Univerzitet u Novom Sadu

Tehnički fakultet „Mihajlo Pupin“

Zrenjanin

SEMINARSKI RAD

PREDMET: TRANSPORTNE MAŠINE

Projektni zadatak

Tema: MOSTOVSKA DIZALICA

Profesor: Student:

Zrenjanin, 2017
 SADRŽAJ

• PROJEKTNI ZADATAK........................................................................3
1. PRORAČUN I IZBOR OPREME MEHANIZMA ZA DIZANJE.......4
1.1 Polazni podaci........................................................................................................4
1.2 Donja koturača.......................................................................................................4
1.2.1 Opšti podaci........................................................................................................4
1.2.2 Izbor užeta..........................................................................................................4
1.2.3 Izravnavajući kotur.............................................................................................5
1.2.4 Glavne mere koturače.........................................................................................5
1.3 Proračun doboša....................................................................................................6
1.3.1 Mere omotača doboša.........................................................................................6
1.3.2 Izbor ležajeva......................................................................................................7
1.4 Elektromotor..........................................................................................................7
1.4.1 Merodavna snaga za izbor motora......................................................................7
1.4.2 Pogonske karakteristike motora..........................................................................8
1.5 Elastična spojnica...................................................................................................9
1.6 Kočnica sa hidrauličnim podizačem......................................................................9
1.6.1 Mere dvopapučne kočnice..................................................................................9
1.6.2 Hidraulični podizač...........................................................................................10
1.6.3 Provera kočnice.................................................................................................10
1.7 Prenosnik snage....................................................................................................11
1.8 Dinamika mehanizma za dizanje..........................................................................12
2. PRORAČUN I IZBOR OPREME MEHANIZMA ZA KRETANJE
ELEKTRIČNOG VITLA................................................................................13
2.1 Polazni podaci......................................................................................................13
2.2 Izbor vrste mehanizma za kretanje.......................................................................13
2.3 Izbor točka............................................................................................................13
2.4 Određivanje otpora i potrebne snage....................................................................14
2.5 Izbor elastične spojnice.........................................................................................16
2.6 Izbor vertikalnog reduktora..................................................................................16
2.7 Izbor zupčaste spojnice.........................................................................................16
2.8 Proračun vremena ubrzanja...................................................................................17
2.9 Proračun vremena zaustavljanja............................................................................17
3. PRORAČUN I IZBOR OPREME MEHANIZMA ZA KRETANJE
DIZALICE.......................................................................................................18
3.1Polazni podaci.......................................................................................................18
3.2Izbor točkova.........................................................................................................19
3.3Određivanje otpora, proračun snage i izbor motora..............................................20
3.4Elastična spojnica..................................................................................................22
3.5Kočnica sa EHT – podizačem...............................................................................22
3.6Prenosnik snage (reduktor)...................................................................................23
3.7Izbor zupčaste i krute spojnice, dimenzionisanje vratila......................................23
3.8Dinamika mehanizma za kretanje.........................................................................24
4. GRAFIČKA DOKUMENTACIJA.................................................................26
• LITERATURA………………………………………………………...................27

2
 PROJEKTNI ZADATAK

Projektovati Mostovsku dizalicu opšte namene, koja učestvuje u tehnološkom

procesu proizvodnje u mašinskoj hali.

Karakteristike dizalice su:

- nosivost........................................................................m=20 (t)
- brzina dizanja.............................................................Vd= 16 (m/min)
- brzina kretanja vitla....................................................Vv= 32(m/min)
- brzina kretanja dizalice...............................................Vm=50 (m/min)
- visina dizanja................................................................H=25 (m)
- raspon dizalice...............................................................L=16(m)

Prema uslovima rada (režima) i zadatod srednjeg radnog ciklusa dizalice, sama
dizalica-noseća konstrukcija i njeni pogonski mehanizmi su svrstani u treću pogonsku
klasu (teški uslovi rada) prema JUS M.D1.020.

Potrebno je uraditi sledeće:

1.Proračunati mehanizam za dizanje i izvršiti izbor standardne opreme,
2.Proračunati mehanizam za kretanje električnog vitla i izvršiti izbor standardne opreme
3.Proračunati mehanizam za kretanje dizalice i izvršiti izbor standardne opreme,
4.Dati sklopni crtež dizalice.

3
 1. PRORAČUN I IZBOR OPREME MEHANIZMA ZA DIZANJE

1.1Polazni podaci

- nosivost:................................... m = 20 (t) = 20000 (kg)

- sila težine tereta:....................... Q = m · g = 20 · 9,81 = 196,20 (KN)
- brzina dizanja:.........................Vd = 10 (m/min) = 0,2666 (m/sec)
- visina dizanja:............................H = 25 (m)
- pogonska klasa:..............................3 (teška)

Pošto je dizalica opšte namene usvaja se jednokraka kuka, kao univerzalni

uređaj za zahvatanje tereta u sklopu donje dvojne koturače. Oba kraja užeta namotavaju
se na doboš, čiji je pogon ostvaren pomoću zupčaste spojnice specijalne izvedbe.
Komponente mehanizma za dizanje su: kliznokolutni motor, elestična spojnica u
kombinaciji sa dvopapučnom kočnicom sa hidrauličnim podizačem, horizontalni
reduktor i doboš.

1.2Donja koturača

Za nosivost m = 20 (t) i treću pogonsku klasu (teški uslovi rada) usvojena je

standardna koturača (redni broj 9 iz tabele I) sa dva kotura, koja se u mehanizmu za
dizanje koristi kao dvojna koturača.

1.2.1 Opšti podaci

Broj krakova užeta: n = 4

n 4
Prenosni odnos koturače: ik = = =2
2 2
1 − ηik
0 1 − 0,982
Koeficijent iskorišćenja: ηk = = = 0,99
ik(1 − η0 ) 2(1 − 0,98)

gde je: ηo = 0,98 – stepen iskorišćenja jednog kotura sa kotrljajućim ležajevima

1.2.2 Izbor užeta

Maksimalna sila u užetu:

Q 196,20
Fumax = = = 49,545 (KN)
n ⋅ ηk 4 ⋅ 0,99

Sila kidanja u užetu:

S = k · Fumax = 6,3 · 49,545 = 312,136 (KN)

gde je: k = 6,3 – stepen sigurnosti užeta na kidanje prema JUS M.D1.070

4
 za 3 pogonsku klasu

Na osnovu sile kidanja usvaja se desnohodo unakrsno predeno uže:

d 27 (6x37 = 222) Tip B – DIN 655

sa jačinom kidanja jedne žice σM = 1570 (N/mm2) (160 kp/cm2)

čija je računska sila kidanja So = 402 (KN) ˃ S = 312,136 (KN)

Stvarni stepen sigurnosti:

S0 402
υ= = = 8,11
Fumax 49,545

Karakteristike užeta:

- prečnik žice δ = 1,2 (mm)

- površina poprećnog preseka F = 251,1 (mm2)
- težina dužnog metra q = 2,38 (kg/m)

Ukupna težina užeta ( 80 m dužine) Gu = 190,4 kg

1.2.3 Izravnavajući kotur

Prečnik izravnavajućeg kotura:

D
Dik = ( ) ⋅ du = 12 ⋅ 27 = 324 (mm)
d ik

Odnos (D/d)ik = 12 za treću (3) pogonsku klasu prema JUS M.D1.070.

Usvaja se standardni kotur. D = 320 (mm)
Ukupna težina izravnavajućeg kotura: Gik = 90 (kg).

1.2.4Glavne mere koturača

Glavne mere koturača su usvojene iz standarda (Tabela I – dodatak) za

koturaču 9.
Prečnik kotura:

D
Dkot = ( ) ⋅ du = 22 ⋅ 27 = 594 (mm)
d k

D
odnos ( ) = 22 za treću (3) pogonsku klasu prema JUS M. D1.070
d k

Standardni prečnik je D = 560 (mm) što odgovara vrednosti d1 usvojene

koturače.

5
 1.3 Proračun doboša

Konstrukcija doboša je zavarena sa cilindričnim omotačem na kome su

narezani žljebovi (levi i desni navoj).
Krajevi užeta za omotač doboša su vezani pomoću pločica i zavrtnjeva. Za
jedan kraj užeta predviđene su tri veze.
Obrtni moment sa izlaznog vratila reduktora na doboš se prenosi pomoću
izvedene zupčaste veze.
Omotač doboša je od Č.0361, a osovine od Č.1530.

1.3.1 Mere omotača doboša

- Nazivni prečnik doboša

D
Ddob = ( ) ⋅ du = 22 ⋅ 27 = 594 (mm)
d d

Usvaja se standardni prečnik D = 560 (mm)

- Dimenzije žljebova:

Za prečnik užeta d = 27 (mm) usvojene su sledeće dimenzije žljebova:

S = 28 (mm)
r = 14 (mm)
a1 = 3,5 (mm)

- Dužina doboša:

Ld = 2b + 2Lnar + Lq (mm)

b = 62 (mm)

Ukupan broj žljebova:

i k ⋅ Hd 2 ⋅ 25
z=4+ =4+ = 29,26 = 30
π ⋅ Dd 3,14 ⋅ 0,63

Lnar = z · S = 30 ·30 = 900 (mm)

Lq = 300 (mm)
Ld = 2 · 62 + 2 · 930 + 300 = 2224 (mm)
Odnos Ld/Dd = 2224/560 = 3,97 ˂ 4

- Debljina omotača doboša:

Fumax 49,545
h= = = 1,278 (cm)
S ⋅ σdoz 3,1 ⋅ 12,5

usvaja se vrednost: h = 16 (mm)

6
 Dozvoljeni napon za Č.0361 iznosi σdoz = 12,5 (KN/cm2)
1.3.2 Izbor ležajeva

-Broj obrtaja doboša:

ik ⋅ Vd 2 ⋅ 10
nd = = = 10,105 (min−1 ) = 0,168 (sec −1 )
π ⋅ Dd 3,14 ⋅ 0,63

- Sile reakcije u osloncima osovina doboša

1
FA = [49,545(1015 + 755)] = 87,694 (KN)
1655
1
FB = [49,545(640 + 900)] = 76,299 (KN)
1655

U osloncu A je usvojen dvoredni samoudesivi bačvasti ležaj tipa

22318 E „SKF“
Dimenzije: d = 90 (mm); D = 190 (mm); B = 64 (mm)
Nosivost: C = 535 (KN)

U osloncu B je usvojen dvoredni samoudesivi bačvasti ležaj tipa

22224 E „SKF“
Dimenzije: d = 120 (mm); D = 215 (mm); B = 58 (mm)
Nosivost: C = 552 (KN)

1.4Elektromotor

1.4.1 Merodavna snaga za izbor motora

- Snaga dizanja:

Q ⋅ Vd 245250 ⋅ 0,1666
P= = = 45,4 (KW)
1000 ⋅ η 1000 ⋅ 0,90

gde je:
η = ηk · ηd · ηr = 0,99 · 0,98 · 0,93 = 0,90

- Relativno trajanje uključenja (stvarna intermitenca)

∑𝑖=𝑛
𝑖=1 𝑡𝑖 2(24 + 16)
𝜀𝑑% = ⋅ 100% = ⋅ 100 = 44,44 (%)
𝑇0 180

- Broj radnih ciklusa na čas:

3600 3600
c= = = 20(cik/h)
T0 180

- Broj uključenja motora na čas:

7
 z = ( zn + zk ) · c = [4 + (2 ÷ 4)] ⋅ 20 = 120 ÷ 160 (uklj/h)
gde je:
zn = 4 – normalni broj uključenja motora mehanizma za dizanje u toku
jednog radnog ciklusa dizalice

zk = 2 ÷ 4 – korektivni broj uključenja motora

- Potrebna snaga motora sa standardnom intermitencom ED 40%

εd 44,44
P0 = P√ = 45,4 ⋅ √ = 47,85 (KW)
ED 40

- Izbor elektromotora:

Iz odgovarajućeg kataloga za vrstu pogona S4, standardnu intermitencu ED

40% i broj uključenja z = 150 (uklj/h) usvaja se:

Kliznokolutni dizalični motor tipa:

ZPD – 280 S – 6 – „SEVER“ – Subotica

Nominalna snaga Pn = 50 (KW); broj obrtaja n1 = 982 (m-1) = 16,366 sec-1;

moment inercije rotora motora Ir = 2,82 (kg/m2); prevrtni faktor preopterećenja ψm =
Mm/Mn=45
Težina elektromotora: Gm = 780 kg.

1.4.2 Pogonske karakteristike motora

- Ugaona brzina pogonskog vratila

π ⋅ n1 3,14 ⋅ 982
ω1 = = = 103 (sec −1 )
30 30

- Nominalni moment motora

Pn 50
Mn = 9550 = 9550 = 486,25 (Nm)
n1 982

-Moment upuštanja (zaletanja) motora – srednja računska vrednost

Mu = ψsr · Mn = 1,6 · 486,25 = 778 (Nm)

gde je:
ψmin + ψmax 1,1 + 2,1
ψsr = = = 1,6 − srednji faktor preopterećenja
2 2

Usvaja se:

Mmin Mmax
ψmin = = 1,1 i ψmax = = 2,1 < ψm = 4
Mn Mn
8
 1.5 Elastična spojnica

- Moment tereta pri ustaljenom kretanju tereta

Q ⋅ Dd P 45,4
M= = 9550 = 9550 = 441,52 (Nm)
2 ⋅ ik ⋅ ir ⋅ η n1 982

Pošto se deo elastične spojnice koristi kao kočioni doboš dvopapučne kočnice iz
tabele 15 za nazivnu snagu motora Pn = 50 KW pri 40 % ED i broj obrtaja motora
n1 = 982 min-1 usvaja se prečnik kočionog doboša Dk = 400 mm.

Na osnovu izloženog usvaja se elastična spojnica:

Ø 400 JUS M.C1.516koja može da prenese obrtni moment M = 1250 (Nm)

- širina kočionog doboša Ls = 150 (mm)

- težina elastične spojnice Ges = 107 (kg)

1.6Kočnica sa hidrauličnim podizačem

1.6.1 Mere dvopapučne kočnice

-Prečnik i širina kočionog doboša

Dk = Des = 400 (mm); ls = 150 (mm)

Obloge papuča su od presovanog azbesta sa provučenim mesinganim žicama,

čiji je koeficijent trenja μk = 0,4.
Obuhvatni ugao obloga je β = 700, a širina B = ls – (5÷10) = 150 – 10 = 140 mm

- Površina obloga:

π ⋅ Dk ⋅ β π ⋅ 40 ⋅ 700
Ap = ⋅B= ⋅ 14 = 342,08 cm2
3600 3600

- Dimenzije poluga i prenosni odnos kočnice

Dimenzije poluga:

Dk 400
b= = = 200 (mm) d = 60 (mm)
2 2

a = 2,5 · b = 2,5 · 200 = 500 (mm)

c = 4,2 · d = 4,2 ·60 = 252 (mm)

Prenosni odnos:

9
 a c 500 252
ik = ⋅ = ⋅ = 10,5
b d 200 60
1.6.2 Hidraulični podizač

- Moment kočenja kočnice

Mk = υ · M ·η2 = 2,5 · 441,52 · 0,92 = 894,08 (Nm)

gde je:
υ = 2,5 – usvojena vrednost stepena sigurnosti kočenja kočnice

-Sila kočenja

Mk 894,08
Fk = = = 572,25 (N)
ik ⋅ ηk ⋅ μk ⋅ Dk 10,5 ⋅ 0,93 ⋅ 0,4 ⋅ 0,4

gde je:
ηk = 0,93 – stepen korisnosti polužja kočnice

Na osnovu sile kočenja usvaja se hidraulični podizač:

EHT – 375 F – „Elektrokovina“ – Maribor

čija je:
- povratna kočiona opruga jačine Fk = 700 (N)
- sila podizanja Fp = 750 (N)
- visina u neukočenom stanju H = 480 (mm)
- hod podizanja hp = 50 (mm)
- iskorišćena vrednost hoda h = 50 – (10÷20) ≈ 30 (mm)
- visina podizača u ukočenom stanju Hk = H – (10÷20) = 480 -20 = 460 (mm)
- težina podizača G = 30
- ukupna težina kočnice Gk = 91,6 (kg)

1.6.3Provera kočnice

Stepen sigurnosti

- Normalna sila na kočionom dobošu

Fn = Fk · ik · ηk = 700 · 10,5 · 0,93 = 6835,5 (N)

- Stvarni moment kočenja kočnice

Mk = Fk · ik · ηk · μk · Dk = 6835,5 · 0,4 · 0,4 = 1093,68 (Nm)

- Stvarni stepen sigurnosti kočenja kočnice

Mk 894,08
υ= = = 2,5 što zadovoljava
M ⋅ η2 441,52 ⋅ 0,92

10
 Provera kočionih obloga

- Specifični pritisak

Fn 6835,5 N
P= = = 20 ( 2 ) , što je u granicama dozvoljenog pritiska
Ap 342,08 cm

- Kritična brzina kočenja na obodu kočionog doboša

π ⋅ Dk ⋅ n1 3,14 ⋅ 0,4 ⋅ 982 m

Vk = ⋅K= 1,1 = 22,62 ( )
60 60 s

gde je:
K = 1,1 ÷ 1,2 – stepen sigurnosti.

- specifična snaga kočenja kočnice

Nm Nm
pVk = 20 ⋅ 22,62 = 452,4 ( 2 ) < (pVk )dk = 500 ( 2 )
cm ⋅ s cm ⋅ s

Na osnovu ovog približnog (toplotnog) proračuna, obloge papuča

zadovoljavaju.

1.7Prenosnik snage (reduktor)

- Prenosni odnos reduktora

n1 982
ir = = = 97,18
nd 10,105

- Izbor standardnog reduktora za treću pogonsku klasu (3):

- ulazni broj obrtaja n1 = 982 (min-1),
- prenosni odnos ir = 97,18, i
- ulazna snaga Pn = 50 (KW)
Usvaja se standardni trostepeni horizontalni reduktor:

H3.140.00/V – S MIN – NIŠ

Koji može da prenese snagu P = 56 (KW), pri broju obrtaja n = 950 (min-1) i
ima stvari prenosni odnos ist = 90.
Gabaritne mere reduktora date su u odgovarajućoj tabeli standarda. Ukupna
težina reduktora Gr = 3050 (kg).

- Provera odstupanja brzine dizanja:

- stvarni broj obrtaja doboša:

n1 982
nd = = = 10.911 (min−1 )
ist 90
- stvarna brzina dizanja:

11
 π ⋅ Dd ⋅ nd 3,14 ⋅ 0,63 ⋅ 10,911 m
V= = = 10,797 ( )
ik 2 min

- odstupanje brzine:
V − Vd 10,797 − 10
W= ⋅ 100% = ⋅ 100 = +7,97%
Vd 10
Odstupanje brzine je u granicama dozvoljenog ± 8% prema JUS M. D1. 023.

1.8Dinamika mehanizma za dizanje

Elementi kretanja pri kočenju spuštanja tereta

- Vreme kočenja
Jr, ⋅ ω1 4,23 ⋅ 103
t= = = 0,591 (sec) ≈ 0,6 (sec)
Mk − M , 1093,68 − 357,63
gde je:
Jr, - redukovani moment inercije pri kočenju

Vd 2 0,1666 2
Jr, = 1,5 ⋅ Ir + m ( ) ⋅ η = 1,5 ⋅ 2,82 + 25 ⋅ 103 ( ) ⋅ 0,9 = 4,23(kgm2 )
ω1 103
gde je:
M , - moment tereta na prvom vratilu u periodu kočenja

Q ⋅ Dd
M, = ⋅ η = M ⋅ η2 = 441,52 ⋅ 0,92 = 357,63(Nm)
2 ⋅ i k ⋅ ir

Mk = 1093,68 (Nm) – moment kočenja kočnice

- Usporenje

Vd 0,1666 m
a= = = 0,277 ≈ 0,28 ( 2 )
tk 0,6 s

- Zaustavni put

Vd ⋅ t k 0,1666 ⋅ 0,6
Sk = = = 0,04998 ≈ 50 (mm)
2 2

Specifikacija težina elemenata mehanizma za dizanje:

1. Elektromotor...................................................780 (kg)
2. Elastična spojnica...........................................107 (kg)
3. Kočnica............................................................91,6 (kg)
4. Reduktor......................................................3050 (kg)
5. Doboš...........................................................1600 (kg)
6. Uže.................................................................190,4 (kg)
7. Donja koturača...............................................558 (kg)
8. Izravnavajući kotur..........................................90 (kg)

Gm = Gu = 6467 (kg)

12
 2. PRORAČUN I IZBOR OPREME MEHANIZMA ZA KRETANJE
ELEKTRIČNOG VITLA

2.1 Polazni podaci

- nosivost:....................................m = 20 (t) = 20000 (kg)

- sila težine tereta:........................Q = m · g = 20 · 9,81 = 196,20 (KN)
- brzina kretanja vitla:................Vv = 32 (m/min) = 0,5333 (m/sec)
- pogonska klasa:...................................3 (teška)

Ukupna približna masa:

Mv = (0,3 ÷ 0,4)m ± 10 % = (0,3 ÷ 0,4) · 25 ± 10 % ≈ 9 (t)

2.2Izbor vrste mehanizma za kretanje

Kako je mehanizam namenjen srednjoj nosivosti dizalice to je pogodno usvojiti

centralni pogon sa dva slobodna i dva pogonska točka.

Sastavni podsklopovi mehanizma za kretanje električnog vitla su sledeći:

1. Elektromotor (KZK)
2. Elastična spojnica (JUS M.C1.515)
3. Vertikalni reduktor
4. Pogonsko vratilo prenosa
5. Zupčasta spojnica
6. Pogonski točak (JUS M.D1.110)
7. Slobodni točak (JUS M.D1.111)

Širina konstrukcije vitla B i raspon točka L određuje se prema gabaritu

mehanizma za dizanje električnog vitla.

2.3 Izbor točka

Ekvivalentni pritisak po točku električnog vitla:

(m + mv ) ⋅ g (20 + 9) ⋅ 9,81
F = Fpmax = = = 71,12(KN)
N 4

gde je:
N = 4 – Ukupan broj točkova električnog vitla.

Prema T.17. za uslovnu nosivost točka Fur = 105 (KN) ˃ F usvojen je točak
prečnika D = 315 (mm) i širine b = 55 sa radijusom zaobljenja r = (mm). Materijal točka
tvrdoće 45 (HRC).

Provera prečnika točka:

Iz T. 18. Pdr = 0,75 (KN/cm2)

13
 Iz T. 18. K1 = 1,0

Broj obrtaja točka:

Vk 40
nt = = = 40,42 (min−1 )
Dt ⋅ π 0,315 ⋅ 3,14

Iz T. 19. K2 = 0,82 – za broj obrtaja točka prethodno izračunat

Iz T. 20. K1 = 0,9

Provera prečnika točka:

Fekv 71,12
DTmin = =
Pdr ⋅ K 2 ⋅ K 3 ⋅ (b − 2 ⋅ r) 0,75 ⋅ 0,82 ⋅ 0,9 ⋅ (5,5 − 2 ⋅ 0,5)

DTmin = 2,49(cm) < DT = 315(mm)

Usvojen:

Pogonski točak Ø315 JUS M.D1.110 (kom.2)

Slobodni točak Ø315 JUS M.D1.111 (kom.2)
Težina točka G = 1,5 (KN)
Potrebne dimenzije: l = 285 (mm), b2 = 379 (mm)

2.4 Određivanje otpora i potrebne snage

Otpori ustaljenog kretanja:

f = 0,05 (cm)
μ = 0,01
β = 2,5
d = 80 mm – iz T. XXI (prilog) za točak Ø315.
Odnosi se na rukavac vratila na mestu ležaja.

f d
Fw = (m + mv ) ⋅ g ⋅ (2 ⋅ +μ )⋅β=
DT DT

0,05 8
= (20 + 9) ⋅ 9,81 ⋅ (2 ⋅ + 0,01 ) ⋅ 2,5 = 3,5 (KN)
31,5 31,5

Fw ⋅ V 3,5 ⋅ 0,5333
Pst = = = 2,592 (KW)
η 0,9

Snaga za savladavanje inercionih otpora kretanja pretpostavljajući vreme

ubrzanja električnog vitla:
tu = 2,5 (s) i moment inercije motora Ir = 0,05 (kgm2)

(m + mv ) ⋅ V 2 ω12
Pin = + 1,5Ir ⋅ 3 =
103 ⋅ t u ⋅ η 10 ⋅ t u

14
 (20 + 9) ⋅ 103 ⋅ (0,5333)2 (100,5)2
= + 1,5 ⋅ 0,05 ⋅ ⋅ 0,05 = 4,75 (KW)
103 ⋅ 2,5 ⋅ 0,9 103 ⋅ 2,5

Ir = 0,05 (kgm2) – pretpostavljena vrednost momenta inercije rotora motora

Ukupna snaga potrebna za izbor motora se izračunava, pretpostavljajući: ψsr = 2

Pst + Pin 2,592 + 4,75

Puk = = = 3,671 (KW)
ψsr 2

Usvojen elektromotor KZK – 132 Mk – 6 („Sever“ – Subotica) T. XI,

sa karakteristikama:
Pn = 4 (KW),
n1 = 970 (min-1)
GD = 0,1784 (Kpm2)
2

Ir = 1/4·GD2 = 0,0446 (Kgm2)

Ψk = Mm/Mn = 2,18
Ψp = Mp/Mn = 2,6

Moment kočenja u motoru: Mkmax = 0,1 (KNm)

S obzirom na veličinu kočionog momenta vađenjem polovine opruga

prepolovljuje se efektivni kočioni moment. Ovo je iz razloga što se za brzine kretanja
manje od 25 (m/min) ne mora ugrađivati kočnica:

1
Mk = ⋅ Mkmax = 0,05(KNm) = 50(Nm)
2

Pogonske karakteristike motora:

- Nominalni moment:

P 4
Mn = 9550 ⋅ = 9550 ⋅ = 39,38(Nm)
n1 970

- Srednji moment upuštanja motora:

ψk + ψp 2,18 + 2,6
Mu = 0,852 ⋅ ⋅ Mn = 0,852 ⋅ ⋅ 39,38 = 68(Nm)
2 2

- Ugaona brzina:

π ⋅ n1 3,14 ⋅ 970
ω1 = = = 101,5(s −1 )
30 30

Geometrijski podaci:

- priključna mera rukavca: D = 38 (mm)

- brzina dizanja H = 132 (mm)
- masa motora..............................60 (kg)

15
 2.5 Izbor elastične spojnice:

Mn = 39,38 (Nm). Na osnovu nazivnog momenta motora usvaja se elastična

spojnica Ø160 (JUS M.C1.515).

2.6 Izbor vertikalnog reduktora

Potreban prenosni odnos reduktora:

n1 970
i= = = 23,99
nT 40,42

Za treću pogonsku klasu (3) i broj obrtaja (n1≈950 (min-1), a potrebnu snagu i
prenosni odnos (iR) usvajam:

V2.32/VII sa karakteristikama:

Pmax = 5,6 (KW), iR = 22,5

Konstruktivne mere:

(G + 2L) = 300 + 2 · 90 = 480; E = 320;

(G1 + l) = 160 + 60 = 220 (mm)
d = 28 (mm); D = 55 (mm); 𝑎 = 625 (mm)
Masa reduktora: 110 (kg)

S obzirom na razliku potrebnog i stvarnog prenosnog odnosa reduktora

nastupiće odstupanje u brzini kretanja kolica, što se izračunava:

n1 970
nT = = = 43,11 (min−1 )
iR 22,5
m
Vvst = π ⋅ D1 ⋅ nT = π ⋅ 0,315 ⋅ 43,11 = 42,66 ( )
min
st
VV − VV 42,66 − 40
W= ⋅ 100 = ⋅ 100 = +6,65% < ±8%
VV 40

2.7 Izbor zupčaste spojnice

Moment na izlaznom vratilu reduktora:

Mi = Mn · iR · η = 39,38 · 22,5 · 0,9 = 797,5 (Nm)

Moment na zupčastoj spojnici mehanizma za kretanje vitla:

1
Mzs = ⋅ Mi = 398,75 (Nm)
2
16
 Zadovoljava zupčasta spojnica: Br.01 sa Mtmax = 500 (Nm). Iz konstruktivnih
razloga zbog prečnika izlaznog vratila reduktora D = 55 mm, usvaja se zupčasta
spojnica Br.03.
Konstruktivne mere:

Prečnik rukavca vratila...............................................d4 = 50 ÷ 63 (mm);

Spoljašnji prečnik........................................................D = 200 (mm);
D1=145 (mm);
D2=100 (mm);
Dužina...........................................................................l = 166 (mm);
Masa spojnice...............................................................G = 16 (kg);

2.8 Proračun vremena ubrzanja

Redukovani moment inercije svih masa na prvom vratilu:

VV 2 1
Jr = 1,5Ir + (m + mV ) ( ) ⋅ =
ω1 η

3 3)
0,5333 2 1
= 1,5 ⋅ 0,0446 + (20 ⋅ 10 + 9 ⋅ 10 ⋅( ) ⋅ = 1,696 (kgm2 )
101,5 0,9

Moment statičkih otpora na prvom vratilu:

Fst ⋅ DT 3500 ⋅ 0,135

M= = = 27,22 (Nm)
2 ⋅ iR ⋅ η 2 ⋅ 22,5 ⋅ 0,9

Moment ubrzanja motora: Mu = 68 (Nm)

Koristeći izraz:
ω1
M u = M + Jr ⋅
tu
Vreme ubrzanja:

Jr ⋅ ω1 1,696 ⋅ 101,5
tu = = = 4,221 (s)
Mu − M 68 − 27,22

2.9 Proračun vremena zaustavljanja

Maksimalno vreme zaustavljanja vitla se izračunava kada su najmanji otpori

kotrljanja točkova, tj. kada nema zakošenja vitla u odnosu na stazu (β=1).U tom slučaju:

∗
Fw 3,5
Fw = = = 1,4 (N)
β 2,5

Moment inercije svih masa redukovan na prvom vratilu za period kočenja:

VV 2
Jr, = 1,5 ⋅ Ir + (m + mV ) ( ) ⋅ η =
ω1

17
 0,5333 2
3
= 1,5 ⋅ 0,0446 + (20 + 9) ⋅ 10 ( ) ⋅ 0,9 = 1,387 (kgm2 )
101,5

Moment usled statičkih otpora redukovan na vratilo elektromotora:

∗
,∗
Fw ⋅ DT 1,4 ⋅ 0,315
M = = = 10,888 (Nm)
2 ⋅ ir ⋅ η 2 ⋅ 22,5 ⋅ 0,9

Iz osnovne - ravnotežne jednačine momenata na prvom vratilu:

, ∗ ω1 ∗
Mk = Min − M , = Jr, ⋅ − M,
tk
gde je:
Mk = 50 (Nm) – moment kočenja motora

Sledi vreme zaustavljanja:

Jr, ⋅ ω1 1,387 ⋅ 101,5

tk = ∗ = = 2,312 (sec)
Mk + M , 50 + 10,888

Zaustavni put:

VV ⋅ t k 0,5333 ⋅ 2,312
Sk = = = 0,77 (m)
2 2

3. PRORAČUN I IZBOR OPREME MEHANIZMA ZA KRETANJE

DIZALICE

3.2 Polazni podaci

- nosivost:...............................................m = 20 (t) = 20000 (kg)

- sila težine tereta:...................................Q = m · g = 20 · 9,81 = 196,20 (KN)
- brzina kretanja dizalice:.....................Vm = 50 (m/min) = 0,833 (m/sec)
- raspon dizalice.......................................L = 16 (m)
- pogonska klasa:.........................................3 (teška)

Pretpostavljene mase vitla i mosta:

mv = 9 (t) i mm = 23,8 (t) odnosno sile težine:

Gv = 88,29 (KN); Gm = 233 (KN)

Za kretanjedizalice usvaja se centralni pogon sa sporohodnim vratilima.

Mehanizam za kretanje dizalice se sastoji iz:
1. Kliznokolutnog motora
2. Elastične spojnice sa kočionim dobošem
3. Dvopapučne kočnice sa EHT – podizačem
4. Horizontalnog reduktora
5. Zupčastih spojnica uz reduktor i točkova kom.4

18
 6. Krutih spojnica
7. Vratila sa ležajevima
8. Dva kretna točka

3.3 Izbor točkova

- Šeme opterećenja:

Pretpostavlja se rastojanje e = 2 (m).

- Pritisci po točkovima:

1 L 1 16
Fl = [Gm ⋅ + (Q + Gv )(L − e)] = [23,8 ⋅ + (20 + 9) ⋅ 30] ⋅ 9.81 =
L 2 16 2

Fl = 429,43 (KN)

1 L 1 16
Fd = [Gm ⋅ + (Q + Gv ) ⋅ 𝑒] = [23,8 ⋅ + (20 + 9) ⋅ 2] ⋅ 9.81 =
L 2 16 2

Fd = 137,58 (KN)

Fl 429,43
Fpmax = = = 214,715 (KN)
2 2
Fd 137,58
Fpmin = = = 68,79 (KN)
2 2
2Fmax + Fpmin 2 ⋅ 214,715 + 68,79
Fekv = = = 166,073 (KN)
3 2

Iz tabele T.17. usvaja se točak D1 = 500 (mm), čija je površinska tvrdoća

nagazne površine 430 HB (45 RC) i šina sa ravnom površinom glave, čija je širina
b = 65 (mm) i radijusom zaobljenja r = 6 (mm).
Provera izabranog točka vrši se prema izrazu:

Fekv
D=
Pdur ⋅ K1r ⋅ K 2 ⋅ K 3 (b − 2r)

KN
Pdr = Pdur ⋅ K1r = 0,75 ( 2 ) iz tabele 18
cm

19
 Vm 50
K 2 = 0,94 za nT = = = 50,929 (min−1 ) iz tabele 19
π ⋅ D 3,14 ⋅ 0,5

K3 = 0,9 za treću pogonsku klasu iz tabele 20

166,073
D=
0,75 ⋅ 0,94 ⋅ 0,9(6,5 − 2 ⋅ 0,6)

D = 49,384 (cm) ˂ DT = 50 (cm)

Usvojena su dva kretna točka Ø500 JUS M.D1.110 i

dva slobodna točka Ø500 JUS M.D1.111

Težina točka G = 391 (kg)

3.4 Određivanje otpora, proračun snage i izbor motora

- Otpor ustaljenog kretanja

i=n
f d
Fst = Fw = ∑ m ⋅ g (2 + μ )β =
D D
i=1

0,05 110
= (25 + 9 + 23,8) ⋅ 9,81 ⋅ 103 (2 + 0,01 ) ⋅ 2,5 = 5,953 (N)
50 50
gde su koeficijenti:

- otpor kotrljanja f = 0,05 (cm),

- otpor trenja u ležajevima μ = 0,01,
- zakošenje β = 2,5
- d = 110 (mm) – prečnik rukavca

Snaga za savladavanje inercijalnih otpora:

2
(m + mv + mm ) ⋅ Vm ω12
Pin = + 1,5 ⋅ Ir ⋅ =
103 ⋅ t u ⋅ η 103 ⋅ t u

(20 + 9 + 23,8) ⋅ 103 ⋅ 0,8332 101,52

= + 1,5 ⋅ 0,547 ⋅ 3 = 30,642 (KW)
103 ⋅ 4 ⋅ 0,9 10 ⋅ 4
𝑚
U prvom proračunu je usvojeno ubrzanje oko 𝑎𝑢 = 0,26 (𝑠2 ), koje zahteva
vreme ubrzanja tu = 4 (sec), a moment inercije rotora motora je pretpostavljen:
Ir = 0,547 (kgm2).

- Snaga ustaljenog kretanja:

Fw ⋅ Vm 5,953 ⋅ 0,833
Pst = = = 8,817 (KW)
1000 ⋅ η 1000 ⋅ 0,9
gde je:

20
 η = 0,9 – stepen iskorišćenja prenosa

- Ukupna snaga:

Pst + Pin 8,817 + 30,642

Puk = = = 21,921 (KW)
ψsr 1,8
gde je:
ψsr = 1,8 – pretpostavljen srednji faktor preopterećenja.

- Relativno trajanje uključenja:

∑i=n
i=1 t i (29 + 28)
εd% = ⋅ 100% = ⋅ 100% = 31,66%
T0 180

- Broj uključenja motora na čas:

Dizalica ima C = 20 (cikl/h), a prosečno se može uzeti da je broj uključenja

motora u toku jednog ciklusa Zu = 4

Z = C · Zu = 20 · 4 = 80 (uklj/h)

- Potrebna snaga motora sa standardnom intermitencom ED 25%

εd% 31,66
P0 = Puk ⋅ √ = 21,921 ⋅ √ = 24,668 (KW)
ED% 25

- Izbor elektromotora

Za vrstu pogona S4, standardnu intermitencu ED 25% i broj uključenja

Z0 = 150 (uklj/h) usvaja se:

Kliznokolutni dizalični motor:

ZPD – 225L – 6 – „Sever“ – Subotica – B3

Nominalna snaga Pn = 28 (KW), broj obrtaja n1 = 965 (min-1), moment inercije

rotora motora Ir = 1,07 (kgm2), prevrtni faktor preopterećenja ψm = Mm/Mn = 3,5.
Težina motora Gm = 410 (kg)

- Pogonske karakteristike motora:

- ugaona brzina:
π ⋅ n1 3,14 ⋅ 965
ω1 = = = 101,05 (min−1 )
30 30

- nominalni moment motora:

21
 Pn 28
Mn = 9550 = 9550 = 277,09 (Nm)
n1 965

- Moment upuštanja (zaletanja) motora:

Mu = ψsr · Mn = 1,8 · 277,09 = 498,762 (Nm)

gde je:
ψmin − ψmax 1,1 + 2,5
ψsr = = = 1,8 − srednji faktor preopterećenja
2 2
usvaja se:
ψmin = 1,1; i ψmax = 2,5 ˂ ψm = 3.

3.5 Elastična spojnica

Na osnovu nominalne snage motora Pn = 28 (KW) za intermitencu ED 25% i

broj obrtaja n1 = 965 (min-1) pri brzini kretanja dizalice Vm = 80 (m/min) iz tabele T.16
usvojen je prečnik kočionog doboša Dk = 320 (mm).

Prema tome usvaja se elastična spojnica:

Ø315 JUS M.C1.516
koja može da prenese obrtni moment Mn = 630 (Nm),
širina kočionog doboša ls = 120 (mm).
Težina spojnice Ges = 63,7 (kg).

3.6 Kočnica sa EHT- podizačem

- Mere dvopapučne kočnice

Dk = Des = 315 (mm); ls = 120 (mm); B = ls – (5÷10) (mm) = 120–10=110 (mm)

- Prenosni odnos kočnice:

a c 400 210
ik = ⋅ = ⋅ = 10,18
b d 165 50

- Moment kočenja kočnice:

Mk = υ · Mn · η2 = 1· 277,09 · 0,92 = 224,443 (Nm) ≈ 225 (Nm)

- Sila kočenja:
Mk 225
Fk = = = 188,617 (N)
ik ⋅ ηk ⋅ μk ⋅ Dk 10,18 ⋅ 0,93 ⋅ 0,4 ⋅ 0,315

Usvaja se hidraulični podizač:

EHT – 32F – „Elektrokovina“ – Maribor
Sila povratne opruge..........................................Fk = 280 (N)
Visina podizača..................................................H = 420 (mm)
22
 Težina podizača..................................................G = 20 (kg)
Ukupna težina kočnice.......................................Gk= 87 (kg)

- Stvarni moment kočenja kočnice:

Mk = Fk · ik ·ηk ·μk · Dk = 280 · 10,18 · 0,93 · 0,4 · 0,2 = 212,07 (Nm)

3.7 Prenosnik snage (reduktor)

- Prenosni odnos reduktora:

n1 965
ir = = = 18,947
nt 50,929

Za treću pogonsku klasu, ulazni broj obrtaja n1 = 965 (min-1), prenosni odnos
ir = 18,947 i ulaznu snagu P = 28 (KW), usvaja se standardni horizontalni reduktor:

H2. 50.00/V – S MIN – Niš

koji može da prenese snagu P = 28 (KW) (jer snaga ustaljenog kretanja iznosi
Pst = 8,817 (KW)) pri ulaznom broju obrtaja n = 965 (min-1) i ima stvarni prenosni
odnos i = 18.
Težina reduktora Gr = 400 (kg)

- Provera odstupanja brzine kretanja:

- stvarna brzina kretanja:

n1 965 m m
V = π ⋅ DT ⋅ nT = π ⋅ DT ⋅ = 3,14 ⋅ 0,5 = 84,21 ( ) = 1,403 ( )
i 18 min sec

- odstupanje brzine:

V − Vm 84,21 − 80
W= ⋅ 100% = ⋅ 100 = 5,26%,
Vm 80

što je u granicama dozvoljenog:

3.8 Izbor zupčaste i krute spojnice, dimenzionisanje vratila

- Moment na izlaznom vratilu reduktora:

Mi = Mn · i · η = 277,09 · 18 · 0,9 = 4489 (Nm)

- Raspodela izlaznog momenta na kretnim točkovima

23
 a 3,121
Ml = Mmax = Mi ⋅ = 4489 ⋅ = 3400 (Nm)
1+a 1 + 3,121

1 1
Md = Mmin = Mi ⋅ = 4489 ⋅ = 1089,3 (Nm)
1+a 1 + 3,121
gde je:
Fpmax 214,715
a= = = 3,121
Fpmin 68,79

Usvaja se jednostrana zupčasta spojnica (kom 4):

Ø250 – S MIN – Niš

koja može da prenese obrtni moment M = 4000 (Nm).

Težina spojnice G = 30 kg

Usvaja se kruta spojnica (kom 6)

Ø260 – S MIN – Niš

koja može da prenese obrtni moment M = 4000 (Nm).

Težina spojnice G = 60 kg

- Prečnik vratila

3 5 ⋅ Mt 3 5 ⋅ 340
d= √ =√ = 5,54 (cm) d = 60 (mm)
τdoz 10

za Č.0545 τdoz = 10 (KN/cm2)

dužina vratila L = 3055 (mm). Ukupno ima 8 kom.

težina vratila G = 67,8 (kg)

3.9 Dinamika mehanizma za kretanje

- Određivanje vremena ubrzanja:

Jr ⋅ ω1
tu = (sec)
Mu − M

24
 i=3
V 2 1 3
1,333 2 1
Jr = 1,5 ⋅ Ir + ∑ m ( ) ⋅ = 1,5 ⋅ 1,07 + 57,8 ⋅ 10 ( ) ⋅
ω1 η 101,05 0,9
i=1

Jr = 12,78 (kgm2 )

F w ⋅ DT Pst 8,817
M= = 9550 = 9550 = 87,25 (Nm)
2⋅i⋅η n1 965
Mu = 498,762 (Nm)

12,78 ⋅ 101,05
tu = = 3,14 (sec), što je u dozvoljenim granicama
498,762 − 87,25

- Vreme kočenja za najnepovoljnije uslove zaustavljanja (β = 1)

Jr, ⋅ ω1
tk =
Mk + M ∗
i=3
V 2 1,333 2
Jr = 1,5 ⋅ Ir + ∑ m ( ) ⋅ η = 1,5 ⋅ 1,07 + 57,8 ⋅ 103 ( ) ⋅ 0,9
ω1 101,05
i=1

Jr = 10,65 (kgm2 )
∗
Fw ⋅ DT M 87,25
M= =[ ]= = 34,9 (Nm)
2⋅i⋅η β 2,5

Mk = 212,07 (Nm)

10,65 ⋅ 101,05
tk = = 4,35 (sec)
212,07 + 34,9

- Usporenje

Vm 1,333 m
a= = = 0,3 ( 2 )
tk 4,35 sec

- Zaustavni put

Vm ⋅ t k 1,333 ⋅ 4,35
Sk = = = 2,9 (m)
2 2

Specifikacija težina elemenata mehanizma za kretanje:

1. Elektromotor.................................................410(kg)
2. Elastična spojnica...........................................63,7(kg)
3. Kočnica...........................................................87 (kg)
4. Reduktor.......................................................400(kg)
5. Zupčasta spojnica.........................4x30 120 (kg)

25
6. Kruta spojnica..............................6x60 360 (kg)
7. Vratilo..........................................8x67,8 542,4 (kg)
8. Kretni točak.................................2x391782 (kg)
2765,1 (kg) ≈ 2765 (kg)

4. GRAFIČKA DOKUMENTACIJA

26
Slika.4.1 Električna mosna dizalica

27
 LITERATURA

[1] Radić M., Martinović Z., Jovanović M., „Praktikum iz transportnih uređaja“
Mašinski fakultet, Niš, 1980.
[2] Tehnička dokumentacija Laboratorija J.P.Srbijagas
[3] Katalog standardnih ležajeva „SKF“, 1996.

28
29