ZET

Yaplan bu deneyin amac, gdalardaki ham ya ieriinin Soxhlet ekstraksiyon cihaz ve yan
znebilecei zc bir madde olan hekzan araclyla belirlenmesidir. Buna bal olarak gda
rnn mevzuata ve etiket bilgilerine uygunluunun belirlenebilmesidir. Bu amalar
gerekletirebilmek iin numune olarak patates cipsi, zc olarak hekzan seilmitir.
Deney dzenei olarak ise Soxhlet ekstraksiyon dzenei kullanlmtr. Ekstraksiyon sresi
sonunda ise ham ya ierii % 33,4 olarak hesaplanmtr.

GR

Gdalardaki ham ya ieriinin Soxhlet ekstraksiyon cihaz ve yan znebilecei zc bir

madde olan hekzan araclyla belirlenmesi bu deneyin amacdr. Deneyin prensibi ise; gda
rneklerindeki yan Soxhlet cihaz kullanlarak; petrol eteri, hegzan gibi organik zeltiler yardm
ile ekstrakte edilmesi ilkesine dayanr. Organik zc balonda toplanr ve ya yzdesi arlk
farknda hesaplanr. Deney gdalardaki kalite kontrollerin yaplmas ve gdann mevzuata
uygunluunun kontrol edilebilmesi asndan nemlidir.

TEORK BLG

Yalar, ift karbon sayl (4-24) doymu ve doymam ya asitlerinin gliserin triesterleridir.
Ya asitleri, uzun, dz zincirli ve ift karbonlu monokarboksilli asitlerdir. Gliserin deerli bir
alkol olduundan mol ya asidiyle birleerek esterleir. Ya oluumunda gliserin kullanld iin
bunlara gliserit de denir.
Saf yan bileiminde C, H, ve O elementleri bulunur. Bu bileikler suda znmedii halde
pek ok organik zcde znrler. Sudan daha dk younlua sahiptirler.
Ya tayininin amac;
Gdann kalitesini belirlemek,
retimi yaplacak gdann ya orann belirli bir dzeye ayarlamaktr.
Ayrca baz gdalarda (rnein stte), su katlarak yaplan hilenin saptanmasnda da kullanlr.
Lipitler (yalar), bitki ve hayvanlarda bulunan ve znrlk zellikleri ile karakterize edilen
maddeler olup dietil eter, kloroform, karbon tetraklorr, petrolyum eteri gibi organik zclerde
znrler. Gdalardaki ya miktar st ve st rnlerinde Gerber yntemiyle, bunun dnda ki
gdalarda ise Soxhlet yntemiyle saptanmaktadr. Soxhlet ekstraktr, 1879 ylnda Franz Von
Soxhlet tarafndan icat edilen bir laboratuvar cihazdr.
Soxhlet ekstraksiyon cihaz kullanlarak yaplan ya tayini, uygun bir zc ile rnekteki
yan ekstrakte edilmesi, daha sonra da zcnn uzaklatrlmasndan sonra kalntnn tartlmas

1
ilkesine dayanr. Bu ekilde rnekten elde edilen ya miktar, yntemde belirtilen artlarda ekstrakte
edilen maddenin tmdr ve % olarak ifade edilir.

Ekstraksiyon ( ztleme )
ki veya ok bileenli karmlardan bir maddeyi veya istenmeyen safszlklarn zc yardm
ile ayrma ilemine ekstraksiyon denir. Ayrlmas istenen karm sv bileenlerden oluuyorsa sv
sv ekstraksiyon ; kat bir malzemeden bir madde veya grup ayrlacaksa bu ileme kat sv
ekstraksiyon denir.
1. Sv Sv Ekstraksiyonu
Sv zelti iinde znm bir maddeyi, zeltiyle karmayan baka bir sv ile temas
ettirerek ayrma ilemine sv sv ekstraksiyonu denir. Bu ilemin ilk uygulamas Romallar
tarafndan sv haldeki bakr dan zc olarak kurun kullanlarak altn ve gmn ekstrakte
edilmesidir.
Basit bir ekstraksiyon ilemi znen, tayc ve zc olmak zere temel bileenden
oluur. Sv sv ekstraksiyon , karmda ki bileenlerin faz dalm ile ayrlmasna dayanan
difzyonel bir sretir. Ayrm gerekletirilecek karmn zc ile kartrlarak temas etmesi
salanarak ekstrakt ve rafinat olarak iki sv faz oluturulur. Ekstraktrden ayrlan besleme svs ile
zengin faza rafinat ( sulu faz ) ve zc bakmndan zengin faza ekstrak ( organik faz ) denir.
2. Kat Sv Ekstraksiyonu
Kat madde iinde bulunan bir veya birden fazla bileenin bit zc yardm ile ayrlams
ilemine kat sv ekstraksiyonu denir. lem drt aamada dnlebilir;
znen maddenin faz deiimi ile solvent faza gemesi
Ekstrakt fazn mekaniksel ayrm
znen maddenin ekstrakt fazdan ayrlmas
Rafine edilmi zcnn srece gnderilmesidir.
Kat sv ekstraksiyonu, gda endstrisinde scak su kullanlarak eker pancarndan ekerin
ayrlmasnda; hekzan, aseton ve eter gibi organik zcler ile fstk, soya, keten tohumu, fasulye,
pamuk tohumu gibi bitkilerden yalarn ekstrakte edilmesinde; ay yapraklarndan su kullanlarak
ayn; balktan , balk yann elde edilmesi ileminde kullanlmaktadr.

2.1. Ekstraksiyon Srecinde zc Seimi

Etkin bir ekstraksiyon ileminde en nemli anahtar parametre uygun bir zcnn seimidir.
benzer benzeri zer prensibinden faydalanlr. Genel olarak zc seiminde dikkat edilcek
hususlar u ekildedir;

2
 Dalma katsays Seicilik
Younluk ve viskozite Fazlar arasndaki yzey gerilimi
znrlk Tekrar kullanlabilirlik

Soxhlet Ekstraksiyonu
Soxhlet ekstraksiyonu zel bir cihazda gerekletirilir (ekil 1). Kat veya yar-kat
numuneler iin uygundur. Soxhlet ekstraktr, en eski ekstraksiyon sistemlerinden
biridir ve hala geni lde kullanlmaktadr. Soxhlet ekstraktr, bir solvent iesi,
orta emberde bir sv ak borusu (sifon), soutulmu bir kondansr (youturucu) ve
stma sisteminden meydana gelmitir.

ekil 1.Soxhlet ekstraktr cihaz

Kat rnek, orta emberin iindeki ektraksiyon blmesinin iine yerletirilir. Solvent bunun
altndaki solvent iesinin iine konur. Solvent kaynama scaklnn zerinde stlr ve
kaynayan solventten gelen buharlar younlamann olduu kondansatre hareket eder;
younlar, rnee doru damlar. Solvent rnei slatr ve daha sonra solvent seviyesi sifonun
tepesine ular ulamaz, solvent tm rnek blmesini boaltarak, solvent iesine geri
damlamaya balar. Bylece scak solvent birka kere rnek ierisinde sirkle olur. Ekstrakte
olan analitler solvent iesinin iinde kalrken, yalnzca temiz solvent buharlatndan, her
dolamda taze solvent kullanlr. evrim saysn ve ekstraksiyon zamann rapor etmek daha
iyi bir karlatrma iin nemlidir. Tipik ekstraksiyon zamanlar 6 saatten 24 saate kadardr
ve olduka byk solvent hacimleri (100-500 mL) gereklidir. Ekstraksiyon solventleri

3
genellikle saf organik solventler veya bunlarn karmlardr. Soxhlet ekstraksiyonu, esas
olarak organik bileiklerin kat rneklerden ekstraksiyonunda kullanlr. Bileikler, solventin
kaynama scaklnda termal olarak kararl olmaldr. Ezamanl ekstraksiyona izin veren
Soxhlet cihaz ok dk maliyetle temin edilebilir. Yntemin kullanlmas esnasnda
karlalan problemler rnek blmesinin temizliinden kaynakl olabilir. Kullanmadan nce,
temiz bir solventle ekstrakte ederek temizlemek en iyisidir.
Geleneksel Soxhlet ekstraksiyonu baz cazip avantajlara sahiptir. rnek, srekli olarak
taze solvent ile temas halindedir. Bylece matriksten analitin uzaklatrlmas artar.
Distilasyon balonuna uygulanan syla, ekstraksiyon kavitesine ulaldndan, sistemin
scakl oda scaklndan daha yksek olur. Sistem bu yksek scaklkta deimeden kalr.
Ayrca, ztlemeden sonra filtrasyona gerek kalmaz ve rnekten retilen madde miktar,
birka ezamanl ekstraksiyon paralel olarak gerekletirilerek arttrlabilir. Dk maliyetli
basit ekipman kullanlmas buna olanak salar. Dahas, Soxhlet ekstraksiyonu az ura
gerektiren ok basit bir metodolojidir. En son kullanlan alternatiflerinin oundan
(mikrodalga destekli ekstraksiyon, sperkritik sv ekstraksiyonu gibi) daha fazla miktarda
rnek ktlesi ekstrakte edilebilir
Soxhlet ekstraksiyonunun dier kat rnek hazrlama teknikleriyle karlatrldnda en
nemli dezavantajlar, uzun zaman gerektirmesi ve byk miktarda organik solvent
kullanmasdr. ok miktarda solventin zararsz hale getirilmesi yalnzca pahal deil, ayn
zamanda evresel problemlerin kaynadr. rnekler genellikle solventin kaynama noktasnda
uzun sre ekstrakte edilir. Bu da termal olarak kararsz olan hedef trlerin bozunmasna yol
aabilir. Geleneksel Soxhlet cihaz, srecin hzlanmasna yardmc olan alkalama salamaz.
Byk miktarlarda solvent kullanldndan, ekstraksiyon sonras buharlatrma/deritirme
basama zorunludur. Soxhlet teknii solvent seicilii ile snrldr ve otomasyonu zordur.

MATERYAL VE YNTEM

Soxhlet cihaz Terazi

Cips Elektrikli stc
Kaynama talar Ekstraksiyon kartuu (Szme
Terazi kad kullandk)
Desikatr Yadan artlm pamuk
Dner buharlatrc Havan veya mikser
Etv Hegzan

4
AKIM EMASI

Analiz edilecek rneimizden (cips) 5g tartld. Ekstraksiyon kartuu grevi gren szme
kad ierisine konuldu. Szme kad Soxhlet cihaznn ekstraksiyon tp ierisine
yerletirildi.

Ekstraksiyon balonunun ierisine 200 ml hegzan konuldu, ierisine 4-5 adet kaynama ta
atld ve az tral balon Soxhlet cihazndaki yerine yerletirildi.

Elektrikli stc ile stlarak ekstraksiyon ilemine baland. Kullanlan zeltilerin

parlama noktasnn ok dk olmas nedeniyle stcnn kontrolnn yaplmas ok
nemlidir.

Ekstraksiyon sonunda szme kad dar alnd ve balondaki zc bir dner

buharlatrc yardmyla uzaklatrld. Balonda kalan az miktarda zc ise etvde ya da
su banyosunda stlarak uzaklatrld.

Balonda sadece ekstraksiyondan elde edilmi ya kald. Balon tamamen kurumu ise
etvden ya da kurutma dolabndan etve alnarak tartld.

HESAPLAMALAR

Dara + ya = 127,5

Balon joje daras = 125,83

Ya miktar = 127,5 125,83 = 1,67 g

()
Ham ya, % = ( ) 100
()

1,67
Ham ya, % = ( ) 100 = %33,4
5

5
BULGULAR

Cipsteki ya tayini iin yaplm olan tartmlar, Tablo 1de verilmitir.

Tablo 1. Ya tayini deneyinde yaplm olan tartmlar

Tartmlar yaplan parametreler Arlk (gram)

Balonun daras 125,83

rnek miktar 5

Etvden sonra balon+ya arl 127,5

TARTIMA

Tablo 1deki deneysel veriler ile yaplan hesaplamalarda ham ya oran %33,4 olarak
bulunmutur.
Aziz tekin ve arkadalarnn Piyasada Tketilen Deiik Cips ve erez Yalarnn Baz
Bileim zellikleri zerine Aratrma adl almasnda materyal olarak piyasadan patates
cipsi, msr cipsi ve msr erezleri kullanlm olup Sohxlet yntemi iin zc olarak ise
hekzan seilmitir. Patates cipsleri iin ham oranlar ise %35,17 ve %36,45 olarak
bulunmutur.
Ham ya tayini yaplm olan numunenin (cips) etiket bilgilerine bakld zaman ise
ham yan %34,5 olduu yazldr.
Literatrde yaplm olan almaya ve rn etiket bilgilerine bakld zaman, deney
sonucunda bulduumuz %33,4 ham ya ierii beklenilene yakn bir sonutur. tam olarak
doru sonuca ulaamam olmamzn nedenleri:

- Ekstraksiyon sresinin, ya ekstraksiyon ilemininin tam olarak gerekletirilemedii

dnldnden, yetersiz olmas,
- Cipsin ezilerek ufak paralara getirilmesinden sonra yan bir miktarnn kada
gemesine ve kk cips paralarnn kat zerinde kalmas olabilir.
SONU

Deney sonucunda, gdalarda ham ya ieriinin belirlenmesi bu amala kullanlan

Soxhlet ekstraksiyon dzenei ve alma prensibi, ekstraksiyon iin seilecek zcnn
sahip olmas gereken zellikleri renildi. Ayrca ekstraksiyon verimi zerine ekstraksiyon
sresinin ve sifon saysnn etkili olduu da renilmi oldu.

6
 KAYNAKLAR
1. http://gida.erciyes.edu.tr/upload/3HR0TMS3-gidalarda-yaG-tayInI.pdf
2. http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/31700/k%C4%B1salt%C4%B1lm%C4%B1%C5
%9F%20GIDA%20ANAL%C4%B0ZLER%C4%B0-3_2_2.pdf
3. http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/G%C4%B1dalarda%20Y
a%C4%9F%20Tayini.pdf
4. http://www.yildiz.edu.tr/~kvarinca/Dosyalar/Dersler/yag.pdf
5. http://bys.trakya.edu.tr/file/download/45154067/
6. http://dergipark.ulakbim.gov.tr/gidader/article/view/5000097255