REPUBLIKA E SHQIPËRISË

AVOKATI I POPULLIT

Raport i Veçantë

Varfëria dhe kontributi i

programit të Ndihmës Ekonomike në reduktimin e saj,
si dhe veprimtaria e Avokatit të Popullit lidhur me të

Korrik 2012

Institucioni i Avokatit të Popullit

Blvd.: “Zhan D’Ark” Nr. 2, Tiranë, Shqipëri, Tel./Fax: +355 (4) 2380 313
Web: www.avokatipopullit.gov.al
Hyrja
Varfëria është një koncept shumë dimensional që lidhet me pamundësinë
individuale për të siguruar të ardhura, mallrat dhe shërbimet për të plotësuar
nevojat baze jetike, minimumin e mjaftueshem te sherbimeve për ujë të
pijshëm e kanalizime, furnizimin me energji; shërbimet sociale,
shëndetësore e arsimore për një jetë më të mirë e dinjitoze.
Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë në kapitullin e katërt të saj,
sanksionon dhe zhvillon në 10 nene të vecantë “Liritë dhe të drejtat
ekonomike, sociale dhe kulturore” të individëve.
Keshtu ne nenin 52/2 te saj, parashikon qe: “Kushdo, kur mbetet pa pune per
shkaqe te pavarura nga vullneti i tij dhe kur nuk ka mjete te tjera jetese, ka
te drejten e ndihmes ne kushtet e parashikuara me ligj”.
Ne nenin 59 te saj sanksionohet se “ ...Shteti, brenda kompetencave
kushtetuese dhe mjeteve që disponon, si dhe në plotësim të nismës dhe të
përgjegjësisë private, synon: a) punësimin në kushte të përshtatshme të të
gjithë personave të aftë për punë; b) plotësimin e nevojave te shtetasve për
strehim;c) standardin më të lartë shëndetësor, fizik e mendor,
tëmundshëm;ç) arsimimin dhe kualifikimin sipas aftësive të fëmijëve dhetë
të rinjve, si dhe të personave të pazënë me punë; e) përkujdesjen dhe
ndihmën për të moshuarit, jetimët dhe invalidët; f) riaftësimin shëndetësor,
edukimin e specializuar dhe integrimin në shoqëri të të paaftëve, si dhe
përmirësimin në vazhdimësi të kushteve të tyre të jetesës. ”

Avokati i Popullit si institucion i pavarur kushtetues, ka pasur vazhdimisht

në qëndër të vemendjes, mbrojtjen e te drejtave dhe interesave te individeve
sipas percaktimeve te Kushtetutës dhe akteve ligjore e nënligjore ne fuqi,
nga veprimet ose mosveprimet e parregullta dhe te paligjshme te organeve te
administrates publike.

Ne Raportin e vitit 2011, të Avokatit të Popullit, paraqitur në Kuvendin e

Shqipërisë, në pjesën e opinioneve e rekomandimeve për të drejtat e njeriut
nder të tjera kemi theksuar se: “Avokati i Popullit nuk është një institucion
për të gjykuar ngjarje individuale, fakte historike apo sisteme politike, por
është përgjegjesi e tij të jape një paraqitje të pranueshme të konstatimeve
dhe opinioneve të tij, lidhur me gjendjen e të drejtave të njeriut në vendin
tonë. Çështje të tilla si e drejta e pronës, të drejtat e fëmijëve, mbrojtja nga
diskriminimi i grupeve vulnerabël, janë çështje të cilat kanë ekzistuar dhe do
të vazhdojne të ekzistojnë, por kur ndërhyrjet për të njëjtin problem
2
përsëriten nga viti në vit dhe nuk gjejnë zgjidhje, atëhere kjo tregon se
organet e administratës publike kane dështuar në zgjidhjen e tyre, duke mos
garantuar respektimin e së drejtës së individit”.

Varfëria në Shqipëri është një nga problemet sociale më prezente dhe shumë
shqetësuese. Pavarësisht vlerësimit të saj, qoftë në nivelin sasior e cilësor, në
aspektin ekonomik apo si shqetësim social, ajo mbetet me peshë të dukshme
për një numër jo të vogël të familjeve shqiptare. Varferia nuk identifikohet
vetem me të papunët apo me familjet që jetojne në varfëri ekonomike, por
përfaqësohet gjithashtu me kategori të cilat janë të përjashtuara nga të drejta
themelore, si për të patur një banesë, ushqim të mjaftueshëm, ngrohje dhe
veshje në dimër, punë në perputhje me aftesitë fizike, nivelin arsimor dhe
formimin profesional, shkollë afër shtëpisë dhe mundësi për ta ndjekur atë,
akses në shërbim shëndetësor, mbrotje nga grabitja dhe dhuna, të drejtë dhe
zë për të kërkuar të drejtat. Prandaj, duke qenë se varfëria është problem
social shume kompleks, me shumë shkaqe dhe e lidhur me mjaft faktorë, ajo
duhet të vlerësohet më intensivisht dhe njëherësh me angazhim të fortë
individual, shoqëror, komunitar dhe shtetëror.

Një ndër fushat më të ndjeshme me të cilat është ballafaquar shoqëria

shqiptare në periudhën e kalimit nga ekonomia e centralizuar në rrugën e
ekonomisë së tregut të lirë, në rrugën e shtetit të së drejtës, ka qënë edhe
sigurimi i lirisë, i të drejtave ekonomike dhe sociale të individëve, e drejta e
pronës private, punësimi, strehimi, shëndetësia, arsimimi, si dhe ndërtimi i
një sistemi modern të mbrojtjes sociale që garanton për idividët dhe familjet
që bien në varfëri, mbështetje financiare për të plotësuar nevojat bazë
jetësorë dhe shërbime për grupet vulnerabël, me synim përfshirjen e tyre në
jetën shoqërore.

Në funksion të plotësimit të këtyre detyrimeve kushtetuese, shteti shqiptar ka

ngritur dhe zbaton disa programe sociale që kanë në qëndër individin,
familjet që bien në varfëri, grupet e ndryshme në nevojë që kërkojnë
mbështetje dhe shërbime të vazhdueshëme nga intitucione të specialiuara
publike, shoqëria civile, OJF dhe sektori privat.

Programi i ndihmës ekonomike (NE), programi i mbështetjes së përsonave

me aftësi të kufizuar (PAK), programi i shërbimeve sociale për fëmijë, të
moshuarit, viktimat e dhunës e trafikimit, programi i pagesës së papunësisë,
trajnimi e kualifikimi i të papunëve, pensionet, kompensimi i rritjes së
3
çmimit të energjisë, ujit për shtresat e varfëra, mbështetja e të përndjekurve
politik etj, kontribuojnë të gjithë së bashku dhe veç e vec, në plotësimin e
nevojave të munguara të kategorive të ndryshme sociale, në reduktimin e
varfërisë dhe përfshirjen e tyre në jetën shoqërore.

Programi i ndihmës ekonomike (NE) është programi i parë që ka kontribuar

për reduktimin e varfërisë që në vitin 1993 në kohën kur filloj edhe procesi
dhe mbyllja masive e ndërmarjeve shtetërorë, të trashëguara nga sistemi i
mëparëshëm dhe ristrukturimi i ekonomisë në rrugën e tregut të lirë.

Ndihma ekonomike sipas ligji 7510/1993 është konceptuar si një program

pagesash ne kesh per familjet pa të ardhura ose me të ardhura të
pamjaftueshme. Pagesat bazoheshin në vlerësimin e nivelit te varferise dhe
testimin e të ardhurave. Kjo filozofi qëndron edhe sot, pavarësisht nga
përmirësimet ligjore që janë bërë më ligjin e ri 9355/2005 (i ndryshuar).

Sipas percaktimeve te ligjit te siperpermendur, ndihma ekonomike i jepet

familjes dhe financohet nga buxheti i shtetit. Për individët dhe familjet që
nuk kanë të ardhura ndihma ekonomike eshtë e plotë. Për familjet që kanë të
ardhura të pamjaftueshme nga toka, bujqesia, blegtoria etj, ndihma
ekonomike është e pjesëshme. Deri ne vitin 2011 ndihma ekonomike ka
qënë e e palimituar në kohë, ndërsa pas ndryshimeve të bëra në mars 2011,
ne ligjin 9355/2005, ndihma do të jetë e limituar edhe në kohë.
Ne menyren se si jane dhene parashikimet ne legjislacionin ne fuqi,
përgjegjësia e institucioneve për hartimin e programeve sociale të NE, PAK
dhe shërbimet sociale ndaj grupeve në nevojë është e dyfishtë: si përgjegjësi
e pushtetit qëndror dhe pëgjegjësi e qeverisjes vendore.
Në thelb ligjislacioni i mbrojtjes sociale mbështet në parimin e
decentralizimit dhe subsidiaritetit të ushtrimit të pushtetit. Sipas këtij
koncepti në ligjin 9355/2005, përgjegjësia për zbatimin e programit të NE
dhe programeve të tjera sociale mbetet e dufishtë: e pushtetit qëndror dhe
pushtetit vendor.
Ministria e Punës: (i) zhvillon politikat dhe harton legjislacionin kombëtar;
(ii) monitoron zbatimin e legjislacionit; (iii) programon fondet për ndihmën
ekonomike për familjet në nevojë, fondet për pagesat e personave me aftësi
të kufizuar dhe fondet për institucionet rezidenciale e komunitarë ku ofrohen
shërbimet shoqërore për fëmijet, të moshuarit, PAK. Këto fonde delegohen
4
si grante të kushtëzuara në njësitë e qeverisjes vendore; (iv) liçenson ofruesit
e shërbimeve shoqërore; (v) harton standartet dhe kriteret e shërbimeve
shoqërore etj.
Shërbimi Social Shtetëror dhe zyrat rajonale si institucione në vartësi të
Ministrisë së Punës (i) vleresojnë nivelin e varferise dhe programojnë fondet
per NE, PAK dhe sherbime shoqerore; (ii) monitorojnë dhe inspektojnë
përdorimin e fondeve dhe zbatimin e standarteve të shërbimeve sociale; (iii)
inspektojnë zbatimin e legjislacionit; (iv) trainon stafet etj.
Njësitë e Qeverisjes Vendore, bashkite/komunat kane në kompetence :(i)
identifikimin e familjeve dhe individëve në nevojë për NE, plotesojnë
dokumentacionin për vlerësimin e PAK nga komisionet mjekësorë të
vlerësimit, idetifikojnë individët në nevojë për shërbime shoqërore në qëndra
rezidenciale e komunitare dhe programojnë fondet e nevojëshme për të
gjithë këto kategori sociale. (ii) ngritjen e llojeve të reja të shërbimeve
shoqërore në përputhje me nevojat e komunitetit; (iii) administrimin e
institucioneve rezidenciale të shërbimeve të decentralizuara dhe ngritjen e
shërbimeve sociale (iv) përzgjedhjen, sipas prokurimit publik, të OJF-të,
ofruesve private të liçensuar për ofrimin e shërbimeve shoqërore; (v)
shpërndarjen e pagesave për NE, PAK dhe energji për përfituesit.
Avokati i Popullit duke ndjekur me vëmëndje ecurinë dhe kontributin e
skemës së NE në reduktimin e varfërisë, nëpërmjet ankesave të shumta të
individëve e familjeve të varfëra, vizitave në teren, por edhe nga vlerësimi i
opinioneve të dhëna në median e shkruar dhe vizive, në analiza e raporte
vjetore të institucioneve të sistemit të Ministrisë së Punës dhe qeverisjes
vendore, konferencave që janë organizuar nga Ministria e Punës, institucione
shkencore dhe universitetet, në mjaft raste edhe me prezencën e Bankës
Botërore dhe donatorëve të tjerë, ka evidentuar tre komponentet kryesor të
programit të NE që kërkojnë përgjigje në zbatim të legjislacioni aktual që
lidhen me përgjegjësinë e institucioneve qeverisëse dhe ekzekutive, qëndrore
e vendore:
1. Përcaktimi i standartit ligjor të varfërisë për të ndarë pjesën e popullsisë së
varfër nga popullësia jo e varfër në shkallë kombëtare, në nivel qarku dhe
për cdo njësi vendore, (bashki/ komunë) dhe mbi këtë bazë dhe adresimi i
fondeve të nevojëshme për reduktimin e varfërisë

5
2. Identifikimi (targetimi) i personave/familjeve të varfëra që do të
përfshihen në skemën e NE nga administrata e qeverisjes vendore nga
bashkitë/komunat.
3. Përcaktimi i masës së mbulimit të nevojave bazë të popullsisë së varfër
sipas një standorti minimal jetësor dhe sipas mundësive të buxhetit të shtetit
i cili duhet të jetë i barabartë për cdo person që ka rënë në varfëri,
pavarësisht se në cilën njësi vendore është banor sipas gjëndjes civile.
I. Problemi i parë lidhet me institucionet qëndrore të cilat kanë përgjësi për
matjen e nivelit të varfërisë dhe ndërtimin e një harte të saj, për gjithë
vëndin, madje për cdo njësi vendore në vecanti, me qëllim që të dhënat të
jenë të krahasueshme për të vendosur drejtësi shoqërore midis grupeve e
familjeve që kanë rënë në varfëri, nëpërmjet fondeve që do të delegohen nga
buxheti qëndror për reduktimin e saj.

Programimi i fondeve dhe shpërndarja e granteve në njësitë vendorë për

reduktimin e varfërisë ka qenë pjesë e politikës së asistences sociale që prej
vitit 1993. Pushteti vendor identifikonte numrin e familjeve, sipas nje
vleresimit të dokumentacionit për të ardhurat që deklarojnë familjet
aplikante, ndersa plotësimi i nevojave përcaktohej nga qeveria sipas
strukturës së familjes në një mase në lekë për cdo person anëtar të familjes.
Në zonat rurale, merren parasysh edhe të ardhurat e familjes nga toka,
bujqësia, blegtoria etj.

Masa e ndihmes ekonomike nuk mbështetej në një standart varfërie të

matshëm që bazohet në nevojat bazë jetsore të popullsisë së varfër. Masa e
ndihmës ekonomike ka qenë e lidhur me pagesën bazë të papunësisë e cila
në vitin 1998 ishte 2500 leke në muaj 1, por niveli i NE nuk mund te ishte me
i lartë se 250% e pageses baze te papunesise. Kjo do të thotë se niveli
maksimal i NE për familje në atë kohë nuk ishte më i lartë se 6.500 lekë në
muaj ( 2500 lek në muaj x 250 % të këtij niveli). Ky nivel pagese në një farë
mënyre konsiderohej si vijë e varfërisë që mbeshtetej ne vleresimin e të
ardhurave të familjeve, nëpërmjet treguesve dhe dokumentacionit
përkatës.
Por, në praktikë pagese e NE nuk u korrektua asnjëherë me rritjen që ka
pësuar pagesa bazë e papunesise. Po të ndiqej kriteri i llogaritjes se NE sa

1
VKM Nr. 463 date 22.07.1998 “Per rritjen e pageses se papunesise”
6
250 % e pagesës bazë të papunësise së vitit 2005, (5200 pagesa e papunësisë
x 250 % ) niveli maksimal i NE do të ishte 13.100 lekë, afërsisht sa paga
minimale që ishte në atë kohë në shkalle vëndi. Në fakt në vitin 2005 niveli
maksimal i NE, vazhdoj të ishte vetëm 6500 lek për familje.

Në vitin 2002 nisën përpjekjet për të matur nivelin e varfërise dhe ndërtimin
e një harte të varfërisë Si instrument dhe metodollogji që u përdor për matjen
e nivelit të varfërisë dhe ecurinë e mirëqënies në Shqipëri ka qënë “Anketa e
Matjes së Nivelit të Jetesës (LSMS) e cila është zhvilluar në vitin 2002 dhe
më pas për të konsoliduar të dhënat dhe për t’i bërë ato të krahasueshme
është përsëritur edhe në vitin 2005 dhe në vitin 2008.

Metodollogjia dhe kriteret e kësaj ankete janë mbështetur me ekspertizë dhe

fonde nga Banka Botërore në kuadrin e një projekti të Mininistrisë së Punës
dhe e zhvilluar nga INSTAT, siguroi të dhëna të mjaftueshme për
përcaktimin e linjës së varfërisë në shqipëri.
Për shkak të nivelit të lartë të informalitetit në Shqipëri është zgjedhur linja e
varfërisë sipas shpenzimeve të konsumit. Sipas kësaj linje një individ,
konsiderohet i varfër, nëse niveli i shpenzimeve është më i ulët se një
standart jetese, nën një vije minimale të ardhurash që nevojiten për të
plotësuar nevojat bazë për artikujt ushqimore dhe jo ushqimor.
Ky nivel minimal konsumi, konsiderohet “kufiri i varfërisë”, i cili
përfaqëson pikën e ndarjes midis të varfërve dhe pjesës tjetër të popullsisë
që nuk konsiderohen të varfër. Në këtë kontekst dallojmë linjën e varfërisë
absolute, relative dhe subjektive. Përllogaritja e nivelit të varfërisë absolute
mbështetet në një shportë faktike të konsumit të mallrave të konvertuar në
vlerë duke përdorur metodikën e “kostos së nevojave bazë”.
Për të përcaktuar vijën e linjës së varfërisë, në fillim llogaritet një linjë
varfërie e ushqimit, ose niveli i të ardhurave të domosdoshme për frymë në
muaj që duhet të marrë një individ për të plotësuar minimumin e kalorive të
domosdoshme. Më pas kjo linjë plotësohet me koston e nevojave baze
joushqimore.

Mbështetur në rekomandimet e FAO mbi nevojat minimale të kalorive sipas

moshës dhe gjinisë, duke i përshtatur këto me specifikat e popullsisë në
Shqipëri është llogaritur se sasia e kalorive për një person është e
barabartë me 2288 kalori në ditë. Për plotësimin e këtyre nevojave është

7
ndërtuar një shportë e varfërisë e cila pas shumë llogaritjesh përmban
rreth 60 artikujve ushqimor.
Kostoja e produkteve të përfshira në këtë shportë, që plotësojnë 2.288 kalori
në ditë për person është llogaritur me 4891 lek në muaj (me cmimet e vitit
2002) ose rreth 2 $ në ditë. Aktualisht kjo vlerë është pothuajse e njëjtë në
raportetet midis Lek dhe USD.

Ky nivel minimal konsumi, konsiderohet si “kufiri i varfërisë” i cili

përfaqëson vijën e ndarjes midis të varfërve dhe jo të varfërve që është
përdorur për të matur nivelin e varfërisë nëpërmjet LSMS- ve që janë
zhvilluar në vitin 2002, 2005, 2008.

Rezultatet e anketave të zhvilluara nga INSTAT, tregojnë se niveli i

varfërisë absolute, i matur mbi bazën e një konsumi mujor për frymë nën
4891 lek ose rreth 2 $ (me çmimet e vitit 2002) u ul në 12.4 % ose në 373
mijë banorë në vitin 2008, nga 18.5 % ose 575 mijë banorë që ishte në vitin
2005 dhe 25.4% ose 813 mijë banor që ishte në vitin 2002.
Varfëria absolute ekstreme e matur mbi bazën e një konsumi mujor për
frymë nën 3047 lek (me çmimet e 2002) u ul nga 4.7 % që ishte në 2002, në
3.5 % në 2005, ndërsa në vitin 2008 arriti në 1.2%.
Niveli i varfërisë ndihmoi për të ndërtuar një hartë varfërie deri në nivelin e
njësive vendore, gjë e cila ka shërbyer për të programuar numrin e familjeve
që duhet të përfshihen në skemën e NE, dhe mbi këtë bazë edhe të fondeve
për të mbuluar nevojar e përfituesve.
Natyrisht parametrat e këtij niveli të varfërisë jo gjithmonë janë zbatuar
sidomos nga njësitë vendorë të cilat kanë patur dhe vazhdojnë të kenë
tendencë për të përfshirë në skemë më shumë famije edhe jasht kritereve
ligjore.

Të dhënat e LSMS tregojnë tendencat kryesore të sjelljes konsumatore të

gjithë popullatës së vrojtuar, duke përfshirë si pjesën e popullsisë që është
mbi standartin prej 2 $ në ditë për person dhe pjesën e popullsisë që ka
konsumuar nën këtë standard.
Të dhënat e publikuara nga INSTAT në tre vitet e anketuara sipas
komponentëve të shpenzimeve mesatare ushqimor dhe jo-ushqimor në lek

8
për person në muaj paraqiten si më poshtë: (Burimi: INSTAT në analizën e të
dhënave të LSMS- ve)

Komponentët e shpenzimeve 2002 2005 2008

Konsumi total mesatar lek për person në muaj 7800 9105 9731
Ushqim 4905 5159 5280
Jo-ushqim 1654 2457 2519
Arsimimi 177 275 432
Për nevojat bazë (shërbimet publike) 957 1087 1447
Asete të qëndrushme (paisje afatgjatë) 105 128 56

Konsumi total i shportës për të gjithë komponentët në vitin 2008 ishte 9731
lek për person, ose rreth 10.7 % më shumë se në vitin 2005 dhe rreth 25 %
më shumë se në vitin 2002.

Shpenzimet ushqimore në terma real rriten vetëm me rreth 1 % ( 5280

lekë/person për 2008 kundrejt 5159 në 2005. Sjellja konsumatore për grupin
e ushqimeve ka patur tendencë të përmirësohet drejt dietave ushqimore të
mesdheut. Kjo ka bërë që në vitin 2005 në strukturen e kostos së ushqimeve
mishi të përbëjë 19.4%; qumështi dhe derivatet e tij 22%; perimet e freskëta
18.2%; drithërat, bukë, miell e makarona rreth 17 %. Këto raporte nuk
ndryshojnë dukshëm në vitin 2008, me përjashtim të rritjes së përqindjes së
buxhetit për perimet e freskëta dhe zvogëlimin e shpenzimeve për perimet të
konservuara dhe të ngrira.

• Shpenzimet jo-ushqimore rriten me 10 % ( 2519 lek për person në

2008 kundrejt 2457 në 2005).

• Shpenzimet për edukim rriten me 57 % (432 në 2008 nga 275 për

2005).

• Shpenzimet për shërbimet publike rriten me 33 % (1447 në 2008

kundrejt 1087 në 2005), ku ndikimin më të lartë e kanë dhënë
shpenzimet për energjinë dhe ujin.

• Kjo do të thotë që familjet shqiptare kanë shpenzuar më shumë për

edukim dhe shërbimet publike si dhe konsumin joushqimor.

Anketa e vlerësimit të varfërisë tregon se:

9
 • Rreth 50% të varfërve jetojnë në familje që kanë 6 e më shumë
anëtarë.
• Familjet me 5 fëmije përbëjnë rreth 54 % të familjeve të varfera.
• Varferia eshte me e perhapur ne shtresën më pak të arsimuar. Rreth
80 % e te gjithe familjeve te varfra kanë si kryefamiljar individe qe
kane kryer 4-vjet, 8-vjet, dhe pa vite shkollimi.

Anketat e vlerësimit të varfërisë 2002 , 2005 dhe 2008, krijuan një bazë të
mjaftueshme për ndërtimin e një harte të varfërisë duke krijuar një tabllo më
të qartë për institucionet përgjegjëse qëndrore të Ministrisë së Punës për:

• Llogaritjen e numrit të familjeve si tregues kontrolli që njësitë

vendore duhet të rekrutojnë gjatë procesit të targetimit të familjeve
të varfëra, të njësisë së tyre që do të përfshihen në skemën e NE.

• Përsosjen e metodologjisë dhe dokumentacionit që duhet të

përdoret nga njësitë vendore për identifikimin e familjeve të
varfëra që do të bënin pjesë në skemë dhe,

• Programimin e fondeve të nevojshme për plotësimin e nevojave

bazë jetësore që do të transferohet nga Ministria e punës në cdo
njësi vendore për programine NE.

Dinamika e numrit të famijeve nga viti 2000 deri 2011, si dhe disbursimi i
fondeve dhe mbulimi i nevojave te familjeve të varfëra në përputhje me
treguesit e varfërisë sipas LSMS, tregon se në praktikë përpjekjet për të
rritur efiçencën dhe efikasitetin e skemes së NE, nuk kanë dhenë rezultaret e
kërkuara madje në disa komponentë kanë ndikuar negativisht.
Tendencat kryesote të programit të NE pasqyrohen në grafikun e më
poshtëm.(Burimi:Raportet vjetore të Ministrisë së Punës; përpunuar nga
ana jonë)

10
 Dinamika e fondeve , numrit, pagesës se ndihmes ekonomike

Lekë
160 6,000

140
5,000
120
4,000
Numri (mijë)

100

80 3,000

60
2,000
40
1,000
20

0 0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Numri (mijë) Fondet (milionë lekë) Pagesa mes per familje për person

Analiza e treguesve të pasqyruar në këte grafik tregon se:

1. Përpjekjet për administrimin më të mirë të skemës së NE, nëpërmjet:

(i) identifikimit dhe disiplinimit të numrit të familjeve realisht më të varfra
të përfshira në skemën e NE në përputhje dhe me treguesit e varfërise dhe
hartës, sidomos pas vitit 2005, dhe,
(ii) kontrollit dhe përjashtimit nga skema të rasteve abuzive, sidomos pas
ngritjes së inspektoriatit të pagesave në kesh pranë SHSSH,

krijuan kushtet e nevojshme për reduktimin e varfërisë dhe përmirësimin e

treguesit për mbulimin e nevojave bazë jetësore të familjeve të varfëra sipas
parametrave të nivelit të varfërisë të përcaktuar nga LSMS.

2.Në praktikë ulja e numrit te familjeve përfituese të NE, me afro 50 mije

(nga 150 mijë familje në vitin 2000 në rreth 100 mije familje ne vitin 2011)
nuk eshte shfrytëzuar si nje mundesi per te rritur masen e NE per familje dhe
përmirësimin e plotësimit të nevojave bazë të jetësore të familjeve të varfëra.

3. Ndonëse nevojat për ndihmë ekonomike për familjet e varfera, llogariten

në përputhje me kriteret, procedurat dhe dokumencionin ne fuqi, historikisht
fondet e miratuara kane plotesuar vetëm 40-60 % të nevojave bazë ligjore.
Madje në vitet 2006 - 2007 ka patur një tendencë në rënie të shkallës së
mbulimit të nevojave të familjeve të varfera me NE.
4. Tendenca pozitive e targetimit më të mirë të familjeve të varfëra duke
reduktuar shkallën e gabimit dhe mashtrimit në përzgjedhjen e të varfërve në
11
periudhën 2000 – 2007, u shoqërua me uljen me ritme më të larta të fondeve
të alokuara për këtë program.

5. Në periudhën 2008-2009 në zbatim të objektivave të strategjisë sektoriale

të mbrojtjes sociale qeveria delegoi në pushtetin vendor, më shumë
fondet për programin e NE. (Burimi: Raportet vjetore të Ministrisë së
Punës)

Për vitin 2008 për NE u celën 3.5 miliard lekë, kundrejt 2.6 miliard në
2007 ose 35 % më shumë.

• Në vitin 2009 janë çelur 4.3 miliard lekë, kundrejt 3.5 miliard në
2008 ose 23 % me shume se ne 2008.Në të dy vitet se bashku,
fondet e NE u riten 65 % kundrejt vitit 2007.
Në këtë mënyrë u arrit që të ndërpritet tendenca e reduktimit të fondeve që
prej vitit 2000 deri ne vitin 2007, dhe te filloje rritja e masës mesatare te NE-
se per familje gjë e cila reflektoi pozitivisht në plotësimin më të mirë të
nevojave bazë të familjeve të varfëra
6. Por, kjo tendencë pozitive nuk vazhdoj më tej në vitin 2010 dhe 2011. Në
të dy vitet vijuse për programin e NE janë dhënë vetëm reth 4.2 miliard lekë,
në një kohë që parlamenti bëri disa amendime në ligjin nr.9355 në mars
2011 duke shtuar grupet e përfituesve në programin e NE për disa kategori
sociale.
Stopimi i fondeve nga buxheti qëndror për vitin 2012 dhe tendenca në rritje
e numrit të familjeve në skemën e NE në dy vitet e fundit përbëjnë dy
faktorët të ndjeshëm që reflektojnë dhe do të vazhdojnë të reflektojnë në se
vazhdohet me këtë mentalitet në uljen e masës së përfitimit të NE për familje
dhe në efikacitetin e programit të NE në reduktimin e varfërisë.

7. Korektimi i herëpasëherëshëm gjate viteve me tendencë në ulje i fondeve

sociale të miratuara nga buxheti qëndror ka përkeqësuar më tej edhe
saktësinë për llogaritjen dhe shpërndarjen e fondeve për NE që alokohen në
njësitë vendore.
Ulja e fondeve për NE cënoi edhe parashikimet e përcaktuar në strategjinë
sektoriale të mbrojtjes sociale për rritjen e mases mesatare të NE dhe
reduktimine varfërisë.

12
Në këto kushte programimi dhe shpërndarja e bllok-granteve të NE në njësië
vendore nuk përputhet me nivelin e treguesve të varfërisë së popullatës në
komuna dhe bashki. Kjo gjëndje ka shtruar nevojën për adaptimin e
politikave të reja dhe përmirësimin e formulës për shpërndarjen e bllok-
granteve të NE.
Ndyshimet e ligjit të NE në mars të vitit 2011 janë një shpresë për të
kapërcyr situatën e tanishme të këtij programi por ka kaluat më shumë se
një vit që ende nuk ka filluar të implementohet qoftë dhe në njësitë pilot,
formula e re e skemës për identifikimin e familjeve te varfëra.
II. Problemi i dytë lidhet me qëverisjen vendore e cila ka përgjegjësinë
ligjore për identifikimin e numrit të familjeve të varfëra që do të
përfshihen në skemën e NE.

Ligji 9355/2005, përcakton kriteret dhe dokumentacionin që duhet të

plotësojne aplikantët për të dëshmuar nivelin e varfërisë, mungesën e të
ardhurave ose sasinë e të ardhurave të pjesëshme që sigurojnë nga prona,
kapitali, toka, aktivitete bujqësore e blegtorale sidomos në zonat rurale.

Per vleresimin e situates se varferise te familjeve të varfëra, administratoret

sociale, marrin informacion nga tre burime kryesore:

• nga familjet aplikante që kërkojnë të përfshihen në skemën e NE,

• institucionet shtetërore të dekoncentruara që veprojnë në nivel
vendor,

• verifikimin në terren të situatës së varfërisë së familjeve në nevojë

nëpërmjet disa treguesve alternativ.

Familjet aplikante dorëzojnë në zyrat e administratorëve shoqërore ne

pushtetin vendor 6 dokumenta që kanë të bëjë me: (i) deklaraten qe jep
kryefamiljari per të ardhurat nga prona, toka, bujqësia, blegtoria, (ii)
deklaraten mujore për prezencën e të gjithë anëtarëve të familjes; (iii)
vërtetimin si punëkërkues të papunë, nje here ne tre muaj, (iv) perberjen e
familjes sipas çertifikates se gjendjes civile; (v) çertifikaten e pronësisë ose
(vi) tapine e tokës.

Administratorët shoqëror marrin informacion institucionet e dekoncentruara

që veprojnë në nivel vendor për gjendjen e punësimit, punësimin informal
13
në inspektoriatin e punës, zyrën e tatim taksave dhe sigurimet shoqerore,
rregjistrimin e pasurire të paluajtshme dhe automjeteve, zyrat e tregut të lirë,
urbanistikës etj.
Bashkitë e komunat dergojnë listat e aplikanteve ne zyrat e ketyre
institucioneve të cilat sipas legjislacionit në fuqi duhet të konfirmojne
kerkesat. Dhënia e këtij informacioni që lidhet me nivelin e te ardhurave,
punësimin, pronën, pensionet etj, në kohën e duhur dhe në cilësinë kërkuar
nga institucionë e dekoncentruara që veprojnë në nivel vendor, përbën
thelbin e suksesit për zbardhjen e informalitetit që vazhdon të jetë prezent
në përmasa të konsiderueshme në programin e NE.

Targetimi kushtëzohet edhe me verifikimin e marjes së informacionit për

levizjet e familjeve nga fshati ne qytet dhe nga qyteti ne qytet për te frenuar
dublimin e perfitimit te NE, sic ndodh rëndom në teren.
Për targetimin e familjeve nën vijën e varfërisë administratori shoqëror,
vlerëson edhe situatën reale të varfërisë të familjeve aplikante nëpërmejt disa
treguesve alternativ si: gjendja e baneses dhe aksesi ne sherbimet baze,
pronesinë e mjeteve levizese, anetarët e familjes në emigracion, etj.

Praktika aktuale e identifikimit të familjeve të varfëra ka krijuar disa

vështiresi për zbatimin korekt të legjislacionit dhe krijimin e mundësive
për gabime e mashtrime:

1. administratorët social të njësive vendore ndodhen para presionit të

aplikantëve pë të kualifikuar një numër më të madh familjesh që do bëjnë
pjesë në skemën e NE.

2. institucionet e dekoncentruara që veprojnë në nivel vendor nuk japin në

kohë dhe në cilësinë e duhur të dhënat e kërkuara për gjëndjën e
punësimit, punësimin informal të dhënat nga zyra e tatim taksave dhe
sigurimet shoqerore, rregjistrimin e pasurire të paluajtshme dhe automjeteve
ëtj

3. Informacioni për vlerësimin e nivelit të varfërisë që lidhen me të dhënat

ligjore në tregun e lirë, urbanistikën dhe aktivitetet e tjerë që zhvillojnë
njësitë vendore shpesh nuk sigurohet edhe nga zyrat e tjera të njesive
vendore, ndonëse janë në të njëjtën godinë, nën një cati të përbashkët.

14
Avokati i Popullit nëpërmjet ankesave/kërkesave te paraqitura nga populli,
të cilat vetëm në pesë muajt e fundit të këtij viti kane qënë rreth 2500, dhe
nëpërmjet shkëmbimeve të informacioneve apo edhe komunikimeve
shkresore, ka ndërhyrë në përputhje me kompetencat dhe funksionin e tij,
pranë qeverisjes vendore, për korrigjimin e padrejtësive të konstatuara,
mospërfshirjen apo përjashtimin nga e drejta ligjore të individëve/familjeve
per përfitimin e NE dhe përfitimeve të tjera nga programet e ndryshme
sociale.
Ndërkaq Avokati i Popullit ka ndjekur dhe ka grumbulluar informacion nga
raportet dhe analizat e bëra nga njësitë vendore, dhe sidomos nga kontrollet
e kryera nga inspektoriati i ndihmës ekonomike pranë Shërbimit Social
Shtetëror, për gjëndjen dhe përmasat e informalitetit dhe mosrespektimit të
standarteve ligjore për programin e NE dhe konstaton se në procesin e
përzgjedhjes së familjeve për përfitimin e NE, ka:

• paregullësi, subjektivizëm dhe gabime në zbatimin e kritereve

ligjore,

• mashtrime me dokumentacionin dhe,

• rritje të listës së përfituesve të NE, jashtë kritereve ligjore nga vetë

anëtaret e këshillave të njësive vendorë në momentin e miratimit të
kësaj liste.

2.Për vitin 2010, inspektoriati qëndror dhe rajonal i SHSSH, ka inspektuar

dhe ri-inspektuar 493 njësi vendore nga 383 njësi vendore gjithsej. Kjo do të
thotë se një pjesë e njësive vendore është inspektuar 2 herë. (Burimi: Raporti
vjetor i inspektimit SHSSH në varësi të Ministrisë së Punës)

• Nga inspektime janë konstatuar 5752 raste abuzuve në skemën e

NE me një efekt financiar 20.5 milion lekë

• Për shkeljet e vërtetuara është dhënë masa e largimi të familjeve

nga skema e NE dhe kthimi i vlerave të përfituara padrejtësisht.

• Për personat përgjegjës janë propozuar 155 masa administrative, 7

largime nga puna per administratorët social, 119 vërejtje me
paralajmërim për largim nga detyra dhe 29 gjoba për personat
përgjegjës.

15
3. Gjatë gjysmës së vitit 2011 janë inspektuar gjithsej 212 njësi vendore dhe
janë konstatuar 2319 familje abuzivste në skemë, nga të cilat 1466 familje
ose 63% e e tyre janë futur në listat e përfituesve nga Këshillave Vendorë,
ndërsa 853 familje ose 37 % kanë të bëjnë me shkelje të kritereve të
përfitimit të NE nga administratorët social që lidhen me mashtrime,
nëpërmjet dokumentacionit, persona në emigracion, sasinë e tokës në
pronësi etj. (Burimi: Raporti vjetor i inspektimit SHSSH në varësi të
Ministrisë së Punës).
Avokati i Popullit mbështetur në faktet dhe vëzhgimet e veta si dhe
informacionin e mbledhur sidomos nga raportetet e SHSSH ka aritur në
përfundimin se gabimi dhe mashtrimi për zbatimin e legjislacionit në
fuqi lidhet me:
• mangësi e paregullësi me certifikatën e tokës në pronësi, akt-
marrjen e tokës nga kadastra, konfliktet e pronësie etj, që lëshojnë
zyrat e regjistrimit të pasurive të paluajtëshme etj.

• konfirmimin formal ose moskonfirmim për informacionin e

kërkuar nga njësitë vendore për listat e familjeve pjesmarëse në
skemën e NE nga nga zyrat e punes, sigurimet shoqerore, tatim
taksat, seksionet e tregut të lirë pranë bashkive, drejtoritë e
regjistrimit të utomjeteve etj.

• mosverifikimet e situatës social-ekonomike reale në teren të

familjeve aplikante në NE nga aministratorët socialë.

• mosrespektim të standarteve ligjore nga administratorët social për

përcaktimin e masës së NE, me synimin për të mbajtur një
rezervë monetare për të garantuar rritjen artificiale të numrit të
familjeve në NE, nëpërmjet uljes së masës së ndihmës për
familjet e tjera.

• mungesën e transparencës në procesin e përzgjedhjes së

përfituesve. për listën e përfituesve të NE. Në shumë njësi
vendore nuk afishohen lista e familjeve përfituese sic
përcaktohet në aktet ligjore e nënligjore.

16
 • Përfshirja në skemën e NE, të familjeve që nuk plotësojnë kriteret
ligjore nga anëtarët e këshillave të njesive vendore. Dy shëmbuj
për këtë argument: (Burimi: Raporti vjetor i inspektimit SHSSH
në varësi të Ministrisë së Punës)

- Nga 5752 familje të evidentuara si raste abuzive në skemën e

NE, në vitin 2010 është konstatuar se 1929 familje ose 33.5% e
tyre janë përfshirë në skemën e NE, në momentin e miratimit të
listës së familjeve përfituese nga ana e këshillave vendorë,
jashtë kritereve të përcaktuara ligj.

- Në qarkun Dibër, në vitin 2011, në 300 familje të verifikuara,

70 prej tyre ose 23 % janë të afërt të këshilltarëve vendorë.

• Masat e dhena nga inspektoriati, në shumë raste nuk gjejnë

mbështetje dhe bashkëpunim nga kryetarët e njësive vendore dhe
këshillat e qeverisjes vendore. Nga 155 masa administrative që
jane propozuar nga inspektoriati gjatë vitit 2010 janë
ekzekutuar vetëm 8 masa ose vetëm 5% e tyre.
Kjo situatë kërkon përmirësime të tjera në legjislacionin ekzistues duke
rritur:
(i) forcën goditëse të ligjit për shkeljet e vërtetuara në administrimin e
fondeve të kushtëzuara që i përkasin fushës së përgjegjësive të përbashkëta
të organeve të qeverisjes qëndrore dhe të njësive të qeverisjes vendore.

(ii) bashkëpunim dhe forcimin e marredhënie me institucionin e Prefektit në

funksion të rritjes së autoritetit të tij, sidomos për sanksionimin e shkeljeve
ligjore të vëtetuara dhe të denoncuara nga inspektorati i pagesave e
shërbimeve sociale, për fondet e buxhetit qëndror që përdoren për
realizimin e kompetencave të përbashkëta me qeverisjen vendore, si dhe për
fondet për realizimin e kompetencave të deleguara në pushtetin qëndror.
(iii) forcën goditëse të inspektoriatit të pagesave ne kesh të SHSSH, për të
parandaluar shmangien nga ligji të veprimtarisë së institucioneve ekzekutive
vendore dhe organeve të pushtetit të qeverisjes vendore, në zbatim të
standardeve dhe dispozitave ligjore të programeve sociale që lidhen me
reduktimin e varfërisë dhe rritjen e mirëqënies se individit.

17
(iv) Përmirësimet e bëra në ligjin 9355/2005 ofrojnë një ndryshim thelbësor
që ka të bëjë me përcaktimin e një mekanizmi të ri të vlerësimit të varfërisë,
nëpërmjet një formule që përfshin një numër të madh variablash, kriteresh
dhe të dhënash, që meret nëpërmjet dokumentacionit që masin gjendjen e
varfërisë të familjeve që kanë kërkuar të përfitojnë NE.
Në këtë mënyrë do të krijohet një mundësi e re për të shmangur
subjektivizmin, gabimin dhe mashtrimin që ndodh rëndom në procesin e
tagetimit të familjeve përfituese nga programi i NE.
Zbatimi i ndryshimeve ligjore të ligjit 9355/2005, do të ndaj të varfërit nga
jo të varfërit, do të përjashtoj nga skema jo të varfërit që janë futur gabimisht
ose me mashtrim në skemë, dhe do të përfshijë në skemë të varfërit që deri
tani janë përjashtuar si rezultat i gabimit e pse jo edhe të mashtrimit.
(v) Kushtezimi i shperndarjes se NE me pune komunitare (neni 29, pika 10 e
ligjit 9355 dhe në VKM 787 (2008) e përmirësuar) përcakton aspektin
detyrues të organizimit të punëve ne komunitet nga pushtetit vendor.

Legjislacioni përcakton se familjet që nuk pranojnë të marrin pjesë në

pune komunitare që organizon njësia vendore, nuk kanë të drejtën të
përfitojnë NE. Impakti i aplikimit të këtyre këtyre projekteve nga disa njësi
vendore ka qënë shumë i ndjeshëm.(Shëmbull dy praktika).

Në Bashkinë e Fierit dhe në Minibashkinë e Laprakës ku shpërndarja e

ndihmës ekonomike u kushtëzua me pjesmarjen e familjeve në NE në punë
komunitare, nuk pranuan të marin pjesë rreth 45-48 % e përfituesve. Kjo
do të thotë se “të varfërit” u vetëlarguan nga skema sepse “metoda e
transparencës”, në këto raste ështe shumë më e plotë dhe efikase se të
gjitha metodat e tjera të targetimit që zbatohen në gjithë vëndet e ndryshme
në botë. Fondet e NE të familjeve që refuzuan pjesëmarjen u shpërndanë
për familjet e tjere që mbetën në NE, duke ritur kështu masën e NE për
përfituesit e vërtetë të saj.

Kushtëzimi i shpërndarjes së NE me punë komunitare dhe limitimi në kohë i

NE, tashmë është përmirësuar me ndryshimet e bëra në ligjin 9355/2005 dhe
Avokati i Popullit kërkon që parashikimet e këtij ligji duhet të zbatohet sa
më parë.

18
Kushtëzimi i shpërndarjes me punë komunitare, do të ndikojnë pozitivisht
për krijimin e një mentaliteti rë ri që ndihma ekonomike të konsideruhet si
një program i përkohshëm, kalimtar dhe përgatitor për tu aktivizuar në
tregun e punës dhe jo si një streh ku kultivohet dembelizmi dhe se ku mund të
përfitosh për vite me rradhë.

Sipas informacionit që ka Avokati i Popullit, Qeveria ka bërë përgatitjet e

nevojshme për hartimin e akteve nënligjore për të filluar implementimin e
ndryshimeve kaq thelbësorë që ka bërë Parlamenti për programine NE. Por
ne mendojmë se për zbatimin e këtij ligji ka vonesa, pasi kanë kaluar 14
muaj nga miratimi i ndryshimeve ligjore, të paktën në zonat pilot mekanizmi
i ri duhet të kishte filluar.

Avokati i Popullit është i bindur se efektet e këtij mekanizmi do te jene

efektive sepse do të largohen nga skema e NE përfituesit abuziv dhe do te
kthehen në skemë të varfërit e vërtetë. Ndërkaq mendojmë se edhe masa e
ndihmës ekonomike do të rritet në raport me atë që është sot.

III. Problemi i tretë lidhet me institucionet qëndrore që përgjigjen për

përcaktimin e masës së ndihmës ekonomike për familjet e varfëra.

Masa e NE ndikohet nga:(i) numri i popullsisë/famijeve nën vijën e

varfërisë, (ii) objektivat dhe standardet e qeverisë për reduktimin e varfërisë
dhe (iii) fondet që vihen në dispozicion nga buxheti qëndror për këtë
program.

Masa e ndihmës ekonomike fillimisht ka qënë e lidhur me pagesën bazë të

papunësisë e cila në vitin 1998 ishte 2500 leke në muaj 2, por niveli i NE nuk
mund te ishte me i lartë se 250% e pageses baze te papunësise. Kjo do të
thotë se niveli maksimal i NE për familje në atë kohë, nuk ishte më i lartë se
6.500 lekë në muaj ( 2500 lek në muaj x 250 % të këtij niveli)
Ky nivel pagese në atë kohë, në një farë mënyre ishte konsideruar si vijë e
varfërisë e cila mbeshtetej ne vleresimin e të ardhurave të familjeve,
nëpërmjet treguesve dhe dokumentacionit që vlerësohej.
Në fakt pas vitit 2000, pagese e NE nuk u korrektua asnjëherë me rritjen që
ka pësuar pagesa bazë e papunësisë dhe për pasojë fondet e alokuara nga
buxheti qëndror plotësonin vetëm 40%-60% të nevojave bazë ligjore.

2
VKM Nr. 463 date 22.07.1998 “Per rritjen e pageses se papunesise”
19
Po të ndiqej kriteri i llogaritjes së NE, sa 250 % e pagesës bazë të papunësise
të vitit 2005, niveli maksimal i NE do të ishte 13.100 lekë, afërsisht sa paga
minimale që ishte në atë kohë në shkalle vëndi. (5200 pagesa bazë e
papunësisë x 250 % ).
Ligji nr. 9355/2005 i përmirësuar, ndryshoi mekanizmin e llogaritjes së
masës së NE. Masa e NE nuk lidhet me masën e pagesës së papunësisë, por
me një masë fikse që synon plotësimin e nevojave bazë jetike të përcaktuara
sipas LSMS (deri në 2 $ në dite për person) brenda disa kufijve minimalë
dhe maksimale, (1000 - 8000 lekë në muaj), me prirje në rritje drejt nivelit
të pensionit minimal në qytet (por pa e tejkaluar atë) dhe në varësi me
burimet e buxhetit të shtetit.
Kufiri minimal dhe maksimal i NE, përcaktohet me Vendim të Këshillit të
Ministrave në vartësi me ritmet e rritjes së pensionin minimal në qytet ne
shkalle vendi, progresit ekonomik dhe burimet buxhetore. Aktualisht niveli
maksimal i NE është 8000 leke në muaj për familje ndërsa niveli minimal
1000 lekë në muaj për NE të pjesëshme.
Masa mujore e ndihmës ekonomike në vlerë vazhdon te llogaritet në
përputhje me strukturën e familjes e diferencuar per grupet e ndryshme te
anetareve te saj. Masa e ndihmës ekonomike 3, për kryefamiljarin dhe për
personat mbi moshë punë është 2.600 lekë në muaj, ndërsa për personat në
moshë punë dhe nën moshë pune është respektivisht 600 dhe 700 lekë në
muaj.
Të dhënat nga Repoba dhe vlerësimet në terren për një periudhë 10 vjeçare
në bazë të dhënave të familjeve që bëjnë pjesë në NE, tregojnë se familjet e
varfëra që trajtohen me NE kanë strukturën e mëposhtëme:

• kryefamiljarët zënë 21 %,
• personat mbi moshë pune 2 %,
• personat në moshë pune 34 %, ndersa,
• fëmijët zënë 43 % të numrit gjithsej të personave të varfër.

Kjo do të thotë se me nivelin aktual të varfërisë prej 12.4% ose 373 mijë
banorë në varfëri, aktualisht rreth 160 mijë fëmijë jetojnë në varfëri gjë të
cilën e konfirmoi edhe UNICEF në një konference ne fillim të muajit Maj.
3
VKM Nr.787 date 14.12.2005 i përmirësuar “Per percaktimin e kritereve te proceduarve
dhe te mases se ndihmes ekonomike”.
20
Pas vitit 2005 me ndryshimin e mekanizmit të llogaritjes së plotësimit të
nevojave bazë ligjore dallohen dy tendenca: (Burimi: Raportet vjetore i të
Ministrisë së Punës)

Në vitet 2006 - 2007 u mbuluan vetëm 38% e nevojave bazë ligjore të

përfituesve të NE

• Masa mesatare e NE për familje në vitin 2006 u ul në 2.052 lek në

muaj, ose 23 % më pak se në vitin 2000,

• Masa mesatare e NE të pjesëshme u ulur me rreth 20% ose në

1.790 lekë për familje,

• Masa mesatare e NE të plotë u ulur me 25 % ose në 2.475 lekë në

muaj për familje, kundrejt 3.220 leke qe ishte ne vitin 2000.
Në periudhën 2008-2009 në zbatim të objektivave të strategjisë sektoriale të
mbrojtjes sociale, qeveria programoi më shumë fondet për programin e NE.

• Për vitin 2008 për NE u celën 3.5 miliard lekë, kundrejt 2.6
miliard në 2007 ose 35 % më shumë.Në vitin 2009 janë çelur 4.3
miliard lekë, kundrejt 3.5 miliard në 2008 ose 23 % me shume se
ne 2008.

• Në të dy vitet se bashku, fondet e NE u riten 65 % kundrejt vitit

2007.
Në këtë mënyrë filloi rritja e masës mesatare te NE-se për familje gjë e cila
reflektoi pozitivisht në plotësimin më të mirë të nevojave bazë të familjeve
të varfëra. Por, kjo tendencë pozitive nuk vazhdoj më tej.

Në të dy vitet vijuese, 2010 dhe 2011, për programin e NE janë dhënë vetëm
rreth 4.2 miliard lekë, ndërkohë që ndryshimet e vitit 2011 të ligjit
9355/2005, kanë shtuar grupet e përfituesve në programin e NE si: familjet
në nevojë, jetimët, të cilët nuk janë në institucione, prindërit me më shumë
se 2 fëmijë të lindur njëherësh, që u përkasin familjeve në nevojë, viktimat e
trafikimit, viktimat e dhunës.

Këto ndryshime janë në koherencë me detyrimet integruese të Shqipërisë në

BE, gjë e cila do të garantojë më mirë përfshirjen e këtyre grupeve në

21
programet e mbrojtjes sociale të individëve e familje që deri tani ishin të
përjashtuar.

Rritja e numrit të përfituesve në 2011 nuk u shoqërua me shtesë fondesh

sic ishte parashikuar në strategjinë sektoriale të mbrojtjes sociale 2008 –
2013, dhe kjo natyrisht ka cënuar nevojat bazë të arritura më parë.
Avokati i Popullit ka vlerësuar problemet e ardhura nga ankues, që banojnë e
punojnë në zonat më të veshtira të vendit, që kanë një nivel më të lartë të
varfërisë se sa në zonat e tjera të vëndit, si dhe sugjerimet qe kanë dhënë
lidhur me këto çështje ekspertë të fushës.

A. Varferia ne zonat rurale

Në kushtet që në zonat rurale vecanërisht në ato malore, janë të përqëndruar
një numër më i madh i familjeve në varfëri, sugjerojmë që duhen parë
mundësi të tjera të qëndrueshme për t’i nxjerë nga varfëria këto kategori
sociale.

(i) Në kushtet e terrenit malor të Shqipërisë, duhet studiuar mundësia që

treguesit nacional të vlerësimit të varfërisë të plotësohen edhe me tregues
më specifik, gjeografik, natyror, të burimeve pyjore, ujore, infrastrukturës
rrugore, etj dhe mbi këtë bazë të diferencohet shkalla e mbulimit të nevojave
bazë jetësore.

(ii) Masa e NE në disa njësi vendore (rreth 80 - 102 njësi vendore në gjithë
vendin) që kanë nivel të lartë varfërie dhe që kanë një numër më të madh
fëmijësh në familje, por me një sipërfaqe të vogël të tokës në pronësi, etj,të
jetë e diferencuar në raport me njësitë e tjera vendore.

(iii). Në këto zona mund të ofrohen programe të posaçme të lidhjes së

ndihmës ekonomike me arsimimin e fëmijëve, vazhdimin e shkollës,
shëndetësine, etj,

(iv). Në zonat rurale kodrinore e malore rreth 37% e familjeve kanë deri ne
2 dynym tokë në pronësi; dhe me burimet e veta nuk plotësojnë nevojat bazë
jetike, për pasojë përfitojnë NE të pjesshme ( minimalisht 1000 lek në muaj
deri 2000 lek për familje) në varësi të numrit të anëtarëve në familje. Një
mundësi për përfshirjen e tyre në tregun e punës apo për tu bërë aktiv, është
mbështetja e familjeve në nevojë me një fond investimesh për të blerë një
kre lopë, apo investime të tjera bujqësore, dhe nëpërmjet produkteve që do të
22
nxjerrin nga këto investime, gjatë një viti kalendarik ato do të nxjerrin të
ardhura që tejkalojnë dukshëm masën e NE që ata përfitojnë.

(v). Familjes në nevojë i jepet falas një kre lopë që blihet nga fondi që mund
të krijoj qeveria. Familja me burimet e veta, nëpërmjet punës dhe prodhimin
nga toka (2 dynym), shfrytëzimi i burimeve natyrore që ofron mjedisi,
kullota, pyjet etj, mund të arrijnë të plotësojë nevojat minimale bazë të
jetesës, siç ndodh me të gjithë familjet tjera të zonës që mbarështrojnë bagëti
dhe nuk janë të përfshira në programin e NE. Programe te tilla janë zhvilluar
me sukses në Shqipëri nga shoqata e donatorë të ndryshëm dhe mekanizmi
dhe impakti i tyre është i njohur.

(vi). Gjithashtu mundet që nga programet që ofrohen nga institucionet

qëndrore në njësitë e qeverisjes vendore, me financime të buxhetiti të shtetit
apo të donatorëve të huaj (shpyllëzimet, programet për arrorët, pemët e tjera
frutore, programet e Fondit Shqiptar të Zhvillimit, programet e zhvillimit të
zonave malore apo edhe kodrinore), të vendoset kushtëzimi që në to, pra
projektet që zbatohen, të punësohen kryesisht persona në moshë pune, që
vijnë nga familje në përfitim të NE apo nga familjet në nevojë. Në këtë
mënyrë familja shkëptutet nga skema e NE, dhe kalon nga një program pasiv
i mbështetjes me të ardhura në një program aktiv.
Mendojmë që këto kushtëzime dhe rregullime duhet të bëhen në aktet
nënligjore që përcaktojnë kriteret apo procedurat e lëvrimit të këtyre
projekteve.

B. Ndikimi i varfërise tek fëmijët

Vlerësojmë gjithashtu ndryshimet e bëra nga ligjin 9355/2005 për
mbështetjen e fëmijëve pjestar të familjeve në nevojë dhe të jetimve me një
pagesë shtesë, deri në mbarimin e arsimit të detyrueshëm. Aktualisht në
familjet që janë në varfëri dhe trajtohen me NE, jetojnë rreth 160 mijë
fëmijë.
Neni 12 i Konventes se OKB “Per te drejtat e femijes” ka parashikuar te
drejten per pjesemarrje te femijes, e lidhur ngushtesisht dhe me nenin 3 te
saj “interesi më i lartë i fëmijës”. Në vendimet që kane lidhje me fëmijën,
interesi më i mirë i tyre duhet të jetë konsiderata parësore dhe ky koncept
duhet theksuar dhe të jetë në bazën e të gjitha rekomandimeve që kanë lidhje
me fëmijët. Nje gje te tille e ka bere dhe do te vijoje ta beje Zyra e Avokatit

23
te Popullit, sidomos kur behet fjale per nje nga pjeset me vulnerable te
popullsise.

Një nga mënyrat për “të luftuar varfërinë” e fëmijëve është dhe promovimi i
realizimit të të drejtave ekonomike e social-kulturore te tyre. Këtu
përmendim:
- sigurimet shoqërore,

-një standart të nevojshëm e të përshtatshëm jetese;

-të drejtat për një kujdes të posaçëm të fëmijëve me aftësi të kufizuara

-standart më të larte të kujdesit shëndetësor.

Teorikisht kur flasim për fëmije të varfer, nënkuptojmë fëmijë te cileve ju

jane shkelur shume nga keto te drejta. Dhe shumica prej ketyre te drejtave
nuk eshte e mundshme te ankimohen gjyqesisht, prandaj mund te themi qe
ka varferi, atehere kur te drejtat ekonomike dhe social-kulturore jane
shkelur.
Natyrshem lind pyetja: Ç’mund te bejme e kush mund te ndihmoje ne
eleminimin e varferise?
Ka mjaft shkaqe e arsye qe shpien ne varferi, e te cilat nuk eshte e thjeshte te
eleminohen. Si pjesetare te shoqerise, te gjithe kemi role te veçanta per te
siguruar qe asnje femije nuk duhet te vuaje pa shkak. Aspirata e te gjitheve
duhet te jete dhenia fund e varferise per femijet. Dinjitet njerezor do te thote
respekt per te drejtat e njeriut, perfshire ketu dhe femijet; dhe nuk mund te
kete prioritet me absolut sesa e drejta per te jetuar me dinjitet.
Ç’nenkuptojme me femije te varfer?

Ketu mund te rreshtojme femijet me, prinder te papune, mungese te

ardhurash, por dhe mundesi te kufizuara per te perfituar nga te gjitha skemat
e mbrojtjes shoqerore, sigurimit e sherbimit shendetesor, braktisje apo
pamundesi per te vijuar rregullisht arsimimin, pamundesi apo mosgezim i te
drejtave kulturore, etj.

24
Ajo cfarë mund të bëhet për përmirësimin e gjendjes së fëmijëve të varfër
është krijimi i mundesive per sherbime shoqerore me cilesore, si dhe pagesa
me te larta per individet e familjet ne nevoje.
Nga te dhenat e Ministrise se Punes, Çeshtjeve Sociale dhe Shanseve te
Barabarta, me ndihme ekonomike ne vitin 2010 mbeshteteshin 96 mije
familje te varfra (70% e tyre ne fshat), te cilet perfitonin 2.8 miliarde leke.
Po keshtu ne kete vit u ofruan sherbime publike ne 26 institucione
rezidenciale per grupe te ndryshme ne nevoje, nga te cilet afro 1200 femije
dhe 200 femije me aftesi te kufizuara. Por sherbime sociale ne vendin tone
ofrohen edhe nga subjekte jopublike, te cilat financohen nga donacione te
huaja, ku trajtohen rreth 7000 femije dhe 1300 femije me aftesi te kufizuara.

Theksojme se keto sherbime nuk mbulojne te gjithe territorin e vendit tone.

Gjithashtu fakt eshte qe te dhena per femijet e rruges apo qe lypin, femijet e
dhunuar, femije te trafikuar, femije qe punojne, femije te ngujuar, nuk jane
te sakta.
Problem per femijet-jetime ne institucione, eshte qe jane te papergatitur per
jete te pavarur pas moshes 18 vjeç, e pas mbarimit te shkolles ata nuk kane
te siguruar strehimin e punen, ndaj per kete arsye jane me te rrezikuar nga
probleme te trafikimit apo te shfrytezimit per prostitucion.

Nga inspektimet ne vitet e fundit qe Zyra e Avokatit te Popullit ka kryer ne

institucionet rezidenciale per femijet, qofshin shtepi femije si dhe qendrat te
zhvillimit, eshte rekomanduar si kryerja e investimeve ne infrastrukturen e
tyre ashtu dhe rritja e kapaciteteve te stafeve, per te permiresuar cilesine e
sherbimeve tek femijet.
Në këto institucione rezidenciale të përkujdesjes shoqërore nuk gjejne
zbatim percaktimet ligjore dhe nënligjore për standardet e shërbimeve të
përkujdesjes shoqërore për institucionet rezidenciale të fëmijëve.

Gjithashtu nuk gjejnë zbatim edhe përcaktime ligjore qe parashikojne masa

shtrenguese per prinderit qe braktisin femijet, qe nuk i dergojne ne shkolla,
apo dhe ata qe i detyrojne femijet te punojne. Këti do të përmendnim
përcaktimet e Kodit të Familje, Kodit Penal, apo edhe ligjit kuadër për
mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve. Agjencia Shteterore per Mbrojtjen e

25
Femijeve duhet te filloje trajtimin e ketyre rasteve sipas dispozitave ligjore
ne fuqi, deri ne vendosjen e sanksioneve ndaj tyre.

Procedura e konsultimit të raportit.

Raporti i është dërguar për mendidim organziatave joftimprurëse që
ushtrojnë aktivitetin e tyre për mbrojtjen e të drejtave të grupeve vulnerabël (
personave me aftësi të kufizuara, fëmijëve, të moshuarve, grave të dhunuara
apo vitkima të trafikimit etj), të cilat bashkëpunojnë ngushtësisht me
institucionin e Avokatit të Popullit. Organizatat e sipërpërmendura janë
shprehur dakort lidhur me raportin dhe kanë dhënë disa sugjerime për
përfshirjen në të të çështjeve apo problematikave të caktuara, sugjerime të
cilat janë përfshoirë në brendinë e raportit.
Gjithashtu raporti është produkt edhe i ekspertizës në çështjet e varfërisë,
nga një ekspert i posaçëm i marrë nga institucioni i Avoaktit të Popullit për
këtë raport të posaçëm, bazuar në nenin 19 të ligjit 9454/1999 “Për Avokatin
e Popullit”.

Raporti i është derguar për mendime edhe Ministrisë së Punës, Çështjeve

Sociale dhe Shanseve të Barabarta, e cila në përgjigjen e saj me shkresën
nr.1193/1, datë 03.08.2012, është shprehur se materiali i paraqitur është
pjesë e vlerësimeve, raporteve që Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe
Shanseve të Barabarta ka përgatitur, këto edhe në bashkëpunim me
institucionet ndërkombëtare. Po ashtu statistikat dhe konstatimet e rezultuara
në material, janë pjesë e analizave të veprimtarisë së kryera nga institucionet
ekzekutive të ngarjuara me ligj për ndjekjen e programeve sociale.

Pra në mendimin e saj MPÇSSHB, nuk ka shprehur vërejtje apo vlerësime të

ndryshme nga ato që janë prezantuar më sipër në raport.

Konkluzione dhe Rekomandime

1.Nga ankesat e trajtuara nga Zyra e Avokatit te Popullit del qartë se një
numër i konsiderueshëm i popullsisë jeton në kushte mjaft të vështira jetese.
Ndaj nevojitet permiresimi i metejshem në drejtim të nivelit të përfitimit të
ndihmës ekonomike.

26
2.Shtrirja e kushtëzimit të përfitimit të ndihmës ekonomike nëpërmjet punës,
do të shndërrojë atë nga nje skemë passive, në një skemë aktive të mbrojtjes
sociale.

3.Nevojitet hartimi i politikave të bashkëpunimit ndërmjet institucioneve

qëndrore me njësitë e qeverisjes vendore, apo edhe sisteme monitorimi të
përbashkëta, për të identifikuar familjet që realisht nuk kanë të ardhura nga
“Puna e zezë”, me qëllim punësimin në përshtatje me formimin professional
të anëtarëve të familjes në moshë pune, si dhe integrimin e tyre në jetën
ekonomike dhe sociale.

4.Rritja e punësimit dhe ulja e papunësisë, është rruga kryesore për rritjen e
prodhimit dhe të të ardhurave, të cilat ndikojnë drejpërdrejt në uljen e
varfërisë.

5.Ndihma ekonomike ka nje ndikim relativisht të ulët tek varferia, duke qenë
se mbulimi qe ajo siguron (masa e përfitimit) eshte e pamjaftueshme per
perballimin e jetesës.

6.Moskoordinimi mes institucioneve vendore e qendrore, të cilat janë pjesë e

sistemit të mbrojtjes sociale, ka ngadalësuar hapat e integrimit të jetimëve në
vendin tonë. Problem që duhet përmiresuar është identifikimi i nevojave të
femijeve jetime në nivel vendor. Përfitimet e tyre në bazë të statusit të
jetimit aktualisht nuk mbulojnë nevojat jetike.

7.Shkaqet e punës së rëndë të fëmijeve duhen kërkuar tek perjashtimi social,

mundësite e pakta të familjeve për të siguruar të ardhura, si dhe varfëria.
Megjithe fushatat e ndërgjegjesimit nga njësitë e qeverisjes vendore,
shkollat, OJF, mendojmë që duhet të ndikojnë në minimizimin e fenomenit
të shfrytëzimit për punë nuk është parandaluar. Nevojitet një koordinim më i
mirë ndërmjet institucioneve lidhur me këtë problem, si dhe ofrim
alternativash për formimin profesional të të rinjve në moshë pune.

8.Eshte e nevojshme të ndërgjegjësohen prindërit apo të rriturit për

shkollimin dhe formimi profesional në përgjithësi, në mënyrë që ata të
vlerësojnë faktin që një fëmijë i arsimuar ka mundësi më të mira për
punësim dhe të ardhura, sesa një fëmijë i paarsimuar, dhe se punësimi i
bazuar në një arsimim cilësor mundëson përmirësimin e vazhdueshëm të
jetës së tyre.
27
9.Impenjimi dhe shkalla e përgjegjësisë e institucioneve shtetërore dhe e
faktorëve të tjerë aktive të shoqërise civile, informimi i drejtë i strukturave
përgjegjese dhe opinionit, do të rrisë interesin e të gjithë shoqërisë dhe
ndikimin e tyre në mbrojtjen e të gjithë personave me aftësi të kufizuara,
sigurimin e një niveli ekonomik të nevojshëm për ta, për përmirësimin e
kushteve të strehimit, të rritjes së mundësive për punësim, për ngritjen e
nivelit të tyre kulturor, arsimor e profesional, me synim integrimin e tyre të
metejshëm në shoqëri.

10.Megjithëse masa e NE tenton të plotësojë nivelin e varfërisë, prej 2 USD

në ditë për person, mekanizmi aktual nuk e ofron plotesisht këtë mundësi
sepse ekzistojnë kufizime të shumta ligjore që e frenojnë këtë proces.
Kufizimet diskriminojnë familjet me shumë anëtarë, ku dominojnë fëmijët.

11. Sipas të dhënave të anketave të LSMS rezulton se të varferit në rreth

50% të tyre jetojnë në familje që kanë në përbërje 6 e më shumë anëtarë, ku
reziku i varferisë është prezent në familjet që kanë si kryefamiljar individ që
janë pa arsim ose me arsim 4 ose 8 vjecar.

12. Për shkak të kufizimit (tavanit) prej 8000 lekë në muaj për familje,
familjet me shumë anëtarë sipas mekanizmit të sotëm përfitojnë mesatarisht
me pak lek për cdo person, se sa përfitojnë familjet e tjera të varfëra që kanë
më pak persona në përbërje të tyre.

13. Për të vendosur drejtësi e barazi në përfitimin e masës së NE, pa

ndryshuar mekanizmin ekzistues të përllogaritjes sipas srukturës së familjes,
për të gjithë kategoritë e personave kudo që ato janë në njësi të ndryshme
vendore, duhet të rritet tavani maksimal i masës së NE për familje.

14. Në kushtet e plotësimit të objektivave të përfshirjen sociale dhe mos

diskriminimin e grupeve vulnerabël dhe veçanërisht të pakicave (romët,
egjyptianet), apo familjet me shumë fëmijë etj, mendojme që kufizimi
(tavani) nga 8000 lekë në muaj për familje të paktën tani për tani të rritet
deri në 10.000 lekë në muaj, duke tentuar të afrohet sa të jetë e mundur më
afër me nivelin e pensionit minimal në qytet.

28
Në përfundim dëshirojmë të theksojmë, që konkluzionet dhe rekomandimet
e sipërcituara do të jenë objekt i vlerësimeve dhe analizave të mëtejshme nga
Institucioni i Avokatit të Popullit në bashkëpunim me organizatat e
shoqërisë civile.

Nëpërmjet këtyre analizave dhe vlerësimeve do të studiohen, mundësi,

zgjidhje apo edhe hapësira të tjera, në drejtim të hartimit të politikave dhe
legjislacionit, që do të garantojë një mbështetje dinjitoze të familjeve në
nevojë.

29