मुदे : १. दादाजी कोडदेव हे सामानय चाकर नवहते.

२. सधयाचा लाल महाल ही मूळ वासतु नाही.

३. जेमस लेन पेका संभाजी िबगेडमुळेच राजमाता िजजाऊंची बदनामी झाली.
४. शंभुजीराजाचा कलशािभषेक

#१ दददददद ददददददद दद ददददददद दददद दददददद. –

संशोधन आिण अभयासशुनय असलेलया संभाजी िबगेडने सभयतेचा िनचचाक गाठत छतपती िशवाजी महाराजाचया
सुरवातीचया जीवनात एक अतयंत महततवाची असामी असणार्‍या दादाजी कोडदेवाना एक सामानय चाकर महणुन संबोधले
आिण तयाना दादोजी महणणयाऐवजी दादु असे िनलरजजपणे महणतात. िशवाजी महाराजही तयाना दादाजी महणत. पण संभाजी
िबगेड मजाल पहा ! यातून संभाजी िबगेडचया वयकतीमतवाचया िनचचाकाची सपषोकती होते.
खाली अससल पताचे ४ नमूने िदले आहेत. या पताचया मूळ पती भारत इितहास संशोधक मंडळ, १३२१
सदािशवपेठ, भरतनाटयमंदीरा शेजारी, पुणे – ४११०३०. दुरधवनी – (०२०) २४४७२५८१ येथे जतन करन ठेवलया
आहेत. बोरी केदामधील िशवाजी महाराजाचया पताचया अससल पती संभाजी िबगेडचया गुंडानी जशा जाळू न टाकलया होतया
तसे पुनहा होऊ नये महणुन या पताची मायकोिफलमीग करन ठेवणयात आली
आहे.

अ] (खालील पतात दादाजी कोडदेव हे कोढाणयाचे सुभेदार होते हे

अगदी सपष होते. तयाच बरोबर एखदाचे इनाम सरदेशमुखीस िदले आिण पयायी
तयास अनयत इनाम देणयाबदल उललेख आहे. असा इनाम देणयाचा अिधकार तर
सरसेनापतीलासुदा नवहता. मग या अिधकारावरन आिण िनणरयावरन दादाजी
कोडदेवाचे सथान िकती मोठे होते हे िनिवरवाद सपष होते. अथात, ईषाळू संभाजी
िबगेडचया खोटया व िबनबूडाचया आरोपापमाणे ते सामानय चाकर नवहते).

िशवकालीन पतसार संगह खंड.१.

पान.१०९, पत क. ५०७
इ.स.१६४५ िडसे.११
शके १५६७ पौष शु.२
सुहूर १०४६ िजलकाद २
खं.१६ ले.२०

अज िद. दददददद ददददददद ददददददद ददददददद

बाबाजी जुंझारराऊ देशमुख तफर कानदखोरे
तुझे अंतुरली येथील इनाम सरदेशमुखीस िदले. तयाबदल तुला दापोडा येथे इनाम देणयािवषयी िलहीले आहे.

ब] (खालील पतात सुभेदार या उललेखासोबत तयाचा पशासकीय िनणरय घेणयाचा अिधकार सपष होतो).

िशवकालीन पतसार संगह खंड.१.

पान.१११, पत क. ५१३
इ.स.१६४६ एिपल.२
शके १५६८ चैत व.१२
सुहूर १०४६ सफर २५
सा.ले.८२
वाटपत

दददददद ददददददद _________________ महादाजी गोसावी

आपले भाबोरे वगैरे ७ गाव (कुळकणर व जयोितष) तुमहास िदधले.

क] (हे खुदरखत तर सवयं छतपती िशवाजी महराजानी पाठवले आहे. दादाजीचा उललेख सवत: िशवाजी महाराज सुभेदार
दददददद असा करतात. तयाच सुभेदाराना संभाजी िबगेडचया महोरकयाकडू न िदशाभूल केले गेलेली िनबुरद दददद असा
उललेख करतात. हा तर थेट महाराजाचाच अपमान आहे. तयाच बरोबर दादाजी हे काही सामानय चाकर नवहते हे ही या
पतातून िसद होते. हे अससल िशवाजी महाराजाच पत असलयाने यालाही खोटे कसे महणाचे या करीता िबगेडी डोकयाची
घालमेल उडणार आहे).

िशवकालीन पतसार संगह खंड.१.

पान.११६, पत क. ५३४
इ.स.१६४७ आकटो.१५
शके १५६९ आिशन व.१२
सुहरू १०४८ रम २६
खं.२० ले.२३७

खुदरखत
मुदा व िसका ‘पितपचचंद’
अजर.रा. दददददद दददद ------ कार. त॥ कडेपठार प॥ पुणे.........
दरीिवले गणेशभट िबन मललारीभट भगत मोरया हुजूर ...... ....... जे आपणास इनाम जमीन चावर िनमे 
॥ दरसवाद
मौजे मोरगौ त॥ म॥ देखील नखतयाती व महसूल ब॥ फमान हुमायूनु व खुदरखत वजीरािन कारिकदी दर कारिकदी व ब॥
खुदरखत माहाराज साहेबु व सनद सुभा त॥ सालगुदसता सन सबा चािलले आहे. साल म॥ कारणे दददददद ददददददद
ददददददद यासी देवाजा जाली. महणउनु माहाली कारकूनु ताजया खुदरखताचा उजूर किरताित. दरीबाब सरंजाम होए मालूम
जाले. गणेशभट िबन मलारीभट भगवत मोरया यािस इनाम जमीन ...... कारिकदी दरकारिकदी चािलले असेल तेणेपमणे
मनािस आणउनु दुमाले करणे. दरहरसाल............ तालीक............. मोतरब सुदु .

ड]
िशवकालीन पतसार संगह खंड.२.
पान.३९४, पत क. १४००
इ.स.१६७१ जून.२६
शके १५९३ जयेष व.३०
सुहूर १०७२ सफर २८
तै.व.७ पृ.४६

तानहाजी जनादरन हवालदार व कारकून त॥ िनरथडी प॥ पुणे पित राजशी िशवाजी राजे..... पिरंचाचे पाटीलकीसी कानहोजी
खराडे नसता कथला करन घर तेथे बाधतात. तरी कथला कर न देणे. दददददददददद दददददददद (शहाजीराजे) व
दददददददददददद कारिकदीस चािलले आहे ते करार आहे. तेणेपमाणे चालवणे. नवा कथला करं न देणे.व पिरंचया
कानहोजी खराडे यास घर बाधो न देणे. मोतरब सुद.
(मयादेय ं िवराजते)

िशवचिरतसािहतय – यात असलेले काही संदभर.

* ७ ऑकटोबर १६७५ - मावळचा सुभेदार महादाजी सामराजयाने कयात तरफेचा हवालदार महादाजी नरसपभू याना
पाठिवलेले एक पत. यात िशवाजी महाराजानी महादाजी सामराजास पाठिवलेलया एक पताचा सार आहे..." साहेब (िशवाजी
महाराज)कोणाला नवे कर देत नाही ,दददददद
दददददददददददद कारकीदीत चालत आले असेल ते खरे !" असे िशवाजी महाराजाचया तया पतात महटले आहे.
* २३ जुलै १६७१ - पुणे परगणयाचया कर्‍हेपठार तफे वणपुरी. - "मागे दददददद दददददददद याचे
कारकीदीस ऐसे चािलले असेली,राजेशी साहेबाचे कारकीदीस चालेले असेली तेणेपमाणे
हाली वतरवणे, जो न वते तयास ताकीत करणे"

* १ नोवहेबर १६७८ - कानहोरे रद यास - "मागे दददददद दददददददद याचे कारकीदीस ऐसे चािलले
असेली,राजेशी साहेबाचे कारकीदीस चालेले असेली तेणेपमाणे
हाली वतरवणे, जो न वते तयास ताकीत करणे"

* दादोजी कोडदेवानी बाळ िशवबाचे पिहले लगन १६-५-१६४० मधये लावले असा उललेख िशविदिगवजकार बखरीत
येतो.

#२ सधयाचा लाल महाल ही मूळ वासतु नाही.. –

िबगेडी लेखक कोकाटे महणाला,“लाल महाल पुराततवखातयाकडे असला पाहीजे. तो पालीकेचया अिधकारात का ?”

िबगेडी कोळसे-पाटील महणाला, “२००२ मधये लाल महालात दादोजी कोडदेवचा पुतळा बसवला आिण २००४ मधये जेमस
लेनने वादगसत पुसतक िलहीले. या दोनही ठरवून केलेलया गोषी आहेत.”

लाल महालाची थोडकयात मािहती – या वाडयाची जागा झाबे पाटीलकडू न िवकत घेतली होती आिण तयावर लाल महाल हा
वाडा बाधणयात आला होता. तयाचा पाया ५२ ½' x ८२ ½' या वयासाचा होता आिण उंची ३० ½' होती. तयास १३ ½'
खोलीची तळघरे होती. १६४६-४७ मधये िशवाजी महाराजानी तयाची राजधानी राजगडला हलवली आिण लालमहालाचा
उपयोग पशासकीय कामासाठी होऊ लागला. इ.स.१६८९ ते इ.स.१७०७ या धामधूमीचया काळात लाल महालाची अगदी
दुदरशा झाली. मोडकळीस आलेलया लाल महालाची १७३४-३५ मधये
डागडू जी करन थोरलया बाजीरावानी तो राणोजी िशंदेना आिण रामचंदपंताना
रहायला िदला. राणोजी िशंदे गेलयानंतर लाल महालाचा उपयोग गोदाम महणुन
झाला. तयाला लोकानी अंबरखाना या नावाने पुकारणयास सुरवात केली
होती. इ.स.१८१८ मधये इंगजानी तो पुणर उधवसत करन तयाची लाकडं व
दगडी ` ३१५ ला िवकली. या लाल महालाचया पागणात एक िवहीर होती.
दोन करंजे होते. इ.स.१९२५ मधये िजजामाता उदान बाधणयात आले. आज
िजथे हे िजजामाता उदान आहे ितथेच हा वाडा होता. दुदैवाने तो कसा
िदसत होतो, तयाची रचना कशी होती या बाबत कुणालाच मािहती नाही.
१९५० मधये पुणे महानगरपालीकेने पुणयाचा सासकृतीक वारसा जपणयाचे ठरिवले. तयापैकी पुनहा लाल महालाचया पतीकृतीची
उभारणी हा उपकम १९८४ मधये हाती घेतला. ही वासतु इ.स.१९८८ बाधून पुणर तयार झाली. सोनयाचया नागरचया
पकरणामुळे लाल महालला अननयसाधारण महततव पापत झाले होते. महणुन तया पसंगाला धरन बाळिशवबाची बाझची पितमा
तयार केली. तयाच बरोबर नजर ठेवून देखरेख करणार्‍या राजमाता िजजाबाईसाहेब तसेच पशासकीय आिण िशवबाचया
पिशकणाची बाजू संभाळणारे दादोजी कोडदेव लाल महालाशी िनगडीत असलया कारणाने तयाचेही पुतळे उभारले . २००२
मधये दादोजीचा पुतळा उभारला गेला हा कोळसे-पाटलाचा कपोलकलपीत आरोप िबनबूडाचा आहे. हा मूळ लाल महाल
नसलयाने पुरातततवखातयाचा या वर काहीच अिधकार नाही. ती पालीकेची मालमता आहे. सवत:ला इितहास लेखक महणुन
पिसदी िमळवू पाहणार्‍या कोकाटयाला एवढेसुदा माहीत नाही ?

# ३. जेमस लेन पेका संभाजी िबगेडमुळेच राजमाता िजजाऊंची बदनामी झाली.

जातीयवादाला खतपाणी घालून टोळीला पिसदी आिण महोरकयाना राजिकय पोळी शेकणयाची संधी महणून संभाजी िबगेड हे
शानपथक सतत िफरतीवर असते. जेमस लेन पकरणाला सवत:चया फायदासाठी सवत:ला सोयीचा अथर काढू न
आकाणडताडव सुर केला. जेमस लेनचया पुसतकाबाबत कुणालाच मािहत नवहते. लेनने काढलेला िनषकषर हा िनिवरवाद पाशातय
जीवनपदतीला धरन आिण िवकृत आहे. पण या पुसतकातली बदनामीकारक मािहती घरोघरी पोहचवली कोणी ? संभाजी
िबगेडनेच. अनयथा हे कोणालाच मािहत नवहते.

संधीसाधू िबगेड लेनचे काय िबघडवू शकले ? (काय िबघडवू शकतात ?) काहीच नाही ! तयाना हवी आहे संधी महराषटात
जातीय तेढ िनमाण करन सवत:चया टोळीला पिसदी आिण महोरकयाना राजिकय फायदा करन घेणयाची. महणुन भंडारकर
ओिरएंटल िरसचर इंसटीटयूट (बोरी) जे अनेक वषे तयाचया नजरेत खुपत होते या पकरणामुळे तयाना आयते िमळाले. जेमस
लेनने इथे केवळ पाथमीक मािहती िमळिवली होती जशी तयाने इतर िठकाणाहून सुदा िमळिवली होती. इथुन लेनला कोणतीही
िबभतस मािहती िमळाली नवहती. पण आपण जी बोरीची नासधूस करणार आहोत या पकाराने मराठी समाज जबर चवताळू न
उठेल हे िबगेडला माहीत होते. महणुन बोरीनेच ही मािहती पुरिवली अशा अफवा पसरिवलया. मोठयाने बोलायचे आिण
समोरचया बोलू न दायचे हे तंत िबगेडने अवलंबीले. बोरीचया तोडफोडीत िबगेडी गुंडानी पतयक महाराजाशी िनगडीत
अितदुिमरळ कागदात जाळू न टाकली. तो मराठी इितहासाचा भाग कायमचाच नष झाला आिण तो आपलयाला कधीच कळणार
नाही. याबदल महाराषट याना कधीच कमा करणार नाही. संभाजी िबगेड मधला एक इसम पिवण गायकवाड आता िबगेडी
बोलीची िदशा वळवत आहे. िमडीया समोर िनलरजजपणे महणाला की “यात िबचार्‍या जेमस लेनचे काय चुकले ? तयाला तर
इथलयाच लोकानी ती मािहती पुरवली”. इितहासात हरामखोरी हा जो शबद आपण ऐकतो तयाचाच नमून महणजे या गायकवाड
इसमाचे हे षडयंती वाकय.

जेमस लेनने वयकत केलेली िदलिगरी : “It was never my intention to denigrate
Shivaji or outrage sentiments. It is obvious that there can be no
historical basis for jokes. Historical evidence suggests that Shahaji
was Shivaji’s biological father and that is also my view. In writing
the book, I had hoped to contribute in some way to a rich
understanding of this great man. I forthwith direct my publishers to
henceforth delete the offending paragraph on Page 93 from all
future publications of the book worldwide.”

साराश – जेमस लेनचया वादगसत पुसतकाला संभाजी िबगेडनेच पिसदी िमळवून िदली. अनयथा याबाबत कुणालाच मािहत
नवहते.

# ४. शंभुजीराजाचा कलशािभषेक

िबगेडचा हा नेहमी एकागी मुदा राहीला आहे आिण तो महणजे बामहण देष. याच धतीवर मराठी बामहणानी शंभुजीराजानी
परसतीयासोबत गैरवयवहार केला असे देषयुकत िलखान केले असा आरोप िबगेडी करतात. तो खरा की खोटा या वादात न
जाता काही मुदे पाहूया आिण कायररत तथा कायरकम बुदी यावर काय महणते हे पतयेकाने सविववेकाने पहावे.

इ.स.१६७८ मधये छतपती िशवाजी महाराज दकीण िदिगवजय मोिहमेवर िनघाले. ततपुवी तयानी शंभुराजाना शुग
ं ारपूरी ठेवले.
अदमासे हा २ वषाचा काळ.

शुग
ं ारपूर हे संगमेशर पासून १२ िक.मी. जवळचे िठकाण. संगमेशर हे शंभुराजाचे गुर केशव पंिडताचे गाव. येथेच ते
शाकतपंथाचे अनुयायी झाले. िशवयोगी, गणेशभट जाभेकर आिण केशव पंिडत यानी शंभुराजाचया आजेवरन तयाचा
कलशािभषेक केला होता. तेथुन शंभुजीराजानी िदलेरशी संधान बाधले. तेथुन ते िशवाजी महाराजाचया आजेने सजजनगडावर
समथाकडे गेले आिण तेथुन ते िदलेरकडे गेले. दुदैवाने तयासुमारास समथर सजजनगडी नवहते. शंभुजीराजे संगमेशरात
शाकतपंथीय तंतसाधनेसाठी अतयंत एकात सथळ महणून ते िठकाण पसंत करीत आिण तयासाठीच कवी कलशने तया िठकाणी
वाडा बाधला होता व िविवध पकारे शुंगारला होता.
शाकतपंथ – तयाचया २ शाखा (१) दिकनाचारी (२) वामचारी. िवषाचाच उपयोग िवष
उतरिवणयासाठी करावयाचा ता तततवावर महणजे दुराचारातून सदाचार आिण
मोकपापती करावयाची अशी ही उलटी साधनापदती. रढ अधयातममागापेका ते अगदी
वेगळे आहे. शाकतपंथ वामचारी मागातून साधना पापत करणयासाठी पंचतततवे
सािगतली आहेत. (१) दददददददददद (२) ददददददद (३) ददददददददद
(४) ददददददददद ददददददद दददद, आिण (५) ददददद – सतीगमन
(शकयतो परसतीगमन). सततव, रज व तम या तीन गुणावर पशुभाव, िवरभाव आिण
िदवयभाव अशा कमाने साधना पापत होते आिण तयासाठी पंचततवाचे महणजे पंचाकार
सेवन हे आवशयक असते. तयाला कुलाचार असे ते महणतात.

पशुभाव – पंचाकाराचे पतीकातमक सेवन

वीरभाव – पंचाकाराचे पतयक सेवन
िदवयभाव – िवरकत अवसथेतून परमतततवाचे दशरन – मोक. – यातून ८ िसदी पापत होतात, तयापैकी अिणमा, गिरमा, आधरमा,
वगैरे तयातूनच शरीराची अवसथा लहानात लहान आिण मोठयात मोठी अशी करता येत.े दरू दशरन, दरू शवण, अदृशय होणे,
आकाश भमण, इ. गोषी साधय होतात. थोडकयात अशा भोगवादी शाकतपंथातून मुकतीचा मागर कसा सापडणार ? वामाचारातून
सवैराचार आिण तयातून आतमनाश हाच गोषी घडत गेलया. राजयपापतीसाठी ‘कलशािभषेक’ केला होता.
या शंभुजीराजानी केलेलया कलशािभषेकचया पंचतवे पािहलयावर आता िबगर मराठी समकालीन लेखक तयाचया सती
संधानाबदल काय महणतात –

दददददददद दददद (हा औरंगजेबाचया छवणीतला दैनिं दन गुजराती लेखक. काझीचा कारकून. याचा गंथ – ददददददद
ददददददद). शंभुजीराजाचया एका दददददददददद हकीकत िलहीतो, आसीरगडला शेखजहान हा िकललेदार होता. तयाने
ितचयाशी अनैितक संबध ं ठेवन
ू ितला गभर रािहला. बादशहाला हे समजलयावर बादशहाने तयाला िन:शसत करन बोलावले.
तयाने आपलया पोटात खंजीर खुपसून घेतला. तयाला काजी उलकात (नयायाधीश)चया हवाली करणयाचा आदेश बादशहाने
िदला. ही ददददददददद की आणखी कोणी नाटकशाळा होती हे समजत नाही. ददददददददददद दददद
दददददददद दददददद दद दददददददददद दददददद ददद दददद. –(जवलजजवलनतेजस संभाजीराजा लेखक़:
सदािशव िशवदे, पान. 410)

संभाजीराजाचया ददद ददददद, दद ददददद (महाराणी यसूबाईसाहेब रायगडावर होतया, मग या दोन बायका कोण ?
राजकु ंवर भवानीबाईचे लगन शंकराजी हरजी महाडीक सोबत झाले होते, मग ही पकडली गेलेली मुलगी कोण ?) आिण तीन
दासी या आपलया ताबयात आहेत. अशी सहीिशककयािनशी रशीद पोच बहादूरगडाचा िकललेदार दददददद दददददद याने
बादशहाकडे जून, जुलै १६८४चे सुमारास पाठिवली. यापूवी तयाना अहमदनगर येथील िकललयात ठेवणयात आले होते. तयाचया
सुटकेसाठी मराठयाचे अहमदनगरवर वरचेवर हलले होत. – (जवलजजवलनतेजस संभाजीराजा लेखक़: सदािशव िशवदे, पान.
411)

शंभुजीराजाचया ददददद‍‍ दद ददददददद, ददददददददददद उललेख केला जातो. तथािप ितचयाशी तयाचा िववाह
झालयाची नोद नाही. िदलेरचया छवणीत गेले असता, शंभुजीराजे िनसटू न आले, पण ती ितथेच रािहली. ितला एक कनया
असलयाचा उललेख आहे. पुढे ितला औरंगजेबाने अहमदनगरचया िकललयात ठेवले होते. नंतर बहादुरगडचया िकललयात ठेवले
होते. नंतर ितला येसूबाईसोबत औरंगजेबाने ठेवले असावे. िसकंदर अिदलशहाचया मुलाशी ितचया मुलीचा िववाह करन िदला
असावा. – (जवलजजवलनतेजस संभाजीराजा लेखक़: सदािशव िशवदे, पान. 411)

शंभुराजाची आणखी एखादी उपसती बादशहाचया कैदेत असावी. ददददददद द दददददददद अशा दोन दासीपुताचा
उललेख आढळतो. (जर ते एक पती, एक वचनी होते तर मग ही दोन मुलं शंभुजीराजाची कशी ?) मदनिसंह शाहच ू ा
राखभाऊ. औरंगजेबाने ‘आलमगीर गाजी याचा पुतवत’ यास काही अिधकार देऊन गौरिवले अशी कागदपतात नोद आढळते.
‘दददददद दददद । दददददददददददददद ददददददद’ असा िशका तयास िदला होता. हा महाराणी
येसूबाईसाहेबाचा िवशेष लाडका होता. तयाचयाच बरोबर तयाचीही सुटका झाली. – (जवलजजवलनतेजस संभाजीराजा लेखक़:
सदािशव िशवदे, पान. 411)
दददददद ददददददद - (हा औरंगजेबाचया छवणीतला दैनिं दन लेखक. तयाचया िलखीत पुसतकाचे नाव आहे ‘दददददद
ददददददद’). “हेरानी बातमी आणली की........ तो बेखबरी असून मिदरेचे हदीपेका जासत सेवन करीत आहे. यातच तो धुंद
असून खानजमान (खानजमानिनजाम मुकबरखान) तयाच वेळी सवार होऊन पहाटेचया वेळी तयाचयावर चालून गेला. कवी
ं ला होता. संभाजी तयाला गुर मानीत असे”.
कलश हा पूजा व अनुषान करणयात गुत

ददददददद ददददद – (या इटालीयन पवासीने मुघल दरबारी नोकरी पतकरली. याला वैदकीय जान सुदा होते. हा
मुघलाकडे जरी असला तरी तयाने औरंगजेबा बदल वासतिवकता िलहीणयात कुचर केली नाही. याला इटािलयन, पोतुरगीज,
डच, इंगजी, फासी, उदुर आिण बजभाषा या भाषा अगदी चागलया अवगत होतया. पुरदं रचया तहाचया वेळी, जयिसंह – िशवाजी
महाराजाचया भेटीचया वेळीही तो ितथे उपिसथत होता. पोतुरगीजाचा वकील बनून शंभुजीराजानाही भेटला. याचा गंथ
ददददददद दद दददद) – “... संभाजी हा इतर माणसाचया बायकाबरोबर बदकमर करीत असे. हा तयाचा पकार सतत
चालू होता. यामुळे संभाजीचे अिधकारी तयाचयावर कुबध झाले होते..... संभाजीला जे जय िमळाले ते तयाचया शौयामुळे नवहते.
तर ते तयाचया सेनािधकार्‍यामुळे िमळत गेले. सवत: रणागणात उतरावे आिण आपलया बापाने घालून िदलेला शौयर आिण
अिवशात पिरशम याचा धडा िगरवावा या पवृितपेका संभाजीचा अिधक कल िसतया, मिदरा आिण खयालीखुशाली यात काळ
घालिवणयाकडे होता” . – (जवलजजवलनतेजस संभाजीराजा लेखक़: सदािशव िशवदे, पान. 134)

‘दददददद’ व ‘दददददद ददद’ या नावाची शंभुजीराजानी रचलेली िहंदी कावये आहेत. ते सती व पेमरसावर आधारीत
आहेत.

िनकोलाय मनुची, िभमसेन सकसेना, ईशरदास नागर आिण इतर अनेक लेखक ददद ददददद
दददददददददद(ददददददददददद); दददद दददददददददद(ददददद-द-ददददददद); ददददद
दददददददद(दददददद ददददददद) ; ददददद द दददददददद; ददददद दददददददद
ददददददददददद(दददददददददददददददद), व अनय आिदलशाही , मुघल, इंगज, पोतुरगीज, कानडी लेखकानी
शंभुजीराजाचया वयकतीमततवाचया या घटकाचे वणरन केले आहे. हे काही मराठी बामहण मंडळी नाहीत. जवळ जवळ सवरच
समकालीन िबगर मराठी लेखकानी शंभुजीराजाचया सतीआसकती िवषयी िलहीले आहे. कोणाकोणास संभाजी िबगेड खोटे
ठरवेल ? सवत:कडे अभयासक-संशोधक नाहीत आिण इतरानी िलहीलेले सारेच खोटे महणायचे कारण तयाना ते आवडत नाही
या सारखया ढोगीपणाला जगात तोड नाही.