hibir noksanlk aibesiyle
deiik olmas sebebiyle fiilleri de deiik olurdu. Bu yle bir badaamayan ilah olma iine mnafidir.
hilaftr ki, onunla birlikte anlama imkansz kalr. Her ilah
vacib'l-Vcud olmas ve buna tabi olan sfatlar muktezas
Burhan-i Teman'nn itiraz gtrmeyecek ekilde takriri
btn mmkinatta yaratma gcne sahip olacak; her birini
yledir. ki ilah mevcut olsayd, bunlardan her biri dierinin
btn mmkinatta ilim ve iradesine gre tasarruf hakk
irade ettiini dinlemeyebilirdi. Bu suretle aralarnda hilaf ve
olacaktr. ki kudretten birini tenfiz iin bir mreccih de
niza' kmas mmkn olurdu. Zira ilah olmak reyinde
yoktur. Binaenaleyh her birinin ilim ve iradelerindeki
mstakil olmamakla badamaz. htilafa dmeleri mmkn
atmaya gre atacak, bu suretle alemin nizam
olunca birinin, yahut her ikisinin dileini tenfiden aciz
bozulacak, hatta bir nizam olmas imkanszlaacak ve hatta
kalmas ihtimal ve imkan lazm gelir. Ve biri, yahut her ikisi
mmkinattan bir mmkinin vcut bulmas imkan haricinde
ilah olamaz ki, bu, farz edilenin hilafnadr. Farz edilenin
kalacaktr. nk her mmkine deiik ulum ve iradelere
hilaf ise muhaldir, tenakuzu tazammun eder. ki tane ilah
gre mutlaka icat tealluk edecek; bundan bir eyin birka
bulunsa muhallin mmkn olmas lazm gelir. Bu da ilah farz
vcudu olmas lazm gelecektir ki, bu muhaldir."
edilenin ilah olmamasdr. Muhallin mmkn olmas ise
muhaldir.
eyh Abduh'un bu izahatna itiraz olunur ve: "ki ilahn
ihtilaf edip anlaamamalar zaruri deildir, anlaabilirler.
Nitekim ittifak etmeleri de zaruri deildir" denilebilir.
68
Yine yz lira meselesine dnyorum. Bu para ile o gn en az 8- eyh Muhammed Abduh "Her kim zerre miktar hayr
defa hacca gidilebilirdi. bu kadar muazzam bir mebla ilerse onun karln grr; ve her kim zerre miktar
birden ortaya atabilen bir adama oktan hac farz olmutur. ktlk ilerse karln grr"(33) ayet-i kerimesi
Acaba eyh Muhammed Abduh mrnde bir defa olsun hakknda yle demitir: "Kafire ahirette hibir iyilii fayda
haccetmi midir? Bunu soruturdum, fakat bugne kadar vermeyecektir; hibir ktlnn azab da
bilene rastlayamadm. Hatta onun mezleri olan hafifletilmeyecektir, eklinde
Muhammed Mustafa el-Merai'nin, Mahmud Seltt'n
__________
vesairenin de hacca gittiklerini bilen yok. ayet gitmediyseler
stad ve mezleri crm mehut halinde yakalanm 33.Sure-i Zilzal, ayet: 7-8.
olmuyorlar m? mam A'zam'n elli bir, Sfyan- Sevri'nin
yetmi bir defa haccettikleri rivayet olunur. Hatta kitaplar
yle bir hikaye naklederler: "mam A'zam -rahimehullah- __________
sokakta giderken bir kocakar, arkadana Hazreti bazlarnn naklettii icma'n asl yoktur." Seyyid Kutub
gstererek: 'te dnyann imam budur. Bu zat yatsnn merhum "Fizilali'l-Kur'an" adl tefsirinde buna cevap vermi
abdestiyle sabah namazn klar' demi. Hazret-i mam bunu ve imana istinad etmeyen her amelinheder saylacana
iitince utancndan yerlere dalm. nk o zamanlar henz Kur'an- Kerim'den misaller getirdikten sonra "te bizler de
buna devam etmiyormu. Kendi kendine dnm, bu meselenin icma'dangelmediine lakin asl olan ak Kur'an
'Hakkmzda millet neler sylyor, biz nerelerdeyiz!' demi naslarndan geldiine kaniiz..." demitir.
ve o gnden sonra yaad mddete (yani krk sene) sabah
namazn yatsnn abdesti ile klm..."
9- eyh Muhammed Abduh, Kadir Gecesinin haddizatnda
hibir kymet ve erefi haiz olmadna kanidir. Ona bin ayda
te eyh Muhammed Abduh'la arkadalarnn bulunmayan eref ve hayr Kur'an- Kerim'in o gecede inmesi
beenmeyerek atp tuttuklar eslaf hep byle idiler. Onlarn verdiini iddia etmi; Buhari hadisine zayf ve uydurma
vera' ve takvalar yeni mtehitlerin de hatalar ciltlere damgasn vurmutur.
smaz. yle ya slam'n artlarndan biri olan hacc yerine
getirmeyen bir adam nasl mtehitlik davasnda bulunabilir?
69
Bu byk hatay tashih iin Ezher eyhlerinden yeknazarda i ac bir yenilik saylabilecek bir yol
Abdurrahman Tac 1957'de "Leylet'l-Kadr" adl bir bror tuttuklarn grdm. te bu kelimelerle ben, onalrn Kadr
neretmitir. Biz bunu da ehemmiyetinden dolay tercme suresi tefsirinde sahip olduklar ve Kadir Gecesinin manasn
ederek kitabmza aldk. tayin hususunda benimsedikleri szn yeni olmadn,
bunun hret bulmam eski bir fikir olduunu, ulemaca ve
Kur'an umuru ile megul olanlardan onun tefsirinde
Bror udur: mtehasss bulunanlarca -ki, Kur'an'n naslarn anlatmakta
bakalarndan daha stndrler- bu kavlin hret
kazanmamasnn srr zayf bir fikirden ibaret olup kuvvetli
KADR GECES HAKKINDA NCELEME delil tekil edemeyii olduunu, buna bizat Kadir Gecesinden
bahseden Kur'an ayetlerinin slubu da msaade etmediini
anlatmak istedim.
Rahman ve Rahim olan Allah'n adyla,
70
azametinin hakkyla tazim ve tam manasyla takdis etmediler
KADR GECES manasna gelir.
Kamus, Lisan'l-Arap ve dier lugat kitaplarnda beyan ncye misal: "Allah ecelleri ve rzklar takdir etti"
olunduuna gre dalin skunu ile "Kadr" kelimesi birka szdr ki, bundan murat Allah onlar tespit, tahdit etti;
manaya tlak edilir. miktarlarn, zamanlarn vesair hallerini zapt eyledi
demektir. "Filan kuzzeyi kuzze takdir etti" cmlesi de bu
Bunlardan birincisi: eref, ann bykl ve mertebenin kabildendir. Yani okyeleini dier bir ok yelei ile lt; onun
yceliidir. miktarn tahdit etti; o da ona msavi geldi demek olur.
kincisi: Tazim, tebcil ve itibar yceltmektir. Kadrin lugaten manas eitli ve arz ettiimiz ekilde
mtenevvi' olduu iin selefin ulemas "Kadir Gecesi"
ncs: Bir eyi takdir ve tehdit ile sfat ve hallerini zapt terkibinde gecenin nispet edildiikadrin manas hususunda
etmektir. ihtilaf etmilerdir. Bazlar "Bundan murat eref, ykseklik,
ann bykl ve mertebenin yceliidir. Binaenaleyh Kadir
Birinciye misal: "Filann kadri vardr" cmlesidir ki, eref ve Gecesi, eref ve byk an gecesi demektir. O gece iyilik, hayr,
byk an vardr demektir. "Mslmanlar Peygamberin selam ve bereket gecesidir" demilerdir.
kadrini takdir ederler" sz hem birinciye hem ikinciye misal
olur. Yani onun itibarnn yceliini bilirler; yahut onu Dier bazlar, kadrin manas eyay takdir, tedbir ve
hakkyla tazim ederler demektir. Teala hazretlerinin sfatlaryla hallerini zapt etmekten ibaret olduunu
mrikler hakknda: "Onlar Allah' hakkyla takdir sylemilerdir.
etmediler" buyurmas da bu kabildendir. Yani onun
71
te Kadir Gecesinin manasn tahdit hususunda bu iki kavli Birinci sualin cevab udur: Kur'an- Kerim Kadr suresinde
zerinde durulmaktadr. Bizce baka kavilleri zikretmemize hibir phe kabul etmeyecek ekilde aklanmtr ki, Kur'an
hacet yoktur. nk bu kaviller hemen hemen hi itimat bu gecede indirilmitir. Ve bu gece, evvelinden fecir douncaya
edilmeyen szlerdir. kadar tamamyla hayr ve selam olan bir gecedir. Bu gece bin
aydan daha hayrldr. Sure udur: "Biz onu (Kur'an') Kadir
Ancak u sualler sorulabilmek iin her iki kavil zerinde ayr Gecesinde indirdik. Kadir Gecesinin ne olduunu sen ne
ayr durmak icap eder. bileceksin! Kadir Gecesi bin aydan daha hayrldr. Meleklerle
Ruh o gecede Rablerinin izniyle her emirden dolay peyderpey
1- Kadrin manas eref, byklk ve ann ycelii demek inerler. O gece ta fecir douncaya kadar selamdr."
olduuna gre Kadir Gecesinin erefi ne ile olacaktr?
Peygamberimiz gelmezden ve Kur'an inmezden nce bu geceyi Teala Hazretleri Duhan suresinde: "Ha, mim! u aikar,
bildiren iaretler var myd? Bu gecenin bir mevcudiyeti var Kitap hakk iin Biz onu (Kur'an') mbarek bir gecede
mdr ki, iinde Kur'an indii nazar- itibara alnmadan dahi indirdik. Biz uyarcyz." buyurmutur. Lakin acaba bu gece
"Kadir Gecesi" namyla ayrt edebilsin. kendileri ile imtiyaz kazand hayr, bereket, selam ve
emniyeti, mevsuf olduu eref, ykseklik ve an yceliini
2- Kadrin manas takdir olduuna gre bu takdirden murat sadece Kur'an'n kendisinden inmesinden mi kazanmtr? Bu
nedir? Ve bu gecede takdir edilen eyler nelerdir? Bunlar olmasa mezkur meziyetlerden hibiri onun olmayacak ve
hassaten eriatn ahkamyla dinin kaideleri midir, yoksa Kadir Gecesi denilmeyecek miydi? Yoksa bu gece zaten kadir
Allah'n ezeli ilminde geen eylerden btn bildiklerini ve eref gecesi olup, peygamberlik gelmezden ve Kur'an
kullarna icra etmesi midir? inmezden ne birtakm hasais ve meziyetleri, ismi ve yksek
mertebesi vard da bu fazilet ve erefinden dolay Allah,
72
Kur'an- Kerim'den indirecei miktar onda indirmek iin Gecesinde indirdik" buyurmas, Peygamberine bu kadir ve
geceler arasndan onu eti? eref gecesindeki vahiy ile kendisine ikramda bulunduunu ve
bu gecenin gerek bu surede, gerekse Duhan suresinin banda
Birinci vehe eyh Muhammed Abduh merhum meyletmi; Allah'n peygamberinde aklad hasais ve erefinin sadece
Kadir Gecesi iin Allahu Teala'nn o gecede peygamberlerinin bu vahiy gecesinde olup bitenlerle mnhasr kalmas mana
mertebesini ykseltmesinden, kendisini Peygamberlikle itibaryla doru deildir.. nk Resulullah -sallallahu aleyhi
erefyab ederek taziminden, hidayet ve saadetin, hayrn, iyilik ve sellem- o gece kendisine Kur'an'n indirilmesiyle ikram
ve bereketinden kitab olan Kur'an'dan vahiy buyurduu olunduunu ve bu sebepten o gecenin tamamyla mbarek,
miktar vahiyden baka hibir fazilet, eref ve meziyet hayr ve selam gecesi olduunu pek ala biliyordu. Bunun gibi o
tanyamamtr. gece Allah'n meleklerinden yere inenleri de mutlaka bilmesi
icap eder. u halde pek ala bildii bu eylerin bazlarn da ona
Merhum bu vechi gemi ulemadan bazlarna tabi olarak bildirmenin maksud olmas cidden ihtimalden uzaktr.
benimsemi; sonra zamanmzdaki ilim ehlinin birou da
kendisine tabi olmutur. Resul-i Ekrem -sallallahu aleyhi ve sellem- Kur'an'n
inmesiyle o gecenin kazand fazileti ve o gecede meleklerin
Bu vehin ilk bakta bir para yeri olabilir. Lakin biz tahkik indiini bilmekten, Ruh'l-Emin'i gzleri ile grdkten sonra
ettiimizde ikinci vecihte daha fazla rey gzellii olduunu, kendisine "Biz Kur'an' yle bir gecede indirdik ki, o gece
onun daha esasl ve benimseyipteyide daha mnasip olduunu fazilet ve erefi Kur'an'n, Ruh ve meleklerin inmesi ile
gryoruz ki, bu da aadaki manalardan dolaydr: kazanmtr." denilmesi hi doru olur mu? Bu, malumu ilam
olmaz m?
1- Allah Teala Hazretlerinin o gecede Kur'an- Kerim'den
vahiy buyurduu miktar indirdikten sonra: "Biz onu Kadir
73
Hakikat udur ki: Bu itibar doru karmak iin ne kadar
gayret gsterilirse gsterisin, eyh Muhammed Abduh'un 2- Allah Teala hazretlerinin "Meleklerle Ruh o gecede inerler"
benimsedii bu birinci manaya gre mezkur ihbar doru ayet-i kerimesi Kadir Gecesinin ve onun geliinin tekerrr
deildir. ettiihe ak delildir. O gece btn zamanlar iinde bir gece
deildir. Nitekim onun, ierisinde Kur'an'n indirilmeye
Bizim grmze gre Teala Hazretlerinin: "Biz onu Kadir balad geceye mahsus olduunu syleme bunu iktiza eder.
Gecesinde indirdik" buyurmas kadrin eref ve an yceliinin Zira mzari sigasnda asl olan, manasnn istikbalde
Kadir Gecesinde Kur'an inmezden nce mevcut olduu meydana geleceini bildirmektir. Kadir Gecesi yalnz
manasnda son derece aktr ve o gece Allah indinde olsun, Kur'an'n indii gece olsayd, ondan bahsetmek gemite
kullarnda ve mahlukatn sekinlerinden kendilerine bildirdii olmu bir iten bahsolaca cihetle Kur'an'da "Meleklerle Ruh
zevat indinde olsun bu isimle maruftur. "Biz onu Kadir o gecede indi" buyuruldu. bu Arapay bilen herkesin malumu
Gecesinde indirdik" tabiri, filan bayram gecesi yahut bir eydir. Biz mzari sigasnn istikbal manasna delalet
Ramazan gecesi geldi demeye benzer veya herhangi bir ettiini gz nnde bulundurmakla beraber -ierisinde
manadan dolay mehur gecelerden birini syleyerek filan gece Kur'an'n indirildii ve meleklerle Ruhun hep beraber indikleri
geldi demek gibi olur. O halde yukarda da beyan ettiimiz gibi geceye Kadir Gecesi denildiini dnrsek anlarz ki,
Kadir Gecesi kendisine has olan meziyet ve ereften dolay ona meleklerle Ruh'l-Emin'in inii bu gecenin hasaisindendir ve
has olan ismiyle maruftur. te bu isimle mehur ve senenin bu ini gecenin tekerrr ile tekrarlanr; o yenilendike bu da
geceleri arasnda bu meziyet ve eref kendine mahsus olan yenilenir.
mezkur geceyi, ierisinde Kur'an'dan indirdii ilk ayetleri
indirmek iin setiini Allah Peygamberine bildirmek Ancak burada yle bir sual varid olabilir: Gerek Kur'an'da
istemitir. Ve bu suretle Kitab- Kerim'in erefiyle, ierisinde gerekse Kur'an'dan baka yerlerde ok defa gemie ait bir i,
bu kitap indirilen zamann erefi mtenasib olup. mzari sigas ile ifade olunur. Bu, yerine gre deien
74
itibarlardan ileri elir. Bizim sadedinde bulunduumuz yerdeki nk sz bu manada ne kat'idir, ne de zahir. u halde bunu
itibar, bu gemi iin suretini zihnimizde canlandrmak ve onu iddia, msadere denilen ey kabilindendir. Nitekim ilim ehli
sanki anlatrken oluyormu gibi farz etmek olabilir. Bu da olanlar bunu bilirler.
manay dinleyene ak ifade etmek, onu en kuvvetli bir ekilde
vuzuha kavuturmak iin yaplr. Bu daha Arapaya aina Bundan sonra:
olanlarn bildikleri parlak belagat maksatlarndandr. nk
bir eyi olduu dakika anlatmak, olup bitenden sonra Gryorsunuz ki biz, -bu ikinci vecihten istidlalde- sadece
anlatmaktan daha kuvvetli ve daha te'kitli, nefse daha mzari sigasnn mutlak olarak ifade ettii mana ile yetindik.
tesirlidir? Tefe'ul sigann delalet ettii tekerrr ve yenileme manasna
hi temas etmedik. nk bu siga -ki, "melekler inerler"
Cevap: Bu sylediklerimiz "Mzaride hasl olan bir eyin cmlesi onun vezninde gelmitir- meleklerin inmesinin
istikbalde olacana delalet etmektir" kaidesine dokunmaz. yenilenmesine ve iniin tekrar tekrar hasl olduuna delalet
Zira mzarii gemite olmu bir i iin kullanmak asl ederse de bu yenilenmenin bir geceden fazla da olaca
kaidenin hilafnadr. Buna ancak, mzarii asl gayesinden hususunda nas deildir. Zira melekler arka arkaya ve birok
deitirecek bir delil bulunduu zaman gidilir ve murat udur defalar inmesi bir gece de olabilir. Onlardan bir taife iner;
diye iddia edilir. Bundan sonra zihinde canlandrmak vesaire arkadan teki taifeler sras ile onu takip ederler. Bylece fecir
gibi belagat itibar gelerek mzariden gemi zaman douncaya kadar devam ederler. Bu takdirde de "Tenezzel"
manasnda kullanlmasn dorular; ona cevap verir. Ama sigasnn delalet ettii yenilenme ve tekerrr szne taklmak
yalnz bu belagat itibar mzariden murat, gemi manas matlubu, yani senelerin tekerrr ile Kadir Gecesinin de
olduuna delil tekil etmez. Meerki, konuann bu itibar tekerrr ve yenilecein davasn ispat edemez.
murat ettii sabit ola! Ve meselemizde olduu gibi zihinde
canlandrma manasn kastetmi ola! Bu ise imkanszdr.
75
3- Allah Teala Hazretlerinin Duhan suresindeki "O gece her yenilenen bir gece olduunu ifade eder.O gece hassaten Kur'an-
bir hikmetli i ayrlr" ayet-i kerimesi Kadir Gecesinin Kerim ayetlerinin bir ksm inmekle ierisinde vahyin
tekerrrne ve yenilendiine "O gemite Kur'an'n indii bir balad gece deildir. Zira o gecede inen -hi phesiz
gece idi" iddiasnn iktiza ettii vehile tek bir gece olmadna hikmetli i ise de- ona her hikmetli i, ite budur, demek
iaret ediyor. nk "ayrlr" ifadesi mzari sigasyla mmkn deildir. Az sonra bu mevzua daha fazla tafsilatla
gelmitir ki, esas itibaryla hikmetli iin ayrlp beyan ve izah dneceiz.
buyurulmasnn ileride olacana delalet eder. Nitekim bu
hususta "Biz onu Kadir Gecesinde indirdik" ayet-i kerimesini 5- Sahih hadislerde varid olduuna gre Resulullah -
izah ederken sz gemiti. sallallahu aleyhi ve sellem- Kadir Gecesini arad ve halka onu
Ramazann son on gecesinde aramalarn emir buyurmutu.
Bir de Kadir Gecesi ad verilen -Kur'an'n indii- gecede
hikmetli iler ayrt edilmise bunun sebebi Kadir Gecesinin a)Buhari, Aie -radyallahu anha-'den rivayet etmitir. Aie -
an olduundandr. Hikmetli i o gece ayrt edilmi ve daima radyallahu anha- "Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem-
her hikmetli i de ayrt edilecektir. Binaenaleyh bundan Ramazann son on gecesinde itikfa girer ve 'Kadir Gecesini
bahsetmekten maksat, Kur'an'n yle bir gecede indirildiini Ramazann son on gecesinde arayn!" buyururdu.
bildirmektir ki, o gecenin hassalarndan biri her hikmetli iin
onda ayrt edilmesidir. b) Yine Buhari, Hazret-i Aie'den rivayet etmitir. Aie "Nebi
-sallallahu aleyhi ve sellem- Ramazann son on gn girdimi
4- Allah Teala Hazretlerinin "O gecede her bir hikmetli i paalar svar; geceleri ihya eder; ailesini de uyandrrd"
ayrlr" ayet-i kerimesinin manas: O mbarek gecede hikmete demitir.
ve doruya muvafk, muhkem ve hibir, przsz olan her i
beyan edilir; aklanr demektir. Bu da onun tekerrr eden ve
76
c) Yine Aie -radyallahu anha-'den rivayet edildiine gre bu geceyi grdm. Ama sonra o bana unutturuldu. Siz onu son
Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- "Kadir Gecesini on gecede arayn. Onu her tek gecede arayn. Ben kendimi su
Ramazann son on gecesinin tek sayl olanlarnda arayn!" ile topran iine secde ederken grdm. O gece gkyz
buyurmutur. boand ve yamur yad.' Ayn yirmi birinci gecesi Mescit
Peygamberin -sallallahu aleyhi ve sellem- namaz kld yere
d) Buhari'nin bn-i Abbas -radyallahu anh-'tan rivayetine akt. Gzm Resulullaha -sallallahu aleyhi ve sellem- iliti de
gre Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- "Kadir Gecesini ona baktm. Sabahleyin yz amur ve su ile dolu olarak
Ramazann son on gecesinde arayn. Kadir Gecesi kalan on ayrld."
gnn dokuzuncusunda, yedincisinde, beincisinde olabilir."
buyurmulardr. f) Buhari, Ubade b. Samit'ten rivayet etmitir. Demi ki:
"Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- bize Kadir gecesini
e) Buhari, Ebu Said-i Hudri -radyallahu anh-'den rivayet haber vermek iin kt. Derken Mslmanlardan iki adam
etmitir ki, yle demitir: "Resulullah -sallallahu aleyhi ve mnakaa ettiler. Bunun zerine 'Ben size Kadir Gecesini
sellem- Ramazanda ayn haber vereyim diye ktm. Ama filan ile falan mnakaa
ortasndaki on gnde itikafa girerdi. Geen yirminci gecenin edince bu gece kaldrld. Ola ki, sizin iin bu daha hayrldr.
akam oldu da yirmi birinci geceyi karladm evine dner; Siz onu dokuzuncu, yedinci ve beinci gecelerde araynz!'
onunla birlikte itikafa girenler de dnerlerdi. Bir Ramazan, buyurdular.
eskiden evine dnd gecede itikafa kald ve cemaatle hutbe
okuyarak onlara Allah'n dilediini emretti. Sonra yle Btn bu hadislerde Kadir Gecesinin faziletli ve erefli
buyurdu: 'Ben u on gnde itikafa giriyorum. Sonra u on olduuna, ierisinde Kur'an'n inmesinden maada o gecenin
gnde itikafa girmem bana zahir oldu.(34) imdi her kimse bir meziyeti bulunduuna, bu gecenin
benimle itikafa girmise itikaf yerinde dursun! Gerekten ben __________
77
34.Hazret-i Ebu Said Hudri'den rivayet olunduuna gre Abduh'un benimsedii kavle dayanarak- "erisinde Kur'an'n
Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- ayn ortasndaki on indirildii geceden baka Kadir Gecesi ad verilen bir gece
gn itikafa girince Cebrail kendisine: "Senin aradn yoktur. O bir tek gecedir; tekerrr etmez. Onun iin her sene
nndedir" demi, bununla Kadir Gecesini kastetmitir. ihtifal yapmann da bir manas yoktur. Meerki bundan
__________ maksat o gecenin hatrasn ihya ola! Nitekim byklerin
tekerrr ve teceddt ettiine ve onu Ramazan aynn son on hatras ve mhim vak'alar, ehemmiyetli hadislerle hret
gecesinde bulmann me'mul olduuna ak delaletler vardr. bulmu gece ve gnlerin hatras ihya olunur" demeleri doru
nk bu gece, hassaten Kur'an'n indii gece olsayd, geip deildir.
gittikten sonra onu aramakta ve arama emri vermekte bir
mana kalmazd. Sonra Kadir Gecesi iin halkn ihtifal yapmalarnn onun
hatrasn ihyadan baka bir manas yoksa Resulullahn -
yle demek de doru olamaz: "Peygamber -sallallahu aleyhi sallallahu aleyhi ve sellem- bu geceyi aramasna ve halka
ve sellem- Kadir Gecesini arama emriyle ve keza Ramazann aramalarn emretmesine ne buyurulur?
ortasndaki veya sonundaki on gn zarfnda itikafa girmekle
ancak Kur'an'n indii gecenin hatrasn ihya ve onu tekrim Burada eyh Abduh merhumun bu hususta varid olan
etmek istemitir." nk Resulullaha -sallallahu aleyhi ve hadisleri rtmeye altn ve onlara szle hcum ettiini
sellem- bu byk gece gizli kalp da gecelerinden birini tekil gryoruz. Bu suretle o hadislerden kurtulduunu sanyor:
ettii ayn iinde onun yerini bilemeyecek, hatta Ramazann "Bu hadislerin rivayetleri muztaribtir; bunlarn ekserisi zayf,
son on gnnde itikafa girmek suretiyle onu arayacak ve her ou da uydurmadr. Byle bir hadisle akaid babnda istidlal
sene onun hatrasn ihya etmek isteyenlere onu bu gnlerde sahih deildir..." diyor. Lakin merhum bu hadislerin hangisi
aramalarn emredecek deildir. Bu, ihtimalden son derece uydurma, hangisinin zayf olduunu ve bu zayfn zaaf
uzaktr. u halde bugn baz kimselerin, -merhum eyh nereden geldiini bize bildirmemitir. Keza Buhari'nin ve
78
bakalarnn sahabeden bir cemaatten tahric ettikleri hibir zarar yoktur. Bunula hadisleri atmaa sebep olan
hadisleri, terk ettirecek ekilde zdrab aklamamtr. zdrap davasna kalkmak doru olamaz.
Sahabeden biri, Resulullahtan -sallallahu aleyhi ve sellem-
naklen onun "Kadir Gecesini Ramazann son on gecesinde Bundan sonra malum ola ki:
arayn!" buyurduunu; bir bakas "Kadir Gecesini
Ramazann son on gecesinin tek olanlarnda arayn!" Kadir kelimesinin birinci manas hakknda buraya kadar
buyurduunu; ncs Resulullahn -sallallahu aleyhi ve verdiimiz izahattan anlald ki, bu mana, eref, fazilet ve
sellem- "Onu Ramazann son on gecesinde arayn! Kadir mertebe yksekliidir. Kadir Gecesinde Kur'an inmesi
Gecesi, kalan on gnn dokuzuncusunda, yedincisinde, sebebiyle phesiz ki, ona eref ve fazilet verdr. Lakin o
beincisinde olabilir" buyurduunu rivayet etmitir. gecenin bundan maada Allah'n ona tahsis buyurmas
sebebiyle bir eref ve fazilet vardr ki, bundan sonra ondan sz
Abduh'un zdrap dedii bu mudur ki, onunla bu hadisleri etmeyeceiz. Bundan dolay Allahu Teala o geceyi
kabuldan ekiniyor? Biz naklettiimiz aratrmada emreden vahyinbalangc ve Kur'an'dan indirdii ilk ayetlerin nzul
hadisler arasnda ne senette ne metinde onlarn shhatine gecesi olmak zere ihtiyar eylemitir.
dokunacak ve atlmasn icap edecek bir zdrap bulamyoruz.
Bu hadislerde olup olaca ksalk ve uzunluk, yahut bir lafn kinci manaya gelince -ki, bu manaya gre kadir takdir
yerine mteradifini koymakla bir deiiklik vardr. Bu demektir- eyh Muhammed Abduh bu manaya gre
makamda ve -yine itimat edilmeyen kimseler mstesna olmak mtekaddimin ulemann cumhuruna muhalif olan semitir.
zere btn ulema- Peygamberin -sallallahu aleyhi ve sellem- Abduh yle demitir: "Bu geceye Kadir Gecesi denilmesi ya
kastettii manay bozmamak artyla hadisleri mana takdir gecesi manasnadr; nk Allah dinin takdire ve
itibaryla tecviz ettiine gre iaret ettiimiz deiikliin de insanlar bulunduklar vartadan kurtarmaa davet
79
hususunda Peygamberinin tutaca hatt- hareketi "Biz Kur'an' indirdik" yani onu indirmeye baladk "yle bir
snrlandrmaa o gece balamtr..." gecede ki, onda risaletle vahiy gndermeye, eriat ve dinin
hkmlerini tahdide baladk" demek olmaz m? u halde
eyh Abduh, takdiri, Kur'an'la olan irad, beyan, saadet hasl- mana yle olur: "Biz Kur'an' indirmeye yle bir
yoluna tahdit ve bu yol ile ekavet ve dalal yollarnn aralarn gecede baladk ki, o gecede Kur'an' indirmeye baladk." Bu
ayrma hususunda hamlediyor ve "Duhan suresinde varid olan ise hibir akl sahibinin kabul edemeyecei bir eydir. Byle bir
Kadir Gecesindeki hikmetli iin ayrt edilmesinden murat ite derekeye avam nasn sz bile drlemez. Rabb'l-aleminin
budur! Hikmetli i ancak ve ancak risalet ii, emirler ve kelamna ne kalr?
hkmlerdir; bunlardan baka, bir ey deildir..." diyor.
Duhan ayetinde de hal byledir. O gecede her hikmetli i ayrt
Takdirin ve hikmetli iin manalar namna onun kabul edilir, nk bu hikmetli i eyh Muhammed Abduh'un dedii
ettikleri ite bunlardr. Takdiri vahye, risalete, dinin ve eriat gibi risalet, evamir ve ahkama mahsus olursa mana da yle
hkmlerinin tahdidine taalluk eden bir ey olmaktan teye olur: "Asrlarn ve yllarn gemesiyle tekerrr etmeyen,
gemeyen bu manaya hamletmek cidden gariptir. yenilenmeyen o biricik gecede dinin umuruna ve eriatn
hkmlerine ait her hikmetli i ayrlr; beyan edilir ve tafsil
Biz msamaha gstererek merhum eyh Muhammed olunur. Kur'an'dan inen ayetlerin ilk nazil olanlarn ierisinde
Abduh'un bu takdir ve tahdit tevilini kabul etsek de "Bu geceye indikleri bu gecede eriat ve din umuruna dair btn hikmetli
takdir gecesi denilmek iin onda btn din temellerinin takdiri iler beyan edilmedii bizzarure malum olursa, o mbarek
ve eriatn btn hkmlerinin tahdidi lazm deildir. Belki gecede -ki, Kadir Gecesidir- her hikmetli i ayrt edildiini
btn bunlarn o gecede balam olmas kafidir" desek; evet bildiren Duhan ayetinin tevili nice olur?
msamaha gstererek bu tevili kabul etsek vardraca neticeyi
kabul etmek kolay deildir. Zira onunla Teala Hazretlerinin
80
Biz yakinen inanyoruz ki, eyh Muhammed Abduh merhum, eyh Abduh, vahyin geldii ilk gecede Kur'an'dan inen ksm
ayeti kastettii manaya uygun ekilde hikmetli bir itir. O Kur'an'n bundan sonra getirecei her
tevil hususunda biraz glk ekmi ve bu glkten hikmetli iin balangcdr. Onunla hakla batln aras
kurtulmak isteyerek unlar sylemitir: "Kur'an'n inmeye ayrlmtr. ve sanki Kur'an'n bandan sonuna kadar
balamas hakla batln arasn ayrmakt. Kur'an'dan gelen getirdii her hikmetli i bu ilk vahiy gecesinde olmutur" diyor.
her ayet byledir. lk geceden sonra o gecede inenler nev'inden Biz de duyoruz ki: "Bu, son derece tekellf iinde bir ey olup
ayetler birbiri ardnca inmeye devam etti. Nitekim Allah Teala Kur'an- Kerim ayetlerini anlamak iin ona iltica gerekmez."
Hazretleri 'Rabbinden bir rahmet olmak zere biz
gndericiyiz' buyurmutur. Bu suretle o geceye 'erisinde her stad hazretleri o gece gelen her eyin hikmetli i olduunu
trl hikmetli i ayrt edilir' cmlesinin nispeti sahih anlatyor. Bu haktr; onda phe yoktur.
olmutur. Zira o gecede gelen her ey hikmetli itir. Onunla Bir de o gece gelen eyin gelecek hikmetli ie bir balang
hak ile batln aras ayrlr ve ondan sonra gelecek misline de olduunu anlatyor. Bu da haktr. Bunda hibir kimse
balang olur. Nitekim Teala Hazretlerinin 'O Ramazan ay mnazaa edemez. Lakin btn bunlar her hikmetli iin
ki, ierisinde insanlara bir hidayet ve hidayetle furkandan beyan o gece olmutur demeye cevaz veremez. Teala
ibaret birtakm beyyineler halinde Kur'an indirilmitir' ayet-i Hazretlerinin "O Ramazan ay ki, ierisinde insanlara bir
kerimesi sadktr. Halbuki onun beyyine olan ve hakla batln hidayet ve hidayetle furkandan ibaret birtakm beyyinelerr
arasn ayran ksm ancak insanlara zahir olandr ki, o da halinde Kur'an indirilmitir" ayet-i kerimesi bu kabilden
kendilerine indirilereke fiilen tebli olunan, yahut tebli deildir. Zira stad imamn dedii gibi kitab- azizin btn
edilme yolunda bulunandr. yle ise o mbarek gecede ayrt de bir ksmna da Kur'an denildiine ve onun btn hidayet
edilen hikmetli i, ancak din umuru ve ahkamdr." olup her cmlesinde de bir hidayet bulunduuna gre
mademki, Kur'an'n bir cz' Ramazanda inmitir. O halde
"Kur'an Ramazanda inmitir" demek sahih olur. Bahusus bu
81
ayet "O Ramazan ay ki, ierisinde Kur'an'n btn ilm-i iradesi ezelden vakidir. Bu takdirin manas ancak ve
indirilmitir" dememitir. NitekimDuhan ayetinde "O gecede ancak mezkur umuru meleklere gsterip aklamaktr. Ta ki
her hikmetli i ayrt edilir" buyurmutur. onlar defterlerine geirerek o gecede Allah'n kendilerine
emrettii eyi ifa etsinler...
Sonra "O gecede inen eylerin hepsi hikmetli iti" demekle "Her
bir hikmetli i, o gecede inmitir" sz arasnda byk fark bn-i Hacer-i Askalani'nin "Fethu'l-Bari"de ihtiyar ettii
vardr. Bu iki kaziyyeyi birbirine kartrmak sahih olmad budur. Ondan nce bu baptaki kavli mam Nevevi yazmtr
gibi elverili bir sebep bulunmakszn birinden dierine ki, onun sylediklerine byk imamlar itimat etmilerdir.
atlamak da doru olmaz.
Nevevi yle demitir: "Kadir Gecesi denilmesi, o gecede
Bundan dolaydr ki, kadir ve takdir gecesinin manas melekler kaderleri yazdklar iindir. Zira Teala Hazretleri 'O
hususunda biz mtekaddimin ulemann yolundan yrmekten gecede her hikmetli i ayrlr' buyurmutur. Bu kavli
baka are bulamyoruz. Abdurrezzak vesair mfessirler sahih senetlerle Mcahid,
Ikrime, Katade ve bakalarndan rivayet etmilerdir."
Buna gre Kadir Gecesi, ierisinde ecellerin, rzk ve
yiyeceklerin takdir buyurulduu, kainatn dier ilerinin zapt Torpeti de unlar sylemitir: "Kazann karl olan kader
u rapt edildii, sfat ve hallerinin snrland gecedir. kelimesinde mehur olan kraat dalin fethiyle okunmas ise de
kelimeden bu mana kastedilmedii anlalsn diye dalin
Ancak unu da belirtmek icap eder ki, bu eyann Kadir skunu ile "kadr" okunmutur. Bundan kullara o gece verileni,
Gecesinde takdirinden murat, takdirinin balangc, miktar miktarnca tahsil iin o sene kazann kendisiyle vaki
vakitlerinin yeniden snrlandrlmas, uun ve ahvalinin yeni olduu beyan ve tahdit edildii ey kastedilmitir."
zabt demek deildir. nk bu takdir ezelidir. Buna Allah'n
82
Yani dalin fethiyle "kader" ezelde eyay takdir ve rastlanr midi ile onun aranp taranmasn istemilerdir.
snrlandrmaktr. Buna sz yoktur. Dalin skunu ile "kadr"e Zira hayrl amele Kadir Gecesinde verilecek mkafat bin
gelin ve bunun manas mezkur takdiri meleklere tahdit ve ayda verilecek mkafattan daha hayrldr.
zapt, her senenin geceleri arasnda Kadir Gecesi nam verilen
gecede onlara aklanmaktadr. Bu bapta szn ksas, kadr Lakin bu gece, senenin gecelerinden hangisidir? Acaba
kelimesi takdir manasna alnrsa bunu sadece peygamberlik haddizatnda muayyen bir gece olup senenin geceleri iinde
meselesi takdir ve eriatn hkmlerini tahdit manasna veya hassaten Ramazan aynda, onun da btn geceleri
tahsis etmek doru deildir. Ta ki meleklerden her biri kendine arasnda veya ortasndaki on gecenin yahut sonundaki on
tevkil buyurulan hususu ifa edebilsin. te hikmetli iin ayrt gecesinde yer mi deitirir? Ulema bu hususta byk ihtilafa
edilmesinin manas budur. Binaenaleyh hikmetli i, hassaten dmlerdir. bn-i Rd'n "Mukaddimatu"l-Mdevvene"de
risaletle ve Kur'an ii deildir. O hikmete amil, vaka uygun tercih ettii kavil, bu gecenin her sene yer deitirmesidir.
olan her eydir. rade-i lahiye onun -gerek din gerekse dnya Ancak bu deitirme hassaten Ramazanda olur. mam Malik,
umuruna ait olsun- bu kainatta geerli olmasn iktiza mam- afii, Ahmed b. Hanbel ve ekseri ulemann mezhepleri
etmitir. Her sene meleklere, o sene iinde meydana gelmesini de budur. Bu baptaki kavillerin en sahihi ve sevaba en muvafk
diledii miktarn bildirir. olan dahi budur.
te Allah'n Kadir Gecesine tahsis buyurduu eref ve an bn-i Rd'e gre bu gece yer deitirirken ekseriyetle
bykl budur." Ramazann ortasndaki son geceye veya sonundaki on geceye
mahsus kalr. Bu kavil bu hususta varid olan btn sahih
Buraya kadar anlattklarmzn hulasas udur ki: Kadir hadislere de uygundur. bn-i Rd "Ekseriya bu gece
Gecesi her sene gelen bir gecedir. Yllar tekerrr ettike o da Ramazann ortasndaki on gece ierisinde gelirse on yedinci ve
tekrarlanr. Sahih hadisler belki ibadet ve hayrl amelle ona
83
on dokuzuncu gecelerde, sonundaki on gecede gelirse tek sallallahu aleyhi ve sellem- ryasnda su ve toprak iine secde
gecelerinde olur" diyor. ettiini grd ve bu, Ramazann yirmi birinci gecesinin
sabahnda tahakkuk etti" buyurulmutur.
bn-i Hacer "Fethu'l-Bari" nam eserinde Kadir Gecesi Fakat mezkur alamet (Kadir Gecesinin alameti) her sene o
hakknda ulemann en ayan- tercih kavli "Son on gece iinde gecede yamur yamak yahut yamurun iddetlenmesi
tek gecelerden biridir. Ve bu on gece iinde yer deitirir" sz olduuna delalet etmez. Nitekim bu hadis de Kadir Gecesinin
olduunu anlatmtr. bni'l-Kayyim de "Zad'l-Mead"da daima Ramazann yirmi birinci gecesi olduuna delalet etmez.
Peygamberin -sallallahu aleyhi ve sellem- itikaf hususundaki O ancak o sene Kadir Gecesine alamet olmutu, o kadar.
hatt- hareketini beyan ederken "Resulullah -sallallahu aleyhi bn-i Cerir "nk biz ok senelr grdk. O yllarda
ve sellem- Ramazannn son on gnnde itikafa girerdi. Bu hal Ramazan hep yamursuz geerdi. Halbuki biz Ramazann
ta Allah -azze ve celle- ruhunu kabzedinceye kadar devam etti" Kadir Gecesinden hali kalmadna inanyorduk" demitir.
demitir.
Btn bunlardan unu hulasa edebiliriz ki, Kadir Gecesi te Kadir Gecesi mevzuunda yazmak iin Allah'n muvaffak
hakkndaki en muteber kavle gre bu gece Ramazann son te buyurduu budur.
birinin tek gecelerinde yer deitirir.
Ulema, Kadir Gecesini bulanlar iin bu gecenin bir alameti Elhamd Lillahi Rabbi'l-alemin.
olup olmadnda da ihtilaf etmilerdir.
Taberi'nin kabul ettii kavle gre Kadir Gecesinin hibir Abdurrahman Tac
alameti yoktur ve o gece bir ey grmek iitmek de lazm
deildir. Buhari'nin Hazret-i Ebu Said-i Hudri'den rivayet Allah, eyh Abdurrahman Tac'dan raz olsun ve byle
ettii hadiste Resulullahn -sallallahu aleyhi ve sellem- samimi Ehli-i Snnet alimlerini bamza tac eylesin!
85
10- "Mecmua-i snad ve Medarik" nam eserden aldmzu anma trenlerini de karmazlar. Acaba bunun srr nedir?
mektup cidden incelenmeye deer: eyh Abduh'u ilmi, fazileti iin seviyorlar desek, bu mmet
ona gelinceye kadar ne Abduhlar yetitirmitir!.. Avrupallar,
Amerikallar, bunlarn hangisine ihtifal yapm ve
"Biz imdi senin doru yolun zerindeyiz. Dinin ba ancak alamlardr? Cabir b. Hayyan, Avrupallarn yzn
dinin klc ile kesilir. Onun iindir ki, bizi bir grsen zahitler, gldren bin tane eser yazm. Acaba mrlerinde bir defa
abitler, rakiler, sacidler, Allah'n kendilerine verdii emre olsun onun da anma trenini yaptlar m?
isyan etmezler, emrolunduklar eyi yaparlar kesildik. mit
genilii olmasa hayat ne kadar darm!.."
Hayr, yapmadlar! Bilakis, kitabn ba taraflarnda arz
ettiim gibi onu inkara kalktlar: "Byle bir adamn varln
Bu mektubu eyh Muhammed Abduh, Beyrut'tan kabul edersek bize ilimde, fende necek bir ey kalmaz.
Kahire'deki stad Cemaleddin-i Efgani'ye yazmtr. "Dinin yisimi biz onu inkar edelim; byle bir ahs dnyaya
ba ancak dinin klc ile kesilir" cmlesinin zahiri manas gelmemitir. Bu bir hurafedir, masaldr deyiverelim" diye
kfr kokmuyor mu? Ne ise ben sz uzatmamak iin ittifak ettiler.
"Mslman bir eyhin bununla ne demek istedii bizce
mteabihtir" diyerek bahse nihayet veriyorum.
O halde eyh Muhammed Abduh'u da, Mevlana'y da
unutmamalarnn muhakkak baka bir sebebi olacaktr. Evet!
ECNEBLER EYH ABDUH'U NN OK Bizce eyh Muhammed Abduh'u da, Mevlana'y da
SEVERLER? unutmamalarnn muhakkak baka bir sebebi olacaktr. Evet!
Bizce eyh Muhammed Abduh'u bu derece sevmemelerinin
sebebi, Mslmanlardan ziyade onlara hizmet etmi olmas
ve bir de masonluudur... ittiime gre Mevlana'y da
mer Nasuhi Efendi merhum, eyh Muhammed Abduh'un
Trkiye'ye amanizmi (yani insana tapmay) getirdii iddias
vefatnda Mslman memleketlerin gazetecilerinden maada
ile severlermi...
Avrupa ve Amerikallarn da bu byk alimin vefatna pek
ok mteessir olduklar, yazlar yazdklarn sylyor.
Avrupallar, Amerikallar, Mevlana Celaleddin-i Rumi'nin
86
eyh Muhammed Abduh hakknda son szm udur: Kastl
veya kastsz yapt bunca hatalar muvacehesinde mer
O da stad eyh Abduh gibi mucizeleri tevil ve inkar eder.
Nasuhi Efendinin dedii gibi "eyh Abduh, mtehit bir
vaziyette bulunuyordu" deil, mtehitlik taslyordu.
Kendine mtehit dedirtmek iin hayat boyunca rpnm; 1- "Kainattaki harikalar bu asrn ulemasnca bir phedir;
eski mtehitlere haksz pulsuz atm tutmu; birok hccet deildir. nk bunlar gemi zamanlarn her birinde
tenakuzlara dm, haksz inkarlarda bulunmutur. olduu gibi zamanmzda da mevcuttur; bunlara meftun
Mamafih biz yine hsnzannmz muhafaza ile kendisine olanlar hurafecilerdir..." diyen odur. "Kyamet yaklat, hak
Allah rahmet eylesin diyelim... zuhur etti" demektir. Bu tevile Arap dilinden misal getirmi;
sabah oldu manasna "nakka's-Subh" ve "akka's-Subh"
dediklerini sylemitir. Halbuki Arapada ay dodu
manasna "nakka'l-Kamer", gne dodu manasna
"nakkat's-ems" denilmemitir. nk ayla gnein
EYH MUHAMMED REID RIZA
doduklar esnada yarlmalar, sabahla fecrin doarken
1836-1935 yarlmalar gibi makul deildir. Arapada sabahn domasna
"Teneffese's-Subh" dahi derler. Ama bu tabir ayla gne
hakknda kullanlmamtr.
Aslen Badatl olan bu zat, stlahlardan ve muharrirlerden
olup, eyh Abduh'un tilmizidir. Trablus ve am'da okumu, eyh Reid Rza hibir sebep yokken srf mucizeyi inkar iin
sonra Msr'a gitmitir. orada "el-Menar" mecmuasn kamerin inikakn sabahn inikakna kyas etmi; sonra
karm; eriatla reform arasnda fetva mercii olmutur. inikak- kameri, hakkn zuhuruna kinaye yapmtr.
Hindistan'a, Hicaz'a ve Avrupa'ya gitmi, dnte vefatna
kadar Msr'da kalmtr. Kabri Kahire'dedir. el-Menar Ona gre ayn ikiye yarldn bildiren hadisler de makbul
mecmuasndan maada; Tefsir, Tarihu'l-staz el-mam e- deildir; velev ki hadd-i tevatre bali olsunlar! Fakat eyh
eyh Muhammed Abduh, Nidan li'l-Cinsi'l-Latif, el- Reid kabul etse de etmese de bilmnasebe arz edelim ki
Vahy'l-Muhammediy, Ysru'l-slam ve Usul't-teri, el- Buhari, Mslim, Tirmizi, mam Ahmed, bn-i Cerir, bn-i
Vehhabiyyun ve'l-Hicaz gibi eserleri vardr. Mnzir, bn-i Merdeveyh, Ebu Nuaym, Hakim ve Beyhaki
87
Hazret-i Ali'den; bn-i Mes'ud, Huzeyfa, Cubeyr b. Mut'im,
bn-i mer, bn-i Abbas ve Enes -radyallahu anhm-
2- eyh Reid Rza Hazret-i Musa ve sa -aleyhisselam-'nn
hazeratndan bu bapta hadisler rivayet etmilerdir. Onun iin
peygamberliklerine dil uzatmtr. Bu baptaki sz uzundur.
bn-i Abdilber "Ayn yarlmas hadisini sahabeden birok
Biz rnek olmak zere bir ka satrn tercme ettik. Hazret-i
cemaatler rivayet etmi; bunu onlardan da onlar kadar Tabiin
Musa -aleyhisselam- hakknda yle diyor: "Buna mukabil
rivayet etmi; bunu onlardan da byk cemaatler naklede
Musa -aleyhisselam- yeryznde en byk, teri', ilim,
ede nihayet bizim elimize gelmi ve ayet-i kerime ile teeyyd
hikmet, fen ve sanat nazarndan en ileri bir milletin en byk
etmitir" demitir. Mnavi de "Elfiyye" ehrinde "Tac- Sbki
hkmdarnn evinde -ki, bu ev, Msr Firavununun evidir-
ve bakasnn tahkik ettii vehile ayn yarlmas
yetimitir. Sonra birka sene Medyen'de kaynpederinin
hususundaki gzel hadisler tevatr derecesine varmtr"
yannda kalmtr. Bu zat peygamberdi, yahut sylendiine
diyor.
gre kahin idi. te bundan dolay vahyi inkar edenler,
Musa'nn milletine getirdii hususi eriat, akl byk,
himmeti byk, mlk ve hikmet evinde yetimi bir adama
Kur'an- Kerim ayn yarldn mazi sigas ile aklyor "Ay
ok grmemektedirler. Sonra bu miladi asrn balarnda
yarld!" diyor ve bunu mriklerin kabul etmedikleri
anlald ki, Tevrat'n eriat birok hkmlerinde Musa'dan
ayetlerden, yani mucizelerden bir mucize olduunu beyanla
nce brahim -aleyhisselam- zamannda yaam olan Keldan
"Onlar bir ayet grrlerse yz evirirler ve devaml bir sihir
Meliki Arap Hammurabi'nin eriatna uygundur. Irak'ta
derler" buyuruyor. Mucizeleri inkar edenler ise "Kur'an-
hafriyat yaparken bu eriata rastlayan Alman bilginleri
Kerim'de mucize zikredilmemitir; edilmi olsa inanrdk..."
'Anlald ki, Musa'nn eriat bunun eriatndan alnmadr.
diyorlar; kendilerine "te ayn yarlmas!.." desek bu sefer
__________
onu tevile kalkyorlar. La havle vela kuvvete illabillah...
35.Aya kan Amerikal astronotlarn ayn ortasnda kuak
Fakat onlar kabul etse de etmese de ay yarlmtr.(35)
gibi bir ey mahede ettiklerini gazeteler yazdlar. Bu onun
Yarlmam olsa idi, Mekke mrikleri dnyay ayaa
vaktiyle ikiye blnp, sonra tekrar birletiini gsteren
kaldrr; Peygamberin -sallallahu aleyhi ve sellem- yalan
mahede delili olabilir. (Ahmed Davudolu)
sylediini cihana ilan ederlerdi. Hadise mriklerin gz
nnde cereyan ettii iin byle bir tekzibe __________
kalkmamlardr.
88
Binaenaleyh Allah'tan vahiy olarak o eriatten daha evla eyh Reid'in hatalar oktur. Biz bu kadarn gstermekle
saylamaz...' demilerdir. Hammurabi'nin eriat hakknda, iktifa ediyoruz.
Allah'tan vahiydir diye iddia ettii naklolunmamtr...."
unun sylediklerine bakn!.. Firavun Allahlk davasnda
bulunmu; Hazret-i Musa ise insanlar Allah'a ibadete davet EYH MUHAMMED MUSTAFA B.
etmitir. u halde nasl olur da onun hakknda "Hikmet ve ABDILM'MIN EL-MERAI
teri' evinde yetimiti..." denilebilir? Hidayetle dalalet bir
midir? eyh Reid, Arap diye tevsif ettii Keldan Kraln, 1881-1945
Arap olmayan Hazret-i Musa -aleyhisselam-'dan stn
tutmaktadr Rivayet doruysa Hazret-i Musa'nn eriat baz
hkmlerinde o kraln nizamlarna uyabilir. Fakat Musa - Mfessir, fakih ve baz ilimlerde payesi olan bir zattr. Said'in
aleyhisselam- mmilik (okuma-yazma bilmemek) iddia Grce kazalarndan biri olan Meraga'da domu; orada
etmemitir ki, sonradan baz milletlerin tarih ve ahvaline yetimitir. Kahire'de okumu, eyh Muhammed Abduh'a
muttali olmakla bu iddiay nakzetmi olsun! Musa - tilmiz olmutur. Sonra er'i kadlk yapm; daha sonra
aleyhisselam- peygamber idi. Hammurabi peygamber deildi. Sudan'a kad olarak gnderilmitir. Merai bu arada
Hulasa eyh Reid atlasa da patlasa da asa mucizesi ngilizceyi renmitir. ki defa Ezher eyhi (Rektr)
Hazret-i Musa'nn elinde zuhur etmitir. olmutur. skenderiye'de vefat etmi, Kahire'de
defnolunmutur.
89
bir yeri yoktu. Hatta ondan daha alim birok zevat mevcuttu. alimliini sfatn bihakkn kazanm insanlard. Bu zevattan
Ancak mevkii icab Merai bytlyordu. Kendisi bazlar eyh Merai'nin yryndeki tesannu' ve gururu
mtehitlie pek maraklyd. Araplar, mtehitlie ekseriya bile gzden karmaz; "Bu adamn yry bile deve
imam derler. mam Merai ikide birde u cmleyi tekrarlar yryne benziyor..." derlerdi.
dururdu: "Ben Ezher'de yle alimler gryorum ki,
kendilerine bakasn taklit haramdr..." Bu szn manas,
Ezher'de yle alimler var ki, her biri mtehittir; mtehidin Hakikaten eyh Merai'nin olsun, eyh Seltt ve emsalinin
bakasn taklit etmesi, yani baka mtehidin sz ile amel olsun yryleri kendilerinin deil, konuurken sesleri
etmesi haramdr demektir. Bittabi Ezher hocalar mtehit kendilerinin deil, tavr u hareketleri kendilerinin deildi.
olunca, kendisi de haliyle mtehitler mtehidi saylrd. Ezher ulemasna mtehit payesi verip taklidi kendilerine
nk onlarn mdr, stad mevkiindeydi. Zaten arad haram gren bu imamlar, kimi taklit ediyorlard!.. Garip
da buydu. Kendisine imam, mtehit denilsin!.. deil mi, bakalarna bir mtehidin sz ile amel etmeyi bile
ok gryor; kendileri szleri ile sazlar ile hep bakasn
taklit ediyorlard. Bize kalrsa taklit ettikleri zat herhalde
Filvaki ona bo bol imam, staz- ekber, mtehit dediler. stadlar mam Abduh olacaktr.
Fakat diyenler de onun hemfikirleri olduu iin bu sz
hakikate deil, mecaza hamledilmek daha doru olsa
gerektir. te yandan eyhlislam Mustafa Sabri Efendi eyh Merai stad Muhammed Abduh ve stadnn stad
merhum gibi hakiki slam ulemas, eyh Muhammed Cemaleddin Efgani gibi birok tashihi g hatalar ilemitir.
Abduh'u tenkit ettikleri gibi bunu ve emsalini de hakl olarak Bunlarda da birka misal verelim:
tenkit eder; makaleler yazarak hatalarn yzlerine
vururlard. Lakin Merai onlara cevap verebilecek kratta
olmad iin hi ses karmaz makamna snarak meseleyi 1- eyh Merai dahi stad Abduh ve arkada Reid Rza
zamana hallettirir; gya bu zevat kk grrm de onlarla gibi maddi mucizelere inanmayanlardandr. Buna misal
mnazaraya tenezzl etmezmi gibi bir tavr taknrd. Doktor Heykel Paann mucizeleri inkar eden "Hayat-
Halbuki bilenler biliyordu ki, onu tenkit edenler vaktiyle Muhammed" adl kitabn tantmak ve ona itiraz edenlere
kendisinin o gnk vazifesinden ok daha mhim vazifelerde cevap olmak zere yazd makalenin u cmlesidir:
bulunmu; o gn iin vazifeleri bulunmasa bile dnya
90
"Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem-'in kahir mucizesi,
Kur'an'dan baka yerde yoktur..."
Bir de okuduu ayetle Ebu Hanife, Malik, afii gibi slam
mtehitlerinin reislerine byk tecavzde bulunmutur. Bir
taraftan mezheplere ayrlan ulemay kfrle tehdit ederken
2- eyh Merai'ye gre fkh, yani slam hukuku dinden
te yandan kendisinin mtehit olmaya son derece haris
deildir. Fukahann delillerden karp tefri' ve ihtilaf
grnmesi acaip ve garaibtendir.
ettikleri, bazen amel edip bazen etmedikleri eylere dinin
ahkam demek ve bunlar inkar etmeyi dinden bir eyin
inkar saymak ona gre tabirde israf saylr. Merai "Din,
3- eyh Merai, Avrupa'ya gnderilen bir Ezher heyetine
ancak Allah'n btn peygamberlere vasiyet ettii eriattr.
trenin penceresinden uzanarak u szleri sylemitir: "Sizden
Muamele iin yaplan ve adaleti tahakkuk ettiren, gl
ve Ezher'den insanlk topluluunun umumuna amil olan
defeden kanunlar ise fukahann er'i asllarndan karlm
insanlk vazifelerini bilmenizi dilerim. lim bu toplulua kar
reylerdir ki, asrlarn ve istidatlarn deimesiyle bunlar da
vazifesini yapm; kainat hakknda dndrm; ltrm,
deiirler. Milletlerin muhtelif olmasna ve o milletlerdeki
bitirmi; ilahi yollara iletmi, bunlardan faydalanm,
hayatn muktezasna gre keza bulunduu yerin ve artlarn
insanlara da bunlardan byk hayr temin etmitir. Bu
da muhtelif olmasna bakarak deiirler. Eer dinin fkh
hayrla birlikte ona tuyan ve tecavz eden fenalklarda
olmas caiz olsayd fukaha birbirleriyle ihtilaf etmez ve her
bulunmutur. Bunun sebebi ilmin ilerleyii ile dini ve ruhi
biri muhaliflerinin reylerini rtmez; onlar atil saymazlar...
tesirin ilerleyiinin birlikte olmaydr. lmin eserleri gelmi,
Bu takdirde biz Allah'n 'Dinlerini tefrikaya drp
fakat kalpler Allah korkusundan, hayetinden hali
hiziplere ayranlar yok mu, sen onlarn hibir eyinde
bulunmutur. Akllar da dinlere hayat ve gzellikten, sevin
deilsin'(36) ayet-i kerimesini hak etmi olurduk..." diyor ki, ve srurdan hali tarihi bir ey gibi bakmaktadr. ayets din
bu sz kyamet alametlerinden saylmaa deer. nk fkh ulemas ilim
aynen dindir. Allah Teala Hazretleri Kur'an- Kerim'inde
__________
"Onlardan her frkadan bir taife dinde fakih olmaa gitse de
kavimlerine dndkleri vakit onlar uyarsalar ya! Ola ki 36.Sure-i En'am, ayet: 159.
korunurlar"(37) buyuruyor. Buhari ile Mslim'in ittifakla 37.Sure-i Tevbe, ayet: 122.
rivayet ettikleri bu hadiste de "Eer Allah bir kimsenin
hayrn murat ederse onu dinde fakih klar" buyurulmutur. __________
91
sahipleri ile birlikte ve yakin kuvveti ile ilerlese, dini Garpllardan iktibas etmeye muhta kalm demektir. Allah
insanlara sevdirse, insanlar fazilete fazilet olmas ynnden Mslmanlara rahmet eylesin!..
tevik etse, ruhi hayat cazip sluplarla kuvvetlendirse ve
ilimle fazileti karde etselerdi, bugn insanlar refah ve saadet
iinde olurlard..." 4- eyh Merai'ye gre Arap olmayan kimseye Kur'an
tercmesi ile namaz klmak caiz, hatta evladr. Velevki asln
okumaa kudreti olsun!
Grlyor ki, stad burada din ve fazileti bir tarafa, akl ile
eyhin bu babtaki uzun makalesi Mustafa Sabri Efendi
ilmi de bir taraf koymaktadr. limden maksad, Garbn his ve
tecrbeye mstenid olan ilmidir. Bittabi akldan murat da, tarafndan tenkit edilmi fakat Merai buna bir cevap
Garbn dinsiz akliyyetidir. Yani din ulemas neden dinsiz vermemi; seneler sonra Kur'an tercmesi meselesi tekrar
ilimle dinsiz akliyyet ile beraber yrmediler diye muaheze bahis mevzuu edilince, eyh Merai'nin eski makalesi eski
ediyor ki, bu sz Ezher heyetine sylemenin bir manas hatalar ile birlikte tekrar neredilmitir. eyh Merai yle
yoktur. Evet, bu heyet Avrupa'ya renmek iin deil de diyor: "Arap olmayanlarn nazm- Arabiyi okumas i'caza
Avrupallara retmek iin gitmi olsayd, Merai'nin delalet etmez. Onu anlamak, onlarn kudreti dahilinde de
sznn bir faydas olur, Avrupallarn din ve ilim babndaki deildir. imdi Arap milletleri ve gemi uzun zamanlardaki
akliyyetini dzeltmeye yarayabilirdi. Araplar i'caz nazm- Arabiden anlamazlar. 'caz zevk yolu
ile anlayp da Kur'an'a bu idrak sebebi ile inananlarn zaman
gemitir. imdi biz i'caza akli deliller getiriyor ve Kur'an
eyh Merai burada aklla ilmi din ve faziletin karsndaki Araplara meydan okudu, onlar da aciz kaldlar. te bu onun
kefeye koyduuna gre, din tarafna ilim kalmyor demektir. Allah tarafndan olduuna delalet eder diyoruz."
O halde din sahipleri nasl ilim sahipleri ile beraber
Merai daha da ileri giderek Arabi Kur'an- Kerim'i
yryebilir; dini insanlara nasl sevdirirler? "ayet din
Arapaya tercme ettirmek iin bir komisyon kurmutur. Bu
ulemas ilim sahipleri ile birlikte yrse ve yakin kuvveti ile
komisyon, benim Kahire'de kaldm be sene zarfnda btn
ilerlese, dini insanlara sevdirse..." ilh. szleri ile stad Merai
almalarna ramen henz Fatiha'y bitirememiti. Sonra ne
herhalde Ezher heyetini Avrupa'ya iman kuvvetini
oldu bilmiyorum.
renmeye gnderiyor ki, onun manas, arkn
Mslmanlar iman kuvvetini kaybetmi Hristiyan olan
92
Tercme ile namaz meselesine gelince, bunun caiz olmadna olduunu erbab- cehalete bir daha hatrlatrz! Eer mam-
ulemann ittifak vardr. Geri bir zamanlar mam A'zam - A'zam Hazretleri siyasete karm olsayd, kendisine teklif
rahimehullah- tercme ile namazn caiz olacan sylemise edilen kadl kabul eder, hapishanelerde ikence altnda can
de bilahare bu sznden dnmtr. Tafsilat fkh vermezdi.
kitaplarndadr.
93
1- eyh Seltt de mucizeleri inkar edenlerdendir. Kur'an- tanmamasdr. nk o da dier reformcular gibi Bat
Kerim'in "itir, grr, konuur, byklenir, mcadele eder, ilmine inanm hayranlarndandr, bittabi bu yapt, Arabn
vaatte bulunur; arzulattrr, vakt-i maluma kadar yaar batl itikatlarna nihayet veren Kur'an- Kerim'e kar kt
sonra kendisine tabi olanlarla birlikte cehennem ateinde bir crettir.
azap olunur" diye tasvir ettii; biz Mslmanlarn da be
vakit namaznda errinden Allah'a sndmz eytan
inkar ederek Kur'an'n eytan tasviri hususunda cahiliyet 2- eyh Seltt ngilizlerin ortaark ordusundaki
devri Araplarnn inancna gre indiini sylemi ve Kadiyanilerden Abdlkerim Han'n "Hazret-i sa
"eytandan murat, bu aleme yaylan er mefhumlardr" gkyzne kaldrlm mdr?" sualine: "Hazret-i sa
demitir. eyh Seltt "Onlar asi bir eytandan bakasna yeryznde lm; gkyzne ruhu kaldrlmtr" cevabn
dua etmezler"(38) ayet-i kerimesinin tefsirinde yle vermitir. Ona gre gkyzne kaldrldna Kur'an-
demitir: "eytann manas Allah'n hayr ve er amilleri ile Kerim'de delil yoktur. Bittabi kaldrld sabit olmaynca
iptiladan Kyamete yakn yeryzne indirilmesi de bahis mevzuu
olamaz. Halbuki sa -aleyhiselam-'nn gkyzne
__________
kaldrlmas da indirilmesi de ikier ayetle sabittir. "Bilakis
38.Sure-i Nisa, ayet: 117. Allah onu kendi nezdine kaldrd"(39), "Seni kendi nezdime
kaldracam" (40) ayetleri Hazret-i sa -aleyhisselam-'nn
__________
hususi bir ekilde semaya kaldrldn bildirir. nk
ibaret olan snneti muktezas da aleme yaylan er sadece ruhun semaya kaldrlmas sa -aleyhisselam-'ya
mefhumlardr. Araplar bununla gizli bir kuvvete tabi mahsus olmayp, btn peygamberlere ve bahtiyar
olurlard ki, onlarn allagelen adeti vehile bu kuvvete m'minlere am ve amildir. Geri ayet-i kerimenin banda
eytan denilirdi. nk er kuvvetini konuani fsldaan, "Ya sa ben seni teveffi ettireceim" buyurulmutur. Fakat
tevik eden ve dilediine gtren eytan olarak tasavvur burada teveffiden ldrmek manas kastedilmemitir. Ayetin
ederlerdi..." manas "Ya sa ben
__________
eyh Seltt' bu acayip tefsiri yapmaa sevk eden amil, his 39.Sure-i Nisa, ayet: 158.
ve tecrbeye istinad eden Bat ilminin byle bir mevcut
40.Sure-i Al-i mran, ayet: 55.
94
seni bu alemden alacam" demektir. Nitekim teveffinin hem
ldrmek, hem de lmek manasna geldiini bizzat Kur'an-
a) Kainatn asl esirdir diye iddia eden mspet ilimcilerin
Kerim tefsir etmi "lmleri annda nefisleri Allah ldrr;
esirin girdap halinde dne dne katlatn ve yuvarlak
uykuda olup lmeyenleri de o tutar"(41) buyurmutur. "Ehl-i
sema cisimlerinin bu suretle meydana geldiini sylerler.
Kitaptan hibir kimse yoktur ki, lmnden nce ona iman
Acaba bu dnmeyi, bu katlamay ve bu cisimlemeyi hangi
etmesin"(42) ve "O muhakkak ki, Kyamet iin bir
tecrbe ile ispat etmilerdir?
alamettir"(43) ayet-i kerimeleri de kyamete yakn yeryzne
indirileceini haber verirler. Bu husustaki hadislerin says ise __________
tevatr derecesine varr. "kamet'l-Brhan ala nzuli sa fi 41.Sure-i Zmer, ayet: 42.
ahiri'z-zeman" adl eserde adlar ile anlar ile otuz bir
sahabidenaltm hadis rivayet olunmutur. Bazlar bu 42.Sure-i Nisa, ayet: 159.
hadislerin saysn yetmie karmlardr. Buna mukabil 43.Sure-i Zuhruf, ayet: 61.
eyh Seltt'e delil olabilecek tek bir hadis rivayet
olunmamtr.
__________
b) Yine mspet ilimcilerin itirafna gre bir ey kendi
eyh Cemaleddin Efgani'den balayarak Seltt'e kadar
kendine var olamaz. Bu ilmin sahipleri his ve tecrbe alanna
kendilerinden bahsettiimiz ve bahse devam edeceimiz
girmeyen eyleri kabul etmedikleri iin Allah'n varlna
zevat, Avrupa'nn mspet ilmine meftundurlar. His ve
inanmazlar. u halde onlarca esiri yaratan kimdir?
tecrbe sahasna girmeyen hibir eyi kabul etmeyen bu ilim,
onlar o kadar mest etmitir ki, onun at rdan karz
korkusu ile yn yn ayet ve hadisleri ineyip gemekte
c) Mspet ilme gre bir ey kendi kendine hareket edemez.
bir beis grmemilerdir.
Hareket iin mutlaka muharrik lazmdr. u halde esiri
hareket ettirip dndren kimdir?
Kur'an'dan, hadisten ileri tuttuklar bu modern ilim hakknda
kendilerine baz sualler sormak bizim de hakkmz olsa
d) Mspet ilimden baka bir ey tanmayanlar yaratmay
gerektir. mdi ben de soruyorum:
tabiata isnad ederler. Hatta ocuklara anlatrken "Tabiat anne
95
byle yaratm" derler. Ve bununla iin iinden ktk h) Akll mahluk insan bugne kadar neler yaratt?..
sanrlar. Tabiat da ta, toprak, su, hava, canl cansz, "nsanolu bugn neler yapyor neler!.. Karada nne
dnyadaki varlklarn tm diye tarif ederler. O halde evvela kement atacak yok! Balklar gibi denizlerin dibinde yzyor;
bu eit varlklar, yani ta topra, suyu havayi canly kular gibi havalarda uuyor... Aya bile kt..." gibi szleri
cansz yaratan kimdir? Sonra bu varlklar yaratma iini ya cevap olarak kabul etmiyoruz. nk bunlarda yaratma diye
teker teker, yahut birlik halinde yapmlardr. Her varlk bir ey yok! Bizim bildiimiz, insanolu bugne kadar
baka bir varl yarattysa mesela karncay yaratan nedir? yoktan bir sinek kanad bile yapamamtr. Btn marifeti
Fili kim yaratmtr? Cevap verirken ltfen bunun byle Allah'n yaratt ve tasarruf iin kendisine teslim ettii
olduunu hangi his ve tecrbeye istinaden anladklarn izah varlklarla uramaktr. Henz nezleye bir ila
etsinler!.. Acaba "Karcay karata, fili yce dalar kefedemediine gre onlarn da kimbilirbugne kadar kata
yaratmtr; dalarn ufuklarn da bizler yarattk" diyebilir ka nispetinde hassalarn kefedebilmitir! Bizim haberimiz
mi? Derlerse bunu hangi his ve tecrbe ile ispat ederler? olmadan yoktan bir ey yarattysa ltfen sylesinler!
e) Yeryznde yaayan hayvanlar iinde en aklls insandr Yukardaki sualleri daha da oaltmak mmkndr. Biz bu
diyoruz. Acaba tan topran, suyun havann... insandan kadar ile iktifa ediyoruz. ayet mukni' ve mantki cevaplar
daha ok akl m vard ki, insana akl lazm olduunu bildi de verebilirlerse onlarn mspet ilmini biz de alklarla mspet
onu akll yaratt? Gz, kula, eli, aya olmayan eyler bu diye kabul ve ilan ediyoruz. Fakat suallerimie cevap
gibi nice mmtaz uzuvlar insanda ve hayvanda nasl yaratt? veremezlerse msaadeleriyle biz de ilimlerine, hak ettii
mtenakz ve yalanc damgasn ekinmeden vuracaz.
96
eylerden hibirine benzemez. Misli, benzeri yoktur. Esir his tasavvur etlmek gerekir. Teselsl ise Kant'tan maada btn
ve tecrbeyle bilinen eylerdir. Allah ise his ve tecrbe ile feylezoflarn ittifakyla batldr.
deil aklla bilinir. Akl onun mevcut olduunu eserlerinden
yani yaratt varlklardan anlar. Benzeri olmaynca O'nun
nasl olduunu, knhn, hakikatini bizim bilmemize imkan Onun batl olduunu Cenab- Hakk fiilen gstermitir.
yoktur. Henz yarattklarnn binde biri nispetinde bile Mesela; bir insandan balayarak onun babas, babasnn
srlarna vakf olamayan aciz insan iin O'nun hakikatini, babas ilh. geriye doru gitsek nihayet bu silsile ilk insanda
evvelini, ahirini anlamaa almak, izmeden yukar kmak yani Hazret-i Adem'de sona erer. Btn canllarda silsile hep
olur. byle sona erer. u halde teselsl batldr. Batl olunca
Allah'n yaratan yoktur.
97
EYH TANTAVI CEVHERI
Tantavi'nin kelamullah tefsir ettim diye ortaya att tefsir,
1870-1940
daha dorusu resimli ansiklopedi kyamete kadar ulemann
ruhunu ta'zibe kafidir.
98
Grlyor ki, bu sarkl Bakan dahi, akl bir tarafa, dini bir baslaca zaman kendisine baz Mslmanlar tarafndan
tarafa koyarak, Msr'da o yllarda pek geer ake olan muaheze mektuplar gelmi ve kitabn mucizelere niin yer
ilericilik cereyanna kaplmtr. vermedii sorulmutu. Paa bunlara ikinci tabn
mukaddimesinde cevap vermi: Siyer ve hadis kitaplarnn
tescil ettikleri eyleri almamasnn sebebi evvela kitabn yeni
ilmi metodla (yani Garp dinsizlerinin Allah' inkar metodu
ile) ve asri slupla yazmas; saniyen Siyer ve hadis
kitaplarnn ihtilafl rivayetlerine itimat edememesi olduunu
SARIKSIZ REFORMCULAR sylemiti...
99
vardr. Bu ayetler muvacehesinde syledii imamlarn doruluu ve hakk aramak iin tevecch samimiyeti gze
szlerine deil, ayetlere itimat edilir. Nitekim Heykel Paann arpyordu. Bundan dolaydr ki, btn dinler hakknda
beenmedii mteahhirin ulema da yle yapmlardr. dnmekten de, slamiyet'in risaletini ve o risaletin sahibini
Onlarn mucizeleri ile, Mslmanl hamdolsun bugn bile dnmekten de vazgetiler. nk donukluk ile aralarnda
kabul eden ecnebiler bulunuyor. Paann ve imamlarn kazanacaklarndan emin olmadklar bir harp kmamasn
mucizesiz Mslmanlna imdiye kadar ka kii talip arzu ediyorlard..."
kmtr, gstersin!
100
DR. MUHAMMED ZEKI MBAREK Evet, Msr'n ilerici yazarlarna gre Hazret-i Peygamberin
dehas bahis mevzuudur. Onun yannda peygamberliinin
1891-1952 laf olmaz; nk peygamberliine inanmazlar.
Msr'n el-Mnfiyye kylerinden birinde domutur. Edip ve Dr. Zeki Mbarek "Muhammed Kur'an'n ehadetiyle
airdir. Ezher'de okumu; Msr niversitesinde edebiyat insand. Ama Beni Adem'e, hikmeti, yemek yiyen ve
doktoras vererek doktor unvann almtr. Bilahare sokaklarda yryen bir adamdan almak zor geliyordu. Bu
Sorbonne'dan da ayn unvan almtr. Bir sre Badat'ta ve aknln izdiham iinde Resuln hayatnda insanlk
Msr'da tedrisle megul olmu, daha sonra Msr'da Maarif taraflar unutuldu. Yoksa kim tasdik eder ki, Muhammed
mfettilii yapmtr. Kahire'de vefat etmi ve kyne gibi bir adam, mrnn krk yln tarihsiz geirsin! Ve hangi
defnolunmutur. Birok eserleri vardr: "et-Tasavvuf'l- sebepten dolay insanlar Resuln hayatndan bu mddeti
slamiyye, fi'l-Edeb ve'l-Ahlak, el- Lugat ve'd-Din, en- unutsun veya unutur grnsn!.." diyen akndr. Sanki
Nasru'l-Fenniy, fi'l-karni'r-Rabi', Divan- i'r ve Leyla'l- Peygamberin -sallallahu aleyhi ve sellem- insan olduunda
Merida fi'l-Irak" bunlardandr. phe edenler varm da onun insan olduunu ispat iin
Kur'an'dan delil getiriyor.
101
byle olsa gerektir. Zira slam daima ycedir; onun stne
geilmez.
FERID VECDI
Dr. Zeki Mbarek Peygamberimiz Muhammed Mustafa -
sallallahu aleyhi ve sellem-'nn ahsiyeti hakknda unlar 1875-1954
sylemitir:
103
Kur'an- Kerim'in makamna ihanette bulunmamtr.
Bununla beraber mucize meselesinde o da yanlmtr.
Akkad, Peygamberin -sallallahu aleyhi ve sellem-
ABBAS AKKAD mucizelerini bir deha eseri grmektedir. "Abkariyyet
Muhammed" (Muhammed'in Dahilii) adl eseri ismi ve
cismi ile buna ahittir. Bu kitapta Akkad yle demektedir:
Asvan'da domutur. Tahsili olmayp, kendi kendini "Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem- Medine'de zuhur
yetitirdii sylenir. Akkad, Msr'n ve muasr arkn en etti; nk Medine ona muhtat, Arap yarmadas onun
byk mtefekkir ve ediplerinden biri saylr. Edebiyat, zuhuruna hazrd, nk ona muhtat. Dnya onun
siyaset, felsefe, itimaiyyet ve daha birok hususata dair zuhuruna hazrlanmt, nk ona muhtat.
selahiyetli yazlar yazmtr. iirde de yksek bir mevkii Peygamberliini bundan daha doru ne alameti olabilir. Hngi
vard. Son hayatnda muhtelif ahsiyetler iin yazd miktar tedbiri bu tedbirden daha doru olabilir! Efsane
biyografileri mehurdur. uyduranlarn efsanelerinden hangisi vuku bulmu olaydan ve
bu muvaffakiyetten daha gariptir! Peygamberliin sadk
alametleri!.. Bu alametler bir akidedir ki, mmet ona
Kalemi o kadar kuvvetlidir ki, talebeliimiz zamannda sk muhtatr. Bunlar birtakm sebeplerdir ki, o sebeplerin
sk babakan olan Mustafa Nehhas Paay on makalede zuhuruna hazrlanlr. Bu alametler bir adamdr ki, onlarn
mevkiinden dreceini sylemi; dokuzuncu makalede edas hususundaki emaneti zerine alr. Bu alametler bir yere
Nehhas Paa dmt. topland vakit daha baka bir alamet aramaa bizi ne
mecbur eder? Ve ayet bu alametlerin bir araya gelmesi
imkanszsa, bunlarn yerini hangi alamet tutabilir? Yahut
Akkad da dier arkadalar gibi dinde reformcudur; noksan olanlar hangi alamet kapatabilir?..
mucizeleri o da inkar eder. Yalnz tekiler gibi lgn deil,
arbaldr. Mucizeyi inkar edeyim derken Zeki Mbarek'in
yapt gibi peygamberlie kar bir isyan gstermemi; Ferid Kitabnn baka bir yerinde de "slam davas muvaffak
Vecdi gibi bedihiyyata kar gelmemi; Heykel Paa gibi olmutur. nk o, dnyann arad bir dava idi. Hadiseler
koskoca bir Snnet messesesini ykmam; eyh Seltt gibi onu hazrlam; ona Rabbinin inayetiyle, ahval ve sfatlarnn
104
uygunluu ile hazrlanm bi zat da onu zerine almt. Artk kadar zorlamtr. Onun Hira dandaki uzleti (tenhada
bizim akln inkar ettii bir harikaya ihtiyacmz yoktur..." der. yaay) dncesinin vesilelerinden bir vesile idi. Acaba ne
hususta dnyor ve dncesini uzun zaman
srdryordu. Cihann zerinde bulunduu ktle mi,
Araplarn ve Arap olmayanlarn itikat ettikleri eylerin
ktlklerine mi, Arap yarmadasnda ve am'da grd
AHMED EMIN itimai halinin ktlne mi? Bu fesat ak olabilirdi. Lakin
hak olan neydi ve hak neredeydi? te dnce zaman
1878-1954 buydu, dncenin nev'i de buydu. Sonra hidayeti buldu.
Vahiy ona hidayeti bildiriyordu. Ondan sonra kendisine
Allah tarafndan tenfiz hususunda nne geilmez bir kuvvet
Kahire'de domu ve lmtr. Kahire'deki "Mecmau'l- verildi..."
Lgavi", Dimak'daki "el-Mecmau'l-lmiy" ve Badat'taki
"el-Mecmau'l-lmiy" azasndadr. Msr'da hakimlik etmi;
Kahire niversitesinde Edebiyat Fakltesi Dekanlnda Ahmed Emin lm-i Tevhidi kabul etmez. Bu ilim hakknda
bulunmutur. Telif Tercme komisyonu reisi idi. "es-Sekafe" "Tevhid ilmine gelince, o inananlarn burhandr;
mecmuasn karmtr. inanmayanlarn deil! Din sahibinin burhandr; muhalifin
deil!" der. Ondan sonra da yle devam eder: "Bundan
dolaydr ki, biz tarihte lm-i Kelam'n iman etmeyen bir
Eserleri: Fecru'l-slam, Duha'l-slam, Zuhru'l-slam, Feyzu- kimsenin Mslmanl kabul etmesine sebep olduunu
l-Hatr, en-Nakd'l-Edebiy vesairedir. grmedik. Nadiren vuku bulan baka! ok kimselern
imanna ve cemm-i gafirin (kalabaln) slam'na sebep
ancak kalp yoluyla vuku bulan davet olmutur, ilm-i mantk
Ahmed Emin reformcularn mutedillerindendir. yolu ile olan deil!"
"Muhammedni'r-Resul el-Mslh" yani (Islahat
Peygamber Muhammed) adl eserinde unlar syler:
"Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem- dnce hususunda Ahmed Emin talebeliimiz srasnda "Fecr"l-slam",
kendini ne kadar yormu; aratrma babnda ruhunu ne "Duha'l-slam" namlarndaki mehur eserlerini yazmt.
105
Bunlarn Trkesi "slam'n Fecri" ve "slam'n Kuluu"
manalarna gelir. Eserlerin be vakit namaz tertibyile
"Ehadis'l-Erbia" namyla yazd makaleleri mehurdur.
"slam'n lesi", "slam'n kindisi" ilh. eklinde devam
Uzun seneler Edebiyat Fakltesi Dekanlnda bulunmu;
edecei syleniyordu. Bunlar yazp yazmadn bilmiyorum.
Kral Faruk zamannda birka sene Maarif Vekillii yapm
Yalnz merak ediyorum. "slam'n Gurubu"nu da yazdysa
ve paalk unvan almtr.
acaba ondan sonra ne yapt? Herhalde "Buyurun slam'n
cenaze namazna!" demitir. nk bir gn fecirle balar,
kuluk vaktinde kuvvetini bulur, le zaman yar olur, Taha Hseyin Paa, bukalemun renkli bir ediptir. Bir
ikindide kemale erer, akamda da zevale erer!.. bakarsnz Kur'an- Kerim'de belagat namna bir ey
olmadn, onun tekrarlarla dolu olduunu iddia eder; ertesi
gn bakarsnz bunun tamamyla zddn tutturmu Kur'an-
Kerim'in belagatnn eriilmez mertebede olduunu syler.
DR. TAHA HSEYIN PAA Doktor Taha Hseyin, Hazret-i brahim ve smail -
aleyhisselam-'in vcutlarn inkar etmi:
"Bize smail b. ibrahim'in Mekke'ye hicretini ve Arab-
Msr'n en mehur ediplerinden biridir. Nesir aleminde bir msta'ribenin oradan neet ettiini anlatan hikayeyi ispattan
r amtr. slubu sehl-i mntenidir. Bidayette Ezher'de getim; brahim ile smail'in adlarnn Tevrat ve Kur'an'da
okumu; fakat imtihanda muvaffak olamayarak zikredilmesi, onlarn tarihen vcutlarn ispata kafi deildir..."
niversitenin Edebiyat Fakltesine gemitir. Bilahare yine demitir ki, bu sz onun tarih ilmini Kur'an'dan stn
Ezher tarafndan Fransa'ya gnderilmi; oradaki tahsili tuttuuna en ak delildir.
esnasnda tant ve ders hususunda yardmn grd bir
Fransz kz ile evlenmiti. Ama idi. Fransa dn edebiyat
aleminde hret kazanm "el-Eyyam" adl kitabnda kendi
hayatn canlandrmtr. Bu kitap muhtelif dillere tercme
edilmitir.
106
KASIM EMIN Allah'tan!.." Kasm Emin Bu kitabnda tesettrn yalnz
Peygamberin -sallallahu aleyhi ve sellem- zevcelerine mahsus
1865-1908 olduunu, sair Mslman kadnlar iin Kur'an- Kerim'de
byle bir emir bulunmadn iddia eder ve unlar syler:
Kasm Emin, Kahire'de domu; hkmet mekteplerinde "ayet slam eriatnda bugn baz Mslmanlarca maruf
okumu, sonra Fransa'ya hukuk tahsiline gitmitir. Dnte olan tesettr iktiza eden ayetler bulunsayd bana
Msr'daki stinaf Mahkemesine mstear olmutur. aratrmadan kamak gerekirdi. Ben de bu naslara -zahiren
Tahrir'l-Mer'e, Kelimatn fi'l-Ahlak ve el-Mer'et'l-Cedide ne kadar kk grnrse grnsn- muhalif tek bir harf
adlarnda eserleri vardr. yazmadm. nk Allah'n emirlerini bahis ve mnakaa
etmeden kabul gerekir. Lakin biz eriatta bu mahut ekilde
tesettr icap eden bir nass bulamyoruz. Bu Mslmanlara,
Kasm Emin "Tahrir'l-Mer'e" yani "Kadn Hrriyete
ihtilat ettikleri baz milletlerden geme bir adettir.
Kavuturma" namndaki eseri ile Mslman kadnn
Mslmanlar bu adeti beenmi, alm ve bu hususta
tesettrne kar harp ilan etmi ve bu harbi kimsenin burnu
mbalaa gstererek ona din kisvesi giydirmilerdir. Nitekim
kanamadan kazanmtr. Kitabn yazlmasnda eyh
insanlar arasnda din adyla yerleen btn zararl adetler
Muhammed Abduh'un parma vardr. 1938'de Kasm
byledir. Halbuki din onlardan beridir. Onun iin biz bu
Emin'in 3. lm yl mnasebetiyle air Ali Cerim Beyin
bapta bahse mani grmyoruz. Bilakis bunlar renip
yazd bir kaside ile Msr Kadnlar Birlii Bakan Huda
eriatn bu husustaki hkmn ve insanlarn bunlar
a'ravi'nin el-Erham gazetesinde neredilen yazsna
deitirmee olan ihtiyacn beyan etmeyi vacip gryoruz..."
baklrsa bu ite el eyh Abduh'un; parmak Kasm
Emin'indir. Msr'n byk airi Ali Carim Bey, bu
kasidesinde l Kasm Emin'e hitap ediyor ve szn yle Kasm'n Msrllar tarafndan hsnkabule mazhar olan
bitiriyordu: kitab bu guna samalarla doludur. Gya kendisi pek ehl-i
takva imi... ayet Mslman kadnn tesettr hakknda
Kur'an- Kerim'de ayet bulsaym, bu ayete kar bir tek
"Sen hem hak yolunda imama (Abduh'a) yardmc, hem de
kelime bile yazmazm!..
ashab arasnda onun vefakar ve mulisiydin. Rahat uyu!..
Zira Msr, erefin evcine ulam; onun zne ve halisine
kavumutur. Davet Senden! Grmekte olduu sevap da
107
Biz de deriz ki; Kur'an- Kerim'de Mslman kadnn
tesettr hakknda bir deil, birok ayetler vardr. Hele
23 nisan 1938 tarihli Ehram gazetesi u haberi veriyordu:
Ahzab suresi bunlarla doludur. Yalnz bunlar grmek iin
evvela Cenab- Hakk'n insana basar ve basiret ihsan
buyurmu olmas arttr. Hak ak bir insana sadece u ayet "Tahriru'l-Mer'e" adl kitabn mellifi Kasm Emin'in 30.lm
yeter: yl mnasebetiyle kendisine bir anma treni yaplm;
"Ey Peygamber! Zevcelerine, kzlarna ve m'minlerin Kasm'n olu Kasm, bu trende bir konuma yapm ve
kadnlarna syle de zerlerine rtlerini indirsinler! Bu konumasna u hadisle balamtr:
onlarn tannp eziyet edilmemelerine daha elverilidir."(45)
108
Bundan sonra byklerim olan ulemann aflarn istirham Ehram gazetesi Kasm Emin'in bir fotorafn da neretmitir.
ederek daha uzaklara gidiyor ve diyorum ki:
109
Yaplan bir rezalet ve ilenen bir crm karsnda Allah'tan eyh Muhammed Abduh'a olan balln da u msralarla
byk esir bekleyen evlada gelince: slam kaidelerine gre ifade ediyor:
dinden kmtr. nk haram helal saymak ve karlnda
sevap beklemek slam'da kfrdr.
"Msr'n en muhteem stad Muhammed Abduh,
Konuurken neye dairse Cemaleddin'le;
Der ki tilmizine Efganl
MEHMED AKIF Muhammed dinle!
1873-1936 nklab istiyorum baka deil, hem abucak,
ne bizler dp islam' da kaldrmazsak;
Reformcularn bu lgn cereyanna maalesef en byk Nazariyyat ile bir eyler olur zannetme!
airimiz Mehmed Akif Bey merhumun da ad karmtr. O O berahini de artk yetiir dinletme!
da Mslmanlarn gaflet uykusundan uyanmas iin ilham
nk muhtac- tezahr deil istidadn.
dorudan doruya Kur'an'dan almalarn tavsiye ediyor ve
diyor ki: -phe yok, Hakk- smuhiler var stadn.
Gidelim bir yere hatta u bizim Sudan'a;
"Dorudan doruya Kur'an'dan alp ilham; Yeni bir medrese te'sis edelim urbana.
Asrn idrakine syletmeliyiz slam'!" Daha be de faziletli mcahid bulalm!
Nesli tezhib ile, i'la ile megul olalm!
karp gnderelim hasl eyhim yer yer;
Oradan alem-i slam'a Cemaleddinler...
-Bu fakat yirmi yl ister ki, kolay grmyorum.
110
Yirmi gnlk ie bak sen! Ulemadan geinenler bir tek meselede hakka isabet
edememek ve bir ok yerlerde kfre kadar uzanan azim
Kulunuz Ma'zurum.
hatalar yaparlarsa chelaya ne kalr?..
Kssadan hisse karsak m dersin Asm?
Anlyorsun ya zarar yok daha iyi anlaalm!
Mehmed Akif Bey merhum, reform meselesinde Abduh'lar
nklap istiyorum ben de fakat Abduh gibi..." gibi dnseydi hata olur korkusuyla Kur'an tercmesi
zerinde senelerce durmaz; muhtelif kraat imamlarnn
okuyularn nazar- itibara alacak kadar titiz davranmazd.
Evet, Mehmed Akif bey merhum da sair reformcular gibi
ilham dorudan doruya Kur'an'dan almak istiyor. Yalnz
una eminim ki, o hibir zaman "Mslmanlk ve Kur'an, "Asrn idrakine syletmeliyiz slam'" cmlesi de hataldr.
Peygamberin -sallallahu aleyhi ve sellem- eseridir" demek nk "asrn anlatna gre fetva vermeliyiz" manasna gelir
istememitir. Onun istedii inklap, Garbn sadece fennini, ki, hakikat bunun tam tersinedir. Yani Mslmanlk zamann
tekniini almak; ve Mslmanlar, daldklar derin gaflet icabna uyacak deil, zamann icab daima Mslmanla
uykusundan uyandracak ilerlemeye sevk etmektir ki, bunda uyacaktr. Zira Mslmanlk Allah'n kanunudur. Onu
dinen hibir mani yoktur. Akif'in asl hatas bu adamlarn zamann icaplarna uydurmaa kalkarsak ortada Allah'n dini
niyetlerini anlamadan onlara tabi olmasndandr. Kur'an'dan diye bir ey kalmaz.
dorudan doruya hkm kartmak ne demektir, Bunu kim
yapabilir, dnmemitir. Halbuki nder reformcular bunu
pek ala dnm ve bu ii kendilerinin yapacan anlatmak Akif Bey merhum bu adamlarn niyetini anlam olsayd
istemilerdir. Nitekim fiilen yapmlardr da. te eyh izlerinden gitmek yle dursun, onlar Mslmanlarn
Abduh'un, rneini verdiimiz tefsirleri!.. te eyh huzurundan ilk kovan kendisi olurdu. Nitekim Trk ulemas
Seltt'n eytan!.. te Merai'nin Kur'an tercmesi ile Cemaleddin Efgani'yi stanbul'dan kovmu ve karmlardr.
namaz!.. Bunlar hep dorudan doruya Kur'an'dan alnan
ilhamn yz kzartc neticeleridir.
Efgani'nin Hareket mecmuasndan naklettiimiz szlerini bir
dnelim!.. Akif Bey bunlarn hangisine eyvallah diyecek
111
adamdr. Eserlerinde bu arpk fikirlerin hangisine uzaktan Cemaleddin Efgani acele inklap istiyor. Sylendiine gre
veya yakndan taraftar olmutur? O yalnz bu adamlarn din bu acele inklab tahakkuk ettirmek iin elinden gelse o gn
kisvesi tadklarna aldanarak haklarnda derin bir dnya yznde yaayan btn yetikin ve yal
hsnniyet ve hrmet beslemitir. Bu adamlarn niyetini Mslmanlar kesecek; yalnz ocuk yata olanlar brakacak;
anlam olsa Cemaleddin Efgani gibi acele inklap nasl onlar istedii ekilde yetitirecekmi! Nazariyatla bir ey
istemediyse Abduh gibi mhletli inklap da istemez; bu gibi olmayacan, burhanlar da dinlemek istemediini sylemesi,
eylerden Allah'a snrd. Evet, Akif Bey merhum reform belki de bu ekilde acele yapmak istedii inklaba iarettir.
meselesini incelememitir. Hi bu bapta tedkikatta bulunan Biz yine sadede dnelim:
bir adam: "O berahini de artk yetiir dinletme!" der mi?
Berahini dinlemek istememek dorudan doruya kelam
ilmine itiraz ve onu Mslman mekteplerinden tarttr ki, bu Mehmed Akif merhumun iimizdeki beyinsizler yznden
sz maazallah dine dokunur. Zira ilm-i kelam, btn ilimlerin Allah'a yapt niyaz da hatadr. Geri manzume edebiyata
en ereflisidir. Onun gayesi insanlar hem dnyada hem brnm bir tezarru'dur. fakat bu tezarru' esas itibariyle
uhrada saadetin evc-i balasna karmaktr. hatadr. nk Allah -haa- zalim deildir ki, kullarn haksz
yere inletsin. Onlara azap ederse bu azap, hakikatte hak
ettikleri bir cezadr. u halde bu ciheti unutarak:
Berahin, burhann cem'idir. Burhan, hccet demektir.
Burada ondan maksat kelam ilminde zikredilen teselsl
iptal, burhan- teman', brhan- tatbik, burhan- sllemi,
burhan- tezayuf ve burhan- subre gibi birok delil ve
hccetlerdir.bunlardan burhan- teman' "Yerle gklerde
Allah'tan baka bir ilah olsa fesada urarlard"(46) ayet-i
kerimesi ile sabittir. Binaenaleyh "O berahini de artk yetiir
dinletme!" cmlesi bu ayete dokunaca, yani "Bana bu ayeti
__________
dinletme, istemiyorum" demi gibi olaca cihetle ok
tehlikelidir. Bizim bildiimiz Mehmed Akif Bey asla byle bir 46.Sure-i Enbiya, ayet: 22.
talepte bulunmaz.
__________
112
"Nur istiyoruz; sen bize yangn veriyorsun, Bundan sonra bu ehrin neden battn anlamak g
deildir. Cenab- Hakk Lut kavmini de bu sebepten
Yandk diyoruz; bomaya kan gnderiyorsun."
mahvetmedi mi? Kullarnn iledii sularn ounu
"...Mademki ey adl-i ilahi yakacaktn, balamakla beraber ilenen crmler af snrn aarsa,
Yaksaydn ya mel'unlar, tuttun bizi yaktn!" akbet ite byle olur; Allah her eye kadirdir.
Azm kurusun, yok musun ey adl-i ilahi..." 47.Sure-i uara, ayet: 30.
113
biliyormu. Gsn geirerek hain hazin anlatmaa delikanl saylacak genleri, oturmu atr atr tavla, kat ve
balad... saire oynruyorlar. lerinden bir ikisi, bacaklarn
uzatabildii kadar uzatm; krk iskemlenin stne adeta bir
yatakta yatar gibi yaslanm... Sonra rendik ki, bu zatlar
Efendim bu kyn senelerdir imam, mezzini yokmu. Cami kyn retmenleri imi. Muhtar orada yokmu. Kendisine
mektebe pek yakn olduu iin retmenler imam ve sorduumuz bir ihtiyar, yanmza gelerek hobete bulundu.
mezzini yanslar, onlarla alay eder, kendilerine hakarette Derken, o ky bilen arkadalarmzla konumaya baladlar.
bulunur; nihayet o kyden karrlarm. Hatta son imam, bu Arkadamz: "Bak buraya ihtiyar! Geen sene burada sizinle
zulmlere bir dereceye kadar tahamml etmi. Bu sefer grrken ayet bir Rum papazna yahut Yahudi hahamna
zavallnn karsna tecavze yeltenmiler. Nihayet o da ihtiyacnz varsa, istanbul'dan tedarik edelim... eklinde
brakp gitmi. O zamandan beri kyde imam ve mezzin konumutum. Arkamdan bazlarnz beri lin etmeye
yokmu. Kyde len olursa baka yerden imam getirerek kalkmlard!.. Szmde hakl mym haksz m? Ltfen siz
cenazelerini defnettirirlermi. Zaten cemaate devam eden de syleyin!" dedi. Meer ihtiyar da boalacak yerr aryormu.
yokmu... Atm azn... Yumdumu gzn!.. Artk kyllere
sylemedik bir ey brakmad. nihayet szn yle bitirdi:
115
szlerle yaldzlanvermi. Zaten sayn Profesrn, kendine yazdklar meyannda Medinelileri bu bey'ata davet etmesini
mahsus bir mezhebi olduunu, bu sebeple mrn Paris'te, de kaydetmi. Hiam daveti derhal yapm. Said b. el-
Franszlara hizmetle geirdiini iitirdim. Museyyeb'den maada btn Medineliler bu bey'ata
yanamlar. Said ise "Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-
iki bey'atttan nehiy buyurmutur" diyerek, bundan imtina
Profesr Hamidullah eserinde, Resulullahn -sallallahu aleyhi etmitir. Hiam, Abdlmelik'e mektupla Medinelilerin
ve sellem- Habeistan'a, hatta in'e gitmi olmas hepsinin bey'at ettiklerini, Said b. el-Museyyeb'den baka
imkanndan bahsediyor. Mevzu bir hadis olan "lmi in'de de imtina eden olmadn bildirmi. Abdlmelik de Said'e
olsa araynz" sznn ona nispet edildiini syleyerek tekrar bey'at emri vermesini, dinlemezse klca havale
mddeasna istidlal etmek istiyor. etmesini, yine bey'at etmemekte srar ederse, elli denek
Hulasa eserleri memleketimizde pek yaygn olan bu vurarak tecziye etmesini ve kendisini Medine sokaklarnda
Profesrn kitaplar da byk bir ihtiyatla okunmaldr. gezdirmesini Hiam'a yazm.
116
Bylece Said bey'ata yanamamaa karar verirse onu bu fakih Said'in titizliini grerek arz ettikleri eylerin
vak'adan kurtarmak iin bir are dnmee balamlar. kabulnden mitlerini kesince Said'in kannn aktlaca
Nihayet bir tedbir bularak onu Valiye arz eylemiler. O da znts yreklerine inerek kp gitmiler...
kabul etmi. Zannederlermi ki, bulunduklar tedbir onun
Said le namazna karak eskiden oturmay adet edindii
tarafndan mlayemet ve hsnkabul grecek!
yerine oturmu, o kadar... Vali de ona adam gndererek
kendisini getirtmekten baka bir ey yapamam. Ve Said'e:
fakih Said'e vararak "Sana byk bir i hususunda "Emir'l-M'minin mektup yazd; emrediyor. Bey'at etmesen
geldik. Abdlmelik, Valiye mektup yazm. Sana mbayaa boynunu vuracaz." demi. Said: "Resulullah -sallallahu
meselesini arz etmesini emrediyormu. Bunu yapmazsan aleyhi ve sellem- iki bey'at yasak etti" mukabelesinde
boynunu vuracakm... Biz sana ey arz ediyoruz. bulunmu. Hiam: "Said'i ileye karn! Boynunu uzatn!
Bunlarn biri hakknda bize sz ver! Bu ey udur: zerine kllar ekin!" demi. Derhal emrini yerine
getirmiler. Amma Hazret-i Said, bey'at etmemekte
direniyormu.
"Vali sana mektubu okur, sen de susar; evet veya hayr
Hiam, onun direnmesini grnce, emir vererek dayan
demezsin. O da senin bu skutunla iktifa eder; bylece karar
acsn duymas iin elbisesinin bazlarn karttrm ve ona
verdiin mbayaa etmeme iine devam edip gidersin;
elli krba vurdurmu. Sonra kendisini Medine sokaklarnda
kendinden de lm cezasn defetmi olursun" demiler.
dolatrmlar ve halk onunla dp kalkmaktan
Said: "Ben bunu yapamam!" demi. Fakihler: "Evinde oturur; menetmiler...
birka gn namaza kmazsn. Vali de, Abdlmelik'in emrini
Hikaye burada bitti. te beenilmeyen eski donuk ulema, bu
infaz etmeme hususunda seni meclisinde arayp bulamadna
kadar ciddi ve szne sahip idiler. imdi bir de donuk
itimat eder?" Said: "Ezan, kulamn zerinde 'Hayye ale's-
olmayan modern ulemann yaptklarn grelim:
salah' diye iitir dururken hi ben bunu yapar mym? Ben
bunu yapmam." fakih: "O halde mescitteki yerinden Msr niversitesi, bekilerinin rozetlerini eski Msr
baka bir yere git! Vali seni yerinde arar; bulamazsa ilahlarnn(!) suretlerinden alnma remizlerden yapmaa
aramaktan vazgeer." Said: "Bir mahluktan korkarak m? karar vermi. Mesela, Ziraat Fakltesinin
Ben bir kar ne iler giderim, ne geri!.."
117
rozeti, ziraat ilahnn(!) sureti, Tp Fakltesinin rozeti,
hikmet ilahnn(!) sureti ilh. olacak. bu bapta yalnz Usul-i
el-Menar mecmuas sahibi eyh Reid Rza, stad gibi
Din Fakltesi Dekan eyh Abdlmecid Lebban merhum
ulemann donukluundan ok ikayet ederdi. tihat
gazetelere bir yaz gndererek karar protesto etmi.
kapsnn almasn iddetle arzu ederdi. Halbuki bu kapy
niversite ile bakanl, devletin dinine kar -ki, bu din,
kapayanlar ona ehli olmayanlar girmesin diye kapamlardr.
putperestlikten ve onun rumuzlarndan tamamyla uzak olan
Herhalde almasn isteyenler, kendisini itihada ehil gren
slam'dr- vazifelerini yapmaa davet etmi. Fakat bu iki
itihat etsin, eer isabet eden mtehit bulunamazsa hata
messese eyh Lebban'n szlerine kulak asmamlardr.
eden mtehit olur ki, ona da bir ecir vardr demek istiyorlar;
Ezher Rektr ve dier ulema, eyh Lebban' teyit
halbuki bu hata edildii takdirde bir ecir, isabet edilirse iki
edecekleri yerde bir tek kelime sylemeyip, susmular.
ecir meselesi itihat mertebesini kazanm olanlara
Bylece ilah rozetleri niversiteye gitmitir. Allah eyh
mahsustur. Haddini bilmeyip de mtehit olmaya almas
Lebban'dan raz olsun!..
kendini mtehit yapacak zannedene de dalalete denle
drenin vebali vardr.
te ilerici ulemann yaptklar da budur. Hatta baz
heveskarlar eyh Lebban'a cevap verdiler: "Canm, bu
Anladn ki, eyh Rza'nn ve bakalarnn itihat kaps
rozetleri kabul edenler onlara tapacak deil ya?" dediler. bu
geniletme hususundaki hatalar, insana, teri', "eriat kurma"
szn cevab udur: "O halde bunlar kabulden maksatlar
hakk verecek kadar ileri gidiyor. Bu ise hem akl hem nakil
nedir? Bu ilahlarla ziraat ve tp gibi eyler arasnda ne gibi
cihetinden batldr. Akl cihetinden batl olduunu ispat iin
bir alaka tasavvur ediyorlar? Eer bu ilahlar batlsa onlarla
imdiye kadar arz ettiklerim kafidir. Nakle gelince... Sana
bu gibi eyler arasndaki mnasebet de batldr. Byle bir
Teala Hazretlerinin "Eer bir eyde mnakaa ederseniz onu
eyin kabul akl banda bir insann yapaca i olmad
Allah ve Resulne arz ediverin! ayet Allah'a ve son gne
gibi slam dini de gayurdur. Mriklere benzemeye asla
inanyorsanz" ayet-i kerimesi kafidir.
msaade etmez.
118
edenler, onu teri' olduunu teslim etmezler; etseler, onu el-Menar sahibi eyh Reid, Arapa bilmeyenlere itihad
kabul etmeyenlerle ittifak ederlerdi. Sen eyh Reid'in caiz gryor. O arapa hususunda stad Muhammed Abduh
icma'n er'i bir hccet olmas ile insana teri' hakk gibi mteassptr. Abduh ki, bu hususta Arapa ile
bulunduuna istidlal etmesinin sahih olmadn da anladn. Mslmanl bir ey itibar edecek kadar mteassp idi.
Faziletli stad Merai ise, Arapa hususunda o derece
tesahl gsterir ki, Arap olmayan Mslmanlara namazda
Halbuki eyh Muhammed Abduh'un tilmizi olan eyh Arapa kraati bile vacip grmez. Velevki Arapa okumaya
Reid, itihat kapsn amada geni davrananlardandr. kadir olsunlar.
Cami-i Ezher eyhi faziletli stad Merai -ki iittiime gre
o da eyh Muhammed Abduh'un tilmizlerindendir- eyh
Reid'den daha geni davranmaktadr. Zira yirmi seneye Hak olan udur ki: Kur'an Arapadr. slam da btn
yakn bir zaman nce es-Siyaset'l-sbuiyye ve el-Ehram insanlara amil bir dindir. slam'n umumu ile Kur'an'n
gazetelerinde Arap olmayanlarn namazda Kur'an' kendi Arapa oluu arasnda stad Ferid Vecdi Beyin zannettii
dillerinde okumay tercih babnda nerettii bir makalesinde gibi bir mnafaat da yoktur. Bu sonuncusu tercmeyi Kur'an
-ki, ben bu re'yi (meselet Tercemeti'l-Kur'an) adl eserimde sayar.
tenkit etmitim- Kitap ve Snnet'te mtehit olacak bir
kimsenin Arapay bilmeksizin hkmleri tercmeden
karmasna cevaz vermitir. Ulemann donukluundan ikayet -ki eyh Muhammed
Abduh bunu sylemeye devam etmi ve bu ikayet kendisini
Demek ki, stad Kur'an'da mtehit olacak bir kimseyi
asri yazarlara sevdirmitir- Batllarn bir desisesinden baka
onun manalarn anlama hususunda tercmann mukallidi
bir ey olmayp Mslmanlar Allah'n kitab ile Resulnn
olmasn caiz gryor. Ne garip ve mtenakzdr ki, faziletli
stad makalesinde Kur'an tercmesinin Kur'an olmadn
teslim ediyor. u halde nasl oluyor da tercmeye ve o Snnetinden alnan kanunlarla amel etmekle sebat
tercmeden ahkam karmaya almak Kur'an'da itihat ve gstermeleri birincisinin -ki Mslmanla ecnebi olan
ondan hkm karmak saylyor. Batllardr- Mslmanlarn donukluundan murad ite bu
dini kanunlara balanma hususundaki sebattr. Bunun
manas kendinden ikayet edilen donukluk, islam ulemasnn
119
donukluu deil, bizzat din-i slam'n donukluudur. slam onlar bizden teberri' ettikleri gibi biz de onlardan teberri'
beldeleri mahkemelerinde herhangi bir mahkeme, Kur'an ve etsek... te Allah onlara amellerini zerine ylm halinde
hadiste nassan beyan edilen bir eyle amel ettii ve slam'da gsterecek. Onlar ateten de kacak deillerdir."(48) ayet-i
nasla bildirildii iin onu deitiremedii mddete btn kerimesi tefsirinde: Bu ayetler mriklere uyduu gibi drt
Mslmanlar ve onlarn ulemas Bat nazarnda donukluk mezhebin mukallitlerine de uymaktadr. Binaenaleyh mam
aibesinden kurtulamazlar. Ebu Hanife kyamet gnnde Hanefi olan tabilerinden ve
keza mam malik, afii, mam Ahmed b. Hanbel, tabileri
olan Malikilerden afiilerden ve Hanbelilerden teberri'
eyh Muhammed Abduh, bu ikayetin asln ve kendisini edeceklerdir diye yazmtr.
hangi eytann ilka ettiini bilmiyor. Onunla slam
dmanlarnn davasn teyit edip duruyor. Boyunlarnda
slam dm kald mddetince ulema arasnda Dostum, eyh Reid'in yazdklarnn kendisine stad eyh
mtehitleri ne kadar oaltsa, hatta her Mslmandan bir muhammed Abduh tarafndan iaret edildiine de ilave etti.
mtehit yapsa, yine ulemamz donukluk aibesinden Ben eyh tilmiz ile eyh staddan her birinin szlerini
kurtaramaz. Eer ikayetin asln biliyor idi ise o takdirde okuyanlar -bu ayetlerin tefsirinde bu kavilde olduu halde-
musibet daha byktr. mezkur szleri kabul etmekten sakndrrm. Zira onlara tabi
olurlarsa, onlar da kyamet gnnde kendilerinden teberri'
eder, belki drt mezhep imamnn (Allah kendilerinden ve
Msrl bir dostumdan iittiime gre eyh Muhammed tabilerinden raz olsun) tabileri gibi mrik olurlar. Zira
Abduh'un tilmizi eyh Reid Rza "nsanlardan ylesi vardr Teala Hazretlerinin "nsanlardan ylesi vardr ki Allah'
ki Allah' brakp da bir takm erikler edinir. Onlar Allah' brakp da bir takm eler edinirler; onlar Allah' sevdikleri
sevdikleri gibi severler. man edenlerin Allah sevgisi ise son gibi severler..." ayet-i kerimesinin, insanlardan hangi taifeye
derece byktr. Zulmedenler azab grnce btn kuvvetin olursa olsun intbaknn manas Allah'a irk koar olmalardr.
Allah'a mahsus ve Allah'n azab iddetli olduunu Bu manay ateten kamaz olmalar teyit eder. Nitekim
anlayacaklarn bir bilseler... O vakit o metbu' olanlar azab ayetin sonunda nassan bildirilmitir.
grerek tabilerinden teberri edeceklerdir. aralarndaki btn
__________
rabtalar didik didik kesilecektir. Tabi olanlar da
diyeceklerdir ki: "Ah bizim iin dnyaya bir dn olsa da 48.Sure-i Bakara, ayet: 165-167.
120
STAD SAID-I NURSI HAZRETLERININ
TIHAT HAKKINDAKI YAZISI 3- Nasl ki, arda mevsimlere gre meta- mergup oluyor;
Bismillahi'r-rahmani'r-rahim vakit ve vakit birer mal reva buluyor; yle de alem
meherinde itihad- ve medeniyet- beeriye arsnda her
asrda bir meta mergup olup reva buluyor. Skunda, yani
"tihat kaps aktr. Fakat u zamanda oraya girmekte alt arsnda tehir ediliyor. Rabetler ona celp oluyor; nazarlar
mani vardr. ona tevecch ediyor; fikirler ona mncezip oluyor. Mesela; u
zamanda siyaset meta ve hayat- dnyeviyenin temini ve
felsefenin revalar gibi...
1- Nasl ki, kta frtnalarn iddetli olduu bir vakitte, dar
delikler dahi seddedilir; yani kaplar amak hibir cihette
kar- akl deil. Hem nasl ki byk bir selin hcumunda Ve Selef-i Salihin asrnda ve zaman arsnda en mergup
tamir iin duvarlarda delik amak gark olmaya vesiledir. meta, halik- semavat ve arzn marzyyatlarn ve bizden
yle de, u bid'atlerin kesreti vaktinde ve dalaletin tahribat arzularn kelamndan istinbat ve nur- nbvvet ve Kur'an
hengamnda itihat nam ile kasr- slamiyet'ten yeni kaplar ile kapatlamayacak derecede alan ahiret alemindeki
ap duvarlarnda muhariplerin girmesine vesile olacak saaded-i ebediyeyi kazandrmak, vesailini elde etmek idi. te
delikler amak slamiyet'e cinayettir. o zaman da zihinler, kalpler, ruhlar btn kuvvetleri ile
yerler ve gkler Rabbinin meriyyatn anlamaya mteveccih
olduundan itimaiyat- beeriyenin sohbetleri, muhavereleri,
2- Dinin zaruriyat ki, itihat onlara girmez ; nk kat'i ve vukuatlar, ahvalleri ona bakyordu. Ona gre cereyan
muayyendir. O zaruriyat kuvvet ve gda hkmndedir. u ettiinden her kimin gzelce bir istidad bulunsa onun kalbi
zamanda terke uruyorlar. Ve tezelzldedirler. Ve btn ve ftrat uursuz olarak her eyden bir ders-i marifet alr. O
himmet ve gayreti onlarn ikamesine ve ihyasna sarf etmek zamanda cereyan eden ahval, vukuat ve muvaherattan
lazm gelirken, slamiyet'in nazariyat ksmnda ve Selefin teallm ediyordu. Hatta o derece u ftri ders tenvir ediyordu
itihad- safiyane ve halisanesi ile btn zamanlarn hacatna ki, yakin idi ki, kizbsiz itihada kabiliyeti ola! Atesiz
dar gelmeyen efkarlar olduu halde onlar brakp nurlana! te u tarzda ftri bir ders alan mtehit, itihada
heveskarane yeni itihatlar yapmak, bid'atkarane bir almaya balad vakit kibrit hkmne geenistidad nurun
hyanettir. ala nur srrna mazhar oluyor, abuk ve az zamanda mtehit
121
oluyordu. Ama u zamanda medeniyet-i Avrupa'nn de slamiyet'in dairesinde Selef-i Salihin gibi takvay kamile
tehakkm ile, felsefe-i tabiyenin tesallutu ile eriat- hayat- kapsyla ve zarureti diniyenin imtisali tariki ile dahil
dnyeviyenin arlamas ile efkar ve kulub dalm; himmet olanlarda meyl-i tevessu' ve irade-i itihat bulunsa o kemaldir
ve inayet inksam etmitir. Zihinler maneviyata kar ve tekemmldr. Yoksa zarureti terk eden ve hayat-
yabanilemitir. dnyeviyeyi hayat- uhreviye tercih eden ve felsefe-i maddiye
ile alude olanlardan olan o meyl-i tevessu' ve irade-i itihat,
vcud- slamiyeyi tahrip ve boynundaki er-i zincirini
te bunun iindir ki; u zamanda birisi drt yanda Kur'an karmaa vesiledir.
hfzedip alimlerle muhasebe eden Sfyan b. Uyeyne olan bir
mtehidin zekasnda bulunsa, Sfyan'n itihad kazand
zamana nisbeten on defa daha fazla zamana muhtatr. 5- nokta-i nazar, u zamann itihadatn arziyye yapar;
Sfyan, on senede itihad tahsil etmise, u adam yz seneye semavilikten karr, Halbuki, eriat semaviyedir ve itihad-
muhtatr ki tahsil edebilsin. nk Sfyan'n iptida-i tahsil-i er'iye dahi, onun ahkam mesturesini izhar ettiinden
ftrisi sinni temyiz zamannda balar; alr, kibrit hkmne semaviyedirler. Birincisi: Bir hkmn hikmeti ayrdr.
geer. Amma onun naziri u zamanda: nk zihni felsefede Hikmet ve maslahat ise tercihe sebeptir. caba icada medar
boulmu; akl siyasete dalm; kalbi hayat dnyevide deildir. llet ise vcuduna medardr. Mesela seferde namaz
sersem olmu; istidad itihattan uaklam. Elbette fnun- kasredilir, iki rekat klnr. u ruhsat- er'iyyenin illeti
hazrda tevaggulu derecesinde istidad itihad- er'i seferdir, hikmeti ise meakkattir. Sefer bulunsa, meakkat hi
kabiliyetinden uzaklam ve ulum- arziyyede tefennn olmasa da namaz kasr edilir. nk illet var. Fakat sefer
derecesinde itihadn kabulnden geri kalmtr. Onun iin bulunmasa, yz meakkat bulunsa namaznkasr edilmesine
"Ben de onun gibi zekiyim, niin ona yetiemiyorum?" illet olamaz. te u hakikatin aksine olarak u zamannn
diyemez ve demeye hakk yoktur ve yetiemez. nazar ise maslahat ve hikmeti illet yerine ikame edip ona
gre hkmediliyor. Elbette byle itihat erazyyadir; semavi
deildir.
4- Nasl ki bir cisimde nev nema iin tevessu' meyli
bulunur; o meyl-i tevessu' ise nk dahildendir ve cisim iin
bir tekemmldr. Fakat eer harite tevessu' iin bir meyil kincisi: u zamann nazar evvelden ve bizzat saadet-i
ise cildini yrtmaktr; tahrip etmektir; tevessu' deildir. yle dnyeviyeye bakyor ve ahkamlar ona tevcih ediliyor.
122
Halbuki, eriatn nazar ise evvelden ve bizzat saadet-i
uhreviyeye bakar. kinci derecede ahirete vesile olmak
Mesela baz gafiller, hutbe gibi baz eriir-i slamiyeyi
dolaysyla dnyann saadetine nazar eder. Demek, u
Arabiden karp her milletin lisan ile sylemeyi iki sebep
zamanda nazar, ruh- eriattan yabanidir. yle ise eriat
iin istihsan ediyorlar.
namna itihat edemez.
123
etmekle imtisallerine tevik ve tezkire ve ihtara muhtatrlar. gstermitir. Evet, Mseyleme'yi esfel-i safiline dren kizb
Halbuki bir ammi ne kadar cahil dahi olsa, Kur'an'dan ve olduu gibi Muhammed'l-Emin'i -aleyhi's-Salatu ve's-
hutbe-i Arabiyeden u meal-i icmaliyeyi anlar ki: "Herkese ve Selam- a'lay- illiyyine karan sdk'tr ve doruluktur.
buna malum olan imann rknlerini ve slamiyet'in
umdelerini hatip ve hafz ihtar ediyor ve ders veriyor. Acaba
kainatta hangi tabirat var ki, ar- azamdan gelen Kur'an- te hissiyat- ulviyyeyi tayan ve mahasin-i ahlakiyeye
hakimin i'cazkarane mfehhimane ihtarlarna, tezkirlerine, pereti eden ve ems-i nbvvetin ziya-y sohbetiyle
teviklerine mukabil gelebilsin! nurlanan sahabeler o derece irkin ve sukuta sebep ve
Mseyleme'nin mashara alud mzahrafat dkkanndaki
kizbe ihtiyaryla ellerini uzatmamak ve kfrden ekindikleri
6- Selef-i Salihin'in mtehid-i izam asr- nur ve asr- gibi kfrn arkada olan kizibten ekinmeleri ve o derece
hakikat olan asr- sahabeye yakn olduklarndan safi bir nur gzel ve medar- fahru mubahat ve mi'rac- suud ve terakki
olup halis bir itihat edebilirler. u zamann ehl-i itihad ise fahr- risaletin hazine-i aliyesinden en reval bulunan ve
o kadar ki, en vazh bir harfini de zorla grebilirler. Eer aaa-i cemaliyle itimaat- insaniyeyi nurlandran sdka ve
desen: "Sahabeler de insandrlar. Hatadan, hilaftan hali dorulua ve hakka ve bihassa ahkam- er'iyeye rivayetinde
olamazlar. Halbuki itihadn ve ahkam- eriatn, sahabelerin ve tebliinde elbette ellerinden geldii kadar talip ve muvafk
adaleti ve sdkdr ki, hatta mmet: Sahabelere umumen ve ak olmalar kat'idir, zaruridir. Halbuki u zamanda kizb
adildirler, doru sylerler diye ittifak etmiler." ve sdkn ortasndaki mesafe o kadar ksalm ki, adeta omuz
omuza vermiler. Sdktan yalana gemeye pek kolay
gidiliyor. Hatta siyaset propagandas vastasyla yalanclk
el-Cevap: Evet, sahabeler ekseriyet-i mutlaka itibaryla dorulua tercih ediliyor. te en irkin ey en gzel eylerle
hakka ak, sdka mtak, adalete hahekardrlar. nk beraber bir dkkanda, bir fiyatla satlsa elbette pek ali olan
yalann, kizbin ve hizbin irkinlii, btn irkinlii ile ve ve hakikat cevherine giden sdk ve hak prlantas o dkkann
sdkn ve doruluun gzellii, btn gzellii ile o asrda marifetine ve szne itimat edip kr krne alnmaz.
yle bir tarzda gsterilimi ki, ortalarndaki mesafe artan
fere kadar alm. Esfel-i safilindeki Mseyleme-i Kezzab'n
derekesinden, ala-i iliyyinde olan Hazret-i Peygamberin -
aleyhi's-Salatu ve's-Selam- derece-i sdk kadar bir ayrlk
124
Hatime: mezheplertevhid edilebilir. Fakat bu hali alem, o hale
msaade etmedii gibi mezahip de bir olamaz.
125
kalben onu tasdik ve rapt- kalp edip onun sz umumun Hanefi namyla ona iddetle azimet gstermemi; ruhsat
sz hkmne getiinden Hanefi mezhebine gre imam tarafn gsterip hafifletirmitir.
arkasnda Fatiha okunmaz; okunmamas ayn hak mahz-
hikmettir. Hem mesela madem eriat, tabiatn tecavzatna
set ekmekle onu tadil edip nefs-i emmareyi terbiye eder. "Elin dokunmu ise abdestin bozulmaz. Hicap edip kalabalk
Elbette ekser-etba kyl ve nimbedevi ve amelelikle megul iinde istinca etmemenin zarar yoktur. Bir dirheme kadar
olan afii mezhebine gre; "Kadna temas ile abdest bozulur, fetva vardr" der. Onu vesveseden kurtarr. te denizden iki
az bir necaset zarar verir" ekseriyet itibaryla hayat- katre sana misal... Onlara kyas et, mizan- a'rani mizanyla,
itimaiyeye giren nimmedeni eklini alan insanlar ittiba' eriat mizanlarn bu suretle muvazene edebilirsen et.
ettikleri mezheb-i Hanefiyeye gre "Mess-i nisvan abdesti
bozmaz, bir dirhem kadar necasete fetva var."
Reformcular frsat bulduka Ehl-i Snnet'in drt mezhebine
ve bu mezheplerin mtehitlerine saldrmaktan geri
te bir amele ile efendiyi nazara alacaz. Amele farz- kalmamlardr. Bu bapta kimisi mezheplerin siyaset zerine
maiet itibaryla ecnebi kadnlarla ihtilata, temasa ve bir ocak kurulduunu iddia etmi, kimisi kyamet gnnde
banda oturmaya ve mnevves eylerin iine karmaya mtehitlerin, kendilerine tabi olanlardan yaka silkerek
mptela olduundan sanat ve maiet itibaryla tabiat ve nefs-i teberri' edeceklerini sylemilerdir. Onlara gre muayyen bir
emmaresi meydan bo bulup tecavz edebilir. Onun iin mtehide balanmka hatadr. Az ok Kur'an'dan, hadisten
eriat onlarn hakknda o tecavzata set ekmek iin "Abdest mana karanlar bizzat mtehittirler. Anladklar manaya
bozulur, temas etme! Namazn iptal eder, bular" diye gre hkmetmeleri gerekir. Buna iktidar olmayanlar ise
manevi kulanda seda-i manevi nlattrr. herhangi bir mtehidin szyle, daha dorusu hangisinin
szleri ilerine yararsa onunla amel etmelidirler. nk
ulemadan Kemal b. Hmam; "Ben muhalif mezhebin kavli ile
Ama o efendi namuslu olmak artyla adat- itimaiyesi amel etmenin caiz olmadna Kitap ve Snnet'ten bir delil
itibaryla, ahlak- umumiye namna ecnebi kadnlarla temasa bilmiyorum" demi. Dier baz bykler de buna benzer
mptela deil, mnevves eylerle nezafet-i medeniye namna szler sylemi. Hatta mezhep sahiplerinden mam afii ve
kendini o kadar bulatrmaz. Onun iin eriat, mezheb-i mam A'zam, iktidar olanlara kendilerini taklitte bulunmay
haram etmiler...
126
Biz de deriz ki: Muayyen bir mtehide balanmak Ehl-i Mesela kendi mezhebine gre abdest alan bir Hanefinin
Snnet ulemasna gre hata deil, mahz- sevaptr. tihada vcudundan kan akt zaman abdestim bozulmasn diye
iktidar olmayanlarn, mezhebini hak grdkleri bir afii mezhebine, kadnla musafaha ettiinde Hanefi
mtehide balanmalar zaruridir. Az ok Kur'an'dan mana mezhebine atlamas asla caiz deildir. Mesele, Hanefiye
karan her ahs mtehit olamaz. Mtehit olmann artlar kitaplarnda bahusus Tarikat- Muhammediye erhi Berika
vardr. O byk i ancak bu artlar haiz olanlar yapabilir. gibi memleketimizde kolaylkla bulunan eserlerde tafsilat ile
Mtehitlik, taslamakla, ona heveslenmekle mtehit izah edilmitir.
olunuvermez.
Muayyen bir mezhebe balanmamann tehlikesini Trk
ulemasndan Zahid-i Kevseri merhum "el-La Mezhebiyye
Kantaratu'l-La Diniyye" (Mezhepsizlik Dinsizliin
Geliigzel her mtehidin sz ile amel meselesine gelince:
Kprsdr) adl eserinde beyan etmitir.
Bu sz cumhur- ulema tarafndan kabul edili deildir.
Mesele ihtilafldr. Ulemadan bazlar buna kail olmu; Sonra dikkat etmelidir ki, mezhep imamlar kendilerini
dierleri bilakis hibir kimsenin kendi mezhebine muhalif bir taklidi, iktidar olanlara haram klmardr. ktidar
kavil ile ameledemeyeceini sylemi; ekserisi bu iki kavlin olanlardan maksat mtehitlerdir. Onlara taklidi mtehit
ortasn bularak "Adet olmamak artyla, ba sksnda olanlara haram etmilerdir.
muhalif mezhebin kavli ile amel edilebilir" demilerdir ki,
Bir takmlar da mezheplerin mteaddit olmasna atyorlar.
mftabih olan kavil budur.
Onlara gre mezhep bir olmalym. nk ayr ayr
mezhepler tefrikaya, husumete sebep oluyormu. Bu da
hakikatle alakas olmayan indi bir samadr. Hakikatte
Mesela mezhebinin imam bulunmad zaman baz artlar
mezhepler hibir zaman tefrikaya, husumete sebep
afii mezhebinden bir kimse Hanefi imama; Hanefi
olmamlardr. Hibir kimse mesela Hanefilerle afiilerin
mezhebinden biri afii imama uyabilmektedir. Fakat bir
mezhep harbi yaptklarn ve bu hususta kan dkldn
meselede mezhepten mezhebe atlamak alay ve istihzay
iddia edemez. Bilakis btn mezheplerin salikleri birbirlerine
tazammun ettii iin caiz grlmemi; bilakis bilakis iman
kar hrmetkardrlar. Hanefiler, mam afii anld zaman
drd bildirilmitir.
"rahimehullah", afiiler de imam A'zam zikredildii vakit
"rahimehullah" derler.
127
Ba sksnda muhalif mezhebin kavli ile amel caiz olduuna daha hulasa ettikten sonra unu syledim: "Bana mam
gre mezheplerin mteaddit olmas bu mmetin zararna A'zam'n haksz, Muhammed Abduh'un hakl olduu bir tek
deil, karnadr. Mezhep tek olsayd, o mezhebe gre ba er'i mesele gsterin; hemen iddiamdan dneyim!"
darda kalan bir insan mracaat edecek baka bir yer
Bittabi gsteremediler. lerinden biri "Hocamz yalnz
bulamazdi.
Muhammed Abduh aleyhinde yazlanlar okumu; lehinde
yazlanlar okusa byle konumazd" dedi ve acele ileri
olduu bahanesiyle kalkp gittiler. Bu tatl sohbeti
BIR KONFERANS MNASEBETIYLE braktmz yerden toplamak art ile devam ettirmek
vaadinde bulundular. Ama bir daha dnp gelmediler...
128
Dehetinden peygamberan- izamn bile evvelemirde dillerini Bununla, er'i mesail bundan byle yz st kalsn demek
tutulaca kyamet gnnde byle bir ahitle huzur- ilahiye istemiyorum. Mesail-i er'iye mtehit bulunsun bulunmasn
kmak benim iin elbette ki byk bahtiyarlk olacaktr. hibir devirde yz st kalmamtr. Zira eski mtehitler -
Ama ben, srf kendimi deil, sizi de, sair din kardelerimi de Allah cmlesinden raz olsun- keramet gstererek vuku
dnyorum ve iki cihanda mesut olmanz diliyorum. bulmu ve bulmam btn meseleleri hallederek hazr sofra
gibi bizim nmze srmlerdir. Binaenaleyh bize den,
onlar daima rahmetle anmak ve izlerinden ayrlmamaktr. O
Hata sevap yollarn gsterdikten sonra ya hepinizin, yahut mbarek zevatn bize braktklar ciltler dolusu miras
hi olmazsa ekserinizin sevap yoluna dneceinizi kuvvetle sayesinde yeni yeni itihatlaraihtiya yoktur. Mctehidin-i
mit eder, Cenab- Hak'tan bu bapta btn din kardelerime Kiram'a eyh Abduhlar gibi atp tutmak bize, insanla ve
feyz ve hidayetler niyaz eylerim. dinin terbiyeye kat'iyen yakmaz.
Zamana gre fetva vermek ve bu hususta itihatta bulunmak Size Muhammed Abduhlar gklere karan Msr
sevdasndan vazgein! nk bu olacak ey deildir. yazarlarnn marifetlerinden rnekler verdim. Bundan sonra
Zamana gre fetva diye bir ey olmadn inaallah bu inaallah bunlarn eyh Abduh lehinde yazdklar kitaplar,
esercikteki tenbihatmzdan anlarsnz. Sonra siz bu hususta makaleleri neden okumadm anlar ve beni mazur
okunmas lazm gelen ulumu bile okuyamadnz. Birbirimizi grrsnz. Ancak sizler de bugne kadar onlarn hatal
aldatmayalm Siz fkh bilmezsiniz. nk okuduunuz yolunu doru zannederek hala srarla o yolda devam
messesenin programnda yoktu. Usul-i fkh bilmezsiniz. ettiinize gre aleyhinde yazlanlar okumama
Zira grmediniz. mam-hatip okullarnda ve enstitlerde benziyorsunuz. Siz de onlar okuyun.
okuduunuz birka satrlk malumat usul-i fkh ilmi demek
deildir. Bu sylediklerimi tahminen deil, yakinen bilerek
sylyorum. Bilfarz, hususi olarak, bu ulumu okuyup imdi bu yolun hulasasn grdnz. Bundan sonra bu bapta
bitirmi bile olsanz, bununla hemen mtehit olamazsnz. hibir zrnz kalmamtr, greyim sizi!..
nk itihat meselesi pek byk bir itir. Onu yapabilmek
iin lazm gelen kudret bizlerde yoktur.
Cenab- Hakk hibirimiz doru yoldan ayrmasn...
129
nsznden anlald vehile eser byk hadis
alimlerinden Muhammed Zekeriya Hazretlerinin yazd bir
EBU'L-AL'A EL-MEVDUDI hitabeye mukaddime olmak zere kaleme alnmtr. Biz
onun btnn deil baz yerlerini aldk.
130
nuru sayesinde onun fikirlerindeki sapklk ve arpkln birisi mi bu dini yeniden diriltecek; bu mmetin gelmi ve
tehlikesini sezdiler. gemiinin yapmadn yapacak? te buna alr!
Zamane dinsizlerinin her devirde dillerine doladklar "slam, Bu gibi atafatl iddialar karsnda byk ulemann
Mslmanlarn kt davranlar yznden toplumu sekinleri intibaha geldi. Ona hsnzan beslerken imdi
ilerletme hususunda muvaffakiyetsizlie urad. O mbarek zntye dtler ve dini mdafaa iin memleketi felakete
gnler, sayl birka yldan ibaret kald. Bahtlar yar olmad" srkleyen bu yanl dncenin nn almaa kyam ettiler.
lakrdlar gibi o da ta ilk asrlardan balayarak gnmze
kadar selefe atp tutmaa balad, fesubhanallah!..
Bu byklerden biri, zamanmzn bereketi hadis alimi
Mevlana Muhammed Zekeriya Sddki Hazretleridir.
Allah Teala'nn btn dinler zerine muzaffer Kendisi hadiste yce telifat sahibidir. Hayat tedris ve telif
klaca,kyamete kadar koruyacan ilan buyurduu bir suretiyle ilme hizmet ederek gemitir. Bu zat Mevdudi'nin
din!.. hretine aldanan baz ulemaya bir beyanname yazd.
Beyanname basld. Bana da beyannameye bir mukaddime
yazmam rica etti. Bu mbarek davete derhal icabet ettim. Ve
Peygamberimizin -sallallahu aleyhi ve sellem- "Bir taife aada okuyacan satrlar yazdm. Allah hidayet ve tevfikin
kyamete kadar hakk tutmaktan geri kalmayacaktr." velisidir.
"mmetim en hayrl mmettir." "mmetim delalet zerine
ittifak etmez." "mmetim yamur gibidir, evveli mi daha
hayrldr sonu mu bilinmez" diye nida buyurduu bir din!.. Muhammed Yusuf
el-Bennuri
Buna benzer birok ayetler ve Resulullahn -sallallahu aleyhi
ve sellem- parlak hadisleri vardr ki, her nesilde hayrn bu
mmetle kalacan gsteriyor. Bunun zddna kim sesini
karr da Allah ve Resuln yalanlayabilir! Mevdudi gibi
131
MEVDUD'NN FKRLERNDEN BR kald iin insanlar dinin drtte n anlayamam hatta
NEBZE slam'n hakiki ruhu kendilerine gizli kalmtr. Bundan
dolay da inanlarnda ve amellerinde eksiklik grlr."
132
zevatn topuklarna bile eremez. u halde Mevdudi'nin bu Lat ve Uzza'ya tapanlar ilahn, rabbin, ibadetin ve dinin
kelimelerin erhlerini, hakiki ve mecazi manalarnn izahn, manalarn anlamlar da btn Mslman mmeti
Mslmanlar arasnda ve Mslman evlerinde doup Peygamberlerinin ilmini asrlarca birbirlerinden aldklar
Araplarca murat edilen manalarn bilmeyen bu zevattan halde bunlarn manalarn bilememiler! Subhanallah!.. Sen
almas nasl doru olabilir? Byle byk bir dava btn hi akllara bu davadan daha uzak bir sz grdn m? Bir
dalalet ve sapklk kaplarn amak demektir. Btn bu ey ki onu cahiliyetleri devrinde kafirler biliyor... slam
asrlar boyunca lisan ve tefsir ulemasndan emniyet kalkar. devrinde Mslmanlar Peygamberin -sallallahu aleyhi ve
Kur'an'dan ahit gstermeksizin lisan ulemas ile tefsir erbab sellem- kendilerine kitap ve hikmeti retmesine ramen
ile ihticac etmeksizin dilediimiz gibi akl ve idrakn anlad bilemiyorlar!.. Herhalde onu Peygamber -sallallahu aleyhi ve
ekilde tevil yolunu aar. Bak bir kere Allah hayrn versin! sellem- de anlamamtr. Yahut Mslmanlara retmemitir,
yle bir ey ki onu Muhammed bin Cerir et-Taberi ve retse bile birka asr sonra bu anlay inktaa uramtr.
sonrakileri bilememi; Crcani, Zemaheri, bn-i Teymiyye,
Acaba bu uzun ve geni davalar niin? Bunlar nefisteki bir
bn-i Kayyim, bn-i Kesir bilememi; onlardan ncekiler ve
hacet ve kalpteki bir maraz iindir. Bunlar iddia ediyor ki
sonrakiler bilememiler... Aradan 14 asrlk uzun bir fetret
tevile ve kelimelerin manalarn bozmaya imkan bulsun!
devri getikten sonra Mevdudi anlamay zerine alm!.. Bu
Btn bunlar kitaplarnda risalelerinde nerettii tevil ve
kelimelerin manalar bilinmedii iin u derin uurum
tahriflere hazrlktr. Bunlarla istediini yapmak kendisine
meydana gelmi... Hem de u drt kelimeden: lah, Rab,
mmkn olur. te kitaplarnda muameleler, akitler, ahitler,
ibadet ve din!
dnya ileri, idare ve hayat nizam gibi dinde olan her eyi
Bundan daha kepaze cehalet olur mu -ilk asrlardan bugne ibadet saymtr.
kadar Arap ve Acemden gelmi gemi bunca lisan ulemas
badetin namaz, oru, zekat ve hacca mnhasr olmadn
belagat erbab, muhaddisler, mfessirler bir ey anlamam
aklamtr. Bunlarn yannda iddia ettii dier eyler
da, Arapay iyi konuup iyi yazamayan hatta Urduca
bulunmazsa kurtulu yoktur. Hatta bu ibadetleri slam'da
tercmelerin yardm ile anlayabilen bir ecnebi adam
bizzat maksut olmayp sulta ve iktidara gelmek, devlet
anlam!..
kurmak iin birer vasta olduunu iddia etmitir. Bundan u
anlalr: Hkmet kuruldumu, bu vastalardan beklenen
maksat son ermitir. u halde hassaten bu drt ibadete lzum
kalmamtr...
133
Senden bundan daha ak dalalet ve arpklk grdn m? Umarm bu tembih kanaatba olur da onu tetkik ve tahkik
Ama kitaplarnda ve yazlarnda bu iddialarn ou yalabk iin kafi gelir. nayet Allah'tandr.
kara kayann zerinde karncann kprts gibidri. Onlar
yle bir slupla anlatr ki anlayan pek az olur. phesiz
zamanda kr fitneler zamandr. Nitekim Buhari ile Risalesinin sonunda anlattklar da alacak eylerdendir.
Mslm'in hadislerinde bir adam hakknda "Ne akll ne zarif Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- nbvvet farzlarnda
adam! Ama kalbinde hardal tanesi kadar iman yok!" kusur ettii iin Allah kendisine tvbe ve istifar emretmi!..
buyurulmutur. Allah'a snrz.
134
Btn mmet peygamberin masum olduuna ittifak etmitir. Mevdudi'nin kitaplarn, makalelerini ve hadislerini okuyan
Bu gibi yerlerde istifar ise Allah Teala'y ve Kibriyasn bir kimse, buna satr aralarnda rahatlkla ve serbeste vakf
iddetle bilmesine hamd u senasnn O'nun Celal ve olur. Peygamber masum deildir. Sahabede, cahiliyet
Kibriyasna yetmediine nazarandr; yetmedi iin istifar marazlarndan, arnamadklar bir eyler kalmtr. u halde
eder. Nitekim secde duas hakkndaki Mslm hadisinde dinden emniyet kalkyor demektir. Biz dini kimlerden
"Sana hamd usenay sayp bitiremem, sen kendini nasl sena alacaz?
buyurdunsa ylesin" demitir. Ortada ne gnah vardr, ne
su! Ne taksir vardr, ne hata! O halde hani peygamberlik
vazifelerini yaparken noksanl nerede. Mevdudi'nin cemaatinden ilmi ile tannan Mft Muhammed
Yusuf, bana bir defa reddiye olarak yazd makalesinde:
Mevdudi sanki gzetleme kulesine yerlemi de kalbinde ve
"Kur'an btn peygamberlerin asi ve gnahkar olduklarn
inancnda besledii "Btn peygamberler hata ederler, gnah
beyanla doludur. Sen ise onlar iin masumiyet iddia
ilerler; ismet daimi deildir" davasn ilan iin frsat
ediyorsun" diyordu. Allah'a snrz.
gzetiyor. Ve kalbindeki inanc kaleminden damlyor. Kalbin
iinde ne varsa dnda da o szar. Bunlar aadaki
beyanmzdan anlayacaksnz. Buradan anlalyor ki, bu fikir onun cemaatinin
inanlarndandr. Onu liderlerinden ve bakalarndan
almlardr.
Mevdudi'nin yazlarnda Peygamberin -sallallahu aleyhi ve
sellem- veya dier peygamberlerin ilediklerinden bahsetmesi
bir kalem hatas deildir. Bu onun kalbine akide gibi yer
eden bir eydir. Ve onun uydurma kaidelerinden biri
olmutur. Bu suretle peygamberlik mansbna dokunuyor;
bununla da dinin temeli sarslyor. O, Peygamberin -
sallallahu aleyhi ve sellem- sair insanlar gibi kimi isabet, kimi
hata, bazen itaat, bazen isyan eden bir insan olduuna
inanyor. Ona gre Peygamber masum deildir.
135
MASLAHAT CABI SLAM'IN TEMELLER uzun uzadya tenkit ederken Mevdudi'den hikaye ettiklerinin
DEEBLR cmlesi budur.
2- stad Mevdudi hulasa olarak yle diyor: "slam'n Mevdudi: "Araplar hilafet ve riyasetin Arap'tan bakasna
temelleri iki ksmdr. Bir ksm deiiklik kabul etmez, verilmesine tahamml edemiyorlard. Hatta hilafete
Allah'n birliine inanmak ve peygamberlik byledir. kinci Kurey'ten bakasnn getirilmesini ekemiyorlard. Bunun
ksm maslahat icab deiiklik kabul eder." zerine Peygamberimiz, Kur'an'n ifade ettii eitlik esas ile
ameli terk etti. Dini kurmak iin ashabn da bundan
menetti..." diyor.
Bundan sonra Allah Teala Hazretlerinin: "Ey insanlar! Biz
sizi bir erkek ve kadndan yarattk, tanasnz diye sizi
Tenkit ve Muaheze:
cemaatlere, kabilelere ayrdk. phesiz Allah indinde en
makbulnz en ziyade takva sahibi olannzdr" ayet-i
kerimesiyle buna misal veriyor. Bu son derece hatal bir dncedir. Dalalet ve arpkln
evc-i balasna ulamtr. Onu ret ve tenkit yerini tutacak
hibir tevil temizleyemez. enaat fecrin douu kadar
Mevdudi yle diyor: "Bu kaide dinin temellerinden biridir,
aktr. Hibir delil ve burhana ihtiyac yoktur. Evet, namaz,
efrat ve kabileler arasnda adalet, neseb ve kabile gibi her
zekat, oru, hac ve emsali her ibadet slam'n esas
unsuri tefrikaya son vermek! Kymet ve stnlk kii ile
maksatlarndan da olsalar, memleketin nizam gerektirirse
Allah arasndadr. Peygamberimiz -sallallahu aleyhi ve
deiebilirler. O buna "ameli hikmet" adn veriyor. Dini er'i
sellem- bununla amel etmitir. Bunu birok defalar ilan da
temellerinden her eye girer.
etmi; kleleri azatlar kumanda mevkilerine tayin suretiyle
bilfiil icra etmitir. Bu nizam kurmaa almtr. Lakin
memleket nizam kurma zaman gelince bu temel kaideyi Bir bak! Allah hayrn versin! bundan daha ak bir dalalet
abucak terk etmi; 'mamlar Kurey'tendir' demitir." te ve arpklk grdn m?
muhterem stad Muhammed Eref'in el-Minber
mecmuasnn 21 ocak 1958 tarihli saysnda bu yanl fikri
136
stad Mevdudi, Pakistan devletinin milletvekilleri ve devlet lokmay yutamad. Bu sapk adamla kuvvetini, genliini,
bakan seimi yaplrken "Cemaat-i slamiye" neharet ve himmetini yitirdiinden dolay znt ve
nizamnamesinde, yeni kefedilen bu fikri ileri srmtr. pimanlk iinde ondan ayrld.
Pakistan'n merhum Devlet Bakan Eyp Han'n karsna
Fatma Cinnah Hanm kmtr. Mevdudi ile cemaati,
Allah'n verdii btn g ve kuvvetleriyle Fatma Hanm PEYGAMBERLERN SMET DEVAMLI
tutmu; btn bakanlk sfatlarnn, riyaset vasflarnn DELDR
Fatma Hanmda mevcut olduunu, Eyp Han'n bunlarn
hepsinden mahrum bulunduunu iddia etmilerdi.
Memlekete reis olmak Fatma Hanmn hakk idi!..
3- stad Mevdudi yle diyor: "Peygamberlerin ismeti
(masum olmalar) zatlar iktizas deildir. Lakin
Ulema ve millet buna itiraz ettiler: "slam esaslarna gre peygamberlik farzlarn yerine getirmeleri iin Allah onlar
kadnda reislik selahiyeti yoktur. Fatma Hanm reis olamaz" hata ve zellelerden korur. Allah onlar bir saat korumasa hata
dediler. Mevdudi ise bu temel kaideye sarld: "Bu nazariye ve zelleler hususunda dier insanlar gibi olurlard... Gzel ve
slam'n tebdil, tayir kabul eden esaslarndan biridir. tedbir olmak zere Allah bazen bu hassay onlardan kaldrr;
Allah'n birliine inanmak ve peygamberlik meselesi gibi ta ki kendilerinden baz zelleler sadr olsun! Allah bunu,
deildir..." dedi. onlarn insan olduklarn, ilah olmadklarn gstermek iin
diler." (et-Tefhimat'taki sznn tercmesidir. Sayfa 57, cz
2. nc bask)
Onun bu akidesine kar byk grltler koptu.
Gazetelerde, mecmualarda, meclislerde, kongrelerde geni
Tenkit ve Muaheze:
bahisler ald. Her taraftan yaygaralar gklere ykseldi.
Mevdudi'ye glgesinden daha bal olan stad Emin Ahsen
slahi 1957 ylnda bu fikir sebebiyle cemaatteki mevkiinden Peygamberlik vazifelerinde btn peygamberlerin masum
istifa etti. Halbuki onu cemaatte teyit eden, birok fikirlerini olduu ve bu mmetin ittifak ettii bir szdr. Baz anlarda
ssleyip psleyen, btn gcyle kendisini mdafaa eden bu ismetin onlardan kaldrlmas ise son derece tehlikelidir.
zat idi. Fakat bundan sonra onunla beraber kalamad. Bu nk o an
137
belli deildir. Bu nktenin fasid olduu meydandadr... Ve Sonra peygamberlerin insan olup ilah olmadklarn anlatmak
peygamberliin ann zedeleyecek eylere gtrr. iin "Yemek yemeleri, sokaklarda yrmeleri yetmez mi?
Onlara ecel ve lm gelmiyor mu? Diri olup lmeyen yalnz
Allah Teala'dr. Ne demek, yiyip imeleri, lmeleri ve buna
Mesela herhangi bir ey hakknda biri kalkp "Peygamber - benzer halleri insanlk sfatlarndan deil midir? Bu onlarn
sallallahu aleyhi ve sellem- bunu ismetinin kaldrld zaman insan olup ilah olmadklarn gstermiyor mu?" diyor.
yapmtr" diyebilir. Bu takdirdr Peygambere emniyet
kalmaz.
Acaba Mevdudi peygamberlerin insan olduunu anlatmak
iin gnah ilemelerine, asi olmalarna, zelle ve kusur
Bu mmetin ulemas unu sylemilerdir: "Peygamber - yapmalarna muhta m oluyor? Bu saptrc, arpk fikir ne
sallallahu aleyhi ve sellem- bazen itihat ederdi. ayet oluyor?..
itihadnda bunun iin Allahu Teala tarafndan tembih
Mevdudi "Cemaatin ve Vazifelerinin Aynas" adl kitapta
gelirdi. Vahiy inmezse Allah'n emrinin itihada uygun
yle diyor: "Dinden hakiki maksat yararl bir hkmettir."
olduu, itihadnda isabet ettii anlalrd."
138
MEVDUD'NN DECCAL HAKKINDAK
Sanrm onun szlerinden ilk intibaha gelen stad TKADI VE HAZRET- PEYGAMBER
Abdlmacid Deryabadi oldu. Ve maruf mecmuas "Sdk HADSLERNDE YANILMAKLA THAMI
Cedid"de ona reddiye yazd.
139
Deccal'in sa gz krdr, gz salkmdan uram zm
Tenkit ve Muaheze: tanesi gibidir, ila ahire...' buyurdu" deniyor.
Evvela bu sz, Deccal'in kacan ak ak inkardr. Her peygamberin dilinden her dinde rivayet edilegelen u
halbuki Deccal'in kaca inanc kat'iyet ve yakn derecesine alacak tevatre bak! 124 bin peygamberin dilinden
varan mtevatir hadislerle sabittir. bildirilen kat'i bir akide! Her peygamber kavmini ondan
uyaryor. Sonra peygamberlerin sonuncusu -sallallahu aleyhi
ve sellem- Deccal'in fitnesinden hayat boyunca fiili
kinci olarak: Bu sz Peygamberin -sallallahu aleyhi ve hadislerle Allah'a snyor; kavli hadisleriyle ashabna ondan
sellem- bu hususta hata ettiini "Gemi asrlar tarihi bu zan Allah'a snmalarn emrediyor, nihayet Deccal'in kmas
ve tahmini yalanlamtr" demek suretiyle aka iddiadr. kyamet alametlerinden olmak zere tevatren sbut
buluyor!.. Acaba akllarda bundan daha kuvvetli kat'iyet
tasavvur olunabilir mi?
nc olarak: Mesih Deccal'in kaca inanc mesih bin
Meryem -aleyhisselam-'in gkten inii gibi kat'i bir akidedir.
Hatta her semavi dinde kat'i olarak rivayet edilegelmi kat'i Bu dini hakikatler karsnda bir de Mevdudi'nin szn
bir inantr. dn!..
Buhari'nin Sahih'inde Abdullah bin mer'e mevkuf olarak Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- vazifesinden phe
birka yerde tahric ettii bir hadiste: "Allah'a hamd u senada ediyormu! Yapt yalann da mlahaza et! Resulullahn -
bulundu, sonra Mesih Deccal'den bahsetti. Onun hakknda sallallahu aleyhi ve sellem- zann doru deilmi!..
uzun sz etti ve 'Allah hibir peygamber gndermemitir ki
mmetine uyarda bulunmasn. Hazret-i Nuh ve ondan sonra
gelen peygamberler, Deccal hakknda uyarda Drdnc olarak: Mesih Deccal'in kmas, Peygamberin -
bulunmulardr. O sizin aranzda zuhur edecektir. Eer onun sallallahu aleyhi ve sellem- haber verdii kyamet
halini bilmezseniz, Rabbinizin tek gzl olmadn bilirsiniz. alametlerindendir. Kyamet nasl kat'i ise bu akide dahi
140
mtevatir olduu iin kat'idir. "Uzun asrlar geti, ama Din ulemasnn bykleri bu karar ittifakla alrken, ilerinde
Deccal kmad" iddias birinin kalkp da "Naslarda Deyubent'te Daru'l-ulum hocalarnn reisi eyhlislam
kyametin yakn olduu haber verilmesini tarih yalanlamtr. Seyyid Hseyin Ahmed el-Medeni,
nk asrlar gemi; ama kyamet kopmamtr" demesine
benzer. Bunula onu hibir fark yoktur.
Hindistan Bamfts Muhakkk eyh Muhammed
Kifayetullah Dihlevi, Deyubent Daru'l-ulum Mdr
"Azlarndan sz olarak kan ey pek byktr. Yalandan Hakimu'l-slam eyh el-Kari Muhammed Tayyip ed-
baka bir ey sylemezler." Deyubendi, Sehar nufurda Mazahiru'l-ulum Mdr
Muhaddis Mevlana eyh Abdllatif, "Evcezu'l-Mesalik
erhun Muvatta' Limhalik" adl eserin sahibi, asrmzn
Beinci olarak: Deccal'in kaca yer hakkndaki ihtilaf bereketi eyh'l-Hadis Muhammed Zekeriya el-Kandolovi
cevheri bir ey deildir. Bu rivayetler arasndaki kad-i es-Sddki, Hindistan'n hatibi Cemiyet-iUlema sekreteri
mterek Mesih-i Deccal'in kmasdr. ster Horasan'da, eyh Ahmed Said, Mazahiru'l-ulhum Mfts eyh Said
ister sfahan'da ksn! Kald ki Horasan'la sfahan ayn Ahmed vesair ilim ve fetva merkezi zevatta vard.
yerdir. Sonra Deccal'in memleketlerde dolamas olacaktr.
Binaenaleyh am'da veya Irak'ta yahut ikisinin arasnda
veya Mekke'de zuhur etmesi birbirine zt veya elikili Bu bykler mezkur beldelerin ilim, fkh, din ve takva
deildir. Bu gibi eylerde ancak hadiste ve onun ifadesinde ynnden gz bebei gzidelerdi. Fetva mercii bunlard.
basireti olmayanlar phe eder.
141
Ashab- Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- ve Selef-i tefsir sahibi deildi. "Dini Yenileme", "Hilafet ve Mlkiyet"
Salihin ile alakalarnn azalmasna sebep olan eylerdendir. gibi bitirimleri ihtiva eden eylerin sahibi deildi. O zevat
Gerekten, onun tahkikatnn ve yaln dncelerini bizim grdklerimizi grseler, bizim karmza kanlar
birounu halk benimsedii takdirde bunlar yeni bir fkhn onlarn da karsna ksa elbette Mevdudi ile cemaati
domasna, dinde modann, slam'da ilm-i yakina kar hakkndaki nkmleri bundan daha iddetli olurdu. Ama bu
bid'atin zuhuruna vesile olacaktr. bu ise dinen son derece byk zevat basiretleri ile tehlikeyi sezdiler de suleha bu ehl-
zararldr. i takvann yaptklar gibi millete korunmalarn, ondan
uzaklamalarn nisahat ettiler.
mdi bizler sarahaten deriz ki: Bu gibi eyleri ihtiva eden her
hareket hatadr; Mslmanlara zarar verir. Bunlarn bir ikisi mstesna hepsi Allah'n rahmetine intikal
etmilerdir.
142
Onu teyit ile yaylmasna yardmda bulunan herkes gnahkar
olur. Sevap kazanaca yerde gnah ve ma'siyete davet etmi
olur. O cemaatten bir mescitte imam bulunan kimsenin HSEYIN COZU
arkasnda namaz klmak mekruhtur."
Cevap Sahihtir:
Tekilat- Diniyemizin ura-i Alisi riyasetine tayin
Fetva Reisi Naibi edildiinizi iittiim zaman bu yksek mevkiin deerli bir
Mes'ud Ahmed hukuk alimine verildiini renmitim. Size o gnden beri
yazmak istiyorum. Bendeniz Makedonya'nn Gostivar
23 Cumadeil Uhra 1370 kazasnda alt bin nfusuna yakn bir Mslman kitlesinin
yaad ve barnd mnevverce bir kyn fahri vaiziyim,
camimiz var. Camilerimizin imameti, bilgi ile ilgisi
olmayanlarn elindedir. mam olamadm; kutu yevmiyi
skp Tarih Milli Enstits memuru gibi temin ediyorum.
1935 senesinden beri kymzn krsi boluunu
dolduruyorum. Halkmz diyanet tekilimizin dergilerini
okur. Bizde Glasnik gazetesi okunur. Bizde Preporot abonesi
var, bakalarn da okuyan az deildir. Bu dergilerde yazlan
yazlarla ilgilenen oktur. Lakin iindeki yazlara baklrsa
maalesef birok zamanlarda Glasnik ve Vrhovna Stara
itov'un deil, Hac Hseyin Cozu'nun nairi efkar
143
olmaktan teye gemiyor. Preporot da ayn. Halkmz itikatta de yapamazd. Kur'an- Muciz'in her tarafl tefsiri her
Ehl-i Snnet ve'l-Cemmat mezhebine baldr. brantan dnyann muhtelif fakltelerinde ok gzel yetimi
geni tecrbeli, geni bir heyetin ii olabilir. Kur'an-
Furu' ve ahkamda Hanefi'dir. Hseyin Cozu mezheplere
Muciz'in beenilecek tefsiri kyamete kadar gelecek en
iltifat etmeyerek Glasnik'te mam- A'zam, afii, mam-
byk ilim adamlarnn mterek almas ile realize
Malik ve mam- Ahmed bin Hanbel'i muhatap edinen bir
edilebilir. Kyamete kadar gelecek ulema bile Hazret-i
arbiter sfatn taknm bulunuyor. Bilmem bu cozu'yu bu
Kur'an'n derinliklerine inemeyeceklerdir.
liberal fikirleinde beenecek bir Mslman tasavvur eder
misiniz? Cozu, kendisini byk mctehidlerin fevkinde
buluyor. Cozu bu sfatla yazyor; bu sfatla konuuyor. Ben
Sayn Reis Bey! Rica ederim, slam dergilerinde yazlacak
onu yle tanmyorum. Benim nazarmda o alelade bir
yazlar iinde Hseyin Cozu'ya bir hudut edilmelidir.
mukallittir. Mtehit deildir. Onda mtehitleri muhakeme
Hseyin Efendinin sahif fikirleri oktur. Fetvalar yar bir
salahiyeti yoktur. Cozu selef ve halefe dil uzatmaktan
alem... Hseyin Efendinin Glasnik'i kardan ziyade zarar
ekinmiyor. Ona gre Kur'an- Kerim'in felsefe yoluyla tefsir
yapmaktadr. Hseyin Efendi bu ve buna benzer fikirlerini
edilmesi lazmm. Allah Allah!..
neretmekle kalsayd, belki ben de harekete gelmeyecektim.
Lakin o bununla kalmamtr. Ltfen Glasnik'in 1974
senesine ait olan 11-12 numaral nshasn alnz. Hseyin
Gzlerimizi asak grrz ki bugne kadar mfessirler tefsir
Efendinin, "Msavi deillerdir. Ehl-i kitaptan ayakta bir
vadisine vs'unu sarf etmi ve tabii yapabildii kadar
mmet vardr ki..." ayet-i celilesine ait tefsirini okuyunuz.
yapmtr. Bugne kadar Kur'an- Kerim'e felsefe ynnden
Bizim alt olduunu bildiimiz m'mennbih (iman edilecek
de giriler olmutur. Felsefi tefsirler de yaplmtr. Mesela
eyler) ona gre . Ona gre Allah'a ve Har u maada iman
"Yerlerde, gklerde bir Allah'tan baka ilah olsayd fezada
ettikten sonra, iyi bir ahlaka sahip olduktan sonra
urarlard." ayet-i kerimesinde ok derin felsefi tahlillere
Mslman, Hristiyan, Yahudi salihin zmresine giriyor.
giriilmitir.
Peygamber efendimize, meleklere, kadere ve Hazret-i
Kur'an'a iman etmese de yine insan salih bir insan ve
Unutmayalm ki Kur'an- Kerim'i felsefe yolu ile tefsir iini binaenaleyh mkafata layk bir insandr. Cozu bu ayet-i
kendisini dev aynasnda gren Hseyin Efendi yapamaz. Bu kerimenin tefsirinde aynen yle diyor:
ii kendi zamannda Hseyin Efendinin hocas eyh Seltt
144
"Grlyor ki Kur'an- Kerim alkan ve dikkatli Mslmanlarn maldr. Glasnik'te teknik bir mani yznden
insanlardan bahsediyor. alma hususunda insanlar arasnda Arap harfleriyle neredilemezse, Yeni Trke ile
fark gzetmez. insanlar arasnda bir l yoktur. Hangi ismi neredilmesini istedim. zerinden bir sene geti,
tarsa tasn eittir. Mslmanlk, Hristiyanlk ve Yahudilik neredilmedi. Yazdm reddiye ter dke dke yazlmt.
formalite icabdr. nanlar arasnda hibir fark yoktur. slam'n akaid-i hakkasn mdafaa maksad ile yazlmt.
Btn dinler bir tek yola ynelirler, o da Allah yoludur." Hseyin Efendinin berbat yazlar Glasnik'i igal ederken
benim yazma Glasnik'te yer yok. Hem Sabor Reisi, hem de
Ayrca 1 Mart 1975 tarihli Preporot gazetesinin
yksek bir hukuk mtehasss gibi size soruyorum. Diyanet
bamakalesindeki u satrlara dikkat edelim:
ilerimiz kanununa gre benim de fikrimi beyana hakkm yok
"Prensip ve temel olarak btn dinler Allah iin almay ve mudur? Glasnik'i Hseyin Cozu'ya malikane gibi veren
renmeyi tevik eder. Mademki kyamet gn vardr, slam Birlii ve bu birlie ait olan slamska Zaedinca kanunu
yleyse insanlar arasnda neden fark yapalm? Allah'n mudur? Glasnik, Hseyin Cozu'ya ait bir monopol mudur?
yarattklarn sevmek lazmdr. Kt ve uursuz gnlerde din Glasnik'in yalnz Bonaka olmas lzumuna dair gkten
ok lazmdr. Ve din insann kt gnnde imdadna yetiir. ayet mi nazil olmutur?
Bu imdada yetimek hayati deildir. Allah'a dua etmek
arttr, bu byle yle deil, kat'idir"
Hseyin Efendinin bu yazlarndan biri bir slam
memleketinde yle dursun; ngiltere, Fransa veya Amerika
Cozu bu yazlaryla Hazret-i Muhammed'e, btn enbiya-y gibi bir Hristiyan devletinde okunsa ayp olur. slam' yalnz
salifeye, meleklere, ktb-i semaviyeye ve kadere iman etme Mslmanlar deil, gayri mslimler de tanr. Mslim veya
lzumunu inkar ettii gibi bu inkarn diyanet ilerimize ait bir gayri mslim tarafndan Cozu'nun bu yazlar okunsa biz
dergilerde ilan ediyor. Ona gre "La ilahe illallah" dedikten gln bir mevkie dmez miyiz acaba? Bana kalrsa byle
sonra "Muhammedrrasulullah" demee hacet yok. bir ey batan aa kadar btn tekilat- diniyemiz
fonksiyonerlerinin kompromite edilmesine sebep olur.
145
Gazihsrev Bey Medresesi Mdriyetine, Bosna Hersek hayrl eserler brakanlara, Allah onlara bir hediye verecektir.
Diyanet leri Riyasetine, Pritina Diyanet leri Riyasetine, Herkes tarafndan sevilen iyi bir eser. Kur'an- Kerim gibi
Pritina'da Allaeddin Medresesi Mdriyetine, skp "La yazlim ehaden" (kimseye zulmetmez.) Birka defa
Diyanet ileri Riyasetine, Titograd Diyanet leri Riyasetine, yazlm olup Allah hi kimsenin hakkn zayi etmez ve
Zagrep'te Cozu'nun fikrinde olduunu bildiim Sleyman azaltmaz. yi bir eser iin "Layudiu amele amilin."
Maovie, ayn fikir savunarak medreseye skripta yazan
Profesr Kazm Hacice vesaireye gnderdim. Maalesef derin
uykusundan uyanan bir ferde rastlayamadm. Bizi inaallah Yukardaki okuyucunun Nikola Tesla ve Einstein gibileri
Sur-i srafil uyandrr. cennete girecekler midir sualine kar Cozu, bylelerinin
mkafatlandrlacaklarn sylemekle cevap veriyor ve tabii
cevabnn cevap olduuna inanyor. Rica ederim, bu cevap
zerinden bir sene getikten sonra, 1975 senesine ait 11-12 mdr? Sail yeniden mracaat etmek mecburiyetinde. Rica
numaral Glasnik'i aldm. "Okuyucularn Sualleri ve ederim, Mslma gibi iman etmeyen bir insana mkafat
Cevaplarmz" unvann tayan 541'inci sayfada, skpl, "Nagrada" vaat eden Cozu'nun bu mkafatla kastettii ey
gya her eyi halletmi bir okuyucunun u sualine rastladm: nedir? Bu mkafat cennet midir? Orada suali baka cevap
"Acaba byk bilgin adamlar gibi Tesla, Einstein ve emsali bakadr. Cevab suale uygun dmesi iin bu cevabn tafsili
slam inanlarna inanmayanlar da cennete girecekler midir?" lazm gelir. Bu kaamakl cevapla Cozu, eski bir dalalatten,
hatta daha ktsnn tekrarn yapyor. Cozu'ya soruyorum,
icat ve ihtara, akl ve zeka gibi nimetlerle nimetlenmi
Bu suale Cozu, Glasnik'in 542'inci sayfasnda u kaamakl bulunan Einstein, Edison, Tesla vesairenin slam'n akaid-i
cevab veriyor. "Cevap: Biz bu sorulara birka defa cevap hakkas zerinde durup dnmeleri lazm deil miydi? Bir
yazdk. Kur'an- Kerim ayetlerinde buna cevap verilmitir. mucit ve bir muhteri' kainatn mucidini arayp bulmakla
Tekrar geni teferruatl ekilde cevap vermek istemiyoruz. mkellef deil midir? Cozu Nagrada fetvay vermi, iyi ama
Ayn konulara dnmek istemiyoruz. Kur'an- Kerim'de kendisi Allah'n rahmetini taksim memuru deildir...
aka belirtilmitir ki; Allah inananlara ve alanlara ve
geride iyi,
Ben cozu'ya yazdm reddiyenin neredilmesini isterim.
Glasnik'te Trke yazlar da neredilir. Tabii Arnavuta da
146
neredildikten sonra Hseyin Efendi hrdr, cevap verebilir.
Bu reddiye neredilmedikten sonra Cozu'nun hala bu dalaleti
Kemal Efendinin hazin mektubunu grdnz muhterem
yapmasna nasl msaade edildiine aarm Bu meselenin
okuyucularm!
ehemmiyet-i fevkaladesine nazaran ura-i Ali'de (Vrhovni
Sabor) de konuulmas lazmdr, lazm deil, farzdr. Size
mracaat ederken, sizi slam'a acyan hsnniyet sahibi bir Hsyin Cozu, arkadam saylr. Msr'da drt sene bir
Mslman gibi tandmdan mracaat ediyorum. Benim atnn altnda yaadk. kimiz de Ezher'in eriat
yazdm reddiye Hseyin Efendinin masasndadr. Sizden, Fakltesinden mezunuz. Yalnz o bizden bir sene ileriydi.
bu yazmn neredilmesi iin bir arda bulunulmasn, hatta Kendisi ile hibir hususi sohbetimiz olmad. Rastlatmz
bu hususta semahutlu Hac Reis Efendinin de ikaz edilmesini zaman selamlardk, o kadar. Fakat ciddi davranlar,
ve ayrca Cozu'nun halka idlal eden bu biim yazlarn derslerinden baka bir ey ile megul olmamas, arkadalarn
nerinden menedilmesini rica ederim. zerimize aldmz dikkatini ekiyor; hep beraber takdir ediyorduk. Biz Hseyin
vazifenin hakk da bylelikle verilebilir. Bu ricam iman ve Efendinin memleketine dnd zaman da ayn ciddiyet ve
slam'a acyan bir Virhovni Sabor reisi sfatyla size ar ballkla Mslmanlara hizmet edeceini umardk,
yapyorum. byle altndan kalkamayaca ilere karaca aklmza
gelmezdi. Yazk ki o da mtehitlie heves etmi ve ok
tehlikeli yollara sapm! O da reformcular gruhuna
Tabiidir ki, beni bu mracaatmda hakl bulacanz mit
katlm! Kendisini ikazda bulunmak, evvela Mslmanlk,
ederim. Ricalarmn is'af edileceini umarak sizi slam'n
saniyen arkadalk borcumdur:
Tahiyye-i Mbareke-i Tayyibesi (Esselam aleykm ve
rahmetullahi ve berakath) selam ile selamlar, sayglarm
sunarm. 1- Halef ve Selef'e dil uzatmak, size hibir ey kazandrmaz;
Gostivar kazasnda bilakis ahiretinizi mahveder arkada! Din ulemamz
mucizelerden maduttur. slam'a yaptklar hizmetler
Vrabite vaizi
saymakla bitmez, bizim vazifemiz ve borcumuz onlara -haa-
Kemal atp tutmak deil, her birini rahmetle anmaktr.
01.06.1976
147
2- Kur'an- Kerim bir felsefe kitab deil, insanlar iki 4- "La ilahe illallah" dedikten sonra "Muhammed'r-
cihanda mesut etmek iin Allah tarafndan indirilmi, Rasulullah" demee hacet yoksa, Mslmanlk iddiasna ne
kanunlar mecmuasdr. Binaenaleyh onu felsefe ynnden hacet kalr? Essalarnda btn semavi dinler, Allah'n
tefsire hacet yoktur. Bu sebeptendir ki, tefsirlerinde felsefe birliini telkin etmilerdir. O halde hazr bu kadar cesaret
kokusu bulunan Fahreddin-i Razi gibi baz mfessir gstermiken, ii neden yarda brakyorsunuz; neden
ulemamz tarafndan tenkit edilmilerdir. Kur'an- Kerim'in "EyAvrupallar, Amerikallar ve ey Yahudiler! Ayr gayr
manas anlalan ayetleri akla, felsefeye, fenne muhalif yok, biz hepimiz bir dine mensubuz, hepimiz cennetliiz"
deildir. Fakat manasn anlamaya hibir vehile imkan diye ak ak ilanda bulunmuyorsunuz?
bulunmayan mteabih ayetlere ne buyurulur. Onlar hangi
felsefe ile anlayp izah edeceksiniz?
Bir Allah'a inanan bu kitlelere siz ister Mslman, ister
Hristiyan, isterseniz Musevi adn verin fark etmez. Bu
3- Alt madde ile hulasa edilen Ament'y e indirmisiniz. takdirde btn kfr dnyas tarafndan takdir edilir. Martin
Bunu hangi delile istinaden yaptnz? Bizim bildiimiz Luther gibi, Einstein gibi, Edison gibi sayl bykler
Ament'nn her maddesi ayetlerle sabittir. Mesela u anda zmresine katlrdnz, heykelleriniz dikilirdi.
her Mslmann bildii Sure-i Bakara'nnson ayetleri aklma
geldi. O ayetlerde Teala Hazretleri "Peygamber Rabbinden
kendisine indirilenlere iman etti. M'minler de iman ettiler. Mslmanlarca hakiki iman alt madde ile Ament'de hulasa
Her biri Allah'a, meleklerine, kitaplarna ve peygamberlerine edilmitir arkada! Bunlarn hepsi ayetlerle, hadislerle
iman ettiler: Biz Allah'n Peygamberleri arasnda hibir sabittir. Bir tanesini istisna eden Mslmanlktan kar, siz
ayrlk gzetmeyiz dediler." buyuruluyor. tanesini birden istisna etmekle maazallah katmerli kafir
olmuyor musunuz? Bu suallere cevap ltfedersiniz, memnun
oluruz.
Siz, Peygamberimiz Muhammed -sallallahu aleyhi ve
sellem-'e, sair peygamberlere, meleklere, semavi kitaplara ve
kadere imana lzum grmediinize gre bu baptaki 5- Kaiflerin cennete girmesine gelince: Eer sizin felsefenize
delillerinizi bize gsterir misiniz? gre gnn birinde deve ine deliinden geerse Einstein,
Edison ve Nikola Tesla gibi kffar da cennete girer, fakat
148
uzun sze hacet yok, ne deve ine deliinden geecektir, ne
de bu kafirler cennete gireceklerdir. Bu szmle Kur'an-
u halde keif sahipleri de, insanln yararna bir hizmet
Kerim'in A'raf suresindeki u ayet-i kerimeye iaret ettiimiz
yaptlarsa mkafatlarn grecekler demektir ve grmlerdir
anlarsnz: "Ayetlerimizi yalanlayp, onlara kar kibir
de, onlar dnyada iken mkafatlarn almlardr. Bu
gsteren kffar yok mu? Onlar iin gk kaplar almaz, keifleri, mehur olmak iin yaptlarsa mehur olmular,
deve ine deliinden gemedike, cennete de giremezler, ite kitaplara gemiler, heykeleri dikilmitir. Para kazanmak
biz mcrimleri byle cezalandrrz." Ayet: 40. maksad ile yaptlarsa, paralar kazanmlar, zengin
olmulardr. Bu suretle hesaplar drlen kffara siz hangi
delille cenneti de vaat ediyorsunuz? Cennet'e ancak
imdi de kaiflerin mkafatlandrlmasna gelelim: onlarn m'minler girecektir. Yukardaki A'raf ayetine bir daha
mkafatlar dnyada verilmitir. Dnelim bir kere! Acaba bakverin, bu baptaki naslar asla tevil gtrmeyecek kadar
Einstein mehur nazariyesini Allah'n rzasn kazanmak, kat'i ve oktur. Hatrlarsnz Mecelle-i Ahkam- Adliyenin
cennetlik olmak maksadyla m ortaya atmtr? Edison bine ikinci maddesinde: "Bir iten maksat ne ise, hkm ona
ulaan keiflerinden birisini olsun Allah rzas iin mi gredir" denilmektedir. Bu madde manen mtevatir bir
yapmtr? Hayr!.. Btn kffar bykleri gibi onlarn da hadis-i eriften mlhemdir. Mezkur hadiste: "Amellerin
maksatlar, ya hret, ya para, yahut her ikisidir. Bir de hkm ancak ve ancak niyetlere gredir" buyurulmaktadr.
insanla hizmet iddialar vardr, ama bunun hakikatle alakas Mesela bir kimse jimnastik olsun diye namaz klarsa, kld
ya hi yok, yahut pek azdr. namaz jimnastiktir, hibir sevab yoktur. Midesini
dinlendirmek iin oru tutuyorsa, tuttuu oru perhizdir.
Nitekim, "Nice oru tutanlar vardr ki, tuttuklar orutan
Bu bir perdedir. Onlar hakiki maksatlarn rtmek iin bu kazanlar sadece alkla susuzluktan ibarettir." hadis-i erifi
perdeyi kullanrlar. Einstein ve emsalini mkafatlandrmak de bu hakikati anlatmaktadr. Netice: Einstein'larn
hususunda hangi ayetlere istinat ettiinizi bilmiyorum. gruhunun dahi mkafatlar niyetlerine gre dnyada
Benim bu bapta hatrma gelen Zilzal suresinin son verilmitir.
ayetleridir. O ayetlerde Teala Hazretleri: "Her kim zerre
miktar bir hayr ilerse, karln grr ve her kim zerre
miktar bir ktlk ilerse karln grr." buyuruyor.
149
Hseyin Efendiye son szm udur: HAYREDDIN KARAMAN'IN MARIFETLERI
150
dediini nakletsin! Bu zat ayet snnetle art arasndaki fark Sen nikahn ister kilisede, istersen havrada kydr Hayreddin
biliyorsa bu sz ile demagoji yapyor. Efendi. Ona karamayz. Yalnz byle karmakark szlerle
Mslmanlar artma! imdi diyelim ki; zatnz,
Hristiyanlarn nikah ile slam'n nikahn mukayese
Nesil dergisinin 1 Nisan 1977 tarihli nshasndaki yazsnda: etmisiniz de slam'da ruhbaniyet yoktur demek istemisiniz.
"Hibir yerde nikah dini deildir demedik..." diyor. Bu sz, Biz de noksan nakledildii iin yanl hkm vermiiz. Fakat
yukarda naklettiimiz szn nakzeder. Sonra devamla: i bununla bitmiyor ki! Siz nikah ufak tefek hayrl iler
"Mslmanlarn her davran, slam'n iindedir, dinidir" derecesine indiriylorsunuz. Bizim dediimiz manada hibir
diyor. Evet ama, bu davranlarn arasnda fark vardr. Bir yerde nikah bir ibadettir demiyorsunuz. Bu byk bir
Mslmann bakalarna eziyet vermesin diye yoldan bir ta hatadr. Peygamberin -sallallahu aleyhi ve sellem-: "Nikah
atmas da bir davrantr ve sevaptr. Fakat hibir vakit benim snnetimdir; her kim benim snnetimden yz evirirse
nikahn ibadet oluu ile nikahn camide abdestle kylmas ile benden deildir." "Bu nikah ilan edin; onu mescitlerde kyn;
kyas edilemez. nk ta atmak mstehap ve mendub, ve onun iin defler aln!" ve emsali hadislerine aykr der.
nikahn camide kylmas ise snnettir. Binaenaleyh nikah
gelii gzel mstehap ve mendublar arasna katmak bir
demagojidir. Yine o yazda: "Bizim dediimiz udur: slam'da, "slam nikahnn sahih olmas iin artlar koymutur. Bu
Hristiyanlkta olduu gibi dini nikah din adamnn takdis artlar nerede gerekleirse orada slami evlenme yaplm
etmesi, nikahn camide kylmas gerekmez. Byle artlar olur" diyorsunuz. Bana yle geliyor ki, siz bunlardan baka
yoktur. slam, nikahnn sahih olmas iin artlar koymutur. bir ey bilmiyorsunuz, bilseniz: "Nikahn rkn var arkada!
Bu artlar nerede gerekleirse orada slami evlenme Arkada szme kmayn, sevinin! nk yaznzda hocanz
yaplm olur. Aranacak olan slam'n koyduu artlardr. olduumu gizlemek iin 'Ahmed Davudolu hocaya' tabirini
Bunlarn bulunmasdr. Bu mevzuda kitabmzdan kullanyorsunuz. Terbiyeli bir talebenin hocas hakknda
nakledilenler eksik nakledilmitir ve yanl anlalmtr. 'Davudolu Hocama' demesi icap ettiini bilirdik. Ama sizin
Ahmed Davudolu hocann beyanatna kar mufassal kullandnz bu nekre ve tahkiramiz tabiri imdiye kadar
cevabm yaknda neredilecektir" diyor. duymamtk!
151
Evet, nikahn bir rkn vardr ki, asl nikah meydana 4- bn-i Teymiyye, bn-'l-Kayyim, Muhammed b.
getiren odur. Rkn olmasa btn artlarn bulunmas hibir Abdlvehhab, eykani, Muhammed Abduh, Reid Rza,
mana ifade etmez. Mevdudi ve emsalinin szlerinden bahsetmesin. nk
bunlardan hibirinin sz bizi ilzam etmez.
152
Hayreddin Karaman, zmir Yksek slam Enstitsnde hoca huzuruna mnazaraya davet edebiliyormu!.. Dorudan
iken, hayranlarndan biri stanbul'a geldi. Mhendismi; beni doruya deilse bile dolayl olarak hocasna yarasa
ve daha bir iki hoca efendiyi zmir'e davet ediyor. Hayreddin diyebiliyormu! Byle masumlua pes dorusu.
Karaman Efendi ile bir ak oturum yaparak, kimin hakl,
kimin haksz olduunu meydana karmalymz. Bir
hocann mnazara iin talebesinin ayana arldn da Trkemizde mehur bir sz vardr: "rak ustay geer"
mrmde ilk defa grm oldum. derler. Bir talebenin hocasn getii grlmemi bir ey
deildir. Bunu herkes bilir. Bu hal hoca iin kklk deil,
bilakis byklktr. O kymetli talebeyi yetitirmekle iftihar
Ben gitmeyince, Karaman bunu kendi lehine bir puan sayd. eder, herkes kendisine hayr duada bulunur. Keke bizim
kardklar Nesil dergisinin bir saysnda Msrl Reid Karaman'mz da byle talebelerden olsa; heyhat!..
Rza'nn kitabn sadeletirmesi mnasebetiyle kendisini
ayplayanlara cevap verirken ate pskryordu.
O, bir stadna hocam bile diyemeyecek kadar kibirli,
Efendim, Reid Rza'nn "Telfik-i Mezahib" adl eseri
hocasn yarasa srsne katacak kadar edep ve terbiye
Trkeye tercme edildii vakit kimse ses karmam,
garibi!.. "Kendilerine gvenirlerse ksn karmza!"
nk o zaman alimler varm, imdi ise bir sr yarasa
diyebilecek kadar cesur!.. Bu hal bize Arapa bir cmleyi
klkl zavalllar kitap yazarak, rportaj yaparak, makaleler
hatrlatt: "Kll cesurin cahilun" derler. Her cesur cahildir
nerederek itirazda bulunuyorlarm.
manasna gelir. Acaba bir gn tesadfen Karaman'la
Bu yarasa srsnn iinde hi phesiz ben de varm. Belki karlasak bana ne yapar dersiniz! Olsa olsa baz sualler
srnn bandaym. nk reformcular hakknda hem sorar. Ben de bilirsem cevaplarn verir, cevaplarmn
kitap yazdm, hem rportaj yaptm, hem de makale nerettim. kitaplardaki yerini kendisine gsteririm. Nitekim enstitde
talebe iken "Hulle" meselesinde bana itiraz etmi;
te o cevabnda Karaman bize meydan okuyor "Kendilerine
sylediklerimi doru bulmamt. Kendisine: "Ben bunlar
gvenirlerse ksnlar karmza!" diyordu.
kendi fikrim olarak sylemiyorum; kitapta byle yazyor"
Demek ki; bir talebe, hem de milleti irad iddiasyla ortaya dediimde, yine itiraz etmi: "Byle yerlerde biz itihat
kan -kendi tabirlerince melekler kadar masum- bir talebe, etmeliyiz" demiti. Bunun zerine: "Ben mtehit deilim,
hocasna bu derece ak meydan okuyabiliyor. Onu kendi itihad inaallah siz yaparsnz, benim vazifem
153
sylediklerimin doru olduunu size ispat etmektir" diyerek Hayreddin Karaman'a hatrlatrm, senelerce evvel
snftan km: odamdan Drer kitabn alarak kendisine kendisinden Muhammed Abduh'un hakl, mam- A'zam'n
gndermi, kitaptaki yerini yksek sesle okumasn bir talebe haksz olduunu gsteren bir tek mesele getirmesini
vastasyla tembih etmitim. Okudu mu, okumad m istemitim; cevap hala gelmedi. Ben de hala bekliyorum,
bilmiyorum. evvela onu getirsin de baka meselelere sonra gesin.
Karlatmz mecliste benim de kendisine bir eyler
sorabileceimi ihtimalden uzak tutmasn.
Bana sorduklarn bilmezsem; "Ben bu sualin cevabn
hatrlamyorum" derim. Bu bana hi ar gelmez. Bilakis
fazilet kazandrr. Ulemamzn mtalaalar da bu Ben bir veya iki sualden fazla bir ey sormam, ancak
merkezdedir. Uzun sze ne hacet, mam- Malik Hazretlerine sualimin cevabn Hanefi kitaplarndan gstermesini isterim.
40 sual sorulmu da yalnz 4'ne cevap vermi; 36'sna Bu ciheti imdiden kaydetsin!
"Bilmiyorum" diye mukabele etmitir. Drt mezhebin byk
mtehitlerinden biri ve Maliki mezhebinin imam olan bu
zat, 36 meseleye bilmiyorum cevabn verirse bize ne kalr? Kendime gvenmeye gelince: tiraf edeyim ki; ben
Bu hadise Hazret-i mamn ann drm mdr? Haa! Karaman'n huzuruna kmaktan korkuyorum, ama ilmi
Bilakis ykseltmitir. nk Hazretin din babnda ne derece cihetten malup olurum diye deil! Bu babtaki adetimi
ihtiyatl ve takva sahibi olduunu gsterir. yukarda arz ettim. Ben neticenen kaba kuvvete mncer
olmasndan korkarm. nk artk ihtiyarm, eski g ve
kuvvetim kalmad.
mam- Malik Hazretleri o suallerin cevaplarn veremeyecek
kimselerden deildi, ancak meseleler itihat gerektiriyordu.
O anda ise itihada imkan yoktu. Bu sebeple bilmiyorum
diye cevap vermiti, unutmamal ki mam- A'zam Hazretleri
itihadi bir meseleyi halletmek iin koca bir ulema meclisinde
bazen bir ay urard.
154
RNEKLER Cilt 5, sayfa 238, diyor bu yalandr. 245 ve 251'inci sayfalarsa
o yalann kuyruudur. nk bu sayfalarnhibirinde alyans
yzk fetvas diye bir ey yoktur. Az aada bn-i Abidin'in
Muhterem Okuyucularm! Burada size Hayreddin Efendinin yzk hakkndaki beyanatn nakledeceim. Ancak; evvela
baz marifetlerinden rnekler vereceim; hkm ve karar Karaman'n burada ak ak kendini gsteren kaamak
sizindir. yolunu ve demagojisini gzler nne sereceim: "Bize
sorulan nian yz idi" deyip geiyor. Acaba "Nianda
yzk takmak caiz midir?" eklinde mi soruldu, yoksa
1- Hayreddin Efendi, bugn nian merasimlerinde taklan "Nianlarda taklan alyans yzkler erkeklere mubah olur
alyans yzklerin erkeklere de mubah olduuna dair fetva mu?" denildi. Bundan hi bahsedilmiyor. Ama ben
vermitir. Bu mevzudaki yazsnda yle diyor: "Bize sorulan bahsedeceim, nk: Hadise bana daha o zaman intikal
nian yz idi ve u cevab verdik: Ziynet olarak deil de etmiti. Kendisine nianda erkein alyans yzk takp
bir nian ve sembol olarakkullanld iin baz alimler tecviz takamayaca sorulmutu. Hatta Karaman fetvasnda:
etmilerdir. Bugn umumiyetle kullanldna gre bu "Belva-y Amm'dr" tabirini kullanm, ben de kendisine
fetvadan istifade edilebilir. Bu hkmn kayna iin bak, gnderdiim haberde: "arap daha belva-y amm'dr; ie
bn-i Abidin, Redd'l-Muhtar, Kahire 1307, cilt: 5, sayfa: ondan balasn" demitim.
238, 245, 251.
155
buuu zaten Arapadan bir ey anlamaz. Yzde yarm
bilirse de kaynan Karaman gsterdii iin ona inanr, fazla
Mezhep fikrini ykmak, Ehl-i Snnet'i ykmak demektir.
aratrmaya lzum grmez. Mamafih ne olur, ne olmaz
inde bulunduumuz u felaketli, buhranl, karanlk, zilletli,
kabilinden evvela ortaya bn-i Abidin'in 1307 tarihinde
fetret devrinde dinimizin safiyetini ve varln koruyabilmek
Kahire'de baslan nadir nshasn atmtr. Biz bu nshay
iin Ehl-i Snnet kalesine snmalyz. Bu kalenin drt
birka arkadaa arattrdk. stanbul ktphanelerinin
salam burcu vardr: Drt mezhep.
Sleymaniye ve Bayezid gibi mehurlarnda bulamadlar,
tekilerinde aramaktan da biz vazgetik. Karaman basm
tarihi, basld yer, kitabn cildi ve sayfalar gibi bir sr bo ve d dmanlar dinimizi ykmak iin iten ve dtan
lakrd ile okuyucuyu aldatacana "bn-i Abidin'in hazr ve kalemize saldrp duruyorlar. Bu kalenin kaplar itihattr.
ibaha bahsine bak" deyiverse yetip artard. Fkhla az ok Onlar, bu tehlikeli devirde ap kullanmak cinnet olur. Zira
megul olanlar, bu meselenin her fkh kitabnda ayn bahiste selahiyetsiz cahiller, aklsz gafiller, kt niyetliler, hatta
getiini zaten bilirler. dmanlar bile itihat kapsndan bize saldrr ve dinimizi
bozarlar, Ehl-i Snnet slamln dejenere etmee alrlar,
SNNET MSLMANLIINA VE U reform yapmaa kalkrlar.
PERIAN MMETE BYK KTLKTR.
156
3- Baraet'l-E'ariyyin 'an akaidi'l-Muhalifin. Yazan: Ebu Aziz kardeim! Unutma: nanta Maturidi veya E'ari;
Hamid. amelde Hanefi veya Maliki veya afii veya Hanbeli
olacaksn.
Aziz din kardelerim! tikatta ve amelde Ehl-i Snnet Alt Ehl-i Snnet imam (nderi) ki, ikisi itikatta, drd
mezhebini brakrsan yanarsn, ahiretine zarar verir, ebedi amelde imamdrlar; bu yksek ahsiyetler Allah'n
saadetini tehlikeye atarsn. Mezhepsizlik, mezhepleri telfik Mslmanlara bir ltfudur. Onlara tabi olmak bizler iin
(birletirme), Selefilik, Vehhabilik, gibi cereyanlar alem-i byk eref ve nimettir. Onlar Allah'n kitabn,
slam' birletirmez, bilakis perian ederler. Nitekim manzara Peygamberin snnetini, zahir ve batn btn ilimleri
meydandadr. hepimizden iyi biliyorlard. Hepsi veli idiler. Az uyurlar, az
yerler, az konuurlard. leri gleri slam'n hkmlerini
renmek ve retmekti. Allah korkusu, Peygamber sevgisi,
din ak ile gnlleri dopdoluydu. Abdestsiz yere
157
basmazlard. Gndzleri saim, geceleri kaim idiler. Dnya * Cenab- Hak'n ltuf ve yardmna gvenerek mezhep
iin zalimlere asla boyun emediler. mam- A'zam zalimlere dmanlarna ve mezhepsizlik bid'atine kar kk bir
hizmet etmedii iin ihtiyar halinde hapse atld, krbalana reddiye hazrlamaktaym. Ayrca intiar edecektir, inaallah.
krbalana can verip ehit oldu. mam Malik, bir itihad ve
bir fetvas yznden Medine sokaklarnda dvlerek
gezdirildi. Sopa darbeleri altnda yine de "tihadmdan
dnmyorum" diye sesleniyordu. mam- Ahmed bn-i
Hanbel Mutezile mezhebinden sapklara ba emedii, TABAKAT- FUKAHA
Kur'an mahluktur demedii iin o kadar krbaland ki, etleri
dkld, yine de Ehl-i Snnet yolundan taviz vermedi.
(Krba yaralarndan ehiden vefat etmitir.) slam'da fkh alimleri yedi tabakaya ayrlr. Bunu
renmekte byk faydalar vardr. Bu mevzuda, Seyiehirli
Mahmud Es'ad Efendinin "Tarih-i lm-i Hukuk" * adl
Yazklar olsun ki, u devirde birtakm az ilimli, az akll, az eserinin 235-236'nc sayfalarndaki bilgiyi aada
anlayl bilgiler ktlar ve Ehl-i Snnet'in kalesi olan naklediyorum:
mezheplere atmaa baladlar.
158
2'nci tabaka ricaline "mctehid fi'l-mezheb" denilir ki, ashabndan menkul olup iki veche muhtemil olan mcmelleri
stadlar olan birinci tabakadaki fakihler vaz' ve tesis usul ve kavaid-i mezkureye nazar ederek ve fru'dan
ettikleri kavaid zere edille-i er'iyeden ahkam- fer'iyyeyi nezairine kyas eyleyerek tafsile iktidarlar vardr. Tahric-i
istinbat ederler. Bunlar fru'da stadlarna muhalefet etseler Kerhi, Tahric-i Razi bu kabildendir.
de usulde onlar taklide mecburdurlar. Hanefi ulemasndan
mam- Ebu Yusuf ve mam- Muhammed bu tabakdandr.
5'inci tabaka ricaline "ashab- tercih" denilir. Sahib-i
mezhepten muhtelif rivayetler olduu halde, ibu rivayattan
3'nc tabaka ricaline "mctehid fi'l-mes'ele" denir. Bu ulema bazsn ba ahar zerine tercih ederler. "u rivayet evladr,
gerek usulde, gerek fru'da sahib-i mezheplerine muhalefet bu rivayet esahtr, u nasa erfaktr, bu kyasa
etmezler. Belki sahib-i mezhepten sarahat olmayan vukuatta evfaktr..."derler. Ulema-i Hanefiyye'den ve mukallidinden
stadlarnn bast u takrirleri; usul ve kaideleri vehile Kuduri ve Hidaye sahipleri bu tabakadandr.
istinbat- ahkama
__________
6'nc tabaka ricaline "ashab- temyiz" denilir. bunlar akval-i
* Hukuk Fakltesinde takrir edilen dersleri muhtevidir. fukahadan kavi olanlar zayf olanlardan, zahir-i mezhebi ve
stanbul, Matbaa-y Amire, 1332, 379. sayfa. rivayat- aifeyi kitaplarnda zikretmezler. Ulema-i
Hahefiyye'den "Kenz", "Muhtar", "Vikaye", "Mecma'"
__________
sahipleri bu tabakadandr.
muktedir olurlar. Ulema-i Hanefiyye'den Ebu Cafer Tahavi,
ems'l-Eimme el-Halvani, ems'l-Eimme es-Serahsi,
Fahr'd-Din Kaadihan bu tabakadandr. 7'nci tabaka ricaline "ashab- fetva" denilir. bunlar balada
mekur umura muktedri olmayp yalnz ashab- tercih ve
temyilerine tabi olurlar. ulema-i Hanefiyye'nin mukallidinden
4'nc tabaka ricaline "Ashab- tahric" denilir. Bunlar Kuhistani, Drer, Drr-i Muhtar sahipleri bu tabakadandr."
ictihada mezun deillerdir. Sahib-i mezhep tarafndan vaz' ve
tesis edilen usul ile, ibu usuln mehazlar bunlarn mazbutu
olduundan sahib-i mezhepten veya sahib-i mezhebin
159
Aziz din kardeim! Bundan 60 sene nce stanbul Hukuk Fakat kullanmamak karar almak zorunda kalnmtr. Bunda
Fakltesinde okutulan bir kitaptan aldm u satrlardan icma' hasl olmutur. Bu devirde iki byk sebepten dolay
anlalyor ki, slam'n fkh ilmi son derece muntazam, bu kapy amann tehlikeli olacan Ehl-i Snnet ulemas
tertipli, disiplinli bir yapdr. Fukaha yedi tabakadr. Birinci beyan etmilerdir.
derecede mezhep kurucusu mutlak mtehit vardr. Sonra
her tabakadaki alimin selahiyeti bellidir.
1- slam alemi byk buhranlara ve saldrlara maruzdur.
imdi itihat zaman deil, mevcudu kurtarp muhafaza
Bu din bin seneden beri bu yolla ilerledi, muhafaza edildi. etmek zamandr.
imdi bu disiplini bozmak isteyen hafif aklllar var.
Aczlerine, cehillerine bakmyorlar da kendilerini mutlak
mtehit zannediyorlar. yi bilmelidir ki, Ehl-i Snnet 2- u zamanda mutlak mtehit kalmamtr.*
fkhndaki bu ananevi dzen ve disiplin bozulduu an __________
korkun bir anari balayacak, sarf ve nahiv bile bilmeyen
nice had-nainasan (haddini bilmezler) bol bol itihat * Suudi Arabistan'da Vehhabi ulemasndan ve mtehit
yumurtlayacaklar, dinde reform yapmaa kalkacaklardr. olduu iddia edilen bir zat, dini bir mecmuada dnyann kre
eklinde olmadn ve dnmediini iddia etmitir!
__________
Nasl ki, bir orduda marealden onbaya kadar eitli
rtbeler var, her rtbedeki kumandann yetkileri var... te
slam fkhnda da byle bir nizam vardr. Mezhepleri Ayrca bu devride fkhn muamelat, ukubat, mnakehat,
ykanlar, bilmeden, bin yllk bir fkh dzenini, bir kltr mufarakat, feraiz, evkaf, hudud, ta'zir ve ahkam- sultaniyye
hazinesini, bir irfan ah-rahn tarumar etmek istiyorlar. gibi hkmleri yrrlkte deildir. Halbuki itihat en ok bu
Cenab- Hakk onlara bu frsat vermesin. Amin. sahalarda yaplyordu... Bu devir Mslmanlarna itihat
deil, taklit ve muhafaza lazmdr. Arif olanlara, fazla izahat
istemez. Her eyin zaman vardr.
Baz yaygaraclar peinen susturmak maksadyla unu da
belirtmek isterim: tihat kaps nazariyatta kapanmamtr.
160
Sras gelmiken slam fkhnn temel prensiplerinden birini, karmlar. imdi, o cahilin aykrlk sand ey, aslnda
yine Mahmud Es'ad Efendinin mezkur eserinin 223'nc kendi cehaletinin eseridir. Zira ayetin tamam "Sarho
sayfasndan naklediyorum: olduunuz zaman namaza yaklamaynz" mealindedir!
"Bir mctehid ictihad, nass- Kur'an veya hadis ile tearuz Bu devirde halka den vazife, Ehl-i Snnet alimlerinin fkh
etse, o mctehidin mukallidleri indinde, mctehidin fetvas kitaplarn okumaktan ibarettir. Kendi ksa ve cahil aklyla
mreccahtr. Halktan bir kimse iin fukahann kavliyle amel ayetten, hadisten hkm karmaa kalkanlar, Bektai
etmek lazmdr. Yoksa, Kitap ve Snnet'e temessk edemez. fkralarna mevzu tekil edecek maskaraca hallere derler.
Ve keza halkn avam tabakas, gemi ulemann kavilleriyle nk cahildirler, selahiyetleri yoktur.
dahi amel edemez, belki kendi zamannn ulemasndan
mutemed zevatn kavliyle amel eder. Bir ayet veya haber
(hadis) fukahann mezhebine muhalif gelirse mensuh veya Son senelerde yazlan bir kitapta -maalesef- bu fkh kaidesi
mevvel (tevil edilmi) olduuna veya tahsys veya tercih tepetaklak edilmi ve "nass ile fukaha kavli arasnda aykrlk
vukuuna hkmedilir. Yoksa fukahaya vasl olmadna kacak grlrse nassa tabi olunur" manas karlacak bir
hamledilemez. Binaenaleyh fukaha nusus zerine tercih ifade kullanlarak cahil ve ehliyetsizlerin eline korkun bir
edilir." anari ve tahrip silah verilmitir.
161